12. April
XII APRILIS
SANCTI QVI PRIDIE IDVS COLVNTVR.
Sanctus Lazarus Diaconus, Martyr, Tergesti in Istria.
S. Zeno, Episcopus Veronensis, in Italia.
S. Victor, Mart. Bracaræ in Portugallia.
S. Demes, Martyr apud Græcos.
S. Protion, Martyr apud Græcos.
S. Agapus, Martyr.
S. Valerius, Martyr.
S. Publius, Martyr.
S. Bassus, Martyr.
S. Iulianus, Martyr.
S. Felix, Martyr.
S. Paulus, Martyr.
S. Maurus, Martyr.
S. Hertula, Martyr.
S. Verecunda, Martyr.
Alij XLII, Martyres.
S. Quartus, Martyr.
S. Saturninus, Martyr.
S. Secundinus, Martyr.
S. Decimus, Martyr.
S. Darius, Martyr.
S. Quartus II, Martyr.
S. Ianuarius Martyr.
S. Secundus, Martyr.
S. Quintus, Martyr.
S. Dexter, Martyr.
S. Victor, Martyr.
S. Donatus, Martyr.
S. Varicus, Martyr.
S. Bruttus, Martyr.
S. Venustus Martyr.
S. Titianus, Martyr.
S. Victor II, Martyr.
S. Sirtilla, Martyr.
S. Lucius, Martyr.
S. Orbana, Martyr.
S. Orbana II, Martyr.
S. Marcus, Martyr.
S. Iustus, Martyr.
S. Cittinus, Martyr.
S. Paternus, Martyr.
S. Patinus, Martyr.
S. Puttus, Martyr.
S. Maricus, Martyr.
S. Optatus, Martyr.
S. Victor III, Martyr.
S. Megonus, Martyr.
S. Demetrius, Martyr.
S. Flavianus, Martyr.
S. Mares, Martyr.
S. Vitalis, Martyr.
S. Minalia, Martyr.
S. Clementia, Martyr.
S. Victuria, Martyr.
S. Felicia, Martyr.
S. Maxima, Martyr.
S. Musta, Martyr.
S. Marcus II, Martyr.
S. Honoratus, Martyr.
S. Laurentius, Martyr.
S. Arburus, Martyr.
S. Crispinus, Martyr.
S. Tertius, Martyr.
S. Quintulus Martyr.
S. Restitutus, Martyr.
S. Revocatus, Martyr.
S. Saturninus II, Martyr.
S. Buttarus, Martyr.
S. Baricus, Martyr.
S. Paulus, Martyr.
S. Optatus II, Martyr.
S. Spinus, Martyr.
S. Donatus II, Martyr.
S. Manilus, Martyr.
S. Petrus, Martyr.
S. Proculus, Martyr.
S. Donatus III, Martyr.
S. Gemella, Martyr.
S. Euantus, Martyr.
S. Lazarus, Martyr.
S. Venustus II, Martyr.
S. Flavinus, Martyr.
S. Rufinus Martyr.
S. Valerius, Martyr.
S. Paulus II, Martyr.
S. Crispinus II, Martyr.
S. Felix, Martyr.
S. Nabor, Martyr.
S. Victorinus Martyr.
S. Donatula, Martyr.
S. Tertius II, Martyr.
S. Victor IV, Martyr.
S. Acutina, Martyr.
S. Tertia, Martyr.
S. Mamerus, Martyr.
S. Severianus, Martyr.
S. Salustus, Martyr.
S. Cyprianus, Martyr Capuæ in Italia.
S. Muscula, Martyr Capuæ in Italia.
S. Donata, Martyr Capuæ in Italia.
S. Novella, Martyr Capuæ in Italia.
S. Ianuarius, Martyr Capuæ in Italia.
S. Silvanus, Martyr Capuæ in Italia.
S. Mucianus, Martyr Capuæ in Italia.
S. Saturus, Martyr Capuæ in Italia.
S. Iulius, Martyr Capuæ in Italia.
S. Primus, Martyr.
S. Carus, Martyr.
S. Cyrillus, Martyr.
S. Macarius, Martyr.
S. Hilarius sive Istialis, Martyr.
S. Venustus Martyr.
S. Venustus II, Martyr.
S. Iulia, Martyr.
S. Felix, Martyr.
S. Verecundus, Martyr.
Alii VI, Martyres.
S. Eocapus, Martyr.
S. Tertula, Martyr.
S. Antonia, Martyr.
S. Mustilla, Martyr.
S. Maggina, Martyr.
S. Acutina, Martyr.
S. Donata Martyr.
S. Euphemia Martyr.
S. Felix, Martyr.
S. Macarius, Martyr.
S. Primus, Martyr.
Alii IX, Martyres.
S. Vissia Virgo, Martyr, Firmi in Italia.
S. Menas, Monachus Martyr apud Græcos.
S. David, Monachus Martyr apud Græcos.
S. Ioannes, Monachus Martyr apud Græcos.
S. Iulius, Romanus Pontifex.
S. Sabas Gotthus, Martyr, in Cappadocia.
S. Constantinus, seu Constantius, Episcopus Vapincensis, in Gallia.
S. Damianus, Episcopus Ticinensis, in Italia.
S. Erkenbodo, Episcopus Tarvanensis & Abbas Sithivensis, in Belgica.
S. Tetricus, Martyr, Episcopus Autissiodorensis,
S. Basilius, Confessor, Episcopus Parii in Mysia.
S. Alferius, fundator & primus Abbas Cavensis, in Italia.
B. Petrus, Ordinis Vallumbrosani, in Abbatia Montis-plani diœcesis Pistoriensis.
PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REIECTI.
| Sanctus Odilo, Abbas Cluniacensis, sub ritu semiduplicis colitur in ecclesia Carnotensi juxta Breviarium anni 1633. Vitam dedimus | I Januarii. |
| Joanna de Lambertinis, Virgo, Bononiæ, quæ prima Vicaria cum B. Catharina Bononiensi cœnobium Corporis Christi incepit, refertur hoc die in Martyrol. Francisc. Laudatur in Vita B. Catharinæ auctore Iacobo Grassetto num. 68 & 147, diciturque communi populi voce Beata appellari. De ea ibi actum est | IX Martii. |
| Zosimas Abbas, de quo in Vita S. Mariæ Ægyptiacæ, refertur hoc die in MS. Florario & in Martyrologio anno 1490 Coloniæ & Lubecæ excuso, nec non a Greveno & Canisio. Nos de ipso, una cum S. Maria Ægyptiaca, egimus | II Aprilis. |
| S. Walteri Abbatis, in Francia, Ordinis S. Benedicti, mortui anno 1091 depositio, inscripta est MS. Florario Sanctorum: ejus Vitam dedimus | VIII Aprilis. |
| Cerdo, Episcopus IV Alexandrinus, constitutus traditur primo anno Trajani Imperatoris, vir continens, humilis & mansuetus tota vita sua. Memoratur in MS. Florario: quem alibi non reperimus. | |
| Silvester, Cucufas, Torquatus, Susanna, Martyrio Bracaræ coronati dicuntur, a Garibajo, una cum S. Victore, quod ad hujus Vitam rejicimus. De Silvestro & Cucuphate egimus IX Aprilis inter Prætermissos, uti & de Torquato 24 Febr. Susanna hoc die seorsim refertur a Tamajo Salazar, sed nixo auctoritate Pseudo-Dextri, cujus Chronicon jam sæpius ut confictum rejecimus. | |
| Susanna alia, Virgo & Martyr, Iriæ-Flaviæ in Gallæcia, memoratur ab eodem Tamajo-Salazar, quod ea verba legantur apud Dextrum in Pseudo-chronico. De his omnibus meliora monumenta expectamus. Poterunt legi, quæ de Translatione corporum SS. Silvestri & Cucuphatis Martyrum & S. Susannæ Virginis & Martyris, damus XVI Aprilis, ad Acta S. Fructuosi, Episcopi Bracarensis: cujus corpus simul translatum fuit Compostellam. | |
| S. Parcius, Martyr Romæ: ita Ferrarius ex Tabulis ecclesiæ S. Silvestri, addens cetera latere. Nos inter antiquos Martyres hodie relatos nomen non reperimus. | |
| S. Repedonis, Episcopi & Martyris, memoria asservata est in MS. Florario Sanctorum; sed nullo aut tempore aut loco indicato. | |
| SS. Zeno Episcopus & Verona, Martyres, Terracone, tempore Galieni Imperatoris, recoluntur in Martyrologio Hispanico Tamaji-Salazarii, citatis verbis Reginonis in Chronico, ubi ista habentur. In Hispania urbe Terragone, Verona, Zenon Episcopus, & Confratres. Fructuosus Episcopus, Augurius & Eulogius Diaconi. Quæ per oscitantiam aut Reginonis aut amanuensium transposita, sic legi debent: Veronæ Zenon, Episcopus & Confessor, uti MS. habet. Dein, In Hispania, urbe Tarracone, Fructuosus Episcopus &c. Hæc ipsa cum eadem negligentia sunt apud Marianum Scotum descripta. Interim Tamajus addit Acta ex MS. Legenda Segobiensi, sed forsan ætate Tamaji ipsius exarata. De S. Zenone Veronensi Episcopo hoc die agimus. | |
| S. Balduinus, Conf. civitate Hiltrensi, S. Moyses Confessor, S. Decentius Conf. in Perusia. referuntur in recentioribus Additionibus ad Grevenū per Carthusianos Bruxell. collectis. | |
| Dobanus, Socius S. Bonifacii Scoti, Episcopi Trehetensis, memoratur cum titulo Sancti a Camerario in Menologio Scotorum. Vterque ignotus nobis & Dempstero, nisi sit ille S. Bonifacius Kiritinus, de quo cum Camerario & aliis egimus XVI Martii, absque mentione Dobani. | |
| Engeburga Virgo, filia Regis Angliæ, cum titulo Sanctæ memoriæ refertur a Greveno, quem secuti Canisius & Ferrarius. Omittitur in Martyrologio Anglicano, nisi sic Edburga, Edelburga, aut Ethilburga, quæ aliis diebus suum cultum habent. | |
| Helias Scotus, obiit 11 Idus Aprilis, anno 1042, vir prudens & religiosus, qui monasteria S. Pantaleonis & S. Martini Coloniȩ pariter rexit. Ita Marianus Scotus, in Chronico, ad an. 1083 deducto. Trithemius lib. 3 de Viris illustribus Ordinis S. Benedicti cap. 141 eum cum titulo Sancti celebrat, asserens post mortem in multis fuisse comprobata ejus merita. Trithemii exemplo inscriptus est Martyrologiis monasticis Wionis, Dorgani, Menardi, Bucelini, Scotico Dempsteri & Catalogo Ferrarii, Ægidius Gelenius in Fastis Coloniensis eum tantum Beatum appellat. In Vita S. Heriberti Archiepiscopi 16 Martii, auctore Lamberto, num. 28, appellatur servus Dei præcipuus: at Rupertus num. 29 solum Abbatem vocat. | |
| S. Simplicia, Virgo & Martyr, in monasterio S. Pontii apud Nicæam, celebratur a Ferrario in Catalogo generali, & Saussajo in Supplemento Martyrologii Gallicani. Citat Ferrarius tabulas dicti monasterii, addens corpus ibi haberi, cetera latere. Nos ergo majora documenta desideramus: & forsan corpus ex cœmeteriis Romanis eo delatum est. | |
| Celsus, Annodus, Zefanus, Proclina. memorantur in Martyrologio Tamlachtensi MS. | |
| Ernenus Episcopus, in Hibernia, Connathus, Abbas de Doire, apud Ultonios referuntur in MS. eodem alibi ignoti, | |
| Folcoldus, ex Comitibus Teisterbandiæ oriundus, Fundator monasterii Bernensis Ordinis Præmonstratensis, & in eo humilis Conversus, in Territorio Heusdano, in confiniis Hollandiæ & Brabantiæ, cum titulo Beati refertur a Chrysostomo vander Sterre, in Natalibus Sanctorum Ordinis Præmonstratensis. | |
| Hugo, Abbas Radingensis, anno 1130 in Archiepiscopum Rotomagensem electus, cum titulo Confessoris inscriptus est Martyrologio Anglicano primæ editionis, & cum titulo Sancti Catalogo Ferrarii. Verum in posteriore editione Martyrologii Anglicani prudenter omissus est. | |
| Hugo, Abbas Cisterciensis Novi-monasterii in Anglia, ut crebris miraculis & spiritu prophetiæ clarus, refertur cum titulo Beati a Chrysostomo Henriquez & Bucelino: omittitur a Chalemoto. | |
| Theodoricus, monachus Eberbacensis in Germania, Ordinis Cisterciensis, ut virtutibus plenus, inscriptus est Menologiis prædictorum Henriquez, Bucelini, & Chalemoti. | |
| Mechthildis Virgo, ex Regibus Scotorum oriunda, quæ cum fratre juniore in Franciam secreto peregrinata, eoque in monasterio Ordinis Cisterciensi constituto, solitaria in magna austeritate circa annum 1200 vixit, refertur hoc die in Martyrologio Anglicano & Ferrario: diciturque Vita ejus extare MS. apud Robertum Bucklandium. Est hæc Mathildis Virgo, a Cantipratano plurimum laudata, lib. 2 Apum cap. 1. Venit autem Alexander ad Claustrum Fonii, seu Fusniacum, in Ländunensi Episcopatu, secundo a Veruino oppido lapide, unde ad novem milliaria discedens Mathildis sancte vixit. Agunt etiam de ea & fratre Aleandro Baptista Fulgosius, lib. 4, factorum dictorumque memorabilium cap. 4, & Andreas Eborensis in suis exemplis, titulo de Paupertate. Non fit ejus mentio in Martyrol. Gallic. Saussaji, neque arbitramur ullam venerationem Ecclesiasticam eidem concessam. | |
| Ericus, Rex Daniæ, dicitur assumpto habitu Cisterciensi, in cœnobio S. Mariæ de Fionia a se fundato, sancto fine quievisse, & cum titulo piæ memoriæ celebratur ab Henriquez, Bucelino & Chalemoto. | |
| Margareta Virgo, apud Bellum-Pratum in Belgio, Ordinis Cisterciensis, cum titulo Beatæ refertur in sacro Gynæceo Arturi de Monstier, citato solum Arnoldi Raißii Auctario ad Natales Sanctorum Belgii Molani: sed ibi solum Venerabilis appellatur. | |
| Almericus, XII Generalis Ordinis Prædicatorum, mortuus anno 1327, sub lapide marmareo sepultus Bononiæ, cum titulo Beati refertur a Masino in Bononia perlustrata. | |
| Radulphus, in Gallia, Gerardus, Cajetæ in Italia, Simon, Cajetæ in Italia, Ordinis Minorum Confessores, cum titulo Beati in Martyrol. Francisci memorātur. | |
| Stephanus a Barguello Ordinis Minorum, Sagii in Normannia a Calvinianis hæreticis plurimis confossus vulneribus, gloriose pro Christo interiit anno 1568 aut sequenti. ita Arturus a Monasterio in Martyrologio Franciscano: qui eum primo loco collocat, Martyrem cognominat, & præposito titulo Beati honorat. | |
| Joanna Virgo, Ordinis S. Dominici, Ferrariæ anno 1511 hoc die sancte mortua, refertur ab Arturo du Monstier in Gynæceo sacro, cum titulo Beatæ: qui etiam varios de ea auctores citat. | |
| S. Carpus Episc. Pergami, S. Paulus, S. Isaac S. Agathon & XLIV Socii, Martyres, referuntur in Martyrologiis S. Hieronymi Richenoviensi & Notkeri, qui Polycarpum appellat. Ab aliis celebrantur iidem | XIII Aprilis. |
| S. Drogo Confessor, inscriptus est Martyrologio MS. Antverpiensi S. Michaelis. At præcipue colitur | XVI Aprilis. |
| S. Anthusa, Filia Constantini Copronymi, memoratur hoc die in Menæis excusis & MS. Chifletianis, item apud Maximum Cytheræum, & in tabulis Kalendarii Moscovitici. Colitur præterea die XVIII & XXI hujus mensis: sed in antiquioribus monumentis, quando de ea agemus, die | XVII Aprilis. |
| S. Dominicus Calciatensis, Victoriæ in Hispania, citato Marietta memoratur a Ferrario in Catalogo generali, conjectante esse diem Translationis: at Natalem ejus, quando celebratur in Martyrol. Rom. esse | XI Maii. |
| B. Guilielmus Confessor, Ordinis Augustiniensium, in civitate Tolosana, memoratur in recentioribus Additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum. Herrera in Alphabeto Augustiniano multa de illo quærit pag. 279, & ex Simpliciano de S. Martino mortuum tradit die | XVIII Maii. |
| S. Mancii Translatio corporis Bracaræ, inscripta Hagiologio Lusitanico Cardosi. Fingitur fuisse Catalaunensis Episcopus in Galliis, S. Memmius priori nomine istic dictus: quam fabulam refutabimus V Augusti: interim nihil dubitamus, quin verus S. Mancius, a S. Memmio diversus, sit ille cujus Martyrium ipsi a Iudæis illatum describit Florus in supplemento ad Bedam, quod vide ante tomum 2 Martii die | XXI Maii. |
| S. Florentinus, Abbas Arelate, memoratur in Catalogo generali Ferrarii, & in Notis dicitur primus Abbas ecclesiæ S. Crucis, mortuus anno DLIII. Magno etiam encomio celebratur in Martyrologio Gallicano, diciturque ductu & monitu S. Cæsarii junioris, Episcopi Arelatensis, monachus Ordinis S. Benedicti factus. Fuit unicus solum Episcopus Cæsarius, & seculo sexto, quando vixisset Florentinus, cujus nulla mentio est in Martyrologiis Benedictinis, aut Actis SS. Ordinis Benedictini anno 1668 Parisiis editis. Honoratus Bouchetus in Chorographia Provinciæ, lib. 4, c. 4, § 1, late describit urbem & diœcesim Arelatensem, & pag. 313 meminit ecclesiæ Parochialis sanctæ Crucis, & ecclesiæ collegiatæ Majoris dictæ, in qua ex relatu cujusdam Arnoux asserit asservari caput S. Florentini. Idem in Historia Provinciæ, lib. 4 & 5, enumerat Sanctos, qui sexto seculo floruerunt absque ulla mentione S. Florentini. Hinc quia Saussajus ad hunc diem subjungit festivitatem ejus magna populi veneratione, præsertim X Kalendas Julii celebrari, quo tamen die ejus non meminit, sed XII Kalendas Junii, (quo die tradit, in Ecclesia sanctæ Crucis translationem S. Florentini Abbatis recoli, & quæ Ferrarius refert S. Florentinum Abbatem monasterii Regalis) nos quoque interim sperantes certiora monumenta & venerationis & vitæ ejus assequi, eum differrimus in | XXI Maii. |
| SS. Crispulus & Restitutus, sub Nerone passi in tractu Tudensi ad Aquas Celanas, referuntur in Martyrologio Placentino apud Prudentium Sandovallium in Historia Tudensi fol. 17, & ex eo Tamajus Salazar in Martyrol. Hispan. quos contra hunc cum Sandovallio eosdem potius censemus, qui coluntur in Martyrol. Romano | X Junii. |
| Zeno monachus, discipulus Abbatis Silvani, (qui in Ægyptia regione, in ardentissimi solis caumate, quinque diebus se desiccans stetit, probare volens utrum tormenta futuræ vitæ tolerare posset) occasione S. Zenonis Episcopi Veronensis refertur a Greveno, Maurolyco, Felicio & Canisio, post Petrum de Natalibus lib. 4 cap. 47. At Græci in Menæis de eo agunt die | XIX Junii. |
| S. Tatwinus, Episcopus Cantuariensis in Anglia, memoratur in Florario MS. sed in Martyrol. Anglicano | XXX Julii. |
| S. Emygdii, Episcopi Asculani in Piceno, Translatio, memoratur in Catalogo generali Ferrarii. Dies ejus natalis est | V Augusti. |
| S. Mariæ Virginis Deiparæ aliqua solennitas est Constantinopoli, ob Zonam ejus ad dictam urbem relatam: de qua posset agi in Festo Assumptionis | XV Augusti. |
| S. Artemon, Presbyter & Martyr Laodiceæ, sub Diocletiano, inscriptus hodie est cum insigni elogio MS. Menologio Basilii Imperatoris & Synaxario Parisiensi & cum aliquo disticho Menæis excusis; in his autem plenius colitur XXIV Martii. Verum, uti ibidem inter Prætermissos diximus, iterum in illis & variis MSS. & Menologio Sirleti, uti & Romano Martyrologio, de eo agitur ad diem | VIII Octobris. |
| SS. Servandi & Germani Martyrum translatio sacrarum exuviarum, Hispali facta, recolitur, ex antiquorum Breviariorum Kalendariis & Rubricis Ecclesiæ Hispalensis, in Martyrologio Hispanico Tamaji Salazarii. Natalis eorum est | XXIII Octobris. |
| S. Renati, Episcopi Andegavensis, relatio ex Italia, inscripta est Additionibus Molani ad Vsuardum primæ editionis, & Martyrologio Germanico Canisii: & in Breviario Andegavensi anni 1624 sub ritu duplici præscribitur recolenda. Colitur ipse ibidem cum Octava die | XII Novembris. |
| S. Andreæ Apostoli translatio capitis Romam, anno 1462, memoratur in MS. Florario Sanctorum. Dies natalis est | XXX Novembris. |
DE S. LAZARO DIACONO,
Martyre Tergesti in Istria.
SVB ANTONINO.
[Commentarius]
Lazarus Diaconus, Martyr, Tergesti in Istria (S.)
AUCTORE D. P., EX MS. IT.
CAPUT I.
Acta Martyrii ex traditione accepta.
[1] Antiquißima eademque nobilißima civitas Istriæ Tergestum est, post Romani occasum Imperii variis afflicta calamitatibus etiam ipsa, partim a Barbaris hostibus partim a sociis vicinis, [Corpus in Cathedrali cum aliis 4 servatur:] dum succrescenti eorumdem dominatui identidem nititur colla subducere. Hujus urbis Cathedralis Basilica, S. Justo Martyri sacra, sita est in editissimo prope arcem colle, ut scribit Italiæ sacræ tom. 5 Ferdinandus Vghellus; qui post laudatas in ea tessellati operis imagines plurimas, quibus nihil pene Italia habeat vel pretiosius vel elegantius, alia sunt inquit, in ea quatuor vel sacella vel altaria, quorum singula ditata singulis corporibus Martyrum SS. Servati, Lazari, Apollinaris & Sergii. Opinio porro, jam inde a patrum Memoria longissime ducta, per omnium hic animos quasi proseminata est, hos Sanctos Tergestinos fuisse. Confirmandæ opinioni ad ferunt Annales, quibus id tantum auctoritatis inest, quod sint antiqui.
[2] Omnium Acta eversæ sæpius urbis ruinis involuta periisse, verosimillimum est: [Acta antiqua desunt:] quos autem Vghellus laudat Annales, eosdem non admodum esse vetustos persuademus nobis, propterea quod non Latino, sed Italico vulgari conscripti videantur. Certe non nisi in Italicis MSS. invenire potuit R. P. Franciscus Basellus, nostræ ibidem Societatis Rector, quæ de S. Justo II Novembris, S. Servulo XXIV Maij, S. Apollinare VIII Decembris recolendis, atque de hoc S. Lazaro Ferrariam misit, ad P. Andream Lazarum, [quædam Italica MSS. recentiora] hujus operis studiosißimum senem, quæque hic Latine a se reddita curavit ad nos Romam una cum originali Italico mittenda anno MDCLXI. Quæ, ut sunt, ita nunc exhibuisse contenti, rogabimus viros in ea urbe doctos & patriæ antiquitatis amantes, ut si quid de sanctis illis Patronis suis aliisve ad Istriam spectantibus antiquius & magis authenticum, si non ex membranis, saltem ex vetustis lapidibus similibusve monumentis adferre poterunt, ad eorum illustrandam memoriam, id velint nobiscum communicare.
[3] [dicunt, sub Antonino Imp. Diaconum Tergesti fuisse,] Celebris est in Ecclesia Dei acerrima ejusdem Ecclesiæ persecutio sub Antonino Imperatore: cujus quidem nomine in omnibus locis Imperio subjectis promulgatum fuit edictum, ut si alicubi aliquis se Christianum appellare auderet, acerrimis cruciatibus & demum morte ipsa crudelissime puniretur. Erat tum temporis in civitate Tergesti pius quidam vir, Lazarus nomine, jam inde a pueritia Christianus, utpote qui erat ex familia & parentibus Christianis. Hic a prima ætate in ecclesia Christianorum magno cum fervore ministrare cœpit: & cum non pauca futuræ sanctitatis signa puer daret, toti civitati fuit unice carus, magnoque in honore habitus est. Quare cum jam ad ætatem, quæ est sacrorum Ordinum capax, pervenisset, sacro Diaconatus Ordine Lazarus est inauguratus: qui statim quidquid habebat patrimonii, juxta Domini consilium, dispersit & dedit pauperibus.
[4] Per id tempus Tergestinæ civitati præfecerat Imperator Pompeium quemdam, [& sub Pompeio Præside comprehensum,] Præsidis nomine & officio: qui nocturno tempore & magno cum silentio Tergestum appulit; ingressusque civitatem, statim magistratus omnes & primaria capita convocavit, a quibus sciscitatus est, an ibi aliquis esset qui fidem Christianam profiteretur, seque Christiani nomine appellaret. Non diu laborandum Præsidi fuit; statim enim ab uno accusatore delatus est Lazarus Diaconus, qui Christianorum ecclesiam frequentabat, magnoque apud populum in loco erat. Iussit illico adduci ad se Pompeius hunc populi (sic enim appellabat) seductorem: qui ab ejusdem Præsidis ministris diligenter perquisitus, inventus est cum aliquibus Christianis, qui in domo ejusdem sancti viri divinum officium piasque ad Dominum preces recitaverant: quibus quidem precibus, pronus ad terram tunc Lazarus, hunc finem dabat: Domine Iesu Christe, debilium fortitudo, da mihi virtutem & robur, ut in me non prævaleat homo; iste, inquam nequissimus judex, nec me deterreant ejus inanes minæ. Da mihi in tuo sancto famulatu perseverantiam atque constantiam, ut istis possim ostendere te solum esse verum Deum, cui soli debetur honor & gloria.
[5] Hæc & alia hujusmodi iniquo ferentes animo satellites, [atque ante tribunal fidem confessum,] non sine jurgiis atque improperiis; vinctum duxerunt ad Præsidem Pompeium: qui Lazarum trusit in carcerem, donec illucesceret dies. Hanc noctem insomnem duxit sanctus Diaconus, totamque in sanctis precibus fundendis & hymnis ac Dei laudibus decantandis insumpsit. Sub auroram jussit eum adduci Præses, eumque interrogavit de nomine & religione quam profiteretur. Cui sanctus Diaconus respondit: Meum nomen est Lazarus: religione sum Christianus, & Christianam fidem profiteor: neque enim erubesco Euangelium Dei. Alium autem Deum non novi quam Patrem æternum, unicum ejus Filium Iesum Christum, & Spiritum sanctum qui ab utroque procedit: tresque istas divinas Personas sanctissimæ Trinitatis nomine appello, veneror & colo: proque ejusdem honore tuendo paratus sum quamlibet mortem subire.
His auditis Præses gravi supercilio dixit ad Martyrem: Vere vanitas hæc tua & anicularum deliramenta, [& ad defectionem frustra solicitatum,] tanto minus tolerabilia sunt in te, quanto magis es ætate jam grandævus. Quod si in viridi ætate eo insipientiæ te adduci passus es, ut hæc crederes & profitereris, aliqua dignus excusatione fuisti: nunc vero, quando jam prope confectus senio es, quod in tantam phrenesim animum induxeris, ut pro Deo habeas hominem nequam, qui a Judæis cruci, propter perpetrata delicta, affixus fuit, hoc enimvero tolerandum minime est. Quapropter, non ut judex, sed ut amicus, hortor te atque obsecro, ut errorem hunc tuum tamque diuturnum, in quo versatus es, tandem corrigas; ne gratiam Imperatoris amittas, teque reum mortis facias, si in tuo errore pervicaciter perstiteris. Audi me, qui salutem & incolumitatem tuam omniumque tuorum civium curo & exopto: vade & diis nostris immortalibus sacrificium offeras: sic enim & ipsis & Imperatori rem gratam facies, tuæque saluti consules.
[7] Expectabat responsum Præses, sed non ejusmodi quale datum est a sancto Diacono, [cum intrepide judicem arguisset,] qui ait: O impudentissime hominum, tu dicis me in errore versari, quia omnipotentem Deum colo, qui fecit cælum & terram: ego autem dico tibi, te omnino cæcum & ducem esse cæcorum, quos tecum trahis in gehennam ignis. Tua est insipientia & phrenesis, tuus est error in quo versaris plane non ferendus; cum adores Deos lapideos, hominum manu factos, qui neque te neque qui eos colunt juvare quidquam possunt, sed neque ipsos se tueri ab iis qui eos in frusta concidunt aut ignibus traditos in cinerem redigunt. Quamobrem dico tibi, sicut iterum dixi, Deum meum unicum colo, eique soli offero sacrificium acceptabile, offeramque donec vixero, non autem diis tuis, simulacris gentium, in quibus habitant dæmones.
[8] [os contundi] Explicari haud facile potest quanta cum rabie id responsi acceperit Præses: qui propterea sancti Martyris os, quo tanta libertate contra deos Romanorum verba protulerat, percuti jussit dentesque contundi. At sanctus invictusque Martyr plane interritus, Si dii tui sunt veri, inquit, atque omnipotentes, ut asseris, atque ita esse credis, jubeas eos ambulare & loqui. Vere mente capti plane vos estis, qui in tanta infelicitate versamini, ut deos veros fateamini opera manuum hominum, quæ os habent & non loquentur, pedes habent & non ambulabunt, nec clamabunt in gutture suo. Permultis igitur in hanc rem ultro citroque dictis, [ac fastibus cædi jussum] tandem non ferens constantissimi Martyris animi magnitudinem impiissimus tyrannus, crassis ac nodosis fustibus eum per validos & robustos ministros acerrime percussit: qui imperturbata vultus animique serenitate, inter crudelium verberum procellas, cum Domino Deo, pro quo patiebatur, ita suavissime colloquium inivit: Ecce optatissimam diem, o mi Domine Jesu Christe, a me tamdiu expectatam, in qua licet jam mihi indignissimo servo tuo ad te venire. Securus & gaudens ad te venio, o gaudium meum & corona mea, agoque tibi gratias immortales, qui mihi concedis pro tua benignitate & misericordia vincere tormenta carnificum, ineptasque hujusce tyranni minas pro nihilo habere.
[9] Atqui nondum erat in ultimo certamine invictus Christi Athleta: nam tyrannus, [insultasse tyranno,] ne ministri verberantes ulterius progrederentur, vetuit: contra quem sanctus Diaconus, zelo divinæ gloriæ & mortis desiderio magis ac magis inflammatus, vehementer invehebatur dicens: Ubinam sunt, o iniquissime judex, minæ tuæ? ubi terriculamenta, quibus me a veri Dei cultura avertere satagebas? Recte nosti, hominum infelicissime, si mecum contendere vis & cum Dei gratia, quæ mecum est & in cujus virtute possum id quod possum, hoc nihil aliud esse quam tempus inaniter terere: jamque tibi persuasum est, ut puto, pro iis qui Christum verum Deum confitentur & profitentur semper stare victoriam: quare tu victus atque confusus jubes, ne amplius me torqueant, utque a verberibus desistant.
[10] [ejusque sententia] Tunc enimvero, si unquam antea, in iras exarsit Pompejus, vidensque sanctum Diaconum propter senectutem (erat enim annos natus septuaginta octo) non posse diutius tormenta perferre, caput ei obtruncari imperavit dicens: Vitam tandem absolvat rebellis hic & populi seductor, qui verum cultum negat nostris immortalibus diis, quique sapientissimis nostri Imperatoris legibus parere recusavit. Qua sententia audita gloriosus Christi miles, sublatis oculis manibusque ad cælum, unde sibi omnem opem expectabat & exposcebat, Domine, inquit, [post fusas preces] Jesu Christe, qui cum Patre tuo coæterno una cum Spiritu sancto vivis & regnas, gratias tibi ago quam maximas possum, qui spatio septuaginta & octo annorum me custodire dignatus es, meque in via mandatorum tuorum ita direxisti, ut non solum ea ego custodierim ac servaverim, sed potuerim etjam docere iniquos vias tuas, cordaque impiorum ad te, summum bonum, convertere. Suscipe jam spiritum meum, Domine mi Jesu Christe, ut qui pro te nunc libenter morior, tecum in seculum seculi feliciter vivam. Amen.
[11] Absolutis ad Deum precibus duxerunt illum ministri extra civitatem, ad locum talibus suppliciis destinatum: quo cum pervenisset; caput ei minister amputavit. [decollatum atque ab Eutropia tumulatum fuisse:] Subsequenti nocte, pia quædam femina, Eutropia nomine, ex parentibus Christianis, venit cum tota sua familia, quæ erat ex præcipuis & clarioribus Tergesti, & acceptum sacrum depositum, pretiosis unguentis prius delibutum, involvit in candida sindone, honestoque sepulcro condidit: dum interea Christiani omnes qui aderant, summas laudes & gratias, ob tantum beneficium sibi concessum, Domino Deo persolverent, cui sit honor & gloria. Amen. Accidit Martyriū hujus sancti Diaconi Martyris anno salutis nostræ CCXLII, die primo Aprilis.
CAPUT II.
Tempus Martyrii, cultus sacer, translatio Corporis Veronam.
[12] Qvæ dedimus S. Lazari Acta, ex MSS. recentioribus accepta, concionatorio stylo deducta sunt, dum qualia fere ejusmodi in articulo Martyres omnes dicere debuere ac potuere, [Martyrium istud, juxta jam dicta] dixisse Lazarus sanctus concipitur; ne si solum id scripto mandaretur quod simplex vetustæ traditionis conservarat memoria, paucis res tota absolveretur. Nam Diaconatus Ordinem, Pompeium Præsidem, oris contusionem, inflicta fustibus verbera, annorum septuaginta octo ætatem, martyrii seu annui cultus diem, Eutropiæ de funere solicitæ nomen, & siqua sunt ejusmodi alia, potuerunt etiam post multa secula temporis injuriis superfuisse: Antonini quoque Imperatoris nomen lubet credere non ex vano acceptum esse: certe sub Antonino Pio impiißima & iniquißima exercita esse toto imperio adversus Christianos iudicia, probat Iustini Philosophi justa de ejus temporibus querela; ipsiusque Imperatoris rescriptum, jubentis cessare omnem adversus Christianos persecutionem, & Provinciarum Præfectos de sævitia contra eosdem usurpata arguentis: quod apud Baronium anno XV Antonini, quo datum est, videre licebit. Imperavit autem Pius hic ab anno CXXXVIII usque ad CLXI: [non potuit contigisse an. 242] adeo ut error aliquis, non tam auctoris quam librarii, in precitato MS. Italico notari debeat, quandoquidem Antonini nomen seculo dumtaxat secundo adversus Christi nomen pugnavit: & qui eodem insigniti fuere seculo tertio, Caracalla atque Heliogabalus, neque Christianis fuere molesti, neque ultra CCXXIV pervenere vivendo.
[13] [Sed 151 sub Antonino Pio Imp.] His prælo paratis accepimus Goritia a P. Martino Bantzer, Societatis nostræ, sacrarum iis regionibus antiquitatum studiosißimo sene, paulo prius quam excederet e vita, (quod ei, anno circiter 1669 accidit) Sanctorum Tergestinorū Acta, brevi epitome Latina comprehensa; in quibus hujus S. Lazari elogium, per omnia (si brevitatem excipias) simile iis quæ jam ex Italico Latina fecimus: in quibus dicitur quod S. Lazarus ad cælum decusso capite migravit anno Christi CLI pridie Idus Aprilis. Annus cum Antonini Imperio, usque ad annum vulgaris æræ CLXIII protracto, convenit optime: [quando Martinus Ep. fuisse dicitur.] & sic prioris scriptionis error corrigitur. Eutropiæ nomen in prælaudato encomio deest: sed adest in narrationis principio nomen Martini Episcopi Tergestini; cujus, propter sævientem persecutionem latentis, vices dicitur Lazarus Diaconus impigre sustinuisse, quamvis ætate grandævus. Vtinam hæc certioribus possent monumentis firmari! nunc primus ejus urbis Episcopus, qui Vgello innotuit, Gaudentius est, subscriptus epistolæ Agathonis Papæ ad Oecumenicam VI Synodum anno DCLXXX. Diu ante tamen suos habuit urbs illa Episcopos: & S. Gregorius lib. 10 Epist. 37. Firmino Episcopo Histriæ gratulatur reditum ad Ecclesiæ unitatem, a qua pertinacium & imperitorum hominum instinctu disjunctus fuerat: quod Carolus a S. Paulo in Geographia sacra de Episcopo Tergestino intelligit.
[14] Martyrologium Vsuardi, sed variis Sanctis auctum, reperimus manuscriptum Florentiæ, apud Illustrißimum Senatorem Carolum Strozzium, in quo ad hunc diem XII Aprilis ista leguntur: Item S. Lazari Martyris, qui passus est tempore Antonini Imperatoris apud Tergestinam civitatem sub Præside Pompeio: [Elogium Martyrii ex Fastis MSS.] qui cum esset Diaconus & fidelis Christi, & in domo sua continue convenientes reciperet; accusatus, quod esset Christianus, cum fidem Christi coram Præside constanter prædicaret, jussus est ore contundi, deinde virgis cædi: ad ultimum capite truncatus, ad æterna regna feliciter pervenit. Hæc ibi: quæ eadem leguntur in Martyrologio, per Franciscum de Bonaccursiis Presbyterum edito Florentiæ anno MCCCCLXXXV. [& editis.]
[15] [Reliquiæ translatæ Veronam,] Inter Episcopos Veronenses floruit VIII seculo S. Anno, cujus soror dicta Maria consolatrix, etiam Sanctis adscripta, traditur in urbe Tergesta emisse corpora sanctorum Martyrum Marci Diaconi, Lazari, Primi & Apollinaris, & in urbem Veronensem transtulisse, & ibidem requiescere in ecclesia S. Firmi majoris. Ita Franciscus Corna in libro de Reliquiis Sanctorum Veronæ quiescentium apud Raphaëlem Bagatam, Baptistam Perrettum & Augustinum Valerium, libro de Antiquis monumentis sanctorum Episcoporum Veronensium, & aliorum Sanctorum, quorum corpora habentur, fol. 17. ubi dicuntur post altare majus hæ litteræ in duabus tabulis depictæ legi. Translatio sanctorum Martyrum hic quiescentium facta fuit XI Calendas Junij, anno Domini DCCLV, [anno 755 22 Maij,] per Beatum Annonem, tunc Episcopum Veronensem, cum universo Clero ac populo solennizata. Eodem die XI Calend. Iunij in Martyrologio Monialium S. Mariæ Magdalenæ in Campo-Martio ista solebant recitari. Item Veronæ translatio sanctorum Martyrum Firmi & Rustici, Primi, Marci, Lazari & Apollinaris.. Idem testatur Raphaël Bagata se vidisse, anno MDLXXIV, in Missali antiquo ex membranis ecclesiæ S. Iacobi in Monte Grigiano.
[16] [servantur in ecclesia S. Firmi majoris,] In iisdem Antiquis monumentis fol. 26 ista traduntur: S. Lazari Diaconi & Martyris corpus requiescit in ecclesia majoris S. Firmi, & festum S. Lazari celebratur in Martyrologio Ecclesiæ Cathedralis die XII Aprilis diciturque ibidem ejus Vita describi in pluribus libris antiquis ex membranis hujus civitatis. Demum folio 79 hæc continentur: In ecclesia S. Firmi Majoris sive monasterio condita sunt corpora SS. Firmi & Rustici, & SS. Primi, Marci, Apollinaris & Lazari Martyrum. Ecclesia S. Firmi Majoris hodie Franciscanorum Conventualium est, quos a pedibus calceatis Scarpantes vulgus nominat: apud hos anno MDCLXXIII diligentißime quærens Alexander Salvaticus, Collegii nostri Veronensis Rector, nullam aliam S. Lazari notitiam invenit, quam in antiquo Legendario hæc verba: Eodem quoque tempore in urbe Veronensium Annon Præsul gubernabat Ecclesiam Dei. Comperiens itaque Beatorum Martyrum corpora, scilicet SS. Firmi & Rustici, evidenter fuisse reperta; cum inexplicabili exiens gaudio & exultatione, una cum Sacerdotibus, Clericis, universisque populorum agminibus, pervenit festinanter ad locum ubi Sancti Dei sub una veneratione conditi habebantur. Dedit igitur argenti & auri pondus immensum; emitque sanctorum corpora Firmi & Rustici, pariterque Primi, Marci, Apollinaris & Lazari. Amplius nihil potuit vel in Legendario prædicto, vel in aliis quibuscumque Veronensium libris inveniri. Credunt illi tamen se hujus & aliorum jam nominatorum integra habere corpora. Verum cum Tergestini, ut supra ex Vghello diximus, adhuc habeant in ecclesia Cathedrali altare seu sacellum S. Lazari, & in eo credant se habere corpus ejusdem Sancti, opinamur solum aliquas ejus Reliquias datas esse S. Mariæ Consolatrici, cujus festum dicitur peragi Kalendis Augusti: at frater ejus, S. Anno Episcopus, colitur XXIII Maij & S. Apollinaris Martyr & Subdiaconus Tergestinus VI Decembris.
DE SANCTO ZENONE,
Episcopo Veronensi in Italia.
[Praefatio]
Zeno, Episcopus Veronensis, in Italia (S.)
AUCTORE G. H.
CAPVT I.
Sententia asserentium S. Zenonem obiisse Confessorem, & floruisse seculo IV.
Intricata plurima & valde controversa de S. Zenone Episcopo Veronensi reperiuntur, ac potißimum quoto Christi seculo floruerit, & quo mortis genere obierit: quod alii violentum volunt, & Martyrem esse contendunt; alii Confessorem malunt appellari, & in pace obdormivisse. Nos, ut viam lectori pandamus, qua melius poßit investigare exitum hujus difficultatis; primo suggerimus, [Successio Episcoporum Veronensium usque ad an. 760 incerta:] quæ Onuphrius Panvinius Veronensis libro 4 Antiquitatum Veronensium proponit his verbis: Post Probum XI Episcopum Veronensem, usque ad annum Christi DCCLX, ordo Episcoporum Veronensium, quamquam ut existimo integer, non tamen continuatus est. Nam quis invicem successor fuerit incompertum. Tempora etiam, quibus singuli vixerint (præter sex quos suis locis & seculis exponam) & singulorum gesta, obscurissima sunt & incerta. Quæ res nimia jam vetustate, majorumque nostrorum fatali ignavia, tenebris vetustatis oppressæ sunt. Ego autem, ne quod a me fieri potest omittam, ullaque in re diligentia mea desideretur, omnium Episcoporum Veronensium, quorum, tam gesta quam tempora & ordo incomperta sunt, nuda nomina ordine alphabetico suggeram. Hæc Onuphrius Panvinius: qui debuisset hanc suam censuram etiam transferre ad undecim Episcopos, [etiam inter XI primos] quos primo omnium cum quadam succeßione recenset. Inter hos est S. Proculus quarto loco positus, quasi secundo Christi seculo floruisset: de quo egimus XIII Marty, ac demonstravimus, quarto Christi seculo, pace Ecclesiæ reddita, ex vita hac mortali deceßisse. S. Proculi successor statuitur a Panvinio S. Saturninus, quintus inter Episcopos Veronenses, quasi etiam seculo secundo vixisset. Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ, & in Topographia ad Martyrologium Romanum statuit S. Saturninum decimum quartum, uti diximus VII Aprilis die ejus natali. Ita supra memoratus Probus collocatur undecimus a Panvinio sextus a Ferrario, & tamen dicitur circa annum CCXXXVI rexisse Ecclesiam, uti dictum XI Ianuarij, quo colitur, de aliis suo tempore acturi. Raphael Bagata, Matthias Vgonius & Augustinus Valerius Episcopus Veronensis, de his sanctis Episcopis Veronensibus (quos sex & triginta enumerant) sua elogia ordine alphabetico proferunt, quod tempora, quibus singuli vixerint, sint obscurißma & incerta. Et hoc primum monitum est: cui subiungimus alterum supra a Panvinio indicatum, scilicet ordinem Episcoporum Veronensium integrum haberi, & in hoc non nisi unicum Zenonem censeri, [unicus habetur S. Zeno Episc. Veronensis,] quem etiam unicum habent Ioannes Franciscus Pintus lib. 5 de Nobilitate Veronensi, Hieronymus della Corte lib. 2 Historiæ Veronensis, & ante memorati Bagata, Vgonius & Augustinus Valerius.
[2] Quibus positis, dicimus, antiquißimam mentionem S. Zenonis fieri a S. Ambrosio Episcopo Mediolanensi, in epistola ad Syagrium, ejusdem Ecclesiæ Veronensis Episcopum, & S. Zenonis successorem; quem graviter redarguit, quia Indiciam puellam Deo sacram, non per judicii formam, sed per mulierum inspectionem male judicaverit Est hæc epistola prima libro sexto Epistolarum, & sic incipit. Prospiciendum esse, [Vixit Zeno Episc. tempore S. Ambrosii, Seculo 4.] ne de nostro obloquantur judicio carissimi nostri Veronenses, propriis texuisti litteris. Non arbitrorfore, certe non solent: aut si obloquantur, de quo obloqui soleant, haud dubie liquet, cum exasperati huc veniant, pacifici ad te revertantur: præsertim cum hoc judicium nostrum cum fratribus & consacerdotibus nostris participatum processerit. Tu autem sine alicujus fratris consilio hoc judicium præjudicium feceris, ut puellam, Zenonis sanctæ memoriæ judicio probatam, ejusque sanctificatam benedictione, post tot annos sine auctore criminationis, sine accusatore, sine professore delationis, in periculum reatus deducendam arbitrarere. Hactenus S. Ambrosius, approbans judicium Zenonis Episcopi Veronensis, quem ipse titulo sanctæ memoriæ honorat: & ejus exemplo, Ecclesia Mediolanensis Breviario & Missali Ambrosiano inseruit ejus venerationem & cultum ad diem VIII Decembris. Iacobus Pamelius, vir in antiquitate Ecclesiastica proponenda diligentißimus, in suo Liturgico Latino sive Missali sanctorum Patrum Latinorum, edidit tomo primo Missas Ambrosianas ex antiquis codicibus, & pag. 438 ista habet: [In Missali Ambrosiano Confessor habetur,] In festo S. Zenonis Episcopi VIII Decembris, Oratio super populum, Omnipotens sempiterne Deus, qui B. Zenonem Confessorem tuum Pontificalibus infulis decorasti; fac nos, quæsumus, ejus exemplo & magnifico interventu, mundi gloriam despicere, & cælum semper ambire, per Dominum. Alia Oratio super Sindonem. Deus qui præsentem diem B. Zenonis Pontificis tui glorioso exitu fecisti solennem, præsta ipsius nos apud te continuis adjuvari suffragiis, & magnificis intercessionibus confoveri, per Dominum. Tertia Oratio super oblata. Adsit Ecclesiæ tuæ, Deus, præclara B. Zenonis intercessio, quæ & munera nostra oculis tuæ majestatis acceptabilia faciat, & te nobis placabilem reddat, per Dominum. Dein sequitur Præfatio cum aliquo Vitæ compendio hoc modo: Æterne Deus, Beati Pontificis & Confessoris tui Zenonis merita recolentes, quem tua benigna gratuitate ita Pontificatus officio & fidei munere sublimare dignatus es, ut & immensis virtutibus coruscaret, & sanctæ humilitatis officium non desereret. Nam & Galeni Principis filiam, a potestate dæmonis eripuit, & multorum infirmitates potenti virtute curavit. Persensit etiam Athesis fluvius, quid tanti valeat Præsulis virtus; dum suum ultra morem excedens littus, templi sacrati non ausus est ingredi aditus. Digne igitur in tuo nomine ipsius præconia non tacemus; digne ipsius miracula festivis laudibus conclamamus; digne cum ipso, tibi, Domine, bonorum omnium largitori, gratiarum vota persolvimus, per Christum Dominum. Denique ista Oratio recitatur post Communionem. Beati Pontificis & Confessoris tui Zenonis, quæsumus Domine, a malis omnibus gloriosa nos semper merita tueantur, in cujus solennitate percipimus tua sancta lætantes. Per Dominum. Hæc in antiquo Missali quæ adhuc anno MDXXII & MDLX solita recitari, indicant Missalia dictis annis excusa, in quibus nulla martyrii fit mentio, sed nomen Confessoris ei tertio tribuitur. Eodem modo in Breviario Ambrosiano, quod habemus anno MDXXXIX excusum, duæ priores Orationes referuntur, & aliæ duæ Orationes adjunguntur, in quarum altera dicitur Confessor & Pontifex in altera Zeno Pontifex & in tertia Lectione quæ ad Matutinum recitatur, sunt ista: Plurima peragens beneficia, quievit in Domino Confessor. Hic ergo titulus isti datur, eo modo quo S. Martino Episcopo Turonensi & ipsi S. Ambrosio, & hujus fratri S. Satyro aßignatur, qui simul eodem tempore vixerunt: si tamen, quod disceptatur, S. Zeno fuerit ante memorati Syagrii decessor, uti hinc videtur posse probari.
[3] Dies jam memoratus VIII Decembris, supra solennis glorioso ejus exitu factus, celebratur in variis Martyrologiis eodem die: ita MS. Pragense Ecclesiæ Cathedralis, & aliud quod reperimus MS. Florentiæ apud Illustrißimum Senatorem Carolum Strozzium, [& in antiquis Martyrologiis,] & ibidem etiam a Francisco de Bonaccursiis Presbytero anno MCCCCLXXXVI in lucem editum: in quibus ista habentur Veronæ natalis S. Zenonis Episcopi & Confessoris Eadem omissa urbe Verona habentur in MS. Adone Florentino monasterii Conventualium S. Francisci. Eodem die S. Zeno Confessor memoratur in MS. Trevirensi S. Martini, & Vltrajectino S. Mariæ, quod ante quingentos annos ex Martyrologio aliquo Anglicano videtur transcriptum. Witfordus etiam in Martyrologio Anglice olim edito, celebrat S. Zenonem Episcopum, doctrina, prædicatione, & miraculis variis illustrem. Bellinus in Martyrologio secundum morem curiæ Romanæ, anno MCCCCXCVIII & postea sæpius excuso, ista habet: Eodem die apud Veronam S. Zenonis Episcopi & Confessoris. Quæ eadem citato Martyrologio Romano, scilicet dicti Bellini, habet in triplici editione auctarii ad Vsuardum Molanus. Maurolycus ad eumdem VIII Decembris ista tradit: Veronæ S. Zenonis Episcopi, qui claruit temporibus Galeni, cujus filiam a dæmonio liberavit. De Galeno mox agemus. Maurolycum sequitur Felicius. In antiquo MS. Kalendario Ecclesiæ Aquileiensis celebratur festum S. Zenonis Episcopi & Confessoris cum tribus ad Matutinum lectionibus, sed ad XII Decembris translatum. Ita cum antiquo Missali Ambrosiano, circa cultum S. Zenonis Episcopi & Confessoris & ad diem VIII Decembris relatum, concordant Martyrologia, quæ olim in Ecclesia Romana & aliis Ecclesiis Italicis, Germanicis, Belgicis & Anglicanis solebant recitari: sed quod maximi in simili argumento ponderis æstimari debet, in Ecclesia Veronensi, in qua S. Zeno præcipuus Patronus est, per integra secula decem aut undecim officium de eo fiebat, [Principumque diplomatis.] tamquam Pontifice Confessore. Certe in Ludovici Pii Imperatoris diplomate signato anno DCCCXVI infra referendo, ex petitione Rotaldi Episcopi & Austreberti Abbatis S. Zenonis Confessor appellatur; uti etiam appellant Hugo Rex Italiæ in diplomate anno MCCCCXXVI concesso, Beatrix Comitissa & filia Beatrix in privilegio anni MLXXII, & Bernardus Episcopus Veronensis in documento dato anno MCXXVII. Andreas quoque Aquileiensis Patriarcha recondit reliquias aliquas S. Zenonis Confessoris anno DCCCXXVIII in ecclesia S. Georgii prope altare S. Helenæ; easque recenset Peregrinus Patriarcha Aquileiensis anno MCXL, & vocat reliquias SS. Zenonis & Eusebii Confessorum. Quæ possunt videri apud Vghellum in Episcopis Veronensibus, & Bagatam, qui testatur, se anno MDLXXV vidisse ultimas reliquias S. Zenonis Confessoris, cum aliis Reliquiis olim in capsula argentea a Peregrino Patriarcha Aquileiensi depositas. In Chronico MS. Reginonis appellatur Zenon Episcopus & Confessor Veronæ, sed ad tempora Gallieni & Valeriani relatus. Onuphrius Panvinius lib. 4. Antiquitatum Veronensium cap. 6 testatur, Ecclesiam Veronensem ab antiquo, usque ad sua secula, anniversariam de eo tamquam de Pontifice Confessore commemorationem fecisse. [quomodo cœptus coli ut Martyr,] Primum Aloysium Lippomanum, ejus solennem memoriam, tamquam Pontificis Martyris, in Ecclesia Veronensi fieri instituisse. Idem testantur supra indicati Bagata, Perettus & Augustinus Valerius folio 15. Præfuit Aloysius Ecclesiæ Veronensi ab anno MDXLVIII, & inde ad Ecclesiam Bergomensem anno MDLVIII est translatus. De martyrio S. Zenoni adscripto infra agemus, & dicemus illud perperam intrusum esse Martyrologiis Bedæ & Vsuardi. Porro Bellinus de Padua, quamvis Vsuardi Martyrologium duxerit, ut in Præfatione ait, præ aliis tenendum, & pro majori parte eligendum; tamen quæ XII die Aprilis de martyrio S. Zenonis inserebantur, judicavit illius non esse & plane omittenda; ut qui sciret contraria illa esse antiquæ traditioni Ecclesiæ Veronensis, a suo Patavio sive Padua haud procul dißitæ: ea tamen ab aliis postmodum editioni Parisiensi anni MDXXI fuerunt inserta.
[4] Acta S. Zenonis scripsit olim Notarius quidam, nomine Coronatus, habetque eum in pace quievisse: edidit ea ante ducentos circiter annos Boninus Mombritius, [Acta antiqua a Coronato Notario scripta.] & nuper anno MDCLIII ex vetusto codice hædino Abbatiæ S. Salvatoris Montis-Amiati Ferdinandus Vghellus tomo 5 Italiæ sacræ in Episcopis Veronensibus pag. 555 & sequenti. Nos eadem Acta nacti sumus Romæ ex antiquo codice bibliothecæ Cardinalis Barberini, & duplici MS. Vallicellano Patrum Congregationis Oratorii: erant autem illa distributa in Lectiones, quæ in Officio divino ad Matutinum recitari solebant. Alia habuimus ex MS. Legendario Vrbevetano: alia submisit Antonius Beatillus noster ex codice Neapolitano; alia denique Antverpiæ ex MS. Trevirensi S. Maximini, descripsimus: extabant etiam in MS. Vltrajectino S. Salvatoris sed contracta, ex quibus inter se collatis damus quæ sequuntur. Omittimus autem quæ nobis submisit Ioannes Gamansius ex Paßionali Blatunēsis cœnobii Ordinis Benedictini & ex Paßionali Carthusiæ Herbipolensis, quia sunt ea contracta aut ex variis relationibus consarcinata. Vitæ compendium habet Petrus de Natalibus lib. 1. cap. 43.
VITA
Auctore Coronato Notario.
Ex VII antiquis MSS. Codicibus, collatis cum editione Mombritii & Vghelli.
Zeno, Episcopus Veronensis, in Italia (S.)
BHL Number: 9004, 0000
AUCT. CORONATO EX MSS.
[Prologus]
[1] In a provincia Italiæ, Civitate, Verona, Beati Zenonis acta claruerunt. Cujus viri virtutes ad liquidum, quas in conversione vel miraculis peregit, [S. Zeno ab initio Sanctus,] explicare non sufficientes; aliqua tamen, juxta quod attingere possumus, enarrare veridica ratione conamur. Fuit itaque a matris utero sanctificatus, & a cunabulis benedictus, ut assertione divina in eo repeti videretur, quod Jeremiæ Prophetæ dictum est. [Ier. 1. 5.] Priusquam te formarem in utero novi te; & antequam exires de ventre sanctificavi te. [& ideo Sacerdotio dignus.] Denique probitatis atque scientiæ jugibus incrementis ad hoc pertingere meruit, ut per sacerrimam vitam Sacerdos in populo fieri mereretur. Nempe audiant populi omnes, qui ejus cupiunt nosse miracula, quia in omnem terram sonus exivit conversationis ejus, & sanctitas luculenter emicuit.
[2] Erat enim sedens in b monasterio in secretiori parte oppidi Veronensis, continuis jejuniis & orationibus a Domino petens, ut sibi dignaretur aditum prædicationis melliferæ in populo aperire. [Affabilitate & mansuetudine attrahit omnes:] Igitur ad convertendas in amorem Christi animas hominum die noctuque deditus erat: revera quia sanctus ei Spiritus, purarum illuminator mentium, Doctor existebat, sicut ipsa Veritas loquitur dicens: non enim vos estis qui loquimini, sed spiritus patris vestri, qui loquitur in vobis; ita sane affabilis erat in sermone, & in mansuetudine, seu habitu mitis, ut jure Deus laudaretur ab omnibus venientibus; ita alacer & splendifico nitore facundiæ vividus, ut ad eum properantes mox relictis idolis & pravitate gentilitatis, crederent Domino Jesu Christo. [Mat. 10, 20.]
[3] Per idem tempus juxta urbem Veronam, dum egrederetur idem vir Dei a monasterio, ut in Athesi fluvio piscatoris exercitio fungeretur; erectis sursum oculis, vidit ex adverso quemdam hominem, [signo Crucis impedit ne diabolus hominem submergat.] in plaustro sedentem, bobus subjunctis per præceps in amnem demergi. Tanta quippe velocitate miserabilis ferebatur, ut palam cunctis cernentibus daretur intelligi, hoc diaboli arte fuisse peractum. Sanctus itaque vir, dum intentis luminibus hoc a longe prospiceret, cognovit, lymphaticam viri ruinam factum diaboli esse. Interea vir Dei, elevata sursum manu, fecit sanctæ Crucis signum frequenti vice, & dixit: Revertere retro satana, ne perimas hominem quem Deus creavit. Quod videlicet signum ut diabolus aspexit, velut fumus vento raptus evanuit, ita ut clamoribus nimiis ac stridore nefando, quasi de alta rupe, cum impetu decideret, dicens: Etsi hic non me permittis animas hominum mea obsessione lucrari; tamen paratus sum in c patrias notas quæ, circumquaque sunt, ad tuum perniciter abire impedimentum. S. Zeno dixit: Non te permittit Deus dire aliquid agere adversus servum suum.
[4] His ita peractis, cum detestabili ululatu & clamore, discessit. Festinans itaque dæmon ingressus est concite domum Palatii d Galieni arreptamque filiam ejus, quæ tunc temporis unica parentibus erat, [filiam Galeni Principis, a dæmone obsessam,] cœpit crudeliter vexare. Miserabilis ergo pater simulque tota domus regia, in tristitiam versa, cruciatu & mœrore ingenti affligebantur, eo quod tam acriter puella suffocaretur. Quæ dum crudeli vexatione corriperetur, cœpit per os famulæ Regis filiæ dæmon clamare, dicens: Non egrediar a corpore isto, nisi venerit Zeno Episcopus, ac per istius imperium coactus migrabo. Mox itaque ut Regi Galieno hoc innotuit, missis apparitoribus solicita intentione cœpit investigare, sicubi posset invenire virum. Ex jussu autem Regis velocibus ad virum Dei gressibus pergunt. Ille vero sedebat super lapidem, qui in proximo monasterii erat, & actu Apostoli documenta perficiens, ex more piscabatur in flumine. [per milites evocatus] Venientes ergo milites cœperunt eum solicite interrogare, dicentes. Quis es tu homo Dei? Indica nobis, si vidisti Zenonem Episcopum, quem nos ex jussu Regis perquirimus. At ille respondit: Ad quod missi estis edicite. Ego enim, quamvis tantillus, tamen servus Christi Zeno vocor: Igitur conferentes ad invicem milites, dicebant inter se. Quid multa colloquimur? Indicemus pro qua re istum destinati sumus ad virum. Tunc patenter intimantes beato Sacerdoti dixerunt: Rogat te Rex venire ad se; quia vult faciem tuam videre. Dixit ad eos B. Zeno: Quid meam Rex faciem vult cernere, qui omnium Christianorum manifestis indiciis inimicus esse non desinit? At illi respondentes dixerunt: Obsecrat te Rex, ut filiam ejus, quæ immani atrocitate a dæmonio vexatur, sanitati restituas: quia unica est Ille vero dixit eis: Dominus Jesus Christus omnipotens est. Ite, inquit, ecce paulatim subsequor vos: oportet enim ut mirabilia Dei luce clarius omnibus manifestentur. Quo dicto milites via qua venerant repedarunt.
[5] Exurgens igitur beatus Sacerdos, ne diutius absconderetur civitas supra montem posita, fecit orationem, & perrexit ad palatium, ubi cruciabatur & lamentabatur pro sua filia Rex. Sanctus vero Episcopus, dum celeri peragratione iter ageret, ante eo pervenit, quam hi qui missi fuerant milites. Ingrediente siquidem Christi Sacerdote palatium, & facto Cujus signo, confestim cœpit per os infantulæ dæmon clamare, [in nomine Iesu Christi liberat.] dicens: Ecce tu, Zeno, venisti ad expellendum me; & ego propter pavorem tuæ sanctitatis hic stare non possum. His ita auditis tenens Sacerdos manum puellæ, dixit: In nomine Domini Jesu Christi præcipio tibi, exi ab ea dæmon At ille publica voce cœpit clamare, dicens. Etsi hinc a te fuero expulsus, eo Veronam, ibique invenies me. Christi autem Sacerdos sanam mox ab omni dæmoniacæ incursionis illusione restituit filiam Regis.
[6] Protinus autem ut Rex Galienus vidit hoc factum, attonitus admiratione, [coronam oblatam & confractam in pauperes distribuit,] coronam regalem, quam capite gestabat, Sacerdoti obtulit dicens: Tam salutiferum medicum, qui sanam restituit filiam meam nullis muneribus placare possum, nisi ipsam ei quam habeo offeram coronam. Cumque hoc gestum multitudo vidisset populi, quæ ad palatium convenerat, a tenebris infidelitatis & errore conversa gentili, crediderunt unanimiter in Jesum Christum Dominum nostrum, obsecrantes Sacerdotem Christi; ut docerentur viam salutis, & baptismum mererentur in remissionem percipere peccatorum. At ubi Sacerdos coronam accepit a Rege, statim in partes divisam distribuit pauperibus, dicens: Si Dominus operatur excelsa ipsi perpetuæ laudis offeratur gloria.
[7] His ita gestis petiit beatissimus Zeno, ut ei licentia tribueretur, omnia idola destruendi, [idolis devictis ecclesias construit.] & basilicas in Christi nomine fabricandi. Cujus almificis precibus acquievit Rex affatim, in omnibus quæ ille proposuerat. Nempe talibus & his similibus incedebat opinatus virtutibus, ut compleretur in eo, quod Dominus suis discipulis ait: Ecce dedi vobis potestatem calcandi supra serpentes & scorpiones & supra omnem virtutem inimici. [Luc. 10. 19.] Post hæc igitur ingressus Sacerdos in civitatem Veronam, intrepidus prædicabat in Christi nomine verbum: & hoc instanter agebat, ut funditus idola destruerentur, & in honore Domini ædificarentur ecclesiæ. [frustra obsistentibus Paganis.] Denique cum hæc agerentur, multitudo populi Paganorum sæviens, incessanter moliebatur, ut impedimentum Christi famulus pateretur; sed vigilante in servis suis Christo, vincebatur mendacium, quod pura & rectissima fides ab infidelibus cordibus abigebat.
[8] [in pace obdormit.] His equidem ita patratis sacrosancta agebat Antistes pro populi intercessione mysteria, sicut ab ineunte ætate solitus erat. Qui nimirum dum hæc indesinenter ageret, operante manu voluntatis Dei, cujus in omni vitæ transeuntis tempore nutui obedierat, non multo post e in pace receptus est. Porro quia in virtutibus exhibitæ sanitatis velut lucidissimum sidus omni populo claruit, in honore ipsius Sacerdotis, f quidam ex genere Galieni fecit reverendo ejus nomini basilicam, [ecclesia in ejus honore erigitur:] haud procul a fluvio g ubi nunc sanctum corpus ipsius requiescit: qui etiam venerabilis locus in nomine Christi miraculis coruscat.
[9] Post aliquod vero h tempus, dum die sancto Nataliū ipsius devote populus una cum Clero ad Missarū solennia convenirent, [in quam aqua fluvis exundantis non illabitur,] fluvius ipse super ripam tanta inundatione accrevit, ut aquæ usque ad fenestras vel tectum excrevissent. Quod videns etiam populus, facti admiratione comprehensus, qui illuc ad honorem Dei & sancti Zenonis Sacerdotis convenerant, fame sitique se perire acclamabant. Sed cum tanta esset inundatio aquæ, quod velut murus circa basilicā erecta undiq; erat, ea tamen intro minime ingrediebatur: tantum enim virtus orationis ipsius S. Zenonis apud Dominum obtinere poterat, ut aquæ in speciem muri erectæ essent, & ingredi locum venerabilem non auderent. Unde accrevit veneratio & timor adversus Christi Sacerdotem, ut etiam infirmi curarentur, dæmoniaci liberarentur; [& varia fiunt miracula.] & multi ex longinquis regionibus venientes, obsessi diversis infirmitatibus, per intercessionem S. Zenonis liberati, cum gaudio ad propria remearent. Ecce de multis ejus miraculis ego inutilis Coronatus Notarius, quod compertum tenui in parvo conclusi, ne legentibus vel audientibus fastidium generarem. i
ANNOTATA.
a Prologus in plerisque MSS. diversa phrasi proponitur, sed absque ullo Historiæ detrimento, uti etiam apud Mombritium & Vghellum potest videri.
b Hæc Monasterij notitia, ubique indicata magis favet 4 seculo quando cœperunt in Italia extrui monasteria.
c Et hæ patriæ notæ, quæ circumquaque sunt, in omnibus. Actis observantur, adeoque non permittunt procul disceßisse dæmonem, sed ad vicinum aliquem locum, quod propter sequentia notandum.
d [Galienus quis?] Galieno, seu Galeno, aut Galveno summa exoritur quæstio, quis ille fuerit, qui suum palatium in viciniis notis habuerit. In Missali antiquo Ambrosiano supra relato vocatur Princeps, hic mox appellatur Rex. An fuerit ergo aliquis Regulus, in vicinis Alpibus degens, & inter suos fovens paganismum, maxime sub Iuliano Apostata, quando S. Zeno a S. Ambrosio laudatus cœpit florere Episcopus Veronensis, φιλαληθέσι Veronensibus indagandum relinquimus.
e Eadem verba, in pace receptus est, aut in pace a Domino receptus est, leguntur in omnibus exemplaribus excusis & manuscriptis. In unico MS. Sed contracto habetur requievit in pace: quod coincidit. Petrus de Natalibus, in pace migravit ad Dominum VI Idus Decembris.
f Ita pleraque MSS. Quidam ex genere Galieni, aut quidam timens Deum, aut quidam nobilissimus ex genere Galieni. At Vghelli exemplar & unicum MS. Rex Galienus fecit basilicam. Quæ forsan alicui Principi aut Regulo magis conveniunt.
g Hinc colligimus Acta hæc conscripta, ante Translationem corporis factam sub Pippino Rege Italiæ, filio CaroliMagni: sed quamdiu post annum 588, quo miraculum Athesis exundantis contigit, non liquet. In unico MS. legebatur ubi longo tempore corpus ipsius requievit. Quæ correctio facta fuit post dictam Translationem: & in illo MS. dicebatur Gallienus Imperator, forsan corrupta Vsuardi Martyrologia auctor secutus est, ut infra dicetur.
h Post duo minimum secula ab obitu S. Zenonis, scilicet anno Christi 588, ut mox ex relatione S. Gregorij Magni constabit.
i Additur apud Mombritium: Venerabilis viri Acta, quo usque mundus voluitur, fulgida cunctis patebunt, regnante Domino nostro Iesu Christo & in MS. aliquo & apud Vghellum. Quod tamen fulget, agitur in Veronensi urbe.
CAPUT II.
Sententia S. Gregorii & aliorum asserentium S. Zenonem obiisse Martyrem; an sub Gallieno Imperatore?
AUCTORE G. H.
[1] [S. Gregorius Magnus] Sanctißimus Papa Gregorius Magnus, lib. 3 Dialogorum cap. 19, describit miraculum supra indicatum, quod aqua Athesis fluvii, inundantis ultra portam apertam ecclesiæ S. Zenonis, eam non intraverit: & testes adfert Pronulfum Comitem, & Ioannem Tribunum: aitque Zenonem Martyrem ac Pontificem fuisse, [ex relatione Pronulfi Comitis] atque post narratum miraculum de tribus pueris in fornace Babylonis illæsis, ista subjungit: Huic tam antiquo miraculo diebus nostris res similis ex contrario evenit elemento. Nam nuper Ioannes Tribunus revelatione sua me docuit, quod Pronulfus Comes cum illi adesset, se cum Rege Autharo eo tempore in loco eodem, [describit miraculum aquæ in Athesis exundantia non ingressæ templum S. Zenonis.] ubi mira res contigit, affuisse, eamque rem cognovisse testatus est. Prædictus enim Tribunus narravit, dicens: Quia ante hoc fere quinquennium, quando apud hanc Romanam urbem alveum suum Tiberis egressus est, tantum crescens, ut ejus unda super muros urbis influeret, atque inde jam maximas regiones occuparet; apud Veronensem urbem fluvius Athesis excrescens, ad B. Zenonis, Martyris atque Pontificis, ecclesiam venit: [Martyris ab ipso dicti.] cujus ecclesiæ cum essent januæ apertæ, aqua in eam minime intravit. Quæ paulisper excrescens, ad fenestras ecclesiæ, quæ erant tectis proximæ, pervenit: sicque stans aqua, ecclesiæ januam clausit, ac si illud elementum liquidum in soliditatem parietis fuisset mutatum. Cumque essent multi inventi interius; sed aquarum multitudine omni ecclesia circumdata, qua possent egredi, non haberent; ibique se siti ac fame deficere formidarent, ad ecclesiæ januam veniebant, & ad bibendum hauriebant aquam; quæ ut prædixi, usque ad fenestras excreverat, & tamen intra Ecclesiam nullo modo diffluebat. Hauriri itaque ut aqua poterat, sed diffluere ut aqua non poterat. Stans autem ante januam, ad ostendendum cunctis meritum Martyris, & aqua erat ad adiutorium, & quasi aqua non erat ad invadendum locum. Quod ego antiquo antedicti ignis miraculo vere prædixi non fuisse dissimile, qui trium puerorum & vestimenta non contigit, & vincula succendit. Hæc S. Gregorius, qui libros Dialogorum edidit anno DXCIII, adeoque dictum miraculum contigit anno DLXXXVIII. Miraculi hujus veritas confirmatur supra a Coronato Notario, sed is asserit Zenonem in pace receptum esse, & post hoc miraculum accrevisse venerationem erga S. Zenonem: qui saltem tunc videtur in Patronum a Veronensibus assumptus, sed sub titulo Confessoris. Exemplo Veronensium idem per Lombardiam factum videtur: prout de Mediolanensibus supra ostendimus, qui in Missali Ambrosiano indicant & miraculum Athesis exundantis, & eum Confessorem Pontificem appellant: nec videntur Pronulfus Comes, aut Ioannes Tribunus satis distinxisse inter titulos Martyris & Confessoris, & unum pro alio accepisse.
[2] [S. Gregorium secutis Zenonem Martyrem appellant Paulus Diaconus,] Interim Paulus Diaconus, lib. 3 de Gestis Langobardorum cap. 23 eum Martyrem appellat, & inundationem aquarum ita describit: Eo tempore fuit aquæ diluvium in finibus Venetiarum & Liguriæ, seu ceteris regionibus Italiæ, quale post Noë tempus creditur non fuisse. Factæ sunt lacunæ possessionum seu villarum, hominumque pariter & animantium magnus interitus. Destructa sunt itinera, dissipatæ sunt viæ, tantumquæ Athesis fluvius tunc excrevit, ut circa basilicam B. Zenonis Martyris, quæ extra Veronensis urbis muros sita est, usque ad superiores fenestras aqua pertingeret, licet B. Gregorius post Papa scripsit, in eamdem basilicam aquam minime introiisse. Urbis quoque ejusdem Veronensis muri ex parte aliqua eadem sunt inundatione subruti. Facta est autem hæc inundatio sexto decimo Kalendas Novembris. Sed & tantæ coruscationes & tonitrua fuerunt, quanta fieri vix æstivo tempore solent. Hæc Paulus Diaconus, qui floruit tempore Caroli Magni, & sicut allegata auctoritate S. Gregorii Magni scribit, aquas Athesis non introiisse basilicam S. Zenonis; ita etiam Martyrem appellat, secutus relationem ejusdem Gregorii Magni. [Ioannes Diaconus,] Eodem citato Ioannes Diaconus, in Vita ejusdem S. Gregorii circa annum DCCCLXXX scripta & a nobis die XII Martij illustrata, lib. 1. num. 35 idem miraculum refert, nominatque S. Zenonem Martyrem atque Pontificem.
[3] Inter Martyrologos reperitur Rabanus, qui tempore Ludovici Pii & filiorum floruit, [Rabanus,] & hoc elogio ad diem XII Aprilis honoravit S. Zenonem: Eodem die, inquit, civitate Verona, passio S. Zenonis Martyris, de quo B. Gregorius refert in libris Dialogorum, quod Athesis fluvius exundans, in ecclesia, ubi corpus ejus jacebat humatum, usque ad superiores tecti fenestras excreverit; sed intra ecclesiam, ubi fuerat congregata fidelium turba, intrare non poterat. Idem Rabanus ad diem VIII Decembris de eodem Sancto ista tradit: In civitate Verona Natale S. Zenonis Martyris, quando aquæ fluminis usque ad superiores tecti fenestras ecclesiæ illius excreverunt, nec in eam intrare potuerunt, virtutem Martyris ostendentes. Et Martyrem celebrat, & nusquam Pontificem aut Episcopum appellat, & insinuat sexto Idus Decembris Athesis inundationem contigisse, & festivam memoriam, quam natalem appellat, isto die celebratam fuisse. Verum Acta supra habent ipso die Natalium S. Zenonis populo in ecclesia congregato contigisse dictam exundationem. [Wandelbertus,] Secutus VVandelbertus, qui VIII Decembris Zenonem Martyrem consignat. Notkerus ad diem XII Aprilis descripsit dictum Rabani elogium. Qui composuit Martyrologium sub nomine Bedæ protrusum, [Notkerus, auctor Martyrologij Bedæ suppositi:] VIII Decembris ista habet: In civitate Verona natale S. Zenonis Martyris. Ast XII Aprilis mutata Phrasi ita scribit: Apud Veronam civitatem passio S. Zenonis Martyris, de quo B. Gregorius in libro Dialogorum refert. Quæ sunt ex relatione Rabani decerpta.
[4] [silent Beda] Genuinum Martyrologium Bedæ VIII Decembris vacat, & XII Aprilis solum commemorat S. Iulium Papam, de quo hoc die agimus. Baronius in Notis ad XII Aprilis, præter Bedam, [& Vsuardus] citat Vsuardum, de cujus Martyrologio late egimus in Præfatione generali ad tomum I Ianuarij cap. 4 § 7, ostendimusque exemplar, quod Parisiis curavimus describi, a posteris auctum fuisse, & optimæ notæ penes nos esse veterem codicem manuscriptum, in quo nulla plane S. Zenonis mentio habetur: sed ad diem XII Aprilis solum referuntur Iulius Papa, & Constantinus Episcopus Vapingensis, uti VIII Decembris S. Eutychianus Papa & Macarius Martyr Alexandrinus. Interim in illud Vsuardi Martyrologium intrusa sunt a posteris ista verba: Eodem die S. Zenonis Episcopi, qui inter procellas persecutionis Veronensem urbem mirabiliter rexit, [Intrusa huic verba.] ac tempore Gallieni martyrio coronatus est. Molanus, in secunda editione Vsuardi, hunc locum ita correxit: Eodem die S. Zenonis Episcopi, qui inter procellas persecutionis Veronensem urbem mirabiliter rexit. [emendantur a Molano:] Annotat dein ista Molanus: De Zenone sustuli Vsuardi (uti credebat) verba, Ac tempore Gallieni Martyrio coronatus est. Honorari enim eum ut Confessorem constat ex Martyrologio Romano, & Officio Mediolanensis Ecclesiæ die VIII Decembris, & aliunde: extatque Lobii narratio venerabilis Coronati Christianissimi Notarii de Vita S. Zenonis Episcopi. Gregorius interim 3 Dialogorum cap. 19 bis eum Martyrem nominare maluit quam Confessorem, eo quod inter procellas persecutionis multa viriliter pertulerit, qua eadem de causa Juvenalem quoque alibi Martyrem nominat. Colitur S. Iuvenalis III Maij. Quod hic vocatur Martyrologium Romanum, est supra a nobis indicatum, a Bellino de Padua conscriptum.
[5] [Galesinius ad verba in textu posita, sine martyrio,] Galesinius, secutus Mediolanenses, hoc elogium edidit XII Aprilis. Veronæ S Zenonis Episcopi. Is multis exantlatis pro religione laboribus, in oppugnatione dato præclaro & fidei & virtutis Episcopalis testimonio, Ecclesiaque Veronensi mirabiliter ac pie gesta, demū multis cumulatus meritis ad præmium abiit in cȩlum. Idem VIII Decembris ista habet: Veronæ S. Zenonis Episcopi: cujus dies natalis, ut supra narratum est, pridie Idus Aprilis agitur: hodie consecratio celebratur. Hæc Galesinius absque mentione martyrii. Verum in Notis ad XII Aprilis adjunxit: Et Martyris, ut ex S. Gregorii testimoniis atque ex omni Martyrologio constat: [in notis addit Martyrem esse,] idque pluribus ostenditur in libro, qui de Sanctis Episcopis Veronensibus nuper in lucem editus est, scilicet anno MDLXXVI, per supra indicatos Bagatam, Perettum & Augustinum Valerium, a quibus adferuntur verba, [uti celebrat jam Martyrol. Rom.] Bedæ & Vsuardo afficta, & in nonnullis codicibus MSS. reperta, atque in hodierno Martyrologio Romano renovata. Addi potest diœcesis Frisingensis auctoritas, quæ S. Zenonem Episcopum Martyrem colit XII Aprilis, omnia de communi recitanda præscribens. Hinc Baronius in Notis ad Martyrologium conficit duos statui debere Zenones; quorum prior tradatur Martyr sub Gallieno Imperatore deceßisse, alter cum S. Ambrosio vixisse: [& duo statuuntur Zenones.] & hunc secundum statuit Vghellus fuisse XVIII Episcopum, dicitque ejus credi esse sermones qui sub nomine Zenonis Martyris aspexere lucem. Nos omnia judicio prudentiorum virorum permittimus: sufficit ostendisse, quid de S. Zenone scriptum repererimus. Olim ad Vitam S. Probi Episcopi Veronensis XII Ianuarij, scripsimus ex Ferrario omnium consensu receptum esse S. Zenonem VIII illius urbis Episcopum sub Gallieno Imperatore esse Martyrio coronatum: id si cui displicet, expungi poterit.
CAPUT III.
Historia Translationis & Miraculorum S Zenonis prosa & carmine scripta. Reliquiæ variis locis. Templa ei dicata.
[6] Clodia-Fossa, urbs Episcopalis sub Patriarcha Veneto, inter Venetias & Adriam ad mare sita est: quam, inquit Leander Albertus in descriptione Italiæ & insularum circa Venetias, ortu nobilitavit Petrus Calo, Ordinis Prædicatorum monachus; qui admodum exacte ingentia duo volumina de Vitis Divorum scripsit, quæ in bibliotheca Dominicana Bononiæ servantur. Sed quod dolendum est, [Historia Translationis extat MS. apud Petrum Calo.] non amplius ibidem extare & coram & per litteras didicimus. Horum alterum volumen reperimus Romæ in bibliotheca Eminentißimi Cardinalis Barberini; in quo post Vitam S. Zenonis supra relatam habebatur fol. 456 Historia elevationis & miraculorum S. Zenonis, quam inde descriptam damus. Contigit hæc elevatio sub initium seculi noni, postquam monasterium S. Zenonis fuerat renovatum, [contigit ea ante an. 810.] sub Rotaldo Episcopo Veronensi, creato anno DCCCII, & Pipino Rege Italiæ, filio Caroli Magni, VIII Iulii anni DCCCX vita functo. Celebratur annua memoria elevati seu translati corporis S. Zenonis XXI Maij, [21 Maij.] ad quem diem inscripta est Martyrologio Galesinij & Catalogo generali Ferrarij.
[7] Prædictæ extructionis ac renovationis & beneficiorum tunc collatorum, tam per Pipinum Regem quam per Rotaldum Episcopum, meminit Ludovici Pij Imperatoris nobile diploma, signatum anno DCCCXIV, quod ex archivo monasterii S. Zenonis & pervetusto codice edidit Ferdinandus Vghellus, in Episcopis Vercellensibus pag. 601, unde hæc decerpimus: Rotaldus, venerabilis, sanctæ Ecclesiæ Veronensis Episcopus, una cum Austerberto, Abbate monasterii S. Zenonis, detulit nobis quoddam præceptum, in quo exaratum reperimus, [Dona & privilegia tunc concessa confirmantur a Ludovico Pio Imp.] qualiter dilectissimus germanus noster Pipinus, quondam gloriosus Rex, una cum memorato Præsule, monasterium S. Zenonis Confessoris Christi, quod est constitutum in suburbio prædictæ civitatis, propter divinum amorem & reverentiam præfati Patroni, reædificassent atque renovassent, eo quod olim ab infidelibus hominibus exustum fuisset, & ab omnibus rebus sibi olim collatis pene privatum. Unde illi pro animarum suarum emolumento quasdam res, quibus monachi & pauperes Christi subsidia necessaria futuris temporibus habere quivissent, ad memoratum locum delegare atque confirmare perpetualiter ac permanere voluerunt… Jubemus ergo atque decernimus, ut, quantumcumque memorata ecclesia S. Zenonis per donationem nostram vel dicti germani nostri, & Rotaldi prædicti Episcopi vel ceterorum fidelium traditione, vel ipsorum comparatu, seu quolibet attractu, juste & legaliter habere dignoscitur; deinceps cum omni integritate, per hoc præceptum nostræ auctoritatis, ipsa sancta congregatio monachorum securiter teneat atque possideat. Hæc ibi. Prædictus autem Rotaldus Episcopus interfuit Synodo Mantuanæ anno DCCCXXIV celebratæ.
[8] Exorta postmodum quædam dissensio est inter Canonicos Veronensis Ecclesiæ & Abbatem S. Zenonis, de oblationibus ejusdem ecclesiæ, pia populorum liberalitate elargitis: quam dissensionem composuit Ardecarius Episcopus anno DCCCLXV, testatus simul in dicta ecclesia corpus B. Zenonis humatum quiescere: [Corpus sub Hungaris relatum in ædem Cathedr.] quod idem testatus est Rodulphus Rex per diploma anni DCCCCXXVI. Quo eodem, anno, Sub Adelardo Episcopo (ut scribit Panvinius lib. 5. cap. 25) Ungarorum gens Italiam consumpsit, Veronam magno impetu invasit, ejusque suburbiis ferro flammaque consumptis, in his basilicas Divorum Zenonis, Proculi, Stephani, Nazarij & Celsi incendio consumpsit, In qua trepidatione, Abbas Divi Zenonis & monachi cum eo corpus ejusdem Divi penes se conditum, (quod ne furto subriperetur, magnopere metuerunt) una cum calice cruceque aurea maximi pretii, [Corpus in incursione Vn arorum delatum in ædem Cathedralem,] Pipini dono monasterio concessa, in ȩdem Divȩ Mariȩ Majoris, in ejus sacrario asservanda, deportarunt. Verum Veronæ rebus in tranquillo constitutis, contra Canonicorum voluntatem, in priorem basilicam sunt reportata; ubi usque in hodiernam diem suis in locis integra asservantur. Ita Panvinius, qui Antiquitates Veronenses usque ad annum MDLVIII deduxit. [& reportatum.] Inchoffer in Annalibus Hungaricis, Hungarorum in Italiam irruptionem & Veronæ calamitatem præfatam refert ad annum DCCCCII, quando Episcopus erat, non Adelardus, sed Adalbertus. Vt ut sit, conveniunt omnes haud diu extra proprium locum fuisse S. Zenonis corpus: nam Hugo Rex Italiæ, diplomate anno DCCCCXXVI concesso, dum Veronæ esset, testatur, corpus sanctum B. Zenonis Confessoris Christi quiescere humatum in monasterio ejusdem B. Zenonis. Otto III Imperator, diplomate anno DCCCCXCV signato, confirmat oblationes factas S. Zenoni civitatis Veronensis Patrono & Gubernatori. S. Henricus Imperator anno MXIV confirmat privilegia bonaque monasterio S. Zenonis, ubi ejus corpus humatum quiescit. Deinde anno MLXXIII Beatrix Comitissa & filia ejus Mathilda dederunt diploma cœnobio S Zenonis Confessoris, cui facto interfuit S. Anselmus Episcopus Lucensis, cujus Vitam illustravimus ad diem XVIII Martii cum illustri mentione Mathildæ. Sequenti seculo Bernardus anno MCXXIII creatus est Episcopus Veronensis, qui in arce Montis-aurei consecravit ecclesiam, in honorem Beatissimæ Dei Genitricis Virginis Mariȩ & Sanctorum Firmi Martyris, Zenonis & Martini.
[9] Est etiam Veronæ Ecclesia S. Zenonis in Monte, alias S. Mariæ in Bethleem, quæ auctoritate Eugenii Papæ IV data fuit anno MCCCCXLIV Fratribus Eremitis Congregationis Fesulanæ, [Reliquiæ S. Zenonis Veronæ in variis Ecclesiis:] paullo ante, scilicet anno MCCCCXXXV, institutæ: & hæc omnia in Episcopis Veronensibus tradit sæpius memoratus Vghellus. Sunt aliquæ particulæ reliquiarum S. Zenonis in variis Ecclesiis urbis Veronensis, quas recenset Bagata in Antiquis monumentis Veronensibus. De Reliquiis SS. Zenonis & Eusebii Confessorum, asservatis in ecclesia S. Georgii in Canonicatu, quæ & S. Helenæ dicitur, supra egimus. Sunt præterea reliquiæ aliquæ S. Zenonis in ecclesiis S. Antonii, SS Apostolorum, S. Ceciliæ, SS. Firmi & Rustici, S. Gabrielis, S. Georgii in Braida, S. Mariæ Rochæ-majoris, S. Mariæ Magdalenæ, S. Michaëlis ad portam, S. Silvestri, S. Thomæ, & S. Zenonis in oratorio. At corpus S. Zenonis asservari in ecclesia S. Zenonis Majoris sive in monasterio constans est Veronensium traditio. [corpus in S. Zenonis Majoris.] Conradus a Lichtenaw, Abbas Vrspergensis in diœcesi Augustana, scribit in Chronico ad annum MLII, Reliquias S. Zenonis a Waltario Veronensi Episcopo Ulmam delatas esse. [Aliquæ notabiles reliquiæ delatæ Vlmam an. 1052.] Quæ eadem habet Hermannus Contractus, additque plurimis claruisse miraculis. Prolixius illa tradit Hermannus Ædituus sive Ianuensis in Chronica, quæ dicitur Flores temporum, in Leone IX, quem X appellat. Tunc etiam, inquit, S. Zenon, Confessor gloriosus, in Ulmam super Danubium est translatus, ad ecclesiam sanctæ Crucis, & ibi in Capella S. Udalrici reconditus: quem ad dictum oppidum transtulit Wernherus Episcopus Veronensis, natione Suevus. Modo vero reliquiæ istæ reconditæ sunt in eodem oppido, sed apud Dominos de domo Teutonica. Idem auctor in Henrico IV idem confirmat: de quo auctore agit Martinus Crusius Annalium Suevicorum lib. 6. par. 2. cap. 11. ubi hanc translationem ex utroque Hermanno narrat. Meminit etiam hujus translationis in Waltero Episcopo Vghellus.
[10] Sunt variæ ecclesiæ extra Veronam dicatæ S. Zenoni: ex his numerantur tres, [templa S. Zenoni dicata in diœcesi Veronensi,] in diœcesi Veronensi constitutæ, in Bulla Eugenii IV apud Vghellum pag. 952, & sunt S. Zenonis de Rupeclaria, S Zenonis de Cereta, S. Zenonis de Vigasio seu Vico Athesis. Harum duas priores fuisse anno MCCCCXLVIII in dotem Thesaurariæ Veronensis aßignatas, ibidem traditur pag. 967, easdemque a Marco Cornelio Cardinali Episcopo Veronensi fuisse mensæ Cornelianæ adjectas, legitur in hujus diplomate a Leone Papa X confirmato. Sunt autem hæ tres Ecclesiæ, Archipresbyteratus seu Plebes, quibus minores alias Parochiales subdi tradit idem Vghellus, in Appendice tomi 7 pag. 1431. Extare etiam S. Zenonis Ecclesiam parochialem Brixiæ, & aliam Interamnæ in Vmbria, [Brixiæ & Interamnæ:] diximus V & VII die Ianuarii, in Actis SS. Rusticiani Episcopi Brixiensis, & Valentini II Episcopi Interamnensis, quorum sacra corpora in dictis ecclesiis condita requiescunt. De alia S Zenonis ecclesia Parochiali Cesenæ, in qua ejus brachium asservetur, testis est Bernardinus Manzonius in Chronologia Cæsenæ pag. 62.
[11] Raphaël Bagata supra memoratus tradit, ex libro quarto Statutorum Veronensiū, statutum fuisse, [imago in omnibus Vrbis portis.] quod in portis omnibus urbis Veronæ apertis, vel quæ pro tempore aperientur, fieri & depingi debeant imagines Dominæ S. Mariæ matris Domini, cum ipso ejus filio in brachiis, & S. Zenonis Protectoris urbis, & S. Petri cum clavibus in manu, & S. Christophori. Additur præterea, in campana etiam turris horarum, Veronæ conflata sub Cansignorio Scaligero anno MCCCLXX, esse figuram S. Zenonis cum diademate in habitu Pontificali, tenentis in manu dextera cistam, [campana ei dicata.] & in manu sinistra arundinem cum hamo ad piscandum, cujus superscriptio est, S. ZENO. Denique S. Zenonis commemoratio fit a Clericis secularibus & a Regularibus utriusque sexus diœcesis Veronensis, in ferialibus & Dominicis diebus, in Matutinis & Vesperis. In Missis etiam, in Collecta A cunctis, fit ejus commemoratio, statim post Apostolorum Petri & Pauli commemorationem. [Commemoratio in officio Ecclesiastico.] Item in ecclesia majori S. Zenonis Veronæ, in quadam tabula, vetusta manu scripta, in latere dextro in descensu cryptæ seu Confessionis appensa, descripta sunt miracula S. Zenonis ducentis quadraginta quatuor versibus hexametris per Jacobum Presbyterum. Illa miracula ipsi anno MDCLX Veronæ transcripsimus ex apographo, [Poëma de miraculis.] nobis communicato ab humanißimo Abbate Cherubino Lazarono, ibidem monasterii S. Zenonis Priore, quem virum eruditione clarum, & venerandæ antiquitatis cultorem eximium appellat Vghellus. Certe optassemus ut quæ ipse collegerat & prælo pararat de Vita S. Zenonis, cœnobii & ecclesiæ S. Zenonianæ fundatione & progressu, ac nobilioribus utriusque monumentis, licuisset videre publici juris facta; forsan laborem nostrum in multis minuissent, & aliter in nonnullis opinari fecissent.
HISTORIA ELEVATI CORPORIS ET MIRACULORUM
S. ZENONIS.
Ex MSS. collectaneis Petri Calo Ordinis Prædicatorum.
Zeno, Episcopus Veronensis, in Italia (S.)
BHL Number: 9012
EX MS. PETRI CALO.
[1] [Pipino Rege Italiæ & Rotaldo Episcopo] Tempore Pipini Regis Italiæ, qui præ ceteris urbibus diligebat Veronam, & cum Rotaldo Episcopo inibi sibi dilecto frequens habebat colloquium; ipse cum Episcopo ecclesiam S. Zenonis ingressi, tam de auditis quam de visis mirabilibus conferentes, statuerunt corpus dicti Sancti, humiliori loco positum quam deceret, sublimare, [nova Ecclesia construitur.] & ecclesiæ angustiam dilatare. Et ædificata ecclesia de politis marmoribus & tumulo fabricato, Rex cum Præsule, congregatis omnibus sacris ordinibus, Sanctum piis orationibus demulcentes ne iis irasceretur, cum ingenti timore cubiculum aperuerunt. [Ossa S. Zenonis horrorem incistiunt.] Sed adeo perterriti facti sunt, ut nullus tangere ossa præsumeret? quia quoddam divinum & terribile inde exhalabat, quod incutiebat horrorem: mox igitur clauserunt sepulcrum. Placuit ergo Regi & Episcopo, ut per quadraginta dies, ter in hebdomada, omnes ad sepulcrum Sancti devote & solenniter convenirent ejus clementiam flagitantes, [post preces 40 dierum,] ut inspiraret, cui hæc reverenda motio conveniret.
[2] Fama igitur cujusdam solitarii, qui pane pauco, aqua & herbis crudis pascebatur, innotuit Regi & Præsuli, & miserunt nuntios providos ad ipsum, a Benignum nomine, & discipulum ejus Lazarum, juxta lacum Bennacum b in latibulo, in eminenti loci specula sito; a quibus cum gaudio suscepti sunt, & audita legatione Regis & Episcopi ait: Revertentes in pace, [evocatis SS. Benigno & Lazaro anachoretis,] resalutate dominos vestros, ego non parum tripudio, quod ad illam solennitatem vocor. Et subsecuturus eos mox orandi causa ædiculam ingressus, divinum auxilium imploravit. At in itinere positum merula avis, strepera voce c zinzulans, callem transvolans, quasi, sinistrum omen significans, ab incepto revocabat. Quod iste intelligens factum dæmonis, merulam adjuravit, ut nullum motum faceret donec rediret. Honorifice igitur susceptus a Rege & Præsule, audito quid vellent, ipse cum electis aditum introivit, orantibus omnibus, & qui intus aderant & qui præ foribus stabant. [elevantur,] Eremita autem tremebundus intravit, & ossa beatissima bajulavit, atque in sepulcro parato singula ordinavit, & tanta vis odoris fragravit, quantam nemo ante persenserat. Tunc Rex reliquiarum aliquid postulavit, & vix tandem a Præsule obtinuit nervorum, [& sub Sigillo reponuntur:] cineris ac vestimentorum particulas, membrorum integritate servata: alia autem, firmiter circumsepta annuloque sigillata, recondidit.
[3] Tunc multi omnis generis ægri sanati sunt: & lætitia magna facta est ex hoc. [dotatur ecclesia magnifice.] Rex autem & Præsul & nobilium plurimi die illa ecclesiam S. Zenonis d donaverunt magnifice, & ditissimā effecerunt. Eremita autem rediens, vidit merulam in præcisa rupe jacentem; quam ratus quiescere & se expectare, accessit ut excitaret & eundi licentiam daret. At illa jam expiraverat: unde ænea imago merulæ, fusili arte facta, ibi usque hodie pendet.
[4] [Sanantur Tridentinus dæmoniacus,] Quemdam Tridentinum dæmon ingressus, corporis & animi vires sibi vendicavit: cujus os spumosum non sonabat hominem, nec oculis videbat, quos hostis reddebat sanguineos & horribiles: occulta hominum dicebat: unde Presbyterum eum adjurantem Eunuchum appellavit, quod non erat circumstantibus notum; & Levitæ eum adjuranti, vocato ex nomine, plura quæ commiserat improperavit: sicque nullus audebat accedere qui conscius sibi esset. Mox Zeno Præpositus monasterii, cum non ferret superbiam dæmonis; aram S. Zenonis amplexus, lacrymis irrigatus, orationem fudit, ne dæmonis insultatio impunita transiret. Mox dæmon virtute orationis & Sancti [meritis] hominem reliquit, Deo & S. Zenoni copiosas gratias referentem.
[5] Willielmus aridus & contractus, sicut quadrupes terram calcans, [aridus & contractus,] lectica illo portatus, appropinquans vestibulo templi, alienis ulnis depositus humi, pectus pugnis tundebat, vocem singultibus exaltabat, pejori se dignum statu [fatebatur]. Tunc luminaria fecit accendi, & curvus ut bestia, genibus & palmis versus altare cœpit repere. Protinus divina virtus, ossa ejus & nervos ingressa, artheticum morbum tetigit. Ille velut exanimis in terra corruit, & diu quasi sine spiritu jacuit, ut mortuus crederetur. Repente autem consolidata sunt lineamenta corporis, & flexuræ & bases & nodi. Confestim igitur erigitur, & ad aram cito proficiscitur, laudans Deum & Sanctum suum.
[6] Duo viri, Joannes, & Calvus, paralytici, simul illuc evecti, [2 paralytici.] assidue januas ecclesiæ observabant, & S. Zenonis auxilium implorabant. Cum ergo illos somnus opprimeret, viderunt senem aspectu pulcherrimum, colore vividum, canis niveum, templo exeuntem, virgam in manu ferentem: quam erigens utrosque tetigit, dicens: Satis diu in his cubiculis jacuistis, surgite & Deum Salvatorem laudate; & abiit. Evigilantes igitur, sibi invicem quæ viderant enarrantes, senserunt se statim redditos sanitati: & surgentes grandi voce Deum laudabant, & diebus pluribus ibi in laudibus permanserunt, ne viderentur ingrati, notificantes quod actum est in eis.
[7] Albertum e Cenetensem dum feroces caperent hostes, non contenti capturæ gloria, nec aliis suppliciis satiati, ignito ferro ejus oculos combusserunt. Orbatus luce sedebat in tenebris, repentinæ privationis querulus, importune die noctuque Deum Judicem implorando. Sequens igitur ducem, [cæcus evulsis ab hoste oculis,] jam gravis & suis odibilis, sæpe Deum rogabat, ut vita eum privaret. Cui repente venit in cor ad S. Zenonis præsidium festinare. Tunc a cognatis & amicis subsidium itineris exigentem, illi eum amentem vocabant pro tali petitione: qui tamen a pædagogo olim suo hilaris ductus est ad antrum, in quo primo Sanctus jacuerat, quibusdam ex suis prosequentibus eum ex humanitate: & humi prostratus flebiliter Sanctum invocat, ut medicinæ præbeat juvamen. Cumque hoc ipsum miserabiliter frequenter iteraret, inopinate circumstantes vidit, [visum recipit,] & repente se videre clamavit. Cumque qui secum venerant, non crederent, alter alterum præsentabat; & quis esset, & quid indueretur, exquirebat. Cui cum ad quæsita verum responderet, exquirebat plaudere, & Deum & S. Zenonem laudare. Quo audito, tortores illius, ducti pœnitentia, audacter aggressi eum sunt, ut illis daret veniam, pro illius amore, a quo esset misericordiam consecutus. Quibus ille impiger pepercit culpam, nullamque recepit mulctam. [& monachus ibidem vivit,] Abbatem S. Zenonis adiit, & loricam, id est habitum S. Benedicti induit, ibique per quatuor lustra, id est viginti annos, fideliter militavit.
[8] [curatur energumena] Vezila a dæmone capta, adhuc puella, sub teneris membris modo latente modo furente, facta juvencula, cum parentibus debuisset esse solatium, erat inconsolabile spectaculum: quos dæmon sæpe fefellerat, se exiturum jurans, si ad illius vel illius duceretur ecclesias. Eo tempore, quo sanguis Christi Mantuæ ferebatur f inventus, cum illuc a parentibus duceretur, digressionem ad S. Zenonis ecclesiam fecerunt: quam cum ingrederentur, dæmon atrocius solito puellam concutiebat, sicut Eurus arbusculam. Quia autem dies erat Rogationum, magnus illuc populus psallendo procedebat: qui dum cernerent eam caput rotare, capillos volitare, manus & brachia vibrare, pedes saltare, plures viros in ea tenenda laborare, omnes palmis erectis in aëra, clamaverunt, Deus auxiliare. Confestim Christi virtute dæmon, cum magno clamore & sulfureo fœtore, expulsus est, manente puella in medio populi pallida, territa tremula, fatigata: propter quod Deo laudis præconia exolvuntur.
[9] Tunc dæmon exiens super monachum, manentem juxta excelsam turrim quæ ædificabatur, de eminenti pinna lapidem devolvit, [a qua expulsus dæmon] & in vertice graviter vulneravit, unde quasi mortuus a Fratribus est sublatus. Protinus velut sagitta præcipitavit se in mensam cujusdam indigenæ, & quidquid erat in ea, velut nimbosus turbo, dispersit. Deinde subito irruit in plaustrum, onustum spinis, quod nec animal movebat, nec ulla vis venti erat; tamen a dæmone rotabatur, huc atque illuc agitabatur, velut a ferocibus & indomitis tauris junctis jugo. [varie se ulciscitur.] Et etiam impulit gubernatorem navis, transvehentis lapides ad spectabile ædificium S. Zenonis, volens hominem in flumine demergere, & navem submergere: at ille infra puppim ruit, & navis portum sine jactura tenuit. Inde ad Fluvium, aratoribus existentibus prope ripam pacificis, corda eorum ad iram commovit: unde quidam eorum insolenter locuti & arroganter, consocios & amicos per contumeliarum verba exagitaverunt. Extemplo commisti hostiliter, baculis graviter se læserunt; & si arma præsto fuissent, se mutuo occidissent. Sed sacerdotes, apertis indiciis sathanam inter Dei filios advenisse, dicentes, [pacem] inter eos composuerūt; qui in se reversi, alter alterius vulnera adhuc stillantia, quæ fecerant ipsi, lavabant; & ex vestibus ligaturas præscindentes, cum lacrymis & caritate plagas ligabant.
[10] Scripsit autem S. Zeno g tractatus ultra h octoginta super Psalmos & Prophetas, & de Nativitate Domini, [S. Zeno varios libros composuit.] & diversis aliis materiis, & epistolas ac expositiones plures, & Vitam S. Arcadii martyris, qui eodem tempore passus est, quam posui i pridie Idus Januarii: quos tractatus & epistolas ac expositiones, pulchro & subtili stylo editos, k ego vidi in duobus voluminibus apud S. Zenonem de Verona.
ANNOTATA.
a Festum SS. Benigni & Chari, qui hic Lazarus dicitur, celebratur 26 Iulii. [SS. Benignus & Lazarus.] Corpora eorum elevavit anno 1314 Theobaldus Episcopus Veronensis, & in arca pulcherrima de petra excisa sub altari deposuit, in ecclesia S. Stephani Malsesini, XV millibus passuum Verona distante.
b Addunt Acta eorum, prope Malsetorium.
c Eadem Acta, crocitans.
d Posseßiones & dona oblata memorantur in supra indicato diplomate, Ludovici Pii Imperatoris.
e Ceneta in Marchia Tarvisina est, sub Patriarcha Aquileiensi, & titulo Episcopali gloriatur.
f [Sanguis Christi Mantuæ.] De hac sacri Sanguinis inventione fuse agitur 14 Martii in Commentario de SS. Longinis § 2 & 3: contigit autem illa an. 804. & rursum an. 1049: quam postremam inventionem hic attingi arbitramur.
g [scripta S. Zenonis.] Sunt hi tractatus primo editi Venetiis anno 1508, sed rudibus & mendosis typis; dein jussu Augustini Valerii, nitidioribus typis Venetiis anno 1586.
h Imo tractatus simul editi sunt 127.
i [S. Arcadius.] Eodem 12 Ianuarii Vitam hanc cum variis MSS. collatam edidimus, una cum Actis, ex Agonibus Martyrum Parisiis excusis.
k Petrus Calo, qui circa an. 1300 floruit. Ceterum de his tractatibus consulat Lector Notas Baronii ad hunc 12Aprilis, Bellarminum & Labbeum de Scriptoribus Ecclesiasticis, & Vghellum pag. 577 qui eos Zenoni II tribuit.
MIRACULA S. ZENONIS
auctore Jacobo Presbytero.
Ex MS. Zenoniano.
Zeno, Episcopus Veronensis, in Italia (S.)
BHL Number: 9013
AVCTORE IACOBO EX MS.
Admiranda nimis miracula visere Sancti
Hæc placeat, Verona, tui Zenonis amore.
Te precor, alme Pater, Præsul sanctissime Zeno,
Presbyteri servique tui memor esto Jacobi: [Invocatio poetæ]
Cui licet ingenii modicæ sunt undique vires,
Ad scribenda tui miracula clara, fidelis
Pastoris, qui splendor ades, decus atque corona
Veronæ; spem, Zeno, tamen mihi suggerit, ille,
Qui populo silicem jussit producere fontes:
Et mihi dulce loqui dabit hic, qui solvit asello
Ora viri, viresque Deus præstabit inermi.
Sed tamen e multis libabo paucula, [paucula & selecta proponentis.] nuper
Ut circum flores volitans apis omnia lustrat,
Posthabitisque thymis mellitæ pluribus aulæ
Pondus onusta suæ modicum, sed dulcius, affert.
Non igitur quemquam pigeat, Zenonis alumnum,
(Si quibus est Patris laudes audire cupido)
Tutoris Patrisque sui cognoscere laudem:
Paucula, mira tamen toto præconia mundo.
Exiliens Athesis, sacrum Zenonis adivit,
Et frendens rapidis lustravit celsa procellis: [Aqua Athesis exund antis ab ingressu ecclesiæ arcetur.]
Et cum verticibus portas vorare patentes
Haud posset, remeans candescit dira ministrans:
Littoribusque simul circumspumantibus altis,
Flagitat horrendus templi superare fenestras,
Culminibus junctas: compos pervenit ad ipsas.
Humani generis tela hæc patraverat hostis,
Quo fanum rueret, Christo pia pectora mulcens:
Et quos ille Pater lymphis sacraverat almis,
Perderet hos ille stridens furialibus undis.
At Pater omnipotens, meritis Zenonis adhærens,
Tunc liquidos fluctus, ceu candida marmora, fixit;
Auxilioque fuit populis aqua, tristia volvens.
Nam foribus tantum sitienti stabat ut unda;
Et tandem proprias luctatus quærere sedes,
Nititur; intactisque dedit sua tergora valvis.
Tunc quod non valuit portas intrare patentes,
Urbis prævalida audens propugnacula rupit.
Zeno, tuus, Verona, Pater, vigilavit in isto
Delubro, renovans tua dogmate pectora sancto:
Unde suis pedibus claudi rediere potentes, [sanantur claudi & cæci:]
Et ubi complures jubilarunt lumine cæci.
Sanctificatus enim, veluti Baptista secundus,
Admiranda nimis vivens miracula fecit.
Cum, plaustro bobusque suis demersus in amne [servatur submergendus:]
Rusticus, hoc gaudet vitasse pericula Patre;
a Pisciculisque tribus concessis, quartus in unda
Ferventi, proprio velut amne, natabat, & inde [piscis in aqua ferventi natat:]
Ipsius imperio decoctus redditur ori.
Galleni genitam b Romæ dissolvit acerbo
Hospite Plutonis, qui regia munera cunctis [Filia Galleni energumena liberatur:]
Pauperibus, fractamque dedit, dicendo, coronam:
Si Pater omnipotens miranda operatur, & ipsi
Perpetuæ laudis reddatur gloria Christo.
Tunc ibi complures fonti se dedere sacro
Concurrunt; quos ille Deo sacravit & unxit.
At ubi concessum Romano a Principe vanos
Sternere jure deos; patriam remeavit ad urbem,
Gentilis populi prosternens fulmine templa,
Mendaces mutasque Jovis Venerisque figuras: [idola dejeciuntur,]
Sed cum verba Dei tunc primo sancta dedisset
Intrepidus populo, dignus Patronus habetur
Veronæ; fuerit licet ipse c octavus in illa
Antistes: sacras docuit nam pectora leges
Nostra Pater, florebat enim sermone polito; [fides propagatur,]
Et patriis monitis instabat semper, ut ipsi
Atque uni trinoque Deo conjungeret omnes.
Innumeros Jesu vivo de fonte redemit
Hic populos, & magna Dei sacravit honori
Fana Pater: graviterque ferens hæc turba profana,
Præsulis ante pedes ridens, Hoc amne d cadaver
Evectum, dixit, si forte animaveris, ecce [mortuus resuscitatur,]
Huic, quem Verbigenam tu dicis, credimus omnes:
Tunc Pater ille bonus, promisso lætus, ab aula
Excelsa meruit populo tunc reddere; fantem,
Unicus, ille Deus, quem clara voce fatetur
Zeno Pater: Christo populus sic credidit omnis.
At majora quidem vivens miracula fecit,
Quæ nostris occulta manent ob tempora longa.
Fraude Tridentinus quidam vexatus iniqua [Sanatur dæmoniacus,]
Dæmonis, & mentis privatus viribus atque
Corporis, haud hominem spumosa fauce sonabat,
Luminibusque nihil rutilantibus ille videbat;
Hic hominum culpas arcanaque singula pandens,
Presbyterum cunctis eunuchum prodidit, atque
Levitæ innotuit vitium, cum nomine prodens;
Conscius unde sibi trepidabat quilibet illum.
Cœnobii mox Zeno Pater Salomonque vocatus,
Dæmonis insultus graviter super omnia pendit.
Suppliciterque Deo pronus Zenonis ad aram,
Assiduis precibus lacrymisque cadentibus instat.
Proque Dei famulo cum diutius ille rogaret,
Protinus ecce sathan, precibus meritisque subactus
Zenonis, laniata diu tunc membra reliquit.
Quod populo mundoque fuit mirabile toti,
Atque Deo Sanctoq; decus, laus, atque triumphus.
Aridus & nervos quidam contractus, & instar
Jumenti penitus toto cum corpore repens, [aridus & contractus,]
Percipiens Sancti præconia fusa per orbem;
Lectica, qua vectus erat, declinat, & aram
Servorum manibus stipatus visere certat.
At subito, qui curvus erat, ceu bestia, totus,
Ut cœpit gravibus cum palmis repere ad aram,
Corruit exanimis, solidataque cuncta repente
Membra fuere viri. Tunc hospes lætus & audax
Cum jubilo tumulum venerandum contigit ultro.
O qualis quantique fuit Zenonis in illo
Virtus; immensis populi cum laudibus orbi
Et merito patuit modulantis carmina Patri.
Sed cum fama viri virtutis nuntia abiret,
Undique currebat, ceu grex ad pascua, turba.
Huc Calvus vehitur cum multis, atque Ioannes
It comes & socius, Paralyticus atque sodalis [2 paralytici,]
Factus: uterque diu servabat limina templi,
Et precibus tandem placatus Zeno quievit.
Dum nox & somnus validis animantia vinclis
Stravissent, Sanctus virga percussit utrumque,
Atque Satis, dicens, jacuistis, Surgite: Christum
Nunc laudate Deum; mox sanos reddidit ambos.
Et pariter Sanctum Zenonem sanus uterque
Laudavit, Patremque simul qui cuncta gubernat.
Ecce quid Alberto Cenetensi contigit olim.
Hostibus invasus, ferro privatus ocellis, [Cæcus, evulsis ab hoste oculis,]
In tenebrisque suis orbatus luce sedebat,
Atque Deum querulus rogitabat nocte dieque,
Ut sibi jamque gravem truncaret denique vitam.
Non paruoque ducem sectatus tempore cæcus,
Omnibus invisus cognatis, spretus ad antrum,
In quo Zeno prius requievit tempore longo,
Pervenit, caris paucis comitantibus illum.
Stratus humi lacrymis, singultu, voceque Sancto [visum recipit.]
Cum sua vota daret, subito præsentia cernens,
Indice monstrandum cum nomine quemq; notabat:
Fit populi clamor, cœperunt plaudere cuncti.
Ille subinde suis veniam tortoribus ultro
Dans, Christo lustris servivit quatuor atque
Zenoni, Benedicte, tuæ moderamine legis.
Heu quotiens teneros lacerans e Wetilia nervos,
Spiritus ille sibi delusit vota parentum. [Energumena liberatur]
Namque malignus eis juravit sæpe, quod inde
Exiret, Sancti si talia talis adiret
Templa: sed inanis, cum jam perductus adesset,
Incassum totiens te versus, Mantua, fertur,
Dum Christi sanguis compertus dicitur esse.
At prius est templo Zenonis ducta puella,
Cujus ad ingressum dæmon superatus, ut Eurus
Concutit alta tuos lacerans, arbuscula, ramos;
Haud aliter diris vexabat membra puellæ
Tormentis; quassare caput, volitare capillos,
Atque manus vibrare, pedes saltare videres,
Ac plures sudare viros ea membra tenendo.
Tunc populus rectis ibi totus in aëra palmis,
Auxiliare Deus, clamarunt ore sub uno.
Protinus & gravibus propulso dæmone signis,
Fœtor ibi sulphurque diu stetit atque tumultus,
Et medio populi sedit perterrita virgo,
Vixque loqui poterat, quæ tot superaverat olim.
O quam magna fuit Zenoni gloria nostro
Reddita! neve satur tot culpis, illico dæmon [a dæmone varie sæviente]
Hinc abiens, silicem detorsit vertice turris,
Quæ tunc pulchra tuo, Zeno, surgebat honori:
Et monachum graviter juxta percussit euntem;
Quem licet exanimem spectarent, non tamen illo
Vulnere decessit, sed Christo dignaque Sancto
Veronæ cecinere simul præconia cives.
Protinus inde volans nimboso turbine dæmon
Indigenæ mensam petiit, velut acta sagitta,
Quidquid in illa erat, subvertens. Eminus ille
Disperiit, populoque citus mox ille vidente,
Irruit in plaustrum spinis sine bobus onustum,
Et licet hoc animal nullum, vis nullaque venti
Tangeret; ille tamen flans huc illucque rotabat,
Auriga ac si forte jugo tunc nempe, feroces
Indomitique forent juncti palearia tauri.
His actis rapidus navim navisque magistrum
Impulit; is templo lapides tibi, Zeno, vehebat, [sed a graviori noxa impedito,]
Et nautam pariterque ratem submergere fretus,
Fulmina dira sathan frustra contorsit iniquus:
Nam sine jactura portus hic nauta subivit. (amnem
Hinc Athesim linquens, Fluvius f qui dicitur,
Advolat, & socios, tractantes seria cœpit
Exagitare sathan, flammis præcordia replens.
Extemplo baculis, velut arcta per invia tauri,
Conflixere viri, graviterque furentibus ecce
Mors aderat, ni forte Deus præstoque fuissent
Presbyteri; qui fraude, dolis, & dæmonis arte
Hæc conflata palam noverunt pluribus esse
Indiciis: nam pura viris ad corda reversis,
Cum lacrymis placuit stillantia vulnera veste
Tergere cuique sua, plagasque lavare vicissim,
Et veniam proni sibi dandam quique petentes,
Cœperunt laudare Deum jubilareque sancto
Pastori, quod jura sibi sint reddita mentis.
Vir clarus, dum festa dies Zenonis adesset,
Bis sex pauperibus solvebat lauta quotannis
Prandia; cui misero, facienti talia, Patri [Alens in festo S. Zenonis 12 pauperes,]
Ecce ferunt natum diris Acheronta petisse
Vulneribus. Sed cœpta pater, licet unicus esset
Filius ille sibi, nec tali morte reliquit:
At sibi præsidio Zenonem semper adesse
Prædixit, clausitque pater convivia lætus: [filium mortuum recipit resuscitatū.]
Exhibitisque Deo, Zenoni, ac civibus altis
Laudibus immensis, confestim Zeno parenti,
Morte sua, veluti somno, revocavit alumnum.
Quid quod de Castello, cum superatus ab hoste
Quidam, Veronæ, Venetam volitasset ad urbem, [in lite victoria obtenta.]
Et sibi crudeles injuste cerneret omnes;
Supplex vota tulit Zenoni, talia dicens:
Tu mihi, Zeno, pius, precor, adsis jure Patronus,
Quem primo Verona ducem veneratur honore.
En subito Venetum populus totusque Senatus,
Ejus jura videns, tum denique fronte benigna
Zenonis famulum victorem fecit; & ipse
Retulit ore suo, quod Zeno scripserat illa,
Quæ jam caussidici sibi doctoresque negabant
Prævidisse, licet cribrassent singula dudum:
Sic voti composque fuit, memor, atque recepit.
Te Catharina, precor, Saracena, fatere petenti,
Zeno quanta tibi multis jam mensibus ægræ,
Munera grata tulit: nam vir Benedictus & ipse [Curatæ febris cum dolore capitis]
Testis adest, quod febris ei capitisque dolorem
Abstulit in visu dicens; Lætare fidelis,
Sospes eris, capiti si digna umbracula nudo
Zenonis facies: nam nudus sic tibi visus
Ille fuit, cui cuncta nitent sincera; grabatum
incolumisque, domo tota jubilante relinques
Quamprimum: haud frustra mater, Zenonis ad aures, [& podagra.]
Vota suis precibus fudit, curata podagris.
O Præclara nimis quot quantaq; facta relucent
Pontificis, Verona, tui, cui plurima debes!
Nam tibi quis fidei primus fundator habetur?
Quæ tenebras lux prima tuis e cordibus arcet? [Conclusio ad Veronenses.]
In sermone pater quis natis gratior illo?
Cui decus eloquii magis & facundia luxit?
Dæmonis insultus quis tanta laude fugavit?
Denique præter eum tibi quis miracula fecit?
Zeno quidem cæcis visum largitur, & ægros
Zeno pius mundat, contractis membraque solvit:
Zeno favet miseris, ipsorum jura tuetur:
Zeno fugat diros incursus dæmonis ultro:
Zeno vocat superis Acherontis compede vinctos:
Zenoque Veronæ populum conducit Olympo.
Ergo tuum, Verona, velis agnoscere Patrem,
Mirandumque tuis ejus venerare sacellum
Muneribus: patronus enim fert vota clientis,
Et precibus votisque piis occurrere gaudet.
ANNOTATA
a In epitome Vitæ, ante sermones excusa, dicitur S. Zeno satellitibus Galieni tres a se captos pisces donasse: [Furtum detectum.] sed cum illi numero contempto iis quartum dolo adjecissent, ac domum reversi omnes simul in ferventem aquam conjecissent; tribus a sancto viro acceptis ac suo tempore coctis, quartum illum subreptitium tamdiu vivum in aqua ferventi ludibundum natasse, quoad illi miraculo attoniti, unanimes ad virum sanctum redierunt, seque furti reos confessi, ab eo, ut sibi ignosceret, impetrarunt.
b At supra vicinus locus in patria designatur.
c Supra ostendimus ordinem undecim primorum Episcoporum, qui ab aliquibus aßignatur, non subsistere.
d In citata ante epitome dicitur: Ut planum omnibus faceret divina virtute se omnia agere, cadaver hominis, quod tunc secundo fluvio ferebatur, ad se vocavit, ac magna cum omnium admiratione ac stupore ei animam restituit.
e Supra Vezila appellatur.
f Hinc confirmatur etiam in prosa legendum Ad Flubium, non, Ad fluvium, quod aliquis posset suspicari: est autem nomen amnis, ex Valle Pantena profluentis, & ad Zenium oppidum infra Veronam sese immergentis Athesi, qui ex usu hodiernæ Italicæ linguæ, litteram L inter F & vocalem quamvis absorbentis, leniori sono nominatur Fibius.
DE SANCTO VICTORE,
Martyre Bracaræ in Portugallia.
[Praefatio]
Victor, Mart. Bracaræ in Portugallia (S.)
G. H.
Bracara, vrbs antiquæ Gallæciæ celeberrima, nunc Portugalliæ regno inserta, inter alios præclaros Sanctos hoc die proponit S. Victorem Martyrem: cujus festum magna cum solennitate celebrari hoc XII Aprilis in ecclesia Metropolitana Bracarensi, [Cultus celebris,] & aliis ejusdem regni diœcesibus, testis nobis est Ambrosius Morales, lib 10 Chronici Generalis Hispanici cap. 14. In Breviario secundum regulam B. Isidori, dicto Mozarabes, impresso Toleti anno MDII jussu Francisci Ximenes Archiepiscopi, uti etiam in Missali simili, anno MD excuso, præscribitur ad hunc diem Officium S. Victoris cum novem Lectionibus, in quas est Actorum Paßionis compendium distinctum in antiquis Breviariis Bracarensibus, [Acta Martyrii,] Eborensibus, Compestellanis & monastico secundum consuetudinem Ordinis Benedictini regnorum Portugalæ: quod inde descriptum hic subjungimus. Illustris epitome inde sumpta & Latine edita est a Thoma de Trugillo, tomo 2 Thesauri Concionatorum; Hispanice autem a Ioanne de Marietta, lib. 2 Historiæ Sanctorum Hispaniæ cap. 40, atque ab ante citato Ambrosio de Morales: sed plenius Lusitanice a Didaco Rosario, in Historia Vitarum Sanctorum. His omnibus præclare consentit Martyrologium Romanū, [elogium ex Martyrol. Romano.] in quo tale legitur elogium: Bracarȩ in Lusitania S. Victoris Martyris, qui adhuc catechumenus, cum idolum adorare noluisset, & Christum Iesum magna constantia confessus fuisset; post multa tormenta, capite abscisso, meruit proprio sanguine baptizari.
[2] Quo tempore aut qua persecutione passus sit Victor, in Actis non habetur. Ambrosius Morales librum decimum auspicatur a persecutione per Diocletianum & Maximianum Imperatores mota, [An passus in persecutione Diocletiani?] misso ad hanc exercendam in Hispanias Daciano; & post alios illustres athletas, tunc martyrio coronatos, adjungit S. Victorem: quem etiam Didacus Rosarius sub dictis Imperatoribus & memorato Daciano triumphum martyrii peregisse asserit. Ioannes Vasæus in Chronico Hispaniæ atrocem horum Imperatorum persecutionem, quæ anno Christi CCCIII mota est, differt in annum CCCVI, & in ea passionem S. Victoris Bracaræ Augustæ contigisse arbitratur, [an 4 socios martyrii habuerit?] adjungitque sanctos Martyres, Silvestrum, Cucufatem, Susannam, Torquatum & alios Martyres, quorum memoria diuturnitate & scriptorum penuria exolevit. Secutus Garibaius tomo I Compendii Historiarum Hispanicarum lib. 7 cap. 44, & Bracaræ simul XII Aprilis passos SS. Victorem, Silvestrum, Cucufatem, Torquatum & Susannam tradit Franciscus Padilla, tomo I Historiæ Ecclesiasticæ Hispaniarum centuria 4 cap. 19, relato S. Victoris martyrio, addit a jam relatis Vasæo & Garibaio alios quatuor adjungi, Bracaræ martyrium passos: verum se non potuisse alium auctorem nancisci, qui dictos Martyres attribuat urbi Bracarensi. Interim illos secuti plures sunt, ac Ludovicus ab Angelis, in Viridario Portugalliæ cap. 5, refert, sub Nerone Bracaræ passos SS. Victorem, Silvestrum, Torquatum, Cucufatem & gloriosam S. Susannam, sororem duorum ultimorum, scilicet Torquati & Cucufatis. Aliam viam alij ingreßi, Chronico Dextri hæc inscripserunt ad an. 300 num. 4. Bracaræ in Lusitania S. Silvester pro Christo passus. Bivarius in Kalendario subjuncto ista habet: XII Aprilis S. Silvester Martyr Bracarensis cum Susanna sorore. Contra in Chronico Dextri ad dictum annum 300 num. 8 ista leguntur: In territorio Bracarensi S. Susanna Virgo & Martyr, pro fide passa, [in saltem Susannam sororem?] soror S. Victoris Martyris catechumeni. Tamajus Salazar in Martyrologio Hispanico, de S. Victore primum, dein de S. Susanna agit, asserens de hac agere, quotquot de S. Victore fratre scripsere, nemine dempto: cum teste Padilla non reperiatur, qui ante Vasæum de ea & aliis supra relatis scripserit. Certe qui num. 1 a nobis sunt relati, de solo S. Victore agunt. Idem faciunt Ioannes Mariana lib. 4 Historiæ Hispanicæ cap. 14; Ioannes Basilius Sanctorius, in Vitis Sanctorum; Emmanuel Campos, in Epigrammatis ad Lusitaniæ Divos pag. 178; Antonius Vasconcellus, in descriptione Portugalliæ fol. 441 & paßim alii. De SS. Silvestri & Cucufatis Martyrum & S. Susannæ Virginis & Martyris Translatione agimus XVI Aprilis, ad vitam S. Fructuosi Episcopi Bracarensis, quorum corpora adservantur Compostellæ.
[3] Nova fabula de S. Victore reperitur fabricata in Adversariis Iuliani num. 391 his verbis: Victor, [an a Victore Photino conversus?] cognomento Photinus, Dux Italicæ civitatis Hispaniæ Bæticæ, filius Samaritanæ, dictæ Photinæ, prope Bracharam populos rebelles contra Claudium Cæsarem delebat. Ibi adolescentem militem, nomine Victorem, ad fidem convertit: qui non multo post mortem ejusdem Photini, adhuc catechumenus, pro fide Christi patitur XII mensis Aprilis. Hæc ibi, ob quæ Tamajus obitum S. Victoris refert in annum LXIX. Quæ non probamus. De SS. Photina & Victore egimus XX Martij.
COMPENDIUM MARTYRII.
Ex Antiquis Breviariis.
Victor, Mart. Bracaræ in Portugallia (S.)
BHL Number: 0000
Beatus Victor Martyr in Christi confessione passus est, pridie Idus Aprilis, in suburbio Bracaræ Augustæ, cum adhuc eadem urbs Gentili errore teneretur. [In conventu paganorum] Cum enim Gentilium magna congregatio facta esset, ad sacrificandum idolo, juxta fluvium Alesten, ubi idoli fanum erat, quod a Paganis veneratione maxima colebatur; contigit Beatum Victorem illuc appropinquare. Cumque illum vidisset multitudo Paganorum, quæ omnes eo convenientes cogebat sacrificare; cœpit Martyrem, qui adhuc catechumenus erat, invitare, ut incensum Deo suo adoleret, & coronis floreis ejus statuam redimiret, sicut ab omnibus fieri perspiciebat. [contemnit cultum idoli:] Beatus autem Victor ait illis. Vos in Dei vestri honore lætitia & jubilis persultatis, & illum coronis & floribus adornatis: & ipse ita ornatus, pulcher nimis & bellus vobis esse videtur. Ego autem illum turpissimum & fœtidissimum & vilem & immundum, non solum judico, sed etiam video. Ad hæc sancti Martyris verba, devota idolo plebs maximo furore succensa, manus illi injecit; & ligatis post terga manibus; vinctum cum ingenti tumultu duxerunt ad Præsidem. Beatus ergo Victor ad Præsidem deductus, [fidem Christi profitetur.] antequam interrogaretur, cœpit intrepide clamare & dicere: Christianus sum: alium Deum non colo. Tunc Præses jussit Martyrem exui, & gravissime verberari, & per tormenta varia extorqueri. [torquetur,] Sed quanto magis torquebatur; tanto magis clamabat: Christianus sum: nomen Christi Dei mei numquam negabo. Cum itaque Præses illum neque minis neque tormentis flectere potuisset, ut vel incensum adoleret, vel Christi laudes supprimeret, capitali eum sententia condemnavit Decollatus itaque est S. Victor in Christi confessione, [capite plectitur.] & adhuc catechumenus in Spiritu sancto & sanguine martyrii sui baptizatus. In cujus honorem post ædificatum fuit templum, juxta fluvium Alesten, [Templum ei erigitur.] quasi mille passibus ab urbe Bracara, ubi locum certaminis ejus fuisse conjicimus.
DE SS. DEME ET PROTIONE,
Martyribus apud Græcos.
[Commentarius]
Demes, Martyr apud Græcos (S.)
Protion, Martyr apud Græcos (S.)
Celebrantur hoc die a Græcis hi duo Martyres, SS. Demes & Protion; quorum memoria est inscripta antiquo Synaxario Parisiensi Collegii Claromontani Societatis Iesu; item MSS. Menæis Mediolanensibus bibliothecæ Ambrosianæ, signatis littera O & numero 148. Referuntur etiam in Menæis excusis & apud Maximum Episcopum Cytherorum, Protion denique solus memoratur in Menæis MSS. Divionensibus Chifletii nostri: Genus Martyrii indicatur in disticho adjuncto in Menæis excusis; in quo fit allusio ad nomina: nam Πρωτίων Latinis, est, Prior, & Δήμης affine est nomen ei quo Græcis lictor δήμιος dicitur. Est autem ejusmodi epigramma,
Πρῶτος
κεφαλὴν
Πρωτίων
ἀφῃρέθη,
Μεθ᾽
οὗ
κάραν
προὔτεινε
Δήμης
δημίῳ
Cervice scissa Protion moritur prior,
Cum quo lictori præbuit Demes caput.
De Sanctis Martyribus
AGAPO, VALERIO, PVBLIO, BASSO, IVLIANO, FELICE, PAVLO, MAVRO, HERTVLA, VERECVNDA, ET ALIIS XLII.
[Commentarius]
Agapus, Martyr (S.)
Valerius, Martyr (S.)
Publius, Martyr (S.)
Bassus, Martyr (S.)
Iulianus, Martyr (S.)
Felix, Martyr (S.)
Paulus, Martyr (S.)
Maurus, Martyr (S.)
Hertula, Martyr (S.)
Verecunda, Martyr (S.)
Alii XLII, Martyres (SS.)
Maxima eaque atrocißima in Christianos persecutio cœpta est sub Diocletiano anno Christi CCCIII, quo festum Paschale convenebat in diem XVIII mensis Aprilis. Tunc, inquit Eusebius lib. 8 Historiæ Ecclesiasticæ cap. 2 & 3, cum nonus decimus agebatur annus Imperii Diocletiani, [Persecutio a Diocletiano in Paschate excitata an. 303.] appetente die festo Dominicæ passionis, proposita sunt ubique Imperialia edicta, quibus ecclesiæ ad solum usque dirui, & sacri codices flammis absumi iubebantur. Et non multo post aliæ rursus litteræ supervenerunt, quibus mandabatur, ut omnes ubique Ecclesiarum Antistites, primum quidem conjicerentur in vincula, deinde vero diis sacrificare omnibus modis cogerentur. Tum vero quamplurimi Ecclesiarum Rectores gravissima supplicia alacri animo perpessi, illustrium certaminum spectacula exhibuerunt. Ex reliquis varia quisque tormentorum genera expertus est: hic flagellis concisus, ille tormentis intolerabilibus & ungulis excruciatus, alii item alio modo certamen suum peregerunt… quorum res gestas si accurate explicare velimus, nulla plane oratio sufficeret. Hæc Eusebius. Ex his Martyribus in illa persecutione, uti arbitramur, anno sequenti CCCIV paßi, reseruntur hoc die plurimi, in aliquot classes distinguendi, [videntur hi & sequentes Martyres tunc passi.] de quibus dolemus ob multitudinem eorum nequidem certaminis palæstram esse adjunctam. Prima autem in Martyrologio S. Hieronymi, cujus quatuor apographa contulimus, hujusmodi claßis habetur: Et alibi Agapi, Valeri, Publi, Bassi, Iuliani, Felicis, Pauli, Mauri, Hertulæ, Verecundæ, & aliorum numero quadraginta duorum. Ex his octo primi memorantur in vetusto codice Hibernico monasterii Tamlachtensis, at tres in antiquis codicibus MSS. Richenoviensi & Rhinoviensi, scilicet Agapus, Paulus & Valerius: duo priores etiam referuntur in MS. Martyrologio Ecclesiæ Pragensis, & a Greveno in additionibus ad Vsuardum. Pro Hertula legitur etiam Hercula & Hestula. De S. Quarto, qui Capuæ tribuitur in unico codice, in proxima classe agemus.
De Sanctis Martyribus.
QUARTO, SATURNINO, SECUNDINO, DECIMO, DARIO, QUARTO, JANUARIO,
SECUNDO, QUINTO, DEXTRO, VICTORE, DONATO, VARICO, BUTTO, VENUSTO,
TITIANO, ITEM VICTORE, SIRILLA, LUCIO, ORBANA, ITEM ORBANA, MARCO,
JUSTO, CITTINO, PATERNO, PATINO, PUTTO, MARICO, OPTATO, ITEM VICTORE,
MIGONO, DEMETRIO, FLAVIANO, MARE, VITALE, MINALIA, CLEMENTIA, VICTURIA,
FELICIA, MAXIMA, MUSTA, ITEM MARCO, HONORATO, LAURENTIO, ARBURO,
CRISPINO, TERTIO, QUINTULO, RESTITUTO, REVOCATO, SATURNINO, BUTTARO,
BARICO, PAULO, OPTATO, SPINO, DONATO, MANILO, PETRO, PROCULO, ITEM
DONATO, GEMELLA, EVANTO, LAZARO, VENUSTO, FLAVINO, RUFINO, VALERIO,
PAULO, CRISPINO, FELICE, NABORE, VICTORINO, DONATULA, TERTIO, VICTORE,
ACUTINA, TERTIA, MAMERO, ITEM SEVERIANO ET SALUSTO.
[Commentarius]
Quartus, Martyr (S.)
Saturninus, Martyr (S.)
Secundinus, Martyr (S.)
Decimus, Martyr (S.)
Darius, Martyr (S.)
Quartus II, Martyr (S.)
Ianuarius Martyr (S.)
Secundus, Martyr (S.)
Quintus, Martyr (S.)
Dexter, Martyr (S.)
Victor, Martyr (S.)
Donatus, Martyr (S.)
Varicus, Martyr (S.)
Bruttus, Martyr (S.)
Venustus Martyr (S.)
Titianus, Martyr (S.)
Victor II, Martyr (S.)
Sirtilla, Martyr (S.)
Lucius, Martyr (S.)
Orbana, Martyr (S.)
Orbana II, Martyr (S.)
Marcus, Martyr (S.)
Iustus, Martyr (S.)
Cittinus, Martyr (S.)
Paternus, Martyr (S.)
Patinus, Martyr (S.)
Puttus, Martyr (S.)
Maricus, Martyr (S.)
Optatus, Martyr (S.)
Victor III, Martyr (S.)
Megonus, Martyr (S.)
Demetrius, Martyr (S.)
Flavianus, Martyr (S.)
Mares, Martyr (S.)
Vitalis, Martyr (S.)
Minalia, Martyr (S.)
Clementia, Martyr (S.)
Victuria, Martyr (S.)
Felicia, Martyr (S.)
Maxima, Martyr (S.)
Musta, Martyr (S.)
Marcus II, Martyr (S.)
Honoratus, Martyr (S.)
Laurentius, Martyr (S.)
Arburus, Martyr (S.)
Crispinus, Martyr (S.)
Tertius, Martyr (S.)
Quintulus Martyr (S.)
Restitutus, Martyr (S.)
Revocatus, Martyr (S.)
Saturninus II, Martyr (S.)
Buttarus, Martyr (S.)
Baricus, Martyr (S.)
Paulus, Martyr (S.)
Optatus II, Martyr (S.)
Spinus, Martyr (S.)
Donatus II, Martyr (S.)
Manilus, Martyr (S.)
Petrus, Martyr (S.)
Proculus, Martyr (S.)
Donatus III, Martyr (S.)
Gemella, Martyr (S.)
Euantus, Martyr (S.)
Lazarus, Martyr (S.)
Venustus II, Martyr (S.)
Flavinus, Martyr (S.)
Rufinus Martyr (S.)
Valerius, Martyr (S.)
Paulus II, Martyr (S.)
Crispinus II, Martyr (S.)
Felix, Martyr (S.)
Nabor, Martyr (S.)
Victorinus Martyr (S.)
Donatula, Martyr (S.)
Tertius II, Martyr (S.)
Victor IV, Martyr (S.)
Acutina, Martyr (S.)
Tertia, Martyr (S.)
Mamerus, Martyr (S.)
Severianus, Martyr (S.)
Salustus, Martyr (S.)
G. H.
En turma Martyrum septuaginta novem, ex quatuor antiquis codicibus Martyrologii Hieronymiani collecta: in codice tamen Blumiano post S. Sirillam hiatus erat, omißis ceteris Martyribus. Quartus reliquorum Antesignanus (si tamen in eodem loco paßi sint omnes) refertur in MSS. Richenoviensi & Rhinoviensi, Cappadociæ adscriptus: qui in antiquo codice Epternacensi insertus erat turmæ præcedenti, & Capuæ tribuebatur. De Capuanis Martyribus mox agemus. Ejusdem Quarti memoria inserta est Martyrologio Tamlachtensi. Pro Butto in codice Blumiano legitur Inittus, Pro Orbana & Putto in Epternacensi Urbana & Buttus, qui ante deerat: uti etiam pro Buttaro, Buttasus. Qui sub finem ponitur Mamerus est solum in Corbeiensi codice Parisiis excuso. In codice Casinensi ista leguntur: Natalis Sanctorum Martyrum Severiani, Marci, Felicis, Crispini, & Salusti. Ex his Severianus & Salustus sub finem adjunguntur: cum alii tres hic reperiantur. Non repeto hic singulorum nomina, cum in titulo præfixo legi poßint & supra sub initium hujus diei sint etiam expressa. De S. Lazaro Martyre Tergestino supra hoc die egimus. An idem sit qui inter hosce Martyres celebratur, quis dicet? Inter Prætermissos egimus de SS. Crispulo & Restituto Martyribus, in Hispania paßis sub Nerone, quos ab Crispino & Restituto hic relatis diversos arbitramur, referendos cum Martyrologio Romano die X Iunii.
De Sanctis Martyribus Capuanis
CYPRIANO, MVSCVLA, DONATA, NOVELLA, IANVARIO, SYLVANO, MVCIANO, SATVRO, IVLIO.
[Commentarius]
Cyprianus, Martyr Capuæ in Italia (S.)
Muscula, Martyr Capuæ in Italia (S.)
Donata, Martyr Capuæ in Italia (S.)
Novella, Martyr Capuæ in Italia (S.)
Ianuarius, Martyr Capuæ in Italia (S.)
Silvanus, Martyr Capuæ in Italia (S.)
Mucianus, Martyr Capuæ in Italia (S.)
Saturus, Martyr Capuæ in Italia (S.)
Iulius, Martyr Capuæ in Italia (S.)
G. H.
Tertia hæc claßis Martyrum ita proponitur in apographo Martyrologii Hieronymiani Epternacensi: In Capua Cypriani, Musculæ, Donatæ, Novellæ, Januarii, Silvani, Muciani. In apographo Lucensi iidem Martyres recensentur, sed pro Capua legebatur vitio amanuensium Caput. Verum in Corbeiensi codice exaratur etiam Capua, & nomina duorum ultimorum Saturi & Julii adduntur. In MS. Tamlachtensi fit memoria Cypriani, Musculæ, Donatæ, Noveliæ. In antiquis MSS. Barberino, & Coloniensi S. Mariæ ad Gradus, & in additionibus Greveni ad Vsuardum tres ita exprimuntur: In Capua SS. Cypriani, Novellæ, Silvani. Iidem, loco omisso, referuntur in MS. Pragensi. At quatuor indicantur in MS. Richenoviensi pervetusto: In Capua Cypriani, Musculæ, Donatæ, Novellæ. In MS. monasterii S. Cyriaci, In Capua Cyprianæ. Verum Cyprianus legitur in Kalendario præfixo operibus S. Isidori sæpius citato. Cyprianus & Julius, nullo indicato loco, celebrantur in MSS. Aquisgranensi, Augustano & Labbæano: & seorsim, saltem in Aquisgranensi, S. Julius Episcopus Romæ; de quo infra hoc die agimus.
De Sanctis Martyribus
PRIMO, CARO, CYRILLO, MACARIO, HILARIO SIVE ISTIALE, VENVSTO, ITEM VENVSTO, IVLIA, FELICE, VERECVNDO, ET ALIIS VI.
[Commentarius]
Primus, Martyr (S.)
Carus, Martyr (S.)
Cyrillus, Martyr (S.)
Macarius, Martyr (S.)
Hilarius sive Istialis, Martyr (S.)
Venustus Martyr (S.)
Venustus II, Martyr (S.)
Iulia, Martyr (S.)
Felix, Martyr (S.)
Verecundus, Martyr (S.)
Alii VI, Martyres (SS.)
G. H.
Qvarta hæc Martyrum claßis est, indicata in Martyrologio S. Hieronymi: sed cum aliqua diversitate. Priore loco collocantur Primus & Carus, in apographis Corbeiensi & Blumiano. In Lucensi, instar unius vocis, habetur Primocarus. In Epternacensi codice inverso ordine nominātur, Carus & Primus. In MS. Parisiensi Labbæi etiam Carus, sed ei jungitur Isaac: hinc vocibus conjunctis in Augustano S. Vdalrici scribitur Isacharus: sed forsan Carpus & Isaac legendum, de quibus sequenti die erit agendum. Qui sequuntur Cyrillus & Macarius, ubique eadem ratione habentur. Qui in Epternacensi & Corbeiensi MSS. est Hilarius, in Lucensi appellatur Istialis in Blumiano Stialius: Venustus bis collocatur in tribus codicibus: in Epternacensi semel; Julia uniformiter ubique legitur, cui in solo Blumiano adjungebatur Felix. Verecundus in tribus codicibus est, sed Verecunda in apographo Corbeiensi, alicubi Veremundus legitur, quod minus placet, quia Francicum aut Longobardicum nomen antiquis Martyribus vix invenimus aptatum. Socii sex indicantur in MSS. Epternacensi & Blumiano, qui in Corbeiensi statuuntur septem & in Lucensi novem.
De Sanctis Martyribus,
EOCAPO, TERTVLLA, ANTONIA, MVSTILA, MAGGINA, ACVTINA, DONATA.
[Commentarius]
Eocapus, Martyr (S.)
Tertula, Martyr (S.)
Antonia, Martyr (S.)
Mustilla, Martyr (S.)
Maggina, Martyr (S.)
Acutina, Martyr (S.)
Donata Martyr (S.)
G. H.
Qvinta hæc Martyrum claßis in eodem S. Hieronymi Martyrologio signata. Ex his Eocapus in tribus apographis reperitur, deest in Epternacensi. At reliquæ feminæ in omnibus quatuor codicibus leguntur. Pro Mustila etiam Mustula scribitur: at majore varietate, Maggina, Miggina, Migina atque Maginus legitur: & pro Acutina etiam Agutina exaratur. De Tertulla & Antonia inquiri posset, an sint Virgines in Numidia passæ, in Valeriani persecutione, ad XXIX Aprilis referendæ: & sic lux affulgeret reliquis de loco & tempore Martyrii. Verum hac dubitatione proposita, omnia hic relinquimus, ut invenimus, dum major claritas accesserit ex aliis antiquis monumentis.
De Sanctis Martyribus,
EVPHEMIA, FELICE, MACARIO, PRIMO, ET ALIIS NOVEM.
[Commentarius]
Euphemia Martyr (S.)
Felix, Martyr (S.)
Macarius, Martyr (S.)
Primus, Martyr (S.)
Alii IX, Martyres (SS.)
G. H.
Vltima hæc est Martyrum claßis, in citato hactenus Martyrologio S. Hieronymi reperta: & sic exprimitur in Epternacensi MS. Et alibi Eufemiæ, item Felicis, Machari, Primi & aliorum VIII. Ex his desideratur Felix in aliis apographis reliqui habentur: & Socii novem aßignantur in MSS. Corbeiensi & Blumiano: octo in Lucensi. In MSS. additionibus ad Bedam Barberinianum, ista leguntur: Et alibi Euphemiæ, Macharii; & aliorum novem. In MS. Adone Leodiensi S. Laurentii & MS. Florario, Macaria habetur cum Euphemia & Sociis novem. In Pragensi MS. cum reliquis Macarius scribitur, & socii aßignantur octo. Euphemia variis diebus inscripta Martyrologio S. Hieronymi reperitur, & XVII Augusti in apographo Corbeiensi conjungitur cum S. Macario atque Chalcedoni tribuitur, sed hæc est forsan celeberrima illa Martyr, urbis Chalcedonensis Patrona, cujus festum Martyrologium Romanum indicit XVI Septembris.
DE SANCTA VISSIA,
Virgine Martyre, Firmi in Italia.
[Commentarius]
Vissia Virgo, Martyr, Firmi in Italia (S.)
AUCTORE G. H.
Firmum seu Firmium urbs est Archiepiscopalis, olim totius Piceni clarißima & potentißima, & post Anconam habita primaria in Marchia Anconitana, a littore maris Adriatici ad tria millia passuum distans. [Firmi in Piceno inter alios Martyres passa S. Vissia Virgo,] Vghellus, tomo 2 Italiæ sacræ, columna 743, asserit constare, Firmum inter primas Picentinas civitates fuisse, quæ lucem hauserunt Evangelii: ubi sub Decio Imperatore septuaginta gloriosi milites Christi nobilem suscepere palmam martyrii; deinde indicat tres Sanctos Episcopos, qui sanguine effuso fidem Christi confirmarunt, & sunt, Adrianus; Alexander, de quo egimus XI Ianuarii; & S. Philippus, ad XXII Octobris tabulis Martyrologii Romanis inscriptus. Eamdem civitatem, inquit idem Vghellus, proprio sanguine illustravit Vissia, sanctissima Virgo, cujus corpus in Cathedrali quiescit, celebraturque ejus festum die duodecima Aprilis; itemque S. Sophiæ, [12 Aprilis] etiam Virginis ac Martyris: quæ primis illis temporibus egregie tyrannorum pertulere tyrannidem, superaveruntque tormenta. Colitur S. Sophia Virgo XXX Aprilis. At S Vissia, Virgo & Martyr, Firmi in Piceno passa, recolitur hoc die XII, inscripta fastis sacris Martyrologii Romani, ad quod testatur in Notis Baronius, se tabulas Ecclesiæ Firmanæ de ea Romam allatas vidisse. Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ, ex tabulis & monumentis Ecclesiæ Firmanæ, hoc de ea elogium, satis tenue, concinnavit: Vissia Virgo in persecutione, pro fidei Christianæ confessione, Firmi, urbe Piceni præclara, passa est: cujus Sacræ reliquiæ ibidem in ecclesia majori asservari feruntur. Ejus dies festus celebratur in ea ecclesia pridie Idus Aprilis. [Reliquiæ in ecclesia Cathedrali,] Annotat dein Ferrarius, Acta ipsius, una cum Actis aliorum Sanctorum civitatis Firmanæ, ob bella, ut ferunt, periisse. Memoria ejusdem S. Vißiæ inscripta est magno Menologio Virginum Laherii, Gynæceo sacro Arturi de Monstier, & Kalendario historiali sanctarum fæminarum a Guilielmo Gazetto collecto. Nicolaus Brautius, Episcopus Sarsinæ, in Martyrologio Poëtico, hoc eam exornat disticho.
Firmior excelsa Virgo Firmana columna,
Vissia, pro Sponsi nomine torta, stetit.
DE SS. MENA, DAVIDE, IOANNE,
Monachis Martyribus apud Græcos.
[Commentarius]
Menas, Monachus Martyr apud Græcos (S.)
David, Monachus Martyr apud Græcos (S.)
Ioannes, Monachus Martyr apud Græcos (S.)
D. P.
Monasticus Ordo frequentia dedit Martyria, tum in Oriente sub Saracenis, tum in Constantinopolitano Imperio sub Iconomachis; quæ prolixis quandoque Actis descripta, subinde in sacris Græcorum Fastis dumtaxat inveniuntur indicata; idque tam paucis, ut neque locum neque tempus certaminis, ulla valeat diligentia indagando assequi. [Sagittis occisi] Ad hanc postremam classem, spectat Martyrum trias, in excusis Menæis hoc modo proposita, Τῇ ἀυτῇ ἡμέρᾳ, τῶν ἁγίων τριῶν Μαρτύρων, Μηνᾶ, Δαβὶδ καὶ Ιωάννου. Eadem die, XII Aprilis, sanctorum trium Martyrum Menæ, David & Joannis. In MSS. Menæis Divionensibus, nobis a Petro Francisco Chifletio nostro communicatis, celebrantur iidem SS. Menas, David & Joannes & Ἀββάδων titulo honorantur: Iustinianus Novella CXXIII meminit hujus vocis, dum ait Κελεύομεν τοίνυν τὸν Ἀββᾶν ἠ τὸν Ἀρχιμανδρίτην, τοὺς ἐν ἑκὰστῳ μοναστηρίῳ προβάλλεσθαι, μὴ πάντως κατὰ τοὺς βάθμους τῶν μοναχῶν. Jubemus ergo Abbatem, sive Archimandritam in singulis monasteriis præponi, non vero secundum gradus monachorum. Sed existimamus titulum Abbatum hic latius sumi, quomodo monachis senioribus omnibus, nullam alias præfecturam gerentibus, frequentißime apponitur in Vitis Patrum. Genus Martyrii ejusmodi, quale a Saracenis latronibus potius ex insidiis per subitam irruptionem illatum suspiceris, quam a publica potestate quamvis tyrannica mandatum, exprimitur sequenti disticho:
Δούλους
Θεοῦ,
τρεῖς
Ἀββάδας
παθοκτόνους.
Τοξεύμασι
κτέινουσιν
ἀνθρωποκτόνοι.
Tres Abbates, Dei servos, passionū mortificatores, [forsitan a Saracenis]
Sagittis mactant hominum occisores.
Elegantior in Græco lusus gemini compositi est, quam ut eam Latinæ linguæ penuria versu aut prosa poßit assequi imitando: nobis in hac brevitate pro magno est mortis modum expressum invenisse. Cujus auctores si placeat Saracenos credere, locum dabis secundæ conjecturæ, quod cædes in Palestina patrata sit, [in Palestina.] ubi illi maxime grassati leguntur: eidem conjecturæ favet titulus Abbatum, Palæstiniis & Ægyptiis quam Græcis communior. Eadem robur accipere forsan poterit ex quibusdam Additionibus ad Vsuardum, in quibus nominatur hoc ipso die, Joannes Eremita in Palæstina: sed in iis quas sub nomine Greveni Carthusiani sæpe citamus, omissa Palæstina, solum nomen Joannis Eremitæ & Confessoris ponitur. Plures sane hujus nominis ibidem vixerunt; & forte Palæolauritam, qui XIX Aprilis colitur, aliquis mallet in dictis Additionibus expressum arbitrari. Galesinius tres prænominatos Martyres his verbis celebrans in suo Martyrologio; In Græcia Sanctorum trium Martyrum, Menæ, Davidis & Joannis; qui telorum conjectu transverberati, pietatis admirabilitate insignes coronantur; postea addit in suis Notationibus, horum martyrium a Græcis celebrari multis odis: sed eas hactenus non potuimus assequi.
DE SANCTO IVLIO
Romano Pontifice.
ANNO CCCLII.
[Commentarius]
Iulius, Romanus Pontifex (S.)
AUCTORE G. H.
CAPUT I.
Tempus Sedis. Basilicæ constructæ. Decreta sancita.
Avctor antiquißimi Romanorum Pontificum Catalogi, qui cum obitu S. Iulii, & creatione successoris Liberii finitur, accuratißime, (utpote testis oculatus) describit tempus Sedis S. Iulii, & fabricas ab eo Romæ extructas, his verbis: Julius annos quindecim, menses duos dies sex. Fuit temporibus Constantis, a Consulatu Feliciani & Titiani, ex die VIII Idus Februarii; in diem pridie Idus Aprilis, Constantio [Augusto] quintum & Constantio Cæsare Consulibus. De fabricis hic relatis mox agemus; ubi quæ de tempore Sedis attigimus, fuerint exposita. [S. Iulius creatus Papa 6. Febr. an. 337] Creatus est ergo S. Iulius die VI Februarii anni CCCXXXVII, quo Consules erant Felicianus & Titianus; quibus Consulibus mortuus est Constantinus Magnus XXII Maii, ipsa die Pentecostes, uti constat ex Eusebio lib. 4 Vitæ ejus cap. 64, & Socrate lib. 1 cap. ult. aliisque. In divisione Imperii Constantini inter tres filios, I Constans obtinuit Italiam, Illyricum, Macedoniam, Græciam, Pontoque Euxino finitima cum parte Africæ, & regnavit usque ad annum CCCL. Quo anno, Consulibus Sergio & Nigriniano, interfectus est a Magnentio, qui tyrannide assumpta potitus est Imperio in Italia, Africa & Galliis, post mortem Constantini, fratris adjunctis additiones Constantis. Sed anno CCCLII, Constantio Augusto V & Constantio Gallo Cæsare Consulibus, Magnentius Tyrannus in Pannonia a Constantio Imperatore profligatus, in Italiam urbemque Romam se contulit: verum perruptam ab ipso Constantio Aquileiam intelligens, ejusque Duces sibi imminentes metuens, relicta Italia fugit mense Septembri; & anno sequenti iterum apud Cottias Alpes devictus, semetipse Lugduni mense Augusto interfecit. Hinc liquet S. Iulium sedisse solum tribus mensibus, & sedecim diebus vivente adhuc Constantino Magno; [Sedit sub Constantino Magno, Constante & Magnentio;] & dein aliquot mensibus ultra annos duodecim, sub Constante Imperatore; ac tandem circiter annos duos, sub Magnentio tyranno, aliquot mensibus antequam Constantius Italia potiretur, mortuus, Constantio Augusto V & Constantio Gallo Cæsare Consulibus, anno CCCLII, die XII Aprilis. Sedit ergo annos XV, menses duos, dies sex. Iidem anni, menses & dies sunt in Catalogo Pontificum ex pervetusto codice bibliothecæ Palatinæ, [annos 15, menses 2, dies 6] item in membranis Regis Christianißimi & Mazarini, quibus continentur Vitæ Pontificum ab Anastasio editæ, & quæ ad Martinum V in MSS. deducuntur, item apud Luitprandum, Platinam & alios; ut videatur solum errore librariorum in aliquot apographis legi, annos XV, mensem I, dies XI. Præterea fuit potißimum temporibus Constantis, filii Constantini Magni, in Italia regnantis; non autem temporibus Constantii hæretici, ab hoc in exilium actus mensibus decem, & post hujus Constantii mortem cum gloria ad Sedem reversus, qualia inepte in Libro Pontificali & apud Anastasium leguntur, [non fuit a Constantio in exilium actus:] forsan ex Actis Liberii successoris perperam transcripta. Sed neque ad ista utcumque salvanda, pro nomine Constantii potest nomen Constantis Imperatoris substitui: hujus enim fides Catholica perstitit semper laudatißima, & ultimo hujus anno S. Athanasius fuit Romæ apud S. Iulium qui pro eo scripsit ad Alexandrinos infra a nobis proferendam epistolam. Nihil etiam de exilio ejus legitur in Catalogis MSS. Pontificum, seculo sexto aut octavo concinnatis, aut in MSS. Gestis Pontificum ad Martinum V deductis. Porro in omnibus illis dicitur Julius fuisse natione Romanus, ex patre Rustico seu Rusticio; idemque confirmatur in libro Pontificali, & apud Anastasium, Luitprandum, aliosque.
[2] Alterum, quod in antiquiore catalogo a teste oculato scribitur de fabricis, est ejusmodi: Hic multas fabricas fecit, basilicam in via Portuensi, milliario III; basilicam in via Flaminia, [multas fabricas fecit:] millario II, quæ vocatur Valentini; basilicam Juliani, quæ est regione VII juxta forum Divi Trajani; basilicam trans Tiberim, regione XIV juxta Callistum; basilicam in via Aurelia, millario III ad Callistum. Hæc ibi, sed quæ plane alia ratione in Libro Pontificali & apud Anastasium leguntur his verbis: Fecit basilicas duas, unam juxta forum, & aliam via Flaminia: & cœmeteria tria, unum via Flaminia, aliud via Aurelia, & aliud via Portuensi. Priorem Basilicam collocat Platina juxta forum Romanum, inter montem Palatinum & Capitolium, in quo basilica Julia, diu ante ab Augusto sub Iulii Cæsaris nomine exstructa, & a Plinio lib. 5 epistolarum, epistola ultima, & a Quintiliano lib. 12 cap. 15 memorata; hæc autem extitit ad latus ejus, in qua postmodum erecta fuit statua equestris Domitiani. Consule Alexandrum Donatum lib. 2 de Vrbe Roma cap. 17. Melius, nostro judicio, ab auctore coævo Catalogi Pontificum collocatur basilica Julia, [basilicam Iuliam,] regione VII juxta forum Trajani, quod Donatus late describit cap. 24. In hac basilica Iulia ordinatus est Bonifacius I, eamque S. Cælestinus ejus successor, (cujus Vitam dedimus VI Aprilis) dedicavit, ditavitque donis argenteis: nisi hæc videantur referenda ad antiquam basilicam Iuliam ab Augusto extructam. Altera basilica recte constituitur via Flaminia, [basilicam S. Valentini,] milliario secundo, quæ dicitur S. Valentini, in cujus Vita a nobis edita ad diem XIV Februarii, dicitur S. Valentinus decollatus via Flaminia, & in eodem loco sepultus: ubi postea a Julio Papa fabricata est ecclesia in honorem S. Valentini Presbyteri & Martyris & mirifice decorata: in qua devote petentibus beneficia Domini præstantur. Hanc postea a Theodoro, Benedicto II, Adriano I, Leone III & Gregorio IV Summis Pontificibus instauratam atque exornatam fuisse, testatur in eorum Vitis Anastasius; qui supra addit cœmeteria tria a S. Iulio condita, ac primum in via Flaminia, quod Paulus Aringhus lib. 4 Romæ subterraneæ cap. 39 appellat cœmeterium SS. Valentini Martyris & Julii Papæ, & cap. 41 exhibet cubiculum unicum dicti cœmeterii, & duas illustres tabulas in illo repertas, in quibus imagines Christi, Deiparæ Virginis & aliorum Sanctorum visuntur. At, quæ primo loco recensetur in antiquo Catalogo, basilica in via Portuensi, milliario III; [basilicam in via Portuensi.] Apud Anastasium dicitur cœmeterium: de quo agit Aringus lib. 2 cap. 21, addens nullum ejus extare vestigium: quod idem de basilica videtur dicendum, quæ ibidem ad honorem alicujus Martyris potuit extructa fuisse. Quarta basilica est in via Aurelia, milliario III ad Callistum, ubi iterum cœmeterium collocat Anastasius: [aliam via Aurelia,] qui tradit S. Callistum Pontificem sepultum in cœmeterio Calepodii via Aurelia, milliario tertio. Referuntur hæc etiam in Vita S. Callisti ad XIV Octobris danda, in qua dicitur S. Calepodii Presbyteri & Martyris corpus a S. Callisto sepultum: in eoque cœmeterio etiam S. Iulius Papa sepultus est, qui propterea videtur ibidem basilicam construxisse aut innovasse, & locum sepulturæ suæ adornasse.
[3] Denique quinta basilica est erecta trans Tiberim, regione XIV juxta Callistum, [& basilicam trans Tiberim,] cujus non fit mentio apud Anastasium & in Libro Pontificali, sed egregie hunc locum confirmat Onuphrius Panvinius, de septem Vrbis Ecclesiis & præcipuis basilicis, inter quas a pag. 63 collocat Ecclesiam S. Mariæ trans Tiberim, constructam ubi sons olei tempore Augusti Cæsaris exundavit: quo in loco, inquit, Callistus, [S. Mariæ dicatam,] XVII post Apostolum Petrum Pontifex Romanus, circiter annum Christi CCXX, oratorium condidit, & in honorem B. Mariæ Virginis dedicans, titulum Romanum, id est parœciam constituit: quod longo tempore ab eo titulus Callisti vocatus est. Pace Christianis, sublatis persecutionibus, a Constantino Imperatore concessa, S. Julius Papa circiter annum Christi CCCXI illud a fundamentis refecit, & in eam, quam cernimus amplitudinem multis columnis nobile amplificavit. Hinc titulus SS. Callisti & Iulii, aliquando S. Julii tantum dictus est. Hæc ibi Onuphrius, cum præclara confirmatione quinque basilicarum a S. Iulio constructarum, quarum etiam est insignis mentio in epistola Hadriani I Papæ ad Carolum Magnum Francorum Regem. Refelluntur enim in ea objectiones contra septimam Synodum Oecumenicam, & in Responsione ad Actionem quintam ista habentur: Enimvero sæpius ostensum est, quia S. Silvester Papa & Constantinus Christianissimus Imperator venerati sunt sacras imagines; & cum nomine Christianitatis, palam coram omnibus, fideliter atque mirabiliter eas ostenderunt: [easque exornavit sacras imaginibus:] & a tunc usque hactenus Sanctorum Pontificum, videlicet Silvestri, Marci & Julii miræ magnitudinis sanctæ eorum ecclesiæ apud nos sunt depictæ, tam in musivo, quamque in ceteris historiis cum sacris imaginibus ornatæ.
[4] In Catalogo Summorum Pontificum seculo Christi VIII confecto, & ex membranis pervetustis bibliothecæ Palatinæ descripto, ista de S. Iulio habentur: Julius natione Romanus ex patre Rustico, sedit annos quindecim, menses duos, dies sex. Hic constituit ut nullus Clericus causam in publico ageret, nisi in Ecclesia. Hisce ultimis verbis etiam ista sequentia adduntur in Libro Pontificali & apud Anastasium Bibliothecarium: Et ut notitia, [decreta quædam sanxit.] quæ omnibus pro fide Ecclesiastica * est, per Notarios colligeretur, & ut omnium monumentorum in Ecclesia confectio per Primicerium Notariorum celebraretur; sive quod cautiones vel instrumenta, vel donationes, vel commutationes, vel traditiones aut testamenta, vel allegationes aut manumissiones Clericorum, in Ecclesia per Scriniarium sanctæ Sedis celebrarentur: aut ut alia lectio habet, per scrinium aut scrutinium sanctum celebrarent. Sunt hæc aliaque S. Iulii decreta in Ius Canonicum traslata, ex quibus ultra viginti loca recenset Galesinius ad hunc diem in suis Notationibus: quæ repetuntur in tomis Conciliorum inter ejus epistolas, aut his substituuntur. Quod epistola ad Dionysium Corinthi Episcopum de Incarnatione Domini ei falso tribuatur, jam sæpius a variis demonstratum est, imo ostensum eam fuisse Arianorum vel Apollinaris viri hæretici fœtum. Aliqua scripta S. Iulii laudat S. Athanasius oratione contra Arianos, sed quænam illa fuerint, non indicat.
[Annotatum]/center>
* al. fidem facit.
CAPUT II.
Fides orthodoxa contra Arianos propugnata. S. Athanasii innocentia defensa.
[5] Plurimi fuerunt pro fide Catholica adversus Arianos S. Iulij labores. Vivebat Arius Alexandriæ Presbyter, sub S. Alexandro ibidem Episcopo, [Arij affectæ] uti ad hujus Vitam XXVI Februarij late deduximus, ab eo habitus in honore: sed cum intelligeret Alexander per illum in hæresin illectas Virgines, Presbyteros & Episcopos fuisse, & sua lenitate eum non posse ad viam veritatis reduci; obduratum in sua pertinacia cum asseclis de Ecclesia ejecit. Concilio anno CCCXVII habito Arium profugum suscepit Eusebius, Episcopus Nicomediensis, ardens Arianæ hæresis propugnator, etiam postquam in Concilio Nicæno Oecumenico ea condemnata fuisset anno CCCXXV. Deinde cum S. Alexandro mortuo, in ejus locum fuisset Episcopus Alexandrinus constitutus S. Athanasius, fidei Catholicæ propugnator acerrimus; ut hunc e Sede sua dejiceret, omnem adhibuit conatum Eusebius cum suis asseclis, qui ab ipso Eusebiani sunt appellati; ac tantum falsis suis criminationibus apud Constantinum Magnum peregerunt, [Eusebiani contra S. Athanasium agunt,] ut hujus mandato fuerit S. Athanasius in Gallias anno CCCXXXVI relegatus, & Treveris biennio integro ac mensibus quatuor commoratus. Interim Constantinus junior, ex voluntate & litteris Constantini Magni parentis sui, peregit apud Constantium fratrem, ut restitueretur Athanasius in suum Episcopatum; & hic cum litteris Constantini scriptis Treveris XV Kalendas Iulias anno CCCXXXVIII, reversus est ad Ecclesiam suam Alexandrinam, frementibus & indigne serentibus adversariis Eusebianis, quod judicarent, rem Catholicam in Oriente ejus potißimum auctoritate & doctrina consistere. Eusebiani igitur, (ut scribit ipse Athanasius in Epistola ad solitariam vitam agentes) videntes suam hæresin succumbere, & Romam & ad Imperatores Constantinopolim contra Athanasium scribunt … Sed quia ab Athanasio missi legati mendacia eorum refutabant, [& orthodoxi pro eo apud S. Iulium:] ab Imperatoribus cum pudore rejecti sunt. Mißi hi Legati fuerunt e Synodo Alexandrina, cum epistola Episcoporum relata a S. Athanasio in Apologia 2, ad cujus calcem dicuntur Ægyptii hæc ad omnes & ad Episcopum Romanum scripsisse, & in ipsa epistola meminerunt calumniarum ab Eusebianis ad Iulium Papam perscriptarum. Videntur autem peracta hæc omnia anno CCCXXXIX.
[6] Eusebiani ergo ad Julium litteras misere, & Synodum jusserunt convocari, & ipsi Julio, si vellet, arbitrium causæ detulerunt. Episcopus autem Romanus Julius Synodum jussit fieri, [hic locum pro Synodo offert eligendum.] ubicumque partes vellent; ut tuto & crimina objicercnt, & invicem sibi objecta refutarent. Ita Athanasius. Venerant jam tum Romam Marcellus Episcopus Ancyranus & alii complures, ab eisdem Eusebianis injuria affecti, & Iulio Pontifici adversus illos accusationum libellos obtulerant: quibus motus Julius, Presbyteros suos Elpidium & Philoxenum cum litteris ad Eusebianos misit, certum diem definiens, ut aut præsentes se sisterent, aut cognoscerent se omnibus modis suspectos haberi: addens, [scribit ad Eusebianos ex Romana Synodo] tametsi solus scribat, non suam solius sententiam, sed omnium Italorum & omnium in istis regionibus Episcoporum scripsisse. Videtur tunc Synodus Romana centum & sexdecim orthodoxorum Episcoporum collecta fuisse, quæ extat hoc exordio: In nomine Domini Dei & Salvatoris nostri Iesu Christi, imperantibus quoque Constantio & Constante anno quarto, sub die XIX Kalendarum Octobrium. Omittitur nomen Constantini senioris Imperatoris, [anno 340 habita,] quod is esset occisus anno tertio regni, mense Aprili, Acyndino & Proculo Consulibus, anno Christi CCCXL. At quartum Imperii annum inceperunt jisdem Consulibus numerare Constantius & Constans, aut a morte Constantini Magni XXII Maij, aut a IX Septembris, quo fuerant Augusti nuncupati. His non obstantibus, dictum Romanum Concilium refertur paßim ad annum CCCXXXVII, [non an, 337] qui primus est & S. Iulij Papæ & trium Imperatorum fratrum, quod sub finem epistolæ Synodalis ista verba legantur, Data Kalendis Novembris, Feliciano & Maximiano Consulibus: quasi hi fuissent dicto anno CCCXXXVII, cum saltem in altero Consulum sit aberratum; quos fuisse Felicianum & Titianum habent antiquißimi Fasti Consulares, anno CCCLIV descripti, videlicet tam ii qui Præfectos urbis designant, quam alii qui ab anno CCCXII cœpti, ex apographo nostro sunt a Bucherio cum Victorii Canone Paschali editi a pag. 247. Eumdem Feliciani & Titiani Consulatum confirmant & certum faciunt Fasti Consulares Idatii & Caßiodori, [quando cum Feliciano erat Consul Titianus,] item leges sub his consulibus latæ, & in Chronologia Codicis Theodosiani apud Iacobum Gothofredum indicatæ: quibus adde demum Catalogum Pontificum supra a nobis indicatum, & sub successore Liberio circa annum CCCLIV conscriptum, quem sub nomine Damasi allegat Onuphrius Panvinius in lib. 2 Fastorum. Sane neque ipse, neque Cuspinianus, neque ullus alius, qui Fastos Consulares accuratius examinavit, reperit Maximianum collegam Feliciani: quamvis hic insertus sit posteriori Catalogo Pontificum, libro Pontificali & MSS. Gestis Pontificum usque ad Martinum V deductis; item Vitis Pontificum apud Anastasium; [non Maximianus:] sed fere Maximinus aut Maximus nuncupatur, ex quorum aliquo sic corrupto videri possunt erronei isti Consules postmodum descripti ad calcem dictæ Synodi, eo quod veri Consules forsan excidissent. Cum autem constet ex Apologia 2. Athanasii; S. Julium sententiam omnium Italorum & omnium in istis regionibus Episcoporum scripsisse, arbitramur eumdem S. Iulium tunc voluisse Nicænam Synodum suo & aliorum calculo confirmari, damnatamque hæresin iterum excommunicatione percelli.
[7] [S. Athanasium expulsum pro vero Episcopo habet:] Pervenerat jam ante Romam S. Athanasius, ibidemque ultra annum & tres menses frustra adventum Eusebianorum expectarat: quare ab illorum accusationibus calumniosis absolutus, & in communionem Ecclesiæ receptus, cum litteris communicatoriis ad suos ut rediret dimissus est, quemadmodum S. Iulius epistola, quam post cladem Alexandrinam ad Eusebianos scripsit, testatur his verbis: Cum igitur istiusmodi allegarentur, & tot testes pro Athanasio starent, & ipse tam justa pro se adferret, quid quæso oportuit nos facere? An non quod Ecclesiastici canonis est? Hominemque proinde non condemnaremus, sed potius acciperemus, eumque pro Episcopo, quemadmodum est, haberemus? [reversus,] Reversus igitur Alexandriam est S. Athanasius anno CCCXLI: verum per Conciliabulum Antiochiæ eodem anno habitum ejectus, substituto Gregorio Cappadoce: qui a Philagrio Præside inductus est cum ingenti strage in ecclesiam, multosque martyrio coronavit, quorum commemoratio inscripta est Martyrologio Romano ad diem XXI Martij, [& deinde e strage hostili dilapsum,] ubi & nos cædem illam a S. Athanasio descriptam illustravimus. S. Iulius in epistola ad Eusebianos, quæ in Gregorii introitu acta sunt, ita describit: Ipsa Ecclesia incendium passa est, Virgines nudatæ, monachi conculcati, Presbyteri & multi ex populo indigne habiti & violati, Episcopi in carcerem detrusi, multi item spoliati: sacra mysteria ab Ethnicis direpta & in terram abjecta &c. Inter hæc S. Athanasius clam dilapsus Romam venit: [fovet cum aliis exulibus:] quem S. Iulius, de loco in quo occultari audierat, ad se accersivit. Paulus quoque Constantinopolitanus & alii Catholici Episcopi, ab Eusebianis expulsi, eodem se tamquam ad azylum receperunt, & S. Iulium de suo ipsorum statu certiorem fecerunt: hic vero litteris suis ad Episcopos Orientales liberius perscriptis, illorum partes tueri studuit, & ut suus cuique locus restitueretur allaboravit. Possunt hæc apud Socratem latius deducta legi.
[8] Porro cum Iulius Papa litteris ad Orientis Episcopos mißis nihil proficeret, [causam exulum agit apud Constantem Imp.] causam Athanasii & aliorum ad Constantem Imperatorem retulit. Cum autem Constans postularet a Constantio fratre beneficii loco, ut Athanasius & reliqui ad Sedes proprias redire permitterentur; & propter Eusebianos, qui contra nitebantur, nihil proficeret; statutum tandem est ut Concilium Oecumenicum cogeretur, & electa est urbs Sardica, in confiniis Illyrici, Thraciæ & Mysiæ: ubi illud habitum est, Eusebio & Rufino Consulibus, anno CCCXLVII. Abfuerunt varii Episcopi, alii teste Socrate lib. 2 cap. 16, infirmitatem corporis causantes, alii de temporis præstituti querentes angustia, & culpam illius rei in Julium Episcopum Romanum conferentes; cum tamen ex eo tempore quo tum Concilium indictum fuerat, tum Athanasius Concilium expectans, Romæ commoratus erat, annus & sex menses jam præteriissent. [præscribit tempus Sardicensis Concilii,] Hæc ibi. Athanasius Apologia 2 accurate describit quæ in Concilio peracta ac decreta fuerunt, & omnium qui subscripserunt nomina recenset hoc exordio: Osius ab Hispania, Julius Romæ per Archidamum & Philoxenum Presbyteros suos, Protogenes Sardicæ, [eique subscribit per suos Legatos.] & alii Episcopi nudis suis nominibus expreßi CCLXXXI, & tunc subditur. Qui igitur decretis Synodi subscripserunt, sunt isti; plurimique item alii sunt; qui ante hanc Synodum pro nobis scripserunt, tum ex Asia, tum ex Phrygia, tum ex Isauria, quorum singulorum nomina circumferuntur prope sexaginta: in universim autem trecenti quadraginta quatuor. Hæc cum percepisset religiosissimus Imperator Constantius, nos ad se accersiri jussit, & seorsum ad fratrem beatum Constantem scripsit: ad nos quoque semel, iterum ac tertio litteras misit … Quibus acceptis Romam ascendi, Ecclesiam & Episcopum aditurus. Nam Aquileiæ tum temporis eram, quando has litteras accepi. Ingens igitur gaudium in Ecclesia, [excipit S. Athanasium & remittit cum sua epistola] Pontifexque Julius ut gratularetur nostræ restitutioni, litteras ad Ecclesiam misit: nos autem quacumque transivimus, cum pace ab omnibus Episcopis deducti sumus. Litteræ autem istiusmodi fuere.
[9] Julius Presbyteris, Diaconis & populo in parœcia Alexandriæ. Gratulor vobis, dilectissimi fratres, [laudat Alex andrinorum fidem & affectum erga S. Athanasium:] quod fructum fidei vestræ ante oculos videatis: id enim ita esse liquidissime apparet in fratre & Coëpiscopo nostro Athanasio, quem Deus & ob vitæ sanctitatem & orationes vestras vobis restituit. Ex qua re spectare licet, quam puras semper preces & caritatis plenas ad Deum obtuleritis. Memores quippe cælestium repromissionum & cælestis conversationis, quam ex doctrina prædicti fratris nostris didicistis, certo vereque cognitum habuistis, & pro vestra recta fide apprehendistis, numquam illum perpetuo a vobis diremptum iri, quem in piis pectoribus vestris tamquam præsentem retinebatis. Non mihi igitur ad vos scribendi multis opus est. Quæcumque enim a me dici potuerint, ea fides vestra jam anticipavit; & adimplevit secundum Dei gratiam, quidquid a nobis optari possit. Gratulor igitur vobis: rursus enim dicam, gratulor vobis, quod animas vestras in tuenda fide inexpugnabiles conservastis. Sed interim fratri meo Athanasio non minus gratulor, quod, quamquam multa acerba pateretur, nulla tamen hora vestræ caritatis vestrique desiderii oblivionem induerit. Nam tametsi corpore ad tempus videretur a vobis separari, spiritu tamen perpetuo vobiscum agebat, [hujus laudes prosequitur:] Redit igitur splendidior nunc, quam cum a vobis discederet. Quod si res pretiosas, aurum & argentum, ad puritatem ignis explorat; quod quæso dignum eloquaris tanto viro, qui ex tantis malorum periculis purus innocensque vobis restituitur? talisque non nostro tantum judicio, sed ab universa Synodo judicatus est? Excipite igitur, dilecti fratres, cum omni secundum Deum gloria & lætitia, Episcopum vestrum Athanasium, & cum eo quotquot socii tantarum ærumnarum fuere: lætique sitis de fructu orationum vestrarum, qui Pastorem vestrum, ut sic dicam, desiderantem & sitientem vestram pietatem, salutaribus scriptis aluistis, potumque ei dedistis: nam peregre illi commoranti, consolationi fuistis, eumque persecutiones tolerantem fidelissimis animis & mentibus vestris refocillastis. Mihi certe voluptati est, imaginanti & jam animo prospicienti uniuscujusque in ejus reditu lætitiam, & multitudinis religiosissimæ occursus, & celebrem convenientium festivitatem. Quis putas aut qualis erit vobis ille dies, cum & frater noster revertetur, & mala superiora finem accipient, cumque pretiosus & optabilis illius reditus omnes alacritate plenissimi gaudii in unum coaptabit? Tale gaudium maxima ex parte etiam ad nos usque pertingit, quibus divinitus tanti viri notitia concessa est. In preces igitur epistolam desinere oportet. Deus omnipotens & ejus Filius Dominus & Salvator noster Iesus Christus perpetuam vobis gratiam præbeat, [precibus apud Deum agit.] referens præmia vestræ admirabili fidei, quam claro martyrio in Episcopum vestrum exhibuistis; ut vobis vestrisque posteris & hic & in futuro optima impartiat, quæ nec oculus vidit, neque auris audivit, neque in cor hominis ascendit, quæ Deus præparavit diligentibus se, per Dominum nostrum Iesum Christum, per quem omnipotenti Deo gloria in secula seculorum. Amen. Valere vos omnes in Domino exopto fratres dilecti. Hæc S. Iulius in sua ad Alexandrinos epistola, relata a S. Athanasio, cujus reliqua Acta erunt illustranda ad diem secundum Maij, uti S. Pauli Episcopi Constantinopolitani ad diem VII Iunii.
CAPUT III.
Ordinationes factæ a S. Iulio: ejusdem sepultura, translatio, veneratio.
[10] In altero Catalogo MS. Summorum Pontificum, seculo Christi sexto confecto, [ordinat cum aliis ministris Episcopos,] ista de S. Iulii ordinationibus traduntur: Hic fecit ordinationes tres per mensem Decembris, Presbyteros octodecim, Diaconos octo, Episcopos per loca octo. Anastasius habet Diaconos quatuor, Episcopos novem. In alio Catalogo MS. numerantur Presbyteri viginti septem. Inter Episcopos ab eo ordinatos est S. Amasius Teanensis: [S. Amasium Teanensens] in cujus Vita ad XXVIII Ianuarij edita ista leguntur: Cum plurimi vitandæ persecutionis causa in Italiam de Oriente confugerent, contigit Sacerdotem Dei Amasium ad Julium, Romanæ Sedis Antistitem & Patrem universalis Ecclesiæ, pervenire. Videns igitur Summus Pontifex virum, probati testimonii & elegantis sermonis gloria insignitum, laudavit in eo fidem mentisque constantiam, deditque in mandatis, ut per circumpositas illustres Ecclesias verbum Dei instantissime prædicaret, firmos in fide verbo roborans & exemplo: quos autem nutantes in fidei veritate conspiceret, eos ad rectitudinis tramitem sacris exhortationibus revocaret. Nec mora: licentiatus ab ipso & gratiam benedictionis accipiens, iter arripuit.., & ad urbem, quæ Teanum dicitur, dono Spiritus præeunte pervenit.. Glorioso autem Paride, primo Teani Episcopo, ad siderea regna, Domino vocante, translato … Sacerdotem sanctum cives in Pastorem sibi & Rectorem animarum præficiunt, & consecrandum Julio primæ Sedis Episcopo obtulerunt. Summus itaque Pontifex de ejus promotione congaudens, gratias Domino retulit, quod virum notæ confessionis vitæque laudabilis ad regimen animarum & ad culmen supernæ dignitatis evexit. Cornu igitur gratiæ salutaris super caput ejus effundens, sacramentali ipsum unctione delinivit, & Pontificalis officii infula decoravit. Hæc ibi. Eodem modo Ravennæ S. Severus, cum, columba capiti ejus insidente, [S. Severum Ravennatē.] electus esset unanimi omnium voluntate Episcopus; missus est Romam ad Julium ejusdem urbis Episcopū, qui tertius extitit a B. Silvestro Pontifice Maximo, & Ravennatum ordinatus est Præsul; uti legitur in Vita ejus, ex antiquis membranis ad Kalendas Februarii a nobis edita. Quibus similia plura in decursu operis nobis suggerent Acta Sanctorum a S. Iulio ordinatorum.
[11] Ceterum uti lectiones propriæ, quæ in Ecclesia Romana S. Mariæ trans Tiberim recitari solebant, de S. Iulio habent; vir fuit ea vitæ sanctitate propagandæque Christianæ fidei zelo præditus, ut nihil eorum prætermiserit, quæ ad Pastoris vigilantissimi, Catholicæque unitatis conservandæ studiosissimi, officium pertinerent … Hic posteaquam annis quindecim, mensibus duobus, & sex diebus Ecclesiam sancte administrasset, anno Domini CCCLII, [obit an. 352.] pridie Idus Aprilis, migravit feliciter ad Dominum: & cum in cœmiterio via Aurelia tertio ab Urbe lapide sepultus esset, [sepelitur via Aurelia] postmodum ejus venerabiles reliquiæ ad Ecclesiam S. Mariæ trans Tiberim translatæ, sub altari majori honorifice reconditæ sunt. Hæc ibi. De basilicis a S. Iulio erectis via Aurelia & trans Tiberim supra egimus. Antiqui Catalogi Pontificum cum Anastasio, & Libro Pontificali tradunt eum via Aurelia sepultum in cœmeterio S. Calepodii, [in cœmeterio S. Calepodii,] de quo late agit Aringhus lib. 2 Romæ subterraneæ cap. 12, & num. 8 ista addit: Ceterum beatissimorum Martyrum Callisti ac Julii Pontificum, nec non Calepodii Presbyteri corpora, quæ olim hic, in cœmeterio Calepodii: condita fuerant, in ejusdem postmodum Callisti titulum translata honorifice sunt, in ecclesiam videlicet S. Mariæ trans Tiberim, uti in hanc usque diem eorumdem imagines musivo opere expressæ in majori ecclesiæ apside reperiuntur. Fecit hoc Innocentius II, Romanus (verba sunt Onuphrii de VII Vrbis Ecclesiis) ex nobili regionis Transtiberinæ genere ortus, [ab Innocentio II in ecclesiam S. Mariæ trans Tiberim transfertur:] qui ipsam ecclesiam pene a fundamentis restituit, pavimentum opere vermiculato stravit, tectum refecit, columnas aliquot absidam versus adjunxit: absidam ipsam signis musivis Christi, Beatæ Virginis, Sanctorum Pontificum Petri Apostoli, Callisti, Cornelii, Julii, Callipodii Presbyteri, Laurentii Archidiaconi & suo condecoravit: qui etiam sub ara maxima corpora sanctorum Pontificum Callisti & Cornelii Martyrum, & Julii Confessoris, ac Calepodii Presbyteri, & Quirini Episcopi, Martyrum, posuit marmoreo operculo ornata; & altare majus prope fontem olei excitatum solenni ritu consecravit.
[12] Inter Cardinales S. Mariæ trans Tiberim tituli Callisti fuit Marcus Vigerius, a Iulio II creatus anno MDV, qui dictum Pontificem docuit in dicta Ecclesia quiescere corpus S. Iulii: uti liquet ex Bulla dicti Iulii Papæ II data anno MDV, XVI Kalendas Maii, quæ incipit, Inter omnes gloriosos Christianæ sapientiæ Confessores, & sic deinde habet: Nunc igitur præsertim, quod idem Marcus Cardinalis, ipsius sanctissimi Confessoris Julii, ejus nominis Romani Pontificis I, prædecessoris nostri corpus in altari ecclesiæ dicti sui tituli requiescere, veteri & certa historia adducit in lucem, orationesque ad Deum, inter Missarum solennia & inter Horas Canonicas, de vetusto Missali, & carioso præ antiquitate, ut dicitur, [antiqua ejus veneratio] dicitur Breviario, coram nobis, adstante majori parte Venerabilium Fratrum nostrorum, S. R. E. Cardinalium, devote & accurate proposuit; per quæ manifeste constat & dubitari non potest, sanctam Catholicam & Apostolicam Ecclesiam, meritis & intercessione ipsius S. Julii, hic gratiam & in futuro seculo gloriam a Deo sibi concedi, solenniter quotannis vetusta consuetudine, XII die mensis Aprilis implorare consuevisse, ipsius S. Julii solennia festa eo ipso die devote celebrando; ut hoc ipsum pietatis studium reviviscat, & Christi fideles ad præfati Sancti ossa veneranda devotius & promptius accendantur, & cum gratiarum actione in laudibus Dei de virtute in virtutem procedendo, meritis copiosius crescere possint; subito, post habitam ab eodem Marco Cardinali de inventione S. Julii prædecessoris relationem, [a Iulio II Papa renovata,] ad ecclesiam ipsam S. Mariæ & ossa ejusdem Sancti visitandi causa, personaliter una cum Venerabilibus Fratribus nostris S. R. E. Cardinalibus processionaliter nos devote contulimus, Missamque solennem super altari majori ipsius Ecclesiæ; cum gaudio & devotione magnaque populi frequentia, celebrari fecimus; indulgentiamque omnibus ea die ecclesiam ipsam visitantibus plenariam elargiti sumus. Hactenus Bulla.
[13] Memoria sacra S. Iulii reperitur in omnibus paßim Fastis sacris ad hunc XII Aprilis. Ac primo parvum illud vetus Martyrologium, quod ex nostris apographis edidit Bucherius ad Canonem Paschalem Victorii pag. 267, [& fastis sacris inscripta 12 Aprilis] præposito titulo, Depositio Episcoporum scilicet Romanorum, ultimo loco ista habet: Pridie Idus Aprilis, Julii, in via Aurelia, milliario III in Callisti, ubi scilicet S. Julium basilicam fecisse ad Callistum, supra diximus. In Martyrologio S. Hieronymi ita legitur: Romæ in cœmeterio Calepodii, tertio milliario, depositio Julii Episcopi. Similia habent quam plurima manuscripta Martyrologia: in aliquibus additur sub Constantio fuisse in exilium ejectum, quod etiam apud Bedam, Rabanum, aliosque legimus, & supra rejecimus cum Baronio, qui hoc encomio eum celebrat in hodierno Martyrologio: Romæ, via Aurelia, natalis S. Julii Papæ, qui adversus Arianos pro fide Catholica plurimum laboravit, ac multis præclare gestis, sanctitate celebris, quievit in pace. [& 8 Februarii.] Ejusdem S. Julii Papæ memoria recolitur etiam die VIII Februarii, apud Rabanum, Notkerum, Grevenum & alios, nullo addito elogio.
[14] [Reliquiæ aliquæ Romæ,] Octavius Pancirolus, in thesauro abscondito Vrbis Romanæ, asserit aliquas S. Iulii Papæ reliquias asservari in ecclesiis S. Praxedis in montibus, S. Pauli ad fontem, sive S. Mariæ de Victoria, & S. Annæ de Funariis. Onuphrius Panvinius de VII Vrbis Ecclesiis agit etiam sub finem de Ecclesia S. Praxedis, & inter veneranda Sanctorum corpora, quæ Paschalis Papa anno DCCCXVII Indictione X die XX Iulii in illam Ecclesiam trastulit, [potissimum in S. Praxedis,] recenset corpus S. Julii Romani Pontificis. Quæ si de integro corpore essent accipienda, dicendum necessario foret idem corpus inde, ab Innocentio II, qui ab anno MCXXX usque ad annum MCXLIII sedit, ad ecclesiam S. Mariæ trans Tiberim fuisse translatum, aliquot ibidem reliquiis relictis.
DE S. SABA GOTTHO,
Martyre in Cappadocia.
ANNO CCCLXXII.
[Praefatio]
Sabas Gotthus, Martyr, in Cappadocia (S.)
AUCTORE D. P.
Nvmerosam Gotthorum Martyrum classem, ducibus Bathusi & Verca Presbyteris, produximus die XXVI Martii; eorumque paßionem, imperantibus Valentiniano, Valente, ac Gratiano obitam, [Ante persecutiones an. 370 moveri cœptas] censuimus ad annum circiter Æræ Christianæ CCCLXX pertinere; siquidem commune imperium duobus prioribus cum Gratiano esse cœpit anno CCCLXVII (LXIV perperam typotheta finxit) & duravit usque ad annum CCCLXXV. Diu ante hos, anno scilicet CCCL, coronatum fuisse sanctum Sabam, Gotthum etiam ipsum, nescio quo errore ibi potuerit nobis obrepere: obrepsit tamen, quamvis expresse in Actis habeatur eum imperantibus Valente & Valentiniano occisum esse, & quidem feria V Paschalis hebdomadæ, cadente in diem XII Aprilis, quod toto Valentis & Valentiniani imperio contigit numquam, nisi semel, idque anno CCCLXIII ipsis qui ibi nominantur Consulibus, Modesto & Arintheo, quos etiam fasti omnes ad hunc solum annum habet. Sphalma, unde cumque natum, ignoscat lector ipsum ultro arguentibus, & corrigat vel expungat loco jam indicato partē primi secundique numeri, ubi de hoc Saba agitur, interim dum Gotthicæ persecutionis historiam dilucidius distinctiusque compositam hic damus.
[2] Postquam Constantinus Imperator, relata de Scythis, trans Istrum commorantibus, insigni victoria sub annum CCCXIX, [res Christiana satis floruit in Gotthia ab an. 319.] cladis acceptæ sensum lenire dignatus est, fœdera cum jisdem, velut integris, sanciendo; Christianæ fidei propagatio tam lætos habuit successus in Gotthia (nam Scythas vernacula ipsorum lingua Gotthos nuncupatos auctor est apud Theophanem Trajanus Patricius) ut anno post prædictam victoriam sexto, ex ea advenisse Nicæam & Concilii istic habiti decretis subscripsisse inveniatur, [cujus metropolita Theophilus Nicenæ I Synodo subscripsit.] Theophilus Gotthiæ metropolis Episcopus. Si antem Metropolis fuit in Gotthia, fuerunt utique Episcopales Sedes etiam aliæ, metropoli suffraganeæ, adeoque & Episcopi plures: serie fortaßis non interrupta jam inde a sancti Apostoli Andreæ temporibus, cui Scythiam in sortitione provinciarum obtigisse communi traditione credit Ecclesia. De hac quidquid sit, non videtur saltem posse controverti, quin Romanorum Imperatorum crudelibus persecutionibus, omniumque gravißima ultima per Diocletianum mota factum sit, ut ex Thracia in proximam Gotthiam multi fugerint Christiani, fidem suam inter barbaros tutius quam inter cives professuri, cum magno indigenarum fructu; licet ipsi Gotthorum reguli proceresque & major populi pars gentilitiis superstitionibus ritibusque implicati manerent.
[3] Theophilo prænominato Episcopo succeßit Vlphilas, & quidem immediate, [post eum Audius Ep. monasteria instituit,] si verum est quod de eo asserit Philostorgius Arrianus, ejus gentilis ac synchronus, utpote anno CCCLXVIII natus, apud Constantinum Magnum tanta in æstimatione fuisse Vlphilam, ut ab eo sæpius appellaretur nostri temporis Moyses. Sed tum ad magnam prorsus mireque viridem senectutem oportet eum pervenisse: siquidem ultra annum CCCXXXVII in vivis non perseveravit Constantinus, & Vlphilas anno CCCLXIX ad Valentem venit Constantinopolim legatus. Interim vero tam ipse, quam Audæus quidam Episcopus exul, atque alii forsan plures Christianum nomen vehementer inter Gotthos amplificarunt. Et ab Audæo quidem, ut scribit hæresi 70 Epiphanius, etiam monasteria in eadem Gotthia facta sunt, [Vlphilas Gothice scripturam vertit.] & vitæ conversatio instituta, virginitasque atque exercitatio pietatis non vulgaris. Ab Vlphila vero, ut ait Philostorgius, in linguam Gothicam traducta est tota pene sacra Scriptura, ex qua bonam partem Euangeliorum quatuor, ad hæc usque tempora in pervetusto argentearum litterarum codice utcumque servatam, cum Anglo-saxonica eorumdem quatuor Euangeliorum versione, aptisque circa utramque linguam commentariis, ante annos non multos habemus impressam Dordrechti in Hollandia, studio CL V. Francisci Iunii.
[4] Rebus sic bene constitutis, virisque etiam principibus nonnullis ad plebem, [sed Athanaricus R. Paganus, clade per Romanos accepta irritatus,] majori jam parte Christianam, aggregatis; dißidium inter Gotthos exortum, aliis Fritigernem, aliis Athanaricum Regem sequentibus cuncta turbavit. Fitigernes si quidem, prælio victus, necesse habuit a Romano Imperatore Valente auxilia poscere, pactus se quoque Christianum fore; Athanaricus autem ab hoste, una cum Romanis Danubium transgresso, gravi attritus clade, vindictam de victoribus suis desperatam, petere a propriis subditis voluit, maximo erga Christianum nomen succensus odio; eo quod Christianorum Antistes Vlphilas, Fritigerni adhærens, eumque Valenti concilians, hanc sibi calamitatem attulerat: & nihil erat laturus gravius, [sævire exorsus est in suæ ditionis Christianos] quam si tot annorum laboribus plantatam ab eo religionem videret funditus extirpari, in ea saltem quæ Athanarico parebat Gotthiæ parte. Huic autem parti illa quoque fuit peculiaris felicitas, quod (quemadmodum ad annum 370 pluribus demonstrat Cardinalis Baronius) integerrimæ adhuc esset fidei, nullaque Arianismi labe contacta: quam pars Phritigernis, obstricta Valentis Ariani beneficiis, non potuit declinare, præsertim ipso Vlphila, penes quem fidei summa esse videbatur, in errorem protracto, quasi de solis verbis & non de Christi divinitate disceptatio esset: & Audæo, unde dicti sunt Audæani, [nulla Arianismi contagione afflatos,] in Anthropomorphitarum hæresim propenso. Simplicitate forsitan majori uterque quam pervicacia, sed posteris admodum perniciosa, qui paulatim in Arianismum deducti, eumdem postea una cum victricibus armis per Gallias, Hispanias, Italiasque circum tulere.
[5] Sed integra adhuc, saltem primis a Phritigernis restitutione annis, sub Athanarico ut diximus religio erat: contra quam, clade sua efferatus barbarus, [mittens qui vicatim circuirent & ad immolandum cogerent:] ea egit tum quæ in S. Nicetæ, ejus jussu interfecti paßione leguntur XV Septembris; tum quæ Sozomenus lib. 6 cap. 37 sic describit: Fertur eos, quibus hujus rei conficiendæ negotium imposuerat, statuam quamdam in curru collocatam per singula Christianorum tabernacula circumduxisse, jussisseque ut eam adorarent, eique hostias immolarent; quod cum facere recusassent Christiani, tabernacula cum ipsis hominibus incendio consumpsisse. Alii alibi agebant languidius in fide profitenda, permittebantque ut qui inter se commorabantur gentiles, idolo immolantes, jurarent, nullum apud se Christianum esse; ut S. Sabæ Acta significant, quæ mox daturi sumus, qualia a Presbyteris Gotthiæ conscripta atque ad Ecclesias Cappadociæ missa cum ipsius Sancti Martyris corpore, ex MS. Vaticano Græce habemus, damusque servata qua licuit Latina Francisci Zini interpretatione, ut ea apud Lipomanum extat, nec nisi in paucis ex Græci contextus collatione correcta.
[6] [qua occasione exusti cum ecclesia sunt illi 26] Porro aliam cladem, hac multo miserabiliorem, eodem tempore accidisse accepi, inquit loco præcitato Sozomenus. Nam multi tum viritum mulieres, quarum aliæ pueros secum adduxerant, aliæ infantes recens natos & adhuc sugentes ubera, violentiæ eorum qui ad sacrificandum compellebant succumbentes, ad tabernaculum ecclesiæ quod ibi fuit profugerunt; qui omnes, tabernaculo illo a gentilibus incenso, pariter extincti sunt: ii ipsi scilicet, [de quibus 26 Martii] quorum XXVI Martii cultus habetur, pari quo nota diei continetur numero, quorumque reliquias a se collectas Gaatho Regina Christiana, atque ipsius forsitan Fritigernis uxor, in Romaniam transtulit. De quorum omnium sincera fide præclarum habemus S. Augustini testimonium l. 18 cap. 52 de civitate Dei, ubi ait: Rex Gotthorum in ipsa Gotthia persecutus est Christianos crudelitate mirabili, [& alii a S. Augustino laudati,] cum ibi non essent nisi Catholici, quorum plurimi Martyrio coronati sunt, sicut a quibusdam fratribus, qui tunc ibi fuerant & se vidisse incunctanter recordabantur, audivimus. Reliqua huc spectantia apud Baronium videri possunt maturo discussa examine: quibus hoc addas licet, non propterea quod Gothicæ gentis Doctor & Apostolus præcipuus Vlphilas, sub extremam ætatem addiderit maculam in gloria sua, Arianis consentiendo, dicendum esse quod omnes qui sub Phritigerne erant Christiani a recta fide exciderint, adeoque Martyrii titulo sint indigni, si qui etiam ex ipsis, ab Athanarici emissoribus deprehensi, ob negatum idolis cultum occisi fuerint: nec enim malum istud fermentum in momento potuit transisse ad omnes.
[7] Quam vere crudelis fuerit Athanarici persecutio describit Epiphanius, ita loquens de Audæanis (quorum ordinem non obstantibus nævis paulo ante laudaverat, [ac tota fere Christianitas extincta,] ut vitæ sinceritate & justitia ornatum) deque Christianis reliquis: Plerique ex Gothia fugati sunt, non solum ex illis; sed etiam ex nostris illic Christianis, persecutione magna instante sub Rege gentili, qui valde malus fuit & Romanis infestus, eo quod Romani Reges essent Christiani: ita ut tota gens Christianorum ab illis partibus fugata sit, ne restaret radix sapientiæ neque planta fidei At tametsi videantur omnes esse fugati, omnino sunt illic fideles homines; non enim possibile est fidei fontem deficere. Hæc ille quarto anno ab eorum, quos memorabat, exilio: [reliqui ad Arianismum deflexere.] quando pacatis inter Gotthos turbis, omnes pariter arma in Thraces Romanos convertere, & ab Vlphila ejusque successoribus paulatim fuere ad Arianismum traducti etiam qui sub Athanarico perstiterant; cum alios fere a quibus de Christo instruerentur doctores apud se nullos haberent, neque sibi facile possent persuadere, Vlfilam aliquid ab ea fide variare, quam ipsemet tantis laboribus atque prodigiis antea eos docuerat.
[8] Vt ut sit, egregium ac verum Christi Martyrem fuisse S. Sabam agnovit tota orientalis Ecclesia, diebus variis ejus memoriam recolens, prout scilicet Reliquiæ corporis sacri cum cum variis ecclesiis communicatæ, receptæque fuerunt. Mortis diem hunc XII Aprilis designant Acta, & hoc memoria inserta reperitur in utroque MS. Taurinensi, itemque in Ambrosiano signato N 378. quem Codicem cum vidisset Galesinius hoc ei elogium texuit. [S. Sabæ cultus 12 Apr.] In Gothia S. Sabæ Martyris. Hic jam inde ab infantia Christi Iesu fidem amplexus, in omnique Christianæ virtutis exercitatione versatus, Valente Imperatore a Gothiæ Principibus idola colentibus varie divexatus, demum in Sabam fluvium, projectus, prælii pro pietate suscepti coronam accepit. Sed solum Atharidum, Rhotestei Reguli filium, Martyrii auctorem memorant Acta: Musæum fluvium constanter nominant omnes alii codices Græci, [locus martyrii ad Musæum amnem.] Savum fortaßis voluit Galesinius scribere: sed hic in Pannoniis supra Belgradum Danubio influit, & Athanaricus trans Danubium regnabat, ubi nunc Walachi & Moldavi habitant: apud Walachos autem etiam hodie fluvius Missovo nominatur, haud longe a Terisco seu Targovisco primaria Waiuodæ sede; qui fluvius Rebnick oppidum præterlapsus fretoque immixtus, nomen amittit priusquam in Danubium inferatur.
[9] Molanus Acta apud Lipomanum lecta secutus, etiam XII Aprilis Sabam collocavit: secutus est etiam in Martyrologio Germanico Canisius, ac denique in novißimo Romano Cardinalis Baronius hoc modo: In Capadocia S. Sabæ Gothi qui sub Valente Imperatore, cum Athanaricus Gothorum Rex Christianos insequeretur, post dira tormenta in flumen projectus est: quo etiam tempore (ut S Augustinus scribit) quamplurimi ex Gotthis orthodoxis martyrii corona sunt insigniti. In notis significat Græcos de eodem agere XIV Kal. Maii in Menologio, [Constantinopoli celitur 18 Apr.] eo scilicet quod ex Menæis MSS. Cardinalis Sirletus compilavit, opera nimis extemporali, unde in eo non sine mendis legitur Sanctus ab ipso Athanarico flagellis cȩsus; cum Athanaricus martyrio ejus non adfuerit. Interim verum manet quod die XVIII Aprilis Constantinopoli coleretur Sabas, ut colligitur tum ex Kalendario Græcorum apud Genebrardum, tum ex Ephemeride Aprilis metrica, unum præcipuum cujusque diei Sanctum proponente per singulos hexametros, quorum hic unus est
Ὀγδοάτῃ δεκάτῃ ποταμοῦ Σάββαν κτάνε ρἑιθρον
Octavo decima fluvii Sabbam enecat unda.
Elogium, quod præcitata MSS. habent die XII, hoc etiam die habent Menea, tum excusa Venetiis, tum Divione apud Franciscum Chiffletium, hoc proposito disticho
Ὕπελθε
Σάββα
φθαρτὸν
ἡδέως
ὕδωρ,
Ὡς
ἂν
πίνῃς
ἄφθαρτον
ἡδονῆς
ὕδωρ.
Mortale flumen leniter, Saba, subi,
Ut flumen immortale lætitiæ bibas.
In Ambrosiano quodam MS. Mediolani, signato O 148, etiam die XV Aprilis notata invenitur S. Sabæ Gothi commemoratio, [alibi 15.] uti etiam in Menologio Basilii Imperatoris cum elogio ex Actis desumpto.
[10] Actorum hoc compendium habe ex MS. Synaxario Claromontano, [Passionis compendium ex Synaxario MS. 17 Apr.] ad XVII. Eodem die certamen sancti Martyris Sabæ Gotthi. Hic fuit sub imperio Valentiniani ex regione Gotthorum: qui cum fuisset ab adolescentia Christianus, non solum ipse detrectavit cibos idolis immolatos gustare, sed alios id facere paratos ab iisdem avertit: pro illis vero eam quæ in Christo est fidem gentilibus suis proponens, multos a se conversos baptizavit. Igitur insurgentes contra eum idololatræ vi ab urbe sua eum expulerunt. Post aliquod vero tempus cum Athanarichus Princeps persecutionem moveret contra Christianos, & omnes Christum prædicantes graviter affligeret, comprehensus etiam Sabbas est, & curruli alligatus axi e laqueari domus suspensus: cumque idolothyta recusasset edere, adductus ad fluvium, cum grandi ligno ad collum alligato, in ipsum projectus & suffocatus est, annum ætatis agens trigesimum octavum. Eamdem ætatem etiam Menea excusa signant: quamvis de ea deque baptismo pluribus per Sabam collato nihil in Actis, nihil etiam de suspendio: sed econtra duobus axibus per manus pedesque distentos alligatum, jacuisse in pavimento, usque dum superveniens hospita eum solvit a lignis.
[11] Gravior eorumdem Menæorum excusorum est error, quod addiderint ad nomen Sabæ titulum Στρατηλάτου, [Ab hoc diversus Sabas Dux 24 Apr.] id est, Ducis, seu Tribuni militum: qui alterius itidem Gotthi est, sub Aureliano Romæ paßi, cujus solenne festum & officium occurrit die XXIV Aprilis, tam in excusis quam impreßis Menæis ac Synaxariis. Simili aliquo errore abducti Asculani nostri in Piceno Patres, sub annum MDCXII, cum Roma S. Sabæ Gotthi corpus accepissent ab admodum R. P. Claudio Aquaviva Societatis Iesu Generali; annuæ ipsius venerationi diem legerunt XII Aprilis, quo colitur iste de quo nunc agimus, longe ab urbe Roma passus in Gotthia: cum multo fuissent, rectius facturi, si Romano & antiquiori hujus nominis Martyri signatum in Romano Martyrologio diem servandum statuissent: quo & nos paucula, Asculo accepta, differimus.
ACTA
ab Ecclesia Gotthiæ ad Ecclesiam Cappadociæ scripta.
Ex MS. Vaticano Græco, collato cum versione Latina MS. Veneti per Franciscum Zinum apud Lipomanum & Surium.
Sabas Gotthus, Martyr, in Cappadocia (S.)
PER PRES. GOTHIÆ. EX MS. GR.
Ecclesiæ Dei quæ est in Gotthia, Ecclesiæ Dei quæ est in Cappadocia, & omnibus Ecclesiæ Catholicæ Christianis, ubique gentium habitantibus, misericordia, pax, & caritas Dei Patris & Domini nostri Jesu Christi impleatur.
[1] Quod a B. Petro dictum est, In omni gente, qui timet Deum & operatur justitiam, acceptus est ei; nunc etiam verum esse declaratur. [Act. 10, 35] Hoc enim in B. Saba confirmatum est, qui est Martyr Dei & Domini nostri Jesu Christi. Cum enim genere Gotthus esset, [Genere Gotthus] & in Gotthia in medio generationis pravæ atque perversæ vitam ageret, ita viros imitatus est sanctos, & cum ipsis omni genere virtutum Christum coluit, ut in mundo tanquam stella fulgeret. Jam inde enim ab ipsa infantia Domini nostri Jesu Christi religionem complexus, [sed ab infantia Christianus,] virtutem perfectam existimavit, per filii Dei cognitionem evadere in virum perfectum. Quia autem diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, strenue adversus hostem pugnans, & hujus vitæ malis superior existens, atque pacem cum omnibus habens, ad supernæ vocationis bravium pervenit.
[2] Memoriæ igitur gratia & ædificationis piorum, posteaquam ipse in Domino conquievit, tacere & quiescere nequaquam permittimur: [in omni virtute exercitatus,] sed ad præclara ipsius facta conscribenda impellimur. Fuit enim fide rectus, ad obediendum in omni justitia promptus, mitis, religiosus, imperitus sermone, non autem scientia; cum omnibus pacificus, pro veritate loquens, os idololatris obstruens; non superbus, sed (quod humiles decet) subjectus, non petulans in loquendo sed quietus; ad omne opus bonum propensissimus: psallens in ecclesia, ejusque magnam curam gerens: pecuniam possessionesque despiciens, nisi quatenus necessitas exigebat: sobrius, & omnibus in rebus continens, maxime autem a feminarum abhorrens consuetudine; precationibus & jejuniis quotidie incumbens, ab inani gloria alienus, omnes ad recte vivendum incitans, quæ ex virtute atque officio sunt exequens, fugiensque contraria: integram denique fidem, quæ per dilectionem operatur, observans, ac nunquam desinens in Domino cum libertate loqui. Neque enim semel, sed sæpe, antequam quam pro fide martyrio coronaretur, reipsa seipsum veræ pietatis acerrimum defensorem ostendit.
[3] Cum enim Gotthiæ principes & magistratus cœpissent Christianos homines insectari, [dissuadet Christianis ne gentilium fraudi consentiant,] & cogere ut ederent idolis immolata; & gentiles quidam consilium inissent, ut Christianis propinquis suis pro immolatis proponerent quæ immolata non essent, itaque propinquos suos servarent ac persecutores deciperent; re cognita, B. Sabas non solum ipse comedere cibos vetitos recusavit, sed in medium prodiens, protestatus est omnibus; Si quis, inquiens, ex carnibus illis comederit, Christianus esse non potest: atque ita cavit, ne omnes in diaboli laqueum inciderent. Hac de causa, qui fraudem hanc moliebantur, eum ex illo vico expulerunt: sed postea revocarunt. Ceterum cum rursus mota esset persecutio, quidam ex ejusdem vici gentilibus, victimas dæmonibus offerentes, jurejurando volebant affirmare, neminem in vico suo Christianum hominem reperiri. Verum Sabas cum fiducia iterum in medium prodiens, & ad consessum illorum accedens; Nemo, inquit, pro me juret: ego enim Christianus sum. Denique, instante persecutore, prædicti gentiles, celatis propinquis suis jurarunt, non esse in vico suo, nisi unum Christianum. [seque publice fatetur Christianum:] Quo audito, Princeps iniquitatis jussit, unum illum (hic autem erat B. Sabas) adduci. Et cum esset adductus, ex iis, qui circumstabant quæsivit, quid haberet in bonis: illis autem respondentibus, nihil amplius, quam id, quo erat indutus, contempsit eum vir iniquus; Neque prodesse, qui ejusmodi est, inquiens, nec obesse potest. Atque ita locutus, jussit eum extrudi.
[4] Postea cum ingens rursum in Gotthia a peccatoribus persecutio moveretur, & sanctus Paschæ a dies appropinquaret, ad aliud oppidum voluit proficisci, ut cum Gutthica Presbytero sanctum illum diem celebraret. Sed iter facienti apparuit vir procero corpore adspectuque splendido venerabilis, & dixit: Revertere, & vade ad Sansalam presbyterum. Sabas autem respondit: [& apud Sansalam Presb. Pascha celebrans] Abest, inquiens, Sansalas. Fugerat enim propter persecutionem, & in Romania commorabatur: sed tunc propter diem Paschæ domum redierat. Quamobrem Sabas, cum ejus reditum ignoraret, ita responderat, & ad Gutthicam Presbyterum ire contendebat. Verum cum mandato illius magni viri a se conspecti parere nollet, repente cum serenum tunc esset, magna nivis copia terræ faciem sic occupavit, ut iter intercluderetur, & Sabas progredi non posset. Intellexit igitur se Dei voluntate ab itinere prohiberi, jubentis ut ad Sansalam Presbyterum se conferret. Quare Deo gratias agens reversus est: & cum gaudio Sansalam conveniens, narravit ei & aliis compluribus id quod in via perspexerat. Simul igitur Paschæ diem celebrarunt: tertia autem post celebrationem nocte, ex impiorum decreto, [rapitur nudus e lecto] Atharidus, Rhotesti Reguli filius, cum magna impiorum latronum manu in pagum irruit: & domi suæ Presbyterum dormientem offendens, eum vinciri jussit simul cum Saba, quem e lectulo nudum sustulerant. Ac Presbyterum quidem in curru collocarunt: Sabam autem nudum, ut erat genitus, per spinas, b quas nuper succenderant, pertraxerunt, comprimentes eum, & fustibus ac flagellis verberantes: adeo erant adversus Dei servos immites ac sævi.
[5] Sed hostium crudelitas viri justi patientiam ac fidem exercuit. Cum enim dies advenisset, in Domino glorians, persecutores suos allocutus est ad hunc modum: Nonne me per loca aspera & spinosa nudum & sine calceis pertraxistis? cernite, an pedes mei læsi sint; [& tota nocte cruciatur axibus alligatus:] & utrum in corpore meo appareant verberum signa, quæ mihi inflixistis. Illi vero nullum in ejus carne videntes vestigium extare crudelitatis suæ, sublatum e curru axem super humeros ejus imposuerunt, & ad extremas axis partes manus ipsius extenderunt; pedes quoque similiter ad alterum axem alligarunt: & denique super axes ipsum projicientes, ut humi supinus jaceret, effecerunt: nec prius eum torquere destiterunt, quam maxima noctis pars præteriisset. Verum, ministris dormientibus, mulier accessit, & solvit eum: nocte enim excitata fuerat, ut domesticis cibum pararet. Ille vero solutus, eodem in loco mansit intrepidus cum muliere, & eam adjuvabat. Sed posteaquam illuxit, re cognita, crudelis Atharidus manus ejus vinciri jussit, eumque ad trabem domus suspendi.
[6] Nec multo post venerunt quidam ab Atharido missi, & cibos idolis immolatos attulerunt, sic Presbyterum & Sabam alloquentes: Hæc vobis magnus Atharidus mittit, ut comedatis, [recusanti immolatis vesci] & animas vestras a morte liberetis. Hæc nos, respondit Presbyter, non edimus: neque enim nobis licet. Quamobrem Atharidum cohortamini, ut nos potius jubeat crucifigi, aut alio genere mortis interfici. Beatus autem Sabas: Quis, inquit, hæc misit? Responderunt: Dominus Atharidus. Unus, inquit Sabas, est Dominus Deus, qui in cælis est. Impuri & profani sunt isti perditionis cibi, quemadmodum & Atharidus ipse, a quo missi sunt. Ita loquente Saba, unus e servis Atharidi ira inflammatus, in sancti viri pectus c pili sui cuspidem sic intorsit, ut adstantes omnes crederent, eum statim ex ictus d violentia interiturum. Verum ille pietatis studio superans plagæ dolorem: [pilum intorquet barbarus:] Nunc, inquit, tortori, arbitraris ictu me tuo sustulisse? Sed ita habeto, me adeo non doluisse, ut mihi videaris lanæ floccum in me conjecisse. Cujus rei perspicuum illud indicium fuit, quod nec exclamavit, neque (ut in dolore fieri solet) ingemuit, [eoque nil læsum] neque ullum in ejus corpore plagæ vestigium apparuit.
[7] Tunc, his omnibus cognitis, Atharidus eum jussit interfici: & iniquitatis ministri, dimisso Sansala Presbytero, traxerunt, Sabam ad fluvium qui vocatur Musæus, ut ibi eum suffocarent. [flumine mergi jubet tyrannus.] At beatus vir, præcepti Dominici memor, & proximum diligens sicut seipsum: Quid, inquit, peccavit Presbyter, quia mecum non moritur? Non est tuum, responderunt ministri, istud præcipere. Tunc ille in exultatione Spiritus sancti exclamavit, ac dixit: Benedictus es, Domine, & laudabile nomen Filii tui in secula, Amen: quoniam Atharidus quidem se ipse morte damnavit atque interitu sempiterno, me autem ad vitam mittit perpetuam. Sic enim tibi complacuit in servis tuis, Domine Deus noster. Et cum duceretur, numquam cessavit Deum collaudare; dignas non putans afflictiones hujus temporis ad futuram gloriam, quæ in Sanctis revelabitur. Cum autem ad fluminis ripam ductus esset, ministri inter se: Cur non, inquiunt, [ministros Sanctum volentes dimittere,] dimittimus hominem hunc innocentem? Numquam enim Atharidus hoc est resciturus. Sed Beatus Sabas dixit ad eos: Quid nugamini, ac non potius facitis quod vobis est imperatum? Ego video id, quod vos non potestis intueri. Ecce stant e regione, qui me suscepturi sunt in gloria. Tunc eum ad aquam perduxerunt, gratias agentem Deo atque eum collaudantem (spiritus enim ejus ad finem usque non destitit id facere) & in flumen projectum, eo ligno, quod collo ipsius alligaverant, [ipse ne sibi parcant deprecatur.] in profundo suffocarunt: ita per lignum & aquam defunctus, in se verum salutis e symbolum expressit. Erat autem annorum octo & triginta Martyrio coronatus est quinta die f sabbati post Pascha, id est, pridie idus Aprilis, g Valentiniano & Valente Imperatoribus, Consulatum gerentibus Modesto & Arintheo.
[8] Deinde extraxerunt illum homicidæ ex aqua, & insepultum relinquerunt. Verum nec feræ, nec volucres ejus reliquias attigere, sed a piis fratribus servatæ sunt, [corpus in Cappadociā mittitur] easque clarissimus Dux h Scythiæ Junius Soranus, Deum colens, missis viris fide dignis, e loco barbaro in Romaniam transtulit: & gratificari volens patriæ suæ, prætiosum munus, fructum fide gloriosum, misit in i Cappadociam ad vestram religionem, [ex voluntate Presbyterorum,] k sic ordinante Domino, qui gratiam suam largitur sustinentibus & timentibus ipsum. Quamobrem, qua die Martyr coronatus est, sacrificantes, hoc reliquis fratribus nuntiate, ut in omni Catholica atque Apostolica Ecclesia exultantes, collaudent Dominum, qui proprios servos suos elegit. Salutate omnes Sanctos. Salutant vos hi, [annos festo honorādum.] qui nobiscum persecutionem patiuntur. Ei autem, qui potest nos omnes gratia & benignitate sua in cæleste regnum perducere, gloria, honor, imperium, majestas cum unigenito Filio, & sancto Spiritu in secula seculorum, Amen.
ANNOTATA.
a Die 8 Aprilis celebrandus.
b Zinus vertit quas nuper inciderant: minus apte ad textum originalem, quo indicatur familiaris consuetudo Scythis & aliis nationibus non admodum operose agros colentibus, sed quantum terræ destinant sementi faciendæ, adhibito igne simul stirpantibus & fumigantibus: quæ loca post incendium, stirpium radicibus ubique extantibus, admodum aspera sunt.
c Ita explico, quod Græce est, λαβὼν ὕπερον, ἔρριψεν ἐις τὸ στῆθος τοῦ Ἁγίου, ἀκοντίσας ἐις ὀξὺ: quod non satisexplicavit Zinus dicendo, vas in viri pectus conjecit. ὕπερος quidem Græcis pistillum est: sed hic vel pro pilo accipitur, vel pro fuste cujus una extremitas crassa & nodosa, altera teres & acuminata, etiam in bello teli usam prestare potuerit, nomen autem habuerit a forma pistilli, quali ad fruges in mortario comminuendas utimur.
d MS ecgraphum ρὑζήματι quod quia latratum significat, expuncta syllaba abundanti, correximus ρὕματι.
e Crucem scilicet & baptismum.
f Id est, hebdomadæ.
g In Græco additur ὑπατείας Φλαβίου, Consulatu Flavii: & rursum post nomina Imperatorum additur, ἑυρίσκονται οὗτοι, Hi inveniuntur: quæ, ut nullum commodum sensum facientia, ideoque etiam a Zino preterita, omisimus.
h Zinus solum legit Dux Jossoranus: sed magis placet lectio nostri MS. & Romanum nomen: ut fuerit Dux eorum militum, quos in subsidium Phritigernis in Scythiam sive Gotthiam miserat Valens, isque genere Cappadox: hoc enim clare indicat textus Græcus χαρισάμενος τῇ ἑαυτοῦ πατρίδι: licet Zinus sensum obscurum reddiderit, cum scripsit, pretiosum patriæ suæ munus … misit in Cappadociam; ubi τὸ patriæ videtur esse genitivi casus, & Iossorannus Gothus fingi.
i Etsi tota Thracia, Galatia & Bithynia inter Gothiam & Cappadociam interjectæ sint; ex Danubio tamen, quem victores obtinebant Christiani, per Euxinum pontum, rectißimum & facillimum iter de hac in illam erat, & multa sacrorum communicatio: nam & Vlfilam genere fuisse Cappadocem Philostorgius asserit.
k Græce διὰ θελήματος Πρεσβυτερίου, quod Zinus omisit.
DE S. CONSTANTINO, SEV CONSTANTIO,
Episcopo Vapincensi in Gallia.
SEC. VI.
[Commentarius]
Constantinus, seu Constantius, Episcopus Vapincensis, in Gallia (S.)
G. H.
Vapingum, sive Vapincum est urbs antiqua Episcopalis provinciæ Narbonensis secundæ, eo quod sit sub metropoli Aquensi, licet in Delphinatu & sub Parlamento Gratianopolitano, apud Alpes Cottias sita. In hac urbe est hoc die celebris cultus S. Constantini sive Constantii Episcopi, [cultus in antiquis Fastis.] cujus Acta aliqua olim extitisse vix dubitamus, eo quod apographis antiquißimis Martyrologii Hieronymiani sit in inserta illius memoria, his fere ubique verbis. In Vapingo civitate, depositio S. Constantini Episcopi. Similia leguntur in aliis antiquis fastis MSS. item apud Vsuardum, Bellinum, Maurolycum, Felicium, Galesinium, Canisium. Et consentit hodiernum Martyrologium Romanum, in quo ista habentur: Apud Vapingum oppidum S. Constantini Episcopi & Confessoris. [Elogium Saussay] Saussajus in Martyrologio Gallicano eum hoc exornat elogio: In Narbonensi secunda, civitate Vapicensi, S. Constantii Episcopi & Confessoris, qui sub Symmacho Papa & Chlodovæo Francorum Protochristiano Rege, primus in ea urbe, quam Christo totam subegit, Pontificatum gessit: sapientiæque cælestis præstantia & morum innocentia floruit: ætatem cum summa religione transegit: sicque sibi ad regnum æternum aditum sternens, e pastorali specula ad arcem beatitatis evectus est. Cujus nomen in benedictione apud incolas permansit, perennemque obtinuit ob meritorum cumulum & operationis beneficia, venerationem. Hæc Saussaius, qui, mutata solum verborum phrasi, [discussum] de variis Episcopis familia habet. Interim San-Marthani in Gallia Christiana, primum Vapincensium Episcopum Constantium non statuunt: Sed ex veteribus Ecclesiæ istius monumentis & publicis MSS. quemdam S. Demetrium primum collocant, & plures forsan alii in ista sede Constantium præcessere, quorum nomina & acta interciderunt. An fuerit etiam Episcopus temporibus Symmachi Papæ & Chlodovei Regis Francorum, [Subscripsit Conc. Epaonensian. 517] plane est incertum. Post utriusque obitum subscripsit Epaonensi Concilio, Agapito V. C. Consule anno Christi DXVII sub Sigismundo Burgondionum Rege habito: sub cujus, non sub Regum Francorum imperio, tunc vivebat Constantius cum reliquis Episcopis, qui dicto Concilio interfuerunt. Nos de Concilii istius loco & aliis circumstantiis late egimus V Februarii ad Vitam S. Aviti Episcopi Viennensis, a quo S. Sigismundus fuerat ad fidem Catholicam conversus. Adfuerunt autem Epaonæ Episcopi numero quatuor & viginti, interque eos solum decimus octavus subscribit Constantius, in Christi nomine Episcopus civitatis Vapincensis, ut non videatur valde diu in dignitate Episcopali vixisse. [an etiam Carpentoratensi an. 527] Fuit postmodum anno DXXVII sub Athalarico Rege Ostrogothorum habitum Concilium Carpentoratense, cui aliquis Constantius subscripsit: quem Sirmondus in Indice utroque conjectat fuisse eumdem Vapincensem Episcopum; sed quia locus non additur in Concilio, plane hoc incertum est. Multo minus placet conjectura Baronii, dum ad annum 441 num. 15, ubi de primo Arausicano Concilio agit, ista scribit: Est celebris etjam memoria inter alios Patres, qui huic Concilio interfuerunt, Constantini Episcopi Vapingensis Ecclesiæ, consignata tabulis Ecclesiasticis: [non Arausicano an. 44.] quod enim sanctitate claruerit, ejus natalis dies in Ecclesia Catholica annuatim reperitur pridie Idus Aprilis: quem & alii Gallicano Concilio interfuisse scimus ex Synodali epistola, [neque epistolæ Synodali ad S. Leonem Papam.] ad S. Leonem Romanum Pontificem scripta. Eadem repetit Baronius in Notis ad XII Aprilis. Aliquis Constantinus Episcopus dicto Concilio Arausicano, inter sedecim Episcopos tertius; & citatæ epistolæ Synodali inter quadraginta duos & fere a prioribus diversos, quarto loco subscribit: nec non Constantius aliquis. Sed quamdiu nullæ notantur urbes, temerarium est eorum aliquem inferre catalogo Episcoporum Vapingensium; & multo magis eumdem dicere, qui Epaonensi Concilio interfuit, anno DXVII satis recenter ordinatus, ut supra indicavimus, cum alias oporteret unum eumdemque Constantium totis fere septuaginta annis eum gradum obtinuisse. De illo ergo qui, Epaonæ fuit anno jam indicato, aliud non scimus, quam ipsum in propria Ecclesia venerationem habere, succeßisse autem ipsi SS. Tigridem & Remedium, de quibus egimus III Februarii, dein Vellesium, qui interfuit Concilio Aurelianensi VI quod arbitramur celebratum anno DXLVII. Petrus de Natalibus lib. 11 Catalogi cap. 130 num 118 ista habet: Constantinus Episcopus, oppido Vapigo, claret pridie Idus Aprilis: quæ est exigua unius diei differentia: sed pro ipsis Idibus stat consensus aliorum.
DE SANCTO DAMIANO
Episcopo Ticinensi in Italia.
CIRCA AN DCCX.
[Commentarius]
Damianus, Episcopus Ticinensis, in Italia (S.)
AUCTORE G. H.
[1] Papia, post Mediolanum clarißima Insubriæ civitas, ad flumen Ticinum sita est a quo ab antiquis Ticinum appellabatur. Eadem nobilitata olim fuit Longobardorum Regum Sede, quorum tempore inter alios Episcopos floruit ibidem S. Damianus Episcopus, [Cultus sacer:] hoc XII Aprilis vita functus, & hactenus ritu officii duplici in ea urbe & amplißima diœcesi honoratus. Ejus meminit in suo Martyrologio Galesinius hac formula: Papiæ S. Damiani, Episcopi & Confessoris, doctrina, sanctitate & rerum divinitus gestarum gloria clari, Galesinii verba leguntur translata in Martyrologium Germanicum Canisii, altera editione auctius recusum. In hodierno Martyrologio Romano ista habentur: Papiæ S. Damiani Episcopi. ubi in Annotationibus addit Baronius: Tabulæ Ecclesiæ Papiensis de eodem agunt hoc die. Laudat hunc mirifice Paulus Diaconus de Gestis Longobardorum lib. 5 cap. 15, atque hujus dicit esse epistolam, [Epistola contra Monothelitas composita] scriptam nomine Mansueti Episcopi Mediolanensis lib. 6 cap. 3. Sed miror quidem. Nam non Damianus, sed Magnus Episcopus Ticinensis interfuit, una cum Mansueto, illi Romanaæ Synodo, sub Agathone Romano Pontifice, ut apparet ex subscriptione Synodicæ tunc scriptæ, quæ recitatur in Actione quarta sextæ Synodi. Opinatus est ea de causa Latinius noster, eumdem Damianum cognomento Magnum esse dictum. Hæc Baronius, de quo Vghellus tomo I Italiæ sacræ in Episcopis Papiensibus ista observat in S. Damiano XXXII Episcopo: Illius meminit Martyrologium Romanum, & Baroniusque in suis ad ipsum Notis: ubi demiratur Paulum Diaconum Damiano epistolam adscripsisse, nomine Mansueti scriptam ad Constantinopolitanum Concilium contra Monothelitas; cum in Concilio Romano sub Agathone Pontifice reperiatur subscriptus Magnus, non autem Damianus Episcopus Papiensis: sed si vir, peritissimus rerum Ecclesiasticarum, rectius hac vice calculos posuisset, advertissetque Magnum Popiliensem se subscripsisse, non Papiensem; Anastasiumque, qui ei Concilio interfuerat, præcessisse hunc nostrum Damianum Episcopum Papiensem; [a S. Damiano necdum Episcopo] non adeo demiratus fuisset Paulum Diaconum, qui eam epistolam attribuit Damiano Episcopo, qui per id tempus tantum Presbyter erat, illamque epistolam dictaverat anno antequam succederet Anastasio, qui etiam ipse Romani Concilii decretis subscripsisse reperitur. Nec tamen Paulo Diacono dandum vitio est, si duxerit parum referre dixisse, an Presbyter an Episcopus Damianus epistolam illam confecerit: gravi enim historico facile fuit unius anni morulam contempsisse ab exarata epistola. Hactenus Vghellus. Verba Pauli Diaconi sunt ista: Hæresis apud Constantinopolim orta est, quæ unam in Domino nostro Iesu Christo voluntatem & operationem asseverabat. Quam ob causam Constantinus Augustus centum quinquaginta Episcopos congregari fecit: [recitata in Concilio CP.] inter quos etiam fuerunt Legati sanctæ Romanæ Ecclesiæ missi ab Agathone Papa. Eo tempore Damianus Ticinensis Ecclesiæ Episcopus, sub nomine Mansueti Mediolanensis Archiepiscopi hac de causa satis utilem rectæque fidei epistolam composuit, quæ in præfata Synodo non mediocre suffragium tulit. Coluntur S. Agatho Papa X Ianuarii, & S. Mansuetus Episcopus Mediolanensis XIX Februarii, ad quorum Acta de dictis Conciliis egimus, & partem epistolæ edidimus, in Concilio Mediolanensi in causa Monothelitarum, [jam tum S. Damiano creato Episcopo.] auctoritate S. Mansueti anno DCLXXIX compositæ. Dictum autem Concilium oecumenicum Constantinopoli inchoatum est anno DCLXXX mense Novembri, & anno sequenti die XVI Septembris absolutum: quo tempore paßim traditur S. Damianus fuisse Episcopus Ticinensis, ut vel ideo poßit Paulus Diaconus melius excusari, si tum in Concilio dictum fuerit epistolam compositam fuisse a S. Damiano, jam tunc creato Episcopo Papiensi: quem idem Paulus Diaconus lib. 5 appellat virum Domini sanctitate præcipuum, liberalibus artibus satis instructum.
[2] Acta S. Damiani ediderunt Bernardus Saccus, lib. 9 Ticinensis historiæ cap. 17 & 18; Iacobus Guala, lib. 3 Sanctuarii Papiensis cap. 3, Stephanus Breventanus, [Vita scriptores,] lib. 2 Historiæ Papiensis cap. 11; Antonius Maria Spelta, in Vitis Episcoporum Papiensium; Ferrarius, in Catalogo Sanctorum Italiæ; & novißime Ioannes Baptista de Gasparis, in Breviario Sanctorum Episcoporum Ticinensis Ecclesiæ, quod opusculum auctor nobis donavit, cum anno MDCLXII Papiæ de Actis horum Sanctorum antiqua monumenta inquireremus. Ex hoc elogium istud damus.
[3] Damianus, nobili genere Ticini natus, eximius Theologus, ob morum & virtutum integritatem Ticinensium Episcopus creatus, anno sexcentesimo octogesimo admirabili floruit sanctitatis & doctrinæ præstantia, ut ejus epistolæ, egregio peneque divino ingenio editæ in sexta Synodo, ad extirpandam hæreticam Monothelitarum pravitatem, testantur. Post multos legationum labores, eloquentiæ viribus, [pax composita:] Imperatoris & Longobardorum composuit discordias, bellorumque sedavit furores. Pauperibus subveniendi studio inflammatus, sibi suisque successoribus satis commodum paravit domicilium, [hospitium pauperibus extructum] quo inopes etiam & peregrinos hospitio reciperet ciboque reficeret. Duos quoque sacros Fontes suo ære ad baptismata facienda excitavit. [fontes baptismales facti.] Eo tempore præfuit Ecclesia Ticinensi, quo fœda Ticinum pestis depopulabatur, diu noctuque circumsonante aëre tubarum clangore, cum invisibili bellorum strepitu, ac nocturna duorum Angelorum apparitione, alterius scilicet boni, alterius mali, perterrente civitatem. Malo enim Boni jussu ædium fores veru incutiente, [pestis ingens] tot mortui singulis in ædibus mane comperiebantur, quot ictus nocte auditi fuerant. Tunc pius & sanctus Pastor ad Deum reconciliator accessit. Quare convocato Clero populoque & ipso Rege Guniperto, orationes, jejunia, publicas rogationes & alia multa pietatis opera indixit. Quibus pie humiliterque peractis, Deus, delinita precibus indignatione, Damianum monuit, fore ut civitas liberaretur, [procuratis S. Sebastiani reliquiis sublata:] si altare Martyri Sebastiano in basilica S. Petri ad Vincula erigeretur, & aliquid ex ejusdem Sancti Martyris reliquiis in eo collocaretur, & in venerationis cultu haberetur. Tunc solicitudine Damiani & Regis Guniperti, S. Sebastiani brachium Roma Ticinum delatum est: & ceteris omnibus peractis, extemplo desæviit pestis, & ab letifera calamitate civitas vindicata fuit: dicatæque illic aræ Martyris, quotannis pridie festum diem Sebastiani, & ipso quoque die festo, ipse cum Ordinariis, Mansionariis & reliquo Clero Ecclesiæ Cathedralis, solemni supplicatione accedebat, sacra facturus. Divina miraculorum virtute eluxit. Nam in legatione, qua functus est nomine Catholicæ Ecclesiæ ad Georgium Patriarcham Constantinopolitanum hæreticum, ut eum in sanctæ Romanæ Ecclesiæ sinum revocaret, [leprosus osculo sanatus,] urbem ingrediens, leprosum osculo sanitati restituit. Dum Gallus Capellanus sacras ejusdem Pastoris reliquias tumulatas, [reliquias ejus furaturus punitur:] manu sacrilega e tumulo extrahere conaretur; campanæ ecclesiæ, quam ipse Damianus alteri Damiano Martyri erexerat, ut sacrilegi temeritas vulgaretur, nullo pulsante sonum reddidere: quo excitati vicini confluentes, viso sacrilego, qui sepulcro hærebat immobilis, ad Pontificem properarunt. Hic re accepta repente ad templum perrexit, ibique misericordia motus, pro sacrilego orari jussit: qui peccatum suum deflens, a Deo liberatus fuit. Cum vero annos triginta, doctrina & poësi illustris, Episcopali munere perfunctus esset, sanctissime ad Domini sui amplexum evolavit pridie Idus Aprilis, anno septingentesimo decimo. Cujus venerabile corpus in S. Damiani primum sepultum, [corpus transfertur.] nunc in subterraneo maximæ basilicæ sacello, quod S. Cyri Confessio appellatur, cum veneratione colitur
[4] Hactenus Ioannes Baptista de Gasparis, Sanctum hunc adscribens familiæ Biscossorum; quod sine fundamento excogitatum ab alio quocumque, ab eo ad gratiam assumptum putamus: qui & alias invenitur recentioribus conjecturis plusculum tribuisse, quando quæ Paulus Diaconus libro 6 cap. 5 narrat de peste, deque Angelo bono ac malo & S. Sebastiani Reliquiis, [Patriarcha CP. hæreticus confutatus, quis?] absque ulla S. Damiani mentione, ea huic appropriat. Sed imprimis difficultatem habet, quod idem de Gasparis scribit de Georgio Patriarcha hæretico, quamvis auctorem sequi videatur Iacobum Gualam loco præcitato, qui ait: Vir ipse non modo sanctitate, sed & excellenti doctrina insignis, * voce universalis ecclesiæ Constantinopoli fungitur, ad Georgium ibidem hæreticum (non addit, Patriarcham.) perfidiæ tenebris obductum, ut eum reduceret in gremium sanctæ matris ecclesiæ. Septimo seculo, quo rem gestam oportuisset, fuerunt Constantinopolitani Patriarchæ Sergius, Pyrrhus, Paulus, iterum Sergius, Thomas II, Monotholitæ omnes; [non certe, Georgius.] tum Ioannes V ac Constantinus; denique Theodorus, cui ob hæresim deposito suffectus est Georgius Catholicus, & sub hoc celebratum Constantinopolitanum Concilium inter Oecumenica sextum, cujus superius facta est mentio: vide sis Baronium ad annum DCLXXVIII num. 13. Vel igitur, quod indefinite de aliquo hæretico Patriarcha scripserat quispiam, perperam attributum est Georgio, cum debuerit tribui Theodoro, si ex Romani Pontificis auctoritate depositus ille est, sententiam ferente Damiano, Legato Apostolico: vel aliquo librarii cujuspiam errore, pro nomine Sergii irrepsit nomen Georgii, adeo affine priori, ut alias non semel eadem inter se commutata invenerimus.
[5] Additur apud eumdem auctorem Epitaphium sepulchri S. Damiani, citato Iano Grutero, quod apud dictos auctores videri potest: in illo dicitur S. Nazarius Martyr, industria S. Damiani, meruisse aulam, quam ambit claritas, ut videatur S. Damianus ad illius honorem extruxisse ecclesiam. [templum S. Nazario erectum.] Colitur S. Nazarius Martyr Mediolanensis XXVIII Iulij. Bernardus Saccus lib. 9 cap. 18 adfert S. Damiani egregiam sententiam, de morte & resurrectione Domini nostri Iesu Christi, qua redarguit audaciam cujusdam Hebræi, [Iudæus redargutus.] arguentis non fuisse ex Dei dignitate mortem subire Dominum Iesum Christum: & sub finem addit idem auctor, plura alia Damianum, & voce & scriptis, Ticinensibus suis documenta præbuisse, præsertim vitæ suæ innocentia: sed ejus scripta temporum & hominum incuria fuisse sublata. Loco epitap hii apponimus distichon Brautii, Episcopi Sarsinensis, in Martyrologio Poëtico ita editum:
Præsul ut os posuit Damianus ad ora leprosi;
Lurida lepra statim, non reditura, fugit.
[Annotatum]/center>
* an vice?
DE SANCTO ERKEMBODONE,
Episcopo Teruanensi & Abbate Sithiuensi in Belgio.
ANNO DCCXLII
[Praefatio]
Erkenbodo, Episcopus Tarvanensis & Abbas Sithivensis, in Belgica (S.)
G. H.
[1] Teruana, illustris Morinorum olim civitas, plures habuit vitæ sanctitate claros Episcopos scopos. Ex his celebravimus B. Ioannem XXVII Ianuarii, & S. Hunfridum VIII Martij: ad quorum Acta de Taruana urbe & Morinorum antiquitate diximus varia, hic non repetenda. Traditur ejusdem Sedis Episcopus creatus anno DCCXXI aut DCCXX Erkembodus, & inde in cælos migrasse anno DCCXLII, [Tempus Sedis,] hoc XII Aprilis. Fuerat ante constitutus Abbas monasterii Sithiuensis, in urbe Audomaropolitana, a S. Bertino constructi. Vita aliqua ejus conscripta est, [Vita scripta,] cum ab obitu illius quadringenti anni & plures essent elapsi. Auctor se Ioannem monasterii Sithiuensis humilem ministrum appellat: quem arbitramur Ioannem Iperium esse, postea creatum Abbatem dicti monasterii Sithiuensis seu Bertiniani, scilicet anno MCLXXXVII, a quo habemus conscriptum Chronicon Bertinianum necdum typis vulgatum; in quo præcipua aliquot monumenta hujus S. Erkembodonis describuntur. Vitam damus ex MS. Ordinario ecclesiæ S. Audomari, [officium ecclesiasticum,] distributam in novem Lectiones, quarum etiam pars prior, dempto prologo, excusa est anno MDXVIII in Breviario secundum morem, usum & consuetudinem Ecclesiæ collegiatæ S. Audomari. Fuit postmodum ea Ecclesia in Cathedralem assumpta, & Breviarium Romanum acceptatum servato festo S. Erkembodonis, in quo nunc sub ritu officii Duplicis omnia de Communi Pontificis Confessoris leguntur. In primis Vesperis fit solum Commemoratio S. Leonis Papæ, & in Missa præscribitur Credo. Sacra ejus memoria celebratur hoc die in MS. Florario Sanctorum, in Additionibus Greveni & Molani ad Vsuardum, in Martyrologiis monasticis, VVionis, Dorganii, Menardi, Bucelini, [memoria in Martyrologiis.] in Martyrologio Gallicano Saussaji, Germanico Canisii, Belgicis Miræi, Molani, VVillotii & aliorum: ex his addimus hoc elogium Molani in Natalibus Sanctorum Belgii relatum.
[2] Monasterio Sithiu depositio S. Erkembodonis, Morinorum Episcopi & Abbatis Sithiuensis: qui in monasticis & regularibus disciplinis a prima ætate sub sanctissimo Bertino militavit, usque ad congruentem ætatem: Abbatiæ deinde in Sithiu, vir omni bonitate conspicuus, regimen quartus inchoavit, anno septingentesimo decimo: cui etiam chartas seu privilegia quatuor acquisivit. Post sexennium vero in Episcopum Teruanensem est sublimatus: in quo simul & in Abbatia per annos viginti & sex resedit. Est cum magna reverentia sepultus in monasterio S. Audomari, sive in basilica S. Mariæ, quam S. Audomarus pridem dedicaverat: in qua nunc resident Cathedrales Canonici S. Audomari; [Corpus in altari,] qui sepulcrum in præfata sua Ecclesia ostendunt; corpus in summo altari, caput vero in particulari vase reconditum conservant. Festum translationis ejus celebrant VI Idus Septembris. [festum translationis.] Hæc Molanus. Festum dictæ Translationis etiamnū celebratur sub ritu officii semiduplicis. Coluntur ante memorati Sancti mense Septembris; Bertinus, die quinta; Audomarus nona. Iacobus Malebrancus, tomo I. de Morinis lib. 4. cap. 55, de S. Erkembodone agit, & ait se in membranis legisse, [an venerit de Hibernia?] eumdem esse, qui Luglio & Lugliano Regibus ex Hibernia comes additus est. additque se credere eum ex tunc Sacerdotem, & forsan Luglii Archipræsulis Archidiaconum fuisse. Coluntur hi Sancti XXIII Octobris: in quorum Actis tam excusis quam manuscriptis nulla fit mentio S. Erkembodonis, neque aliud signum apparet ob quod ex Hibernia dicendus esset advenisse: qui nomen manifeste Teutonicum tulit, quod nunc Erghen-bode, id est industrium cautumque ministrum, explicaremus & pronuntiaremus. Forte solum voluit Malbrancus, studiorum causa, ut alii multi tunc, in Hiberniam profectum, inde cum dictis Episcopis redivisse jam Crericum: verum nec hoc debet absque teste dici.
VITA
Auctore Ioanne monacho Sithiuensi.
Ex Ordinario MS. & Breviario Ecclesiæ S. Audomari.
Erkenbodo, Episcopus Tarvanensis & Abbas Sithivensis, in Belgica (S.)
BHL Number: 2599
AUCTORE IOANNE EX MSS.
[1] Venerabilibus Fratribus & amicis, in ecclesia Audomari sub canonica professione degentibus, frater Ioannes. Dei patientia Sithiuensis cœnobii minister humilis, opere magis & honestis moribus quam nomine & temporalibus commodis, ad canonicam dignitatem aspirare. Cum frequenter de reverendis actibus gloriosorum communium Patronorum nostrorum, [Dolet auctor Vitam olim non fuisse conscriptam,] Audomari videlicet & Bertini, cum nonnullis ecclesiæ nostræ Clericis familiares conferremus sermones; quæstio nonnumquam simul & conquestio de Sancto oriebatur Erkembodone: quod rara & fere nulla de gestis ejus esset scriptis commendata memoria. Nec de sanctitate ipsius ulla nos movebat dubitatio, præsertim cum eum in canone Sanctorum sanctæ Ecclesiæ susceperit auctoritas, & plura per eum Dominum miracula fecisse (licet scripta non inveniantur) a fideli tamen populo, majorum relationi fidem pie adhibente, non immerito credatur & prædicetur. [eam ex antiquis monumentis collectam edit,] Nos itaque, quia in veteribus chartis & annalibus nostris quædam de hoc Sancto scripta nos reperisse meminimus, aliquid de eo scribere proposuimus: quod utinam per Dei gratiam ei cedat ad gloriam, Sancto suo ad venerationem, legentibus ad ædificationem, & scriptori ad promerendam æterni præmii proficiat remunerationem. Et ne quis forte dicat, quinquaginta annos nondum habes, & de S. Erkembodone, qui ante quadringentos annos fuit, scribis? sciant, quicumque hæc legerint, nihil nos de propriæ adinventionis novitate scripturos: sed quod in veteribus scriptis sparsim & confuse reperimus, pro modulo nostro colligemus & ordinabimus, auctoritate simul & ratione, si necesse fuerit, per Dei gratiam defendere & probare valentes quidquid scripserimus.
[2] Beatus igitur Erkembodo, monasticis & regularibus disciplinis per sanctissimum Confessorem Christi Bertinum in Sithiu monasterio divina providentia institutus, [Eruditus a S. Bertino] a primæva ætate eruditus, & ejusdem virtutum pii Patris imitator diligentissimus, quod veraciter credi debet, propter vitæ meritum & prudentiæ sanctam opinionem: computato in catalogo Abbatum Rigoberto, quarto post B. Bertinum loco, suscepit regendum Sithiuense cœnobium. Verum cum constet quod Bertinus Rigobertum sub se Abbatem constituerit, quo post non multum tempus amoto, virum venerabilem Etlefridum loco ejus substituit, quem etiam post mortem suam sibi successorem reliquit, S. Erkembodonis nullo mediante antecessorem; si rei gestæ veritatem subtilius indagemus, B. Erkembodonem tertium post B. Bertinum Sithiuensem Abbatem fuisse probabili poterimus ratione demonstrare. Sicut enim a S. Linus & Cletus, [Etlefrido Abbati defuncto succedit,] licet a B Petro Episcopi ordinati Romanæ Ecclesiæ legantur præfuisse, tamen quia ordinatore suo superstite, per coronam martyrii, de hac vita ad æternam transierunt, S. Clemens ejusdem B Petri prædicatur successor existere: sic, quamquam Rigobertus & Etlefridus a B. Bertino fuerint Abbates constituti, ille tamen veraciter ejus dici potest successor esse, qui ipsi post hanc vitam cognoscitur superstes remansisse.
[3] Sanctus itaque Erkembodo anno Verbi incarnati b septingentesimo septimo decimo, post decessum vero B. Bertini c nono decimo, ad regimen Sithiuensis cœnobii promotus, [creatus Abbas an. 717.] ad cultum religionis conservandum, ad exteriores possessiones ampliandas, & contra invasorum injuriam defendendas totus accingitur: sciens se potius onus quam honorem suscepisse, volensque juxta B. Benedicti regulam non tam dici Abbas quam esse, & nomen majoris factis adimplere. Quod autem hoc verum sit & absque omni ambiguitate indubitanter credendum, si quis nosse voluerit, ex antiquis regum Francorum chartis, quas iste vir sanctus propter libertatem monasterii sui multo labore noscitur acquisisse, evidenti argumento monstratur probabile. A Rege enim d Chilperico (cōtra cujus Ducem Ragenfridum nomine, Carolus major domus, cognomento Martellus, legitur apud Vinciacum bellum iniisse & eum vicisse) & a e Theodorico juniore, [privilegia monasterio impetrat.] f consobrino ejusdem Chilperici & successore, privilegia de immunitate loci sui impetravit: in quibus inter cetera sibi & successoribus suis perenniter indulta, scriptum invenitur ut nullus judex publicus ad monasterium Sithiu vel ad loca ipsius quoquam tempore ingredi debeat ad causas audiendas aut g freta exactanda, vel fidejussores tollendos, nec mansiones aut h paratas faciendas; nec homines ipsius monasterii tam ingenuos quam & servientes, qui super terras suas commanent, distringendos, nec ullas redditiones requirendas vel exactandas. i
[4] Decedente Ravengero, Morinensi Episcopo, successore Baini, qui & ipse successor fuit Drantii, successoris beati Præsulis Audomari; S. Erkembodo, anno Dominicæ Incarnationis k septingentesimo vigesimo, Teruanensis Ecclesiæ sublimatur Episcopatu: simulque cum Episcopatu gubernationem monasterii strenue administrans, sic utrobique ad pulchræ Rachelis amplexus anhelabat, [creatur Episcopus anno 720.] ut de fœcunditate Liæ multiplicem procreare sobolem non desisteret. Ita siquidem ad contemplativæ pulchritudinem vitæ suspirabat, ut fœcundam activæ operationem non negligeret: ita in suscepta tam monasterii quam Episcopii cura ea quæ Dei sunt cogitabat, ut tamen ad promotionem rerum exteriorum sibi commissarum diligentem operam impenderet. Vt enim haberet unde tribueret necessitatem patienti, emit a quodam viro, Rigoberto nomine, [Vitam activam & contemplativā simul exercet.] villas, sicut in veteribus chartis reperitur, his nominibus nuncupatas. l Sechiaco super fluvium Agniona, m Kelmias, Stracto, cum adiacentiis suis; & infra Mempiscū Leodredingas n mansiones; & o Belriniū, super fluvium Quantiam situm, in pago Teruanensi, cum adiacentiis suis, quæ sunt in pago Pontivo, [varias possessiones emit.] in loco nuncupato Monte super fluvium Altejam p. Ex his sane possessionibus quasdam adhuc obtinet. Sithiuense cœnobium, quod quidem nunc constat esse bipartitum. Nam pars, antiquo nomine & ordine retento, monasterium vocatur B. Bertini; pars altera, mutato nomine & ordine, dicitur ecclesia S. Audomari. Vtrum autem reliquæ possessiones, quas prædictæ ecclesiæ non habere noscuntur, in jus transierint Morinensis ecclesiæ, vel quo devenerint, temere definire non audemus. [cum partibus Marthæ jungit partem Mariæ:] Cum aliquam in chartis vel scriptis certitudinem inde nondum reperimus. Hoc vobis ad præsens dixisse sufficiat, ut ostenderimus, per hæc, & alia hujusmodi, in quibus vir sanctus pro utilitate subditorum creditur desudasse, sic eum officium egisse Marthæ, ut ad illud unum, voce Domini porro necessarium, pervenire satageret, optimam scilicet partem Mariæ.
[5] Quamvis vero, quod plerorumque auctoritatem Sanctorum commendare solet, fere nulla eum fecisse miracula scriptum inveniamus: de sanctitate tamen ejus dubitare non permittimur: nimirum cum antiqua sanctæ Ecclesiæ auctoritas Sanctum prædicet, & in numero Sanctorum canonizatum reverenter eum colat & adoret. [miracula, si quæ fecit, latent.] Nec credendum arbitremur eum nequaquam miracula fecisse: imo potius negligentia scriptorum, si qua fecerit, memoriæ commendata non fuisse. Aut certe (quia Sancti, si quid boni agunt, foris gloriam non expetunt) si quid miraculosum egit a ventosa hominum notitia abscondi voluit: quia inde Deo maluit placere quam hominibus, & plus æternam amavit remunerationem quam transitoriam mortalium laudem. Postquam ergo fidelis servus & prudens, pecuniam Domini sui suo in tempore bene dispensavit, & ad excolendam cælestis patrisfamilias vineam conductus, in ea perseveranter laboravit; jam vespera vitæ suæ adveniente, vocatur a Domino supernæ mercedis denarium accepturus, felicique commercio commutaturus pro terrenis cælestia, [moritur an. 742.] pro perituris æterna. Humanæ itaque conditionis debitum solvens, appositus est ad Patres suos, anno Dominicæ Incarnationis septingentesimo q quadragesimo secundo pridie idus Aprilis, sepultusque est a populo in ecclesia B. Audomari, coram capitaneo altari sanctæ Dei genitricis Mariæ: in cujus honore eadem ecclesia in principio, ab eodem sancto Præsule Audomaro, fuerat ædificata & dedicata.
[6] Celebris autem adhuc extat fama, ex antiqua seniorum relatione auctoritatem trahens, quod ad tumbam S. Erkembodonis tot & tanta olim fuerint perpetrata miracula, ut ex oblationibus fidelium, quȩ propter illa inibi offerebantur, [Ex oblationibus traditur ecclesia S. Audomari extructa.] ecclesia B. Audomari a solo dicatur fuisse reædificata, & sumptuose, ut in præsenti apparet, consummata. Si quis vero quæsierit quare exinde nulla certa extent monumenta, hæc scriptorum negligentia credimus evenisse; auctoritatique majorum (etsi perpetratorum modum & ordinem miraculorum nesciamus) fidem adhibendam esse censemus. Sed quid tantam de miraculis quæstionem facimus? cum authentica testetur Scriptura, signa non esse data fidelibus sed infidelibus: Nos igitur, quia per Dei gratiam de fidelium numero sumus, virtutes potius Sanctorum quam miracula imitemur. [1 Cor. 14, 22] Virtutes enim miraculis multo sunt præstantiores, cum illorum operationes evacuabuntur, istarum remunerationes justis in æternum conservabuntur. In futuro enim judicio multis qui dicturi sunt Domino Deo, Nonne in nomine tuo prophetavimus, & in nomine tuo virtutes multas fecimus, terribiliter denuntiabitur: [Matt. 7. 22] Ite maledicti in ignem æternum, quia nescio vos. Et e contrario pauperibus suis, qui nulla visi sunt fecisse miracula, dulci voce dicet Christus: Venite benedicti patris mei, percipite regnum, quod vobis paratum est ab origine mundi.
[7] Ea propter, quoniam expectatio justorum lætitia est; multorum autem qui miracula fecerunt vel faciunt spes peribit; æmulemur in Sanctis charismata meliora; & ad id, unde nobis major promittitur remuneratio, [Virtutes ejus imitandæ] propensiori studio & ferventiori anhelemus desiderio. Scimus utique quod Sanctus iste in diebus suis placuit Deo, & inventus est justus: quod cognovit eum Dominus in benedictionibus suis, & conservavit illi misericordiam suam, & invenit gratiam coram oculis Domini; & quia magnificavit eum Dominus in conspectu Regum, & dedit illi coronam gloriæ. Et nos itaque, exemplo Sancti hujus justitiam sectantes, Deo placere studeamus, ut cælestem ab ipso benedictionem consequi mereamur. Et quoniam, inter innumeros vitæ præsentis errores, variis tentationum & peccatorum laqueis irretimur; misericordiam Christi, ad ipsius gratiam acquirendam, humiliter imploremus; ut in futuro in conspectu ejusdem Regis magnificari, [patrocinium implorandū.] & æternæ coronam gloriæ adipisci valeamus. Quod nobis præstare dignetur Rex Regum, caput & corona Sanctorum omnium, precibus sancti Erkembodonis Confessoris sui, Iesus Christus Dominus: qui cum Patre & Spiritu Sancto vivit & regnat Deus, per omnia sæcula sæculorum. Amen.
ANNOTATA
a De hac primorum Pontificum post S. Petrum succeßione agimus 26 Aprilis ad Vitam S. Cleti, & in tractatu particulari de Primis Pontificibus ante tomum 1 Aprilis.
b In Chronico Iperii & ab aliis dicitur creatus anno 710.
c S. Bertini obitus paßim refertur ad annum 698,
d Chilpericus ex Clerico Rex factus anno 715, mortuus an. 720. Hic conceßit Erkembodoni privilegium libertatis & confirmationis, quod sic incipit, Chilpericus Rex Francorum. Si facta parentum &c. Actum anno regni nostri Tertio. Ita Iperius.
e Theodoricus iste regnavit ab anno 720 ad annum 737. Duo ejus diplomata data S. Erkembodoni citantur ab Iperio, horum prius editum est, a Miræo in Notitia Ecclesiarum Belgii cap. 13, alterum legitur apud Malebrancum lib. 4 de Morinis cap. 58. an autem sincera sint diplomata illa, alibi examinamus.
f Sicut avunculus pro patruo sæpe accipitur, ita & consobrini pro consanguineis virilis sexus. Habuerunt ambo proavum Dagobertum I, Chilpericus per Chlodovæum II & Childericum, Theodericus per Sigebertum ejusque filium Dagobertum: ut alibi demonstravimus.
g Fredum compositio fisco debita ad pacem obtinendam.
h Mansiones, hospitium signant, paratæ indicant alimenta. Consulatur præceptum Ludovici Pii super mißione S. Anscharii ad hujus Vitam 3 Februarii § 16 litt. i & k
i Huc usque continentur hæc Acta in Breviario Ecclesiæ S. Audomari.
k In Chronico Iperii dicitur Episcopus factus anno 3 Theoderici Regis, qui esset annus 722 aut 723, non 717 ut ibidem additur.
l In eodem Chronico Sehtcas super fluvium Agmona.
m Ibidem, Kelmas & Strato, quæ adhuc sunt hujus Ecclesiæ, S. Audomari.
n Ibidem, Nunc dicitur Lederselle, & sunt Ecclesiæ Canonicorum S. Audomari,
o Ibidem, Belrinum nunc est Prioratus Majoris-monasterii
p Ibidem, Charta sic incipit: Domino atque Apostolico Patri Erkembodoni Episcopo emptori & ejus Congregationi &c, Actum Sithiu monasterio publice III Kal. Septemb. anno III Domini nostri Theoderici gloriosi Regis.
q Deerant hæ duæ voces in apographo nostro, ex Chronico Iperii suppletæ. Mabillon seculo 3 Benedictino inter prætermissos retulit, & mortuum esse arbitratur anno 737.
DE SANCTO TETRICO,
Martyre & Pontifice Autissiodorensi.
INITIO SEC. VIII.
[Commentarius]
Tetricus, Martyr, Episcopus Autissiodorensis (S.)
BHL Number: 0000
G. H.
[1] Avtißiodorum, antiqua Galliæ urbs, Burgundiaco Ducatui inserta, variis & præclaris viris Cælitum albo inscriptis illustratur: quorum venerationi Ecclesiasticæ, dies suos præscribunt Breviaria propria, quæ varia habemus, post annum Christi millesimum & quingentesimum excusa. In his omnibus S. Tetrici Episcopi Autißiodorensis & Martyris cultus indicatur ad hunc diem XII Aprilis, [Veneratio S. Tetrici 12 April.] & omnia facienda præscribuntur ex Communi unius Martyris; ad Matutinum vero sex Lectiones recitantur de Communi, ut diximus, unius Martyris, & tres ultimæ de expositione Euangelii ad diem pertinentis. Nos auctoritate horum Breviariorum in hunc diem distulimus ejus memoriam huic operi inserere, quamvis in recentiorum Martyrologiis referatur ad XVI aut XVIII Martii, [16 & 18 Martii.] uti ad illos dies inter Prætermissos annotavimus. Porro ad diem XVI Martii refertur a Menardo, Saussajo & Bucelino, uti etiam in Gallia Christiana Claudii Roberti & Sanmarthanorum, a quibus dicitur dicto die interemptus. At qui ante hos omnes scripsit, Ioannes Chenu, asserit, vitam martyrio finivisse XV Kalendas Aprilis, quo eum die Galesinius, Canisius, & Ferrarius, retulerunt. Acta aliqua hujus Sancti sunt exarata in Chronico Roberti monachi Autißiodorensis, nulla diei obitus facta mentione. Verum is traditur XV Kalendas Aprilis sive XVIII Martii, [Acta.] in Historia Episcoporum Autißiodorensium, a Philippo Labbe tomo I Novæ bibliothecæ librorum manuscriptorum edita: ex qua Acta conversationis & martyrii subjungimus, quæ sunt hujusmodi.
[2] Treticus, seu Tetricus, sedit annos quindecim, menses tres. Hic fuit temporibus Romanorum Prȩsulum Leonis, Benedicti, Joannis, Cononis, Sergii, sub Childeberto juniore Francorum Rege, qui appellatus est Justus. Vir mitissimus & omni bonitate ornatus nam & ante Episcopatum extitit Abbas monasterii S. Germani, in quo officio positus talem tantumque se exhibuit, [Abbas S. Germani,] ut merito ab omnibus summo frequentaretur studio: erat enim largus, pius, castus atque misericors. Deo igitur favente omnis populus a minimo usque ad maximum divina inspiratione permoti, eum in Pontificum Ordinem elegerunt: sicque a basilica S. Germani extractus, [ordinatur Episcopus,] Deo dignus Pontifex est electus & ordinatus Sacerdos. Cœpit enim mox accepto Sacerdotio prædicationibus insistere, Ecclesiamque sibi a Deo commissam spiritaliter erudire. Hic beatus vir, primo anno ordinationis suæ, habito Concilio constituit, qualiter Abbates vel Archipresbyteri in ecclesia S. Stephani divinum persolverent officium. Taliter vero ordinavit, ut deserviret Kalendis Januarii I hebdomada basilica S. Germani, [colligit Synodum,] II hebdomada basilica S. Amatoris, III hebdomada basilica S. Petri, IV hebdomada basilica monasterii S. Juliani. Et ita consequenter per reliquos menses.
[3] Hac itaque constitutione roborata, constituit, ut Abbates Presbyteri cum Clero, ad suprascriptum officium peragendum convenientes, [ordinat divinum officium,] ex Dominico cellario ab Oeconomo ecclesiȩ stipendium sufficiens accipiant. Si vero tardi occurrerint aut negligenter apparuerint, quadraginta dies a vino abstineant. Vice-dominus autem aut Cellarius, si quod jure ministrare debent, in aliquo subtraxerint, retrusi in monasterium, per annum dimidium pane & aqua contenti, debitam pœnitentiam persolvant. Is itaque beatus Episcopus villam, quæ ei ex successione parentum advenerat, [villam donat Ecclesia S. Stephani,] Maximiacum nomine, sitam in pago Senonico, cum ædificiis, mancipiis, vineis, silvis & universis appendiciis suis, basilicæ S. Stephani, cui Deo auctore præfuit, habendam delegavit. De cetero, consummato feliciter vitæ suæ cursu, a quodam, instigante diabolo, ut fertur, Archidiacono suo, nomine Regenfredo, dum scamno sopore resolutus quiesceret, gladio verberatus, martyrio vitam finivit XV Kalendas Aprilis, & sepultus est cum summa devotione fidelium in basilica S. Eusebii Martyris. Nam de eodem Regenfredo antiqua relatione vulgatur, quod mox, ut a domo, in qua suum interfecerat Pontificem, est egressus, subito turbine raptus nusquam comparuit. Fuit autem civitas sine Episcopo annis tribus. [martyrio coronatur:] Nam de scamno, super quod interfectus est, plures ex dolore dentium ob meritum sancti viri obtinuere remedium. Sed & in eodem loco ob memoriam & reverentiam Martyris, a successoribus ipsius, ejus est nomine constructum oratorium, quod hactenus fidelium devotione veneratur & colitur. [oratorium ei erigitur.] Extant hodieque tabulæ ejusdem scamni, ejus martyrium designantes.
[4] Hactenus ea Acta, ex Historia Episcoporum Autißiodorensium extracta: cujus epitome eisdem sæpe servatis verbis continetur in Chronico monachi Autißiodorensis. Decessor S. Tetrici fuit Scopilio, qui dicitur sedisse annos VIII, sub Theoderico Rege, anno DCXCIII vita functo; cui succeßit Chlodoveus III filius, eique anno DCXCVIII mortuo hujus frater Childebertus junior; qui a nonnullis statuitur etiam cum fratre rexisse, & superfuit usque ad annum DCCXI. [Tempus Sedis & martyrii.] Fuerunt autem supra indicati Pontifices Romani Leo, Benedictus, Ioannes & Conon ab anno DCLXXXIII usque ad annum DCLXXXVII, a quo tempore Sergius Papa sedit usque ad annum DCCX. Sub hoc autem videtur S. Tetricus martyrium passus initio seculi VIII. Mabillon aßignat annum DCCIX.
DE S. BASILIO CONFESSORE,
Episcopo Parii in Mysia minore.
SUB ICONOMACH.
[Commentarius]
Basilius, Confessor, Episcopus Parii in Mysia (S.)
AUCTORE G. H.
[1] Parium, urbs antiqua fuit Mysiæ minoris, ultra Hellespontum ad Propontidem, Xenophonti, Straboni, Ptolomæo, Plinio aliisque nota; & post fidem Christi acceptam, Episcopalis facta sub Metropolita Cyziceno: cujus Episcopus Thalaßius interfuit Concilio Chalcedonensi & epistolæ Synodali subscripsit. Inter posteriores Episcopos sedit S. Basilius, qui fidem Christi contra iconoclastas egregie propugnavit; verberaque, vincula & exilium perpessus, Confessor gloriosus, bravium æternæ vitæ obtinuit. Hujus præclara Acta olim conscripta fuisse non dubitamus, [Solennis memoria apud Græcos] eaque dolemus vel periisse vel adhuc latere. Ejus solius nomen habetur in Ephemeride metrica, & solennem memoriam celebrant Græci in magnis Menæis, ubi ejus certamina atque victoriæ integro officio Ecclesiastico decantantur, interposita hac vitæ epitome.
[2] Die XII Aprilis, memoria sancti Patris nostri Basilii, Episcopi Parii, Confessoris. [cum elogio in Menæis,] Sanctus hic Basilius, propter excellentem virtutem suam & divinam vitam, creatus est Episcopus Pariensis, quo tempore impiorum Iconomachorum hæresis grassabatur. Ne ergo hic Sanctus cum illis sentire, & ipsorum dogmati adversus sacras imagines subscribere cogeretur, exemplo divi Pauli totam vitam suam in ærumnis & afflictionibus & angustiis traduxit; & exul e loco in locum migravit, declinando ubique hæreticorum societatem: atque amplexando veram pietatem, semper Patrum institutis adhæsit, ac pro iisdem decertavit. Cum vero in ejusmodi exercitiis Deo placens, eique serviens ad finem usque perseverasset, in pace quievit. Hactenus Menæa, [& aliis Synaxariis,] quæ eadem leguntur in MS. Synaxario Parisiensi collegii nostri Claromontani & aliis Menæis MSS. item in Anthologio Græco auctoritate Clementis VIII edito, & in Vitis Sanctorum Græce a Maximo Cytherorum Episcopo collectis. In Menologio Cardinalis Sirleti hæc pauca dumtaxat, quod miramur, ad hunc diem edita sunt: Sancti Patris nostri Basilii, Episcopi Parii. Quæ eadem habentur in Typico S. Sabæ, a posteris aucto: nec non in Tabulis Kalendarii Moscovitici & in Fastis Ruthenicis apud Possevinum, non expresso titulo ac nomine Episcopatus, ut fere utrobique is omitti solet.
[3] [mentio apud Latinos] Secuti ex Latinis Genebrardus in Kalendario Græcorum, Molanus in additionibus ad Vsuardum, & Ferrarius in Catalogo generali: qui in Notis tradit, eum multa passum esse pro cultu sacrarum imaginum sub Leone Isaurico. Baronius in Annalibus ad annum DCCXXXV, cum retulisset varia certamina sanctorum Martyrum & Confessorum sub Leone memorato suscepta, sub finem ista addit: [an claruerit sub Leone Isaurico?] Sicut & Basilius Episcopus Parii, cujus anniversaria die celebrandam memoriam habent Græci notatam in Menologio decima tertia mensis Aprilis. Hi & alii, ex impietate & crudelitate Imperatoris, immortales sibi texuerunt coronas. In Menæis nomen Imperatoris non exprimitur. Memoria ejusdem S. Basilii ad hunc XII Aprilis inscripta est antiquo Martyrologio Arabico-Ægyptiaco, quod nobis in Latinam linguam transtulit Gratia Simonius, Collegii Maronitarum Romæ alumnus, procurante Athanasio Kirchero studiorum nostrorum amatore.
[4] Quem aßignavit Baronius diem XIII Aprilis, is annotatur in Menologio Basilii Porphyrogeniti Imperatoris, [cultus 13 Aprilis in Menol. Basilii Imp.] in quo idem elogium, quod supra attulimus, indicatur; sed majori cum emphasi exprimuntur contra impiißimi Imperatoris edictum propugnatæ imagines Domini nostri Jesu Christi, & intemeratæ ejus Genitricis Mariæ, gloriosæ Dominæ nostræ Deiparæ & semper Virginis, & Sanctorum omnium.
DE SANCTO ALFERIO,
FVNDATORE ET PRIMO ABBATE CAVENSI IN ITALIA.
ANNO ML
[Praefatio]
Alferius, fundator & primus Abbas Cavensis, in Italia (S.)
G. H.
[1] Cava, insignis civitas agri Salernitani apud Picentinos, in Principatu citeriore, regni Neapolitani provincia, suam originem debet monasterio, a S. Alferio sub finem seculi decimi extructo: cum Ecclesiæ Salernitanæ præesset Amatus, [Cavä civitas & monasterium.] ultimus Episcopus, & anno DCCCCLXXXIV declaratus Archiepiscopus: sub quo, inquit Vghellus tomo 7 Italiæ sacræ columna 511, celebre Cavense monasterium sumpsit exordium. Cujus initium, progressus, Abbates, virosque, tum sanctimonia cum dignitate illustres, ex brevi Chronica ab autographis documentis ejusdem monasterii descripta, ibidem recensens idem Vghellus, profert Catalogum Abbatum Cavensis monasterii, in quo primus appellatur S. Alferius, alias Adelferius, qui sacrum Cavense monasterium, anno Domini nongentesimo octogesimo, [ejus fundator & 1, Abbas S. Alferius:] construxit; ibique primus Abbas extitit, usque ad millesimum quinquagesimum Salutis annum; quo pridie Idus Aprilis, quo Dominica cœna recolebatur, spiritum emisit, cum centum viginti annorum esset ætatis, prophetiæ spiritu pollens, mortuorum suscitator magnificus, innumerisque miraculis clarus; sepultusque est in sacratissimo specu, quod de ipsius cellula in S. Michaelis Archangeli oratorium commutatum fuit: ubi usque hodie requiescens pia fidelium devotione colitur, & beneficia impetrat, cum Beatis Leone Lucensi, Petro Salernitano, Simeone, Benincasa, & Petro ejus nominis secundo: qui eidem S. Alferio & in vitæ sanctitate & in monasterii regimine successerunt, vitaque excedentes juxta ipsum tumulari voluerunt. Hujus sancti viri vita & miracula extant in libro de Vitis sanctorum Patrum Cavensium, olim a quodam Venusini sanctissimæ Trinitatis cœnobii Abbate composito, [hujus Vita a Venusino Abbate scripta,] & a B. Leone II, Abbate Cavensi, Longobardis characteribus in membranis exarato, qui in Cavensis monasterii bibliotheca cum veneratione servatur. Ejus festivitas sub duplicis officii ritu solenniter agitur in monasterio Cavensi, ipsa dormitionis ejus die XII Aprilis. Citatam Vitam S. Alferii hic damus ex MS. Cavensi nobis transmissam, & more nostro in capita & numeros distinctam, atque additionibus notationibusque illustratam. [festum celebratur 12 Aprilis,] De ejus auctore plura diximus IV Martii ad Vitam S. Petri Episcopi Policastrensis, & tertii Abbatis Cavensis, sanctique Alferii ex fratre nepotis.
[2] Paulus Regius, parte secunda de Sanctis regni Neapolitani, post Vitam S. Prisci Episcopi cap. 5 agit de quatuor Sanctis Abbatibus Cavensibus, [Vitæ epitome edita a Paulo Regio, Ferrario,] ac primo loco tradit aliquod compendium Vitæ S. Alferii: ex quo Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ epitomen concinnavit, aliquot erroribus emendatis: quia, uti annotat, pro Victore III Paulus Regius habebat Victorem II, & pro Henrico III Imperatore scripserat Henricum II. Verum præcipuum Pauli Regii mendum cavere neglexit, quo obitus S. Alferii transfertur in annum MXCVIII, quando cyclo Lunæ XVI, Solis XV, littera Dominicali C, Pascha celebratum XXVIII Martii, & dies XII Aprilis incidit in Feriam secundam post Dominicam secundam Paschalem: procul a feria quinta in Cœna Domini, & anno Christi millesimo quinquagesimo. Postea tamen idem Ferrarius, texens Generalem Catalogum Sanctorum qui in Romano Martyrologio non sunt, observavit errorem, & prædictum annum ML notavit, citata Vita ex Annalibus Baronii, qui ejus meminit ad dictum annum, num. 15, & annum Henrici II Imperatoris quartum numerat. Vitam S. Alferii abbreviatam ediderunt, Benedictus Gononus, Libro 3 de Vitis Patrum Occidentis pag. 169 & seqq. Simon Martin, [Gonono, Martino, Haræo,] in Sacris reliquiis deserti pag. 290 & seqq. Franciscus Haræus, de Vitis Sanctorum ad hunc XII Aprilis, & mortuum esse censet anno Christi circiter millesimo nonagesimo. Verum post annum millesimum quinquagesimum non occurrit dies XII Aprilis in Cœnam Domini usque ad annum MCXXIII. Arnoldus Wion S. Alferium inscripsit Martyrologio suo monastico annotatque eum in Sanctorum numerum fuisse relatum, idque se didicisse ex epistola admodum R. P. D. Victorini Manso ab Aversa, Abbatis Cavensis, qui anno MDLXXXIX ad Comitia generalia Ordinis accessurus, [Cultus in Martyrologiis monasticis.] declarationem Canonizationis ab Illustrissimis & Reverendissimis S. R. E. Cardinalibus super interpretatione & executione Sacri œcumenici Concilii Tridentini deputatis, visis Actibus, impetravit. Hæc Wion: cui & auctori Epistolæ libenter credimus; mallemus tamen ipsam Canonizationis declarationem propriis Cardinalium verbis videre, & Lectori nostro ad fidem certiorem faciendam proponere: idem vel in supplemento facturi, si quis eam curaverit nobiscum communicandam. Exemplo Wionis S. Alferium inscripserunt suis Martyrologiis Dorganius, Menardus, & cum longißimo ex Actis encomio Bucelinus. Hymnos quatuor, cum aliquot Antiphonis & Oratione, composuit Angelus Sangrinus Abbas Casinensis, ut in ejus Solennitate canerentur, quæ brevitatis causa hic non edimus.
VITA
Auctore Abbate Venusino.
Ex MS. Cavensi & Surio.
Alferius, fundator & primus Abbas Cavensis, in Italia (S.)
BHL Number: 0302
AUCTORE ABBATE VENUSINO EX MS.
PROLOGUS.
[1] Si juxta divinæ sententiam Veritatis, lucerna ad hoc accenditur, ut super candelabrum posita, lumen domum intrantibus præbeat; bene prolatæ sententiæ virtutem exequimur, [Sanctorum vita comparatur lucernæ super candelabrum positæ,] si sanctorum virorum exempla, ad minorum formam, altius sublevemus. [Matt. 5. 15.] Ex alto siquidem suæ revelationis ad instar ignis, quo longius lumen proferunt, invitare eos quos illustrant melius possunt: magna autem cum fuerint & nesciuntur, magnum quod habent lumen non proferunt, quia in imis locis & abditis occultantur. Et fortasse idcirco abscondi sub modio lucerna dicitur, quia ii qui Sanctorum lucidam conversationem sciunt, pro perfecta mensura illorum quam continet, modii nomine designantur: ex inferiori vero parte exprimentur, quando scita abscondunt, quia per meritum in imo & abjecto loco se constituunt. Hinc etiam Scriptura sacra denuntiat, dicens: Qui abscondit frumenta, maledictus erit in populis. [Prov. 11. 26.] Quid enim frumentorum nomine, nisi Sanctorum exempla figurantur? Ex omnibus quidem cibus grani est excellentior: excellentia ergo facta perfectorum, frumenti nomine designantur: quia quo dulcius hæc fidelium mentes percipiunt, eo plenius velut de electiori cibo satiantur. [& frumentis in cibum datis.] Si ergo maledicitur, qui frumentum abscondit; caute vigilandum est, ut ad quemcumque fidelem mira Sanctorum facta pervenerint, hæc prædicando proferat, ne maledictum incurrat; & occultando in imo sit, qui exponendo fieri luminis candelabrum sublime potest. [Luc. 16. 12.] Unde etiam in Euangelio Dominus dicit: Si in alieno fideles non fuistis, quæ vestra sunt quis dabit vobis?
[2] Ego igitur tam his & hujusmodi territus, quam etiam audientium profectibus invitatus, venerabilium Patrum, Alferii videlicet, a Leonis, Petri atque Constabilis, Abbatum Cavensium, vitas atque miracula scribere proposui: ut quia, auctore Deo, idem Cavense cœnobium magnæ religionis est, [ideo Vitæ 4 Abbatum Cavensium proponuntur monachis Ordinis Cavensis.] jamque ejusdem religionis b Ordo longe lateque diffunditur, ii qui eorum sequuntur institutionem, exemplis atque miraculis accendantur. Quod profecto vobis, hujusmodi Fratres, specialiter convenit, quos imposito pio religionis onere, ad ordinis eorum normam redegimus. Valde enim devotius post illorum vestigia curritis, si aperte cernitis, quia qui vos laborando præcesserant, de labore suo jam ad æterna gaudia pervenerunt. Me quoque quia hoc deceat, nulli vestrum dubium est: ut qui de claustro illo, velut terra promissionis egressus, in c longinqua regione pascendos atque multiplicandos suscepi greges, virgas exemplorum vario cortice instituendis proponam: quatenus ii, qui ex vobis per divinam gratiam fœcundantur in spirituali sobole, non solum perpetua carnis incorruptione sint virides, sed omnimoda virtutum varietate fulgentes. Sed quia in universalibus scriptis nostris, verborum quibusdam obstaculis æmulorum accessus obstruere solemus, opusculi hujus tenerum situm nullis reprehensionum spinis obducimus, quia cum domesticis nostris de rebus notis fraternis affectibus fabulamur. Ad quod nimirum opus priorum nostrorum non modico rubore succendimur, qui de suis agere, quod alii fecerant, noluerunt. d Victor namque Romanæ Ecclesiæ Summus Pontifex; cum adhuc illi monasterio, quod a sanctissimo Patre nostro Benedicto in Casino monte constructum est, in venerando habitu e præesset, [Vita S. Alferii profertur ex scriptis Victoris Papæ III,] in libro, f quem de Sanctorum miraculis scripsit, viri venerabilis Alferii mentionem fecit, ejusdem se familiarem fuisse asseruit, & ipsius quædam miracula, ita ut ab eo fuerant gesta, narravit. Vir quidem sanctus dum subjectorum animas ad cœlestem patriam succendere per exempla meliorum satageret, ea quæ ad eorum formam producere voluit, & prope & longius quæsivit. Quid ergo nobis de nostris agendum est, si ab aliis jam & miris extolluntur laudibus, & scriptorum memoria celebrantur? Quia vero præfatus Pontifex quædam, non omnia, hujus viri venerabilis miracula scripsit; [& ex relatione seniorum monachorum.] & pro ejus reverentia scripturæ ipsius auctoritatem operi nostro præmittimus, & pro ædificatione audientium plura, quȩ eum vel tunc latere potuerunt, vel post ejusdem obitum sunt gesta, supplemus. Quia item nova scribendi tempora contemni solent, fidem dictorum relatoribus, non scriptis lector adscribat: quia etsi isto tempore scribimus; ea, quæ ab antiquis monasterii senibus sunt nobis dicta, narramus.
ANNOTATA.
a [SS. Abbates Cavenses.] Coluntur alii tres Abbates etiam ritu Officii duplicis in Ecclesia Cavensi: S. Leo 12 Iulii, S. Petrus Episcopus Policastrensis 4 Martii; & Constabilis 17 Februarii, & de his duobus ad dictos dies egimus.
b In Chronico Cavensi ista leguntur: Cum Cavensis monasterii habitacula minime sufficerent multitudini eorum, qui seculum relinquentes, habitum sanctæ religionis suscipiebant, multi Principes & seculi potentes cœnobia & ecclesias certatim construere, & sancta loca pro servorum Dei habitatione offerre videbantur: [monasteria Ecclesiæ Cavensi subjecta.] Summi etiam Pontifices monasteria ecclesiasque condonare: Abbates quoque ipsi ac monachi Cavenses monasteria in dies erigere conati sunt… Fuerunt proinde Ecclesiæ Cavensi monasteria subjecta supra numerum trecentorum triginta trium diversis in locis, tam in regno Neapolitano quam in Sicilia & in ipsa Urbe Roma posita. Consule, si plura vis, dicta ad Vitam S. Petri 4 Martii.
c Factus Abbas Venusinus, in provincia Basilicata, inconfiniis Apuliæ & Lucaniæ, in monasterio Sanctæ Trinitatis; quod Cavensi Congregationi tunc suberat. Ex urbe autem Venusina Horatius Poëta oriundus fuit.
d Victor 3 Papa præfuit a 24 Maii anni 1086 usque ad 16 Septemb. anni 1087, veneno dum sacra faceret in calice dato extinctus.
e Factus hic Abbas Casinensis anno 1056 tunc Desiderius dictus, ante Dauferilis, filius Beneventani Principis. Cardinalis titulo S. Cæciliæ creatus anno 1059.
f Exemplo S. Gregorii Magni scripsit libros tres Dialogorum, Romæ a Ioanne Baptista Maro anno 1651 in lucem prolatos.
CAPUT I.
Genus, vita secularis & monastica: monasterium Cavense extructum, patrata miracula.
[3] Vir ergo Domini Alferius ex Salernitana civitate a oriundus fuit: [S. Alferius Salernitanus,] in qua cum bonis polleret moribus, & litterarum scientia apprime eruditus enitesceret Principi b ejusdem civitatis magna familiaritate conjunctus est, & inter primos palatii sui ingenti cum honore susceptus. [Aprocrisiarius in Gallias missus.] Quodam vero tempore, cum res exigeret, ut a præfato Principe ad regem Germaniæ nuntii mitterentur, probitatis suæ merito vir venerandus eligitur, & in Gallias pro perficiendis principalibus negotiis apocrisiarius destinatur. Quod tamen non tam humano judicio decerni cœperat, quam divino: ut is videlicet, qui jam magnus in cælorum regno censebatur, ad alia tenderet, & ad alia perveniret; aliud appeteret, sed aliud obtineret; dum cui terrenis innititur, spiritualibus atque cælestibus sublimatur.
[4] Nam ubi ad c ecclesiam beati Michaëlis de Clusa venit, [Clusæ æger Deo servire statuit:] gravem corporis valetudinem incurrit: qua impellente, legationem mutare placuit, & negotia hominum imperfecta relinquere, ut ad divina servitia perfectus & integer pertingere meruisset. Mortis ergo, ut putabat, festinatione perterritus, seculo renuntiare proposuit, & id quod restabat vitæ, in omnipotentis Dei servitio consummare. Vir autem vitæ valde venerabilis d Odilo Cluniacensis Abbas, forte tunc ad idem cœnobium venerat: quem cum plurimum rogaret, ut habitum sibi sanctæ religionis imponeret, [Cluniacum ductus, accipit habitum monasticū.] Cluniacum deductus est, ibique, quod pie postulavit, obtinere promeruit. Vir ergo sanctus, postquam religionis habitum sumpsit, omnem illam strenuitatem seculi ad divina studia convertit. Cœpit enim magnis desideriis superna quærere, qui solebat ingenti studio strenuus pro temporalibus apparere. Seculum igitur tota intentione fugiens, in brevi tempore adeo profecit, ut ad sanctæ conversationis arcem pertingeret, & culmen perfectionis magnis laborum meritis obtineret.
[5] [Præficitur monasteriis Salernitanis,] Qui cum plurimum temporis in secretiori claustri conversatione perageret, licet valde esset acceptus Fratribus, quamquam Patri monasterii satis carus, tamen memorato Salerni Principe obtinente remittitur, & ejusdem civitatis fere omnia monasteria ei regenda committuntur. Sed vir sanctus internæ quietis splendoribus assuetus, exteriorum negotiorum tenebris diu præpediri noluit. Dimissa quippe civitate, e longe in excelsi montis latere, cui Fenestra vocabulum est, quietis suæ locum subiit, primusque præ omnibus f Matelliani Cavam, monachorum mansionem fecit, [fugit ad Cavam Matelliani:] &, ut aperte jam cernitur, omnis nostræ multitudinis seminarium fuit: velut enim granum ex grano illo frumenti Euangelici, dum perfecta contemplatione terræ viventium, mundi omnibus strepitibus obiit, multum imitantium se fructum dedit. [Ioan. 12.] Ibi itaque ingentis & terribilis speluncæ secretis repositus, solus soli Deo vacans, solique placere desiderans, dum mundi gloriam fugit, ad laudis suæ præconium, vicinarum urbium fere omnium linguas movit.
[6] Cœpit itaque nomen sanctitatis ejus haberi celebre, [degit in spelunca solitarius:] & tantæ opinionis fama longe lateque dilatari. Et quia Sanctorum perfectio major est meritis, quam ore hominum referri possit, Pater sanctus non solum fortia exercuit, sed etiam miraculis coruscavit: ut quos fama alliceret, [accipit in discipulos S. Leonem & Desiderium dein Papam.] miracula solidarent. Cœperunt ergo nonnulli seculum relinquere, & ejusdem se magisterio subjugare. Inter quos & vir venerabilis Leo Lucensis, & Desiderius Beneventi nobilis, ad æmulandum piæ virtutis ejusdem studium, se ejus magisterio g subdiderunt. Quorum nimirum alter post eum Cavensi monasterio præfuit, alter S. Benedicti montis Casini Abbas constitutus, dehinc in totius orbis culmine, videlicet Romanæ Ecclesiæ Pontificatum sublimatus est.
[7] Sed humani generis inimicus, sancti viri successibus invidens, h cum quadam die Salernum euntem cerneret, [Dejicitur a dæmone e monte ad littus maris, illæsus,] super excelsæ rupis vertice se obvium præbuit, & i jumentum, cui insidebat, exterrens, per immensum montis k præruptum in præcipitium dedit. Dejectus itaque tantæ rupis vertice cum jumento, cui præsidebat, ad littus maris, quod eidem monti suberat, non sicut ruens cecidit, sed scandens quasi deambulando perveniens stetit, quia integer & illæsus apparuit. Qui autem comitabantur eum, a multo fletu ad oram maris veniunt; sed incolumem læti conspiciunt, quem lugentes invenire mortuum crediderunt. l Sicque factum est, ut antiquus hostis se tanta viri venerabilis virtute superatum erubesceret: quia ejusdem gloriam auxit, quam extinguere moliendo cogitavit.
[8] Alio quoque tempore, dum quidam Salernitanæ civitatis viri irruentium latronum impetum fugerent, ad vicina cellæ viri Dei loca pervenerunt: [sub saxo contritum, & ad sepeliendum delatum precibus resuscitat:] ubi cum pausare sub rupe quadam voluissent, ingens saxum de eadem rupe dissiluit, & quemdam ex eis, Burellum nomine, conterens extraxit. Quem ut socii mortuum atque contritum cernerent, ad viri Dei monasterium jam inclinato vespere sepeliendum detulerunt. Quibus Pater venerabilis præcepit, ut nocte illa discederent; atque sequenti die ad sepeliendum quem detulerant, redirent. In eodem vero specu Pater sanctus jam oratorium construxerat, in quo poni feretrum jussit: & assumpto Leone discipulo suo, cujus superius mentionem feci, in oratione eadem nocte vigilavit. Mane igitur facto, defuncti illius comites redeunt; sed mirabili stupore & gaudio, quem mortuum dimiserant, non solum m viventem, sed etiam incolumem receperunt.
[9] n Quadam item die septem viri ad monasterium venerunt, quos post ædificationis verba refici præcepit. Quod dum o cellarius perfici devote voluisset, sola quinque ova in omni cella reperit, [ova pro refectione hospitum multiplicæt:] ex quibus ȩqualem refectionem septem viris distribui non posse, viro Dei nuntiavit. Hæc autem Pater sanctus ad se deferri instanter jussit, allata benedixit, &, quod valde stupendum est, nisi a Deo per tanti viri ministerium fieret, ex quinque ovis septem viris singulis singula prȩbuit. Quo nimirum viri Dei opere quanta sit etiam virtus caritatis agnoscitur, qua a perfecto in caritate velut condi incondita, & quȩ nō erant esse potuerunt.
[10] Cœpit etiam vir Domini spiritu prophetiæ pollere, ventura cognoscere, & cognita, ut rerum poscebat utilitas, nuntiare. Quidam namque de vicinioribus locis quemdam ad eum energumenum vinctum ferro duxerunt, suppliciter deprecantes, [prædicit energumenum a suo obitu liberandum.] ut ei manus imponeret, atque immundum ab eo spiritum fugaret. Quibus vir venerabilis respondit, dicens: Hic non me vivente, sed moriente sanabitur. Quod profecto ita impletum testati sunt, qui noverunt. Nam ubi Pater sanctus obiit, ab eodem obsesso, ad sepulcrum ejusdem delato, immundum spiritum ejecit: quod ab omnipotente Deo dispositum, ut obsessum longiori pœna purgaret, & ut in ejus salute, qualis fuerat servi sui vita claresceret. Vir quoque duplici fulgore miraculi decorus apparuit: quia & futura prædixit, & curationem quam promisit, exercuit.
[11] Venerando etiam viro Leoni discipulo suo atque aliis condiscipulis præceperat, ut post ejusdem mortem in eodem monasterio plus quam duodecim fratres simul esse numquam debuissent: ne si numerum prædictum excederent, sustentari de rebus monasterii nequaquam possent: nam facultates ejusdem monasterii tunc tantis solummodo fratribus vix sufficere videbantur. Sed cum jam fere de hoc seculo esset profecturus ad Dominum, eisdem discipulis vocatis ad se ait: Ego quod de numero Fratrum constitui, [& in suo monasterio multos monachos colligendos:] secundum hominem dixi: nam (quod mihi Dominus revelare dignatus est) in hoc monasterio innumerabilis multitudo ad ejusdem servitium colligenda est Qua de re & futura Fratrum receptio non ex præsenti inopia, sed ex copia futura pensanda est: quia ille, qui eos ad regnum suum congregat, temporales etiam sumptus largiter ministrat. Hoc autem vir Dei voce protulit, nos stupemus in opere: quia omnipotens Dominus in eodem monasterio & multos constituit, & semper largiter procuravit.
[12] Eis quoque discipulis dum læta futura protulit, quæ etiam eos manerent adversa nuntiavit. Post obitum meum, inquit quidam in hoc ovile Dominicum lupus ingredietur, [& a suo obitu pacem monasterii turbandam, sed cito restituendam,] pacem communem turbare nitetur: sed turbari refugite, quia citius extinguetur. Quod profecto ita factum, antiqui monasterii senes referre soliti sunt. Nam quidam turbine secularium fultus, postquam vir sanctus obiit, monasterium irrupit, ejusdem successorem expulit: sed pastoralem locum, quem impune sibi usurpare se credidit, divina ultione percussus, ei quem expulerat, liberum cito dereliquit.
[13] Hæc ad nos de tanti Patris vita atque miraculis pervenerunt; non quod ista sola fuerint, sed quia Sanctus plura exercuit, quæ humiliter occultavit. Sancti etenim viri, cum magna faciunt, inquantum possunt, latere cupiunt: [occultat suas virtutes.] quia in cælo, non in terra honorari concupiscunt. Sic fortasse vir sanctus & ista occultaret, si talia essent, quæ latere qualitercumque potuissent. Nam quod de excelsæ rupis vertice cadens, lædi non potuit; quod viventem sociis reddidit, quem sepeliendum recepit; quod eo benedicente numerus ovorum crevit; rerum quidem immensitas erat, quȩ occultari non poterat. Et fortasse energumenum curare ideo vivens noluit, ut tunc magnus in ejusdem curatione claresceret, cum illic jam receptus esset, ubi favor ei minuere operis meritum nequaquam posset.
ANNOTATA.
a Oriundus traditur in Chronico Cavensi, ex spectabili Pappacarbonum familia, quæ a Longobardorum Principum sanguine trahebat originem.
b Gisulpho primo, Principi decimo ex Longobardis, qui ab anno 933 ad annum usque 983 varia fortuna Principatum geßit.
c Meminit Venerabilis Petrus Abbas Cluniacensis Abbatis S. Michaëlis in Clusa, qui cum aliis Episcopis & Abbatibus Galliæ e Concilio (& forsan Lateranensi anno 1139 habito) reversus ab adversariis carceri inclusus est. Ita Petrus lib. 1. ep. 29 ad Innocentium 2 Papam.
d S. Odilo creatus Abbas Cluniacensis an. 994, mortuus an. 1049 Kalendis Ianuarii, quo die Acta ejus edidimus. Verum cum hæc cum Chronico Cavensi, in quo traditurmonasterium Cavense anno 980 constructum, non cohæreant, forsan loco Odilonis substituendus est decessor ejus S. Majolus, mortuus dicto anno 994 die XI Maij. In Chronico Cavensi indicatur monachatus ejus apud Cluniacenses, sed nomen Abbatis reticetur,
e Procul a civitate Salerni, quinto fere milliario. Ita Chronicon Cavense.
f Idem Chronicon, Metelliani Cavam appellatam ait, ob adiacentem immanem cryptam, quam veteres Arsitiam appellarunt: ipsamque valleculam limpidus fluvius irrigat, Selanus nomine: qui suavi eam murmure interpellans, sacrique Cavensis cœnobii, quod intra sinum ipsius valleculæ, & sub ipsa ferme crypta situm est, sacra vestigia lambens, in proximum mare dilabitur.
g Testatur id ipse de se Desiderius lib. 3 Dialogorum pag 155. Alferius, inquit, extitit Abbas monasterii S. Trinitatis, ab ipso ædificati in latere montis qui inter Salernitanam & Amalphitanam civitates præeminet mari: cujus religiosam ac Deo amabilem vitam & ipse ex parte vidi, qui apud eum aliquantulum familiariter mansi, & aliis referentibus audivi.
h Desiderius loco citato, Miraculum, inquit, quod Divina virtus in eo operari dignata est, quodque a quampluribus didici, æquum est silentio non transire. Dein late ipsum hoc miraculum describitur.
i Desiderius equum fuisse tradit.
k Idem, quod tanta altitudine mari superiacet, ut quinquaginta & eo amplius passus in altum prætendi videatur.
l Idem addit. Cumque illi obstupefacti, qualiter res evenisset, omnino nequirent perpendere, cœperunt Deo gratias agere, vocesque quasi tumultuantes in altum levare. Sed ab illo repente compressi, præceptum audiunt: Si meis, inquit, benedictionibus frui vultis, nulli quamdiu vixero, quæ ex me vidistis, dicatis.
m De hoc miraculo ista solum habet Desiderius: Dicitur etiam de illo, quod mortuum suscitaverit: quod videlicet illis, qui eum noverunt, ejusque vitam ad liquidum noverunt, incredibile minus videtur.
n Hæc eadem ex ore S. Leonis successoris testatur Desiderius se scribere.
o Dictus S. Leo, ut scribit Desiderius.
CAPUT II.
Eximiæ S. Alferii virtutes. Obitus absque morbo ante prædictus: miracula eum secuta.
Ceterum in quo latere potuit, ad futurorum notitiam non pervenit. Nam quo abstinentiæ rigore corpus attriverit, quibus vigiliis mentem extenuaverit, quibus lacrymis quotidie cælestia flagitaverit, quam fortis fuerit in adversis, quam mitis in prosperis, quo vigore mundum despexerit, [Deditus continentiæ & abstinentiæ,] ad regnum cæleste quo desideriorum fervore flagraverit; horum & his similium magnitudinis ejusdem mensura, ad aliorum notitiam non pervenit. Sed si modum vitæ & continentiȩ ejusdem scire non possumus, colligere ex ostensis evidentibus miraculis ejusdem possumus, quia in usu quotidianæ conversationis sibi valde improbus & austerus fuit. Nam pondus carnis quis in illo tanto præcipitio illæsum servaret, si quotidianis ferventibus atque igneis desideriis se non quotidie in cælestis vitæ amore suspenderet? & volare, ut ita dicam, desideriis totus igneus quando posset, si non carnis gravedinem per vim magnæ abstinentiæ leviaret? Rerum numerum quomodo augeret, si sibi ipse rerum usus non potenter subtraheret? Postremo de expulsione dæmonum ab ipsa veritate dicitur, Hoc genus dæmonum non ejicitur, nisi in oratione & jejunio: liquet ergo, [orationi jejunio, & puritati cordis.] qua jejuniorum se austeritate contriverit, qua orationum instantia Deo importunus fuerit, qui quando vellet, ejicere dæmonia potestatem accepit. [Mat. 9, 28.] Item si vigiliarum, orationum, lectionum & spiritualium meditationum instantia, cordis puritatem consequimur; vir Domini, qui non solum præsentia sed etiam futura noverat, horum donorum omnium mensuram non solum bonam, confertam & coagitatam, sed & supereffluentem habebat.
[15] Sed quid in præscientia rerum tantum puritatem cordis ejusdem asserimus, qui ab his, a quibus optime notus est, tantus asseritur, ut ipsum etiam humani generis Redemptorem, in carne adhuc positus, videre mereretur? [Christo apparente discit diem obitus.] Dicunt enim, quod ante sextum sui exitus diem ei Dominus Iesus Christus apparuit, eique dixit: Die cœnæ meæ venies ad me. Tunc Pater venerandus quanta lætitia & gaudio exultaverit, quibus desideriis diem tantæ promissionis expectaverit, cogitando colligat qui potest, quia dici non prævalet. Quo nimirum die veniente implevisse fertur omnia, quæ ad tantæ solennitatis ministerium debebantur. Nam Missarum solennia celebravit, Fratrum pedes abluit, pauperibus donativa distribuit, [S. Leonem sibi designat successorem.] & constituto discipulis Patre, Leone videlicet venerabili viro, cujus superius mentionem feci, solam diei cœnā præteriit, cui suæ visionis epulas Redemptor promisit: vel fortassis idcirco jejunus voluit de hoc mundo transire, ut regulari mandato se & moriendo subjiceret. Quia enim directi in via de monasterio Fratres, jejuni redire præcipiuntur; qui inclinato jam diei vespere jejunus ad Dominum transiit, ab istius vitæ decursu ad domum cælestem, quasi de via ad cellam venit.
[16] Tunc quidem Fratribus cum statuto eis Patre ad refectorium dimissis, cellulam speluncæ, in qua manere consueverat, intravit; se in orationem dedit, atque inter orationum verba in Redemptoris manus ultimum a spiritum tradidit. Dubium quippe non est, [feliciter obiit anno ætatis 120, oculis necdum caligans] quod ad eum deducendum accesserit, qui ante sextum diem hunc invitare dignatus est. Quando enim illi beatæ animæ egredienti deesset, qui nuntius paulo ante fuerat, ut exiret? Obiit autem vir vitæ valde venerabilis senex, & plenus dierum, cum fere centum viginti esset annorum. Quod autem omnibus mirabile est, ita sanus & fortis usque ad extremam horam mortis extitit, ut nec præ tam decrepita ætate caligaret, nec aliqua debilitate deficeret. Nam usque ad extremum vitæ suæ tempus clarissime & legit & scripsit: Missas celebravit, & omne pastoralis sui ordinis ministerium valenter exhibuit: sicque, ut videre est, tam vivendo quam moriendo humanæ naturæ molestias vicit: senescens utique, vigoris sui defectum nesciens; moriens, mortis ægritudinem non incurrens.
[17] [& Senio nihil debilitatus] His ergo tantis donatus meritis, talis aspicitur, ut illud ei, quod de dilecto Ioanne ab eodem Redemptore nostro dicitur, quomodolibet competere videatur: Sic eum, inquit, volo manere, donec veniam. Revera talis erat, ut haberet unde mercedis summæ bona reciperet, sed quod corrigendum esset, non haberet. [Ioan. 21, 21] Habuit siquidem, quod ad æternitatem staret: sed non habuit, quod cum humani lapsus fragilitate deficeret. Sic ergo eum Dominus manere voluit, donec venit: quia nimirum a suæ inceptionis initio talis fuit, qui egressionis suæ tempore ipsius Redemptoris præsentiam meruit. Cum autem Fratres a refectione surgerent, cellulam ejusdem intrantes, defunctum invenerunt; ita membris dispositum, [Fratres ob ejus obitum dolent plurimum.] ut orans, non mortuus credi posset, nisi tactus quid de eo jam factum esset indicaret. Tunc quis mœror & luctus fuerit simul omnium, quis & quantus dolor & tristitia singulorum, dici lingua nequaquam potest. Pater quidem sanctus absentes discipulos habere moriens voluit, ut eis mœrorem suæ mortis auferre debuisset. Verum unde eis mitigare dolorem credidit, duplicavit: mœrentibus siquidem omnibus, non solum quia tantus Pater obiit, sed etjam quia præsentes quos nutrierat habere recusavit. Sed fortasse eorum strepitus rectius vitasse cognoscitur, ut secretæ orationis quiete, venientis Iesu majestate liberius frueretur. Tollentes autem discipuli corpus ejus, in eodem spelæo circa oratorium, quod idem vir Dei construxerat, condiderunt.
[18] Hæc autem de vita & obitu viri valde venerabilis Alferii Abbatis, tam de scriptis Desiderii Abbatis montis Casinensis, quam de assertionibus senum monasterii in parvum libellum contulimus. Nunc ad ea, quæ post ejusdem obitum in eodem monasterio sunt gesta, veniamus. Supra retulisse me memini, [Pictor energumenus liberatur.] quia dæmoniacus ad sepulcrum ejus delatus, ut venit, a maligno spiritu liberatus est: quem optimum pictorem fuisse asserunt, & ne tantis beneficiis ingratus existeret, ecclesiam sanctæ Trinitatis, quam suffraganeam vocant, in signum liberationis suæ propriis manibus depinxit.
[19] Quidam præterea frater erat in monasterio, Nicolaus nomine, vir quidem valde religiosus, sed tamen malignis adhuc antiqui hostis bellis expositus: nam quoties communicare disponebat, illud ei diabolica illusione contingebat, quod qui patiuntur, ad sacramenta Dominica accedere non præsumunt: multis quoque jejuniis & orationibus, [Monachus ab illusionibus dæmonis mundatur.] fletibus quoque & confessionibus probationis suæ causas abscindere tentabat, & tamen liberari non poterat. Tandem salubri reperto consilio, ad tumulum sancti viri sibi orandi consuetudinem fecit. Quadam vero die, dum illic tristis oraret, atque a Domino carnis suæ munditiam solitis mœroribus peteret, ut solet mœrentibus accidere, præ tristitia obdormivit. Cui in venerando habitu Pater idem sanctus apparuit, & ab eo causas tanti doloris inquisivit. Cumque ille quid pateretur exponeret, fons vivus ante ejusdem oratorii altare visus est surgere: in quo eum senex venerandus deposuit, lavit, & dixit ei: Vade, quia amodo jam mundus eris: quod & ita factum est: nam ex illo jam die immundi spiritus solita impedimenta non pertulit.
[20] Anniversaria depositionis ejus solennitas in monasterio agebatur, cum vir vitæ valde venerabilis Abbas b Petrus, de fratrum refectione solicitus, per omnia fere maris littora regioni proxima pisces quæsivit, & invenire non potuit. [pro annua ejus solennitate pisces ultro adferuntur.] Reversi itaque sunt, qui missi fuerant, ab omnibus illis maritimis, nusquam pisces invenire se potuisse referentes. Tunc admodum contristari vir valde venerabilis cœpit, quia diem prædecessoris sui qua cupierat caritate prosequi non valebat. Sed quod defuerat in angustia temporis posito, ei cui jam Deus erat omnia in omnibus, deesse non potuit Die etenim illa Fratrum cœnam Pater sanctus Alferius affluentem paravit. Egressus siquidem Petrus venerabilis Abbas de Capitulo, ante claustri januam cophinum plenum magnis piscibus vidit: quem cum instanter quis deposuisset inquireret, & invenire portitorem illius nullum potuisset, miraculo quo se vir sanctus ostenderat, stupuit, & piscationem illam Patris Alferii fuisset cognovit.
[21] Et ut jam temporum nostrorum ad acta veniamus, Lucas monachus adhuc superest, qui nobis in monasterio referre solitus erat, [monachus socors corrigitur.] quia quodam die minutus, ex more monasterii extra chorum residendi licentiam habuit. Ibi itaque sedens, cum non his, quæ in choro canebantur, intenderet, sed oppressus somno graviter dormiret; senex quidam, veneranda canicie fulgidus, hunc per ora cucullæ tenuit, & violenter trahere ad chorum cœpit. Tunc motus Lucas monachus, cum quis esset, qui trahere monachos violenter auderet, inquireret; audivit, quia Abbas Alferius esset, cui omnia tamquam in proprio monasterio licerent. Cumque ille trahendo festinaret, hic autem tardius sequeretur; quod ante altare ejusdem suffraganeæ ecclesiæ veniret, ei visum est. Evigilans autem, illic se invenit, ubi se attrahi per somnium viderat: vestimenta etiam, quæ homo Dei tenuit, exuta jam, & super humerum sibi posita reperit. Quod vir sanctus fecisse cognoscitur, ut loco illi, quem incolit, se præsentem ostenderet, & negligentium torporem ad divinæ laudis studium excitaret.
[22] [Lampas vitrea lapsu non frangitur:] Neque illud silendum puto, quod candela vitrea, quæ super beati viri tumulum lucere consueverat, plerumque lapsa, in ejusdem tumuli saxa venit, & non solum frangi non potuit, sed quandoque, ut erat, plena permansit.
[23] [dentium dolor tollitur:] Coffus etiam monachus de semetipso referre solitus est, quia discursione mali humoris maxilla ejusdem vehementer intumuit, & intolerabili dolore dentium cœpit cruciari. Sed cum quotidie languor ingravesceret, & arte medicorum sentire remedia nulla potuisset, ante sepulcrum sancti viri se projecit in oratione. Quo cum prostratus levamen tanti doloris devotis precibus impetrasset, ab oratione surrexit, & statim cutis gingivæ dolentis crepuit; atque per illius vulnus crepidinis emissa putredine, & faciei tumorem perdidit, & dentium dolorem.
[24] Adest etiam Petrus de Guardia monachus, qui efficaci assertione, quod in se etiam gestum est, testari solet. Ea namque pestilentia, quæ ante annos fere viginti in illis partibus vehementer populum vastavit, [pestilens febris curatur,] præfatus monachus magnis febribus tentus est: cumque ardor nimius febrium vires ejus excederet, hora accessionis c ad tumulum jam sæpe memorati Patris confugit, firmiter credens, quod tanto Patri commendatum febris invadere nequaquam posset. In quo nimirum tutelæ & confugii sui loco fructum fidei suæ ita consecutus est, ut ardentissima febris eum relinqueret, nec ultra sancto viro commendatum fatigare potuisset.
ANNOTATA
a In Chronico Cavensi annus indicatur 1050, & recte? nam tum Cyclo Lunæ 6, Solis 23, littera Dominicali G, Pascha incidit in diem 15 Aprilis, & Feria quinta Cœnæ Dominicæ in 12 Aprilis.
b Hic est supra memoratus S. Petrus 3 Abbas, & S. Alferii ex fratre nepos.
c Surius, Accensionis.
DE B. PETRO EREMITA
Ord. Vallumbr. in Monte-plano Diœcesis Pistoriensis
ANNO MXCVIII
[Commentarius]
Petrus, Ordinis Vallumbrosani, in Abbatia Montis-plani diœcesis Pistoriensis (B.)
D. P.
[1] In iis quæ Pistoriensem diœcesim ab agro Bononiensi dividunt Alpibus, Abbatia vallumbrosani Ordinis est, S. Mariæ Montis-plani dicta; distans ab oppido Vernii duo passuum millia, a Pistorio autem, cujus Episcopo locus in sacris subest, decem millia versus septentrionem. Hæc suam originem debet Petro cuidam, ejusdem Ordinis Regulam professo, hac occasione quam narrat Eudoxius Locatellus, libro 2. cap. 13 historiam Generalium S. Ioannem Gualbertum secutorum prosequens; Vitæ secretioris studio ductus Petrus, cum bona suorum Superiorum venia in Verniensis territorii silvas secedens, [In eremo a Vernii Dominis inventus Petrus] tuguriolum sibi ædificaverat: quo cum aliquando ejusdem loci Dominos, venationi intentos, & per errorem longius abductos a suo comitatu, casus quidam aut potius Divina providentia adduxisset; interrogantibus num quid haberet recreando corpori famelico ac sitibundo necessarium, prompta quidē voluntate, quod habebat in usu quotidiano, panes ac fructus silvestres obtulit, aquam autem puram de fonte sumens, Deoq; fidens, eamdem signavit Cruce, [aquam iis in vinum vertit,] atq; in vinum exquisitissimū convertit. Moti prodigio, & ingenti erga Sanctum virum devotione accensi illi, optionē ei dedere fundi quemcumque voluisset, pro extruendo in honorem S. Mariæ Virginis monasterio: quod dum adducti ad opus fabri moliri cœperunt, istic ubi Sanctus designarat: [quorum voluntate conditur ecclesia] sed quantum illi die fecerant operis, tantum noctu dissolutum esse postridie admirantes, ac Dei viro referentes, cœpere cum eo circuire silvam, Deum ac Virginem beatam orantes, ut quem alium ipsi elegissent locum dignarentur ostendere, Id dum faciunt incidere in assulas lignorum lapidumve, quibus inscriptum litteris aureis esset, Ave Maria.
[2] Hactenus Locatellus: Tiberius Petraccius, haud semel alias nobis cum laude memoratus, Ordinis Vallumbrosani concionator ac scriptor insignis, in epistola desuper data anno MDCLXX, IX kal Iunij, ex populari traditione adjungit, visum esse beato viro nomen Mariæ, [in loco cælitus designato,] non aureis, ut Locatellus scribit, litteris inscriptum assulis lapidumve fragmentis; sed super ipsis componi per columbas, frumenti grana rostris congerentes, & in sacri nominis formam disponentes. Vt ut sit: intellexit vir sanctus divinam voluntatem esse ut ibi extrueretur ecclesia Dei paræ consecranda, quod & factum est; mortuoque deinde Petro, atque ibidem juxta altare sepulto, nux quædam, ut scribit idem Petraccius, ecclesiæ propior cœpit fructus producere, quorum nuclei columbæ haberent similitudinem; eaque subinde successu temporis arescente, successit vicina alia in miraculi vicem: [& miraculosa nu cum forma hactenus claro,] & arboribus sic quater usque in hanc tempestatem mutatis, perseverat ibidem in nucleis forma columbina. Cujusmodi nucem, inquit ille, etiam hodie penes me servo, ad fidem ostentationemque prodigii, & credo eam esse signum purissimæ virginitatis, quam vir iste pius omni vita sua coluit,
[3] Durat ibidem illius veneratio, potissimum in festo Assumptæ Virginis, ecclesiæ titulari; quando sacra ejus lipsana accurrenti catervatim populo exponi solent adoranda. Alias in perantiquo Vallumbrosanæ Religionis kalendario ac in vetusta Beatorum Ordinis tabula hæc leguntur. [ubi Petrus, colitur.] Pridie Idus Aprilis, Depositio B. Petri Monachi & eremitæ, olim Abbatis monasterii S. Vigilii de Brixia: [kalendariis ordinis inscriptus 12 Aprilis.] qui adeo justus & rectus fuit ac timens Deum, ut propria voluntate Abbatiam refutaverit, & ad eremum perrexerit: tantæque extitit sanctitatis, ut solum oratione aquam, exemplo Domini, in vinum converterit. Obiit anno MXCVIII Quæ jisdem exarata verbis inveniuntur in Manuscriptis S. Praxedis de urbe ante annos quadringentos ac quinquaginta exaratis: sed Junio mense. Hoc forsitan mense, [ac Iunij,] anno MCCCL præsentibus Reverendissimis Episcopis Bononiensi ac Pistoriensi (hic Andreas de Centoriis, [anno 1350 sub altari, locatus,] iste Beltramus Paravicinus juxta Catalogos Vghelli fuisset) & Anastasio quodam S. R. E. Cardinali monacho Vallumbrosano (cujus hic prima occurrit mentio nec alibi uspiam) tum forte pro negotiis Pontificis Avenione degentis in Lombardia Hetruriaque versantibus; corā his, inquam, Iunio mense forsitan, facta est translatio sacri corporis B. Petri de sepulcro ad altare, sub quo deinceps usque ad annum MDCLXVIII requievit. Hujus namque trāslationis tunc factæ testimonium præbet manuscriptum membranaceum Abbatiæ Montis-plani, [non sine miraculis,] temporis vetustate pene consumptum, & a tribus Notariis Imperialibus subscriptum; in quo etiam mentio sit multarum gratiarum, præsertim super varios infirmos, quas Domino placuit conferre meritis B. Petri.
[4] [& anno 1668 in novam arcam translatus.] Ita Petraccius prælaudatus, a quo si scripturæ illius veteris copiam nanciscamur; eam non gravabimur adjungere ad hujus tomi calcem. Interim (ut quæ de ipso sunt cetera prosequamur) suggerit idem, quod celebris etiam hac nostra etate præfati Sancti memoria sit, maxime ex quo anno LXVIII præmemorato, a nobilissimis Comitibus Vernii, qui de perantiqua Bardorum progenie Florentina manarunt, instante Illustrissimo ac Reverendissimo Vincentio Bardi, ex iisdem Comitibus Vernii Archidiacono Metropolitanæ ac Vicario Generali Florentinæ diœcesis, illiusque Abbatiæ Commendatario, corpus B. Petri collocatum fuit in arca inaurata, super altare primarium ecclesiæ, illuc solenni pompa ac maximo populorum concursu translatum ab alio laterali, sub quo eatenus jacuerat. Nomen ejus Gabriel Bucelinus ad hunc diem retulit in suum Menologium Benedictinum, cum vitæ expositione longiori ex Locatello accepta.
Wir werden Fehler deshalb nicht korrigieren.
Wir verantworten nur die Veröffentlichung.
Heiligenlexikon
als USB-Stick oder als DVD
Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon
Artikel kommentieren / Fehler melden
Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 12. April
Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 12. April
Fragen? - unsere FAQs antworten!
Impressum - Datenschutzerklärung
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.