Ökumenisches Heiligenlexikon

Acta Sanctorum der Bollandisten
Einleitung April I Band April I Anhang April I

2. April

II APRILIS.

SANCTI QVI IV NONAS COLVNTVR.

Sanctus Polycarpus Martyr, Alexandriæ.
Ejus Socii Martyres, Alexandriæ.
S. Apphianus, Martyr, Cæsareæ in Palestina.
S. Theodosia, Virgo Martyr, ibidem.
S. Amphianus, Martyr in Africa.
S. Victor, Martyr in Africa.
Alii XIV, Martyres in Africa.
S. Marcellinus, Martyr.
S. Satulus, Martyr.
S. Saturninus, Martyr.
S. Quiriacus, Martyr.
S. Regina, Martyr.
S. Procula, Martyr.
Alii IV, Martyres.
S. Theodolus, Martyr Thessalonicæ.
S. Agatophus, Martyr Thessalonicæ.
S. Mastesus, Martyr Thessalonicæ.
S. Publius, Martyr Thessalonicæ.
S. Valerius, Martyr Thessalonicæ.
Alii tres, Martyres Thessalonicæ.
S. Vrbanus, Martyr Thessalonicæ.
S. Iulianus, Martyr Thessalonicæ.
S. Proculus, Martyr Thessalonicæ.
S. Gagus, Martyr Thessalonicæ.
S. Agapitus, Martyr Thessalonicæ.
S. Dionysius, Martyr Thessalonicæ.
S. Cyriacus, Martyr Thessalonicæ.
S. Zonisus, Martyr Thessalonicæ.
S. Gordonianus, Martyr.
S. Magnus, Martyr.
S. Iulius, Martyr.
S. Donatus, Martyr.
S. Maria Ægyptia pœnitens, in Palæstina.
S. Zosimas Monachus, in Palæstina.
S. Abundius, Episcopus Comensis, in Italia.
S. Musa, Virgo Romana.
S. Nicetius, Episcopus Lugdunensis, in Gallia.
S. Vitus Thaumaturgus, Presbyter Hegumenus, apud Græcos.
S. Franciscus de Paula, Fundator Ordinis Minimorum.

PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REIECTI.

Sanctus Urbanus, Ep. Lingonensis, inscriptus est Martyrologio Romano & variis fastis. Saussajus in Martyrologio Gallicano asserit hoc die coli ejus Ordinationem; Natalem autem, quando Acta ejus dedimus,	XXIII Januarii.
S. Elfleda, Virgo & sanctimonialis, filia olim Angliæ Regis, ac neptis S. Oswaldi Regis, memoratur in MS. Kalendario Sanctorum Ordinis S. Benedicti, Patrem habuit Oswium, Regem Northumbriæ; ac patruum S. Oswaldum, ibidem Regem; quæ pluribus explicata sunt ad Vitam S. Elfledæ,	VIII Februarii.
Pontius, Episcopus Claromontanus, refertur cum titulo Beati a Claudio Chalemoto in Serie Sanctorum ac Beatorum Ordinis Cisterciensis. De eo egimus inter Prætermissos,	VI Martii.
Abundus, Monachus in Villario, memoratur in Kalendario Cisterciensi Divione excuso; sed a Chrysostomo Henrique, die, quo nos inter Prætermissos de eo agimus,	XIX Martii.
S. Eustasius, Abbas Monasterii Luxovii, memoratur ab Vsuardo in præcipuo codice MS. monasterii S. Germani de Pratis; item sub finem Martyrologii S. Hieronymi Parisiis excusi attexitur: sequuntur auctores Martyrologiorum MSS. Tornacensis, Lætiensis, Vltrajectini, Bruxellensis, & Altempsiani. Acta ejus illustravimus, ad diem	XXIX Martii.
S. Guidonis, Abbatis Pomposiani, primaria solennitas hoc die celebratur in Ecclesia Ravennensi & Pomposiana, & variis est Martyrologiis inscripta: de qua ejusque causa late egimus ante varia ejus Acta, dicto die	XXIX Martii.
S. Priscus, S. Malchus, S. Hereneus, S. Agapitus, Martyres, referuntur in MS. Casinensi charactere Longobardico: quos hactenus ita simul junctos non reperimus. Forsan duo primi, Priscus & Malchus, sunt paßi Cæsareæ in Palestina, quorum Acta ex Eusebio dedimus,	XXVIII Martii.
At SS. Hereneus & Agapitus videntur inter Martyres Heracleenses relati	I Aprilis.
S. Walerici Abbatis depositio refertur in MSS. Corbejensi & Coloniensi S. Mariæ ad Gradus: Vitam ejus illustravimus	I Aprilis.
S. Theodosiæ, Virginis & Martyris, corpus, cum magna veneratione, adservari in Alava regione Hispaniæ, & coli hoc die, tradit Marietta, & nuper credi cœpit, esse S. Theodosiæ, hoc die Cæsareæ in Palæstina coronatæ, ad cujus Vitam hæc infra elucidantur,
S. Theodosiæ Virginis & Martyris corpus Bononiæ adservatur, Roma nuper delatum, & ob cultum S. Theodosiæ Cæsareæ in Palestina occisæ, hoc die coli cœptum, uti infra ad hujus Vitam dicimus.
Joannes, Patriarcha Hierosolymitanus, ab Alexandro I anno Pontificatus sui 2, Christi 773 ordinatus, in MS. Chronico universali Theoderici Pauli Gorcomiensis, quod habemus seculo 15 compilatum, Sanctus appellatur cum hoc elogio: Ecclesiam devote ac religiose aliquantis annis rexit: in vita sua duos paralyticos curavit: unum cæcum illuminavit. Postquam vero feliciter migravit, ejus sanctum corpus in ipsa ecclesia Hierosolymitana sepultum, multis clarens miraculis requiescit: nam in morte claudis gressum restituit, leprosos mundavit, dæmones effugavit: cujus festum celebratur quarto Nonas Aprilis. Subnectuntur deinde plurima de ipso, a Saracenis Sede sua expulso, & per Carolum Magnum Hierosolymam profectum restituto; quæ ex Turpini fabulis accepta non placent; ac proinde de cultu & veneratione certiora desideramus.
B. Gonnallus Droma indicatur in Vita S. Attractæ Virginis, 9 Februarii num. 5, quem Colganus existimat S. Connallum Abbatem de Killchonail in regione de Mainech sive Hi Maine, natalemque celebrari in Cluain-dallain 2 Aprilis: de quo certiora expectamus, si Acta Aprilis Sanctorum Hiberniæ edantur.
Hermannus Presbyter, qui gentem suam ad Catholicæ Ecclesiæ unionem in Paschate observando perduxit, cum titulo Sancti memoratur a Thoma Dempstero in Menologio Scotico, & ex eo apud Ferrarium. Citatur ab utroque Breviarium Scoticum. Nos Aberdonensæ habemus, sed absque mentione Hermanni; & Silet de eo Camerarius in Menologio Scotico.
Bernardus, Archiepiscopus Toletanus, memoratur cum titulo Sancti a Wione, Dorganio, Ferrario & Saussajo in Supplemento Martyrologii Gallicani: at cum titulo Beati a Tamayo Salazar in Martyrologio Hispanico, sed ad sequentem diem: cum solo autem titulo Venerabilis a Menardo & Bucelino. Antonius de Quintanadueñas accuratißimum opus confecit de Sanctis Toletanis, absque ulla mentione hujus Bernardi.
Drogo, monachus Floriacensis, cui S. Benedictus apparuit, claruit anno 950, memoratur a Bucelino cum titulo Beati, citata Historia Floriacensi, quam non vidimus.
Arnulphus de Lovanio, Abbas Villariensis in Brabantia;
Gerardus, portarius in Claravalle, in Gallia;
Bernarda, Abbatissa sancti Spiritus de Olmeda, in Hispania;
Ordinis Cisterciensis, memorantur cum titulo Beati ab Henriquez in Menologio Cisterciensi. Ex his Gerardus refertur a Saussajo inter Pios: Bernarda ut Venerabilis Mater honoratur a Claudio Chalemoto & Bucelino. Omittuntur omnes in Kalendario Sanctorum ac Beatorum Ordinis Cisterciensis Divione anno 1517 excuso.
Nicolaus Gallicus, Ordinis Carmelitarum Generalis IX, cum titulo Sancti hoc die defuncti, refertur a Ioanne Grosso & multis miraculis claruisse dicitur. Bostius in Speculo Ordinis lib. 7 cap. 25 dicit ea miracula in vita & in morte coruscasse. Hinc reperitur inscriptus uti Sanctus Kalendario MS. Mechliniæ apud dictos Patres Carmelitas asservato, & in alio Catalogo Sanctorum ibidem: etiam Philippus a Visitatione Carmelita Gallo-Belga, in libello de Privilegio Sacri Scapularis nobis inscripto, præfixit Kalendarium, in quo idem Nicolaus refertur. Verum rectius judicant alii nullum unquam cultum sacrum eidem uspiam fuisse delatum: imo Ludovicus a S. Teresia, in suo opere de Eliana succeßione, fatetur ignotum esse sepulturæ locum, Auraica nominatum a Bostio; æque ac locum anachoreseos in monte Enatrof, unde scripsit opusculum Sagitta ignea appellatum, post abdicatum anno MCCLXX Generalatum Ordinis quem quinquennio sustinuerat.
Augustinus Triumphus Anconitanus, Ordinis Eremitarum S. Augustini, vitæ sanctitate & doctrina clarus, Neapoli mortuus est die secunda Aprilis anno 1328, & paßim cum titulo Beati apud Scriptores Augustinianos memoratur: quo tamen abstinent Iordanus de Saxonia, libro 2 de Vitis Fratrum dicti Ordinis cap. 22, & Bergomensis in Supplemento chronicarum ad annum 1320. In Epitaphio ejus apud Thomam de Herreræ Augustinianum, in Alphabeto Augustiniano, pag. 8; & apud Cæsarem Caræcciolum Neapolitanum, in Neapoli sacra pag. 383, dicitur, omnes debere sequi talem virum, qui fuit religionis speculum, & pro eo rogare Deum, & interim in eodem epitaphio appellatur Beatus, Est aliqua ejus Vita, ex variis collecta, & ante opera ejus de Potestate Ecclesiastica Roma anno MDLXXXII excusa: quam inde vel ex MS. nostri libenter ederemus, si aliquid certi de cultu ejus sciremus. In præfatione operis recusi ad Gregorium XIII Papam, appellatur vir beatæ memoriæ: interim dicitur pictam ejus effigiem triumphali Beatorum corona decorari, sed an ex particulari devotione, an vero auctoritate, Ecclesiæ id fiat nequivimus hactenus scire; & ideo absque præjudicio remittimus lectorem ad jam citatam Vitam; potißimum quia non reperimus nomen ullis fastis sacris inscriptum, ne quidem apud Ferrarium in Catalogo SS. Italiæ, aut alio generali Sanctorum qui non sunt in Martyrologio Romano.
Genovefa Palatina, Ducis Brabantiæ filia, ob falsam accusationem adulterii a Sigefrido marito morti adjudicata, sed liberata, in antro agrestibus herbis sexennio victitasse; ac postea a marito inventa & in gratiam recepta, memoratur a Molano in Natalibus Belgii, sed absque titulo Beatæ, quem ei tribuit Miræus in Fastis Belgicis, & Sanctam appellat Ferrarius. Late dictam historiam describit Freherus par. 2 Originum Palatinarum pag. 38, & asserit rem gestam esse temporibus Hidolfi Archiepiscopi Trevirensis, qui mortuus scribitur anno MCCLV. Verum nullus fuit Hildolfus Archiepiscopus, nisi qui ibidem seculo VIII floruit Sanctus, & colitur XI Iulii. Browerus in Annalibus Trevirensibus substituit Hillinum Archiepiscopum, ad annum MCLVI, sed totam historiam habet suspectam. Esto sane aliquid subsit, non continuo probatur cultus & veneratio Ecclesiastica dictæ Genovefæ: uti nec Mariæ Brabantinæ, quæ Ludovico Severo Duci Bojorum nupta, ab eo ex levi suspicione innocens interfecta est, de qua egimus inter Prætermissos die XVIII Ianuarii. Renatus Cerizerius de hac Genovefa edidit Gallice librum sub titulo Innocentiæ recognitæ, & multas novas inventiones adjunxit.
Angelus a Spoleto, a Bulgaris in Armenia occisus;
Alii Fratres, a Frederico II Imperatore in Sicilia interempti;
Monaldus, S. Francisci discipulus, Arelate in Gallia;
Electus, Rilonii in Provincia Germaniæ Coloniensi;
Petrus ab Alpharo, Macai apud Chinas;
Lucas a Valle-viridi, Methymnæde Campo in Hispania;
Franciscus Bovolinus, in Calabria;
Joannes a S. Maria, Arenis in Castella;
Maria de Jesu, Virgo, in ditione Cordubensi; Memorantur cum titulo Beati ab Arturo de Monasterio in Martyrologio Franciscano, licet varii ante annos centum necdum essent mortui, memoratur & dicta Maria in ejus Gynæceo; & Angelus a Iacobillo de Sanctis Vmbriæ.
SS. Evagrius & Benignus Martyres, Tomis in Achia, imo in Scythia, memorantur in MS. Centulensi S. Richarii: ab aliis	III Aprilis.
S. Richardus, Episcopus in Scotia, Confessor, proponitur in scriptis additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum. Forsan est S. Richardus Episcopus Licestriensis in Anglia, cujus Vitam damus	III Aprilis.
S. Ædesius Martyr, una cum S. Apphiano Martyre, fratre ejus, recolitur hoc die a Græcis. Ast in Martyrologio Romano	VIII Aprilis.
Holda, Prophetissa antiqui Testamenti, indicatur in MS. Kalendario Ordinis Carmelitici Mechliniæ adservato. A Græcis colitur	X Aprilis.
Notgerus Episcopus Leodiensis, refertur, a Molano Canisio, Menardo & aliis. De eo latius agemus inter Prætermissos	X Aprilis.

S. Euthymius Thaumaturgus celebratur in MS. Synaxario Claromontano Societatis Iesu; & iterum cum aliis, quando num unus idemque censendus sit examinabimus,	XVIII. Aprilis.
SS. Vrsmari & Ermini, Episcoporum & Abbatum, commemoratio, quod eorum meritis ab Hungaris sint Laubienses liberati, celebratur in Adone Laubiensi, item apud Molanum, Canisium, Wionem, Menardum & alios.
Ex his colitur S. Vrsmarus	XIX Aprilis,
Et S. Erminus	XXV Aprilis.
B. Helena de Vtino, Tertiaria Ordinis Augustiniani, hoc die anno 1458 mortua, caritate, humilitate ac miraculis celebris, refertur ab Arturo de Monasterio in Gynæceo sacro, ab Herrera in Alphabeto Augustiniano, & aliis ab eis citatis. Vitam dabimus die, qua obiisse ostendemus,	XXIII Aprilis.
S. Theodorus, Monachus apud oppidum Muros in Gallæcia, inscriptus est Martyrologio Hispanico Tamay Salazar, quod ejus mentio fiat in nuper excogitatis Adversariis Luitprandi. Arbitratur autem Tamajus esse S. Theodorum Siceotam, Archimandritam cœnobiorum in Galatia & Episcopum Anastasiopolitanum: cujus Acta illustramus	XXII Aprilis.
S. Antonii Confessoris translatio corporis Turonis, indicatur in MSS. Martyrologiis Prioratus de Averone in diœcesi Carnotensi, & Romano Ducis Altempsii, atque Carmelitano quod Coloniæ asservatur: Depositio celebratur	I Maji.
S. Stephani, pilis induti, qui vixit in Laura Sabæ, memoria refertur in MS. Menologio Arabo-Ægyptiaco a Gratia Simonio Maronita Latino pro nobis reddito. Videtur is esse Stephanus Sabaita, a Græcis relatus ad diem	XIII Julij.
S. Ebba, filia Ethelfridi Regis Northumbrorum, & soror S. Oswaldi Regis, Abbatissa Coldinghamensis, inscripta est Martyrologio Anglicano Wilsoni primæ editionis & Catalogo generali Ferrarii. At Camerarius ejus loco substituit S. Ebbam, ejusdem monasterii Coldinghamensis Abbatissam & Martyrem, a Danis cum suis Sanctimonialibus occisam: quæ in dicto Martyrologio & a Ferrario refertur XXV Augusti. In secunda editione Martyrologii Anglicani, S. Ebba Abbatissa Martyr collocatur secunda Aprilis: & altera Ebba, XXV Augusti. Reperimus Romæ in bibliotheca Ducis Altempsii MS. Martyrologium Vsuardi, in Angliæ olim auctum: in quo ad XXIII Augusti est S. Ebba, Abbatissa in Scotia, cujus ad dictum diem etiam meminit Grevenus in auctario Vsuardi. Quare, quia arbitramur aliquam Ebbam solum ad hunc secundum Aprilis collocatam, quod alius Sanctus deesset, poterit deu traque agi	XXIII vel XXV Augusti.
Emigarda Virgo, inscripta est MS. Florario, aliis fere Irmgardis: & asseritur fuisse filia Comitis Zutphaniensis, coliturque præcipue	IV Septembris.
S. Irenæus Episcopus, S. Andochius, S. Benignus, Presbyteri, S. Tyrsus Diaconus, S. Felix negotiator, memorantur in MSS Reginæ Sueciæ, uno signato num. 130, & alio quod olim pertinuit ad quemdam Presbyterum Ecclesiæ Silvanectensis. Ex his coluntur S. Irenæus	XXVIII Junij.
SS. Andochius, Thyrsus & Felix	XXIV Septembris.
S. Benignus autem	I Novembris.
S. Ebregisus, Episcopus Tungrensis & Martyr, Tremoniæ sepultus, memoratur a Ferrario in Catalogo generali; Molano & aliis	XXIV Octobris.
Didacus, Episcopus Oximensis in Hispania, indicatur a Richardo Witfordo in Martyrologio Anglice edito. Nos late de eo egimus ad diem VI Februarii inter Prætermissos, ubi ulteriorem inquisitionem reiecimus in diem quo refertur a Ghinio	XII Novembris.
Barlaam, Eremita & Confessor, indicatur a Greveno, Canisio & in MS. Florario Nobis ignotus; nisi sit Barlaam, qui cum Iosaphat in India vixit & colitur cum eodem	XXVII Novembris.
S. Fara Virgo refertur a Ferrario, Brugis adscripta. Est illa Fara seu Burgundofora, Abbatissa Evoriacensis in diœcesi Meldensi, quam plures referunt die sequenti. Proprius dies, quo colitur in ecclesia & diœcesi Meldensi est	VII Decembris.
S. Nicasii, Episcopi & Martyris, Remis Translatio indicatur in scriptis additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum, dies depositionins est	XII Decembris.

DE S. POLYCARPO ET SOCIIS,
Martyribus Alexandriæ.

SUB MAXIMIANO.

[Commentarius]

Polycarpus, Martyr, Alexandriæ (S.)
Socii Martyres, Alexandriæ (SS.)

G. H.

Memoriam sacram S. Polycarpi Martyris celebrant Græci in Menæis suis & apud Maximum Cythærorum Episcopum ἐν βίοις Ἁγίων; & in menæis addunt hoc distychon.
Τμηθεὶς ὡς κλῆμα Πολυκάρπος Κυρίου,
Πλείονα καρπὸν αὐτῷ πολύχουν φέρει. [S. Polycarpi cultus,]
Alluditur ad nomen S. Polycarpi, quo Multus fructus indicatur; ut autem ei majorem fructum & multifarium ferret, debuit ipse ut palmes Domini scindi & amputari: quando scilicet est capite plexus: uti latius explicatur in menologio Græcorum, quod jussu Basilii Porphyrogeniti Imperatoris conscriptum est seculo Christi decimo: in quo Certamen sancti Martyris Polycarpi ad hanc II diem Aprilis ita proponitur.

[2] [Elogium Martyrii] Sanctus Christi Martyr Polycarpus fuit sub Imperio impii & flagitiosi Maximiani, ex civitate Alexandria. Cum vero Christianus esset & maximo divini cultus & honoris studio flagraret, videretque per singulos dies fidem Christi confitentes in vincula coniici, & multiplicibus affligi tormentis; non potuit illud amplius perferre. Præsidentem ergo Principem videns, hominum sanguinem tamquam aquas effundentem, coram ipso consistens, redarguit eum, dicens: Quid ita, o canis insatiabilis, humanæ naturæ oblivisceris? dum & viros unanimes & qui tecum sunt ejusdem consortes naturæ tamquam ligna dissecas, hac solum de causa quod verum Deum confiteantur & prædicent, atque idolorum errorem detestentur: sicuti etiam ego facio, qui etiam Christi servus sum. Quibus verbis cum Præsidem in iram excitasset, mox vinctus est & acriter excruciatus, sicque ad finem vitæ usque Christum in ore ferens, capite obtruncatus fuit. Hæc ibi.

[3] Synaxarium MS. Græcum, quod spectat ad Collegium Claromontanum Societatis Iesu Parisiis; plures illi socios adjungit his verbis: καὶ ἄθλησις τοῦ ἁγίου μάρτυρος Πολυκάρπου καὶ τῆς συνοδίας αὐτοῦ. [Socii.] Quæ eadem leguntur in MS. Parisiensi Cardinalis Mazarini, & Mediolanensi bibliothecæ Ambrosianæ signato littera O & numero 148, item in MS. Arabo-Ægyptiaco Menologio, quod ex Arabica lingua pro nobis in Latinam transtulit Gratia Simonius, tunc Romæ collegii Maronitarum alumnus: in quo ista verba leguntur: Certamen S. Polycarpi & sociorum ejus.

DE SANCTO APPHIANO S. ÆDESII MARTYRIS FRATRE
Martyre Cæsareæ in Palæstina,

SUB MAXIMINO.

[Praefatio]

Apphianus, Martyr, Cæsareæ in Palestina (S.)

G. H.

[1] Tria celebrantur loca ortu, studiis & martyrio S. Apphiani illustrata: ex his urbs Palæstinæ Cæsarea, palæstra martyrii, eminet. [Cæsarea Palæstra Martyrii.] Est ea post Hierosolymam primaria, & Palæstinæ primæ metropolis, ac Sedes Archiepiscopalis, atque ut infra indicatur, in littore maris sita. Altera urbs, S. Apphiani studiis & pia educatione nobilitata est Berytus, & ipsa in Phœnicia prima urbs Episcopalis sub Patriarchatu Antiocheno, [Berytus studiorum,] prope mare sita. In tertio loco, in quo vitam auspicatus est, nonnulla suboritur difficultas. Lydia regio in Menœis Græcis aßignatur: at Lycia apud Eusebium infra dicitur, regio Asiæ ad mare Mediterraneum haud procul ab insula Rhodo. [nativitatis urbs Lyciæ Pagas,] de urbe ista habet Eusebius, Ἔι τις ἄρα Παγὰς ἐπίσταται τῆς Λυκίας οὐκ ἄσημον πόλιν. Si quis ergo Pagas novit, urbem Lyciæ non obscuram. Verum in aliis MSS. istæ voces ἄρα & Παγὰς in unam constantur, & dicitur Ἀραπαγὰς, & per contractionem Ἁρπαγὰς & Ἁραγὰς. Verum hujusmodi hujusmodi loca neque in Lycia, neque in Lydia reperiuntur: & tamen urbs fuit non obscura. Henricus Valesius, in suis ad hunc locum Annotationibus, coniecit oculos in urbem Lyciæ Episcopalem Araxam; quod non displicet. Quid si dicatur, [num Araxa an Patara?] vox Παγὰς immutata, & Patara urbs Lyciæ Episcopalis sit intelligenda, oraculo Apollinis olim celebrata? Est hæc sita in ora maris Pamphilii, prope ostia fluminis Xanthi, unde facilis fuit navigatio, tam Berytum quam Cæsaream. Et hæc de locis dicta sufficiant.

[2] [Acta ex Eusebio.] Acta S. Apphiani damus ex Historia Ecclesiastica Eusebii Pamphili, qui ea describit libro de Martyribus Palæstinæ cap. 4, sive (ut alii disserunt) lib. 8 Historiæ cap. 14. Fuit is oculatus testis rerum gestarum, imo cum S. Apphiano in eadem domo convixit. [compendia apud Græcos ad 2 Aprilis.] Ex hisce Actis varia compendia leguntur in Menologio Græco Basilii Imperatoris, & alio Cardinalis Sirleti, & in aliis Menæis & Synaxariis Græcis tam excusis quam manu exaratis. Similia sunt Acta ex MS. Veneto eruta, a Francisco Zino latine reddita, & sub nomine Metaphrastæ perperam edita ab Aloysio Lipomano. Aliqua his compendiis obrepserunt menda: quorum præcipuum est, quod dicatur Cæsareæ aut Beryti a S. Pamphilo Martyre in sacris litteris exercitatus. Videntur isti Græci solicite cavisse, ne S. Apphianus ab Eusebio Pamphili, qui postmodum in hæresim est lapsus, diceretur esse eruditus. Appellatur præterca a Metaphraste & alijs Amphianus non Apphianus, forsan in errorem abductis, quod alius hoc die colatur Martyr Amphianus, in Africa passus, de quo ejusque socijs mox agemus, & potißimum ex antiquis Martyrologijs Latinis. [ab antiquis Latinis refertur; Aprilis.]

[3] Celebrem cultum habet noster hic Martyr S. Apphianus in omnibus pene fastis Latinis, sed ad diem quintum hujus mensis Aprilis, quem referunt quatuor Martyrologij Hieronymiani apographa antiqua; item Vsuardus, Ado, Notkerus, Auctor Martyrologij sub nomine Bedæ excusi, Bellinus, Grevenus, Maurolycus, Molanus, Canisius, cum plurimarum Ecclesiarum Martyrologijs MSS. & hac fere ubique phrasi: In Cæsarea Lyciæ & S. Amphiani. Vbi copula conjunctiva videtur transposita, & sic legi debere: In Cæsarea & Lycia S. Amphiani: quod utroque loco ei debita veneratio olim esset adhibita. Græci memoriam ejus ad hunc referunt, eique conjungunt Ædesij fratris martyrium, tali disticho præeunte.

Τὸν Ἀμφιανὸν ὁρῶν λαβόντα στέφος,
Ἕσπευδεν Αἰδέστος θανειν προθύμως.

Partam Amphiano fratri coronam intuens
Ædesius, illi commori festinavit.

[4] Ast neque eodem quo frater loco passus est Ædesius, ut potuerit ejus exemplo accendi; neque eodem tempore: [a Græcis hodie una cum fratre.] sed verosimiliter duobus aut tribus annis ante ipsum, ut potius dicendus fuerit sui Martyrii fama illius animum excitasse, ad parem de idololatria lauream expetendam. Et hunc quidem Græcos imitati, Galesinius atque Baronius retulerunt ad præsentem diem II Aprilis; atque cum iisdem appellant Amphianum: Ædesium vero precitatus Romani Martyrologii Recognitor distulit ad diem VIII Aprilis (quando & nos de illo agemus) ibique vocavit fratrem Apphiani: quam lectionem Malumus ex Eusebio retinere, ut vel sic commodius distinguatur ab Amphiano Martyre Afro, paulo post cum aliis sociis proponendo.

[5] Pro anno & die martyrii significando indicatur infra num. 3 bellum adversus Christianos a Maximino excitatum, anno tertio persecutionis Diocletiani: cujus primus annus, eodem Eusebio teste libro eodem de Martyribus Palæstinæ cap. 2 cœpit anno Diocletiani XIX mense Xanthico, propositis edictis, cum salutaris Passionis dies immineret. Annus is fuit CCCIII quo Pascha celebratum est XVIII Aprilis. Executio autem non videtur continuo facta per totum Imperium, ideoque anno tertio dictæ persecutionis videtur includi posse initium mensis Aprilis anni CCCVI, [an passus anno 306. feria] quando cyclo solis septimo & littera Dominicali F feria sexta, Græce ἡμέρα παρασκευῆς, infra requisita, incidit in diem quintum Aprilis, [sexta 5 Aprilis?] prout in antiquis Martyrologiis Latinis celebratur martyrium S. Apphiani. Videtur autem dies quintus Aprilis convenire in diem secundum mensis Xanthici apud Cæsareenses & alios vicinos in Palæstina.

[6] Illustravimus ad diem XXVI Februarii Vitam S. Porphyrii, in Gazensem Episcopum a Ioanne Archiepiscopo Cæsareensi ordinati, in qua Vita a Marco discipulo ejus scripta, num. 21, dicuntur menses Gazæorum in Ianuario quinque diebus præcedere ante dies Romanos, qui proinde, ob viginti & octo dies solum numeratos in Februario Romano, credi possunt ad tres solum dies mense Aprili, præveniri ab iisdem Gazæis, & in horum Metropoli Cæsarea: & sic feria sexta, ab Eusebio indicata, [num anno 308. 2 Aprilis?] cum secundo die mensis Xanthici & quinto die nostri Aprilis optime conveniret: sed tunc illud πρὸ τεσσάρων Νώννων Ἀπριλλίων, ante diem quartum nonas Aprilis, tamquam glossema a posteris imperite intrusum, esset aut expungendum aut mutandum. Vt autem feria sexta conveniret in diem secundum Aprilis, expectandum foret usque in annum CCCVIII, qui non foret annus tertius, sed quintus persecutionis Diocletiani. Hæc viris eruditis ad ulteriorem disquisitionem placuit proponere.

ACTA MARTYRII.
Auctore Eusebio teste oculato.

Apphianus, Martyr, Cæsareæ in Palestina (S.)

AUCTORE EUSEBIO

[1] Maximinus Cæsar, ex eo tempore, quo ad Imperium evectus est, quasi qui odii in Deum, [In atroci Maximini persecutione,] & impietatis sibi innatæ insignia ostentare vellet, violentius quam superiores Principes persecutioni nostrorum incubuit. Cum igitur omnes graviter perturbati, hac & illac dispergerentur, & periculum effugere unusquisque omni ope laboraret, maximusque tumultus cunctas Provincias occupasset; qua tandem oratione divini amoris ardorem plenamque fiduciæ confessionem beati ac revera innocentis oviculæ, Apphiani Martyris pro merito poterimus exponere? Qui quidem ad portas urbis Cæsareæ admirabile exemplum sinceræ erga verum Deum pietatis cunctis illius incolis spectandum præbuit, [S Apphianus passus est Cæsareæ,] idque nondum viginti annos natus. Ac prius quidem cum secularium disciplinarum causa, utpote parentibus ortus locupletissimis, plurimum temporis Beryti esset commoratus; [Beryti disciplinis & pietate imbutus,] incredibile dictu est quo pacto in ea civitate, calcatis adolescentiæ cupiditatibus, nec vigore corporis, nec sodalium consuetudine corrumpi se passus, modestiam amplexatus sit; honeste, sobrie ac pie ex præcepto Christianismi degens, moresque suos moderans atque castigans. Quod si patriam quoque ejus commemorare convenit, eamque urbem, ex qua tam generosus religionis nostræ ortus est pugil, debito præconio exornare; [natus in Lycia:] equidem id faciam libentissime. Si quis ergo Pagas novit urbem Lyciæ non obscuram, inde oriundus fuit nobilis adolescens.

[2] Qui quidem reversus postea a Berytensibus studiis, cum pater ipsius principem locum domi obtineret; ipse nihilominus cum patre & propinquis suis versari non sustinuit; [relictis parentibus] eo quod illi ex divinæ religionis præceptis vitam agere recusarent. Sed divino quodam spiritu afflatus, & præ innato Philosophiæ studio, seu potius cælestis ac veræ sapientiæ amore, vanam hujus seculi gloriam & corporis voluptates despiciens, [& gloria mundana,] clam domo aufugit. Ac ne quidem de sumptu ad diurnum victum necessario solicitus, ob spem ac fiduciam, quam in Deo collocaverat; prævio & quasi manu ipsum ducente Spiritu sancto, Cæsaream pervenit, ubi corona Martyrii ipsum manebat. [Cæsareæ habitat cum Eusebio:] Ibi nobiscum versatus, cum ex sacrarum litterarum lectione, quantum fieri potuit brevissimo illo tempore, fructus sibi collegisset, & congrua arctioris abstinentiæ exercitatione semet roborasset, tandem ejusmodi exitu inclaruit, quem quisquis visu accepit, fieri nullo modo potest, quin simul obstupuerit. Quisquis vero auditione tantum acceperit, admiretur necesse est adolescentis fiduciam, libertatem, constantiam, & ante omnia consilii ac propositi ipsius audaciam: quæ quidem zeli divinæ religionis & divini cujusdam spiritus argumenta sunt certissima.

[3] [fervente ibi persecutione,] Nam cum Maximinus secundum adversus nostros bellum excitasset anno tertio persecutionis Diocletiani; & per omnes provincias missa essent tyranni edicta, quibus Rectores jubebantur operam dare, ut omnes omnium urbium incolæ diis publice sacrificarent; cumque præcones per universam Cæsaream cunctos patres-familias ad dæmonum templa jussu Præsidis revocarent; ac præterea Tribuni militum singulos ex tabella nominatim citarent; omnibus ubique locorum Christianis inexplicabili malorum turbine concussis, hic, quem supra nominavimus, nemini communicato consilio, clam nobis qui in eadem domo degebamus, clam universa militum cohorte qui circa Præsidem stabant, ad Urbanum, tunc forte libantem, intrepidus accessit: [Præsidem monet ut ab idololatria absistat:] fidentique animo, comprehensa ejus dextera, e vestigio quidem sacrificium omittere ipsum coëgit: mox instar prudentissimi monitoris cum divina quadam gravitate hortari eum cœpit, ut ab errore desisteret: quippe absurdum esse, quod posthabito veri ac solius Dei numine simulacris ac dæmonibus homines sacra faciant. Id autem, ut verisimile est, agebat fortissimus invenis, divina quadam virtute (quæ ipsum ad hoc impulerat) omnibus, ut ita dicam, inclamante ac denuntiante per hoc facinus, tantum abesse, ut Christiani, qui quidem eo nomine digni essent, ab eo quem semel imbibissent divini numinis cultu unquam abducerentur; quin potius minis, & his quæ minas subsequi solent cruciatibus, adeo illos superiores esse, ut adhuc eo liberius inposterum loquantur, & ingenua atque intrepida voce veritatem prædicent, ipsosque etiam si fieri possit persecutores suos hortentur, ut abjecto impietatis errore, eum qui solus est Deus agnoscant.

[4] Post hæc supradictus juvenis, [plagis discerptus carceri includitur:] in præsentia quidem (utpote tam audaci perpetrato facinore) a militibus, qui præsidi apparebant, tamquam a feris bestiis discerptus, & innumera verbera toto corpore fortissime perpessus, in carcerem conjicitur. Ubi cum noctis ac diei unius spatio pedibus in nervo distentis mansisset, postero die in judicium adducitur. Compulsus deinde a Judice diis sacrificare, invictam adversus ærumnas, & quantumvis horrendos dolores constantiam animi declaravit; lateribus non semel, sed iterum & sæpius, ad ipsa usque ossa & viscera sulcatis; totque plumbatarum ictibus in os ac cervicem verberatus, ut contusa ac tumefacta facie, [inter horrenda tormenta in victus,] ne ab illis quidem qui eum optime norant agnosceretur. Verum cum ille tantis doloribus nullatenus cederet, tortores jussu Præsidis linum oleo madefactum pedibus ejus circumponentes, ignem postea subjecerunt. Quo facto, quantos beatissimus Martyr dolores persenserit, nulla ut arbitror oratione explicari potest. Ignis siquidem consumptis ejus carnibus ad ossa usque penetrabat, adeo ut universus humor corporis, ceræ instar liquefactus, stillatim difflueret. Sed neque his cruciatibus superatus, licet jam victis & ob portentosam ejus fortitudinem animum despondentibus adversariis, rursus in vincula compingitur. [in mare projicitur:] Dehinc tertio post die Judici oblatus, eamdemque fidei constantiam licet semivivus professus, in profundum mare demersus est.

[5] Ea vero quæ continuo subsecuta sunt, illis fortasse, si retulero, incredibilia videbuntur, qui oculis suis hæc minime viderunt. Verum tametsi id procul dubio eventurum intelligam, facere nullo modo possum, quin rem gestam posterorum memoriæ commendem: quippe cum universi propemodum incolæ urbis Cæsareæ testes hujus miraculi extiterint. Nulla certe ætas tam stupendæ reispectaculo non interfuit. Postquam igitur sanctissimum illum ac beatissimum juvenem medio mari in altissimum, [quo subita tempestate concusso,] ut ipsis videbatur, gurgitem submerserunt; repente tantus motus tantusque fragor non solum mare, verum etiam cælum omne concussit, ut terra quoque & ipsa Cæsareensium civitas eo motu quateretur. Eodem etiam temporis momento, quo repentinus ille ac mirabilis terræ motus acciderat divini Martyris cadaver, utpote quod marini fluctus continere non poterant, [Corpus in littus defertur.] ab iisdem ante portas civitatis ejectum est. Hujusmodi fuit exitus admirandi Apphiani, die secundo mensis Xanthici, quod est ante diem quartum Nonas Aprilis feria sexta.

DE S. THEODOSIA VIRGINE
Martyre Cæsareæ in Palæstina.

SVB MAXIMINO

[Praefatio]

Theodosia, Virgo Martyr, Cæsareæ in Palestina (S.)

AUCTORE G. H.

[1] Evsebius Pamphily, libro de Martyribus Palæstinæ, accurate agit de iis qui coram oculis suis in urbe Cæsarea paßi sunt: e quibus fuit S. Apphianus, anno tertio persecutionis Diocletiani coronatus, cujus Acta Martyrii jam jam dedimus ex capite illius quarto. [Inter Martyres Cæsareæ passos] At capite sexto describit Martyrium S. Agapii, anno quarto persecutionis paßi die XX Novembris. Deinde anno persecutionis quinto, memorat capice septimo varios Martyres: & primo loco S. Theodosiam Virginem, quæ etiam hoc secundo Aprilis variis fastis est inscripta; atque hoc ei scribit elogium.

[2] [S. Theodosiæ laudatur ab Eusebio.] Cum vero quintus jam annus persecutionis volveretur, die secundo mensis Xanthici, quod est ante diem quartum Nonas Aprilis, ipso Dominicæ resurrectionis die, rursus apud Cæsaream Theodosia Virgo, ex urbe Tyro oriunda, fidelis gravisque inprimis puella, nondum octodecim annos nata, ad vinctos quosdam accessit, qui regnum Dei libere confitentes ante prætorium sedebant, tum ut eos salutaret, tum ut (quod credibile est) eos rogaret, ut cum ad Deum pervenissent, sui memores esse vellent. Quo facto, quasi impium quoddam ac nefarium facinus perpetrasset, correpta a militibus deducitur ad Præsidem. Ille confestim ut erat insanus, & belluino quodam furoris impetu incitatus, cum eam acerbis atque horrendis tormentis excruciasset, & latera ipsius ac papillas ad ipsa usque ossa ferreis ungulis exarasset; spirantem adhuc & læto atque hilari vultu cuncta tolerantem, marinis fluctibus mergi jubet. Hæc ibi. Præses appellabatur Urbanus, uti supra ex Actis Martyrii S. Apphiani constat, & paßim ab aliis notatur.

[3] Celebris est cultus hujus Virginis & Martyris apud Græcos & variis diebus; [Cultus ejus apud Græcos 2 Aprilis.] ac primo refertur hoc secundo Aprilis in MSS. Menæis Parisiensibus Cardinalis Mazarini & Divionensibus Petr. Francisci Chifletii, elegio desumpto ex Eusebio jam relato; quod idem extat in Menæis excusis & apud Maximum Cytheræum atque in Menologio Sirleti, sub nomine Theodoræ loco Theodosiæ; quod sequuntur Galesinius & Baronius, sed Theodosiam appellant.

[4] Alter dies apud Græcos est tertius hujus mensis Aprilis, quo refertur in MSS. Menæis Taurinensibus Ducis Sabaudiæ & Mediolanensibus bibliothecæ Ambrosianæ, [Item 3 Aprilis] in codice littera O & numero 148 signato, elogio fere eodem atque ex Eusebii verbis contracto. Memoratur eodem die, & quidem primo loco in Menologio Basilii Imperatoris, unde sumptum elogium, eo quod nonnullæ novæ circumstantiæ addantur, hic damus, [cum elogio Basilii Imperatoris,] & est ejusmodi: Die tertia mensis Aprilis certamen S. Theodosiæ Virginis & Martyris. Theodosia Christi Martyr fuit ex urbe Tyro oriunda, quæ cum decimum octavum ætatis suæ annum ageret, deprehensa est eo quod Christiana esset: & adducta ad Præsidem Palæstinæ, & de religione interrogata, Christum est confessa. Quapropter percussa est in lateribus & uberibus, ac jussa est Christum negare ac idolis sacrificare. Cum vero ad id suaderi non posset, detrusa est in carcerem, mandatumque carceris custodi, ut non modo ipsam diligenter custodiret, sed etiam ne quempiam ad eam visitandam ingredi permitteret, eique non adferret cibum quousque Christum negaret, diisque sacrificaret. At multis jam diebus elapsis, e carcere educta est, & denuo coacta est impuris dæmonibus sacrificare. Id autem cum audire recusasset, prius acriter cruciata est; deinde in mare projecta, suum Domino reddidit spiritum. Hæc ibi.

[5] Tertius dies, cultu; ejus sacro apud Græcos aßignatus, est vicesimus nonus Maji, isque præ reliquis videtur celeberrimus. [& solennissime 29 May.] Nam majori encomio memoratur in jam citato Menologio Basilii Imperatoris, MS. Synaxario Claromontano Societatis Iesu Parisiis, in Menæis excusis & manu exaratis, item apud Maximum Cytheræum & in Menologio Cardinalis Sirleti. Præterea totum officium Ecclesiasticum cum suis odis & hymnis peragitur in Menæis de S. Theodosia, de qua illud ibidem elogium proponitur.

[6] S. Theodosia Martyr Cæsareæ. Cum hæc sacra & sancta Virgo octavum decimum ætatis annum ageret, ex urbe Tyro exorta, [Elogium ex Menæis,] quinto persecutionis anno Cæsareæ pro fide decertavit. Nam jam vincta & mox pœnas datura, libera tamen voce Christum confessa est. Iudicibus vero jam pro tribunali considentibus, ad Urbanum Præsidem adducta fuit. Quam ille frustra ad idolis sacrificandum hortatus, jussit adeo excarnificari, ut papillis ac lateribus laceratis, eo usque crudelis tyrannus progrederetur, quoad ossa & viscera apparerent. Cum ergo puellam omnia supplicia patientissime sustinentem cerneret, omniaque tormenta sine voce & gemitu tacitam perferre; hortabundus rogavit illam, ut diis sacrificare vellet. Tum illa, oculis fixis eum aspiciens, amœno & ridenti vultu dixit: O homo, quid ita aberras? Nonne vides quod per testimonium Christi jam Sanctorum Martyrum consortio digna fuerim habita? Tunc Præses, ubi se a puella derisum cognovit, majora adhuc tormenta Martyri admovit, ac demum in marinos fluctus præcipitari jussit: in quibus beato fine martyrium complevit. Hæc ibi, quibus consentiunt elogia in aliis Menologiis & Synaxariis tradita.

[7] [& Odis officii Ecclesiastici.] Adduntur odæ plusquam triginta, quæ magnificos S. Theodosiæ triumphos extollunt ob devictam tyranni malitiam & infestas dæmonum technas. Tormenta sæpius repetita inculcantur, & laudatur constantia Virginis, ideo a Christo sponso suo coronatæ. Æterna post Martyrium concessa ei gloria variis encomiis expenditur, & ejus apud Deum interceßio expetitur, ut fiat ægris salus & certa omnibus protectio. In adiunctis versibus indicatur ejus in aquis maris suffocatio, & a Christo in aquam refrigerii facta transpositio & sustentatio. Et hæc ex Græcorum antiquis monumentis prolata sufficiant.

[8] [Acta ex MSS Latinis omittuntur.] Ejusdem S. Theodosiæ venerationem ad Latinos olim translatam fuisse indicant antiqua Acta vitæ ac Martyrii ejus, quæ nos descripta habemus ex MSS. Trevirensi S. Maximini, Antverpiensi S. Bernardi ad Schaldim, & alio Serenißimæ Christinæ Reginæ Sueciæ, Reperimus etiam illa in MSS. Belfortiano, Budecensi, Rottendorfiensi, & Romano Ecclesiæ lateranensis, cujus meminit Aringhus lib. 1. Romæ subterraneæ cap. 16 num. 31, & Baronius in suis Annotatis ad hunc diem. Verum malumus ea omittere, veriti ne ex Actis aliorum Martyrum, ac forsan alterius Virginis, etiam Theodosiæ dictæ, sint plurima assuta aut inserta. Porro ex omnibus relationibus Græcorum & ipsius Eusebii testis oculati constat, eam obiisse in mare projectam. Verum in Actis Latinis dicitur ab Angelis in terram reducta, & saxum cui alligata fuerat manu portasse. Fuisset dein juxta eadem Latina Acta iterum comprehensa & in amphitheatro leoni, leopardo, urso, tauro aliisque bestiis obiecta, sed semper illæsa, ibidem capite plexa instar columbæ aureæ cælos ascendisset: & parentibus apparuisset,paruisset & dicuntur hæc gesta in Cæsarea Palæstinæ die Dominica, quarto, aliis tertio, Nonas Apriles. Quæ omnia, licet ante octingentos annos videantur conscripta, manlunius omittere, quia in silentio Eusebii & antiquiorum non satis credibilia sunt, & saltem summatim legi possunt apud Ioninum Mombritium tomo 2 folio 327, Vincentium Bellovacensem lib. 12. speculi Historialis cap. 67 (qui addit se ea ex gestis contraxisse) & Petrum de Natalibus, lib. 4 Catalogi cap. 25, qui omnes dicunt in Cæsarea Palestinæ passam.

[9] Ejusdem Virginis venerationem antiquam indicant Latina Martyrologia, e quibus quatuor apographa S. Hieronymi ista habent ad diem III Aprilis: [Veneratio in Fastis Latinis:] In Cæsarea Palæstinæ natalis S. Theodosiæ Virginis. Quæ eadem ad dictum diem leguntur in MSS. Atrebatensi, Tornacensi, Lætiensi & aliis. In Rabani Martyrologio plurima ex jam citatis Actis referuntur hoc modo: III Nonas Aprilis. Natale Theodosiæ Virginis, quæ passa temporibus Imperatorum Diocletiani & Maximiani in civitate Cæsarea, sub Urbano Præfecto. Nam hæc cum relictis parentibus confugisset ad carcerem, ubi Christi Confessores clausi erant, tenta est a militibus, & ducta ad tribunal Iudicis Vrbani. Quæ coram ipso adstans, nec adulationibus ejus est decepta, nec minis territa: sed sapientia Dei repleta, falsos Deos Gentilium disputando coram Præside confutabat. Unde & a tyranno nervis ligata & flagellis cæsa, non potuit vinei. Postea ei adhibita sunt varia tormenta, hoc est sartagines ignitæ, leones & bestiæ ex quibus nullam maculam passa est. Deinde in mare demersa, sed per Dei auxilium citius inde liberata, novissime gladio capite abscisso, obdormivit in pace, & complevit martyrium suum, honorifice a Christianis sepulturæ tradita. Hæc Rabanus, Ast Ado ad diem 11 Aprilis cum Actis latinis primum in mare mersam, dein bestiis projectam dicit, & adscribit Cæsareæ in Cappadocia, ubi nullum mare est. Vsuardus eodem modo passam ait Cæsareæ in Cappadocia, sed omittit submersionem in mari. Hinc Galesinius duas proponit Theodosias, sed a Baronio satis refellitur.

[10] Annus quintus persecutionis, prout constat ex dictis supra ad Vitam S. Apphiani, [Tempus Martyrii.] convenit, saltem usque ad Aprilem, in annum Christi CCCVIII. Verum quia tunc festum Paschale incidit in XXVIII Martij, potuit in Paschali festo, quinto aut quarto Kalendas Aprilis, capta fuisse, ac post aliquot dies II aut III Aprilis occisa.

Corpus, aut notabilem ejus partem, fuisse ex Palæstina Constantinopolim aliquando translatum, ejusque rei memoriam XXIX Maij festivius recoli in omnibus Menæis ac synaxariis Græcis, ex eo suademur, quod hujus sanctæ Virginis celeberrimus fuerit in urbe Regia cultus, [Corpus an ex Palæstina delatum Constantinopolim,] singulari Officii ecclesiastici totius prolixitate commendatus, Etenim Menæa & Synaxaria superius allegata fere conscripta fuere ad usum Constantinopolitanarum ecclesiarum; quo fit ut in propriis illius urbis festis ornandis explicandisque magis se extendant. Proprium autem hoc fuisse Constantinopolitanis festum colligitur etiam ex Ephemeride Metrica, unicum solum quot diebus Sanctum proponente, quæ ad dictum XXIX Maij sic habet:

Εἰκάδι ἡδ᾽ ἐνάτη Θεοδοσίην πόντος ἔμαρψε

Vicena nona mersa est Theodosia ponto.

Vnde autem fuisset Constantinopolitanis ita proprium hoc festum, idque alto quam obiti martyrii die, nisi ex occasione Translati eo corporis vel alia simili? Moschi quoque sive Rutheni, Fastos sacros Constantinopoli mutuati, hunc ibidem celebrem cultum confirmant; dum in suis tabulis, quas Amstelodami vidimus apud V. CL. Laurentium vander Hem, unicam Theodosiam isto die Maij repræsentant. Porro nostram de Corpore Constantinopolim translato persuasionem confirmavit nuper Perstrenui Francisci Nigri Veneti Loritæ & Protonotarii Apostolici, felicissimum Theodosiæ Virginis de tyranno tropheum, ad felicissimam Victoriam Columnam Piscariæ Marchionissam. Libelli antographum, a Georgio Cardoso Hagiologii Eusitanici auctore cum haberet Don Gaspar Ibañez de Segovia Peralta, Agropolitanus Marchio; indicavit nobis, significavitque, post longum de persecutionibus Ecclesiæ per aliquot capita descriptis exordium, in materiam veniri per hæc verba: Sed nos Theodosiæ Virginis pudicissimæ Martyrisque felicissimæ agonem descripturi, tripartitum opusculum facile consequemur, si primo ejus familiam vitæque conditionem, secundo si constantem Christianæ fidei confessionem triumphaleque martyrium, postremo si ea miracula, quibus nos & quondam donarit & indies beatissima virgo ista donare non cessat, brevi quodam argumento facilique oratione persequemur.

[11] [& hinc illius apud Venetos cultus?] In hac autem postrema parte narrat ille Venetus Præsbyter ac scriptor (quem claruisse circa annum MCCCCLXXX testatur Gesnerus in Bibliotheca) quomodo cuidam piæ sanctimoniali apparens Beata, suumque nomen indicans, Vitam quoque perquiri jusserit; & hinc primum ceteris ejusdem monasterii virginibus, tum aliis matronis Venetis innotuerit; suique patrocinii efficaciam nonnullis testata miraculis, ipsum demum scriptorem voti nexu obligatum ad colligenda Acta sua impulerit, prout fecit Romæ existens infra Octavas Sanctorum omnium anno MDXIII. Et hæc quidem prædicti opusculi pars ultima, fideliter transcripta, prælo jam subiecta erat typisque excusa, quando ferale illud Blavianæ Typographiæ incendium totum fere secundum diem Aprilis abstulit, nobisque neceßitatem imposuit de novo commentandi quæcumque nunc legis. Ast humanißimus, quem dixi, Gaspar, neque sola nobilitatis prærogativa sed etiam eruditionis præstantia Excellentißimus, intellecto quod acciderat infortunio, semel iterumque describi rem eamdem curavit, usque dum tertia demum vice pervenit ad manus nostras, quomodo infra damus. Pars secunda, quam æque ac primam omittimus, terminabatur in nudæ asseveratione translati ex Palestina corporis atque Constantinopolim a fidelibus delati, absque indicio temporis aut ecclesiæ, ad quam & quo facta est translatio. Quasivimus etiam, num Venetiis, in cænobio Corporis Christi Ordinis S. Dominici aut alibi, superesset aliquis S. Theodosiæ cultus; sed idoneum nullum responsum accepimus: & tamen in prædicto codice habetur Officium proprium de S. Theodosia: & in miraculis num 4 dicitur, quod in multis tam monachorum quam monacharum Cœnobiis summa devotione quotannis celebretur ab anno 1440, ad eum qui ista scribebantur diem anno 1513.

[12] [Pars Reliquiarum in Dervensi monasterio:] Sammarthani tom. 4. Galliæ Christianæ, in enumeratione Abbatum Dervensis monasterii, de eorum XXII Rogerio sic loquuntur: MCVIII includit quodam scrinio corpus S. Theodosiæ Virginis, olim huc allatum a S. Berchario; qui monasterii fundator, felici obitu Martyr migravit ad Christum anno DCLXXXV, XVI Octobris; de ipsa autem S. Theodosiæ Dervense Martyrologium sic prosequitur elogium ab Vsuardo descriptum. Post multum tempus, corpus ejus multa devotione deportatum est Dervo monasterio a Fratribus loci, & magno debitoque honore locatum: & ibidem divina dispositione quiescit, pie petentibus acquiescens salutis suffragia. Ita post S. Bercharii Paßionem verba hæc recitat Nicolaus Camuzat, in Promptuario Antiquitatum Tricaßinæ diœcesis pag. 112, absque ulla mentione S. Bercharii, tamquam auctoris dictæ Translationis: quam etiam longe posterius factam censuit Saussajus, in Martyrologio Gallicano ad hunc diem ita scribens: Leodii celebratio natalis S. Theodosiæ Virginis … cujus sacrarum Reliquiarum portio ab Oriente, [an etiam Leodii?] nonnullis cum Sanctorum pretiosis pignoribus advecta, summoque honore tempore Notgeri Præsulis pientissimi excepta, ibidem cultum sanctæ ipsius Christi athletæ propagavit. At ut tota demum Patrocinio Galliæ beata Virgo addiceretur, quidquid residuum erat sacratissimi ejus corporis, divino beneficio intimum in Galliæ sinum deportatum, in Dervensi monasterio Trecensis Diœcesis, magna veneratione servatur & colitur. Porro Nothegerus vir sanctus, Leodiensium ordinatus Episcopus, XXXVI annis præfuit, ut scribit Albericus in Chronico, ad annum DCCCCLXXII initia ejus collocans; quo tempore ex mente Saußaji posterior esset Dervensium Reliquiarum Translatio. Sed de hoc minus laboramus: magisque optaremus scire, unde de Reliquiis Leodium advectis acceperit Saussaius ea quæ narrat; cum neque in Breviariis aut Martyrologiis Leodiensibus impreßis ac MSS. neque in Bartholomæi Fisen Leodiensi historia vel Leodiensis Ecclesiæ Floribus, ullum appareat vestigium istius singularis cultus, quem Saußaji verba tamquam notißimum indicant.

[13] [aliquod corpus S. Theodosiæ Bononiæ.] Bononiæ apud Monachas sanctißimæ Trinitatis est in veneratione, corpus S. Theodosiæ Virginis & Martyris, eo Roma anno MDCXXII translatum, & electus ejus cultui hic dies II Aprilis ob nomen Martyrologio Romano inscriptum, licet diversæ sint Virgines & Martyres.

[14] Eodem modo apud Hispanos in magna veneratione esse quamdam Virginem & Martyrem Theodosiam, docet Ioannes Marietta lib. 4 de Sanctis Hispaniæ cap. 66, ubi ista habet: Prope urbem Victoriam, supra rupem inter Salvam-Terram & oppidum sanctæ Crucis de Campezo, [aliud in Hispania, in regno Alavæ] conditur corpus cujusdam Divæ cognomento Theodosiæ, de qua nec ullam inveni historiam. Die secunda Aprilis agit Usuardus in suo Martyrologio, de quadam hujus nominis Sancta, & hujus regionis oppidani eodem die festum hujus nostræ Theodosiæ celebrant tali veneratione, ut vix ullus deficiat pagus, qui cum umbella processionaliter & litaniis non accedat, ut Deus per hujus Sanctæ merita omnium necessitatibus occurrat. Hæc ibi. Est indicata Victoria urbs præcipua regni Alava, in confinio Guipiscoæ & Biscaiæ, a qua XVI millibus passuum distat Salva terra, & ab hac Ecclesia S. Theodosiæ sex millibus passuum. Et hæc videbantur solum de hac S. Theodosia posse sciri, cum ecce nuper in Pseudo-dextri Chronico inserta sunt ista verba ad annum 430. Eodem tempore allatæ ad Hispanias reliquiæ sacræ Virginis Theodosiæ, ad Cæsaream Palestinæ passæ sub Maximiano, & ad oppidum haud ignobile Cantabriæ dictum Salvam-Terram cum maximo honore devectæ. Hæc ibi: quæ non ut fictitia, sed ut certißima, mox Martyrologio Hispanico Tamaji Salazar inserta; nunc etiam a viris eruditione claris in ipsa Hispania exploduntur.

MIRACULA S. THEODOSIÆ
Auct. Francisco Nigro Protonotario Apostol.
Ex MS. D. Gaspari Ibañez, Marchionis Agropolitani.

Theodosia, Virgo Martyr, Cæsareæ in Palestina (S.)

EX MSS.

[1] [Constātinop. translata claret miraculis.] Cum autem Deo summo optimo nefas esse videretur, beatissimæ Virginis Theodosiæ corpus inter fœdissimos carnifices jacere; eo inspirante Christiani quidam ex Cæsarea civitate membra ipsa sanctissima in Constantinopolitanam urbem a transferenda curavere, atque quarto b Kalendas Junias non post multos annos in condigno monumento condidere. Ubi tanta cœpit, meritis hujus sanctissimæ puellæ, in populos Deus ostendere miracula, quod totus pene terrarum orbis ad ejus sepulchrum confluebat. Cæci enim luminis instaurationem, claudi rectum incessum, mutili membrorum integritatem, languentes salutem, lymphatici sanitatem, ægrotantes valetudinem, dejecti arrectionem, afflicti solatium, egentes subsidium, naufragi salutis portum, juvenes correctionem, senes corroborationem, hæretici fidem, fideles stabilitatem percipientes, tantæ Virginis nomen in astra tulere.

[2] Exacto multorum annorum curriculo, cum propter bella dissentionesque (ut fieri solitum est) sæpius Byzantia civitas hostium depopulationes passa fuisset, [Venetiis monachæ cuidam nomen ejus divinitus indicatur,] crebrescentibus in dies discordiis præliisque sævissimis, celeberrima Theodosiæ memoria, (ut his in rebus sæpissime contingere solet) una cum aliarum rerum tam publicarum quam privatarum celebritate, aliquantulum deficere cœpit. Unde cum in præclarissima Venetiarum civitate tantæ Virginis nomen adhuc incognitum haberetur; in sanctissimarum quarumdam monialium cœnobio, c quod saluberrimo Christi corpori dicatum erat, venerabilis quædam monacha cœlibem vitam agebat, cui nomen erat Bartholomæa: quæ quondam cum primis Sororibus in novum templum illud, Deo servitura, fuerat ingressa. Hæc fortasse dubii cujusdam decisionem audire desiderans, quod nullis Scripturarum lectionibus percipere poterat; cum in sanctissima Joannis & Pauli d festivitate nocturno tempore, ut imbecillitas nostra requirit, se quieti dedisset, claram hujuscemodi vocem sensit: O quam sapiens Theodosia, quæ nullum penitus Christianæ fidei articulum ignoravit. Quod cum audiisset Bartholomæa, non semel tantum, sed terque quaterque nocte illa repetitum; admirata primum inauditæ Virginis nomen, statuit devotissimo quodam animo, ejus solennitatem inter reliqua divina Officia celebrare; sed ignorabat quonam potissimum die, quove officio id peragere posset: nec enim ejus vitam e senserat; nec quo tempore mortem relinquens; ad vitam transivisset. Accessit ergo ad monacham, sibi & amore & benevolentia conjunctam; atque illi omnem hujusce rei feriem secreto exponens, quid sibi agendum esset sedula consulebat.

[3] Evolvunt Martyrologium f Sanctissimæ Virgines, si forte Theodosiæ vitam ibi reperire possent: sed cum nihil horum ibi invenissent, sequenti nocte, Virgo quædam, annorum circiter decem & octo, viridi induta veste, ac pulcherrimo stemmate g decorata, oculis sidereis prædictæ Bartholomææ in somnis apparuit; ac quasi buxeum ramum, quem manibus gestabat, eidem offerens; suavissime dixit: [Quæ illius conspectu dignata] vallatum sanguine ramum juxta pluteum plantate: videbatur enim ei ad h pluteum illum esse, ubi nunc in eodem templo erectum est sacellum, divo Hieronymo ac divæ Theodosiæ dedicandum. Quem cum plantasset Virgo, ac subito mirifice videretur excrescere, non obscure intellexit, Theodosiam prius Martyrio vitam finivisse, plantatumque ramum tam subito excrevisse, ut exiguam primum sui notitiam in maximam omnium devotionem augendam indicaret. Cumque multis postea diebus, & sæpissime quidem, [semel] tam vigilans quam dormiens de tanta Virgine multa verba per spiritum relata sentiret, animo magis in dies ad Virginem directo, ejus Passionem summa diligentia inquirere cœpit. Quam cum reperiisset in libro historiarum i Vincentii, maxima quidem jucunditate perlegit, ac ex fidei ejus expositione apud tyrannum pristini tandem dubii quod habebat, decisionem invenit: unde & talem sæpius historiam devotissima mente legebat.

[4] Sed quodam noctis tempore, dum in honestissimo cubili suo predicta Bartholomæa quiesceret, apparuit ei beatissima Theodosia, viridi veste induta, ac imperfectam visa est ei coronam porrigere. Cujus cum imperfectionem miraretur; causamq; penitus intelligere non posset; deducta ad eam insequenti die martyrii sui partem quæ in prima deficiebat historia, k hanc intellexit esse coronȩ partem imperfectam, [iterumque] quæ prius ei a beata virgine fuerat oblata. Consecuta igitur de notissima Bartholomæa hujus beatissimæ Virginis perfectam ex omni sui parte historiam, procurante Fantino Dandulo, Patritio Veneto, tam clarissimo quam religiosissimo, apud Generalem Prædicatorum l Vicarium, quibus illud Monacharum Cœnobium commendatum erat, facillime impetravit, ut a Sororibus solenne quotannis in suo sacello, [curat diem festum agi.] quamprimum ut diximus erigendo, celebraretur officium, quod ab anno salutis Dominicæ quadragesimo supra millesimum & quadringentesimum, in hunc usque diem in tantam quidem venerationem processit, ut in multis tam Monachorum quam Monacharum cœnobiis, summa devotione quotannis, solenniter celebretur.

[5] Erat præterea in Veneta Civitate Francischina quædam, venerabilis matrona, Andreæ Ingenierii, qui tunc B. Thomæ dicatas ædes populumque sibi commissum ibidem gubernabat, [Matrona ægrotans] integerrimi scilicet Sacerdotis mater: quæ cum adeo diversis variisque ægritudinibus premeretur, ut vix oculos aperire posset, a Constantinopolitana serva, quamdiebus illis ejus emerat conjux, admonita ut se Beatissimæ Theodosiæ commendaret, quæ multa in dies Byzantii miracula faciebat; scriptum in pariete tam venerabile nomen Theodosiæ matrona devotissima, quoad melius poterat, [invocata sancta sanatur:] genibus flexis adorans, tali cœpit oratione clamare: O sanctissima Virgo, cujus mihi quondam incognitum suppliciter nomen observo, quam mihi perpetuam tutricem exopto, libera me, Virgo pientissima, ex tantis totque doloribus. Ego enim tibi, quod monumentum sit posteris tua me presenti ope servatam, solennes aras solenniaque dona voveo. Facta subito oratione, quæ prius se a stratis movere non poterat, tantam in se fortitudinem concepit, [& rursus a mali reliquiis:] ut non ab ȩgritudine aliqua, sed a somno potius surgere videretur.

[6] Paucis post transactis mensibus, cum etiam a quadam infesta ægritudine, Medico curante, prædicta matrona liberata fuisset, remanserat tamen particula quædam frigiditatis, in ejus capitis dextera parte, quæ nulla videbatur posse medicorum arte repelli. Sed cum amicus quidam domesticus, urbis Constantinopolitanæ civis, forte in ejus domum advenisset, ac panni cujusdam secum particulam apportasset, quo beatissimæ Virginis m corpus opertum erat; ac hujusce ægritudinis locum tetigisset, omnis subito frigiditas illa repulsa est, caputque matronæ ab omni penitus morbo liberatum evasit.

[7] Sed cum transactis annis circiter tribus, cuperet hæc venerabilis matrona, Beatissimæ Theodosiæ apud se imaginem habere; accessit quidam Byzantius pictor, qui pulcherrimam hujuscemodi tabulam vendere volebat. A quo cum pretium exquireretur, visus est nimium illud exposcere. Unde cum ab ea repulsus esset, [iterumque empta ejus imagine.] quæ apud Venetos pictores magis exiguo pretio eam se sperabat empturam, ecce subito correpta est pristini gravitate morbi, adeo quod prioribus cruciata doloribus, animam pene ipsam iterum effundere cogi videretur. Cognoscens autem devotissima matrona, se contra Theodosiæ benevolentiam peccasse, quæ pluris pecuniam quam ejus imaginem æstimarat, accersito conjuge dilectissimoque filio, Byzantium Pictorem illum per totam civitatem requiri jubet; a requisito sanctissimæ Virginis imaginem quacumque pecunia commutari. Quæ cum primum in domum allata esset, coramque ipsa venerabilis matrona preces fudisset, & non sine multis lacrymis commissi piaculi veniam petiisset, in pristinam subito fuit valetudinem restituta.

[8] Anno autem Dominicæ salutis millesimo quadringentesimo quadragesimo quinto, tale accidit in prædictæ matronæ corpore apostema; quod cum nullo pacto a medicis liberari posset, qui omnem pene in eam industriam suam consumpserant, remanserat venerabilis anus adeo defessa adeoque morbo consumpta, [Eadem ad mortem deposita,] ut jam videretur coactus ejus spiritus exhalari. Cumque omnis pene mœsta familia in luctuosis lacrymis versaretur, accessit pientissimus filius, atque coram dulcissima matre beatæ Virginis imagine constituta, tales pro ea genibus flexis, non sine lacrymoso gemitu, preces effudit: Virgo nitidissima, columbellæ similis, quam lactea penna circumdat: Virgo sanctissima, [filio sanctam deprecante,] regali splendida stemmate: Virgo clementissima, quæ nemini ad te confugienti benignissimam opem negare soles: cur ancillæ tuæ devotissimæ auxilium ferre moraris, quæ te semper amavit, semper excoluit, semper in corculi fibris fixam portare gestivit? Cur desolatam domum istam, jam per multos tibi creditam relinquis annos? Ecce Virgo beatissima, omnis ab arbitrio tuo spes nostra pendet: succurre igitur ad te clamantibus: dextram porrige petentibus: misellam hanc ancillam tuam liberare digneris; nam potes, Domina, solari afflictam mariti senectutem, solari non minus solicitam nati mœstamque juventam. Ego enim in tui laudem & honorem, solemne tibi jejunium, in doloris pane & lacrymarum aqua, quotannis voveo; ut sciant posteri, tuo præsidio nostram penitus firmatam familiam. [subito convalescit,] Qua oratione perfecta, visus est aliquantulum ab ægrotante matrona dolor quiescere, depositique sunt aliquantisper pristini gemitus sævaque suspiria, atque in somnum quasi placidum veniens, paululum a vociferatione cessavit. Unde cum eam domestici jam mortuam censerent, lacrymabili voce tecta replentes, abire cœperunt. Sed ecce, non post multum temporis spatium, exsurgit libera matrona, atque in lecto prosiliens, suavissima voce decantat: Vivat sancta fides, vivat Theodosia Virgo. Ad quam vocem excitati familiares accurrerunt; quidnam hoc rei esset, mirantes exposcunt. Interrogantibus exponit devotissima mulier, se beatissimam Virginem ad eam properantem vidisse, quæ cum in manu dextera pyxidem haberet, plurimis Sanctorum reliquiis refertam, tali vociferatione clamari jussisset, ac eam pristinæ reddidisset incolumitati.

[9] Ex eo quidem tempore cœpit prædictæ matronæ conjux egregius, [& rursus periclitans servatur illæsa.] in tantam beatissimæ Martyris hujus devotionem venire, ut singulis annis, omnibus suis impensis in D. Thomæ templo, ejus solenniter festum celebrari curaret, exactisque sacrorum ceremoniis, cognatos & amicos solebat in domum suam ad amicabile convivium invitare. Cum autem quodam die, peracto convivio, remotisque mensis, materias quasdam, ingenio suo, quo maxime valebat, mirifice elaboratas, amicis ostenderet, vas n cupreum in medium eduxit, quod igni propinquum, mira quadam arte, sponte sua tantum spiritum emittebat, ut eo faciente subitus ignis accenderetur. Sed cum nimio fortasse igne calefactum fuisset, ob nimiam inclusi aëris violentiam crepuit, atque prædictæ matronæ aspicientis frontem adeo percussit, ut omnes eam tali percussione interemptam fuisse censerent: nam & alia crepentis vasculi portio cubilis velum totum laceravit. Sed Beatissimæ Theodosiæ suffragio favente, venerabilis matrona illæsa remansit.

[eadem de incendio gymnasii monita,] Erat tanta prædictæ matronæ, totiusque familiæ suæ, in beatissimam Virginem istam devotio, tantus affectus, tantaque observantia, ut nihil penitus agere posset, nisi dulcissimum Theodosiæ nomen haberet in ore. Hanc vigilans nominabat, hanc dormiens adeo contemplabatur, ut sæpius multa per somnum futura videret, quæ a beatissima Virgine ista discebat. Cum igitur quodam die præfatus ejus filius, Sacerdos quidem venerabilis, organicam musicam in urbe Veneta publice profiteretur, ac hiemali tempore in publico gymnasio suo, ad sedandum brumale frigus, accensos in olla carbones detineret, quo frigescentia membra discipulorum reficerentur; ac sequenti nocte, [filium mittit ut restinguat:] nescio quo casu, per testudineum gymnasii tabulatum ignis aspersus esset, ita quod incipiebant quasi trabes accendi; expergefacta matrona, quæ talem casum, revelante Theodosia, in somnis viderat, filium vociferans a somno excitat; ac narrata visione, in gymnasium flagrans emittit; qui cum illuc applicuisset, repertum ut dixerat mater, ignem summo labore tandem extinxit.

[11] Cum vero devotissimus sacerdos per multos annos beatissimam Virginem istam veneraretur, [juvantur contacti pestilentia.] ac solenne ejus festum quotannis celebraret, non solum extincto prȩdecessore suo, viro quidem integerrimo, omnium consensu in ejus locum successit. Sed & populum sibi commissum, & Venetum quasi populum omnem, in hujusce sanctissimæ Virginis devotionem adeo deduxit, ut infecta pestifero morbo civitate, quo sæpius laborare solet; multi quidem homines, multæque mulieres, quæ tali morbo laborabant, ejus impulsu, devotissimæ Virgini vota nuncupantes, subito liberarentur.

[12] Sed illud in primis miraculum longe ceteris præstantius atque mirandum obiicitur, quod voluit clementissimus Deus meritis beatissimæ Virginis suæ in me ostendere. [Ipse scriptor in magno mœrore constitutus] Quod cum non multos ante annos in maxima quadam adversitate constitutus essem, nesciremque quo me verterem, ad cujus opem confugerem; sed quotidie in lacrymis, quotidie in gemitibus essem; ad beatissimam tandem Theodosiam mentem animumque dirigens, cœpi ego eam lacrymabili sic voce precari. Heu, benignissima Virgo, Martyr gloriosissima, cur servum tuum sic desolatum relinquis? cur animam istam in tantis totque tormentis deficere sinis? Memento quæso, pientissima Virgo, quanto solatio Christi Confessoribus quondam fueris, qui tuo fulti præsidio, e tenebris tandem in lucem emersere: mihi quoque in tanta calamitate jacenti benignam porrige manum. Respice, clementissima Virgo, [& sancte Passionem scripturum se vovens,] parentum meorum lacrymas, qui quotidie in luctu, & squallore deficiunt. Solare illos, benignissima Virgo, quæ etiam parentum tuorum quondam lacrymas es miserata. Respice exiguæ gemitus puellæ, miserrimæ sororis meæ, cujus cum in me solo omnes essent quondam spes constitutæ, nunc derelicta miserrimæ virginis rumpuntur præcordia, corculum dolore frangitur, lassum suspiriis virgineum pectus crepat. Ego enim historiam Passionis tuæ, hinc inde dispersam, in pulcherrimum stylum te juvante colligere voveo, celeberrimumque officium præparare, quo occupati sanctissimi viri sanctissimæque virgines, omnes in tui devotionem penitus inducantur. Exaudi ergo beatissima Virgo, virginis tibi dicatæ preces: exaudi voces miserrimi Sacerdotis, qui in te sola spes omnes suas constitutas decrevit. Aut me ex istis tenebris libera, Virgo, quæ mœrori deditos summa pietate liberare soles; aut potius infelicem animulam istam ex miserrimo corpore dissolvas.

[13] [ipsa apparente confortatur,] Cum hæc, & similia lacrymans dixissem, suavissimus me quidam somnus subito corripuit. Et ecce, beatissimam Theodosiam ad me venientem video, pulcherrimo quidem stemmate coronatam; quam cum vidissem, maxima sum visus voce clamare: Adjuva me, Virgo sanctissima, quia pereo: succurre mihi, quia languore consumor. At illa ex hilari vultu lætaque facie, hæc mihi suavissima verba reddere visa est: Quid tanto dolore consumeris, carissime fili? quid tantum lacrymis indulges? Noli timere quidquam, nec dubitare: ego enim tecum semper sum, teque non derelinquam, sed non post multos dies ex mœrore isto liberabo; parentesque tuos ac sororem dilectissimam consolabor. Æquo igitur animo omnia feras: nam fortasse hæc tulisse tormenta in posterum gaudebis. Confortetur cor tuum, & subito post meum discessum surgito, historiamque meam, ut pollicitus es, pulcherrimo stylo componas, ut legentes Deum collaudent, & in devotionem accendantur. His dictis, beatissima Virgo discessit. Ast ego qui prius morbo consumptus, [sanusque consurgens,] me nullatenus erigere poteram, sub intempestæ noctis conticinio adeo robustus, ab omnique penitus malo liber surrexi, ut non de valetudine, sed de amœnissimo somno surrexisse viderer. Ac Deo primum, & beatissimæ Matri ejus, gloriosæ deinde Theodosiæ gratias agens, invocato prius divino auxilio, ut vota nuncupata persolverem, beatissimæ Virginis hujus Passionem, ex multis variisque codicibus Græcis delectam, in unum corpus redegi; fecique tanto libentius, quanto devotior est in talem Virginem omnis mea, quamvis exigua domus.

[14] Sed audite mirandam stupendamque rem. Cum in principio quadragesimæ varios hujusce Passionis libros, tam Græcos quam Latinos, reperissem; vellemque ex ipsis omnibus unum tantum corpus efficere, facta prius re divina in D. Francisci sacello, quod proximum erat, devotissimaque oratione perfecta, [brevi tempore opus absolvit:] ut huic operi faciendo beatissima Virgo benignas suppetias ferret, cujus negotium agebatur; domum reversus, atque ejusdem Virginis nomine invocato, initium historiæ texere cœpi; atque inter octo lectiones, quas quotidie partim publicas partim privatas legebam, ab ejus Quadragesimæ principio, in sanctum usque Paschatis diem tantum, tam brevi temporis spatio, & historiæ fragmenta in unum coegi, & scripsi, & ad ultimum finem perduxi. Quis dubitet, beatissima Theodosia, hoc, tua ope factum? Non enim me latent exiguȩ vires ingenioli mei, quȩ nisi tu auxilium tulisses, talem provinciam subire trepidassent. Tibi igitur laus, tibi gloria, tibi gratiarum actio, felicissima puella, quæ ceteras splendore vincis, pulchritudine superas, sanctitate excellis.

[15] [& concludit ad cultum ejus omnes hortans.] Accurrite igitur populi ad pientissimam Virginem istam: accurrite gentes: venite pueri, venite puellæ; properate juvenes, properate senes: hanc colite, hanc diligite, hanc amate, huic suavissimas laudes celebrate, huic vota persolvite. Nam sicut, me, multosque plurimos sua adjuvit ope; ita & vos non cessabit indies, multis variisque donis accumulare. Ut tandem de acerrimo humanæ naturæ hoste triumphantes, duce Salvatore nostro, ad attingendam palmam & gloriam consequendam mirifice valeatis: cui fit laus, honor, & gloria, per infinita seculorum secula. Amen. Ex urbe Romulea, Pantheon o octodialibus, a Christiana redemptione, anno tertiodecimo supra millenum & quingentenum.

ANNOTATA.

a Non crediderim id statim a morte factum: sed aliquam multis annis post, cum conditam a se urbem Constantinus magnus curaret munire Sanctorum undequaque advectis reliquiis, ut hac etiam parte veteri Romæ similis efficeretur.

b Ecgraphum nostrum 5 Kalendas. Sed cum in tot hactenus inventis Codicibus Græcis nullus omnino sit, qui 28 Maji sanctam collocet: librarii errorem arbitrati potius quam auctoris, pro quinto posuimus quarto.

c Erat id Sororum de pœnitentia S. Dominici, sub Fr. Thoma de Senis Priore, circa obitum S. Catharinæ Senensis Venetiis constitutarum, seculo 14 exeunte.

d Coluntur SS. Joannes & Paulus, quibus dicatum Ordinis Dominicani monasterium, 26 Iunii.

e Sentire Italis idem est, quod Latinis, audire.

f Martyrologii nomine hic intellige, non quod sic paßim nunc appellatur in sacris (quomodo enim non reperissent ibi Theodosiæ nomen?) sed Paßionale grandius, in quo Martyrum Paßiones & Sanctorum Vitæ ponuntur integræ.

g Stemma pro corona seu diademate, frequenti usu istius seculi: vox alias Græca est, quam plerique sequioris Latinitatis auctores detorquent ad nobilitatem seu Genealogiam significandam.

h Puteum, scriptum hic erat: nec dubium est quin vel hic desit littera, vel superius abundet: cum igitur pluteos quam puteos in templo dici magis congruum sit, primæ lectioni aptavi secundam.

i Vincentius Bellovac. lib. 12 cap. 68 sub compendio refert Paßionem S. Theodosiæ.

k Fortaßis ex Eusebii scriptis, Latine redditis, integram veræ Paßionis historiam ostendit aliquis.

l Generalis Magister Ordinis Prædicatorum fuit Bartholomæus Texerius ab anno 1426 ad 1449, Gallus, & in Gallia fere degens, ideoque Vicario Generali pro Italia indiguit.

m Hinc discimus corpus S. Theodosiæ, aut saltem notabilem ejus partem, ultra annum 1440 Constantinopoli fuisse.

n Æoli-pila appellatur a mathematicis: est enim formæ sphæricæ, intra quam compulsus per siphonem aer, ipso super prunas posito incalescit; seque per angustum foramen magna vi egerens, non cessat flatu vehementi structum ante se ignem accendere, donec expirarit quidquid conclusum luctabatur.

o Intelligo Octavam Sanctorum omnium, quæ in antiquo Agrippæ Pantheon, nunc S. Mariæ-rotundæ dicto solennißime agitatur Romæ.

De sanctis Martyribus Afris
AMPHIANO, VICTORE ET ALIIS XIV.

[Commentarius]

Amphianus, Martyr in Africa (S.)
Victor, Martyr in Africa (S.)
Alii XIV, Martyres in Africa (SS.)

G. H.

Qvatuor antiqua Martyrologii Hieronymiani apographa auspicantur hunc diem ab his Martyribus, & Lucense cum Blumiano his verbis: IV Nonas Aprilis. In Africa SS. Amphiani, Victoris & aliorum quatuordecim. Quæ eadem leguntur apud Rabanum, Notkerum & auctorem Bedæ supposititii, item in MSS. Martyrologiis Casinensi, Altempsiano, & Barberiniano: ut & (sed palæstra Africa omissa) in MS. Ecclesiæ Pragensis. In apographo Hieronymiano Corbejensi Parisiis excuso socii solum quatuor indicantur, at decem in apographo Epternacensi: cui assentiuntur MSS. Vaticanum S. Petri, Trevirense S. Martini & Vltrajectinum S. Mariæ, & aliud Reginæ Sueciæ, laudatum ab Holstenio in Adversis ad Martyrologium Romanum. MS. Martyrologium S. Cyriaci a Baronio in suis Annotationibus sæpe allegatum, omisso Victore, ista habet: In Africa natalis SS. Amphiani & aliorum quatuordecim. At Galesinius, omisso Amphiano, ita scribit: In Africa S. Victoris, & sociorum quindecim Martyrum. Sociis omißis alii duo referuntur in MSS. Richenoviensi, Rhinoviensi, Aquisgranensi, Augustano S. Vdalrici & Parisiensi labbæi, his verbis: In Africa Amphiani, Victoris: quorum nuda nomina, absque palæstra martyrii, sunt etiam inserta Auctario Greveni ad Vsuardum. Egimus hoc die de S. Apphiano Martyre Cæsareæ in Palæstina, qui a pluribus tam Græcis quam Latinis etiam Amphianus appellatur: sed ab eo hunc Afrum Martyrem Amphianum plane diversum arbitramur: eique præter Victorem addimus, cum pluribus, socios in titulo quatuordecim. Si quis aliunde probaverit solum decem socios jungendos esse, non volumus funem contentiosum cum eo trahere.

De Sanctis Martyribus,
MARCELLINO, SATVLLO, SATVRNINO, QVIRIACO, REGINA, PROCVLA, ET ALIIS QVATVOR.

[Commentarius]

Marcellinus, Martyr (S.)
Satulus, Martyr (S.)
Saturninus, Martyr (S.)
Quiriacus, Martyr (S.)
Regina, Martyr (S.)
Procula, Martyr (S.)
Alii IV, Martyres (SS.)

G. H.

Eadem Martyrologii Hieronymiani apographa quatuor, relatis Martyribus Afris, de quibus jam egimus; secundo loco proponunt hos Christi athletas: & apographum quidem Blumianum his verbis: Et alibi Marcellini, Satulli, Saturnini, Quiriaci, Reginæ, Proculæ, & aliorum quatuor. Eadem leguntur in codice Lucensi, sed socii solum tres indicantur. In apographo Epternacensi videtur lacuna irrepsisse, dum ista solum indicantur: Et alibi Marcellini, Satuli & aliorum quatuor. Ex MS. Corbejensi Parisiis excuso ista referuntur: Et alibi Marcelli, Satulli, Marcellini, Saturnini, Quiriaci, Reginæ, Proculi & aliorum XIV. Vbi notandum, quod in hoc apographo sint SS. Amphiano & Victori solum additi socii IV, qui aliis erant XIV; & vice versa hic adduntur socii XIV, ab aliis solum IV recensiti. Deinde ponuntur nomina Marcelli & Marcellini, cum ab aliis solus Marcellinus indicetur. Si quis præterea velit Marcellinum addi, per nos licebit. Rabanus Maurus, omisso Satullo, reliquos ita commemorat: Et alibi Marcellini, Saturnini, Quiriaci, Reginæ, Proculæ & aliorum quatuor. Auctor Martyrologii sub nomine Bedæ excusi ista tradit: Et alibi Marcelli, Saturnini, Satulli, Quiriaci, Reginæ, Proculæ. In MS. Richebergensi loco Marcelli scribitur Marcellini. At Galesinius, citato Beda, ita habet: Alio loco Marcelli, Saturnini, Satuli, Proculæ, Reginæ. MSS. Casinense & Altempsianum, Augustanum & Labbeanum: Et alibi Marcellini: addit Barberinianum & Pragense, Quiriaci cum aliis sex. MS. Vaticanum meminit Marcelli; at Trevirense S. Maximini, Marcellini & aliorum. Solius Proculi nomen habetur in MSS. Richenoviensi & Rhinoviensi; pro quo alibi fere nomen Proculæ scribitur: nisi nomen Proculi sit transpositum, referendum ad classem Martyrum Thessalonicensium, de qua jam agemus. In fragmento membranaceo Canonicorum Lucensium apud Florentinium ad hunc diem recolitur memoria Quiriacæ, supra Quiriaci, & Proculæ. Hactenus Martyrologia: plura si aliunde suggerantur, habebimus gratias.

DE SS. THEODOLO, AGATOPHO, MASTESO, PVBLIO, VALERIO, ET ALIIS TRIBVS. ITEM VRBANO, IVLIANO, PROCVLO, GAGO, AGAPITO, DIONYSIO, CYRIACO, ZONISO,
Martyribus Thessalonicæ in Macedonia.

[Commentarius]

Theodolus, Martyr Thessalonicæ (S.)
Agatophus, Martyr Thessalonicæ (S.)
Mastesus, Martyr Thessalonicæ (S.)
Publius, Martyr Thessalonicæ (S.)
Valerius, Martyr Thessalonicæ (S.)
Alii tres, Martyres Thessalonicæ (SS.)
Vrbanus, Martyr Thessalonicæ (S.)
Iulianus, Martyr Thessalonicæ (S.)
Proculus, Martyr Thessalonicæ (S.)
Gagus, Martyr Thessalonicæ (S.)
Agapitus, Martyr Thessalonicæ (S.)
Dionysius, Martyr Thessalonicæ (S.)
Cyriacus, Martyr Thessalonicæ (S.)
Zonisus, Martyr Thessalonicæ (S.)

G. H.

Tertia hæc claßis Martyrum, & quasi in duas turmas distincta, proponitur in quatuor Martyrologiis Hironymiani apographis, hoc fere modo: In Thessalonica Macedoniæ Theodoli, Agatophi, Mastesi, Publii, Valerii & aliorum trium. Vrbani, Juliani, Proculi, Gagi, Agapiti, Dionysii, Cyriaci, Zonisi. Est aliqua in scriptione Varietas. Nam loco Theodoli in MS, Lucensi est Theudoli, uti pro Agatophi, legitur Agathopi, Agatopi & Agathopidiæ. Ita loco Mastesi, est Mastisi & Martis: & pro Publii etiam Puplii: pro Valerii, Valerii: deinde cum aliis tribus finitur prima turma. In secunda turma, loco Vrbani, Epternacense habet Orbani; tum nomina Juliani, Proculi & Gagi constanter eadem sunt; at loco Agapiti, legitur Agapitii & Agapetii; postea Dionysii, Cyriaci & Zonisi, sed duo ultima nomina desunt in MS. Corbeiensi Parisiis excuso. Hactenus Martyrologium S. Hieronymi. In MS. Rhinoviensi ita habetur: Thessalonicæ Theodoli, Agatopi: quibus in Richenoviensi additur, Publii, Orbani. MS. Augustanum S. Vdalrici meminit Theodoli, Orbani: at Parisiense Labbæi, Theodoli, Vrbani: MS. Aquisgranense solius Vrbani: Grevenus in Auctario Vsuardi, Vrbani & Nierti Martyrum: ubi forte pro Nierti legendum Niceti, qui in Aquisgranensi etiam jungebatur, licet ante fuisset ejus elogium ex Vsuardo datum; & est Episcopus Lugdunensis, de quo infra hoc die agemus. In antiquo MS. Trevirensi S. Maximini fit mentio Valerii & Regi; pro quo forsan Gagi supra legitur.

De Sanctis Martyribus
GORDONIANO, MAGNO, IVLIO, ET DONATO.

[Commentarius]

Gordonianus, Martyr (S.)
Magnus, Martyr (S.)
Iulius, Martyr (S.)
Donatus, Martyr (S.)

G. H.

Vltima est hæc claßis Martyrum, in MS. Corbeiensi Martyrologii Hieronymiani apographo Parisiis excuso sic indicata: Gordoniani, Magni, Julii, Donati. Distinguitur a præcedenti claße in apographo Epternacensi S. Willibrordi, dum ita legitur: Alibi Gortoniani: & in codicibus Lucensi & Blumiano his verbis: Et alibi Gordiani. In MS. Trevirensi S. Maximini habetur nomen Gurgonianæ, Neque hactenus plura de his legimus: ideoque acquiescimus nudæ notitiæ nominum, prout a Martyrologiis suggeruntur.

DE S. MARIA ÆGYPTIACA, ET S. ZOSIMA PRESB. MONACHO,

AN CCCXXI

COMMENTARIVS PRÆVIUS

Maria Ægyptia pœnitens, in Palæstina (S.)
Zosimas Monachus, in Palæstina (S.)

AVCTORE D. P.

§ I Horum Sanctorum ætas, longe quam vulgo credatur antiquior.

Mariam, neptem Abrahæ, mulieribus vere pœnitentibus in exemplum proposuimus XVI Martij; ostendimusque gravißimo anachronismo a sexto, quo vixit, [Abrahami nepte Maria senior Ægyptiaca,] seculo ad quartum retractam, non alio fundamento, quam quia vitam ejus scripsisse putabatur S. Ephrem Syrus, Diaconus Edessenus, circa annum Christi CCCLXXVIII defunctus. Nunc agendum nobis de ea Maria, respectu, cujus ista Junior appellatur a Moscho, & demonstrandum vice versa longe vetustiorem esse illam, quam paßim creditur ab auctoribus, secutis aberrantem in Historia Ecclesiastica Nicephorum Callistum; qui postquam lib. 17 cap. 6 egisset de Zosima Phœnice, Iustini senioris synchrono; caput 6 exorditur his verbis, Alter vero tum quoque enituit Zosimas, quem sacerdotio fungentem arcana mysteria Ægyptiacæ illi communicasse ajunt. Etenim hic persuasus, quod Sophronius, iste qui olim Hierosolymitanam Sedem exornavit, sanctæ ejus feminæ & Zosimæ vitam descripsit; non potuit rem, ipsa scriptoris ætate, ut præfatur, gestam, tam antiquam concipere quam revera fuit; cum S. Sophronius, uti ad ejus diem natalem ostendimus XI Martij, Patriarchatum iniverit circa initium anni DCXXXV.

[2] Sed quantum a vero aberret opinatio Nicephori, evidenter nos docebit Dynamius Patricius, [per Vitam scriptam nota erat occidenti ante an. 596,] Patrimonii Romanæ Ecclesiæ Rector in Gallia, qui S. Marii Abbatis Bodanensis vitam conscripsit, XXVII Ianuarii illustratam; & officio aut etiam vita defunctus est, ante annum DXCVI, quo S. Gregorius scripsit ad Candidum Presbyterum, euntem ad Patrimoniū quod est in Galliis gubernandum. Hic igitur in præcitata vita num 9, loquitur de Vita S. Mariæ Ægyptiacæ, tamquam pridem notißima & ubique vulgata, in hunc modum: si quis autem non credit quod aliquando silvestres bestiæ, feritate deposita, justorum utilitatibus noverunt famulari, audiat Paulo primo eremitæ leones sepulturam fecisse, & S. Mariæ Ægyptiacæ. Quod igitur in Vita S. Eleutherii Episcopi Tornacensis, XX Februarij data, num. 18 idem Sanctus Romam profectus circa annum DXVIII, dicatur ab Hormisda Pontifice aliquas S. Mariæ Ægyptiacæ Reliquias accepisse & detulisse Tornacum; non tantum omni mendi suspicione carere debet, sed etiam certiores nos reddere, quod, cum Vita S. Mariæ Ægyptiacæ nullam refoßi corporis faciat mentionem, illa saltem ante annum quingentesimum scripta sit, atque adeo Mariæ obitus non potuerit post annum CCCCL contigisse.

[3] [& inter antiquissimos Sāctos culta fuit C P.] Accedit, ad hæc duo testimoniæ, antiquitas & celebritas ejus cultus, quam in Ecclesiis orientalibus habuit sancta hæc pœnitens. Est enim penes nos ex Frederici Lindebrogij Bibliotheca transcriptum Menologium, designans totius anni festa & proprias cuique ex Apostolo & Euangeliis Lectiones: quod alicujus Constantinopolitanæ ecclesiæ fuisse probant quædam festa, soli isti urbi propria, ibidem adscripta, etiam recentiora: quoad ceteras autem partes ipsum antiquißimum esse, verosimile nobis facit omnium ibidem commemoratorum Sanctorum vetustas, utpote qui vel antiqui Martyres sunt, vel primi vitæ eremiticæ atque monasticæ cultores; videlicet S. Chariton, S. Sabas, S. Theodosius, S. Antonius, S. Euthymius, nec alius hujus generi quisquam preter S. Mariam Ægyptiacam, veluti antiquis illis adnumeratam, ab eo tempore, quo pauca hujusmodi festa singulis mensibus Orientis Ecclesiis passim omnibus communia erant: nec enim toto Aprili plura hic notantur quam Mariæ, ut dixi, Megalo-Martyris Georgii, Marci Evangelistæ, & Iacobi Apostoli.

[3] [conversa post institutum festum inventæ Crucis,] His præmißis, accedamus propius ad examinandos temporum characteres, in præsenti historia deprehensos. Conversa ad Deum Maria est Hierosolymis, illuc adducta ex Ægypto occasione frequentatißimæ ab omnibus vicinioribus populis celebritatis, quæ propter exaltationem sanctæ Crucis instituta fuit, anno Constantini magni XXI, Christi CCCXXV. Ab hoc tempore ad Mariæ conversionem non oportet aut tam paucos annos numerare, ut adhuc in vivis fuerit Constantinus; quandoquidem Maria, de statu Ecclesiæ & Imperii interrogans, de Imperatoribus pluraliter quærat, veluti quæ plures corregnantes reliquerit; aut tam multos, ut post annorum XLVII Anachoresim incidamus in perturbatißima Ecclesiæ atque Imperii tempora, quibus minime conveniat illud Zosimæ responsum, quo orationibus ejus ipse tribuit, quod cunctis pacem stabilem dederit Deus. Cavendum etiam ut inter Zosimæ jam centenarij obitum & Hormisdæ Pontificatum habeatur sufficiens intervallum temporis, quo scripta fuerit Vita, ex seniorum per manus tradita relatione, sicut dicitur num. 41.

[4] Ad hoc tempus inveniendum, sic vndiquaque præcisum, ducere nos deberet mors in nocte salutiferæ Paßionis obita: [& mortua in nocte post Cœnam Domini,] sed huic ratiocinio impeditiorem viam facit Græcorum ac Latinorum manuscriptorum diversitas, dum hæc diem IX Aprilis Sanctæ Pœnitenti ultimam fuisse asserunt, ista primam. Verum observatu dignum est, contextum verborum, quæ moriens Sancta inscripsit terræ, unde sciri deberet quo mense & die obierit ipsa, omnino esse inter polatum. Contextus autem ab initio talis fuisse videtur: Θάψον, ἀββᾶ Σωσιμᾶ, ἐν τούτῳ τῷ τόπῳ τῆς ταπεινῆς Μαρίας τὸ λεί ψανον, ἀποδὸς τὸν χοῦν τῶ χωῒ, ὑπὲρ ἐμοῦ τὸν Κύριον προσευχόμενος, τελειωθείσης * ἐν ταύτῃ τῇ νυκτί τοῦ πάθους τού σωτηρίου, μετὰ τὴν τοῦ θείου καὶ μυςικοῦ δείπνου μετάληψιν. Sepeli, Abba Zosima, hoc in loco humilis Mariæ cadaver, terram terræ commendans, & Dominum orans pro me, mortua * hac ipsa nocte salutiferæ Passionis, post divinæ ac mysticæ cœnæ communionem. Pluribus opus non erat, ut is qui Beatæ sancta Mysteria attulerat, & vertente anno rediturus erat, distincte nosset mensem & diem mensis.

[5] [mense Aprilis,] Vtrum deinde auctor Vitæ ad signum * hæc verba adiecerit, μηνὶ Φαρμουθὶ κατὰ Αἰγυπτίους ὅ vel ὅς ἐστι κατὰ Ρὡμαίους Ἀπρίλλιος, Mense Pharmuthi secundum Ægyptios, quod, vel, qui est secundum Romanos Aprilis; utrum, inquam, explicationis causa hæc adjecerit scriptor Vitæ, an alius post eum, nolim divinare: hoc scio, ita legi, tum in Electorali Bavarico MS. tum in sex MSS. Vaticanis; quæ Petrus Poßinus noster studiose scrutatus, significavit, absque ulla numerali diei nota, ipsis quæ jam signata sunt verbis indicari mensem in Codice 566, membranaceo, annorum fere septingentorum; alteroque pariter membranaceo parisque vetustatis, num. 793; & chartaceo tertio, num. 800, annorum quadringentorum ætatem vix attingente; quartum, qui idem sic habeat, signari num 824 & esse membranaceum, atque prænominatis omnibus antiquiorem ac longe optimum: quintum & sextum signari num. 862 & 679, esseque annorum circiter quingentorum. Hoc non contenti alii, [die secundum Grecos prima,] addiderunt diem mensis, quo quia coli Sanctam videbant, eodem mortuam pro certo crediderunt: & sic in Codice Medicæo Regis Franciæ, unoque antiquißimo Vaticano 679 legitur, ὅ ἐστι κατὰ Ρὡμαίους Απριλλίου πρώτη. Id est secundum Romanos Aprilis prima: inepto utique additamento, nec bene cum aliis coherente. Si enim specificatus fuisset dies secundum Ægyptios, puta Pharmuthi sexta, tunc apte subjungi potuisset Aprilis prima: nunc apparet interpolatori aliud non fuisse præ oculis, quam ut mensis nobis noti exprimeret diem illum, quo Græci colebant Mariam velut tunc mortuam.

[6] [secundum Latinos nona:] Simili licentia versionis Latinæ auctor, etiam ante Paulum Neapolitanum, si fuit ante ipsum aliquis, primam Græci textus interpolationem augens de suo, diem expreßit nonam Aprilis, eam scilicet quo apud Latinos plerosque tunc colebatur Maria, hoc modo: Ora Dominum pro me, transeunte mense Pharmuthi secundum Ægyptios, quod est secundum Romanos Aprilis die nona, id est V Idus Aprilis, nocte, salutiferæ Passionis, &c. Ex his apparet aliud nobis non restare, quam ut dispiciamus, Græcisne an Latinis adjudicemus prærogativam servati in sua ecclesia veri Natalis. Nec difficile videtur esse judicium: [sed standum potius Grecis] sicut enim ubi de Sancti alicujus Occidentalis vero Natali incidit quæstio, eum potius censemus ex Latinis Fastis accipiendum; Græcos autem credimus, vel propter translationem Reliquiarum vel alia ex causa observasse diem a Latinorum usu diversum: ita e converso prudenter stabitur Græcorum Fastis, quando de Sancto aliquo Orientali agitur, & diversitas Latini cultus in aliam quamcumque causam referetur. Ita fecit Hildebertus Episcopus Cenomanensis in Paraphrasi metrica vitæ, de qua infra; ubi tempus mortis hoc versu notat, velut in arena scripto,

Victricem mundi dissolvit prima secundi.

Id est, prima dies mensis Aprilis, qui secundus est annum inchoantibus a Martio.

[7] Obierit ergo S. Maria Ægyptiaca in nocte Parasceves, prima Aprilis, prout a Zosima edoctos monachos credibile est festum ipsius annue agendum suscepisse. [itaque credi potest obiisse] Eo posito non erit admodum difficile definire, per circumstantias supra præscriptas, quo anno notari mors illa debeat. Etenim intra annum CCCXLVIII & annum DXI (qui quidem ambo habuerunt Pascha die mensis tertio, sive III Nonas Aprilis; sed tales sunt ut de eorum neutro suspicio esse poßit, quod ei de qua agitur morti conveniat) intra annos, inquam, jam nominatos duo dumtaxat inveniuntur anni tali Paschate insignes, videlicet annus CCCCXXXII, & ante hunc CCCCXXI saltem ex calculo Alexandrinorum, quem tota sequebatur & observabat Palæstina: nam alii IV Idus Pascha agebant, uti observat Bucherius in Canonem Paschalem Victorij. Ex duobus his magis placet primus: quia ad conversionem Beatæ toto decennio citius nos adducens, facit etiam propius accedere ad originem institutæ festivitatis. [anno 421 post anachoresim annorum 48,] Sic enim conversa fuerit Sancta anno vulgaris Æræ CCCLXXXIII, Gratiani ultimo, valentiniani Iunioris nono, Theodosii quinto, & ab elevata sub Constantino Cruce quinquagesimo octavo. Deinde hoc modo mortuæ Mariæ etiam totis triginta annis potuit super vixisse Zosimas; cumque narratæ ab eo historiæ veritas, etiam ipso mortuo, in ore monachorum perseveraret, post alios viginti aut triginta annos, ita potuit illa mandari litteris circa annum CCCCLXXX, ut qui eam scriberet vere promitteret se rem narraturum sua ætate gestam. Hac autem scriptione per omnes statim ecclesias diffusa, cum novus ardor cunctis esset iniectus Sanctam Pœnitentem honorandi, crediderim quæsitum & repertum a monachis corpus fuisse, acceptasque ex eo particulas ab Hierosolymitano Episcopo Romam missas: unde portionem aliquam, Hormisdæ Papæ dono, obtinuerit S. Eleutherius & Tornacum attulerit, ut infra narrabitur. Preterea annus CCCCXX qui fuit Honorii XXVI, Theodosii Iunioris XIII, ultimum annum Mariæ precedens (quando Zosimas dixisset Ecclesiam & Imperium in pace degere) utrique revera pacatus fuit: cum paulo post dissensionibus Ducum & quorumdam cædibus, nec non variorum barbarorum irruptionibus, haud modice convelli cœperit Imperij tranquillitas, perpetuis deinde detrimentis attrita; ut nihil de Ecclesia dicam, in qua Nestorij perniciosißima hæresis tunc maxime pullulabat, & Cyrilli eidem se strenue opponentis animositas haud leves toto Oriente motus ciebat.

[8] Quid autem iis annis, quibus ex Nicephori sententia conversionem & obitum Mariæ plerique hactenus attribuerunt? [non circa an. 520] Anno CCCCLXXII, quo illa venisset Hierosolymam, Wandali tenebant Africam & Libyam, totumque mediterraneum habebant piraticis excursionibus infestum, ab aliquibus annis ante & post; ut non sit verosimile tantam tunc fuisse frequentiam peregrinorum, undique & turmatim Hierosolymas adnavigantium ratione festi, quantam supponit hæc narratio. Anno autem DXX aliisque vicinis, solus in Oriente imperabat Iustinus; Occidentale vero Imperium universum tenebant nationes Barbaræ, & quidem Arianæ hæresi infectæ pleræque. In eodem Oriente Prasinorum ac Venetorum adversæ factiones, cunctas tunc fere turbabant civitates: & bellum Persas inter ac Romanos circa istum annum exarsit: neque Ecclesia firmam tenebat pacem, quamvis Chalcedonensi Concilio post obitum Anastasii Imperatoris recepto. Hierosolymis autem (de qua interrogare propius attinebat ad Mariam & respondere ad Zosimam) præsidebat Ioannes, Orthodoxus ille quidem, sed ab hæreticis in locum Eliæ intrusus, ab iisdemque multa indigna patiens, eo quod præter ipsorum spem eorum machinationibus adversaretur.

Adeo ut, quamvis non cogeremur propter argumenta præallegata Mariæ historiam ad quartum quintumque seculum retrahere; nulla tamen ratione possemus iis qui aßignantur annis ipsam aptare. Annos LIII vixerat in primo suo monasterio Zosimas, priusquam ad Iordanem abiit; & centenarius obiit: [quamdiu vixerit uterque?] cum autem grandævus fuisse dicatur, queraturque de senio eo tempore quo Mariam reperit, consequens videtur, ut annos circiter septemdecim natus monasticum sumpserit habitum, & Mariam invenerit septuagenarius; aut etiam eo major, si non prima vice eremum intranti, sed anochoresim annuam aliquoties jam experto, eam felicitatem obtigisse dicamus. Maria autem, quæ duodennis Alexandriam venit, ibique in meretricio vixit annis septemdecim, ac denique conversa annos quadraginta octo in eremo transegit, ut minimum numerabat ætatis suæ annum septuagesimum octavum cum moreretur.

§ II. Quam male & qua de causa creditus sit S. Sophronius Acta Mariæ scripsisse. Ejus & Zosimæ cultus apud Latinos & Græcos.

[9] Idem qui Historiam Ecclesiasticam seculo XIV conscripsit, Nicephorus Callistus Xanthopuli filius, [Triodij Synaxaria componens Nicephorus,] composuit etiam Synaxaria cum Triodio recitanda, singulorum Officiorum rationem reddentia, quando & quomodo instituta sint singula: quæ Synaxaria haud levi correctione egere, multisque sententiis heterodoxis referta inveniens Leo Abbatius; merito admiratus est, eos qui Venetæ editioni ad usum Græcorum Orthodoxorum præfuere, iisdem expurgandis operam non dedisse. Sed si ille, utpote schismaticus pertinax, in multis contra fidem impegit; haud pauciora sunt quæ peccavit contra historiam, tum aliis locis, tum in Synaxario ad V feriam Hebdomadæ Quadragesimalis V, ubi de magno Canone pœnitentiali, deque simul legenda S. Mariæ Ægyptiacæ vita sic loquitur: Hunc vere ex omnibus Canonibus maximum, optime & ingeniose composuit & conscripsit S. P. N. Andreas, [& de S. Andrea Cretensi auctore Magni Canonis agens.] Archiepiscopus Cretæ, cognomento Hierosolymitanus … Fecit autem hunc Canonem eo tempore quo magnus Sophronius, Patriarcha Hierosolymitanus, Vitam Mariæ Ægyptiacæ litteris mandavit: quæ & ipsa compunctionis plenissima est, lapsisque & peccatoribus multum consolationis affert, si modo a pravis operibus desistere velint. … Hunc preclarissimum & maximum Canonem, nec non tractatum de vita S. Mariæ Ægyptiacæ primus Constantinopolim tulit, quando ab Hierosolymorum Patriarcha Theodoro ad sextam Synodum subsidio missus est. Tunc enim vitam monasticam adhuc profitens, cum adversus Monothelitas fortiter decertasset, Ecclesiæ Constantinopolitanæ Clero adscriptus est: deinceps in ea Diaconus & pupillorum Curator constituitur, nec longo post tempore Archiepiscopus Cretæ ordinatus est, atque migravit ad Dominum … cum satis multo tempore suam Sedem tenuisset.

[10] [fingit eum S. Sophronio Syrnhronum] Quis non credat compertißma & undequaque firma scribere, qui tam confidenter totam S. Andreæ vitam percurrit, quasi ab oculato teste accepisset: interim errores plures hic deprehendo quam periodos, quos exponere operæ pretium fuerit. Concilium Constantinopolitanum III, idemque generale seu œcumenicum VI, sub Agathone Papa anno DCLXXX mense Novembri inchoatum, ad usque Septembrem anni sequentis in condemnanda Monothelitarum hæresi laboravit. Inde usque ad annum fere DCCXX in vivis fuisse Andream, censet Labbæus in Bibliotheca Chronologica scriptorum Ecclesiasticorum; aitque alios esse, qui usque ad istius seculi annum XXIII vitam ei prorogent: quod poterit ad IV Iulii, quando colitur, examinari. Satis est hic observasse, quod haud multo citius mortuum esse oporteat, qui post laboriosa duo in Clero Constantinopolitano ministeria cum laude expleta, satis longo tempore Sedem suam tenuerit factus Cretensis Archiepiscopus. Fingamus nunc centenarium fuisse Andream cum obiit; vix ille etiam sic octavum decimum annum attigerat, quando obiit S. Sophronius, cujus vitæ ultimus, fuit Christianæ Æræ DCXXXVIII, uti ad XI Martii ostendimus.

[11] Interim verosimilius est adhuc infantem aut omnino puerum fuisse Andream, cum defunctus est Sophronius; & ab hujus successore Theodoro, cum ætatis ageret annum XIV, [& ab hujus successore Theodoro missum CP.] attonsum esse in Clericum, extremis ipsius Patriarchæ annis: hi autem ultra annum DCXLV extendi vix possunt, cum Theodorus iste fuerit Pater Theodori Papæ Romani, anno DCXLI electi, & DCXLIX defuncti. Non potuit ergo hic qui Theodoro moriente tam juvenis erat, ab illo ad Synodum sextam missus esse. Elogium ejus, longe quam alibi plenius & perfectius in Claromontano Synaxario descriptum, postquam ordinationem ejus exposuit, ita loquitur, Τῆς δὲ ὀικουμενικῆς συνόδου συναθροισθέισης ἐν Κωνσταντινουπόλει, μέρος καὶ ἀυτὸς διέπων τὸν θρόνον τοῦ Πατριάρχου, ἀντ᾽ ἀυτοῦ ἀπεστάλη. Cumque œcumenica Synodus Constantinopoli esset convocata, [cum diu post mortem utriusque eo venerit,] & ipse Patriarchæ thronum ex parte regeret, puta sede vacante Vicarius, aut potius vivente Patriarcha Syncellus (utique jam vir perfectus, neque disciplinis solum profanis ac sacris, sed etiam exercitationibus monasticis aliquamdiu exercitus) ipse pro eo, vel Throno vel Patriarcha, illuc missus est. An autem anno DCLXXX Hierosolymitana Sedes habuerit Patriarchæm, & quo nomine appellatum, non habeo unde dijudicem. Ante decennium, teste Zonara, Pastore viduata lugebat: si postea institutus aliquis est, nomen in obscuro latet: nam ut eodem Theodori nomine rursum aliquem creatum dicamus, non obtinet a nobis Nicephori tam dubia incertaque fides: saltem nullo modo impetrabit Nicephorus ab eo qui hæc legerit, ut Theodori decessore Sophronio Vitam Sanctæ describente, credat Andream composuisse magnum Canonem.

[12] [ferens a se compositum Canonem.] Porro magnus iste Canon, quem ab Andrea compositum nemo negaverit, ad ducenta & quinquaginta troparia progreditur, ut notat Nicephoru, cum alii Canones triginta dumtaxat aut paulo amplius troparia contineant: & consueto Græcis more sic dividitur in odas novem, ut inter cujusque odæ conclusiva Troparia, Triadica scilicet & Theotocia ipsumque Canonis magni contextum, interponantur Troparia duo de S. Maria Ægyptiaca, & tertium de ipso S. Andrea; adeo ut universim, donec illi quoque per partes decursi sint Canones, qui de utroque canendi erant, numerentur troparia trecenta viginti. Ingens sane labor & longe prolixißimus, ut propterea merito notet Rubrica dandum esse signum hora quarta noctis, utique solito citius: tum inquit Congregatis nobis in ecclesia dicitur Benedictus a Sacerdote juxta morem, dicimusque Hexapsalmum; Alleluia & Triadica, tono consueto; recitamus alternis & præscriptum Psalterii Cathisma (totum namque Psalterium Davidicum in Cathismata seu Seßiones viginti dividitur, qua de re vide Meursium in Glossario) Tum dicimus Cathismata Octoëchi, [recitandum una cum Canone Sophronii de Maria,] ac legimus vitam S. Mariæ Ægyptiacæ, duplici sectione. Sequitur Psalmus quinquagesimus: moxque tractim inchoamus magnum Canonem, idque contrito corde & voce, facientes ad Troparia singula inclinationes corporis ternas; millenas circiter universim, ut alias divini Officii partes isto die persolvendas omittam recensere.

[13] Sed unde divertit tam laboriosi prolixique Officii admiratione attonita oratio, illuc redeat; ad eas scilicet aliorum Canonum partes, quibus magnus ille Canon interpolatur. Troparia inquam de Sancta & de Andrea. Posteriora Troparia postericas grata usurpare cœpit, vicem honoris reddere volens auctori, jam inter Divos relato, pro compositione tam utilis Canonis. Priora de Sancta, credimus a S. Sophronio fuisse composita: hic enim cum Ioanne Damasceno sacros divinorum Officiorum libros, a S. Sabba ordinatos, sed per Saracenorum direptiones fere deperditos in Palestina, restauravit, ampliavit atque ordinavit. Cum igitur S. Sophronius instituisset, ut dicto dictæ hebdomadæ Quadragesimalis die, [unaque cum Vita ante Sophronii ætatem scripta.] S. Mariæ Ægyptiacæ Vitam, duplici sectione distinctā, monachi in ecclesia conjuncti recitarent; eique addidisset novum a se compositum Canonem Vitæ illi congruū; Andreas, post annos quadraginta aut quinquaginta factus Patriarchæ Hierosolymitani Syncellus aut Vicarius, eidem Canoni intermiscuit magnum illum suum Canonē: sicq; permixtos, tamquam suum ac Sophronii opus, tradidit Constantinopolitanis monasteriis, una cum recitatione Vitæ, non scriptæ a Sophronio, sed ut tali die integre legeretur commendatæ. Sic autem factum est, ut res ac tempora confuderit hominum imperitorum traditio; quam suo in Synaxario amplexus Nicephorus, sibi aliisque præbuit errandi occasionem.

[14] [Canon hic Acrostichin habet;] Magnum, quem diximus, Canonem, eique per partes interpsitum Canonem de Maria qui legere Græcum aut Latinum volet, inspiciat S. Andreæ Cretensis opera a Combefisio collecta atque vulgata; & huic ignoscat, quod per tot paginas dispersa unius canonis Troparia, & singulorum Tropariorum primas litteras neglexerit colligere, in iisque legere versum hunc initio præsixum.

Σὺ ἡ ὁσία Μαρία βοήθει

Opem beata tu fer Maria.

Hunc enim versum conficiunt ordine continuo singulæ singulorum Tropariorum, de Beata canendorum, initiales litteræ: quod si observasset Combesisius, non erravisset in titulo Canonis, & ubi legendum erat, οὗ ἀκροστιχὶς cujus Acrostichis est qui præmittitur versus; non legisset οὐ ἀκροστιχὶς, Latine reddens, non est Acrostichis: cum reipsa Acrostichis prænotata sequatur. Antiquiori isto Canone non contentus Simeon Logotheta, [alius a Metaphraste compositus 1 Aprilis recitatur.] qui & Metaphrastes alterum seculo X composuit; quando Chori Præfectus voluerit, recitandum: qui pariter in Menæis habetur ad diem primum, & incipit hoc modo: Τῷ μακαρίῳ καὶ πρώτῳ καὶ νοερῷ φωτὶ πλησιάζουσα, ὡς ἡμέρας καὶ φωτὸς γεγονῆα τέκνον, καθαρᾷ διανοίᾳ με τα σὰ μέλπειν ἀξίωσον. Beato ac primo & spirituali lumini appropinquans, tamquam diei ac lucis filia, dignare me laudare te pura mente. Loco prolixioris vitæ, quā arbitramur ipso die legi solitam olim, nunc sicuti & ac ceteris Sanctis, epitome, legitur hoc præfixo disticho.

Ἀπῆρε πνευμα, σὰρξ ἀπεῤῥύη πάλαι.
Ζωσιμᾶ, ἐν γῇ κρὺπτε νεκρὸν Μαρίας

Anima recessit: caro diffluxit pridem.
Terra cadaver, Zosima, Mariæ occule.

[15] [Memoria S. Zosimæ 4 Aprilis;] Hæc Græci die prima Aprilis: qui mox, die ejusdem mensis quarta, Zosimæ mentionē iterū faciunt his paucis verbis: Eadē die, scilicet quarta, memoria S. P. N. Zosimæ, qui B. Mariam Ægyptiam sepeliendā curavit, & additur distichon.

Ζῶσαν προπέμψας Ζωσιμᾶς τὴν Μαρίαν,
Θανοῦσαν ἑυρεν, ἀλλὰ νῦν ζῶσιν ἅμα.

Vivam Mariam Zosimas dum requirit,
Obiisse reperit: nunc tamen vivunt simul.

Petrus de Natalibus lib. 4 cap. 106, vitam Zosimæ compendio referens, concludit dicendo quod vitam in pace finivit pridie kal. Maii: quod unde acceperit ille ignoramus. [& 30 Apr.] Petrum secuti Maurolycus, Felicius, Witfordus suis eum Martyrologiis ad ultimum hujus mensis diem inscripsere.

[16] At Romani Martyrologii recognitor Baronius, inter plures Sanctos quos ex Sirleti Menologio noviter assumpsit, [Mariæ nunc apud Latinos 2,] hunc quoque sanctum monachum adoptans, sed Zosimum scribens, ipso quo invenit die IV retulit: Mariæ vero reliquit locum, quem primus ei dedit Vsuardus, secundum videlicet dicti mensis, quod secutæ etiam sunt Ecclesiæ variæ, celebriori Officio ipsam colentes. Hoc autem ne ex aliquo vel Vsuardi vel Græci Kalendarii perperam transcripti errore factum sit, potius quam ex alia justa & rationabili causa, vehementer metuimus. [olim 9 die.] Antiquior Romanæ Ecclesiæ usus (quem una cum Reliquiis Tornacum transtulerit S. Eleutherius) fundatus videtur in ipso probabiliter die, quo Romam primum Reliquiæ apportatæ ex Palestina sunt, aut in aliqua ecclesiarum urbanarum solennius collocatæ; nonum enim mensis diem vix alia occasio potuit Beatæ Pœnitenti sacrum fecisse. Hinc die nono in pluribus & antiquioribus variarum ecclesiarum Breviariis notatum Officium invenitur: quibus recensendis discutiendisque non immorabimur, cum satis notus ac testatus sit Divæ hujus cultus per universum orbem Christianum, propter exempli utilitatem.

§ III. Translatio reliquiarum S. Mariæ ad varias Europæ civitates.

[17] Ioannes Phocæ, Sacerdos Cretensis, in sua compendiaria descriptione locorum sacrorum, primas inter Συμμικτὰ Allatiana tenente, cap. 25, cum descripsisset trans Iordanem positas speluncas duas, alteram Baptistæ secessu, alteram Eliæ raptu consecratam: ultra dictas, inquit, speluncas, ad ipsos Jordanis cursus, fama est eremum extendi, in qua venerandus Zosimas Angelis parem Ægyptiam intueri dignus effectus est. Ita ille quidem, [Sepulcrum Sanctæ diætis octo Hierosolymis distans,] post annum MCLXXXV, quo loca sancta visitavit, scribens, nulla facta mentione sepulcri, sive quia ipsum non adierat, sive quia de eo tunc temporis vacuo atque etiam dißipato nulla amplius fiebat mentio. Ast seculis aliquot antiquior Anonymus de locis Hierosolymitanis, pariter editus a Nihusio, Trans Iordanem, inquit cap. 13 in interiori solitudine B. Mariȩ Ægyptiæ sepulcrum cernitur, quam invisit Abbas Zosimas & tumulavit: distat ab urbe Hierusalem itinere dierum octo. Cum igitur viginti dies impendisse Zosimas dicitur in actis, antequam ad Mariam veniret; non ita id accipi debet, quasi inter ipsius monasterium ad Iordanem, & inventæ primum Mariæ ac deinde sepultæ locum, fuerit distantia tanta; sed quod ipse senex, & in solitudine illa solitis orationum exercitiis vacans, seque diebus singulis ad pauca promovens milliaria, ac forte etiam multum oberrans, tandem eo pervenerit, quo expeditus viator commode intra octiduum attingat, si recto utatur itinere.

[18] [statim antequam Vita scriberetur notum.] Est autem verosimile primo Zosimam, dum per vires licuit annua utentem annachoresi, identidem locum adivisse; & qua iverat ipse, certa signa constituisse aliis, eodem adire volentibus, quos narratio sua ad hujusmodi laborem excitabat; fortaßis etiam ex sui Hegumeni speciali indulto permißi sunt aliqui, vel extra Quadragesimam illuc abire pietatis causa, vel intra Quadragesimam comitari Zosimam. Locus certe notus fuit cum Vita scriberetur: ipseque auctor eum a se visum satis indicat num. 11, sic loquens de eo: locus autem erat in modum alvei torrentis excavatus: sed, ut mihi videtur, torrens ibi numquam ullus fluxit; eumque situm locus potius, habuit a natura. Verosimile quoque est, pluribus ultro citroque meantibus, paulatim rectum iter, si illud Zosimas non tenuerat, observatum notatumque fuisse: maxime postquam, visum fuit refodere corpus sanctum; & tumulum eidem conspicuum excitare, [ac postea magis celebre.] in quo tantum thesaurum venerarentur peregrini. Horum nihil quia Vita attingit, & tamen inventio corporis facta est circa vel intra Pontificatum Hormisdæ (qui novennalis fuit & in anno DXIV inchoatus) consequens est, quod haud diu post Vitam scriptam celebrata sit elevatio. Quin imo hæc scriptio, per omnia Palæstinæ monasteria cito vulgata, ipsam illam accedentium frequentiam auxisse debuit, & potuit occasionem dedisse miraculis, quæ licet nulla scripta habeantur, credibile est tamen fuisse magna, & cogitationem ingeßisse de requirendo corpore.

[19] [Reliquiæ aliquæ Romam missæ.] Vnde igitur aut quomodo Romam translatæ Reliquiæ? Si dici aliquid per conjecturam poßit, libenter opinarer, sicut de inventione Proto-Martyris Stephani factum legimus, ita quoque inventioni hujus Sanctæ Pœnitentis implicitum fuisse Hierosolymitanum Episcopum, qui curaverit partem aliquam adferri in urbem sanctam; cujus deinde non minima portio missa sit Romam. Libenter etiam suspicarer, Ioannem, ab hæreticis constitutum Hierosolymis Episcopum circa annum DXIII, ipsum fuisse sub quo facta inventio sit, quique orthodoxam suam fidem, quam contra electorum suorum spem opinionemque constantißime tenuit, volens Romanæ Sedi probare, legationem ad ipsam direxerit, eique addere conatus sit gratiam, munere ex Reliquiis Sanctæ misso, una cum illius Vita Græce scripta, quibus tum novitas inventionis tum historiæ singularitas atque utilitas æstimationem dare poterat. [Ex his particula data S. Eleutherio Ep. Tornac, cum particula S. Stephani,] Sed hæ conjecturæ sunt: hoc certum, & Vitam toti Occidenti fuisse notißimam seculo VI, & Reliquias a jam dicto Hormisda Papa communicatas cum S. Eleutherio Tornacensi Episcopo, in cujus Vita, ex antiquo Tornacensi MS. edita, num. 18 hæc leguntur.

[20] Dum B. Eleutherius a Romano Papa Hormisda petisset aliquid, reliquias B. Mariæ Ægyptiacæ obtinuit, & humerum B. Stephani Proto martyris, & secum Tornacum deportavit. Igitur vir Dei a Roma regressus cum magna exultatione universi populi suscipitur. Exultant Clerici, & Dalmaticis induti beato Pastori suo obviam procedunt. Sed ex improviso gaudium omnium geminatur. Ipse enim Pontifex Reliquias B. Mariæ, quæ tot & tanta pro Domino sustinuit, afferebat: cum autem Nerviam portam intraret, in eodem loco miraculum magnum a Deo manifestatum est. [Tornacum defertur & cælesti luce,] Occurrentibus enim populis gaudentibus, similiter Clericorum agminibus palliatis, beatus Antistes conscendens montem, qui dicebatur mons Thesauri-absconditi, nunc autem dicitur mons S. Andreæ, Reliquias B. Mariæ Ægyptiacæ & humerum S. Stephani Proto-martyris omni populo ostendit. Subito autem circa Reliquias capitis S. Mariæ, quædam claritas de cælo adveniens apparuit, quæ etiam ab omnibus, visa est, donec intraret ecclesiam Christi genitricis: supra humerum vero B. Stephani lucidior claritas, in modum circuli quasi argentei, visa est.

[21] [ac sanatione ignis Sacri honestatur:] Cum vero ecclesiam totius populi vallatus caterva intraret, quatuor viri, duæ mulieres magna infirmitate periclitabantur, quæ vocatur ignis gehennæ. Tunc vir Dei pietate motus, caput ante mulieres, humerum autem ante, viros posuit, dicens, Oremus omnes. Procumbentibus autem & orantibus illis, ait: S. Stephane Proto-martyr, succurre his hominibus: S. Maria, succurre & miserere hujus feminei sexus: non enim profecto surgemus ab oratione, donec sani efficiantur. Ad hanc vocem omnes liberati sunt: caro autem, quam in ipsa infirmitate perdiderant, restituta est in ipsa hora. Mutus quoque assistens, locutus est dicens: Ecce Reliquiæ B. Stephani & S. Mariæ. Tunc omnes obstupefacti admirabantur … Hæc facta sunt Nonis Octobris. Notandum porro, quod quæ hic dicuntur caput & humerus, tam exiguæ fuerint eorumdem particulæ, ut Hierogazophylacii Belgici auctor Raißius, agens de Cathedrali Tornacensi & sigillatim designans spectabilium ossium qualitatem ac nomina, de istis solum dicat, ibi cum aliis aduersari Reliquias de S. Stephano Proto-martyre & Maria Ægyptiaca, quas S. Eleutherius Tornacensis Antistes, vigesimo Pontificatus sui anno, Roma secum detulit. [variæ particulæ in templis Romanis.] Has autem arbitramur fuisse desumptas ex scapula S. Stephani, & quadam parte S. Mariæ, quas modo servari in Vaticana S. Petri ecclesia testatur M. Attilius Serranus in libello de septem urbis ecclesiis. Addit Octavius Pancirolius in Thesauris absconditis urbis Romæ, alias ejusdem Sanctæ particulas haberi in sacris ædibus Virginis Lauretanæ ad columnam Trajani, S. Pauli ad columnam Antonini, S. Petri ad Vincula, S. Gregorii in Cælio monte, S. Cæciliæ trans Tiberim, & S. Sabinæ.

[22] Post hæc aliis occasionibus & temporibus alia quoque ejusdem beatæ Pœnitentis lipsana delata ad varios sunt, de quibus infra. Mansit tamen in Palæstina, in ipsaque (ut credimus) sepulcrali eremo pars corporis præcipua, per quinque & amplius secula: usque dum invalescente Saracenorum per loca sancta dominatu, alicui monachorum visum fuerit, e deserto ad monasterium, [Major pars corporis an. 1059 transfertur in Calabriam,] ac forte ad sanctam civitatem ipsam transferre sacrorum ossium thesaurum, melius asservandum. Cum autem anno MLIX Lucas, Carbonensis monasterii in Calabria Abbas, Hierosolymam abiisset, & barbarorum terras cum comitibus peragrasset, adoratis Christi Salvatoris cunabulis & Calvario, avexit secum in Italiam rediens sacra pignora, corpus nimirum S. Mariæ Ægyptiacæ, & caput magni Joannis Eleemosynarii: templumque beatissimo Patri Lucæ (fuit hic nobilis illius cœnobii fundator, & mortuus anno DCCCCXCIII colitur XIII Octobris) templum inquam B. Lucæ erexit, manibus operatus atque consilio; ibidemque S. Mariæ reliquias collocavit. [caput Neapolim,] Sed caput Sanctæ quidam Presbyter furatus Neapolim detulit, acceptoque pretio sacratis cœnobii S. Mariæ Ægyptiacæ mulieribus donavit. Nos S. Mariæ reliquias, indecore jacentes, honorificentius decoravimus, addita celebritate & pompa: caput vero magni Eleemosynarii Julius Antonius Sanctorius, S. R. E. Cardinalis Episcopus Prænestinus, patruus meus, magnifice auro argentoque exornavit, lanci vitreæ antea super impositum abjecte atque in honorate. Ita Paulus Æmilius Sanctorius Casertanus, Venerabilis monasterii Sanctissimæ Dei Genitricis, S. Anastasii & S. Eliæ Prophetæ de Carbono, Ordinis S. Basilii Magni, Abbas Commendatarius, in historia ejusdem monasterii, anno hujus seculi primo edita, ac postea sub annum seculo decimum septimum ad Archiepiscopatum Cusentinum evectus, indeque in Cathedram Vrbinatem translatus, & in ea defunctus anno MDCXXXV; vir, ut eum Ferdinandus Vghellus depredicat, omnium scientiarum eruditione & linguarum peritia longe clarissimus.

[23] Quod de translato Neapolim Capite hic indicavit, ante eum expressius descripsit Franciscus Gonzaga, in opere de Origine Seraphicæ religionis Franciscanæ, sub annum MDLXXX VII Romæ edito, pag. 148 enumerans Reliquias in prædicto monasterio asservatas: illud, inquit ante septuaginta annos Sororibus ab incognito quodam Sacerdote seculari dono datum fuit: quod tamen, [De cujus veritate dubius] licet nullæ extent testimoniales litteræ, crebra miracula, quæ per ipsum Deus optimus maximus operari dignatur, commendatissimum reddunt; insinuantque, non commentitium, sed verum gloriosæ Peccatricis præfatæ caput esse: ex quibus unum tantum in hujus testimonium veritatis adducam. Antiquissimi moris est ut venerabile hoc caput singulis annis, a primis Vesperis diei festi S. Mariæ Ægyptiacæ usque ad diei octavæ solis occasum, argentea theca contectum, summo altari a fidelibus prospiciendum venerandumque committatur; utque præfatis diebus elapsis, a loci Guardiano monialibus, sacrario reddendum, restituatur. Cumque anno a Virgineo partu MDXLII Pater Fr. Jacobus Matalonicus, Franciscanus Conventualis, hujus tunc loci Guardianus, sacris vestimentis indutus, incensa huic sacro capiti, de religiosissimo more, ipso die Octavæ propinaret, intra se hæsitare atque dicere cœpit: Quis novit sitne hoc caput alicujus sanctæ vel alterius potius, [subito castigatur & pœnitens sanatur.] cui tantus honor minime debeatur? & ecce ex tempore amissa loquela, adeo graviter atque misere agitari confflictarique cœpit, ut ipsum quam brevissime moriturum existimasses. Commoto itaque populo qui ad solennitatem convenerat, atque de tantæ rei novitate stupefacto, occurrit Fr. Cæsar a Gajazo monialium Confessarius, præsagoque animo clamitare cæpit: Firmissime credo hoc verum esse caput S. Mariæ Ægyptiacæ: sumptamque ex ipso aquam, quam de industria effuderat patienti obtulit, qua hausta illico convaluit, suamque incredulitatem publice fassus est: a quo etiam tempore tantum hoc pignus majori in veneratione a fidelibus haberi cœpit.

[24] Cetera, quæ ibidem patrata fuere miracula, utinam vel scripta extarent, vel si extent ad nostras pervenissent manus; nunc solum id addendum occurrit; monasterium, quod nunc honestas solum virgines recipit, meretricibus ad pœnitentiam pudicitiamque reductis extructum dotatumque fuisse a devotißima Regina sanchia Arragonia, Roberti Regis uxore, anno MCCCXXXV; cum ante decennium aliud simile, sub invocatione S. Mariæ Magdalenæ ab eadem & in eadem regia urbe extructum, [ibidem digitus Sanctæ] non sufficeret omnibus ejusmodi asylum cupientibus recipiendis. Huic ego ab ipsa fundatrice collatum oredo B. Mariæ Ægyptiacæ digitum, nescio unde acceptum: & sacerdotum illum qui postea caput e Carbonensi monasterio attulit, non id fecisse turpis lucri causa, ut criminatur sanctorius; sed pio omnino ac religioso animo; dum consideraret, quam indigne istic tantus haberetur thesaurus, quantaque ei esset Neapoli habenda reverentia, si illud ad sui nominis monasterium transferretur. Cæsar Engenii Caraccioli in suæ Neapoli sacra anni MDCXXIII pag. 426 non tantum caput, sed etiam duo grandia coxarum ossa ipsumque jam memoratum digitum attulisse asserit sacerdotem prædictum: [& duo ossa grandia:] sed cum Gonzaga singulas Reliquiarum suo tempore ibidem asservatarum particulas distincte nominet videlicet Alterum ex digitis S. Mariæ Ægyptiacæ partem cranii S. Margaretæ Virg. & Mart. alteram S. Aldegundis, aliam quoque S. Julianæ atque isiderio aliam S. Balbinæ Virginum & Martyrum nec non venerandum caput ejusdem S. Mariæ Ægyptiacæ; non est credibile præteriturum fuisse coxas, si eas tunc ibi habuissent: ut autem has allatas serius ignoravit Cæsar, ita & in digito erravisse potuit.

[25] Porro de posseßione corporis seu partis majoris cum Carbonensibus Cremonenses certant; [aliæ partes Cremonæ] & licet ignorent unde vel quomodo allatum sit, pridem tamen illud habuisse se dicunt, in vetusta S. Agathæ ecclesia, anno MCCCCXL concessa Canonicis regularibus Lateranensibus: quibus post annos XXVIII ad ampliorem in vicinia S. Petri ædem migrantibus, illud tamen ad S. Agathæ manserit, usque ad annum MDLXXXI; quando, primum teste Peregrino Merula in Sanctuario Cremonensi, translatum est ad prænominatam S. Petri ædem, & sub altari pro defunctis privilegiato collocatum. Ideo non assentior eidem Merulæ, suspicanti ipsum corpus Cremonam a jam dictis Regularibus esse allatum: non enim existimo, in S. Agathæ ædicula relicturos fuisse quod ipsi intulissent. Quid? quod Antonius Campi lib. 1. rerum Cremonensium, apud Theophilum Raynaudum dicat, Sanctæ hujus ædem sacram Cremonæ fuisse seculis aliquot prius quam illic domicilium figerent Regulares; ipsaque anno MCXIII deflagrante avectas esse Reliquias ad veterem S. Petri ecclesiam (eo forsitan loco qui nunc S. Agathæ nominatur) & hac quoque collapsa, invectas esse in novam basilicam. Igitur verosimilius dicetur, Cremonensem aliquem, post Terræ-sanctæ recuperationem ex Oriente reversum, quod ibi de corpore sanctæ Pœnitentis reliquum erat (nec enim credibile est Lucæ Carbonensi plus quam calvariam & quædam ossa obtigisse) attulisse in patriam, videlicet maxillam & ossa quædam alia. [cum maxilla Sanctæ] Et hæc quidem fuisse suo tempore in D. Petri ecclesia, summoque cum honore in tabernaculis idoneis asservari, tamquam corpus integrum, scribit antiquior auctor Ludovicus Cavitelli in Annalibus Cremonensibus ad annum usque MDLXXXV perductis: maxillam vero esse in ecclesia S. Erasmi, particulam vero quamdam innominatam in æde Parochiali S. Matthiæ idem docet.

[26] Quia vero Lateranensis Congregationis domus primaria & ceterarum caput est Romæ, ad ædem S. Mariæ a pace cognominatæ; facile crediderim, [& capite S. Zosimæ,] Cremonenses Romanis fecisse gratiam brachii quod jidem nunc venerandum exponunt, cum occipite S. Zosimæ: nam hujus quoque caput Cremonæ in ecclesia S. Petri haberi, scribit prælaudatus Cavitellinus, pariter ut credimus ex Oriente allatum. Etenim sepulcrum in honore fuisse suadet Epiphanius Hagiopolita, his verbis utens, Duobus millibus a Iericho est monasterium magni ac venerabilis Zosimæ, ubi ipse sepultus est, & juxta ipsum S. Anthimus, idem forte, qui cum titulo Presbyteri Græcorum fastis inscriptus invenitur VII Iunij, & dicitur in pace quievisse. Quod si exploratis accuratius Cremonensibus Carbonensibusque reliquiis, inveniantur ossa, aut plura aut alia quam ut unum S. Mariæ corpus potuerint constituere; tum vero non absurde suspicaretur aliquis, ipsius S. Zosimæ, vulgo minus apud Occidentales noti, lipsana quædam habita fuisse pro lipsanis Mariæ.

§ IV. Reliquiæ S. Mariæ apud Antverpienses.

[27] [Antverpiæ pars palmari in templo S. I.] Nos quoq; in hac Societatis Antverpiensis Professa domo, in Hierotheca rubra, insigni opere elaborata, continente Reliquias Sanctarum nec Virginum nec Martyrum, palmarem partem poßidere credimus sub hoc testimonio. Ego monasterii B. Mariæ Virginis Munsteriensis Luxemburgi, Ordinis S. Benedicti, Abbas subscriptus, omnibus hanc syngrapham inspecturis testificor, me ex sacrario nostro dedisse partes reliquiarum P. Heriberto Rosweido societatis Iesu Sacerdoti: quarum sacrarum Reliquiarum ista sunt nomina: de S. Lucia V. & M. de S. Prisca V. & M. de S. Balbina V. & M. de S. Maria Ægyptiaca, de S. Amaleda Regina & Martyre, & de capitibus sanctorum Innocentum pro Christo Domino occisorum: in quorum fidem me hic subscripsi. Datum in prælibato nostro monasterio, XIII Octobris MDCXIV. Petrus Roberti, Abbas Munsteriensis. Celeberrimæ famæ Martyres sunt quarum hic exprimuntur nomina, ut de iis addere nihil opus sit: sola Regina Amaleda est de qua certius aliquid scire cupiamus: nam nec Crombachio quidem tale ullum nomen notum, inter ea quæ Vrsulanis adscribuntur.

[28] [alia allata ex Lusitania] Alia quoque ex corpore S. Mariæ particula, cum illustrium aliorum XXXIV Sanctorum pignoribus, anno MDCXXXIII nostræ Antverpiensi civitati obtigit, hac quam exponam occasione. Sebastiano Lusitaniæ Rege apud Afros cæso, & propatruo, qui senex iuveni in regnum successerat, Henrico Cardinale vita functo; pluribus ejusdem succeßionis competitoribus & jure & armis potior, Philippus III Hispaniarum Rex, Antonium Ludovici Principis Lusitani nothum, populari favore Regem proclamatum, prælio vicit, pacataque provincia obtinuit coronam: victo nudus titulus mansit, quem exul in Gallia gerere perrexit. Hic inter alias sui (ut sic loquar) naufragii tabulas, Parisios detulit, [quo anno 1594 ab Antonio ex rege,] non auro vel gemmis, sed sacris Reliquis divitem capsam, quam anno MDXCIV die tertia Aprilis tradens filio suo Emanueli, hujusmodi expedivit litteras, suæ donationis testes: Antonius primus, Dei gratia Portugalliæ, Algarbiæ, Indiæ, Brasiliæ Rex &c. Cum ad supremi Numinis gloriam apprime conducat, ut Deus ter optimus maximus (utpote mirabilis in sanctis suis) in iisdem eorumque relictis Ecclesiæ suæ membris amplius honoretur, laudetur ac glorificetur. Eapropter cum ex sacello nostro Regio Olysiponæ quorumdam Sanctorum ac Sanctarum habuerimus reservatas veras ac genuinas Reliquias, quas cognatus noster Illustrissimus D. Eduardus S. R. E. Cardinalis, ex Alexandro Farnesio & Maria Principissa Portugalliæ filius, de consensu & cum ratihabitione supremi Pontificis testimonialibus munitas, e Romana arce ac aliunde congregavit & asportavit: inter quas fuere Reliquiæ subsequentes. Num. I Os unicum S. Gertrudis ex Austria, quæ colitur VI Ianuarij. Num. II Os unum ex spina dorsi cum aliis ossibus S. Mauri Abbatis, [cum Reliquiis aliorum 34 Sanctorum.] colitur XV Ianuarij. Num. III Os ex spina dorsi cum parte costæ S. Agnetis Virginis & Martyris, colitur XXI Ianuarij. Num. IV Binæ partes ex costis cum particula S. Ignatii Episcopi Martyris, colitur I Februarij. Num. V Bina ossa S. Blasij Episcopi & Martyris, colitur III Februarij. Num. VI Pars spinæ dorsi & cranii S. Agathæ Virginis & Martyris, colitur V Februarij. Num. VII Os & pars costæ S. Dorotheæ Virginis & Martyris, colitur VI Februarij. Num. VIII Pars spinæ dorsi cum binis ossibus S. Scholasticæ Virginis, colitur X Februarii. Num. IX Pars ex spina dorsi & costæ S. Margaretæ de Cortona, colitur XXV Februarii. Num. X Os & pars costæ S. Adriani Martyris, colitur IV Martii. Num. XI Binæ partes ex ossibus S. Benedicti Abbatis, colitur XXI Martii. Num. XII Os S. Mariæ Ægyptiacæ, colitur I Aprilis. Num. XIII Tres partes ex spina dorsi S. Julianæ Virginis, colitur V Aprilis. Num. XIV Pars ex spina dorsi & pars costæ S. Anselmi Episcopi & Confessoris, colitur XXI Aprilis. Num. XV Tres partes ossium S. Yvonis Presbyteri, XIX Maii. Num. XVI Binæ partes ossium S. Cuneræ Virginis & Martyris, XXI Iunii. Num. XVII Pars ex spina dorsi & cranii S. Lutgardis Virginis Brabanticæ, XVI Iunii. Num. XVIII Duæ partes ossium S. Paulini Episcopi Nolani, XXII Iunii. Num. XIX Pars ex cranio & altera pars ossis S. Elisabethæ Reginæ, colitur I Iulii. Num. XX Trinæ partes ossium S. Felicitatis, matris septem filiorum Martyrum, X Iulii cum filiis. Num. XXI Pars spinæ dorsi & minor pars costæ S. Alexii Confessoris, XVII Iulii. Num. XXII Pars spinæ dorsi S. Christinæ mirabilis, XXIV Iulii. Num. XXIII. Pars cranii & ossis S. Hyacinthi Confessoris, XVI Augusti. Num. XXIV Pars spinæ dorsi & mentum S. Rochi Confessoris, XVI Augusti. Num. XXV Bina ossa S. Bartholomæi Apostoli, XXIV Augusti. Num. XXVI Pars ossis & una costarum Moysis Eremitæ & Martyris, XXVIII Augusti. Num. XXVII Trinæ partes cranii S. Ægidii Abbatis, I Septembris. Num. XXVIII Pars cranii S. Theclæ Virginis & Martyris, XXIII Septembris. Num. XXIX Pars ossis & binæ costarum S. Placidi Martyris, V Octobris. Num. XXX Trinæ partes ossium S. Pelagiæ peccatricis, VIII Octobris. Num. XXXI Pars ossium & binæ partes menti S. Ceciliæ Virginis & Martyris, XXV Novembris. Num. XXXII Pars ossis & costæ S. Barbaræ Virginis & Martyris IV Decembris. Num. XXXIII Os & pars spinæ dorsi S. Iosaphat Principis & Confessoris, XXVII Novembris. Num. XXXIV. Pars ossis & binæ costæ S. Catharinæ Virginis & Martyris, XXV Novembris. Num. XXXV Totum mentum cum tribus dentibus & osse S. Augustini Episcopi & Apostoli Angliæ. Et quandoquidem enumeratæ jam Reliquiæ, ex præviis authenticis omnique fide dignis testimoniis a binis succedentibus Braccarensibus & Olysipponensibus Archiepiscopis, [data filio Emanueli.] nec non a moderno Conimbricensi Episcopo fuerunt visitatæ, approbatæ, pro veris & genuinis habitæ, nec non auctoritate Apostolica sive vicaria Christi fidelium venerationi fuerint expositæ, uti & huc usque constat approbatas & expositas fuisse: præscriptas nominatorum Sanctorum ac Sanctarum Reliquias, caritatis ordine nulli potiori jure inter vivos relinquendas censuimus, quam dilectissimo nobis filio Principi Don Emanoel de Portugal; cui easdem gratiose conferimus. Et in robur donationis hujus ac firmitatem perpetuam, eas omnes & singulas minori nostro sigillo in pergameno (cui & nomina inscripta sunt) muniri, ac filo albo nigroque intorquato prædicto pergameno inviolabiliter applicari, & in cera sigilli imprimi & implicari voluimus, ut omnibus hasce visuris constet eas genuinas ac veras esse, nullique fraudi ac suspicioni obnoxias, quin imo Christi fidelium veneratione dignissimas.

[29] Mortuo infelici patre, filios clementior in Belgio fortuna excepit, sub naturalis sui Regis dominatu; quorum major natu & jam dictarum Reliquiarum possessor, easdem Antverpiæ collocavit, sub hac attestatione: Don Emanuel Princeps de Portugal &c. præsentium tenore notum facimus & certificamus, quod singularem benevolentiam experti fuerimus D. Christophori Butkens, Prælati S. Salvatoris Antverpiæ; maxime ex eo quod ex commendatione serenissimæ suæ Celsitudinis Isabellæ Ducissæ Brabantiæ &c. in suo monasterio susceperit, [ab hoc an. 1633. datur Prælato S. Salvatoris.] dilectum nobis fratrem Dionysium de Portugal, Vallis-bonæ Cisterciensis Ordinis Religiosum Presbyterum, etiamnum in S. Salvatoris habitantem ac religiose conversantem. Quo actu susceptionis dictæ suæ serenissimæ Celsitudini, nobis, nostræque familiæ beneficium præstitit numquam oblivioni tradendum. Nos ne ingrati reputemur, sed præfatæ benevolentiæ correspondere volentes, gratiose conferimus & in perpetuum donamus præfato R. D. Prælato ejusque S. Salvatoris Ecclesiæ, cistulam continentem Reliquias omnes & singulas, a piissimo patre nosto gloriosæ memoriæ Antonio nobis relictas … quas jurata fide attestamur esse genuinas ac veras … die XVIII Maii MDCXXXIII, die postero postquam Magistratum Antverpiensem, ex commissione suæ Celsitudinis, renovavimus. Sic actum in dicto S. Salvatoris monasterio, in aula ad hortum; in præsentia D. Ferdinandi de Boischot Cancellarii Brabantiæ, Comitis d'Erps, Baronis de Saventhem, Toparchæ de Quarebbe & Rosseghem, & Habitus Ordinis S. Iacobi. Item in præsentia D. Mag. Joannis de Witte, in Curia Brabantiæ secretarii; & novorum Consulum Joannis de Bejar & Caroli de Sancta-Crux Equitum; quatuor testium omni fide dignissimorum.

[30] [cum approbatione Episcopi Antverpiens.] Tradita cum iis etiam Bulla fuit Ioannis Mirei Episcopi Antverpiensis easdem Reliquias approbantis, exponi in sua diœcesi permittentis, & XL dierum Indulgentias largientis cuicumque in aliqua annuarum festivitatum ipsas visitaturo; postquam vidisset desuper tres tum Archiepiscoporum tum Episcoporum Portugalensium approbationes: quæ Bulla signata erat Antverpiæ anno MDCX, V die Maii. Tradita est etiam attestatio alia, qua Ioannis Alvarez de Luzana, Portugalensis seu civitatis Portus Episcopus, & quondam in sacello regio regni Portugalliæ inque ipsa civitate Ulysipponensi Præpositus Generalis, anno MDCXXVIII, die XVII Ianuarii, Bruxellis in aula dicti Principis Emanuelis, quiddam circa Reliquias Beatæ Elisabethæ declarat, eas scilicet esse non Lusitanicæ Reginæ, sed Hungaricæ Principissæ: idque ex sæpe visis & lectis instrumentis Eduardi Cardinalis eas donantis, [& Episcopi Portugalens. declarations,] & Henrici ibidem Cardinalis eas approbantis. Quo declarato, superaddimus, inquit idem Ioannes Alvarez de Luzana, quod nos, dum in Præpositura sacelli regii degebamus, dictas veras Reliquias sæpe Regi, Reginæ, eorumque filiis, [de singulorum cultu,] aliisque proceribus aulæ, nec non millenis Christi fidelibus pro veneratione exosculandas præbuerimus. Insuper affirmamus, nos cum Sacellanis regni eorumque Vicariis, ex specialibus indultis Pontificiis, etiam post Tridentinum a Congregatione sacrorum Rituum obtentis & a Sede Apostolica approbatis, annuum singulorum Sanctorum ac Sanctarum festum semper coluisse, ac solenni divino officio choraliter celebrasse, summumque sacrum decantasse de dictis XXXV Sanctis in proprio seu in communi, [& ejusdem cultus consueto ritu.] quousque dictus sacrarum Reliquiarum thesaurus in sacello regio extitit.

[31] Pergit deinde declarare quæ festa Officium ritu Duplicis, quæ semiduplicis aut etiam simplicis cum tribus solum Lectionibus peragendum habuerint. Et primi quidem ordinis festa sex designat; secundi novem, inquibus festa S. Ludgardis Virginis ac Margaritæ de Cortona, cujus corpus in Etruria colitur & Vita a nobis edita est ad XXII Februarii cum titulo Beatæ: tertii denique ordinis reliqua, tum aliorum XIV Sanctorum ac Sanctarum, tum S. Cuneræ Virginis & Martyris, S. Gertrudis ab Oosten (ipsa enim est cujus vitam dedimus, quæque superius perperam cognominabatur ab Austria) S. Iulianæ, S. Christinæ dictæ Mirabilis, Virginum; S. Maria Ægyptiacæ ac S. Pelagiæ, quæ peccatrices appellantur. Circa quæ notandum occurrit, Reliquias Sanctarum, præcipue Belgicarum, quas nominavimus, videri ex Belgio in Italiam traductas, a Margareta Austriaca, [Harum Reliquiarum aliquæ ex Belgio primum acceptæ.] Caroli V filia, & matre Alexandri Farnesii, postea Parmensis Principis atque apud Belgas famosißimi Ducis, Octavio Farnesio nupta anno MDLIV. Alexandrum deinde easdem cum filio Eduardo, qui Romam sub institutione Alexandri Cardinalis Farnesii educandus dirigebatur, eodem transmisisse circa annum MDLXX. Vnde cum auctario aliarum Romæ conquisitarum Reliquiarum, porro in Lusitaniam sint transportatæ, respectu Ioannæ Reginæ, filiæ Caroli V & Ioanni IV nuptæ; occasione nepotis, Romæ apud Henricum Cardinalem prædictum commorantis usæ; ad domesticum suum oratorium notabili acceßione locupletandum. Notandum quoque ipsum Eduardum (qui cum Antonius male usurpato regno cedere debuit, annum fortaßis agebat ætatis XI, nec nisi post annos undecim factus est Cardinalis) eo titulo appellari, quo tunc insigniebatur cum data sunt diplomata, non quo Reliquiæ Roma sunt missæ. [& forte non ab Eduardo sed Alexandro Cardin. in Lusitaniam missæ.] Imo vehementer metuimus, considerata Eduardi ætate, ne Antonii se pro Rege gerentis Secretarius Petrus de Cuña, quemadmodum convictus est quadam calami præcipitantia scripsisse nomen Elisabethæ Reginæ, pro nomine Elisabethæ Hungaricæ; sic etiam lapsus sit in nomine Cardinalis Farnesii; atque ei pro Alexandro (qui usque ad annum MDLXXXIX superfuit, maximi nominis auctoritatisque Prælatus, tum fere septuagenarius) obrepserit illius pronepos Eduardus, puer admodum cum mittebantur Reliquiæ in Lusitaniam, tunc vero cum diplomata scribebantur solus ex familia Farnesia Purpuratus.

[32] Porro ad S. Salvatoris Antverpiense monasterium sic perlatæ Reliquiæ Sanctorum quos diximus triginta quinque (quibus trigesimum sextum accedit corpus S. Hatebrandi Abbatis, [tandem an. 1671 instituta Confraternitate.] quod XXX Iulii colendum proponitur) privatim fuerunt habitæ per annos complures, usque dum ejusdem monasterii dignißimus Abbas hoc titulo primus, Reverendißimus Dominus Franciscus Dieriex, solennem earum Translationem faciendam, & piam utriusque sexus Confraternitatem sub invocatione Sanctorum Benedicti Abbatis, Mauri & Placidi discipulorum ejus, & Lutgardis Virginis Cisterciensis, & aliorum Sanctorum quorum Reliquiæ (ut pie creditur) in dicta ecclesia conservantur, [& an 1672 solenni translatione honorantur.] erigendam auctoritate Apostolica curavit: hanc quidem anno MDCLXXI approbante Illustriss. ac Reverendiss. Domino Ambrosio Capello Episcopo Antverpiensi, qui ipsas Reliquias sigillatim in novas capsas incluserat XXIV Octobris a se de novo visitatas recognitas & approbatas: istam vero sequenti anno MDCLXXII die VII Augusti, ornatißimam splendidißimamque, ducente aut comitante universo Clero seculari ac Religioso ipsiusque urbis Magistratu. Non fuit a multis annis Antverpiæ, quæ urbs in sacris processionibus adornandis singulari excellere solet magnificentia, pompa ulla augustior spectabiliorque quam illa, in qua sacræ Reliquiæ, in suis singulæ ferculis sub novem labaris, & cum totidem curribus triumphalibus, circumgestabantur a totidem Ordinum Religiosorum viris primariis, addita cuilibet inscriptione chronica, Translationis annum & Sancti cujusque conditionem signante. Inter quas sub secundo Sanctorum Sanctarumque Pœnitentium vexillo, a Patribus Capucinis associato, deferebantur ejus Divæ ossa, cujus causa hæc deducta sunt, quæque hoc lemma denotabatur, MarIa LVXVrIæ Castra Deserens.

[33] Lemmati explicando servire potest synopsis Vitæ, in Menologio Basilii Imperatoris sic expressa: Sancta Mater nostra Maria, meretrix primum fuit, [elogium ex Menologio.] multas adolescentum animas perdens per libidinosam commixtionem, atque eam vitam per annos septemdecim in Ægypto continuans. Abeuntibus autem quibusdam in Ierusalem ad Crucem sanctam venerandam, abiit & ipsa: sed ab Angelo prohibita templum ingredi, & Sacrum lignum adorare, contristata est; & promittens Deo famulari, obtinuit introitum. Tunc jubente Deipara Jordanem transiit, decertavitque in solitudine per annos quadraginta septem, nullum hominem videns. Sed Deus volens ipsam manifestare, ordinavit ut S. Zosimas ingrederetur eremum, qui narrationem ejus de se audivit, & ipsam (quando Jordanem quoque transiit super aquas ambulans) denuo revertentem excepit, & postea reperit, unaque nomen inscriptum testæ; ac denique adjutorio leonis usus, sepelivit.

§ V. Scriptores de laudibus S. Mariæ: templa, cœnobia, altaria ei erecta.

[34] Extant S. Mariæ Acta in compluribus codicibus Græcis MSS. Romanos codices enumeravimus supra: [Acta Græca,] alios ex Laurentiana Bibliotheca Florentiæ, & Ambrosiana Mediolani licuisset notare, si Vitarum paßim occurrentium indicem, & quoties in unamquamque incidimus bibliothecas lustrando, libuisset sigillatim scribere. Illa jam olim habebamus ex MS. Medicæo Regis Franciæ, & Monachiensi Ducis Bavariæ desumpta: ex quibus nunc Latina damus. Græca quædam, ex vulgari errore, Sophronii Hierosolymorum Episcopi nomen præferunt. Dubitavimus aliquando an errori nomen dedisset Sophronius Hieronymo familiaris, ab eoque in libro de Scriptoribus ecclesiasticis laudatus cap. 134, tum de lucubrationibus aliis, tum de quibusdam ipsius Hieronymi opusculis, scilicet libello de Virginitate ad Eustochium & Vita Hilarionis monachi, in Græcum sermonem elegantißime translatis. [an a vetustiori aliquo sophronio scripta?] Sed hic, quamvis eodem quo Maria tempore vixerit, non tamen tamdiu vixisse potuit, ut ipsi ejus repertori Zosimæ supervixerit; & quidem ad annos viginti aut triginta, quos requiri ostendimus; hi enim nos deducerent fere ad annum vulgaris Æræ CCCCLXXX. Hieronymus autem librum illum suum de Scriptoribus, ut fatetur ipse, composuit Theodosii Principis anno XIV, Christi CCCXCII. Igitur vel inveniendus alius Sophronius est seculo uno posterior, vel desperandum de nomine auctoris etiam per conjecturam assequendo. Promptior est conjecturæ de eo qui ad scribendum impulit, qui indicatur num. 41, fuisse scilicet vel Hierosolymitanum Patriarcham, vel ipsius in quo Zosimas obiit cœnobii Hegumenum.

[35] Quis primus Latina ex Græcis fecerit & utro idiomate ea legerentur tempore Dynamii non liquet: putamus tamen factam esse Latinam simul ac Reliquiæ Romam allatæ sunt. Nam inter codices S. Maximini prope Treviros, parvulus unus superest, tantæ antiquitatis, ut octingentorum annorum ætatem excedere videatur: in hoc autem aliisque ex eodem fonte descriptis stylus haud paulo simplicior est quam in recentioribus pluribus. Recentiorum codicum aliqui præferunt Epistolam Pauli Diaconi offerentis iterum gloriosissimo ac præstantissimo Regi Carolo libellum conversionis Mariæ Ægyptiacæ, [Latine reddita a Paulo Diac.] cum tomulo de cujusdam Vice-domini pœnitentia: Theophilus hic fuit, relatus IV Februarii. Alii, in quibus MS. Audomarense, omissa epistola, sic prænotantur: Paulus, Venerabilis ac Deo dignus Diaconus sanctæ ac gloriosæ Neapolis Ecclesiæ, de Græco transtulit in Latinum, qualiter sua pœnitendo peccata in eremo, Maria Ægyptiaca cursum explerit vitæ. Franciscus Hubertus Societatis nostræ sacerdos Lotharingus, cum ejus gentis militia in Belgium adductus, ut erat Græce linguæ peritißimus, nonnullas nobis sanctorum vitas Latine verterat, interque eas hanc S. Mariæ: sed laborem ejus vorax flamma consumpsit: ergo novam ipsimet versionem adornavimus, quia in antiquis, quæ paßim extant, displicent aliqua.

[36] Sesqui seculo post Paulum Diaconum floruit Hildebertus, anno MXCVII Cenomanensis Episcopus, [metrice ab Hildeberto Ep. Cenomanensi.] & MCXXV Archiepiscopus Turonensis constitutus, defunctus MCCXXXII, Versificator egregius, ut eum appellat Ordericus lib. 4 Hist. Eccles. a cujus eleganti calamo dalimus die XXIX hujus ipsius mensis Vitam S. Hugonis Cluniacensis; & ut style utriusque specimen habeat lector, hic proferimus metricam Mariæ Ægyptiacæ Vitam, cujus exemplar in cœnobii Dunensis MS. Codice his versibus concluditur:

Sic metro Phariæ renovavit Acta Mariæ
Vir Hildebertus, apicum splendore refertus,
Lux Cenomanensis Patriæ, urbis laus Turonensis.
Cum Pharia lætus potiatur pace quietus.
Hæc bene cōpuncta, Christo legitur bene juncta,
Quam comitante fera sepelit Zosimas in arena
Deserti calidi, macri & sub sidere cancri.

Vsus est autem Hildebertus vel antiquiori versione & fideliori, si qua extabat, [hæc paraphrasis datur ex MS.] vel ipso Græco textu originali, uti colligimus ex die I Aprilis in fine notato, ubi Paulinæ versionis exemplaria omnia habent diem IX. Non est quidem animus ejusmodi metricis Paraphrasibus, quæ sepius offeruntur, augere hoc opus nostrum, quando ex illis nihil haberi potest ad historiæ lucem: hac tamen vice indulgere visum est aliquid, eo quod fidem nostram obligaverit quodammodo Theophilus Raynaudus, de hac Sancta scribens, & a nobis jusserit expectari hoc opusculum. Itaque licet Brugensis MS. ecgraphum, quod prælo paraveramus, Amstelodamensi perierit incendio; aliud sumpsimus ex alio nostro MS. Codice membranaceo sane insigni, quem ex Anglicanarum ecclesiarum desolatione sub Henrico VIII facta Belgio invectum, primum ab Abrahamo Ortelio, & hoc moriente a nostro Andrea Schotto redemptum habemus nonnulla ἀνἐκδοτα continentem, inter quæ Odonis monachi Cantuariensis Homiliæ, & B. Anselmi Cantuariensis libellus de quatuordecim Beatitudinibus ejusdemque epistolæ tres, edere volentibus prompte communicanda.

[37] [Theophili Raynaudi opus de Sancta.] Porro quem supra nominavi Theophilus Raynaudus, de Maria peccante ac pœnitente præ ceteris copiosißime scripsit, ad commodum utilitatemque concionatorum, aptans eidem hunc Isaiæ locum, Sibilabit Dominus muscæ, quæ est in extremo fluminum Ægypti; & veniet & requiescet in torrentibus vallium, & in cavernis petrarum, & in omnibus frutetis, & in universis foraminibus: cui tractatui, per dissertationes unam & viginti deducto, alterū haud minus utilem & æque prolixum subjunxit, hoc titulo, Pœnitentia turpitudinum sordes extergens, ubi dissertatione 1 & 2, ad monstrandam lapsarum curabilitatem, colliguntur exempla mulierum, e meretricii aut carnalium turpitudinum cœno sibilante Domino extractarum. Inveniri ea & legi poterunt tomo 9 operum, hic ex prioris tractatus dissertat. 20 addam quæ plura ipse de scriptoribus S. Mariæ laudatoribus suggerit, & quæ dissertatione præcedenti tradit de peculiari ejusdem cultu in plerisque oris Christianis. De primis sic loquitur.

[38] Aliam plenam & satis excultam rerum B. Mariæ Ægyptiacæ descriptionem metricam, [scriptores alii de eadem.] tribus libris distinctam, edidit annis superioribus Joannes Baptista Laurus, & pius & cultus Poëta. Brevium de eadem Sancta scriptionum abunde est. Gabriel Flamma historicam de ejus vita narrationem, laudum differtam, edidit; ut & Petrus Ribadineira, in Auctario ad Flores Sanctorum: nec non Franciscus Haræus, & Lipelous Carthusianus, & quotquot contractas dedere Sanctorum Vitas. Franciscus etiam Bonaldus, non Bonadus, Xantonensis, lib. 3 Carminum, Monodia 29, brevem huic sanctæ Pœnitenti panxit Poësim, pro eo tempore non inconcinnam. Franciscus quoque Remondus in Carminibus, atque in Inscriptionibus Ursus, & in Hieromenia sua Gualfreduccius, sanctam hanc Pœnitentem breviter laudarunt. Quæ homo Dei Bernardus Colnagus, sui ævi thaumaturgus, in S. Mariam Ægyptiacam religiosissimus, de Sancta hac pro concione sæpe dixit, an scriptis commiserit, me latet … Consulto præteritum volui Ecbanum Hessum sectarium, tametsi in Heroidum epistolis agit de Maria Ægyptiaca (si auctoris personam demas) non illaudate. Furfures item inepti scriptoris, nec suismet Carmelitis parum probati Alegræi, quibus hanc Sanctam inspersit, ut Cælites domesticos per eam faceret auctiores, alteri incerniculo committo.

[39] De templis porro idem Raynaudus hæc habet: Templa sanctæ huic Pœnitenti erecta, varia visuntur. [templa varia] Hierosolymitanam ædiculam sacram sive sacellum B. Mariæ Ægyptiacæ, structum eo loco in quo resipuit, memorat Adrichomius in sua Jerusalem. Sed hoc non fuit nisi sacellum, ad tantæ rei monimentum perpetuum. Sunt vero alibi pleraque vere ac proprie templa. Romanum non est admodum antiquum sub hoc titulo: nam primo erat templum Jovis ac Solis, quod anno DCCCLXXII B. Mariæ Virgini est consecratum: stetitque ea appellatio, donec a Pio V ipsum attributum est Armenis; & tunc titulus S. Mariæ Deiparæ in titulum S. Mariæ Ægyptiacæ est commutatus. De eo quod Cremonæ fuit templo, jam diximus. [& pœnitentium receptacula sub ejusdem appellatione.] Camberii Allobrogum est perelegans basilica & cœnobium Patrum S. Francisci de observantia, sub titulo S. Mariæ Ægyptiacæ: cujus prima principia Stephano Roseto, Curiæ-rationum Præposito, debentur. Is enim anno MCCCCLXII ad Camberium, ex affectu erga hanc sanctam Pœnitentem, templum illi cum continenti ædificio construxit, eaque secto post anno tradidit Patribus S. Francisci Regularis observantiæ, Miani degentibus. Coloniæ, ut scribit Erhardus Vinheim, in Sacrario Coloniensi, ædes sacra LXII D. Mariæ Ægyptiacæ nuncupatione exornatur: sicut etiam Viterbii, Cardinalis Muti liberalitate, templum S. Mariæ Ægyptiacæ extructum est, & ex cœno emersis mulieribus attributum. Avenione Cavarum, urbe Pontificia, templum est cum cœnobio in honorem B. Mariæ Ægyptiacæ extructum, opera præsertim viri clarissimi Pauli de Joannis, cujus indefessam in hoc genere pietatem nulla satis assequatur oratio. Ejusmodi ædes sacræ in hujus Divæ honorem, curante eodem Paulo de Joannis, cum adjunctis emergentium e cœno receptaculis, excitatæ sunt in plerisq; primariis Galliȩ urbibus, magno & urbium purgamento & misellarum bono; & Divæ, tot sacrarum ædium nuncupatione apud mortales illustrioris, auctiore gloria.

[40] De altaribus particularibus, quin varia variis erecta sint locis, non dubitamus; sed neminem invenimus, qui eorum iniverit rationem. [altare vltrajecti:] Vnius ego anno MDCLXXII tabulam vetustam conspexi, magna cum voluptate, vltrajecti, a sacrarum ædium expoliatione & imaginum abolitione reservatam, translatamque in aulam capitularem Canonicorum S. Petri apud eorumdem Secretarium Catholicum; sub qua scripta erant variorum Sanctorum nomina, quorum invocationi sacrata olim ara fuerat: sed præ ceteris expressæ cernebantur utrimque in valvis, relandæ tabulæ dictæ additis, hinc S. Mariæ Magdalenæ, inde S. Mariæ Ægyptiæ historia. Pauci deinde abiere menses cum civitas in Francorum potestatem venit, & Catholicis sacris reddita est ædes cathedralis. Proximum est ut reliquæ etiam tota urbe frequentißimæ ecclesiæ redeant ad antiquum cultum, quando speramus fore, ut suo templo altarique reddatur præfata tabula, perpetuum monumentum antiquæ pietatis majorum erga prænominata duo pœnitentiæ exempla.

[41] Vidi eodem anno Amstelodami D. Laurentium Vander Hem, virum sacræ ac profanæ litteraturæ, geographicæ imprimis adeo studiosum, [cultus apud Moschos præcipuus,] ut Blavianum Atlantem, plurimis tabulis, etiam calamo & colore expreßis, adjectisque propria manu & ingenio descriptionibus amplificatum, ultra triginta tomos per se ipse produxerit, neque sumptui neque labori parcens. Inter ceteros vero, quos insuper designatos habet, tomos, unus de sola Moscovia erit; pro quo iam nunc varia parata materia, præsertim figurati cujusdam Kalendarii, cujus apud Moschos usus est, tabulæ duodecim, auro & coloribus exornatæ. Has ego curiosius perlustrans, & ex subjectis cuique figuræ Sanctorum nominibus deprehendens, majori ex parte congruere cum Græcis Constantinopolitanæ Ecclesiæ fastis (nam ab hac, dum adhuc Catholicæ & Romanæ unioni adhæreret, fidem accepere Moschi) haud gravate suscepi earumdem explicationem, ad eruditißimi atque humanißimi viri usum contexendam; notavique Mariæ Ægyptiacæ festum genti illi, [ex eorum Kalendario figurato probatus.] adeoque & Ruthenis ceteris, esse solennissimum. Etenim ad initium Aprilis non simpliciter conspiciebatur statunculus Beatæ, digitali inclusus tessellæ, uti aliorum plerorumque Sanctorum: sed tota ejus ac Zosimæ historia, quadrifariam divisa expressaque, sic ut primus Sanctorum congressus, deinde secundus cum sacra communione, tum animæ in cælos subvectæ gloria, ac denique corporis sepultura distincte viderentur. Talis autem pictura palmare ipsius tabulæ, non maximæ, occupabat spatium: quod raro in tabulis illis evenit, nec nisi in summis aliquibus festivitatibus notandis, qualis ibi alia nulla toto hoc mense.

ACTA
Ex MS. Græco Regis Christianissimi & altero Ducis Bavariæ collatis.

Maria Ægyptia pœnitens, in Palæstina (S.)
Zosimas Monachus, in Palæstina (S.)

EX MSS. G. R.

PROLOGUS.

[1] Secretum Regis celare bonum est, opera autem Dei prædicare gloriosum: ita Angelus dixit Tobiæ post mirabilem illam oculorum excæcatorum illuminationem, easque ærumnas, quas sustinuit, & a quibus ereptus est propter suam pietatem. [Tob. 12,] Etenim non servare arcanum Regis, res est noxia & periculosa: Dei autem opera reticere, animam adducit in discrimen. Ego igitur silere divina reformidans, & respiciens sententiam prolatam in servum, [Fideliter narrata] qui acceptum domini sui talentum in terra abdidit, & infructuosum reliquit quod ad utilitatem datum erat; sacram narrationem, quæ ad meas usque pervenit aures, non obvolvam silentio. Nemo vero cunctetur adhibere fidem, audita scribenti aut omnino fingere me existimet, rei magnitudine obstupefactus. Absit a me sacrum sermonem, in quo nominandus Deus, interpolare mentiendo. Quod si quibus, parva & incarnati Verbi magnitudinem minus decentia cogitantibus, accidat fidem negare dicendis; [fide pari describere proponit auctor.] eos ego crediderim contra rationem agere: si qui autem in hanc incidant scriptionem, & facti novitate consternati nolint facile eam recipere, his quoque misericors Dominus sit; quoniam etiam hi humanæ naturæ infirmitatem considerantes, incredibilia æstimant quæcumque ultra captum humanum dicuntur. Nihilominus, aggrediar narrationem, rem dicturus hac nostra ætate factam, prout eam exposuit vir quidam, a puero doctus loqui & agere divina. Rursum autem neque hoc in argumentum diffidentiæ adducant aliqui, ȩstimantes accidere non posse ut hac nostra ȩtate ejusmodi fiat quidpiam: nam gratia Patris, per generationes in animas sanctas se transferens, amicos Dei & Prophetas constituit, uti Salomon docet. [Sap. 7, 27] Tempus porro est sacram illam ordiri narrationem.

CAPUT I.
S. Zosimæ vita monastica, accessus ad Iordanem, inventa ab eo Maria.

[2] Fuit in iis quæ per Palæstinam sunt monasteriis, vir quidam lingua ac vita cultus, atque ab infantia monasticis moribus actionibusque innutritus, Zosimas nomine, ætate senex. Nemo autem appellationi soli inhærens, sermonem mihi existimet esse de eo Zosima, qui circa doctrinam lapsus, [Post egregios in virtute profectus,] minus recte sapuit: alius enim hic, & ille alius; multumque differunt inter se, quamvis nomenclaturam ambo eamdem sortiti. Iste Zosimas orthodoxus fuit, qui in uno monasteriorum antiquorum ab initio conversatus, per omne exercitationis genus probatus, & ad omnem virtutem congruenter institutus, totum quidem ordinem in ejusmodi palestra solitum servari custodivit, multa vero & sponte adiecit, volens carnem spiritui subjicere. Quod ita ei successit, ut, propter multam rerum spiritualium experientiam, sæpius ex vicinis aut etiam remotioribus monasteriis ad eum confluerent plures, ipsius doctrina ad perfectionem informandi. Cum autem tantam animarum tractandarum peritiam assecutus esset senex, numquam remissius egit in meditatione eloquiorum divinorum; sed insistebat eisdem, [& vitæ rigorem laudabilem,] seu decumberet strato, sive assurgeret, vel quidpiam manibus operaretur, aut etiam cibum, quando hunc sumere conveniebat, susciperet. Si vero scire cupis quis illi cibus saperet, is utique qui numquam consumebatur & numquam ei deerat, psallere incessanter & sacras Scripturas animo ruminare. Quin etiam dicunt aliqui, divinis sæpe dignatum visionibus, mente ipsius cælitus illuminata: quemadmodum enim dicit Dominus, semper vigilanti spiritus oculo divinæ illustrationis species contemplabuntur, quicumque carnem suam expurgarint; & viventes sobrie, ejus quod ipsos manet boni arrhas exinde percipient.

[3] Dicebat autem ipse de se Zosimas, quod ab ulnis, ut sic loquar, paternis in monasterium istud datus, per annos quinquaginta tres in monastico cursu perseverarit: postea vero vexari, ut inquiebat, cœpit cogitationibus quibusdam, [tentatus de vana gloria Zosimas] quasi jam esset perfectus in omnibus, nec alienæ instructionis ullatenus indigens. Sic enim, ut dixit secum ipse disserebat; Putasne in terra est monachus, qui prodesse mihi possit, meque docere aliquod exercitationis genus novum, quod necdum novi & ipso opere non sum expertus? aut erit in eremo philosophantium quispiam, qui me vel cognitione vel actione præcedat? Hæc cogitante sene, supervenit quidam, & dixit ei: O Zosima, bene tu quidem, & quomodo homini est possibile certavisti, [jubetur ir ad Iordanem:] bene monasticum percurristi stadium: verum inter homines nemo est qui perfectum se possit dicere: sed plus quam assecutus est ei superest consequendum, quamvis nos id ignoremus. Ut igitur scias ipse, quam multæ sint aliæ viæ quæ ad salutem ducant; egredere de terra tua & de cognatione tua, & de domo patris tui, quemadmodum venerabilis Patriarcha Abraham; & veni in monasterium quod situm est prope Jordanem fluvium.

[4] His auditis, exurgens continuo senex & mandato obediens, exiit e monasterio, in quo ab adolescentia manserat; veniensque ad Jordanem inter flumina sanctissimum, ab eo qui se vocarat deducitur ad monasterium; in quo esse eum volebat Dominus. Tum manu pulsans ostium, primo in eum incidit monachum cui forium cura demandata erat: [ibique receptus,] hic vero ad Hegumenum duxit; & Hegumenus suscipiens eum, vidensque habitu vultuque modesto inclinantem sese, ut monachi solent, atque ut pro se oraret postulantem; interrogavit & dixit, Unde nobis ades, Frater? aut cujus rei gratia ad nostram venisti humilitatem? Cui Zosimas, unde, inquit adsim, nihil opus est dicere; veni autem profectus spiritualis gratia: audivi enim de vobis gloriosa & laude digna, quæ possint animam ad intimam Christi Dei nostri familiaritatem adducere. Respondit Hegumenus, Deus, qui solus noscit humanam infirmitatem, ipse te, Frater, ac nos docebit divinam suam voluntatem, & ad facienda quæ convenit diriget. Neque enim homo hominem juvare potest, nisi unusquisque sibi ipsi attendat continue, & mente casta quod justum est operetur, Deum habens arbitrum & susceptorem actionum suarum. Ast quia caritas Dei, ut dicis, impulit te venire, ad nos humiles senes visitandos; mane nobiscum, siquidem ideo advenisti; & nos omnes per gratiam spiritus enutriet bonus ille Pastor, qui dedit animam suam pro nostra redemptione, & oves proprias vocat nominatim. Talia loquente Hegumeno rursum Zosimas inclinavit se ac benedici petiit; atque respondens, Amen, in illo monasterio mansit.

[5] Hic ille senes vidit, & actione & contemplatione eximios, servire Deo: erat enim iis psalmodia indefessa ac statio pernox: [invenit monachos perfectissime viventes,] quibus in manibus semper operis aliquid, in ore vero Psalmus erat. Nullus inter eos otiosus sermo: nulla solicitudo temporalium; redditus vero annue numerandi, & curæ secularibus negotiis conjunctæ, apud eos nec nominabantur quidem. Unum autem idemque omnium erat studium, ut quisque ipsorum mortuus esset corpori, quasi mundo & omnibus quæ in mundo sunt simul ac semel defunctus. Esca illis indeficiens erant divina eloquia: corpori vero indulgebantur necessaria dumtaxat, panis & aqua; eo quod singuli maximo erga Deum amore flagrarent. Hæc conspiciens, uti retulit, Zosimas ædificabatur plurimum, ad anteriora semper extendens se & cursum suum accelerans, utpote socios nactus, qui essent in vinea Domini operarii optimi.

[6] Diebus porro elapsis plusculis, adfuit tempus quo sacrum jejunium peragi solet a Christianis, præparantibus sese ad divinæ Passionis ac Resurrectionis venerandæ solennia. Janua autem monasterii, [solitos initio Quadragemæ] numquam reserata sed clausa semper; commoditatem præbebat monachis exercitationis ab interpellatoribus liberæ: neque enim recludi solebat nisi monachorum aliquis necessaria de causa emitti deberet; & locus omnino desertus, plerisque etiam vicinis monachis non tantum inaccessus sed etiam ignotus erat: servabatur vero in monasterio regula quædam, cujus gratia, ut ego quidem existimo, Zosimam illuc adduxerat Deus. Quæ vero illa & quomodo servabatur? Jam nunc dicam. Dominica die, quæ primæ post jejuniorum hebdomadæ nomen tribuit, [post communes preces] celebrabantur publice divina ex more mysteria, & communicabat unusquisque incruento ac vivifico sacrificio: tum modico reficiebatur cibo. Post hac collecti in oratorium, facta prolixa oratione & genuflexione multa, osculabantur sese invicem senes, & sigillatim provoluti ad Hegumeni pedes, veniam poscebant & benedictionem, quæ illos ad certamen præmuniret in viamque deduceret.

[7] His peractis, aperiebatur monasterii janua, & consona voce decantabatur Psalmus, Dominus illuminatio mea & salus mea, quem timebo? Dominus protector vitæ meæ, a quo trepidabo? & reliqua. Et egrediebantur omnes, unum plerumque vel alterum ad custodiam monasterii relinquentes; [monasterio egredi] non ut custodiret intus reposita (nec enim apud eos erat quod fures auferre possent) sed ne oratorium absque sacro ministerio relinqueretur. Unusquisque vero de annona sibi prospiciebat, ut volebat & poterat: & hic quidem ad corporis necessitatem modicum panem, iste ficus, dactylos alius, alter legumena aquis macerata efferebat; quidam vero nihil, præter corpus suum eique superinjectam lacernam, sustentaturus se, cum cibum natura posceret, herbis in deserto nascentibus. Regula porro inter eos & lex inviolabilis erat: Nesciat alter de altero quem exercitationis rigorem modumve teneat. Nam transito Jordane ab invicem longe dividebantur, plenam sectantes solitudinem; ita ut nemo occurreret alteri: [& in solitudine trans Iordanem agere] quod siquis alium vidisset eminus sibi adversum venire, continuo a recta declinabat via, atque in aliam sese partem convertebat, sibi vivens & Deo, cum jugi Psalmodia eoque cibo qui ad manum erat.

[8] Postquam hunc in modum omnes jejuniorum dies ipsis transiissent, revertebantur ad monasterium Dominica præcedente Salvatoris nostri vivificam a mortuis Resurrectionem, cujus profestum cum Ramis Palmarum celebrare ecclesia instituit: revertebatur autem unusquisque, referens sui propositi fructum conscientiam propriam, sibi ipsi testantem quomodo esset operatus, & qualium laborum semina messuisset: nemo enim præsumebat omnino interrogare alterum, [Vsque ad Dominicam Palmarum.] quomodo propositum sibi agonem absolvisset. Talis igitur erat monasterii regula, & sic perfecte complebatur: quia unusquisque eorum in deserto existens, sub agonotheta Deo contra seipsum pugnabat, tanquam non quærens placere hominibus, neque ad ostentationem jejunans: quæ enim fiunt hominum causa, ex voluntate ipsis placendi, ea parum admodum facientem juvant, ipsique causa sunt magnæ quandoque calamitatis.

[9] Ergo ex consueto monasterii usu, Zosimas quoq; eodem tempore Jordanem trajicit, modicum ferens ad usus necessarios commeatum, & ipsum quo erat indutus vestimentum. Ibi, juxta præscriptum regulæ, per eremum oberrans, [cum quibus egressus etiam Zosimas,] pro naturæ exigentia definiebat horam sumendi cibi, noctu vero procumbebat humi modicum somnum capturus, ubicumque ipsum vesper deprehendisset. Mane facto, iterum accingebatur itineri, contente quidem semper ambulans, desiderium vero habens, ut postea retulit, penetrandi eremum interiorem, inveniendique in ea commorantem aliquem Patrem, [die 20 sui secessus,] qui ipsum ad id quo aspirabat posset perducere: & ambulabat festinanter, acsi contenderet cito pervenire ad illustre publicumque diversorium. Diebus autem viginti itinerando consumptis, cum sexta advenisset hora, tantisper repressit gressum, & versus orientem conversus consuetam persolvit orationem: consueverat enim certis diei temporibus intermittere ambulandi contentionem, & paululum requiescere a labore; atque nunc stando nunc genu flectendo orare ac psallere.

[10] [dum sextam recitat,] Dum autem orat, & oculos in cælum visu irretorto defigit; ecce in dextero latere ejus in quo Sextam persolvebat loci, veluti corporis humani simulacrum apparet. Et ipse quidem primum conturbatus suspicabatur diabolicum sibi offerri spectrum; tremoreque concussus, sanctæ Crucis signo signavit seipsum: jam enim ad finem pervenerat oratio. Dein convertens oculos, vidit revera aliquem contra meridiem ambulare: nudum autem erat quod videbatur, & cute nigrum tamquam ex ardore solis; crines vero habens in capite ad instar lanæ, eosque modicos, nec multum ultra collum defluentes. [videt eminus speciem hominis,] Tali spectaculo recreatus Zosimas, & vix præ gaudio sui compos, eo versus procurrere cœpit, quo etiam illud quod apparuerat festinabat. Ineffabili enim replebatur lætitia, ut qui toto tam multorum dierum spatio nulla vel hominis vel alterius cujuscumque animalis vestigia deprehenderat. Cupiebat igitur. cognoscere, quis & unde esset qui videbatur, sperans quod magna quædam spectaturus & auditurus esset.

[11] Verum persona illa, ut cognovit eminus Zosimam ad se venire, [eamque a se fugientem sequitur.] fugere cœpit, & versus interiorem eremum currere. Zosimas autem, tāquam sui oblitus senii, & nihili faciens laborem itineris, contendebat assequi fugientem. Et ipse quidem insequebatur, illa vero fugiebat: sed velocior erat Zosimæ cursus, ac paulatim eum propiorem fugienti statuebat. Mox autem ut exaudiri etiam vox loquentis potuit, clamare cœpit, & hujusmodi verba jactare cum lacrymis: Quid me fugis senem & peccatorem, serve Dei? Expecta me, quisquis es, per eum ipsum cujus amore eremum hanc habitas: expecta me infirmum atque indignum senem, per spem quam habes retributionis ex tanto labore consequendæ. Resiste, & tuam orationem ac benedictionem seni mihi impertire, per Deum, qui neminem a se repellit. Hæc cum lacrymis vociferante Zosima, pervenerunt ambo currentes ad locum quemdam, qui erat in modum alvei fluvialis excavatus; sed, ut mihi videtur, torrens ibi numquam ullus fluxit, eumque situm locus potius habuit a natura.

CAPUT II.
Maria cum Zosima, divinitus sibi noto loquens, eidem exponit vitæ suæ meretriciæ sordes.

[12] Postquam; ad jam dictum locum pervenit uterque; fugiens quidem descendit, & rursus in aliam ascendit partem; Zosimas autem defatigatus, neque amplius currere valens, stetit ex citimo loci torrenti-formis latere; addens lacrymis lacrymas, & suspiria suspiriis, ut ipsi appropians suos tandem planctus ex audiret. Tunc illud fugitivum corpus, hujusmodi emisit vocem: Abba Zosima, ignosce mihi, per Dominum; non possum converti, [Zosimam ex nomine compellans Maria,] neque sic coram vultu tuo videnda adstare: mulier enim sum, verenda corporis discooperta gerens. Sed si omnino vis peccatrici feminæ petitionem unam indulgere, projice mihi pallium quo amiciris, ut muliebrem infirmitatem contegam, & conversa suscipiam benedictionem tuam. Tunc horror & quædam mentis alienatio Zosimam occupavit, sicut aiebat, audientem quod Zosimam se compellaret ex nomine. Cum enim acuti vir esset ingenii & divinarum rerum scientissimus, cognovit quod ex nomine se non compellasset illa, quem viderat numquam & de quo nec audiverat quidem, nisi spiritu prædita esset prophetico.

[13] [pallio ejus suam contegit nuditatem:] Ut igitur intellexit quid juberet, statim involvens vetus & detritum quod gerebat pallium, versus illam projecit, seque obvertit. Ipsa vero accepto eo velavit partes corporis, quas præ ceteris obtegi conveniebat, conversaque ad Zosimam sic locuta est: Quid tibi in mentem venit, Zosima, quod tantopere cupias videre peccatricem mulierculam; Quid ex me scire aut discere volens, tantum laborem impiger suscepisti? At ille genu flectens, rogabat, ut sibi ex more benediceret: sed & ipsa idem postulabat, sese inclinans: & jacebant ambo, alter ab altero benedici volens, nec aliud utrimque audiebatur, quam, Benedic. Tandem cum longior mora fieret, ait mulier ad Zosimam: Abba Zosima, [& ab eo benedici postulans qui Presbyter esset,] tibi competit ut benedicas, ac super me ores: te enim Presbyterii dignitas ornat, tu ex multo tempore ad sanctum adstas altare, & sæpius sacrificans divina obtulisti munera. Ad hæc etiam magis obstupuit Zosimas; & contremiscens senex, velut in agonia perfundebatur sudore; suspiransque & verba singultibus interrumpens, spiritu interciso & palpitanti pectore, ait ad eam: Manifestum est, o mater spiritualis, vel ex moribus tuis, quod ad Deum ascenderis, majorique ex parte mundo mortua sis: patet etiam donum quod tibi divinitus obtigit, quia sic ex nomine compellas me, & Presbyterum esse asseris, quem numquam conspexisti. Quoniam igitur gratia, non ex dignitate, sed ex spiritualibus ornamentis dignoscitur, Benedic, obsecro propter Dominum, & ora pro me, tuæ suffragationis indigo.

[14] Tunc instantiæ senili cedens mulier; Benedictus sit, inquit, Deus, qui hominum & animarum salutem curat. Zosima autem respondente, Amen; [interrogansque de statu Ecclesiæ] surrexerunt ambo de genibus, & ad senem prior sic infit mulier. Cur, obsecro, ad me peccatricem venisti, o homo? quare voluisti videre mulierculam omni virtute nudam? Verumtamen quando huc te adduxit sancti spiritus gratia, ut mihi aliquod ministerium exhibeas tempori congruum; dic, quomodo nunc agitur cum gente Christiana? quid Reges agunt? quomodo gubernatur Ecclesia? Zosimas ad hæc paucis respondit: Per tuas, o mater, sanctas preces, stabilem omnibus pacem indulsit Christus: sed obsecro ut hujus indigni senis deprecationem suscipiens, [atque pre eo jussa orare.] ores pro mundo universo atque pro me peccatore, ut solitudinis hujus tantæ non frustra fuerim emensus spatium. Ipsa vero reposuit: Hodie, Abba Zosima, oportebat te, qui Sacerdotio præcellis, ut dixi, pro me & pro omnibus orare, ad hoc enim ordinatus es: quia tamen iubemur obedire, lubens faciam quod imperasti.

[15] Hæc dicens ad Orientem convertit sese, oculosque in sublime attollens ac manus extendens, cœpit orare movendo labia, sic tamen ut vox nulla distincte audiretur; unde neque Zosimas quidquam ex ejus oratione potuit intelligere: [in sublime rapitur:] stabat autem, ut dixi trepidus, terramque intuens, & omnino nil loquens. Iuravit autem, sermonis sui testem appellans Deum, quod animadvertens longius protrahi orasionem, oculos aliquantum a terra sustulit, viditque ipsam orare in altum sublatam, & in aere suspensam velut ad cubitum unum: quod cum vidit, majori correptus metu, multumque anxius, & omnino nihil proloqui audens, solum intra se dicebat identidem, Domine miserere. Sic autem in terra jacens, scandalizari cœpit senex cogitando, ne forte spiritus esset atque orationem simularet. Conversa autem mulier excitavit Abbatem, dicens: Quid te conturbant, [Zosimæ cogitationem arguit;] Abba, cogitationes tuæ, scandalizatum in me, quasi spiritus sim & orare me simulem? Certus esto, o homo, quia mulier peccatrix quidem sum, sacro tamen dignata baptismate: spiritus autem non sum, sed terra & cinis ac denique caro nihil spirituale cogitans. Atque hæc dicens signavit sibi ipsi signo Crucis frontem & oculos, labiaque & pectus, sic, inquiens, Deus, o Abba Zosima, eruit nos a malo & ab insidiis ejus, quoniam multa est nobiscum virtus sua.

[16] Talia audiens ac videns senex, projecit se in terram, ejusque pedes amplexus dixit: Adiuro te per Christum Deum nostrum, [rogata vitam suam explicare,] qui ex Virgine natus est, propter quem tantam amplexa es nuditatem, & propter quem carnem hanc sic extenuasti, nequid me celes famulum tuum: quæ, unde, quando, & quomodo eremum hanc inhabitasti? Nihil, inquam eorum quæ ad te pertinent mihi occultes, sed omnia enarres, ut Dei magnalia efficias manifesta: sapientia enim abscondita & occultus thesaurus, quæ utilitas utriusque? uti scriptum est. [Ecli 41, 17] Dic mihi, per Deum obsecro, [Deo id volente,] omnia; neque enim jactantiæ vel ostentationis causa dixeris, sed ut mihi satisfacias peccatori indigno: credo enim Deo, cui vivis & famularis, quod propterea in hanc eremum deductus sim, ut quæ circa te gesta sunt manifesta faceret Dominus. Non est autem in nostra potestate Dei judiciis adversari: nisi enim placitum Christo fuisset notum facere quomodo certaveris, non utique te cuiquam videndam præbuisset, neque mihi virtutem contulisset ad tantum iter emetiendum, cui propositum erat nequaquam e cella mea egredi.

[17] [consentit, præfata eam fuisse turpissimam.] Hæc & alia plura dicente Zosima, elevans eum mulier, dixit ad ipsum: Erubesco, Abba mi, explicare tibi confusionem operum meorum: ignosce obsecro, propter Dominum. Verumtamen, quandoquidem corpus meum nudum vidisti, denudabo tibi & vitam meam, ut cognoscas quantæ turpitudinis & verecundiæ plena sit anima mea. Non enim, quemadmodum suspicaris, jactantiæ declinandæ causa renui tibi narrare de me, quæ fui diabolo vas electionis: sed quia scio, quod si incepero tibi ea exponere, fugies a me, quemadmodum quis fugeret a serpente, non sustinens auribus excipere quæ ego turpissima egi. Dicam nihilominus, nihil reticens, sed ante omnia deprecans, ne cesses orare pro me, ut inveniam misericordiam in die judicii. Sene autem incessanter lacrymante, exorsa est de se narrare mulier, sic loquens.

[18] [Duodennis deserit parentes] Ego, Frater, patriam habebam Ægyptum: viventibus autem parentibus meis, cum duodecim dumtaxat essem annorum, postposita eorum dilectione, veni Alexandriam. Quomodo autem ibi inprimis contaminaverim virginitatem meam, & quam insatiabili atque impotenti concubitus desiderio æstuaverim, verecundor vel cogitare; & ipsum nunc dicere pudor vetat. Unum breviter fatebor, ut ardorem libidinis meæ intelligas; quod decem circiter & septem annos vixi, publicæ luxuriæ (sit verbo venia) incentivum; idque non muneris alicujus gratia (ita mihi testis veritas) sæpe enim volentes dare quidpiam recusavi suscipere. Hoc autem faciebam, [per annos 17 publica meretrix:] ut quamplurimos ad me concurrere facerem, gratis ipsis præbendo dedecus meum. Non quia dives eram ipsa (ne ideo censeas noluisse accipere) vivebam enim mendicato vel ut plurimum stuppam deducendo in fila; sed quia inexplebili cupiditate desiderabam volutari in cœno, & hæc mihi vita erat ac putabatur, naturam afficere omnimoda contumelia.

[19] [visa turba Hierosolymam navigantium,] Ita cum viverem, video æstivo quodam tempore turbam multam Ægyptiorum virorum ac Libyum concurrere ad mare; & interrogavi primo obvium mihi, quonam festinarent homines isti sic currentes. Ille vero mihi respondit: Hierosolymam omnes contendunt, propter exaltationem sanctæ Crucis, quæ intra paucos dies de more celebrabitur. Ego autem ad illum: Num & me forsitan secum accipient, si voluero sequi? Si naulum, inquit, habes & viaticum, nemo est qui prohibeat. Tum ego: Vere, frater, neque naulum habeo, neque viaticum: abeo tamen & ego, conscendoque in unam conductarum navicularum; alent illi me, etiamsi nolint: corpus enim habeo, hoc ipsis erit pro naulo, pro viatico mihi. Propterea autem, Abba mi, volebam ire, ut plures amatores (ignosce fatenti) haberem promptos ad libidinem meam. Dixi tibi, Abba Zosima, ne me cogeres eloqui confusionem meam: horresco enim, per Deum juro, & te & aërem inficere sermonibus meis.

[20] [iuvenibus aliquot ultro se jungit,] Tunc Zosimas, lacrymis solum irrigans, ei respondit: Narra per Dominum, mater mea, narra porro, neque præscindas filum tam salutaris argumenti. Ipsa vero priorem sermonem prosequens, hæc adiunxit. Juvenis igitur ille, audita verborum meorum obscœnitate, risit & abiit. Ego vero projiciens quam gestabam colum (hanc enim solebam ad tempus circumferre) procurro ad mare, quo ceteros videbam currere; & videns in littore stantes juvenes aliquot, decem numero aut etiam plures, corpore vegetos & motu agiles, atque ad id quod requirebam sufficientes (expectabant autem, ut mihi videbatur, navigationis socios alios; qui enim prævenerant jam navigia conscenderant) ego in medium eorum impudenter me inferens, Accipite, inquam, etiam me quocumque pergitis: nec enim vobis inutilis ero. Tum alia magis pudenda adjiciens, omnes ad risum movi. Ipsi vero videntes meam promptitudinem ad quidquid impudenter libuisset, accipientes me induxerunt in navigium, quod paratum habebant: & quoniam etiam ipsi habebant quod præstolabantur, continuo cœpimus navigare.

[21] [turpiterque in itinere] Quæ vero deinceps secuta sunt, quomodo tibi possim narrare, o homo? Quæ lingua explicare, quis auditus valeat sustinere, quæ in navi atque per iter sunt acta, & ad quæ facienda miseros compuli vel invitos? Nullum lasciviæ genus est tam insolitum tamque inauditum, cuius non fuerim infelicibus magistra. Itaque obstupesco, Abba, quomodo sustinuerit mare luxuriam meam; & quomodo terra non aperuerit os suum, ut viventem me ad inferna dimitteret, factam in laqueum tot animarum. [& in urbe sancta vivit] Sed Deus, ut arbitror, quærebat pœnitentiam meam: non enim vult mortem peccatoris, sed longanimiter sustinet, conversionem expectans. Talibus igitur intenti; studiis pervenimus Hierosolymam: cunctis autem diebus, quæ festivitatem præcessere, similibus aut etiam pejoribus occupabar: nec enim contenta juvenibus illis, quos per mare atque in itinere habueram mihi subservientes; pluribus quoque aliis abusa sum, cives & advenas in id ipsum conquirens.

CAPUT III.
Mariæ conversio & vita in eremo.

[22] Cum vero sancta exaltatæ Crucis festivitas illuxit, [Hora exaltandæ Crucis templum ingressura Maria,] ego quidem ut antea circuibam, venans adolescentum animas: videbam autem summo mane concurrere omnes ad ecclesiam: abiique etiam ipsa, cum currentibus currens. Veni ergo cum illis ad Basilicæ atria, & in ipsa Exaltationis adorandæ hora, impellebam, impellebarque violenter, contendens cum turba ingressum obtinere. Ita usque ad januam templi, in quo salutiferum lignum ostendebatur, appropinquabam misera, multo cum labore atque angustia: mox autem atque limen portæ attigeram, alii quidem absque impedimento ingressi sunt, me vero divina quædam virtus prohibuit, ingressu arcens. Rursum igitur impellor retro, meque in atrio solam invenio. Existimans autem id accidisse ex muliebri imbecillitate, rursum me permiscens aliis, [sæpius repulsa,] luctabar ut poteram, cubitisque connitens memet ipsam impellebam. Sed laborabam frustra: rursus enim statim atque limen templi calcavi infelix, alios quidem excepit ecclesia nemine prohibente, me vero calamitosissimam suscipere recusabat: & tamquam si militaris turba ordinata ad hoc ibidem consisteret, ut ingressum præcluderet; sic me vis quædam subita repellebat, iterumque constituebat in atrio.

[23] [indignitatem suam agnoscit:] Hæc tertio ac quarto agens & patiens, ac denique fatigata, neque jam amplius valens trudere atque retrudi (defecerat enim virtus corporis præ violentia) tandem recedens discessi, & steti in angulo quodam atrii; atque ibi vix demum in cognitionem veni causæ, prohibentis me intueri vivificum lignum. Perculit enim oculos cordis mei salutaris sermo, ostendens mihi quod actionum mearum turpitudo prȩcludebat ingressum. Cœpi igitur flere, & dolere, ac pectus tundere: suspiria autem ex intimo corde trahens ac lacrymans, video supra locū, in quo constiteram, positā imaginem sanctissimæ Deiparæ; atque in eam oculos indesinenter intendens, sic alloquor: Domina Virgo, quæ verbum Dei secundum carnem peperisti, [& coram imagine B. Virginis] scio quoniam neque rationi neque decori congruit, quod ego, usque adeo sordida, tuam semper virginis intemeratam imaginem aspiciam; tuam, inquam, quæ semper casta corpus & animam incoinquinatam mundissimamque servasti: quin potius æquum est ut puritas tua me impuram abominetur & oderit. Quandoquidem tamen Deus, quem genuisti, ideo, sicut audivi, homo factus est, ut vocet peccatores ad pœnitentiam; adjuva desolatam me & subsidio destitutam: jube etiam mihi indulgeri ingressum ad ecclesiam, neque prives me conspectu illius ligni, in quo confixus quoad carnem natus ex te Deus, proprium sanguinem dedit pro mea redemptione: jube mihi quoque, [emendationem pollicita,] o Domina aperiri ostium, ut divinam Crucem adorem, teque genito ex te Deo vadem susceptibilem offeram, quod carnem meam nunquam deinceps commodabo obscœnæ, ut antea, commixtioni; sed mox ut Crucem filii tui videro, mundo & omnibus quæ in mundo sunt vale faciens, illuc ibo, quo tu ipsa, velut salutis meæ mediatrix, jusseris atque duxeris me.

[24] [ingressum obtinet.] Talia loquens, & fidei ardore tamquam pignore quodam certior reddita gratiæ obtinendæ, atque in misericordia Deiparæ confisa, moveo me ab eo loco in quo consistens orationem feceram: rursusque accedens introeuntibus me permiscui, neque amplius sensi qui me impelleret ac vicissim impelleretur, aut omnino prohiberet appropinquare portæ, per quam ingressus erat in templum. Hic vero horror & stupor me cœpit, totaque contremui: deinde attingens portam quæ hactenus mihi clausa fuerat, veluti si ea vis omnis quæ antea impediverat, nunc aditum laxavisset, citra laborem ingredior; atque in sanctum admissa locum, fruita sum salutari Crucis aspectu; vidique arcana Dei, & quam paratus sit suscipere pœnitentes. Itaque infelix ego in terram me prosternens, postquam sanctum illud pavimentum adoravi, cursim exivi festinans ad eam quæ mea fuerat mediatrix: constitutaque in loco, in quo sponsionis meæ signatum erat chirographum, ac genu flectens ante Deiparam semper virginem, hujusmodi verbis usa sum.

[25] Tu, o domina clementissima, humanitatem tuam erga me commonstrasti, [tum gratiis Deipara actis] tu non repudiasti orationem peccatricis indignæ. Vidi gloriam, cujus conspectu merito privamur impuri: sit igitur gloria Deo, qui per te suscipit peccantium pœnitentiam. Quid enim amplius cogitabo aut dicam peccatrix? Tempus est Domina ut fide-jussionis, quam interposuisti pro me, impleantur promissa. Nunc igitur, quo jubes, deduc me: nunc vel maxime fias mihi magistra salutis, manuducens me per viam pœnitentiæ. His dictis, audio vocem eminus clamantis: Si Jordanem transieris, optimam invenies requiem. [monita Iordanem transire,] Ego vero vocem istiusmodi audiens, mihique persuadens eam propter me factam, exclamavi lacrymans, & Deiparæ dixi; Domina, Domina, ne derelinquas me. Itaque vociferans egredior ex atrio templi, festinaque pergebam.

[26] Egredientem autem me conspiciens quispiam, tradidit mihi tres nummos dicens, Accipe hosce, Mater. Ego vero datos expendens, tres panes mihi cum ipsis emi, & eos in viaticum benedictionis accepi. Interrogavi deinde eum qui panes vendiderat, [tres panes assumit in viaticum:] quæ aut ubi esset via ad Jordanem ducens: edoctaque portam civitatis, quæ in illas ducebat partes; egrediebar currens, & proficisci incipiebam lacrymans: interrogationi vero interrogationem jungens, totoque die ambulans (erat enim ut arbitror hora tertia quando Crucem conspexi) tandem inclinante ad occasum sole, appropinquavi ad templum Joannis Baptistæ, quod prope Jordanem situm est. Hic ego cum prius oravissem, descendi statim in Jordanem, faciemque ac manus sancta illa aqua rigavi: deinde in ipso Præcursoris templo suscepi intemerata atque vivifica mysteria, [& Sacramentis munita eremum intrat,] atque comedi mediam partem panis unius, & ex Jordane bibi, sicque me super terram posui nocte illa. Mane autem facto inveniens ibidem parvam scapham, transivi in ripam alteram; iterumque rogavi ducem meam, ut duceret me quo placuisset. Fui igitur in hac eremo, & ab illo tempore usque in hodiernum diem elongavi fugiens; & hic habito, expectans Deum meum, qui salvat conversos ad se a pusillanimitate spiritus & tempestate.

[27] [ibique vivit annis 47] Dixit ad eam Zosimas: Quot vero anni sunt, o Domina mea, ex quo in hac eremo habitas? Respondit mulier: Quadraginta septem anni, quantum existimo, sunt quod sancta civitate egressa fui. Et rursum Zosimas, Ecquid autem in cibum habuisti vel invenisti, o Domina mea? Duos, inquit illa, & dimidium panem ferens Jordanem transivi, qui brevi arefacti induruerunt, & paulatim edendo absumpti sunt. Tunc Zosimas: Et sic absque difficultate transegisti tantum tot annorum spatium? neque tam subita mutatio quidquam te conturbavit? Rem, subjungit illa, nunc quæris, Abba Zosima, quam vel referre horreo: si enim nunc in memoriam revocavero tam multa quæ sustinui pericula, tentationumque graviter me pulsantium rationem voluero reddere, vereor ne rursum ad eosdem impingar scopulos. Nihilominus, reponit Zosimas, nihil dimittas, Domina, quod mihi non enunties: hoc enim te suppliciter omnino rogavi, ut absque involucro cuncta me doceas.

[28] [quorum primis 17 varie tentata] Cui illa; Crede mihi, inquit, Abba Zosima, annos septemdecim transegi in hac eremo, luctans cum effrænatis cupiditatibus meis, veluti cum bestiis immansuetis. Si cibum aggrediebar sumere, desiderabam vini pocula, multum mihi amata: copioso enim vino utebar, cum viverem in seculo; hic vero neque aquam gustare licebat graviter æstuanti, atque sitim amplius tolerare non valenti. Subingrediebatur autem meretriciorum cantuum cupiditas adversa rationi, multum me conturbans, suadensque ut canerem quas didiceram diabolicas cantiones. [implorata ope D. V.] Ego vero statim illacrymans, manuque pectus tundens, mihi ipsi revocabam memoriam promissorum, quæ sanxi ad eremum digrediens; & cogitatione referebam me ad imaginem Deiparæ susceptricis meæ, & quasi coram ea existens flebam, rogabamque ut liberaret me a tentationibus, miseram animam meam tantopere infestantibus. Postquam vero diu ploraveram & pectus pro viribus verberaram, vidi lumen undequaque me circumcingens, & exinde constans deinceps malacia mihi atque tranquillitas obtigit.

[29] Cogitationes vero quæ rursum ad fornicationem impellebant me, quomodo tibi explicem, Abba? Ignis enim in meo infelicis corde accendebatur, totamque exurebat atque ad desiderium coitus pertrahebat. Ego vero statim atque ejusmodi tentatio offerebatur, [victoriam obtinet plenamque quietem] prosternebar in terram, & lacrymis rigabam solum; ipsam vadem meam adstare credens tamquam prævaricatrici, ad violatæ sponsionis pœnas exigendas: neque prius assurgebam de terra, in qua nonnumquam contigit totam diem ac noctem sic me jacere, donec suave illud lumen mihi circumfulgeret, & molestas mihi cogitationes dissiparet. Denique mentis meæ oculos indesinenter defigebam in eam quæ spoponderat pro me, petens opem in hujus eremi pelago periclitanti animæ. Et vero auxiliatricem habui ac pœnitentiæ susceptricem: atque ita spatium annorum decem ac septem transegi, mille periculis implicata. Ex illo autem tempore usque in hodiernum diem, in omnibus mihi adfuit protectrix mea, meque velut ad manum semper deduxit.

[30] Dixit ei Zosimas: Numquid eguisti victu & vestitu? [item tolerantiam æstus ac frigoris] Ipsa vero respondit: Consumptis, quos ante dixi, panibus, annos septemdecim sustentavi me herbis & qualicumque edulio per deserta inveniendo: vestimentum autem, quod habebam Jordanem transiens, consumptum attritumque est. Multam igitur ex frigore, multam etiam ex ardore æstivo molestiam sustinui, calore adusta, & frigore tremens atque constricta, adeo ut sæpe in terram corruens fere absque spiritu immobilis permanerem; unde multis quoque insidiis dæmonum & tentationibus perpetuis oppugnabar. Sed deinceps & usque nunc multiplex Dei virtus peccatricem animam meam & hoc vile corpusculum conservavit. Etenim cum solum recordor ex quantis malis me eruerit; cibum habeo non consumendum, spem, inquam, salutis consequendæ. Nutrior namq; & contegor Dei verbo omnibus dominantis, quia non in solo pane vivit homo: & pro eo quod vestimentum non habent, induuntur petram quicumque exuerunt peccati indumentum.

[31] [& scientiam scripturarum.] Audiens autem Zosimas quod meminisset Biblicarum sententiarum ex Moyse & Job atque libro Psalmorum, dixit ad eam: An Psalmos quoque & Scripturas alias didicisti, Domina? Ipsa vero subrisit ad interrogationem istiusmodi, & ait ad senem: O homo, crede, quod a die qua Iordanem transii, nullius hominis vultum præter tuum hodie sum intuita: sed neque feram aut aliud quodpiam animal vidi, ex quo hanc solitudinem novi. Litteras igitur numquam didici: quinimo nec psallentem quemquam nec legentem audivi: sermo autem Dei vivus & efficax, ipse docet hominem scientiam. Atque ecce hic finem habes narrationis meæ: quod autem feci exordiens, nunc quoque adjuro te per incarnationem Verbi divini, ut pro me peccatrice Dominum exores. Hæc illa cum dixisset, & huc usque sermonem protraxisset, inclinavit sese benedictionem postulans. Senex vero rursum cum lacrymis exclamavit, Benedictus Deus qui facit magna & admiranda, gloriosa ac prȩdicanda, quorum non est numerus. Benedictus Deus, qui ostendit mihi quanta largiatur timentibus se. Vere non derelinquis quærentes te, Domine.

[32] [petit a Zosima ut audita clam servet,] Ipsa porro senem sustinens non permisit, ut sese ad benedictionem inclinare pergeret, sed ait ad eum: Adjuro te per Salvatorem Christum Deum nostrum, nequid horum omnium quæ audivisti mortalium alicui reveles, usque dum ab hac terra me abstulerit Dominus. Nunc vero vade in pace, quia rursum sequenti anno videbis me, & ego te, Dei gratia custoditum. Fac autem, propter Deum quod nunc tibi præcipio. Cum anno proximo Quadragesimale tempus advenerit, ne transeas Iordanem, sicut fieri solet in monasterio. Obstupuit Zosimas audiens quod de regula monasterii loqueretur; [& sequenti anno adferat sibi sacram Communionem:] neque aliud dixit quam, Gloria Deo, magnas gratias indulgenti diligentibus se. Ipsa vero subjunxit: Expecta, Abba, ut dixi, in monasterio: neque enim, si volueris egredi, id tibi succedet: vespere autem in Cœna Domini accipe mihi sacrum vas vivifici Corporis & Sanguinis Christi, tantis mysteriis dignum, atque affer; manens omnino in ea Iordanis ripa, quæ terræ habitatæ est propior, donec adveniens suscipiam vitalia dona: ex quo enim illa suscepi in templo Præcursoris, prius quam Jordanem trajicerem, usque nunc carui participatione sanctificationis hujus, & nunc ipsam inexplebili amore concupisco; ideoque oro ne meam despicias petitionem: sed omnino mihi adferas salutifera atque divina mysteria, ea hora qua Dominus discipulos suos divini istius epuli fecit participes. Abbati vero Joanni, ejus in quo habitas monasterii Hegumeno, hæc dicito: Attende tibi ipsi & gregi tuo: quædam enim ibi aguntur quæ indigent correctione: verumtamen nolo ut hæc ei nunc dicas, [& sic ab eo discedit.] sed quando Dominus te reduxerit. Hæc elocuta, & seni dicens, Ora pro me, denuo cucurrit versus interiorem eremum. Zosimas vero genua flectens, & adorans solum in quo steterant vestigia pedum ejus, Deoque gloriam reddens ac gratias agens, cum gaudio spiritus & exultatione corporis reversus est, glorificavitque ac benedixit Christum Deum nostrum: & rursum solitudinem illam emetiens, venit ad monasterium, ea die quo ceteri monachi solebant reverti.

CAPUT IV.
Sacra Communio Mariæ præbita, sepultura curata.

[33] Toto illo anno tacuit Zosimas, non audens quidquam eorum quæ viderat alicui enuntiare; penes se interim orabat Deum, ut iterum ei ostenderet vultum exoptatum: cruciabatur autem & affligebatur, cogitans quam longa esset anni periodus, totumque illum cupiebat esse unum solum diem, si fieri potuisset. Cum vero initium Jejuniorum referens Dominica adfuit, [Anno proximo zosimas exire impeditus] alii quidem statim post consuetam orationem psallentes exierunt, ipsum vero febricitantem detinuit morbus & remanere coëgit. Recordatus est ergo Zosimas quod sibi dixerat Sancta, quia neque si volueris monasterio egredi id tibi succedet: transactisque diebus paucis resurgens a morbo, reliquum temporis in monasterio peregit.

[34] Porro monachis iterum reversis, cum advenisset mysticæ Cœnæ vespera, fecit quæ sibi fuerant imperata; & accipiens parvum poculum intemerati Corporis ac venerandi Sanguinis Christi Dei nostri, [in cœna Domini abit ad Iordanem,] sumpsit in canistro ficus & dactylos, modicasque fabas aqua maceratas: abiens vero profunda jam vespera sedit in ora Jordanis, expectans Sanctæ adventum. Moram autem faciente muliere, non dormitavit Zosimas, sed indesinenter prospiciebat eremum, præstolans sicubi videret quod tantopere cupiebat. Dixit autem intra se dum ita sederet: Num forte indignitas mea aliqua ipsam venire prohibuit? aut forte jam venit, meque non invento rursum abiit? Hæc dicens flebat, & flens suspirabat, oculosque in cælum attollens orabat Deum; Ne fraudes me, inquiens, Domine, ab iterato ejus aspectu, quam semel a me conspici permisisti; neque revertar hinc vacuus, mecum ferens opprobrium peccatorum meorum. Talia oranti cum lacrymis, longe diversa incidit cogitatio, dixitque intra se: Quid vero fiet si venerit? neque enim cymba ad manum est: quomodo igitur Jordanem transibit, atque ad me indignum accedet? Heu me miserum! heu infelicem! quis me tam grandi bono privavit propter culpam meam?

[35] [super cujus aquas venienti ad se Mariæ] Ita secum ratiocinabatur senex; cum ecce advenit sancta mulier, & trans Jordanem stetit unde advenerat. Zosimas vero exsurrexit gaudens atque exultans & glorificans Deum. Rursus autem affligebat eum cogitatio quod non posset Jordanem transire. Tum vidit eam venerando Crucis signaculo Jordanem signare (nox enim ut in plenilunio illustris erat, quemadmodum retulit) moxque ut aquas signavit, ingredi, ac super easdem ambulare, & venire ad se. Volentem autem inclinare se prohibuit, clamans & super fluvium incedens; Quid agis, Abba? qui & Sacerdos es & divina portas mysteria. Ipso vero verba ejus considerante, gradiens super aquas, dixit seni: Benedic, Pater, Benedic. Qui expavescens (stupor enim apprehenderat eum super admirabili visione) respondit eidem: Vere fidelis Deus est, [sacram Communionem ministrat,] qui promisit assimilandos Deo quantum fas est qui seipsos perpurgassent. Gloria sit tibi, Christe Deus noster, qui non amovisti orationem meam neque misericordiam tuam a servo tuo. Gloria sit tibi, Christe Deus noster, qui ostendisti mihi per hanc famulam tuam, quanto intervallo distem a perfectione. Hæc loquentem rogavit mulier sanctum fidei Symbolum, & Pater noster qui es in cælis, inchoare: quo facto & fine orationi posito, juxta consuetudinem osculum senis ori dedit: & sic divina suscipiens mysteria, manusque in cælum sustollens exclamavit, Nunc dimittis famulam tuam, Domine, secundum verbum tuum in pace: quia viderunt oculi mei salutare tuum.

[36] Tunc dixit seni: Ignosce, Pater, atque aliam etiam petitionem meam imple. Abi nunc in monasterium, Dei gratia te custodiente; proximo autem anno veni; [& cibos eidem offert:] rursusque ad torrentem illum, ubi tibi primum occurri, accede obsecro, propter Dominum: ibi iterum me videbis, sicut Dominus voluerit. Ipse autem respondit ei, Utinam possem ex nunc sequi te & tuo conspectu semper frui! sed & tu petitionem unam meam facito, atque ex his quæ detuli modicam accipe refectionem: & hæc dicens ostendit ei quem ferebat corbem. Ipsa vero summis digitis fabas attingens, & tria grana inde auferens, proprio admovit ori, dicens, sufficere gratiam Spiritus ut substantiam animæ incorruptam conservet: rursumque dixit seni: Ora, per Deum, ora pro me, & meæ humilitatis recordare. Ipse autem pedes Sanctæ amplectens, [jussus altero anno venire in eremum,] oransque ut pro Ecclesia & Imperio atque ipso se deprecaretur, dimisit eam, abiitque flens & suspirans; neque enim ultra retinere incomprehensibilem præsumebat. Ast illa rursus Jordanem signans, ascendit aquas: & sicut prius ambulans, ab eo discessit. Senex vero reversus est, gaudio & timore multo plenus, seque ipsum redarguens quod nomen Sanctæ non curavisset discere: sed & hoc speravit se posse anno futuro consequi.

[37] Transacto autem anni circulo iterum abiit in eremum, omnia ex more faciens, & festinans ad spectaculum istud mirabile. Emetiens vero solitudinis spatium, & signa quædam inveniens, [mortuam invenit,] quæsiti loci indicium facientia; circumspiciebat ad dexteram sinistramque, oculos quaquaversum volvens, instar ardentissimi venatoris, sicubi forte dulcissimum animal deprehenderet. Ast ubi nihil uspiam moveri conspexit, cœpit iterum lacrymis seipsum perfundere, & sursum elevando oculos atque orando dicere: Ostende mihi, Domine, thesaurum tuum sacro-sanctum, quem in hac eremo abscondisti: ostende mihi obsecro, Angelum incarnatum, cujus indignus est mundus. Atque hæc dicens pervenit ad locum, qui speciem alvei fluvialis habebat; & ex latere illius quod orientem solem respicit, jacere vidit mortuam Sanctam, manibus uti decebat compositis, vultuque conversam ad Orientem. Qui continuo accurrens, pedes Beatæ lacrymis abluit; nec enim aliquod membrum aliud audebat attingere.

[28] Lacrymis igitur aliquamdiu fusis, & rei ac tempori congruis recitatis Psalmis, sepulcralem fecit deprecationem, aitque intra se: [& nomen ejus arenæ inscriptum.] Numquid cadaver Sanctæ sepelire conveniet? aut si fiat, displicebit Beatæ? Hæc dicens, vidit ad caput ejus expressam in terra scripturam, ita jubentem: Sepeli, Abba Zosima, in hoc loco humilis Mariæ cadaver, pulveri pulverem tradens, atque pro me Dominum jugiter deprecans, quæ obii in hac ipsa nocte Dominicæ Passionis, post susceptionem divini & mystici epuli. Has igitur litteras perlegens senex, gavisus est quod nomen Sanctæ didicisset: cognovit autem quod simul atque divina mysteria juxta Jordanem sumpsit, statim ad hunc locum reducta fuerit, in quo & defuncta est; adeo ut quam viam Zosimas non sine labore fuerat emensus viginti dierum spatio, intra horam unam transierit Maria, & ad Dominum ilico emigrarit.

[39] [frustra laborans in sepulcro effodiendo] Ergo Deum glorificans, & venerandum corpus lacrymis suis rigans, Tempus est, inquit, humilis Zosima, ut impleas quod tibi imperatur. Sed quomodo foveam conficere poteris, nihil præ manibus ad id congruum habens? moxque prospiciens vidit eminus breve lignum, eoque accepto cœpit terram fodere. Verum hæc cum arida esset, nequaquam obediebat laboranti seni: sed fatigabatur ipse sudore circumfluens. Ex intimo autem corde suspirans, & oculos elevans, vidit grandem leonem adstare sancto cadaveri ejusque vestigia lambere. Quo conspecto præ formidine contremuit, maxime quia recordabatur dixisse Sanctam, quod numquam conspexisset feram ullam: facto tamen Crucis signo, credidit quod se indemnem servaret jacentis virtus. Leo vero cœpit accedere ad senem ipsum, non tantum motu salutans, sed ipsa etiam oblatione sui. Dixit itaque leoni Zosimas: Quandoquidem, o animal, Sancta voluit ut suum corpus sepeliretur, ego autem senex nequeo fossam conficere (neque enim vel ligonem habeo idoneum negotio, [utitur leonis se offerentis ministerio,] vel tanto intervallo possum reverti, ut instrumentum congruum adferam) tu quod opus est unguibus perfice, ut tabernaculum Sanctæ humo commendemus. Vix ille hæc dixerat, cum leo anterioribus pedibus fossam fecit, sufficientem corpori sepeliendo.

[40] Rursum igitur pedes Beatæ lacrymis irrigans senex, [& Sanctam sepelit] multumque eam deprecans ut pro omnibus oraret; terra corpus abdidit, adstante leone; nudum utique sicut prius, nisi quod circumposita ei erat lacernula illa, qua ad se projecta per Zosimam, aversa Maria obtexerat corporis verecundiora. Sene autem digrediente, regressus est etiam leo in eremum instar agni: & Zosimas abiit, benedicens ac laudans Christum Deum nostrum. Porro reversus in cœnobium, narravit omnia monachis, nihil eorum quæ audierat ac viderat reticens: a principio enim cuncta illis minutim exposuit, ut omnes audientes obstupescerent Dei magnalia, [reversusque omnia monachis narrat:] & Sanctæ memoriam cum timore & gaudio celebrarent. Ioannes vero Hegumenus invenit in monasterio quosdam correctionis egentes, ut ne in hoc quidem, sermo Beatæ vanus & inutilis appareret. Zosimas quoque in eodem monasterio obiit, centesimum ferme vitæ annum attingens.

[41] Perseverarunt autem monachi hæc ipsa per traditionem discentes, atque ad communis utilitatis argumentum proponentes audire volentibus: sed non audivi quemquam scripto signasse narrationem: ego vero, quæ citra scripturam comperi, per litteras curavi nota facere. [prout hic scripta sunt,] Forsitan tamen etiam alii Vitam Sanctæ scripserunt, multo quam ego magnificentius sublimiusque, quamvis istud ad meam notitiam non pervenerit: quare ut potui conscripsi historiam, nihil volens addere veritati. Deus vero qui magna tribuit confugientibus ad se, utilitatem legentium pro mercede reddat ei qui hanc narrationem conscribi jussit, faciatque participem gradus & ordinis ad quem ista, de qua est sermo, Beata attigit, nec non eorum omnium qui ipsi placuerunt a seculo. Demus igitur etiam nos gloriam Deo, Regi seculorum, ut nos quoque faciat misericordiam consequi in tremenda judicii die, in Christo Jesu Domino nostro, quem semper decet gloria, honor & adoratio, cum experte principii Patre, sanctissimoque & vivifico Spiritu, nunc & in secula seculorum. Amen.

PARAPHRASIS METRICA
Auctore Hildeberto Episc. Cenomanensi.
Ex veteri nostro MS. Anglicano.

Maria Ægyptia pœnitens, in Palæstina (S.)
Zosimas Monachus, in Palæstina (S.)

BHL Number: 5419

AUCT. HILDEBERTO EX MS.

CAPUT I.
Zosimæ monachi laus, secessus in eremum ubi inventa Maria.

[1]

[Zosimas ab adolescentia] Sicut hiems laurum non urit, nec rogus aurum,
Sic Zosimam puerum nec opes nec gloria rerum;
Quas cito labentes & noxia quæque docentes
Sprevit, devovit, animoque manuque removit;
Et monachus factus, monachi vigilavit in actus;
Proponensque sequi doctores juris & æqui,
Institit annorum legem cohibere suorum.
Mores doctorum transcendit, [pie versatus in monasterio,] doctor eorum,
Ut pueri metas evasit debilis ætas.
Creverunt dona: crevit simul ipsa corona.
Nil magis huic oneri quam membra quiete foveri,
Nil magis ingratum quam non punire reatum.
Hujus erat testis modicus sopor, aspera vestis,
Et cibus & stratus, modo gloria, tunc cruciatus.
Testis erat monachi color, & caro nescia Bacchi:
Non caro, sed pellis, macra, flaccida, trita flagellis,
Docta reluctari sibi, spiritui famulari.
His in tormentis sacræ modulatio mentis
Christo psallebat, si quando lingua tacebat.
A sanie busti sacra pectora plenaque justi
Numquam dimovit: Deus hoc, homo cetera novit. [magnamque adeptus sanctitatem,]

[2]

Talibus ille modis dum psalmis instat & odis,
Vidit cælorum secreta, futurus eorum:
Vidit, & didicit qua spe tot prælia vicit.
Spe Zosimas captus, sacros ita crevit in actus,
Ut stagnum rivo vel torpens ignis olivo:
Et memor, ad mores prodesse, cavere favores;
Cum bene pugnaret, cavit ne fama volaret:
Quanto plus cavit, tanto magis illa volavit,
Et contra votum retulit laudabile totum.
Illuc innumeri populi venere doceri:
Quos, ut poscebat locus, ætas, ordo, docebat,
Vincens majores, ut stellas luna minores. [tentatur de inani gloria;]

[3]

Hæc dum consuevit Zosimas, elatio crevit,
Dixit & hæc secum: Quidquid jubet ordo vel æquum
Eligo, sector, amo, discenda tenendaque clamo.
Attenuant artus labor ingens & cibus arctus,
Hæc puer elegi, puer hæc & plura peregi;
Jam tunc ordo gregis, jam remus & anchora legis;
Jam dignus cælis; sacer actu, mente, loquelis.
Unus cum mundo pugnavi fine secundo.
Miratrix horum plebs, Clerus, grex monachorum
Me petit, ardet, amat, peragit quod vox mea clamat.
Talia dum jactat Zosimas meritumque retractat;
Quidam subtexit, cui spiritus ista retexit: [de qua reprehensus]

[4]

Jam bene certasti; bene qua licuit superasti?
Nil obluctatur, caro servit, mens dominatur:
Sed tamen est dubius finis certaminis hujus;
Dumque potes subici, non debes dicere, Vici.
Nam quis vincatur vel vincat, fine probatur:
Præmia victorum pendent in fine laborum;
Ut Scriptura sonat: finis, non pugna coronat.
Cum bene pugnabis, cum cuncta subacta putabis;
Quæ post infestat, vincenda superbia restat:
Hæc nisi vincatur, promissa corona negatur.
Pro dolor! his telis superatur sæpe fidelis:
Hac lue nonnumquam rosa vertitur in faliuncam.
Isti portento, fodes, obstare memento: [ad Iordanem mittitur:]
Nec vel te tantum præsumas credere Sanctum,
Vel te præ Sanctis meritum promissa Tonantis.
Multi sunt qui te superant certamine vitæ;
Quos ut cognoscas, Jordanis littora poscas.
Regem cælorum colit illic grex monachorum:
Cum monachis habites: quod agit, age; cetera vites.
Exi, festina: dilatio, magna ruina.

[5]

Exit, abit propere, pulsatque: fores patuere.
Inde salutatus Abbas, est pauca profatus;
Cur venias, aperi. Zosimas ait, Opto doceri,
Et peccatorum relevari mole meorum.
Asperitas cultus, vox supplex, gratia vultus,
Signa sacræ mentis, votum juvere petentis: [& ibidem receptus,]
Responditque Pater: Nemo, carissime Frater,
Nemo levat morbis animum nisi Conditor orbis:
Prava coërceri, bona poscas inde doceri.
Si tamen his cœtus placet aut locus ipse quietus,
Si magnus modicis vis jungi, palma myricis,
Stes, videas, humilis si proderit usus ovilis,
Et lege nobiscum pastus istius hibiscum:
Summus Pastorum nos nutriȩt, esca suorum,
Esca fovens mentem præ hac nihil esurientem:
Nil animæ satius quam pasci visibus hujus.
Annuit his equidem Zosimas, & mansit ibidem:
Mansit & in cella: nova jura, sacerrima bella
Vidit, laudavit, didicit, servavit, amavit;
Tam gregis hortatu crescens, quam tela rotatu.

[6]

Hujus cura gregis, summi dilectio Regis;
Legis doctores audire, [miratur disciplinæ rigorem,] docere minores;
Nolle favere cuti, jus pendere, legibus uti;
Nulla loqui temere; quasi dira venena cavere
Iras, livorem, lites, maledicta, tumorem.
Sal, pisces, vinum, pulmentum, stamina, linum
Non attingebant, quibus uti crimen habebant.
Non sapor his olerum, non res, non mentio rerum,
Nec crinis comptus, nec erat meditatio sumptus.
Nemo vel impensa vestis, vel dispare mensa
Invidit Patri, non Frater denique Fratri.
Par cibus & cultus, procul abfuit inde tumultus.
Potus erat flumen; festivior esca, legumen;
Cilicium, vestis; male mollia cingula, restis;
Gaudia, lapsorum reditus; dolor, error eorum;
Lectio, vita Patrum; monitus, concordia Fratrum:
In verbis horum Deus aut sacra gesta priorum.
In vigilando moræ: procul otia; Psalmus in ore:
Attenuata caro cruce multa, fomite raro,
Fletibus & crebris vulgabat facta latebris.
Vulgi rumores, fora, causas exteriores,
Momentum morum non noverat ullus eorum.
Hujus erat causa locus abditus, ostia clausa,
Janitor austerus; grex, pastor, uterque severus.

[7]

[vitæ communis observantiam,] Isti claustrales nec certos officiales,
Nec (nisi Pastorem demas) novere priorem.
Si quid poscebat res aut Pater ipse jubebat,
Cura fuit cuique parere reique Patrique.
Pastor agenda quidem monstrabat, agebat et idem,
Plus quam prælatus cunctis servire paratus,
Nec magis hortari consuetus quam famulari.
Ille, beatorum decus & speculum monachorum,
Lux erat in tenebris; ibi clausus, ubique celebris;
Morum primatus, schola juris, virga reatus;
Crux sibi, forma gregi, via vitæ, gloria legi;
Gnarus gaudenti gaudere, dolere dolenti;
His gravis, his fractus fuit, omnibus omnia factus.

[8]

Res monet, ut quædam, quæ grex consueverat, edam. [& per tempus Quadragesimale]
Tempore quo sacro plebs purificata lavacro
In veniam scelerum summam decimare dierum
Incipit, ex cella prodibant ad nova bella.
Sed prius excessus Abbati quisque professus,
Præconfortabat mentem corpusque iuvabat,
Sacramentorum gustu modicoque ciborum.
Inde petebatur benedictio sacra: dabatur:
Oscula jungebant: tunc tandem claustra patebant.
Iamque vale dicto, cœtuque locoque relicto,
Grex simul exibat, eremum divisus adibat;
Pars, ut poscebat mos ipse, domi remanebat:
Non servaturi bona, convenientia furi;
Sed ne sanctorum foret expers Officiorum
Cella, parata sacris studiis, animæque lavacris;
Ornatu festo pauper, sed dives honesto.

[9]

Ædibus egressi, latebras eremumque professi,
Pergebāt, quorsum dabat optio, quisque seorsum:
Quisque pari voto certabat, teste remoto,
Psallere prostratus, lacrymis abolere reatus, [anachoresim annuam.]
Suppliciis laceræ carnis tibi, Christe, placere,
Lætari de te socio, duce, fine, quiete:
Te prætendebat, dabat, expectabat, habebat
Belli tutamen, testem, diadema, iuvamen.
His insistebant studiis, pariterque fovebant
Corda sacris verbis, carnem radice vel herbis;
Pars quota gestabat panem, partem recreabat
Fructus palmarum præ mensis deliciarum,
Præ dape festiva glans aut silvestris oliva.
Hæc in deserto sumebant tempore certo,
Et certis horis requiem, modicumque soporis.
Taliter expletis triginta novemque diætis,
Cella petebatur: remeabant cum celebratur
Ramis palmarum, pro canone Christicolarum.

[10]

[juxta quem ritum egressus etiam ipse,] Hæc & miratus Zosimas & ferre paratus,
Nil ratus est satius quam ritum canonis hujus.
Hunc simul advexit revolutio temporis, exit:
Exit, & a cella proficiscitur ad nova bella.
Transit Jordanem, portans pro tempore panem:
Et sic ingressus latebras eremique recessus,
Vota Deo solvit, nova cantica pectore volvit,
Solus agit vitam: sacra facta probant eremitam.
Ex quo lucescit, iter urget; nocte, quiescit
Stratus humi; plorat, socium sibi quærit & orat,
Qui solaretur curas, pariter pateretur,
Actibus instrueret, superans superare doceret.
Quod petit assequitur, sociusque viæ reperitur. [& videns eminus]
Nam majore mora solita dum psalleret hora,
Tamquam currentem quemdam, sed veste carentem
Vidit, & expavit, quoniam phantasma putavit.
Visu turbatus, Crucis est signo revocatus.
Viribus hinc sumptis, iter investigat euntis;
Currit, obestque parum labor, ætas, lustra ferarum.

[11]

[S. Mariam,] Sancte senex, propera, visurus spe meliora:
Quæ legis & sequeris vestigia, sunt mulieris.
Femina precedit, quia nec tibi femina cedit:
Ut pede, sic vita te præterit hæc eremita:
Hæc meruit latebris ut nunc sit ubique celebris:
In latebris didicit bene mundum vincere, vicit:
Imbribus infecta, nigra phœbo, curva senecta,
Hispida per mendas, partes intecta tegendas.
Horrescunt illi nivei modicique capilli,
Vix attingentes humeros, vix colla tegentes,
Impexi, rari, soliti sine lege vagari.
Femina tota prius, jam totum respuit hujus:
Femina caro pridem, modo tota rebellis eidem:
Femina, mortales bene dedignata sodales,
Oblatum casu Zosimam fugit alite passu.

[12]

Hanc Zosimas sequitur: rogat ut stet, nec minus itur. [eam sequitur]
Ille magis solito clamat, Moderatius ito:
Quisquis es, expecta: vetor ire labore, senecta:
Expecta fessum: non sum fera, supprime gressum:
Sum res parva quidem, sed homo peccator, & idem.
Christum professus monachumque, frequento recessus,
Hic delictorum veniam suspiro meorum.
Ne fuge: siste parum: verearis lustra ferarum.
Per nomen Christi, per præmia quæ meruisti,
Serve Dei, resta: benedic mihi: quod rogo præsta. [& assequitur.]
Numquid pro Christo deserto vivis in isto?
Qui non audisti, saltem pro nomine Christi?

CAPUT II.
Colloquium Zosimæ cum Maria, vitæ suæ meretriciæ sordes exponente.

[13]

Illa gradum fixit, manibusque subobsita, dixit:
Femina sum Zosima, [Maria feminam se fassa,] scelerum molimine prima;
Expers pannorum confundor ad ora virorum,
Nec sinit os verti pudor inguinis haud cooperti.
Sed quia te Christi famulum scio, quod petiisti
Fiet, si dederis quo probra tegam mulieris.
Vis loquar aut restem? versus retro, da mihi vestē.
Inde cuculla datur: [& pallio sibi commodato tecta.] qua femina tecta, profatur:
Cur Pater, insequeris latebras miseræ mulieris?
Cur aut quo cursus? Fremit hic leo, murmurat ursus;
Quod sperare bonum potes in regione leonum?
Hæc ea dū memorat, monachus prosternitur, orat
Ut benedicatur: sed & hæc ea, strata, precatur.
Femina, Sancte Pater: monachus, Sanctissima Mater.
Clamitat uterque: Benedic, inculcat uterque:
Hæc ratio litis, hæc unica lis eremitis:
Cetera pars vitæ concors fuit & sine lite.

[14]

[petit a Zosima benedici.] Dum sic certatur, sacra femina talia fatur:
Mi Pater, offendis, nisi res ex ordine pendis:
Offendis vere, dum vir petis a muliere
Hoc tibi præberi, quod vir debet mulieri.
Vera loqui detur: transgressor juris habetur,
Qui rogat illa dari quæ possint jure negari.
Tu vir, tu pridem monachus, tu Presbyter idem:
His tribus urgeris parere preci mulieris.
Te peccatrici benedicere, non benedici,
Præcipit, ex more, sacro manus uncta liquore,
Officii cujus est gratia muneris hujus.
Intulit ista Pater: Claret satis, o sacra Mater,
Claret quantorum, Mater sacra sis meritorum.
Nam licet ignotus fuerim longeque remotus,
Nec dictum tibi sit, [Hic econtra petit ut benedicat sibi,] quæ vita, quis ordo mihi sit;
Omnia novisti; nomen quoque non tacuisti.
Ista docent quanti sis, & quam grata Tonanti:
Cui sic ergo places, hunc flectas, hunc mihi places.
Si petis, ipse dabit: pete, votum vita juvabit:
Vita beatorum votis succurrit eorum.
Hanc Deus attendit & præmia digna rependit:
Nullus ei flexus venit ex discrimine sexus,
Nec pro persona datur auferturve corona;
Gratia vel meritum dat munus cuique petitum.

[15]

[& interroganti respondet de statu Ecclesiæ:] His mulier cedit lacrymisque rogantis obedit:
Surgitur, & paucis præmissis illa requirit,
Quæ pax sanctarum, quis sit status ecclesiarum,
Quo studio Regum tractetur sanctio legum,
Qua populus cura servet mortalia jura.
Ille refert, meritis ejus precibusque beatis,
Christicolas lætos & festa pace quietos,
Et florere fidem: post hæc persuadet eidem,
Ut quæ nunc floret, ne quando marceat, oret,
Antidotoque precum confortet & excitet æquum
In reverendarum Rectoribus Ecclesiarum.
Plura super memorat: ea paret: sternitur, orat:
Astra subit mente, [pro quo dum orat illa,] grates agit ore silente:
Mens in secreto pulsat clamore quieto,
Signaque clamoris dat motus, non sonus, oris.
Dum sic oratur, Zosimas stupet, & veneratur
Ora, comas, vultum, pietatis habentia cultum,
Pallentesque genas, jam funeris omine plenas;
Quidquid spectatur virtutem testificatur,
Cuncta beatorum sunt argumenta laborum.

[16]

[attollitur in aëra,] Sed subiere satis mirabiliora relatis.
Nam dum multimodas divini pectoris odas
Longius extendit, tamquam suspensa pependit
Aëre, jam tota procul a tellure remota:
Et tamquam terræ nollet contagia ferre
Corpus purgatum, sursum stetit inde levatum
Sic monachū coram Superum fuit hospes ad horā,
Æternum superis socianda, caro mulieris.
Talibus expavit Zosimas, monstrumque putavit,
Aut aliquid vere quod dissonat a muliere.
Sed quod fallatur docet hæc, Fratremque lucratur:
Qui male turbatus redit ad se, sic revocatus:
Hei mihi! quo raperis? quid agis, Pater? [& Zosimam eo viso scandalizatum corripit:] unde moveris?
Quis stupor hic mentis? Bene sentio quod male sentis.
In me peccasti, dum me phantasma putasti.
Sum mulier miseræ sortis, rea plus muliere:
Sum caro mortalis, palpatica, materialis,
Et quæ, si nescis, anima viget, indiget escis,
Tempore mutatur, saniem cineresque minatur.
Hoc ego, quod modo sum, de me præmittere possum:
Sed quod vidisti, quod pene nimis stupuisti,
Non adscribatur mihi: nam Deus hoc operatur.
Ex ope celesti fit, bene si quid meruisti,
Et venit a Superis vel agas bene vel mediteris.
Nos levis umbra sumus, nos actus turbine fumus,
Nos agri fœnum, primum caro, postea cœnum.
Forma perit rerum: datur altera quaque dierum.
Dum sic mutamur, taciti quoque testificamur,
Quid res permittat, quo nos natura remittat;
Quid sumus aut erimus, quo tendimus, unde venimus.
Omnia sunt hominis quædam præconia finis.

[17]

[ab eodem rogata anteactam vitam narrare,] Postea nil temere Zosimas ratus a muliere,
Culpam cognoscit, veniam prece supplice poscit;
Urget eam lacrymis & suspiratibus imis,
Ne qua sibi celet: sed quæ sit & unde, revelet;
Quo sustentetur victu; quis eam comitetur.
Addit & ista Pater: Refer, o carissima Mater:
Proderit audiri, vult & Deus hæc aperiri.
Hoc iter ille seni suggessit, eo duce veni:
Ille timere parum dedit in regione ferarum,
Direxit gressum, firmavit robore fessum:
Leniit algores, docuit tolerare vapores,
Quis, nisi iuvisset Deus, hæc tam dura tulisset?
Ad speciale bonum veni per lustra leonum,
Inde reportetur quo Christus glorificetur:
Exeat e tenebris hæc fax, hæc gemma celebris:
Non vult abscondi Deus inclyta lumina mundi,
Ad radios quorum laxatur hiems animorum.
Ergo quod egisti refer in præconia Christi.
Quam bene narratur quo proximus ædificatur?
Criminis est vere morum documenta silere.
Hæc ait, & lacrymis ad vota recurrit opimis.

[18]

[vix demum cum multo pudore incipit.] Quem mulier stratum levat, alloquiturque levatū:
Hei mihi! quantarum meminisse rogor lacrymarū!
Quam seriem scelerum, vel quæ contagia rerum,
Mi Pater, exploras! plus crimine nosse laboras.
Quem non offendam, si turpem, si reticendam,
Si nullum veritam facinus digessero vitam?
Quas aures poteris præstare probris mulieris?
Quisve memor moris feret hæc monumenta pudoris?
Quid sequar, aut quid agam? Pudet hanc ostendere plagam.
Sed si celetur, plagæ medicina luetur;
Obruta laus Christi luitur discrimine tristi,
Cum mala celantur: nisi grates hinc referantur,
Ad caput ingratum constat remeare reatum.
Ne sic offendam, vitam recitabo pudendam,
Et quibus unguentis lavit Deus ulcera mentis.
Expedit ut coram monacho confundar ad horam,
Ne coram Sanctis confundar in ora Tonantis.
Hæc ait, & fletur: rubet, atque referre veretur:
Suspicit & nutat, faciem confusio mutat:
Alligat ora pudor, largus fluit undique sudor:
Si pars incipitur, vix ad postrema venitur.
Tandem quæsitæ perstringens crimina vitæ, [declarat, quod natu Ægyptia,]
Sic dixit, vultu cooperto paupere cultu.

[19]

Germine non vili genuit me patria Nili:
Sed postquam crevi, generis titulos abolevi.
Sæpe mihi teneræ, vitæ præcepta severæ
Attulit inde pater, hinc & censoria mater.
Mater, ut est moris, relegens decreta pudoris,
Dedocuit quæstum quem non commendat honestum,
Appositisque minis dixit: Par esto Sabinis:
Spem castæ præsta, verbo gravis, ore modesta,
Regnet & in tenera facie matrona severa. [sprætis parentum monitis,]
Nemo nimis propere didicit, nocitura cavere:
Quamlibet ætatem niti decet ad probitatem.
Hæc assistentes memini monuisse parentes:
Sed tribui ventis monitus utriusque parentis,
Et male contemni cœpit pudor a duodenni
Ex tunc indecorem traxerunt ossa calorem,
Ex tunc averti thalami connubia certi;
Et rata torporem necdum periisse pudorem,
Sustinui gratis dispendia virginitatis.

[20] [Alexandria fugit, ubi se prostituit,]

Neve resistentes differrent vota parentes,
Egredior patriam, proficiscor Alexandriam.
Nacta locum sceleri, statuo communis haberi.
Nec satis id fuerat: quia quando vir mihi deerat,
Tecta pererravi, nullique rogata rogavi,
Infamis cultu, vaga lumine, lubrica vultu,
Usibus inpositis, naturæ crimen & hostis.
Fractior incessus, & lenam sermo professus
Clamavere foris, Pudet hanc meminisse pudoris:
Clamavit gestus, Nimis est furor iste molestus.
Sic oblita mei, dux & via perniciei,
Historiis scelerum consumpsi quemque dierum;
Fassa diem mœstum quo forte monerer honestū,
Quod quoties fregi festum celebratius egi.
Cantica, [in omnem libidinem] quæ traherent scelus incestumque docerent,
Dilexi, didici, mimas modulamine vici.
Cumque salitores exhaustos aut seniores
In nullam venerem jam fastidita moverem,
Sum blandita novis: hos emi munere quovis,
Et sociis scelerum divisi singula rerum,
Quas acus aut fusus vitæ donarat in usus:
His instrumentis manus accedebat egentis,
His domus, his victus, his est quæsitus amictus,
His ad vota datus consors heresque reatus.

[21] [& intemperantiam projecta.]

Quam male, jam memini, placuit mihi copia vini!
Quam captabatur cibus unde libido juvatur!
Cumque duo magni sint hostes, sexus & anni,
Ebrietas istis fuit addita tertius hostis.
His mecum morbis est per me perditus orbis.
Num quæ labe pari potuit poteritque gravari?
Me minus erravit quisquis mala multiplicavit,
Et mihi defendi palmam male semper agendi.
Cum jam non nossem quem crimine vincere possem,
Crimine multiplici post omnes me quoque vici.
Nam velut errorem prius ausa, deinde furorem,
Quidquid peccavi mala, pessima justificavi:
Nec sceleris metas posuit vel serior ætas.
Talibus & tantis, oculis invisa Tonantis
Annos ter ternos exegi bisque quaternos.

[22]

Ecce die quodam (sed qualiter hic tibi prodam
Quam misere cecidi? [tandem proficiscentibus Hierosolymam] ) juvenes in littore vidi:
Vidi, captavi, quo vellent ire, rogavi.
Subridens primus dixit, Hierosolymis imus.
Sciscitor, an comitem paterentur? Subdidit idem:
Si naulum dederis, patet ecce carina; veheris.
Tunc ego: Pro navi pretium tibi, nauta, paravi.
Si pretium quæris, me pro pretio potieris.
Nil habeo nisi me: quod si placet, utimini me:
Nil habeo melius, cape fructum muneris hujus:
Ex hac fortuna faciam satis omnibus una,
Si de communi mihi victus provenit uni. [procaciter se jungens,]
His dictis, juvenis gressus impressit arenis;
Et quasi verborum spreta levitate meorum,
Nautas hortatur, socios vocat, urget eatur.
Ipsa comas stringo, vultus in crimina pingo:
Projicio fusum, succingor euntis in usum:
Prosequor, intro ratem. Spondet mare prosperitatem:
Blanditur ventus, ventum juvat arte juventus,
Et paucis horis captatis utimur oris.

[23]

Hei mihi! quo labor? qua lingua cetera fabor? [cum iis turpissime vivit:]
Da veniam miseræ: pudor exigit ista latere,
Et trahit horrorem tantum meminisse furorem.
Hæc ait, & flevit: pudor ora verenda replevit.
Flentem solatur Zosimas, referatque precatur.
Paruit, & tandem sic est resecuta precantem:
Mi Pater, in navi mea crimina multiplicavi:
Nil illic egi nisi quæ sunt obvia legi,
Et procul a curis fuit omnis mentio juris;
Quo male projecto, nautas in crimina flecto:
Excito torpentes, segnes voco probra verentes:
Cui scelus hoc gratum, fortem puto, juro beatum,
Docta viri voto famulari corpore toto.
Cura fuit sonti, per mille pericula ponti,
Blandiri sceleri, nil præter honesta vereri,
In venerem volvi, vino persæpe resolvi,
Escis distendi, modulos variare canendi,
Omnibus his uti quæ sunt infesta saluti.

[24]

Crede mihi, multum miror scelus illud inultum,
Nec mare nec ventum facinus rapuisse nocentum: [Deoque eam patienter tolerante]
Miror quod pravis his serviit improba navis,
Quod tot & tantis non obstitit ira Tonantis,
Quod tulit incestus & littus & Auster & æstus:
Inter mille fere mortes, mala tuta fuere.
Sed Dominus Jesus, qui novit parcere læsus,
Jesus parcebat, parcendo redire monebat:
Iamque mihi gratis monstrabat fons pietatis,
Quod, licet iratus, differt punire reatus;
Invitusque ferit quia culpæ parcere quærit.
Neve meæ veneris longo sermone graveris,
Deferor ad portum, subeo sacra mœnia scortum, [venit in urbem sanctam.]
Juncta levi turbæ: moror hospes & hostis in urbe:
Circumeo vicos, amplexus venor iniquos:
Cogitur in facinus tam civis quam peregrinus.

CAPUT III.
Mariæ conversio & pœnitentia in eremo.

[25] [Ad Crucis exaltationem veniens]

Hos ego dum capto, dum me male sana coapto
Nequitiæ; tantæ; Crucis exaltatio sanctæ,
Quæ tunc instabat, cives ad templa vocabat.
Turba præit patrum, sequitur devotio matrum;
Urbs exhausta fere me compulit ire, videre,
Quærere quid traheret populum, quid in æde placeret.
Ivi letalem mihi quæsitura sodalem,
(Et pudet, & dicam) qui subjectaret iniquam.
Sed secus hoc cessit, pietasque superna repressit
Incentivorum veneres æstusque meorum.
Quippe volens intrare fores & sacra videre;
Non istas intrare sinor, non ista videre.
Porta patens populum venientem recipiebat,
Me peccatricem vis cælica rejiciebat. [repellitur ab ingressu ecclesiæ:]
Quæ dum feminea contingere debilitate
Suspicor, eluctor quanta licet improbitate.
Sed nec tunc potui portas intrare patentes,
Quamvis intrarent præeuntes atque sequentes.
Miror & indignor quod ab æde sacra revocarer:
Inseror & turbis, ut ab his impulsa juvarer;
Enitor, populoque manus oppono prementi.
Sed nihil istorum prodest intrare volenti:
Hos quoque conatus tenet enervatque reatus,
Nec patitur crimen sanctum contingere limen.

[26] [unde suum reatum agnoscens]

Ut sensi, mecum sic aio: Non erat æquum
Illa mihi miseræ mulieri templa patere,
Templa beatorum titulis reverenda laborum.
Hic est confractum mortis miserabile pactum;
Hic nostros actus Auctor luit, hostia factus;
Hic est damnatus, hic mortuus, hic tumulatus;
Hic resurrexit, & vitam morte revexit.
Ad loca tam miræ dulcedinis ausa venire,
Non olei rorem, non adfero thuris odorem,
Nec mentem purā magis omnibus his placiturā.
Qui probra testatur fœtor, pro thure paratur,
Pro titulisque morum turbam fero flagitiorum, [pœnitentia tangitur,]
Et quidquid miserum cadit in genus hoc mulierū.
Heu! quid tentavi? quo, qualis, & unde migravi?
Ad mensam Christi meretrix a fornice tristi;
His ornata malis, adii loca talia talis.
Obstruit hoc aditum mihi, frustra sæpe petitum:
Probra lupanaris Deus odit, & arcet ab aris,
Et sordes mentis a vivificis alimentis.

[27]

Hinc vocem pressi, nec longius inde recessi;
Sed stans pro portis, lacrymis immergor obortis:
Terq; repulsa, queror: gravat ora madentia mœror:
Dissidet affectus, tentat conversio pectus,
Incipit & morum meminisse pudere priorum;
Et quamvis sero, tumulata resurgere quæro.
Quod bene quæro, [& coram imagine B. Virginis] datur: & Lazarus extumulatur.
Forte fuit juxta mulieris imago venusta,
Illius eximiæ sub nomine picta Mariæ,
Quæ Salvatorem peperit ceu stella nitorem.
Hanc dum conspicio, novor intus, & altera fio.
Accedo propius: flens supplico vultibus hujus,
Atque genu flexo matrem patris hac prece vexo.

[28]

Ad te, virgo pia, virgo sacra, Virgo Maria,
Virgo novæ sortis, venio; sed femina mortis,
Sed male vulgaris, [peccata confitens,] sed sordida, sed stabularis,
Sed quæ ploravi nisi cum ploranda patravi;
Cum probra commisi, quasi probris inclyta, risi;
Et mœstos vultus hilaravit concuba multus.
Nox fuit insomnis, dum vir subit omnibus omnis:
Et crimen duxi nisi multo crimine nupsi,
Concubitu vetito gaudens populoque marito.
Taliter explevi cursum miserabilis ævi;
Taliter excessi. Modo damno quæ male gessi.
Pœnitet erroris: sordet sentina furoris:
Nec bene damnatum patiar vel amabo reatum,
Si sera laxetur qua peccatrix retinetur, [meliora spondet:]
Si liceat miseræ lignum vitale videre.
Hoc per te spero: per te succedere quæro.
Nam licet iratus cedet, te supplice, natus:
Cedet enim: siquidem pater est & filius idem,
Duplex affectus trahet exorabile pectus;
Ad quodvis munus flectetur uterque sed unus.
Ergo sub hoc pacto prȩsta mihi quod bene capto;
Sis testis pacti, sis vindex tu quoque fracti.
Nolo parcatur mihi, si facinus repetatur.

[29] [post Crucem adoratam]

Erigor his dictis, vitiis jam mente relictis;
Inde reflecto pedem, bona spes comitatur ad ȩdem:
Impatiensque moræ feror intro, sed absque labore.
Gratulor admitti, posco delicta remitti:
In veniam ploro, vexilla salutis adoro.
A Sacramentis absterrent crimina mentis:
Illis oblatis repeto matrem pietatis,
Et bene promeritæ grates ago, supplico rite:
Quid jubeat fieri, quo tendere, quæro doceri:
Quæro viam morum, regat obsecro mater eorum.
Dum tam solicite pulsatur ad ostia vitæ,
Sic respondetur, nec novi quis loqueretur; [monetur Iordanem transire:]
Hoc novi tantum, quemdam sic esse locutum:
Iordanem si transieris, requie potieris.
Hinc stupor oppressit: qui postquā tempore cessit,
Egredior celeri pede, sic mihi visa moneri:
Quæritur & rapitur via, qua Iordanis aditur.

[30]

Dum propero, quidā pro tempore convenienter
Tres mihi denarios offert tribuitque latenter.
Hinc emo tres panes: egressaque mœnibus urbis,
Nitor, & asportor, & cedo, profuga turbis.
Vesper erat: subeo Baptistæ templa Ioannis, [ad cujus ripam Sacramentis munita]
Quæ placido cursu dictus præterfluit amnis.
Illic in lacrymis gemituque professa reatum,
Mysteriis accedo, gerens cor contribulatum.
Pane dehinc sumpto, præfatum transvehor amnē:
Quæro modum vitæ, quo pristina crimina damnē.
Tunc mihi delicias, tunc luxum carnis ademi:
Tunc scelerum tempus studio meliore redemi.
Sed te verborum tædet fortasse meorum,
Solque rota celeri volat indocilis retineri. [eremum ingreditur:]
Ergo recede, Pater. Tunc ille: Piissima mater,
Dic age quod sequitur, nihil aptius hoc reperitur:
Dic, ancilla Dei, superest pars magna diei:
Nil magis ad votum cedit quam discere totum.
Digere, si memor es, quos sis ibi passa labores,
Unde tibi victus, quis & unde paratur amictus;
Si qua rebellavit tentatio, nec superavit;
Si prius infestus carnis deferbuit æstus.

[31]

Sic ea mota senis precibus, consedit arenis,
Et plorans, lacrymis subjungit talia primis:
Annos undenos quadrupliciterque novenos,
Mi Pater, explevi post lapsum flebilis ævi;
Nec tamen absque gravi certamine crimina lavi.
Tentor enim rursus: fit post sacra vota recursus
Ad pigmentorum calices luxusque ciborum. [graves contra temperantiam]
Pisces Ægypti, vinique cupido relicti
Me miseram tangunt; & eo vehementius angunt,
Quo magis utendi dapibus studiumque bibendi,
Cum mihi sordebat modus, ebrietasque placebat.
Urbibus & peregre vitium dediscitur ægre:
Proposito morum subit hostis ubique locorum.
Pectora firma parum, mala mentio deliciarum
Urget & infestat: furit Eva, virumque molestat:
Eva cibum mortis cupit in vitalibus hortis.
Hei mihi! nam quædā pudet edere: sed tamē edā.
Disce nihil tutum, nisi primo carne solutum:
Sēper erit prȩsto quod & instet & obstet honesto.

[32] [& castitatem tentationes patitur:]

Æstu nubendi, desiderioque canendi
Execrandorum modulos & carmen amorum,
Uror; & ad mentem retro male respicientem
Amplexus vetiti redeunt & mille mariti.
Oscula captantur; ad nuptum vota vagantur:
Virtus est oneri: pudet ultra lege teneri.
Tædet aquæ jugis: postpono seria nugis,
Solivagam turbis eremum conventibus urbis.
Hæc ad defectum pulsant phantasmata rectum,
Et germen moris suffocat imago furoris:
Donec ad eximiam precibus conversa Mariam,
A tentamentis revocarem lumina mentis.
Huc animo venio, gemo, lacrymor, hostia fio: [& ad B. Virginem recurrens,]
Quæro reformari, precor inveterata novari.
Post holocausta precum redit & stat mens bona secum:
Post fletum cordis fugit omnis mentio sordis:
His medicamentis residebant tubera mentis;
Et redivivorum sartago flagitiorum,
Quæ male fervebat, penitus frigere solebat.
Preterea flentem miserabiliterque jacentem
Circumfulgebat splendor, totamque tegebat,
Missus aberrantem revocare, levare labantem;
Spem conferre bonā, dare vim, monstrare coronā.

[33] [tandem post annos 17]

Trina triennia, bina biennia bis, abiere:
Lenibus aspera, mitibus effera mixta fuere.
Sed nova vulnera, Virgo puerpera, cum bene flevi,
Tersit & abluit: inde salus fuit, inde quievi.
Per tot lustra, [in fame, siti,] fere duo panes esca fuere,
Quos mecum gessi simul huc ex urbe recessi:
Aruerant & duruerant, propriumque colorem
Perdiderant, & desierant conferre vigorem:
Inde tamen relevare famem perparca solebam.
Quid biberem, cum deficerem vix inveniebam.
Postquam sed longo consumpti tempore panes;
Mens hærens Domino curas abstraxit inanes
Ex tunc usque modo tentatio prisca resedit,
Ex tunc usque modo rationi sensus obedit:
Usque modo cibus exterior cum frondibus herba,
Usque modo cibus interior cælestia verba.

[34] [& nuditate transactos,]

Vestes quas habui, scidit attrivitque vetustas:
Nuda dehinc tenui regiones sole perustas,
In quibus algores nimios nimiosque calores
Horis nocturnis, horis perpessa diurnis,
Suppleo præteritæ scelus & dispendia vitæ,
Muto jocis hymnos, purgo mœrore cachinnos,
Pœna voluptatem redimit, sitis ebrietatem,
Paupertas luxum, labor otia, glarea mulsum,
Crux mollem stratum, devotio sancta reatum.
Tot tormenta fere fero, quot probra præteriere,
Quidquid peccavit caro carnis victima lavit.
Quid mihi larvarum, qualis conflictus earum,
Quotve cruces æque renovantur nocte dieque,
Scit Deus, ipsorum testis mercesque laborum.
Sæpe sub ardenti cancro brumave rigenti
Frigore nocturno rigeo, cremor igne diurno,
Et nusquam tuta jaceo, quasi morte soluta.
Additur huic pœnæ vis pulveris, ardor arenæ,
Nec gravitas horum lenitur sorte locorum:
Nam locus, ut cernis, vacat arbore, monte, cavernis,
Et quibus arcetur canis ardor hiemsque cavetur.

[35] [divinitus recreatur,]

Scis hominem sane non solo vivere pane,
Nec vestimentis aut æde resistere ventis:
Omnibus est victus Deus, omnibus omnis amictus.
Cælum Rex cæli moderatur, adestque fideli:
Cum furit aura foris, premit auram fervor amoris;
Nec nive, nec ventis alget devotio mentis.
Ardua nulla bonis spe sidereæ regionis.
Ut mihi despondi mundum, male conscia mundi,
Non mihi Scripturæ cordi, [& instruitur.] non lectio curæ,
Nec doctrinarum vel mentio sola sacrarum:
Una fuit tantum devotio lapsus amantum,
Inque lupanari populo male morigerari.
Si quid honestatis, si morum, si pietatis,
Si divinorum monumenta retracto librorum,
Cælitus ecce datur: Deus hæc docet, hȩc operatur:
Spiritus absque mora mentem replet, erudit ora:
Nullus discenti, nullus labor erudienti.
Sic mihi præteritæ fluxerunt tempora vitæ:
Tēpora quæ restant mercedis spem mihi præstant;
Merces solennis, quia merces vita perennis.

[36] [Rogat Zosimam]

Ordine digessi quidquid male vel bene gessi,
Nec puduit retegi quæ flagitiosius egi:
Nil superest operis cur amplius hic remoreris
Umbræ grādescunt, venit hesperus, astra nitescunt,
Nox cursu solito reditum jubet. Ergo redito.
Quæque tibi soli commisi, pandere noli;
Quæque dehinc soli committam, spernere noli:
Sic te non spernat, qui solus cuncta gubernat.
Quando monasterium claustrales egredientur,
Et pariter fluvium Jordanem transgredientur; [ut anno sequenti Communionem sibi ferat.]
Ipse domi residens, morbo, remanebis, agente;
Quem tamen evades, Domino tibi subveniente.
Incolumis factus exi, cunctamine dempto,
Altarisque cibum tecum deferre memento:
Quem cælis spero, terris præsumere quæro:
Spero rem puram, peto remque reique figuram.
Hoc animata cibo, quo tendo certius ibo:
Hic mihi conductus, vector, via, patria, fructus:
Hoc duce carpe viam: tibi, mi Pater, obvia fiam.
His oculis iterum te conferet una dierum:
Conferet, & quædam quæ prosint Fratribus edam.
Tunc ego, tunc demum sum te visura supremum.

CAPUT IV.
Sacra communio Mariæ præbita, sepultura curata.

[37]

Inde vale dicto, Zosima fugit illa relicto.
Ipse recedentem, nec vel prece respicientem, [Reversus in monasteriū Zosimas,]
Prosequitur visu. Quam postquam perpete nisu
Sic asportari videt, & frustra revocari;
Convertit gressus: redit, egrediturque recessus.
Cella revertenti patet: hæret femina menti:
Femina versatur in pectore, vixque putatur
Femina; sic Superis par est habitus mulieris;
Sic non est hominis status, os, abjectio crinis.
Hæc & sola fere recolit; captatque videre:
Hæc Zosimas æque suspirat nocte dieque.
Terminus optatur, quo grex sacer egrediatur.

[38] [sequenti Quadragim a lecto affigitur,]

Terminus ecce redit. Conventus ab æde recedit:
At morbo tactus Zosimas, & stare coactus,
Lætus agit grates, quia quod sibi femina vates
Dixerat impletur. Iacet: at quandoque sequetur.
Dura libens tolerat quisquis sublimia sperat.
Spes ægrotanti monacho lectoque cubanti
Subvenit, alludit, gemitus lacrymasque retrudit,
Anxia refrænat, curas levat, ora serenat.
Nec spe frustratur: quia prisca salus reparatur,
Incolumemque brevi defectus debilis ævi
Non tenet. Egreditur: labor exoptatus, initur: [unde relevatus, abit in vespere Cœnæ Domini]
Et quasi pulmentis aut multimodis alimentis
Femina lætetur, quæ nomina sola veretur,
Vas elixarum fert plenum lenticularum:
Tectaque solicite superaddens fercula vitæ,
Carpit iter, plene sub sacræ vespere Cœnæ:
Speque fideque citus properat contingere littus.

[39]

Utque gradum fixit, suspirans talia dixit:
Hei mihi! quā frustra sequor hæc & circino lustra!
Aut oblita senis latet, aut tardatur arenis:
Aut prior accessit, sed spe frustrata recessit;
Et dum necto moras, adiit quas incolit oras. [Mariam in ripa Iordanis expectaturus:]
Fortassis veniet: sed quæ mihi copia fiet
Vel sacra tradendi, vel cum muliere loquendi?
Obstat Jordanis: niti pede, nisus inanis:
Quippe vadū nusquā: sed nec pons nec ratis usquā.
Plura senex questus, circumfert lumina mœstus.
Prospicit attente, mens non tacet ore tacente.

[40]

Ecce gradu propero, nudo pede, vespere sero,
Sicut promisit venit illa, senemque revisit:
Subsistensque parum, quasi fessa labore viarum, [quæ eodem siccis pedibus transito]
Erigit ad Superos animum vultusque serenos:
Tum flens fœcundæ signum Crucis imprimit unde,
Et sic portento similis, pede pulverulento
Interiectarum transit discrimen aquarum.
Nulli, qui credit se mundo, mundus obedit:
Menti sinceræ norunt elementa favere:
Quiq, bonis gaudet, bona poscere quælibet audet:
Nil frustra captat, qui se sine vulnere mactat.
Luna refulgebat, nec facta latere sinebat:
Ad radios cujus patefactus transitus hujus
A sene multimodas extorquet & elicit odas.

[41]

Ecce piis votis, ambagibus inde remotis,
Femina virq; vacant; sacra prece numina placant:
Fletibus ora rigant, singultu verba fatigant: [sacrum viaticum accipit,]
Pro reprobis orant, exemplis verba colorant:
Gaudent sincere, mulier sene, vir muliere:
Summaque verborum Deus est, aut lectio morū.
His ea patratis venit ad Calicem pietatis;
Et confessa prius quam quidquam tangeret hujus,
Totam se mactat lacrymis Calicique coaptat.
Inde, genu positæ, dantur sponsalia vitæ,
Et capiti Christo libamine jungitur isto,
Affectu tali tradens mandata sodali:

[42]

Mi Pater, excessus Fratrum scrutare regressus:
Doctrinam morum pars aspernatur eorum:
Et velut ignoret, [indicat excessus Fratrum.] qua fallere fraude laboret,
Quis mentis postem petit hostis, negligit hostem.
Astu subtili lupus insidiatur ovili:
Si qua vagatur ovis, perit obruta vulnere quovis;
Et patet ad morsum, si respicit illa retrorsum.
His obstet damnis Abbatis aura Joannis,
Horteturq; gregem monachi non spernere legem:
Fratri qui peccat, lex Patrem, qui silet, æquat:
Quos quia culpa ligat par, par quoque pœnafatigat:
Sic Regem cæli contristans corruit Heli.
Ne sit ei talis transgressio judicialis,
Pervigili cura Pater extirpet nocitura: [per Abbatem corrigendos:]
Excubet ante fores, ferat æqua mente labores:
Excitet aggressos, præmat immoderata professos:
Arguat, hortetur, quæ prædicat, hæc operetur:
Mulceat immitis, denuntiet aspera mitis:
Hos coram pungat, modo verbis verbera jungat:
Ulcera culparum lavet aut luat actor earum.
Sit licet hic tutus, sit felix prava secutus,
Judicium gravius Deus irrogat ausibus hujus,
Continuatque gravis clementia prospera pravis.
Qui modo torquetur, nescit quam magna lucretur:
Cum furit atque ferit Deus, olim parcere quærit.
Ista relaturus, & adhuc semel huc rediturus,
Vade, revise gregem, revereri præcipe legem:
Assistensque aræ pro peccatrice precare

[43] [& in cremum redit.]

Sic ea fata, redit: redeunti fluctus obedit;
Et siccis plantis famulam testata Tonantis
Desuper incedit, Zosimaque stupente recedit.
Ipse domum propere redit, & procul a muliere,
Votis sinceris comes & memor est mulieris.
Obsidet hæc mentem, totum tenet una, querentē
Quod sit tam magnus, quod lente transeat annus.
Annus abit tandem: [Zosimas post annum denuo egressus,] Pater exit, quærit eamdem;
Egressusque fores, fert absque labore labores:
Quoque potest nisu, pede pervia, cetera visu
Circuit: explorat, flens hæc & plura perorat:
Christe, figura Patris, pater & stirps unica Matris,
Exaudi flentem, rogo quæso vasta sequentem:
Hanc ostende seni, propter quam te duce veni,
Quam volo, quam quȩro, cujus prece cȩlica spero,
Quæ licet in castris modo militet, insidet astris,
Jamque comes Superum fastidit lubrica rerum,
Jam conjuncta Deo fructum petit hoc hymenæo, [orat ipsum sibi ostendi;]
Fructum longævum, fructum qui duret in ævum.
Væ mihi! væ misero! Frustra per devia quæro,
Cui domus in latebris solo cultore celebris,
Cui casa desertum, thalami specus haud coopertū,
Cui pudor est velum, comes Angelus, atria cælum,
Quo feror, aut quid agam? sequar ustā sidere plagā?
Multiplices pœnæ, senium, sitis, ardor arenæ
His adversantur cœptis & vota morantur.

[44]

Sic Zosimas questus circumfert lumina mœstus:
Nescit utrū properet: dubiusque quid eligat, hȩret.
Clamitat: auscultat: non vox, non echo resultat,
Non sonus auditur, [& eslesti radio monitus,] non forma pedum reperitur.
Dumque pererraret, dum visu cuncta notaret,
Desuper algentes artus animaque carentes
Illuxit radius, quasi dux & prævius Hujus
Omine lætatus, Dominumque Deum veneratus,
Currit eo: reperit quam votis, quam pede quȩrit:
Sed jam defunctam, jam Christore quoq; junctā,
Jam Superum castris rutilantem clarius astris.
Glorificanda caro, decocto purior auro,
Sicut oportebat mulierem, tecta jacebat.
Qui tristes questus monachi, qui pectoris æstus,
Qui gemitus laceræ mentis, quæ verba fuere?
Is modo suspirat, modo totam lumine gyrat: [cadaver invenit:]
Nunc oculos cælis, nunc applicat ora querelis:
Prostratus mœret, pedibus reverenter adhæret:
Flet super, & sanctis pia dividit oscula plantis,
Neve revertatur votis & voce precatur,
Grande putans munus comitari funere funus,
Occasuque pari convivere, contumulari.

[45]

Dum dolet, & dubius de nomine fluctuat hujus,
Suscitat ora senis inventum nomen arenis, [ac nomen & diem arenis inscriptum.]
Et nubes mentis delabitur his documentis:
Sancte Pater, Phariæ sepeli precor ossa Mariæ:
Gleba recondatur, cineri cinis adjiciatur.
Mox ut el Christi Corpus Calicemque dedisti,
Victricem mundi dissoluit prima secundi,
Mysteriis plenæ transacto vespere cœnæ,
Nox gravis obrepsit, quia sol cum sole recessit.
His Zosimas demū nomenque diemque supremū
Agnoscit, dubius quis conditor extitit hujus:
Nam nil legisse mulierem vel didicisse
Noverat, istorum nec vel memorem studiorum.
Comperit hinc etiam, post tradita sacra Mariam,
Illuc traductam momento, moxque solutam,
Quo vix expletis bis quinque decemque diætis
Venerat huc fessus, victumque labore professus.

[46]

Qui nova lamentis testatus vulnera mentis
Assidet exanimi, madet imbre doloris opimi:
Iratus fatis, studet officio pietatis:
Laudibus applaudit, tegit artus, lumina claudit:
Nunc amplexatur vestigia, nunc veneratur
Ora, comas, vultus; erat his incuria, cultus: [multum fatigato circa sepulturam,]
Horum majestas, contemptus, squallor, egestas.
Femina munda satis, lacrymis pietate vocatis,
Abluitur gratis, quia par prope glorificatis.
Ipse sepulturæ studet, huic vacat, hæc sibi curæ.
Sed quid agat, nescit. Tellus prædura rigescit:
Multa senem frāgunt: calor & labor & sitis angunt:
Cedit vis annis, sinuosis brachia pannis:
Præ manibus nullus ligo sed nec sarculus ullus.

[47]

Dum dolet atque gemit, nova res suspiria demit:
Lumina siccantur, quia spe majora parantur.
Nam leo, lugenti similis funusque colenti, [adest leo,]
Obsequium spondens, iramq; feramq; recondens,
Vertice submisso venit, fastuque remisso
Adjecit sanctas humilis adlambere plantas.
Miratur talem tam devotumque sodalem:
Attribuit meritis mulieris, quod fera mitis,
Quod leo sit lenis, quod nomen inhæsit arenis,
Quod super illuxit, quod eum lux prævia duxit;
Quod desolatam custode, quod intumulatam
Non infestavit fera, non volucris laceravit,
Non solvit magnus fervor, non integer annus.
Jam depingebat, quæ gloria membra manebat,
Sub calidis ventis incorruptela jacentis.
Tot simul & tantis expertus dona Tonantis,
Cuncta recordatur; relegit quid ubique loquatur: [& jussis illius,]
Alloquio tali tradens mandata sodali.
Mi comes, urgemur, & eam sepelire jubemur.
Quam nescit mundus, cui major in orbe secundus.
Quod si venisti missus sub nomine Christi,
Si famulaturus; tumulum fode, post rediturus.
Exue terrorem solitum, dedisce furorem:
Ad laudem Christi cedet, quod feceris isti,

[48]

His nondum dictis, feritate minisque relictis,
Lenius incedit, & ei leo promptus obedit: [foveam parat.]
Ignarusque moræ, momento labilis horæ
Implet mandatum, peragens opus acceleratum.
Interea monachus sacros adsternitur artus,
Vestis ei nulla, nisi trita vetusque cuculla,
Quæ vix hærebat sibi, jam contusa, tegebat,
His indumentis involvit membra jacentis:
Scilicet ingentem thesaurum, jamque gerentem
Quiddam splendoris, quiddam solennis odoris,
Quiddam præclarum de nectare Cælicolarum. [ipse tumulata Sancta.]
Femina sanctorum mercede beata laborum
Ad tumulum vehitur, famulante fera sepelitur.
Inde senex repedat: jubet ut leo verna recedat.
Visa domi recitat: delictis parcere vitat: [centenarius obit.]
Increpat, hortatur, spondet bona, dura minatur.
Sic ubi complevit viginti lustra, quievit. Explicit.

DE SANCTO ABVNDIO,
Episcopo Comensi in Italia.

ANNO CCCCLXVIII.

[Praefatio]

Abundius, Episcopus Comensis, in Italia (S.)

G. H.

[1] Comum, urbs Italiæ antiqua in confinibus Insubriæ, aucta habitatoribus a Strabone Pompeio, magni Pompeii patre, Lucio Scipione, & C. Iulio Cæsare, Novocomum cœpit appellari. Fidem Christianam creditur edocta a S. Hermagora, S. Petri Apostoli discipulo & Aquileiensi Episcopo; sub quo Metropolita hactenus permansit, & ipsa Episcopalis constituta. Inter Sedis hujus Episcopos fuit S. Abundius, [S. Abundius vita functus non anno 469.] qui clarus meritis & miraculis, vita functus est hoc die II Aprilis, anno CCCCLXIX, uti tradunt Franciscus Ballarinus in Chronico Comensi, Ferdinandus Vghellus in Episcopis Comensibus & alii. Verum qui in die Paschatis, post sacra peracta, astanti populo propinquam suam mortem traditur nuntiasse, non potuit obiisse eo anno quo Pascha celebratum est die XIII Aprilis; sed potius anno præcedenti CCCCLXVIII, [sed potius 468.] quando cyclo Lunæ XIII, Solis I, litteris Dominicalibus G F Pascha incidit in XXXI Martii; & tunc feria tertia Paschali mortuus esset.

[2] Sepultus tunc fuit in Ecclesia Sanctorum Apostolorum, quam postea S. Abundii appellarunt, & eum Comenses ut præcipuum Patronum summa cum celebritate venerari cœperunt. [ecclesia & Patronatus ejus Comi] Ejus corpus, quod pluribus subsecutis seculis incognitum permansit; tandem, dum ea ecclesia repararetur, a Cardinale Tolomeo Gallio Commendatario fuit repertum, anno MDLXXXVI. Quiescebat autem in candido marmoreo sepulchro integrum, Pontificalibus vestibus indutum, cum inscriptione: HIC REQUIESCIT ABUNDIUS EPISCOPUS COMENSIS. [Corpus translatum.] Erant circumquaque sepulcra aliorum Sanctorum Episcoporum Comensium; S. Amantii, decessoris ejus; & SS. Consulis & Exuperantii, successorum: quorum corpora, gestiente populo ac Clero Comensi, honorifice condita fuere, una cum corpore S. Abundii, in majori altari ejusdem ecclesiæ; quam ad hujus honorem ab Vrbano Papa II, die III Iunii, anno MXCV, dedicatam fuisse, est antiqua Comensium traditio.

[3] Sacer cultus S. Abundii a Comensi Ecclesia ad alias delatus fuit: nam in Breviario Mediolanensi anno MDXXXIX excuso, & Missali ejusdem Ecclesiæ anno MDXXII & MDLX, præscribitur veneratio S. Abundii Episcopi Comensis cum commemoratione S. Mariæ Ægyptiacæ, [Cultus sacer,] quæ in ultima editione est omissa. In MS. Martyrologio Florentino, quod apud Carolum Strozzium Senatorem Florentinum reperimus, & in Martyrologio Bellini de Padua anno MCCCCXCVIII Venetiis impresso, celebratur memoria S. Abundii Episcopi & Confessoris apud Comum. Secuti paßim alii, Maurolycus, Felicius, Galesinius, Molanus; Canisius cum Martyrologio Romano. Ferrarius in Catalogo Sanctorum majus ex Actis elogium formavit. Acta ejus MSS. nobiscum Romæ communicarat Ioannes Baptista Marus, Collegiatæ Ecclesiæ S. Angeli in foro piscium Canonicus, [Acta MSS. & apud Mombritium.] sed ea incendium Amstelodamense comsumpsit. Iacturam resarcimus ex operibus Bonini Mombritii, qui primo loco edidit Vitam S. Abundii Episcopi Comensis recusam a Surio, cum qua ante contuleramus dicta acta MSS. Ex his varia allegantur a Baronio in Annalibus Ecclesiasticis, potißimum ad annum CCCCL, & eis nonnulla inserta sunt ex Adonis Chronico scripto nono seculo. Accedit ex antiquo Breviario Comensi sequens hymnus.

[4]

Præsens exultet concio Abundii sacro die,
Gregem qui suum trucibus luporum vellit faucibus. [Hymnus.]
Doctrinam Christi prædicans, potentiamq; reserans,
Ad lucem Regis mortuum rescuscitavit filium.
His ita curis deditus, spiritu sapit exitum;
Cæli sumpturus gloriam, suis parat concordiam.
In Paschæ quippe gaudiis cives convivas habuit
Quibus refectis epulis, gestatur hinc ab Angelis.
Nobis, tu Pater, Filiis plenis succurre criminum;
Aggredientum tumulum, culparum dele cumulum.
Te gubernante valeat ista Comensis patria,
Quȩ Christū noscit Dñm per tuum patrociniū, Amen.

VITA
A Bonino Mombritio edita.

Abundius, Episcopus Comensis, in Italia (S.)

BHL Number: 0015

EX MOMBRITIO.

CAPUT I.
Patria, familiaritas cum S. Amantio, Episcopatus, zelus contra hæreticos.

[1] Tempore, quo a Leo Pontifex Apostolatus summum apicem tenebat, Augustusque ejus b æquivocus Imperii monarchiam regebat, & c Anatolius Constantinopolitanæ urbis præsidebat Cathedræ, atque d Nicetas regebat Aquilegiensem infulam, e Amantius Comensis gregis curam susceperat, ac f Anastasius Thessalonicensis Episcopus fulserat, B. Abundius illius urbis egregius incola, [S. Abundius Thessalonicensis sec. 5] divina gratia providente transfretavit, Comumque adiit, non Sibyllini aut marini littoris, sed quod vicinia grati & piscosi g lacus inundat & amœnat. Hic Græco & Latino lepore affabilis, ac sanctitatis titulus illustris, [familiaris S. Amantio Ep. Comensi,] S. Amantii factus est familiaris: quos mutuus affectus alterni fœderis tanto amore connexuit; ut foret ambiguum, uter horum alterum magis diligeret. Ita tamen temperies erat ambobus, ut pastorales fasces excellerent, & devota ovis quantum ex duce, tantum ex milite respublica Sanctæ Ecclesiæ suscepit, multaque incommoda declinavit. Sic eorum vita jucunda, laudabilis & salutaris notis & ignotis fuit, ut hi præsentia religionis, illi sola fama proficerent.

[3] Dum tanta concordia alternæ dilectionis fruerentur, Amantium contingit ægrotare, & extremis vitæ propinquare. Extemplo accersivit Abundium, [ab hoc moribundo successor statuitur;] velut Elias Helisæum, quem Dei providentia & testium præsentia Pontifex h ordinavit Pontificem, suæ gubernationis dignum superstitem. Mox Cleri & populi favore susceptus, & ingenti plausu est Episcopali Sedi impositus. [quando jam pridem fides florebat sub Constantino.] Jam dudum i Carpophorus cum commilitonibus suis dimicaverat & triumphaverat, Fidelis quoque, fidei constantia fortis, eadem causa eademque sententia suæ dignitatis lauream susceperat. Iam tyrrannica rabies profanorum Principum obierat & emarcuerat. Præterea Constantinus cum genitrice Helena secundam Romam, quæ Constantinopolis dicitur, ædificaverat. Iste Imperatorum primus Christianos libere congregari, & in honore [Christi] Basilicas construi non modo permiserat, sed præceperat. [& Theodosio:] Theodosius quoque non parvum Christianæ professioni addidit gradum, quo imperante Gentium templa & idolorum fana diruuntur: nam adhuc intemerata manebant. Sic libertas Ecclesiæ patuit, sic Gentilitatis concussa ac infirma fortitudo succubuit. [& a SS. Ambrosio Martino, Hieronymo.]

[3] Eodem tempore Ambrosius Mediolanensis Antistes claruit & Martinus Turonum Episcopus insignis emicuit: Hieronymus Presbyter & divinæ legis fidus interpres in Bethleem toto orbe clarus effulsit. k Donatus Epiri Episcopus virtutibus insignis habitus, [Donato.] qui draconem ingentem in ore ejus expuens necavit, quem octo juga boum ad locum incendii vix trahere potuerunt, ne tabefactus aërem corrumperet: Augustinus etiam Præsul doctrina illustris extitit. [Augustino.] Hi laboriosi agricolæ in secula non defutura semina projecerunt; sed inter horum tam culta novalia demens hæreticorum insolentia furtiva jactavit zizania. Hi fuerunt Arius & Sabellius, Eutyches & Nestorius, proceres erroris & signiferi conjurationis. At animadvertentes Orthodoxi inanes fucos, stantes ad divina præsepia, & non patientes horum perfida contagia, fidei-machiæ opposuerant præsidia. Nec diriora certamina pertulit Ecclesia robustioribus viribus idololatriæ, cum adhuc esset infantula; quam sustulit variis ac fallacibus sectis multiplicis hæresis, cum jam juvencula esset. Nonne intestina bella externis atrociora probantur? Nero Diocletianus & Maximianus Christicolas mactabant & coronabant, ac subita metamorphosi de terrigenis cælicolas faciebant: at Arius, Sabellius, Eutyches & Nestorius mundam fidei sinceritatem in perfidiam transformabant: a quibus pestiferis animalibus orta contagio non paucos greges infecerat.

[4] His Deus diligenter curationes adhibuit, Hilarium videlicet & Athanasium, l Eusebium, Ambrosium & Augustinum, [contra quos habita concilia, Nicænum,] qui medicinalibus fomentis omne virus pravi dogmatis de pectoribus infidelium eliminare conati sunt. Unde Nicænum Concilium a Constantino contra Arium congregatur: cujus error pullulavit usque dum Constantius imperasset, infausta proles Constantini, qui Ariani dogmatis labe pollutus, Catholicos toto orbe persequitur. Hujus favore Arius m fretus, dum in Constantinopoli ad ecclesiam pergeret, adversus nostros de fide dimicaturus, divertens per forum Constantini ad necessariam causam, viscera ejus repente cum vita effusa sunt. Unde Ariani contremuerunt, & Catholici de Dei judicio non minimam lætitiam habuerunt. Post hæc Pelagius adversus Christi gratiam suum errorem instruit: ad cujus condemnationem Concilium Carthaginense congregatur. [Cartaginense,] Post idem tempus Nestorius Constantinopolitanus Episcopus suæ perfidiæ molitur errorem: adversus quem Ephesina Synodus congregata, [Ephesinum] ejus impiam sectam persecuta infamavit. Hoc etiam Tempore diabolus, in specie Moysi in Creta n apparens, cum eis per mare pede sicco ad terram promissionis promittit perducere: plurimis vero eorum enecatis, aliqui qui salvati sunt confestim ad Christi gratiam convolarunt. [Chalcedonense.] Post hæc Chalcedonense Concilium geritur, ubi Eutyches cum Dioscoro Alexandrino Episcopo condemnatur. Præterea apud Carthaginem Olympius quidam Arianus, in balneis Sanctam Trinitatem blasphemans, ignis jaculo visibiliter est combustus.

[5] Animadvertite fratres, quomodo per momenta & intervalla temporum fides inolevit Catholica; primum per Martyrum rosea certamina, deinde per Confessorum contra hæresim victricia propugnacula; tum etiam quia ultio divina digna suis erroribus stipendia retribuit. His præfatis institutionibus annalium festorum memoria index testisque esse declaratur. Per horum vestigia usque ad cunabula historiæ Antistitis Abundii pervenimus, ut series & linea historialis non minimam notitiam nostris offerant rationibus. Hic vir sanctus ac fidei Catholicæ armis strenuus, Sanctissimi & venerabilis Leonis Papæ penetralibus assuetus, hæreticorum discordem controversiam atque seditionem sedavit, [S Abundius, validus hæreticorum oppugnator.] cum magis arderet & vehementius fureret. Qui non gregarius, sed principalis miles, Leonianæ militiæ gubernator peritissimus in unda, præliator & auriga fortissimus in pugna, non solum de conversione & fuga hæreticorum trophæum obtinuit, verum etiam de ruina triumphum celebravit. Hic æstuavit, alsit, esuriit, pernoctavit; in transtris pro cubili recubuit, molles thoros exhorruit, terrarum latibula marisque pericula multoties intrepide subiit, ut latrones unitatis & prædones Trinitatis triplo etiam funiculo suffocaret. [indefessus in laboribus pro Ecclesia.] Ille de quo lis tam ingens fuerat animos suggerebat, arma & auxilia suppeditabat, & cuncta instrumenta martia potens exhibebat. O fortis athleta & felix argonauta! unde summa præconia tuis studiis & meritis paria, non de artifice eloquentia sed de munifice sunt sapientia, quæ dedit lapidi laticem fundere. Beata patria quæ talem incolam direxit: sed beatior quæ patronum suscepit. Unde Thessalonicensis o Comanus (A Domino factum, est istud, & est mirabile in oculis nostris, hæc dies quam fecit Dominus exultemus & lætemur in ea) non horrüit Ionium aut Ægæum, non Adriaticum aut Tyrrhenum; nam qui timet, non est perfectus in caritate, & perfecta caritas foras vanum mittit timorem: neque expavit furorem atque pertinaciam præsentium hæreticorum, quamquam plerosque Catholicorum persecuti essent ad interitum. Iste heros p hæreticorum errori horribiliter incubuit, nec succubuit: nam qui dedit affectum, addidit effectum. Amor divinus, non materialis sed spiritualis, vincit omnia; cui cedunt omnia animavit Abundium, qui erroneam sectam, instar diluvii diluentem q Occidentis & Orientis messem flamma divini amoris arefecit. Nonne Hesperia atque Græcia, Arabia & Media hac labe polluta est? Sed ventilabrum acutæ discretionis aream sanctæ Ecclesiæ examinavit, & inanes siliquas erroneæ professionis a granis Catholicæ veritatis secrevit.

ANNOTATA.

a S. Leo Magnus sedit ab anno 440 usque ad annum 461. Vitam ejus damus II Aprilis quo colitur.

b Hic est Leo Imperator, qui regnavit ab anno 457 usque ad annum 474.

c Anatolius coronavit dictum Imperatorem Leonem eique S. Leo Papa scripsit epistolas varias, scilicet 40, 46, 48, 53, 71, 76 & 77 in tomis Conciliorum recensitas. Colitur a Græcis 3 Iulij.

d Ad Nicetam scripsit idem S. Leo epistolam 79 & 86. colitur 22 Iunij, inscriptus Martyrologio Romano.

e S. Amantius, decessor S. Abundii, colitur 8 Aprilis.

f Ad hunc Episcopum Anastasium scripsit S. Leo epistolam 29 & 84.

g Lacus Larius olim dictus, nuuc Comensis, vulgo Lago de Como: in littore autem Neapolitano sunt Cumæ. unde Sybylla Cumana dicitur.

h Anno 450, die 17 Novembris. Ita Ballarinus & Vghellus.

i S. Carpophorus ejusque socii SS. Exanthus, Cassius, Severus, Licinius & Secundus, martyrio Comi sub Maximiano Imperatore coronati, coluntur 7 Augusti; Fidelis autem 28 Octobris.

k Hæc iisdem verbis leguntur apud Adonem in Chronico ad an. 396 nos late examinamus die, eaque natali S. Donati 30 Aprilis.

l Eusebius hic videtur esse Episcopus Mediolanensis, qui anno 451 celebravit Synodum Mediolanensem, cui S. Abundius interfuit, & attulit epistolam S. Leonis Papæ, uti testatur S. Eusebius in epistola ex Synodo ad S. Leonemmissæ, cui inter alios subscripsit S. Abundius Episcopus Ecclesiæ Comensis pro se, & pro absente Asimone Episcopo Ecclesiæ Curiensis. Colitur S. Eusebius 12 Augusti. Reliqui Sancti Patres sunt satis noti.

m Hæc quoque referuntur eisdem verbis in Chronico Adonis ad an. 337, itemque sequentia hujus numeri variis locis. Nos de hisce hæresiarchis agimus, variis & magis opportunis locis.

n Mombritius & Surius, Oreta, mendose. Rem narrat Socrates aliique & ex his Baronius ad an. 433.

o S. Abundium intelligit, patria Thessalonicensem, Comanum, seu Comensem incolatu: apud Mombritium & in Surio perperam, Cumanus.

p Surius perperam transcripsit, Hæres.

q Mombritius mense Occidentis & Orientis: quod nullum sensum habet, & a Surio magis etiam est obscuratum, quando pro flama, quod est apud Mombritium, legit, Flamina: sensum restituimus per conjecturam: videtur enim significari, hæresi, instar diluvii inundante, Evangelicam messem toto orbe diluendam fuisse, nisi eam arefecisset flamma divini amoris: quod ut clarius esset, transpositio vocum aliqua visa est opportuna.

CAPUT II.
Missio Constantinopolim jussu S. Leonis Papæ. Ejus zelus pro fide a Theodoreto laudatus.

[6] a Nec solum in Occasum, verum etiam in Orientem a B. Leone Apostolico directus Abundius, quȩ refellenda erant auctoritate Romanȩ Sedis refellit; [A S. Leone in Orientem missus,] ut longinquis a Roma provinciis, prȩsentiam quodammodo Romanæ visitationis impenderet, & mediam notam divinæ veritatis ostenderet; quia a continenti opportunoque prospectu promptum illi erat agnoscere, quid in quibusque rebus [statueret] vel Apostolico studio reservaret. Nam cum majora negotia & difficiliorum causarum exitus liberum sibi foret sub expectatione procerum deliberare, vel determinare, aut suspendere; tamen quibusque causis extremam manum impresserat, [fecit id semper] salva dignitate religiosarum personarum ac reverentia Ecclesiarum; imitatus sententiam Apostoli ad Timotheum hortantis ad ecclesiasticum regimen, Seniorem ne increpaveris, sed obsecra ut patrem aut matrem, juvenes ut fratres, juvenculas ut sorores in omni castitate: [discretus in correctionibus,] quæ moderatio si quibuscumque inferioribus membris ex Apostolica institutione debetur; quanto magis fratribus & Coëpiscopis sine offensione reddenda est? [1 Tim. 5, 1,] Et licet nonnumquam accidant quæ in Sacerdotalibus sunt reprehendenda personis, plus tamen erga corrigendos agat benevolentia quam severitas, plus cohortatio quam commotio, plus caritas quam potestas. Sed ab iis, qui quæ sua sunt, non quæ Jesu Christi [quærunt] facile ab hac lege disceditur; & dum dominari magis, quam consulere subditis volunt, honor inflat ad superbiam; & quod provisum est ad concordiam, tendit ad noxam: nec se plerique putant potestatem habere, nisi satagant in subditos injuriam exercere.

[7] Talem diligentiam talemque custodiam semper & ubique servans abundanter, Abundius noster, ut neque Deum neque proximum in examine suæ directionis offenderet, sic placuit Deo [quod] & inventus est justus; & in tempore iracundiȩ factus est reconciliatio. Laboriosa virtus sanctissimi viri, numquam otio neque socordiæ dedita, [de Nestorianis & Eutychianis triumphat.] tam potenter atque viriliter hæreticas pravitates ubique gentium auctoritate Leonianæ legationis expugnavit ac exinanivit, ut præsens ætas & futura his superstitionibus careat, neque suis posteris opus fuit divinum chalybem in Nestorianos aut Eutychianos librare. Et non modo acies talium belluarum occubuit, verum etiam nulla nota vestigiorum apparuit, ut triumphaliter cum Psalmographo sive succinere velit, sive concinere malit, canat. [Psal. 17, 39,] Non convertar donec deficiant, confringam illos nec poterunt stare, cadent subtus pedes meos. Hic vir sanctissimus imminet & eminet inter omnia gymnasia atque exercitia Catholicæ fidei, ac promovet acies Catholicorum, contra fallaces phalanges hæreticorum: quæ causa tantæ salutis fluxit Comanis, non casus neque fatum, sed divina providentia hæc utraque destruens, fuit efficiens tantæ auctoritatis & benignitatis: nam sicut Moysen Hebræis produxit, ita Abundium Como exhibuit. O dies illustris & solennis, quo tantus Patronus effluxit, non tantum Comanis, sed omnibus Christianis, qui prodeundo de regione in regionem, patiens algoris atque æstus, per charybdem & syrtes, & variarum commercia linguarum, opulentas merces, non terrenæ supellectilis, sed divinæ religionis evexit, & de Eutychianis Nestorianisque summa omnium admiratione triumphavit! Hic cedat triumphalis currus Romanorum seu assentatrix aura tyrannorum: nam finiti & infiniti quota est portio? & volatilis rei ac stabilis quota est collatio? Sed meliores sunt Abundii herbusculæ, quam Neronis & aliorum iniquorum principum epulæ: quandoquidem istæ aulam sempiternam, illæ pariunt gehennam; istius esuries est satura, illius saturies est famelica, sicut ait Dominus, Beati qui nunc esuritis quia saturabimini. [Luc. 9, 21,]

[8] Profecto discutiamus illā controversiam quȩ universam commovit Ecclesiam, & ab atrocitate pugnæ magnitudinem victoriæ perpendamus. Hæc lis haud pauca lustra temporis amplexata est, & usq; ad gubernaculum Leonis Papæ ac præsulatum Abundij, legatione ejus defuncti, a perfidia sua numquam resipuit. Unde hic vir eximius, sapientia ac variis linguis strenuus, ex constitutione Episcoporum Italiæ & electione dispensationis Leonianæ, multa maria transfretavit, plurimas provincias lustravit, ut quæstio diutissime ventilata & concertata, nec insipientes deciperet, nec sapientes turbaret. Nestorius dicebat duas personas & duas naturas in Christo esse: Eutyches vero unam naturam unamque personam. At fides Catholica duas naturas, sed unam personam in Christo esse asserebat, id est, eumdem Christum hominem esse perfectum; eumdemque Deum & hominem, unum esse Deum atque Dei filium: nec quaternitatem Trinitatis astrui, dum homo additur supra perfectum Deum: sed unam eamdemque personam numerum Trinitatis explere. Vnde contra Nestorium dicitur: Qui licet Deus sit & homo, non duo tamen, sed unus est Christus. At contra Eutychen subdit: Unus autem non conversione divinitatis in carnē, sed assumptione humanitatis in Deum: unus non confusione substantiæ, sed unitate personæ. Cumque in eadem persona Christi aliud sit divinitas quæ suscepit, aliud, quam suscepit, [Fidem Orthodoxam propugnat.] humanitas; idem tamen Deus atque homo est: fitque in Christo gemina natura geminaque substantia, quoniam homo Deus; unaque persona, quoniam idem homo atque Deus: unde quotidie psallimus: Nam sicut anima rationalis & caro unus est homo, ita Deus & homo unus est Christus. Ex hujusmodi conflictione causarum, ingenuus Abundius a Deo monitus, a B. Leone directus, & immanitate hæretici sceleris commotus, non parum lucubravit & sudavit, tandemque palmam ingentem exhibuit: & non modo ramos pravi dogmatis, sed truncum cum radice penitus evulsit; cui Theodoretus Tyri Episcopus, de consensu fidei, hanc epistolam, non parva præconia referentem his verbis direxit:

[9] Domino vere amabili atque sanctissimo fratri Abundio, Theodoretus in Domino salutem. Comperi quod vestra religio veram & Apostolicam fidem pia mente conservet: & gratias egi Deo omnipotenti, quia religio quæ periclitabatur, [laudatur a Theodoreto,] renovata est per sanctitatem vestram & venit ad lucem. Et sicut dudum in diluvio factum est, ut ad semen generis humani Noë & filii ejus relicti sint: sic & in præsenti Occidentales partes sunt reservatæ, ut ex his etiam Orientales sacrosanctæ Ecclesiæ veram custodiant religionem, quam vastare jam & devorare penitus sacrilega & nova hæresis tentabat. Et opportune dici potest vox illa Prophetica: Nisi Dominus Sabaoth semen nobis reliquisset, similes facti essemus quomodo Sodoma & Gomorra. [Isa. 1, 9] Adeo nobis quasi aliquod diluvium & bellum evenit ira Dei, ex impia hæresi. Nunc veram Salvatoris nostri in corpore humano præsentiam laudamus, & unum Filium Dei, & perfectam ejus deitatem, & perfectam humanitatem confitemur: & non in duos Filios unum Dominum nostrum Iesum Christum dividimus. Est enim unicus; sed differentiam Dei & hominis cognoscimus; & scimus quod alterum ex Patre est, alterum ex semine David & Abraham, juxta divinas Scripturas; quodque divina quidem natura sine passione est; corpus autem ante quidem erat in passione, nunc vero & ipsum alienum est a passione: nam postquam surrexit, & hoc ab omni passione constat esse liberatum. Hæc ex litteris sanctissimi & religiosissimi Archiepiscopi Domini Leonis didicimus: legimus enim quæ ad sanctæ & beatæ memoriæ b Flavianum scripsit: & gratias egimus nostro humanissimo Deo, quod advocatum & propugnatorem veritatis invenimus. His & ego litteris consensi, & huic epistolæ meæ exemplum earum copulavi, cui etiam subscripsi; & ex hoc probavi quod regulas Apostolicas, id est vera dogmata sequor, hodieque in his permaneo, & ideo bellum patior. Eamdem vero religiosam Apostolicam sectam servamus ego & alii reverēdi viri, qui mecum de sacrosanctis Ecclesiis c expulsi sunt, idē Dominus Ibas & Dominus Aquilinus, ceterique, contra quos Imperatorum potestatem inventores novæ hæresis armaverunt. Superest ut vos cum sanctissimis viris auxilium sacrosanctæ Ecclesiæ afferatis, auferatisque impia bella quæ impendent. Prohibete itaque sacrilegam sectam, quæ contra pietatem commota est; & pristinam ecclesiis pacem reddite, ut fructus laborum Apostolicorum accipiatis a Domino, qui se eosdem fructus redditurum esse promisit. Omnes religiosissimos & Dei amicos, Presbyteros & reverendos Diaconos & Fratres per vestram sanctitatem saluto: & nos & omnes qui nobiscum sunt salutamus religionem vestram.

[10] Qualis & quantus fuerit iste Theodoretus, Abundii præco, [viro æstimato a S. Leone.] percunctanti, consulta respōdet d epistola Leonis Papæ, ei directa, cujus formulȩ exordium subiicimus. Dilectissimo fratri Theodorito Episcopo Leo Episcopus salutē. Remeantibus ad nos Consacerdotibus nostris, quos ad sanctum Concilium Sedes Beati Petri direxit, agnovimus dilectionem vestram, superno adiutorio, nobiscum tam Nestorianæ impietatis, quam Eutychianæ vesaniæ exstitisse victricem; unde gloriamur in Domino cum Propheta canentes, Adiutorium nostrum in nomine Domini, qui fecit cælum & terram: qui nullum nos in nostris fratribus detrimentum sustinere permisit: sed quod nostro prius ministerio definiverat, universæ fraternitatis irretractabili firmabatur assensu: ut vere a se prodisse ostenderat, quod prius a prima omnium Sede formatum totius Christiani orbis judicium recepisset: ut in hoc quoque capiti membra concordent. [Ps. 123, 18] In quo nobis amplius accrescit gaudendi materia, dum & tanto magis se perculit inimicus, quanto contra Christi ministros sævius insurrexit. Nam ne aliarum Sedium ad eam quam ceteris omnium Dominus instituit præsidere, consensus assentationis videretur, ac ita alia quælibet subrepere possit adversa suspicio, inventi prius sunt qui de judiciis nostris ambigerent: & dum nonnulli, a dissensionum coacti auctore, ad contradictionum bella prosiliunt, ad majus bonum totius bonitatis dispensatione perventum est. Dulcius siquidem munera gratiæ divinæ præveniunt, quoties non sine magnis sudoribus acquiruntur: & minus bonum pax videri solet continuata per otium, quam reddita post labores: ipsa quoque veritas clarius renitescit & fortius retinetur, dum quæ prius fides docuit, hæc postea examinatio confirmat. Exulta, frater. Redditum seculo est, prædone prostrato, Incarnationis divinæ mysterium: quod humani generis inimicus, quia rebus ipsis auferre non poterat, calumniis obscurabat. Quinimo ab incredulorum corde perierat immortale mysterium: quia nihil prodest tanta salus incredulis, ipsa veritate suis dicente discipulis? [Mar. 16, 10] Qui crediderit & baptizatus fuerit salvus erit, qui autem non crediderit condemnabitur.

ANNOTATA.

a S. Leo epistola 33 ad Theodosium Augustum, 34 ad varios Archimandritas & 35 ad Pulcheriam Augustam ista habet: Ad effectum salubrium dispositionum velocius obtinendum, fratres & Coëpiscopos meos. Abundium & Asterium, sed & Basilium & Senatorem Presbyteros, probatissimos viros misi, qui formam fidei, quam secundum doctrinam venerabilium Patrum prædicamus, offerrent: & quid de Incarnatione filii Dei a totius orbis probatis Sacerdotibus defensum fuisset, ostenderent.

b Vitam S. Flaviani Episcopi Constantinopolitani dedimus 18 Februarij. Epistolæ S. Leonis ad illum sunt inserta Concilio Chalcedonensi.

c De hac expulsione consule Evagrium lib. 1 cap. 10, ubi inter expulsos recensentur Theodoretus Cyri, Ibas Edessæ, & Aquilinus Bibli Episcopi.

d Est hæc epistola 63, ex qua aliqua correximus hic minus recte proposita.

CAPUT III.
Concilium Constantinopolitanum. Mortuus resuscitatus.

[11] Præterea Anatolius, Episcopus Ecclesiæ Constantinopolitanæ minoris Romæ, accepta Epistola S. Leonis Papæ, de confirmatione Catholicæ fidei, contra hæreticos congregavit concilium omnium Episcoporum & Archimandritarum, seu Presbyterorum & Diaconorum; [Epistolam S. Leonis tradit Anatolio Episcopo,] & ante conspectum omnium recitata est epistola S. Leonis, quam B. Abundius coram omnibus præsentavit, concordantibus testimoniis Romanorum Patrum atque Argolicorum. Anatolius Episcopus Constantinopolitanus huic Epistolæ S. Leonis Papæ, continenti Catholicæ fidei veritatem, concordantibus etiam testimoniis Patrum ab eadem Apostolica Sede directis, plena devotione consensit & subscripsit, anathema dicens Eutychi & Nestorio, & dogmati vel sectatoribus eorum. Tunc ceteri Patres, non parvi numeri, eodem modo subscripserunt. Mox S. Abundius & Asterius Episcopi, & Basilius & Senator Presbyteri, dixerunt: Omnipotenti Deo gratias, cum reverendorum Episcoporum, Presbyterorum, Archimandritarum, Diaconorum atque totius Cleri professiones cognovimus, fidem rectam atque a Patribus traditam profiteri, sicut eorumdem subscriptio, gestis præsentibus inserta, declarat. Ideo nos quoque, quia omnes hoc exigere & expectare comperimus, secundum assertionem venerabilis viri a Eusebii Episcopi b Dorylensis, & sententiam sanctæ memoriæ Flaviani Episcopi, vel assensum Papæ Leonis, ad insinuandam cunctis fidem Catholicam, nominatim anathema dicimus Eutychi vel omnibus qui ejus perfidiam sequuntur, [condemnat hæreticos,] & dicunt in Jesu Christo Domino nostro ante Incarnationem duas fuisse naturas, post Incarnationem vero unam tantum naturam; cum Catholica fides & ante Incarnationem unam, quæ Verbi tum erat, & post Incarnationem duas, id est, Verbi & perfecti hominis, fateatur in una persona, inconfusa proprietate sui, manere naturas. Nestorio etiam, qui væsanum, ut legitur, dudum dogma dispersit, dicendo Dominum Jesum Christum ex Maria virgine hominem tantum, non etiam Deum natum; sed & sectatoribus ejus, in ejusmodi perversitate durantibus anathema dicimus. Propter quod convenit ad confirmationem subscriptionis ejus, sanctam quæ præsens est fraternitatem, iisdem vel omnibus qui eorum doctrinam sequuntur, anathema similiter dicere. Vide quot testimoniis illustrium virorum comprobatum est B. Abundium prava dogmata erroneæ sectæ, jaculo Catholicæ fidei, vulnerasse & extinxisse. Quis negotiator aut triumphator avaritia adipiscendæ pecuniæ, ut ille desiderio victoriæ, tot littora maris, tot accessus telluris adiit. Sed jam oportunum est ultra tendere, & quidquid per sancti viri merita fidei Deus voluit ostendere: cum probi labores ac certamina, signa sint sanctitatis non dubia. Nos vero memorabile, quo Dominus vocat, prodigium referamus.

[12] Erat vir quidam illustris & ditissimus, Comensis regionis Regulus, c cujus unicum filium contigit obiisse; ex quo familia, funereo mœrore confecta, ingentem gemitum magnis questionibus revolvebat. Post diutinum ploratum unanimes exanime corpusculum, quasi munusculum, Abundio obtulerunt; quos inter genitor deformis ac lugubris, ac regio cultu exutus, [mortuum resuscitat precibus:] cum omni domo ad vestigia sancti viri volvebatur: Miserere, inquit, senis, non habentis prolem superstitem, non habituri hæredem. Cui relinquam familiam? cui relinquam provinciam? Si in vitam redierit, fides patebit populo, infideles argumentum credendi capient, & fideles fidei suscipient augmentum. Tunc vir Dei pietate solita tangitur, atque offerentibus improbare oblata erubuit. Mox de remuneratione muneris tractans, Hi, inquit, non petunt tumulum, nec funeris officium, neque me querelarum socium: majora excellentioraq; exspectat spectaculum istud. O Deus, quo ibo a spiritu tuo, & quo a facie tua fugiam? Dextera Domini facit virtutem, dextera Domini exaltat. Hic non mortuus apud te, sed tamquam dormiens vivat, & narret opera Domini, & dicat, Castigans castigavit me Dominus, & morti non tradidit me. Non tantum quæro vitam [mortui] quam fidem & salutem populi, unius resurrectio multorum erit perfectio. Confestim cœlestes fores patuerunt, & ingressa est oratio ante conspectum Dei; anima ex suis latebris exivit, & exanimem animavit: protinus exequiæ pueruli in obsequia sunt relatæ Abundii, dum accipientes e resurrectione mortuum suum, hilares plaudunt & obstupescunt miraculo, proque mœrore fruuntur gaudio; si qui idololatriæ cultores fuerunt, effecti protinus sunt Christicolæ. Exultat proinde civitas omnis, agitque gratias Deo vero: cui est honor & gloria in secula seculorum Amen.

ANNOTATA.

a Eusebius, Episcopus Dorylæi, est primus qui detexit hæresim Eutychetis, & indicavit S. Flaviano Archiepiscopo C. P. & Concilio ab hoc habito; uti indicatur a Liberato diacono, & in Concilio Chalcedonensi: ideoque postea in Pseudosynodo Ephesina, Præside Dioscoro, fuit una cum S. Flaviano condemnatus; & in Concilio Chalcedonensi contra Dioscorum egit.

b Est Doryla seu Dorylæum urbs Asiæ minoris, in Phrygia magna, Episcopalis, in confinio Bithyniæ.

c Ballarino dicitur Princeps aut potens aliquis Dominus idololatra, qui viso miraculo cum reliquis Paganis fidem Christianam suscepisset.

DE SANCTA MVSA VIRGINE ROMANA.

SECULO VI

[Commentarius]

Musa, Virgo Romana (S.)

De transitu Musæ puellæ ista scribit S. Gregorius lib. 4 Dialogi cap. 17. Sed neque hoc sileam, quod prædictus Probus Dei famulus de sorore sua, nomine Musa, puella parva narrare consuevit, [A Deipara monita de die obitus,] dicens, quod quadam nocte ei per visionem sancta Dei Genitrix Virgo Maria apparuit, atque coævas ei in albis vestibus puellas ostendit. Quibus illa cum admisceri appeteret, sed se eis jungere non auderet; Beatæ Mariæ Virginis est voce requisita, an velit cum eis esse, atque in ejus obsequio vivere. Cui cum puella eadem diceret, Volo; ab ea protinus mandatum accepit, ut nihil ultra leve & puellare ageret, & a risu & jocis se abstineret, sciens per omnia, quod, inter easdem quas viderat, ad ejus obsequium die trigesimo veniret. Quibus visis, in cunctis suis moribus puella mutata est, [corrigit levitatem puellarem;] omnemque a se levitatem puellaris vitæ magna gravitatis detersit manu. Cumque eam parentes ejus mutatam esse mirarentur, requisita rem, retulit quid sibi Beata Dei Genitrix jusserit, vel qua die itura esset ad obsequium ejus indicavit. Tunc post vigesimum quintum diem febre correpta est. Die autem trigesimo cum hora ejus exitus propinquasset, eamdem Beatam Genitricem Dei, cum puellis quas per visionem viderat, ad se venire conspexit. [& pie moritur:] Cui se etiam vocanti respondere cœpit, & depressis reverenter oculis aperta voce clamare, Ecce Domina venio, ecce Domina venio. In qua etiam voce spiritum tradidit; & ex Virgineo corpore, habitatura cum sanctis Virginibus, exivit.

[2] Hæc S. Gregorius Papa: quem paßim alii descripserunt; inter quos Petrus de Natalibus Episcopus Equilinus, [a variis relata 2 Aprilis.] lib. 11 Catalogi Sanctorum cap. 111, & in titulo appellat S. Musam Virginem; tum ad hunc diem secundum Aprilis Molanus, in suis ad Vsuardum additionibus primæ editionis anni MDLXVIII; Canisius in Martyrologio Germanico; Ferrarius, in Catalogo Sanctorum Italiæ, & iterum in Catalogo Sanctorum generali; Arturus du Monstier, in sacro Gynæceo. Item Antonius Gallonius Romanus, in Historia Sanctarum Virginum Romanarum, Italico sermone edita Romæ anno MDXCI; Heribertus Rosweidus in Historia Sanctarum Virginum, quæ extra monasteria in Sanctitate floruerunt, Belgico idiomate edita, cum imaginibus Sanctarum Virginum in ære eleganter sculptis. Nicolaus Brautius, Episcopus Sarsinæ & Comes Bobii, in Martyrologio Poëtico, de S. Musa Virgine Romana hoc distichon composuit:

A Genitrice Dei bis Musa puella vocata;
En venio, venio, dixit, obitque diem.

DE SANCTO NICETIO,
Episcopo Lugdunensi in Gallia.

ANNO DLXXIII.

[Praefatio]

Nicetius, Episcopus Lugdunensis, in Gallia (S.)

G. H.

Inter illustriores Sanctos, qui seculo Christi sexto Gallias suis virtutibus & miraculis collustrarunt, merito censendus est S. Nicetius Episcopus Lugdunensis. Natus hic anno supra quingentesimum decimo tertio aut circiter, [Tempus vitæ & obitus.] Sacerdos ordinatus est ætate jam tricenaria; & S. Sacerdoti, XII Septembris anni DLI vita functo, subrogatus est in Sedem Lugdunensem. Ibidemque interfuit Concilio secundo, jussu Gunthramni Regis anno Christi DLXVII habito, eidem post Philippum Episcopum Viennensem subscripsit, ac tandem hoc die secundo Aprilis anni DLXXIII ad æternam cælestemque vitam transivit. [Vita scripta] Mox aliquem libellum de vita ejus compositum fuisse testatur infra S. Gregorius Episcopus Turonensis, qui res ejus gestas exposuit, tum capite LXI libri de Gloria Confessorum, [hic ex Gregorio Turonensi datur:] tum potißimum capite VIII libri sui de Vitis Patrum. Fuisse autem S. Nicetium Episcopum avunculum matris suæ, testatur ipse libro 5 Historiæ Francorum cap. 5. seque quasi in ejus sinu educatum & convictu atque familiaritate longo tempore usum. Vitæ a S. Gregorio scriptæ, ab hoc citatam antiquiorem aliam subjungimus; cujus auctor anonymus, Clericus aut Presbyter in ecclesia Lugdunensi, composuisse eam videtur intra primos octodecim annos ab obitu Sancti. Idq; jussu Ætherii Episcopi, qui, Nicetii successori Prisco suffectus, sancto laboravit studio qualiter sancta ejus vita, quæ etiam post obitum florebat assiduitate operis, panderetur officio lectionis, uti dicitur in fine num. 9. Hanc ex pervetusto Codice S. Augendi Iurensis primus publicæ luci dedit Petrus Franciscus Chiffletius noster, in suo Paulino illustrato parte 1 cap. 22: unde transcriptam exhibemus.

[2] Altera hujus Sancti illustris apud Lugdunenses memoria est ecclesia ad ejus honorem constructa, [ecclesia, reliquiæ.] eaque & collegiata, & parochialis, & quidem maxima urbis Lugdunensis: in qua sacrum ejus corpus summa cum veneratione hactenus adservatur. De aliquibus S. Nicetii Reliquiis delatis ad Trecenses & Turonenses, & ecclesiis sive altaribus ad ejus honorem dedicatis, infra in Vita agitur. In Ecclesia etiam urbis Cabilonensis Cathedrali Officio Ecclesiastico sub ritu duplici colitur, sed die quarto hujus mensis. Ejusdem S. Nicetii memoria inscripta est paßim omnibus Martyrologiis Latinis, [Memoria in Fastis sacris.] inveniturque etiam in quatuor apographis ipsius Martyrologii Hieronymiani his verbis: Lugduno Galliæ depositio S. Nicetii Episcopi. Quæ eadem leguntur in MSS. Casinensi, Altempsiano, Barberiniano, Richenoviensi & paßim aliis. At Florus Lugdunensis in MSS. Atrebatensi, Tornacensi & Lætiensi hoc eum elogio exornat: Lugduno natale S. Niceti Episcopi & Confessoris, qui vir totius sanctitatis, conversationis castissimæ, caritatis eximiæ, vita perfunctus est. Ado & ipse Lugdunensis eum primo loco ita laudat: Natalis S. Nicetii Lugdunensis Episcopi, cujus & vita miraculis claruit, & pretiosa mors nihilominus miraculis commendatur. Et hæc ipsa verba invenies apud Vsuardum, Notkerum, auctorem Martyrologii sub nomine Bedæ editi, & alios recentiores. Wandelbertus hoc eum versu celebrat:

Lugduni quartis Nonis sacer urbe Nicetus.

[3] In Chronologia Præsulum Lugdunensium tali epitaphio exornatur.

Ecce Sacerdotum tenuit qui jura Sacerdos,
      Quo recubat tumulo, [Epitaphium.] nomine Nicetius.
Urbs, Lugdune, tuum rexit per tempora Clerum,
      Ecclesiamque Dei cordis amore colens.
Quique Sacerdotis Sanctus hic proximus hæres,
      Sanguine conjunctus, culmine, Sede simul.
Vir bonus, indultus cunctis, famulisque benignus,
      Quem duro læsit verbere quisque suo:
Mansuetus, patiens, mitis, venerabilis, aptus,
      Pauperibus promptus, simplicibusque pius:
Psallere præcepit, normamque tenere canendi
      Primus, & alterutrum tendere voce chorum.
Noxia temnendi vitans discrimina mundi,
      Inque Deum solum vivere novit opus.
Sic vigilans, sobrius, sic castus carnis ubique,
      Quo nihil in Clero dulcius esse potest.
Causarum sprevit strepitus vanosque furores,
      Ut simplex mundo, sed sapiens Domino;
Jura potestatum verbi terrore coërcens,
      Iurgia despiciens, suspiciensque Deum.
At simul erectus, mitis, pietate serenus,
      Transiit innocuus, regna superna tenens.

Hæc ibi. Potuit S. Nicetius cantum alternum in choro restaurasse & in meliorem normam in sua Ecclesia redegisse, qui jam pridem viguerat etiam in ecclesia Lugdunensi, uti testis est S. Sidonius Apollinaris, lib. 5 epist. 17, ubi ait, quod ad S. Justi sepulcrum vigilias alternante mulcedine monachi Clericiq; Psalmicines concelebrabant.

VITÆ EPITOME
Auctore S. Gregorio Turonensi
libro de Gloria Confessorum cap. 61.

Nicetius, Episcopus Lugdunensis, in Gallia (S.)

Nicetius quoque Confessor in urbe Lugdunensi, vir totius sanctitatis, conversationis castissimæ, [Virtutes ejus:] caritatis eximiæ, vita perfunctus est. Cujus eleëmosynæ atque humilitas nec investigari tantum, nec enarrari a nobis possunt. Qui postquam beatum spiritum præmisit ad cælos, positus in feretro ad basilicam, in qua sepultus est, ferebatur. Et ecce unus puerulus, diuturna cæcitate gravatus, cum reliquis plangens, adminiculo sustentante sequebatur. [puer cæcus] Factum est autem cum graderetur, perlata est vox in ore ejus secretius, dicens: Appropinqua te feretro, & cum subter ingressus fueris, protinus recipies visum. [divinitus monitus,] Ille vero interrogabat hominem, qui eum trahebat, quis esset qui hæc verba auribus suis inferret. Negat ille quemquam videre, qui ei loquatur. Cumque bis & tertio hæc vox aures illius verberasset; cognovit aliquid novi gerendum, & se ad feretrum postulat duci. Accedensque, & inter albentium diaconorum turbam perlapsus, quo jussus fuit, ingreditur. [sub feretro visum recipit:] Denique ut nomen Sancti invocare cœpit, illico reseratis oculis lumen recepit. Post hæc puer erat assiduus in basilica, ad sepulcrum Sancti deserviens, & lumen accendens: sed a quibusdam civitatis majoribus opprimebatur atque fatigabatur, ut nec victus alimoniam posset habere. Cumque sæpius hæc ad beatum imploraret sepulcrum, apparuit ei Sanctus per visum dicens: Vade ad Gunthramnum Regem, & ei quid patiaris diligenter enarra: [a S. Gunthramno Rege sustentatur.] ipse enim tibi præbebit vestitum & alimentum, eripietque te de manu inimicorum. Denique hac admonitione firmatus puer ad Regem accedens, quæ suggessit obtinuit.

[2] Sed & nunc ad sepulcrum beati Confessoris multa miracula Christo auspice tribuuntur. Nam & miserorum ibi catenæ rumpuntur, cæci illuminantur, dæmones effugantur, sanitati redduntur paralytici, [Alia miracula.] perferentes accessus febrium liberantur. In quo loco tam frequenter ostenduntur miracula, ut ex ordine scribi longum sit. Tamen retulit mihi vir fidelis, quatuor ibi cæcos ante paucos dies fuisse illuminatos: & quod hominem, [4 cæci & claudus sanantur.] quem claudum olim noverat, incolumem nuper aspexit.

VITA PROLIXIOR,
Auctore eodem Gregorio Turonensi, Capite VIII in Vitis Patrum.

Nicetius, Episcopus Lugdunensis, in Gallia (S.)

BHL Number: 6089

AUCTORE GREG. TUR.

CAPUT I.
Ortus, studia, Sacerdotium.

Presentiæ divinæ bonum, quod plerumque regno suo provideat quos adsciscat, ipsa sæpius sacræ lectionis testantur oracula, sicut ad Jeremiam eximium vatem cælestis oris mystica deferuntur eloquia, dicentis, Priusquam te formarem in utero, novite; & ante quam exires de vulva, sanctificavi te. [Ierem 1, 5] Et ipse Dominus utriusque conditor Testamenti, illis quos largitio hilaris agnino decoratos vellere suis locat a dextris, quid ait? Venite benedicti Patris mei, percipite præparatum vobis regnum a constitutione mundi. [Mat. 25, 34] Sed & illud vas electionis beatus Apostolus; Quos, inquit, præscivit & prædestinavit conformes fieri imaginis filii sui: nam & de Isaac Ioanneque, [S. Nicetius a Deo præordinatus ad Episcopatum,] qualiter nascerentur vel quid agerent, & nomen & opus prædixit & meritum. [Rom. 8, 29] Sic & nunc de B. Nicetio ipsa illa prisca miseratio pietatis (quæ immerita ditat, non nata sanctificat, & omnia prius quam gignantur & disponit & ordinat) qualiter Sacerdotalis gratiæ infulis floreret in terris, prius genitrici voluit revelare. De cujus vita retinetur quidem exinde libellus nobiscum, nescio a quo compositus: qui multas quidem virtutes ejus pandit, non tamen vel exordium nativitatis conversionisque ejus, vel seriem virtutum deciarat ad liquidum. Et licet nec nos omnes ejus virtutes investigaverimus, quas per eum Dominus vel occulte operari est dignatus vel publice; tamen quæ ad priorem auctorem non pervenerunt, etsi rusticiori stylo, pandere procuravimus.

[2] Igitur Florentinus quidam ex Senatoribus, accepta Arthemia conjuge, cum duos jam haberet liberos, ad Episcopatum a Ianubensis vrbis expetebatur; & re jam obtenta, b cum Principe domum revertitur, conjugique quæ egerat nuntiavit. [matri prædicitur,] Quod illa audiens, respondit viro: Desine, quæso, dulcissime conjux ab hac causa, & ne quæsieris Episcopatum urbis: quia ego ex conceptu a te sumpto Episcopum gero in utero. Requievit vir sapiens audita uxore, rememorans illud, quod divina quondam vox principi fidei nostræ Abrahæ præcepto beato præceperat; Omnia quæ dixerit tibi Sara, audi vocem ejus. [Gen. 21, 12] Denique impletis pariendi diebus, mulier enixa est c puerum: quem quasi victorem futurum mundi, Nicetium in baptismo vocavit, eumdemque summa nutritum diligentia litteris Ecclesiasticis mandavit institui. [litteris sacris imbutus fit Clericus:] Defuncto autem patre, hic cum genitrice jam Clericus in domo paterna residens, cum reliquis famulis manu propria laborabat, intelligens commotiones corporeas non aliter nisi laboribus & ærumnis opprimi posse.

[3] Quodam vero tempore, cum adhuc in domo ipsa degeret, orta est ei pustula mala in facie: quod virus invalescens ac excoquens, fecit puerum desperatum. Sed mater ejus jugiter, inter Sanctorum nomina, B. Martini nomen pro ejus salute peculiarius invocabat. [in morbo a S. Martino apparente sanatur:] Cumque per biduum puer jacuisset in lectulo clausis oculis, & nullum verbum consolationis matri lamentanti proferret, sed potius ipsa genitrix inter spem metumque titubans, juxta ritum exequiarum necessaria funeris præpararet; secunda die ad vesperum aperiens oculos, ait: Quo ivit mater mea? Quæ statim adveniens, ait: Ecce adsum, quid vis fili? Et ille, Ne timeas, inquit, mater: Beatus enim Martinus super me Crucem Christi faciens, surgere me jussit incolumem. Hæc effatus, statim surrexit a lectulo, geminavitque virtus divina miraculi hujus gratiam, & ut Martini panderetur meritum, & ut hic, quia futurus erat Pontifex, a contagio salvaretur. Testis enim fuit hujus causæ visa cicatrix ejus in facie.

[4] Ætate quoque jam tricenaria Presbyterii honore d præditus, nequaquam se a labore operis, [Presbyter laborat manibus, docet pueros:] quod prius gessit, abstinebat; sed semper manibus propriis operabatur cum famulis, ut Apostoli compleret præcepta, dicentis: Laborate manibus, ut habeatis unde tribuere possitis necessitatem patientibus. [Ephes 4, 28] Illud omnino studebat, ut omnes pueros, qui in domo ejus nascebantur, ut primum vagitum infantiæ relinquentes loqui cœpissent, statim litteras doceret, ac psalmis imbueret; scilicet ut primo ingressui tale jungeretur psallentium, ut tam antiphonis quam meditationibus diversis, prout devotio flagitabat animi, Deo servire possent.

[5] [Castitatis amorem instillat.] Castitatem autem non modo hic diligenter erat custodiens, verum etiam custodiendi gratiam aliis jugiter prædicabat, & a polluto tactu & verbis obscœnis, ut desisterent, edocebat. Nam recolo in adolescentia mea, cum primum litterarum elementa cœpissem agnoscere, & essem quasi octavi anni ævo, illeque indignum e me lectulo locari juberet, ac paterna dilectionis dulcedine ulna susciperet; oram indumenti sui articulis arripiens, ita se colobio concludebat, ut numquam artus meos beata ejus membra contigerint. Intuemini, quæso, & advertite cautelam viri Dei: qui si sic ab infantuli artubus, in quo nulli adhuc esse poterant stimuli concupiscentiæ, nulla incitamenta luxuriæ, ne ab eis tangeretur, abstinuit; qualiter de loco, ubi suspicio luxuriæ esse potuit, ille refugit? Erat enim, ut diximus, castus corpore, mundus corde; non in scurrilitate verba proferens, sed semper quæ Dei sunt loquens. Et cum omnes homines in illo cælestis caritatis vinculo diligeret, matri propriæ ita erat subditus, ut ei quasi unus ex famulis obediret.

ANNOTATA.

a Januba, Janua, Janava, Genaba, Genava & potißimum Geneva, urbs Allobrogum Episcopalis, ubi rapido cursu Rhodanus e laculeman profluit.

b Inter Isaacum Episcopum, qui sedit anno 440; & Maximum, qui præfuit anno 515, maximus apparet hiatus Sedis vacantis: quando potuit Episcopatus Florentino oblatus fuisse a S. Sigismundo, ad fidem orthodoxam converso.

c Circa annum 513.

d Circa annum 545.

e Gregorius erat Arvernus, & habebat patruum S. Gallum Episcopum Arvernorum, ad quem venisse, potuit S. Nicetius, qui erat avunculus Armentariæ, matris Gregorii.

CAPUT II.
Vita in Episcopatu. Obitus, testamentum, casula.

[6] Denique ægrotante a Sacerdote Lugdunensi Antistite in urbe Parisiaca, cum a b Childeberto seniore magno amore diligeretur, [Commendatus Childeberto Regi a Sacerdote Ep. Lugdunensi,] voluit Rex usque ad ejus lectulum proficisci ac visitare infirmum. Cui venienti ait Episcopus: Optime nosti, o piissime, quod tibi in omnibus necessitatibus tuis fideliter servierim, ac quæcumque injunxisti, devote impleverim. Nunc precor, ut quia tempus resolutionis meæ adest, non dimittas me ab hoc mundo cum dolore discedere, sed unam petitionem, quam supplico, libenter indulgeas. Et ille, Pete, inquit, nam quod volueris obtinebis. Rogo, ait, ut Nicetius Presbyter nepos meus, Ecclesiæ Lugdunensi substituatur Episcopus. Est enim, ut mei testimonii verba proferunt, amator castimoniæ, dilectorque ecclesiarum, & in eleemosynis valde devotus, & quæcunque servos Dei decent & operibus gerit & moribus. [ipse huic nepos substituitur:] Respondit Rex: Fiat voluntas Dei. Et sic pleno Regis & populi suffragio, Episcopus Lugdunensis ordinatus fuit, præcipuus concordiæ ac pacis amator: qui si læsus fuisset ab aliquo, statim aut remittebat per se, aut per alium insinuabat veniam deprecari.

[7] Nam vidi ego quodam tempore Basilium Presbyterum missum ab eo ad Armentarium Comitem, qui Lugdunensem urbem his diebus potestate judiciaria gubernabat, dixitque, ad eum: Pontifex noster causæ huic, quæ denuo c impetitur, dato judicio terminum fecit: ideoque commonet ne eam iterare præsumas. Qui furore succensus, respondit Presbytero: Vade, & dic ei: Quia multæ sunt causæ in meo conspectu d positæ, quæ alterius judicio finiendæ erunt. [Verba inutilia aut procacia non patitur.] Regressus Presbyter, quæ audivit, simpliciter exposuit: Sanctus vero Nicetius commotus contra eum, ait; Vere inquam, quia eulogias de manu mea non accipies, pro eo quod verba, quæ furor exegit, meis auribus intulisti. Erat autem convivio recumbens? ad cujus & ego lævam, cum adhuc Diaconatus fungerer officio, propinquus accubueram: dixitque mihi secretius: Loquere Presbyteris, ut deprecentur pro eo. Cumque locutus fuissem, non intelligentes voluntatem Sancti, silebant. Quod ille cernens: Tu, inquit, surge, & deprecare pro eo. At ego cum trepidatione consurgens, osculatus sum sancta ejus genua, orans eum pro Presbytero. Qui indulgens, atque eulogias porrigens, ait: Rogo, dilectissimi fratres, ut verba inutilia, quæ ignave mussitantur, aures meas non verberent: quia non est dignum, ut homines rationabiles irrationabilium hominum procacia verba suscipiant. Hoc tantum vos studere oportet, ut illi, qui contra Ecclesiæ utilitatem quædam machinari cupiunt, vestris propositionibus confundantur: irrationabilia enim, non solum non admirari, sed nec audire desidero. O beatum virum, qui omni intentione vitare cupiebat scandalum! Audiant autem hæc illi, qui si offensi fuerint, ignoscere nolunt: sed totam pro sua ultione convocantes urbem, etiam testes adhibere non metuunt, qui vocibus nefariis dicant: Hæc & hæc audivimus de te hunc loquentem: & ita fit, ut pauperes Christi talibus accusationibus, misericordia postposita, opprimantur.

[8] Quodam autem mane cum surrexisset ad matutinas S. Nicetius, expectatis duabus Antiphonis ingressus est sacrarium. [Diaconum a dæmone obsessum liberat:] Ubi dum resideret, Diaconus responsorium psalmum canere cœpit, & ille commotus, ait: Sileat, sileat, nec præsumat canere justitiæ inimicus. Et dicto citius oppilato ore siluit: quem jussit vocari ad se Sanctus, & ait: Nonne præceperam tibi, ne ingredereris ecclesiam Dei? & cur ausu temerario ingredi præsumpsisti? aut cur vocem in canticis Dominicis es ausus emittere? Stupentibus autem omnibus qui aderant, & nihil mali de Diacono noverant, exclamavit dæmonium, & se torqueri a Sancto immensis cruciatibus confitetur: ipse enim præsumpserat in ecclesia canere; cujus vocem, ignorantibus populis, Sanctus agnovit, & ipsum verbis acerrimis execratus est. Tunc impositis Sanctus Diacono manibus, ejecto dæmone, personam restituit integræ menti.

[9] [ad mortui feretrum illuminatur cæcus,] His, & aliis signis declaratus in populis, vicesimo secundo Episcopatus sui anno, e ætate sexagenaria, migravit ad Christum. Qui dum ferretur ad sepeliendum, f cæcus quidam se sub feretrum flagitavit adduci: statimque eo ingresso, vultus diu lumine viduatus, reseratis oculis adornatur: nec distulit divina pietas beatos artus glorificare signis, cujus beatam animam cum choris Angelicis suscipiebat in astris.

[10] Post dies autem quos lex Romana sancivit ut defuncti cujuspiam voluntas publice legatur, hujus Antistitis testamentum in foro delatum, turbis circumstantibus a Judice reseratum recitatumque est. Presbyter vero basilicæ, tumens felle, quod nihil loco, in quo sepultus fuerat, reliquisset, ait: Aiebant semper plerique, stolidum fuisse Nicetium: nunc ad liquidum verum esse patet, cum nihil basilicæ, [obganniens testamento ejus castigatur,] in qua tumulatus est, delegavit. Sequenti autem nocte Sanctus apparuit Presbytero cum duobus Episcopis, id est, g Justo atque Eucherio, in veste fulgenti, dicens ad eos: Hic Presbyter, sanctissimi Fratres, blasphemiis me obruit, quia nihil facultatis scripserim templo huic quo requiesco, & nescit, quia quidquid pretiosius habui, ibidem reliqui, id est, glebam corporis mei. At illi dixerunt: Injuste facit, detrahens servo Dei. Conversusque Sanctus ad Presbyterum, pugnis palmisque guttur ejus illisit, dicens: Peccator conterende, desine stulte loqui. Expergefactus autem Presbyter, tumefactis faucibus, ita doloribus coarctatur, ut ipsas quoque salivas oris vix cum labore maximo posset deglutire. Vnde factum est, vt per dies quadraginta lectulo decubans, graviter cruciaretur. Sed invocato Confessoris nomine, sanitati redditus, nunquam ausus est ea verba, quæ prius præsumpserat, garrulare.

[11] Et quia novimus Priscum Episcopum, huic Sancto semper fuisse adversum, [& Diaconus ejusdem casula abutens.] Diacono cuidam hujus casulam tribuit. Erat autem gravis, eo quod & ipse vir Dei robusto fuisset corpore. Cappa autem hujus indumenti ita dilatata erat atque consuta, ut solent in illis candidis fieri, quæ per Paschalia festa Sacerdotum humeris imponuntur. Ibatque Diaconus cum hoc vestimento discurrens, ac parvipendens de cujus usibus remansisset: hoc habens in lectulo, hoc utens in foro, de cujus fimbriis, si credulitas certa fuisset, reddi potuit salus infirmis. Cui ait quidam: O Diacone, si scires virtutem Dei, & quis fuit cujus vestimento uteris, cautius cum eo viveres. Cui ille: Vere, inquit, dico tibi, quia & hac casula tergo utor, & de cappa ejus, parte prolixiore decisa, tegumen pedum aptabo. Fecit illico miser, quæ pollicitus est, suscepturus protinus divini judicii ultionem. Verum ubi deciso cucullo, aptatis pedulibus pedes operuit, extemplo arreptus a dæmone, ruit in pavimentum. Erat autem solus in domo, nec erat qui succurreret misero: cumque spumas cruentas ore proiiceret, extensis ad focum pedibus, pedes cum pedulibus ignis pariter devoravit. Hactenus de ultionibus.

ANNOTATA.

a S. Sacerdos mortuus est anno 550, die 12 Septembris quo colitur.

b Childebertus Chlodovei I filius, Rex Parisiorum, vixit usque ad annum 558.

c Ita MS. nostrum, aliis movetur.

d Aliis, arbitrio.

e Anno 573, 2 Aprilis, cujus successor Priscus eodem anno interfuit Parisiensi Concilio 4, XI Septembris.

f Hæc historia supra in priore relatione pluribus narratur.

g Ex his Justus colitur 2 Septembris & Eucherius 16 Novembris, ambo Episcopi Lugdunenses, prior seculo 4, alter seculo 5.

CAPUT III.
Varia post mortem patrata miracula.

[12] [Floribus e sepulchro S. Nicetii acceptis.] Aigulphus quoque Diaconus noster, Roma veniens, beata nobis Sanctorum pignora deferebat. Hic causa tantum orationis, locum quo Sanctus quiescit adivit: ingressusque ædem, dum diversorum miraculorum opus illustre perpendit, vidit immensum catervatim populum ad ejus sepulcrum, velut felicium examina apum ad consuetum alveare, confluere: & alios, Presbytero qui aderat ministrante, particulas ceræ pro benedictione sumere, alios parumper pulveris, nonnullos disruptas ab opertorio ejus fimbrias capere & abire, ferentes in disparibus causis unam gratiam sanitatis. Hæc ille cernens, fide compunctus & lacrymans, ait: Si marinorum me moles fluctuum sulcare mei Sacerdotis devotio fecit, ut lustratis Romanorum Martyrum sepulcris aliquid de eisdem pignoris deferre deberem; cur non Gallicani mei. Confessoris pignora capiam, per quæ mihi meisque salus integra reparetur? Et statim accedens, quasdam de herbulis, quas devotio populi sacrum jecit in tumulum, [curantur febres:] manu linteo operta, Sacerdote porrigente, suscepit, repositasque diligenter domum detulit. Itaque statim fidem hominis miraculorum actio comprobavit. Nam discerptis de his particulis, & frigoriticis cum aquæ potu porrectis, protinus cum haustu salutem invexit: sed & multis deinceps. Quando autem hæc nobis retulit, jam quatuor exinde sanos factos ab hac infirmitate narravit.

[13] Joannes autem Presbyter noster, dum ab urbe Massiliensi cum commercio negotiationis suæ rediret, ad hujus Sancti sepulchrum in oratione prosternitur: [multa ad illud miracula fiunt:] de qua consurgens, aspicit confractas compedes, disruptasque catenas, quæ culpabilium vel adstrinxerant colla vel suras attriverant: & admiratus est. Sed contemplatio non fuit miraculis vacua. Nam rediens ad nos Presbyter, asserebat cum sacramento, tres coram se ibi cæcos fuisse lumini redditos, ac domum rediisse salvatos. Apud Genabensem quoque Galliarum urbem, dum ejus Reliquiæ cum honore psallentii portarentur, tantam ibi Dominus gratiam præstare dignatus est, ut suppliciter adorantes, & cæci visum & claudi reciperent gressum: nec dubitare poterat quispiam præsentem esse Confessorem, cum videbant talia infirmis remediorum munera ministrari.

[14] Seditione etiam in quodam loco exorta, cum vulgo sæviente, volantibus saxis ac facibus, furor arma non mediocriter ministraret; unus elevato ensis acumine, cum assultu gravi virum perculit. Post dies autem paucos, inventus iste ab interempti germano, simili exitu trucidatur. Quod cum Judex loci illius comperisset, vinctum virum in carcerem trudi præcipit, dicens: Dignus est morte hic scelestus occumbere, qui voluntatis propriæ arbitrio, nec expectato Judice, ausus est temere mortem fratris ulcisci. In qua dum teneretur custodia, & multorum Sanctorum nominibus invocatis misericordiam precaretur; quasi ad Sanctum Dei conversus ait: Audivi de te, Niceti, quod sis potens in opere misericordiæ, ac pius in compeditorum flentium absolutione: [captivus catenis ultro solutis liberatur:] deprecor nunc, ut me illa supereminenti pierate visitare digneris, qua in reliquorum absolutione vinctorum sæpius claruisti. Post paululum vero obdormienti apparuit illi vir beatus, dicens: Quis es tu, qui nomen Nicetii invocas? aut unde nosti quis fuerit, quod eum obsecrare non desinis? At ille causam delicti ex ordine reserans, adjecit: Miserere, quæso, mihi, si tues vir Dei, quem invoco. Cui Sanctus ait: Surge in nomine Christi, & ambula liber: a nullo enim comprehenderis. At ille in hac expergefactus voce; se absolutum, catenis comminutis, confractaque trabe, miratur: nec moratus, nemine retinente, usque ad ejus sepulchrum perrexit intrepidus. Tunc a Judice, noxialis culpæ damnatione concessa, laxatus abscessit ad propria.

[15] [ad ejus lectum miraculis clarum] Gratum est illud addi miraculis, quod accensis ad lectum ejus fecerit cicindulis, quia ingentia sunt, quæ in cælis habitans, operatur in terris. Igitur lectulus, quo Sanctus quiescere erat solitus, sæpius miraculis adornatur illustribus. Qui grandi studio ab a Ætherio nunc Episcopo fabricatus, [lucerna absque oleo ardet 40 diebus.] devotissime adoratur: nec immerito, cum frigoritici sæpius sub eo siti, compresso vapore ac frigore, salventur, ceterique infirmi ibidem projecti, protinus subleventur: palla etenim speciosa tegitur, lychnique in ea jugiter accenduntur. Unus igitur ex his, per quadraginta dies totidemque noctes (ut ipse ædituus asseruit) absque ullius fomenti adjutorio perduravit splendens; in quo nec papyrus addita, nec gutta olei est stillantis adjecta: sed ipsa, qua primum statutus est, compositione permansit, cum lucepræclara.

[16] [alia per Reliquias miracula.] Hujus Sancti Reliquias b Gollomagnus Tricassinorum Pontifex devotus expetiit, quæ cum psallentio deducerentur, & cæcorum oculi illuminati sunt earum virtute, & aliorum morborum genera meruerunt accipere medicinam. c

[17] Ad nos quoque facietergium, dependentibus villis intextum, quod Sanctus super caput in die obitus sui habuit, est perlatum. Quod nos tamquam munus cæleste suscepimus. Factum est autem, ut post dies plurimos ad benedicendam ecclesiam in parochia Paternacensi urbis Turonicæ invitaremur. Accessi, fateor: sacravi altare, decerpsi fila de linteo, locavi in templo: dictisque Missis & facta oratione, discessi. Paucis deinde diebus interpositis, advenit ad nos ille qui invitaverat, dicens: Gaude in nomine Domini, Sacerdos Dei, de virtute B. Nicetij Antistitis: nam noveris, [illuminatur cæcus,] quia ostendit miraculum in ecclesia, quam sacrasti. Cæcus enim erat in pago nostro, diuturna cæcitatis & caliginis oculorum nocte detentus: cui apparuit vir quidam per visum noctis, dicens: Si vis sanus fieri, prosternere in orationem coram basilicæ S. Nicetij altari, & recipies visum: quod cum fecisset, disruptis tenebris, lumen ei virtus divina patefecit. Posui, fateor, de his pignoribus & in aliis basilicarum altaribus, in quibus & energumeni Sanctum confitentur, & fidelis oratio sæpius promeretur effectum

[18] Fronimii d igitur Agathensis Episcopi famulus, epileptici morbi accessu fatigabatur, ita ut plerumque cadens ac spumans, linguam suis propriis dentibus laceraret: & cum ei a medicis plurima fierent, [sanatur. epilepticus.] accidebat ut paucis mensibus interpositis, non tangeretur a morbo: sed iterum in recidivum cruciatum ruens, pejus quam prius perferebat. Dominus vero ejus, cum vidisset tantas virtutes ad sepulcrum B. Nicetij fieri, dixit ad eum: Vade, & prosternere coram sepulcro Sancti, orans ut te adjuvare dignetur. Qui cum jussa explesset, sanus regressus est, nec ultra eum attigit morbus. Septimus autem erat ab incolumitate pueri annus, quando eum nobis Episcopus præsentavit.

[19] Quidam vero pauper, vivente Sancto, litteras ab eo elicuit, manu ejus subscriptas, quibus sibi per devotorum domos eleemosynam flagitaret. Post ejus vero obitum adhuc cum ipsa circuiens epistola, [habens epistolam sancti donatur largis eleemosynis.] non pauca ab eleemosynarijs pro Sancti memoria capiebat: desiderium enim erat omnibus, ut quisque viderat subscriptionem Sancti, aliquid præbere egenti. Quod videns quidam Burgundio, non honorans neque venerans Sanctum, observare pauperem cœpit a longe: vidensque eum silvas ingressum, irruit, & abstulit ei sex aureos cum epistola: collisumque calcibus, reliquit exanimem. At ille, inter calces & reliqua verbera, [perjurus ad eamdem punitur.] hanc vocem emisit: Adjuro te per Deum vivum, & virtutem S. Nicetij, ut vel epistolam ejus mihi reddas: quia mihi ultra non erit vita, si eam perdidero. Ille vero ea projecta in terram, abijt: quam pauper colligens, venit ad civitatem. Erat autem ibi eodem tempore Fronimius Episcopus, cujus supra meminimus. Ad quem accedens pauper, illi ait: Ecce homo, qui me graviter cæsum expoliavit, abstulitque sex aureos, quos pro intuitu epistolæ S. Nicetij acceperam. Episcopus autem narravit hæc Comiti. Judex vero vocato Burgundione, percontari cœpit ab eo, quid exinde diceret. Negavit autem coram omnibus dicens: Quia numquam vidi hominem istum, neque res ejus abstuli. Episcopus vero adspiciens epistolam, vidit subscriptionem Sancti: & conversus ad Burgundionem, ait: Ecce in hac epistola subscriptio S. Nicetij tenetur: si es innocens, accede propius, & jura tangens manu scripturam, quam ipse depinxit: credimus enim de virtute illius, quia aut hodie ostendet hoc scelere contaminatum, aut certe permittet abire innoxium. At ille nihil moratus, accedit ad manus Episcopi, qui hanc epistolam extentam tenebat: elevansque manus suas ut juraret, cecidit retrorsum supinus, & clausis oculis spumas ab ore projiciens, quasi mortuus putabatur. Transeunte autem quasi duarum horarum spatio, aperuit oculos suos dicens: Væ mihi, quia peccavi auferendo res pauperis hujus: & statim retulit per ordinem, qualiter injuriam intulerat homini illi. Tunc Episcopus cum Judice cognita culpa, ea tantum quæ abstulerat inopi reddidit, & pro cæde duos insuper solidos addidit: & sic uterque a Judicis conspectu discessit.

ANNOTATA.

a Ætherius, supra memorati Prisci successor, floruit circa annum 590.

b Gallomagnus, Episcopus Trecensis, inter fuit Concilio Parisiensi 4, anno 573 & Matisconensi primo anno 581.

c Addit Camuzatus in Catalogo Episcoporum Trecensium, has Reliquias hodieque custodiri in maximæ amplitudinis delubro, quod in eadem civitate Nicetiano titulo prælustre est: antea autem ædiculam tantum fuisse D. Mauro consecratam, ut a majoribus traditione quadam ad posteros transfusa acceptum est, Ecclesia S. Nicetij parochialis est.

d De Fronimij ordinatione agit idem Gregorius lib. 9. Hist. Eccl. cap. 24. Est autem Agatha urbs Episcopalis Occitaniæ, distans a Narbona 7 Leucis, prope ostia Arauraris fluvij.

CAPUT IV.
Alia miracula.

[20] Quot autem per hunc Sanctum, carcerali ergastulo revincti, [Varii captivi liberantur] absoluti sint; quotue compeditorum catenæ sive compedes sint confractæ, testis est hodie moles illa ferri, quæ in basilica ejus adspicitur, de supradictis suppliciis aggregata. Nuper autem in conspectu a Guntramni Principis b Syagrium Augustudunensem Episcopum ipsi referentem audivi, in una nocte in septem civitatibus carcerarijs apparuisse beatum virum, eosque absolvisse ab ergastulo, & abire liberos permisisse: sed nec Iudices contra eos quidquam agere deinceps ausi sunt. De cujus sepulcro si febricitans, si frigorationes habens ac diversis morbis laborans, quid pulveris sumpserit, ac dilutum acceperit, mox recipit sanitatem. Quod non est dubium præstare eum, qui ait Sanctis suis: Omnia quæcumque petieritis in nomine meo, credite quia accipietis, & venient vobis. [morbicurantur,]

[21] Igitur apud vicum Prisciniacensem urbis Turonicæ, ecclesia dudum constructa absque Sanctorum pignoribus habebatur: cumque incolæ loci plerumque peterent, ut eam quorumpiam Sanctorum cineribus sacraremus, de supradictis Reliquiis sancto altari collocavimus: in qua ecclesia sæpius virtus Domini per beatum manifestatur Antistitem. [Mar. 11.] Nuperrimo autem tempore mulieres quædam vexatæ a dæmonio, ex termino Biturigiæ venientes, [tres dæmoniacæ liberatæ.] tres numero, dum ad basilicam S. Martini deducerentur, hanc ecclesiam sunt ingressæ: igitur collisis in se palmis, dum S. Nicetii faterentur se virtutibus cruciari, projicientes ab ore nescio quid purulentum cum sanguine, ab obsessis spiritibus protinus sunt mundatæ.

[22] Dado, unus ex his pagensibus, cum in hostilitate illa, quæ apud c Convenas est, accessisset, [votum non solvens a Sancto increpatur.] & plerumque in periculis mortis irrueret, vovit, vt si domum reverteretur incolumis, ad memoratam ecclesiā exornandam in honore B. Nicetii aliqua ex his, quæ acquisierat, largiretur. Rediens igitur, duos calices argenteos deferebat; vovitque iterum in itenere, quod hos ecclesiæ conferret, si ad propria sospes accederet. Domum suam igitur accedens, unum tantummodo dedit, alio Sanctum fraudare procuravit, dans coopertorium Sarmaticum, quo altare Dominicum cum oblationibus tegeretur. Apparuit autem illi vir beatus per somnium, dicens: Quousque dubitas, & votum implere dissimulas? Vade, inquit, & calicem alterum, quem vovisti, redde ecclesiæ, ne pereas tu & domus tua. Coopertorium vero, quia rarum est, non ponatur super munera altaris: quia exinde non plene tegitur mysterium Corporis Sanguinisque Dominici. At ille exterritus, nihilque moratus, votum quod voverat velociter adimplevit.

[23] [ad Vigilias venire contemnens,] Hujus hominis frater ad vigilias Dominici Natalis advenit, monuitque Presbyterum, dicens: Vigilemus unanimiter ad ecclesiam Dei, atque exoremus devote B. Nicetij potentiam, ut eo obtinente, hujus anni curriculum cum pace ducamus. Quod Presbyter audiens, gavisus jussit signum ad vigilias commoveri. Quo commoto, adveniente Presbytero cum Clericis & reliquo populo, hic gulæ inhians, moras veniendi innectebat: cumque mitteret sæpius Presbyter ad eum accersendum, respondebat: Paulisper sustinete, & venio. Quid plura? Transactis vigilijs ac data luce, hic, qui prius commonuerat, ad vigilias non accessit. [subita morte punitur.] Presbyter vero impleto officio, commotus contra hominem, ad habitaculum ejus properat, ut quasi eum a communione suspenderet. At ille correptus febre, sicut vino, ita divino exurebatur incendio. Nec mora, viso Presbytero, datis vocibus cum lacrymis, supplicabat sibi pœnitentiam tradi. Cumque eum Presbyter increparet, dicens, Merito a S. Nicetij virtute exureris, ad cujus ecclesiam venire ad vigilias neglexisti: inter sermocinantium colloquia spiritum exhalavit. Facta quoque hora tertia, cum populus ad Missarum solennia conveniret, hic mortuus in ecclesiam est delatus. Quod virtute sancti Antistitis actum nemo ambigere potest. Hæc autem nobis ipse exposuit Presbyter.

[24] Plurima vero de his vel nosipsi experti sumus, vel per fidelium relationem cognovimus quæ indicare longum putavimus. Libello igitur clausuram dabimus, cum unum adhuc admirandum de libro vitæ ejus, quem supra a quodam scriptum præfati sumus, memorabo miraculum; de quo virtus divina procedens, non reliquit inglorium, sed ad comprobandum virtutem dictorum, patefecit esse plurimis gloriosum. Diaconus enim Augustodunensis, gravi oculorum cæcitate turbatus, [cæcus apposito oculis suis libro de Vita S. Nicetij illuminatur.] audivit hæc, quæ glorificator Sanctorum suorum Deus ad Sancti tumulum exercebat, dixitque suis: Si ejus adirem sepulcrum, aut aliquid de sanctis pignoribus sumerem: aut certe si pallium, quo Sancti artus teguntur, mererer attingere, fierem sanus. Cumque hæc & hujusmodi cum suis verba conferret, adstitit repente Clericus quidam dicens: Bene, inquit credis, sed si de eisdem firmare mentem cupis virtutibus, en volumen chartaceum, quod de his habetur scriptum, ut facilius credas ea, quæ ad auditum tuarum aurium pervenerunt. At ille priusquam legi juberet, inspirante divinæ pietatis respectu, ait: Credo quia potens est Deus per famulos suos egregia operari. Et statim posuit volumen super oculossuos. Extemplo autem fugato dolore, disruptaque caligine usum videndi recipere meruit a voluminis virtute: & in tanta claritate positus est, ut ipse propriis oculis legens virtutum gesta cognosceret. Operatur autem hæc unus atque idem Dominus, qui glorificatur in Sanctis suis, ut qui ipsos illustribus miraculis editis efficiat gloriosos. Ipsi gloria & imperium in secula sæculorum. Amen.

ANNOTATA.

a S. Gunthramnus & ipse filius Chlotharij I, in divisione factus Rex Burgundionum, vixit usque ad annum 593 & diem 28 Martij, quo ejus Acta illustravimus.

b Colitur S. Syagrius 27 Augusti. Præfuit ab anno circiter 567 usque ad initium sequentis seculi.

c Anno S. Gunthramni 24, Christi 585, urbs convenarum, quod Gundobaldum suscepisset, exusta & destructa fuit, & ex ruinis oppidum S. Bertrandi extructum fuit, ut latius ad hujus Vitam 15 Octobris dicendum erit. Est urbs Convenarum, vulgo Comminges, sita ad radices montium Pyrenæorum & fontes Garumnæ fluvij.

VITA ANTIQVIOR
ex MS. Iurensi eruta a Petro Francisco Chiffletio S. I.

Nicetius, Episcopus Lugdunensis, in Gallia (S.)

BHL Number: 6088

EX MS.

[1] Quotiens Sanctorum gesta virorum, lectionis relatio manifesta commemorat, & illis, [Prologus.] quorum solennitatem conventus expetierit populorum, debitus honor persolvitur, & audientium devotio ad benefaciendi studium provocatur.

[2] [S. Nicetius annuo festo honoratur] Sanctus itaque Nicetius Lugdunensis urbis Episcopus, cujus depositionis festivitatem annis singulis amor populi fideli devotione concelebrat, ab infātia religionis cultum non minus servavit in sensu, quam suscepit in habitu: in quo juxta quod amore virtutis augmentum ætas temporibus ampliata præstitit, ita magis sanctitatis præmium Deus auctor infudit. Quem vir beatissimus a Agricola, Cabilonensis urbis Episcopus, ad Presbyterij provexit officium. Cujus fama dum certatim bonis operibus exornata cresceret, [a S. Agricola Cabilone ordinatus Sacerdos,] & Sacerdotalis in illo dignitas meritorum splendore floreret, a sancto ac venerabili Lugdunensi Pontifice, nomine vel opere Sacerdote, ad Pastoralem gradum dignoscitur fuisse præelectus: ut cum ille impleto vitæ termino transitum acciperet, successor ejus esse deberet. Quod dispositione divina succedente tempore universæ plebis consensus libenter expetiit, & benevolentia b Principis nutu divino cum gratulatione concessit. Qui dum in omnibus se imperio Regis divini committeret, [constituitur Episcopus.] dignitatem ipsam nec ausus est latebris effugere, nec præmiis voluit comparare. In qua constitutus, & serpentis astutiam tenuit & columbæ simplicitatem implevit.

[3] Quotiescumque vero honestæ conversationis homines ad civitatem ejus venerunt, [peregrinos excipit,] mansiones illis in vicinitate cubiculi sui studiosa solicitudine præparari præcepit: ad quos, omnibus officiis recedentibus, secretius nocturnis horis accedens, [pedes lavat:] pedes eorum fideli famulatu diligenter lavare studuit, ut Apostolica præcepta compleret, nec de minoribus rebus negligens existeret, cui majora posse complere gratia divina præstiterat, quæ suis operibus jugiter ostendebat. Nocturni vel diurni temporis cursus, [Ecclesiastico officio interest die noctuque:] quos in divinis Officiis institutio vetusta sacræ religionis fixis terminis certa lege constituit, ita jugi semper psallendi studio geminavit, ut numquam de ore vel de corde suo meditatio divinæ legis abesset: & si forsitan dum munia ipsa persolveret, pro occurrentium assiduitate, vel occupatione oborta [aliquis] supervenit; sic velut a superfluo, responsum, unde appellatus est reddidit, ut intrinsecus quod agebat officium perageret. Unde interdum a quibuscumque ignorantibus putabatur esse sensu tepidus, qui spiritali manebat fervore succensus. Sic etiam indubitanter atque ambienter consurgere jugiter ad Matutinos studuit, ut exordia ipsius Officii semper ipse cœpisset. Ita eleemosynam, promptissima voluntate ditissimus, hilari est collatione largitus; ut quidquid pauperibus contulit, hoc se acquirere iudicasset. Quotiens æstatis tempore contigit desperatio fructuum per siccitatis adventum, [eleemosynas distribuit.] cum tanta compunctione unanimiter favente populo celebrare Litanias studuit, [indictis litaniis pluviam impetrat:] ut illico ubertas pluviæ succurrisset.

[4] Cum vero hiemis tempore, memoratus Sanctus Antistes commendata sibi item sanctæ Ecclesiæ prædia in partibus Provinciæ visitaturus accederet; eū in villa cujusdam illustris viri, Flavii nomine, tunc ad temporis mansionē Alacarnum, sole jam in vesperam declinante, ut opportunitas contulerat advenire, ibique noctis silentium quiescendo resumere, contigit. Qui cum post divinæ orationis refectionem, vespertinum sacrificiū peregisset; allatus est ante pedes ipsius puer quidā, [puerum energumenum] a parentibus ligatus præ nimio furore in cathedra, dæmonium habens: cujus famā per sanctissimos viros Cataphronium & Eustasium Presbyteros comperimus, [oratione, oleo sacro & signo Crucis liberat:] ut dicerent se vidisse tanto inibi memoratū puerum fræno dȩmonum coarctatum, ita actum fuisse, ut cervice penitus cum collo retorta, dorsique spinæ miserandi, facie simul tristis, acclinus hæreret. Quem sanctus vir cum ante sua genua cum nimio lamento parentum projectum cerneret, & oratione solita intra sacri oratorij septa peracta, benedictoque olei sancti liquore signo Crucis cum invocato Christi nomine perunxisset, illico dæmonem ab obsesso corpore effugavit, membrisque debilibus in sua compage reformatis, ad remeandum domum parentibus reddidit sanum. Qui etiam post temporum intervalla, de salute sibi collata cum suis congratulans, Musturnaco, in agro sanctæ Ecclesiæ Lugdunensis, ad B. Nicetium devotus, cum propinquis revertens ad medicum jam curatus, Christo grates sanctoque simul Pontifici retulerunt.

[5] Postquam vero transitum vir meritis dignum accepit, insidiante adversario humani generis contigit, ut maximam partem Lugdunensis civitatis, consurgentibus flammis, gravissimus incendii ignis exureret. [A morte 2 cæcas sanat:] Ubi dum undique præcipitantes populorum cunei instanter confluerent, vox subito præclara personans, concurrentis vulgi aures implevit, dicens, S. Nicetium in Ecclesiæ domum corporaliter advenisse, & duabus cæcis fæminis restaurato lumine salutem pristinam contulisse. Tunc illico vires populi fonus ille restituit, qui adventum sepulti Antistitis nuntiavit. Nec mirum est quod beatus athleta spiritali studuit virtute defendere, ubi corporaliter visus fuerit habitasse: nec sanctificatio exinde ab eodem indulta discesserat, ubi etiam post exitum habitabat.

[6] [pulvis sepulcri tempestates sedat:] Quidam igitur fidei ardore succensus, pulverem ab ejus tumulo pro quibuscumque remediis ad præsidium suum reverenter collectum portavit: quem quoties objectione fideli, adveniente impetu tempestatis ostendit, grandinis rigor in aquam resolvitur, & duritia lapidum in liquorem laticis commutatur. Aliquis item decem solidos a quodam creditore absque cunctatione, fiducia caritatis interveniente, susceperat: quos cum perfidiæ vellet causa negare, [pejeraturus ad ejus sepulcrum fit cæcus,] ad sepulcrum beatissimi Antistitis, quod eos non suscepisset, pejerare disposuit. Ubi statim omnium membrorum vigore deceptus, sicut corde cæcus venerat, ita oculis cæcatus stabat. Tunc infelix, pœnitentia sera confusus, quæ mutuaverat cœpit offerre, orationem cum lacrymis fundens ut visum reciperet. Ille vero sacratissimus Pastor; [& poenitens sanatur:] qui meritis & pietate vivebat, cum reliquo robore corporis, visum reddidit deprecanti; & sicut pro justitia corripuit perfidum, ita pro misericordia exaudivit afflictum.

[7] Quidam similiter vesani spiritus infestatione repletus, ad sepulcrum ejus vix tandem sub custodia grandi pervenit: ubi dum tanti furoris fuisset vexatione bacchatus, spiritum visus est amisisse. Cui cum sepulturæ locus pararetur, [oleo lampadis mortuus habitus reviviscit:] eo quod nocte & die, universo calore spiritus deceptus jaceret, letifero sopore compressus exanimis; nutu divino cuidam de observantibus ad memoriam rediit, ut per frontem ejus, os vel aures de oleo cicindelis, qui ad memoriam erant beati Pontificis, fideliter Crucis signacula faceret: censens quod qui virtutes reliquas operari consueverat, forsitan & mortuum suscitaret. Tum paulatim consignatus, occulto mysterio reviviscens, confestim Christo propitiante surrexit.

[8] Quodam quoque tempore septem rei, in cæco carcere constituti, [liberantur 8 incarcerati.] non minus constricti vinculis ferreis quam afflicti, apud Viennam urbem per diuturnam custodiam tenebantur: ex quibus unus in visione S. Nicetium videre promeruit, quasi quod argumenta, quibus constringebantur adstricti, cum suo baculo tetigisset: statimque vigor est ferri confractus, & obserata ostia patuerunt. Qui ecclesiam illico petierunt libere, Sancti intercessionibus liberati. Sed in basilica, qua ejus corpus sacratissimum fidelium devotione veneratur, quidam culpa noxius, publicæ præceptionis imperio, cum alio, ferreis est nexibus obligatus: sed cum ad sepulcrum ejus impeditis gressibus advenissent, [alij ferreis circulis constricti:] ligaminum fracta compago crepuit, & reos publicos occulta virtus absolvit quod reliquis vicibus simili est mysterio operatus. Qui licet antequam de hoc mundo ad cælestia regna migravit, plurimas virtutes exercuerit, (unde jam aliquas nos constitit prædixisse) etiam latenter dæmonia ab obsessis corporibus effugavit. Sed postquam vir sanctus ab hujus seculi luce migravit, tunc se potius virtute addita esse viventem ostendit; dum jugiter atque indesinenter, populo teste, [varia patrantur miracula:] claudis gressum, cæcis visum, dæmoniacis remedium, attractis vigorem integrum, omnibusque ægrotantibus sanitatis remedium confert, quos ad sepulcrum ejus integritas fidei certa perducit.

[9] Unde diversa ejus præconia multiplici poterant relatione narrari, nisi quod minime necesse est, ut multifaria sermonum dictio per singula disserat, quod ejus semper operatio spiritualibus mysterijs manifestat: & quantum deinceps cursus temporum volvitur, tanto amplius multiplicatis operibus ejus virtus augetur. Cujus sanctissima obtinere possit oratio, [Ætherius Episcopus curat vitam scribi] ut sicut hanc urbem munivit præsidio sui corporis, ita salutem animarum & corporum conferat universis: & pro beatissimo Antistite Ætherio suis precibus intercedat: qui sancto laboravit studio, qualiter vita ejus, quæ etiam post obitum florebat assiduitate operis, panderetur officio lectionis. Sed non immerito ejus memoriam dilectionis studio solenniter excolit, [ex ejus prædictione] qui illum sibi successorem esse c secundo loco prædixit, dum de ejus conversatione gauderet: quem illico post ejus transitum devotio populi Lugdunensis ad ipsius Pontificii gradum ambienter expetiit: Sed quod tunc præscia dispositio Principis denegavit, successore defuncto indulgere non destitit: ac sic quod sacri Antistitis sermo, dum maneret in corpore, prodidit; [secundus post eum Episcopus.] hoc clementissimi Regis cordi Deus auctor infudit: quo etiam obtinente factum est, ut qui fuit hactenus Pater patriæ, nunc esset Ecclesiæ. Pro qua re orandus Deus est; ut cujus venerantes patrocinium, unanimi devotione solennitatem ambienter excolimus; ejus semper intercessionibus adjuvemur, & congruis muniamur auxiliis, acsi doceri non meremur exemplis, regnante Domino nostro Iesu Christo, cum Patre & Spiritu sancto, in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Agricola mortuus est anno 580 die 17 Martij, successor S. Silvestri qui interfuerat Concilio Epaonensi anno 517, & S. Agricola varijs Conciliis ab anno 538, uti ad ejus Vitam deduximus.

b Anno 550 sub Childeberto Rege, ut supra dictum.

c Inter utrumque sedit Priscus, qui anno 585 Matisconensi 2 Synodo præfuit, cui sequentibus annis succeßit Ætherius, qui anno 589 subscripsit rescripto Episcoporum apud Greg. Turon. lib. 9. Histor. cap. 41.

DE S. TITO THAVMATVRGO,
Presbytero Hegumeno apud Græcos.

SUB ICONOMACHIS

[Commentarius]

Vitus Thaumaturgus, Presbyter Hegumenus, apud Græcos (S.)

AUCTORE G. H.

[1] Præ reliquis Sanctis, quos apud Græcos in honore & veneratione hoc 11 die fuisse ostendimus, maxime eminet sanctißimus Pater & Hegumenus Titus, ob plurima quibus claruit miracula Thaumaturgus appellatus: [Cultus sacer.] cui uni totum officium Ecclesiasticum dicatum est in Magnis Menæis & Anthologio Græcorum, & consequenter primus locus aßignatur non in iis solum & apud Maximum Cytheræum, sed etiam in Synaxario Claromontano Societatis Iesu, & in MSS. Menæis Mediolanensibus bibliothecæ Ambrosianæ signatis littera O & numero 148, Divionensibus Petri Francisci Chifletii, & paßim alijs cum Menologio Cardinalis Sirleti, & in MS. Menologio Arabo-Ægypptiaco in collegio Maconitarum Romæ adservato. Imo hujus unius memoria celebratur in relato Anthologio & Typico Græco a Genebrardo Latine edito, in Menologio Christophori Mitylenæi cum Græco Horologio Venetijs excuso atque in Ephemeride metrica: item Kalendario Ruthenico ab Antonio Possevino in Apparatu sacro tomo 2 pag. 366 inserto, & alio Kalendario Moscovitico Amstelodami apud V. CL. Laurentium Vander Hem asservato, in cujus tabulis conspicitur ipse Hegumenus sive Archimandrita quasi in habitu Episcopali expressus; demum in Menologio Græco, quod Florentiæ in bibliotheca Patrum Ordinis Prædicatorum reperimus, ubi ipsæ Odæ per quinque solia continebantur. Sed deerat elogium Vitæ, quod præponimus ex Menæis excusis. Et est hujusmodi.

[2] IV Nonas Julij, memoria sancti Patris nostri Titi. Beatus ac Sanctus Pater noster Titus, [Elogium ex Menæis.] cum a puero Christum diligeret, abiit in cœnobiū, & rebus mundanis renuntiavit ac valedixit. Tantopere autem, seipsum subjiciens, inhumilitate & obedientia profecit: ut non solum religiosam Fratrum societatem, sed omnes omnino homines animi sui demissione superaret. Proinde ovium Christi religiosarum Pastor creatus, tantam erga omnes mansuetudinem, dilectionem & benevolum affectum exhibuit, ut nullus alius ex viris ejusmodi ostendisse videatur. Tam sancte vero atque innocenter a teneris pueritiæ annis & in anima & in corpore conversatus vixit, ut Angelus Dei videretur. Itaque miraculis eximiis patratis Thaumaturgus habitus, ad Dominum migravit; suæque virtutis & religiosæ vitæ imagines vivas & spirantes statuas, reliquit suos discipulos sociosque severioris disciplinæ. [& officio Ecclesiastico.] Hæc ibi: quibus subjungimus encomia in Officio Græcorum Ecclesiastico recitari solita, quæ in principio cujusque officij tria de Sancto inveniuntur, vocanturque Στιχάρια ὅμοια, Versiculi similes, & sunt hujusmodi.

[3] Tite, Pater noster, in Deo prudens, Crucem tuam sustulisti, [Versiculi,] Christum secutus, dum generoso animo omnes passiones subegisti. Gratiā ideo a Deo accepisti sanandi passiones omnium ad te accurrentium, morbos sistendi ac dæmones expellendi. Quare memoriam tuam festiva cum magnificentia celebramus.

II.

Tite beatissime Pater noster, exercitatione sacræ disciplinæ expurgatus, atque in mente divinis communicationibus illustratus, adstipulante Spiritu divino, sacrum Sacerdotii ordinem digne suscepisti, atque ita instar Angeli alicujus Deo Creatori tuo in terra optimum sacrificium obtulisti.

III.

Sancte Tite, a Deo illustratus, veræ fidei lumine animam splendere fecisti, & nebulam tenebrosæ hæreseos sustulisti: & exurgens ut lucidissimum astrum omnes mundi partes miraculis & signis ubique evidentibus illuminas. Unde & nos omnes in fide confortati laudamus te & glorificamus.

[4] [Odæ] Sequitur Canon de Sancto per consuetas Odas distributus; in quarum numerum non venit Ode secunda; ut quæ non solet esse de Sancto, sed aliunde petenda paßim omittitur in Menæis, singulæ autem Odæ constant Strophis quatuor aut tribus, præter Theotocion seu Stropham de Deipara, quæ singulis Odis additur, ultra numerum litterarum hac Acrostichi expressarum,

Ὁ τῶν μοναςῶν ςύλος ὑμνείσθω Τῖτος.

quod totidem litteris sic Latine expresseris:

Laudandus monachorum columna Titus.

Ipsum Canonem simili ratione Latinum juvat exhibere.

Lubricæ carnis affectibus totum immersum, consumptumque
deliciis, salva me precibus tuis,
Tite, impassibilitatis thesaurus cum sis.
Ab utero matris Deo oblatus, divina Spiritus electione,
Deiparæ, virum numquam expertæ, Sacerdos
& famulus es nuncupatus.
Vt qui continentiæ dulcedinem suxeras, respuisti
passionum amaritudinem: quare super mel &
favum recreas, Pater, animas nostras.
Discipulum veluti novum Pauli, te laudamus, Tite,
qui illius veteris [Titi] æmulator zelosus, in certaminibus
apparuisti; & cum eo suscipis coronam,
o Beate.

III.

Asceticis aromatibus compositū sanctificationis unguentum
fuisti, o Sancte, in odorem Dei nostri.
Numquam non habens continentiam pro armatura,
& orationem pro clypeo, o Beate, tenebrarum
principes triumphans confudisti.
Divini spiritus legem sapienter opponens, extinxisti
legem carnis, & Domino legitime deservisti.
Vniversas cogitationes & desideria ad Christi amorem
applicuisti, Sancte, terrenis contemptis.

IV.

Sagitta exercitationis evertisti dæmonum tabenaculum,
o Beate, & omnem peccati saniem
abstersisti.
Mentem amore puritatis sauciatam habens, ardenterque
secutus Christum, o ter Beate, in gloriæ
thalamum intravisti.
Omnes te honorantes pascis per tuam continentiam,
qua germinasti velut pratum suavissime
olens, & sicut animatus paradisus virtutum.
Nos omnes dicimus te beatum, quem legislatorem
habemus exercitationis & sinceræ mansuetudinis
imaginem, tamquam verum Moysen atque
Davidem.

Agonum tuorum rore, o Tite beatissime, extinguēs
omnem passionem, igne caritatis & fidei luculenter
accendisti lampadem continentiæ, impassibilitatis
splendor & diei filius merito nuncupatus.
Cælesti agricultura, Pater, enutrivisti botrum fidei,
& torculari eum subjiciens, atque labore exercitationis
exprimens, implevisti calicem spiritualem
temperantiæ, tuique gregis corda exhilaras.
Hostiu infernorū insultus & verbera generose sustinens,
o Beate, columnā fortitudinis te præbuisti;
confirma etiam gregem tuum, divino scipione
pascens eum, super aquas & pascua continentiæ.

VI.

Obscuram caliginem & nebulas passionum dissipans,
orientalem lucem in tuis semitis extulisti,
o Sancte, per multiplices illos labores atque certamina,
fidei causa exantlata.
Relinquens mundum & omnia quæ ad mundi principem
pertinent, amore exercitationis totus inhæsisti
Deo; ab eoque susceptus, supermundani
regni consecutus es requiem.
Vere domus Dei nostri apparuisti, in anima tua
colligens dividum thesaurum caritatis, orationem
inconfusibilem, intemeratam sanctimoniam, continuamque
vigilantiam.
Materiæ inferioris vilitatem sapienter transgrediens,
immaterialis orationis alas tuæ aptavisti animæ;
& supernæ quietis heres effectus es, per vitæ tuæ
finem.

VII.

Continentiæ flumen nobis esse videris, Pater, minime
inquinatum peccatis, passionesque sub mergens
& sordes abstergens ex fide clamantium, Benedictus
est Deus patrum nostrorum.
Omnis materiæ expertibus Angelis additus, o Beatissime,
& cælestis regni claritate indesinenter perfruens,
respice psallentes, Benedictus est Deus
patrum nostrorum.
Laudabiliter perstitisti in confessione fidei: Christum
enim pingens & carne circumscribens, adorabas
& clamabas, Benedictus es Deus patrum
nostrorum.
Vulnera Domini Iesu in tuo corpore ferens, Pater,
me quoque vulneratum jaculo Belial sana
obsecro, tecum clamantem, Benedictus es Deus
patrum nostrorum.

VIII.

Memoriam tui facimus, Tite, per secula; habentes
te vere pro animata columna & simulacro continentiæ,
o Pater.
Nunc gaudet chorea monachorum, & tripudiat populus
sanctorum atque justorum: cum illis enim
promeritam es assecutus coronam.
Augusta virtutum specie refulgens, in thalamo
gloriæ ineffabilis recumbis; Christoque in secula
hymnum concinis.

IX.

Te beatum prædicamus, Pater, quia divinitus obtigisti
infirmis per suas passiones medicus, expulsor
& persecutor pessimorum dæmonum.
In terra mansuetorum fixisti tabernaculum, Pater,
ut qui terram, corruptionis habitaculum, deseruisti;
& cum illis exultas, divina fruens voluptate.
Tuos dum nobis labores proponimus, tamquam
exemplar continentiæ & fidei infallibilem regulam;
jugibus hymnis laudamus Creatorem.
Vere festiva est hodierna dies, nam Titus solitariam
vitam agentium greges convocat ad choream,
& ad communes epulas, atque ad æternæ
vitæ cibum.
Semper virginem Deiparam gloriose honoremus,
o populi: & eam quæ divinitatis ignem suscepit
utero, absque combustione, magnificemus
hymnis.

[5] Hactenus Odæ, quarum extremæ addidimus super numerarium Theotocion, ut quod ultra tricenarium stropharum solitarum numerum abundat in Acrostichide elementum, otiosum non maneat. Canonis Auctor inter octavam & nonam Oden, Hirmum sive Tractum ponens, quo omnes provocantur ad Deum una cum Angelis laudandum, absque ulla mentione Sancti, attribuerat eum primæ litteræ nominis Titus, litteræ scilicet T. Id si interpretando sequi voluissemus, interruptus fuisset Canonis ipsius contextus. Quare, omisso jam dicto Tractu, satius visum est, pro abundanti elemento Theotocion addere, qualia in singularum odarum fine inveniri monuimus. Porro ex Canone jam explicato videmur posse colligere, S. Titum vixisse seculo VIII aut sequenti, quando hæresis Iconoclastarum vigebat, & SS. Theodorus & Nicolaus Studita alijque gloriosi pugiles vixerunt. [Tempus vitæ.] Fuit dicto Nicolao frater Titus, ab illo ad vitam monasticam perductus, uti in hujus Vita ad diem IV Februarij illustrata indicatur num XI. Sed non continuo auderemus affirmare de eo hic agi absque ulteriori fundamento: sufficit indicare nomen Titi eo tempore usitatum fuisse, quo arbitramur, in urbe Constantinopolitana aut ejus vicinia, alicui monasterio S. Titum præfuisse Hegumenum sive Archimandritam.

DE S. FRANCISCO DE PAVLA,
Institutore ordinis Minimorum.

ANNO MDVII.

COMMENTARIVS PRÆVIVS.

Franciscus de Paula, Fundator Ordinis Minimorum (S.)

AUCTORE D. P.

§ I. Antiquissima Acta, unde & quomodo hic prolata.

[1] Parodoxum Sanctißimo Patrum Prædicatorum Ordini, æque novum ac gratum, fuit, legere ad VII diem Martij nostri, quod acturi de Vita & miraculis S. Thomæ Aquinatis, post multos eosque illustres Scriptores, promitteremus selecturos nos prima omnium fundamenta, [De hoc Sancto antiquiora monumenta,] eaque typis necdum vulgatæ. Idem si hoc mense Aprilis faciamus circa S. Franciscum Paulanum, numquid non possumus jure merito sperare, parem nos apud institutæ ab eo Religionis Professores gratiam inituros? Speramus sane: quamvis inter istum de Angelici Doctoris discipulis bene merendi conatum, & hunc laborem, quo Sancti Paulani filijs operam nostram probare nitimur, unum intersit; quod illa de S. Thoma monumenta (quæ minus curiose servata in Ordine, inter deperdita numerabantur) alienis inventa in scrinijs, ad eumdem postliminio reduxerimus: hæc vero de S. Francisco, omnia Archivis ipsorum Patrum Minimorum referamus accepta, [benigne nobis communicata damus.] mediante R. P. Philippo de Mesemacre, anno MDCLXVIII, cum hæc prælo parare inciperemus, Ordinis sui per Flandro-Belgium Provinciali. Hic siquidem minime contentus eo subsidio, quod per se potuit ad hunc tractatum instruendum afferre; etiam apud Reverendißimum Patrem Generalem Ordinis, Fr. Sebastianum Quinguet, Romæ egit, ut encyclicis ad omnes Provinciales litteris mandaret transcribi & transmitti omnia, quæ ad rem factura viderentur. Paruere mandato Provinciales, &, ut quique potuerunt, ita submisere quæ habebant in conventibus sibi subjectis legitime consignata.

[2] Prima, maximeque exoptata nobis, fuere Acta processuum, pro informando Canonizationis in Curia Romana negotio, Cosentiæ, Turonibus, atque in Calabriæ oppidis varijs formatorum: quæ omnia (quoniam ceteris de eodem Sancto Scriptoribus aut unice aut præcipue præluxerunt) hic danda putavimus. [Desideratur Legēda, 6 vel 7 annis post Sancti mortem scripta:] Hisce Actis præponi potuisset Legenda Major B. Francisci de Paula, a R. P. Laurentio Clavensi, Ordinis Minimorum, compilata, intra paucos post sancti viri obitum annos; uti Gubernator & Prætor terræ Reginæ in Calabria totaque ejusdem oppidi Vniversitas testatur, in sua ad Pontificem Leonem X epistola anno MDXVI: postquam scilicet idem Laurentius anno MDXII præsens audivisset juratorum testium depositiones, ut eadem insinuatur epistola. Potuisset inquam illa præponi, non quidem ut fidei & auctoritatis pondere dignior, sed velut ad historiæ formam modumq; ordinatior. Verum in ipsa requirenda oleum atque operam perditū iri, certum facit summa scriptorum Ordinis hoc seculo diligentia, qua cuncta de suo Fundatore scrutati, nullum Legendæ istius repererunt indicium, præterquam in præcitata epistola Reginensium.

[3] Omissa igitur hujus Legendæ in Calabria requirendæ cura, aliam dabimus, simplicitate fortasse majori, [sed habemus factam 4 annis ante a teste plurium oculato,] sed nihil minori fide ante obitū Sancti annis quatuor scriptam in Francia, ab Anonymo Sancti ipsius discipulo, & plerarumque quas commemorat rerum teste oculato, jam inde ab anno MCCCCLX & citius, ut patet ex num. 22. Hic anno MDII exorsus tractatum, complexurum res memorabiles quorumdam bonorum Dei servorum, viventium in magna austeritate, primo loco de Fr. Francisco Paulano ea scripsit sermone Gallico, qua in Latinum fidelißime traduximus. An autem de alijs, ut initio proposuerat, scripserit aliquid, hactenus ignoramus. Certe, si scripsit, est quod Ordo Minimorum vehementer doleat, tam præclarum de primorum Religiosorum actis virtutibusque thesaurum periisse, Majorum incuria & negligentia. Quod vero non tantum duo prima capitula (post quæ sub novo titulo in MS. Bruxellensi continuatur narratio) sed reliqua omnia, [prius quam introduceretur nova Regula, anno 1502 probata,] scripta sint, ante mortem Sancti (utpote nullam de ea eamque secutis mirabilibus mentionem facientia) imo quod scripta sint sub initium anni MDII supra notati, primum demonstratur ex eo quod num. 43 loquens de illa Regula, quam Alexander VI approbaverat anno MCCCCXCII, dicat eam fuisse approbatam, qualis in hodiernum usque diem servatur: quod non dixisset, si priusquam scribebat innotuisset Ordini alia Regula, eidem Pontifici ex parte S. Francisci præsentata, & ab ipso, anno MDII, XIII kal. Iunij approbata. Idem confirmatur ex tempore fundatorum in Francia Conventuum, qui plerique hic nominantur usque ad dictum annum erecti: post hunc autem nullius recentioris fundationis fit mentio. Et tamen magna erat ratio, ut auctor num. 50 collaudans prolixe Gratianapolitani Episcopi propensißimam erga Ordinem voluntatem, in Conventis apud se fabricando demonstratam, meminisset etiam Tolosani conventus, per eumdem inchoati anno MDIII, si aliquid de eo scivisset cum scribebat. Denique de Susanna, Borbonij Ducis unigenita, loquens num. 44, non scripsisset simpliciter, quæ adhuc vivit; sed dixisset, quæ jam est Ducissa Borbonii, si vel uno anno serius scripsisset, quando mortuus Petrus Borbonii Dux, hæreditatem omnem filiæ reliquit.

[4] Porro de hac tam evidenti veritate non debemus dubitare, vel quia in præterito imperfecto fere loquitur auctor, ut solemus loqui de mortuo, Habebat barbam & capillos mediocres: Erat corpore satis pleno, & cetera hujusmodi: vel quia in principio capitis tertii, is qui non alio quam viri boni aut boni Patris titulo antea nominatus legebatur, [ideo non additur titulus Sancti.] appellatur Sanctus, Fieri enim per quam facile potuit ut peracta Canonizatione istiusmodi tituli adderentur inter transcribendum: & iste preteriti temporis usus familiaris videtur tunc fuisse Francis, de absente, quamvis adhuc vivo, loquentibus; ut patebit per inferius proferenda ex Comineo. Imo auctorem nostrum non tantum anno MDII scribere, sed etiam vivere desiisse, omnino credimus: quomodo enim alias nihil subtexere curasset eorum, quæ post dictum annum contigerunt, ut in decursu sæpe notabimus.

[5] Nomen auctoris varii quæsivere. [Auctor hujus Vitæ.] Franciscus Victon, in Prologo ad Vitam Latinam hujus Sancti, profitetur se illud validißimis conjecturis esse assecutum; sed proditurum se negat: fortaßis ne fidem augeat prædictæ Vitæ MS. quam, quia adversus ipsum produxerat nonnemo, nolebat auctoritatis magnæ haberi. Nos censuram ex quodam commotioris animi præjudicio latam, modeste refutabimus suo loco; nihil dubitantes quin si aliqua gratiori occasione fuisset in medium adducta hæc Vita, & eo quo nos solemus modo expensa illustrataque, magnum a toto Ordine plausum retulisset, & obviis ulnis accepta fuisset, tamquam monumentum omni acceptione & fide dignißimum: pro quali etiam illa uti videntur, qui ipsam censura præcipitata confixere, non aliud ex illa repudiantes, quam pauca quædam ad Sancti historiam non attinentia, sed ad secularem statum Neapolitani Regni. Hilarion de Costa, in sua item præfatione, ait esse nonnullos, qui putent auctorem fuisse Ioannem de Milazzo: [non fuit Ioannes de Milazzo,] sed huic scriptum longe diversum, & adhuc Neapoli inveniendum, imputant Isidorus Toscanus & Franciscus de Longobardis: quorum hic ex MS. quod sub istius Ioannis nomine servari dicit, accepit epistolas quasdam Sancto adscriptas, veluti qui eas dictarit ad Virgines in domo Petri de Lucena, ad Regem Neapolis Ferdinandum, ad Equitem de Navarra, & ad Dominum Bandricourtium: iste indidem sumpsit visionem, qua insigne Caritatis fuerit novo Ordini divinitus attributum: [neque unus ex sociis euntis in Franciam,] quorum omnium nihil attingitur in hac quam laudamus historia. Nihilo magis recipere possumus quod in operculo Bruxellensis MS. legitur, hujus vitæ compilatorem, unum fuisse ex iis Patribus, qui cum beato Patre venerunt in Franciam: nam qui in aliis rebus toties appellat fidem oculorum suorum, non omisisset idem facere cap. 5, ubi de itinere isto agitur velut ex alieno relatu, & multo parcius quam decuisset testem oculatum.

[6] Equidem existimo non magni referre, quo nomine dictus ille fuerit, sed qua fide scripserit. Hanc autem convellere non debent errores quidam, in quos prolapsus auctor est circa res, quæ digresso ex Italia Sancto Neapoli accidere, & quas solo vulgari rumore discere potuit homo abstractus a seculo, & in aliquo Picardiæ Campaniæve conventu vitam agens Eremiticam. [sed ex primis Ordinem incipientis in Calabria.] Quid enim mirum, si talis aliquis, tot annis a Calabria absens, haud usquequaque accuratam historiam sit assecutus earum tragœdiarum, quibus jactata est Regum Neapolitanorum familia? An propterea minus ei credetur in iis, quæ vel visu cognovit proprio, vel eorum qui viderant ipsi relatu? Fuisse autem debuit non tantum ex sociis, sed ex primis sociis S. Francisci, Ordinem suum in Calabria exordientis: nam num. 4 ita loquitur, ut qui Sacristam, Oeconomum aliosque conventus S. Marci Fratres, sub quibus puer Franciscus vixerat, familiarius noverit, & num. 22 dicit se fuisse Religiosum ante an. 1460. Idem vero post annos forte 30 in Franciam traductus, non videtur Gallice potius quam Italica lingua scripturus fuisse in ætate tam provecta & linguis peregrinis discendis ineptiori, nisi ipse origine Francus, quales in regno Neapolitano multi tunc erant, S. Francisco se adjunxisset: [fortassis origine Francus.] quæ ipsa deinde causa esse potuit eum in Franciam revocandi jam senem. Porro qui considerare voluerit quod Legenda major S. Francisci, quam a Laurentio Clavensi conscriptam diximus, non fuerit producta inter documenta ad Canonizationem collecta (forte quia auctor jam obierat, nec poterat juramenti fide confirmare quæ scripserat) non mirabitur quod hæc quoque Vita, cujus auctorem probavimus præ mortuum ipsi Sancto fuisse, vel prætermissa vel ignorata fuerit ab iis, qui unico Turonensi processu abunde se instructos putabant ad causam in Romana curia obtinendam. Fuerunt autem in illo Processu soli fere Turonenses auditi, paucique ex Fratribus tunc in Pleßiacensi prope Turonas conventu morantes: licet aliis quoque in locis Galliæ, ubi sui Ordinis Monasteria condiderat Sanctus, & multi miraculorum ejus testes vivebant, sumi informationes potuissent. Dicitur tamen in Appendice, libellum hunc productum fuisse coram Papæ Leone X. Quod si factum, factum est post diem XVIII Novembris anni MDXVIII. Etenim ad hunc diem usque accurate notata habemus omnia, quæ sunt in Curia Romana facta; cetera vero que gesta sunt in eadem causa usque ad 1 Maii anni sequentis, quando Pontifex tulit Canonizationis sententiam, in obscuro latent.

[7] Restat ut explicemus quomodo hic libellus ad nostra usque tempora videatur fuisse conservatus: nam quod exhibitum est nobis ex Archivio conventus Bruxellensis MS. & ex quo transumpta exemplaria aliis ante nos scriptoribus fuere communicata, nondum habet ætatem annorum centum. [cujus schedæ divisim transcripta.] Observo igitur, intra istius libelli operculum scripta legi hæc verba Latina: Vita & miracula S. Francisci de Paula, Minimorum institutoris, Gallico sermone: quæ ne forte pereat, per hæc quatuor volumina S. Hieronymi dispersimus tegminatim, ad gloriam Domini Dei & Sanctorum ejus, sicut legi, teste Deo. Hæc verba indicio mihi sunt, autographas schedas, in speciem viles ac facile perituras, ab aliquo, nescio ubi repertas (eo fortaßis tempore quo Romæ de Sancto canonizando agebatur) dignas visas esse quæ non perirent. Id vero ut certius assequeretur inventor, cum sui conventus pauperies commodius ei nihil offerret, congruum duxerit uti foliis grandioris aut etiam pergamenæ chartæ, [postea in unum MS. recollecta fuerunt.] ante & post quatuor volumina operum S. Hieronymi sub tegmine ipso vacantibus: unde illa denuo, cum hac tali notitia, nunc habeamus recollecta; & unde ea habuerit similiter is, qui forsan Latine translata Romam misit, Pontifici exhibenda. Qui autem ipsa in Bruxellensi MS. collegit, idem & Appendicem videtur attexuisse, sicuti eodem Gallico idiomate addidit Regulam, Fratribus, atque Sororibus tertii Ordinis a Beato Fundatore propositam.

§. II Philippi Cominei de Sancto adhuc vivente testimonium.

[8] Qvi prælaudatam S. Francisci Vitam, eo quem explicuimus modo, recollegit transcripsitque, præter Appendicem & Regulam, quas Vitæ subtexuit, addidit etiam Philippi Cominei testimonium; quod quia maximi faciendum scimus ab omnibus qui Cominei fidem, conditionem, ætatem noverunt; ideo ipsum hic proferimus, Latinitati donatum a nobis ex originali Gallico, sicuti hoc invenitur in dicto Bruxellensi transumpto, [Phil. Cominei testimonium de Sancto adhuc vivente,] facta tamen prius collatione cum Parisina editione anni 1552. Nec enim fidendum est hæretico Cominei interpreti Ioanni Sleidano, hoc ipso loco ubi agitur de Sancti hominis appellatione tributa Francisco, omißis & alteratis nonnullis, malam suam fidem & sanctitatis odium, sectæ suæ proprium, declaranti. Ita ergo fidelißimus auctor de Ludovico XI ipsemet scripsit: Inter viros fama sanctimoniæ celebres accersivit ad se ex Calabria quemdam, Fr. Franciscum de Paula nomine, pro vitæ sanctitate vulgo appellatum, le Saint homme, Virum sanctum: cujus etiam honori is qui in præsentiarum regnat (Carolus VIII videlicet) jussit ædificari monasterium ad Plessiacum parci, in compensationem sacelli, quod fuerat prope Plessiacum ad extremitatem pontis. Præfatus eremita in ætate annorum duodecim rupem quamdam subiverat, ibique manserat usque ad ætatem annorum quadraginta trium vel circiter, usque ad eam videlicet horam qua Rex eum accersivit per quemdam suum œconomum, [quod annos circiter 43 natus in Franciam venerit,] illuc profectum in societate Principis Tarentini, filii Neapolitani Regis: neque enim discedere volebat absque Pontificis & Regis sui facultate: quod sane magna prudentia fuit simplicis illius hominis, qui duo monasteria erexerat in eo ubi morabatur loco. Numquam ille, nedum postquam arctam illam vitam aggressus est, comederat carnem, pisces, ova caseum lacticiniive aut adipis quidpiam: [vir summæ ansteritatis.] neque credo umquam vidisse me hominem viventem, qui magis sancte viveret, & in quo magis appareret quod Spiritus sanctus loqueretur per os ejus. Nec enim erat Clericus aut litteratus, aut quidquam didicerat umquam: satis ei erat sua Italica lingua ut se admirabilem redderet.

[9] Eremita iste Neapoli transiens, honoratus & visitatus fuit quantum magnus aliquis Legatus Apostolicus, [Neapoli & Romæ maximo in pretio habitus.] tam a Rege quam filiis ejus, ipsisque loquebatur veluti homo in aula enutritus. Inde transitum Roma habuit, ibique visitatus fuit ab omnibus Cardinalibus, & triplici vice audientiam habuit apud Pontificem, solus cum solo agens, & prope ipsum assidere jussus in sella speciosa, trium quatuorve horarum spatio, quoties ad Papam accessit. Magnus sane honor fuit personæ tam exiguæ conditionis, ita prudenter respondere, ut cuncti eum mirarentur. Concessit autem ei Sanctissimus Pater instituere Ordinem, dictum Eremitarum S. Francisci. Inde ad Regem venit, qui eum, tamquam si ipsemet Papa esset, excepit: in genua se ante eum prosternens, ut dignaretur sibi vitam prolongare: ille autem respondit quod vir sapiens debebat respondere. Sæpe audivi eum coram moderno Rege disserentem, [& spiritu Dei plenus.] ubi erant Magnates & Primores regni, imo jam nuper ante duos menses: sed videbatur divinitus inspiratus circa ea quæ dicebat commonebatque; alias non potuisset de iis quas tractabat rebus adeo apte disserere. Vivit adhuc, adeoque adhuc posset in melius pejusve mutari: quare supersedeo pluribus de eo loqui. Quidam irridebant adventum hujus eremitæ, quem Virum-sanctum appellabant cum vulgo: sed non introspexerant cogitationes istius sapientis Regis, neque ea viderant, quæ ipsi illarum dederant occasionem.

[10] Hactenus Comineus, secundum dictam editionem libro 6 Commentariorum suorum cap. 8, ad annum MCCCCLXXXI; non quo advenit in Franciam Sanctus, sed quo eum Rex advocandum curavit: cum ipse discessus Sancti ex Calabria ad annum sequentem spectet. Finivit autem Comineus Historiā suam in anno XCVIII ejusdem seculi, & mortuus est anno MDIX. Subtimide quidem, MS. Bruxellensis fidem secutus, pro nomine Roberti (quod legitur paßim in editis, imo & in MS. anni 1526 a Parisinæ editionis auctore citato) retinui nomen Francisci de Paula: [An Comineus Robertum pro Francisco nominarit?] retinui tamen: tum quia de hoc agere Comineum est evidens, tum quia Hispanico illius interpreti & commentatori Don Ioanni Vitriano ita legi placuit, sinceriori fortaßis aliquo & antiquiori MS. prælucente, quale secutum esse libelli Bruxellensis scriptorem confidimus. Alii alias causas comminiscuntur mutati apud Comineum nominis, quas Franciscus Lanovius in Chronico Generali Ordinis Minimorum attingit iisque rejectis concludit, homini aulico facile hunc errorem obrepere potuisse, cum esset in eadem aula quidam Fr. Robertus Ordinis Prædicatorum, & ipse ob Vitæ sanctimoniam Regi carus. Addere potuisset mirum non debere videri, si verum Paulani eremitæ nomen minus fuerit cognitum ipsis etiam aulicis; cum paßim non proprio, sed Viri sancti, vel Viri boni nomine appelaretur, le bon homme, le Saint homme. Ego suspicor, quod in autographo Cominei remanserit locus vacuus exprimendo nomini proprio, quia non vacabat studiosius illud quærere, aut scribentis memoriæ non occurrebat: quem hiatum librarii ex se suppleverint; alius recte, perperam alius; & hic quidem plures exempli sui sic vitiati transcriptores nactus.

§ III. De posterioribus Vitæ S. Francisci Scriptoribus.

[11] [Synopsis Vitæ habetur in Officio per Octavam,] Ex proceßibus pro Canonizationis negotio informando factis & Romam allatis, Iacobus Simoneta, sacri Palatij Auditor ac postea Cardinalis & Episcopus Pisaurensis, quamdam Vitæ synopsim collegit, & in Relatione coram Leone X facta recitavit: quæ Relatio postmodum Clementi VII (sicut testatur Lanovius) ita placuit, ut in Officium ecclesiasticū referri totam voluerit: quod ita factum est, ut in partes divisa, compleat octo dierum Lectiones, quæ ad secundum, ut loquimur, Nocturum recitantur. Altera vitæ synopsis non dißimilis in ipsa Bulla canonizationis continetur. [& in Bulla Canonizationis,] Sed quia hæc apud Surium, ista apud jam dictum Lanovium tota extat legenda, neutram hic recudendam putavimus. Ab his proximus locus dari potest Gaspari Passarello a Monopoli, Valentiæ in Hispania anno MDLXXI in Correctorem Generalem electo, qui ex Proceßibus, Relatione, [item alia auctore Gaspare Passarello,] Bullaque præfatis, & quibusdam propriis monumentis, nec non ex ea Vita, quam David Romæus inter Patronorum Neapolitanorum Vitas dicto anno MDLXXI recens vulgaverat, [& David Romæo,] & ipse novam unam composuit; quam recenter excusam nacti sumus, beneficio P. Philippi vander Beken, ejus qui Triadem Sanctorum Franciscorum, Seraphici, [præter tractatus encomiasticos diversorum.] Angelici & Apostolici, sive Aßisiatis, Paulani, Xaverii, ab secundo exorsus prælo subjicere, egregium librum & ad viri Dei laudes populo explicandas quam aptißimum vulgavit Antverpiæ anno 1663; quo modo ante ipsum Lugduni fecerat primum Theophilus Raynaudus noster, in edita a se Patriarcharum Triade, encomia continente Sanctorum Fundatorum, Brunonis Carthusiensis, Francisci Paulani & Ignatii de Loyola.

[12] Et isti quidem Latine plerique, uti & Benedictus Gononus inter Vitas sanctorum Patrum Occidentis; [postea plures Vitam scripsere:] atque alii plures, quos apud Hilariorem a Costa, infra laudandum, pag. 409 & sequentibus licebit enumeratos videre. Quin etiam R. P. Franciscus Victon, Ordinis Minimorum per Sabaudiam ac Pedemontium Vicarius generalis, atque ipsius S. P. Francisci ex sorore pronepos, quam antea Gallice vulgaverat Vitam Latine reddidit, atque ex veterum monumentorum fide correxit illustravitque, & Parisiis edidit anno 1667. Qui, uti & alii scriptores Ordinis, vehementer commendant operam studiumque, in pleniori sancti Patris Vita ex Italicis MSS. eruenda, collatam a Paulo Regio, [Paulus Regius Italice,] Vico-aquensi seu Vincensi sub metropoli Surrentina Episcopo creato ad annum MDLXXXIII; & hanc Italicam Vitam iterum iterumque prælo subjectam habemus. Habemus etiam Vitam, Gallice semel ac bis editam a Claudio du Vivier, dicti sæpe Ordinis per Belgium Provinciali; aliasque breviores duas Hispanice editas, alteram Barcinone ex auctoribus variis, a Fr. Mathia Olivero anno 1645; [alii Gallice & Hispanice.] alteram Madriti anno 1651 a Fr. Matthæo de Pinedo, ex Chronica Ordinis Generali per Lucam de Montoya, anno 1619 impressa: qualis etiam, & forte correctior, excerpi posset ex Latino ejusdem Ordinis Chronico Fr. Francisci Lanovii Parisiis anno 1635 excuso. Quos omnes ut facile nobis fuit consulere, siquando res poscere videbatur; ita superfluum est visum operose conquirere reliquos, quorum libros Italica, Gallica, Hispanica, Germanica lingua conscriptos de hoc Sancto, laudat & enumerat, citatis in paginis, prænominatus Hilarion, per aviam Magdalenam d'Alesso, in ordine genealogico sextus a Sancto, filius Catharinæ Chaillou.

[13] [sed accuratiori studio Hilarion a Costa;] Hic vero Gallica lingua scripsit Abbreviatā S. Fundatoris Imaginem, seu compendiosam vitæ, mortis ac miraculorum historiam, eamque Parisiis anno 1655 impreßit; & operis nostri notitiam quinquennio post nactus, huc direxit perquam humaniter benevoleque. Est autem ea epitome in gratiam simplicorum, solam fere pietatem spectantium, eleganti & facili descripta stylo: sed ut eruditioribus quoque placere mereretur, habet adjecta margini curiosa scholia, cum fideli citatione præcipuorum unde accepit aliquid monumentorum. Habet præterea idem Hilarion syllogen historicarum probationum, more nunc Francis usitato, ex ineditis eatenus Pontificum Regumque diplomatis alijsque similibus instrumentis, eademque sylloge complexus est illustriora aliquot ex Proceßibus fragmenta: quæ cum nobis magnopere placuissent, non prius potuimus voluimusque acquiescere, quam illos integros nancisceremur. Idem Hilarion epitomæ illi suæ præfixit tabulam chronologicam, [plenius, quod mors abrupit, opus meditans;] ad faciliorem ejus quam tractat historiæ intellectum; sed ex Lanovij chronico tumultarie compilatam, absque chronotacticorum characterum examine, quo niti oportet eum qui definire præsumit quid quo anno gestum sit. Quod si vir diligentißimus, idemque ad chronologicas difficultates cognoscendas natura propensus, perficere potuisset grande duorum voluminum opus, quod de vita ac morte Sancti parabat, utique colligendum ex ijsdem quæ nunc sumus daturi monumentis; non, ut in prima opella obiter delibatis, sed sigillatim verbotenusque expensis: multa haud dubie, cum illis non bene consentientia, in Lanovania hactenusque recepta Ordinis chronologia deprehendisset & correxisset; quæ morte præventus nobis emendanda & illustranda reliquit.

[14] [ut etiam Lud. d' Atichy.] Generalem quoque Ordinis Minimorum historiam Ludovicus Doni d' Atichij, postea Reiensis ac dein Augustodunensis Episcopus, lingua Francica scripsit; & quam in ea descripserat Fundatoris vitam eam, multis miraculis ac rebus notabilibus volebat augere & seorsim dare in lucem magno volumine, nisi etiam ipsius conatui mors intervenisset. Ipsam historiam generalem seu potius panegyrim nos habemus: & quia vix aliquid novæ lucis haurire ex ea potuimus, suspicamur opus illud, etiam secundis cogitationibus elimatum, non fuisse magnopere nobis profuturum. Mitto commemorare reliquos, quos videre non contigit, quosque apud Hilarionem legere enumeratos licet, & venio ad Fr. Isidorum Tuscanum de Paula, qui postremus tempore; [& ultimo Italice Isidorus Tuscanus] sed rerum copia & styli prolixitate primus, in hac arena desudavit, atque Eminentißimo Cardinali Bernardino Spadæ, anno 1658 Romæ impressum dedicavit volumen spißißimum, Italica lingua: in quod collegit ea omnia, quæ partim apud ceteros auctores habebantur dispersa, partim adhuc latitabant in MSS. proceßibus, partim ex nova accuratißimaque per omnes Provincias disquisitione haberi poterant; hoc uno minus cautus, quod antegreßis scriptoribus nimium credulus, neq; characteres temporum paßim obvios in proceßibus curavit observare, & dum laboravit ne quid omitteret, absque discußione ulteriori recepit aliqua, ipsis sui Ordinis scriptoribus prudentioribus haud satis probata; ac nominatim suspectas illas, aut verius supposititias, epistolas propheticas ad Simonem de Limena.

[15] [Nos ex omnibus damus suppletam, historiam,] Nos ex auctoribus hactenus nominatis collegimus Historicum supplementum ad Acta S. Francisci de Paula; ex quo apparebit, non tantum quam multa potuerint de hoc Sancto sciri, si in locis omnibus, in quibus aliquando vel habitavit, vel paucorum dierum horarumve hospes egit, inquisitum pari diligentia fuisset, tum cum adhuc supererant qui possent testari: sed imprimis ex illo nostro labore constabit, quomodo a principijs chronologicis, ex antiquiorum monumentorum fide ante omnia constituendis, pendeat historia omnis, tum ipsius Sancti tum Ordinis per eum instituti: constabit item in quam graves atque palpabiles errores necesse fuerit eos incurrere, qui ex anno Francisci natali semel perperam constituto deducere chronicon voluerunt; non prius scrutati, an solidum esset supra quod ædificabant fundamentum, neque soliciti ut ad Lydium omnis historiæ lapidem, oculatorum, inquam, & coævorum testium fidem, posteriorum scriptorum assertiones explorarent. De Ioanne Mylazzio (qui & ipse, ut supra indicavimus, de Sancti magistri sui Vita scripsisse aliquid a varijs asseritur) nihil dicimus; quia scriptum, [preter quam ex scripto quod Ioan. Mylazzio tribuitur,] quod sub ejus nomine habetur Neapoli, videre non potuimus; licet pro eo nobis obtinendo fuerit a prænominatis Patribus Minimis laboratum. Credibile est non aliam hujus difficultatis causam fuisse, quam quod ipsimet Neapolitani Patres, ipsum scrutati accuratius, judicaverint pseudepigraphum nec publicæ luci committendum. Certe paucula illa, quæ ex hoc scripto alibi accepta invenimus, non levem ita suspicandi occasionem præbent, & probant ipsum magni momenti non esse.

LIBELLUS
De vita & miraculis S. Francisci,
Scriptus ab uno ex discipulis, quadriennio ante Sancti obitum, ex MS. Gallico Conventus Bruxellensis.

Franciscus de Paula, Fundator Ordinis Minimorum (S.)

AUCTORE DISCIP. COÆVO EX MSS. G.

PROLOGUS AUCTORIS

[1] Quæcumque scripta sunt, ad nostram institutionem scripta sunt, [Qua intentione] ut per patientiam & per consolationem Scripturarum spem habeamus. [Rom. 15, 4.] Hæc sunt verba sancti & gloriosi Pauli, scribentis ad Romanos: secundum quæ proposui in præsenti tractatu describere res quasdam memoria dignas, ad gloriam & laudem Creatoris & gloriosissimȩ virginis Mariæ matris Dei; motus ad hoc inductusque, ut successores nostri melius possint insistere operibus bonis, vitiisque & peccatis resistere; instructi bonis exemplis, quæ hic recitabuntur, quorumdam bonorum Dei famulorum, viventium in magna austeritate & abstinentia: quemadmodum plenius hic referetur. Et primum recitabimus optimā vitam boni Fratris Francisci de Paula, [& fide hæc scribat.] Patris & Fundatoris Ordinis Fratrum Minimorum: tum res alias consequenter, tam ut eas ego ipse vidi, quam etiam ut audivi & cognovi per relationem Religiosorum aliarumque bonarum & fide dignarum personarum; Creatoris subnixus auxilio, sine quo boni nihil aut fieri potest aut cogitari.

CAPUT I.
S. Francisci nativitas, adolescentia: & vitæ monasticæ, dein eremiticæ initia.

[2] Fuit in Italia quidam venerabilis Pater, Franciscus de Paula nuncupatus, natusque anno gratiæ millesimo quadringentesimo [trigesimo septimo] a vel circiter, in oppido Paula, sito in provincia Calabriæ. Pater ejus Jacobus b de Salicone, mater Vienna appellabatur: [Facto ad S. Franciscum voto natus,] qui quamvis seculares forent, vitam tamen religiose ducebat. Etenim cum longo tempore conviventes, nullam ex se prolem procrearent: invocabant opem Dei Sanctorumque ejus c Assisinatium, amaris cū lacrymis eos deprecantes, magnasque eleemosynas & crebra jejunia facientes propter Dei amorem, ut sobolem sibi dignaretur concedere: quæ si mascula foret, eamdem proposuerunt offerre Deo, toto vitæ suæ tempore ipsi servituram. Exaudivit eos Deus, & filium eis formosum dedit: qui cum nasceretur d altero carebat oculo; [simili voto oculi recipit sanitatem:] quod secuti paulo post miraculi occasio fuit, statim enim ut devota illius mater, nonnihil successu conturbata, orationi se dedit; invocans auxilium gloriosi S. Francisci, & ex obstetricis suggestione promittens, quod jam dictus infans, si alterius quoque oculi lumen acciperet, portaturus esset habitum S. Francisci uno aut pluribus annis, prout ad hoc esset pie affectus; continuo integritatem oculorum obtinuit, ac si nullum unquam in iis habuisset defectum. Quare uterque parens glorificans Deum, eique & S. Francisco gratias reddens, filio imposuerunt Francisci e nomen, ut qui per ejus intercessionem ipsum sibi crederent a Deo impetratum. Nutrivit autem eum bona mater uberibus proprijs, ut bonam indolem eidem una cum lacte infunderet.

[3] Eadem porro & maritus Jacobus, considerantes quod liberis operam dando f proficerent parum; simul vixerunt spatio annorum triginta g in voto castitatis, [a parentibus raræ pietati deditis] absque commixtione carnis, quæ ad nihil prodest: atque ad sancti Apostoli Pauli exemplum carnem spiritui conabantur subiicere, jejuniis, vigiliis & abstinentis eam macerantes. Quin etiam Jacobus noctibus singulis circuibat ecclesias desertorum circum urbem Paulanam locorum, disciplinis se diverberans, easque per tenebras visitans. Idem nullos comedebat fructus: cumque ei aliquid offerebatur ad victum, non recipiebat illud prius, quam sciret unde esset; dicens cum justo illo Tobia, nemini licitum esse comedere vel accipere rem alienam, furto vel latrocinio acquisitam. Matri vero tantam gratiam exhibuit Deus, ut ei mortis suæ diem ante annos viginti revelaverit.

[4] Dictus Fr. Franciscus a parentibus talibus enutritus, ab ipsa infantia nihil egit, quod dignum reprehensione videretur: sed crescebat quotidie, uti ætate, sic & sapientia bonisque moribus, coram Deo & hominibus: [oblatus Franciscanis in conventu S. Marci,] adeo ut mirarentur vehementer quicumque videbant eum, secumque in cordibus suis cogitarent, futuro tempore magnum extiturum infantem illum. Hic cum ad annum ætatis h decimum tertium pervenisset, facti a parentibus voti admonitus, voluit illud absque dilatione complere. Quare a parentibus deductus fuit ad conventum S. Francisci in civitate S. Marci k, ubi eum mater sua devoverat, & annum agens decimum tertium, ut dictum est, habitum ibidem devote suscepit: ac vale parentibus dicto, mansit inter Fratres; ipsis & Deo humiliter serviens, [vitam in summa austeritate agit,] obeundo cuncta conventus ministeria, quemadmodum sacrista, œconomus atque alii referunt. Sæpe etiam lignatum & mendicatū pro Fratribus ibat: vacans nihilominus majori noctis parte orationi, ante Crucifixum vel Deiparæ virginis aut S. Francisci imaginem aliquam. Eodem ætatis anno, indusio, tibialibus, aliisque omnibus vestimentis dimissis, unicam retinuit ex rudiori panno tunicam, cœpitque solis cibis quadragesimalibus vesci, quamvis alii carnes comederent. Et hunc vivendi modum ad annum usque præsentis scriptionis, gratiæ autem millesimum quingentesimum secundum tenuit: omnia hæc in tam tenera adolescentia observans auxilio Dei, cui impossibile nihil est.

[5] Mirabantur Religiosi constantiam ejus, neque ipsi tantum eo respectu ad Dei ipsiusque amorem devote excitabantur; [expleto devotionis suæ anno,] sed etiam Episcopus l loci; adeo ut videre eum eique colloqui desideraverit. Sed quia Deus ipsum ad majora delegerat, expleto devotionis suæ anno, discedere voluit. Hoc ejus consilium cum innotuit Fratribus, conati sunt suadendo orandoque, etiam cum lacrymis, præ teneri doloris sensu fusis, obtinere ut secum remaneret, & quidquid desideraret ei se facturos promisere. Sed ijs humiliter sese excusans Dei famulus Fr. Franciscus, negabat eis se posse obsequi: propterea quod id non esset secundum Dei voluntatem futurum. Vale igitur dixit Fratribus, institutoque per Assisium itinere, Romam appulit, loca sacra visitaturus. Ibi cum Cardinalem m quemdam reperisset magno in comitatu atque splendore, [perigrinatur Romam & Assisium:] audacter eumdem Franciscus admonuit, quod neque Christus neque Apostoli ejus talem pompam sectati fuerint. Qui Cardinalis, constantiam id monentis considerans, Ne, inquit, fili, scandalizeris; si enim aliter faceremus, despiceretur a secularibus & vilipenderetur utcumque Apostolicus ordo.

[6] [inde Paulam reversus,] Bonus inde Pater perrexit porro visitare eremitoria & loca piorum religiosorum, ad exemplum S. Antonii, singulorum observando virtutes. Cumque jam constitutum haberet vitam solitariam ducere, contulit se ad quemdam paternæ possessionis locum, sesquimilliario circiter ab urbe Paulana distantem; ibique mansit aliquamdiu, necessarium ei victum subministrantibus patre ac matre. Verum frequentia illac ultro citroque commeantium impediri se sentiens, quominus Deo attente serviret; recessit inde ad alium prorsus solitarium locum a quadam sua n consanguinea sibi concessum: ubi cum ligonem reperisset, cœpit terram effodere, & parvam pauperi corpusculo suo mansiunculam fecit. Deinde, cum suorum parentum auxilio, ædificavit ibi pulcrum sacellum cum tribus cellulis: [vitæ eremiticæ initium facit.] & longo tempore in eo se continuit loco, absque habitatione alia, vacans jejuniis, orationibus & pœnitentiis. Ut autem narravit mihi Fr. Balthasar de Spino, in utroque jure Doctor, & Confessarius o Innocentii Papæ, bonus ille Pater perseveravit annis quatuor, nihil manducans nisi herbas crudas ex campis collectas: quod sane non est mirandum, cum etiam majora possit Deus in Sanctis suis operari. Multi autem statuum diversorum visitabant eum consilii gratia, tam circa res conscientiæ quam alijs in causis; nec nisi cum solatio revertebantur. Exinde enim Deus, incipiens servum suum mirificare, operabatur miracula, quæ nimis prolixum foret recensere omnia: quædam tamen ad consolationem devotorum & dilectorum ejus hic narrabimus.

ANNOTATA.

a Quandoquidem veteris librarij incuria desideratur in MS. Bruxellensi pars reliqua numeri, maluimus supplere hiatum ex verosimiliore & inferius pene evidenter demonstrandasententia, quam ex opinatione receptiori, sed falsa, signare annum 1416.

b Non dubitamus quin paternæ familiæ cognomentum fuerit Martorella vel Martolilla, prout scribitur in Interrogatorio, ante Processum Consentinum a Commissarijs Apostolicis proposito: nec possumus assentiri ijs qui suadere conantur, unius ejusdemque familiæ duos fuisse ramos, [Nomen familiæ S. Francisci.] quorum uni ab auctore Alexio cognomen manserit de Alesso, alter a Bartolo seu Bartolillo (quæ sunt diminutiva nominis Bartholomæ) agnomen distinctivum retinuerit, B in M converso. Non etiam probamus qui Martotillam, scribunt: putamus enim diminutivum esse a voce Martore, quæ est rusticani hominis appellativum apud Italos, ut docent auctores Vocabularij della Crusca; significat etiam animal, suæ pellis pretio æstimatum, quod Latini Martem, Franci Martre dicunt. Vnde igitur hic nomen de Salicone? Suspicatus aliquando sum, quia proceram salicem vox illa significat, hoc ei quam Paulæ incolebat Iacobus domui fuisse insigne; vel sic dici aliquem Paulani districtus vicum, unde natus ipse esset; & agnomen in vulgo vsitatius traxisset, quam erat proprium familiæ nomen. Postea vereri cœpi ne auctor, in Ordine & extra varios Sancti consanguineos cognoscens, omnes ex familia de Alesso sive Alexio (quo nomine in Sicilia locus est & forsan etiam in Calabria aliquis) crediderit ejusdem nominis fuisse Patrem S. Francisci, & Gallice scripserit des Aleçons, quod citra syllabarum legitimam distinctionem obscurius in autographo expressum, librarius corruperit, scripseritque de Salicone.

c SS. Franciscus & Clara.

d Potius alterius oculi visus, labecula supernata impeditus, dici debuerat.

e Iuvit fortaßis, quod Franciscus Martorella, Regis Alphonsi postea Secretarius, Iacobi aut frater aut cognatus germanus, puerum e sacro fonte suscepit, eique suum nomen imposuit: nolim tamen absque teste hoc affirmare primus.

f Quis dicet hinc demonstrari, pios conjuges, post Francisci nativitatem, ne tantillo quidem tempore perrexisse liberis gignendis operam dare, donec sibi altera proles nasceretur? Numquid non fatis vera hæc erunt, si post aliquot annorum consuetudinem mutuam, cum nihil amplius conciperetur, decreverint cessare ab irrito matrimonij usu? idque etiam voto firmarint?

g Puta usque ad annum circiter 1470; post quem & post uxoris mortem adhuc aliquot annis potuit supervixisse Iacobus, filij manibus Paulæ tumulatus.

h Scriptum quidem in Bruxellensi apographo erat 15: sed legendum esse 13 monebat nota marginalis: & hoc probatur ex num 9 inferius, ubi dicitur Sanctus, cum cœpit solitariusvivere, fuisse 15 vel 16 annorum. Alij aditum monasterium dicunt ætatis anno 12: sed hi annos plene exactos numerant.

k [Civitas S. Marci] Civitas S. Marci Episcopalis, in ipso pene citerioris Calabriæ umbilico, P. M 15 Paula distat. Ibi Fratribus Minoribus conventus, publico sumptu extructus, anno tandem 1517 transiit in posseßionem Observantium, teste Gonzaga. Scriptor hujus apographi Francus vel Walo, cui ignota hæc civitas, nota autem erat Marchia, Italicarum regionum una; ubi auctor scripserat, de S. Marc, legit & scripsit de la Marque, enormi mendo.

l [ejusque Episcopi.] Italiæ sacræ auctor Ferdinandus Vgellus, tomo ejus 1, strictim admodum & indistincte refert Antonium Cale de Genuisio & Gotifredum de Castro hujus urbis Episcopos, ab anno 1435 ad annum 1484: postea vero a nobis interrogatus, ex Actis Consistorialibus docuit, Gotifredum (qui antea erat Episcopus Marturanensis) commutatione cum Antonio facta, obtinuisse sedem S. Marci, IV Idus Februarij an. 1446; & ad annum usque 1484 possedisse. Ad hunc igitur, non ad Ludovicum Imbriacum, Antonio & Gotifredo priorem, pertinet res, anno circiter 1450 gesta, secundum calculum nostrum.

m Sunt qui Cardinalem S. Sabinæ fuisse volunt, & Julianum Cæsarinum nominant, anno 1426 creatum, & in Hungarico Bello cæsum an. 1444: suam utique de ætate Sancti opinionem secuti. Ex nostra sententia, si istius Tituli Cardinalis fuit, de quo hic agitur, fuisse debuit Guilielmus Ugonis de Stagno, ex Metensi Archidiacono factus Cardinalis, an. 1449, & an. 1455 in sua S. Sabinæ ecclesia sepultus.

n Quid si hæc fuerit mater Antonij de Alesso, postea cum ipsius Sancti sorore Brigitta matrimonio juncti?

o Fr. Balthasar de Spino, potuit Innocentij VIII Confessarius fuisse eo tempore, quo Romæ morabatur ad S. Anastasiam pro expediendis novi Ordinis negotijs. Vnde idem Innocentius in Bulla anni 1488 vocat eum familiarem & amicum nostrum. Miramur dictam Bullam deesse in Bullario Ordinis, cum Fr. Isidorus dicat, ejus originale servari in conventis Paulano. Fuit autem ipse Fr. Balthasar primus Sacerdos Ordinis, ut ex Pyrrhi Episcopi Bulla facile est animadvertere.

CAPUT II.
Conventus Paulani exordia: Virtutes S. Francisci: miracula in dicto conventu facta.

[7] Multi igitur, sancta ejus conversatione audita, nuntium seculo remisere, [Extruitur conventus favente Episcopo,] adhærere ipsi & vitam solitariam ducere cupientes. His recipiendis primus conventus Paulanus ædificari cœpit, multum adjuvante & confortante bono Episcopo Consentino: qui ipsemet primum posuit in fundamento lapidem, Crucemque in loco solenniter collocavit, a atque privilegia multa præclara dedit dicto bono Patri, Fr. Francisco de Paula, per totam diœcesim suam. Factum confirmavit Pontifex Sixtus, tum temporis sanctæ Romanæ sedis Episcopus, potestatem ei faciens vestiendi recipiendique ad habitum suum quoscumque eum devote postulaturos, ijsque vitæ formam præscribendi, aliaque faciendi, quæ in Bullis desuper datis continentur: omnia curante Fr. Balthasare supra memorato, quem bonus Pater destinaverat Romam. Viri feminæque principes regionis illius tanta erga eum ferebantur reverentia, [viris feminisque nobilibus allaborantibus.] ut obedienter exciperent omnia eius dicta: & multæ matronæ nobiles ædificandum conventum, non tantum facultatibus suis, sed etiam manibus promovebant; deportando lapides intra bombycinas & holosericas vestes, ut Dei famulo gratum exhiberent obsequium: Hic autem eas admonebat, ut matrimonii fidem inviolatam servarent, & ad omnem pietatis cultum adhortabatur. Quin etiam auctor eis esse incipiebat, ut fluentes a tergo vestes ceteramque superfluitatem resecarent: ipsæ autem beatas se reputabant, quod possent ad ædificationem conventus allaborare.

[8] Hilariter excipiebat eos qui habitum religionis postulabant ab eo, [Franciscus suis omnibus vitæ exemplo præiens,] ipsisque præscribebat modum ac formam vivendi in paupertate, castitate, obedientia, & victu quadragesimali per omnem vitam: & secundum Apostoli consilium ad Timotheum, erat ijs in omni re exemplum virtutis. [1. Tim. 4, 12.] Plus quam sex alii laborabat, jejunans nihilominus quotidie, & modicum quid circa vesperam comedens, solum quo vita toleraretur. Nudis semper pedibus gradiebatur, nec vinum bibebat unquam: parum vero dormiebat, ut prolixiori vacaret orationi. Lectus ejus erat tabula pensilis ex rudi ligno: quamvis ut plurimum, [in summo rigore vivit;] vel stans vel medio dumtaxat recumbens corpore, somnum caperet. Piscibus omnino non vescebatur: nec nisi admodum sero modico vescebatur legumine, quamvis cibos quadragesimales quoscumque Religiosis suis permitteret. Denique ut paucis absolvam multa, vitam ducebat tam austeram, ut eam assequi nullus Religiosorum suorum potuerit unquam. Numquam vel barbam rasit vel crinem attondit: cilicium ei pro lineo erat indusio: toto autem Quadragesimæ & sacri Adventus tempore & in Pervigiliis ab Ecclesia præscriptis, jejunabat plerumque in pane & aqua.

[9] Virginitatem semper illibatam servavit, tam purus & integer secundum carnem, [suadet feminarum consortia fugere:] quam infans sub lacte matris constitutus. Feminarum, præsertim religiosarum & quæ devotionis majoris studium profitentur, vitabat consortia, & Religiosis suis specialiter fugienda commendabat, tamquam si viperæ essent. Dicebat autem & feminas & pecunias ad concupiscentiam sui allicere; ac Dei servos multo nocentius quam alias res quascumque urere. Quare etiam in Regula sua prohibuit pecuniam contrectare, nec ipse eam unquam attigit ab anno decimoquinto vel sexto ætatis, ex quo scilicet eremiticam ducere vitam cœpit. Tantæ erat humilitatis, ut aliis subesse minister quam præesse magister præoptaret; [humilitate,] & unicuique serviret consuetæ operibus caritatis. Admirabili animi modestia præditus, simplicium & tenuium plus quam magnatum frequentabat colloquia, neque divitem pauperi, vel nobilem rustico præferebat æstimando; sed omnibus se exhibebat æqualem, citra acceptionem personarum. Prudentia in actionibus suis excellebat tam singulari, [prudentiaque excellit.] ut nullus aliquid in eo notaret reprehensione dignum, quamvis æmulos haberet multos, & insidiatores ipsi decipiendo intentos. Scilicet bene servatur, quem custodit Dominus, cui nemo umquam resistere potuit. Patrem suum, cujus facta, est superius mentio, [patrem suum inter Oblatos recipit.] ad se recepit & proptiis sepelivit manibus; cum inter easdem ille suum tradidisset spiritum, sub vesperam finito completorio vivere desinens in hisce verbis, Ave Maria. Scilicet longo tempore Religiosis serviverat in habitu & conditione Oblatorum, b & senio fractus, ac bonis plenus operibus requievit in pace, sepultusque est in Paulano conventu.

[10] [calcis ardentis fornacem ingressus] Hic conventus cum cœptus esset ædificari, curaverat bonus Pater coquendæ calci fornacem construi; cui jam oneratæ cum subjectus ignis noctem unum diemque arsisset, deficiente testudine ipsius furni, subsidere lapides incumbentes cœpere. Eo in articulo accersitus bonus Pater, qui tum forte in cellula sua morabatur, audivit perire fornacem: ad eam accessit, visurus quid ageretur, & imperavit omnibus ut ad collatiunculam sumendam recederent. Paruerunt illi, & solus cum curatore fornacis remansit Pater. [ruinam instaurat:] Sed nec ille diu ibi substitit; paulo tamen post revertens, vidit bonum Patrem egredientem de fornace, quam ut antea reperit integram. Dixit ei igitur bonus Pater: Immitte, ligna. Hoc autem miraculum plures narraverunt: imprimis autem ipse calcis conficiendæ curator veritati eidem attestatur. Alias accidit ut cum eo per siluam iter haberet quidam familiaris ejus & bonus amicus, Magister Antonius de Donato dictus, [genu attritum sanat,] quando lapis e jugo montis devolutus ita fortiter impegit in genu jam dicti magistri Antonii, ut illud fregerit. Compatiens ergo amico sic læso bonus Pater, manus imposuit attrito genu: & mox ipsum æque atque alterum sanum habuit dictus Magister Antonius.

[11] Alio tempore bonus Pater per silvam ambulans, invenit tenellam cervam: [cervam ei curem famelicis donat:] quam cum aliqui capere niterentur, vetuit eam tangi, ipseque eidem præscidit auriculæ partem. Hæc multo post, periclitans ne comprehenderetur, fugit ad conventum in cubiculum boni Patris, ac deinceps sequebatur eum quocumque iret, etiam ad ecclesiam, lambens vestes ejus; eique velut defensori suo blandiebatur, ex præfecta articulæ summitate noscenda. Contigit autem vice quadam ut operæ ad usus monasterii conductæ nihil haberent quod manducarent: ergo petiverunt illam cervam a bono Patre; qui precibus eorum victus, invitus concessit quod rogabatur: pellis vero illius in hodiernum usque diem ad rei memoriam servatur in Paulano conventu. [interorandum noctu divinitus illuminatus.] Cum prædictus Antonius de Donato pernoctaret in conventu Paulano, nocte quadam oratum surrexit e strato, obviumque habuit bonum Patrem, qui dixit ei, Per caritatem revertere in cubiculum tuum. Paruit ille: verum mox inquietus, ut sciret qua de causa redire eum bonus Pater jussisset, denuo foras prodiit; & vidit vallem, in qua bonus Pater erat, totam flammantem illuminatamque: quapropter magno correptus tremore, [muto loquebam impetrat.] celeriter revertit ad cubiculum suum. Alias cum prædictus Antonius in eodem esset conventu, sub ortum solis venit mutus quidam ex vicinia oppiduli quod Contursy c dicitur: nocte autem adventum muti & parentum ejus subsequenti, surrexit bonus Pater, eumque ad ecclesiam duxit; ubi pluribus accensis cereis cum orationem fudisset, loquelam mutus recuperavit; jussusque est, mox ut illuxit, cum suis parentibus in patriam remeare. d

[12] Alio tempore, [vesparum examen abigit illæsus,] cum cellæ Fratrum conventus Paulani exstruerentur, iidem Fratres convehebant lapides: ipso autem in loco unde lapides eruebantur, examen vesparum repererunt: quæ motis lapidibus subvolantes, tanto cum strepitu irruerunt in Fratres, ut illi cursim aufugientes requisierint bonum Patrem; eidem, tunc vices cœmentarii obeunti, eventum narraturi. Venit igitur ipse ad locum inquo erant vespæ, & Fratres omnes abire jussit. Abierunt illi, ut obedirent: ast ego N. post ostium substiti, exploraturus quid ageret. Vidi autem, quod omnes illas vespas colligeret, portaretque ad vicinam conventui silvam: quæ deinceps conspectæ non sunt. Mirabilius etiam est, quod subjungo. Allati sunt aliquando pisces in vimineo corbe, [mortuos pisces visicat.] & reperti sunt mortui: ipso autem die supervenerat Episcopus Consentinus; dixit ergo bonus Pater ei qui pisces attulerat: Opportune advenisti: eamus & lavemus eos, ut exinde Domino Episcopo apponamus. Iverunt igitur ambo ad fontem, qui est intra conventum, cumque inciperent pisces illos abluere, primus quem bonus Pater manu lavandum apprehendit, in vitam rediit, e dimissusque plures postmodum vixit annos.

[13] Quadam vice allata est dicto bono Patri epistola, [ferventi oleo manum immittit:] quam Fr. Balthazari tradidit, ut eam legeret, lectæque argumentum f sibi compendio significaret. Lectis litteris, ivit in culinam Frater prædictus: ibique bonum Patrem reperit, qui tenebat supra focum sartaginem plenam oleo frigendis piscibus: cui dixit Fr. Balthasar: Quid agis? mi Pater? Piscem, reponit ille, pro te frigo. Ast Balthasar: Iam, inquit, totus adustus est, remove eum ab igne. Paruit bonus Pater, & sartagine humi posita, manum immisit oleo vehementissime bullienti, absque ulla læsione adustioneve. [item aquæ bullienti,] Accidit etiam ut ad conventum fugeret aliquis patrato homicidio azylum quærens, ibique infirmaretur. Voluit bonus Pater ut curaretur diligenter, venitque ipsemet amygdalinam potionem eidem paraturus. Cumque amygdalas decorticandas aquæ bullienti immisisset; in eamdem aquam manus mittebat illæsas, & amygdalas exinde accipiebat.

[14] [prunas ardentes tractat.] Alia item vice venit ad bonum Patrem quidam ex S. Francisci ordine Religiosus, Fr. Antonius g Scotet nuncupatus, dixitque bono Patri, quod male faceret apponendo infirmis pomo, pira & cetera ejus generis; cum oporteret eos medicis curandos committere: erat autem etiam ipse infirmus. Ergo ad focum deduxit eum bonus Pater, & manibus prunas ardentes accipiens: Accipe inquit Frater ut calefias: necesse est enim ut fiat voluntas Dei: & neque ardorem nec calorem sentiebat. Alia quoque vice, cum essent occupati Fratres in conventu Paulano egerenda terra, ubi in præsentiarum majus altare consistit; hora prandii adveniente, solus in loco bonus Pater remansit. [apparet ornatus tiara Papali.] Finito autem prandio, primus rediit quidam Frater Nicolaus Nostheto dictus; & ad bonum Patrem appropinquans, vidit eum occupatum in loco, habentem in capite coronam ejusmodi, qualis Sanctissimo Domino nostro Papæ tribuitur, quæ variis ex coloribus pulcherrime resplendebat. Quod conspiciens, admiratus est; abiitque; & alteri Fratri, Florentino nomine, quod viderat exposuit. Redierunt igitur ad locum ambo simul, & rursum eamdem visionem viderunt: quare regressi jam dicti Fratres advocaverunt unum ex Oblatis Fr. Angelum de Saracena; iterumque ipsi tres, eadem visione conspecta, stupore pleni recesserunt.

ANNOTATA.

a Episcopus Consentinus hic non alius fuit, quam Pyrrhus Caracciolus: qui tamen non nisi post plurium annorum experimentum, anno 1471, privilegia legaliter expedivit; quæ denique confirmavit Sixtus IV anno 1474.

b Addit Isidorus, Iacobum tumulatum esse apud uxorem in ecclesia conventus Paulani, & magnum populi concursum fuisse ad funus. Quod Iacobus ibi tumulatus sit, admodum verosimile nobis videtur: de uxore merito dubites, potueritne ibi sepeliri, mortua prius quam probatus Ordo censeretur, adeoque jus sepulturæ haberet.

c Contursy oppidum in Principatu citeriori diœcesis Campanensis, trans Selum fluvium.

d Isidorus, multis circumstantiis & verbis utrimque habitis rem exornans lib. 1 cap. 20 dicit, juvenem a parentibus sterilibus multa prece impetratum, ad annum 14 ætatis fuisse mutum; & videtur eumdem facere cum puero, de quo infra num. 20.

e Addit Isidorus; Sanctum solita sua simplicitate dixisse: Per caritatem, si vivere vis, prius a me postula facultatem.

f Hinc etiam apparet vere dixisse Comineum, quod Sanctus omnino illitteratus fuerit; quodque alibi dicemus, ad scribendas epistolas semper eguisse aliena manu.

g Scozettum vocant auctores Franciscani, Marcus Vlisipponensis & Gonzaga, ajuntque Amanteæ in patria sua in conventu S. Bernardini obiisse an. 1470. & tam vivum quam mortuum miraculis claruisse: quare etiam ei tribuunt titulum Beati, & Arturus a Monasterio ipsum inscripsit Martyrologio Franciscano die 24 Novembris. Addit Gonzaga: Qui miranda opera ab hoc beato viro patrata scire desiderat, Vitam B. Francisci de Paula consulat, sibique abunde satisfaciet. Sed nescimus, de qua Vita loquatur Gonzaga: nam neque in hac neque alibi quidquam de Antonio legimus, quod cum honore ejus esset conjunctum.

CAPUT III.
Aliæ S. Francisci virtutes & Miracula sanitas variis infirmis restituta.

[15] Bonus Pater supranominatus, a Franciscus de Paula, habebat barbam & capillos mediocres, neque curtos neque prolixos nimis: [Robustissima corporis ejus habitudo] eosque, ut dictum est, semper intonsos. Erat corpore satis pleno & naturæ robustæ: quamvis autem esset abstinentiȩ prorsus stupendȩ, non erat tamen ullatenus debilitatus: sed vultu colorem præferebat roseum, veluti si vesceretur quotidie delicatis cibis. Agnoscebatur igitur Dei gratia in eo elucens: nam qui obesus videbatur exterius, interius sola habebat ossa. S. Antonii similitudinem referebant vultus ejus lineamenta. Vanam gloriam & hypocrisim præ omnibus fugiebat vitiis: [non debilitatur abstinentiæ laboribus.] ideoque clam habebat jejunia, abstinentias & orationes suas; sic ut pauci admodum eas notarent, nisi qui corporeis ejus necessitatibus ministrabant. Sibi ipsi austerus, aliis largus & humanus erat, & valde circumspectus in omnibus actionibus suis. Cunctis benignus & gratiosus erat, secularibus æque ac Fratribus suis: neque ullus veniebat ad ipsum consilii vel solatii causa, quin lætus, & responso illius plene consolatus discederet. Infirmis sanatis, ut infra plenius apparebit b …

[16] Religiosis Fratribus suis quandoque terribili vultu leonis instar apparebat, [mitis erga delinquentes,] verbisque & minis incutiebat terrorem: ipsis tamen operibus dulcis erat & benignus, maxime erga humiles & contritos. Quod autem adeo terribilem demonstrabat se, eo faciebat dumtaxat, ut alios non delinquentes in timore contineret: delinquentes enim, cum accusabantur ab aliis, sustinebat amanter & excusabat absentes; neque in exigenda pœna nimius erat. Pervicaces, si lucrari non posset aliter, verbis blandis & modo facili conabatur flectere. [& adversarios suos,] Magis amabat eos qui ipsum persequebantur, iisque etiam peculiaris amoris signa exhibebat, præ aliis, qui ipsum laudare & magnifacere videbantur. De nemine unquam loquebatur male: si quos autem sciret præbere detractoribus aures, eos persequebatur & increpabat acerrime. Oderat enim detractionis vitium, & detractores fugiebat, [detractores non tolerat;] solitus excusare eos de quibus alius loquebatur male, exaggerare autem laudem quamcumque alteri attributam, nec quidquam libentius audiens quam faventes alienæ commendationi sermones. Caritatis nomen semper habebat in ore dicens: Faciamus per caritatem hoc vel illud; Eamus per caritatem. Neque mirum: ex abundantia enim cordis os loquitur.

[17] [sacra & Sacerdotes honorat impense.] Sanctissimo Altaris Sacramento afficiebatur tenerrime: & sæpe omnibus intererat Sacrificiis, quotquot fiebant in conventu: nec unquam omisisset adesse ad Missam, dicendam in primo diei exortu. Magno etiam in honore habebat Sacerdotes, eorumque manus finito Sacrificio frequenter osculabatur. Intendebat solicite luminaribus ecclesiæ, aliisque rebus divinum officium concernentibus. Per silvas & vepreta nudis incedebat pedibus, quemadmodum testantur qui ipsum in Italia comitati sunt, quorum nullus aliquando vidit evellentem spinas, aut aliud quidpiam pedibus molestum removentem: quin etiam admirati eum quadam vice sunt per veprium fascem, quem calcare boves refugiebant, impune transeuntem. [modicum vini facit multis sufficere:] Contigit aliquando ut ipse esset in præmemorata silva cum multis aliis, ex Dei amore congregatis, operis cujusdam necessarii faciendi causa: qui cum, post laborem gravem pro conventu susceptum, non haberent quo sitim prementem extinguerent; & inter alios adesset unus, Magister Antonius nuncupatus, tantum in lagena vini habens, quantum duobus viris semel reficiendis satis esse posset; quæsivit ex eo bonus Pater, nihilne vini haberet in lagena? Modicum, inquit ille, pro meipso. Tum bonus Pater: Per caritatem, dona mihi illud: acceptaque lagena, primo ipsum jussit bibere, dein ceteros omnes: quibus satiatis, superfuit nihilominus in lagena vinum. Et hoc miraculum ipse Magister Antonius mihi narravit.

[18] Grandia & mirabilia operabatur bonus Pater, illius adjuvante gratia cui nihil est impossibile. [sæpe per octo dies,] Nam præterquam quod jejunaret quotidie, manebat sæpe inclusus cubiculo absque ulla refectione corporali, quam quidem notare hominum aliquis posset, ad dies octo, & quandoque duodecim plus minusve. Supra nominatus Fr. Florentinus, qui coronam præmemoratam vidit, affirmat & ait, quod in ipsis Paulani conventus exordiis, bonus Pater per totam unam Quadragesimam se continuerit intra cellam, [semel quadragesima tota jejunus manet.] absque eo quod cibi aut potus quidpiam in ea habere cognosceretur. Per hoc tempus Paulani cives, mortuum rati, venerunt frequenter ad dictam cellam, eamdem volentes perfringere. Quod cum aliquando facere aggrederentur, coactus est bonus Pater aliquo signo ostendere, quod adhuc viveret: atque ita quievere cives; & cum iis etiam Fratres, non modico stupore pleni, recessere.

[19] [plurimos ægrotos sanat;] Sciendum porro quod rerum omnium creator Deus, propter preces intercessionemque boni Patris, plurimos diversimode ægrotantes sanaverit, puta a fistulis, febribus, capitis aliorumque membrorum doloribus. [plurimos ægrotos sanat.] Sic autem curatos impossibile foret enarrare omnes: aliquos tamen, quorum specialis ad nos pervenit notitia, hic annotare non gravabimur. Bisignianensis Princeps, alias dictus Comes Claromontanus ex comitatu nobilis Regis Franciæ, [atque inter alios epilepticum puerum,] filium habebat eo laborantem malo quod S. Joannis appellant, quodque cum patientem invadit (nec enim semper, & fere per lunationes sævire solet) cadere eum, clamare, ejulare, spumare facit, & alia dæmoniacorum intemperiis simili agere: qui puerbono Patri commendatus, & statim sanatus fuit. Homo quidam sic erat membrorum privatus usu, ut longo tempore super duos baculos, [virum paralyticum,] velut in lectica, portandus fuerit: qui cum bono Patri loqueretur, & hic ei responderet, subito confirmatus est totus, & sanus in domum suam rediit, nemine sustentante. Ego autem, qui hæc scribo, cum ipso collocutus homine, audivi affirmantem mihi, miraculum istud vere in se contigisse.

[20] Sacellanus quidam, Domnus Matthæus nomine, veniens ex oppido c Rossina dicto, [& mulierem surdam;] sesquidiei itinere Paula remoto, prædicto bono Patri narravit, eo in oppido duas esse feminas infirmas & harum alteram surdam, quas ejus precibus cupiebat commendatas. Respondit bonus Pater: Hoc surdæ, & istud alteri defer. Iterumque dixit: surda quidem sanabitur, & paulo post in priorem relapsa infirmitatem, rursum integram recuperabit sanitatem: altera vero illa, ob defectum fidei, non poterit convalescere. Atque hoc narrat prædictus Domnus Matthæus, vir probus, aitque, ita prorsus evenisse sicuti bonus Pater prædixerat. Cum bonus ille Pater esset in conventu Coriolanensi, [ad pœnitentiam adducit veneficam,] vidit feminam, quæ annis omnino octodecim abstinens a Pœnitentiæ Sacramento, plurimis infantibus attulerat necem, decreveratque plures alios simili ratione de medio tollere. Statim autem ut eam bonus Pater vidit (quamvis antea neque conspectam sibi neque ex alieno relatu cognitam) dixit socio suo, Fr. Antonio de S. Agatha: scito quod femina illa multa fecerit mala. Ipsa vero paulo post expetiit alloquium boni Patris, ab eoque acriter increpita est, dicente; Non sufficiunt tibi mala quæ perpetrasti, nisi plura prioribus & graviora committas? Tum asperioribus usus verbis, tandem subjunxit: Per caritatem, vade, confitere. Statimque misera pessimam voluntatem suam publice confessa est, qualem dixerat bonus Pater, vitamque deinceps suam emendavit.

[21] Habebamus conventum in loco qui dicitur d Messilasson: hujus loci castellano in uno crurium tanta supervenit infirmitas, [cera ab eo benedicta crus rescindendum curatur.] ut deliberatum haberent medici crus præscindendum esse, ne totus periret homo. Misit igitur ad conventum, velut ad refugium universale; rogavitque ut pro se Fratres Deum orarent, sibique transmitterent aliquid idoneum suæ erga bonum Patrem devotioni fovendæ. Miserunt illi cereum a bono Patre benedictum: quem infirmus intra fascias adstringens cruri, & precibus boni Patris confidens, cubitum concessit. Media deinde experrectus nocte, crus illud integre sanatum reperit, ipsumque miraculum a dictis Fratribus narratum mihi fuit. Plura etiam alia miracula misericors Deus, motus fidelis sui famuli meritis, per ejusmodi cereos est operatus, auxilium ferendo periclitantibus nautis, puerperis, aliisque, quos longum esset enumerare.

[22] [duabus mulieribus prolem prædicit exoratus:] Femina quædam, ætate provecta, quæ prolem concipere numquam potuerat, ad bonum Patrem venit dicens: Doleo valde, quia per Dei gratiam multas opes possideo, sed sobolem, cui eas relinquam, nullam procreavi. Respondit bonus Pater: Per caritatem, providebit tuo dolori Deus. Illa vero paulo post concepit, & formosum peperit filium, cui Francisci nomen imposuit; & rem, ut gesta est, mihi narravit. Similiter & aliæ plures feminæ, per boni Patris preces, liberos sibi a Deo datos gavisæ sunt. Eamdem ob causam Salernitanus Princeps nuntium misit ad bonum Patrem usque in Franciam; a quo statim atque relatum est responsum, concepit Ducissa, & filium legitimo tempore enixa feliciter est. e Pictavis quoque Mattheus Couple dixit bono Patri, magno se in mœrore versari, propterea quod uxor sua liberos nullos gigneret: mox autem ut domum maritus rediit, imprægnata est mulier, & effecta puerpera; prout ipse Matthæus Fr. Mattheo de Barsigny Turonibus enarravit.

[23] [duos a serpente admorsos sanat:] Frater quidam a serpente admorsus accessit ad prædictum bonum Patrem, eique malum quod patiebatur ostendit. Tunc ei respondit bonus Pater: Nos habemus privilegium a Deo, ne serpens ullus aut venenum aliquod uocere nobis possit. Alia vice famulus cujusdam naupegi, magistri Sancti de Lochino, cum esset in silva, & ligna navibus fabricandis cederet, morsum serpentis excepit; rectaque ad bonum Patrem tendens, vulnus ei suum ostendit: quo viso, bonus Pater digitum ejus circumligavit viminis virentis cortice, & dixit, Abi Brevi autem sanatus fuit prædictus famulus, & mihi quid sibi accidisset narravit. [item leprosum.] Alias cujusdam Græci Sacerdotis filius, nomine Fabritius, ex oppido Rossanensi venit ad prædictum f conventum, coopertus lepra, ibique tempore longo mansit. Ego autem Frater N. istic eum reperi, quando eo accessi habitum petiturus: cum vero redivi eumdem habitum suscepturus, vidi perfecte sanatum, nisi quod per totum ejus corpus plagarum vestigia conspicerentur; & erat ab omni prorsus infirmitate curatus.

[24] [ante annos 20 prædicit suum iter in Franciam:] Minime dubium est, quin annis plusquam viginti, prius quam prædictus bonus Pater transiret in Franciam, sæpius dixerit suis religiosis, quorum ego Frater N. unus eram, quod ituri essemus in regionem longinquam, ubi nec incolarum linguam intelligeremus ipsi, neque nostra ab indigenis intelligeretur. Cui dicebamus: Quid ergo, Pater bone, istuc vis ire, ubi nec intelligemus alios, nec ipsi ab illis sumus intelligendi? At ille respondit. Talis erit voluntas Dei. Et hoc ego, ut dictum est audivi, estque notorium, & toties repetitum ab eo, ut Fratres illud in risum verterent, haberentque pro somnio. Verum eventus rei veritatem prædictionis probavit, ut apparet manifeste: quapropter pie possumus credere in eo fuisse spiritum prophetiæ, quod etiam ex infra dicendis plenius liquebit. Cum aliquando bonus Pater Neapoli esset, erat ibidem nobilis quidam, Franciscus nomine, in obsidione Hydruntina g jaculo manum sauciatus, sic ut post curatam plagam duos manus ejusdem digitos erigere numquam potuerit. [sanat digitis contractum.] Hic tempore Sacri bonum Patrem alloquens, sanatum se ex insperato comperit. Eodem tempore quidam prædicti nobilis consanguineus ex comitatu Principis Salernitani, Domnus Vespero nuncupatus, & paralyticus, eidem bono Patri loquens, omnibus membris subito fuit consolidatus. Hujus autem miraculi testis est Legatus h nobilis Regis Franciæ: qui tunc iverat ut bonum Patrem adduceret in Franciam: [& paralyticum.] quemadmodum pridem ante annos viginti fuerat ab eodem prædictum.

ANNOTATA.

a Expunximus titulum Sancti, additum, ut arbitramur, ab eodem qui hanc alteram Vitæ partem, in alterius Hieronymiani voluminis tegmine transcribere cœpit, sub hoc novo titulo: Compendium Vitæ ejusdem B. P. Francisci de Paula. Nos autem ostendimus supra, titulos Beati & Sancti nequaquam usurpatos esse a primo auctore.

b Hiatum aliquem in originali fuisse notavit MS. Bruxellense, eidem supplendo puncta … signans.

c Rectius fortaßis Rossano: hoc enim notum est, & distantia convenit: Rossina autem nulla est nota in topographicis Calabriæ tabulis.

d Vbi nunc Gallice legitur, d'un lieu nommé Messilasson, ibi existimo originaliter scriptum fuisse, d'un lieu de Messine nommé Milasso, id est loci cujusdam Messanensis qui dicitur Milasso.

e Ecgraphum quidem Bruxellense habet Padou: sed cum certum fit quod Sanctus numquam fuerit Patavii in Lombardia, & ex adjunctis liqueat agi hic de aliquo loco Galliæ, judicavimus Padou irrepsisse, scriptoris vitio, pro Poictou.

f Paulanum conventum intelligo: neque enim alterius adhuc meminit auctor. Præterea in eo qui conventuum primus est oportet receptum fuisse juvenem; quandoquidem, ut infra ostendemus, secundus conventus 20 annis sit recentior primo.

g Anno 1480 quando Turcæ urbem Hydruntinam occuparunt;vel sequenti, cum est a Christianis recepta.

h Guinotus de Buissiere, de quo plura in Proceßibus, cum titulo Legati ad Regem Neapolitanum missus.

CAPUT IV.
Reliqua Sancti gesta in Italia: dæmoniaci liberati, mortui suscitati.

[23] Neque aliis dumtaxat infirmis sanitatem per ejus merita contulit Creator omnium Deus: [Graviter læsus post dies plures subito convalescit,] sed etiam quandoque ipsimet. Cum enim ædificaretur conventus Paulanus, accidit ut grandis lignorum fascis in vallem quamdam caderet tam infeliciter, ut bonum Patrem a tergo feriens, os coxendicis antrorsum e sua dimoveret junctura. Id videntes operarii, qui nimio cum impetu permiserant fascem deorsum labi, accurrerunt festini, & bonum Patrem humi stratum ac mortuo similem reperientes, sublevatum detulere in conventum prænominatum. Quibus bonus Pater dixit: Per caritatem, necesse est ut Frater Corpus sic maneat per triginta vel quadraginta dies: itaque factum est. Cum autem jam dictus terminus advenisset, media nocte sic violenter concussa est lectica, in qua cubabat Pater, ut in ea non posset remanere. Itaque levavit sese … & ex illo tempore sanus fuit: & hanc a visionem testatur qui vidit prædictus Angelus. [fascem lignorum collapsum sublevat,] Alias eadem in fabrica similis lignorum colligatorum fascis in vallem provolutus est, nec poterant eidem sublevando quindecim viri sufficere: dixit ergo bonus Pater operariis aliisque præsentibus: Per caritatem, itote jentatum, & postea revertimini. Abierunt illi, & redierunt, ut jusserat: fascemque totum sublevatum atque in ipsa viæ planitie constitutum viderunt, prout ipsimet testati sunt.

[24] Cum prope eumdem conventum carbones fierent, [illæsus ignem calcat,] & injecta humo obstrueretur fossa, flamma ejusdem fossæ velut per exigua foramina multimodis erumpebat: quam compressurus bonus Pater, unicuique foramini imposuit successive pedem, dicens Fr. Florentino supra memorato, qui aderat: Festina hic terram aggerere: quod ille ex ordine fecit, donec omnis occlusus est flammis transitus. Jusserat autem bonus Pater carbones illos confici pro ferrario fabro, qui pro Dei amore reficiebat ferrea conventus utensilia. Alio tempore juvenis quidam secularis, in conventu habitans, a sociis apud bonum Patrem accusatus est, novellas ficus, quas colombinas nominant, ligurivisse. Quod cum reus negaret; [brachium lixivio bullienti immittit,] vocavit eum ad se bonus Pater, atque ad culinam duxit, ubi tunc bullientis lixivii supra ignem fervebat cacabus; in quem, reducta a brachio veste, ipsum brachium ille immisit, dixitque juveni: Quod facio, facito etiam tu; certus quod si non comederis ficus, non magis quam ego a lixivio bulliente læderis. At puer viso miraculo aufugit perterritus, mihique rem, ut gesta erat, & ipse & dictus Fr. Florentinus narraverunt, & est per totum conventum Paulanum historia notissima.

[25] [& prunas nudis gestat manibus.] Cum item in conventu nostro Paterni aliquando maneret bonus Pater, descendit e cella sua, quæ erat ad finem horti, usque ad culinam Fratrum, in altero ejusdem horti fine constitutam, tanto intervallo quantum uno tractu emetiri sagitta a balistario excussa posset: ibique, post vespertinum ad salutandam Virginem Mariam signum, pulsans ostium, ignem poposcit, ab eo qui sibi aperiebat Fratre, Ietro dicto. Hic autem ingrediens, accepit assulas pineas duas, intraque eas carbones accensos; volens eas sic tradere bono Patri: sed ille solas prunas nudis suscepit manibus, jussitque Fratrem ligna in culinam referre. Paruit Ietro, ac mox vestigia boni Patris est subsecutus; observaturus quid eo igne tandem faceret. Per fidem autem suam jurat, quod venerabilis Pater ardentes prunas nusquam labi permiserit, sed eas manibus suis usque in cellam tulerit: & quod similia sæpe alias fecerit.

[26] Notandum est diligenter, quod prius quam bonus Pater exolveret votum, pro sui oculi restauratione nuncupatum a matre, eidem dormienti bis apparuerit quidam Religiosus, & eum suscitans dixerit: Vade, dic patri & matri, ut votum pro te factum absque mora compleant: idque fecerunt, ut supra dictum est. Sciendum est etiam quod, cum primum bonus Pater cœpisset ædificare monasteria, plurimi invidi apud Regem Neapolitanum, b Calabriæ Ducem, & Cardinalem Hungarum tantum valuerint, [Adductus in invidiam apud Regem Neapol.] ut dictorum Dominorum animos reddiderint a bono Patre alienissimos: adeo ut Cardinalis ipse Fratres expulerit e conventu c Castelli-majoris, ipsumque suæ habitationi aptaverit. Quod sane parum feliciter eidem cessit: prius enim quam annus ille circumageretur, extinctus veneno Romæ est, tempore Innocentii Papæ.

[27] Ejusdem Cardinalis d pater, Rex Neapolitanus, triremis unius navarchum cum magno comitatu misit, ut bonum Patrem violente captum ad se adduceret; [navarchum qui capere eum venerat,] malevolo utique animo, non devotione impellente. Hic cum ad conventum Paterni venisset, in quo tunc bonus Pater morabatur, consternati Fratres ad eum dixerunt. Fuge hinc, Pater; ecce enim adsunt, jussu Regis, qui comprehendant te. Quibus respondit bonus Pater: Per caritatem, si ita volet Deus, comprehendent me: sin minus, nemo hominum nocere poterit, eoque dicto ad ecclesiam se contulit. Tunc quæsivit navarchus ubi esset eremita ille: & alijs in silva, aliis in ecclesia esse dicentibus, grandis erat concursatio bonum Partem quærentium, nec eum poterant reperire. Aliquis tandem, Antonius scilicet prænominatus, qui operis quidpiam faciebat in monasterio, indicavit locum. Navarchus, qui obfirmato advenerat animo, ut injustam Regis implens jussionem, captivum abduceret; [solo aspectu emollit;] mox ut bonum Patrem conspexit, sic est emollitus, ut, tamquam viribus omnibus amissis, ad illius genua se abjiceret; magnoque cum tremore & humilitate narraret viro Dei, quid sibi esset imperatum a Rege, seque in ejus potestate futurum promitteret.

[28] Supplicem benigne bonus Pater excepit, dixitque emodicam esse Regis fidem, [& divinam Regi ultionem prædicens,] proinde navarcho ipsi parum profuturum quod eidem adhæreret. Misit autem Regi intortitium unum, alterumque Reginæ, Duci item & Ducissæ similiter, eisque dici suo nomine jussit, quod nisi vitam moresque corrigerent, a Deo essent puniendi: quod & factum est. [Nam anno e millesimo quadringentesimo nonagesimo quarto Rex Neapolitanus mortuus est, successoremque habuit Ducem Calabriæ filium suum: qui in exilio obijt, relicto regni successore, cum fugeret, filio suo Ferdinando II, quem Nobilis Rex Franciæ Carolus Valesius, hujus nominis octavus, anno seculi nonagesimo quinto e regno expulit, omnemque Italiam subjugavit. Post cujus discessum ex Italia Ferdinandus in regnum restitutus, [(qualis deinde secuta est)] paulo post moritur, nullos ex se heredes relinquens. Huic autem successit Fredericus II, Princeps Tarentinus, anunculus ejus, Ferdinandi primi filius, prudens ac strenuus: qui Neapolitanum regnum sua prudentia restauravit. Verumtamen post mortem Regis Caroli, quæ Sabbato ante Dominicam palmarum accidit, anno dicti seculi nonagesimo octavo, Ludovicus Dux Aurelianensis successit eidem Carolo] & Ducatu Mediolanensi subjugato Ducem ipsum f captivum abduxit in Franciam: & paulo post totam rursus Italiam g suæ subjiciens potestati, etiam Fredericum Regem secum duxit, anno millesimo quingentesimo primo. [non sine miraculo refactum dimittit.] h Atque ita modicum omnes regnarunt, secundum prædictionem boni Patris. Dignum autem memoratu est, quod idem bonus Pater noluerit navarchum, qui ad se capiendum missus erat, discedere nisi collatione sumpta; eumque in finem quæri jusserit unum vini poculum mensuræ Francicæ, ex quo citra ullam ipsius poculi evacuationem biberunt homines plusquam quadraginta: sed & ex duabus tortis panis, quas iis apponi jusserat fragmenta superfuerunt tam magna, quanti ipsi panes integri fuerant. Quorum prodigiorum admiratione attoniti navarchus & socij, glorificaverunt Deum, & cum salubri timore reverterunt ad sua quique negotia. i

[29] Sæpenumero dæmones per ora energumenorum loquentes, [dæmones queruntur ejus præsentia se cohiberi] cum essent adducti ante virum Dei, minabantur Italiæ, quod eam essent destructuri, statim ac ipse ex ea recessisset. Signanter autem, cum femina quædam, possessa a diabolo, esset coram bono Patre pertracta; clamabat horrenda vociferatione dæmon, quod nequam ille barbatus, lacernosusque radicum vorator, ipsum impediret. Interrogante autem bono Patre, quis esset, Legio integra, inquit ille. Rursum Pater: Ubi socij tui? In proxima reposuit dæmon, silva, ubi sæpe magnus conspicitur corvorum numerus. Quo autem vadunt illi? requisivit Pater. Missi sunt, inquit dæmon, ut Italiam subvertant. [ab evertenda Italia,] Tum Pater: Quid vero eos cohibet? Cui dæmon: Nihil possunt facere, quamdiu hic remanes: magna enim humilitas, quæ est in te, impedit nos: te autem digresso, faciemus quod pridem speravimus facere. Interrogans porro Pater quæsivit, quis eum fecisset tam audacem, quod miseram istam creaturam Dei ausus esset invadere & occupare. Ego, reposuit dæmon, non quærebam eam: sed ipsa conculcavit me, & sic ingressus sum corpus ejus: quod ita mihi commodum est, ut egredi exinde nequeam.

[30] Dixit illi vir Dei: Apage, per caritatem; & relinque puellam hanc miseram in pace. [& viri Dei mandato expelluntur a possessis.] Ecquo autem vis ut abeam? replicat dæmon. Ad eum locum, inquit bonus Pater, quem ab initio peccando commeruisti. Abibo, ait dæmon, hinc intra triduum. Et Pater: Vade, inquit, in nomine Domini jam nunc, absque mora & jactura temporis. An ergo per oculos, requirit diabolus, sic ut unum auferam? Minime, inquit Pater; neque noceas huic creaturæ Dei: nolo id sane & prohibeo. At dæmon: Aliquid tamen condona mihi. Tunc jussit bonus Pater, ut ei darentur vitreæ ampullæ duæ. Ille tamen neque sic exire voluit, sed cavillando illudebat bono Patri: qui tandem, similis vehementer irato, per capillos arripuit puellam, potenter & efficaciter diabolo imperans, ut corpus illud dimitteret. Quod illico fecit, & puella velut mortua remansit; donec bonus Pater eam confortavit, jubens cibum potumque exhiberi, & reversa est sana. Quomodo autem Italia tota destructa deinde fuerit, norunt omnes. [uti & incubus unus, & alij plures:]

[31] Alia puella ab incubo dæmone molestissime vexabatur die ac nocte: cujus parentes de infortunio filiæ supra modum tristes, nesciique quid remedii aut unde quærerent, tandem recordati sunt boni Patris, eumque de sua afflictione reddiderunt certiorem. Ille autem ad eorum domum duos Fratres misit, qui diabolo dicerent, ut abiret, neque amplius miseræ puellæ molesti essent: ita jubere virum Dei. Juerunt illi, & jussa complentibus paruit dæmon, sanamque ex integro puellam reliquit præ timore viri Dei. Complures etiam alii dæmoniaci, [muto loquela redditur,] precibus viri Dei fuere liberati. Ad eumdem quoque adductus est quidam a nativitate mutus: quem una cum parentibus in sacristiam deducens, ibidem cereos tres accendit, iisque ad parietem applicatis, mandavit parentibus, istic ut manerent cum filio suo, donec cerei illi essent consumpti; ipse vero ad orationem se composuit. Mox autem unus cereorum decidit, & mutus clara voce exclamavit, cecidisse candelam; deindeque satis expedite perrexit loqui: sed bonus Pater, vanæ gloriæ evitandæ studio, tacitus discessit.

[32] [& mortuo vita,] Multo magis prodigiosum est, quod religiosi aliqui & seculares varii fide digni testantur atque confirmant; duos scilicet mortuos per merita Sancti viri esse resuscitatos. Primus eorum quidam ipsius consanguineus fuit, quem cum hortaretur ut statum religiosum amplecteretur, & mater k sua omni studio illum ab ea cogitatione diverteret, tandem extinctus est. Venit mater plorans & ejulans ad monasterium, querebaturque bono Patri de immatura filii tam cari morte: ille autem jussit ut ad ecclesiam conventus afferretur corpus sepeliendum. Hoc facto, cum esset Officium decantatum, & Fratres ipsum inhumare vellent; prohibuit bonus Pater ne facerent, jussitque ut omnes reciperent se ad cellas & ad somnum; nox enim incumbebat. [qui annuente matre fit religiosus.] Digressis autem cunctis, accepit bonus Pater corpus defuncti illudque in suum cubiculum detulit, atque ibi ipsa nocte resuscitatus ad vitā a Deo, est propter preces boni Patris. Mane deinde facto venit mater, ploratura filium, ut rebatur, sepultum: cui bonus Pater, si filium inquit, vivum videres, patererisne eum Religiosum fieri. Utinam, reponit illa, id placeret Deo! siquidem, quod impediverim vivum ne id esset, ex animo pœnitet. Tunc bonus Pater ei donavit habitum suum, itaque in ecclesiam adduxit ad matrem: quæ una cum adstantibus glorificavit Deum, & exinde majori reverentia bonum Patrem est prosecuta.

[33] Secundus resuscitatus fuit quidam ex operariis monasterii, [suscitatur item alius mortuus,] qui pro Dei amore gratis exhibebat operam. Hic cum a lapsa ex alto trabe obrutus esset & extinctus, reliquæ operæ ad virum Dei anxie accurrerunt, dicentes metuendum esse, ne consanguinei ipsius defuncti, homines opulenti, molestiam sibi, velut auctoribubs mortis ejus, non levem facesserent, quantumvis innoxiis. Tunc bonus Pater bene animatos præcepit discedere, & cadaver eo loco relinquens ubi infelicem trabs cadens oppresserat, inde se proripuit ad tres sagittæ jactus, velocitate tanta, ut turbinis instar ferri videretut, evanesceretque ab oculis eorum, qui clam conabantur explorare quid ageret. Subito autem reversus ad cadaver, super illud jacuit aliquanto tempore, deinde eidem imposuit herbas quasdam, ex monte ad quem discesserat collectas. Mox autem tanta cum facilitate surrexit mortuus, veluti si ex suavi somno fuisset experrectus, prout usque in hodiernum diem commemorant qui præsentes adfuerunt. Atque hæc quidem sufficiant de rebus a viro sancto per Dei gratiam in Italia gestis: supersunt eæ commemorandæ quæ in Francia factæ fuerunt.

ANNOTATA.

a Excidit aliquid, quod punctis notatis indicavimus, de quadam scilicet visione tunc facta.

b Ferdinandus I is fuit: cujus filij, senior, Alphonsus Dux Calabriæ & an. 1494 successor in regno Neapolitano; junior, Joannes Aragonius, anno 1478 creatus Cardinalis a Sixto IV, mortuus anno 1485, dictus Cardinalis Hungarus, quia, secundum Hieronymum Garimbertum, cum titulo Legati Apostolici missus fuit in Hungariam.

c Lanovius Castrum Almarinum Stabiense intelligit, vulgo, Castel à mare di Stabia, inter Neapolim & Sulernum; & dicit Minimos inde expulsos anno 1480: sed apparet quinto post anno, ipso quo mortuus est Cardinalis, hoc factum; cum ante annos tres in Franciam Sanctus abjisset: quod autem illud hic anticipate referatur, sit proper connexionem argumenti, ad manifestandam malevolentiam Cardinalis erga Franciscum.

d MS. Bruxell. pro pere, pater, habet frere, frater: quod mendum quia non potest tribui homini qui in Calabria vixerit, cum isti Principes vel maxime dominarentur, incurioso librario puto adscribendum.

e Totus hic locus quem uncis [ ] inclusimus in MS. Bruxell. sic legebatur, sane confusißime: Anno enim 1497 nobilis Rex Franciæ Carolus Valesius, hujus nominis VIII, Regem Neapolitanum e regno expulit, omnemque Italiam subjugavit. Rex autem Neapolitanus, mortuus in exilio, successorem habuit Ducem Calabriæ fratrem suum, qui & ipse paulo post obiit; eique successit filius ejus Fridericus, prudens & strenuus, qui regnum Neapolitanum sua prudentia recuperavit. Verumtamen post mortem Regis Caroli, quæ Dominica in Albis contigit, Ludovicus Dux Aurelianensis successit eidem Carolo. Excusandum errorem esse supra ostendimus: quid autem si locus adjectus ab eo sit qui Appendicem addidit?

f Ludovicus Sforsa, anno 1500 Novariæ obsessus, capitur 11 Aprilis.

g Excepta Calabria Apuliaque, quæ Ferdinando Regi ex pacto relinquebantur.

h ibi anno 1504 Fridericus hic mortuus est, & in conventu Pleßiacensi, prout testamento caverat, depositus, filium Ferdinandum post se relinquens, qui nullam ex tribus uxoribus prolem tulit.

i Fructus hic fuit, inquit, Isidorus Tuscanus, quod Rex amplissimo privilegio mox dato (extat autem originale in archivio Paulano) permiserit prosequi monasteriorum fundationem, atque etiam Neapolim Minimos advocarit, Sancto in Franciam profecto.

k Nolim absque teste, qui nullus adducitur, asseverare, quod hæc mater fuerit Brigitta, uxor Antonij de Alesso: hoc enim nimium præjudicaret potiori causæ, sustinentis, uxorem Antonij, fuisse sororem germanam ipsius Sancti.

CAPUT V.
Transitus viri Dei in Franciam: res ibidem cum Regibus gestæ.

[34] Quemadmodum vir Dei diu ante prædixerat futurum, [Rogante Ludovico Rege,] ut ipse ac Fratres sui deberent migrare in regionem, cujus non intelligerent linguam, ita factum est: nam Ludovicus Valesius Rex Franciæ, filius Caroli VII, & pater Caroli qui Ducatum Britanniæ acquisivit, audita sancti viri fama, varias legationes misit ad Regem Neapolitanum, ut dictum virum sanctum impetraret, Cum autem hic minime consentire vellet, prædictus Rex Ludovicus Papæ Sixto, tunc Apostolicam Sedem tenenti, supplicavit, [& jubente Sixto Papa profectus,] ut virum sanctum ad se mittere dignaretur, sperans ab eo aliquod levamen morborum, cum quibus conflictabatur. Cui petitioni annuens Papa, geminum mandatum misit bono Patri, ut in Franciam se transferret: & horum Pontificiorum Brevium ipse ego unum vidi in conventu Turonensi. Papæ igitur imperanti obedire volens bonus Pater, in iter se dedit, & Roma transiit Pontificiam benedictionem petiturus; itaque in Franciam. Ibi, sicut narrat Regis Ludovici Legatus, tanta erat compressio virorum ac mulierum, sanctum hominem videre cupientium, [magnam ubique turbam obviam habet.] ut ad eum terra marive pertingere difficillimum esset. Undique autem ad illum adducebantur infirmi sanitatem recepturi: eratque multitudo accedere cupientium fere innumerabilis, propterea quod sanitatem ab eo referrent tam multi; certantibus singulis accipere ex vestitu, ex crinibus, aut quibus utebatur quasque attigerat rebus aliquid, & devotionis ergo solicite custodientibus; donec, quod raperent, nihil amplius viro Dei superesset.

[35] Accidit porro ut bona quædam matrona Romana, aliquod pietatis fovendæ monumentum ab eo petitura, veniret: sed cum ille jam discessisset, [virum in se contumeliosum] pia mulier, ad aliquod sui doloris solatium, cepit nonnihil ex fœno lecticæ, cui incubuerat vir sanctus somnum capiens; illudque devote domum referens, imposuit mensæ. Hoc conspiciens maritus ejus, cœpit ridere uxoris suæ, ut putabat, amentiam; stultamque appellans, arripuit prædictum fœnum, atque in latrinam detulit, uxore nequidquam deprecante. Porro exonerata ibidem alvo, cum fœno illo uti vellet ad corpus tergendum, ipsa qua fœnum tenebat manus cum eodem adhæsit corpori illius; neque prius potuit eam ad se retrahere, quam assecutus esset bonum Patrem, [ab inflicta divinitus pœna liberat.] qui haud modica viæ parte processerat. Mox autem ut ejus benedictionem petiit & accepit, restituta suis usibus manus est, & homo ad sua rediit, magis quam unquam antea in Dei Sanctorumque ejus timore confirmatus. Aurifaber quidam, Gratianopoli habitans, narravit mihi, se vidisse fontem, quem dictus bonus Pater excitaverat in loco, ubi antea nulla potuerat aqua inveniri: quam qui bibunt in hunc usque diem sanantur a febribus.

[36] Mercator quidam Provincialis, qui in comitatu fuit Legati Francici, virum Dei deducentis, narrat, [orationem ejus turbare volentibus invisibilis manet:] idemque confirmat ipse Legatus, quod ex itinere divertens vir Dei ad ecclesiam quamdam orandi gratia, tamdiu illic manserit, ut longioris moræ pertæsus Legatus accersiri eum jusserit. Cumque eum non reperiri dicerent qui missi erant, Legatus ipse cum reliquo comitatu ad ecclesiam abiit. Ipso porro nusquam apparente, suspicati omnes quod fugam cepisset, & vehementer attoniti, exclamare cœperunt, reos se mortis apud Regem futuros. Sed consolabatur eos quidam ex ejus ordine Religiosus, Bertholdus a nomine, qui cum ipso in Franciam venit. Et vero statim ut complevit orationem suam vir Dei, per Dei voluntatem conspectus est ante majus altare, ubi tam diu frustra quæsitus erat.

[73] [Renuit accipere Rege offerente] Cum transitum per Provinciam, Delphinatumque & Viennensem ac Lugdunensem tractum haberent, precibus ejus quam plurimi sanabantur infirmi; usque dum Plessiacum Parci prope Turonas feliciter appulerunt, ubi nobilem Franciæ Regem Ludovicum repererunt, qui magno cum honore & gaudio bonum Patrem excepit. Sed volens caute atque astute agere, propterea quod a pluribus fuisset sub umbra sanctitatis deceptus, decrevit variis modis experiri virtutem servi Dei. Modico igitur post ejus adventum tempore, misit ad eum abacum aureis atque argenteis vasis instructum, ut eis bonus Pater uteretur, [aurea & argentea tasa,] dicens, quod omnia hæc ad ejus monasterium donaret. Sed vir Dei, fraude illius cognita, remisit omnia; & jussit dici Regi, melius facturum restituendo aliena, quam ejusmodi abacos aureis argenteisque vasis instruendo: nequaquam autem convenire pauperi eremitæ utensilia argentea, neque se aliud quam calices ligneos requirere. Tunc Rex magnam multitudinem vasorum stanneorum offerri eidem jussit: sed nec illa admittere bonus Pater voluit.

[38] [imaginem D. V. auream,] His non contentus experimentis Rex tentavit eum alia ratione, & Deiparæ Virginis imaginem ex auro purissimo confectam misit, septemdecim millibus ducatorum æstimatam; obsecrans ut acciperet, eaque ad suam devotionem fovendam uteretur. Sed bonus Dei famulus respondit, suæ devotionis affectum non erga aurum, sed erga Deiparam Virginem ferri, quæ cum filio suo regnat in cælis. Regis autem nuntio dixit, habere se papyraceam imaginem unam, eamque sibi abunde sufficere. Remisit eam nihilominus Rex ternis vicibus, rogavitque ut eam vel ad suos acciperet usus, vel largiretur pauperibus. Verum etiam hoc bonus Pater facere renuit, dicens quod Rex haberet eleemosynarios suos, per quos conveniens esset distribui istiusmodi eleemosynas. Pulchra autem illa & pretiosa imago, donata est postmodum Canonicis Plessiacensibus, qui eam non putaverunt rejiciendam.

[39] [magnum numerum aureorum,] Tertio denique tentavit Rex virum Dei, idque instinctu medici cujusdam sui, Domini Jacobi b Potier dicti, Præsidis in curia Parlamenti Parisiis, & omnium regionum secretorum atque negotiorum arbitri; qui servo Dei invidebat vehementer, eumque conabatur quacumque posset ratione supplantare. Verum prudentia mundana quid valet contra spiritum Dei? Rex ergo solus cum solo agens, ad eum attulit pileum plenum aureis, & bono Patri dixit secreto: Eia, Pater bone, audacter hoc accipe: nemo siquidem resciet: eoque curabis Romæ conventum aliquem tuis Fratribus fabricandum. Verum divino doctus ductusque spiritu bonus Pater, velut stercora repulit oblatos aureos, & adversus Regem exclamavit, ut redderet iis quos olim injuste expilaverat. [& pisces lautiores:] Itaque confusus Rex ab eo recessit. Ut ergo vidit Rex, quod per avaritiam, quæ omnium malorum radix est, superare virum Dei non posset; experiri voluit, num magis per gulæ vitium posset proficere. Pluribus itaque vicibus submisit corbes grandibus piscibus plenos, dicens: si ipse comedere eos nollet, usui socio ejus futuros. Sed bonus Pater neque socio suo permittere esum eorum voluit, sed modicis vilibusque halecibus jussit esse contentum.

[40] [itaque probatus Regi] Ita vir ille sapiens omnem Regis astutiam superavit: qui exinde cognoscens quantæ integritatis virum suscepisset, sic paulatim affici eidem cœpit, ut qui antea fuerat velut lupus rapax & mala fecerat innumerabilia, cum adhuc Delphinus bellum adversu, patrem suum gereret; quique Rex factus multas desolaverat regiones, ipsumque Burgundiæ Ducatum occupaverat post mortem Caroli Burgundiæ Ducis ad Nancejum occisi; per boni illius Patris preces conversus, effectus sit mitis istar agni, tantumque conceperit de suis peccatis dolorem, ut coram bono Patre suis se vestibus exuens, acribus disciplinis verberibusque corpus castigaret, [ipsum in alium virum convertit,] ut plurimum consiliis ejus in talibus utens Hanc Regis conversionem gratam habens fons omnis bonitatis Deus, ex hoc mundo illum ad vitam evocavit meliorem, itaque in Domino obdormivit Rex cum aliis Regibus decessoribus suis, Carolo Delphino unico filio & regni herede post se relicto: relictis etiam duabus filiabus, quarum altera Domina Borbonii fuit, altera Barrii Ducissa: omnes autem sub vitæ finem Dei famulo commendavit, [ejusque demoriui liberos curat:] rogans ut pro iis Dominum deprecaretur. Quod sane fecit perquam diligenter, solicitus admodum ut in Dei timore conservarentur. Delfinus vero, postquam factus est Rex, magnum habuit erga bonum Patrem devotionis affectum, & eidem duos conventus fabricandos curavit, circa annum millesimū quadringentesimum c nonagesimum, alterum prope Plessiacum juxta palatium Regis, alterum Ambaciæ; & constituit annuam mille Francorum pensionem, [Carolum Regem sibi faventem habet,] pro sustentatione Fratrum in dicto conventu futurorum. Fuit autem Rex Carolus eximius zelator Religionis, multumque adlaboravit ecclesiasticæ disciplinæ reformandæ, optimæ indolis Princeps, plenus humanitate & pietate: quippe qui liberalis & largus erga pauperes & pia loca esset; & virum Dei sæpius visitare solitus, ipsi ejusque Fratribus studiose subministraret necessaria, nostramque Religionem auxit vehementer, & Religiosos velut filios suos dilexit, atque in negotiis difficilioribus sæpe consilium a viro Dei expetiit.

[41] Desolationem Britanniæ, diu antequam accideret, vir Dei prævidit: [prædicit desolationem Britanniæ,] cui ut omni possibili ratione occurreret, Britannicum matrimonium tractare non est gravatus, mittens eum infinem ex suis Religiosis duos cum litteris ad Regem d Ducemque. Iamque res ferme conclusa erat, quando diabolus, mali omnis & discordiæ auctor, tractatus bene coalescentes dissolvit. Et vero iniquitates atque peccata Britonum, quorum jam plena erat mensura, præcipuum fuerunt dictæ concordiæ impedimentum; quibus exigentibus Creator omnium Deus, nolens mortem peccatoris sed magis ut convertatur & vivat, punire eos misericorditer voluit. Quamvis autem bonus Pater efficere tunc nihil potuerit, [Regis cum Britanna matrimonium,] futurum tamen prædixit ut Rex dicti Ducis Britanniæ filiam uxorem acciperet: quod & factum e est. Postquam enim Rex Britanniam erat depopulatus, desponsavit sibi unicam ducis heredem & filiam: quæ statim atque cum Rege in Franciam venit, accessit ad bonum Patrem visitandum. Hic vero utrique dixit, matrimonium istud nimis sero coaluisse: Reginæ autem significavit, quod paritura esset tres mares & filiam unam, qui magnas essent res patraturi, si Rex & Regina Dei mandata sedulo custodirent: sin minus, [& prolis ex eo nascitura fortunam,] excindendum divinitus truncum & ramos in utilis vineæ. Neque minus evenit quam prædixerat: Regina siquidem ex Rege Carolo tres liberos genuit, brevis vitæ omnes; ex Rege autem Ludovico, qui successit Carolo, filiam unam f.

[42] Quo tempore ad S. Albinum est pugnatum, per duos & viginti dies clausum se in cubiculo continuit bonus Pater, [victoriam & salutem Regi precibus obtinet.] solis duobus quaternorum denariorum panibus & aqua ad potum contentus: ideoque pie creditur per illius preces obtentam Regi fuisse victoriam. Similiter, tempore conflictus g ad Forum-novum, reclusit se bonus Pater absque omni vitæ sustentaculo: quia cognoscebat in spiritu Regem teneri obsessum ab inimicis suis, Venetis, Lombardis, Italis, aliisque. Nec immerito creditur bonum Patrem exorasse Deum ut Regem erueret e manibus hostium suorum juratorum; omniumque communi consensu dicebatur, miraculum evidens videri, quod ex tanto periculo Rex evasisset. Festis etiam Ecclesiæ solennioribus in sua se camera recludebat, nihil comedens, & nemini loquens per septem vel octo dies.

[43] Quo tempore proposuerat approbandam Regulam, qua suis præscribebat abstinentiam a carnibus, [derecta dæmonis frau, de,] transformavit se diabolus in Angelum lucis, & dixit ei, velle Deum, ut Regula conformaretur Euangelio S. Lucæ, atque ut permitteretur Fratribus comedere quidquid apponeretur. Hac denuntiatione deceptus vir bonus, continuo designavit duos e Fratribus, qui hac de causa Romam h irent ad Innocentium Papam. Sed hi cum itineri jam essent accincti, baculosque in manibus & peram haberent in humeris, [stabilit Regulam victus quadragesimales:] subsistere eos bonus Pater jussit: revelaverat enim eidem Deus, primum propositum, solos quadragesimales cibos Religiosis permittendi, optimum esse: atque in hunc modum multo post approbata est Regula, i qualis etiam num viget, ab Alexandro Papa, anno millesimo quadringentesimo nonagesimo secundo. Sæpe per noctem tumultus ingens strepitusque in ejus audiebatur cubiculo, velut curruum discurrentium, [sæpe a demonibus cæditur:] hominumque ingentes catenas post se trahentium: post quod non raro vulneratus inveniebatur vir Dei, quomodo ipse ego eum vidi aliquando. Credibile autem est, quod dæmones, uti per ora energumenorum variorum sunt confessi, pluries eum diverberarint: quo fiebat, ut harum intemperiarum diabolicarum conscii, formidarent cubiculo viri Dei propinqui habitare. Alias accidit virum Dei ægrotare tam graviter, ut moriturum metuerent Fratres: suaserunt itaque ei Sacram Communionem sumere. [ad mortem ægrotans mox sanum se fore prædicit.] Qui respondit eis: Ne soliciti sitis, omnes enim communicabimus die Jovis proximo: qui erat ipsius Sanctissimi Sacramenti dies festus, quod & factum est. Accessit enim cum aliis ad altare totus sanus. Quantumcumque vero magna gravabatur infirmitate, numquam medicinam corporalem ullam exhiberi sibi passus est, unico Dei auxilio contentus.

ANNOTATA.

a Isidorus lib. 3 cap. 2 socios itineris a Sancto designatos nominat, P. Fr. Bernardinum de Cropalati ejus Confessarium, & P. Fr. Joannem della Rocca: sed non indicat unde hoc acceperit.

b Victonus Coctier scribit: fuit autem Regi, ob vitæ producendæ desiderium nimium, adeo carus hic medicus, ut, teste Comineo, pensionem menstruam 10000 scutorum ei assignaverit, præter dignitatis Præsidialis stipendium,

c MS. Bruxell. quatre vintz & six, id est 86 pro quatre vintz & dix, id est 90, quem istius seculi annum Ambaciacensi conventui aßignat Hilarion, & præcedenti fundatum dicit Pleßiacensem. Ignoscenda librario fuit unius litteræ mutatio, potius quam ei qui in margine scripsit, pro six legendum seize, id est 16; sic enim notaretur annus 1496, circa quem alios conventus, puta Branca curiensem & Gianensem, ab aliis fundatos memorant chronica.

d Franciscus Dux Brittanniæ: cui, ex Caroli Regis sorore, erat filia & Ducatus heres unica, Anna.

e Anno 1491, 6 Decembris, tertio mense post mortem Francisci Ducis, sexto post pugnam sant-Albinensem 28 Iulii commissam, quavicti Britones, Franci victores fuere.

f Claudia hæc fuit, postea Francisci I Regis uxor, nataan. 1499. Genuit quidem eadem Anna filiam aliam, Renatam nomine, sed toto decennio juniorem Claudia, atque adeo natam diu postquam hæc scripta sunt. Genuit etiam filios duos Delfinos, sed anonymos & ante cerimonias baptismales extinctos: qui quo præcise nati sint tempore, nusquam invenimus: crediderim & ipsos natos postquam hæc scripta sunt.

g Forum-novum, ad radices Apennini situm oppidum, octo millibus a Parma: pugnam anno 1495. 6 Maii ibi pugnatam fusißime describit Comineus, qui interfuit, lib. 8. cap. 5.

h Defunctus est Innocentius VIII an. 1492 mense Iulio, eique mense Augusto suffectus est Alexander VI.

i Scilicet usque ad tempus hujus scriptionis, antequam promulgaretur alia Regula, ab eodem Pontifice an. 1502, 20 Maii approbata.

CAPUT VI.
Miracula quæ sanctus fecit in Francia: conventus in eadem fundati.

[44] Domina de Bourbon, a pro singulari qua erga virum Dei utebatur fiducia, eidem quærebatur, [Ducissæ Barboniæ sterili] quod liberos nec haberet nec habuisset unquam. Ipse vero eidem respondit: Ne id tibi curæ sit Domina: prius enim quam discedam ex Francia sobolem gignes. Alias autem eidem Dominæ rescribens, hæc verba inseruit; Diligens esto, Domina, in referendis Regi Regum gratiis, quia prolem brevi habitura es. Cumque nos diceremus bono Patri, ista non scribi absque periculo scandali adversus totum Ordinem creandi, si secus accideret; respondit bonus Pater: [filiam promittit:] Sinamus Deum agere quod placuerit: & brevi nata filia est, Susanna nomine, quæ etiam nunc b vivit. Quamobrem prædicta Domina fundavit conventum Giemensem supra Ligerim Ordini viri sancti S. Francisci de Paula, anno millesimo quadringentesimo nonagesimo c octavo. Regina quoque, Brittanniæ Ducissa, infirma cum esset, [sanat Reginam Franciæ.] neque medicinis adhibitis quidquam proficeret ad sanitatem, commendavit se precibus boni Patris, ab eoque tria poma recepit. Quæ licet medici comedi vetarent, dicentes quod propter summam debilitatem stomachi mortem essent allatura, comedit tamen; plena fide asserens, quod ab illo missa nocitura non essent. & valetudinem brevi recuperavit.

[45] [Cera ab eodem benedicta] Sanctitatem porro suam ut occuleret vir Dei, panem & cereos benedictos dabat infirmis, quorum morbos sola oratione curaverat, Dei gratia præveniente. Erat autem notatu dignum, quod quæ ab eo mittebantur ægrotis, plerumque medicinæ regulis essent contraria; ut sanati beneficium adscriberent uni Deo, vero corporum & animarum medico. Nobilis quidam ex famulatu Regis, Carolus de Vio dictus, incidit in furiosam febrim, eaque impellente agebat plurima, qualia ex perturbato cerebro solent ridicula fieri. [sanatur febris furiosæ,] Hic quodam die ab uxore sua postulavit particulam cerei, a bono Patre benedicti, & fronti suæ imposuit, orans Deum, ut si bonus Pater verus esset Dei servus, quemadmodum vulgo ferebatur, sanitatem sibi dignaretur reddere. Testaturque idem nobilis, ipso momento sublatum a capite dolorem esse, velut si pileum quis abstulisset: exindeque prorsus sanum fuisse se. Alius nobilis Britto refert, nocte quadam incubuisse domui suæ tempestatem tam horrendam, ut se suaque funditus perire crederet: statim autem atque candelam, [sedatur tempestas,] a bono Patre benedictam, accendi jussit, fiduciam habens quod benedictiones ejus efficaciam obtinerent a Deo; dissipatum instar venti fuisse turbinem, unde ruinam metuebat.

[46] [liberantur puerperæ.] Prægnantes plurimæ, inter puerperii dolores & angustias diutius cruciatæ, cum vitæ suæ fœtusque periculo, ubi accensæ fuerunt ejusmodi candelæ, & dictum quinies Pater & Ave, prius quam cerei essent consumpti prolem edebant, valentem valentes, per merita & intercessionem boni Patris: idque toties accidit in Italia, Francia aliisque locis, ut numerus sic adjutarum iniri nequeat. Alius nobilis Gregorius de Vio, ex cohorte Ducis d Aurelianensis, cum in conflictu Partiniacensi e apud Pictones, [cuidam percusso vita servatur.] supra pileū suum portaret unam ejusmodi candelarum; gravis petra, machinis librata, in caput ejus decidit. Sed quem mortuum non dubitabant socii, eum sine vulnere astare obstupuerunt: ipse autem peracto conflictu, tanta miraculi evidentia motus, renuntiavit seculo, & statum religiosum est amplexus.

[47] [Videtur Sanctus sublatus a terra,] Inventus est aliquando bonus Pater Plessiaci prope Turonas in ecclesia, quinque vel sex cubitis elevatus a terra: ex quo cognosci potest fervor & dulcedo orationis ejus, cum spiritus carnem sursum raperet: erat enim totus Angelicus, imo Seraphicus, cor & corpus suum continuo in Deum elevans. Atque hoc testata est Anna, Domina Borbonii, filia Ludovici & soror Caroli Regum. [serpentes & ignem innoxie tractans] Quando ædificabatur conventus Plessiacensis, visus nonnumquam noctu est serpentes capere, extraque conventus ambitum citra noxam deportare: nolebat autem vel ipsos vel aliud quodcumque venenatorum animalium interfici. Sæpe etiam conspectus est ignem manibus aut sinu gestare citra adustionem, eumque deferre in cellam suam, in qua tamen caminus non erat: alias vero in eadem per maxima frigora perseverare sine igne. Ignis autem ita miraculose deportati testis est Fr. Ægidius Biturix, aliique plures Fratres fide dignissimi.

[48] Famulus Dei, de virtute in virtutem progrediens, modici temporis spatio plurimos pulchros conventus sui Ordinis fundavit in Francia, [plures conventus fundat in Francia:] de mandato Principum & cum auxilio fidelium: videlicet Turonibus, Ambaciæ, Gianij, fParisiis, in g Castello-Ebraldi & h alibi. Burgundiæ Gubernator, nomine Joannes de Baudrincourt, rosarium habebat, a viro sancto sibi donatum: casu autem accidit, ut cum aliquando dominum suum ministri exuerent vestibus, rosarium illud, quod ligneum erat, ipsis non advertentibus laberetur in ignem. [rosarium ab eo acceptum manet incombustum.] Porro cum mane facto rosarium suum requireret Dominus, nuspiam illud reperiri potuit, donec hesterni foci cineres commovere cœpit aliquis, ignem structurus: tunc enim inter eos repertum est, prorsus illæsum ab igne. Hoc viso, auxit Dominus ille suam erga virum sanctum devotionem, & Ordini ejus ædificavit i conventum prope domum suam Blæsensem in Campania, in loco qui dicitur Domina nostra de Bracquencour, Lingonibus distans leucis septem, & quatuor a Clara-valle.

[49] Soror Fr. Matthæi Michaelis, spe prolis concipiendæ diu frustrata, [juvantur sterilis una,] intercedente pro ea Fratre prædicto, accepit a bono Patre siccas quasdam herbas: deinde per ejus merita filiam peperit, quam ad memoriam beneficii conservandam voluit nuncupari Franciscam. [& altera amens.] Vir quidam Ambaciæ, uxorem mente motam, adduxit ad bonum Patrem: qui eam jussit orationem Dominicam cum Symbolo Apostolorum recitare: postero autem die sana apparuit. Generalis Præfectus Picardiæ tempore Caroli Regis octavi, [fundantur conventus Ambianensis] Dominus de Sandricourt, cum uxore, præ magna qua erga virum sanctum ferebantur devotione, auctores fuerunt conventus Ambianensis ædificandi, anno millesimo quadringentesimo nonagesimo octavo.

[50] Episcopus Gratianopolitanus, Alemannus dictus, ex nobile inter Delphinates stirpe de la Val oriundus, venit ad virum sanctum, Ambaciæque cum eo non sine difficultate magna collocutus de negotiis suis, ab eo summe consolatus recessit. Nepotes k ejusdem aliquando febribus detenti, statim ut panem a viro Dei benedictum comederunt, liberati sunt: quamobrem Episcopus, [& Gratianopolitanus:] magna erga ipsum devotione concepta, eum in Patrem suum spiritualem elegit, ipsique conventum fundavit prope Gratianopolim, ubi tunc morabatur. Verum inimicus omnis boni diabolus fundationem eam voluit impedire, per consanguineos aliosque multos conatus Episcopum abducere a consilio illo. Cum autem videret dæmon hac ratione nihil se proficere; destruere tentavit quæ moliebatur Antistes: effecitque ut prima navis, quæ lapides subvehebat ad ædificium, submergeretur in Isara, ipsaque & lapides una perirent: deinde incendit campanile ecclesiæ. Sed bonus Antistes novum extrui jussit, [in eoque S. Blasii Reliquiæ collocantur.] suamque in eo magnanimitatem probavit. Idem Episcopus in prædicta ecclesia, anno millesimo quadringentefimo nonagesimo nono, consecravit altare dexterum sacellorum, in honorem S. Blasii: cujus insignem Reliquiam, colli scilicet vertebram, eatenus cum corpore S. Hugonis Carthusiensium fundatoris asservatam, ipso consecrationis die ibidem donavit, coram D. Francisco de Puteo Carthusiano, tunc Officiali suo, & Collegio Gratianapolitano, aliisque viris honestis: multaque ibi miracula fiunt super infirmos, pro quibus referendæ sunt gratiæ Deo & virgini Mariæ, ac bono patri S. Francisco de Paula, Sanctoque Blasio, & omnibus Dei Sanctis.

[51] [Energumena Romæ, exorcismis frustra tentata,] Mulier quædam ex Delphinatu serpentem gestabat in corpore: quæ panem a viro Dei benedictum, atque ab ejus Fratribus sibi datum comedens, eumdem serpentem continuo emisit sana. Miserat aliquando Romam duos ex Fratribus bonus Pater pro suæ religionis negotiis, Fratrem scilicet Antonium de Ponte & Fr. Petrum Gilberti ex partibus Franciæ. Hi cum appulissent in urbem, invenerunt ibi energumenam ex Picardia: quæ sæpius posita fuerat intra columnam illam l ex qua prædicans salvator noster Iesus Christus in Hierusalem, convitium pertulit dicentium sibi, dæmonium habes: sæpius etiam a S. Petri Canonicis adjurata numquam potuerat liberari. Quodam igitur die cum extra columnam adstaret energumena, prædictus Fr. Petrus Gilberti voluit experiri, an bonus Pater vere Dei servus & amicus esset. Et accipiens cordulam, quam sibi vir Dei donaverat, imposuit eam collo mulieris, dixitque: Impero, ex parte Dei & Fr. Francisci de Paula Patris nostri, ut, [ad nomen Sancti liberatur a dæmone.] si est verus Dei famulus, quemadmodum credimus, exeas ab hac muliere, neque ei deinceps molestus sis. Quȩsivit etiam ex diabolo, an nosset bonum Patrem. Respondit autem quod bene nosset nequam illum barbatum & rapetiatum: qui magno rebus suis impedimento esset: nihilominus eumdem a se egregie verberatum esse & multas pertulisse molestias, quas aliis atque aliis vellet cumulare, tam per se quam per ipsiusmet Religiosos, eo adducendos molitionibus suis: neque quieturum prius quam ipse a cœpto suo propositoque bono desisteret: se enim eum esse qui Adamum expulisset e paradiso, & S. Antonium tam crudeliter verberasset. Tandem tamen a muliere egressus est dæmon, bono Patri & Religiosis ejus omnibus multa impedimenta nec vana minitans, qualia deinde passus est, non ab externis dumtaxat, sed etiam ab ipsis suis Religiosis m; ut dicere posset cum Salvatore: Qui edebat panes meos, magnificabat super me supplantationes. [Ps 40, 10] [Cardinali captivo libertas prædicitur.]

[52] Quo tempore Cardinalis Ascanius, frater Ludovici Ducis Mediolanensis, captivus detinebatur Biturigibus in Francia; jussit ei dici bonus Pater, forti ut esset animo, & eam calamitatem ferret patienter Deo fretus: futurum enim ut brevi suæ restitueretur n libertati. Quod cum factum esset, beneficium viri Dei meritis acceptum gratus retulit Cardinalis.

ANNOTATA.

a Anna, Caroli VIII soror, quæ Petro Borbonio nupserat, & Rege pupillo rempublicam administrarat.

b Nata Susanna an. 1491, & anno 1505 Carolo Borbonio nupta, sine liberis deceßit an. 1521, ut habent Sammarthani tom. 2 Historiæ genealogicæ.

c MS. Bruxell. En l'an mil quatre cents quatre vingtz & dix, id est anno 1490, errore librarit, qui scribere debuit, & dishuict, ut sit annus 1498, & sic correximus. Distat autem Giemium, juxta Lanovium, 13 leucis Gallicis ab urbe Aurelia; Genabum veteribui dictum contendunt aliqui: hoc certum errasse eos qui Genuam aut Genevam hoc loco intellexere.

d Ludovicus hic fuit, postea Rex Francorum, nominis istius XII.

e Partiniacum in Gastinia, ubi Thoëdus fluvius originemsumit, juxta Papirum Massonium: oppidum autem illud, vulgo Partenay dictum, captum dirutumque est anno 1486, in eo bello quod Regi fuit contra Comitem Dunensem, ipso invito regressum in Galliam, uti describit Belcarius lib. 4 num. 30.

f Conventus Nigeonensis, duabus ab urbe leucis supræ Sequanam situs, nomen habet a turri quadam, de Nigeon dicta; cujus ruinas, anno 1403 donatas ab Equite Morliere, ædificando intra eas conventui angustiores esse intelligens Anna Regina, adjecit varia prædia, de quibus vide Lanovium.

g Conventus in Castello Ebraldi diœcesis Pictaviensis, anno 1495 fundatur per Ioannem Nemorosii Ducem.

h [Conventus ab auctore prætermissi.] Puta, juxta Hilarionem pag. 437 & seqq. Frejusii in Provincia an. 1490, qui an. 1571 ad Cordigeros transiit; Malacæ in Hispania 1492, Castellerii in Cenomanis an., 1493, Genuæ an. 1494, Romæ an. 1495, Anducharii in diœcesi Hispalensi an. 1495; tres in Bohemia & Moravia sub Maximiliano Imperatore post an. 1497, Abbavillæ an. 1499, Mongaugerii in diœcesi Turonensi & in Portu S. Mariæ diœcesis Hispalensis an. 1502, quando hæc scribebantur. Postea eidem Sancto, adhuc in vivis agenti, accessere, conventus Tolosanus an. 1503, perperam a Lanovio ad an. 1490, relatus; Ecziensis, in diœcesi Hispalensi 1506; eodemque anno restituti sunt Minimi,per Magnum Capitaneum Alphonsum Cordubensem, in eum unde Cardinalis Hungarus eos expulerat locum: ac denique anno 1507 advocæti Bomerias Burgensis diœcesis: ut omittam Nannetensem Blesensem, Burdegalensem conventus, quos eidem Sancto viventi promissos scribit idem Hilarion.

i Anno 1496.

k Goffredus Allemand & Petrus de Terrail, qui unus post alterum fuerunt Regii Locum-tenentes in Delfinatu, inquit de his agens Isidorus.

l Dicta vulgo Columna Sancta, quæ juxta sacellum Gregorianum posita in Basilica Vaticanæ, olim prope ipsam sanctorum Apostolorum confeßionem stabat, supra partem quamdam arcus triumphalis, prout eam describit Ioannes Serveranus, in sacris memoriis VII ecclesiarum pag. 108. nunc autem submota est, uti & alia quædam a basilicis aliis, sanctitatis non satis certæ monumenta.

m Altum de his apud omnes Ordinis scriptores silentium.

n Vide Belcarium lib. 8 num. 30, ubi narrat quomodo an. 1500, ipso Duce capto Novariæ, Cardinalis Ascanius Sforza, turpi suorum proditione in manus Venerorum venerit, atque ab his Carolo Regi traditus sit. Libro autem 9 num. 42 dicit, quod Ambasianus Cardinalis, ad Pontificatum aspirans, post mortem Alexandri VI an. 1503, Ascanium, ea spe biennio ante eductum e turri Biturigum (ubi aliquot annos [corrige menses] in custodia fuerat) Regi reconcialiarat, honorificeque habendum curarat.

EPILOGUS

Titulus Gloriosi Sancti hic in principio assumptus, & alia deinceps sequentia persuadent, hujus epilogi auctorem esse diversum ab eo qui Vitam scripsit antequam moreretur Sanctus: nam hic velut de mortuo agitur, quando indicatur multitudo venientium & vota ferentium ad sepulcrum, & laudatur consuetudo Sanctorum tumulos visitandi.

[53] Quicumque legitis acta & miracula gloriosi Sancti Francisci de Paula, hic prænotata, [Hactenus scripta fidem merentur] si ea arguere vultis & impugnare, dicentes quod sufficienter approbata non sint, quodque ea si vidissetis ipsi crederetis; respondemus vobis, quod qui numquam Romæ aut Hierosolymæ fuerunt, non cunctentur credere Romam & Hierosolymam vere existere. Si Dominus noster Iesus Christus divinitatem suam, sanctissima Mater virginitatem, Sancti Sanctæque Paradisi sanctitatem suam non occultassent, facile fuisset diabolo impedire nostræ redemptionis opus, Deiparæ Virginis perturbare devotionem, & plurium Sanctorum Sanctarumque Dei conversationem angelicam infestare. Sancti a Deo electi, a Iesu Christo edocti sunt, quamdiu in hoc exilio vivunt, vanam gloriam solicite evitare: ut enim S. Gregorius ait, deprædari desiderat qui thesaurum publice portat in via. Itaque monet Sapiens: Conclude eleemosynam in corde pauperis, [quamvis Notarii manu signata non sint:] & in Euangelio dicitur, Nesciat sinistra quid faciat dextera tua. [Ecli 29, 15, Mat, 6, 3] Consideremus quam multi eremitæ solis herbarum radicibus victitantes, habitationem suam inter feras silvarum elegerint: qui cum per suas preces & merita sanitatem pauperibus languentibus aut ægrotantibus impetrassent a Deo, non requirebant in locis istis desertis Notarios: sed satis eis erat quod pauperes sanati gratias Deo redderent, neque raro ijsdem inculcabant id quod Christus Dominus leproso sanato, & alias post suam Transfigurationem discipulis Joanni, Jacobo & Petro injunxit, Nemini dixeritis visionem. [Luc. 5, 117, Mat. 17, 9]

[54] Sanctus Augustinus affirmat, carnalia miracula spiritualibus tanto esse minora, [præ his tamen æstimanda miracula spiritualia.] quanto terra minor cælo est: multoque esse amplius resuscitare animam, quæ est imago Trinitatis; quam vivificare corpus, in quo est species nostræ humanitatis. Vivificatum enim corpus denuo in corruptionem tendit natura sua: anima vero, ad vitam gratiæ reducta, ad vitam tendit gloriæ, numquam finiendæ. Consideremus igitur non tantum carnalia, sed etiam spiritualia hominis Dei miracula, in suis Religiosis, tanta cum austeritate & abstinentia viventibus: sæpius enim contigit, ut qui in seculo vitam deliciis affluentem imo diabolicam duxerant, ad mores Angelicos se receperint, pœnitentiæ desertum ingressi.

[55] [corporalia fuerunt in omnibus clementis,] Sed quia carnales homines carnaliter sentiunt, & qui de terra est de terra loquitur, considerate, si placet virtutes atque miracula hominis Dei; & manifeste videbitis quod elementa omnia ejus imperiis servierunt. Ignis quidem, quando ardentem calcariam ingressus restauravit, quemadmodum supra dictum est, flammantesque prunas, & feruens oleum nudis portavit aut excepit manibus, sine ullius læsionis aut noxæ vestigio, ad suæ testimonium innocentiæ. Aqua vero, cum suas posuit tempestates, invocantibus ipsum qui in presenti naufragii discrimine se videbant constitutos, & candelas ab eo benedictas accendentibus: in quo eximia illius patescit potentia. Plurimi pestiferis auris afflati, ab epidemiæ, febrium, aliorumque contagiosorum morborum incommodis sanati sunt. Feminis sterilibus conceptus felix obtigit, & partus filiorum ac filiarum. Leprosis & incurabiliter ulcerosis restituta carnis integritas est, mutis loquela data; rupturæ, fistulæ, vulnera in cruribus aliisque membris solidata: panis & vinum, cum necessitas posceret, copiose multiplicata sunt: debiles gradiendi facultatem adepti, serpentes & dæmones ejecti ex corporibus; mortui denique suscitati; quos postea per Dei gratiam longo viventes tempore videre erat ambulantes, loquentes, bibentes & comedentes, propterea quod illius invocassent auxilium.

[56] [& circa omnis generis necessitates.] Candelæ ab eo benedictæ flammisque injectæ, domorum restinxere incendia: eædem tonitrua tempestatesque sedarunt, laborantibus mulieribus expedivere partus desperatos, & tam ipsæ quam rosaria & cordulæ resque aliæ similiter ejus precibus consecratæ, pluribus terra marique periclitantibus fuerunt salutares. Alii cum ipso colloquentes, alii eidem se commendantes, alii quidpiam rerum ejus portantes, alii suam in eo fiduciam collocantes, a diversis periculis & ærumnis sunt eruti, in bellis, in prȩliis, ex carteribus, ex tribulationibus, terra marique. Quam multi per eum magnis ditati virtutibus, bonis instituti moribus, ad peccatorum contritionem & salutis viam sunt adducti! Infinita sunt quæ supra naturæ ordinem operatus est in creaturis miracula: ex quibus cognoscitur Dei presentia, in suo famulo potentiam eximiam exercentis. Quicumque in ipsum spem firmam reponunt, & quæ sibi quotidie sunt ad salutem necessaria pro Dei honore per ejus postulant interventionem, gratiam & salutem se consequi gaudent: idque patuit in tot personis honestis, plurimum desolatis, qui consolationem per ejus adepti merita, magno postea venerunt numero ad vota sua in signum gratitudinis offerenda. Quod si omnes illi qui efficaciam deprecationum ejus in se suisque veraciter experti sunt, cis atque trans montes, ex variis collecti nationibus, omnes in unum coram te sisterentur, facturi te de veritate certiorem; impossibile tibi foret omnium depositiones distincte excipere vel audire.

[57] Hic vero posset interrogare aliquis, Cur non ij omnes exauditi sunt, [non sunt exauditi omnes,] qui ejus opem imploraverunt? In promptu autem responsio est, multos languere corporaliter ut spiritualiter vivant, unde & Paulus dicebat. Quando infirmor tunc potens sum. [2 Cor. 12, 10.] Ex eoque patet majus bonum in omnibus a Deo intendi: nam, ut dicit Magister sententiarum, permittit Deus curatque diabolus variis nos afflictionibus tribulationibusque, temporalibus & corporalibus affligi, aut ut humiliemur, probemur, ac mereamur, aut ut a peccatis emundemur castigati. Quare quoties ad Sanctorum sepulchra accurrimus, aliquam postulaturi gratiam; inspiciunt illi in Verbum divinum, cognoscuntque finem intentum a Deo, atque illius voluntatem: cui si placentia & nobis salutaria peteremus, credibile est utique certo concedenda: [quia non omnibus expediebat.] sed quia sæpe corporalia & temporalia spiritualibus æternisque bonis præferimus, ideo non exauditi repellimur. Qui Papatum, regnum, imperium, monarchiam hujus seculi postulat, ne minimam quidem divinæ veræque lætitiæ desiderat portionem: quare Dominus noster Jesus Christus, videns quod discipuli sui sæpius a se peterent res terrenas neglectis cælestibus, eos arguit, dicens, Usque modo non petistis quidquam: quasi diceret, Petite salutaria quoad animam, scilicet vitam æternam, & accipietis &c. [Ioan. 16, 24.]

[58] Credimus prudenter quod homo Dei S. Franciscus de Paula habuerit fidem Patriarcharum, in eo quod patriam suam & consanguineos deseruerit, velut alter Abraham, cui dictum fuit, Egredere de terra tua & de cognatione tua. Judicare possumus ipsum habuisse spiritum Prophetarum: [epitome virtutum ob quas Sanctus meretur adscribi, Patriarchis, Prophetis, Apostolis,] plurimas enim res futuras prænuntiavit, & sæpe, cum imminentes Ecclesiæ calamitates, bella videlicet, famem aut pestilentiam prævideret, copiosis perfundebatur lacrymis. Patet quod habuerit zelum Apostolorum: in omnibus enim Dei honorem & miserorum peccatorum salutem quærebat. Austera illius conversatio, salubris nobis omnibus prædicatio erat: in hoc autem videbatur intentus semper, ut parum comedens & parum quiescens, oraret & laboraret multum. Voluit & ordinavit per Regulam suam, ut sui religiosi non nisi in fœno cubarent ac stramine, quemadmodum Christus Dominus in præsepio inter bestias collocatus. Cilicium eidem erat fere perpetuum; disciplinæ aliæque macerationes corporis frequentes; jejunia & vigiliæ supra modum prolixæ. Pauperibus aliterque in corpore vel spiritu afflictis compatiebatur tenerrime, multumque dolebat tot peccatores impie impudiceque vitam ducere, ac demum æternæ vitæ dispendia pati: videns autem quomodo iidem Jesum Christum blasphement & iterum crucifigant, toto corde & corpore mortificatus juge sustinebat martyrium. Patet etiam per prædicta, quod homo Dei inter sanctos Confessores numerandus veniat: [Confessoribus,] orationes enim & preces ejus plenæ erant virtutis atque vigoris, adeo ut per eas infirmi plurimi sanati, quidam corporaliter defuncti ad vitam, plures spiritualiter extincti ad gratiam sint reducti. Quia vero a prima infantia vitam duxit Angelicam, debet etiam inter Virgines computari, [Virginibus.] qui coram Rege Regum & Virginum Virgine dulcisonos hymnos & cantica concinunt. Denique virtutum omnium ornamentis ita condecoraverat illum Omnipotens, ut jure vocari secundum Ecclesiasticum possit, Vas auri solidum, ornatum omni lapide pretioso, eique applicandum sit istud Psalmistæ, Magnificavit Dominus Sanctum suum. [Ecli. 50, 10, Psal. 4, 4]

APPENDIX.
Post Canonizationem adjecta.

[59] [Iterata virtutum recapitulatio.] Hic libellus, qui fuit coram sanctissimo Patre, Leone Papa ejus nominis decimo, productus, circa vitam, famam & miracula servi Dei; tantaque & tam mirabilia, qualia hic continentur; aliaque in his minime comprehensa, quæ Creator Deus fecit facitque quotidie per preces & intercessionem fidelis sui famuli; convincunt virum Dei raræ devotionis dono excelluisse, ad stuporem omnium, quicumque ipsum hunc libellum viderunt aut legerunt. Legem namque naturæ, scripturæ, & gratiæ observare perfecte conatus est; corde & ore amans atque honorans Deum, totaque mente & animo incumbens in ejus obsequium & obedientiam. Virtutes morales, cardinales atque theologicas gratiose possedit. Generose pariter ac gloriose conquisivit beatitudines promissas sanctis Patriarchis & Prophetis, Apostolis, Martyribus, Confessoribus, Virginibus, Eremitis & Anachoretis. Velut alter Elias aut Joannes Baptista, mundum, carnem, dæmonem victoriose supplantavit; laudabilis in pueritia, caritate fervens in adolescentia, honorabilis in juventute, multum amabilis in senectute sua, & omni vitæ suæ tempore vigilans. Annos * nonaginta sic egit in pœnitentia, ut in melius semper atque de virtute in virtutem indesinenter proficiens, perseveraverit in omni devotione & studio sanctæ religionis. Quæ quidem religio bonis religiosis quasi paradisus terrestris est, in quo vir Dei sic est versatus, ut exinde ascenderit ad Paradisum cælestem, ibi sine fine regnaturus cum Rege Regum & virgine Virginum, Angelis, Archangelis & omnibus sanctis, Amen.

[Annotatum]

* De ætate Sancti vide dicenda infra.

PROCESSVS INFORMATIVI AD CANONIZATIONEM.
Ex originalibus authenticis MSS.

Franciscus de Paula, Fundator Ordinis Minimorum (S.)

PRÆFATIO D. P. COLLECTORIS.

[Horum exempla, rogante Franc. Vitono.] Processus hos, qui omnibus fere de S. Francisco Paulano scribentibus fuere pro fundamento, Franciscus Victon, cujus in Commentario facta mentio, curaverat Romæ ex originalibus describendos circa annum MDCXXV, & Parisios attulerat. Id cum ex Præfatione Fr. Hilarionis de Costa cognovißemus, suggeßimus R. P. Philippo de Mesemacre, ante hac memorato, æquum videri ut pro suo erga sanctum Fundatorem zelo, ad commune Provinciæ Belgicæ solatium & operis hujus nostri instructionem, aliud exemplum describeretur, quod in archivio conservatum Bruxellensi, tantæ dignitatis & auctoritatis monumenta hisce etiam partibus faceret esse communia, eoque minus obnoxia periculo jacturæ irreparabilis, quo plura extarent eorumdem ecgrapha. Placuit humanißimo viro consilium, & curavit executioni mandandum fideliter, per Reverendos Patres Conventus Parisiensis: qui continuo protulerunt quatuor codices MSS. singulos Notarii publici subscriptione munites, hac quæ sequitur formula.

[Romæ descripta, & cum originalibus collata,] In nomine Domini. Amen. Præsens copia extracta fuit ex suo proprio originali, penes me exhibito, per R. P. F. Bernardum Mathalin, Ordinis Minimorum S. Francisci de Paula in Venerabili Conventu Sanctissimæ Trinitatis Montis-Pincii de Vrbe; cum quo collationata per D. Lauretum Leporem, unum ex juvenibus officii mei Notarii publici, concordare asseruit: in quorum fidem &c. Datum Romæ ex ædibus nostris, anno a Nativitate D. N. Jesu Christi MDCLVII, Indictione X, die vero XX mensis Septembris, Pontificatus autem Sanctissimi in Christo Patris & Domini nostri D. Alexandri divina providentia Papæ VII, anno ejus tertio.

[atque notarialiter authenticata,] ✠ Ita est pro D. Sebastiano Cesio causarum curiæ Em. & Rev. D. Cardinalis vicarii Notario, Ovidius de Auhillis Sabinus, civis Romanus, Notarius publicus, & officii dicti D. Cesii Administrator.

De horum autem, videlicet Sebastiani Cesii & Ovidii de Auhillis, auctoritate legali, fidem faciebat Martius, miseratione Divina Episcopus Albanensis, S. R. E. Cardinalis Ginettus, S. D. N. Papæ Vicarius & Iudex Ordinarius, singulorum codicum authenticationi subscribens per manum Bernardini Reivetanessi, pro D. Lauro Pino Notario signantis die XXVII Septembris.

[Parisiis fideliter fuere transumpta.] Transumpta autem, unde hæc accepimus, concordare cum authentico, quod servatur in conventu Minimorum Parisiensium ad plateam regiam, desumpto ex originali Romano, fidem fecere subscribendo, die XXVI Septembris anno MDCLXVIII, Lutetiæ Parisiorum in prædicto conventu, Fr. Franciscus de Varregge Provincialis Provinciæ Franciæ, ejusque Collegæ Fr. Claudius du Puys, & Fr. Antonius Iaul, pro duobus codicibus: pro duobus autem aliis, Fr. Cornel. Franciscus de Varregge Corrector Parisiensis, Fr. Franciscus Bosquillon, Fr Ambrosius le Cointe.

PROCESSUS AMBIANENSIS.

EX MS. PROCESSU AMBIAN.

[1] [Ambiani 1513 unus auditus,] Franciscus de Haluin Episcopus Ambianensis, creatus anno Domini MDII, cum ætatis annum dumtaxat XX ageret, & usque ad annum Æræ vulgaris MDXXXVII ejus urbis Pontifex; Stephano Parisiensi Episcopo, in Vitam & miracula S. Francisci Paulani inquirere jusso, egregiam navavit operam; quando ex illius delegatione, anno MDXIII, die XIII Iunii, ad se delata susceptaque, excepit depositiones testium, super prædictis juramento prævio veritatem dicere professorum, ut quidem in sua præfatur epistola; quamvis unius tantum testis, sed omni fide dignißimi, depositiones, eo in scripto reperiantur; quod Romam destinatum, ante MDXVII die XVII Octobris Iuridice productum approbatumque fuit, per recognitionem legitimam manus & sigilli Episcopalis, ac Notarialis D. Brisetti. Collocamus, hanc depositionem, licet postremam tempore, [qui posterior tempore hic primus ponitur,] ante alias omnes: quia unus hic testis plura quam ceteri omnes declarat, de initiis conversationis sanctæ, & modo vivendi quem S. Franciscus tenuit, usque dum trajiceret in Gallias; quæ alii, ut infra patebit, strictius attigere, toti intenti miraculis magni hujus Thaumaturgi narrandis. Depositionis autem prædictæ tenor (quomodo in progressu Romani examinis ad nominatam diem verbotenus describitur) talis est.

[2] [Hic Paterno oriundus,] Nobilis vir Antonius de Gerane de Felline, urbis Paterni, diœcesis Consentiensis, partibus Calabriæ confinibus oriundus, ætatis suæ LVIII aut LX annorum, die XXV mensis Iunii, deponit, se pluries cum Fr. Francisco de Paula in conventu ejusdem loci, spatio septem annorum (quoad ad instantiam Serenissimi Francorum Regis Ludovici XI & præceptionibus Sixti Papȩ IV in regnum Franciȩ se transtulit moraturum) conversationem habuisse. [primam Sancti notitiam habuit ex fama,] Verum se, cum vigesimum aut vigesimum quintum ȩtatis suæ annum ageret, primam ipsius notitiam habuisse, occasione rumoris & famæ, relationibus videlicet bene-meritorū ejusdem, pullulantium & florentium in regione ac partibus Calabriȩ; nec non operum virtuosorum ac miraculorum e Superis demissorum, ob merita & deprecationes dicti Fr. Francisci: quas quidem relationes audivit referri ex ore patris, matris, amicorumque suorum, & aliorum quamplurium, quibus ab ineunte ætate miracula & virtutes ipsius Fr. Francisci cognitæ fuerunt. [testante ejus in vita solitaria]

[3] Dicit etiam quod communis vox & fama volavit (prout a quam plurimis fide dignissimis accepit in Calabriæ provincia) præfatum de Paula, a teneris annis, patrem, matrem & consanguineos liquisse, & loca deserta petiisse; in quibus, subtus non parum ingentem a rochum, quamdam speluncam per longum temporis intervallum inhabitavit, mundanos homines & confabulationes eorum summopere aspernando, suumque corpus omnimodis herbarum comestionibus macerando. Dicit etiam, quod cum quidam illius regionis nonnullas dapes detulissent ad eum, intuitu paupertatis ejus; ipse cito aufugiebat, [abstinentiam singularem,] & eadem loca deserta egrediebatur. Ipsi tamen, credentes eum talia comedere, easdem dapes deserebant. Sed septem diebus inde sequentibus elapsis, quod dimiserant invenerunt absque ulla corruptione: quia numquam carnibus utebatur: unde vigebat rumor ipsum fore secundū Ioanni Baptistæ.

[4] [& austeritatem.] Preterea dicit a nonnullis accepisse, prætactum de Paula, cum paternas domos dereliquisset, ab eo tempore numquam lineis pannis innodatum fuisse, sed vestitum grosso ac rudi panno, lana nigra confecto, vulgari eloquio in dictis parribus appellato b arbaso. Noctu diuque in suis orationibus perseverando eadem in veste, nudis etiam pedibus & capite deambulando, vitam degebat. Utebatur etiam, ad orationes tam verbales quam vocales actitandas, solum c patriloquiis, vulgo dictis corona Dominæ nostræ. [qualem deinde visu ipso cognovit.] Subsequentibus autem annis percepit, quidquid de moribus & vita præfati de Paula intellexerat, veritatem continere. Dicit finaliter quod præfatus de Paula, divina (ut fertur) providentia inspiratus, postquam multis diebus suum corpus in præscripta spelunca macerasset, deliberavit paulo post ad pedes speluncæ ædificare quamdam domum mediocris habitationis, cum certis Fratribus conversis, qui cum eo, occasione bene meritorum ejusdem se conjunxerant, vitamque illic eremitarum ducebant. Tandem idem de Paula prospiciens nonnullos mortales vivere suis lineamentis & austeritate & Spiritus sancti gratia, [vidit ædificato monasterio,] peccata flendo; inchoavit monasterium quoddam juxta prædictam demum, quod nominavit ecclesiam d Jesu-Mariæ.

[5] Quod monasterium cum staret ad pedes domus & habitationis dictorum Fr. Francisci & conversorum Fratrum, quædam pars e vertice montis deorsum cadere videbatur, in detrimentum & consummationem templi ejusdem. [rupem desuper ruituram] Quod videntes manuoperarii & artifices, voce magna sub his verbis clamitarunt: Pater, Pater: rupes confracta est, & venit destruere monasterium vestrum. Ad quam clamitationem cellula exiens idem de Paula, & genibus flexis coram Crucifixo prope ecclesiam existente, & facie incurvata in terram prostratus, Deum solitis orationibus deprecatus est. Qua quidem deprecatione sic facta, lapis ipse, [deorsum] versus summopere tendens, firmus & stabilis illic permansit. Et paulo post idem de Paula baculum arripiens, [Sancti baculo sustentatam,] fixit ad latera & subtus rochum, velut si appodiare eum voluisset: in qua quidem specie diu permansit. Quare non pauci provinciarum Calabriæ, Napliæ & aliorum locorum, & plurimi civitatis Conzentiensis, cum rochum prædictum sic suspensum viderent, passus suos e arripuerunt: ipsius etiam rochi stationem vidit testis ipse. Verumtamen postea fuit divisus, & ad commodum fabricæ ejusdem monasterii applicatus. Ad cujus quidem miraculi denuntiationem plures, tam Presbyteri quam laicæ personæ, devotione capti, [eoque miraculo multos ad ejus sēquelam permotos,] mundanorum vitam deserentes, ejusdem operibus inhæserunt; & tantopere sanctimoniam & dies sanctos observarunt, quod, si aliqui quidpiam carnis aut casei illuc edendi causa apportassent, cito vermibus refertum adinveniebant: quare cogebantur uti eduliis in prædicto monasterio edi solitis.

[6] Quapropter habitantes loci de f Paterno, ejusdem de Paula corporis macerationem & austeritatem scientes, [testatur invitatum ad conventum erigendum Paterni,] in unum se congregarunt, & concluserunt obtestari eumdem de Paula, ut vellet quemdam conventum in prædicta urbe ædificare: quod multis & variis intercessionibus acceptavit. Unde cum nonnullis religiosis, in quodam parvo sacello, extra muros urbis Paterni existente (in quo quidam Fratres, in partibus Italiæ vulgo Fratres de disciplina dicti, morabantur) introivit: & inibi manu-operariis & artificibus, [necessaria omnia miraculo invenisse;] baculum parvum in manibus suis tenens, inculcavit, ut terram tribus in locis effoderent: quod & fecerunt, & in uno loco invenerunt lapides, ad structuram & calcem faciendam appositos, in secundo arenam, & in tertio aquam; quæ numquam comparuerunt in illo loco. Divisiones quoque magnatum dicti loci, occasione partialitatum Italiæ, pacificavit.

[7] Tandem dicit, quod una dierum quidam nobilis patriæ ad conventum de Paterno accesserat, ut eumdem de Paula videret, & mulam in platea juxta monasterium existente ligaverat. Ipsa tamen decincta, [pueri a mula contusum caput] injecit pedis ictum in caput cujusdam juvenis, nominati Joannis Bonbin, filii Angeli Bonbin, illic existentis, ipsiusque testis cognati germani, in tantum quod g cervix illius per aures descendebat, & pro mortuo tenebatur. Quod videntes pater & parentes ejusdem, genibus flexis eidem de Paula dixerunt: Pater, habemus pro certo, quod si vis & Deum oras, filius meus liberabitur a periculo mortis. Qui quidem de Paula commotus compassionibus, coram imagine Annuntiationis lacrymabundus orationem actitavit: [oratione sanasse;] qua facta eumdem infantem palpavit: & palpatus movere se cœpit. Quare idem de Paula dixit patri ejusdem: Noli desolari, sed confide in Domino, quia tibi & filio manus adjutrices porrexit. Et postmodum idem pater & alii juvenem in domum (quam sæpissime visitavit testis) intulerunt: & duodecim aut quindecim diebus elapsis, ut antea, convaluit.

[8] Præterea dixit [fuisse] quemdam Jacobum Valentini, habentem in sponsam sororem deponentis, nominatam * Sironicam, commorantem in loco de Paterno, quamdam domum de novo construentem: quæ domus cum struetur, [alterumque e solario domus lapsum] ejusdem Valentini filius: quinque annorum natus, per plateas & summitates domus non coopertas discurrendo, deorsum in terram cecidit, caputque suum discussit; adeo quod, ut mortuus, nullis commotionibus movebatur. Quod videns mater ipsius, ad dictum de Paula singularem gerens devotionis affectum, monasterium de Paterno lacrymando petiit, & flexis genibus dixit: Pater, oro pro Dei amore, miserere mei, & deprecare Dominum pro quodam filio meo, qui modo ex tabulato domus cecidit super acervum lapidum, ibique mortuus jacet. Confido namque de misericordia Dei, quod si pro eo orare volueris, conservabit eum vitæque restituet. [suscitasse mortuum,] Ad quod respondit idem de Paula: Soror, habeas fidem in Domino, & auxilium impetrabis. Quibus auditis, ipsa domum pergens, in qua infantem mortuum deseruerat, sonum emittentem adinvenit. Quæ quidem dixit postea ipsi testi, non credere filium convalescere, nisi intercessionibus & bene-meritis ejusdem de de Paula. Qui deponens, mater & alii parentes, petierunt domum Valentini, gratia videndi puerum convalescentem, quibus præmentionata patefecere.

[9] Dixit etiam testis, illud adeo pullulasse, quod multorum hominum turba, diversis morbis languentium, [& multas fecisse curationes;] ad eumdem de Paula commigrabant, ut incolumes fierent. Qui aliquibus eorum herbas, quibusdam biscoctum & panem, ac aliis orangias, benedictionem actitando tribuebat: quibus languidi relevabantur. Occasione quorum chirurgici regionis Calabriæ, rancoribus & odio propter lucrum moti, sese coadunarunt, ut illius eremitæ non decentibus, sicut aiebant, obviarent. Ob quod agendum quemdam Fr. Antonium Scotet, [quibus moti chirurgi miserint qui eum cohiberet,] religiosum utique litteris expertum, ut eumdem pro viribus increparet, deputarunt. Post cujus quidem deliberationis conclusionem, idem Scotet, licet frigore vigente, versus eumdem de Paula passus arripiens, nonnullis minis & sermonum agitationibus eum aggressus est, dicendo: Cujus auctoritate morbos sanas, eisdemque herbas & alios cibos tribuendo benedictionem impertiris? ea profecto te non decent. Quibus auditis, [sed quod hic viso miraculo veniam petierit:] eum insanum & trementem propter frigus conspiciens idem de Paula, conventum intravit, & grossum torrem eidem apportando dixit: Calefacito aliquantum te, & postea tibi respondebo ad id quod dixisti mihi. Quibus dictis idem Scotet, Spiritus sancti, ardore refectus prostravit se humi ad pedes ejusdem de Paula, volens eosdem deosculari, dicendo, tam coram religiosis quam coram secularibus personis; Pater, Pater, male improperando tuam sanctitatem & austeritatem sum percunctatus. O quam inclyta Calabriæ regio! Felices certe sunt, qui tuis devotionibus & orationibus fiduciam imprimunt. Quam sanctitatem postea idem Scotet prædicando promulgavit.

[10] [se quoque vitam servatam debere Francisco,] Dicit præterea testis, se conjugatum tam atrocem morbi afflictionem habuisse, quod a tribus vel quatuor chirurgicis neci traderetur. Unde ejus parentes ad eumdem de Paula recurrerunt: qui dixit: Estote stabiles & firmi in Domino, quippe cito frater vester convalescet, eisdemque tribuit orangiam cum biscocto, ut patiens comederet. Quare recesserunt, & cum primum introierunt domum, invenerunt languentem, morbo sublevatum & dicentem, Esurio. Unde fronte non rugosa, sed hilares, pomum eum biscocto eidem obtulerunt. Post cujus quidem pomi sumptionem pedetentim, lapsis quindecim diebus, sanitatem adinvenit. Qua quidem recuperata, visitavit eumdem de Paula, & cum eo per quinque aut sex dies moratus est: creditque quod convaluit cum ejus opitulamine, & non alias.

[14] Deinde dicit, quod Fr. Franciscus de Paula, licet numquam litteris vacaverit, [qui litteras numquam doctus, legere sciverit;] tamen sanctam Scripturam allegabat, argumentabatur, solutiones dabat, & aliis sententiis se plurimum immiscebat: dicebat etiam Officium B. Mariæ, septem Psalmos, Vigilias mortuorum, & Horas canonicales: unde multi admiratione ducebantur. Et antecedentibus sex annis, antequam iturus esset in Franciam, dictus de Paula dixit ipsi testi hæc verba: Angele, amice mi: appropinquat tempus, quo nos oportebit ire in regionem longinquam, cujus non intelligemus linguam, nec ipsi nostram: quia sic est voluntas Dei.

[11] Postremo dixit, quod quidam Joannes Pignon, nobili genere natus, [tempestatem verbo sedarit;] cum eodem de Paula in quadam puppi, mandato Regis Napliæ & Frederici [filii] ejus veniens, tonitura & marium turbines adeo crevere, quod patronus navis & alii nautæ naufragium pati se crederent. Quareperquirentes eumdem de Paula in quadam cellula inclusum, & eorum pericula narrantes, dixerunt: Nisi Deo aspirante tuisque intermediis supplicationibus, profecto naufragabimur. Quod audiens idem de Paula dixit: Opipare! Christus ad portum salutis nos est perducturus. Quibus dictis, mare tranquillum & dulce ad optatum, suis intercessionibus, invenere.

[12] Dicit finaliter idem testis, quod cum defunctus Dominus d'Aubigny e Calabria in Franciam remearet, [occulta ipsius testis revelarit.] eumdem associavit: unde rememoratus dictum de Paula, voluit ire ut eumdem in monasterio Plessiacensi prope Turones visitaret, & confœderationes inter se prius habitas renovaret: qui dixit illi; Angele, amice mi, per caritatem, tres dies sunt quod te venire vidi. Et post multas verborum agitationes eidem dixit: Operæ pretium est pro salute tuæ matris (cujus mortem testis ignorabat, sed postea litteris fuit certioratus) Deum exorare. Et multa alia eidem, cunctis dempto Deo ignota, revelavit: quare credit eum beatificatum, cum Deo & Sanctis ejus recumbere. Et plura nescit.

ANNOTATA.

a Quod hic masculine Rochus, Francis aliis Italisque feminine, Roche & Rocca dicitur.

b Suspicarer pro Arbaso scribendum Arazzo, nisi vox hæc pretiosiorem pannum & figuris intextum significaret.

c Patriloquium hic substituitur pro Pater-noster, idest, pro globulorum precatoriorum serto.

d Confundit hic testis voces monasterium & ecclesia: ecclesia autem seu oratorium certo certius dicebatur S. Francisci: monasterium nihil prohibet Jesu-Mariæ dictum credere.

e Passus arripere: idiotismo vernaculis omnibus linguis communi, hic idem est quod metiri passus alicujus longitudinis.

f Distat Paternum ab oppido Paula p. m. circiter 16, situm ad initia Bazentis fluvij, Consentiam præterlabentis.

g Cervix hic sumitur pro cerebro, quod Francis cerveau, Italis cervello dicitur: quæ voces licet deducantur a diminutivo Latino cerebellum, quoad sonum tamen litterarum propinquiores sunt voci cervix.

* an Veronicam?

PROCESSUS CONSENTINUS

EX MS. PROCESSU CONSENT.

[1] Extat hujus Processus exemplum duplex; alterum, in quo depositiones Testium describuntur ea qua datæ acceptæque fuere Italica lingua, [Ex duplici MS.] sed Calabricis idiotismis scatente; alterum, in quo eædem Latino idiomate editæ habentur. Nos postremo sic utimur, ut primum etiam habeamus præ oculis; fideliter adnotaturi, si quid minus feliciter ab interprete redditum observaverimus: cujus etiam attestationem & alia eodem facientia, ex solo Latino codice, ad calcem damus.

CAPUT I.
Mandatum Pontificium, & Interrogatorium propositum testibus examinandis.

[2] Venerabili Fratri Episcopo Cariatensi, [Iulius II, intellectis S. Francisci meritis,] & dilecto filio Cantori Ecclesiæ Consentinensis, Julius Papa II.

Venerabilis Frater & dilecte fili, salutem & Apostolicam benedictionem. Dilectus filius noster Robertus, tituli S. Anastasiæ Presbyter Cardinalis, nobis nuper exposuit, quod quondā Franciscus de Paula, adeo moribus, religione, conversatione probatus ac Deo acceptus fuit, quod Ordinem quemdam ordinavit, per quem illius pro tempore Professores, ut vitam quadragesimalem semper, & certam per eum ordinatam Regulam & vivendi modum servarent, instituit; institutionisque hujusmodi confirmationem a nobis & Prædecessoribus nostris obtinuit; & ob ejus vitæ exemplaritatem ac odorem bonæ famæ, & populi devotionem ac miraculosam conversationem, fel. record. Sixtus IV, Prædecessor noster & secundum carnem patruus noster, ad claræ memoriæ Ludovici Francorum Regis requisitionem, sibi, ut ad regnum Franciæ se conferret & ejusdem Regis conspectui se præsentaret, mandavit; & a Christi fidelibus, in dicto & Hispaniæ regnis, ac Alamanniæ & Siciliæ, Calabriæ & Apuliæ partibus, plures domus dicti Ordinis, opere satis sumptuoso, ædificatæ & constructæ fuerunt; ejusque precibus & meritis Altissimus quamplurima miracula operari dignatus est, prout plurimorum fide dignorum testimonio doceri potest, de quorum obitu, propter eorum senium, dubitatur.

[3] [Commissarium pro eis examinandis instituit] Cum autem dicti Ordinis Generalis & Professores cupiant testes prædictos, ne propter eorum obitum veritas pereat, super his examinari, & eorum depositiones in publicam formam redigi; Nos ipsius Roberti Cardinalis, qui ad dictum Ordinem singularem gerit devotionis affectum, & Generalis ac Professorum prædictorum supplicationibus inclinati, vobis, & vestrum cuilibet, per præsentes committimus & mandamus, ut de & super fama & vita ac miraculis ipsius Francisci, in vita ejus factis, diligenter, fideliter, & prudenter, auctoritate nostra inquiratis; & omnia, quæ compereritis esse vera, sub vestris litteris clausis, vestris sigillis munitis, ad nos fideliter referatis seu mittere curetis, non obstantibus præmissis ac constitutionibus & ordinationibus Apostolicis, ceterisque contrariis quibuscumque. Datum Romæ apud S. Petrum sub annulo Piscatoris, die XIII Maii MDXII, Pontificatus nostri anno nono.

Balthazar Iverdus.

[4] Die VIII mensis Iunii, [Ioannem Episcopum Cariaten.] XV Indictione, MDXII, præsens Breve præsentatum fuit Reverendo Domino Joanni Sarsalis de Cosentia, Episcopo Cariatensi & Gerensi, per Fr. Julianum de Regina, Religiosum Ordinis Minimorum: quod supra caput fuit receptum, cum omni qua decuit reverentia, & fuit apertum per eumdem Dominum Episcopum. De qua præsentatione & apertione factus fuit & est actus publicus, per me Sir-Nicolaum de Spronerio, Notarium Apostolicum, in præsentia subscriptorum testium vocatorum, præsentibus D. Petro de Regno, D. Vincentio de Regno, Consentinæ diœcesis, & Nobili Luca Joanne de Surrento, & aliis. Hujus porro Actus, cui verbotenus Pontificium Breve inseritur hæc est conclusio: Unde nos (Episcopus scilicet Cariatensis prænotatus) volentes, [qui commissioni facturus satis,] uti tenemur, ad executionem predicti Brevis procedere, & Apostolicis obedire mandatis, ad hoc ut nullus de contentis eorum possit allegare ignorantiam, & ad hoc ut omnibus innotescat, & ut facilius de vita & moribus, fama ac miraculis dicti Francisci, in vita ejus factis, diligens & fidelis possit capi informatio, & ea capta tansmitti ad sedem Apostolicam, juxta formam dicti Brevis; præsentes affigi fecimus in valvis majoris ecclesiæ Consentinensis: & ut habentes notitiam de vita, fama ac miraculis dicti Francisci, possint & valeant coram nobis comparere, & de prædictis juxta veritatem perhibere eorum testimonium, ad effectum executionis dicti Brevis. Datum Consentiæ, die XV Iunii, XV Indictione, MDXII.

[5]
In primis, quemadmodum locus Paulæ est in provincia Calabriæ: [interrogatorium testibus proponendum publicat.] quæ provincia, & consequenter d. locus, a centum vel ducentis annis, & tamdiu quod non est memoria in contrarium, fuit Christiana, & vixit & nunc vivit sub fide & religione Christi, & pro tali semper est habita.
II. Item qualiter in d. terra Paulæ fuit natus Jacobus Martolilla, pater d. Fr. Francisci: qui fuit Christianus & baptizatus; & vixit toto tempore vitæ suæ sub fide & religione Christiana, & pro tali fuit habitus.
III. Item qualiter in d. terra Paula fuit nata Domina Vienna, mater d. Fr. Francisci: quæ similiter fuit Christiana, & toto tempore vitæ suæ vixit sub fide & religione Christiana, & pro tali fuit habita.
IV. Item qualiter inter d. Jacobum patrem & d. Viennam matrem, Christianos ut supra, fuit contractum legitimum matrimonium, secundum usum & morem sanctæ Romanæ Ecclesiæ, per verba de præsenti: & toto tempore quo vixerunt, pacifice & quiete vixerunt in d. matrimonio, & pro legitimis conjugibus fuerunt habiti, tenti, & reputati.
V. Item qualiter ex dictis conjugibus, in d. matrimonio constanter viventibus, fuit natus & procreatus d. Fr. Franciscus, filius legitimus: qui fuit educatus a prædictis, & pro filio legitimo prædictorum habitus & reputatus.
VI. Item prædicti Jacobus & Vienna, pater & mater, nato & procreato d. Fr. Francisco, eorum filio legitimo ut supra, tamquam boni Christiani, in d. terra de Paula fecerunt ipsum baptizari, imponentes ipsi nomen Franciscus, & fecerunt ipsum confirmari: qui Franciscus pro baptizato & confirmato, ut supra, & Christiano fuit habitus, tentus & reputatus.
VII. Item qualiter Fr. Franciscus in adolescentia sua & infantia semper vixit honeste, canonice, & ut bonus Christianus stetit in terra Paulæ, erigendo multa monasteria.
VIII. Item qualiter ipse vivens, vivebat taliter, & sic: & ista erat vita ejus.
IX. Item qualiter in ejus vita fecit tale & tale miraculum.
X. Item qualiter fuit, erat, & est talis famæ, & toto tempore quo fuit in provincia, & etiam postquam discessit.

[6] De his articulis interrogati testes infrascripti, [Quid ad plerosque articulos testes responderint?] quid responderint sic est notatum, ut primis quidem examinis instituti diebus mandata sint litteris, aliquorum ad singulos, multorum ad plerosque articulos responsa: quod, post testem XXV auditum, vix deinceps factum reperitur: nec vero necessarium fuit, cum pleraque in una eademque simplici ejusdem quæsiti assertione convenirent. Igitur, omissis aliis, ad tres postremos articulos aliqui, plerique ad solum nonum, multi etiam ad decimum responderunt. Et hi rursum, quod ad octavum decimumque articulum attinet, iisdem iterum aut verbis aut sensu, pene omnes. Quapropter studio brevitatis ad primi testis depositionem ea referemus omnia, quæ postremis articulis VII, VIII & X contenta, ad sanctitatem Francisci Paulani probandam ita faciunt immediate, ut tamen non debuerint sæpius describendo iterari a nobis.

[7] De parentum ejus fide catholica & vita proba sere ingenere locuti sunt testes; X & XXV testis expresse affirmant, quod Jacobus de Martolilla, pater fr. Francisci, [quid de parentibus S. Francisci?] semper indutus erat habitu rudi & grosso absque camisia, & quod numquam comedit carnes, sed solum cibum quadragesimalem: incedebatque pedibus nudis; postquam scilicet filii sui exemplum sequi & imitari decrevit. Reliquæ ad articulum IX depositiones sola continent miracula, quæ quo ordine quibusque verbis exposita & annotata fuere, sic transcribimus, ut ejusdem rei superfluam iterationem caveamus; omittamus item assertionem juramenti, singulis testibus propositi; & causam scientiæ, ex eo quod quisque vidit, [cetera quomodo hic ordinentur:] interfuit & audivit (nam ex auditu solo non nisi unus deposuit aliquid) subjunctam post singula miracula, terminis semper iisdem: cumque ex ipso contextu locus patrati miraculi cognoscitur, etiam hunc omittimus denuo notare: quin etiam omittimus patriam testium signare, contenti indicasse omnes fuisse, quales notantur in titulis Capitum, nisi alia patria exprimatur.

CAPUT II.
Primi testis ad quatuor postremos articulos depositio.

[8] [Coram Episcopo Cariaten & Notario juratus,] Testes examinati & recepti per Reverendum Dominum Ioannem Sarsalem de Consentia, Episcopum Cariatensem & Gerentinensem, tamquam Delegatum Sedis Apostolicæ, ex virtute delegationis & commissionis sibi factæ per dictam Sedem Apostolicam, super fama, vita & miraculis quondam Francisci de Paula, Iustitutoris Ordinis Minimorum, juxta continentiam & tenorem potestatis sibi attributæ, ad recipiendum & examinandum dictos testes super prædictis (ut latius est videre in brevi Apostolico) sunt infrascripti: qui omnes fuerunt recepti in præsentia ipsius Reverendi Domini Episcopi, deferentis juramentum ipsis testibus, & eorum depositiones sunt redactæ in scriptis, & per extensum, ut infra per me Domnum Nicolaum de Sproverio de Rosis, Notarium Apostolicum, & ad infra specialiter deputatum per ipsum Reverendum Dominum Episcopum Delegatum, deferentem juramentum testibus ipsis & ipsos examinantem, & me Notarium scribentem.

Testis 1.

[9] Die IV mensis Julii Magnificus Dominus Galazzus de Tarsia de Consentia, Baro & Dominus terræ Belli-montis, [Baro de Bello-monte laudat juventutem sancte actam,] testis, medio juramento, tactis Scripturis sacris, examinatus super septimo dixit, se scire quod Fr. Franciscus per multos annos in adolescentia sua mansit in loco, & semper vixit optimam perfectam & honestissimam vitam, plenam odore bonæ famæ.

[10] De his plenius deponens Testis VI, annum agens circiter nonagesimum quintum, dixit se scire, ipsum Fr. Franciscum ab ineunte pueritia semper vixisse honeste & sancte: & cum esset tredecim annorum, parentes ejus duxerunt eum in conventum S. Francisci civitatis S. Marci, in quo voverant d. Fr. Franciscum facere morari per unum annum. [(quam alius testis minutim describit)] Qui finito illo anno, illomet habitu quem ex domo sua attulerat, misit vocatum parentes suos, conduxitque eos peregrinatum secum ad S. Franciscum de Assisio & S. Mariam Angelorum. Quibus a peregrinatione reversis, cum esset prope terram Paulæ, d. Fr. Franciscus moratus est extra terram, in quodam tugurio. Et interrogati parentes ubinam remansisset ipse Fr. Franciscus, responderunt: Remansit extra terram, & vult fieri eremita. Sicque cum esset ætatis quatuordecim annorum, cœpit ædificare monasterium, distans a d. terra Paulæ circiter unum milliare: (quod monasterium cum ecclesia est ornatum & magnum) fecitque illud absque aliquo auxilio, præterquam eorum qui devotionis causa ad illum concurrebant, cum quibus illud elaboravit. Et inde ad quatuor aut quinque annos cœpit vestire Fratres, illo habitu quem ipse gerebat; docens eos vivere honeste & sancte, observare vitam quadragesimalem. Præterea scit ipse testis, quod, perfecto illo monasterio Paulæ, fuit ædificatum aliud majus & sumptuosius in Paterno, aliudque in Spetzano grandi, locis magnis diœcesis Consentinæ, aliudque in Corigliano, Rosanensis diœcesis: idque, ut asseruit testis XI, absque Dominorum auxilio, sed solis eleemosynis.

[11] Super octavo dixit præfatus D. Galeazzus quod in Paula & Paterno ac Spetzano, [& bonam ejus famam per provinciam,] locis in quibus ipse Fr. Franciscus construxit monasteria sumptuosa, confluebant singulis fere diebus infinitæ personæ, propter bonam famam & miracula, quibus Fr. Franciscus dicebatur coruscare: ipseque testis nullum unquam vidit inde redeuntem, in aliquo scandalizatum de vita d. Fr. Francisci; imo redibant multum satisfacti & magnificantes virtutes & orationes dicti Fratris, quarum intercessione votorum suorum compotes evaserant. Et hoc ipse testis scit, quia vigesies visitavit d. Fr. Franciscum una cum parentibus suis; & hoc, ratione tum patriæ tum baroniæ vicinæ.

[12] Addit testis V, [(addunt alii vitæ austeritatem)] quod fuit Paterni cum vidit circiter ducentos viros & mulieres oppressos diversis infirmitatibus, quos omnes d. Fr. Franciscus faciebat redire contentos. Testis autem VI dixit, se scire, quod vivebat sancte, incedens pedibus nudis, & male vestitus (idque, ut habet testis XXXI, hiberno & æstivo tempore) & dormiebat super quadam tabula, habens tegulam sub capite: & numquam videbatur comedere, nisi aliquibus diebus solennibus, cum Fratribus: cibusque ejus erat legumen aliquod male coctum. Testis IX dixit, scire se ipsum abstinentem fuisse cibo & somno: & inter cetera cum d. Fr. Franciscus ægre se haberet, petiit ab ipso teste an haberet aliquid comestibile: qui respondit se habere parum panis: cujus frustrum ei datum incepit comedere cum herba silvestri, tamquam cervus. Dictusque testis dixit ei: Quomodo comeditis herbam tamquam cervus, cum ægre vos habueritis? Dictusque Fr. Franciscus ei dixit, Ista herba bona est, in caritate. De loco: in Paula, De tempore: agitur annus XL.

Testis 1.

[13] Super nono dixit præfatus Galeazzus, quod, [ac denique miracula: nominatim asserit] cum quondam D. Jacobus, pater suus, pateretur apostema in crure (quod apostema crus ipsius jam consumpserat, marcidumque & fœtidum erat) & pro ejus curatione d. D. Jacobus conduxisset omnes medicos & chirurgicos, qui erant in civitate Consentina, admodum famosos; illique trium aut quatuor mensium spatio d. crus curassent, semperque d. ægritudo de malo in pejus serperet, cum carnis mortificatione & fœtore maximo, essetque tunc quidam Domnus Vincellus famosissimus chirurgicus, habitans in loco Maydæ, provinciæ Calabriæ, [quod patris sui crus incurabile] diœcesis Nicastri; d. D. Jacobus, cum quondam D. Joanna uxore sua profectus est Nicastrum, ubi degebat Marchionissa a Yrrachi, nurus Fel. mem. Regis Ferdinandi I. Quæ accersito D. Vincello, mandavit ei, ut assumeret curationem d. apostematis. Qui per decem & septem aut viginti continuos dies d. curationi vacans, nihil profecit; sed ipsum crus in solita sua mortificatione & fœtore perseveravit. Quare d. D. Jacobus discessit inde, destitutus omni remediorum auxilio, nisi quod d. D. Vincellus ordinavit ei quamdam lotionem vini, pro minuendo fœtore, qui ipsi patienti erat summo fastidio; nec tamen dabat spem aliquam salutis.

[14] Dictus igitur D. Jacobus reversus in Bellum-montem, castrum suum, [S, Francisco ostensum,] vix spatio unius diei cum dimidio pervenit Paulam, distantem a Bello-monte quatuordecim milliaribus. Et, ut primum ad portam monasterii applicuit, in quo d. Fr. Franciscus habitabat (absque ullo alio ecclesiæ vel monasterii ingressu, quem dolor, quem tunc in crure patiebatur, prohibebat) jussit crus denudari. Cui denudationi d. Fr. Franciscus superveniens, vultu admiratione & compassione pleno, d. D. Jacobum sic est allocutus: Hæc est magna res: oportet vos habere magnam fidem in D. N. Jesu Christo. Et conversus ad quemdam fraterculum, dixit. In caritate, vadas, & colligas mihi tot folia herbæ dictæ unguis-caballi, quæ est herba magna; & accipias parum pulveris in cella nostra. Quo dicto ipse Fr. Franciscus, [foliis quibusdam cum pulvere cellæ applicatis,] usque ad reditum d. fraterculi, retro portam ecclesiæ coram imagine Crucifixi fudit preces. Cumque fraterculus ille attulisset pulverem & herbam, d. Fr. Franciscus appropinquans d. D. Jacobo, dixit: Habeatis magnam fidem in D. N. Jesu Christo, quia spero ipsum nobis facturum gratiam. Et facto signo Crucis super apostemate, sparsit desuper parum pulveris, & imposuit tres frondes, dixitque ei. Discedatis hinc in gratia Dei, afferatisque vobiscum frondes istas, & parum pulveris quod est in hac charta, imponetisque hæc duabus aut tribus vicibus apostemati; habeatisque bonam fidem in Domino nostro, qui faciet vos compotes hujus gratiæ. Ob quæ verba d. D. Jacobus præ lætitia lacrymavit.

[15] Cumque fecisset infasciari crus, [subito sanatum fuerit,] bibissetque pateram aquæ, ascendit equum; reversusque est ad S. Lucitum, ubi cubavit, quo posset noctu Cosentiam proficisci; quia erat tempus æstivum, vigebantque interdiu intensi calores. Duabus horis ante lucem ascendit equum: cumque esset in vertice montis dixit ad uxorem & familiam, Nullum sentio dolorem, quem alias inter equitandum solebam habere intolerabilem. Dixitque, Volo experiri an possim ponere pedem in terra. Cumque incederet absque fastidio & dolore pedetentim, posuit manum super apostema: cumque nullum sentiret dolorem, percussit crus magno ictu, dixitque quondam uxori suæ Joannæ: Sanus sum. Sicque redivimus Cosentiam alacres, dictusque D. Jacobus & uxor & familia pro certo asseverabant, ipsum convaluisse miraculose, ob preces & virtutes d. fr. Francisci de Paula, & propter fidem & devotionem quam Deo gerebat. [chirurgo miraculum approbante:] Postea Mag. Paulus, famosus chirurgicus, alias dictæ ægritudinis medicus, subitam & insperatam salutem hanc admiratus, fecit experientiam d. herbæ unguis-caballi in diversis ægritudinibus, cujus numquam vidit effectum aliquem: quare confitebatur & probabat, hoc factum fuisse miraculose, propter orationes d. fr. Francisci. Et hoc de caussa scientiæ, quia interfuit, vidit, & audivit. De tempore: agitur annus XXXIV vel XXXV.

[16] [quodque cujusdam sui subditi occultum furtum cognoverit:] Item scit ipse testis, quemadmodum Jacobus Roncus de Bellomonte Tropeensis diœcesis, vassallus suus, volens proficisci Paternum Consentinæ diœcesis, ubi habitabat & ædificavit monasterium d. fr. Franciscus; quia male se habebat, non bene recordatus, an vero frater an vero filius ejus; desiderans munus aliquod d. fr. Francisco afferre, ivit ad vineam quamdam cujusdam patrui sui, collegitque corbem plenum cerasis, quæ erant tunc primi fructus; profectusque est ad d. locum Paterni, distantem duodecim milliaribus a loco ubi collegerat cerasa. Cumque obviasset d. fr. Francisco, genibus flexis rogavit illum, ut subveniret ei in illa necessitate sua; obtulitque dicta cerasa ipsi fr. Francisco. Qui paulum remoratus, vultu indignabundo dixit: Vadas in caritate, & restituas cerasa patrono, cui illa abstulisti. Ad quod territus ille, nescivit quid responderet. Dictusque fr. Franciscus dedit ei quædam remedia, ipseque confusus rediit cum d. cerasis, & ipsemet Jacobus Roncus narravit hoc ipsi testi in Bellomonte.

[17] Super decimo dixit, [ejusque miracula ubique fuerint celebrata.] fr. Franciscum semper, primo in Calabria & postea Neapoli & aliis quibuscumque locis habuisse bonam famam, & fecisse miracula, perseverando de bono in melius: nec unquam intellexit personam aliquam murmurantem sed omnes laudantes miraculosa opera d. fr. Francisci. His similia plures alij dixere: quidam etiam prolixioribus verbis ad hunc Articulum usi. Pro omnibus sit testis LXIV, qui super decimo similiter dixit, se scire, ipsum habuisse famam sancti viri, & multa miracula fecisse; adeo quod tota ora maritima & habitantes in montibus & in Calabriæ provincia concurrebant ad eum, pro consequendis gratiis salutis; redibantque omnes contenti: veniebantque ad eum multi qui ægrotabant oculis & non videbant; ipseque fr. Franciscus inclinabat se in terra, & accipiebat folium aliquod cujuscumque herbæ, quod inveniebat, imponebatque eis; statimque dicebant se esse sanos, faciebatque multa alia miracula: ob quæ etiam, ut asseruit testis LXVII, villæ ditionis Cusentinæ processionaliter veniebant ad eum.

ANNOTATA.

a Hieracium, vulgo Gerace sive Gierrace, oppidum Calabriæ ulterioris. Plura de hac Marchionissa vide infra num. 177, ubi intelliges nuptam fuisse Henrico, Ferdinandi Regis notho, qui ratione uxoris fuit nuncupatus Geracensis Marchio. Vide etiam ad num. 120 Processus Calabrici.

CAPUT III.
Depositiones trium Consentinorum testium.

Test. 2

[18] Die V mensis Julii, Franciscus de Marco, familiaris quondam prædicti D. Jacobi de Tarsia … dixit quod cum ipse testis degeret in ejus servitio, sanatum sit ejusdem crus, ut supra, prout vidit, interfuit & audivit in Paula & in monte S. Luciti, qui distat a Paula sex milliaribus. Agitur annus XXXV. [Filius Baronis prædicti infirmus] Item dixit quod cum d. D. Jacobus haberet quemdam filium infirmum, qui per quinque dies loquelam amiserat; misit ipsum testem Paulam ad Fr. Franciscum, ut diceret ei, quod, si melius esset pro anima ejus & filii sui qui ægrotabat, impetraret a Deo gratiam incolumitatis: quia haberet tantam fidem in orationibus ejus, quod crederet ipsum resurrecturum, etiamsi triduo esset defunctus. Sicque ipse testis profectus est Paulam ad d. fr. Franciscum, & exposuit sibi injuncta. Qui respondit: Utinam Deus faceret me dignum impetrandæ gratiæ hujus! Dixitque ipsi testi: [subito juxta Sancti prædictionem sanatur:] Ab hesterno die usque nunc defecerunt viginti quatuor horæ vitæ nostræ. Ordinavitque quod d. testis faceret jentaculum: & d. fr. Franciscus discedens, per spatium unius horæ non fuit visus. Creditque ipse testis & pro certo tenet, ipsum juisse ad orationes fundendas. Postea reversus dixit d. testi: Deus fecit nobis gratiam: vadas, quia sanatus est (& verba ista fuerunt circa primam horam noctis) cumque applicueris ad D. Jacobum, dicas, quod sit bonus Christianus. Reversusque ipse testis Consentiam, comperit, quod illa eadem hora, qua fr. Franciscus ei dixerat se consecutum fuisse gratiam, d. infirmus fuerat locutus, qui per quinque dies perdiderat loquelam, sicque convaluit. Additque ipse testis, quod fr. Franciscus dedit ei duas radices herbæ duosque panes biscoctos, quos deberet infirmo portare. Agitur annus XXXVII.

[19] Item dixit, quod, cum esset Consentiæ quidam dictus Maurellus de Cardilla, [item alias, qui leprosus, contractus, mutus adductus erat,] qui per duos annos fuerat leprosus, & manibus ac pedibus contractus, totusque niger, & vocem perdiderat; ipse testis cum alijs parentibus suis detulerunt eum Paulam. Qui cum ad fr. Franciscum pervenisset, respexit eum admirabundus; dixitque quod haberet fidem in Domino, qui facturus ei esset gratiam corporis & animæ. Sicque dicens Fr. Franciscus per breve spatium discessit, & postea reversus apprehendit manum infirmi, fuitque manibus & pedibus sanus, quod optime poterat incedere: restitutaque est ei vox perfecte. Agitur annus XLIII.

Test 3

[20] Eodem die nobilis Joannes Bonbinus dixit, quod cum ipse testis esset puer, mulus quidam percussit ejus caput calce: de cujus vulneris salute desperabatur, [Iuvenis cui caput contusum a mule] quia non inveniebatur qui vellet ei mederi: nam dicebant medici, se nolle medicare hominem mortuum: & ita d. testis fuit ad d. fr. Franciscum delatus. Qui flexis genibus a Deo gratiam petiit: cumque ab oratione surrexisset, fecit scribi epistolam ad medicum quemdam, Mag. Paulum de la Cava, idoneum ac sufficientem & famosum in Calabria medicum, quod vellet assumere curam istum medicandi, quia Deus faceret ei gratiam. Sicque cœpit mederi, dictusque testis fuit sanatus. Sæpiusque d. Mag. Paulus recusaverat assumere hoc onus, quia existimabat ipsum mortuum, sicut alii medici, [medicis desperantibus conservatur,] dicens quod tenuerat medullam capitis ipsius testis in manibus, & quod non volebat se d. curationi impendere, quia videbatur ei impossibile quod iste convalesceret. Postea sæpius d. Mag. Paulus dicebat ipsi testi: Non fuerunt medicinæ meæ causa salutis tuæ, sed primum Deus & postea orationes d. fr. Francisci. Agitur annus XXXIII. Eadem confirmat testis LXX, distinctius explicans, quomodo læsus, ter fuerit delatus Paternum ad Fr. Franciscum; & primum curandus missus ad Antonium Saccum ibidem medicum, deinde Consentiam ubi plures sufficientes erant; qui omnes, ipseque etiam Paulus, noluerint desperati vulneris curationem suscipere: quia eam judicabant impoßibilem esse.

[21] Item dixit, quod inde ad duos annos canis quidam inflixit quinque vulnera cruri suo, adeo quod ipsum crus graviter erat apostematum. [& Crus a cane vulneratum sanatur.] Sicque pater d. testis videns apostema illud, fecit eum a servitore quodam ad d. fr. Franciscum conduci. Qui videns crus vulneratum, imposuit vulneribus medullam sambuci, illamque aqua sancta aspersit, & Cruce signavit, dixitque: Vadas, quia cras nihil erit. Sicque sequenti die sanus fuit tamquam si numquam aliquid mali habuisset. Agitur annus XXXII.

Test. 4

[22] Eodem die, nobilis Franciscus de Florio super octavo dixit, se scire, per septem vel circiter octo continuos menses, quibus ipse testis ob famam magnam, [Pedibus nudis & male vestitus Sanctus,] quam d. fr. Franciscus tenebat, & ob devotionem, ipsum assidue visitabat in balia Paterni, ubi tunc faciebat ædificare monasterium Consentinæ diœcesis. Et inter alias vices, cum semel eum visitaret de mense Decembris, quo ningebat & intensissima frigora ibi vigebant (quoniam sunt loca montosa, nixque erat alta ad duos palmos) invenit d. fr. Franciscum in ecclesia, pedibus nudis & pessime indutum; videlicet habitu lacerato super carnes: stabatque contemplans, & non vidit d. testem donec ante eum esset, diceretque ei, Ave Maria: quia erat quasi raptus. [solitus dormire in tabula,] Vidit etiam ipse testis bis cellam, in qua dormiebat d. fr. Franciscus, in qua nihil aliud erat præter unam tabulam, & tegulam in qua reclinabat caput. Fratres Ordinis sui dicebant, quod numquam viderent eum comedere, nisi in mane Paschatis fabas quasdam cum Fratribus, idemque faciebat in festis solennibus. [nec vesci cum aliis,] Ipseque testis videbat eum incedere pedibus nudis per loca silvosa, petrosa, spinosa & aspera (addit testis LVII, portando trabes, arbusta, lapides; nec umquam pedes ejus lædebantur in aliquo) operabaturque malleo ferreo a mane usque in vesperam; [inter spinas sordesque mundus atque illæsus manet.] fragrabat-que nihilominus odore suavi, habebatque manus mitiores quam aliquis magnus dominus: & assidue indutus erat illo solo habitu lacerato super carnes; habebatque persona sua odorem musci, capillique ejus rutilabant tanquam aurum. Pedes ejus, quamvis nudis incederet, erant albi, delicati, & pulchri, sicut si semper soleas detulisset (quod idem alii plures deinceps iisdem pene verbis testati reperiuntur:) Et quocumq; ibat, præsertim ubi erant aquæ, petræ & rupes;

[23] Super nono dixit, quod tunc temporis quo d. fr. Franciscus ædificabat monasterium in Paterno (agitur nunc XXIX aut XXX annus) magnificus D. Loysius de Paladinis de Lecia, [Calabriæ Auditor] regius Auditor provinciæ Calabriæ, uno anno ex illis ægrotavit de mense Julii vel Augusti, in civitate Consentiæ: cujus infirmitas duravit per triginta tres dies: habebatque in curatione dictæ infirmitatis tres medicos, qui semel consilium fecerunt de infirmitate d. D. Loysii, fuitque die Mercurii: & concluserunt quod permitteretur natura criticare, & non darent plures medicinas. Qua conclusione inita, die Jovis sequenti, D. Catharinella, uxor d. D. Loysii, Joanninum quemdam famulum suum, ad se accersitum, misit Paternum ad fr. Franciscum præfatum; [remedio per Sanctum prescripto,] quatenus eum nomine suo rogaret, ut orationibus suis a Deo vellet impetrare gratiam salutis sive sanitatis pro d. D. Loysio. Cumque d. famulus eodem die redivisset, eumque d. D. Catharinella interrogasset quid ei d. fr. Franciscus respondisset; dixit ipsum ordinasse, quod assarent duo frustra panis ad ignem, & postea aceto intingerent, & piper, canellam, gariofolum & zingiber contrita pani imponerent; [ob medicorum contradictionem neglecto,] & postea unum ex dictis frustis panis sic præparati super stomachum ponerent, & aliud supra dorsum. Cumque d. D. Catharinella hoc intellexisset, fecit eos vocari, & ab eis opinionem circa hoc est sciscitata: ex quibus unus dixit, Sumus hic tres medici, qui de novo faceremus naturam; & iste ignarus vult facere istas medicinas? Sicque non fuerunt factæ.

[24] Die Veneris sequenti d. D. Catharinella vocavit ipsum testem, [ac demum adhibito,] intuitu familiaritatis quam cum d. fr. Francisco habebat: rogavitque ut ad eum accederet, & rogaret quod orationes pro d. D. Loysii salute funderet: sicque ipse testis profectus est Paternum. Cumque illuc applicuisset, invenit d. fr. Franciscum solum: & cum primum vidit ipsum testem, verbis aliquantulum turbatis dixit: Tu venis pro negotio D. Loysii. Illi noluerunt facere ea quæ ipsis significavi. Qui non habet fidem minus potest consequi gratiam. Vadas, [curatur a morbo.] redeas cum Deo, & facias fieri ea quæ ordinavi, habeantque fidem in Deo, quia obtinebunt gratiam. Dictusque testis absque ulterioribus verbis rediit, applicuitque domum d. die, & statim retulit d. verba prædictæ D. Catharinellæ. Quæ statim mandavit parari d. frustra panis; quemadmodum d. fr. Franciscus dixerat: imposuitque ea, modo supra dicto, ipsi D. Loysio: qui d. panem ita tenuit usque ad horam matutinam sabbati, qua ipse D. Loysius bene se habuit, & erexit se in lectum, & petiit cibum, fuitque sanatus.

[25] Item dixit, quod inde ad aliquot dies post convalescentiam, d. D. Loysius, cum vellet proficisci Paternum ad visitandum d. fr. Franciscum, [Sanctus absens cognoscit,] ut ei pro beneficio salutis accepto gratias ageret, die quodam sabbati fecit accersiri Notarium quemdam, Nicolaum Bonbinum de Palerno, virum probum; rogavitque ut vellet ei præparare jentaculum ad diem lunæ, quo volebat d. fr. Franciscum visitare. Sicque d. Notarius Nicolaus Paternum profectus, ad diem & horam præfixam præparavit, morabaturque d. D. Loysium ante locum quo volebat ire: eratque jam meridies. [moram itineri alterius injectam,] Tuncque egressus d. fr. Franciscus a loco, convenit d. Notarium Nicolaum, dixitque: Expectas D. Loysium: vadas pransum, quia implicitus negotiis, non hodie, sed cras veniet. Sicque d. Notarius Nicolaus domum rediit, & die Martis sequenti d. D. Loysius, cum D. Catharinella & ipso teste ac famulis, profectus est Paternum. Et cum essent ibi, antequam convenirent d. fr. Franciscum, ipsa D. Catharinella dixit testi: Rogo te, quando cum D. Loysio fr. Franciscum alloquemur, tu retro d. fr. Franciscum secreto abscindas de habitu ipsius ad duorum digitorum quantitatem, causa devotionis meæ. Sicque, [& occultam testis intentionem.] cum dicti D. Loysius & D. Catharinella cum ipso fr. Francisco loquerentur, ipseque testis retro d. fr. Franciscum positus vellet forfices evaginare, ut dicti habitus frustum abscinderet; ipse fr. Franciscus conversus ad eum dixit: Francisce, devotio non consistit in frustis habitus, sed in bonis operibus.

[26] [pueri ægri primo sanitatem,] Item dixit, quod per mensem unum post convalescentiam d. D. Loysii, ægrotavit quidam filius ejus: quare ipse D. Loysius testem ipsum accersitum rogavit, dicens: Francisce, tu qui habes istum bonum pedem, accedas ad fr. Franciscum & commendes ejus orationibus istum filium meum. Sicque ipse testis profectus est Paternum ad d. fr. Franciscum, & nomine d. D. Loysii commendavit d. filium orationibus ejus. Qui dixit: Dicas D. Loysio, quod sit bonus Christianus, & quod ministret justitiam, & de filio non timeat. Sicque d. testis rediit & retulit d. verba ipsi D. Loysio: & filius ejus ad quatuor vel quinque dies fuit sanus. Qui post aliquot dies iterum ægrotavit, dictusq; D. Loysius fecit iterum redire ipsum testem ad d. fr. Franciscum, ut nomine suo eum rogaret, quod filium in orationibus suis haberet commendatum. Ipseque testis profectus Palernum, [deinde mortem prophetat:] cum primum illuc applicuit invenit d. Fr. Franciscum: qui antequam testis inciperet loqui, dixit: Tu venis propter filium D. Loysii: vadas, dicas ei quod habeat patientiam, quia Deus vult illum, ipsique procurabit alios. Rediit ipse testis & retulit d. verba D. Loysio, ipseque filius secundo aut tertio post hæc die obiit: & d. D. Loysius postea fecit alios filios, quia uxor discessit Consentia gravida.

[27] [quartanam depellit:] Item dixit quod ipse per octo menses laboraverat febre quartana, videlicet a mense Septembris usque per totum mensem Aprilis, in cujus mensis fine ipse testis profectus est Paternum ad d. Fr. Franciscum, ut ipsum oraret quod eum in orationibus suis haberet commendatum, quo Deus ei faceret gratiam sanitatis. Sicque d. Fr. Franciscus dixit ei: Quando discedes & transibis per a Locarum, capias duas summitates b filidrissæ ejus quæ nascitur in trunco quercus, & facias eam bullire cum ciceribus: cumque advenit febris paroxysmus, bibas brodium illud, et sis bonus Christianus. Sicque ipse testis fecit dictum remedium: & sequenti die, cum superveniret accidens, sumpsit brodium illud: & statim nullum sensit malum, fuitque sanctissimus.

[28] Item dixit, quod de mense Decembris, cum ivisset visitatum d. Fr. Franciscum, [illitteratus prædicat:] invenit eum in quadam silva, longinqua a monasterio, quod ædificabat in Paterno, per unum milliare; unde faciebat conducere ligna pro fornace calcis; ubi erant circiter trecentæ personæ, mares & feminæ, quibus prædicabat declarans Euangelium; quamvis ipse testis sciret & intellexisset, d. Fr. Franciscum non esse litteratum. Finita prædicatione direxit gentem illam cum lignis ad locum, dictusque Fr. Franciscus remansit cum ipso teste solus: qui inter loquendum dixit ei: Pater, secundum spiritum Dei, qui vobis inest, quis erit successus bellorum præsentium in Tuscia? [adventum Turcorum prædicit:] Qui respondit: Ista bella in nihilum redigentur, quia sopientur: sed video Turcum ingredi hoc regnum. Verum scripsi majestati Regiæ quod custodiat sua, & non impediat se alienis. Mense Iulio sequenti prædicti anni intravit Turcus regnum, cepitque Hydruntum, & Dux rediit ex Tuscia, bellaque illa fuerunt sedata.

Test. 5.

[29] Die VIII mensis Iulii, Robertus de Burgis, ab annis quinquaginta d. Fr. Franciscum cognoscens, [scribendo victum lucranti,] & ante annos XLVIII in domum parentum ejus Paulæ hospitatus, dixit, quod, cum esset bonus scriptor librorum ecclesiasticorum, exercitatusque in dicto ministerio scribendorum librorum, toto tempore vitæ suæ; supervenit ei quædam ægritudo in manus dextra, ob quod remansit contractus & mancus, ita quod per duos annos non potuit scribere, nec scribendo victum quærere: in qua manu adhuc apparet signum gravis ægritudinis, quam passus est. Quam ægritudinem videns uxor, dixit testi: Marite mi, accedamus Patrem Fr. Franciscum, rogaturi ut impetret gratiam manus tuæ sanandæ. Ipseque testis, inductus verbis & devotione uxoris, quamvis parum fidei præstaret, cum ea profectus est Paternum, ubi erat d. Fr. Franciscus; [manum contractam rogatus restituit,] & invenerunt eum in horto sub quercu quadam magna: uxorque ipsius testis dixit: Vide, Pater, quemadmodum corrupta est manus mariti mei. Rogo vos, doceatis aliquid, quod eam sanet. Dictusque Fr. Franciscus, conversus ad ipsum testem, dixit: Ostendas mihi manum tuam. Quam ostensam tangens manibus suis, dixit: Peccatum est quod manus hæc ægrotet: adhuc faciet multa bona. Et instante uxore, quod doceret aliquid pro sanitate dictæ manus, docuit quasdam lotiones. Sicque ipse testis rediens Cosentiam illomet vespere, sequenti mane absque alia lotione vel medicina aliqua invenit manum suam sanam & politam; & præ magno gaudio surrexit in camisia, experturus an posset scribere, scribebatque æque bene & perfecte sicut prius, perseveravitque semper bene usque in præsens, cum sit decrepitus. Sequentique die rediit ad d. F. Franciscum, ut ageret gratias de beneficio accepto ob orationes ejus: & cum primum eum vidit, incepit ridere. Et dicente sibi ipso teste quod recepisset gratiam, dixit: Vadas, verras tuam domum, scilicet conscientiam, & sis bonus Christianus. Agitur annus XLIV.

ANNOTATA.

a Ita ecgraphum Italicum: Latinum simpliciter habet, per locum; forte quia interpres Locarum nullum noverat.

b Filidrissam in vulgari haberi notat Latinus interpres, ipse Filichicam vertit, quod non intelligo: scio autem Calabricam linguam majori ex parte Græcam esse, ut ex φύλλον folium, δρῦς quercus, φυλλιδρῦσσα poßit compositum credi.

CAPUT IV.
Miracula a testibus Paulanis duobus juramento firmata.

[30] Die XVII Iulii, Venerabilis Dominus Joannes Antonachius, super nono dixit, [fornacem calcariam ardentem ingressus reparat;] quod cum Fr. Franciscus exorsus esset ædificium monasterii in Paula, fecit fornacem quamdam in qua coqueretur calx. Cumque fornax esset petris onusta & accensa igne, cadebat: ministrique ad coquendam d. calcem deputati, cognoscentes se solos casui dictæ fornacis non posse auxiliari, vocarunt d. Fr. Franciscum dicentes, Pater, veniatis, quia fornax calcis cadit. Qui cum illuc venisset, dictis ministris dixit, quod irent jentatum: sicque illos licentiavit & solus remansit. Qui reversi invenerunt d. Fr. Franciscum manus mundantem, fornacemque integre aptatam, tamquam si nunquam fuisset fracta. Quod circumstantes omnes magno miraculo adscripserunt, prout ipse testis audivit ex ore dictorum ministrorum. Item scit ipse testis, d. fornacem calcis non fuisse ejus magnitudinis, quod potuerit inde fieri tantum ædificium, quantum factum fuit: creditque ipse testis hoc adscribendum esse orationibus d. Fr. Francisci.

[31] Item dixit, quod cum semel quadam die iret cum magistro suo ad ecclesiam, quam d. fr. Franciscus ædificaverat; causa dicendi Missam, [extinctos titiones ardere solo flatu facit.] cumque non haberet ignem; ipse testis petiit a d. fr. Francisco, ubinam vellet accipere ignem. Qui respondit: In caritate, videas, quia in titionibus illis, qui erant in angulo capellæ, erit ignis. Ipseque testis ivit, & bene insufflavit d. titiones, & non inveniens ignem rediit ad d. fr. Franciscum, dicens: Pater, non est ignis in titionibus illis. Ipseque repetiit, Imo, in caritate, est ignis. Sicque d. Fr. Franciscus accepit illosmet titiones, quos ipse testis viderat & insufflaverat: quos cum ille insufflasset, statim accensus est ignis; accensaque candela, dixit Missam.

[32] Item dixit, quod cum d. Fr. Franciscus loqueretur cum quodā Presbytero, advena ultramontano; diceretque ei, [titionem ardentem innoxie tractat;] quod quædam herba haberet virtutem quamdam; d. Presbyter, quasi incredulus, replicavit d. Fr. Francisco, dicens ei: Quomodo scitis hanc herbam habere virtutem? Cui respondit Fr. Franciscus: Nonne scitis, quod illi qui Deo perfecte serviunt & ejus mandata observant, ipsæmet herbæ manifestant virtutes suas. Sicque inter loquendum conduxit d. Presbyterum usque ad coquinam, ubi ipse fr. Franciscus apprehendit quemdam titionem ignis accensum, strinxitque manibus fortiter, dixitque ipsi Presbytero: Iste ignis ad quid aliud est creatus, nisi ut det obedientiam homini? Cumque per aliquod spatium temporis d. ignem manibus tenuisset, reposuit eum ubi prius erat. Dictusque Presbyter, viso tali miraculo, rogavit eum, ut indueret ipsum habitu suo: quod d. fr. Franciscus renuit facere: sed dixit ei, quod iret ad locum S. Francisci in Cosentia, ibique indueret habitum & faceret professionem per unum annum, & postea ad ipsum rediret. De causa scientiæ: quia interfuit, vidit & audivit. De loco: in Paula. De tempore: agitur annus a XLIII vel circa.

[33] [mutum loqui,] Item scit ipse testis, quod die quodam, cum esset cum d. fr. Francisco, in loco ubi inchoaverat monasterium; cumque designasset locum, in quo volebat facere aliam fornacem ad coquendam calcem; fuit præsentatus quidam, qui numquam fuerat locutus: quem d. fr. Franciscus duxit intra ecclesiam, dixitque ei: Dic, Jesus, ter. Qui mutus dixit, Jesus, [terram pro fornace struenda subsidere,] aperte, & recessit sanus. Die sequenti redierunt cum Mag. Antonio de Donato de S. Lucito, ut faceret fornacem calcis: inveneruntque agrum illum, quem pro d. fornace ipse fr. Franciscus designaverat, per se fuisse depressum, adeo ut non oporteret facere foveam: sicque inceperunt facere calcem.

[34] [fabas absque igne percoqui facit.] Item, dum d. calx fieret, ipse fr. Franciscus conversus ad quemdam fraterculum, dixit ei: Vadas & coquas pugnum fabarum, quo possit jentare magister Antonius. Et d. fraterculus ivit & posuit ollam ad focum super cineribus sine igne, oblitusque fuerat accendere ignem. Cumque venisset hora comestionis, d. fr. Franciscus conduxit ipsum magistrum ad coquinam, cum quibus ivit ipse testis. Dixitque fr. Franciscus, Extrahas has fabas, quo comedat mag. Antonius: qui & dictus testis riserunt, videntes ollam sine igne. Dictusque fr. Franciscus appropinquans ollæ, discooperuit eam: videruntque ipse testis & d. Mag. Antonius quod bulliebat: sicque dedit ad comedendum d. mag Antonio. Et ipse testis & mag. Antonius appropinquaverunt foco, ut viderent experientiam: inveneruntque focum solum cum cineribus frigidis. De causa scientiæ, loco & tempore, ut supra.

[35] Item dixit, quomodo quidam Joannes Brogno, volens attollere quodam ahenum, [aliquem pice bullienti perfusum in spiritu cognoscens,] plenum pice bullienti, desuper quamdam naviculam, projecit sibi dictam picem bullientem, non solum in faciem, sed etiam in totum pectus: ita quod quicumque eum videbat, dicebat, quod propter dictam picem remansurus esset b vultu deformato. Itaque unanimiter attulerunt eum in monasterium, quod d. Fr. Franciscus ædificabat, distans a loco hujus casus per milliare. Cumque applicuissent, invenerunt d. fr. Franciscum, qui præparaverat quosdam succos herbarum pro remedio d. patientis. [ad se venturo remedium parat.] Dixitque, quod non erat possibile, quod ad d. fr. Francisci notitiam potuerit tam cito casus pervenisse: sed credit ipse testis, quod præsciverit illum ex gratia divina. Cumque dictos succos herbarum imposuisset faciei & pectori ejus, tenuit eum penes se circa octo vel novem dies: post quos dimisit eum sanum & politum, tamquam si numquam læsus fuisset & absque omni penitus macula. De causa scientiæ: quia vidit, interfuit & audivit. De loco: in c Paula. De tempore: agitur annus XLV. Preterea credit ipse testis, quod d. fr. Franciscus sit mortuus virgo: quia a puero intravit monasterium, & semper perseveravit in vita sancta.

Test. 7

[36] Eodem die XVII Iulii Ioannes de d Simeono dixit se scire, quod cum ipse & mag. Dominicus Virgo-pia essent in monasterio Paulæ, quod ædificabat d. fr. Franciscus, dixit ad ipsum testem & mag. Dominicum: [Lampadem per se accendi facit.] Eatis, & dicatis fr. Stephano, quod afferat mihi unum titionem accensum & candelam unam, quia volo accendere lampadem. Sicque ipse testis & mag. Dominicus iverunt ad d. fr. Stephanum, dixeruntque quod afferret titionem accensum & candelam. Cumque rediissent ad d. fr. Franciscum, accepit chordam lampadis, ut eam dimitteret & illuminaret. Cumque esset d. lampas circa medium descensus, per semetipsam accensa est, absque aliqua candela vel igne. Cumque d. testis & mag. Dominicus hoc miraculum vidissent, quod ex se accensa fuisset lampas; dixit mag. Dominicus: O pater, videatis, quia lampas per se est accensa. Dictusque fr. Franciscus dixit: Sat est quod vidistis. Agitur annus LX.

[37] [ex casu graviter læsum sanat,] Item dixit, quod quidam nomine Casellus, cum cecidisset ex quodam alto loco, impegit caput in vitem quandam, illudque fregit adeo graviter, quod erat semimortuus. Vidensque fr. Franciscus istum cecidisse, cucurrit & brachiis suis eum intra ecclesiam portavit, suxitque sanguinem capitis, posuitque eum sub altari, ligavitque quibusdam pannis lineis; statimque sanus, sicut prius, rediit domum. De causa scientiæ: quia vidit & interfuit. De loco & tempore, ut supra.

[38] [panem divinitus missum accipit,] Item dixit, quod cum in loco, ubi fr. Franciscus ædificabat monasterium, ipse etiam testis laboraret, essetque maxima penuria panis, quia in Paula non inveniebatur; ipseque cum aliis laborantibus murmuraret, quia non suppeteret eis panis; d. fr. Franciscus accessit ad eos, dixitque: Credo quod frater corpus indiget cibo. Et cum per spatium horæ essent operati, vidit ipse testis cum aliis operariis unam bestiam, cum duobus saccis plenis pane. Tuncque d. fr. Franciscus vocatis attulit unde jentarent, & vesperi dedit eis sufficienter panem: eratque d. panis, tamquam si tunc fuisset extractus de fornace. Ipseque testis nullum vidit qui dictum panem attulisset, adeoque credit fuisse divina operatione illuc allatum. De loco & tempore, ut supra.

[39] [testis genu incisum solidat.] Item dixit, quod cum ad putandum vites ivisset, incidit sibi genu, inflataque est ei coxa, adeo quod per octo vel decem dies non potuit incedere nec ponere pedem in terra. Quare die quadam accessit plane ac pedetentim ad d. fr. Franciscum, ostenditque ei d. crus inflatum. Sicque d. fr. Franciscus imposuit parum unguenti, & postea fecit eum ad quamdam sphæram solarem sedere: & illamet hora fuit sanatus, misitque eum ad portandum ligna, veluti si semper fuisset sanus. De loco: in Paula. De tempore: agitur annus XL.

ANNOTATA.

a In MS. est LXIII, sed hoc manifestum mendum, ex antecedentibus & consequentibus arguendum, correximus.

b MS. Latinum, quod esset mansurus mancus facie: sed Italicus originarius textus commodiorem patitur versionem.

c Ita habet textus Italicus jam signatus, Latinus vitioso Paternum notat, temporis ratione repugnante.

d MS. Latinum de Simoneo.

CAPUT V.
Aliquot Testes XVIII Iulii examinati.

Test. 8

[38] Die XVIII mensis Julii, D. Magarita de Baccaro dixit, [Os oculosque distortos restituit.] quod cum projiceret quodam vesperi aquam ante portam domus, torsit os & oculos, adeoquod quasi retro caput iverant: sicque cum pater & fratres dictæ Margaritæ eam ad fr. Franciscum duxissent; cum primum eam vidit, dixit: Accipiatis parum illius herbæ, quæ est ante monasterium, quod ædificabat, quæ vocatur a cercimita, & imponatis capiti succum, & postea frondes coctas: & Dominus Deus concedet ei gratiam pristinæ sanitatis. Quo remedio facto, illamet die fuit sanata sicut prius, absque aliqua læsione vel tormento. Dictaque testis tenet pro certo, quod fuit sanata propter orationes & virtutes d. fr. Francisci, & non propter herbam. De loco: in Paula. De tempore: agitur annus XL. Idem deposuerat ante num. 35, testis præcedens, dicitque hanc Margaretam neptem suam fuisse, seque vidisse curationem mali, cui medici nulli auxiliari potuissent.

Test. 9

[39] Eodem die magister Dominicus de Virgopia dixit idem, quod supra num. 34 Ioannes de Simeone: de tempore dicens agi annum circiter LV. Item dixit quod cum d. testis veniret a Paterno cum d. fr. Francisco, [Tædam ligneam in cereum commutans,] unde venerant a capiendo loco pro ædificio loci, quod in præsens est constructum, redirentque Paulam; discesserunt nocte cum tæda accensa, quam portabat ipse testis, cum alio socio qui est defunctus. Dictusque fr. Franciscus portabat unum frustum tædæ absque igne, & circumdedit illud quodam filo & imposuit pectori. Cumque transirent per Tazzanum b casale Cosentinum, invenerunt ibi mulierem quamdam, quæ per tres dies non poterat parere. Rogatusque a vidua quadam quod vellet succurrere necessitati parturientis, posuit manum ad pectus ubi reposuerat tædam; extraxitque candelam: adeo quod ipse testis habet pro certo, quod tæda, quam in pectore reposuerat, conversa sit in candelam: cum d. testis non viderit ipsum fr. Franciscum imponere candelam ad pectus, [parturienti succurrit.] nec ulterius viderit tædam quam reposuerat. Quam candelam dedit d. viduæ, & dixit: Vadas & ponas candelam hanc super parturiente, quia confestim liberabitur. Sicque d. fr. Franciscus & ipse testis discesserunt, & venerunt Paulam noctu. Agitur annus XL c circiter.

[40] Item dixit, quod cum duo viri laborarent in monasterio, [auos terra obrutos salvat:] quod ædificabat, foderentque terram quamdam; vix effoderant tres passus, quod ipse ager cecidit, & cooperuit duos illos operarios. Cumque terra illa esset magna, non poterat cognosci, qua via illis posset subveniri, qui jam habebantur pro mortuis: sicque vocarunt fr. Franciscum. Qui cum venisset, videns d. terram super illis operariis, dixit quibusdam aliis quod foderent in duabus partibus ubi ipse ostendebat: sicque inter fodiendum invenerunt ambos operarios sanos. d Quod ipse testis & omnes alii reputarunt pro magno miraculo, considerata quantitate terræ, quæ super eos ceciderat. De loco & tempore, ut supra. Item dixit, quod cum fabricaret murum quemdam monasterii, [murum ruentem signo Crucis sustinet:] cujus bona pars constructa est super rupe quadam; quodam die, cum ibi esset cum multa gente, videbatur totus murus ille velle ruere. Quod d. fr. Franciscus videns, dixit, Jesus; fecitque signum Crucis: firmatusque est murus sicut in præsens apparet.

[41] Item dixit, quod ipse testis, cum quadam die laboraret in monasterio ut conduceret aquam pro facienda terra aquaria; d. fr. Franciscus laborabat subtus ipsum testem. Cumque ipse testis esset coactus deturbare quemdam magnum lapidem, dixit ipsi fr. Francisco quod discederet, quia petra posset ei facere magnum malum. [cadentem ex alto lapidem illæsus excipit:] Ipseque fr. Franciscus dixit ei, quod intenderet labori suo, & permitteret lapidem cadere. Cumque d. testis hoc sæpius replicaret, ipseque nollet discedere, d. petra cecidit & percussit pedem d. fr. Francisci, ita quod ipse testis crederet, quod ipse fr. Franciscus fuisset factus mancus pede vel crure, & clamans cucurrit versus ipsum. Dictusque fr. Franciscus dixit ei, quod nihil mali ei fecerat: ostenditque ei pedem sanum & politum, quem ipse testis credebat ipsi medium fregisse. De loco: in Paula. De tempore: agitur annus XL circiter.

Test. 10

[42] Eodem die XVIII Julii, Bartolus de Perri, de terra Paulæ, dixit, [Oculüm bovis sanat:] quod cum ipse testis haberet bovem, cui erat oculus corruptus & totus albus, adeo quod per integrum mensem nihil viderat; conduxit eum ad d. fr. Franciscum ante monasterium Paulæ: quem cum vidisset, respexit terram, dixitque ipsi testi: Accipias parum herbæ, quæ est hic ante locum, vocatæ e tuffa; & imponas parum succi d. herbæ ejus oculo; fietque ei gratia salutis. Sicque ipse testis, accepto d. herbæ succo ut eam oculo bovis immitteret, perterrefactus est bos adeo, quod credit nihil succi ad d. oculum pervenisse: & illomet die sanatus fuit, tamquam si numquam ægrotasset. De loco: in Paula. De tempore: agitur annus XL.

[43] [alieri mortē alteri sanitatem prædicit.] Item dixit, quod cum haberet fratres duos infirmos in Paula, profectus est Paternum, ubi d. fr. Franciscus degebat, narravitque ei fratrum suorum infirmitatem: cui ipse respondit: Unus ex fratribus tuis, cui nomen est Lucas, consequetur a Domino gratiam salutis: alterum vero cui nomen Nicolaus, Deus vocabit ad se. Vade, quia d. Lucas sanus erit: Nicolao vero dicas, quod mundet domum, videlicet conscientiam. Reversus ipse testis Paulam, comperit d. Lucam sanum: alter vero, videlicet Nicolaus, quinto aut sexto die post obiit. Agitur annus XXXV.

Test. 11.

[44] Eodem die Lucas de Perri de Paula, dixit, quod mater sua paritura, [Filio pro matre parturiente solicito] tres dies & noctes continuos parturiit, & per unum diem & noctem amisit loquelam: obstetricesque, quas duas partui suo assistentes habebat, tenebant eam pro mortua. Quare ipse testis lacrymans fr. Franciscum accessit, dixitque: Pater, mater mea non potest parere, estque fere mortua: amore Dei detis remedium aliquod, & rogetis Deum pro ejus liberatione. [eaque desperata sæpe eunti ac redeunti,] Cui d. fr. Franciscus respondit: Ne lacrymeris: vadas cum Deo, quia nondum est tempus pariendi. Sicque d. testis rediit domum, comperitque matrem suam non loquentem: obstetricesque sciscitatæ, sunt ab eo, quidnam fr. Franciscus dixisset. Respondit ipse testis, ipsum dixisse, nondum esse tempus pariendi. Quo audito obstetrices dixerunt: Ista mortua est, non indigemus amplius tempore. Rediit iterato d. testis ad ipsum fr. Franciscum, dixitque ei: Pater, mea mater est fere mortua: in caritate, detis remedium aliquod. Cui d. fr. Franciscus respondit: Vade, quia hinc ad horam pariet. Sicque ipse testis rediit domum, & ab eo iterato sciscitatæ sunt obstetrices, quidnam d. fr. Franciscus dixisset. Quibus respondit eum dixisse, adhuc superesse horam ad tempus partus. Responderunt obstetrices: Jam mortua est: non indigemus hora vel alio tempore. [tandem dicit peperisse.] Rediit d. testis ad fr. Franciscum lacrymans, dixitque: Pater, mater mea jam debet esse mortua. Cui fr. Franciscus respondit: In caritate, ne lacrymetis: vade, quia jam peperit filiam. Sicque d. testis rediit, comperitque matrem peperisse filiam, superasseque dolores & pericula. Creditque ipse testis d. fr. Franciscum scivisse hoc ex visione Angelica & non aliunde: quia ipse testis tunc assidue ad locum d. fr. Francisci ex domo sua ibat, nullusque ei unquam factus est obviam. De loco: in Paula. De tempore: agitur annus XL.

[45] Item dixit, quod cum haberet coxam siccatam, quod dicebant esse sciaticam; [coxam arefactam] cumque a multis mulieribus medicaretur; numquam potuit sanari, jacuitque in lecto per tres menses, expenditque pecuniam & bona multa dictis mulieribus. Cumque nullo pacto posset salutem recuperare, mater ipsius testis tulit eum in collo suo ad locum ubi fr. Franciscus habitabat: nam ipse testis non solum non poterat incedere, sed nec pedē quidem in terra ponere. Inveneruntque d. fr. Franciscum super monasterio fodientem quamdam rupem, ut ibi Crucem poneret. Et cum primum eos vidit, dixit: Eatis, expectetis me in loco. Qui iverunt, & d. fr. Franciscum in loco expectaverunt. Quo cum venisset, imposuit igni ahenum quoddam magnum, [simplicis aquæ lotione sanat:] plenum aqua & cinere, ad bulliendum: qua calefacta lavit coxam ipsius testis, videbaturque esse frigida, sicut rosa: & die sequenti inventus est sanus, sicut prius. De loco & tempore, ut supra.

Test. 11

[46] Eodem die XVIII Julij, D. Bella, uxor quondam Joannis Brogni, dixit, quod supra num. 35 de marito ejus pice bulliente per factem pectusque consperso, narratum est. Item dixit, quod cum ipsa testis in quadam fenestra sua esset, [manus mancæ ipsum restituit:] cecidit ex ea, fregitque brachium integre, adeo quod os exilierat. Cumque per octo continuos menses fecisset a medicis quibusdam curari, remansit quoddam frustum ossis, quod non potuerat extrahi: & ideo non convaluit, quia non poterat manu libere uti. Quare misit quemdam, nomine Angelum, ad fr. Franciscum, qui tunc erat in Paterno; fecitque ei exponi casum, qui successerat; & quemadmodum remanserat frustum ossis, quod non potuerat a medicis extrahi; ipsamque esse manu adhuc læsam, quia non poterat eam levare. Cui d. fr. Franciscus misit quoddam emplastrum, quod malo imponeret: quo vesperi imposito, sequenti mane comperit frustum illud ossis extractum, & manum sanatam, omnique læsione liberam. Agitur annus XXXIII.

Test. 12

[47] Eodem die, Nobilis Bernardinus Baldorius dixit, quod mutus, quem d. fr. Franciscus sanaverat, qui numquam fuerat locutus, [mutū curat.] de quo superius facit mentionem D. Joannes de Antonuchio, testis VI, postquam fuit sanatus, fuit servitor patris ipsius testis, sanus & perfectissimæ loquelæ, servivitque ei per duos aut tres menses. Agitur annus XL.

ANNOTATA.

a Κερκίς arbor est, ex genere populi, μίτος folium: quid si ex his opinemur componi nomen Cercimita?

b In ecgraphio Italico Zassanum; in tabulis Calabriæ Tessanum est, duobus p. m. ad meridiem Consentiæ.

c Non esse frustraneam hanc restrictionem, in vulgari ædditam, licet eam interpres Latinus omiserit, patebit examinanti.

d Testis 43, rem eamdem narrans, in hoc variat, quod alterum eorum, Florentinum nomine, quem vidisse se dicit, existimaverint vere esse mortuum: sed fr. Franciscus acceptum eum in brachiis portavit ad cellam suam, & statim fuit sanatus.

e Fortaßis Treffa, de qua infra num. 102.

CAPUT VI.
Alij Paulani testes eodem die auditi.

Test. 13

[48] Eodem die XVIII Julii, Magister Petrus Genuensis dixit, [Pisces mortuos resuscitat,] quod cum quidam ex loco Renda venisset Paulam ad d. fr. Franciscum, unde per duodecim millia distabat attulissetque quosdam pisces, in aqua dulci captos, e gula suspensos, dedissetque eos dono d. fr. Francisco, dixit: Videatis, quemadmodum teneamus captivos istos pauperculos Et sigillatim eos a corda, unde tenebantur suspensi, depositos conchæ aquæ imposuit: qui depositi statim cœperunt in aqua reviviscere & jocari. Quod miraculum cum ipse testis & alii adstantes vidissent, videlicet quod pisces mortui reviviscerent, cœperunt præ lætitia lacrymari. Agitur annus XL vel circa.

[49] [energumenam liberat,] Item dixit, quod cum quædam mulier de terra Reginæ, provinciæ Calabriæ, Bizianensis diœcesis, circiter unum annum a maligno spiritu possessa, & ob ejus maleficia eatenus ligata, ad d. fr. Franciscum fuisset conducta; fecit eam intra, ecclesiam duci, spiritumque malignum conjuratum a d. muliere ejecit, eamque sanavit, rediitque Reginam salutis compos. De causa scientiæ: quia vidit & interfuit. De loco & tempore, ut supra.

[50] Item dixit, quod cum ipse testis cum aliis operariis in monasterio laboraret, [lapidem ruentem cruce sistit,] ubi erat quoddam præcipitium, unde quidam lapis pondo trium a cantarorum deturbabatur; videns hoc fr. Franciscus, & timens magnum damnum, quod hominibus qui subtus erant poterat fieri, Cruce dictum lapidem signavit, invocans nomen Jesu Christi: statimque firmatus est lapis in ipso præcipitio, nec ulterius processit. De causa scientiæ, loco & tempore, ut supra.

[51] [candelas oratione accendit,] Item dixit, quod cum ipse testis posuisset candelas in altari, pro dicenda missa in monasterio quod ædificabat, quæ non erant accensæ in Missæ principio; d. fr. Franciscus genuflexus ante dictum altare, tenens manibus candelam accensam, ostendit illam candelam candelis extinctis quæ in altari erant: & statim sunt accensæ; quamvis ab illa quæ erat accensa, non accederentur. De causa scientiæ, loco & tempore ut supra.

[52] [eademque ingentem lapidem loco movet.] Item dixit, quod cum in loco, in quo ædificare volebat monasterium seu dormitorium, esset petra tantæ magnitudinis, ut vix a triginta hominibus posset tolli; cumque eam a quibusdam operariis frangi faceret, numquam potuit nec frangi nec tolli: & cum a quodam operario malleo percuteretur, manum doluit; ideo blasphemavit cordam S. Francisci. Quare d. fr. Franciscus confestim accessit ad dictos operarios, misitque eos jentatum, clausitque portas ecclesiæ, solusque ibi remansit. Cumque a comestione rediisset, invenerunt petram inde sublatam, & in flumine quod super dicto monasterio est jacentem, remanseratque sola fossa. Viso hoc miraculo, ipse testis & alii tenuerunt pro certo, fuisse verum miraculum. De loco & tempore, ut supra.

Test. 15

[53] Eodem die XVIII Julii, Lucas Catarro, dixit idem quod testis præcedens num. 48, additque de piscibus jā resuscitatis, quod manserunt in aqua illa per duos aut tres menses: quodque ipse testis vidit & interfuit.

Test. 16

[54] Eodem die Antonius de Alexio b de Paula dixit, quod cum ipse haberet brachium contractum, adeo quod non posset ipsum extendere nec exercitium aliquod facere: cumque per mensem quasdam lotiones & alia remedia fecisset, nec tamen posset sanari: adiit ipse testis d. fr. Franciscum, qui multa in quibuscumque personis miracula faciebat, comperitque eum facientem viam, [brachium contractum reparat,] qua posset ad monasterium perveniri. Cumque ipsum vidisset, dixit: In caritate, tu nimium tarde ad monasterium venisti. In caritate, venias ad illud frequentius. Sicque tradidit ei ligonem, ut eo in via aptanda uteretur: quem una tantum manu accepit (nam aliam non poterat extendere) cœpitque velle ligone uti, & non potuit. Sicque d. fr. Franciscus dixit ei: Vadas, in caritate, ad monasterium, in quo est fr. Franciscus de Majorana, faciasque calefieri parum aquæ, redeasque postea ad me. Accessit igitur ipse testis ad d. fr. Franciscum de Majorana, fecitque sibi aquam illam calidam; ac postea reversus est ubi erat d. fr. Franciscus, petiitque ab eo licentiam: qui dimisit illum sanum & incolumem, veluti si numquam mali aliquid habuisset. De loco: in Paula. De tempore: agitur annus c XXXV. Item dixit de fornace calcis ruente, & a fr. Francisco operarijs dimißis reparata, prout supra num. 30 atque concludit: Sicque dicta calx fuit cocta, suffecitque pro duabus aliis fornacibus calcis, tantum ædificium cum ea fuit constructum. In causa scientiæ: quia vidit & interfuit. De tempore, ex quo d. monasterium fuit extructum.

Test. 17

[55] Eodem die Jordanus Carincella de Paula, super nono, [mulierem a morbo caduco sanat,] omissis aliis, dixit, quod cum uxor ejus pateretur morbū caducum circa tres aut quatuor menses, profecti sunt ad d. fr. Franciscū, ut ab eo peterent remedium pro salute d. uxoris suæ. Cumq; applicuissent ad monasterium, invenerunt d. fr. Franciscum ante portam; cui exposuerunt infirmitatē, quam d. uxor sua patiebatur. Dictusque fr. Franciscus duxit eam in cellulam suam, & dedit ei duas ficus, quas comederet, & parum vini: statimque fuit sana. De loco: in Paula. De tempore: agitur annus XL circiter.

[56] [7 annorum cæcitatem illuminat,] Item dixit, quod cum quidam cæcus septem annorum, ob famam miraculorum, quæ d. fr. Franciscus assidue faciebat, ex Amarantia loco provinciæ Calabriæ, ad ipsum venisset, ecclesiamque intrasset; invenit ibi d. fr. Franciscum, qui eum Cruce signavit. Postea genuflexus inter Missæ celebrationem exclamavit: Misericordia, misericordia. Sunt septem anni quod non vidi, & nunc video Corpus Christi. Sicque sanatus fuit, rediitque tamquam si numquam fuisset cæcus. In causa scientiæ, quia vidit interfuit & audivit. De loco & tempore, ut supra.

[57] [crure mancum] Item dixit, quod cum ipsi testi supervenisset quidam dolor in crure, adeo quod illud non posset ponere in terra; quodam mane accessit ad d. fr. Franciscum, dixitque: Pater, rogo, detis mihi remedium aliquod: quia crure hoc non possum incedere. Et respondit d. fr. Franciscus: Tu fuisti malus filius: quia heri cum matre tua verbis contendisti; sed cave ne hoc amplius facias. Et verum erat, quod præcedenti vespere cum matre rixatus fuerat: [facit maximam trabem portare.] tenetque pro certo ipse testis, quod nullus ei dixerat, & quod inspiratione divina id sciret. Sicque vocatum ipsum duxit eum ad trabem quamdam, quam par boum non potuissent movere, dixitque: In caritate, affer trabem istam ad monasterium. Respondit d. testis: Quomodo potero ego tantam trabem portare: præsertim cum crure uno sim mancus? Respondit d. frater Franciscus: Accipias illam, in caritate: quia portabis. Sicque d. testis acceptam trabem tulit ad monasterium absque aliquo fastidio, fuitque crure in continenti sanatus. De loco & tempore, ut supra.

Test. 18

[58] Eodem die XVIII Julij, Nicolaus Carusus dixit idem quod testis VI num. 30 supra additque quod fornax illa calcaria, a fr. Francisco miraculose reparata, prius quam ruere inciperet, per diem & noctem integram arserat: quodque ipse & alij reversi, invenerint solidatam, adeo quod videbatur nova.

Test 19

[59] Eodem die Marinus Sisamis d dixit, quod cum ipse haberet par boum, fr. Franciscus dixit ei: In caritate accipias boves tuos, & eamus acceptum quoddam lignum pro campana e quadam, [grande lignum] quod est in flumine Petrizi: eratque jam hora Vespertina. Dixitque d. testis: Quomodo volumus ire acceptum lignum hoc campanæ, cum nox sit? Respondit d. fr. Franciscus; Eamus, in caritate: quia superest nobis tempus ad reditum. Sicque iverant ad locum ubi erat d. lignum, inveneruntque illud in flumine quodam, eratque impossibile ipsos duos posse lignum illud inde tollere & in planitiem deducere, quia erat magnum nimis. Quare ipse testis dixit: Pater, [solus in planitiē defert,] non possumus nos duo lignum hoc nunc tollere, & in planitiem deducere. Respondit d. fr. Franciscus: Vadas, in caritate, & facias ligamina pro ligando d. ligno. Sicque ipse testis ivit ad d. ligamina faciendum: cumque rediisset, comperit fr. Franciscum tulisse lignum illud in planitiem, & perforasse: quod d. testis bobus suis conduxit ad monasterium, quod d. fr. Franciscus ædificabat: applicueruntque illuc spatio duarum horarum. Credebatque ipse testis se non posse redire ad noctem: [quod 10 viri vix potuissent,] dixitque præfatum lignum fuisse tantæ magnitudinis, quod vix decem homines potuissent illud a terra tollere: ipseque solus illud in planitiem deduxit. De loco: in Paula. De tempore: agitur annus XL vel circa.

Test. 20

[60] Eodem die XVIII Julij, Nicolaus Angelus de Perromezio de Paula, dixit, [oculum a bove læsum, sanat,] quod cum ipse & quidam frater suus nomine Bernardinus, qui defunctus est, laborarent dum subjugare vellent boves; quidam bos oculum ejus cornu percussit, adeo quod omnes judicabant eum oculo illo orbum mansurum. Et cum ipse testis conduceret illum ad monasterium, ubi d. fr. Franciscus erat, invenit eum in itinere cum quibusdam Fratribus, qui viam aptabant. Et quamprimum eos vidit, ignorans nec videns casum qui successerat, dixit: Fuistis soluti de hodierno labore. Visoque vulnere Bernardini, dixit: Habeatis patientiam. In caritate, veniatis mecum ad locum. Dictusque testis cum fratre patiente iverunt cum d. fr. Francisco ad monasterium: quo cum pervenissent, ligavit oculum ejus panno lineo, redieruntque Paulam. Die sequenti, cum ad d. fr. Franciscum rediissent, iterum eum vidit: & fuit sanus melius quam prius, rediitque ad arandum. Agitur annus XXXVIII.

[61] Item dixit, quod cum ipse testis ivisset ad colligendum pruna quædam in loco cujusdam vicini sui, cecidit de pruno: [& casu vulneratum.] ex quo casu factum est ei vulnus in modum crucis, admodum magnum & periculosum. Cumque d. testis iret domum, comperit d. fr. Franciscum in itinere aptantem viam. Qui cum vidisset ipsum testem, dixit ei: Sapiebantne tibi pruna? Alia vice non consentias fratri corpori. Necdum ipse testis aliquid de hujusmodi casu locutus fuerat, sed credit ipsum divina inspiratione scivisse. Et duxit ipsum testem ad monasterium, imposuitque parum salis vel aluminis Alexandrini, ligavitque vulnus panno lineo, dimisitque eum. Redeuntique ipsi testi sequenti die imposuit eumdem pulverem, & in vespere factus est sanus, & omni læsione liber. Agitur annus XL.

ANNOTATA.

a Academici della Crusca, in suo Vocabulario, interpretantur Cantarum certam quantitatē ponderis, quæ pro varietate locorum diversimode æstimatur: exemplum vero ponunt ex Marci Pauli historia, naves maximas appellante, quæ 4000 cantharos portarent. Infra num. 124 dicitur, quod lapidem, ponderantem cantarum unum, vix decem homines potuissent de terra tollere.

b Ætatis habita ratione, judico hunc Antonium habuisse sibi cognominem filium vel ex fratre nepotem, qui fuerit maritus Brigittæ, sororis S. Francisci.

c Anno utique 1477, post inchoatam Paterni fundationem immediate sequenti: Paterni enim rem esse gestam indicat illud de via ducta; de qua rursum tum in Proceßibus non uno loco, tum in Supplemento num. 14: & tempus cum nostra chronologia optime congruit.

d Latinum ecgraphum Sisacius.

e Campana, pro suggestu ligneo, rursum occurret die 7, in Vita B. Vrsulinæ Parmensis num. 34.

CAPUT VII.
Aliæ Paulanorum testium depositiones.

Test. 21.

[62] Eodem die XVIII Julij, Andreas de Sancto dixit, [A morbo renum liberat testem] quod cum pateretur morbum quemdam in renibus, adeo quod non poterat se erigere; cumque vellet incedere, manibus humi serpebat; quodam die pedetentim accessit ad templum S. Francisci, ubi d. fr. Franciscus erat; invenitque eum in medio cujusdam fluminis frangentem lapides. Et cum primum ipsum testem vidit, dixit ei: In caritate, accipias hunc malleum, & quater percutias hunc lapidē. Respondit ipse testis: Quomodo vis accipiam malleum, cum non possim? Respondens fr. Franciscus dixit: Accipias, in caritate; quia poteris. Sicque d. testis pedetentim accepit malleum, & percussit petram, ac inde ad duos dies effectus fuit sanus, tamquam si numquam fuisset infirmus. De loco, in Paula. De tempore, agitur annus XL.

[63] Item dixit, quod cum haberet filium infirmum, in periculo mortis constitutum; [eique filium moribundum servat] ivit cum ipso infirmo ad fr. Franciscum, ad habendum aliquod remedium. Ad quem cum pervenissent, dixit eis: Eatis ad fontem illum, in quo cancrum inventum mihi afferatis. Iverunt ad dictum fontem, invenerunt cancrum, & attulerunt eum d. fr. Francisco. Qui acceptum cancrum imposuit manibus infirmi, factusque est sanus, rediitque domum ac si numquam fuisset infirmus. De loco & tempore, ut supra.

Test. 22

[64] Eodem XVIII Julij Joannes Petruzio a omissis aliis, [cæcam illuminat,] dixit se scire, filiam Antonii Catalani, nomine Juliam, fuisse cæcam nihil penitus videntem. Cumque d. fr. Franciscus discessisset, ivissetque Paternum, profectus est ipse testis cum matre & patruo dictæ filiæ Paternum, gestabantque brachiis d. filiam usque ad locum d. fr. Francisci, quem rogarunt ut impetraret gratiam pro d. filia. Erat tunc d. fr. Franciscus in horto, incurvabatque se in terram, accepturus frondes cujusdam herbæ: quas cum oculis d. filiæ imposuisset, statim fuit sanata & pristino visui restituta. Agitur annus XXXV.

[65] [genu incurabile] Item dixit, quod cum ipse testis pateretur ægritudinem in genu, adeo gravem quod non poterat ambulare; velletque sequenti mane ire ad Flumen-frigidum, distans a Paula octo milliaribus, quo faceret sibi remedium aliquod fieri a quodam medico ibi degente (qui medicus primo in Paula ægritudinem illam viderat, visaq; fuerat ei adeo gravis, quod obstupuerit clamaveritque, Nolo ægritudinem hanc curare) ipseque testis vellet adhuc eum rogare quod curationem hanc assumeret; eodem mane quidam nomine fr. Francisci dixit ei, quod non accederet ad medicum illum, sed ad ipsum fr. Franciscum. Sicque ivit, & ostendit ægritudinem fr. Francisco: qui imposuit quamdam herbam, quam comedunt porci; dixitque: Habeas fidem in Deo: sic convaluit paucorum dierum spatio. De tempore, ut supra.

[66] Item dixit, quod cum ipse testis esset infirmus ad mortem, cum nullum in Paula cognosceret, [& morbum letalem curat] misit nuntium quemdam Paternum, ubi erat d. fr. Franciscus. Qui nuntius nuntiavit ei ipsum testem mori. Dictus fr. Franciscus misit ipsum ad comedendum; cumque rediisset, dixit ei: Vadas, in caritate: quia Deus fecit gratiam d. testi. Et illamet hora, qua d. fr. Franciscus dixerat nuntio, quod Dominus fecisset ei gratiam, d. infirmus sanatus est in Paula. Agitur annus XL b circiter.

Test. 23

[67] Eodem XVIII Julij, Lucas Zandella de Paula dixit, de nepte sua Iulia cæca, quod supra num. 64 narravit itineris socius Ioannes Petruzius; in eo varians quod nescire se dicat, quidnam Franciscus de terra acceperit, quo linivit oculos puellæ: concludit autem, Ipseque testis una cum matre & aliis (videlicet Ioanne Petruzio & Andrea Iaconio, quem etiam viæ comitem hic testis nominat) redierunt læti & contenti de gratia accepta, dictaque Julia postea nupsit in Paula. Item dixit, quod ab eodem Ioanne patruo suo, ad mortem infirmo, ut dictum num. precedenti, Paternum missus; audiverit sanandum, sanatumque invenerit. Item dixit, [dorsi dolorem tollit.] quod cum dedisset curiæ vineam custodiendam in damnum civium, supervenissetque ei dolor in dorso, ivit Paternum ad d. fr. Franciscum. Cumque peteret remedium prædicti doloris, retulit ei d. fr. Franciscus quidquid circa d. vineam fecerat, injunxitque ei quod omnia retractaret, sanatusque fuit a dicto dolore. Agitur annus XXXV.

Test. 24

[68] Eodem die XVIII Julij Andreas de Rossano dixit, quod cum esset calceolarius, serviretque Professis domus illius de officio suo, [annonæ caritatem prædicit,] essetque bonus amicus d. fr. Francisci: quodam sero post Vesperas fuit vocatus a d. fr. Francisco ad monasterium. Ad quem cum accessisset, dixit ei fr. Franciscus: Provideas de frumento pro anno præsenti, itidemque pro futuro pro semente. Respondit ipse testis: Frumentum est tam vilis pretii ut vix æstimetur: emitur tumulus pro quindecim granis. Respondit d. fr. Franciscus: Facias quod tibi dico. Quare ipse testis emit frumentum: & anno sequenti tumulus frumenti sex Carlinis vendebatur. De loco: in Paula. De tempore agitur annus XL. Item dixit quod multoties prædixit ei aliqua futura, quæ postea vidit, [mamillam læsam curat.] sicut a d. fr. Francisco ei fuerant dicta. Preterea scit uxorem suam ægrotasse in mamma, quam nullus medicus poterat sanare: accedensque ad d. fr. Franciscum, post impositionem nescio cujus rei, effecta est sana. De loco & tempore, ut supra.

Test. 25

[69] Eodem die Antonius Migliarisius dixit, quod cum ipse testis incendisset quasdam sepes siccas, ubi ager suus erat; dictusque ignis esset adeo valide accensus, [incendium nudis pedibus extinguit,] quod totum illud territorium periclitabatur de incendio; d. fr. Franciscus, qui parum distabat, accurrit, & pedibus nudis extinxit ignem, dicens ipsi testi, quod periculum erat ne illo igne totum illud territorium incenderetur & destrueretur. De loco: in monte Paulæ. De tempore: agitur annus quinquagesimus & ultra. Item dixit de miraculo fornacis calcariæ quæ cadebat, sicut supra scripti testes dixerunt, quia interfuit & vidit.

Test. 26

[70] Eodem die Joannes Biunda dixit, quod cum ipse testis haberet privignam, [amentem puellam sanat.] & illa semel ex quodam vase bibisset; torsit oculos, cœpitque clamare & insanire, ac spumam ex ore mittere, adeo quod vix quatuor homines poterant eam tenere. Quare ipse testis & alii privigni sui conduxerunt eam Paternum ad d. fr. Franciscum. Ad quem cum pervenissent, cœpit loqui cum d. privigna, & aspersit eam aqua sancta, statimque pristinæ saluti fuit restituta, rediitque Paulam sana. Agitur annus XXXV.

[71] Item dixit quod cum quidam privignus suus, nomine Nicolaus, fecisset fieri lignum quoddam magnum, [juvat lignum attollere,] ut inde faceret program c unius naviculæ: ipseque testis cum tribus aut quatuor aliis & pari boum non posset tollere lignum a terra, essetque vicinus monasterio quod d. fr. Franciscus ædificabat; ivit d. Nicolaus ad monasterium, ut aliquem inveniret qui eum juvaret; nullumque invenit præter fr. Franciscum. Qui sciscitatus est a d. Nicolao, quidnam quæreret. Qui respondit, se quærere aliquem, qui auxiliaretur ei in tollendo quodam ligno. Qui d. fr. Franciscus dixit: Eamus: quia cum nullus alius adsit, [quod plures vix sublevassent.] volo ego, in caritate, venire. Respondit d. Nicolaus: Quamvis vos solus veniatis, tamen non poterimus lignum illud tollere. Dixit fr. Franciscus: Eamus, in caritate, quia poterimus. Sicque iverunt ubi d. lignum erat, ipseque solus apposuit manum, bovesque prædicti soli cœperunt absque alio auxilio ambulare, traxeruntque lignum præfatum. Agitur annus XL.

[72] Item dixit, quod cum ipse testis esset in monasterio cum d. fr. Francisco, [energumenum liberat:] venit quidam homo a quodam castro dicto Arena, diœcesis Squillacensis, distante a Paula duabus diætis, qui a maligno spiritu vexabatur, & a septem vel decem hominibus fortiter ligatus (quia multa mala faciebat) portabatur. Cumque d. fr. Francisco præsentaretur, dixit quod solverent eum. Qui responderunt: Si solvimus eum, faciet multa mala: dubitabantque de ejusmodi solutione. Quod videns d. fr. Franciscus, appropinquans illi solvit eum, mansitque firmus: posteaque dedit ei tres ficus siccas, quas comederet: & paulo post duxit eum secum ad quoddam flumen, in altitudine positum: redieruntque postea simul, unusquisque onustus ligno pro fabrica d. monasterii: & ex tunc d. dæmoniacus sanatus est, rediitque domum cum perfectissimo sensu & sanus. Agitur annus XL vel circa.

Test. 27.

[73] Eodem die XVIII Julij, Petrus Cistarus dixit, quod cum ipse mundaret agrum, [oculum læsum,] quædam spica percussit ejus oculum, adeo quod nihil posset videre; ivitque Paternum, ubi erat d. fr. Franciscus, rogans eum quod oculum sanaret. Dictusque fr. Franciscus, conversus ad quemdam Fratrem, dixit: Vadas, & colligas parum herbæ albæ, videlicet absynthii: quam, cum eris Paulæ, conteres in pulverem & impones oculo. Responditque d. testis, Pater, non est necesse quod herbam hanc mecum hinc portem, quia Paulæ abundamus d. herba. Respondit d. fr. Franciscus: Volo quod portes hanc, habeasque bonam fidem, & vadas cum Domino. Discessit ipse testis, & antequam perveniret Paulam, nihil oculo imponens, saluti pristinæ est restitutus. Agitur annus XXX vel circa.

Test 28

[74] Eodem die Nicolaus de Bernardo de Paula, dixit se habuisse filium parvum, [& puerum moribundum sanat,] qui erat in periculo mortis constitutus: quem ipse testis portavit ad d. fr. Franciscum. Qui cum primum eum vidit, Cruce signavit & dimisit: & illa eadem hora statim sanatus est. Agitur annus XL vel circa.

ANNOTATA.

a Petruccii nomen sequentia testimonia uniformiter habent & juxta illa correximus, quod hoc loco perperam ponebatur, in Italico quidem MS. Stutzio, in Latino Sevezio; & rursum utrobique, juxta Testem 23, Cichuzo.

b Hanc restrictionem patitur locutio Italica da quaranta anni: & eam exigit tum res ipsa, tum Testis sequens, qui ab infirmo patruo Paternum sese missum deponit, & solum numerat annos circiter XXXV, ab eo tempore decursos.

c Latinum ecgraphum male proram & puppim, cumin Italico originali sit, una rota de sagistia: quæ verba per conjecturam accipiens pro prora unius naviculæ, ne prorsus abeam a Latini interpretis verbis; relinquo Calabricæ linguæ peritioribus liberum de ipsa conjectura judicium; genuinam dictorum verborum interpretationem, quam Romanus Notarius assequi non potuit, libenter aliunde accepturus.

CAPUT VIII.
Prosecutio Testium Paulanorum ejusdem diei.

Test. 29

[75] Eodem die XVIII Julij, Franciscus de Rogato dixit, quod cum natum ei esset quoddam apostema in gula, [De superstitione reprehenso,] quodam die invenit quemdam virum probum de Paterno, qui vidit apostema hoc natum, fecitque super illo incantationes quasdam, docuitque eum remedium quoddam cum cannis, quas postea deberet terra contegere. Cumque non posset illo remedio sanari, accessit ad d. fr. Franciscum: qui cum vidisset eum dixit: O, in caritate, tu errasti, quod fidem remedio cannarum dedisti. Quod ipse testis admodum secrete & nemine sciente fecerat, creditque ipsum inspiratione divina illud scivisse. Misitque eum ad medicum sufficientem Cosentiam: qui viso d. apostemate, dubitans de morte, noluit se curatione illa impedire. [scindi facit apostema periculosum.] Rediit ipse testis ad ipsum fr. Franciscum, narravitque quemadmodum medicus recusaret curationem illam. Quare d. fr. Franciscus fecit accersiri alium medicum Paterni degentem, cui dixit quod d. apostema scinderet. Respondit medicus: Nolo illud scindere (quia periculosum est, cum sit in gula) nisi paternitas vestra apponat manum. Quare d. fr. Franciscus signavit digito locum, ubi apostema debebat scindi, præcepitque medico ut ibi scinderet: quod fecit & & curavit: paucorumque dierum spatio sanatus est. Tenetque ipse testis pro certo, se sanatum ob virtutes & orationes d. fr. Francisci, & non ob aliud: quia medici nolebant apostema scindere, nisi d. fr. Franciscus manum apponeret. Agitur annus XXXV vel circa.

[76] Item dixit, quod cum ipse testis committeret secretissime quædam vitia, [occulta peccata revelat] quæ credebat nullum præter solum Deum & se scire, ivissetque semel ad d. fr. Franciscum; dixit ipsi testi: In caritate, caveas a tali vitio: nam si continuaveris, poterit tibi malus exitus obvenire. Quod intelligens ipse testis, stupefactus est, tenetque pro certo ipsum illud divina inspiratione scivisse. De loco & tempore, ut supra.

[77] Item dixit, quod cum ipse testis semel proficisceretur Paternum, ubi d. fr. Franciscus erat, [& sermones in via habitos,] cum tribus aliis adolescentibus; inter itinerandum desiderabat unus centum ducatos, alius ducentos, tertius octoginta, quartus nescio quid simile: erantque in hoc discursu. Cumque Paternum applicuissent, quam primum d. fr. Franciscus eos vidit, dixit eis: In caritate, melius esset quod inter itinerandum diceretis, Pater-noster & alias orationes, quam quod quæreretis res mundanas: volebatis enim alius centū, alius ducentos ducatos &c. melius enim esset pro vobis. Q. Quæ verba cum de testis & socii ejus intellexissent, mirati & attoniti sunt, quod d. fr. Franciscus sciverit eis referre, quæ inter itinerandum dixerant. De loco & tempore, ut supra.

[78] Item dixit, quod cum fierent quædam trabes in Paterno, ubi erant multæ quercus; [occuliumque furtum,] venit quidam vir a villa a Mangani, quæ est sub ditione Cusentina, & attulit fiscellam plenam ficubus, quas collegerat in ficu cujusdam sui vicini. Cumque illas d. fr. Francisco præsentaret, dixit ei: In caritate, tu errasti: quia ficus istæ non sunt tuæ, collegisti enim illas in arbore proximi: sed quandoquidem eas attulisti des ipsas istis operariis. Dixitque ei: Caveas ne hoc amplius feceris. Rediitque ille rubore plenus: credebat enim nullum id scivisse. In causa scientiæ dixit: quia vidit, interfuit & audivit.

Test. 30

[79] Eodem die XVIII Julij, Antonius de Zarlo, de Paula, [Archipresbytero Lactaracensi] dixit quod cum quidam Archi-presbyter cujusdam castri, b Lattaracum dicti, Bisignianensis diœcesis, affinis ipsius testis pateretur ægritudinem quamdam in naso & labro, quæ vocatur cancer, adeo quod ei consumpserat partem nasi & labri prædictorum; fecissetque a diversis medicis ægritudinem illam curari circiter unum annum, nec posset sanari, imo malum gravius fieret; d. Archipresbyter hortatu ipsius testis venit Paulam, ubi d. fr. Franciscus erat. Quo cum venisset, præsentavit se d. fr. Francisco. Qui ipso viso, conversus ad quemdam Fratrem adstantem dixit ei: [cancrum, nares & labia absumentem, tollit,] Vadas, in caritate: accipias cyathum illum, qui est in cella, cui inest parum substantiæ. Qui cum rediisset cum cyatho, acceptam bombycem madefecit unguento vel aqua illa quæ erat in cyatho, imposuitque naso & labro d. Archipresbyteri; dixitque ei: Vadas, in caritate, & habeas fidem in Domino, quia faciet tibi gratiam: & cras mane deliberes in monasterio hoc dicere Missam. Discessit d. Archipresbyter & venit ad terram: & dimidia nocte tetigit nasum & labrum, ubi patiebatur malum; invenitque omnia sana & absque macula, ac si numquam ibi fuisset passus malum. Surrexitque de mane sanus, ivitque ad dicendam Missam in monasterio præfato, rediitque postea ad castrum Lattaracum sanus & politus. Agitur annus XL vel circa.

[80] [dolorem colli sanat,] Item dixit, quod, cum ipse testis haberet sororem, quæ per duos menses patiebatur malum in collo, adeo quod teneret caput demissum super genua, nec poterat elevare caput, nec loqui, nec a diversis medicis curata posset sanari, ipse testis conduxit eam ad monasterium d. fr. Francisci. Qui, ut primum eam vidit, dixit ipsi testi: Vadas, colligas parum herbæ, quæ est vicina fornaci calcariæ, quæ vocatur Centauria, & afferas eam huc: quia spero Dominum, si habueritis fidem, facturum vobis gratiam. Quam herbam cum ipse testis attulisset, d. fr. Franciscus fecit petra contundi, & postea manibus suis impositam appropinquavit naso d. infirmæ, dixitque quod eam fortiter odoraret. Qua odorata dormivit per horam: postea expergefacta levavit caput, rediitque domum sana & absque aliqua læsione. De loco & tempore, ut supra.

Test. 31

[81] Eodem die XVIII Julij, D. Petrus de Polita, dixit quod, [& oculum vulneratum:] cum quidam, nomine Bartholomæus Pecorarius, cæderet ligna; percussit ejus oculum lignum, adeo quod oculus coopertus erat sanguine, & nihil illo videbat. Quem ipse testis ad monasterium fr. Francisci conduxit: inveneruntque eum ante portam ecclesiæ. Qui, ut primum eos vidit, dixit: O, venistis huc præter voluntatem vestram. Ostenditque ipse testis oculum d. Bartholomæi sanguine coopertum d. fr. Francisco. Qui oculo nescio quid imposuit, ligavitque panno lineo, fecitque eum jentare, ipseque discessit. Post comestionem d. testis solvit oculum ipsi Bartholomæo, invenitque eum mundum & sanum, & melius se habentem quam prius: videbatque illo sicut ante absque aliqua læsione: rediitque domum sanus & incolumis. De loco: in Paula. De tempore: agitur annus XLII. Idem ipsemet Bartholomæus, infra num. 99, & testis XLIII confirmans id ipsum, ita distinctius explicat modum curationis: Et post comestionem duxit eum retro monasterium, solvitque dictum pannum, fecitque eum aspicere solem qui tunc oriebatur, dixitque: Vides nunc? Respondit ipse testis: Pater, video. Signavitque eum Cruce, dimisitque eum sanum & incolumem, cernebatq; dicto oculo melius quam prius.

[82] Item dixit, quod cum ipse testis ivisset cum fr. Francisco & decem aliis personis in quadam navicula, [gravissimam trabem loco movet,] ut caperent trabem, quam pro monasterio fecerant fieri in quodam loco dicto c la Guardia; cumque illuc applicuissent, conduxerunt omnes trabes a silva ad mare, excepta una quæ ceteris major erat & in loco difficiliori sita, ita quod impossibile esset simul omnibus eam ad littus adducere. Quod videns fr. Franciscus dixit eis, ut irent ad comedendum. Qui iverunt comedere juxta quamdam aquam dulcem, aliquantum longinquam: reversique invenerunt trabem illam inter alias, ipsumque fr. Franciscum solum. Qui petierunt, quisnam trabem illuc conduxisset. Respondit ipse: [quam viri 10 movere nequiverant:] Gratia & auxilium Dei. Et inter alios adstantes quidam Antonius Bolotta instantius quærebat, dicens: Nos omnes simul non potuimus trahere hanc trabem, & hic nemo est præter te solum: quis ergo tibi auxiliatus est, ut eam huc conduceres? Dictusque fr. Franciscus respondit, quod eam gratia Dei conduxerat. Sicque tulerunt secum omnes trabes, veneruntque Paulam. De loco: in Paula, & in littore maris Custodiæ Consentinæ. De tempore: agitur quinquagesimus annus.

Test. 32

[83] Die eodem XVIII Julij, Nicolaus de Jaquinta, dixit, quod cum ipse testis ad quemdam Notarium, Thomam Pissune, discendi gratia accederet; [pro sanando cancro] habebat fratrem quemdam, cui in facie supervenit ægritudo quædam admodum periculosa, dicta cancer: miseruntque statim pro medico chirurgico. Qui cum venisset, dixit se non posse aliquid facere, nisi haberet palumbum. Cumque non posset d. palumbus, nec domesticus nec silvester, in terra illa inveniri, quia non erant ibi; dictus Notarius Thomas ivit cum d. teste discipulo suo ad monasterium ipsius fr. Francisci: cui exposuerunt necessitatem suam, & quod venerant causa habendi palumbum. Respondit d. fr. Franciscus: Deus poterit providere. Et cœpit cum d. Notario Thoma per ecclesiam deambulare. Cumque bis deambulassent, [miraculose facit columbam afferri.] tertio deambulaturis occurrit felis cum palumbo in ore, quem posuit ad pedes d. fr. Francisci. Qui acceptum illum dedit d. Notario Thomæ, dicens, Dominus providit. Ipseque testis vidit d. palumbum fuisse silvestrem, nec poterant palumbi tunc in monasterio illo nidificare, quia illius ædificium erat tantum initiatum. Dictusque Notarius Thomas cum ipso teste redierunt domum, afferentes palumbum: convaluitque æger ille. De loco: in Paula. De tempore: agitur annus LV vel circa.

[84] [Archip. Cusentinum sanat,] Item dixit, quod cum Archipresbyter Paulæ ægrotaret, haberetque medicos duos, unum Cusentinum & alterum ex oppido S. Luciti, qui ipsi medebantur; videntes gravitatem infirmitatis ejus, desperaverant de ipsius salute, nec credebant ipsum posse sanari. Quare ipse testis accessit ad d. fr. Franciscum, exposuitque ei infirmitatem d. Archipresbyteri, & quemadmodum medici de ejus salute desperabant. Respondit d. fr. Franciscus, nondum esse tempus sui discessus, & quod pro hac vice Dominus faceret ei gratiam: sed dicatis ei quod bene mundet domum suam, videlicet conscientiam: dicatis ei, in caritate, quod bene mundet. Duxitque ipsum testem secum, deditque ei panes duos bis coctos, & folia duo cujusdam herbæ, quæ deferret d. Archipresbytero infirmo. Quibus acceptis fuit sanus, surrexitque a lecto incolumis & bene valens. Agitur XLII annus vel circa.

[85] Item dixit, quod cum per duos annos post convalescentiam hanc d. Archipresbyter ægrotaret, ipse testis iterate accessit ad d. fr. Franciscum, [& postea ejusdem mortem prædicit.] dixitque ei quemadmodum Archipresbyter iterum ægrotaret. Respondit fr. Franciscus: O, hac vice non potest excusare, quin hinc discedat: Dominus eum vult. Sed vadas & dicas ei, quod velit bene mundare domum suam, videlicet conscientiam: nam nudius tertius dixit Missam, nec bene mundaverat domum suam. Dicatis ei, in caritate, quod velit bene mundare domum: nam Dominus eum vult, nec potest hac vice recusare: præparet igitur bene conscientiam suam. Reversus d. testis consolatus est ipsum infirmum, hortatusque est eum ad commodum salutis suæ: qui mane sequenti ex hac vita migravit.

ANNOTATA.

a Villa Mangani distat Consentia p. m. 12 Tabernas versus: in tabulis Mangono scribitur.

b Ita MSS. in tabulis notatur Lattaricum, Reginæ oppido proximum.

c Guardia vicus, distat Paula versus Septentrionem p. m. 12. Latinum ecgraphum perperam la Guiarda: sed vera scriptio ibidem mox indicatur, quando pro voce Italica,Latina vox Custodia ponitur.

CAPUT IX.
Reliqui Paulani testes hoc die auditi.

Test. 33

[86] Die eodem XVIII Julij, Nicolaus de a Chirico, dixit, quod cum ipse cum quadam navi, onusta vino, [Absentis filij mortem indicat patri,] Neapolim proficisceretur; supervenit tempestas quædam quæ impedivit navigationem, fecitque illos Paulam retrocedere. Ubi cum ipse testis ad terram descenderet, antequam iret Paulam, accessit ad monasterium, in quo degebat fr. Franciscus: quem ante portam ecclesiæ invenit. Et cum primum eum vidit, interrogavit ipse fr. Franciscus d. testem, unde veniret. Respondit ipse testis: Proficiscebamur Neapolim onusti vino: & propter tempestatem, quæ supervenit, retrocessimus. Dictusque fr. Franciscus d. testem manu apprehensum duxit secum ad cellam, fecitque eum comedere, & post comestionem dixit ei: [& filios alios nascituros promittit:] Nicolae, habeas patientiam: filius tuus ex hac vita migravit: nam Dominus eum apud se voluit. Quo audito d. testis cœpit lacrymari. Cui fr. Franciscus dixit: In caritate, ne lacrymeris: quia hinc ad annum procreabis alios duos filios mares. Dictusque testis rediit domum: & inde ad novem menses peperit uxor sua duos filios gemellos mares. Agitur XL annus vel circa.

Test. 34

[87] Die eodem Jacobus Carratellus dixit miraculum fornacis calcariæ cadentis, [sanat crus male affectum:] & piscium mortuorum, qui revixerunt, quemadmodum testes supradicti deposuerunt: quia vidit &c. Item dixit, quod cum habuisset circiter quindecim annos descensum quemdam ad crus, accessit ad d. fr. Franciscum, ostenditque crus, rogans ut ei salutem daret. Dictus fr. Franciscus signavit digito locum ægrum ad modum Crucis, & postea imposuit quamdam herbam dictam b nepitam & mentam silvestrem; sequentique die fuit sanus, sicut etiam nunc est. De loco: in Paula. De tempore: agitur annus XL vel circa.

Test. 35

[88] Eodem die D. Polyxena Cingona dixit, quod cum ipsa semel esset in monasterio, quod d. fr. Franciscus ædificabat, [ignitos lapides illæsus tractat.] invenit eum facientem balneum quoddam pro infirmo. Cumque vellet aquam d. balnei calefacere, posuit quasdam petras ad ignem: quas bene accensas & ignitas vidit ipsa testis d. fr. Franciscum nudis manibus absque aliquo instrumento capere; videbanturque verus ignis, adeo erant accensæ. Portabatque eas per longitudinem cameræ, imposuitque eas aheno: viditque postea quod propterea manus d. fr. Francisci nullibi erant læsæ: sed portavit petras illas acsi fuissent rosæ. De loco: in Paula. De tempore: agitur annus XL vel circa.

Test 36

[89] Eodem die XVIII Julij, nobilis Jacobus Carbonellus, dixit se habuisse sororem, nomine c Claradomna: [contractam,] quȩ manibus & pedibus erat contracta, & per annum integrum non potuerat pedibus stare, aliusque ministrabat ei cibum, alius vero potum, alius in lecto eam ponebat, & surgentem calefaciebat. Cumque parentes ejus pro salute ejus plurimum affligerentur, ultimo recordati fr. Francisci, reprehenderunt semetipsos, dicentes, Advenæ innumeri ex tota provincia veniunt ad devotionem fr. Francisci; & nos, qui eum in domo habemus, non accessimus ad ipsum. Eamus & rogemus ipsum, ut apud Dominum pro istius salute orationibus suis intercedat, vel capiat ipse eam: nam non possumus eam sic contractam tenere. Quapropter parentes ipsius testis filiam, brachiis servæ impositam, [a parentibus ad se delatam, sanat.] ad monasterium fr. Francisci conduxerunt: quem inventum rogarunt, ut apud Dominum pro salute filiæ intercederet, vel ipse eam acciperet. Respondit fr. Franciscus, quod haberent bonam fidem in Domino. Locutique sunt per spatium aliquod de aliis rebus: aspersitque eam aqua benedicta, & in discessu docuit eos, quod quasdam urticas coquerent, & manibus ægræ imponerent. Et cum a monasterio ad terram redirent, ægra fecit se a serva, quæ ipsam portabat, ad terram deponi, quo naturali necessitati satis-faceret: comperitque quod poterat per se pedibus stare; paulatimque melius se habens, sanata est, supradicto omnique alio remedio postposito. Ipseque testis deponit de causa scientiæ, quod videlicet viderit sororem suam, ut præfertur, contractam, & postea sanam: & miraculum factum circa hoc per d. fr. Franciscum habet ex relatione quondam parentum suorum, quia ipse non ivit ad monasterium. De tempore agitur XXXVII annus vel circa.

[90] [Sancto iratus quidam] Item dixit, quod cum quondam D. Franciscus Carbonellus pater suus viveret, rogaverat sæpe d. fr. Franciscum quod teneret modum, quod terra, quam fodiebat ex monasterio, quod ædificabat, non impediret usum molendinorum suorum, quæ sub monasterio prædicto habebat. Cumque semper habuisset bona verba a d. fr. Francisco, quodam die molendinarius renuntiavit dicta molendina ipsi D. Francisco, dicens, se non posse uti illis, propter terram quæ a monasterio prȩdicto decurrebat. Quod damnum considerans d. D. Franciscus, accessit ad d. fr. Franciscum admodum iratus. Cumque ad monasterium pervenisset, interrogavit quemdam Fratrem, ubinam esset fr. Franciscus. Respondit, ipsum esse in cella. Dixitque D. Franciscus ipsi Fratri, quod nomine suo d. fr. Franciscum vocaret, quia volebat illum in ecclesia alloqui. [in cella ejus audit Angelicum cantum,] Reversusque d. Frater, dixit fr. Franciscum statim venturum. Cumque d. D. Franciscus in ecclesia per horam expectasset, misissetque iterato ad d. fr. Franciscum, & necdum veniret; iratus statuit eum in cella convenire: quæ cella erat aliquantulum alta, adeoque ad ejus ingressum oportebat tres gradus ascendere. Cumque d. D. Franciscus esset in ultimo gradu, audivit quosdam cantus & melodias suavissimas, quas reputabat Angelicas: stupefactusque constitit, quo securius illas audiret. Et postea volens ultimum gradum ascendere, audivit continuari dictos cantus & melodias: stupefactusque statim rediit ad ecclesiam, Deo gratias acturus de his quæ audiverat. Inter illa statim applicuit d. fr. Franciscus: [itaque placatur.] qui volens eum ad patientiam eorum quæ circa molendina erant gesta hortari, dictus quondam D. Franciscus respondit ei: Pater, non est opus de molendinis aliquid loqui: faciatis ea quæ sunt vobis facienda, & molendina vadant ad mare. In causa scientiæ, quia audivit ex ore patris, qui erat nobilis senex & bonæ vitæ, narravitque illud maxima cum admiratione quam primum applicuit domum. Agitur XL annus vel circa.

Test. 37

[91] Eodem XVIII Julij, Nobilis Antonius Mendolilla, dixit quod cum ipse testis, una cum præceptore suo & aliis discipulis coætaneis suis, [S. Francisco apparente ecclesiam majorem facere jubetur.] esset cum fr. Francisco præfato in ecclesia monasterii sui, cujus ecclesiæ murus in parte erat factus; supervenit quidam Frater indutus habitu S. Francisci, interrogavitque, quid facerent. Respondit d fr. Franciscus se ædificare ecclesiam. Dixit Frater ille: Quæ ecclesia est ista, quam ædificatis? nam est admodum parva. Responditque d. fr. Franciscus: Quomodo volo eam ædificare majorem, cum non possim? Respondit Frater ille: Non curetis: Deus providebit. Fecitque demoliri murum factum, designavitque ecclesiam majorem, statimque Frater ille discessit, nihil dicens: ignorabaturque unde venerat, & quo ibat: adeo quod ipse testis & ceteri omnes crediderunt, fuisse hominem missum a Deo. Et post paucos dies venerunt duo a villis Cusentinis, dederuntque bonam summam ducatorum & armentorum pro fabrica d. monasterii. De loco, in Paula. De tempore, agitur annus LX vel circa.

Test. 38

[92] Die eodem Antonius Caputus, dixit, quod cum ipse ivisset ad agrum suum, [dolorem auris & vomitum sistit.] ut manipulos messis ad trituram duceret, supervenit dolor quidam sub aure, adeo quod in terra velut mortuus cecidit. Cumq; portatus esset prope terram sub loco fr. Francisci, ivit quædam mulier ad ipsum fr. Franciscum, narravitque ei casum qui successerat. Dictusque fr. Franciscus dedit ei quamdam radicem, quam deberet comedere, & admonuit quod haberet fidem in Domino. Cumque ipse testis redivisset domum, cœpit vomere vomitu qui videbatur impossibilis: reversaq; iterum supra dicta avuncula sua ad d. fr. Franciscū, narravit ei vomitum magnum ipsius testis. Dictusque fr. Franciscus dedit ei pulverem quemdam, dixitque ut illum ovo impositum daret ipsi ægro ad comedendum. Reversa igitur ad ægrum, dedit illi comedendum pulverem illum in ovo, statimque sanatus est a d. vomitu & dolore, tenetque pro certo ipse testis, se sanatum primo virtute Dei, deinde orationibus d. fr. Francisci. De loco: in Paula. De tempore: agitur annus XLV vel circa. Item circa miraculum superius positum (num 52) quod videlicet fr. Franciscus sustulit ipse solus a terra petram, quam vix potuissent decem homines tollere, dixit id quod testis XIV circa hoc deposuit: quia vidit & interfuit.

Test. 39

[93] Eodem XVIII Julij, Venerabilis fr. Franciscus, Prior S. Augustini, [Incisum pedem sanat,] dixit quod cum esset adolescentulus, fuit missus a Superiore suo ad lignandum in silva, & inter cædendum ligna percussit pedem securi magna, inflixitque sibi vulnus grave, inter pollicem & alium propinquum cum magna effusione sanguinis. Qui videns se ita vulneratum & debilem factum ex tali effusione sanguinis, redire cœpit; viditque fr. Franciscum, gestantem humero securim, qui tendebat versus ipsum testem: hic autem eo viso vehementer gavisus est. [obedientiæ tribuens quod nervus læsus non esset.] Cumque fr. Franciscus ad ipsum testem pervenisset, dixit ei: O fr. Francisce, tu effudisti multum sanguinem. Respondit ipse testis: Pater mi, cum cæderem ligna, incidi pedem, sicut videtis. Dictusque fr. Franciscus accepto pede vulnerato d. testis dixit: Vide quid sit sancta obedientia: nam vulnerasti pedem securi adeo magna, nec tamen incidisti nervum aliquem, quod nullus barbitonsor cum novacula potuisset facere, quin incidisset nervos. Et hoc ita bene successit, quia satisfecisti obedientiæ Superioris tui. Sicque accepit quasdam herbas, quæ erant in illo eodem loco, imposuitque vulneri: statimque sanatus est, & incolumis ad Conventum suum rediit. De loco, in Paula & in silva. De tempore, agitur annus XL vel circa.

[94] [apostema brachii curat.] Item dixit, quod cum ipse pateretur apostema quoddam in brachio, adeo grave, quod per quinque dies non poterat dormire; accessit ad d. fr. Franciscum, ostenditque apostema. Dictusque fr. Franciscus imposuit apostemati quosdam pulveres, qui videbantur ipsi testi fuisse tamquam aqua rosacea, statimque pristinȩ saluti est restitutus. De loco & tempore, ut supra.

Test. 40

[95] Eodem die XVIII Julij, Venerabilis fr. Joannes de Andreotta, Ordinis S. Augustini, dixit quod miraculum illorum, quos terra oppressit, fuit verum, sicut alii testes deposuerunt (num. 40) item de Archipresbytero, in labro & naso cancrum patiente, de quo num. 79: quia vidit, interfuit & audivit, loco & tempore ut supra.

ANNOTATA.

a Ecgraphum Italicum, de Christo.

b Nepita herba, vel ipsa est quæ Latinis Græcisque vocatur Nepenthes, vel quam iidem Calamentham dicunt; quæque ab Academicis della Crusca Italice redditur Nepitella.

c In utroque ecgrapho scribitur Chiaradopna, juxta propietatem sermonis Italici pro isto tempore: visum est tamen convenientius fore si juxta Latinæ linguæ ortographiam Clara-domna scriberetur.

CAPUT X.
Testes Paulani die XIX Iulij adducti.

Test. 41

[96] Die XIX mensis Julij, Nobilis Polinus Pissonus, dixit quod cum ægrotaret quondam pater suus, nomine Notarius Thomas Pissonus, [Pro patre moribundo] adeo quod medici de ejus salute desperaverant, nihilque oculis videbat, nec poterat comedere carnes contritas nec distillatum. Cumque esset redditurus spiritum Deo, d. testis accessit ad fr. Franciscum, quem invenit loquentem cum matre sua. Et cum vidisset ipsum testem lacrymantem, dixit ei: Quid lacrymaris? Respondit d. testis: Quia pater meus moritur. Dixit fr. Franciscus: Ne lacrymeris. Scisne Pater-noster? Respondit, Nescio. Et, Ave-Maria? [jubet orare liberes,] Respondit, Scio. Dixitque ipsi testi & cuidam puellæ, quæ cum ipso erat, ut ante imaginem Crucifixi, coram qua eos genuflectere fecerat, diceret tantisper, Ave-Maria, donec ipse rediret. Reversus itaque retulit tres panes biscoctos & poma, deditque ipsi testi portanda patri infirmo, dicens Pro hac vice non timeat: dicasque ei, quod sit bonus Christianus, & habeat fidem in Domino. [eumque sanat:] Cumque ipse testis domum rediisset, dedissetque patri ex parte d. fr. Francisci panes illos biscoctos & poma; inde ad horam petiit cibum, comeditque panes biscoctos & poma; & inde ad tres aut quatuor dies fuit sanus, surrexitque a lecto, ibatque sicut prius. De loco: in Paula. De tempore: agitur XXXV annus vel circa.

Test. 42

[97] Eodem die Antonius de Aduardo, dixit quod cum per tres menses pateretur ægritudinem, [ægrum jubens terram fodere,] vocatam malum frigidum, nec medicus aliquis potuisset eum juvare; accessit ipse testis ad fr. Franciscum, quem invenit projicientem terram effossam, ubi in præsens est ædificatum, & mutaverat alveum fluvii. Dictusque testis dixit: Pater, ego jam per tres menses passus sum malum frigidum, nec potui sanari: rogo vos oretis Deum pro salute mea. Cui d. fr. Franciscus: a [Accipe ligonem, & adjuva me. Respondit d. testis, Non possum propter morbum. Dixitq; ei fr. Franciscus] Veni, in caritate: non cures: quia poteris. Incœpitque d. testis terram fodere per duas horas. Postea d. fr. Franciscus dedit ei ciceres, [restituit sanitati:] quantum pugno poterat continere, & quamdam radicem, dixitque: Vadas, faciasque ista coqui, & comedas ea: quia Dominus fecit tibi gratiam. Discessit d. testis, fecitque dictos cibos coqui: quos cum comedisset, statim sanatus est, adeo quod numquam postea dictum malum sit passus. De loco: in Paula. De tempore: agitur annus XL vel circa.

[98] [capturæ thynnorum infelici] Item dixit, quod cum quidam, nomine Notarius Petrus Barba, emisset [locum & facultatem capiendi cete, que vulgo in Paula dicuntur b tonina,] cumque ivisset in d. loco piscatum, concludebant cete retibus; & postea cum trahebantur, inveniebantur extra retia, adeo quod per mensem non potuerunt capere cete aliquod. Quare d. Notarius Petrus Barba dixit ipsi testi; Vadas, rogo, ad fr. Franciscum, & narres ei hoc; rogesque, ut oret Dominum, quod possimus capere cete. [benedictione succurrit.] Accessit igitur testis ad d. fr. Franciscum, narravitque ei quemadmodum non poterant capere pisces illos. Ipseque fr. Franciscus dedit d. testi quamdam candelam, quam deferret Notario Petro: dixitque, quod haberet fidem in Domino, quia caperent deinceps pisces. Portavit itaque testis d. candelam Notario Petro, ascenderuntque naviculam cum d. candela, & fecerunt capturam piscium adeo magnam quod non poterant trahere rete, semperque deinceps ceperunt multos pisces. De loco & tempore, ut supra.

Test. 43

[99] Eodem die XIX Julij, Bartholucius Pecoratus, primum narravit quomodo oculus suus inter lignandum ab insiliente assula gravißime læsus, sanatus fuerit prout supra num. 81. Item dixit, quod cum ipse testis ivisset auditum Missam in templo S. Francisci, [apoplexiam curat:] percussus est apoplexia, amisitque statim loquelam, eratque fere mortuus: comburebantque pedes ejus, nec sentiebat ignem appropinquatum pedibus ejus. Quare miserunt quemdam ad fr. Franciscum, tunc in Paterno degentem; qui ei casum, qui successerat, narravit. Respondit d. fr. Franciscus: Deus juvit eum; quod dextero genu erat genuflexus: nam alias graviora fuisset passus. Accepitque res quasdam, quas ipsi testi misit, dicens: Vadas & deferas ei ista: quia Deus fecit ei gratiam. Reversusque ille imposuit illas res super teste præfato, restitutaque est ei loquela, sanatusque & a d. infirmitate liberatus est: dictusque testis scit se dexterum genu flexisse, quemadmodum fr. Franciscus dixerat. De loco & tempore, ut supra.

Test. 44

[100] Die eodem Nobilis Franciscus Sanctamus, dixit, [rabidi canis morsum sanat.] quod cum esset puer octo annorum, obviam fuit factus cuidam cani rabido, qui eum in brachio momordit, ita quod illud totum perforaret; inflatumque est ei valde, adeo quod brachium non poterat elevare. Quare ivit ad dictum fr. Franciscum: qui cum primum d. testem vidit, dixit ei: Attendas, in caritate, ubinam maledictus iste angelus isti occurrit. Vocavitque eum ad se, & soluit dictum brachium ligatum, imposuitque vulneri quoddam gummi, dimisitque eum, & vesperi fecit eum bibere illud gummi vino impositum. Die sequenti comperit se sanum in d. brachio, absque aliquo vulnere vel macula, melius quam prius: videbaturque testi gummi illud fuisse de ceraso, quod ad hoc nihil valet. De loco: in Paula. De tempore: agitur annus XXXV vel circa.

[101] Item dixit, cum ipse testis haberet filiū quemdam infirmum per quindecim dies, [Attactu vestis B. Francisci] & postea alleviata infirmitate mansisset contractus utroque crure, adeo quod non posset surgere nec aliquo pacto pedes gubernare, essetque semimortuus; factisque multis remediis, quæ a diversis didicerant, non posset sanari; frater ipsius testis dixit ad ipsum: Eamus & portemus filium ad ædem S. Francisci, ubi sunt vestes Patris fr. Francisci: imponamusque ei illas, quia forsan Deus & fr. Franciscus faciet nobis gratiam. Iverunt igitur ad monasterium S. Francisci, attuleruntque filium illuc, [morti eripitur ei proximus.] & fecerunt ei imponi tunicam & alios habitus d. fr. Francisci: statimque d. filius cœpit ridere, dixitque: Permittatis me ire solum. Sicque permiserunt eum ire; ambulavitque solus, fuitque sanus sicut prius: redieruntq; laudantes Deum & Patrem fr. Franciscum de gratia, quam consecuti fuerant. De loco in Paula. De tempore: sunt duo anni vel circa.

Test. 45

[102] Die eodem XIX Julij, D. Perna de Segnorello, dixit, quod cum ipsa ægrotaret oculis, [Sanctus oculorum morbum,] adeo quod non videret; mater sua conduxit eam ad fr. Franciscum. Qui ab eadem matre pro salute filiȩ suæ rogatus, accepit quandam herbam, quæ erat ante ipsum vocata c Treffa, quam comedunt bestiæ, dixitque ut succum d. herbæ imponeret oculis. Quo facto, die sequenti integre est sanata. De loco, in Paula de tempore, agitur annus XLV vel circa.

[103] Item dixit, quod cum venisset ei malum quoddam in capite, [apostematis capite,] vocatum in partibus illis murus (quod est species apostematis) quod faciebat totam faciem & pectus tumere; conduxissetque eam mater ad d. fr. Franciscum; ipse ab eadem matre pro salute filiæ suæ rogatus, ostensa sibi ab illa infirmitate, dixit: Hæc est mala infirmitas. Cœpitque eam diversas medicinas docere. Cui mater ipsius testis respondit: Pater, non possumus facere tot medicinas: sed, in caritate, tangatis eam solo habitu vestro, eritque sana. Ridensque fr. Franciscus imposuit ei habitum, & die sequenti integre est sanata, ac si numquam ægrotasset. De loco & tempore, ut supra.

Test. 46

[104] Eodem XIX Julij, D. Margarita Tudesca dixit, quod cum ipsa testis ægrotaret manu, [manum inutilem,] adeo quod non posset illam tollere, nec medicus aliquis potuisset eam sanare, accessit ad d. fr. Franciscum, ostenditque d. malum. Quod cum vidisset, imposuit quamdam herbam, & illo eodem die fuit sana absque alia læsione. Agitur annus XLV vel circa.

[105] [puellam strumesam sanat] Item dixit, quod cum haberet quamdam filiam trimestrem vel circa, quæ habebat strumam de collo pendentē, adeo grossam quod videbatur phiala, nec posset elevare caput; ostendissetque illam multis medicis, qui nullum poterant dare remedium; d. testis attulit eam præd. fr. Francisco. Qui videns eam docuit ipsam quasdam medicinas ex herbis; illaque eadem nocte inventa est sana & polita, tamquam si numquam dictam infirmitatem habuisset. De tempore, ut supra.

ANNOTATA.

a Hæc aut similia defuerunt in ipso autographo Italico, per librarii primi negligentiam omissa: & ideo interpres Romanus coactus fuit etiam in Latino relinquere hiulcum sensum.

b Breviter in ecgrapho Italico la lunara di Paula; sed scriptione distorta: melius Isidorus legit la tonnara, & intelligit locum ubi thynni capiuntur.

c Treffa, idem credo quod Francis Treffle, Latinis Trifolium: & forte etiam num. 42, ubi Tuffa scribitur, legendum est Treffa.

CAPUT XI.
Paulanorum testium depositiones ultimæ.

Test. 47

[106] Eodē die XIX Julij, Joannes Varrachellus dixit, quod cum haberet filium unius anni vel circa, [Curat puerum cæcum,] amisit visum quod nihil videbat, erantque oculi ejus albicati. Cumque fuisset per duos menses ita cæcus, tulit d. filium suum Paternum, ubi tunc erat fr. Franciscus. Qui cum d. filium vidisset, imposuit folia duo cujusdam herbæ fronti d. filii, ligata quodā panno lineo, dimisitque eum. Cumque d. testis a fr. Francisco discessisset, distaretq; ab eo per jactum balistæ; d. pannus lineus solutus est per se, ceciditque in terram, recuperavitque d. filius perfectum visum, sicut prius: apertique sunt oculi ejus, splendidique effecti, sicut in præsens sunt, & perfectissime videt. Agitur XXXV annus vel circa.

[107] Item dixit, quod cum ipse testis haberet quemdam fratrem, [& duos leprosos:] qui per octo annos fuerat leprosus, nec potuisset remedium aliquod pro ejus salute inveniri; ipse testis conduxit eum ad fr. Franciscum: qui tenuit eum per quindecim dies in monasterio, fuitque perfecte sanatus a d. lepra, adeo quod d. ægritudo in eo amplius non apparuerit: habebatque carnes mundas ad instar crystalli. Agitur XL annus vel circa, dictusque frater est nunc mortuus.

[108] Item dixit, quod cum quidam alius leprosus advena, de Paula ad d. fr. Franciscum venisset, ut eum sanaret; fecit eum fr. Franciscus occulte per aliquot dies manere in monasterio, & a d. teste gubernari. Qui quamvis esset admodum consumptus: tamen a d. fr. Francisco, post aliquot dierum occultam in monasterio mansionem, a d. lepra sanatus est, rediitque ad patriam sanus & politus. De loco, in Paula. De tempore: agitur annus quinquagesimus vel circa.

Test. 48

[109] Eodem die XIX, Ambrosius de Andreotta, dixit, quod cum ipse testis conduceret quædam ligna a monte, [ligna gravissima ex fossa levat.] essetque vicinus terræ Paulæ; d. ligna ceciderunt in quamdam profundam foveam: dictusque testis solvit boves, qui d. ligna trahebant, dimisitque illa ibi: quia videbatur impossibile, etsi tres aut quatuor homines fuissent, posse inde illa extrahere: reversusq; est d. testis ad montem. In reditu a monte ad terram, invenit d. fr. Franciscum in illa fossa, in qua ligna illa ceciderant; extraxeratque ea solus ex fossa, & portaverat solus ad planitiem, quod vix potuissent quatuor homines fecisse. Et videns d. fr. Franciscus ipsum testem, dixit ei: Ecce, in caritate, ligna omnia extracta ex fossa: periclitati sunt boves plurimum. Sicque ipse testis ligna prædicta accepta conduxit quo voluit, quod ipse testis tenet esse magnum miraculum. Agitur XXXV annus vel circa.

Test. 49, Test. 50

[110] Eodem die Antonius Pandarus dixit, quod cum Domina Lucens, [murmur de se absens rescit:] tunc Domina terræ Paulæ, misisset D. Nicolaum Carbonellum, Notarium Joannem de Micelli, & Petrum Magnarinum ad fr. Franciscum, rogaturos eum ut ex Paterno, ubi tunc erat, veniret usque Paulam; ipseque testis cum aliis pedes iret, Notariusque Joannes suprascriptus ægre ferret ire in Paternum; cœpit inter itinerandum multa loqui contra fr. Franciscum. Cumque applicuissent Paternum, d. fr. Franciscus statim dixit d. Notario Joanni: O Notari Joannes, dicas culpam tuam de his quæ inter itinerandum dixisti. Dictusque Notarius miratus est magno suo dedecore, ipsum ea scivisse quæ in monte dixerat. Agitur annus XXXV vel circa. Eodem die Christianus de Turchio, dixit idem quod superior testis, quia interfuit & audivit.

Test. 51

[111] Eodem die XIX Julij, Venerabilis D. Hieronymus de Baldorio, [manus verucosas,] Archipresbyter terræ Paulæ, dixit, quod cum haberet sororem, cujus manus erant plenæ porris & fere ex eis cōsumptȩ; erant a porri illi ad instar ulcerum, habueratq; morbum illum fere per tres annos, adeo quod parentes ejus, male contenti de illa deformitate manuum ejus, duxerunt eam ad fr. Franciscum. Qui accepit manus illius in manibus suis, dixitque: Vadas & jejunes unum diem veneris in pane & aqua, & Deus faciet tibi gratiam. Discessitque inde, & die sequenti absque jejunio vel alia aliqua re sanata est, ita quod de dicto malo penitus nihil apparebat. Agitur annus XL vel circa.

[112] [& mutum curat:] Item dixit quod ipse testis vidit in domo patris sui quemdam, nomine Bartholum de Scygliano, qui dicebat ei quod ipse venerat mutus Paulā, & pro eo fr. Franciscus orans fecit ipsum loqui & dicere, Iesu, Iesu, sicut D. Joannes de Antonachio superius (num. 33) deposuit. Ipseque testis vidit d. Bartholum aperte & expedite loqui, servivitque patri suo diu.

Test. 52

[113] Eodem die XIX Julij, Nicolaus de Mercurio dixit quod fr. Franciscus prædixit ei quædam futura: [de imminenti ruina monet,] admonuit enim eum ne amplius quodam in loco foderet, & discederet inde, nec ulterius maneret, aliter enim pateretur. Cumque d. testis inde discessisset, statim cecidit ex monte præruptum quoddam saxum, ita quod, si ipse testis manssisset in loco in quo fodiebat, interfectus fuisset. Et ob hoc ipse testis tenet eum pro vero propheta. Agitur XL annus vel circa.

Test. 53

[114] Eodem die nobilis Loysius de b Schemtemo asseruit miraculum, factum in filia fratris sui Francisci de Schemtemo, prout ipse Pater pueri illud testatus est supra num. 101.

Test. 54

[115] Eodem die nobilis Nicolaus de Castello, primo affirmavit de lapide grandi, quem vix viginti homines sustulissent, sublato per fr. Franciscum solum, prout ipse vidit & alii deposuerunt num. 52. Item dixit, quod cum ipse testis venisset cum quadam triremi ex Oriente Paulam, factusque esset ex utraque aure surdus; [aurium tumorē sanat:] tumefactum est collum & facies, adeo quod non sentiebat essetne vivus an mortuus: passusque est ægritudinem illam per duos menses. Cumque multas medicinas, a diversis medicis ordinatas, adhibuisset, nec beneficium aliquid ex eis sentiret; socrus ipsius testis videns hoc, imposuit eum equo, conduxitq; ad fr. Franciscum, qui erat in monasterio per unum milliare distante a Paula. Cumque illuc applicuissent, d. socrus rogavit fr. Franciscum ut oraret Deum pro salute ipsius testis infirmi. Qui imposuit naribus ipsius testis digitos, tenuitque per spatium quo dicerentur duo, Pater-noster. Quo tempore ex auribus, quæ erant inflatæ, exiit quædam putredo, dissolutaque est illa inflatio; & antequam discederent a d. fr. Francisco, sanatus & liberatus est, ab illa infirmitate, adeo quod domum rediit pristinæ saluti restitutus. Agitur XL annus vel circa.

[116] [Hydrunti a Turcis captum,] Item dixit, quod cum venisset nuntium, quod Nicolaus Picardus, cognatus ipsius testis, esset captus a Turcis, in quadam terra dicta c Otrentum; fuit missus ipse testis a D. Joanne Picardo, fratre d. Nicolai & cognato ipsius testis, Paternum ad d. fr. Franciscum. Quo cum applicuisset & narrasset casum qui acciderat, dixit fr. Franciscus ipsi testi: Non curetis circa hoc laborare, quia bonus Nicolaus mortuus est, discessitq; ex hoc mundo Martyr; & sicut in hoc mundo contentus vixit, sic & in alio. Accedatis ad D. Ducem Calabriæ, qui faciet vos recuperare bona sua, nec velitis scire plura. [martyrem obijsse asserit.] Quare reversus d. testis Paulam ad d. Joannem Picardum, narransque ei quæ d. fr. Franciscus dixerat; præfatus Joannes accessit ad d. Ducē Calabriæ, comperitq; d. Nicolaum esse mortuum, quemadmodum ipse fr. Franciscus dixerat, recuperavitque bona quæ reliquerat. Quare ipse testis tenet d. fr. Franciscum pro sancto viro: quia sciebat præterita & futura. Agitur annus XXXIII vel circa.

Test. 55

[117] Eodem XIX Julij Nicolaus Pecorarius, dixit se scire, venisse quemdam virum ex castro vocato Flumen-frigidum, qui erat totus contractus & surdus, [contractum & surdum sanat,] ad fr. Franciscum. Qui cum ad eum applicuisset, introduxit eum in ecclesiam, reliquitque jacentem in ea: dictusq; fr. Franciscus ingressus est cellam in qua per spatium quoddam mansit; & postea reversus ad ecclesiam, d. contractum & surdum, manu apprehensum, introduxit in cellam. Statimque sanatus est in auditu, pedibus & manibus, illaque eadem hora ambulavit & locutus est. Postea mansit in d. monasterio per tres aut quatuor menses, & ibat negotiatum per terram ubique sanus & incolumis. In causa scientiæ: quia vidit, interfuit & audivit. De loco, in Paula. De tempore agitur annus XLIII vel circa.

Test 56

[118] Eodem die Antonius Malfittanus, dixit quod cum semel vellet capere piscem quemdam, [ac digitum læsum.] dictum in partibus illis d trachina, punxit digitum: qui inflatus est, ita ut crederet se amisisse digitum; habebatq; intollerabilem passionem. Quare accessit ad fr. Franciscum, qui visum digitum accepit manibus suis, statimq; sanatus est, nec sensit amplius dolorem. De loco: in Paula. De tempore: agitur XXXVI annus vel circa.

ANNOTATA.

a Porri nominantur Italice, quæ Latine Verrucæ.

b At supra, fratris ejus Francisci cognomentum scribitur de Sanctamo; proinde vel hic vel istic vitiosum fuit autographum ipsum.

c Otrentum, antiquis Hydruntum, a Turcis captum an. 1480. Fortaßis tamen non ipsa urbs, sed aliquod subjectum urbi oppidum hic intelligitur: id enim innuit Italicum terra, quod non de urbibus, sed oppidulis dicitur. Isidorus multis describit, quomodo Nicolaus strenue oppugnarit occupatam a Turcis urbem, & ab iisdem protractus in insidias sit, interfectus autem quia noluit fidem negare. Quæ si idoneo nitantur testimonio, repudiare nolo; neque etiam id quod addit, scilicet eadem nocte natum esse Nicolaum, qua Sanctus ipse felici partu effusus fuit: Miramur tamen quomodo hoc dicens Isidorus non animadverterit, utriusque simultaneam nativitatem non posse adscribi anno 1416: quomodo enim tunc natus, adhuc fuisset anno 1480 idoneus laboribus bellicis?

d Trachina piscis hic forsan dicitur, qui Græcis est Τραχουρὸς, de quo scribitur quod haleculæ magnitudine sit, & ex utroque latere a capite ad caudam serrata spina armetur, primis deorsum tendentibus, ita ut a summo ad imum inoffenso manus cursu tractari possit, contrario vero modo non nisi cum læsione maxima. In ecgrapho Italico est Tranna.

CAPUT XII.
Miracula a Castri S. Luciti indigenis & aliis duobus testata.

Test. 57

[119] Die XX Julij, Venerabilis D. Carolus de Piro, de S. Lucito a castro Cosentinæ diœcesis, [Commissario Papali] Canonicus Cusentinus ac Rector quartæ portionis S. Joannis de d. castro, dixit quod cum venisset quidam b Presbyter missus a Pontifice Paulo ad quondam Reverendissimum Archiepiscopum Cusentinum, qui vocabatur Archiepiscopus Pyrrhus, (quem Presbyterum ipse testis reputabat esse Canonicum & authenticam personam, quia venit cum bona familia & equis bonis, dicebatque d. Presbyter seu Canonicus, quod d. Pontifex miserat eum ad præfatum Archiepiscopum, ut intelligeret & inquireret vitam ipsius fr. Francisci) Archiepiscopus prædictus misit d. testem cum ipso Canonico usque Paulam, ubi tunc erat d. fr. Franciscus, & volebat incipere fundamentum ecclesiæ. Cumq; applicuissent ad fr. Franciscum Canonicus & ipse testis, Canonicus voluit deosculari manum d. fr. Francisci: qui recusavit & dixit, Volo deosculari manum vestram, qui estis Presbyter, & a triginta annis celebratis. [dicit quot annis fuerit sacerdos,] De quibus verbis d. Canonicus miratus est, quod cum esset de longinqua regione oriundus, nec umquam in Calabria fuisset, nec fr. Franciscum vidisset; scivisset dicere numerum annorum quibus celebraverat. Verum inter loquendum iverunt ad quamdam domunculam, ubi erat ignis, quia erat hyems. Cumque illuc peruenissent, cœpit d. Canonicus tentare & exprobrare d. fr. Francisco, & vitio dare vitam suam, dicens: Ista vita tua est multum austera, & ideo facitis eam & potestis tolerare, quia estis rusticus: quod si essetis nobilis, non possetis eam facere. Respondit d. fr. Franciscus: Verum est quod sum rusticus; & si non essem, non possem ista facere. [& prunas coram eo tractat.] Cumque hoc diceret, inclinavit se ad ignem, qui erat magnus & bene accensus, implevitque manus titionibus & prunis ignitis; tenensque dictum ignem manibus, convertit se ad Canonicum, dicens: Videatis, nisi rusticus essem, non possem ista facere: ostendebatque ignem, quem tenebat manibus. Quod videns ipse Canonicus projecit se ante pedes d. fr. Francisci, quȩrens deosculari dictos pedes & manus magna cum reverentia. Cumq; d. fr. Franciscus recusaret, ipse Canonicus non poterat satiari in habitus deosculatione. c Sicque d. Canonicus una cum d. teste redierunt ad S. Lucitum, ubi erat d. Archiepiscopus, cui magna cum devotione d. miraculum narravit. Ipseq; Archiepiscopus dixit, Volo ad eum accedere, & ponere primum lapidem in ecclesia, quam vult inchoare: quia invitavit me. Agitur annus XLV vel circa.

[120] [luxatos dentes solidat.] Item dixit, quod cum supervenisset ei dolor magnus in dentibus, ita quod omnes movebantur videbāturq; velle cadere, adeo quod cum in mane Missam celebrasset, credebat eos intra calicem cecidisse; profectus est Paulam ad d. fr. Franciscum. Qui cum vidisset ipsum testem, antequam ipse testis ei aliquid diceret, dixit: Tu pateris dentium dolorem: sed bene fecisti, quod non permisisti te vinci a tentatione maligni spiritus, quia isto mane dixisti Missam. Tetigitque digitis suis dentes illius, statimque recessit dolor; firmatique sunt dentes, melius quam prius, adeo quod numquam postea d. dentibus doluerit. Agitur annus quinquagesimus vel circa.

Test. 85

[121] Eodem die XX Julij, nobilis Joannes de Franco, dixit, [agnum mortuum suscitat,] quod cum ivisset ad quamdam villam dictam Flumen-frigidum, fuit ei donatus quidam agnus, quem posuit retro equum iturus ad S Lucitum. Et inter itinerandum, cum d. agnus esset mortuus, venit ei quædam cogitatio dicebatque secum. Nunc vellem videre, si fr. Franciscus faceret miraculum hoc, quod agnus iste revivisceret. Inter cogitationem hanc progressus per milliare, d. agnus cœpit clamare, & revixit, portavitque eum in domum suam vivum. Agitur circiter XLV annus.

[122] Item dixit, quod cum pater ipsius testis gravissime ægrotaret, [moribundum sanat,] adeo quod de ejus salute desperatum esset, misit ipse testis quemdam cognatum suum nomine Nicolaum (quia pater non loquebatur & in extremis laborabat) Paulam ad d. fr. Franciscum, ut eum rogaret, quod orationes funderet apud Deum pro salute patris; promittens quod, si sanaretur, vellet ceram accendendam pro monasterii usu subministrare. Cumque d. Nicolaus ad d. fr. Franciscum pervenisset, cum primum eum fr. Franciscus vidit, dixit: Nicolae, scio ad quid venisti: nam Joannes mittit te pro salute patris sui. Vadas & dicas, quia Dominus fecit ei gratiam: & quod pro hac vice non timeat mortem, quia aliter invenies ipsum quam reliquisti. Creditque ipse testis, secundum Nicolai relationem, quod illa eadem hora qua fr. Franciscus ista dixit, pater infirmus petiit cibum, seditque in lecto, & cœpit comedere. Reversusque d. Nicolaus invenit eum sedentem & comedentem, sicut ei dixerat fr. Franciscus: sanatusque est, & vixit postea quatuor annis: dictusque testis dedit ceram monasterio Paulæ, quam promiserat. Agitur annus XLVIII circa.

[123] [aliam morituram prænuntiat,] Item dixit quod cum soror ipsius testis, quæ erat virgo, graviter ægrotaret; misit ipse testis præfatum Nicolaum Paulam ad fr. Franciscum. Ad quem cum pervenisset, dixit fr. Franciscus: O Nicolae, ego scio ad quid venisti: mittit enim te Joannes pro salute sororis ægrotæ. Vadas, dicas ei quod teneat eam ac si numquam fuisset soror: nam Virgo Maria & S. Catharina vocant eam. Non potest recusare quo minus vadat. Vadas, quia cito ex hac vita migrabit. Reversus d. Nicolaus narravit verba ista ipsi testi; & sequenti die mortua est. De tempore, ut supra.

[124] Item dixit, quod cum ipse testis ivisset visum fr. Franciscum, [lapidem præ grandem portari ab uno homine facit,] cum nondum ædificata esset ecclesia, solum esset ibi cella, in qua habitabat ipse fr. Franciscus; videns eum d. fr. Franciscus dixit ei: Joannes, veni, in caritate, & portemus singuli singulas petras: nam volumus ædificare ecclesiam. Sicque iverunt ad latus unum fluminis, inveneruntque petram ponderantem cantarum unum, quam vix tres homines potuissent de terra tollere, Dixitque ipsi testi: In caritate, portes istum lapidem, usque ad locum ubi volumus ædificare ecclesiam. Respondit ipse testis: Pater, quomodo vultis ut portem istum lapidem, quem vix tres homines possent portare? Dixit fr. Franciscus: Accipias eum, in caritate: nam portabis. Signavitque lapidem Cruce, imposuitque collo testis: & non sensit pondus ejus, adeo erat levis: portavitque eum ad locum ecclesiæ. De tempore: quando cœpit ædificari ecclesia.

Test. 59

[125] Eodem die XX mensis Julij, nobilis Joannes de la Rocca dixit, quod cum ipse vovisset ire servitum in persona propria octo diebus in ædificio monasterii, [ab alio] quod construebat fr. Franciscus; cumque ivisset servitum, inchoataque tunc esset ecclesia; invenit fr. Franciscum solum in monasterio, nam alii omnes iverant ad montem cæsum ligna. Dixit igitur d. fr. Franciscus ipsi testi: Vadamus, in caritate, inventuri illos qui laborant in monte, nam hic nihil facimus. Quare cœperunt ire: cumque essent in medio itineris d. fr. Franciscus dixit ipsi testi: Hic debent esse duæ trabes, quæ superiori die manserunt, cum boves non possent eas extrahere: erant enim in loco prærupto. Eamus, in caritate, extrahamus eas ad planitiem. [gravissimam trabem,] Tunc d. testis cœpit ridere dicens: Pater, quomodo volumus nos duo soli extrahere, si boves non potuerunt? Respondit fr. Franciscus: O, in caritate, quam modicam fidem habetis? Dixit d. testis: Fidem habeo: imponatis ergo illam humeris meis: & ego portabo. Accepit igitur fr. Franciscus trabem unam, & imposuit humeris ipsius testis: aliam vero sub brachio suo accepit, & utramque ad planitiem extraxerunt: quod videbatur ipsi testi impossibile (erant enim ad minus quatuor homines necessarii ut illas extraherent) tenetque hoc pro vero miraculo.

Test 60

[126] Die eodem Salvator de Scano dixit, quod cum ipse testis ivisset quodam die tempestive ad monasterium, [fabas absque igne bulliri:] quod tunc fr. Franciscus faciebat ædificari in Paula, ut significaret ei quemadmodum post ipsum venturi erant multi operarii laboraturi in d. monasterio, quodque faceret præparari cibum; d. fr. Franciscus dixit ipsi testi: In caritate, ponas fabas istas ad coquendum. Cumque ipse testis inciperet mundare d. fabas, dixit ipsi fr. Francisco: Faciatis interim ignem accendi. Respondit fr. Franciscus: Non cures. Cumque ipse testis implevisset dimidiam ollam fabis, dixit ipse fr. Franciscus: Vade, ponas ollam hanc ad focum. Qui ivit & in d. foco nihil invenit præter cinerem mortuum & frigidum. Cui cum imposuisset ollam, vidit eam statim bullire, & fabas confestim coqui: cibaruntque multitudinem illam hominum. Item dixit miraculum fornacis calcariæ, sicut alii superius deposuerunt.

Test. 61

[127] Die III Augusti, nobilis Pyrrhus Antonius de Sica, Cosentinæ diœcesis, dixit, [solus trabem ingentem vertit:] quod cum fieret & poliretur trabs quædam magna in ecclesia Paterni, cum vellent inferiorem partem trabis superius vertere, non poterant illud quatuor homines præstare: ipseque fr. Franciscus solus trabem illam vertit, sicut ipse testis vidit. Agitur annus XXXIII.

Test. 62

[128] Die X Augusti, Venchius Pignatarus de Robeto, dixit, quod cum ipse testis esset in Gosinoregali, [insipidos pepones] mandatum fuit ei a Vice-rege, ut iret captum quemdam Joannem de Paula, qui erat in S. Lucito familiaris Archiepiscopo, causa cujusdam debiti in quo tenebatur. Cumque ivisset ad S. Lucitum capturus d. Joannem, invenit Archiepiscopum Cosentinum, qui erat in S. Lucito. Cumque eum interrogasset, ubinam esset d. Joannes; respondit Archiepiscopus ipsum ivisse Paulam ad fr. Franciscum. Profectus est itaque ipse testis Paulam ad monasterium d. fr. Francisci, ubi d. Joannem invenit, cui imposuit ut veniret secum Cosentiam. Dictusque fr. Franciscus videns ipsum testem dixit: Non discedatis, quia volo ut comedatis. Fecitque sterni mensam & adferri duos pepones: quos cum gustassent, invenerunt eos pessimos, adeo quod non poterant comedi. Interrogavitque d. fr. Franciscus Joannem, an pepones, in caritate, essent boni. [tractando sapidos reddit,] Respondit d. Joannes; Pater, sunt mediocriter boni. Dictusque fr. Franciscus acceptum d. peponem ex alio latere manibus suis incidit, dixitque postea: Probetis modo peponem quomodo sapiat. Accepitque d. peponem & comedit, invenitque eum melioris saporis quam zacharum vel pulvis cordialis: adeo quod d. Joannes accepit quoddam frustum d. peponis, dicens se velle illud afferre Archiepiscopo ad S. Lucitum. Quod cum attulisset d. Archiepiscopo, & narrasset miraculum, probavit parum de pepone illo, & reliquum conservavit in capsa sua: & mane sequenti, ob miraculum illud, fecit celebrari Missam. Agitur annus XXXVI vel circa.

[129] Item dixit, quod cum ipsi mortuus esset quidam filius spurius, [cognoscit spurium esse qui lugebatur.] uxor ipsius testis præ dolore laceraverat visum. Cumque ivissent visitatum d. fr. Franciscum, qui erat in Paterno, quam primum eos vidit, dixit ipsi testi: Ad quid venistis huc, in caritate, Venchi? Respondit ipse testis: Veni visitatum Paternitatem vestram. Postea d. fr. Franciscus dixit mulieri, quæ erat vultu lacerata: Quare es ita laniata visu? Respondit uxor, Mortuus est mihi d filius. Respondit fr. Franciscus, vultu aliquantum indignato: Quid ad te ille, pro quo es lacerata, si Deus eum voluit: nam nihil ad te pertinebat. Agitur annus XXXV vel circa.

ANNOTATA.

a Castrum S. Luciti, in eadem qua Paula littorali plaga versus meridiem, inter vallo circiter 5 milliarium.

b Scriptores Ordinis hunc Presbyterum faciunt Cubicularium Pontificium, natione Genuensem, ex familia Adornia: additque Isidorus ipsum intra sua scripta, publico instrumento signata, reliquisse verba tunc cum Sancto habito: quod instrumentum apud quemdam illius Presbyteri nepotem etiam nunc Genuæ asservetur. Optarem transcriptum exemplar habere, saltem pro Supplemento, post opus absolutum componendo.

c Asserit Isidorus, tamquam ex dicto instrumento, quod interrogatus Sanctus de bellis Genuensibus quamdiu essent duratura, responderit ad annos circiter sexaginta; tum Genuam suæ libertati restituendam ex integro: ita autem factum esse ait anno 1528, sopitis, quæ in maximum discrimen rempublicam adduxerant, Adorniorum & Fregosiorum dißidiis.

d Suspicari quis posset hanc mulierem, quod forte sterilem se videret, ipsi viro suo auctorem fuisse ut prolem aliunde quæreret, quam ipsa haberet pro sua: ideoque reprehensionem ac pœnam commeruisse.

CAPUT XIII.
Incipiunt testium Paternensium depositiones.

Test. 63

[130] Die III mensis Decembris, I Indictionis, anni MDXII, [Moribundam servat,] Guilielmus Turchus, de Paterno, dixit, quod cum uxor ejus ægrota in extremis laboraret, accessit ad d, fr. Franciscum dicens ei: Pater, rogo vos detis mihi remedium aliquod: nam uxor mea moritur. Respondit fr. Franciscus: Vadas, in caritate, & portes decem onera lapidum ad fabricam. Respondit testis: Quomodo vis portem lapides, cum uxor mea moriatur? vertitque tergum quæsiturus medicum. Quem cum non invenisset, rediit ad d. fr. Franciscum, projecitque se ante pedes ejus, rogans eum ut impetraret gratiam salutis pro uxore sua. Dixitque ei fr. Franciscus: Vadas cum Deo, quia gratia est facta tuæ uxori. Discessitque testis, & invenit uxorem suam sanam. Agitur annus XXXI.

Test. 64

[131] Eodem die Bernardinus de Florio, dixit, quod cum ipse testis ivisset cum quibusdam aliis ad scindenda ligna pro monasterio, [crus incisum sanat,] quod d. fr. Franciscus ædificabat; exiliit securis de manu socii, & vulneravit genu testis graviter, adeo quod incidit ei nervos, cum effusione maxima sanguinis, & dolore tali, quod ipse testis sentiebat se mori. Statim vocatus fuit fr. Franciscus: qui cum illuc pervenisset, appellavit ipsum testem nomine, interrogans quinam ei esset. Respondit ipse testis se mori: cumque hoc diceret, d. fr. Franciscus imposuit manum sub vulnere, stringens illud. Statimque ipse testis comperit se sanum, adeo quod non inveniretur cicatrix vulneris in crure, nec signum aliquod in ocrea, nec videbatur sanguis. Rediit itaque domum, sanus sicut prius. Agitur annus XXXIII vel circa.

[132] [prunas ardentes tractat,] Item dixit, quod eodem tempore cum d. fr. Franciscus ædificaret monasterium in Paterno, venit quidam Frater, nomine fr. Antonius a Scuzetta, Ordinis Minorum, prædicaturus in Paterno: qui inter prædicandum, inhonestis modis reprehendebat & mordebat vitam & modos d. fr. Francisci. Cumque quodam die d fr. Antonius ivisset ad ipsum fr. Franciscum, essentque prope ignem; d. fr. Antonius cœpit reprehendere vitam fr. Francisci: qui nihil respondens, extendit manus ad ignem, & implevit eas prunis ignitis. Conversusque ad d. fr. Antonium, & tenens d. prunas manibus, dixit: In caritate, calefaciatis vos. Videns fr. Antonius miraculum hoc, genuflexus humi, veneratus est eum pro Sancto, & voluit deosculari pedes. Erat autem iste fr. Antonius, Ordinis Minorum, vir probus & bonæ vitæ. In causa scientiæ, quia vidit, interfuit & audivit.

Test. 65

[133] Eodem die III Decembris, Neapolus de b Verallo, [nasum inflatum reformat,] dixit quod cum fr. Franciscus semel transiret apud domum testis ipsius, iretque acceptum ligna & lapides pro monasterio quod fabricabat; invenit uxorem ipsius testis ante domum, cum naso valde inflato, in quo periculose ægrotabat: dixitque, Quomodo te habes, soror nostra? ne dubites de ægritudine hac, quia nihil erit. Accepitque nescio quid, quod portabat sub habitu, quod videbatur radix quædam, imposuitque illi ipsam, & die sequenti fuit sanata.

Test. 66

[134] Eodem die Calvanus de c Plauredi dixit, quod cum ipse testis ivisset aliquando cum fr. Francisco, dixit ei fr. Franciscus præfatus, [Hydrunti jacturam prædicit,] Antequam prætereant pauci dies, videbitis res novas: numeravitque quemdam numerum dierum. Et adveniente numero dierum per fr. Franciscum nominato, venit nuntium, Turchum cœpisse Hydruntum.

[135] Item dixit, quod cum ipse testis haberet filium suum contractum utroque pede graviter, [puerum contractum sanat:] accessit ad d. fr. Franciscum, rogans eum quod impetraret a Domino gratiam salutis pro filio suo; d. fr. Franciscus docuit ipsum testem, quod acciperet quamdam ferulam, & illam divisam calefaceret, & apponeret pedibus & cruribus d. filii, sicque sanaretur. Quod cum ipse testis ter fecisset, statim d. filius integre est sanatus. Agitur annus XXXII vel circa.

[136] Item dixit, quod cum ipse testis alia vice esset cum d. fr. Francisco in silva, [futuram famem prophetat,] pro monasterii necessitate; supervenit quidam colonus. Cumque inter se omnes loquerentur, dixit d. fr. Franciscus: Seminetis non solum omnes agros qui solent seminari, sed etiam vineas. Admiratus est ipse testis de verbis istis, quia illo anno frumentum vili pretio vendebatur, videlicet tumulus octo granis, quia erat maxima frumenti copia: sequenti autem anno tumulus frumenti venditus est duodecim Carlinis. Adeo quod ipse testis comprehendebat, quo tendebant verba fr. Francisci, quæ anno preterito dixerat; videlicet ad annuntiandam & prophetandam famem d anni futuri. De loco & tempore, ut supra.

Test. 67

[137] Eodem die III Decembris, Andreas Calestro dixit, [leprosum mundat,] quod cum venisset Paternum quidam adolescentulus leprosus, qui dicebatur esse de Torano: cumque ipse leprosus non agnosceret d. fr. Franciscum; fuit ei ostensus: statimque coram eo genuflexus, rogavit quod eum sanaret. Dixit ei fr. Franciscus: Vadas & laves te illa aqua, quæ est ante locum, & postea maneas cum istis aliis adolescentibus. Responderuntque circumstantes, non esse bonum quod ipse leprosus maneret cum aliis adolescentibus. Respondit ipse fr. Franciscus: Non curetis: quia nihil erit. Sicque, cum d. leprosus esset lavatus, statim fuit mundatus & sanatus a lepra. Agitur XXXIII annus vel circa. Vidit autem, interfuit & audivit.

[138] Item dixit, quod cum venisset quædam femina, quæ dicebatur esse de Crotone, paralytica; [paralyticam curat,] fuit in quodam grabato conducta ad fr. Franciscum, qui erat in ecclesia ante altare: & ut primum illam vidit, posuit manus super humeros ejus, dicens: habeas fidem in Patre cælesti, & surgas portesque petras ad fabricam monasterii. Quæ cum tardaret surgere, dixit ei iterum fr. Franciscus, Surge. Surrexitque statim d. femina sana, incepitque portare lapides, mansitque per aliquot dies in monasterio, juvans fabricam, & ultimo induit habitum d. fr. Francisci. De causa scientiæ & tempore, ut supra.

[139] Item dixit, quod cum ipse testis haberet uxorem febricitantem adeo graviter, [febrim depellit,] quod de ejus salute desperaretur, venit ad monasterium ut conveniret d. fr. Franciscum: dixeruntque ei Fratres, Non potes loqui cum Patre, sunt enim dies tres & totidem noctes quod non comparuit. Cumque hæc verba dixissent, venit d. fr. Franciscus: qui, priusquam ipse testis aliquid diceret, dixit ei: Dubitasne quod soror nostra sit moritura? Non dubites. Responditque ipse testis: Pater, dubito ipsam morituram, nullumque ipsi posse auxiliari præter divinam potentiam. Accepit igitur d. fr. Fanciscus quamdam radicem, admodum subtilem, quam sub habitu portabat, dixitque ipsi testi: Vadas & ponas ei radicem hanc ad nasum, statimque sanabitur. Fecitque ita ipse testis, & apposita d. radice ad nasum, cœpit dormire; & expergefacta comperit se sanam. Est ultra annum XXX.

Test. 68

[140] Eodem III die Decembris, Pascinus Gattus dixit, [lapidem solo nutu movet,] quod cum ipse fr. Franciscus vellet conducere aquam ad monasterium, quod ædificabat, essentque cum eo multi homines, & inter alios ipse testis; opus erat aquam transire per quemdam locum, ubi erat quidam lapis immensæ magnitudinis. Dixeruntque ipse testis & alii adstantes: Pater, si tangimus istum lapidem, cadet, & afferet possessoribus damnum plusquam mille ducatorum: pendebat enim ager. Responditque fr. Franciscus: Non curetis: aderit enim gratia Dei. Cumque hoc diceret lapis præfatus movit se pedetentim, demissusque est ad latus inferius, permittens liberum transitum aquæ præfatæ. Agitur annus XXXIII vel circa.

[141] [læsum oculum sanat,] Item dixit, quod cum ipse testis haberet filiam graviter uno oculo ægrotantem, adeo quod nihil illo videbat, cumque multis adhibitis remediis non potuisset sanari; accessit ad d. fr. Franciscum pro filiæ salute. Qui docuit eum ut quamdam herbam oculo imponeret: qua imposita, statim post duos aut tres dies sanata est. Præterea cum ipse testis semel graviter ægrotaret, d. fr. Franciscus docuit eum alterius herbæ remedium, quo facto statim sanatus est. De tempore, ut supra.

Test. 69

[142] Eodem die III Decembris, Fabricius Bombinus, dixit, [& corporis totius rigorem:] quod cum pateretur quamdam infirmitatem, quæ faciebat eum stare erectum & rigidum, adeo quod ad nullum latus posset se vertere; accessit ad d. fr. Franciscum, rogavitque quod intercederet pro ejus salute. Dixitque ei d. fr. Franciscus: Vadas in caritate, accipias parum herbæ, dictæ beta, & eam conteras, & postea odora: quia Deus faciet te compotem gratiæ. Quam cum contrivisset, post-habita odoratione, saluti pristinæ est restitutus. Agitur annus XXXXIII vel circa.

Test. 70

[143] Eodem die, Fabianus de Senatore, dixit se scire primo de leproso Toranensi vel Reginensi diœcesis Bisignianensis, [leprosos duos] quia vidit & interfuit, ut supra n. 137. Item dixit, quod quidam nobilis Cusentinus, nomine Guido Liparetus, cum esset a d. lepra consumptus, venit a Cacherno, ubi tunc habitabat, Paternum ad d. fr. Franciscum, quem rogavit ut ipsum sanaret. Dictusque fr. Franciscus sanavit eum: & ipse testis vidit postea d. Guidonem sanum & politum. Est ultra annum XXX.

[144] Item dixit, quod cum ipse testis iret Cosentiam, occurrit ei quædam mulier de illa parte provinciæ Calabriæ, [& paralyticam curat,] quæ est ad mare Adriaticum; quæ erat manibus & pedibus contracta, & erat super quadam bestia ligata, passaque fuerat illam contractionem per viginti annos vel circa sicut retulerunt ipsi qui illam conducebant; petieruntque ab ipso teste, an fr. Franciscus esset in monasterio Paterni Responditque ipse testis, eum ibi esse. Cumque ivissent ad d. fr. Franciscum, ipsa contracta sanata est: & in reditu alia vice sunt facti obviam ipsi testi, qui petiit ab eis, an consecuti fuissent gratiam. Responderunt illi, quod devotio Patris fr. Francisci illam sanaverat. Quare dictus testis vidit eam redire domum suam, sanam & politam. De tempore, ut supra. Deinde dixit miraculum de Ioanne Bombino puero, a mula percusso, & ad medicum desperantem cum epistola misso, prout supra num. 20 ipsius sanati depositio continet.

[145] Item dixit, quod cum esset ponenda quædam trabs super portam ecclesiæ monasterii, [magnam trabem solus collocat;] circa quam ponendam laborabant ultra centum homines, & ultimo fessi non potuerunt d. trabem ponere eratque inter illos ipse testis; d. fr. Franciscus solus accessit, & una manu posuit d. trabem supra portam.

[146] [energumenum liberat;] Item dixit, quod cum venisset quidam ex Pedarchi, villa Cusentina, a maligno spiritu vexatus, qui faciebat res magnas, & non poterat teneri cum vexaretur a spiritu; affines ejus attulerunt eum ad fr. Franciscum. Quem ipse fr. Franciscus aliquot dies apud se tenuit, quærens ut eum faceret laborare in loco ædificii. Et cum videret ipsum perseverare in faciendis rebus inconvenientibus & enormissimis, quodam die dixit ei: Volo ut hodie exeas a corpore istius pauperculi. Et hora meridiana conduxit eum in medio ecclesiæ. Cumque cœpisset imperare spiritui quod exiret, respondit spiritus se esse contentum exire. Dixitque ei fr. Franciscus: Quomodo vis exire quod non facias damnum? Respondit ei spiritus, se velle exire ad modum venti. Dictusque fr. Franciscus dixit ei: Exeas ad modum venti: sed caveas ne aliquid mali facias. Cumque d. spiritus exiret, fuit ventus maximus & fulgur, adeo quod omnes fenestræ concutiebantur & ecclesia tremebat. Et pauper ille, ex quo spiritus exiverat, mansit humi fere mortuus; & postea surrexit, rediitque domum suam sanus.

[147] [puero moribundo vitam largitur:] Item dixit, quod cum ipse testis esset cum d. fr. Francisco, venit quidam famulus D. Rogerii de Parise, Doctoris famosissimi, significans ei quemadmodum d. D. Rogerius habebat filium ægrotum ad mortem, rogabatque eum quod vellet pro ejus salute apud Deum intercedere. Quare d. Frater inclinavit se in terra, accepitque folium cujusdam herbæ, deditque ipsi famulo dicens: Vadas & portes ipsi folium hoc, & invenies eum sanum: nam Dominus fecit ei gratiam. Cumque rediisset Cosentiam, comperit d. filium sanum, & die sequenti surrexit a lecto: & intellexit ipse testis vere, quemadmodum ipse famulus, quando applicuit, invenit d. filium sanum: & postea idem testis vidit eum sanum & politum esse.

Test. 71

[148] Eodem III die Decembris, Joannes Turchus dixit, [digitum contractum curat.] quod cum ipse testis esset Neapoli cum d. fr. Francisco & oratore Regis Franciæ, erat quidam famulus qui habebat digitum contractum, adeo quod non poterat eum extendere. Dixit hoc orator præfatus d. fr. Francisco, rogavitque eum pro d. famuli salute. Dixit ei fr. Franciscus: Habeat fidem in Domino, quia gratiam consequetur. Cumque d. famulus ivisset ad ecclesiam auditum Missam, & intrasset ecclesiam, cœpit sudare: & extendens manum pro abstergendo sudore, extendit digitum, & sanatus est, tamquam si numquam ægrotasset. Agitur XXX annus vel circa.

Test. 72

[149] Eodem die Franciscus Cocus dixit, de prunis candentibus coram Fr. Antonio Scozetta contrectatis a fr. Francisco, prout ipse fr. Antonius testi retulit, & alius oculatus testis num. 232; sed nullam fecit mentionem insectationis præviæ, tantum ait quod post prædicationem ivit ad monasterium d. fr. Francisci, quem allocutus est dicens: Aliqui reputant vos hominem probum, aliqui vero hominem herbarium: & ideo desiderarem videre aliquam demonstrationem vitæ vestræ. Item dixit de liberato energumeno, plane sicut refertur num. 146, seque vidisse & interfuisse asserit.

ANNOTATA.

a Alibi constanter vocatur Scoteto.

b Ecgraphum Latinum de Veccillo.

c Ibidem, Plantedi.

d Famem hanc accidisse anno 1479 habetur ex Processu Calabr. num. 23.

CAPUT XIV.
Testes Paternenses die IV Decembris auditi.

Test. 73

[150] Paulus de Porta dixit, quod cum fuisset ægrotus, adeo quod non posset tenere se pedibus, [Ex morbo debilem corroborat.] accepto baculo ivit ad fr. Franciscum, qui eum vocari fecerat. Et cum primum d. fr. Franciscus vidisset ipsum testem, dixit: Paule, volumus ire simul ad montem, ad portandas quasdam trabes pro monasterio & ecclesia. Respondit ipse testis: Utinam possem ire! quia ego solus omnes eas portarem. Dictusque fr. Franciscus dixit: Venias mecum, quia ibis. Sicque d. testis ingressus est iter cum d. fr. Francisco absque baculo, sensitque se saniorem & fortiorem aliis, quos omnes præcedebat. Agitur XXXIII annus vel circa.

[151] [in Franciam discedens panem donat,] Item dixit, quod cum d. fr. Franciscus vellet proficisci in Franciam, dixit ei ipse testis: Pater, in caritate, tu proficisceris in Franciam, & nescio, an simus visuri te amplius: relinquas mihi aliquid in memoriam tui. Dictusque fr. Franciscus dedit ei dono quemdam panem parvum, quem ipse testis tenuit in arca sua per quinque annos, dictaque arca habebat optimum odorem propter d. panem. [qui unus suffecit pluribus:] Transactis illis quinque annis, supervenit valida fames in provincia: cumq; tunc ipse testis, cum uxore & familia sua capitum quinque, per tres dies non comedissent panem, recordati sunt illius panis: quem acceptum comederunt, suffecitque omnibus per integrum diem ad saturitatem. Agitur annus XXVIII.

[152] Item dixit, quod cum ipse testis haberet filiam in extremis laborantem, [moribundam anno uno supervivere facit,] accessit ad d. fr. Franciscum pro gratia: qui dixit: Non potest habere gratiam, quia Dominus vult eam apud se. Respondit ipse testis: Saltem vixisset per annum, & postea mortua fuisset. Respondit d. fr. Franciscus: Contentus sum impetrare gratiam ut vivat per annum. Sanata est itaque d. filia, & post finitum annum obiit subito, nec transivit annum uno die. De tempore, ut supra.

[153] Item dixit, quod cum portaret trabem pro ecclesiæ ædificio, [lasum crus sanat:] illa cecidit supra crus ipsius testis, quod graviter fregit. Dictusque fr. Franciscus fecit illud oleo ungi, & die sequenti sanatus est absque læsione aliqua. De tempore, ut supra.

Test. 74

[154] Eodem die IV Decembris, Rancius de Parisio dixit, [contractum curat,] quod cum ipse testis quodam mane esset manibus brachiisque contractus, ut ea vix posset elevare; sequenti die accessit ad d. fr. Franciscum, narraturus ei necessitatem suam. Dictusque fr. Franciscus conduxit eum ad Missam audiendam: qua audita dedit ei quamdam herbam, dicens eis: Vadas, bullias hanc herbam, & postea ungas locum doloris. Dictusque testis acceptam herbam posuit ad bulliendum; & propter dolorem qui ipsum stringebat, non expectavit quod herba bulliret, sicut ei d. fr. Franciscus dixerat: sed accepit aquam quæ erat in olla, & illa lavit & abstersit se, & statim sanatus est. Agitur annus XXXIV vel circa.

[155] [lapidem ingentem leviter moveri facit,] Item dixit, quod cum, ipse una cum multis aliis & cum fr. Francisco, ivisset ad conducendum quasdam trabes pro ædificio ecclesiæ; invenerunt in via quemdam lapidem magnum, qui impediebat transitum trabium. Dictusque fr. Franciscus dixit, Opus est tollere hinc lapidem istum. Ipseque testis & alii omnes responderunt: Pater, impossibile est. Dictusque fr. Franciscus dixit, posse fieri. Acceperunt itaque d. lapidem, & invenerunt eum levem sicut frondem: & in volutione d. lapidis cecidit super digitum unius ex societate, cujus os integre fractum est. Cumque ille præ dolore clamaret, venit d. fr. Franciscus, & involvit quadam fronde castaneæ: statimque pristinæ saluti restitutus est. Agitur XXXIII annus vel circa.

[156] [alium ritentem sistit:] Item dixit, quod cum lapis quidam per quasdam maximas rupes in flumen præcipitaretur, adeo quod non erat possibile resistere impetui illius lapidis; d. fr. Franciscus allocutus est petram dicens: Soror nostra, quo vadis? Dictaque petra statim in ripa firmata est, ibique mansit, prout ipse vidit. De tempore, ut supra.

Test. 75

[157] Eodem die IV Decembris, Soror Joanna Caputa dixit, [moribundam uxorem restituit marito:] quod cum ipsa in extremis laboraret & loquelam amisisset; maritus ejus accessit ad d. fr. Franciscum, rogans eum quod impetraret gratiam salutis pro ea. Dictusque fr. Franciscus dedit ei quamdam radicem dicens: Vadas, apponas ei hanc ad nasum, quia Dominus fecit ei gratiam. Quam cum apposuisset ad nasum, statim cœpit loqui, & melius se habere, & sanata est. Agitur XXXIII annus vel circa.

Test. 76

[158] Docaria de Orrico dixit, quod cum esset puella, quodam mane comperit os suum retro versum, [sanat os contortum,] adeo quod non posset comedere. Cumque pater ejus adhibuisset curationi ipsius medicos complures & medicinas diversas, nec potuisset sanari, & os ad locum suum non potuisset redire, semelque d. fr. Franciscus ante domum ipsius testis transiret; pater ejus præfatus vocavit eum, narravitque casum illum. Cui fr. Franciscus dixit: Vadas, in caritate, accipias uvas passas & absynthium, faciasque ei emplastrum quod capiti ejus impones: habeatisque fidem in Domino, & sanabitur. Cumque ille pro faciendo emplastro non posset invenire absynthium, & die sequenti haberet devotionem; illa, absque alio remedio, comperit se sanam. Agitur XXXIII annus vel circa.

[159] Item dixit, quod cum alia vice graviter ægrota esset in meatu gutturis, [guttur affectum,] ostendit malum d. fr. Francisco: cujus solo aspectu, absque alio remedio, statim sanata est. De tempore, ut supra.

Test. 77

[160] D. Nicolaa de Flore dixit, quod cum quidam cognatus suus, dictus Bellinus de Flore, [febrim.] gravi febre vexaretur, adeo quod salus ejus desperata esset; accessit ipsa testis ad fr. Franciscum; qui docuit eam quod quasdam herbas bulliret, quarum aqua æger ille sanandus esset. Quod cum factum esset, d. infirmus haustu illius aquæ sanatus est. Agitur annus XXXIII vel circa.

Test. 78

[161] D. Rindissana de Calendino dixit, quod cum haberet filiam, oculo uno adeo ægram, [oculum debilem.] quod de ejus amissione timeret, adhibuissetque remedia diversa nec posset sanari; conduxit eam ad fr. Franciscum; qui oculum, manu aquæ benedictæ intincta tactum, pristinæ saluti restituit. Agitur XXXII annus vel circa.

Test. 79

[162] D. Catharina Cappa dixit, quod cum quædam mulier, dicta a Maria Cappa, [dæmoniacam,] in Paterno maligno spiritu vexata, res enormissimas faceret; cum primum ad fr. Franciscum est conducta, statim ab illo spiritu liberatur, & saluti pristinæ restituitur. In causa scientiæ: quia vidit & interfuit. De tempore: agitur annus XXXIV vel circa.

Test. 80

[163] Venerabilis Soror Fina de Florio dixit, quod cum haberet filium ægrotum, [apostema in ventre:] habentem in ventre apostema magnum, quod videbantur intestina exivisse; accessit ad d. fr. Franciscum, rogans eum quod impetraret a Domino gratiam salutis pro filio suo: qui dedit ei herbam quamdam, qua imposita, statim sanatus est. Agitur XXXIII annus vel circa.

[164] [pruna furtiva sequestrat ab aliis:] Item dixit, quod cum advena quidam attulisset in sacculo d. fr. Francisco quædam pruna, ipse fr. Franciscus visa ea segregavit, dicens illi qui ipsa attulerat: Ista sunt de possessione tua, & ista non. Et advena ille dixit esse verum: pruna illa esse ex possessione cujusdam vicini sui: fuitque præsens ipsa testis & multi alii. De tempore, ut supra.

Test. 81

[165] D. Dominica de Velpando dixit, quod cum venisset quidam a Motta de Porchia, [sanat vulnus capitis,] cum magno vulnere in capite, qui a multis medicis curatus non poterat sanari, desperaretque de salute sua; accessit ad fr. Franciscum & sanatus est: sicut ipsa vidit & interfuit. Agitur annus XXXIII vel circa.

[166] Item dixit, quod cum quidam Fabianus de Mantia haberet apostema frigidum in junctura manus, [apostema manus] propter quod sentiebat immensum dolorem; accessit, clamans propter dolores, quos patiebatur, ad fr. Franciscum, petens ab eo gratiam salutis. Qui cum manu sua leviter tetigisset d. apostema, statim sanatus est. In causa scientiæ & de tempore ut supra.

Test. 82

[167] D. Rosa de Yanne dixit, quod cum ipsa in bucca haberet apostema, [& buccæ:] quod ex ventre matris cum ipsa creverat, & in tantū excreverat quod cum comederet, oporteret manu d. apostema ad partem tenere; cumq; fr. Franciscus venisset Paternum ad ædificandum monasteriū; accessit ad ipsum, rogans ipsum ut impetraret gratiam salutis a d. apostemate, quod nullus medicus potuerat sanare. Dixitq; ei d. fr. Franciscus, quod poneret parum salis: quo posito statim est sanata. Agitur annus XXXVI vel circa.

Test. 83

[168] Antonius Mirenus dixit, quod cum venisset quædam a spiritu maligno vexata, [dæmoniacam liberat:] quæ erat ex arce de Anzitola; cumque circumdaretur, sicut fieri solet, a circumstantibus hominibus; d. mulier dæmoniaca cœpit dicere: Ecce inimicum meum. Ipseq; testis & multi alii verterunt se, & viderunt fr. Franciscum venientem: qui intravit sacristiam nulli aures præbens. Et sequenti die, cum d. dæmoniaca esset in ecclesia, aliqui ex Fratribus d. fr. Francisci experti sunt velle adjurare d. malignum spiritum: qui dixit: Non curo de vobis omnibus, sed de fr. Francisco. Ultimo loco conducta fuit in sacristiam, ubi erat d. fr. Franciscus cum aliquot nobilibus, scilicet ipso teste & aliis; cœpitque adjurare spiritum, & dicere & jubere illi, quod relinqueret corpus illius pauperculæ. Qui spiritus cum multa d. fr. Francisco replicaret, obstinatusque esset, dixit se esse spiritum cujusdam mulieris, quæ erat mortua tempore bellorum Ducis b Joannis, quæ ante viginti annos gesta fuerant, primumque fuerat meretrix & pessimæ vitæ. Responditque ei fr. Franciscus: Quare non es confessa? quia nunc non esses damnata. Tandem post multas concertationes, ipse testis vidit exire d. mulierem a sacristia, & liberam: quæ ad domum suam rediit. Agitur annus XXXV vel circa.

[169] [ubi absens sit inveniendus novit:] Item dixit, quod cum ipse testis nocturno tempore esset in quodam loco, cognomento Omnium-Sanctorum, distante ad medium circiter milliare a monasterio Paterni, ubi erat ipse fr. Franciscus; cumque hic indigeret ipso teste, misit duos Fratres suos ad vocandum eum: quibus dixit, Eatis, invenietis Antonium Mirenum in tali loco. Dictique Fratres eum ibi repererunt, sicut ipse fr. Franciscus dixerat. Adeo quod ipse testis & dicti Fratres multum sint mirati, quod nocturno tempore d. fr. Franciscus scivisset, ubinam esset d. testis; præsertim cum esset nox, quando d. ecclesiam intravit ipse testis, nec ab aliquo esset visus. Quare gratias egerunt Deo, reputaruntque d. fr. Franciscum pro Sancto. De tempore ut supra.

Test. 84

[170] Loysius de la Porta dixit, quod cum ægrotaret in dorso, & per mensem in lecto jacuisset, [dorsi dolorem] & a nonnullis inductus esset quod ad fr. Franciscum accederet; respondebat ipse testis, quod non poterat ambulare, nec a lecto surgere. Ultimo adjutus a nonnullis, accessit ad d. fr. Franciscum, quomodo potuit: qui dixit ei quod ungeret dorsum oleo, vespere, quando iret dormitum. Quo facto, mane sequenti ipse testis comperit se sanum; ivitque statim ad d. fr. Franciscum, gratias ei acturus de restituta salute. Dixitque ei d. fr. Franciscus: Fili mi, sanavit te bona fides, quam habuisti in D. N. Jesu Christo. Agitur XXXV annus vel circa.

[171] Item dixit, quod cum ipse testis haberet quemdam fratrem, qui quotidie febricitabat; [& febrim curat,] d. fr. Franciscus dedit ei quoddam folium herbæ dictæ nepita, statimque sanatus est. De tempore, ut supra.

Test. 85

[172] Durabilis de Miele dixit, quod cum ipsi testi fractum esset brachium integre, [fractum brachium solidat:] profectus est Paulam, ut a quodam medico chirurgico, qui ibi erat, faceret se curari; & in itinere factus est ei obviam fr. Franciscus, qui interrogavit ipsum quo iret. Respondit ipse testis, se ire Paulam causa curandi brachium, quod ei integre erat fractum, in quo sentiebat intensum dolorem. Dictusque fr. Franciscus respondit ei, se nolle quod Paulam vadat: accepitque brachium, & imposuit manum, dixitque ei: Vadas, quia spatio dierum quindecim eris sanus. Statimque dolor d. brachii cessavit, & spatio quindecim dierum sanatus est integre. Agitur XXXV annus vel circa.

Test. 86

[173] Matthæus Caputus dixit, quod cum ipse esset in Paula, ubi d. fr. Franciscus erat, & ibi fornacem calcis faciebat coquere; [ignitos lapides innoxie tractat:] vidit d. fr. Franciscum accipere manibus lapidem ignitum, qui erat in fornace: eumque absque aliqua læsione portare, ubi erat alia calx. Agitur annus XL vel circa.

Test. 87

[174] Alexander Carusus dixit, quod cum commisisset peccatum quoddam mortale, [occultum peccatum revelans] supervenit ei magnus dolor ventris: cumque d. fr. Franciscus transiret ante domum ipsius testis, fecit se portari ante januam, & præsentavit se ante fr. Franciscum præfatum, qui erat multis associatus, qui cum ipso ibant pro necessitate monasterii. Cumque ipse testis exposuisset ei dolorem & necessitatem suam, respondit ei fr. Franciscus, cave ne committas amplius peccatum illud, & sanaberis: [sanitatem reddit;] & post discessum d. fr. Francisci remansit ipse testis sanus. Agitur annus XXXV vel circa.

[175] Item dixit, quod cum quidam frater ejus in extremis laboraret, essetque extrema unctione unctus, [moribundum servat:] & cum candela ad caput lecti vellet ex hac vita migrare; ipse testis accessit ad d. fr. Franciscum, narravitque casum. Dixitque ei fr. Franciscus, Vadas, habeas bonam fidem in Domino, nec timeas de illius morte. Deditque ei confectiones quasdam, quibus ægrotum deberet refocillare. Quo facto, æger alleviatus est, & paucorum dierum spatio integre sanatus.

ANNOTATA.

a In Latino ecgrapho, pro Maria, legitur Mariana.

b Hic Dux Joannes, familiæ Andegavensis, contra Ferdinandum, non obstante natalium vitio donatum a Pio II patris sui Alphonsi regno, bellum movit, Francorum subnixus viribus, anno 1460; primoque ad Sarnum victor, deinde anno 1462 ad Troiam Apuliæ victus, paulo post in Franciam se recepit: quæ cum chronologia hic indicata optime conveniunt.

CAPUT XV.
Reliquæ Paternensium testium depositiones eodem IV Decembris exceptæ.

Test. 88

[176] Nobilis Jacobus Curtus dixit, quod cum esset in Figlino, [Ad sanandam disuria laborantem] villa Cusentina; cognata sua, nomine Donna Angela, erat ad mortem infirma, quia non potuerat mingere tribus diebus. Cumque ipse testis ivisset visitatum d. ægram, quæ erat omni medicorum auxilio destituta; hortatus est eam ut recurreret ad devotionem d. fr. Francisci, ipsaque infirma rogavit, quod accederet ad d. fr. Franciscum, & impetraret gratiam salutis pro ea. Cumque ipse testis iret, invenit d. fr. Franciscum in silva, ubi faciebat scindi ligna. Et antequam ipse testis diceret aliquid, d. fr. Franciscus scivit ei dicere, [frāga alieno loco reperiri facit,] quod indigebat ipso. Responditque d. testis esse verum. Cumque narraret necessitatem suam, d. fr. Franciscus strinxit humeros, excusans se & dicens, se nescire quid faceret, se enim esse in loco ubi non habebat quid ægrotæ mitteret: quod si in monasterio fuisset, misisset ei aliquid pro devotione. Sicque cum semper humeros stringeret, cum humilitate extendit manus in terram, & in pede cujusdam quercus cœpit colligere manipulum fragorum maturorum: dictusque testis non vidit herbam quæ producit d. fructum, ignoratque in d. loco fuisse umquam fraga, nec videbatur terra apta ad producendum hujusmodi fructum. Factoque d. fasciculo misit eum ad ægrotam per quemdam famulum, ut illum in devotione acciperet. Quem acceptum cum comedisset, statim minxit & sanata est. Agitur annus XXXIV vel circa.

[177] [Henrici de Aragonia mortem prædicit:] Item dixit, quod cum ipse testis quodam die cum ipso fr. Francisco esset in Paterno, venit quidam nūtius illustris Dominæ Polyxenæ de a Ragona, significans d. fr. Francisco, quemadmodum Ill. D. Henricus de Aragonia maritus suus ægrotabat dolore lateris. Dictusque fr. Franciscus respondit, se ad hoc nihil posse facere, quia Deus volebat D. Henricum apud se. Sed ne videretur non respondere tantæ Dominæ, rescripsit ei, ordinans quædam frivola remedia: & inde ad tres aut quatuor dies ipse testis intellexit d. D. Henricum esse mortuum. De tempore ut supra.

Test. 89

[178] Joannes de la Porta dixit, quod cum ipse testis esset unus ex operariis, [manum contusam reparat,] qui multi rumpebant petras pro fabrica fr. Francisci, unus operarius quodam palo ferreo, ponderis decem rotulorum, percussit manum ipsius testis: quam & ossa omnia penitus fregit, adeo quod ipse testis præ magno dolore ceciderit in terram. Quod d. fr. Franciscus videns accurrit, & accepit manum ipsius testis, imposuitque oleum ex lampade sumptum. Statimque sanatus est, nullumque ulterius sensit dolorem: statimque rediit ad laborem, & petras cum aliis fregit. Agitur annus XXXV vel circa.

Test. 90

[179] [liberat a dolore stomachi:] Angelus Curtus dixit, quod cum ipse tenuisset dolorem stomachi per quinque dies, nec inveniret remedium aliquod; baculo hærens, eo modo quo potuit, statuit se coram fr. Francisco. Qui, antequam ipse aliquid diceret, dixit: Iste dolor multum vos exstimulavit. Responditque d. testis: Pater, conduxit me quasi ad mortem: rogo vos, succurratis mihi. Dictusque fr. Franciscus respondit ei: Nihil erit: vadas & bibas aquam illam, ostendens ei aquam quæ erat ante monasterium, quam ipse illuc conduxerat. Cumque ipse testis aquam illam bibisset, statim d. dolore stomachi liberatus & sanatus est, nec amplius ipsum vexavit. Agitur XXXV annus vel circa.

Test. 91

[180] Joannes Calindinus dixit, quod cum ægrotaret oculo, adeo, quod illo nihil videret, & pupilla quasi privatus esset; accessit ad fr. Franciscum, [sanat a vitio oculi,] qui ceram quamdam imposuit, statimque sanatus est, penitus illæsus. Agitur annus XXXIII vel circa.

[181] [& morbo cancri,] Item dixit quod cum ipse testis haberet cancrum in pede, qui ei nervos omnes consumpserat; accessit ad d. fr. Franciscum: qui parum aluminis imposuit, statimque sanatus est. De tempore, ut supra.

[182] Item dixit, quod cum ipse testis esset in silva cum d. fr. Francisco, [de serpente fugiendo monet:] ad cedendum ligna pro fornace calcis pro monasterio; cumque diu ipse testis laborasset, voluit secedere ad pedem cujusdam arboris, pro quadam necessitate sua. Quem cum d. fr. Franciscus vidisset ire, increpavit eum dicens, ne vadas, quia in pede istius arboris est serpens quidam venenosus. Quare d. testis remansit: & cum hæc dicerent, exivit d. serpens admodum horrendus & deformis, ipseque testis & alii occiderunt d. serpentem.

Test. 92

[183] Bellinus de Flore dixit, quod cum ipse adeo febricitaret, quod de ejus salute medici desperarent; [ab articulo mortis] & die Dominica omni sensu carens, extrema unctione esset inunctus; præparatique essent panni nigri, qui ob defunctorum luctum solent deferri; mansissetque usque ad diem Jovis, nullius compos sensus; & eodem die esset spiritum Deo redditurus, medicusque suis dixisset, quod ejus animæ consulerent, nam die sequenti hora nona esset moriturus; discessitque d. medicus, ejus desperata salute; affines ipsius testis accesserunt ad d. fr. Franciscum, dicentes ei, medicum de salute testis infirmi desperasse, rogantes quod salutis gratiam pro ipso teste a Domino impetraret. Dictusque fr. Franciscus respondit: Capiatis ex flumine anguillam, cujus coctæ brodium porrigatis ei, [erepto patri,] & de salute ejus non dubitetis. Dictique affines ipsius, testis non potuerunt capere anguillam, sed ceperunt trottam. Responditque ipse: Satis bona est, detisque ei brodium. Dictusque testis, hausto brodio, recuperavit sensus; & paucorum dierum spatio sanatus est. Agitur XXXV annus vel circa.

[184] Item dixit, quod cum brachiis gestaret filium quemdam suum, qui eo die ægrotaverat; [filij mortem prædicit:] obvius est factus ei d. fr. Franciscus, qui ibat ad cedendum ligna pro fornace calcaria; rogavitque eum ipse testis pro salute prædicti filii. Respondit ei fr. Franciscus: Iste est decima, quam Dominus noster a te vult: indeque ad paucos dies d. filius obiit. De tempore, ut supra.

Test. 93

[184] Salernus de Brunacio dixit, quod cum totum corpus suum esset putridis ulceribus maculatum, a quibus magno afficiebatur dolore, [manus ulcerosas sanat:] adeo quod nulli operi esset aptus; accessit ad d. fr. Franciscum, ostenditque manus putridis illis ulceribus plenas, dicens, sic se habet totum corpus meum. Dictusque fr. Franciscus inclusit manus infirmi manibus suis, tetigitque postea totum corpus ipsius testis: qui a dicta ægritudine liberatus & sanatus est. Agitur annus XXXIII vel circa.

[185] Item dixit, quod cum ipse testis cum multis aliis ivisset portatum trabem unam, [trabem prægrandem solus levat:] pro fabrica monasterii; omnes illi simul non potuerunt tollere trabem illam a loco in quo erat. Quo d. fr. Franciscus perveniens, solus eam facile levavit & tulit. Præterea d. fr. Franciscus, quando d. trabem tollebat, [perspineta innoxie ambulat,] pedibus nudis per quædam spineta ambulabat, dictusque testis & alii adstantes eum acclamabant, dicentes: Pater non ambuletis per spineta hæc, quia pedes lædetis. Ipse nihilominus per d. spineta ambulabat, absque ulla pedum læsione. De tempore, ut supra.

[186] Item dixit, quod cum ipse testis haberet filium, facie & oculis horrende inflatum, [puerum tumentem curat:] conduxit eum ad d. fr. Franciscum: qui porrecto illi pomo, statim eum sanavit. De tempore, ut supra.

Test 94

[187] Alexander Caputus dixit, quod cum ipse testis in monasterio, [pleuritidem sanat] quod fr. Franciscus Paulæ ædificabat, operaretur; supervenit ei pleuritis, quæ ipsum per diem & noctem integram adeo occupaverat, quod crederet se moriturum. Dictusque fr. Franciscus porrexit ipsi testi cibum, posteaque in pede arboris dormire eum fecit, cum fasciculo nepitæ sub capite: statimque sanatus est. Agitur annus XL vel circa.

[188] [& morsum serpentis;] Item dixit, quod cum ipse testis cum d. fr. Francisco ivisset ad quamdam silvam, quæ monasterio Paulæ imminebat; quidam serpens venenosus momordit quemdam ex monachis fr. Francisci in digito pedis: Qui cum lacrymis & clamore accurrit ad fr. Franciscum, ejus opem implorans. Qui digitum vulneratum quodam junco, dicto genesta, ligavit, & sanatus est. Verum cum ipse testis aliique adstantes non crederent fuisse morsum, sed puncturam spinæ vel aliquid aliud ad sanandum facile (quia digitus ita facile per se fuerat sanatus) nec attribueretur illud miraculo; noctu sequenti inflatus est d. digitus, accessitque d. monachus iterato ad d. fr. Franciscum, ejus auxilium implorans. Dictusque fr. Franciscus dixit: Hoc ideo factum est, quia heri non credebant. Dictique digiti tumior præteriit, & sanatus est. De tempore, ut supra.

[189] [juveni valenti prædicit mortem:] Item dixit, quod cum esset in Paula cum fr. Francisco, venit quidam juvenis valens & bene dispositus, dixitque fr. Francisco: Pater, natum est mihi in collo quoddam apostema. Dixitque fr. Franciscus, Quando te accersivi, noluisti venire: vadas, bibas, & recedas cum Domino. Cumque ipse juvenis recessisset, dixit d. fr. Franciscus ipsi testi: Vide quod parva ægritudo hominem sub terra ponat. Et nocte sequenti d. juvenis, sanus, robustus & fortis, obiit. De tempore, ut supra.

Test. 95

[190] Carolus de Calindino dixit, quod cum quodam die foderet petras cum fr. Francisco, [petram ruentem verbo sistit,] quidam grossus lapis præcipitabatur tanto impetu, quod si deorsum pervenisset, patrem ipsius testis interfecisset, & alia damna fecisset. Quare videns d. fr. Franciscus d. lapidem tanto impetu ruere, præcepit ne moveretur: sicque d. petra in velociori decursu firmata est, ibique stetit, sicut ipse testis vidit. De loco: in Paterno. De tempore, agitur annus XXXII vel circa. Item dixit, quod cum ipse testis esset cum d. fr. Francisco & viginti aliis in silva, [exiguam annonam multis facit sufficere.] ubi faciebant trabes pro monasterio, omnesque famescerent; comparuit cum duabus placentis, deditque eas fr. Francisco: qui illas porrexit ipsi testi & sociis: comederuntque de illis omnes viginti ad saturitatem, & adhuc dimiserunt reliquias. De loco & tempore, ut supra.

Test. 96

[191] Joannes Pipe dixit, quod cum venisset quidam maligno spiritu vexatus, [dæmoniacum liberat.] dictus Petrus de Baglia-Pedachi, ad d. fr. Franciscum; tenuit ipse eum apud se per aliquot dies. Et quodam die d. testis audivit fr. Franciscum dicentem, Nolo quod maneas hic amplius, sed volo quod exeas, & vadas in profundum maris. Sicque d. testis rediit sequenti die, invenitque ipsum liberatum a d. spiritu & sanatum. Agitur annus XXXIII vel circa.

Test. 97

[192] Bernardinus Puglanus dixit, quod cum ipse testis cum magistro suo posuisset ignem in silva quadam, ut ibi seminaret; d. ignis magna vehementia dirigebatur versus ligna, quæ d. fr. Franciscus fecerat cædi pro monasterio, quæ erant propinqua silvæ, ubi erat ignis. Quem ignem fr. Franciscus videns, [ignem porro serpentem reprimit,] ut supra, dirigi, dixit ei: In caritate, comburas quæ tua sunt, & non occupes nostra. Cumque hoc dixisset, absque alio auxilio d. ignis cessavit, nec progressus est, sed retrocessit. Agitur annus XXXV vel circa.

Test. 98

[193] Nicolaus Ruffus dixit, quod cum venisset quidam de Abriglano, villa Cusentina, [oculi maculam aufert,] habens maculam in oculo, ad fr. Franciscum; ut primum eum vidit, imposuit aquam benedictam oculo, statimque sanatus est. In causa scientiæ, quia vidit & interfuit. De tempore, agitur annus XXXIII vel circa.

Test. 99

[194] Adrianus Mirasius dixit, quod cum haberet neptem quamdam infirmam, in extremis laborantem, [moribundam sanat.] ivit Paulam, ut significaret illud patri d. filiæ. Et cum esset prope monasterium fr. Francisci, factus est ipse fr. Franciscus ei obviam: qui intellecta causa sui adventus, dixit ne timeret de morte: deditque tres cucumeres silvestres, ut illos pro devotione ad ægrotam portaret. Rediitque ipse Paternum: cumque d. cucumeres infirmæ dedisset, statim sanata est. Agitur annus XL vel circa.

Test. 100

[195] Andreas Carusus dixit, quod cum ipse fr. Franciscus conduxisset quamdam aquam b ad monasterium, [litigij causam amovet] particulares personæ capiebant aquam quæ a d. monasterio exibat, conducebantque eam ad possessiones suas: adeo quod quadam die orta est inter eos contentio violenta. Cumque d. fr. Franciscus intellexisset fieri contentionem pro d. aqua, intravit monasterium nihil respondens, [aquam faciens evanescere:] & sequenti mane nuntiatum est foramen esse factum, per quod dicta aqua intravit, & numquam amplius comparuit. In causa scientiæ, quia vidit & audivit. De tempore: agitur XXXIII annus vel circa.

[196] Item dixit, quod cum ipse testis circiter duos menses ægrotaret, [a gravi morbo curat] patereturque descensum ad crura & ad brachia, adeo quod non posset ea attollere nec aliquid iis operari; adhibuissetque remedia multa, nec posset convalescere; cumque ipse testis vellet adire rus quoddam dictum Domnici, ubi erat quidam medicus qui dicebat se ipsum sanaturum; soror ipsius testis dixit hoc fr. Francisco: qui significavit. d. testi, quod non iret, [vetitum medicos adire.] sed haberet fidem in Domino, & Dominica sequenti (quæ erat c Pascha resurrectionis) posset ire auditum Missam. Quare d. testis non ivit: & adveniente nocte sabbati Sancti, circa medium noctis cœpit dormire. Cumque in mane expergisceretur hora Tertiarum, comperit se sanum, ivitque solus ad ecclesiam auditum Missam, sicut ei fr. Franciscus significaverat. De tempore, ut supra.

ANNOTATA.

a Vereor ne festinanti in autographo scriptori (convenit enim utrumque ecgraphum) Ragona obrepserit pro Arragona: quo posito ipsa Polyxena, sic dicta censebitur a marito, alias Geracensis Marchionissa nuncupanda.

b Quomodo sanctus antea aquam hanc miraculose collegerit, vide in Processu Calabr. num. 60.

c Anno 1479, quo hæc acta fuerunt, Dominica Paschalis occurrit die II Aprilis, Cyclo lunæ 17, solis 4, littera Dominicali C.

CAPUT XVI.
Testes auditi initio anni MDXIII. Totius processus conclusio.

Test 101

[197] Die XIX Januarij, I Indictione, MDXIII, D. Nicolaus Castagnarus de Coriglano, [Calcem in loco alias inepto reperiri facit,] Rossanensis diœcesis, dixit, quod cum venisset fr. Franciscus Coriglanum ædificaturus ibi monasterium, velletque facere fornacem pro coquenda calce, ivit ad quemdam locum ineptum ad producendos lapides pro d. calce facienda. Dictusque fr. Franciscus dixit: Fodiatis hic, quia Dominus providebit. Et inter fodiendum invenerunt lapides pro facienda calce, quam multam fecerunt, & monasterium ædificaverunt. In causa scientiæ: quia vidit & inter fuit. De tempore: agitur XXX annus vel circa.

[198] [& paucas ficus multis sufficere:] Item dixit, cum die quodam essent plus quam trecenti homines, facientes aquæductum, & ut eum conducerent ad monasterium, quod fr. Franciscus ædificabat, haberetque d. fr. Franciscus ficuum a infilaturam, dedit illas trecentis hominibus illis, quibus satisfactum est, & adhuc remanserunt ficus. b Item dixit, quodmultoties prædixit futura, sicut adventum ultramontanorum ad regnum.

Test. 102

[199] Die eodem Loysius Romæus de Corigliano dixit, [aquam e longinquo adducit,] quod cum fr. Franciscus venisset Coriglianum, ut faceret perfici monasterium quod in d. terra inchoaverat, ibique nulla esset aqua, sed multum distaret a monasterio, d. fr. Franciscus, nulla industria vel ingenio humano sed miraculose, quamdam aquam, distantem a loco illo per quatuor milliaria ad monasterium conduxit. [una placenta 30 operarios pascit,] Præterea scit ipse testis, quod illo die quo homines illi erant conducturi dictam aquam, duæ mulieres dictæ terræ attulerunt duas placentas quibusdam nobilibus, qui iverant auxiliatum d. fr. Francisco: quarum unam illi nobiles & homines qui operabantur in conducenda dicta aqua, absente fr. Francisco, qui iverat ad silvam, comederunt. Et cum d. fr. Franciscus redivisset, dixit: Vos bene habetis, qui accepistis recreationem: & bene fecistis: & adhuc, gratia Dei, pro omnibus est. Accepitque illam placentam, quæ remanserat; & distribuit inter operarios, qui erant quasi tringinta; & medietate illius placentæ satiavit omnes. Agitur annus XXX vel circa.

[200] Item dixit, quod cum d. fr. Franciscus venisset Coriglianum ædificaturus monasterium, [latentem sub terra murum indicat,] d. testis dedit ei dono quamdam possessionem suam pro ædificando d. monasterio. Dictusque fr. Franciscus bene circumspexit totam possessionem præfatam, elegitque locum qui ipsi melior videbatur; dixitque, Fodiatis hic, quia volumus hic ædificare ecclesiam. Et inter fodiendum invenerunt murum quemdam cum quodam sepulcro, ibique ædificarunt ecclesiam, quæ in præsens extat. De loco & tempore, ut supra.

[201] Ego Nicolaus de Sproverio, Archidiaconus Cariatensis, publicus Apostolica auctoritate Notarius, & in præsenti negotio scriba assumptus per præfatum R. D. Episcopum Cariatensem, [subsignatio Notarij.] Commissarium Apostolicum, qui præmissis præsentationi & receptioni litterarum Apostolicarum in forma Brevis, & examinationi testium in præsenti processu descriptorum, præsens interfui; omnia sic fieri vidi & audivi & in notam sumpsi: ideo præsentem processum, manu mea propria scriptum, ex actis mei Notarii extraxi, & me subscripsi, signo & nomine meis appositis, in fidem & testimonium omnium & singulorum præmissorum, rogatus & requisitus.

✠ NICOLAVS.

[202] Et ego Sigismundus Pindarus, Clericus Venetiarum, Reverendissimi Domini mei Cardinalis Tituli Sanctorum quatuor Coronatorum, [Protestatio interpretis,] Minimorum Protectoris, secretarius; præsente meo chirographo attestor, me præsentem librum miraculorum B. Francisci de Paula ab originali processu, Italico idiomate conscripto, & Romam ab Episcopo Cariatensi, ad ejusmodi processum faciendum a S. D. N. b. m. Julio II Commissario deputato, sub sigillo suo missum, in Latinum de verbo ad verbum transtulisse, nihil addendo vel minuendo. Ideoque nolui altiori Latinitate donare, sed verbum verbo quamvis incultius reddere, ne a processu quomodolibet discederem: & in fidem pauca hæc scripsi manu propria, meque subscripsi Romæ XVIII Martij MDXIII.

Ita est. Sigismundus Pindarus, manu prop.

[203] [fides ejusdem,] Ego Laurentius, Tituli Sanctorum quatuor Coronatorum Presbyter Cardinalis, fidem facio, quod S. D. N. Leo, divina providentia Papa X, mandavit mihi ut aperirem processum, factum de mandato fel. record. Julij Papæ II: qui fuit translatus per præfatum Secretarium, & in fidem me propria manu subscripsi, die XIX mensis Martij, anno II prefati Leonis.

[204] Et ego Petrus Berchem, Clericus Coloniensis diœcesis, attestor præsenti chirographo, [atque scriptoris.] me propria manu scripsisse, juxta dictamen supra scripti D. Sigismundi Pindari, ea qua potui diligentia & fidelitate, & in fidem pauca hæc verba manu mea scripsi & me subscripsi.

Ita est, Petrus Berchem; manu propria.

ANNOTATA.

a Infilatura ficuum, dicuntur ficus victæ per filum unum serie continua trajectæ, quales ad totius anni usum reservatas, & simul, ut sic loquar, infilatas, sæpe vidimus in Italia.

b Vide hoc miraculum plenius distinctiusque in Processu Calabr. num. 65.

PROCESSVS TVRONENSIS.

Franciscus de Paula, Fundator Ordinis Minimorum (S.)

ADMONITIO PRÆVIA.

D. P.

Ivlius II Pontifex maximus, ex cujus mandato Episcopus Cariatensis primum in Consentina diœcesi processum formaverat, [Demandatur examen Episcopis,] per similis tenoris litteras, in forma Brevis expeditas, simile mandatum direxerat ad Episcopos Parisiensem, Autißiodorensem & Gratianopolitanum. Horum primus fuit Stephanus Poncher, [Parisiensi, Autissiodorensi,] inferius nominandus, ab anno MDVI Parisensi ornatus infula, usque dum anno MDXVII ad Senonensem Archiepiscopatum assumeretur. Secundus Ioannes de Baillet, anno MCCCCLXXVIII Autißiodori institutus, & ipso quo hic Processus finitus est anno, X Novembris, vita functus scribitur a Sanmarthanis qui iidem Gratianopolitanum hoc tempore Episcopum & Inquisitorem super vita & miraculis S. Francisci ab Apostolica sede constitutum nominant, Ludovicum Alemand, [& Gratianopolitano.] aiuntque ejus extare epistolam ad Leonem X, anno MDXVI X kalend. Julij datam; qua inter cetera asserit, se ipsius Beati mores candidissimos novisse. Verum quod hic ante annum MDXL sederit, nullis docemur argumentis & certum est eam epistolam, quam infra totam dabimus, scriptam fuisse a dicti Ludovici gentili ac forte patruo & decessore immediato Laurentio: cui successerat Ludovicus, primum in titulo Abbatis S. Saturnini Tolosæ, tum in ipso Gratianopolitano Episcopatu. Fuit autem Laurentius Allamand, Tolosani ac Gratianopolitani Conventuam Minimis fundandorum auctor, ipsiusque S. Francisci amicus singularis, & apud ejus religiosos Gratianopoli (ut iidem Sanmarthani docent) voluit sepeliri.

[2] [Parisiensis tres ecclesiasticos Turon. subdelegat:] Primus, videlicet Stephanus Parisiensis, suo & aliorum duorum nomine, vices suas, in negotio præfato, commisit Venerabilibus & circumspectis viris, Petro Cruchet & Petro Chabrion, Presbyteris, in Decretis Licentialis, Ecclesiæ Turonensis Canonicis Præbendatis, ac Stephano Charton in jure Canonico Licentiato, ejusdem ecclesiæ Præbendato, ipsis & eorum cuilibet in solidum committens executionem dicti Brevis, per litteras ipsum Breve verbotenus expressum continentes, expeditasque XXV mensis Novembris, anno MDXII: cum protestatione, quod hac subdelegatione sua nolit nec intendat in aliquo præjudicare collegis; quominus ipsi in negotio hujusmodi, in suis & aliis sibi vicinis diœcesibus (servata subdelegatione sua) procedere valeant, si requisiti fuerint ipsisque videbitur expedire: [a quibus confectum processum] quod an illi fecerint nusquam comperimus. Ex Subdelegatis priores duo confectum a se processum Parisiensi Episcopo transmisere, & nominibus suis signavere, subdelegationis præliminarem expositionem hoc modo concludentes: Volentes mandatis vestris, immo verius Apostolicis obedire; de & super fama & vita, & miraculis defuncti fr. Francisci de Paula, in vita ejus factis; testes infra nominatos recepimus, jurare fecimus, & deinde aliquando conjunctim, aliquando divisim (prout in eorum depositionibus continetur) examinavimus; præsente nobiscum & per nos assumpto, venerabili viro Mag. Jacobo Tillier, Curiæ Metropolitanæ Turonensis Advocato, Apostolicæque & ipsius Curiæ Notario jurato; examenque eorumdem testium per eumdem Tillier in scriptis redigi fecimus … & Sedi Apostolicæ præsentandum transmisimus.

[3] [mittit Leoni Papæ X.] His acceptis, Stephanus Parisiensis Leoni X scripsit in hunc modum: Cum dudum fel. record. Julius Papa II, prædecessor vester, pro parte Reverendissimi D. Roberti S. Anastasiæ Card. Presb. tunc in humanis agentis, per suas in forma Brevis litteras nobis tunc mandasset & commisisset, ut super fama & vita ac miraculis quondam Francisci de Paula, quorumdam vitæ Quadragesimalis semper & certæ regulæ per eum ordinatæ Fundatoris & Institutoris, in vita ejus factis, diligenter, fideliter & prudenter inquireremus; & omnia quæ comperiremus esse vera, sub litteris nostris clausis & sigillo nostro munitis, ad eumdem Julium Predecessorem mittere curaremus. Cum autem aliis ordinibus D. N. Francorum Regis Christianissimi & Sponsæ nostræ negotiis præpediti, per subdelegatos nostros auctoritate præfata, ad dictarum litterarum executionem, juxta traditam & directam per eas nobis formam, procedere, & plurimorum testium fide dignorum testimonia, examina & depositiones in publicam formam redigere fecerimus: sitque idem Julius Prædecessor, sicut placuit Altissimo, viam universæ carnis ingressus; ea omnia, per dictos subdelegatos in scriptis redacta, sub eorum subscriptionibus & sigillis, ne famæ odor, miraculorum conversatio, & bona memoria ejusdem Francisci de Paula ac veritas, per obitum prædecessorum, omnino deperdatur & pereat; Sanctitati vestræ, ut quid super iis futurum sit statuere eadem dignetur, per præsentes sub sigillo camerȩ nostrȩ fideliter destinamus & transmittimus. Datum præsenti anno MDXIII, die XIV Aprilis.

[4] Ne autem circa tempus, tam hujus epistolæ datæ quam ejus quo Sanctus obiit, [anno nobis 1514.] vel quo testes auditi aut miracula facta dicuntur, locus aliquis dubitandi foret; curavit Binetus habere scedulam, plurium testium manibus subscriptam, fidem facientium & attestantium, quod juxta computationem Gallicanam, computando non a festo Natalis Domini, prout Romæ, sed a die resurrectionis ejusdem, præcise computatur quilibet respective annus: ita ut, ob ejusmodi rationes anno Domini, quo novissime XIV pro Numero aureo & A pro littera Dominicali currebant, juxta eam computationem, infra annū Domini MDXIII indubie occurrerit mensis dies XIV; quia anno præfato XVI Aprilis indubitanter occurrit Dominicæ resurrectionis dies, annum Francis MDXIV inchoans, qui Romanis pridem in cursu fuerat. Epistolam Episcopi Pariensis, sequitur depositio testium, quæ tota ad quatuor partes redigi potest; ut prima sit, de fama vitæ & virtutum S. Francisci; [qui processus in quatuor partes distinctus hic dabitur.] secunda, de miraculis in vita patratis; tertia, de morte ejusdem felici & corporis elevatione; quarta, de beneficiis, per illius jam mortui invocationem collatis in homines, devote ipsum invocantes. Ne autem eadem sæpius cogamur repetere, non describemus totas consequenter depositiones singulorum, ut fere in præcedenti processu fecimus: sed divisim ex singulis excerpemus quæ ad hæc quatuor capita spectare cognoscemus. Vt porro circa nomina ac qualitatem testium, ac diem quo auditi sunt singuli non laboremus; vel eorum causa contextus, ex plurium verbis concinnandus, hiulcus appareat aut fastidium creet, proponitur lectori

SYLLABUS TESTIUM.

EX MS. PROCESSU TURON.

[5]
Primus Honorabilis vir Joannes Bourdichon, D. N. Regis Pictor, & Cameræ famulus, [Præmissis testium nominibus.] ac civis Turonensis, ætatis LVI annorum vel circa, testis per nos Petrum Cruchet & Petrum Chabrion Commissarios subdelegatos suprascriptos, præsente nobiscum pro Notario Mag. Jacobo Tillier, receptus est, & juratus ad sancta Dei Evangelia, coram nobis deposita, & per eum ad hoc corporaliter tacta, ac deinde examinatus, Turonis die XIX mensis Julij, anno Domini MDXIII, super vita fama & miraculis quondam Francisci de Paula, Generalis dum viveret Ordinis Minimorum. Atque hoc est exordium omnium deinceps depositionum: quod satis est semel monuisse.
II Michael Marseil latomus, commorans in parochia B. Mariæ-divitis, ætatis XL annorum vel circa.
III Venerabilis & discretus vir Mag. Joannes Cormier, Presbyter, Comes Palatinus, Notariusque Apostolicus & Imperialis, Eleemosynarius loci de Gandiaco prope Turones, commorans Turonis, ætatis L annorum.
IV Joannes Gandins mercator, commorans in parochia S. Petri de Corporibus & suburbiis Turonis, ætatis annorum LXI.
V Joannes Jolijs, mercator hostellarius, commorans in Parochia B. Mariæ-divitis Turonis, ætatis annorum LXXIII, examinatus XX Julij, uti & sequentes
VI Honorabilis vir, Emericus Bernardeau, mercator, Turonis commorans, ætatis LIV annorum.
VII Franciscus Laurens, auriga, commorans in vico Mali-fimi, in Parochia S. Saturnini Turonis, ætatis annorum XL.
VIII Carolus Chepault, auriga, commorans prope portam equorum, in Parochia S. Petri-puellarum Turonis, ætatis XXVII vel XXVIII annorum.
IX Bertrandus Bornault, mercator pannorum laneorum, commorans in parochia S. Saturnini Turonis, ætatis annorum LX.
X Honesta mulier, Catharina Bergerelle, relicta defuncti Hugoneti Mansays, dum viveret aurifabri, commorans ipsa in parochia S. Saturnini Turonis, ætatis annorum L.
XI Maria, uxor Rudolphi Valet, aurifabri, Turonis commorans in parochia S. Saturnini, ætatis XXIX annorum.
XII Honorabilis & discretus vir Mag. Petrus Baillebis, in Artibus Magister & in Decretis Bacalaureus, Curiæ Metropolitanæ Turonen. Advocatus, commorans Turonis in parochia S. Petri de corporibus, ætatis XLIII annorum.
XIII Joanna, vidua defuncti Martini Dolin, commorans in par. S. Saturnini, ætatis XLV.
XIV Honesta mulier Joanna, uxor Hilarii Bonhomme, commorans in par. B. Mariæ-divitis, ætatis annorum L, examinata XXII Julij cum sequentibus,
XV Honesta mulier Joanna, vidua quondam Thomæ Vaillant, commorans in suburbiis Turonis, in par. B. Mariæ-divitis, annorum L.
XVI Renata, Uxor Petri Courselles mercatoris Turonen. in par. S. Saturnini, ætatis annorum XLV.
XVII Honesta mulier Joanna, uxor Joannis Mesnaige, mercatoris Turonen. in d. par. S. Saturnini, annorum XXXIII.
XVIII Honorabilis femina Joanna Hameline, uxor Davidis le Maistre mercatoris, in par. Sanctæ-Crucis, annorum LVI, examinata die XXIII Julij cum sequentibus.
XIX Cornelius Chrestien, minutarius, in par. B. Mariæ-divitis, ætatis annorum XL.
XX Maria, vidua defuncti Andreæ Ligier, mercatoris dum viveret, in par. Sanctæ-Crucis, annorum XLVII.
XXI Oliva, uxor Antonii Mangois, mercatoris, in par. S. Petri-puellarum, annorum XXXII.
XXII Honorabilis mulier Gervasotta, vidua quondam Mag. Joannis Lopin, in legibus Licentiati dum viveret & Domini de Nitriaco, in par. S. Saturnini, annorum LXI, examinata die XXVII Julij uti &
XXIII Honesta mulier Petronilla, uxor Joannis Claveau mercatoris, in par. S. Saturnini, annorum XX.
XXIV Honorabilis femina Joanna Beauvalet, vidua quondam Mag. Stephani Binet, dum viveret Locum-tenentis D. Ballivi Turoniæ apud Sedem regiam Turonen. in par. S. Petri-puellarum, annorum L, examinata XXVIII Julij uti &
XXV Honorabilis femina Guillelma Binet, vidua qu. Michaelis Pele, mercatoris Turonen. annorum LVIII.
XXVI Honorabilis femina Catharina, uxor Guillelmi de Loyon, Distributoris hospitiorum Dominæ nostræ Francorum Reginæ, in par. S. Petri de Ballo Turonis, annorum XLVII.
XXVII Venerabilis & discretus vir, Mag. Maturinus Chabrion, in Legibus Licentiatus, Curiæ ecclesiasticæ Turon. Advocatus, Secretarius Reverendissimi Domini Turonen. Archiepiscopi, in par. S. Petri de ballo, annorum XXXI.
XXVIII Honorabilis femina Joanna Bernier, uxor honorabilis viri Mag. Joannis de Billon, contra Reglantorium de Rupella commorans Turonis, annorum XXXVI, examinata XXIX Julij.
XXIX Honesta mulier Maria Fichepain, uxor Gaciani Boucault, mercatoris aurifabri Turon. in par. S. Petri de ballo, an. XXXIII, examinata die IV Augusti uti &
XXX Honorabilis vir Joannes l'Escart, alias Monnoye, mercator, in par. S. Petri de ballo, annorum XXIX.
XXXI Honestus vir Pasquerius Boileau, Fontenarius seu fontium D. N. Regis Francorum apud locum de Plessiaco Parci existentium gubernator, ibidemque commorans, annorum LX, receptus auditusque die Veneris V Mensis Augusti, uti &
XXXII Honestus vir Petrus Courvoisier, barbitonsor in par. S. Petri-puellarum, annorum XXX.
XXXIII Honorabilis mulier Catharina Rusee, vidua qu. nobilis & b. m. viri Guillelmi de Beauve, in par. S. Petri de ballo, annorum LV.
XXXIV Honestus vir Joannes Thoitart, domesticus seu famulus cameræ qu. Ludovici Francorum Regis XI, commorans Turonis in par. S. Mariæ-divitis, annorum LII vel LIII, examinatus die lunæ VIII mensis Augusti, uti &
XXXV Honorabilis vir Joannes Galle, brodator, in par. S. Saturnini, annorum L.
XXXVI Religiosus vir Fr. Joannes de la Haye, ex patria seu natione Franciæ diœcesis Pictaviensis, religiosus laicus, expresse professus Ordinis FF. Minimorum in conventu eorumdem Fratrum juxta Plessiacum Parci prope Turones, annorum LX & ultra, examinatus die Sabbati XIII Augusti, uti &
XXXVII Honorabilis vir Alexius d'Argouges, burgensis Turonensis, annorum XLV.
XXXVIII Venerabilis religiosus Fr. Leonardus Barbier, Presbyter Ordinis Minimorum, & in eodem expresse professus, annorum XXXIV.
XXXIX Venerabilis vir Patricius Binet, Burgensis Turon. annorum XLII, examinatus XX Augusti, uti &
XL Honorabilis vir Martinus Moreau, mercator & civis Turonen. annorum L.
XLI Nobilis Joannes Moreau scutifer, in par. S. Petri de Corporibus, annorum LX, examinatus die XXI Augusti, uti &
XLII Fr. Stephanus Joly, Presbyter religiosus Ordinis Minimorum, annorum XLV.
XLIII Honestus vir Antonius Maugris, mercator, in par. S. Petri-puellarum, annorum XLV, examinatus die XXV mensis Augusti, uti &
XLIV Honestus vir Joannes Muterne, mercator coriarius, in par. S. Dionysii, annorum XXXII
XLV Honesta mulier Joanna, uxor honorabilis viri Antonii Fillesaye, mercatoris pelliparii & stabularii Turonis, in par. S. Saturnini, ann. XXVI.
XLVI Honesta mulier Joanna, uxor Guillelmi Pere, sellarii, in par. S. Hilarii Turonis, annorum XXXV.
XLVII Honesta mulier Catharina Jouffette, vidua defuncti Nicolai Mavechier, Turonis in par. S. Vincentii, annorum LX.
XLVIII Honorabilis vir David le Maistre, D. N. Regis Francorum mercellarius ordinarius, in par. Sanctæ-crucis annorum LVII, examinatus XXVI Augusti uti &
XLIX Honorabilis vir Thomas Jacob, Thesaurarius salinitrarius D. N. Regis Francorum, in par. S. Saturnini, annorum LIII.
L Honestus vir Robertus Touchet, pulpamentarius seu potagiarius qu. defuncti Ludovici Francorum Regis XI, & nunc principalis coquus Ludovici etiam Francorum Regis XII & moderni, in par. Sanctæ-crucis, annorum LX.
LI Honorabilis vir Petrus Proust, mercator Turonen. in par. S. Dionysii, annorum LI, examinatus XXVII Augusti.
LII Honorabilis mulier Catharina Ayrolde, vidua defuncti Mag. Joannis Paulimier, dum viveret armatæ militiæ Militis, & Senatus Parlamenti Gratianopoli Præsidentis, annorum LVII, examinata die XXVIII Augusti.
LIII Venerabilis Dominus Stephanus Lancea, Presbyter, Rector parochialis ecclesiæ S. Michaelis de la Gochella diœcesis Ferrariensis, ex Provincia Calabriæ & loco de Paula oriundus, per civitatem Turonensem (redeundo ex peregrinatione S. Jacobi in Compostella) transitum faciens, annorum L, examinatus die ultima Augusti.
LIV Nobilis vir Patricius Loquebourg, de custodia D. N. Regis Francorum, & nunc ejus Pensionarius, commorans in par. de Mirreyo Turon. diœcesis, annorum XL, examinatus die II Septembris uti &
LV Nobilis mulier, Damicella Ludovica Poupillart, uxor nobilis viri Felicis Martel, famuli cameræ D. N. Regis Francorum, commorans in loco de Plessiaco-parci, annorum XXX.
LVI Honesta mulier Maria, uxor Pasquerii Bovilliau, fontenarii D. N. Regis Francorum in loco de Plessiaco-parci, annorum LX.
LVII Honorabilis & scientificus vir Mag. Guillelmus Sireau, in Legibus Licentiatus, Judex, & spectabilis Ballivi Turoniæ Locum-tenens generalis, in par. S. Petri-puellarum, annorum XLIII, examinatus die VII Septembris.

PARS I.
Excerpta depositionum de transitu Sancti in Franciam, vitæque ibidem austeritate & sanctitate.

[6] [Rex Ludovicus, audita sanctitate Francisci,] Testis XLI deponit, quod sunt triginta anni vel circa (ipso existente in obsequio defuncti illustrissimi Principis Ludovici Francorum Regis XI) quando relatu cujusdam Coupple mercatoris Neapolitani didicit, quod in partibus Neapolitanis erat quidam vir sanctitatis seu sanctæ vitæ, qui multa miracula faciebat; & quod ejus uxor suis precibus, prout credebat, prolem ex eo susceperat. Et quia ipse defunctus Rex plurimum desiderabat recuperare virum perfectum & sanctum, testis qui loquitur eidem Regi præmissa narravit. Ob quod ipse defunctus Rex postmodum cum d. Coupple verba habuit, & tractu temporis ad partes Neapolitanas legatos transmisit, & inter ceteros Guynotum de Bousiere, Magistrum-domus d. Regis, pro adducendo videlicet & conducendo, si possibile esset, d. virum probum, quod & fecit idem de Bousiere.

[7] Testis V deponit, quod ipse existens de custodia Illustrissimi Principis Ludovici Regis Franciæ XI, [legatos mittit, ad eum adducendum in Franciā:] in comitatu quondam Guinoti de Busiere, Magistri-domus d. Regis Ludovici, & aliorum quam plurimorum (sunt circiter anni triginta & ultra) adivit partes Siciliæ & Calabriæ de mandato d. Regis, pro adducendo ad partes Franciæ defunctum a fr. Franciscum de Paula. Quem una cum quodam Fratre ejus socio, certo in loco Ducatus Calabriæ, in quadam videlicet domuncula, ab habitatoribus aliisque domibus longe sequestrata, in modumque eremitorii constructa, repererunt; illumque rogaverunt, quatenus ad partes Franciæ & d. Regem Ludovicum se conferre vellet. Qui quidem deponens, una cum aliis Ambasiatoribus a d. Rege Ludovico transmissis, per sex aut septem menses in d. Ducatu & Regno Neapolitano, antequam consensum a d. fr. Francisco obtinerent, permanserunt. Quo pendente tempore, [qui ire per Regem Neapol. & Papam persuasus,] S. D. N. Papam pro tunc existentem Regemque Neapolitanum adierunt, eosque & quemlibet eorum respective ex parte d. Ludovici Regis supplicarunt, quatenus vellent & dignarentur d. fr. Franciscum de Paula transmittere ad d. Regem & partes Franciæ. Qui quidem Sanctissimus & Rex Neapolitanus litteras & nuntios eidem fr. Francisco, ut ad partes Franciæ veniret, transmiserunt. Ob quod d. fr. Franciscus, precibus & mandatis tantorum virorum devinctus, tandem assensum suum præbuit: illumque abduxerunt a d. loco, ubi moram faciebat, primo ad civitatem Neapolitanam: [illuc appellit] & deinde Romam adierunt, ubi S. D. N. Papa Sixtus IV eumdem fr. Franciscum benigne recepit. Postmodum benedictione ab eodem Sanctissimo recepta, ad partes Franciæ iter arripuerunt, mareque in portu b Civitatis-vetulæ ascenderunt, & Massiliam appulerunt: deinde ad urbem Turonensem (dicto tamen Francisco pedestre) accesserunt.

[8] [cum summo Regis gaudio.] Testis XLI deponit ulterius, quod postquam defunctis Rex scivit adventum d. Francisci de Paula ad portum Marsiliæ, præ gaudio exultavit, gratias Deo referens de ejus adventu. Et tunc ipse Rex eidem deponenti dixit, quod tantum gaudebat de adventu d. Fratris Francisci, quod nesciebat si esset in cælo vel in terra: subjungendo postmodum ei deponenti & dicendo, quod quia ipse testis erat causa adventu ejusdem fr. Francisci, volebat illum recompensare, & quod ob hoc ab eo peteret idem deponens quod vellet. Qui quidem deponens respondit ad hoc, quod nihil aliud petebat, nisi quod cuidam fratri suo Mag. Petro de Moreau de Episcopatu provideri faceret. Qui quidem Rex respondit, quod id libenter annuebat, & quod pro vacatis ejusdem Episcopatus sibi donabat summam decem millium scutorum auri.

[9] Testis XXXV deponit, quod die prima, qua comparuit fr. Franciscus de Paula coram d. Rege in camera ejus, vidit quod ubi ingressus est d. cameram, [a quo genibus flexis exceptus,] ipse Rex coram eo genua flexit, benedictionem ab eodem petens, prout percepit. Postmodum ipse deponens vidit d. fr. Franciscum in conventu præfato exercentem actum humilitatis, [humilitatem nihilominus servat:] ex eo quod ipse defunctus ingressus est quamdam cameram, in qua erant præsentes tres aut quatuor ex Religiosis suis cum ipso teste & quibusdam aliis: & quia ingrediendo vidit quemdam hominem illic præsentem stantem, quoddam sedile sibi deportavit, licet essent aliqui ex suis Religiosis præsentes, quibus poterat imperare ut idem sedile afferrent.

[10] Testis XXXIV deponit, quod cum esset in obsequio seu servitio Illustrissimi Principis Ludovici, quondam Francorum Regis XI, qui ipsum fr. Franciscum adduci fecerat ex Italia in partibus Franciæ; [a curiosis exploratoribus per Regem submissis] præsens fuit pluribus & iteratis vicibus, quando ipse defunctus Rex, tentare volens vitam & continentiam d. fr. Francisci, præcepit nunc defuncto Petro Brizonnet, aliisque quos nequit nominare, ut secreto visitarent locum in quo erat d. defunctus, & diligenter ejus gesta & constantiam inspicerent. Qui quidem Brizonnet & alii a Rege missi, ipsi Regi referebant, aliquando d. defunctum invenisse genua flectentem in oratione, oculis sursum elevatis & manibus junctis; aliquando stantem, oculos in cælum levantem; aliquando sedentem in oratione & contemplatione. Et tunc idem defunctus Rex manibus junctis, ex ejusdem defuncti constantia, [semper orans invenitur:] videbatur Deum laudare de relatione sibi facta. Vidit etiam d. deponens, d. fr. Franciscum exhortari D. Joannam c Franciæ, filiam d. defuncti Regis, suamque comitivam & mulieres secum existentes aliosque presentes, ad bene & recte vivendum.

[11] [Regi laudatur a Legato:] Testis XXXIX deponit, alias servivisse in obsequio cameræ defuncto Regi Franciæ Ludovico XI, quo tempore fr. Franciscus de Paula adductus fuit per quemdam Guynotum de Bousiere, magistrum hospitii d. Regis, partibus Calabriæ ad Plessiacumparci, ubi tunc temporis d. defunctus Rex suam moram faciebat: & audivit d. Guynotum de Bousiere multa referre laude digna præfato Regi de d fr. Francisco: quem etiam Rex singulis diebus visitabat.

[12] [cum esset in orando assiduus] Testis XLII deponit quod ejus vita in continuis orationibus seu meditationibus aliisque piis operibus consistebat, adeo quod quodam die defunctus Rex Franciæ Carolus VIII ad conventum d. Ordinis prope Plessiacum-parci accessit, & ut verba cum fr. Francisco haberet ipsum ad ecclesiam d. conventus evocari præcepit. Tunc Fr. Petrus Gibert, Corrector d. Conventus, ostium cellulæ fr. Francisci bina aut terna vice pulsavit, talibus utendo verbis: Ave Maria. Pater, Rex vult vos alloqui. Nullo tamen modo d, fr. Franciscus respondit, nec cellulam suam exivit: & per aliquos d. Conventus Religiosos dicebatur, [& quandoque ad octo dies abstractus.] quod tunc erant octo dies quod d. cellulam non exiverat, nec ab aliquo visus fuerat. Quo relato d. Regi, ad ostium prædictæ cellulæ venit, & ut verba cum fr. Francisco haberet ostium pulsavit, verbis utendo prædictis, Ave Maria. Pater, venio tibi locutum. Ipse tamen nec respondit nec exivit. Quod videns Rex & secum adstantes, dubitantes ipsum esse mortuum, ostium d. cellulæ vi aperire tentarunt. Et tunc fr. Franciscus, vocem in modum tussis emittendo, auditus est: non tamen exivit, nec aliquod verbum respondit aut protulit. Ob quod Rex a d. Conventu recessit: & dicebatur tunc quod d. fr. Franciscus contemplationi vacabat.

[13] Testis XV deponit se numquam vidisse nec cognovisse fr. Franciscum: sed bene dicit alias audivisse dici a quondam D. Petro Brizonnet, Milite dum viveret & Generali Consiliario finantiarum D. N. Regis; quatenus habuerat onus ipsius defuncti fr. Francisci de Paula, dum primum accessit ad partes Franciæ, & similiter a Joanne Vaillant, filio testis deponentis; quod tunc solum utebatur radicibus. Et hoc scire dicebat d. Brizonnet relatu quorumdam famulorum suorum, [solis radicibus vescitur:] quibus precipiebat dare d. fr. Francisco pro victu suo quod peteret; & quod solum præbebant illi requirenti radices. Idem scire dicebat d. Vaillant, qui etiam dicto Brizonnet servivit, ex eorumdem famulorum relatu, quia videlicet præsens fuerat dum d. servitores præfati Brizonnet prædicta eidem narrarent, videlicet quod d. fr. Franciscus radices sibi solum ministrari procurabat.

[14] Testis II deponit, scire per auditum & relationem cujusdam fr. Balthazaris Ordinis Minimorum, [a Regibus & magnatibus] & Confessoris quondam b. m. Innocentii Papæ VIII, & aliorum Fratrum d. Ordinis, d. fr. Franciscum de Paula ad partes Franciæ adventasse tempore Ludovici Francorum Regis XI, & eum prosequentis. Qui quidem Rex Ludovicus, & defunctus Carolus VIII, ejus filius & successor in regno Franciæ, aliique Magnates, [honoratur ut Sanctus,] videlicet Episcopi & Principes, plurimum laudabant virtutes & vitam ejusdem fr. Francisci de Paula. Qui suo tempore in Dei timore & orationis perseveratione, sobrie & cum maxima vitæ austeritate, vivebat. Dicit etiam audivisse dici a d. fr. Balthazare, neminem mortalium a tempore B. Joannis Baptistæ vita tam austera vixisse: communiterque ante ejus obitum ferebatur, quod carnes, nec lacticinia, nec ova non comedebat. Eratque tantæ reputationis, quod ab omnibus reputabatur Sanctus.

[15] [ob miracula in Italia facta,] Testis I deponit se agnovisse fr. Franciscum visu & allocutione (sunt quindecim anni vel circa) ab eoq; tempore semper audivit, ipsum esse famæ multū laudabilis, vivereque vita solitaria, utique cibis quadragesimalibus; non tamen vidit eum comedentem neque bibentē, Audivit etiam dici a pluribus Italicis, quos tamē nominare nequit, quod ipse fr. Franciscus suis precibus multa miracula fecerat in partibus Calabriæ, unde dicebatur oriundus: nescit tamen quæ miracula. Deponit insuper quod ad tempore duodecim annorū, pluries vidit d. fr. Franciscum de Paula in suo conventu Minimoru juxta Plessiacum-parci & prope hanc villam Turonensem: [& summam vitæ austeritatem.] cum quo sȩpissime verba habuit, & quem devotissimum verbo & exemplo vidit, & devotis ac divinis exhortationibus plenum, prout per verba & gessa demonstrabat: reputabaturque ab omnibus tanta austeritate vivere, quod nullus mortaliū (de scitu testis loquentis) tunc temporis sic vivebat. Dicebatur etiam communiter, quod multi hujus regni Franciæ suis precibus a Domino impetraverant ea, quæ alias obtinere non potuerant nec poterant.

[16] Testis III deponit, etiam alias introivisse cellulam ejus, & ibidem solum vidisse stratum, [duriter dormit,] munitum sarmento vineæ, loco culcitræ: quod quidem sarmentum cooperiebat idem defunctus grossa tela, vulgariter nuncupata d canivatz. Dixit etiam se pluries audivisse a d. conventus Fratribus, [parcissime comedit:] quod solum comedebat, natura ipsum comedere compellente, & non alias: & ultra, quod dum ministrabant illi panem & aquam, aliquando cessabat per tres dies comedere & bibere: & hoc scire dicebant, quia tribus diebus elapsis adhuc inveniebant panem & aquam, quos illi ministraverant.

Testis VI deponit, audivisse quod post obitum Illustrissimi Principis Regis Caroli VIII d. fr. Franciscus vino minime usus est.

Testis XLII deponit, primo cognovisse fr. Franciscum de Paula, [fabis ut plurimum utitur.] fuerunt viginti duo anni elapsi a festo Epiphaniæ Domini, quo tempore per manus ejus habitum Ordinis Minimorum suscepit. Interrogatus de cibo & potu, quibus utebatur fr. Franciscus, deponit, quod sibi ministrabantur fabæ, quas in aqua ut madidarentur ponebat, deinde ipsas in mortario conterebat, & illis cum aqua sola vescebatur.

[17] Joanna testis XIV deponit, vidisse certas ollas seu vascula terrea, [solum aquam pluvialem bibit,] quæ stillicidiis supponebat idem defunctus (prout etiam ipsa testis vidit, ibidem illa deponens pro recolligenda videlicet eorumdem stillicidiorum aqua) & dicebatur quod solum tali aqua in suo potu utebatur, non vero aqua fontis in d. conventu existentis. Cognovitque ipsum fr. Franciscum humilem & benignum, & valde solitarium. Præsertim vidit & percepit testis deponens, quod dum mulieres videbat, ab earum repente aufugiebat conspectu, in modum quod vix sciri poterat quo se recepisset. Cognovit autem deponens d. fr. Franciscum, a tempore quo in partibus Franciæ appulit, [fugit congressus mulierum,] propterea quod maritus suus, qui tunc erat & adhuc est serurarius, onus habebat fabricandi ferraturam, videlicet seras, claves & alia necessaria ad clausuram conventus d. fr. Francisci temporeque illius, primum in e bassa-curte Plessiaci-parci prope Turones, & deinde extra muros ejusdem parci ædificati: nam hujus rei causa sæpe illuc ibat & ivit, usque ad obitum d. fr. Francisci.

[18] Testis XXXVI deponit, se cognovisse fr Franciscum ab annis vigenti septem vel octo, quo tempore habitum Ordinis Minimorum apud Plessiacum-parci per manus ejusdem fr. Francisci suscepit, illiusque professionem postea emisit: a quo tempore, ejusdem fr. Francisci mandato, ad Italiæ & Hispaniæ partes se contulit, & semper moram illic fecit, dempto quod per intervalla temporis in conventu Fratrum Minimorum prope Turones & etiam Ambasiæ, cum d. fr. Francisco spatio septem vel octo annorum stetit, ob quod vitam & mores ejus cognovit. Qui quidem in exhortatione Fratrum plurimum erat intentus, & alias vita sancta, devota & salubri vivebat: [appositas escas pluries intactas dimittit:] & abstinens erat, in cibo & potu valde parcus; videlicet pro alimento utebatur modico pane & vino, nec non herbis & oleo, ac aliquando leguminibus pisorum & fabarum, sua & non alterius arte conditis; &, ut communiter dicebatur, semel in die circa serum comedebat. Verum quia d. fr. Franciscus ut plurimum erat in sua cellula inclusus, non potest d. deponens certius de vita ejus deponere, nisi quod pluries scivit, quod ubi panis & vinum eidem defuncto ministrabantur per Fratres & correligiosos d. conventus, in eadem sæpissime quantitate qua ministrati fuerant, inveniebantur, id est absque eo quod aliquid ex illis pane & vino accepisset aut consumpsisset. [pætienter & provide in adversis agit:] Cognovit etiam d. fr. Franciscum multum patientem, in & super eo quod aliquid sinistri aliquando sibi de aliis Conventibus d. Ordinis per Fratres illorum referebatur: nam id ipsum aliquando vultu mutato graviter ferebat, & nihilominus eidem negotio caritative providebat, Fratresque ad observationem Regulæ & Religionis exhortabatur. Super stramina dormiebat, cilicioque utebatur. Certis diebus cellulam exibat, Missamque in ecclesia d. Conventus humiliter & devote audiebat: & certis etiam diebus non egrediebatur, imo in illa permanebat. Aliquando post infirmitates, a quibus attritus fuerat, piscibus utebatur & non alias.

[19] [ad bonam frugem secum agentes adducit,] Testis II deponit, quod tribus vel quatuor annis ante obitum fr. Francisci, de opere suo latomi vacavit in construenda parte ædificii sive domorum Conventus Minimorum prope Plessiacum-parci, una cum defuncto Joanne Bussiere etiam latomo: & recordatur, quod d. Bussiere sibi pluries dixit, quod a tempore quo inceperat operari in d. conventu multum in bonis profecerat, ut credebat, precibus d. fr. Francisci: propterea quia cum d. Bussiere, ut dicebat, inceperat operari ibidem, erat multum juvenis & deditus levitati: ob quod d. defunctus eum exhortatus fuit, quatenus cum Dei timore vellet vitam ducere. Et ob hoc d. Bussiere, qui effectus est dives & potens, dicebat omnia bona sua habere, mediante auxilio & consilio d. Francisci, de Paula.

[delinquentes libere castigat,] Testis XXX deponit, vidisse & cognovisse d. fr. Franciscum (sunt quatuordecim vel quindecim anni) qui ipsum tunc increpavit, quod male se habebat tam erga Deum quam erga parentes: deinde verba habuit cum ipso deponente exhortativa ad bonum, videlicet ad Deo serviendum & parentibus obediendum, pro ipsisque & etiam pro defunctis exorandum.

[20] Renata testis XVI deponit, cognovisse & vidisse d. fr. Franciscum in conventu præfato, qui eidem deponenti & suæ comitivæ verba exhortativa & divina habuit, ad humilitatem & caritatem inductiva, ut per interpretem accepit. Vidit etiam ipsum audientem Missam in d. conventu humiliter & devotissime: in quo signum humilitatis percepit ex eo, quod cum sibi offerretur pax osculanda, [cedit ubique Sacerdotibus,] illam deosculari distulit, donec per quemdam fr. Franciscum Binet, ejusdem Religionis religiosum, quia Presbyter erat, prius deoscularetur. Joanna testis XVII deponit, diu cognovisse & pluries vidisse d. fr. Franciscum, atque cum eo pluries verba habuisse: eo potissimum quod maritus deponentis habebat & habuit partagia contigua d. Conventui, imo ipse Conventus ædificatus est in parte partagiorum ejusdem mariti. Qui quidem fr. Franciscus verba caritativa & ad observationem præceptorum decalogi exhortativa semper habebat cum d. deponente: videlicet hortabatur illam ad Deo serviendum, marito obediendum, & liberos suos in bonum introducendum.

[21] Testis XXXVIII, per annos octodecim in conventu Minimorum prope Plessiacum-parci professus, [Missa religiose audita] in eoque ut plurimum commoratus, ob quod vitam & conversationem fr. Francisci cognovit, deponit, quod in quadam parva domo intra septa d. conventus solus residebat, & in aurora diei sæpissime Missam humiliter & devote audiebat. Aliquando, post hujusmodi Missam, domunculam sive cellulam suam ingrediebatur, nec illa die ulterius videbatur. Et aliquando, [labori manuum tota die incumbit:] secundum qualitatem temporis, ad hortum se conferebat, cum pala aut aliis instrumentis ad fodiendum aptis, illisque terram manibus propriis tota die fodiebat. Et dum fatigatus erat, in quodam parvo tugurio, ibidem in modum semiclibani, ingressu versus solem composito & salicibus cooperto crucibusque munito, se retrahebat; secreteque de sero ad cellulam suam, ut a nemine videretur præcavens, redibat. [Sacerdotes impense veneratur,] Aliquando etiam in ecclesia, a prima Missa ad ultimam in eadem celebratam, residebat: maximamque reverentiam ad divina officia habebat, & ut omnia recte & devote ac honeste fierent procurabat. Sacerdotes etiam plurimum venerabatur: nec Pacem, in ecclesia existentibus præberi solitam, ante Sacerdotes, nisi coactus, deosculabatur. [Fratres utiliter instruit,] In majoribus solennitatibus congregabat Fratres; eosdemque verbis divinis sanctisque exhortationibus inducebat, ad vitam secundum Deum & religiosum statum ducendam & observandam: in modum quod sermone per eum habito Fratres consolatos dimittebat, præbens singulis pacis osculum in signum caritatis, absolutionemque generalem & benedictionem cum quibusdam injunctionibus. Deponit præterea quod fuit in gestis suis humilis & benignus: in reprehensione vero aliquando austerus: attamen cum delinquentibus Fratribus mitissime agebat. [qualis in corrigendis delinquentibus] Dicebatur etiam in d. conventu, quod multa passus est a quibusdam Fratribus vitam ejus observare resilientibus, & laxiorem vitam ipso invito ducere petentibus. Deponit insuper quod idem erat tantæ humilitatis, quod se exponebat ad mundandum indumenta Fratrum, a nulloque permittebat sua propria mundari nisi a seipso. Super stramine lignis superposito cubabat, fune desuper pendente, ut facilius erigeretur. [quam somni parcus,] Credebatur tamen ipsum parum dormire, propterea quia claritas luminis per totam noctem in ejus cellula apparere videbatur. Visus est etiam pluries, postquam Fratres se retraxerant, inspicere ad januas conventus si clausæ essent: & non sinebat gradus sive scalerium apertum dimitti; sed ne illo de nocte uterentur, faciebat in catenari.

[22] [quam assiduus in oratione.] Testis XLIII Deponit, etiam pluries ivisse, vita comite fr. Francisci, ad conventum suum de Ave-Maria prope Plessiacum-parci pro ipsum alloquendo, super quibusdam ipsius deponentis negotiis: sed cum eo verba habere non poterat, eo quod tunc orationi & contemplationi vacabat, ut testi deponenti per Fratres d. conventus referebatur. Testis XLVIII deponit, quod (nunc sunt novem anni vel circa) quidam Joannes le Maistre, filius d. deponentis, habuit a fr. Francisco habitum Ordinis, [succensentem sibi pro filio patrem] qui illum eidem Joanni, inscio d. deponente, tradidit. Quod aliquantulum ægre tulit testis deponens; non eo quod dictus ejus filius Religionem intrasset, verum quia habitum illo inscio seu inconsulto habuisset: propterea quod verebatur ne ipsius Religionis austeritatem ferre non posset. Et ea de causa ipse deponens adivit fr. Franciscum, [facile placat.] ipsumque de causa propter quam d. Joannem filium suum ad statum seu habitum suæ Religionis admiserat, ipso deponente inconsulto, arguit. A quo tunc bonam & salutarem consolationem reportavit, & ideo lætus ab eodem discessit, & adhuc de ingressu d. sui filii in Ordinem prædictum lætatur idem deponens. [prandentibus aliis in ecclesia manet,] Deponit ulterius alias fuisse præsentem in ecclesia d. Conventus finito servitio, & vidisse quod fr. Franciscus mittebat Fratres suos ad prandendum, & solus remanebat in ecclesia, ornamentaque ejusdem ecclesiæ in locis suis reponebat: de hinc cellulam suam ingrediebatur, in quam numquam est passus mulieres intrare. Deponit præterea quod pro construendo conventu fr. Francisci, in loco in quo nunc est, defunctus Rex Carolus VIII emi jussit & solui fecit locum d. Conventus a præsenti deponente: [solicite curat ut suum cuique tribuatur.] quod & factum fuit. Et nihilominus d. defunctus, sciens quod d. fundus fuerat & pertinuerat d. deponenti, & timens quod pro illo satisfactum non fuisset, misit illum quæsitum, & interrogavit eumdem, an sibi satisfactū fuerat nec ne, ad finem (ut dicebat) procurandi, quod sibi deponenti satisfierit, si factum non fuerat.

ANNOTATA.

a Toto hoc Processu sæpius defuncti quam Francisci appellatione, designatur is, de quo sermo est Sanctus; ipsum tamen proprium Francisci nomen claritatis causa sæpius reposuimus ijs locis, ubi de re aliqua, a vivente Sancto gesta, mentio inducitur.

b Civitas vetula, vulgo Civita-vecchia, ad Promontorium Circeium, antiquitus celebre.

c Hæc est illa B. Joanna Valesia, cujus Vitam dedimus 4 Februarij. Ea quin sancti viri colloquiis multum profecerit ad virtutem, dubium esse non potest.

d Canivatz, id est, cannabina tela.

e Hinc intelligas quod ait Comineus, Carolum VIII ædificasse conventum, ad Plessiacum-parci, in compensationem sacelli quod fuerat ad extremitatem pontis, ubi scilicet Sanctum & socios ejus Ludovicus Rex collocarat.

PARS II.
Miracula a S. Francisco vivente inter Francos patrata.

[23] [Candelis a Sancto benedictis] Ioannes Gandinis testis IV deponit, quod pluries aliquos Fratres conventus Plessiacensis recepit in ejus domo, in qua tunc temporis commorabatur, accepitque ab eis candelas quasdam a fr. Francisco, ut aiebant, benedictas. Morabatur autem in insula vulgariter nuncupata a de Brehemont, juxta fluvium Ligeris, juxta Langesium. Quodam autem tempore in d. loco supervenit quædam vehemens exhalatio celestis, adeo quod talis ventus & exhalatio exhausit magnam quantitatem d. fluvii, cum portione cujusdam domus, ac certis armamentis cujusdam naviculæ, & certis calathis in eadem navicula existentibus, eaque per aera deportavit. Quod videns d. testis, [vehemens turbo repellitur,] & alii secum juxta ejus domum adstantes, pavore maximo perterriti, timens ne tali impetu domus sua corrueret, in memoriam reduxit quod Fratres Minimi candelas supradictas sibi donaverant. Illico igitur, ut mortis periculum bonorumque perditionem evitaret, accendere eas curavit: & statim talis impetus & exhalatio, prope domum ipsius deponentis, ut videbatur, existens, evanuit. Deponit insuper quod cum mulieres prægnantes, [puerperæ juvantur:] in illis partibus commorantes & in puerperio laborantes, illas candelas recuperare poterant (ut relatu suæ uxoris didicit) statim liberabantur.

[24] [herbis ab eo missis febris curatur:] Emericus Bernardeau testis VI deponit, quod vivente d. fr. Francisco, deponens detentus fuit febre continua: quo pendente tempore, fuit visitatus per duos Fratres d. Conventus, quorum alter vocabatur fr. Rollandus de Chaumillon, tunc Corrector d. Conventus: cui d. deponens supplicavit, quatenus ipsum vellet precibus fr. Francisci commendare. Postmodum rediit d. Chaumillon cum suo Fratre ad d. deponentem visendum, cui præsentavit ex parte fr. Francisci parvum manipulum herbarum silvestrium, sibique dixit, quod d. fr. Franciscus se illi commendabat, & mandabat, quod Dominus esset sibi adjutor, & quod confideret in eo. In quibus verbis deponens confidit, & sanus postmodum effectus est.

[25] Catharina Bergerelle testis X deponit, audivisse dici a Ioanna, uxore defuncti Martini Dolin, [bis abortum passa,] quod ipsa duos infantes, quos ex facto sui mariti conceperat, magnis laboribus magnaque infirmitate pressa, abortivos emiserat. Procedente vero tempore, iterum gravida effecta fuit; ob quod timens, ne, ut prius, sibi accideret; ad eamdem deponentem accessit, eamque rogavit, quatenus vellet eam conducere ad fr. Franciscum, tunc adhuc viventem; illumque rogare quatenus vellet Deo pro ea preces effundere, ut infans, quem in utero gestabat, ad sacrum baptismatis sacramentum devenire posset. [& Sancto commēdata,] Quod & fecit testis deponens, illamque cum ejus marito ad d. fr. Franciscum conduxit, præmissa exposuit, & quod Deum pro ea deprecaretur benigne supplicavit. Qui quidem verbis devotis & consolatoriis indixit, ut dum ipsa in puerperio laboraret, ad ipsum trāsmitteret, quatenus Deū pro suo posse pro ea exoraret. Successuq; temporis d. mulier ob puerperium ægritudine detenta, receptis a d. Fratre candelis, unaque earum accensa, statim infantem vivum emisit: [accensa illius candela,] prout testis deponens relatu fide dignorum audivit, non tamen fuit præsens in puerperio. Qui quidem infans adhuc vivus existit. Ipsa vero Ioanna testis XII, eadem narrans addit, quod d. candela ad medium diminuta, ipsa infantem suum in lucem emisit, aliumque infantem postmodum habuit, in cujus puerperio nullum simile periculum, quale aut quantum antequam se precibus fr. Francisci commendaret, sustinuit; & credit se fuisse precibus d. fr. Francisci in hoc multum sublevatam. Interrogata de periculis quæ antea passa fuerat, [sine periculo parit,] deponit quod in duobus precedentibus suis puerperiis, arte & industria chirurgicorum & non alias, membratim infantes habuerat.

[26] Ioanna Bonhomme testis XIV deponit, quod ipsa diu est obstetricis officio functa, tam vita comite d. fr. Francisci quam post ejus obitum, [uti & plures aliæ:] & ob hoc multarum mulierum puerperiis interfuit, quæ in maximo versabantur periculo, quæque cum primum se Deo & precibus d. fr. Francisci, ut a puerperio liberarentur, commendarunt, quod petierant a Domino impetrarunt: & maxime cum in ipsa camera accensæ erant cereæ candelæ, per ipsum fr. Franciscum benedictæ. Et specialiter deponit, quod die veneris Sancta, anni obitum fr. Francisci præcedentis, teste deponente in puerperio cujusdam Perinæ uxoris Ianoti de Chaulx, b lingiariæ Serenissimæ D. N. Reginæ, existente; [alia eidem commēdata,] quia ibidem per unam diem & unam noctem usque versus horam quintam de sero steterat, ut partum d. Perrinæ reciperet, & illa die divinum non audierat officium; d. Perrina eam obnixe requisivit, quatenus conventum fr. Francisci adire vellet, & ipsam Perrinam Deo & precibus ejusdem fr. Francisci commendaret: quod & fecit. Et ipsa illuc appulsa requisivit fr. Franciscum Binet, [enititur eo quo dixerat tempore.] quatenus d. Perrinam Deo & precibus d. fr. Francisci commendaret. Et ob hoc idem Binet ab eadem deponente se divertit, & paulo post ad eam rediit, illique retulit fr. Franciscum sibi mandare, quatenus ad d. Perrinam cito reverteretur, subjungens quod eadem Perrina intra unius horæ spatium partum emissura erat: quod & verum fuit.

[27] Joanna Mesnaige testis XVII deponit, [alia a desperato puerperio liberatur,] quod anno Domini MDIII, die Jovis post pascha, incœpit laborare infirmitate puerperii, in qua illa die & Veneris sequenti multum passa est, in tantum quod de ejus salute desperabatur a chirurgicis & aliis adstantibus, nec poterat quoquo modo partum emittere. Ob quod diei sabbati proxime sequentis hora quarta de mane, nonnulli ex proximis ejus amicis fr. Franciscum in ejus conventu adierunt, pro eaque ut Deum oraret supplicarunt (ut postmodum eidem deponenti retulerunt) qui eisdem dixit, quod pro ea deprecaretur, in Dominoque confiderent, & quod ipsa a tali periculo evaderet. Ipsa vero eadem die circa horam septimam de mane, infantem peperit, & periculum mortis evasit.

[28] [itemque apermolesto calculo,] Deponit insuper quod (sunt octo anni vel circa) supervenit eidem deponenti quædam colica passio, multum acuta, in modum quod a medicis nullum remedium potuit obtinere, & per duos dies & duas noctes absque emissione aquæ a suo corpore permansit. In tali statu & in tali periculo, ad fr. Franciscum quemdam suum nepotem, nomine Alanum, transmisit, eumque supplicare fecit, ut Deum rogaret pro ea. Qui unam ceræ candelam cum uno pari de Pater-nostres dicto ejus nepoti tradidit, eidem deponenti deferenda; & jussit sibi, quatenus easdem Pater-nostres aut diceret aut proximiori ex parentibus sibi dicendas traderet. Qui acceptis easdem dicere cœpit, sed ipsas usque ad finem dicere non potuit; ob quod dicendas suæ matri, auxilium sibi ferenti, dimisit: & paulo post unum lapidem grossitudinis unius nucis amygdali a corpore emisit, exindeque bene se habuit. [& periculo paralysis.] Preterea deponit, quod eodem anno, circa festum S. Catharinæ, detenta fuit infirmitate tali, quod suis membris, dempto capite, se juvare nequibat, dubitabatque morbum paralyticum: ob quod eumdem fr. Franciscum per quemdam nuntium rogari fecit, quatenus Dominum pro ea deprecari dignaretur, & Missam in honore Sanctæ Trinitatis in d. Fratris conventu celebrari jussit. Qui quidem nuntius in reditu suo eidem deponenti dixit, quod d. fr. Franciscus sibi mandabat, quod Fratres suos ad orandum pro ea exhortari fecerat. Et eadem die, hora nondum elapsa, incœpit melius se habere: & Deo dante successu temporis convaluit. In aliis etiam neccessitatibus suis se Domino & Sanctorum precibus, precipue d. fr. Francisci commendavit, & bene se habuit.

[29] [Prædicitur alicui filiam] Maria vidua Andreæ Ligier, testis XX, deponit, quod quinque vel sex annis ante obitum fr. Francisci habebat quamdam filiam, ætatis sex annorum vel circa, quæ spatio unius anni vel circa languerat, in modum quod nesciebat præsens testis, quod remedium pro illius recuperanda sanitate adhiberet. Quod videns, & precibus d. fr. Francisci confidens, rogavit quosdam Fratres, Berthum & Petrum le Breton, quatenus d, filiam illius precibus commendarent: quod & fecerunt. Ille autem respondit, prout d. Fratres eidem retulerunt, quod ipsi testi in crastino referre haberent, quod Dominus d. suam filiam secum habere volebat, & illa die animam illi redderet, & quod de hoc gratias referret: illaque die d. deponentis filia migravit ad Dominum. Deponit insuper quod (fuerunt duodecim anni in die Ascensionis Domini ultimo lapso) quædam testis deponentis avuncula, [& amitam morituras:] Joanna Roberde nuncupata, infirmitate gravi detenta, quia fr. Franciscus bonam familiaritatem habebat cum ipsa deponente, insinuavit eidem fr. Francisco d. suæ avunculæ infirmitatem. Qui die Veneris sequenti misit duos ex Fratribus sui conventus ad illam visitandam, prout & illam visitarunt, de hinc ad d. conventum eorum redierunt. Et eadem die Veneris reversi fuerunt ad domum dictæ Roberde, ipsique deponenti retulerunt ex parte fr. Francisci, quod velle suum voluntati divinæ conforme redderet, & quod D. N. Iesus Christus animam ipsius la Roberde, die Dominica sequente, a corpore suo evocaret: prout factum fuit.

[30] [mulieri orba filius impetratur:] Oliva testis XXI deponit, quod erunt tredecim anni, intra festa omnium Sanctorum & natalis Domini proxime venturi, quod cum testis deponens antea peperisset infantem qui nascendo obierat, & summopere desideraret alium infantem a viro suo suscipere; quia confidebat in Deo & precibus d. fr. Francisci, rogavit quemdam fr. Berthum, tunc religiosum conventus ejusdem, quatenus requirere haberet ipsum fr. Franciscum de orando pro ea, ad finem quod infantes posset concipere ex viro suo. Qui quidem fr. Berthus postmodum renuntiavit testi deponenti, quod d. fr. Franciscus, quem rogaverat pro ea, sibi responsum fecerat, quod ipsa testis obtineret quod petierat, dummodo præcepta decalogi observaret. Et de facto infra spatium unius mensis, a tempore d. renuntiationis, effecta gravida, postmodum peperit filium.

[31] Deponit insuper quod certo tempore post, videlicet sunt septem anni vel circa, quædam mulier, [& alteri sanguinis fluxum passæ] uxor Guilielmi Chevrest alias le Bourbonnois, pellissarii Turonensis, existens gravida (sex erant menses) gravi morbo detinebatur, in modum quod per fluxum sanguinis, quem patiebatur, totum fere sanguinem suum amittebat. Et tunc testis deponens ejus vicina, præsens ejus morbo, recordata fuit de certa ceræ candela (quam sibi fr. Franciscus transmiserat, cum primum scivit qualiter erat gravida de secundo suo filio, quem, ut præfertur, sanum peperit) ivit quæsitum ipsam ceræ candelam, in domo sua existentem, & illam in camera d. mulieris accendit, contraque parietem affixit. Et quia etiam ad memoriam reduxit, quod dum quædam mulier esset in puerperio, & in ejus camera una ex candelis d. fr. Francisci fuisset accensa, [facile puerperium.] ipse fr. Franciscus ordinarat devote dici quinque Pater-noster cum totidem Ave-Maria; testis deponens incepit dicere quinquies Pater-noster & quinquies Ave-Maria, orando pro d. muliere & ejus partu nascituro: & tunc, antequam illa essent impleta, d. mulier morbum intravit puerperii, & infra dimidiam horam infantem peperit, quem obstetrix ibi præsens baptizavit. Deponit ulterius vendidisse in domo sua, [Rosaria a Sancto benedicta a plurimis expetuntur.] pluribus & alternatis vicibus, Fratribus d. conventus plura lignea paria de Pater-nostres, etiam usque ad valorem & æstimationem centum librarum, pro per d. fr. Franciscum benedici faciendo & distribuendo, ex eo quod Christi fideles habere communiter cupiebant: quarum quidem centum vendebat dumtaxat quatuor denariis.

[32] Guillelma Binet testis XXVI deponit, habuisse multoties per manus fratris sui Francisci Binet, Fratris d. Ordinis, cereas candelas, a d. fr. Francisco de Paula benedictas (ut idem dicebat) a quo etiam accepit d. deponens, quod si accenderentur in puerperio mulierum, statim liberarentur. Postmodumque ipsa deponens existens in puerperio Joannæ, uxoris Joannis Beraudeau, senioris ejus filiæ, & Adenetæ, nunc uxoris Victoris le Ber, ejus etiam filiæ, aliarumque mulierum; accendere fecit aliquas ex eisdem candelis, [ab eodem benedictus panis] & unis alterisue earumdem consumptis, mulieres illæ a puerperio liberabantur. Deponit insuper, d. fr. Franciscum Binet dedisse suæ & ipsius deponentis matri unum panem, a fr. Francisco, ut asserebat, benedictum: quæ deponentis mater illum usque ad obitum suum custodivit: & post ejus mortem (sunt nunc octo anni) ipsa deponens ab aliis suis coheredibus d. panem sibi dari petiit & obtinuit: [post octenniū recens producitur.] quem ab eo tempore custodivit, & nunc custodit: illumque coram nobis Commissariis subdelegatis exhibuit. Quem vidimus & palpavimus, ad quantitatem unius panis duorum denariorum in partibus Turonensibus: illumque non vitiatum nec corruptum, imo ita integrum comperimus, ac si a duobus diebus citra coctus fuisset. Asseritque nobis d. deponens, d. panem a tempore obitus d. suæ matris sub clave custodivisse, & nemini illius custodiam tradidisse.

[33] [Sanctus sæpius febres curat,] Maturinus Chabrion testis XXVII deponit, quod variis vicibus fuit febrium ægritudine & aliis infirmitatibus aut adversitatibus, ipso fr. Francisco vivente postque ejus obitum, detentus; & tandem precibus & consolationibus ejus ab iis, ut credit, curatus & consolatus fuit. Deponit ulterius quod defunctus Mag. Petrus du Ban, Turonis commorans, in secundis nuptiis desponsavit quamdum Guillonam Haulsepre, prius uxorem defuncti Matthæi Amys, qui cum ea steterat tredecim annorum spatio absque prole, ipsaque cum d. defuncto du Ban aliquo tempore etiam sine sobole remansit. Quod videns dictus Mag. Petrus, associatus defuncto Mag. Matthæo Vaillandi Canonico Turonensi, [sterili conjugio prolem promittit,] alias secretario S.D.N. Julij Papæ II in dignitate Cardinalatus existentis, & d. Guillona ejus uxore, ac præsente deponente, pluribusque aliis notabilibus personis, Conventum Fratrum Minimorum Turonensem, in quo d. fr, Franciscus tunc vitam agebat, adiit; dictumque fr. Franciscum benigne & humiliter supplicavit d. du Ban, per organum præfati Vaillandi, quatenus Dominum exoraret, ut sibi & uxori suæ prolem concedere dignaretur. Qui quidem fr. Franciscus eisdem respondit, quod prolem desiderare non nisi ad laudem Dei debebant: quod ita fieri & postulari desiderabant, ut asserebant. Et tunc d. fr. Franciscus eos exhortatus fuit, quatenus Dominum deprecarentur; ut, si saluti animarum eorumdem congrueret, obtinere possent. Postmodum uxor d. du Ban gravida effecta est, exindeque filium peperit, quem vidit d. deponens: audivitque pluries dici a d. Guillona, quod credebat ipsum filium habuisse precibus & meritis d. fr. Francisci, ex eo quod nullum umquam infantem habuerat. Deponit præterea, [futura prædicit.] quod d. fr. Franciscus eidem deponenti plura futura prædixit, quæ postmodum supervenerunt: & inter cetera, quod ipse futurus esset conjugatus, licet tunc temporis nec in antea nullam habuisset dispositionem nec voluntatem matrimonio jungi: & in rei veritate uxorem duxit.

[34] Martina Fichepain, testis XXIX deponit, cognovisse visu & collocutione fr. Franciscum (sunt octodecim anni) primum in conventu Ambasiæ, & deinde pluries in conventu prope hanc civitatem, quia illuc ibat pretextu Indulgentiarum, in favorem Ordinis Minimorum fidelibus vere pœnitentibus concessarum, ut remissionem peccatorum suorum obtineret. Deponit etiam, quod paulo ante d. tempus decem & octo annorum, [Fistulam in latere quadriennio patiens,] d. deponens, quæ fuerat per antea spatio quatuor annorum detenta quodam morbo, fistula vulgariter nuncupato, in altero suorum laterum (a quo nec per medicos nec per chirurgicos sanari potuerat, quinimo ipsi dixerant, quod vix vel numquam ejusdem morbi sanitatem recuperaret) ipsa existente quadam die in domo defuncti Petri l'Escart, alias Mon-joye, mariti suæ matris, sita in hac villa Turonensi, supervenerunt illuc duo ex Fratribus conventus Fratrum Minimorum prope Plessiacum-parci, in quo tunc residebat d. fr. Franciscus, quorum alter vocabatur fr. Jacobus; & hoc ut visitarent d. Petrum l'Escart, etiam infirmitate detentum, eidemque consolationem præstarent, quod & fecerunt. Postmodum cum viderent d. deponentem prædicto morbo fistulæ languentem, interrogaverunt ipsum l'Escart vel quamdam ipsius deponentis avunculam ibi præsentem, quam infirmitatem pateretur ipsa deponens. Qui l'Escart vel d. avuncula respondit, [commendata Sancto] quod morbum fistulæ in altero suorum laterum, a quatuor annis vel circiter, passa fuerat vel patiebatur; quia remedium nullum pro eodem morbo inventum fuerat.

[35] Tunc ipsi Fratres, aut alter eorum, dixit, quod bonum esset super hoc habere consilium a fr. Francisco. Quos d. l'Escart & avuncula deponentis, & similiter mater ejusdem deponentis, in inferiori camera d. domus tunc etiam infirmitate detenta, requisierunt & rogaverunt, quatenus ipsi haberent d. deponentem Deo & precibus d. fr. Francisci pro sanitate d. ejus morbi commendare. Et infra paucos dies d. fr. Franciscus mandavit d. deponentis avunculæ, quatenus iret ad ipsum: quod fecit. Et in reditu suo renuntiavit ipsi deponenti, quod verba habuerat pro d. deponente & ejus morbo cum d. fr. Francisco: qui sibi dederat in mandatis, quatenus diceret deponenti, quod Domino servitium devotum præstaret, mandataque ejus observaret, & hoc faciendo de d. sua infirmitate bene se haberet. Et octo diebus post elapsis vel circa, d. fr. Jacobus & quidam alius d. Ordinis Frater accesserunt ad domum d. l'Escart & matris testis deponentis, [ad eumque adducta,] renuntiaveruntque ex parte fr. Francisci, quod testis deponens ad ipsum duceretur. Eaque de causa d. avuncula eam ad conventum Minimorum versus d. fr. Franciscum conduxit: cum qua verba habuit ipse fr. Franciscus, eique dixit (prout ex relatione fr. Jacobi ibidem tunc præsentis accepit) quod d. morbus eidem testi supervenerat, [morbi causam intelligit] ex eo quod patri & matri suæ decenter non paruerat, seu honorem & obedientiam alias debitam non exhibuerat: attamen quod in Domino fiduciam haberet, & a d. suo morbo sanaretur. Postmodum jussit omnia & singula medicamenta eidem morbo applicata deponi, [& facili modo sanatur:] ordinando quod eorum loco pannus cannabinus seu lineus, melle seu oleo rosato intinctus applicaretur, & favente Altissimo sanitatem consequeretur: quod & factum fuit per d. deponentem, quæ illico bene se habere incœpit, & post paucos dies integram d. morbi sanitatem recuperavit. Deponit etiam quod postmodum in puerperiis & necessitatibus suis existens, se Deo & precibus fr. Francisci commendavit, & quod ex hoc bene se habuit.

[36] Joannes l'Escart Testis XXX deponit quod paulo antequam primum vidit fr. Franciscum (sunt annis quatuordecim vel quindecim) ipse fuit detentus gravi inflatura, [scrofularum morbo laborare creditus,] quam in parte inferiori genæ suæ dextræ circa guttur patiebatur; & graviter erat afflictus, quia nesciebatur qualis esset morbus: aliqui enim chirurgici morbum esse dicebant scropharum sive scruellas, alii vero non. Et revera quadam die circa illud tempus (quia quondam recolendæ memoriæ Carolus Rex VIII ad ecclesiam Beatissimi Martini Turonensis se contulerat, morbo scrophæ seu scruellarum detentos ibidem sanaturus) testis deponens adivit ipsam ecclesiam, & introvit cum pluribus aliis locum revestitorii ejusdem ecclesiæ, ut a d. suo morbo liberaretur: quia credebat esse morbum scrophæ. Ibidemque d. Rex Carolus præsens morbum tetigit, sicut & aliorum qui d. morbo detinebantur, curavitque eosdem: [& frustra Regis manum expertus,] sed d. deponentem minime curavit. Quod sciens quædam ejus avuncula, la Marzonne nuncupata, dixit postmodum, bonum esse, quod d. deponens Deo & precibus fr. Francisci commendaretur; addens quod hoc faciendo credebat ipsum sanitatem recuperaturum; sicut & Martina Fichepain ejus soror, testis superius examinata, a morbo fistulæ: quod & factum fuit. Ductus videlicet est d. deponens ad d. fr. Franciscum in conventu, prope Plessiacum-parci sito; qui cum d. deponente verba habuit, injunxitque ei quod singulis unius anni Veneris vel sabbati diebus jejunaret, & quod certis hebdomadæ diebus usque ad novem dies jejunus comederet tres bolos nonnullarum herbarum, [a Sancto sanatur:] quas tunc nominavit, de quibus nec de diebus prædictis (quia tunc adhuc juvenis erat) non recordatur: & similiter injunxit quod idem testis haberet dicere certis diebus (de quibus etiam non recordatur) in honorem quinque plagarum D. N. Iesu Christi, manibus in modum crucifixi elevatis genubusque flexis, orationem angelicæ salutationis: quod fecit, & hoc mediante (ut firmiter credit) ante spatium unius mensis percepit, quod d. ejus morbus, medicis & chirurgicis incognitus, sanatus fuerit.

[37] [alia occulti doloris levamen accipit.] Catharina Rusee, Testis XXXIII deponit, quod (sunt nunc septem anni & ultra) ipsa deponens tædio vehementi afficiebatur, ob quamdam causam, quam declarare prætermisit. Et eo tempore aliquo die in d. conventu accessit fr. Franciscum, rogatura quatenus dignaretur deprecari Dominum, ut ab ejusmodi tædio, si suæ saluti congrueret, liberaretur: & inter colloquendum cum ipso, qui compatiendo illam aspiciebat, quamdam alleviationem sensit, atque a quodam ibi præsente c interprete intellexit d. fr. Franciscum dicere, quod in Domino confidendo ipsa deponens ab hujusmodi tædio liberaretur: quod & postmodum factum est: & credit hoc a Domino impetrasse precibus d. fr. Francisci.

[38] [Tempestas sedatur per candelam Sancti,] Fr. Martinus de la Haye, testis XXXVI deponit, audivisse a quodam Joanne Bostayno, Marsiliæ commorante, nauclero cujusdam navis dictæ la Magdalene, quod fr. Franciscus sibi quamdam ceræ candelam donaverat: & ipso in gravi periculo ob tempestatem maris Siciliæ, quando juxta plagam Romanam navigabat, constituto; de ejus & d. navis suæ salute penitus diffidens, se Domino & precibus fr. Francisci, prout melius potuit, humiliter commendavit: & dictam ceræ candelam in mare projecit: & statim cessavit tempestas maris, incolumisque evasit.

[39] Deponit insuper dici audivisse a nunc fr. Gregorio de Vico, Neapolitano, quod tempore Caroli VIII artem bellicam exercebat in Ducatu Britanniæ sub militia d. Regis, interfuitque conflictui dicto vulgariter S. Aubin du Cormier. Et ipse Gregorius in d. conflictu existens, [& lapidis ictus innoxie excipitur.] habebat unam candelam ceræ, quam a d. fr. Francisco, dono acceperat, & quam sub galea sua reposuerat, spe vitandi mortis periculum. Tunc accidit quod, vi & impetu lapidis cujusdam machinæ bellicæ seu d artilleriæ, per caput perculsus fuit idem Gregorius: attamen illæsus evasit: postmodumque ad conventum Fratrum Minimorum prope Turones accessit, & spretis ac relictis mundo, equitatura & omnibus quæ habebat, habitum d. Ordinis ibidem suscepit, ex inde in eodem conventu religiose & laudabiliter vixit, & adhuc vivit.

[40] Deponit ulterius, quod, nunc sunt viginti anni, ipse deponens erat in civitate Januensi cum quodam Fratre d. Ordinis nomine Rogerio, [ocreas licentius usurpantis] cum quo a d. civitate usque ad partes Neapolitanas se contulit. Qui quidem Rogerius, dimisso Ordinis (quoad cooperimentum tibiarum) calceamento, cooperimentum earumdem sub forma ocrearum assumpsit. Quod cum fr. Francisco relatum extitit (prout a Fratribus d. deponens dici audivit) idem fr. Franciscus id ægre ferens, dixit, quod ignis B. Antonii tibias ejusdem fr. Rogerii combureret. Postmodum ipsis a Neapolitanis partibus ad civitatem Januensem reversis, adveniente die Natalis Domini illius anni, post decantationem Matutinarum, [pœnam prādicit Sanctus,] eidem fr. Rogerio in una tibiarum morbus vehemens supervenit: qui usque ad festum S. Antonii, quod celebratur in mense Januarii, d. fr. Rogerium vexavit, in modum quod eadem die diem clausit extremum: deindeque d. deponens ad Conventum prope Turones rediit, & obitum fr. Rogerii d. fr. Francisco nuntiavit: qui quidem eidem testi respondit, [& mortem suis absens indicat:] d. obitum jam antea scivisse. Postmodum cum d. deponens eumdem obitum Fratribus d. conventus enarraret, ab ipsis audivit & accepit, quod d. fr. Franciscus die festo S. Antonii Fratres sui conventus exhortatus fuerat, quatenus Dominum deprecarentur pro anima ipsius fr. Rogerii, tunc in necessitate, ut dicebat, existentis.

[41] Alexius d'Argouges, testis XXXVII deponit, se fr. Franciscum novisse ab annis viginti septem vel octo, [mulierem amentem sano sensui reddit:] & quod circa illud tempus vidit in civitate Turonensi quamdam invenem mulierem, sensu privatam & quandoque stultitiæ signa exercentem: quam postmodum d. deponens vidit sanam mente; illamque rogavit, quomodo mentem & sanitatem recuperaverat. Quæ respondit, quod fr. Franciscum de Paula ejusque conventum adierit, ab eoque frustum panis albi benedictum reportaverit, & de illo comederit, exindeque sana ac sensui restituta extiterit: & postmodum illam sensu privatam non viderit.

[42] Fr. Leonardus Barbier testis XXXVIII deponit, vidisse in conventu sæpedicto juvenem novitium, [Novitium energumenum & illitteratum,] nomine Guillelmum Cucumelle, gravi infirmitate detentum, &, ut credebatur, a dæmonio vexatum, spumantem, signaque & gesta cum digitis demonstrantem. Quod videntes Fratres illic adstantes, de tali casu tristes, unus eorum nomine Gregorius de Vico, ad cellulam fr. Francisci accessit, eum exoraturus, ut d. novitium visitare vellet. Quod prima facie facere distulit, fr. Gregorium exhortans, quatenus d. novitio cuncta quæ possent facerent. Tandem his non obstantibus, precibus d. fr. Gregorii devictus, ad dormitorium conventus, & cameram ubi erat d. novitius accessit: & ostio aperto in d. invenem intuens, eamdem camerulam, ubi ille jacebat, intrare distulit, undique circa cubile ejus diligenter aspiciens. Postmodum uno jam pede in d. cellulam ingresso, deinde retracto, & successive iterum ingrediens & regrediens, ac si ingressum timeret, [tamen Latine loquentem,] tandem ingressus est. Et vidit testis deponens d. fr. Franciscum cingulum suum tantum de colore sui habitus sublevantem, ac si collo d. novitii applicare vellet. Et statim clauso ostio d. camerulæ, sæpe dictus fr. Franciscus, secum assistente Vener. P. Germano Lyonnet, Ministro Generali d. Ordinis, cum d. novitio in eadem remansit: ubi per aliquod tempus steterunt idem fr. Franciscus & Lyonnet, [Sanctus æque illitteratus intelligit,] d. deponente & quibusdam aliis Fratribus ad ostium stantibus, audientibus & intelligentibus d. novitium, licet illitteratum, verba sermone Latino aliisque linguis variis & incognitis loquentem, nec non d. fr. Franciscum illi respondentem, verbaque cum eodem novitio habentem. In quibus sermonibus steterunt idem fr. Franciscus & novitius per horam vel circa. [& liberat.] Exindeque d. novitius sanus & liberatus factus est, in modum quod die sequenti ad ecclesiam & congregationem Fratrum, ut consueverat, se contulit, & conversatus est cum ipsis.

[43] Deponit insuper, quod ab eo tempore quo moram fecit in d. conventu, [Religiosum infirmum in patriam mittit,] detentus fuit per annum vel circa quadam stomachi debilitate, & pluries ob hoc usus est medicamentis, & nihilominus non poterat a tali infirmitate curari. Sed tandem supervenit ad d. conventum quidam ipsius deponentis frater germanus secularis, qui petiit a d. fr. Francisco, ipsum deponentem tunc in infirmaria existentem, una cum quodam alio suo fratre etiam germano, novitio d. Ordinis, licentiari ac ad partes suæ nativitatis (videlicet Ducatus Alenzonii diœcesis Sagiensis) transmitti, pro sedandis (ut dicebat) litibus & contentionibus, inter ceteros eorum fratres, ratione successionis paternæ, existentibus. Qui quidem frater Franciscus dictum deponentem & alium suum Fratrem licentiavit, [& sanum redire facit.] & ad d. partes obedientialiter transmisit. Ipse tamen deponens tunc temporis tam debilis erat, quod vix & cum maxima difficultate ambulare potuit: & tamen, pace inter fratres facta, ad eumdem conventum sanus & incolumis rediit, & credit hujusmodi sanitatem a Domino recuperasse, precibus d. fr. Francisci.

[44] Patricius Binet testis XXXIX deponit, quod a quindecim annis citra, [Fr. Franciscum Binet periculose ægrum,] fr. Franciscus Binet, tunc & nunc Religiosus Ordinis Minimorum & novissimus Generalis, frater ipsius deponentis, detinebatur magna infirmitate in domo vulgariter nuncupata la Motte-chappon, prope dictum conventum, in quam fuerat conductus & traductus a d. conventu, ut melius in sua infirmitate gubernaretur. Et tunc d. fr. Franciscus de Paula ad eum visendum venit, ipsumque consolatus fuit, quia tunc dicebatur quod d. fr. Franciscus Binet amplius non posset vivere. Tunc ipse Franciscus de Paula eumdem Binet consolando, [sanum Romam iturum prædicit.] de eoque loquendo dixit, quod de illa infirmitate non obiret, prout relatu d. fr. Binet & aliorum Fratrum præsentium didicit præsens testis: qui dicit etiam & deponit, quod d. fr. Franciscus sibi dixit, quod suus frater Franciscus Binet Romam properaret, & fructum religioni afferret, ipsumque deponentem & alios suos parentes consolatos redderet.

[45] [Regi mortis suæ diem indicat.] Joannes Moreau testis XLI deponit, quod Rege Ludovico XI in infirmitate qua decessit constituto, pater d. deponentis visitavit d. Regem in grabato existentem: cui d. Rex præsente teste dixit, quod Mag. Jacobus medicus ipsius Regis sibi dixerat, quod provideret saluti suæ animæ, & quod dubitabat de ejus salute. Attamen fr. Franciscus sibi dixerat, quod non timeret nisi usque ad sabbatum sequens. Et de facto ipse Rex, die sabbati sequenti, diem clausit extremum. Ob quod d. deponens, mente revoluens verba d. defuncti Regis, cogitavit aliquid boni de d. fr. Francisco: & postmodum audivit communiter dici, quod d. fr. Franciscus vita vixit multum austera & sancta.

[46] Fr. Stephanus Joly testis XLII deponit, quod ipso deponente existente intra annum probationis, [a dæmone tribulatum confortat:] fuit pluribus noctibus a maligno spiritu tribulatus & territus, in modum quod ab Ordine recedere cogitavit: confortatus tamen a Fratribus & præsertim a fr. Francisco de Paula in ipso permansit, & se precibus illius commendavit. Tandem tali tribulatione cessata, postmodum ipso deponente existente in conventu de Blayse Lingonensis diœcesis, detentus fuit gravi quadam infirmitate, quam nominare nequit: sed dicit quod tunc communiter dicebatur, ipsum deponentem intestina habere corrupta, in modum quod quidam medicus, in arte ut dicebatur expertus, judicavit, d. deponentem ultra mensem, in quo tunc erat, seu initium mensis sequentis vivere non posse. Quod videns testis deponens, [eumdemque incurabiliter ægrotantem sanat.] qui religionem inconsulto & inscio patre intraverat, & dubitans quod si in illis Burgundiæ partibus decederet, ejus pater ipsum judicare posset Ordinem & habitum dimisisse; obedientiam petiit & licentiam ut ad partes Turonenses, unde oriundus erat, ad conventum ejusdem loci remearet. Quo ad partes Turonenses & conventum prædictum accersito, fratri Francisco aliisque Fratribus illius conventus ostendit opinionem medici: qui ea visa dixit, quod Dominus erat summus medicus, qui in se confidentes pro libito sanabat; ipsumque deponentem consolatus fuit, & ut in orationibus perseveraret admonuit; addens quod hoc faciendo Dominus sibi gratiam faceret, ipseque magnum faceret fructum. Deinde illum per obedientiam ad conventum d. Ordinis, apud castrum Heraldi Pictavensis diœcesis, transmisit: & ab hinc talis infirmitas evanuit, nec illam postmodum passus est, & credit hoc precibus d. fr. Francisci a Domino impetrasse.

[47] [Novitium Franciscani Ordinis] Deponit præterea, quod ipso existente in d. anno probationis, accesserunt ad conventum d. Ordinis prope Plessiacum-parci duo Religiosi Ordinis Fratrum Minorum conventus Turonensis, secum adducentes quemdam juvenem novitium d. Ordinis, qui ex conventus Nannetis discesserat vagabundus, & tamquam dæmoniacus vexabatur: petentes & supplicantes per fr. Franciscum pro salute d. novitii deprecari. Qui post verba consolatoria, cum ipsis Fratribus habita, illos ut Domino ac. precibus B. Francisci sui patroni se commendarent, exhortatus est. Tandem eorum precibus devictus, [a dæmone liberat:] ad ecclesiam d. conventus una cum ipso novitio ire jussit: quid autem ibi fecerit fr. Franciscus ignorat ipse deponens, quia præsens non fuit: sed postmodum a quodam suo fratre, Nicolao nomine, qui cereum accensum ad ecclesiam detulerat, didicit, quod diabolum, d. juvenem novitium possidentem, conjurarat. Et paulo post d. testis vidit Fratres Minores & novitium sanum, etsi valde debilitatum: cui tunc fr. Franciscus dedit aliquas herbas, quas dicebat sibi multum profuturas pro confortatione stomachi ac cerebri: ipsumque exhortatus fuit ad servitium divinum & sui Ordinis observantiam.

[48] [ab eodem Romam missi religiosi,] Deponit insuper, audivisse a quodam fr. Thoma, religioso Ordinis Minimorum, quod quindecim anni sunt vel circa, ipso existente Romæ cum quodam fratre Petro e Gebert, etiam tunc religioso d. Ordinis; quædam mulier de partibus Picardiæ a dæmonio vexata, & Romam ut liberaretur, traducta, ibidem per spatium trium mensium permansit, nec tamen liberari potuit. Et tunc d. Gebert, a quibusdam rogatus, ut d. mulierem sic possessam precibus fr. Francisci commendaret, & (ut retulit eidem testi supra nominatus fr. Thomas) etiam super hoc in virtute sanctæ obedientiæ adjuratus; [cordula ejus injecta in energumenam,] cordulam fr. Francisci, quam ipse Gebert secum detulerat, collo d. mulieris apposuit, ipsumque dæmonem possidentem in nomine Dei & Virginis gloriosæ ac meritis fr. Francisci (si servus Dei esset, ut credebat) adjuravit. Qui dæmon per os mulieris loquens, d. Gebert interrogavit, si cognosceret d. fr. Franciscum de Paula: qui ipsum cognoscere declaravit. Et tunc dæmon dixit, [dæmonem expellunt.] quod ipsum vexaverat & nihil profecerat, imo ab illo fuerat superatus: & quia oporteret ipsum exire meritis d. fr. Francisci, suos Fratres vexaret. Et tunc d. dæmon prædictam mulierem dimisit: quam a dæmone liberatam & verba habentem, postmodum vidit d. fr. Thomas, prout retulit deponenti.

[49] [mulieri sterili prolem promittit Sanctus,] Deponit ulterius, quod quædam mulier nomine Beatrix, commorans in diœcesi Lingonensi, in loco vulgariter dicto Chaulmont de Bassigny, per quindecim annos cum marito in matrimonio stetit sine prole: quod videns supplicavit fr. Matthæo Michel germano suo, Ordinis Minimorum religioso, quatenus fr. Franciscum de Paula rogaret, ut ipse Dominum deprecaretur, quatenus posset sobolem suscipere. Postmodum maritus d. Beatricis ad partes Turonenses & d. fr Franciscum accessit, pro præmissis rogaturus. Accessit similiter idem fr. Mattheus: cui d. fr. Franciscus respondit, [monens maritum ut avaritiæ affectum emendet:] quod Dominus illam visitaverat, magnamque gratiam fecerat eidem. Et similiter marito d. Beatricis dixit, quod cor suum bonis temporalibus nimium apponebat, consuluitque eidem quod ab avaritia cessaret, & peccata sua confiteretur, ac se Domino commendaret: & quod hoc faciendo ipsam Beatricem Dominus visitaret. Postmodumque ipse deponens & d. fr. Matthæus domum d. Beatricis accesserunt, ipsamque gravidam esse ejus relatu sciverunt: quod precibus fr. Francisci evenerat, ut credere dicebat ipsa Beatrix.

[50] [alteri prolem petenti] Joanna uxor Antonii Filesaye testis XLV deponit, quod sunt septem anni vel circa, adivit fr. Franciscum apud conventum vulgariter nuncupatum Ave-Maria prope Plessiacum-parci, associata quadam muliere vicina sua, nuncupata Joanna Andonette, nunc uxore Guilielmi Pere; ex eo quod ipsa deponens summopere prolem habere desideraret ex marito suo supra nominato, cum quo steterat in matrimonio spatio decem annorum absque prole: & hoc propterea quod multæ mulieres deponentis vicinæ suggesserant eidem, quod si se Deo & precibus d. fr. Francisci devote commendaret, bene se haberet; subjungendo quod certæ aliæ mulieres precibus ipsius fr. Francisci prolem a Domino impetraverant. Et tunc verba habuit cum eodem, [agenda præscribit,] quatenus Deum oraret, ut prolem ipsi deponenti concedere dignaretur. Qui respondit per quemdam sui conventus Fratrem, quod haberet prolem ex suo marito, non intra paucos dies inde sequentes, sed intra certum non propinquum tempus; exhortando quatenus haberet jejunare, & dare seu offerre Domino quolibet die Veneris unam ceræ candelam, nec non dicere quinquies Pater-noster & Ave-Maria in honorem Dei & quinque ejus plagarum: nec tamen ex hoc tædio afficeretur, & quod hoc faciendo prolem haberet, [secreta revelat,] ut supra dictum est. Deponit insuper quod d. fr. Franciscus (qui ipsam deponentem numquam viderat, ut credit) eidem tunc dixit, quod ipsa esset multum bene fortunata ad causam sui mariti, qui fuerat & erat ex ditioribus parentibus ipsa deponente ortus, & quod in virum divitem evaderet: exhortatusque fuit eamdem deponentem, quatenus haberet illi plurimum obedire, & sic ejus choleram mitigare; innuens per hoc, immo expresse declarans, quod idem deponentis maritus choleræ subdebatur. Deinde recessit præsens testis a d. fr. Francisco, [& filium, sed non cito, concipiendum addicit.] & tribus annis elapsis vel circa filium concepit adhuc superstitem, & credit hoc a Domino impetrasse precibus d. defuncti. Idem deponit Joanna uxor Guilielmi Pere, quæ dictam Filesaye comitata fuerat, testis XLVI.

[51] Catharina Joussette testis XLVII deponit, quod (sunt quindecim anni vel circa) cum quidam Robinetus, natione Scotus, quadam calida febri detineretur in domo ipsius deponentis; quidam homo, quem f brodatorem Regis vulgo nuncupabant, accessit ad ipsum Robinetum infirmum, ipsumque visitavit; & illi retulit, præsente teste deponente, qualiter certo modico tempore elapso ejusdem brodatoris gener infirmitate detentus fuerat. [Relatu sanitatis cuidam ægro reddita] Cujus rei causa ipse brodator fr. Franciscum de Paula, tunc apud conventum suum juxta Plessiacum-parci commorantem, adivit; ipsumque requisivit quatenus Dominum pro dicto genero suo deprecaretur, ut sanitatem recuperaret: quodque idem fr. Franciscus sibi brodatori tradiderat unum panem & unum herbarum fasciculum, quos dicto suo genero deferret, illique diceret, quod in Domino confideret, & quod ex d. infirmitate non moreretur. Quod fecisse dicebat d. brodator, referens quod præfatus ejus gener semper exinde convalescere inceperat, & tandem sanus fuerat effectus. Quod audiens d. Robinetus, [alius infirmus fiduciam concipit] rogavit prædictum brodatorem, quatenus ipse fr. Franciscum adiret, & ipsum ad sui intentionem similiter deprecaretur. Quod & fecit, videlicet ivit d. brodator versus d. fr. Franciscum, prout postmodum retulit d. Robineto, præsente teste deponente; ipsumque requisivit, quatenus Dominum deprecari dignaretur pro ipso Robineto & ejus sanitate. Qui quidem Regius brodator, [& similiter sanatur:] in regressu suo a d. fr. Francisco, retulit similiter eidem Robineto unum panem & unum herbarum fasciculum parvum, quæ d. fr. Franciscus transmiserat, sibi mandando, quod de d. pane comederet, & quod hoc faciendo non moreretur, imo sanitatem recuperaret: quod & fecit d. Robinetus, in verbis d. fr. Francisci confidens, & sanatus est.

[52] [quas Sanctus carpit herbas] Catharina Ayrolde testis LII deponit, quod certo tempore ante obitum fr. Francisci, teste deponente existente apud Plessiacum-parci, sermo habitus fuit inter unam ex g damicellis Illustrissimæ Principissæ D. Comitissæ h Engolismensis, vulgariter nuncupatam Dominam de Fleac, & præsentem deponentem de d. fr. Francisco. Et tunc d. Domina de Fleac dixit, [numquam imminutæ reperiuntur;] quod credebat ipsum Sanctum esse & miracula facere, ex eo quod, ut dicebat, dabat quotidie vel sæpe d. Dominæ Comitissæ Engolismensi & Damicellis ejusdem magnam quantitatem herbarum sui horti, & propter hoc non minuebantur: imo si quadam die omnes fere herbas d. sui horti dederat, die sequenti inveniebat eas in eodem horto, in simili vel majori quantitate. Deponit etiam, quod alias certo tædio affecta, se Domino & precibus illius commendavit, & ex hoc fuit plurimum consolata.

[53] [qua navigat ille tempestas cessat:] D. Stephanus Lancea, testis LIII deponit, audivisse communiter dici a quibusdam nautis, quod tempore quo fr. Franciscus a partibus Calabriæ ad partes Galliæ accessit, mare pacatum erat in loco in quo erat & in circum vicinis; licet alibi tunc valde tempestuosum esset. Alias dicit, quod non ipsum, sed bene quemdam ejus nepotem, nomine Andream d'Alesso, cognoverit.

[54] Patricius Loquebourg testis LIV deponit, quod (sunt octo anni vel circa) quædam Joanna, filia cujusdam Maturini Massonel, de parochia de Mireyo, tredecim vel quatuordecim annorum, intoxicavit quemdam deponentis filium unicum, ætatis duorum annorum vel circa (prout ipsamet Joanna, [puer ex maleficio moriturus] in carceribus castellaniæ de la Quarte ob hoc detenta, confessa fuit) in modum quod d. filius magis sperabat mori quam vivere: Quod postquam pervenit ad notitiam nobilis & venerabilis viri Mag. Roberti Loquebourgii, D. N. Regis Francorum eleemosynarii, & nunc Episcopi de Rosse in regno Scotiæ, ac sacræ capellæ palatii Parisiensis thesaurarii, d. deponentis fratris, deliberavit d. infantem Domino & precibus fr. Francisci de Paula adhuc superstitis commendare, & ob hoc eum alloqui: quod & fecit. Postmodum d. Franciscus transmisit ad domum deponentis duos Fratres sui conventus juxta Plessiacum-parci, [subito convalescit.] pro visitando ipsum infantem: qui domui illius, distanti a d. conventu tribus milliaribus, appulerunt, dum ibidem præsens testis & D. Robertus ejus frater cœnam finirent. Et illico, ipsis Fratribus illuc appulsis, d. infans, qui longo tempore raliter languerat, quod mors in eo plus sperabatur quam vita, requisivit cœnam sumere cum d. D. Roberto patruo suo; quod fecit melius quam fecisset a dimidio anno tunc præcedente. Et ab eodem tempore infirmitate prædicta non fuit detentus, imo sanus & incolumis fuit & est.

ANNOTATA.

a Insulam Brechemont, spatiosam & magnam, quætuor leucis infra Turonas, format Carus fluvius, gemino ostio Ligeri infusus.

b Lingiaria Francis dicitur, quæ præest lineæ supellectili; & pannus lineus, linge.

c Valde notandum est quod Testis hæc agat de ultimo quo Sanctus vixit anno: quodque ipse ne tunc quidem, cum jam 23 annis in Francia habitasset, vel cum muliere, loquereturabsque interprete. Alias adhibitorum interpretum plusquam semel mentio fit in hoc Processu, sed non indicatur accurate tempus: puta num. 33.

d Artilleria significat totum rei tormentariæ apparatum: videturque sumptum a Balista, præcipua olim machina, quæ Galliæ primum dicta sit Arca-tirer arcus tractilis, quia currulis: unde derivatum arc-tirerie, & euphoniæ causa artellerie.

e Hic Petrus Gebert haud dubio idem est qui in vita ab auctore coævo scripta vocatur Gilbert: sed quomodo ejus socius hic Thomas, istic Antonius dicitur? Alterutrum memoria lapsum fuisse oportet; sed eum potius lapsum suspicabor, qui ex tertii alicujus relatu miraculum didicit. Hinc autem colligas historiam istam ad annum circiter 1498 pertinere, cum primum promulgatæ Regulæ adhuc varij se opponebant, antequam postremam Sanctus scribi faceret.

f Brodator, verbale a Brodare, Francis Broder, acu pingere, quod videtur per metathesim tractum a Bord, margo, or a vestimenti: quod in margine exornando potißimum soleat ars phrygionica laborare.

g Damicella, diminutivum a Dame Domina, quod etiam masculine Dam in usu est apud monachos: & puto appellationis talis originem gratis peti a Latinis Dominus, Domina; potius crediderim vocem ab origine Gallicam esse.

h Caroli Valesii Engolismentis Comitis uxor Ludovica Sabauda, mater Francisci, primum Ducis Aurelianensis, deinde Francorum Regis.

PARS III.
Mors, sepultura, elevatio corporis S. Francisci de Paula.

[55] [in Dom. Palmarum morbo correptus,] Fr. Leonardus Barbier testis XXXVIII deponit, quod anno Domini MDVI a die Dominica in ramis palmarum, fr. Franciscus quadam ægritudine cœpit laborare, & illa ac tribus diebus sequentibus ægritudo illa augmentum accepit: attamen non sinebat se a Fratribus nec aliis sublevari, nec aliquod obsequium sibi præstari. [in Cœna Domini Eucharistiam suscipit.] Tandem adveniente die Jovis in cœna Domini, coadjuvantibus quibusdam ex Fratribus, ad ecclesiam accessit; & humili ae devota præparatione præhabita, præcedentibusque devotis actibus & lacrymis fusis, genubusque humiliter & devote flexis, sacrum Eucharistiæ Sacramentum sibi dari petiit; quodam cingulo, quo cingebatur; ut moris est in Ordine, ad collum b prius applicato, & oratione B. Gregorii atque aliis quibusdam, videlicet, Domine non sum dignus, præmissis, ipsumque devote & humiliter sumpsit: & postmodum aliquamdiu in choro d. ecclesiæ, divinum audiendo servitium, permansit. [& mortem in crastino futuram indicat.] Deinde videntes Fratres eumdem plurimum debilitatum, ipsum ad cellulam revocarunt: & eo ibidem existente, quidam ex Fratribus nomine Bertre (sicut idem Bertre eidem deponenti dixit) ab eo petiit, si vellet pedes lavari, ut fieri solitum est in Ordine: qui respondit quod pro illa die sibi non lavarentur pedes, sed die sequenti de ipso facerent Fratres quidquid vellent.

[56] [die Veneris sancta Fratres extremum alloquitur,] Tandem adveniente die Veneris sancta, fr. Franciscus ad cellulam suam omnes suos Fratres evocari fecit: quos ad observationem Religionis & Ordinis, caritatemque inter se habendam dulciter commonuit, exhortans quatenus eamdē Religionem a Sanctissimo Papa approbatam observarent, Fratrique Bernardino de Hydrunto illic præsenti, tamquam Superiori suo, usque ad Capitulum generale, infra annum tunc proxime venturum Romæ celebrandum, obedirent; illum constituendo suum successorem; donec per Capitulum generale de alio canonice esset provisum. Qui fr. Bernardinus se indignum proclamans, [Vicarium instituit,] & alios d. Ordinis afferens se sapientiores esse, tantum onus assumere recusabat. Ipse tamen eidem Bernardino respondit, quod onus illud libenter assumeret, & quod sapientia hujus mundi stultitia erat apud Deum; illi assignando Fratres Jacobum l'Espervier & Matthæum Michel in socios, & Correctorem d. conventus in Coadjutorem. Et his actis tandem illo die, circa horam decimam de mane, expiravit. [& pias inter preces exspirans] In fine autem libri, ante autenticationem copiæ Romanæ, hæc adduntur, in gratiam legentium. Notemus omnes, quod primus Institutor & generalis corrector Ordinis nostri Minimorum & bonus pater noster Franciscus de Paula, in præsentia nostra obiit die Veneris sancta, II mensis Aprilis, anno MDVII, circa horam decimam de mane (anima cujus requiescat in pace, amen) & sua ultima oratio fuit: O bone Iesu, pastor bone, justos conserva, peccatores justifica, & omnibus fidelibus miserere vivis & defunctis, & propitius esto mihi peccatori. Amen. Iesus Christus, Maria. Frater le Conte præsens fuit cum multis aliis Fratribus dicendo pro eo ter: In manus tuas Domine commendo spiritum meum. Testis porro XLIX deponit, ipsum vidisse, ea qua discessit die post prandium, [mox apparet gloriosus.] in eadem in qua obiit cellula existentem: & quod eum ita formosum reperit & melius (ut apparebat) coloratum, quam cognoverat dum viveret: Et ibi aderat maxima populi multitudo, quæ ipsum visendi gratia illuc venerat.

[57] Joannes Bourdichon testis I deponit, quod ipse post obitum d. fr. Francisci accessit ad d. Conventum minimorum, & vidit corpus defuncti exanime, [fit ingens ad defunctum spectandum concursus:] &, ut similitudinem vultus ejus secundum veram figuram depingeret, c molavit & impressit, interfuitque exequiis d. defuncti: in quibus Christi fidelium multitudo, tamquam ad virum sanctum accessit & interfuit: a quibus exequiis redibat populus, lætus & plurimum consolatus de visione ipsius defuncti, dolens tamen de ejus obitu. Michael Marseil latomus testis II deponit, quod ipse & defunctus Joannes Bussiere, etiam latomus, invitati fuerunt ad conficiendam foveam, in qua erat inhumandus d. fr. Franciscus: quod & fecerunt in capella ecclesiæ a parte dextra. [communi more tumulatur,] Qui quidem defunctus fuit sepulturæ traditus, die lunæ in feriis Paschæ, in sarcophago ligneo, in fovea per ipsum deponentem & d. Bussiere facta: quæ fovea postmodum industria & opere eorumdem fuit, ut moris est, pavimentis cooperta. Deponit præterea, quod post inhumationem d. defuncti, accessit ad d. conventum quidam natione Andegavus, cum ejus uxore & quodam eorum filio octo vel novem annorum, ac famulo & ancilla suis, [supervenit quidum pro salute filii acturus gratias:] sperans d. defunctum ad huc viventem invenire. Qui interrogatus ab aliquo Fratrum d. Conventus, retulit, quod precibus d. defuncti recommendaverat suum filium tunc languentem: & quod responderat, quod cum Dei timore & gratia recederet, & quod ejus filius sanaretur: qui quia sanus effectus erat illuc accesserat, filiumque adduxerat, ut gratias referret Deo & defuncto, quem viventem sperabat.

[58] [levatum de terra corpus die 11] Deponit ulterius testis 1, quod quia corpus d. defuncti fuerat inhumatum in terra, in qua propter vicinitatem fluminis Cari poterat aqua sæpissime inundare, & ob hoc corpus d. defuncti citius putrefieri, conclusum fuit per Fratres d. conventus (prosequente tamen, ut dicebant, Illustrissima Principissa D. Comitissa Engolisinensi) quod d. corpus a terra, ubi jacebat, extraheretur, & in sarcophago lapideo, altius quam erat, attolleretur: quod & factum fuit, decem vel duodecim diebus post inhumationem elapsis. Et fuit presens prædictus testis, quando ipsum corpus a d. terra fuit elevatum, & in sarcophago lapideo repositum: viditque vultum d. defuncti, illis jam decem aut duodecim diebus elapsis, ita sanum, ita integrum & sine corruptione, sicut erat eo tempore quo prius fuerat inhumatum. [invenitur incorruptum;] Et hæc scit, quia ex proposito deliberato tentavit, videlicet vultum suum vultui defuncti apponendo: & credit hoc miraculose processisse. Deponit insuper quod iterum molavit seu impressit vultum d. defuncti, ut certius & melius ipsum pingeret. Interrogatus si sciret corpus d. defuncti post ejus obitum fuisse evisceratum aut incisum, deponit nihil scire.

[59] Testis II addit se & Ioannem Bußiere ad hanc elevationem vocatum die Jovis sequentis (hebdomadæ scilicet post hebdomadem paschæ, cujus secunda feria, ut supra idem deposuit, fuerat inhumatus.) Deponit ulterius quod corpore d. defuncti a fovea prædicta extracto, [dignior sepulturæ locus aptatur:] ipse deponens & Joannes Bussiere aliam foneam testudineam in eadem capella fecerant: ad quam ædificandam per aliquot dies steterunt. Quo durante tempore, corpus d. desuncti extra terram remansit, & opere d. secundæ foveæ seu testudinis perfecto, d. deponens præsens fuit, quando d. corpus latum fuit e sarcophago ligneo, & repositum in tumulo lapideo. Et tunc vidit partem corporis & vultum sæpe dicti defuncti discoopertum, sanum & integrum ac sine corruptione, sicut erat tempore quo primo fuit inhumatum, non fœdum nec evisceratum. Et hoc scit quia d. corpus tetigit & partes inferiores vidit; quod multum miratus est idem testis.

[60] Testis I etiam deponit, quod in ista ultima inhumatione dicebatur publice & communiter, [Sarcophagus lapideus] quod tumulus lapideus, in quo corpus d. defuncti nunc requiescit, miraculose inventus est & ad d. conventum delatus. Quia cum sciscitaretur a Fratribus & adstantibus de tumulo lapideo ad d. corpus inhumandum inveniendo; dictum fuit ab aliquibus, quod in quodam quadrivio parochiæ de Ballam, distantis a d. conventus d tribus milliaribus vel circa, erat quidam grossus & gravis lapis, ad modum tumuli insculptus, & quod bonum esset illum adducere: quod voto adstantium placuit, & dictus lapis fuit adductus faciliter: qui ut communiter ferebatur, per antea moveri non poterat, [qui diu antea moveri nequiverat,] nec motus fuerat etiam a pluribus.

[61] Testis autem VII deponit, quod ivit ad d. lapidem vehendum, missus per quemdam de Beau-regard, domesticum D. Comitissæ Engolismensis, quodque comperit d. lapidem in itinere publico: quem ipse, associatus quatuor aliis hominibus, in suam quadrigam onustavit, illumque cum quinque suis equis ad Conventum Minimorum cum facili accessu vexit. Deponit insuper, quod eo tempore quo suam quadrigam ejusmodi lapide onustavit, supervenerunt aliqui parochiani d. loci, quos non cognoscit; asserentes ipsi testi & aliis secum adstantibus, quod alias dici audiverant ab antiquis illius loci, [licet 18 juga boum applicarentur,] quod fuerant applicata decem & octo juga boum, provehendo d. lapide ad locum Commendatariæ S. Ioannis illic prope existentis; quem tamen conducere non potuerant. Interrogatus de qualitate & quantitate d. lapidis, dicit quod erat incisus & curvatus ad modum tumuli, & longus valde: in modum quod ipse, qui est magnæ staturæ, se in illo incubuit; nec per alteram extremitatem sui corporis, priorem aut posteriorem ejus partem tangere potuit. [a 5 equis facillime adducitur.] Similia deposuit testis VIII Carolus Chepault, eodem profectus, tamquam servitor in comitiva nunc defuncti Ioannis Beaumont quadrigatoris: quodque lapidem invenerint juxta unam crucem in itinere publico: socios autem in hoc opere quatuor nominat, Franciscum Laurens, Laurentium Beaumont, Yvonetum cujus nomen ignorat, & Ioannem Thoreau. Denique quod illi qui per octodecim juga boum tentarunt ad Præceptoriam S. Ioannis d. lapidem vehere, non nisi parvo spatio vehere eum potuerunt: quare per duo juga boum eum remiserant ad locum, ubi d. deponentes eum invenerunt.

[62] [interim accedunt plurimi ad devote inspiciendum corpus,] Martinus Moreau testis XL deponit se vidisse Fr. Franciscum mortuum (videlicet die Veneris sancta ultimo lapsa fuerunt sex vel septem anni) & judicio deponentis erat tunc similis sibi ipsi viventi, demptis oculis, quos clausos habebat. In cujus exequiis erat maxima populi affluentia, etiam usque ad sex millium personarum vel circa. Quem etiam defunctum octo diebus elapsis e post ejus obitum, denuo vidit & manibus palpavit, nec aliquid fœtoris in ejus corpore percepit: ad ipsumque videndum conduxit Illustrissimam Principissam, D. Ludovicam de Borbonio cum ejus societate. Quæ etiam, vidente ipso deponente, manum d. defuncti palpavit. Postmodum ipse testis & Principissa cum sua comitiva læti de aspectu tanti viri recesserunt. [in quo nulla mortis signa erant.] Sic & testis XIV Ioanna deponit, quod octo diebus post obitum d. defuncti elapsis, ipsa testis vidit corpus illius discoopertum, manusque & pedes illius humiliter deosculata fuit, ipsumque deosculando reperit non fœtidum, imo tamquam tepidum, adeoque integrum & formosum ac si adhuc vixisset.

[63] [Ex equo lapsa graviterque collisa,] Ioanna Beauvalet testis XXIV deponit, quod die Sabbati in Parasceve vel die immediate sequenti obitum d. defuncti, cum rediret ex villa Ambasiæ, & esset prope locum vulgariter dictum l'Assault, distantem a civitate Turonensi sex leucis; equus qui illam portabat prostratus fuit in terram; unde ipsa deponens cecidit super quemdam grossum & durum lapidem, in modum quod ex concussione pectoris sui contra d. lapidem gravem perpessa fuit dolorem; adeo quod d. suum equum postmodum ascendere nequivit, quinimo compulsa fuit ad hanc villam Turonensem per aquam accedere. Ipsaque Turonis appulsa, ibidem stetit in magno dolore, usque ad diem lunæ in festis Paschæ proxime sequentem. [quæ fuerat Turones curanda advecta,] Qua quidem die se conduci fecit ad quamdam mulierem, la Bonne communiter appellatam, commorantem prope Prioratum conventualem S. Ioannis de Gressio Ordinis S. Augustini, distantem a civitate Turonensi tribus leucis vel circa: ubi d. la Bonne, quæ hominum membris confractis auxiliante Domine medelam ferre consueverat, d. deponentis pectus visitavit, &, ut melius potuit, reconsolidavit. Et hoc facto rediit in domum suam Turonis: & die Jovis immediate sequenti f advisata fuit per quosdam ex suis liberis, [qua die corpus denuo clausum erat,] quod illa die d. Fr. Franciscus de Paula in tumulo suo recludi debebat. Quapropter inductione sui quondam mariti & liberorum suorum, qui illam super hoc instigabant, plurimum adhuc dolorem in pectore suo patiens, in modum quod vix, etiam mediante auxilio duorum hominum, mulam suam ascendere poterat, locum d. defuncti visendi gratia adivit: ubi invenit corpus in tumulo jam sera clausum. Deponit insuper, quod ad instantiam & preces suas, [ipsum sibi ostendi obtinuit, & sanata est,] Fratres d. Conventus ipsum tumulum aperuerunt; & eamdem, eumdem adhuc dolorem in pectore patientem, in illum dimiserunt: ubi vidit tunc vultum sæpe d. defuncti discoopertum, & adhuc ita imo magis tepidum ac coloratum, corpusque ejus ita molle, sicut erat in vita sua. Deponit insuper quod tunc se Deo & precibus ipsius defuncti, si apud Deum valere possent, commendavit pro concussione d. sui stomachi. Et oratione sua completa, ac postquam egressa fuit dictum prȩfati defuncti tumulum; ipsa sola, quæ etiam cum auxilio duorum hominum vix mulam suam antea ascendere poterat, facillime eamdem suam mulam a quodam monticulo sola adscendit, & ex tunc reddita fuit sanitati, nec exinde dolorem passa fuit in stomacho.

[64] [mater cujus filia privata erat, oculo] Catharina, uxor Guillelmi de Loyon, testis XXVI deponit, quod (sunt novem anni & ultra) ipsa peperit Joannam filiam; cui, in ætate trium aut quatuor annorum, supervenit in oculo sinistro gravis morbus cum inflatura, reddens vultum ipsius Ioannæ deformem: pro quo morbo curando visitata fuit ipsa a medicis & chirurgicis aliisque pluribus personis. Tandem inflatura d. oculi depressa seu evacuata, idem oculus deformis & plurimum dilatatus remansit, ac lumine privatus extitit: & sic remansit eadem Joanna, in infirmitate d. oculi sui, spatio septem mensium vel circa. Quo tempore durante, non potuit a quoquam chirurgica arte nec alias luminis claritatem recuperare. Adveniente autem eodem anno obitu d. defuncti in hebdomada sancta, audivit ipsa deponens, quod d. defunctus inhumari debebat in feriis Paschatis tunc proxime futuri. [audiens. Sāctum quoque ex oculo laborasse,] Ob quod ex devotione conventum Minimorum prope hanc civitatem accessit; & ibi a quodam Fratre ejusdem Ordinis, vitam d. defuncti tunc prædicante, audivit, quod ipse defunctus monoculus natus fuerat, & quod miraculose alterum oculum receperat. Tunc ipsa deponens se Dei auxilio & ipsius defuncti commendavit, sibique benigne supplicavit, quatenus, si locum in cælis obtineret & prodessent suæ preces, dignaretur oculo ipsius Joannæ filiæ suæ sanitatem a Domino impetrare. Regressaque domum, votum cereum, sub forma oculi d. Joannæ, fieri procuravit: quod postmodum ad d. conventum una cum filia sua deportari fecit. [fiduciam concipit & voto potitur.] Et quia tunc temporis, corpus ipsius defuncti in alio sarcophago lapideo transferebatur, supplicavit & obtinuit, ut oculus d. Joanne corpus defuncti tangeret. Exindeque & ante tres aut quatuor dies d. Joanna jam d. oculo sinistro videre cœpit sufficienter. Quam quidem Ioannam vidimus & oculis conspeximus.

ANNOTATA.

a Qui hic dicitur annus 1506, annum a Paschate secundum Francorum morem auspicantibus; nobis a Ianuario exordientibus esset, annus 1507, quando Pascha concurrit cum 4 Aprilis.

b Idem mos etiam in Ordine Franciscano servatur; & ab hoc eum assumpsisse Sanctus videtur: apte autem exhibet pœnitentem, velut applicato ad collum laqueo sistentem sese sententiæ, quam se commeruisse fatetur, excipiendæ.

c Moule Francis, Teutonibus Mol, proprie significat matricem, cui cera, argilla, vel etiam metallicæ species quævis infunditur, ut ad duritiem consistentiamve naturalem rediens, figuram formæ cavæ exprimat in convexo. Sic autem alicujus vultui gypsum inducere, in qua deinde formentur imagines vultum ipsum expressuræ, proprie esset Molare: sed hic significatur idea, quam subitaneo conatu sibi fingunt pictores in charta vel aliter, ipsam postea laboriosius deducturi in opus.

d Testis 7 & 8, expresse unam leucam signando, cavent, ne tria milliaria hic more Gallico intelligantur spatium trium horarum.

e Tota scilicet hebdomade Paschali (quæ hic dicitur octiduum a morte) & secunda hebdomade, sive secundo post mortem octiduo adhuc currente.

f Advisare, compositum ex præpositione Latina ad & Teutonico Wysen monstrare: Francis, avifer:

PARS IV.
Gratiæ & beneficia ad defuncti invocationem impetrata.

[65] [Ad invocationem S. Francisci incendium extinguitur:] Emericus Bernardeau testis VI deponit, audivisse dici, quod post obitum Fr. Francisci ignis accensus erat in domo quadam hujus diœcesis Turonensis: & Domina illius domus hoc perpendens, commendavit se precibus d. defuncti: & illico cessavit ignis periculum. Nescit tamen nomen nec cognomen d. mulieris, nec locum ubi sita est eadem domus. Catharina Bergerelle testis X deponit, quod post ejusdem defuncti obitum supervenit eidem deponenti quædam ægritudo, in altera suarum genarum; quæ inflata & dura superabat in grossitudine alteram; ob quod ne ab hominibus videretur, ipsa eamdem genam quodam panno a sattini nigri cooperiebat. Pro cujus quidem genæ sanitate recuperanda, [inflata turpiter gena,] illam chirurgicis & medicis pluries ostendit: nullum tamen remedium ab illis habere potuit, sed per sex annos vel circa permansit cum eadem inflatura, quam tamen absque gravi dolore portabat. Peregrinationes etiam in quibusdam locis, videlicet ad gloriosissimam Virginem Mariam de Clery, & apud b Belgenciam pro febre quartana, quam spatio tredecim mensium sustinuerat, fecit: non tamen eo animo, ut sanitatem d. genæ recuperaret, sed ut referret gratias pro recuperata sanitate d. febris quartanæ. [quæ toto sexennio curari nequiverat,] Ipsa autem domum deducta, videns inflaturam suæ genæ minime diminutam, sese precibus defuncti Fratris Francisci de Paula devote commendavit, illi benigne supplicans, quatenus si potestatem aliquam erga Deum haberet, quoquomodo illius inflaturæ commutationem, simulque sanitatem cujusdam guttæ, quam in altero genu graviter patiebatur, impetraret a Domino. Et ipsa deponens in statu tali existens, ad sepulturam d. defuncti se transtulit. Tandem, intra sex dies sequentes, gena multo plus inflari cœpit, ita ut videretur esse ignea & rubinolenta cum maximo dolore: [vota ad sepulcrum facto sanatur.] nec sciebant medici aut chirurgici quidnam esset, aut quam applicationem illi facere possent. Quibus inter se altercantibus ipsa gena ante quatuor dies sequentes, per os & ad intra, superflua ejicere cœpit, & tandem sana effecta est: quod quia credidit precibus ipsius defuncti obtinuisse, votum cereum ipsius suæ genæ d. defuncti sepulturæ, cum figura alterius genu, Deo gratias reddens, deputavit.

[66] Maria uxor Rudolphi Valee, testis XI deponit, quod (sunt sex anni vel circa) ipsa existente gravida, [item uteri incurabilis oppressio,] supervenit sibi quædam ventris oppressio, multum vehemens: in modum quod sæpissime opprimebatur, tam dire quod videbatur infantem emittere: & tempore ejusdem ægritudinis per secessum sanguinem emittebat. In qua quidem ægritudine permansit, non tamen continue, spatio quatuor annorum vel circa, nec a medicis aut chirurgicis sanitatem recuperare potuit, licet fuerit ab ipsis sæpissime visitata. Tandem commendavit se Deo & precibus d. defuncti in ecclesia conventus; eique preces, tam Missam celebrari faciendo quam devotionem novem dies continuando, fecit. Quibus orationibus factis & continuatis, non longe a dicto tempore, per Dei gratiam, &, ut credit, precibus d. defuncti, a d. morbo, quo tanto tempore detenta fuerat, sanitatem recuperavit.

[67] Insuper deponit, quod (est annus vel circiter) quidam ejusdem deponentis infantulus, [febris continua trium dierum,] duorum annorum, gravi febri & continua premebatur, in modum quod videbatur in extremis laborare, & in tali infirmitate stetit per tres dies, taliter quod de ejus salute a nullo sperabatur. Tunc ipsa deponens ejus mater, Deo Sanctisque Martino, Claudio, & aliis quamplurimis Sanctis, precibusque d. Francisci, humiliter & devote d. filium suum commendavit, votoque vovit, si placeret Deo illi sanitatem restituere, imaginem infantis ceream ad sepulcrum d. defuncti adferret: & paulo post d. infantulus sanitatem recuperavit, & adhuc vivit de præsenti. Insuper deponit a sex annis circiter suum maritum pleuriti laborasse, [pleuritis cum surditate,] auditumque aurium plurimum impeditum fuisse: quod videns ipsa, illum Deo & pluribus d. defuncti commendavit: Et tandem ipse maritus sanitatem a d. morbo & aurium obturatione recuperavit: subjungendo quod in suis necessitatibus, ubi se devote Deo & precibus d. defuncti commendavit, quod petiit, obtinuit

[68] [gravis & diuturnus languor;] Renata, uxor Petri Courselles, testis XVI dicit, quod in festo omnium Sanctorum novissime elapso, citra vel circa illud festum, incepit ægrotare, & ab eo tempore languescere usque ad festum Translationis Beatissimi Martini, quod celebratum extitit die lunæ, quarta præsentis mensis Julii: qua die talis infirmitas augmentari cœpit, in modum quod d. deponens suis naturalibus potentiis erat multum debilitata & destituta, adeo quod ope aut arte medicorum non poterat sanitatem recuperare. Quod videns ipsa, die sabbati sequentis, de Dei auxilio confidens, se Deo & precibus d. defuncti (si locum obtineret, ubi sibi possint preces ejus auxilium ferre) commendavit: & ex tunc ad conventum Minimorum transmisit, Missamque in honorem Trinitatis ibidem celebrari & precibus Fr. Minimorum se commendari fecit: & prout a d. defuncto didicerat, orationem Dominicam cum salutatione Angelica trina vice nec non symbolum Apostolorum, per quemdam ejus filium ætatis quindecim annorum, quem ad hoc ad d. conventum transmiserat, recitari fecit. Eadem die sabbati cœpit superflua corporis evacuare & per secessum emittere, meliusque quam prius se habere: in modum quod die Dominica sequente a lecto surrexit, & cum aliis sedendo ad mensam cœnam sumpsit, & exinde ac modo sanam se esse dicit: & credit hoc precibus d, defuncti impetrasse.

[69] [infirmitas in genu] Joanna Hameline testis XVIII, deponit audivisse dici, quod Deus precibus d. defuncti plura miracula fecit: alias nescit. Nisi quod circa festum B. Catharinæ ultimo elapsum, ipsa detenta fuit gravi infirmitate, quam patiebatur in dextro genu suo, qua detenta fuerat antea, spatio duorum annorum vel circa: eratque nonnumquam ita propter hoc perplexa & debilitata, quod aliquando non poterat se sustinere, & præsertim quadam die sero, circa prædictum festum B. Catharinæ, super modum attenuata, ac quasi ob hoc in extasi constituta; reduxit ad memoriam qualiter pluribus succursum fuerat a Domino precibus d. defuncti, misitque quæsitum novem candelas ceræ, & unam grossiorem in quadam sua fenestra existentem, per quamdam Dionysiam Gerardi: & dedit illi in mandatis, quatenus in crastino conventum Minimorum de Plessiaco adiret, [post novenam fieri mandatam;] & illuc appulsa rogaret quemdam Fr. Albinum, d. conventus Religiosum, quatenus d. deponentem Deo & precibus d. defuncti per novem dies commendaret, offerretque qualibet earumdem novem dierum unam ex d. candelis, & dictis novem diebus elapsis celebrari faceret unam Missam in honorem Dei. Et illico, postquam testis deponens præcepit d. Dionysiæ, quatenus die sequenti mane d. conventum haberet adire pro præmissis, deponens sanitatem recuperavit, & exinde d. infirmitate detenta non fuit, nisi nimio ejus labore id supervenit. Dicta autem Dionysia postmodum retulit, se in crastino ivisse, & præmissa sibi injuncta fecisse.

[70] Maria, vidua Andreæ Ligier, testis XX deponit, quod post obitum d. defuncti (sunt quinque anni vel circa) gravissimum morbum in altera suarum mammarum passa fuit, [mamilla fistulosa,] & illo detenta spatio tredecim mensium, in modum quod medici & etiam chirurgici nesciebant quod remedium illi morbo afferre. Quod videns d. deponens, facto voto locum & conventum d. defuncti singulis tredecim dierum adivit; seque Deo & precibus d. defuncti, pro sanitate suæ mammæ, devote commendavit; & intra d. tredecim dies vel circa medium illorum, & ante finem completionis d. voti, d. mamma illa incepit sanari; prout tempore completionis ejusdem mammæ observatum fuit: & sic testis deponens integraliter sanitati restituta est, adeo quod nullum dolorem in d. sua mamma deinde sensit.

[71] [apostema in femore,] Deponit etiam, quod a festo Paschæ ultimo elapso citra, quoddam apostema habuit in altero suorum femorum, quod a chirurgicis catharrus dicebatur, ex eo quod d. deponens de suo femore juvare se non poterat: & ob hoc dicebant d. chirurgici, quod nisi ipsam juvaret Altissimus, perclusa quoad d. femur suum remaneret. Quod videns ipsa se Deo & precibus d. defuncti commendavit, unamque Missam misit & fecit propter hoc dici in capella, in qua inhumatus fuit idem defunctus. Et illa die, qua dicta fuit præfata Missa in honorem Dei, testis deponens, quæ antea non poterat se sustinere, incepit ambulare: & deinde tractu temporis totalem recepit d. sui femoris sanitatem.

[72] Gervasota, vidua Joannis Lopin, testis XXII deponit, quod (tres sunt anni) supervenit duobus liberis unius ex liberis suis quidam morbus in gutture, [morbus in gutture,] in modum quod vix poterat, spiritum emittere seu retrahere: & quia alias viderat aliquos qui tali morbo preoccupati decesserant, idcirco timens de simili periculo, commendavit d. nepotes suos Deo & precibus d. defuncti, & statim convalescere inceperunt. Deponit insuper, quod honorabilis vir M. Joannes Lopin, in legibus Licentiatus, ejusdem deponentis filius, a d. tempore trium annorum citra, [tumor colli & genæ,] quemdam morbum seu inflaturam in collo & altera suarum genarum passus fuit, spatio quindecim mensium vel circa. Quod videns testis deponens, commendavit ipsū Deo & B. B. Cosmæ & Damiano, & similiter precibus d. defuncti, promisitque ob hoc offerre Deo & dictis Sanctis in ecclesia S. Cosmæ candelam ceræ, secundum longitudinem & grossitudinem d. Joannis & unum votum de cera factum ad similitudinem dicti Lopin, in conventu Fratrum Minimorum, ipsumque Lopin secum ducere, cum a d. morbo sanaretur. Et post votum sic emissum, idem Lopin sanitatem recuperavit; ob hocque deportari fecit testis loquens ad ecclesiam SS. Cosmæ & Damiani candelam d. longitudinis & grossitudinis, & similiter ad conventum Fratrum Minimorum votum cereum, prout promiserat, ad similitudinem ipsius Joannis, videlicet a capite inclusive usque ad brachia exclusive.

[73] [infirmitas stomachi,] Petronilla, uxor Joannis Claneau, testis XXIII deponit, quod paulo post obitum d. defuncti, sibi supervenit in stomacho quædam infirmitas seu inflatura, quam rheuma frigidum vocabat Stephanus Rabblatie chirurgicus: qui dixit tunc d. deponenti, quod sua scientia nunquam ab illa infirmitate sanaretur. Et nihilominus ipsa hoc videns, habuit super hoc consilium & regimen cujusdam Magistri Joannis Maillaise, Serenissimæ D. N. Reginæ chirurgici, qui d. morbo apposuit quoddam emplastrum. Et infra paucos dies eadem infirmitas d. deponentem reassumpsit, & in eodem loco rediit. Quod videns, emplastrum prædictum eidem, ut alias, applicavit, & nihilominus Domino & precibus d. defuncti prædictam infirmitatem commendavit. Et ex illa hora incepit sanitatem recipere, & sex hebdomadis vel circa omnimode convaluit, & credit hoc precibus d. defuncti impetrasse.

[74] [gravis mœror,] Guillelma Binet, testis XXV, deponit, quod (sunt nunc duo anni vel circa) ipsa deponens quodam gravi tædio depressa, & de eo multum perplexa, accessit ad fratrem suum Fr. Franciscum Binet, Ordinis Minimorum tunc Generalem, in conventu prope Turones existentem; ab eo petens & requirens tanti tædii consolationem. Qui quidem sibi consilium præbuit, quod humiliter & devote se precibus defuncti Fr. Francisci commendaret, & a d. suo tædio Deo dante liberaretur. Quod illa, ut melius potuit, fecit; & ante finem mensis sequentis, quod petebat, obtinuit. Inquisita de tali tædio, respondit non esse opus illud narrare, sed sibi valde magnum fuisse asseruit.

[75] Joanna Bernier, testis XXVIII, super miraculis interrogata deponit, quod pluries tam viri quam feminæ, in certis & diversis necessitatibus constituti, se Deo precibus d. defuncti commendarunt & bene se habuerunt. Et similiter ipsa deponens alias fuit certis de causis tædio affecta, pro quibus se Domino & precibus d. defuncti commendavit & ab eodem tædio liberata fuit. [molestus catarrhus,] Et presertim deponit, quod a tempore obitus d. defuncti, & sunt quinque anni vel circa, ipsa deponens fuit quodam catharro detenta, & multum oppressa; quodque pro sanitate recuperanda fecit sibi plura medicamenta applicari, quæ ipsam parum juverunt, ut credit. Imo quia se Domino & precibus d. defuncti commendavit, & paulo post sanitatem recuperavit; credit quod hoc impetravit a Deo, precibus d. defuncti, & non alias.

[76] Deponit ulterius, quod (fuit annus circa festum nativitatis B. Ioannis Baptistæ ultimo fluxum) ipsa deponens existens in villa de Rupella, [dira epilepsis,] Xantonensis diœcesis, in domo videlicet cujusdam suæ familiaris amicæ, nuncupatæ Guillemettæ Picorre, tunc gravi morbo, videlicet epileptico seu caduco, detentæ, in quo steterat spatio trium hebdomadarum, & quo fuit, maxime duobus diebus, plurimum cruciata, in modum quod nigra supra modum & tamquam mente capta sæpius videbatur, fuitque spatio duarum horarum quod loqui non potuit. Hoc videns testis deponens, & quod medicamenta, quæ eidem Guillemettȩ applicabantur, nihil proficiebant; dixit matri ejusdem Guillemettæ, quod eam devoveret Deo & precibus d. defuncti, quem dicebat d. deponens esse inhumatum in conventu Fratrum Minorum prope Plessiacum-Parci; & quod, si hoc facere vellet, fiduciam habebat in Domino & precibus ejusdem defuncti, quod ipsa Guillemetta sanitati restitueretur. Quod cum mater d. Guillemettæ fecisset, ægra ante eventum trium horarum, tunc immediate sequentium, sana incepit fieri.

[77] [infirmitas stomachi;] Testis XXXI deponit, quod a sex annis vel circa detentus fuit, etiam per spatium trium aut quatuor annorum, quadam infirmitate stomachi, nec poterat a quoquam sublevari: quod videns ipse, a sua uxore inductus, se Domino & precibus d. defuncti commendavit; vovitque si sanitatem recuperaret, votum cereum in formam stomachi ad ejus sepulcrum deferre; & paucis diebus elapsis, Deo opitulante & precibus d. defuncti, ut credit, sanitatem recuperavit: ob quod, votum cereum ad sepulcrum ejusdem defuncti, gratias Deo referens, deportavit, ab indeque bene se habuit & habet.

[78] [infans moribundus,] Testis XXXII Petrus Courvoisier deponit, quod (sunt duo anni cum dimidio) Robertus filius deponentis, tunc ætatis duorum annorum cum dimidio, detinebatur gravi infirmitate, nec de ejus salute sperabatur, & nihilominus ipsum domi reliquit, & ad conventum Minimorum pro tondendis barbis Fratrum accessit, desperans d. suum infantem in regressu vivum reperire. In quo quidem conventu ipse testis ob hoc tristis & dolens, a septima hora de mane usque ad horam quartam post meridiem, pro ejusmodi barbis tondendis, permansit. Et tunc, quia unus Fratrum ipsum deponentem ita tristem vidit, interrogavit eum de causa tristitiæ illius: cui deponens filii ægritudinem exposuit. Tunc Frater ille deponentem exhortatus fuit, quatenus d. filium suum Domino & precibus d. defuncti commendaret, Qui deponens tali tristitia detentus, eumdem Fratrem, nomine Yvonem, cujus cognomen ignorat, supplicavit quatenus preces & vota pro salute filii sui Domino & d. defuncto porrigeret: quod fecit idem Fr. Yvo, & pariter deponens easdem preces refricavit. Et tunc d. Fr. Yvo eidem deponenti dixit, quod si ejus filius melius convalesceret, ejus sudarium cum oblatione ceræ longitudinis d. infantis ad sepulcrum d. defuncti deferret. Et eadem die sero deponens ad domum rediit, infantemque suum paululum convalescentem reperit: & exinde ante paucos dies d. infans sanus effectus est. Ob quod d. deponens, gratias Deo reddens, quæ voverat ipsumque infantem ad sepulcrum d. defuncti deportari fecit.

[79] [molesta febris,] Testis XXXIX, Patricius Binet deponit, quod a tempore obitus d. defuncti, existens Nannetis, pro collocari & ordinari faciendo sepulturam defunctorum Ducis & Ducissæ Britanniæ, inter loquendum de d. Fr. Francisco de Paula, audivit a quodam nuncupato Petro, servitore Generalis Britanniæ, cujus cognomen ignorat, quod ipse Petrus quodam tempore fuerat detentus gravi infirmitate febrium, seque commendaverat Domino & preibus d. defuncti, & inde bene se habuerat, nec a modo tali infirmitate fuit detentus.

[80] [diuturna amentia,] Fr. Stephanus Iolys, testis XLII deponit, quod (sunt quinque anni vel circa) ad conventum Minimorum castri Heraldi (in quo morabatur d. deponens, tamquam Vicarius ejusdem conventus) accessit quidam nuncupatus Georgius, de loco de Cove Pictaviensis diœcesis, ut dicebat, oriundus: & d. deponenti exposuit, quod fuerat per spatium unius anni vel circa sensu hebetatus, & huc atque illuc vagabundus; aliquando ligatur & aliquando non, quia ligamina quibus detinebatur frangebat. Et ipso in tali dementia constituto, audivit (ut credebat) vocem dicentem sibi, verbis Gallicis in Latinum translatis, Commenda te S. Francisco de Turonis, & sanaberis. Tandem discedente quodammodo tali dementia, se precibus defuncti Fr. Francisci commendavit, & exinde sanus factus est. Ob quod accedebat, prout exposuit d. deponenti, ad sepulcrum d. Fratris Francisci, ut gratias Deo & ipsi defuncto referret: rogavitque tunc d. deponentem quatenus suffragium Salve-regina in conventu castri Heraldi, gratias de tanto beneficio agendo, decantari faceret.

[82] [infans morti propinquus,] Ludovica Poupillart, testis IV deponit, quod (sunt tres anni vel circa) quidam deponentis infans fuit gravi infirmitate detentus, spatio quinque dierum, in modum quod requiescere nec lactare poterat, & sperabatur plus de morte quam de vita ipsius. Quod videns testis deponens, se inclinavit versus conventum d. defuncti, & genibus flexis ipsum defunctum deprecata fuit, quatenus, si ejus preces apud Dominum valerent, dignaretur ipsum orare pro sanitate d. infantis: quod fuit certa die, circa horam nonam de sero, & illico oratione d. deponentis completa, d. infans convalescere incepit; in modum quod usque ad horam secundam, post mediam noctem immediate sequentem, dormivit; & exinde fuit sanitati restitutus. Hoc scit, quia statim post d. orationem completam, cum jam dormiret d. infans, timens ne mortuus esset (propterea quod eum non audiebat, prout consueverat, conquerentem) quid faceret aspexit; & tunc percepit quod dormiebat: & credit d. deponens hoc a Domino precibus d. defuncti impetrasse.

[82] [& debilitas stomachi,] Maria uxor, Pasquerii Bouilliau, testis LVI deponit, quod (tres sunt anni) maritus suus fuit gravi stomachi infirmitate detentus, in modum quod timebat mortem ei ex d. infirmitate evenire. Quod videns, maritum suum solicitavit de se Deo & precibus d. defuncti commendando, & quod se bene haberet. Quod libenter fecit maritus deponentis: fecitque ob hoc fieri testis loquens unum votum ceræ, ponderis dimidiæ libræ, ad similitudinem unius stomachi: quod ad conventum, in quo inhumatum est corpus d. defuncti, Domino offerendum postmodum detulit, & juxta sepulcrum illius illud obtulit. Et exinde maritus suus infirmitatem in d. suo stomacho passus non fuit; & credit a Domino precibus d. defuncti sanitatem impetrasse.

ANNOTATA.

a Satinum, textura holoreserici densi ac plani, nomen sortita, ut videtur ab urbe Græca, nunc Sathine, olim Athenæ, unde videtur ejus conficiendi ratio advecta; sic a Damasco, Syriæ urbe, Damascenus pannus; & aliæ texturarum species sæpe a locis, unde advectæ vel ubi inventæ, nominantur.

b Belgencia, vulgo Beaugency, quinque leucis ab Aurelianis Turonas versus. Inter hoc oppidum ipsasque Aurelianas est Cleriacus vicus, de quo videndi Annales Aurelianenses Caroli Saussaji lib. 12 num. 3

EPISTOLA
Episcopi Gratianopol. ad Leonem X.

[83] Priusquam stylum abducamus a Gallia, placet subnectere processui Turonensi narrationem miraculi in eadem Gallia facti, quo familiam Regiam potenter voluit obligare Deus, ad servi sui honorem apud Sedem Apostolicam omnibus modis promovendum. Fuit autem die XXV Martii anni MDXVII hæc epistola producta Romæ recognitaque & recepta, prout Processui ibi facto verbotenus inseritus, hoc tenore.

[84] [Occasione litterarum e Regibus datarum, scribit] Sanctissime ac Clementissime Pater, post pedum oscula beatorum. Quoniam Regiam Majestatem, Illustrissimamq; ejus consortem, devotam Francorum Reginam nec non Dominam, prædictæ utique majestatis Regiæ generosissimam genitricem, quampluresque alias devotas personas, Regia ex stirpe procreatas, Beatitudini vestræ, super B. P. Francisci de Paula devota canonizatione, in presentiarum scribere, & ad canonizationem hujusmodi non modicam devotionem gerere, indubie cognovimus: Nos ad ipsam canonizationem non minorem gerentes devotionis affectum, sanctitati vestræ præsentes litteras, ea qua decet reverentia, libenter scribi voluimus; eidem Beatitudini vestræ humiliter significantes, qualiter anno Dominicæ Incarnationis MDVII, circa finem mensis Aprilis, cum tunc sanctæ memoriæ Illustrissima Francorum Regina, moderna utique Francorum Reginæ genitrix, [quod intellecto morbo filiæ Regis Franciæ,] apud castrum & oppidum Montis-Bernardi prope Gratianopolim, moram protraheret; audito quod Generosissima ejus filia, moderna utique Francorum Regina, tunc gravis febris ægritudine detineretur, ad ipsam Clementissimam quondam in Christo benignissime consolandum nos transtulimus; suæ quondam Regiæ Majestati viscerose consulentes, quatenus predictæ ejus Clementissimæ filiæ, modernæ utique Francorum Reginæ, recuperandæ sospitatis gratia, [suaserit matri ut voveret canonizationem promovere:] B. Francisci de Paula devotis meritis & orationibus Illustrissimam ejus filiam, modernam utique Francorum Reginam Claudiam, suppliciter ac devote commendatam facere dignaretur: etiam cum voto & promissione, ut si ejusdem B. Francisci almis precibus & meritis perfectam sanitatem recuperaret Illustrissima ejus filia, ipsa dicti Beati Patris canonizationem hujusmodi nisibus & conatibus procurare conaretur. Quod utique nobis tunc ultro annuit, libentique animo vovit ac promisit eadem quondam Clementissima Francorum Regina. [quo voto facto, ægra sanata mox sit.]

[85] Paucis vero postmodum interjectis diebus, cum Regiæ quondam Majestatis nonnulli cursores, apud nominatum oppidum seu castrum, ad Illustrissimam quondam Reginam venissent, sibique præfatæ Clarissimæ ejus filiæ, modernæ utique Francorum Reginæ, sospitatem certitudinaliter nuntiassent; modico interjecto, tempore ad ipsam Generosissimam quondam Reginam in Christo visitandam & christiane consolandam, nos tunc denuo transtulimus. A qua utique tunc procul dubio accepimus, quod sua quondam Majestas Regia, nostro sub prætacto consilio, non modicam susceperat consolationem, & dictæ suæ Clarissimæ filiæ, modernæ utique Francorum Reginæ, optimam valetudinem, cursorum hujusmodi relatione, indubie susceperat.

[86] [Insuper testatur de eximia viri sanctitate] Ulterius, Beatissime Pater, pretactæ Sanctitati vestræ similiter significatum esse cupimus, nos alias a d. B. P. Francisco nonnulla adeo secreta audivisse & accepisse, quod nullus præter Deum & me, nisi ex divina revelatione, illa quovis modo scire potuisset. Testamur insuper eidem Beatitudini vestræ, Sanctissime Pater, quod dum in Galliis quondam degeret prætactus B. Pater Franciscus, ipse summa religione summaque virtute plenus extitit, sacellaque & cœnobia quam plurima devote ædificavit, & ibidem religiose sancteque vixit. Novimus etiam candidissimos ejus mores, integerrimamque ejus vitam, sæpius recocto auro puriorem; quibus utique mortales ceteros, [& miraculis,] uno omnium consensu, anteibat: ita ut etiam ipso adhuc quondam vivente, ipse jam pro Sancto a pluribus haberetur, ac eum venerarentur; ex nonnullisque candelis, ab ipso tunc benedictis, innumerabilia miracula fieri conspicerentur.

[87] Quæ utique singula, Pater Sanctissime & Colendissime, ad juvandum d. canonizationis effectum, quem utique pro viribus sortiri affectamus ac supplicamus, nostri sub sigilli attestatione libentissime scribere voluimus Sanctitati vestræ; quam, ad contundendam immanium Christi hostium ferociam, & ad fidei orthodoxæ propagationem, semper felicem semperq; incolumem optamus Datum Gratianopoli, 1 mensis Junii, MDXVI. Sanctitatis vestræ devotissimus servus,

✠ Laurentius Episcopus Gratianopolitanorum. Regiarum litterarum, quarum hic fit mentio, aliquas proferemus inferius; nunc ut appareat, quo jure hic, atque deinceps in sequentibus proceßibus, Franciscus de Paula cum Beati titulo nominetur, ipsum breve Pontificium lege, ex Probationibus historicis, a fr. Hilarione de Costa adductis, pag. 461 acceptum, eoque datum tempore, quo formandis proceßibus supra probatis Turonibus & Consentiæ intendebatur.

BULLA BEATIFICATIONIS.

EX MS.

[88] Leo Episcopus, Servus, servorum Dei, ad perpetuam rei memoriam. [Decernit Pontifex B. Francisco,] Illius qui semper in Sanctis suis mirabilis est vices, licet immerito, gerentes in terris, piis fidelium, præsertim religiosarum personarum votis (quæ ad Dei laudem & gloriam & Sanctorum venerationem, fideliumque animarum salutem cedere dignoscuntur) libenter annuimus, &, prout expedire in Domino conspicimus, favoribus prosequimur opportunis.

[89] [qui propter eximiam Sanctitatem a Lud. XI expetitus,] Sane pro parte dilecti filii Germani Lionet, Ordinis Fratrum Minimorum generalis Correctoris, nobis nuper exhibita petitio continebat, quod cum alias Clarissimæ memoriæ Ludovicus Francorum Rex summopere desideraret, coram videre quondam Franciscum de Paula, in quodam eremitorio districtus Paulæ regni Neapolitani tunc solitariam vitam ducentem, propter ipsius Francisci odorem bonæ famæ & vitæ sanctimoniam; a felicis recordationis Sixto Papa IV prædecessore nostro sibi mandari obtinuit, ut idem Franciscus de regno Neapolitano hujusmodi ad regnum Franciæ se conferret, [multa cœnobia condidit,] & ipsius Regis conspectui se præsentaret. Qui adeo eidem Regi & omnibus regnicolis gratus & acceptus fuit, quod in diversis civitatibus & locis, tam Galliæ quam Neapolitani ac Siciliæ & Hispaniæ regnorum ac Germaniæ, diversæ domus pro Fratribus, vitam quam ipse Franciscus elegerat ducere volentibus, a Christi fidelibus constructæ & ædificatæ fuerunt.

[90] Ipseque Franciscus Ordinem ipsum, qui arctior & strictior ceteris omnibus existit, [Ordinem strictissimum instituit,] quem utique Minimorum appellavit, sub certo vivendi modo instituit, illumque per piæ memoriæ Alexandrum VI, & deinde Julium II, post Sixtum IV & Innocentium VIII, etiam Romanos Pontifices, predecessores nostros, approbari ac confirmari obtinuit. Ac dum in humanis degit, & dum suo Creatori spiritum reddidit, ac etiam vita functus, plurimis claruit miraculis: adeo ut propterea magna Christi fidelium multitudo, [& miraculis claret;] quæ ad domum Iesu-Maria Turonensem d. Ordinis, in qua ejus corpus requiescit, confluit; cum ejusdem Francisci intercessione, preces, quas ad Deum effundunt, exaudiri firmiter credant, ipsumque pro Beato teneant ac venerentur.

[91] [festum & officium,] Et quia in Sanctorum catalogo annumeratus non est, tam prædictus Germanus quam alii d. Ordinis Fratres summopere cupiunt eis concedi, ut liceat eis singulis annis, die II mensis Aprilis (nisi occurrat Major-hebdomada vel Octava Paschæ; & tunc in II feria post d. Octavam) festum & Officium ejusdem Francisci de uno Confessore, cum Oratione unius Confessoris, in domibus d. Ordinis celebrare & celebrari facere. [in Ordine dumtaxat;] Quare pro parte d. Germani Correctoris nobis fuit humiliter supplicatum, ut pro æterni Regis laude ac gloria, ac ipsius gloriosi Confessoris reverentia & honore, nec non decore Ecclesiæ ac catholicæ religionis splendore, populique devotione & salute, super iis opportune providere de benignitate Apostolica dignaremur.

[92] [sicut est Franciscani indultum pro B. Bernardino de Monte-feltrio.] Nos igitur, qui fideles quoslibet ad Sanctorum Dei venerationem & jugem erga eos devotionem (ut ei a quo omne datum optimum & omne domum perfectum procedit, placere studeant) prout possumus, libenter incitamus: hujusmodi supplicationibus inclinati, eisdem Fratribus, ut de cetero perpetuis futuris temporibus in eorum domibus officium in memoriam ejusdem Francisci, de uno Confessore sub nomine B. Francisci de Paula hujusmodi, annis singulis ut supra celebrare; & in eorum Missis ac Matutinis & Vesperis ejusdem Francisci commemorationem, sub nomine B. Francisci de Paula hujusmodi, recitare; ejusque imaginem depingi facere, & in ecclesiis domorum suarum (prout etiam Fratres Ordinis Minorum de familia in eorum ecclesiis imaginem fr. Bernardini de Monte-feltro, qui etiam proximis annis decessit, tenent depictam) tenere libere & licite valeant; Ordinariorum locorum & cujusvis alterius licentia super hoc minime requisita, auctoritate Apostolica, tenore præsentium, licentiam & facultatem concedimus. Non obstantibus &c … Datum Romæ apud S. Petrum, anno Incarn. Dominicæ MDXIII, Nonis Julii, Pontificatus nostri anno 1. Mortuus est B. Bernardinus de Monte Feltro XXVII Sept. MCCCCXCIV, cujus corpus extra muros urbis Papiensis venerati sumus anno MDCLXII, quando Papiam convenerant Commissarii Apostolici in ordine ad canonizationem audituri Testes.

PROCESSUS CALABRICUS

Franciscus de Paula, Fundator Ordinis Minimorum (S.)

EX MS. PROCESSU CALABR.

[1] [Alii processum in Curia vocant,] Qvartus Codex & ultimus, eorum quibus documenta ad promovendum canonizationis negotium producta continentur, a nonnullis scriptoribus citari solet sub nomine magni Processus Calabrici, hac fortaßis de causa, quod plures processus in Calabria locis diversis formatos complectatur, quamvis aliis instrumentis admixtos; & quidem sic, ut litteris quibusdam proceßibusque extra ordinem præmißis, pars dimidia libri vocari potius debeat Processus Romanus, relationem continens eorum, quæ per singulas Actiones, quibus est causa examinata Romæ, a die III Martii anni MDXVII, ad XVI Novembris anni sequentis, producta, expenso, probataque fuere; & vel ipsi relationis contextui verbotenus inseruntur, vel ut seorsim scripta allegantur: quare alii hunc librum etiam vocant Processum factum in Curia. Placet nihilominus pro iis que inde excerpta dabimus (nam Romana nihil attinet transscribere in hoc opere, cum meros juris apices contineant) prius illud nomen usurpare. Sunt autem quæ deinceps colligimus documenta apud Calabros conscripta eo tempore, quo fama minime vana percrebuerat, tandem de canonizando B. Francisco serias Romæ cogitationes suscipi, [ex quo sola domus documenta,] annis aliquot post primorum processum celebrationem elapsis, quando jam ubique & publice, velut unus e primariis Calabriæ Sanctis colebatur Franciscus, etsi cum titulo Beati dumtaxat.

[2] In his proceßibus examinati testes, simul omnes censentur CXXXI, etiam eo ad numerato, qui Ambianis auditus fuit, & cujus depositionem ante Consentinum processum dandam censuimus, qui testes quamvis nullum inter se loci aut temporis ordinem habeant, quia tamen citantur ab aliquibus eo ordine, quo in manuscripta illa plurium processuum & documentorum compilatione inveniuntur; [ad scripto testium ordine sub duplici numero.] ab aliis eo ordine, quem habent in proceßibus singulis; adscribemus & nos utrumque numerum ipsorum nominibus: ut qui ab auctoribus, eos sic vel sic citantibus, ad ipsos fontes volent recurrere, in promptu habeant quod requirunt. Quin etiam, tamquam si res una foret, sub uno Processus Calabrici titulo, singulas inquisitiones particulares, pro numero locorum, in quibus factæ sunt, in totidem dividemus capita; ijsque aggregabimus Comitum Agroteriæ & Arenarum litteras: quippe quæ etiam ipsæ vim habeant legitimæ juratæque depositionis, de pluribus & illustribus rebus, ad Francisci Paulani probandam sanctimoniam magnopere conducentibus. Ac denique subjiciemus litteras ex variis oppidis Calabriæ missas Romam super eodem negotio: nec non missas ex aula Francica, quæ primum in codice MS. locum tenebant.

CAPUT I.
Processus factus in terra Reginæ

[3] Sanctissimo ac Beatissimo Patri, D. N. Leoni Papæ X. Sanctitatis vestræ, [Reginensium epistola.] Altissime Præsul universalis Ecclesiȩ, sacris vestigiis imprimunt oscula, humiles & obedientes Sedis Apostolicæ filii, Simeon Galeota de Neapoli, Gubernator terræ Reginæ a diœcesis Besinianensis; Loysius Galeota de d. civitate, ejusdem Reginæ oppidi Prætor; una cum Magistro Jurato ac tota universitate d. terrȩ Reginæ; omni cum instantia & devotione, qua possunt, supplicantes; quatenus mirificum Franciscum de Paula, sanctitate glorificum, signis & prodigiis coruscum, adscribere dignetur Sanctitas vestra catalogo Sanctorum: quem tota Calabria Sanctum proclamat, & meritis inclytum & gloriosum cum Christo regnantem non dubitat. Cujus sanctitatis testimonium (præter illa quotidiana gratiarum munera, quæ nostrates percipiunt; præter illa quoque, quæ dudum coram Reverendo Antistite Cariatensi, nec non coram Venerabili Patre Laurentio Clavensi, Ordinis Minimorum ejusdem B. Francisci de Paula professore, nec non Legendæ majoris sæpe repetiti B. Francisci de Paula compilatore, in extensum sunt deposita) in hac præfata terra subinferuntur, sunt fideliter deposita, & veraci stylo constructa, sub die IX mensis Novembris, MDXVI. Ego Lucas de Franco de Regina, Canonicus d. terræ, fateor interfuisse in præsenti examine, & me subscripsi manu propria.

Test. 1

[4] Nobilis Philippus Camiglanus, civis terræ Reginæ, cum juramento tactis Scripturis, deposuit, qualiter ipse scit B. Franciscum de Paula ab annis XL, qui fuit, erat, & est nominatus sanctæ vitæ; & scit per famam ipsum fecisse magna miracula. [Ad sanctum confugit caper a canibus actus:] Inter cetera de piscibus mortuis, in Piscinam projectis & vivificatis, ut in processu Consentino num. 48. Item cum nonnulli venatores caprum adinvenissent, & eum cum canibus insequerentur, is vero fugeret, & intra b crita B. Francisci pro sui tutela se reciperet, & canes eum in tali loco animadvertissent; non sunt ausi ulterius ad animal capiendum progredi, quin imo retrocesserunt: quæ miracula apud Paulam oppidum facta fuere, [ad eumdem accedenti fores ultro patescunt,] jam sunt anni XL. Præterea scit, quod cum d. B. Franciscus esset in Gallia, & testis ipse illuc se contulisset; ad eum visendum alloquendumque accessit. Qui cum ante cellulam esset, invenit duos Gallos expectantes, qui non potuerant introire nec alloqui ipsum Beatum: quam primum autem ipse testis applicuit, fores patuere, absque eo quod testis quidquam B. Francisco significarit. Breviter prædixit ei omnia præterita, & quæ ventura erant, etiam magni momenti, [futura prænuntiantur] sicut in mente ipsius deponentis constituta & deliberata erant: quæ omnia, cum testis in Calabriam se recepit, evenere, secundum quod prænuntiata & prædicta fuerant…

Test. 2

[5] Ciccus Zacon dixit, quod cum ipse testis accessisset ad oppidum nuncupatum Paternum, [de imminenti periculo præmonitus] ubi B. Franciscus conventum condere faciebat, causa conveniendi d. B. Franciscum, subito maximus imber seu tempestas est exorta: & cum vellet discedere causa remeandi domum, d. B. Franciscus vetuit eum discedere, quando aliquod sinistrum astrum c ei contingeret: deinde vocavit eum intus ecclesiam, & ei benedixit, aqua sancta eum inspergendo, & eumdem cum nomine Domini Dei nostri itineri commisit, inquiens: Abi: nam bonam societatem tibi dedi. Et cum ipse testis esset apud fluvium S. Antonii, [benedictione Sancti evadit ne mergatur.] nuncupatum Septimum, quod labebatur plenis & turgidis aquis; quam primum transeundi causa eum ingressus est, vortex ingens testem ipsum circa pectus aggressus est, & ipsum una cum equo quo vehebatur traxit, subtus undas eum involuendo, adeo quod sensu amisso se submersum existimabat: deinde sensu recepto, incolumen in altera fluminis ripa, absque corporis læsione, se vidit…

Test. 3

[6] Raphuccius de Jacollo dixit & scit, quod cum pater ipsius graviter ægrotaret in manu, [Sanctus manum infirmam curat,] pro cujus curatione multas expenderat, tum in medicis tum etiam in medicamentis, pecunias; accessit ad B. Franciscum: qui docuit eum nonnullas medelas, adeo quod spatio novem dierum incolumis factus est, officio manus recuperato, qua mancus erat. De tempore: sunt anni XL paulo plus aut minus. De loco, in Paula. Et ex fama audivit, quia fecit multa miracula, maxime cum fierent lignamina pro usu loci. [& sub ruina arboris oppressum salvat.] Inter cetera cum pro d. usu incideretur pinus in vertice Montis-alti, ubi erat beatus Pater, concidit arbor super quemdam nuncupatum Dominicum Sapinum de terra Reginæ, & eum terra cooperuit. Et d. B. Franciscus dixit: Per caritatem, quia nihil ei mali fecit. Et accedens & manum porrigens, ab arbore, qua oppressus erat, subtraxit sanum & incolumem, absque aliquo nocumento, sicut vidit ipse testis. De tempore & loco ut supra.

Test. 4

[7] Mag. Antonius de Jurdano, de terra Reginæ, dixit, quod B. Franciscus semel monebat Fratres, [Turcarum adventum prophetat,] ut rogarent Deum nostrum, ne Turcæ venirent in Italiam: quos ipse B. Franciscus tunc temporis dicebat, in trimestri venturos: & sic eo elapso Hydruntum occuparunt, & magna Christianis intulerunt mala. Tunc beatus Pater in cellula se clausit orandi gratia; ubi octo dies permansit, [eorumque recessum:] numquam foras egrediens: deinde egrediens dixit: Dominus Deus noster fecit nobis gratiam, quia Turcæ victoria non potientur. Quo tempore allatum fuit nuntium, magnum Turcum d vita functum, & Turcæ pedem retulerunt. Ita ipse testis audivit a beato Patre in monasterio Paulæ, sunt anni XXX. Et plus scit, quia cum ipse testis, una cum B. Francisco, [hospites ad. ventare præsciens,] quodam die in d. loco in quodam monte laboraret, beatus Pater discessit & contulit se ad cellulam suam: & post horam applicuerunt illuc ultra centum homines Consentini & nobiles, & illic mansit usque ad noctem. Etiam alias cum esset in loco de Paterno, una cum beato Patre, quadam die circa crepusculum sive ante Ave-Maria, dixit B. Franciscus Fratribus, [jubet aquam parari:] Ponite ad calefaciendum, ut possint sibi lavare pedes Fratres venientes e Paula. Et sic paulo post applicuerunt duo Fratres de monasterio Paulæ. [dentes impacto ferre quassatos sanat,] Et plus scit, quod alias, cum scinderentur nonnulla saxa cum clavis ferreis & cuneis, ubi erant multæ gentes, & aderat quoque B. Franciscus; inter scindendum prosiliit unus cuneus in buccam cujusdam assistentis: ex quo ictu dentes vastati & diruti fuere, cum multo sanguinis profluvio. Unde beatus Pater dixit, Per caritatem, ne timeas: quando nihil est. Et sic manu ori vulnerato apposita, eodem instanti pristinæ restitutus est sanitati.

Test. 5

[8] Andreas Spinazellus dixit, quod alias, cum in loco Paternionis frangeretur quoddam saxum valde ingens, [saxum facile frangi facit:] ubi multa aderat multitudo, & saxum prædictum frangi non posset; illuc accessit beatus Pater, & saxum manu tetigit, inquiens, Vos nescitis rumpere: percutite lapidem ab hac parte, & cito frangetur. Et illico illum percussere in parte præmonstrata & tacta a beato Patre, & in primo ictu fractus fuit. Et hoc scit, quia interfuit: de Dominico Sapino deposuit ex fama idem quod supra num. 6.

Test. 6

[9] Angelus Stanellus vidit quemdam Fratrem Gregorium, [sanat hydropicum] de oppido Nibizaci, fuisse hydropicum longo tempore: & accessit ad B. Franciscum & sanatus est: qui subito induit se habitu Religionis. e Alias cum ipse testis iret ad serviendum in loco Paulæ per octo dies, [& frigoreticum:] qui erat ægrotus de malo frigido; cumque illuc accessisset, rogavit beatum Patrem, ut haberet aliquam gratiam. Et beatus Pater dixit, quod deberet servire bono & forti animo, & bonam erga Deum habere fidem: nam sanus efficeretur. [saxum ingens solus portat,] Ita fuit sanus, ac si nullam unquam habuisset ægritudinem. Insuper cum illic moraretur, vidit quatuor homines gestantes ingens saxum, ex quodam flumine labente subtus locum: & magno cum labore illud gestabant. Unde beatus Pater posuit illud super humeris suis, & sustulit illud in vertice campanilis, quod tunc ædificabatur & erat nimis altum. [nasum morbidum curat:] Et plus, scit ipse testis, quod cum quidam f Dominus, de oppido Lattarico, magnam in naso ægritudinem pateretur; accessit ad beatum Patrem, & apud eum moram traxit per aliquot dies, & inde rediit sanus. Et hoc vidit ipse testis.

Test. 7

[10] Hieronymus Longus, de terra Reginæ, dixit, quod cum alias vovisset se debere servire in loco Paulæ, [incurvas arbores rectas facit.] & illuc accessisset; B. Franciscus vocavit eum, & duxit causa concidendi certas arbores pro usu fabricæ, & dixit, Concide istas arbores. Et deponens respondit, Istæ arbores non sunt bonæ, quia valde contortæ sunt. Concidit nihilominus, & quam primum humi fuere sic concisæ, rectæ adinventæ fuerunt: quæ res magno miraculo visa fuit ipsi deponenti: sunt anni XL & plus.

Ego Accatanus de Visso, de terra Reginæ, Magister Actorum in d. terra, examinavi retro scriptos testes.

ANNOTATA.

a Regina oppidum, inter Paulam & Bisignianum, hinc 9, inde 12 p. m. distans.

b Crite Teutonibus dicitur circulus sive ambitus terrarum, an similis apud Calabros significatio obtineat, unde hic Crita dicantur ipsi fines seu termini, non divinamus.

c Disastro Italis, Francis desastre, pro grandi infortunio usurpatur.

d Fuit is Mahomet II, anno 1481 mortuus Nicomediæ 3 Maij.

e Spetiani hoc factum Isidorus lib. 2 cap. 13, & rem prolixa hypotyposi describit atque amplificat.

f MS. Quidam Dominus unus, mendose, ut remur: & ideo ex conjectura mutavimus. Quid si legatur, Quidam Dominuccius, ut sit diminutivum a Dominicus?

CAPUT II.
Processus factus apud terram Soreti.

[11] Sanctissimo ac Beatissimo Domino nostro Leoni, Sedis Apostolicæ Pontifici Maximo, [Auctoritate publica.] cum osculo pedum, Antonucius Cormatius, annualis Judex terræ a Soreti, in anno MDXVI; Dominus Soderus de eadem terra, Melitensis Canonicus, publicus ubilibet Apostolica auctoritate Notarius; & testes subscripti, ad hoc vocati specialiter & rogati. Notum facimus, fatemur atque testamur, quod anno prætitulato, die Decembris XIV, accersitis coram nobis, eximius Dominus Joannes Franciscus de Arenis, Comes Arenarum b & Stili ac Dominus S. Catharinæ, asseruit decrevisse litteras destinare ad suam Sanctitatem, rogatorias pro canonizatione B. Francisci de Paula, cum talia mereatur. Et ne ejus litteræ rogatoriæ absque fundamento procedant, sed veritate fundentur, rogavit nos Judicem & Notarium & testes prædictos, ut solenniter & fideliter deberemus depositiones infra scriptorum testium in scriptis redigere, deponentium de patratis & gestis per eumdem B. Franciscum ab eoque auditis, ut veritas elucescat, ad veritatem Christianæ fidei & religionis nostræ. Nos vero videntes, quod officium nostrum publicum petentibus non debet denegari, maxime pro his causis, examinavimus infrascriptos testes, cum juramento & servata omni debita solennitate. Qui quidem sigillatim & particulariter & eorum unusquisque deposuerunt ut infra.

1 Test. 8

[12] Magnificus Dominus Jacobus Latronus, de terra Soreti, Juris utriusque Doctor, dixit, [Frustum ex habitu Sancti,] quod sunt fere duo vel tres anni, cum transivit per d. terram quidam fr. Bernardinus Gerunda, cum quodam Fratre Sacerdote Ordinis B. Francisci de Paula, existens [etiam ipse] Frater de Ordine: qui, in præsentia d. Eximii Domini multorumque aliorum civium & nobilium, petebat eleemosynam, causa conficiendæ imaginis B. Francisci de Paula: & multi dederunt eleemosynam. [in 20 particulas divisum,] Et deinde d. Frater cepit quoddam frustum tunicæ subtilis panni albi, quod dicebat esse de eo quod B. Franciscus gerebat subtus habitum; & divisit illud in viginti partes vel circiter, ut distribuerentur personis illic præsentibus: quas viginti partes habitus seu tunicæ dedit in posse præfati Excellentis Domini Comitis de Arena: qui posuit eas subtus manum, & dividebat eas. Et cum fieret concursus tam civium quam advenarum ultra centum, distribuit d. partes tunicæ, & unusquisque habuit partem suam. Et ultimo loco, cum sibi persuaderet nullam superesse portionem, [sub manu Comitis Aren. miraculo se multiplicatum,] superfuere subtus manum d. Comitis, ultra eas quas distribuerat, partes septem: adeo quod omnes qui aderant supra modum admirati fuere, & maximam propterea cepere devotionem: & publice dicebatur, quod ex tali parte tunicæ subsecuta fuerant multa miracula.

[13] [febrim ardentissimam depellit ipsi testi,] Et ipsi testi evenit, quod æstate sequenti, de mense Julij, maxima ægritudo cum maxima febri eum habuit continue per viginti dies; adeo quod cogebatur, præ immenso calore, aspergere se nudum aqua frigida; & quod tempore viginti dierum numquam dormivit nec cibum sumpsit, aqua frigida se tantum in maxima quantitate reficiens. Unde recordatus se habere quamdam partem d. tunicæ, quam dedit ei d. Comes, quando fecit distributionem præfatam; eamdem particulam magna cum devotione gutturi suo alligavit. Unde elapsis duabus horis post, somnus eum cepit; & inter dormiendum videbatur ei se esse sub fonte de Russo, circumdatum multis Fratribus religionis B. Francisci de Paula: e quibus alter dicebat: Esto bono animo, nam cito sanaberis. Alter vero: [incunda visione recreato.] Esto fortis, nam cito duceris ad portum salvus tutusque. Omnes vero alii invicem dicebant & exhortabantur eum, quod bene se haberet. Inter ceteros unus dictorum Fratrum attulit ei quamdam c fiolam aquæ frigidæ fontis supradicti, quam ipse cum summa devotione bibit: qua epota post duarum horarum spatium expergefactus, multis sudoribus prius effusis, fere liberum se sensit. Deinde cum esuriret, & gallum gallinaceum parari faceret; supervenit de mane D. Rubinus Latroni & Notarius Nicolaus Cachimella, in domo ipsius testis, quæ est in terra Soreti Melitensis diœcesis, & narravit eis d. visionem supra dictorum Fratrum.

2 Test. 9

[14] Nobilis & egregius Pandulphus Baronus, de terra Soreti, [Similis particula] dixit, quod sunt jam anni fere tres proxime elapsi, quod ad d. terram accessit fr. Bernardinus Gerunda, & secuit frustrum tunicæ, deditque Comiti partes distribuendas ut supra, & inter ceteros testis ipse unam sortitus est portionem, quam conservabat in quadam arca de acere ligno. Anno autem proxime præterito contigit ei ut d. arcam aperiret, sustentans ejus operculum baculo quodam alto, & crasso mensura duplicis humani pollicis. Sed quia d. operculum prægrave erat & ponderosum, longitudinis octo palmorum, ponderis vero unius canthari (quia erat crassissimum ex industria cum suis d listis factum) d. baculum perfregit, & manum ejus filii, nomine Joannis Dominici, annorum quinque, casu facto conclusit. Unde ipse testis continuo invocavit nomen B. Francisci de Paula, petens ut manum filii sui sanam redderet. [manum pueri contritam sanat,] Et recordatus se habere particulam illam panni habitus B. Francisci, cœpit ipsam & posuit eam super manum brachiumque d. filii sui maxima cum devotione: quæ quidem manus fracta erat. Et statim puer sanus, amoto dolore, factus est. [& ipsi testi loquelam reddit.] Et etiam ipsi Pandulpho contigit, quod cum inflarentur gula, pectus, & facies, adeo quod non poterat loqui, nec comedere, nec bibere; petiit per signum ab uxore calamum, ut scriberet quæ vellet. Unde uxor ejus, viri mente præcognita, attulit ei illam particulam panni, per manus cujusdam e virginis, & fecit eam gulæ admoveri, dictis Pater-noster & Ave-Maria ad honorem B. Francisci: & quam primum apposita fuit gulæ, liber & immunis fuit ab omni dolore, cooperante gratia B. Francisci.

[15] [Siculum fretum Sanctus transit pedes.] Et apud maritimam terræ Royæ audivit dici, quod B. Franciscus de Paula, cum in Siciliam transfretare vellet cum duobus aliis f Fratribus, & esset apud g Catonam, rogavit quemdam nautam ut eum vehere vellet in Siciliam: & d. nauta dixisset ei, Solve mihi, monache, & ego veham te. Et d. B. Franciscus respondisset, Per caritatem, non gero mecum pecunias. Et d. nauta ad eum, Nec ego etiam habeo cymbam pro te. Et sic B. Franciscus dixit illi nautæ & illis Fratribus, qui erant cum eo; Per caritatem, parcite mihi, donec ego eo usque huc. Et sic discessit ab eis usque ad balistæ ictum, & orationem fecit & mare benedixit. Et in illo instanti aspexerunt d. B. Franciscum solum h super undas euntem: & sic per illam partem transfretavit in Siciliam.

3 Test. 10

[16] Egregius Georgius Foderus dixit eadem quæ supra, [Alia particula curat sanaticam] de multiplicatis portionibus frusti ex tunica discißi, & addidit, quod inter ceteros habuit etiam ipse testis quamdam particulam, illamque conservabat in arca cum maxima devotione. Accidit autem quod quædam neptis sua ultra tres annos fanatica seu spiritata fuerat: & ipse testis recordatus est se illam particulam habere, fecitque eam manu cujusdam virginis capi, & apponi gulæ d. neptis suæ, nomine Polyxenæ: quæ quomodo & tunc liberata fuit, & postea d. particulam sua culpa amissam miraculose recuperavit, prosequitur testis atque concludit: pro hujusmodi miraculo omnes tam mares quam feminæ castri S. Petri, stupidi & admirati remansere, & maxima ex ea re omnes gentes cepit devotio, attenta infirmitate incurabili; cujus curandæ gratia omnia prius loca devota & religiosa adierat ipsa; rem, ut gesta est, suis verbis melius expositura. Igitur

4 Test. 11, 5 Test. 12, 6 Test. 13

[17] Donna Polyxena, uxor nobilis Francisci de Caristina, dixit, [a dæmone circumsessam:] quod sunt fere tres anni proxime præterriti, quod invasit eam quædam ægritudo: videlicet umbra diabolica semper tentabat eam, ut blasphemaret, & multa alia faceret mala. Unde D. Viola, uxor Georgii Soderii, ejus amita, dixit; Filia, vis dem tibi unam particulam habitus B. Francisci de Paula, quam habeo intus arcam meam cum magna devotione. Et sic d. testis per manum cujusdam virginis capi fecit d. particulam: & dictis Pater-noster & Ave-Maria, apponi fecit gulæ: & sic sana effecta est & libera a d. ægritudine, quæ non permittebat eam quiescere, nec diu nec noctu. [eademque perdita ob culpam,] Accidit autem quod quodam die incidit in altercationem cum quadam vicina sua, & fecit nomen diaboli sanctum: & illico dicidit illa particula, quam gerebat appensam gulæ cum quodam filo, integro remanente d. filo & deperdita ipsa particula. [miraculose invenitur,] Qua ex causa tota perterrita est, & sic cucurrit ad imaginem gloriosæ Virginis, eam rogando manibus in cruce extensis, ut faceret eam invenire d. particulam. Qua oratione facta, adinvenit eam ante imaginem d. Virginis Mariæ, & iterum apposuit eam gulæ: & sic ab illa hora in antea umbra illa diabolica numquam ulterius illam persecuta est. Quibus prorsus similia ac fere ijsdem verbis testatur D. Viola prænominata, & ipsius Polyxenæ præfatus maritus; expresse attestans, quod uxorem suam ad omnia pia loca secum traxit & nihil profecit.

7 Test. 14

[18] Baptista de Rumano, de terra Soreti, dixit qualiter ipse testis, una cum quondam Ser-joanne, [quod cibi hospitibus a Sancto appositi] Cantore ecclesiæ Militensis, accessit ad oppidum Paternionis, ubi B. Franciscus de Paula faciebat ædificari benedictum locum monasterii, causa osculandi ei manus: quia ex fama audiverant, quod est sanctus homo. Et sic accesserunt & viderunt d. B. Franciscum, & voluerunt ei osculari manus, & ipse renuit, & dixit: Estote benedicti, & pro caritate jentemini seu facite collationem. [non fuerint imminuti.] Et fecit eis dari frustum panis ad quantitatem unius pomi, & urceolum vini, & lactucas cum aceto. Et cœperunt comedere: & quanto plus comedebant tanto plus crescebant epulæ, quæ eis appositæ fuerant: & remanebant admirati de ejusmodi miraculo, adeo quod comederunt & repleverunt se; & cum surrexerunt e mensa, remanserunt panis & vinū & lactucæ, prout appositæ fuerant. Ex quo tantam cœperunt devotionem, quod nolebant discedere illinc.

8 Test. 15, 9 Test. 16, 10 Test. 17

[19] Venerabilis Dominus i Rubinus Lacconus, tacto pectore more Clericorum, juravit de particulis panni multiplicatis, quarum ipse unam habuit; & de Iacobo Laccono, per similem unam subito sanato a febri, cum antea omnes de ejus salute desperavissent. Similiter Magnificus Philippus Baronus profitetur in d. miraculosa distributione accepisse, & conservare devote ejusmodi particulam. Sic etiam Venerabilis D. Dominicus gentilis, tacto pectore more Clericorum, idem confirmavit miraculum: nec non illud, quod in filio Pandolphi Baroni per ejusmodi particulam factum est, cujus manum credebat, quod illapsum arcæ operculum fregisset in millæ frusta.

11 Test. 18, 12 Test. 19

[20] Nobilis Agamemnon Nusitus, de terra Soreti, dixit, quod sunt fere anni XXXV vel XL, juxta suum videre, quod benedicta anima quondam eximii Joannis Cola de Arena, [quod Comitem de Arena cum suis apud Hydruntum pugnantem] Comitis de Arena &c, ex mandato Regis Ferdinandi de Arragonia, coacta fuit proficisci Hydruntum in castra cum sua curia & vassallis. Et sic sua Dominatio, una cum prædictis, accessit ad benedictum locum Paternionis, causa inveniendi illic B. Franciscum de Paula: quem invenerunt in d. monasterio. Et cum præfatus D. Joannes Cola alloqueretur d. B. Franciscum, dixit ei B. Franciscus: Domine Comes; ite cum Domino in castra: cito enim fugabitis Turcas canes, & vos & vestri incolumes revertemini absque periculo: & pro devotione sumite hanc candelam. Et singulis ejus curialibus unam dedit, & ipse testis similiter unam habuit, [a læsione servarit Sancti benedictio.] & sic in castra profecti fuere. Et dum præliaretur, d. Comes & ejus curiales per medios hostes ingrediebantur; & cum multa hominum millia obiissent ferro, tormentis seu bombardis, sagittis & pice accensa (adeo quod cadavera calcabantur) nihilominus Comes & sui reverterunt incolumes & absque læsione, ut prædixerat B. Franciscus de Paula. Solum mulio quidam, cum recusasset sumere candelam, ægrotavit & obiit, & confestim putruit ut canis. Addit Nobilis Gaspar de Diano, in ejusdem Comitis sequela tunc pariter adversus Turcas profectus & præsens, quod una olla picis ardentis sagum Comitis invasit, sed illico flamma extincta fuit: item quod pestis etiam in d. bello feruebat, & tamen nullus d. Comitis obiit.

13 Test. 20

[21] Mag. Confortus de Affriento dixit, quod cum ipse esset in oppido Paternionis, [quod ruituram fornacem] una cum quodam Milite, ubi B. fr. Franciscus faciebat ædificari monasterium; contigit ut accederet ad fornacem calcariam, in qua ignis jam appositus erat, & ex parte interiori decidebat. Et eo tempore vocatus fuit B. Franciscus, & ei dictum fuit, quod calcaria fornax corruit. Et sic d. B. Franciscus dixit, ne timerem: Non corruet. Et sic accessit ad calcariam, & dixit cuidam k monachulo illic existenti: Ingredere, per caritatem hanc calcariam, & depone timorem, & erige intus hunc baculum. [ingredi fecerit unum e suis,] Et sic d. Frater intus ingressus est, & apposuit d. baculum: & sic calcaria non corruit, & exusta est absq; periculo: & hanc rem ipse testis propriis oculis vidit. Et postridie contigit, quod decem paria boum gestabant quamdam trabem: & cum essent prope locum, boves præ pondere hæserant, & ulterius progredi non poterant, nec d. trabem gestare. Et sic dictum fuit B. Francisco quod boves devastati sunt, & non possunt trabem gerere. [& maximam trabem a duobus bobus trahi.] Et sic ipse dixit, Pro caritate, accedamus & videamus. Et sic ad locum ubi trabs erat advenere, & dixit: Solvite omnes boves, præter primum par. Et sic factum fuit; & deinde d. B. Franciscus cum quadam virga, quam in manu habebat, ter trabem percussit & dixit, Trahite parvo hoc spatio. Et sic illud primum par, & solum, traxit d. trabem usque ad locum: & hoc testis vidit oculis propriis, & illic omnes B. Franciscum pro viro sancto reputabant.

14 Test. 21

[22] Mag. Loysius Corinacius, de terra Soreti (& ipse testis miraculi, [quod particula vestis sanatus sit.] in multiplicatione segmentorum sub manu Comitis de Arena facti) addit, quod etiam unam particulam habuit, & anno elapso maxima ægritudo ex dolore ilium l seu de flanco eum invasit, adeo quod mori videbatur. Et recordatus est d. particulæ, & cum maxima devotione apposuit eam ilibus seu flanco, & illico sanus effectus est.

15 Test. 22

[23] D. Bernardinus de loco Lovanaro, de terra Arenarum, tacto pectore more Clericorum, visis litteris & non tactis, dixit se scire ex relatione quondam Colæ Banaro genitoris sui, quod existente anno penuriæ in provincia Calabriæ, proficiscebatur ad planam m Terræ-novæ una cum Roberto Remiglio, Luca de Yaca, Jacobo de Joy, [quod 9 personis in fame alendis,] Julio Cichetti, Hippolyto de Stravo, & quodam suo germano nomine Marco, Jacobo Sacca, & Thomasio de Ciccho; omnes de terra Arenanum, qui ad præsens in altero sunt seculo. Cumque exirent de transitu Burelli, die n prima Aprilis, (sunt fere anni XXXVII & paulo plus) contigit ut per illum passum pertransiret B. Franciscus de Paula: qui cum eos aspexisset, petiit ut pro caritate parum panis ei largirentur. Et prænominati dixerunt, quod ne quidem frustum haberent. Verumtamen dixit d. Colæ patri d. testis, quod pro caritate darent, [fecerit in vacua pera panem inveniri,] quandoquidem habebant in mantica. Et nihilominus prænominati responderunt, quod nullo pacto haberent. Unde B. Franciscus dixit eis: Date mihi istas bisaccias, nam illic est panis. Et d. Cola dedit illas eidem B. Francisco, & apertis manticis invenit panem candidissimum, & qui præ calore adhuc fumabat. Dictus Cola, qui sciebat nullum se habere panem, admiratus remansit, intra cor suum dicens, Iste sanctus est. Et omnes sui socii ceperunt de d. pane, postquam per B. Franciscum benedictus fuit, & comederunt de illo: & quanto plus comedebant, [qui eis triduo suffecerit:] tanto plus panis iste incrementum & augmentum suscipiebat: & secuti d. beatum Patrem, per tres dies aliti & sustentati fuere præfatæ novem personæ.

[24] Et cum essent apud Catonam, d. beatus Pater dixit cuidam, nomine Petro Colosa, patrono cujusdam cymbæ seu barchæ, quæ vehebat in Siciliam lignamina ad usum o barrillorum pro saliendis piscibus, ut pro caritate vellet eum vehere Messinam, Siciliæ civitatem. Et d. Petrus Colosa dixit ei, Solue mihi, monache, [quodque negata ad transfretandum cymba] & ego te veham. Et d. Pater dixit: Pro caritate, vehe me. Et iterum & iterum d. Petrus: Solue mihi, & ego te veham. Et denuo d. Pater dixit: Expectate me hic. Et secessit ab eis ad jactum lapidis, & oravit, & aspexit in cælum, & fecit signum Crucis in mari cum quodam suo socio, ac si super continentem iter faceret, & sic transfretavit. Et sic d. Petrus Colosa cum suo genitore admirati & stupefacti remansere de virtute tanti viri: & sic pater d. testis & socii reversi fuere Burellum, [cunctis videntibus fretum transierit pedes.] & usi sunt illo pane per duos alios dies. Et hæc est veritas ex relatione quondam genitoris ipsius testis: & sæpe sæpius supradicta verba dixit ei uxor Roberti Riviglio, quod ejusmodi miraculum narraverunt eorum mariti ante eorum obitum.

16 Test. 23

[25] Tasus Saldanus, de terra Filocastri, dixit cum juramento, quemadmodum annis præteritis, [quod Neapoli magnus fuerit ad Sanctum accursus:] tempore quo Rex Fredericus erat Princeps p Squillacii, ipse testis erat Neapoli, cum venit Orator Regis Franciæ, & petiit a Rege Ferdinando seniori, ut vellet mittere Patrem fr. Franciscum de Paula. Et ipse testis interfuit, quando applicuit Neapolim d. Frater: & ita fuit magnus hominum concursus, quod ni providisset Princeps Fredericus præfatus, collisissent & suffocassent ipsum. Et sic ipse testis concordavit cum quodam D. Intraccato, patrono triremis Francicæ, q in pastum: & ivit cum d. triremi, quæ vexit d. Fratrem in Provinciam. Et cum e Neapoli solvissent triremem, & facto velo navigantes, ad fauces devenissent Tiberinas; [quod fecerit aquam ad enavigandum succrescere,] d. fr. Franciscus accessit ad alloquendum Pontificem; & ipse testis remansit in triremi, & expectavit d. fr. Franciscum. Qui sexto vel octavo die [reversus est] Et sic ductor triremis, cum altitudinem fluminis commensurasset, vidit triremim minime exire posse. Tunc d. beatus Pater, intellecto a quibusdam quod exire minime poterant defectu aquarum, dixit: Commensurate iterum, nam magnam vim & copiam aquarum adinvenietis. Et sic ductor, commensurata altitudine, invenit esse sex palmorum & plus, adeo quod illico exivere.

[26] [& triremim qua vehebatur] Et cum navigassent ingressique fuissent sinum seu gulfum r Leonis, maximis agitati fluctibus, coacti fuere littori appellere: & cum in anchoris starent, ecce navigium armatum triremim versus vela faciebat. Qua re visa beatus Pater dixit, Adnavigemus cum pace Dei, nam nullus nobis imminet timor neque periculum. [Cumque navigium appropinquasset] & aliquot tormentorum ictus jecisset, nihilominus triremis, secundam nacta auram, [piraticus naves evadere:] vela fecit: navigium vero sine vento substitit, adeo quod parvo temporis spatio ab eorum oculis evanuit, & sic d. gulfum pertransiere Provinciam versus, ad oppida s Bromo & Brigansi vulgariter nuncupata. Deinde d. Frater descendit a triremi in terram, cum t quodam nepote suo, & duobus Fratribus, qui solum versabantur cum B. Francisco, qui ab aliis non videbatur: semper enim in camera patroni latitabat. [quin & soleis ejus jactis in mare, hoc pacatum esse.] Qui quidem B. Franciscus ante suum descensum fecit quamdam confessionem, & postmodum primatibus d. triremis unicuique candelam unam dedit. Et cum fluctus maximi essent, & metus immineret ex triremibus v Frangasi; triremis ipsa coacta est vertere vela, & cursum sistere. Accidit forte quod in triremi ipsa Philippus Fabalegno per Comitem Mataloni adductus fuerat, in cujus bancho seu transtro par quoddam x calopodiorum dd. Fratrum, sociorum B. Francisci remansit: & illa cepit vel ipse vel socius d. Philippi, inquiens: Adhuc apparent calopodia illorum maledictorum Fratrum, qui poterant me e remo solvere, & noluerunt. Et projecit ea in mare: & quam primum d. calopodia mare tetigerunt, ipsum tranquillum effectum est, & sic cum pace Dei Neapolim venerunt.

17 Test. 24

[27] Antonellus Triza dixit cum juramento, quemadmodum [fuit] B. Franciscus de Paula in monasterio y de Mayda Jesu-Mariæ, [quod mulieri a strumis curatæ] cumque haberet mater sua strumas seu scrophulas, ipsa una cum patre suo accessit ad B. Franciscum, & genibus flexis petiit de gratia, ut eam sanam redderet. Et sic B. Franciscus tetigit gulam ejus quadam virga & subito sana effecta est. [etiam mortem prædixerit,] Et addidit, Abite, Domina: nam vita vestra brevis erit. Postridie vero pater ipsius testis accessit ad eumdem B. Franciscum, & interrogavit eum quamdiu victura esset uxor sua. Qui respondit: Vita uxoris tuæ erit septem annorum. Et ita fuit.

18 Test. 25

[28] Eximius Dominus Joannes Franciscus de Arenis, Arenarum Stylique Comes & Dominus S. Catharinæ, [quod pro sterili conjugio prolem rogatus,] cum juramento dixit, se scire ex relatu cujusdam Sacerdotis, cujus patriæ nomen non bene recordatur: qui Sacerdos dixit suæ Dominationi, quemadmodum ipse rogavit B. Franciscum, ut vellet effundere preces Deo, ut duo ejus amicissimi, vir & uxor, qui steriles erant, filios haberent: qui quidem divites erant, sine herede, & annorum XL. Et sic B. Franciscus dixit præfato Sacerdoti: Revertimini, & dicite illis bonis viro & uxori, quod habeant magnam in Deo fiduciam, & quod verrerent eorum domum multum bene, & deinde eant ad eorum hortum, & reperient ficum quamdam frondentem, habentem in vertice geminas ficus, unam albam, alteram vero nigram: albam comedat maritus, [ficus in Ianuario inveniri fecerit;] nigram vero uxor. Et ille Sacerdos, quia erat mensis Januarii, derisit ejus verba: & respondit B. Francisco, Quomodo est possibile quod hoc tempore ficus inveniantur? Unde B. Franciscus dixit, quod pro caritate facerent ut ipse monuerat. Et sic d. Sacerdos convenit amicos suos, virum & uxorem, & dixit eis: Accessi ad fr. Franciscum, & rogavi eum nomine vestro: qui respondit mihi, quod debebatis bene verrere domum vestram, quo facto accedetis ad hortum vestrum, & invenietis ficum frondosam, in cujus vertice duæ erunt ficus, altera nigra, altera vero alba: Albam z tu marite, nigram vero uxor comeditis. [& tripudiando abortum passæ] Quo audito accesserunt ad hortum, & invenerunt arborem cum ficubus, ut dixerat B. Franciscus, & comederunt eas: unde uxor gravida facta est. Et cum esset ingrata erga summum Creatorem, & accessisset ad quasdam nuptias, & tripudiasset, aborsum fecit. Et sic deinde vir & uxor præfati iterum vocari ad se fecerunt illum Sacerdotem, & rogaverunt eum, ut, quoniam d. Domina fecerat abortivum, [noluerit ultra succurrere.] vellet iterum accedere ad B. Franciscum, & eum rogare, ut ejus precibus & intercessionibus apud Deum fiendis posset iterum concipere. Qui Sacerdos, cum rogasset B. Franciscum, hujusmodi habuit responsum. Profecto non est amplius gratia pro eis, propter eorum ingratitudinem.

[29] [quod imago ejus puerum sanaris.] Insuper d. Eximius Dominus dixit, se scire etiam relatu cujusdam Fratris Religiosi, quod cum ipse Eximius Dominus misisset in arcem Amantiæ, ut ipse primus habere posset imaginem B. Francisci de Paula; evenit quod eo tempore natus quidam Castellani d. arcis, annorum octo, graviter ægrotabat: qui habita notitia quod imago d. Francisci absoluta esset, petiit devotionis causa eam videre: qua visa & deosculata, pristinæ restitutus est valetudini: & Dominus d. Comes habuit d. imaginem. Et hæc est rei veritas, & in fidem sua Dominatio subscripsit se hic inferius manu propria…

ANNOTATA.

a Soretum oppidum, inter Miletum & Arenam, trans Matranum flumen in Calabria ulteriori.

b Ecgraphum nostrum Arenarum Sali: quod correximusex infra referendis hujus Comitis titulis. Est autem Stylum, jam dictæ Calabriæ ulterioris oppidum ad Carcinum flumen, a quo flumine dictum antiquis Promontorium Carcinum, nunc ab oppido vicino Caput-Styli nuncupatur.

c Fiola, pro phiala, Italis Francisque communis vox.

d Tenias seu fascias ligneas, scriniario operi circumductas aut superinductas, Listas vocant Itali, Franci, Teutones.

e Laudanda Italorum religio, ut mulieres conjugatæ non præsumant attrectare Reliquias sacras: ita 1 Ianuarij, ubi agitur de sacro Christi præputio retegendo num. 17 videre est Magdalenam Strozziam ei ministerio applicare Claricem virgunculam.

f Quidam nominant fr. Paulum de Paterno & fr. Joannem de S. Lucito.

g Catona vicus ad fretum Siculum, ferme e regione Messanæ, haud longe a Regio.

h Consentit oculatus Testis infra num. 23, & tamen scriptores recentiores volunt, miraculosæ transvectionis participes fuisse socios. Quidni eos nauta, miraculo viso facti pœnitens, in suam receperit cymbam?

i At num. 12 Latronus scribitur.

k Monachulus, diminutivum a Monachus, hic sumi videtur pro Fratre laico.

l Flancus Italis, non ilia, sed latus significat.

m Terra-nova, oppidum Arenis distans 15 p. m. medio autem itinere situs est vicus Burellus, de quo mox, ubi transeundus fuit fluvius Mesuna sive Metranus.

n Qui conventum Milassensem in Sicilia (quo tunc, ut infra patet, ibat Sanctus) 11 Februarij sequentis anni fundatum scribunt, huic textui non repugnant: sed si annum fuisse putent 1464, nimium exorbitant.

o Barrilli, vasa vinaria seu doliola, Italis sunt.

p Notiori sibi titulo utitur Testis, cum in eadem ulteriori Calabria & Soreto vicinum Squillaceum sit; Comineus, digniori & exteris notiori nomine, vocat Principem Tarentinum.

q Id est, pro certo nummo in singulos pastus sive mensas solvendo.

r Qua parte Rhodanus sese evolvit in mare ipsum vulgo dicitur Golfo de Lyone, non a leone animali (ut prima fronte videri posset) sed a Lugduno, primi ad Rhodanum nominis emporio, Italis Lyone dicto: qui dum illuc per dictum fluvium ultro citroque frequentes commeant, proximum fluminis ostio mare nomen ab urbe sumpsit. Verum non nisi valde improprie, & per extensionem justo majorem, protendi potest nomen istud usque ad vicinam Liguriæ oram; maxime cum infra dicatur Sanctus pertransiisse Gulfum, &sic venisse in Provinciam. Quare existimo hic proprie significari eum maris sinum, quem Argenteus fluvius efficit, vulgo Golfe de Grimant nunc dictum, qui tunc dictus fuerit Golfus leonis sive leonum, a duabus insulis, seu potius scopulis, qut hodieque nomen Leonum retinent.

s Quæ hic Bremo & Briganti scribuntur, nunc appellantur Bormes & Breganzon, inter Stocchades insulas & continentem navigantibus prætereunda loca.

t Andream hunc paßim credunt fuisse scriptores: sed ex regio naturalizationis, ut vocant, diplomate clarum est, hunc postea ex Italia accersitum advenisse. Fuerit hic igitur Petrus, alius & senior Brigittæ filius, quem adhuc puerum Franciscus induerit sui Ordinis habitu. Certe infra num. 110 dicitur Sanctus navim conscendisse cum confratre suo parvulo.

v Videtur Frangasius iste fuisse famosus aliquis sui temporis pirata.

x Ex hoc discas soleas ligneas (soccolos vocant Itali) principio Ordinis usurpatas fuisse, quomodo nunc eas vsurpant Minoritæ Recollectæ strictioris observantiæ, quos idcirco iidem Itali appellant Soccolantes.

y Quandoquidem satis certum videatur, hunc conventum cœpisse postquam in Franciam abiit Sanctus; explicabimus infra in Supplemento historico cap. 9, quomodo intelligendus hic locus sit.

z Ecgraphum, contrario quam Sanctus præscripserat modo, nigram marito, albam uxori traditam dicit. Et forte incredulus iste Sacerdos parum curavit verborum ordinem, ut erant a Sancto prolata.

CAPUT III.
Litteræ Excellentis Domini, D. Ioannis Francisci de Arenis, Arenarum Stylique Comitis, directæ Beatißimo Domino Leoni Pont. Max.

[30] Beatissime Pater, solent plerique, qui sunt involuti in miseria hujus machinæ mundialis, [Extollit divinam bonnatem,] laudibus extollere eos qui temporalibus colluctantur vanitatibus, itaque submerguntur sensualitatibus: adeo ut, puro amore vanitatis & corporis exterioris, nedum ab ignaris & imperitis, sed etiam ab iis qui profitentur scientiam & artem, vitæ omnis laus & dignitas circumscripta videatur. Et hujusmodi sunt poëtæ, qui cantilenis eorum alliciunt homines manifeste ad jocalia, intus vero latet anguis: quo hoc tempore juvenes & (quod peius est) facti senes illaqueantur. Cum autem bene ab Augustino dictum sit, Parum erat Dominum cohortari Martyres verbo, nisi corroboraret exemplo; inter alia quæ tradidit, a tempore sui admirabilis mysteriosique adventus usque ad suam benedictam & caritativam passionem, [quæ pro fabulis gentilium] fuit istud maximum, quod in Vicaria Petri successerunt Pontifices: qui quantum, in tempore vanitatis & florum, gentilium sonabant verba, scribentium in laudem idolorum; ita nunc, tempore veritatis & fructus, faciant sanare verba scribentium in laudem & gloriam ipsius Dei, nostri Creatoris, D. N. Iesu Christi, interni amoris & caritatis inæstimabilis: ac rursus uti per deceptores hominum erat vas paratum plenum rimarum, quæ hac illac perfluebant fictiones in laudem hominum; ita per veridicos semper piscatores hominum, [fecit per Petri vicarios veritatem audiri;] corda eorum veritate illuminantes & adaptantes (qui sunt Pontifices, Petri divina lege successores) sunt paratæ a amæ ex tabulis, sculptæ cum doctrina & amœnitate Spiritus.

[31] O quanta est illa beatitudo hujusmodi Pontificis, [& sicut olim homini omnes subjecit creaturas,] cui suo tempore contingit scribere nomen Sancti in Catalogo, cum ejus meritis nomen suum adscribit Dominus in cælis! Inter tales tu solus occurris hoc tempore, Leo Pontifex Sancte, qui sanctitate & castitate polles. Itaque hoc tuo tempore causa B. Francisci de Paula agitur, de cujus sanctitate tremisco & paveo, cæli mirantur ac terra veneratur, benedictum Deum sua largitate ita illustrasse [hominem] quod omnia Omnipotens subjiciat sub pedibus suis, pisces maris & volatilia cæli, oves & boves universas insuper & pecora campi. Omissis [namque] fulgentissimis quæ claruerunt miraculis, mortui surrexerunt, leprosi mundati sunt, [ita nuper B. Francisco.] steriles pepererunt, natura obtemperavit invita. Nec cum beato Patre isto minus egit: nam ad jussum ejus senex concepit, arbores floruerunt fructusque produxerunt & non tantum obtemperavit natura, quantum annihilata est, in igne amittente virtutem, & in arido prorumpendo fontes usque in hodiernum diem. Sed & alia signa reliquit iste amicus Dei, quæ magis sapiunt novam naturam quam aliter, neque solum ordinariam sed absolutam ostendunt potentiam… b

[32] Procederem, Pater Beatissime, extensius in processu signorum, [pro cujus causa laborandum sibi sit,] quæ Creator ostendit in ostentationem innocentiæ & sanctitatis istius electæ creaturæ; nisi exhaustæ fuissent vires, tum quia suam Beatitudinem non licet verbis occupare, tum quia compellor ad rem propriam venire. Quam rem sumo onere amoris: quandoquidem a beato illo Patre impetrata sunt meo genitori & mihi multa, ideoque nomen Franciscus amplector… c

[33] [utpote a qui pater suus] Primo quando Pater meus, qui hactenus extitit [debuit] ire Hydruntum, una cum aliis, expugnaturus impios canes; appulit ad locum beati Patris ob devotionem & reverentiam, precaturus ut eo medio, gratia Domini, evaderet. Cui dedit candelam, quasi non manufactam sed cælestem, tamquam clypeum, ut defenderetur ab omni jactura & sinistro eventu: [in bello Turcico servatus est,] idemque fecit omnibus armigeris aliis sequentibus ipsum. Qui pater meus & omnes ab incendio ignis, sub mœnibus & muris civitatis, & innumeris armorum conflictibus, liberati sunt; nec non a contagioso morbo epidimiæ, tunc temporis nimium invalescente in exercitu. Et aliqui armigerorum de comitiva patris mei, spernentes [d. candelas accipere] laniationem carnium passi fuere.

[34] Accedat etiam ad cumulum miraculorum, quod cum duo mei filii, unus annorum trium, [duo filii a peste liberati] alius duorum, simul eodem tempore pestifera febre vexarentur; dumque venirent ad extremum diem, annihilatis sensibus & virtutibus, consumptisque carnibus, ita quod nulla spes erat medicorum; ego pater & mater exanimes, confisi fuimus intercessione beati Patris: & illico [in eis] vere sufflatus fuit spiritus vitæ. Benedictus sit Deus in Sanctis suis, qui non cessat verificare id, quod per os S. Marci locutus fuit, etiam in persona istius electæ creaturæ, super ægros manus imponent & bene se habebunt! [Mar. 16, 18] Adeo quod eodem die, modo incredibili, febris evanuit, dolores perierunt, & caro ad naturalem colorem reducta fuit: in tantum ut si quis illos non vidisset ægros, nullo modo asseruisset febri fuisse vexatos.

[35] Taceo quod cum mea uxor doloroso apostemate mamillarum cruciaretur, [uxor in mamilla curata,] in tantum quod præ dolore occurrerunt dolores [partus] in octavo mense, & jam aborsus parabatur; per impositionem cinguli beati Patris (qui a quodam Religioso devectus est ex Francia, & ad manus meas pervenit) non solum liberata est ab aborsu, sed [etiam a dolore. d In quo etiam] hoc mirum in modum considerandum est, quod jam apostema erat in collocatione saniei, unde naturaliter comitatur & dolor & [febris: tamen] donec cingulus erat super ea, neque dolorem neque febrem sentiebat.

[36] [sub sua ipsius manu.] Hoc tamen, quod est clarum & indubitatum, non præteribo; quod cum quidam Frater Ordinis beati Patris, qui erat Corrector monasterij S. Blasii, venisset recepturus eleemosynam, & ego illam sibi fecissem & nonnulli circumstantes mihi subditi; ille Pater, volens dono digno eos donare, illis dedit particulam veræ tunicæ beati Patris: & volens ut ego darem suam cuique partem, de illa fecit viginti particulas minutas, ad numerum circumstantium. [Ego vero] volens illas erogare, [multiplicata segmenta de veste Sancti,] & confisus B. Franciscum ad laudem Dei aliquod signum demonstraturum, ne operatio miraculi esset manifesta sed occulta, sub vola manus meæ reclusi particulas illas: & non solum circumstantibus prædictis viginti illas particulas distribui, sed miraculose fuit factum accrementum, & accurrentibus de populo centum dedi: & deinde aperta manu septem de dictis particulis viginti pro me remanserunt, [quas servo devote] quasi a beato Patre mihi traditæ sint.

[37] Non omitto quod (quando inauditum e aut potius ineffatum est, [& imago domi suæ coruscavit,] auctorem naturæ ostendere signa in imaginibus Sanctorum) hoc præcipuum in nostro tempore ostensum est in imagine ipsius beati Patris: a qua emanarunt splendores coruscantes, qui videbantur illuminare domum in nocte: quæ imago est in oratorio meo. Hocque idem relatum mihi fuit a religioso Carthusiensi, probo & devoto viro, qui genibus flexis coram ea orabat, cum venisset vocatus a me, & mecum per noctem pernoctasset.

[38] [item uxor curata est a singultu:] Restat dicendum, quod cum nuper uxor mea haberet incredibilem singultum, ex quo sibi causabatur maximus vomitus & cibi & humorum; & pectus & fauces adeo fuissent excoriatæ præ dolore, quod vix poterat glutire salivam & mellitum liquorem; quidam Religiosus, quasi a Deo missus, fuit in domo mea, habens quoddam instrumentum ferreum admodum serræ, tinctum sanguine beati Patris, cum quo macerabat carnem suam. Qui Pater, dum orasset beatum Patrem, & imposuisset d. ferreum instrumentum in pectore meæ uxoris; illico sedatus fuit vomitus, nec non & dolor incredibilis quem patiebatur, cœpitque statim absque dolore comedere.

[39] Multa dicerem, nisi hoc esset quod diffidere viderer a vestra Sanctitate; quæ, [propter quæ aliaque dignus sit canonizati.] cum sit pium opus, [non indiget] pluribus adminiculis. [Quare] dignetur, Sanctitatique vestræ placeat, sicut Dominus miraculis ipsum insignivit & decoravit in cælis; ita signare [eum] in catalogo Sanctorum, ut in terris veneretur, ad confusionem impiorum & ipsi detrahentium, & ad commodum Christi fidelium. Et ego non minus humiliter & devote vestræ Sanctitati [idem] commendare non desino. Vale ad annos Petri, cujus fortitudo superabit impios. Ex castro Arenarum, XVII Decembris, MDXVI.

ANNOTATA.

a Vas majus, Italis Ama, Francis & Teutonibus Ame dicitur.

b Addebatur in ecgraphio: Sed hoc principium cum a veteri testamento collectum sit, figuras præcedere figurato, & a novo figurati vestigia subsequi, hujusmodi talia per Regulas quatuor signant Mendicatorum Plagarum Domini in mundo, ad opieriendas miserias nostras & ad vitia nostra sananda sanguine emanante pretioso. Et hoc nondum præcipuum: sed mirum & mirabile, quod jam transacti erant mille & quingenti anni, & non adhuc in facie terræ ordinata fuerat ultima professio talis vestigii. Quando res erat in ordine mirabilis & supernaturalis, oportebat super naturalem electionem esse, quæ hoc tempore ultima est ad consummationem operis hujus. Vas beatus iste Pater, non solum auctor quintæ Regulæ, sed ab incunabulis in electione admiranda electus, in gaudium cælorum & conservationem seculi. Sed hæc, admodum implicatum sensum facientia, maluimus transilire.

c Item hæc. Sed cæli fantur & nequeunt occultare, quem Creator produxit in lucē, in laudem suam. Ideo summo studio & onere Crucis Domini, sumo libenter, ut mei pater memor sit, ad pedes Domini & Martyris sublimis. In facto hæc sunt: nam non solum pro veritate fidei, ad quam tenemur: sed sentio me debitorem ejusdem esse.

d Hiulcum hinc inde sensum supplevimus per conjecturam, ut notant [ ]

e Non est hoc adeo novum, uti sibi hic Comes persuadet, & exempla paßim in hoc opere suppetunt.

CAPUT IV.
Alius processus in terra Styli factus.

1 Test. 26

[40] Venerabilis Hermolaus Frasca, de a Stylo diœcesis Squillacensis, Archipresbyter d. terræ Styli, examinatus cum juramento super vita Sancta & miraculis, factis per B. Franciscum de Paula, [Quod inter alia miracula.] dum in humanis ageret; dixit, quod ipse, cum esset Capellanus S. Luciæ d. terræ, sæpe sæpius sermonem habebat cum quodam nobili viro Consentino, nomine Joannes de Moravo, qui parochianus d. ecclesiæ erat, & in d. terra moram trahebat. Qui quidem Joannes cum sæpe sæpius iret Consentiam, & inde rediret; [elephantiacum sanarit,] narrabat d. deponenti multa miracula & virtutes, quas faciebat præfatus fr. Franciscus de Paula. Inter quæ miracula recensebat, quod cum socer dicti D. Joannis laboraret morbo elephantiaco seu S. Lazari, & accederet ad visendum d. Patrem fr. Franciscum, sanus & liber ad ejusmodi morbo ab eodem B. Francisco rediit.

[41] Insuper recensebat, quod cum D. Polyxena, uxor D. Henrici de Aragonia, e b Neocastro devotionis causa d. B. Franciscum visum accederet; [mari tempestuoso] mota fama ingenti quæ increbrescebat ex miraculis gestis per ipsum, d. D. Ioannes de Morano semper comitatus est d. Dominam. Et cum applicuissent in comitatum Paulæ, & esset dies jejunii, & mare fluctibus agitaretur, & propterea appositæ essent sablæ c, quia pisces deerant; d. D. Ioannes incœpit inclamare ac vociferari, inquiens: Aspice, quid apponunt isti Fratres isti Dominæ: nos volumus prandere; [fecerit pisces invenir.] Fratribus illis se iratum ostendens. Et sic supervenit Pater Fr. Franciscus & dixit: Præ caritate, habete patientiam parumper, & eo. Tunc, licet mare fluctuosum esset, adinventi sunt tot pisces diversorum generum, quod tota curia Eximiæ Dominæ, quæ non exigua erat, satiata fuit, & d. Domina stupore & admiratione affecta. Post hæc subjungit miracula de prunis ardentibus, coram Fr. Scotet, qui ei pro concione detraxerat, innoxie tractatis; & de calcaria fornace, miraculose refecta: quæ non est opus hic ex auditis repetere, cum supra ab oculatis testibus ea habuerimus.

[42] Et plus Mag. Hieronymus Gariant recensuit d. testi, quod cum ipse iret in societate Fr. Francisci, conscendit navim Neapoli; & cum fauces Ostiæ subituri essent, fluctus maximos intellexerunt. Et cum d. navigium vi maris & flumini maxima agitaretur; [quodque hærentem vado navim] nautæ omnes se submersos esse procul dubio æstimaverunt, rogantes B. Franciscum quatenus Deo pro eorum salute preces effundere vellet. Qui respondit [Scitote] nullam esse medelam imminenti periculo, nisi meipsum in undas dejiciam. Et licet naturæ recusarent, quia verebantur ne se submergeret; nihilominus ipse & unus ejus discipulus se in undas conjecere, & humeris impulerunt navigium, & fecerunt illud in locum tutum subire: [humeris propulerit.] & sic incolumes Romam versus adnavigavere. Pater vero Franciscus in aquis remansit, & ripam versus una cum discipulo se contulit, & navigium ulterius minime conscenderunt. d Unde pro tali miraculo adeo Romæ bene visus fuit, quod res mira esset dictu: & d. Mag. Hieronymus secutus est eum usque in Galliam, & multa alia miracula intellexit relatu hominum, quorum numerus est infinitus.

2. Test. 27

[43] Nobilis vir Nicolaus de Lenzio, dixit se scire, quod temporibus preteritis, [quod poma sibi oblata multiplicarit.] dum in humanis esset Fr. Franciscus, publica erat fama in provincia Calabriæ, quod ipse faciebat multa miracula, intra quæ hoc fuit, quod cum aliquando ipsi B. Francisco exhibita esset cistula plena pomorum a quadam paupercula, & illic adessent personæ supra ducentas, & unusquisque malum unum cepisset; nihilominus cistula evacuata non fuit, sed plena remansit; adeo quod multitudo, quæ illic aderat admirata ex tali miraculo fuit. Addit præterea, sed ex auditu dumtaxat, de ruenti calcaria reparata, & prunis ardentibus, nuda manu obviam portatis cuidam Fratri, eidem scilicet, de quo alibi scriptum: sed oculati testes non portatos obviam, verum aßidenti ad focum sic exhibitos fuisse deposuerunt.

[Fides publica,] Ego Argentinus de Alexandro, utriusque Juris Doctor, civitatis ejus e Cathalavensis, Vice-comes Comitatus Styli, fidem facio, supradictos testes fuisse in mei præsentia examinatos per Alphonsum Franciscum de Rean, Actorum magistrum, fideliter & legaliter. Ideo me subscripsi manu propria, & meo solito sigillo signavi.

ANNOTATA.

a Iterum in ecgrapho bis scriptum est, Salo pro Stilo.

b Neo-castrum, oppidum in principio Calabriæulterioris, p. m. triginta & amplius Paula distans.

c Ita distinctißime ecgraphum nostrum: Isidorus fabas vertit. Forte sic dicuntur aliquæ a nigro colore.

d Paulo aliter hæc narrantur infra num. 110.

e An loco civitatis Cathalanensis, quæ nulla est in Calabria, scribendum civitatis Catharinensis, cujus Dominum sese appellat Comes Arenarum? ita existimo.

CAPUT V.
Proceßus de terra Atiliæ missus.

[44] [Epistola Altiliensium.] Post trinum terræ osculum ad Sanctitatem vestram supplicamus, quod Sanctitas vestra dignetur canonizare B. Franciscum de Paula. Qui cum esset in provincia Calabriæ, fuit asperrimæ vitæ, & exemplarissimæ conversationis, plenæ spiritus Sancti & sapientiæ infusæ, vir omnimodæ perfectionis. Qui ab infantia sua proficiebat de virtute in virtutem: ad quem visendum concurrebant regnicolæ. Afflictis consolationem spiritualem & corporalem largiebatur; adeo quod spe destituti revertebantur consolati, peccatores compuncti, ægroti ab omnibus curati ægritudinibus, & dicebat peccatoribus, Mundate conscientiam vestram, & a talibus & talibus peccatis cessetis: adeo quod multi & multi homines salvati sint. Et agitur sexagesimus annus, quod maxima fama semper fuit de sanctitate & miraculis, quæ faciebat & sunt innumera. a Multi receperunt gratiam & beneficium sanitatis, adeo quod non solum ab ægritudinibus accidentalibus, sed etiam a natura datis multi curati; monstruosi scilicet, cæci, læsi membris, leprosi & muti, & mortui vitæ restituti. Unde misimus Sanctitati vestræ nonnulla miracula, scripta manu duorum Notariorum Apostolicorum, fide dignorum; & eidem Sanctitati vestræ iterum atque iterum supplicamus, ut B. Franciscum tam beatum, justum, purum, sanctum, gloriosum, faciat honorari & adorari pro Sancto, per omnes Ecclesias universaliter, ut dignum sentit Calabria nostra: qui imitatus est vestigia Sancti Sanctorum Salvatoris nostri: qui Sanctitatem vestram sanctificet, & Beatitudinem vestram beatificet, & una cum grege suo faciat cælesti potiri triumpho. Ex Altilia b Consentinæ diœcesis, anno MDXVII, Ianuarii X.

Humiles filii & obedientes,
Angelus Pagtusius Mag. Iuratus.
Petrus Paschalis, Syndicus de Altilia.

I Test. 28

[45] Inprimis Fr. Bernardinus Provenjanus, de d. oppido, Tertiarius Ordinis d. Francisci, dixit, [Portentosa ægritudo mariti] quod cum veniret e civitate Consentiæ, in itinere parum mali obortum fuit in naso, & deinde inflatum est ei caput, æstimative ultra quatuor palmas. Qua ex ægritudine triginta quatuor dies nec vidit, nec audivit, nec intellexit, nec comedit, nec bibit, præterquam filo paleæ aliquoties bibebat manu alterius: nam quoad eum in altero videbatur esse seculo. Capilli omnes e capite decidebant, adeo quod unusquisque ad eum visendum, tamquam ad monstrum, concurrebat: & cum Sacerdos cum Eucharistia accessit, non potuit ipsum communicare: quando os ejus non adinvenit, nec oculi videbantur. Unde uxor devovit eum B. Francisco, [uxoris voce sanatur.] ut gereret habitum Tertiarii ipsius B. Francisci: qua ex re intra duarum horarum spatium oculos aperuit, & cœpit loqui, & petere cibum: & sanatus fuit, jam sunt anni septem.

2 Test. 29

[46] Item aliud miraculum dixit soror Perena, Correctrix sexdecim Religiosarum tertii Ordinis B. Francisci, [Dæmon ex ore possessa] & affirmat soror socia antiqua, qualiter soror Joanna Caserta, cum dæmoniaco spiritu vexata esset, producta fuit coram D. Angelo, devoto Religionis & Confessore dictarum Religiosarum, in ecclesia. Et d. Soror Joanna cum velamine capitis cooperiebat sibi faciem, & cantans & quiritans dicebat: Male mecum actum est, quando in familia de Serra cœpit esse Sacerdos: nam manlisiem per duos annos cum hac c rusticula, quoniam nullus animadvertebat hoc, & jam viginti dies permanseram, & nullus animadverterat. Et D. Angelus respondit & dixit: Volo nunc quod teipsum manifestes. Et longo hominis processu admirans, respondit Spiritus: si ego intrassem corpus alicujus peccatoris, fecissem eum volare per aëra: sed ego ingressus sum corpus istius rusticulæ, & ei non possum obesse. Et ni esset cingulus illius, laceratis vestibus induti, [fassus se cingulo sancti coërceri,] qui residet in Gallia, ego dedecorarem universam istam Religionem. Tunc inquit D. Angelus: Veniet tempus quod super istis verbis fiet processus. Et cum interrogasset, quod nomen ei esset, respondit, Sathanas.

[47] Qui interrogatus cur hujusmodi corpus introisset, respondit, causa unius peccati secreti, quod numquam d confessus sum, & sæpe te decepi. Et Dominus Angelus ad illum: Tu teipsum decepisti, non autem me. [dein quam ob causam] Et deinceps D. Angelus interrogavit eum super confessione, inquiens: Dic mihi, quid prodest homini accedere ad ecclesiam & alia bona facere, si peccato mortali involutus est, & non confitetur peccata sua? Respondit, ita sibi prodesse ac si in aquis usque ad guttur submersus esset, & sol tantum caput irradiaret; ex qua re nec calefacere eum, [ubi & quomodo ipsam esset ingressus;] nec de humiditate aquæ siccare posset: sic est ille, qui in voragine peccati mortalis consistit, & sua non confitetur peccata. Item interrogatus dæmon, in quo loco corpus illius ingressus fuisset, respondit, Apud flumen quod dicitur e Saputo: cum enim ex eo bibit, signo Crucis se non signavit. Nam si ipsa hujusmodi signo se signasset, ego ejus corpus non occupassem. Et dixit quod venerat de civitate Maturana, quæ a d. flumine ad duo milliaria distat; ubi diu permanserat, & puellis euntibus aquatum lagenas frangebat, causa contentiones seminandi & mala, & ut puellæ existimarent pueros lagenas ipsis frangere.

[48] [ac tandem ejectus,] Et dictus dæmon in die S. Petri introivit corpus sororis Joannæ, & illud occupavit usque ad mensem Decembris. Et quodam die cum D. Angelus celebraret Missas gratiæ, d. dæmon exivit ex aure, tamquam flamma ignis, & ex ore lanam & pilos capræ emittebat, inquiens, insignia esse nidi quem fecerat diabolis. Et notandum quod prædictus dæmon, indignatus contra D. Angelum, dixit. Ego faciam te ejici e domo patris tui & dedecorabo te. Quo facto D. Angelus incidit in indignationem patris sui, ut dæmon prædixerat: qui calce eumdem D. Angelum percussit, & domo ejecit. Et D. Angelus petiit veniam a patre, & discessit. Deinde unusquisque ex hac re admiratus dicebat patri D. Angeli, cur hoc fecisset contra D. Angelum, qui est honor & lux tuæ domus & nostræ terræ & omnium villarum. Qui quidem D. Serra, pater D. Angeli, respondit: Nescio quod mihi dicitis, quia ego non verberavi nec expuli ipsum. Et sic patuit, quemadmodum d. Dominus, pater D. Angeli, fuit illusus a dæmone. Et d. Soror Joanna, a dæmone liberata, profecit in virtutibus, & prænuntiavit diem obitus sui per septem hebdomadas, & vidit d. D. Angelum Tertiarium Minimorum, gloriosum, in gloria finitimum & propinquum B. Francisco.

3 Test. 30

[49] Refert D. Curia de Scigliano, uxor D. Joannis de Monte-Altiliæ, quod fuit per duos annos morbo caduco vexata, [de exorcista se vindicare conatur.] ita quod quotidie cadebat ter: & fuit per B. Franciscum in Paterno stantem liberata. Affirmat etiam quod vidit B. Franciscum ibidem ter populum exhortantem, eo die quo primus lapis in fundamento ecclesiæ positus fuit. [A morbo caduco liberata,] Asseritque quod B. Franciscus de fenestra, quæ erat in pariete primæ capellæ juxta altare, accepit ambabus manibus de omnis generis fructibus, [vidit 9 alios ab eodem liberari,] scilicet de nucibus, ficubus, passulis, prunis desiccatis, malogranatis & ceteris, & posuit in gremio d. Curiæ: & affirmat quod nihil erat in d. fenestra, quando B. Franciscus ibi manum misit; & sic miraculose accepit d. fructus. Affirmat etiam quod de illis miraculosis fructibus dedit plus quam novem personis d. morbo caduco laborantibus, & omnes miraculose sanati sunt.

4 Test. 31

[50] Ego Ioannes. … facio fidem, qualiter cum D. Angelus visu oculorum privatus esset, [cæco visus redditur,] habuit par oculariorum quæ fuerant missa e Gallia, manu B. Francisci (nescio quomodo is intellexerat qualiter D. Angelus cæcus effectus fuerat) quamprimum autem illa sibi apposuit, illico pristinam recuperavit sanitatem. In causa scientiæ, quia vidi supradicta: & quia postquam recuperavit lucem, fuimus simul ultra viginti annos.

5 Test. 32

[51] Ego Donna Catharina, uxor Cichi Mantuani, facio fidem, quemadmodum audivi dici a Francisco Salio, quemadmodum ruptus erat a parte inferiori; & recessit ad B. Franciscum, [herniosus sanatur,] tunc temporis in Paternione oppido commorantem, & genu flexo coram B. Francisco dixit; Ego venio prius ad Deum, deinde ad sanctitatem vestram, quia ruptus sum: rogo date mihi aliquam medelam. Et B. Franciscus, apposita manu loco mali, dixit, Abi & sume talem herbam cujus nomen non memini. Qui Franciscus Salio non curavit uti ea herba, nec etiam necesse fuit aliquam adhibere medelam, quando domum redeundo in itinere pristinæ restitutus est valetudini. Et hoc miraculum manifestavit d. Franciscus, quando B. Franciscus discessit e Regno & contulit se in Galliam, ejus discessum dolens ac inquiens, Male nobiscum actum est & cum tota provincia Calabriæ, quandoquidem eram pene mortuus (nam ruptus eram) & ipse Beatus apposita manu me sanavit.

6 Test. 33

[52] Item ego Curia, uxor quondam Petri Butelagua, de Altilia, facio fidem cum juramento, [genu ægrum curaturus Sanctus] quod fuerim in oppido Paternionis, una cum fratre meo nomine Gregorio, qui ægrotus erat in genu, & rogabat B. Franciscum ut doceret eum aliquod remedium. Qui B. Franciscus dixit: Remedium est istud, per caritatem; quando tu committis semina ruribus bonorum hominum, noli denegare terratica: sed dic quod verum est, & fructus alienos non capias: & noli comedere herbas pauperum, qui eas vendidissent hyeme, sed comede tuas. Per caritatem, [sua homini peccata edicit:] abstine te ab hujusmodi peccatis, si vis sanari. Unde prædictus affirmavit omnia supradicta esse vera, acsi B. Franciscus ad fuisset cum Gregorius hujusmodi mala perpetrabat: qui mutata vitæ prioris conditione, bonum fecit finem.

7 Test. 34

[53] Robertus de Serra asseruit, quod, sunt XL anni, vidit in Paula B. Franciscum colligentem lapides calcineos, rubros, candentes, de fornacis testudine, & colligebat manibus illæsis, & faciebat ex illis cumulum.

8 Test. 35

[54] Catharina, quondam uxor Nicolai Furlani, dixit, quod cum puer quidam unius anni, [pueri moribundi vitam] cui nomen erat Lucæ-Ioanni, filius Bernardini Beluto, graviter ægrotaret, jam emissurus spiritum; d. Catharina cum dormiret, vidit in somnis juvenes tres, indutos vestibus albis in domo d. Bernardini, spatio passus unius cum dimidio ab ægroto distantes: quorum medius Crucem gestabat, duo vero alii cereum incensum, acsi exequias facturi essent. Et sic qui Crucem gerebat, dixit: Capite eum. Dum hæc ita fierent, ipsa testis vidit quemdam senem barbatum, subnigra & lacerata veste indutum, Crucem manu gerentem, qui procedens dixit: Peto audientiam. Et d. testis audivit alium respondentem & dicentem, [videtur postulare,] Quid Petis? Tum ille, Ego peto mihi gratiam fieri de illo puero. Et ille qui altior & in aëre erat; respondit: Non potest hujusmodi gratia concedi, quandoquidem hoc mane nomine meo frustrum panis ab ejus domo petitum est, & noluerunt. Tunc senex: Tot sunt, quod non potest eis dari semper panis. Rogo, quoniam isti devoti mei sunt, facite gratiam de vita pueri. Et ille, Infra triduum responsum habebis. [& eam impetrat:] Et sic ipsa testis, facto mane, quam primum surrexit, accessit ad domum & dixit illis: Estote bono animo, quia habetis bonum advocatum, & parvulus vester non morietur: nam hac nocte in somnis hæc vidi. Et sic interrogavit patrem-familias, an esset verum quod eleemosynam illo die non fecissent: & respondit quod fuit verum. Et in tertia die fuit sanatus puer, & hoc audivit a tota domo d. Bernardini.

9 Test. 36

[55] [diu non confessus] Antonius Mantuanus de Altilia dixit, quod cum ipse erat ad Paternionem oppidum, causa visitandi B. Franciscum, & loqueretur cum eo de nonnullis rebus suis; d. B. Franciscus discessit, & reliquit ipsum cum quodam bono viro de d. oppido Paternionis. Et ipse testis incepit inflari, & ita totus inflatus erat, quod pene moriebatur, & ita non poterat loqui. [coram Sancto syncopizat:] Et d. bonus vir hoc animadvertens, B. Franciscum vocavit; qui dixit Cape paleam, & intus nares ejus appone, & sanabitur: & ita fuit, nam restitutus est valetudini. Et ipse testis dixit, quod jam per duos annos vel tres peccata sua confessus non fuerat.

10 Test. 37

[56] [ferrum candens illæsus tractat Sanctus:] Bernardinus de Raymundo dixit, quod cum ipse esset in Paternione, famulus cujusdam; herus & patronus suus misit eum ad fabrum ferrarium, ut poneret ferramentum cuidam asinæ. Unde cum faber ferrarius fornaci apposuisset ferrum ac postmodum idem asinæ concidisset, superfuit quoddam frustrum ferri, ultra medietatem candentis ardentisque. Forte supervenit eo tunc B. Franciscus, & interrogavit fabrum ferrarium, an haberet ferramenta pro quadam mula sua. Et cum faber respondisset se habere, d. Pater cepit ferrum illud candens ardensque in manu. Et ait (faber an testis?) Pater, ne facite, nam comburemini. Et B. Franciscus, Præ caritate, inquit, calefacio me.

11 Test. 38

[57] [panem & vinum pro pluribus] Petrus Angelus de Altilia dixit, quod cum ipse esset apud Paternionem oppidum, cum certis hominibus ultra viginti, qui venerant lignatum pro usu calcariæ, & cœpissent discumbere, & non essent nisi duæ cistulæ panis, partim integri partim fracti (quæ cistulæ vix duabus aut tribus personis suffecturæ erant, prout d. Petrus existimabat) nihilominus omnes illi viginti homines, gratia Dei & virtute B. Francisci, in prandio illo præsentes satiati sunt. Qui quidem B. Franciscus verbum Dei illis prædicabat, & reprehendebat eos de vitiis & peccatis eorum, admonens eosdem ut boni essent Christiani. [identidem multiplicat.] Et postquam discubuerunt bene refecti & satiati, adhuc illæ cistulæ visæ sunt plenæ panibus, ut erant ante, nemine apparente qui illas impleret quod miraculose factum visum est. Similiter etiam in vino contigit: nam ipse Petrus Angelus vidit quemdam cadum, mensuræ duorum barillorum, qui continue effundebat vinum, & tamen numquam decrescebat: & sic omnes admirati, alter cum altero invicem loquebantur. Insuper postquam illi viginti a supradicta mensa [recesserunt] successive supervenerunt alii, & similiter discubuerunt. Et panis qui ex prima mensa miraculose remanserat, in eadem quantitate etiam videbatur in secunda mensa, & tantumdem operabatur & sufficiebat.

Notarii subscribentes fuere Bernardinus Bibe-aquam Presbyter de Altilia & Franciscus Mantuanus, diebus Januarii mensis VIII, & IX & quoad ultimum in Dominica infra Octavam Epiphaniæ, quæ illo anno cadebat in diem XI, cum esset littera Dominicalis D.

ANNOTATA.

a Ecgraphum nostrum, Mortui.

b Altilia, oppidum ad Sanutum flumen, p. m. 15 Consentia distans, Paula vero circiter 24.

c Ecgraphum addit, velut explicationis causa ab interprete æppositum, id est innocente.

d Confunduntur personæ dæmonis & dæmoniacæ.

e In tabulis Sanuto vel Savuto, qui idem forsitan infra num. 97 scribitur Sabno: ast num. 141 Savuto.3

CAPUT VI.
Processus factus in Paterno.

[58] Post tria terræ oscula ante Beatitudinis vestræ sacra vestigia, [Epistola Paternensium,] humiliter supplicat Ranchius de Michaele Magister Juratus, cum tota universitate Paterni, diœcesis Consentinæ, quatenus B. Franciscum Paulitanum adscribere dignetur catalogo Sanctorum: qui apud nos, antequam transiret ad Gallias, monasterium egregium construxit, & totam Calabriam sua exemplari conversatione & piis monitis illustravit, & sanitatum beneficiis quibuscumque morbis opportunis dotavit, & omnibus afflictis subvenit, & salutis viam nobis omnibus multipliciter paravit, multosque mortuos ad vitam reparavit: ut in processu, qui Sanctitati vestræ dirigitur, evidentius refertur. Quem quidem processum, per duos fidelissimos Notarios confectum, & a fide dignis veraciter receptum, Sanctitati vestræ dirigimus; ut clarius constet, quanta gloria Deus Sanctum suum mirificavit: qui judicio nostro & totius regionis Calabriæ sententia, dignus judicatur coli & venerari per totum orbem. Quapropter instantius iterum atque iterum obsecramus, ut præfatum B. Franciscum annumerare velitis in numerum Sanctorum: qui Sanctorum vitam non solum est imitatus; sed & multos in asperitate vitæ & miraculorum gloria est evidentissime supergressus: ita ut innumera sint apud nos miracula, quæ per illum Salvator noster Christus patravit, & in dies perpetrat. In quo quidem Christo valeat & gaudeat in ævum vestra Beatitudo. Ex d. oppido Paterni, anno a partu virginali MDXVII, VII Januarii.

I Test 39

[59] In primis Notarius Franciscus Curtus de Paterno, qui testium infra scriptorum depositiones subscripsi, [Voto ad Sanctum facto,] cum rediissem huc in paternam domum meam, dixit mihi uxor mea nomine Parsilia, Nescis quod Octavianus Cæsar, filius noster, apoplexia percussus est, [apoplexia liberatis puer:] propter quam vidi clare quod ipse est mortuus. Et uxor mea præfata fortiter illacrymabatur, & sic vovit se B. Francisco de Paula, inquiens, B. Francisce, fac mihi gratiam quod filius meus restituatur pristinæ valetudini, & ego induam eum vestibus & coloribus tuæ Religionis & habitus. Qui statim surrexit, & suis propriis manibus apprehendit candelam accensam. Et hoc etiam dixit mihi Donna Vela, mater d. Parsiliæ uxoris meæ, quæ jam sunt tres menses quod rebus migravit humanis. Et hoc fuit de anno MDXV, videlicet de mense Decembri, in vigilia Conceptionis B. Virginis Mariæ.

2 Test. 40

[60] Stephanus Calendinus dixit, quod eo tempore quo B. Franciscus de Paula faciebat condi monasterium, [intra parvam fossam multam aquam colligit Sanctus,] intellexit dici a quodam hæc verba: Hæc aqua labitur per istam viam, quæ est ante monasterium: facite lacunam, & hærebit per totum, quod dispergebatur. Quod cum intellexisset B. Franciscus, dixit d. Stephano, Per caritatem fac fossulam. Qui eam fecit valde parvulam & deinde deduxit aquam illuc ne per viam publicam laberetur. Et sic facto cursu per illam fossulam, omnes aquæ, quæ ex diversis confluebant partibus, illuc se receptabant: unde viæ exiccatæ fuerunt, & omnes insimul venerunt in admirationem, cum viderunt tantam copiam aquarum per illam parvulam fossam permeare. a

3 Test. 41

[61] Jacobus Zapo dixit, quod quidam invenis Consentinus amens factus, [juvenem amentem] ob suos maximos furores & acta stultitiæ in quæ exierat, compedes & manicas & vincula in pedibus & manibus habebat. Et quia ejus pater per multos dies fuerat apud B. Franciscum & non poterat habere audientiam, tandem decrevit d. filium insanum Consentiam civitatem, unde venerat, reducere. Et quopiam die audita Missa exierunt monasterio, coram multis & innumerabilibus viris. Ubi cum B. Franciscus adesset, dixit illis qui detinebant illum puerum, Dimittite eum. Et tunc B. P. Franciscus manum ejus capiti & pectori apposuit, eum fortiter retinens. Et puer ille amens convertebat se ad beatum Patrem, & mordicus capiebat. Tunc beatus Pater dixit illis, [signo Crucis sanat,] qui eum dimiserant, Capite iterum ipsum. Quo facto, B. Franciscus signo Crucis iterum eum signavit, & illico sanus factus est, nec ulterius ut solebat clamitavit, & summa cum lætitia una cum patre suo domum reversus est. Deinde quodam die pater d. stultuli ad monasterium reversus est: qui a B. Francisco cognitus, interrogatus ab eodem fuit qualiter se haberet ejus filius. Qui respondit, sanum eum esse ab eo tempore, quo Paterno Consentiam discessit.

4 Test. 42

[62] Polyxena uxor b Calcudini dixit, quod eodem tempore fuit vectus super equo quidam de Principatu Bisignani, [manibus ac pedibus mancum,] qui usu pedum & manuum uti minime poterat. Qui quidem cum esset productus ante conspectum B. Francisci, subito cœpit ambulare & movere manus, pristinæ restitutus sanitati. Idem dixit quod recordatur, quod de eodem Principatu fuit vectus equa quidam qui erat cæcus: qui cum esset productus ante conspectum B. Francisci, ipse B. Franciscus interrogabat eum & signabat signo Crucis: [cæcum,] & illico d. cæcus usum oculorum recuperavit. Item dixit quod ipsimet testi dolebat graviter caput, [capite dolentem,] adeo quod plorare cogebatur, & d. B. Franciscus dixit ei, Cape saxum, & perduc ad monasterium, quod eo tempore idem Beatus conficiebat. Et ipsa respondit, Non possum, quia male me habeo. Et tunc d. B. Franciscus cepit saxum ingens, & posuit super caput: [& febrientem curat:] & quam primum testis ipsa æstimabat se gerere nihil, & illico fuit sana & libera a magna febri, qua laboraverat.

5 Test. 43

[63] Damianus Antonius post narratam sanitatem ab ipsomet teste impetratam Bellino de Flore, de quo in Proc. Cosent. num. 183; & prodigium ruentis ex alto saxi, imperio prohibiti ne porro rueret in vallem subjectam, ubi continebant se innummerabiles personæ, de quo ibidem num. 190; [pedem abscissum restaurat,] meminit quod quidam de oppido Paterno, cujus nomen non recordatur, cum dolaret trabem pro usu monasterii, incidit sibi pedem ascia: & vulnus ita altum fuit, quod per ipse crassitudine unius digiti vix tenebatur. Et cum inclamaret, Heu! me miserum! audita fuit lamentatio ejusmodi a B. Francisco: qui confestim eo accessit & dixit, Præ caritate, ne dubites. Et fecit eum excalceari, calceos gladio incidendo. Et testis ipse vidit qualiter pes mutilatus erat, ita a parte superiori sicut ab inferiori, & non regebatur nisi a crassitudine unius digiti. Et tunc B. Franciscus excerpsit quamdam herbam illius loci, & manibus propriis posuit eam super pedem vulneratum, eum signo Crucis prius signando. Et illico d. sauciatus sanus effectus est, & d. testis vidit illum gradientem sicut prius.

[64] Item d. testis recordatur, quod quædam monialis accessit ad B. Franciscum, [& monialem usu manuum ac pedum privatam:] commorantem in oppido Paternionis; vehebatur tamen equo, quia jam decem annis usu manuum & pedum manca & privata fuerat. Quam cum vidisset B. Franciscus, fecit eam descendere ex equo & dixit, Præ caritate, surgite, & venite gestatum lapides ad usum fabricæ monasterii, quod distabat de quinquaginta passibus. Quæ quidem monialis dixit: Præ caritate possum: nam decem annis usu pedum & manuum privata sum. Et d. B. Franciscus dixit duabus personis, quæ perduxerant eam illuc, Erigite eam. Quo facto B. Franciscus accepit ingens saxum, & super caput ejus posuit, & dixit, Abite, præ caritate. Et d. ægrota gradiebatur, & gestabat d. lapidem ad monasterium. Quo cum applicuisset, cœpit exclamare, Misericordia, quandoquidem sana effecta sum. Et d. testis vidit eam gradientem & moventem manus, & sanatam ex utraque parte.

6 Test. 44

[65] Carolus Moulin dixit, coram Bernardo Pipio Notario Paterniensi, qui hunc & sequentes testes examinavit, quod tempore quo B. Franciscus erat in Paternione oppido, & excavabatur piscina monasterii, [paucas ficus multiplicat:] pro qua erat multitudo operariorum vicissim laborantium, & esset hora vespertina; beatus Pater prodiit a cella sua, & dixit eis; Jam estis lassi & fatigati. Et protulit de manica tunicæ suæ tertiam partem restis seu serti ficuum circa viginti, & ait, Creditis quod possit distribui par ficuum pro unoquoque? Qui Carolus respondit, Pater, si par ficuum cuilibet dabitur, pro me quid remanebit? Tunc beatus Pater: Gratia Dei non deficiet. Et sic incepit dividere, par unicuique assignans, & sic omnes portionem suam accepere. Deinde unicuique singulas dare ficus cœpit, similiter omnes portionem suam accepere. Et nihilominus sertum illud ficuum ita integrum remansit penes B. Franciscum, sicut ante divisionem erat.

7 Test. 45

[66] Franciscus Arbius dixit, quod alias cum ipse de vinea rediret, applicuit quidam nobilis Consentinus de familia de li Rochi: qui quidem nobilis dixit testi, Possesne facere quod ego habeam audientiam a Fr. Francisco? Et ipse testis dixit, [fœtum ore & oculis carentem] Cum gratia Dei, sic. Et sic accesserunt una ad monasterium & pulsaverunt januam: & janua aperta fuit. Et testis accessit ad beatum Patrem dicens, Pater, quidam nobilis Consentinus vellet alloqui paternitatem vestram. Et respondens se esse contentum, ad ecclesiæ portam se contulit. Et cum vidisset illum Nobilem, interrogavit, quid vellet. Qui respondit: Pater, volo vobis ostendere creaturam sine oculis & sine ore. Tunc illico venerunt muli cum illa creatura, quæ vere monstrum erat; [eisdem donat?] & testis ipse vidit eam oculis & ore carentem. Et beatus Pater ad illam conversus, inquit, Frater noster, per caritatem, aperi oculos. Et sputo linivit locum ubi oculi solent esse; & similiter fecit digito liniens locum, ubi solet esse os. Et sic apparuit os, quod aperiebat. Deinde ipse testis interrogavit nonnullos Consentinos, quomodo se haberet illa creatura: & dixerunt ei, quod boni erant oculi, bonum etiam os.

8 Test. 46

[67] Nicolaus Ruffus Tertiarius dixit, quod quo tempore B. Franciscus erat in Paternione, venatores attulerunt quemdam hominem terræ c Matronæ, qui obierat in monte Paternionis præ nive, [frigore extinctum suscitat,] & eum tamquam mortuum sepelire voluerunt in monasterio d. terræ Paternionis. Evenit autem ut eo tempore multi illic essent homines, qui omnes eum mortuum esse asserebant; & B. Franciscus dixit, Deus fecit tibi gratiam. Quo dicto revixit, & erexit se, & discessit,

9 Test. 47

[68] Carolus Molus de Paternione dixit, quod cum construeretur fornix ecclesiæ Annuntiatæ Paternionis, in ea erant plures architecti seu magistri, [item alium ex alto lapsum,] & inter ceteros quidam Mag. Leonardus de Philippo: qui dum operaretur, decidit & videbatur mortuus. Et dum sic pro mortuo haberetur, accessit B. P. Franciscus, cui dixerunt, qualiter ille Magister de vertice fornicis deciderat, & jam mortuus erat. Unde d. beatus Pater cepit eum per manum, & dixit; Surge, præ caritate, nam nihil mali habes. Qui quidem Mag. Leonardus surrexit subito, & ivit fabricatum. Et idem beatus Pater dixit ei, Ne facias similes saltus, per caritatem.

10 Test. 48

[69] Frisca-rosa, uxor Francisci de Simone, deposuit, qualiter cum esset in cunis filia Roberri Tornelli, [& puellam in cunis suffocatam,] nomine Sigismunda, quæ ad præsens uxor est Antonii Cauti; mater d. Sigismundæ (ut ipsa d. testi asseruit) accessit ad cunas & reperit d. filiam suam mortuam, cui gula corrosa erat: propterea existimabat a diabolo suffocatam fuisse: nam in d. domo apparere solitus erat, qui strepitum quemdam faciebat acsi corium traheret. Quæ puella sic mortua producta fuit ad B. Franciscum in ecclesia Annuntiatæ Paternionis. Quam cum vidit, dixit: Abi, mala res. Quibus dictis, illa puella illico sana & salva fuit.

11 Test. 99

[70] Margolinus Matalonus dixit, qualiter Thomas de Yvre, incidens arborem castaneam cum omnibus ramis, [atque arboris ruina oppressum,] pro conficiendis trabibus ecclesiæ; decidente arbore prædicta, truncus ipsius arboris allisit eum cum quadam alia arbore, & propterea d. Thomas videbatur evidenter mortuus. Et tunc B. Franciscus dixit illis qui illic præsentes erant, sedecite cum Deo parumper. Et sic d. deponens & alii recesserunt & eminus steterunt, & B. Franciscus remansit cum d. Thoma mortuo. Et dein parvo temporis spatio viderunt eum erectum & sanum, ac si malo illo seu casu affectus non fuisset: & accessit ad operandum. Truncus autem arboris ceciderat super ejus ventrem: & contigit hoc in quodam certo loco nuncupato lo Patano. Et ulterius dixit idem testis, [eumdemque de campanili lapsum,] quod cum alias esset in loco Paternionis, fuit fama publica quod d. Thomas deciderat de campanili altitudinis quinquaginta palmorum, & videbatur mortuus, & beatus Pater restituit eum: & hoc dicebatur publice in d. oppido Paternionis.

[71] [Pro cingulo alteri donato] Insuper fuit præsens quando quidam Nobilis, nomine Cola Monachus, accessit ad locum Paternionis ad B. Franciscum, causa petendi ab eo aliquas res devotas pro uxore sua, & petiit de tunica aut de cingulo: & d. beatus Pater dedit ei cingulum suum: & sic d. Nobilis discessit. Et paulo post d. beatus Pater vocavit quemdam monachum, nomine Fr. Santolinum de Paternione, & dixit ei, [novum invenire facit.] Effode hic. Qui cum id fecisset, invenit quemdam cingulum novum, carentem nodis, qui videbatur illa hora illic positus. Et beatus Pater dixit d. Fr. Francisco Santolino, Facite, præ caritate, nodos. Et d. Frater fecit nodos, & dixit beato Patri, O Pater, posuisti istum cingulum? quem eorum lingua cordonem appellant. Et beatus Pater dixit: Posuit Dominus Deus, & non ego.

12 Test. 50

[72] Luna, uxor Thomasii tonsoris, dixit, quod cum ægrotasset Thomas vir suus per multos dies, visus est esse mortuus, & posuerunt eum super quodam scamno, tamquam mortuum, [virum jam funerandum vivificat,] cui ligarunt & composuerunt manus, ut solet fieri iis qui jam ex hac vita migrarunt: & subito miserunt nuntium ad beatum Patrem, & fecerunt ei exponi qualiter d. Thomas erat mortuus. Et beatus Pater misit ad illum nonnullas res, & dixit: Per caritatem, inanimate & confortate eum, quia non patietur periculum. Quæ res exhibitæ fuerunt d. Thomasio, & subito cœpit vires sumere: & surrexit, & sic fuit liber a d. ægritudine.

[73] [& puerum cui pater caput diffregerat.] Et plus, scit quod alias fuit ei allatus filius cujusdam Adroisii Cicalæ, qui cum esset inagro percusserat d. filium suum in capite, quodam tridente, adeo quod frustum ipsius tridentis se immisit capiti ipsius pueri. Et cum frustum prædictum extraheretur a capite pueri, una cum ligno etiam medulla exire visa est. Qui quidem puer cum ad beatum Patrem productus fuisset, idem beatus Pater inquit, Quantorum malorum causa est mala-testa, id est, diabolus? & monuit patrem pueri, ut ipsum curationis causa ad Magistrum Antonium duceret, quando nihil mali haberet. Et sic d. Adroisius accessit ad d. Mag. Antonium, qui ei medens in pristinam eum restituit sanitatem, ac si numquam vulnus in capite habuisset.

13 Test. 51

[74] Bernardinus de Arbio dixit, quod scit de relatione Francisci patris sui de creatura absque oculis & ore, ut supra num. 66. Antoninus Niclus Nustasus de Paterno, tamquam testis, depositionum a num. 68 factarum subscripsit, Anno Domini MDXVII, [Fides Notariorum,] regnante Domino nostro Principe, D. Carolo, ac Regina Joanna de Aragonia, anno primo Dominationis & felicitatis, Amen. Subscripsit item Paulus Fatarius de Pane, tamquam qui ad requisitionem Magistri Jurati & Electorum Paterni examinarit retro scriptos testes in præsentia Caroli Milli, Judicis maleficiorum, & Notarii Nicolai Missassi, testis producti ad videndum examinationem; haud dubie ejusdem qui paulo ante Antoninus Niclus Nistasus scribitur, ignavia transscribentium, hic aut istic exerrantium a vera nominis scriptione: quod quin alias etiam usu venerit in nominibus propriis vix dubitamus, nec tamen possumus non sequi errantes.

ANNOTATA.

a Quomodo hæc eadem aqua, facta vicinis causa discordiæ, miraculose evanuerit, habes in Processu Consentino num. 195

b Fortaßis Colæ, id est Nicolai, Udini.

c Inferius num. 159 putatur fuisse de Macatia, sed tam hæc quam terra Matronæ nusquam nominatur in tabulis geographicis, ac forte mendum subest alterutri vel utrique loco.

CAPUT VII.
Processus factus in terra Xiliani.

[75] [Epistola ad Papam.] Post trinum terræ osculum, ante Sanctitatis vestræ vestigium, Sanctissime ac Beatissime universalis Ecclesiæ Præsul, supplicatur Sanctitati vestræ, pro parte Syndicorum & Magistrorum Juratorum Universitatis, & hujusmodi pertinentiarum terræ Xiliani diœcesis Marthuranæ, dicentium quod in his partibus nostris conversatus fuit B. P. Franciscus de Paula: qui fuit Sanctissimæ vitæ: qui multos conventus construi fecit, & congregari multos Sanctos Patres & Fratres summæ honestatis. Unde, cum d. Pater commoraretur in conventibus Paulæ, Paterni & Spetzani, accurrebant ad eum multæ & diversæ personæ; inter quas erant aliquæ gravatæ variis infirmitatibus, quæ, divina operante gratia & meritis ac precibus ipsius beati Patris, redibant incolumes, pristina valetudine recepta: ut processu incluso, facto per Notarios scriptos & ad hoc deputatos, continetur. Eapropter humiliter supplicatur vestræ Beatissimæ Sanctitati, nomine & ex parte supradictorum, supplicantium. placeat ei, de gratia & amore divinæ Paternitatis, referre & connumerare in catalogo beatissimorum Sanctorum præfatum Franciscum de Paula: qui dum vixit fuit imitator Sanctorum & sectator vestigiorum D. N. Jesu Christi: qui det Beatissimæ Sanctitati vestræ longam vitam ac victoriam contra infideles, ut Sanctæ Catholicæ fidei sub vexillo Crucis restituantur. Ex d. terra a Xiliani, die IV Januarii, anno MDXVII.

Vestræ Sanctitatis humillimi Capitaneus Vniversitatis & homimines Xiliani.

1 Test. 52

[76] Antonius Razutus de eadem terra dixit quod ipse recordatur, quod cum puer esset, ductus fuit a matre sua ad oppidum Paterni, [Maculam oculi sanat Sanctus,] ubi tunc continebat se quidam Fr. Franciscus de Paula, ex causa cujusdam maculæ quæ labefactabat oculum. Et cum illuc applicuit, d. Pater percussit ejus caput quadam virga, & deinde manibus pueri eam reddidit: & cum rediisset domum, liber ab illa macula inventus est.

2 Test 53

[77] Palmerius b de Curigliano, de d. oppido, asseruit cum juramento, [& aliam infirmitatē oculorum] quod cum infirmis oculis esset, sanatus fuit a d. P. Francisco: a quo etiam ejus soror, sanata fuit, cui nomen erat Vermigliana, quæ media versus pedes manca & invalida erat: [& debiles mulieres duas,] quæ cum ægritudinis causa equo vecta fuisset, deinde pristinæ restituta valetudini, pedibus propriis domum rediit.

3 Test. 54

[78] Mag. Macheno de Renda dixit, quod cum testis esset in oppido Paterni, in conventu ubi tunc erat B. Franciscus: quædam Domina de Laviano usu pedum carens, ideoque cum incedere non posset equo illuc vecta, se beato Patri & ejus orationibus commendavit. Qui quidem beatus Pater dixit ei: surge & affer sportulam plenam arena: quæ tremebunda surrexit, adduxitque sportulam plenam arena ex quadam valle, & ex illa hora sana effecta est.

5 Test. 55

[79] Mag. Bartholomeus dixit, quod cum esset mater sua manca & destituta usu genuum, [ac genibus mancam.] contulit se ad oppidum Paterni ad B. Franciscum, qui illic tunc morabatur, & commendavit se ejus orationibus & intercessionibus, rogans eumdem ut preces Deo pro ea effundere vellet, eo quod manca erat & destituta usu genuum. Qui quidem B. P. Franciscus dixit: Surge & cape istam assulam. Quæ respondit, Pater, non possum surgere. Et dictus Pater ad illam: Habe bonam fidem, & surge. Quæ subito surrexit, & cepit assulam, & sic fuit sana.

5 Test. 56

[80] Mag. Joannes Salvius dicit tantum scire, quod cum aliquando esset in conventu oppidi Paterni, [Curat mutum,] accessit mulier quædam cum filio, qui mutus effectus erat, Et B. Franciscus fecit puerum ante ostium ecclesiæ locari, jussitque patri & matri ut laborarent: construebatur enim tunc conventus in d. oppido. Et paulo post misit puerum ad matrem, quæ vidit eum sanum. Et ipse etiam testis schiatica laborans, [schiaticum,] a d. Patre curatus est, & pristinæ restitutus valetudini. Cujus etiam uxor a morbo apoplexiæ, [apoplecticam,] quo maxime laborabat, per eumdem est liberata.

6 Test. 57

[81] Donna Catharina, uxor Frederici Fabiani, dixit quod ipsa quodam die erat in d. conventu, [humero mancum,] & illic etiam erat Richardus Scalisi, de eadem terra: & beatus Pater dixit ei, Cape istum c piconem & scinde istum lapidem. Qui Richardus ad beatum Patrem inquit; Pater, non possum, quia invalidus & mancus humero sum, & ideo veni ad Paternitatem vestram. Tunc beatus Pater dixit: Noli vereri, accipe piconem, & scinde istum lapidem. Et cum fecisset & lapidem rupisset, sanus effectus est.

7 Test. 58

[82] Donna Brigida Fronteca dixit, quod cum quædam affinis sua accessisset ad d. conventum, [matri indicat lapsum filiæ.] duxit secum filiam suam nomine Palmeram. Tunc B. P. Franciscus dixit matri d. Palmeræ: Abi cito, & fac ut filia tua nubat illi quem tenet domi, quia suus est maritus. Et subito cognita malitia filiæ suæ, quæ prius matre domum concesserat, conjunxit eam illi viro qui domi erat, discipulo patris sui, nomine Stephani de Mila: quia inventa est prægnans ante matrimonium contractum: & si non accessisset ad beatum Patrem, maximi scandali periculum imminebat.

8 Test. 59

[83] Soror Andriana de Macertis dixit, quod cum afficeretur dolore oculi, ex causa cujusdam d paniculæ oculum labefactantis, [oculum curat,] accessit ad B. Franciscum & in medio itinere sana effecta est. Et cum esset in oppido Paterni, in mensa, in qua fabæ coctæ & castaneæ appositæ erant, deficiebat panis: qua re visa, beatus Pater dixit ei & aliis discumbentibus: Habete patientiam, [Annona ex prædicto copiosa affertur.] nam illico Deus mittet gratiam suam: & sic repente quidam Antonius Mantuanus ab Altilia apparuit cum e salma panis & vini. Et plus accessit ad beatum Patrem quædam Soror Gaducia, [& muta sanatur.] quȩ inflata erat & muta per quatuor dies ægritudinis causa. Qui quidem beatus Pater ipsam sanam reddidit: in quo ipsa testis præsens interfuit.

9 Test. 60

[84] Soror Joanna de Calisuri dixit, quod patruus suus, nomine Paulus Calisuro, [curat debilem,] cum mancus & viribus corporis destitutus esset, & ad B. Franciscum accederet, medio in itinere curatus est. Et hoc scit ex fama & relatione d. Pauli.

10 Test. 61

[85] Donna Candida, uxor Antonini de Galterio, dixit, [& brachio mancam,] quod cum quædam cognata sua accessisset ad oppidum Paterni, & ipsa manca brachio esset; sanitati restituta est a d. beato Patre. Et hoc testis prædicta vidit: quia quando accessit manca erat, & brachium prius erigere non poterat: & deinde vidit eam sanam. Et cum beatus Pater sanavit eam, dixit: Cape lapidem istum: quod cum fecisset, sana illico effecta est.

11 Test. 62

[86] Bernardus Malecta dixit, quod presens fuit quando B. Franciscus fornacem calcariam ingressus est, [trabem grandem moveri fecit,] ut angulum ejus ruentem repararet, & quando lapidem ex alto ruentem verbo stitit. Insuper quod cum triginta homines trabem ingentem portare vellent, & pares tanto oneri non essent, beatus Pater manum apposuit, & sic eam subito portaverunt.

12 Test. 63

[87] Franciscus de Galtero deponit, quod cum accessissent duo Presbyteri de eadem terra coram d. P. Fr. Francisco, & eos videret, [alias ignota sibi divinitus novit.] illos nominavit dicendo, Vos Archipresbyter & vos Archidiacone, venite & sedete hic. Et hoc deponit quoniam ipse interfuit. Et dixit quod quidam accessit ad d. Patrem nomine Gabriel de Galtero, pro suo filio infirmo nomine Bernardino: & d. Pater sibi dixit: Revertere, & facias bene tuo patri, quia pauperior te est: & filius tuus sanabitur. Et reversus fecit patri suo bene, & deinde sanatus est filius, & miratus est de hoc.

13 Test. 64

[88] f Donna Andiana, uxor Nicolai de Fano, deponit, qualiter mater ejus, [paralyticam sanat] nomine Augustina, esset plurimum paralytica, adeo quod non poterat se movere de genibus & tibiis: & dum Stephanus Moruciscius deportaret sibi unum biscoctum, missum per d. Patrem, [& admorsuma rabido cane:] fuit sana & libera. Et cum fuisset deprehensus per rabientem canem frater ejus, nomine Atfilius, & pater ejus eum duxisset ad d. Patrem, fuit sanatus a tali morbo: & ista deponit, quia erat propinquus rabiei. Et ultra deponit, per dictum sui patris, [nepotem mortuum suscitat:] qualiter pater ejus vidit nepotem Fr. Francisci deportatum ad eum mortuum de duobus diebus, & vidit ipsum resuscitatum, in conventu Paterni.

14 Test. 65

[89] Donna Medea, uxor quondam Pauli de Serra, [curat mamillis ægrā,] deponit, quod dum haberet mamillas perforatas, ita quod costæ apparebant ei per annum, tres medici & duo chirurgi non poterant eam in aliquo sublevare: dum autem abiit ad beatum Patrem in Paterno & flexit genua, illico beatus Pater erexit eam, & sana facta est.

15 Test. 66

[90] Donna Gesotta, uxor quondam Notarii Philippi de Saxo, [Paralyticam,] deponit, quod cum peperisset filium, & ex partu remansisset paralytica, non poterat aliquo modo sanari. Et dum accessisset dictus ejus vir ad beatum Patrem in Paterno, in ejus reditu illico evasit sana.

16 Test. 67

[91] Donna Lucretia, uxor Joannis de Paterno, deponit ex dicto suæ matris, [exstomacho ægram,] qualiter ipsa ejus mater Donna Antonia continuo patiebatur de dolore stomachi: & dum misisset ad d. P. Franciscum, evasit & fuit sana.

17 Test. 68

[92] Alphonsus de Julianis deponit, quod interfuit Paterni, [paralyticum alium,] quando Franciscus de Paula sanavit paralyticum, qui erat de Casalibus Cosentiæ: & vidit ipsum primo paralyticum, deinde sanum.

18 Test. 69

[93] Donna Angela, uxor quondam Joannis de Limpia, [puellam asthmaticā,] deponit qualiter habebat filiam nomine Angelotam, sisisma, id est, asthma habentem, quod non poterat aliquo modo manere. Interea misit ad d. Patrem d. Joannem ejus virum: & inde dicta ejus filia fuit sana & libera a tali morbo.

Ego Alphonsus de Gualterio, de terra Xiliani, Regia auctoritate Notarius publicus ubique per totum hoc Siciliæ regnum, [Fides Notarii.] ad requisitionem & jussu Magnifici Domini Petri de Alvarez Hispani, Capitanei d. terræ & Syndicorum, prædictos omnes testes diligenter examinavi, & deposuerunt prout superius annotatum est.

19 Test. 70

[94] Joannettus Brunus de Xiliano dixit, quod cum quidam Lentulus ex d. terra accessisset cum ipso Joannetto ad conventum, [Inobediens Sancto non curatur.] & duxissent secum quemdam infirmum, nomine Salvatorem Brunum, qui morbo sciatico laborabat, cujus causa se ne quidem movere poterat; & cum esset coram beato Patre petiit ab eo gratiam. Qui quidem beatus Pater dixit ei: Cape clavam, & abi, & labora. Quod ipse non curavit: & deinde alias cum expectaret gratiam a beato Patre, respondit, Tu noluisti eam. Et sic beatus Pater convertit se ad d. Lentulum g & dixit ei quod inciderat cerasum arborem: Et fuit veritas quod incederat cerasum arborem: sed ea res fuit in oppido Xiliani, & Pater dixit eam, quomodo contigerat in oppido Paterni.

20 Test. 71

[95] Stephanus Mirabellus, de eodem Xiliano, dixit, quod cum pateretur malum in iliis, adeo quod non poterat incedere nec dormire; [iliorum dolor sanatur,] accessit ad beatum Patrem, petiitque ab eo gratiam amore Dei, & illico fuit sanus.

21 Test. 72

[96] Phœbus Mirabellus dixit, quod cum ejus filius infirmus esset ex quodam apostemate quod subtus mammam erat, [& puer cui jam tres costæ consumptæ erant.] adeo quod ex costis tres jam deperditæ erant (nam per annum infirmus fuerat) accessit ad Fr. Franciscum ad oppidum Paulæ absque filio, quia dicebatur beatum Patrem facere miracula; & petiit ab eo gratiam amore Dei hora vespertina. Qui quidem beatus Pater dixit: Abi, quandoquidem filius tuus sanus est, quia Deus fecit ei gratiam: sed vove eum S. Mariæ h de Mazo. Et sic discessit die sequenti, & invenit filium liberum a periculo. Et retulerunt domestici, quod pridie hora vespertina cœpit aliquanto melius se habere. Et animadvertit testis, quod illa hora, qua petiit gratiam, puer incepit convalescere, qui jam pro mortuo habebatur. Et similiter attestata est Donna Rosa, uxor ipsius testis, qualiter hora vespertina, pridie quam rediret ipse testis a d. Patre, puer cœpit convalescere.

22 Test. 73

[97] Polyxena de Neocastro, de oppido Xiliano. dixit quod cum haberet quemdam filium, Bartolum nomine, qui in extremis erat, [Sanctus sanat puerum moribundū] in hora expiraturus; vir suus, nomine Antonius de Neocastro, accessit ad B. P. Franciscum, & petiit ab eo gratiam. Et sic ipse beatus Pater dedit ipsi unum panem biscoctum & pomum, & dixit: Facito ut infirmus mordeat ista quæ vobis dedi: nam Deus faciet illi gratiam. Præterea cum eritis apud pontem de Sabno in parte superiori, tolletis lapidem, & sub eodem lapide invenietis tres cancros, & ponetis eos filio, duos in brachiis & alterum in fronte. Et sic d. Antonius, subito cum applicuit ad d. pontem extulit lapidem, & invenit cancros, & fecit quemadmodum ordinaverat d. Pater filio: & sic incolumis & sanus fuit d. filius. Et hoc fuit in vigilia Nativitatis D. N. Jesu Christi. Item dixit præfata Polyxena, [brachium distortum,] quod cum ipsa haberet brachium distortum & viribus carens, accessit ad beatum Patrem, & fuit sanata de dicto brachio.

23 Test. 74

[98] Contesa Mafa dixit, quod quidam nepos suus, nomine Alphonsus de Galterio, puer eximius, [pueri distortos pedes,] ambos pedes distortos habebat; unde ejus parentes tulerunt eum ad d. Patrem, & sic fuit sanus, ut ipsamet vidit: addidit, quod multi de castro concurrerunt ad videndum hujusmodi miraculum.

24 Test. 75

[99] Nicolaus Fronte de Xiliano, dixit quod cum ipse ægrotaret adeo graviter, [moribundum alium,] quod extremam habuerat Unctionem, misit quemdam filium suum ad beatum Patrem ad petendum gratiam. Qui quidem beatus Pater dedit ei duo mala, & dixit: Dic patri tuo quod habeat bonam fidem: nam habebit gratiam. Et deinde ipse testis fecit vocari medicum, a quo nullum recepit beneficium. Et sic misit iterum ad d. Fr. Franciscum, qui noluit reddere responsum d. puero. Qui insistendo hæc accepit verba. Postquam habetis medicum, quid vultis de me? sed ite, & dicite patri vestro, quod stet cum gratia Dei. Et sic adveniente nocte apparuit d. Pater ipsi testi in somnis, imo quasi vigilanti, & dixit: Esto bono animo: nam habuisti gratiam. Et deinde paulo post ad aliquos dies fuit liber a d. ægritudine.

26 Test. 76

[100] Aurifica Torcha de castro Xiliani, dixit qualiter ipsa, cum esset orba & cassa duobus oculis, [cæcam mulierem,] misit virum suum ad d. Patrem, qui ordinavit ei nonnullas res: quæ cum factæ fuissent, subito recepit visum.

27 Test. 77

[101] Sole Torcha dixit, quod ipsa ægrotans aliquando certo morbo, vulgariter nuncupato cimicum, misit maritum suum ad B. Franciscum. Qui quidem Frater dedit ei unum pomum & unum panem biscoctum parvum: quas res cum illa accepisset, illico cœpit edere de illis: [aliam infirmam,] & illico fuit liberata ab illa ægritudine, quæ reddit corpus adeo corrosum ac si cimices & pulices illud corrosissent, nullis vulneribus apparentibus.

27 Test 78

[102] Brancha de Xeso, de eodem castro Xiliani, dixit, [strumam in brachio,] quod ipsa recordatur cum esset pucella, quod pater suus habebat strumam in brachio: qui cum accessisset ad B. Franciscum, rediit sanus & incolumis.

28 Test. 79

[103] Maria Caula, de eodem oppido Xiliani, dixit, [claudicationem,] quod ipsa testis clauda existens amborum pedum præ dolore genuum, fecit se equo vehi ad B. Franciscum, existentem in oppido Paterno. Quo quam primum applicuit, genu flexo prostravit se coram B. Patre: qui fecit eam sedere, & deinde in eodem instanti dixit: Consurge, & abi cum Deo, & habebis gratiam. [& catarrhum.] Et sic ipsa surrexit, & rediit domum propriis pedibus, salva & incolumis. Item d. testis laborabat catarrho, accessit ad beatum Patrem, & fuit sana a d. infirmitate.

29 Test. 80

[104] Simon de Yesio, de eodem oppido Xiliani, dixit quod ipse pluries accessit ad d. Fr, Franciscum ad oppidum Paternum: [Plura miracula facit.] a quo accipiebat optima præcepta & documenta. Qui quidem Fr. Franciscus sanabat mutos & mancos & destitutos viribus, & multa morborum genera curabat. Item quando accedebat aliquis ad eum malæ conscientiæ, & qui delectatur in aliquo malo, dicebat: Abi & relinque malas delectationes.

30 Test. 81

[105] Franciscus de Gratiano dixit, quod ipse testis, cum haberet uxorem suam graviter ægrotantem, [sanat mulierem] & accessisset ad beatum Patrem, qui erat in castro Spezzani; petiit gratiam: & Pater ordinavit certas res. Et quando rediit domum, reperit uxorem suam Joannam sanam & salvam, & liberam ab illa ægritudine: & non habuerat alium ordinem super curatione d. suæ ægritudinis.

31 Test. 82

[106] Jacobo de Petrono, de eodem castro Xiliani, dixit, [& puerum ægros.] quod cum haberet filium ægrotum, misit Joannem Franciscum maritum suum ad oppidum Paterni, ubi præfatus Pater se continebat. Et B. P. Franciscus ordinavit ei nonnullas res: & quam primum fecit illas, subito ejus filius sanatus fuit.

32 Test 83

[107] Franciscus Rezinus, de eodem Xiliano, dixit, quod intellexit a quadam muliere, [prædicit cuidam quod vidua morietur:] nomine Lucretia, quod cum esset vidua orbata viro, accessit ad d. Fr. Franciscum: qui dixit ei ne ad secunda transiret vota, nec amplius nuberet, quoniam vidua moritura esset. Et sic d. Lucretia non parens d. fr. Francisco, denuo nupsit: & ejus maritus secundus interfectus fuit.

33 Test. 84

[108] Domitia Annella de Stoca, de Xiliano, dixit, quod quondam Donna Impernata, [elephantiasim] laborabat quodam morbo, quem dicebat ipsa secundum opinionem medicorum esse elephantiacum, id est, S. Lazari. Et cum accessisset ad d. beatum Patrem, narravit ei suam ægritudinem, Qui quidem dixit, Noli vereri & habe bonam fidem: nam eris sana. Et sic dedit ei nonnullas medelas, unde fuit liberata & salva ab hujusmodi ægritudine. Insuper dixit, quod pater ipsius D. Impernatæ, [& canerum curat.] nomine Gregorius, annis septemdecim patiebatur in conjuncto pedis morbum cancri, & nullo modo sanari poterat: & cum accessisset ad d. sanctum Patrem, dixit idem Sanctus Pater Gregorio patienti: Nimium deambulavit: ideo habe fidem. Et cum fecit signum Crucis in pede, statim sanus fuit.

Ego Joannes Aloisius Maza Notarius, &c. ut supra post num. 93

ANNOTATA.

a Xilianum, vulgo Scigliano, oppidum citerioris Calabriæ Maturanæ diœcesis, ut infra dicitur num. 125.

b Curilianum, oppidum diœcesis Rossanensis, ad cognominem fluvium.

c Pico Italis est cuneus seu ferrum euspide quadrata.

d Panus vitium oculi, unde diminutivum Panicula.

e Salma idem quod onus, sarcina; unde Mulus Salmarius, qui Latinis Clitellarius diceretur.

f In MS. est Zoppa texa, quod paulo post explicatur paralytica. Est autem Zoppo, a, pedibus debilis: Texa quid sit, non divino.

g Non apparet quomodo hoc de ceraso cohæreat cum prioribus. Forte deest aliquid. Isidorus lib. 2 cap. 9 ita hoc accipit, quasi ipse infirmus, cerasum incidere jussus, sanari meruisset dum id facit: quod hinc non eruitur.

h In utriusque Calabriæ confiniis notatur Serra S. Mazzo, quod hic putamus magis integre scribi S. Mariæ de Mazo.

CAPUT VIII.
Proceßus factus apud Neocastrum.

[109] Post trinum ante Sanctitatis vestrȩ vestigia terræ osculum, Beatissime Altissimeque Præsul, [Epistola supplex ad Papam.] universalis Ecclesiæ meritissime Pastor; humiliter supplicant Vice-comes, Syndici, Magistri Jurati, omnesque nobiles atque cives civitatis Neocastri, obedientes Sedis Apostolicæ filii; ut mirificum & gloriosum Franciscum de Paula, signis & miraculis coruscum, qui regionis nostræ lucerna fuit splendidissima, adscribere dignetur Sanctitas vestra catalogo Sanctorum. Quia eum tota Calabria Sanctum proclamat, & meritis inclytum cum Christo regnare in æternitate gloriæ non dubitat. In cujus sanctitatis testimonium, præter sanitatum & gratiarū munera, quæ indies nostrates recipiunt, fecimus quosdam ex nostris civibus super vita & fama ac gestis mirificis præfati B. P. Francisci de Paula examinari, & eorum depositiones sub veritatis stylo redigi per subinsertum Notarium Apostolicum, sigilloque d. civitatis nostræ communiri: quatenus vestra Sanctitas, prodigiis & signis d. B. Francisci adeo evidentibus, facilius ad nostræ petitionis complementum flectatur. Videlicet ut tam sanctum, tam justum, tamque perfectum virum, qui vitam Sanctorum imitatus est, numero Sanctorum annumeret; ut per universalem Ecclesiam, uti omnes dignum tali honore censemus, colatur & veneretur; & pro nobis apud Salvatorem nostrum intercessor existat, quem tantis signis in vita & post illustravit. In quo quidem Salvatore nostro Sanctitas vestra in dies a Petri crescat. Ex præfata civitate nostra, hujus mensis Decembris penultimo, V Indictionis, MDXVII.

1 Test. 85

[110] Providus vir Loysius Galisus dixit, quod agitur nunc XXXV annus paulo plus minus, [Vado hærentem navim] cum esset ipse testis nauta in quadem triremi b Francici patroni, ex commissione Ferdinandi veteris, d. B. Franciscus de Paula cum quodam c confratre suo parvulo conscendit d. triremim, ut proficisceretur in Galliam. Et cum esset subiturus fauces Ostiæ, casu & infortunio, ut fit, d. triremis d [adhæsit fundo] adeo quod patronus & consiliarii dixerunt, quod jam triremis pro perdita habebatur, & sic incœperunt projicere in flumen lignanima & alias res in d. triremi existentes. Quod cum fieret, d. B. Franciscus dixit, quod deberet duci in terram. Et postquam ductus fuit posuit se intra quamdam sepem, & orabat Deum. e Et inter orandum triremis ipsa emersit, & navigavit flumen, adeo quod fuit extra periculum. Et cum per aliquot dies commoratus fuisset Romæ una cum B. Francisco, [oratione sublevat,] postea dederunt vela Massiliam versus. Et cum applicuissent in Corsicam f insulam, adinvenerunt navim & biremem piraticam, quæ supra ventum stabant, paratæ ad aggrediendum triremim. Qua re visa, Patronus triremis & Ambasiator dicebant, quod existimabant se periisse & captos esse. [piraticas naves ab eadem depellit:] In eo sermone B. P. Franciscus protulit caput e camera, & conscendit aquilam sive contabulationem galeæ, & interrogavit, qui essent sermones eorum. Et tunc d. patronus & Orator ostenderunt ei navim & biremem, dicentes se periisse & non posse evadere. Et d. B. Franciscus dixit: Sequimini iter vestrum, & nolite vereri navim nec biremem. Quo dicto in cameram suam rediit, & triremis secuta est iter suum: & quamvis navis & biremis essent supra ventum, miraculose se repererunt tam procul a triremi, quod eam offendere non potuerunt. Et sic triremis libera abnavigavit: unde patronus & Orator & omnes nautæ dicebant, miraculose evasisse manus piraticas. Et cum in Provinciam applicuissent B. P. Franciscus & socius, [soleæ ejus dein tempestatem sedant.] una cum Oratore & qui secum ibant, descenderunt e triremi causa eundi in Galliam. Et cum triremis reverteretur Neapolim, subito magna tempestas oborta est, adeo quod totam noctem mare cursitaverunt: quare se periisse existimabant. Et cum dies factus esset, fluctus invalescebant, adeo quod omnes existimabant se periisse. Unde cum subtus arculam puppis ipsius triremis adinventum esset par calepodiorum B. P. Francisci, nautæ projecerunt d. calepodia in undas: unde ideo fluctus & ventus cessavere, adeo quod necesse fuit remigando ire ad portum g Veneris, uti triremem undique ex tempestate cassam & aquas immittentem refecere.

[111] Honestus vir Jacobus Mantonis, dixit, quod (sunt anni XL vel L) cum esset in silva, in qua tres juvencos indomitos pascebat, forte advertit duos Fratres, missos per B. Franciscum ad conducendum lignamina causa faciendi conventum, quem condi faciebat in oppido Paterno: qui Fratres ex parte B. Francisci rogaverunt d. testem, [indomitis bobus ligna ad usus fabricæ vehuntur:] quod veheret ligna quæ erant in d. silva, causa tegendi d. ecclesiam, quæ distabat a loco viginti milliaribus. Qui quidem testis respondit, quod non erat possibile ferre lignamina cum dictis juvencis: attento quod illo die ceperat eos ex silva, & erant indomiti, & numquam tulerunt jugum. Et illi Fratres dixerunt, quod haberet fiduciam in B. Francisco: & quod jungeret d. juvencos, ut ferrent d. lignamina: nam B. Franciscus rogaret Deum pro ipso. Et sic ipse testis misit sub jugum duos ex juvencis, & oneravit eos lignamine: quod lignamen duxit ad ecclesiam Paterni ita placide & sine periculo, acsi fuissent juvenci domiti decem annorum.

3 Test. 87, 2 Test. 86

[112] Donna Lucretia, uxor Nicolai Macte, de Altilia, [mulierem liberat a gravi infirmitate,] dixit, quod ipsa cum multis aliis matronis accessit ad conventum, quem construi faciebat B. Franciscus in Paterno; quo accesserunt multi infirmi ex diversis infirmitatibus & ægritudinibus, ut puta cæci, surdi, muti, spiritibus vexati, manci & destituti viribus; & accedebant ad B. Franciscum, & inde revertebantur incolumes absque alio malo; & multa alia miracula fecit. Et addit, quod cum ipsa consuevisset observare diem Mercurij, ne comederet aliquod carnium; [quam incurrerat obseriæ 4 intermissā observantiā.] impulsu mariti coacta fuit ab ejusmodi observatione discedere, & per consequens comedere. Omnia genera animalium ferocium & venesonum ei nocebant adeo, quod ex passione, quam noctu sustinebat, tota cassa videbatur & debilitata. Et propterea decrevit accedere ad B. fr. Franciscum, causa liberandi ab ejusmodi fastidio & passione, ope & gratia Domini nostri. Cum itaque ad eum accessisset, genu flexo prostravit & inclinavit se coram eo. Qui quidem beatus Pater dixit: Abi, filia, revertere ad devotionem, quam habebas, & eris libera. Et sic d. testis cum rediisset ad observationem diei Mercurij, ut prius, libera fuit: quam diem ad præsens ipsa testis observat.

4 Test 88

[113] Antonius de Durantis dixit, quod cum laboraret febri, [gravem lapidem facile movet:] accessit ad B. P. Franciscum ad oppidum Paterni, & ope atque auxilio d. Patris reversus est sanus & liber a febri. Et vidit ipse testis, quod in conventu, qui construebatur in oppido prædicto, erat ingens lapis pondere ducentorum cantarorum, adeo quod * novem homines non poterant eum movere. Et cum adfuisset d. fr. Franciscus, apposuit manum suam & dixit: Per caritatem auxiliamini omnes. Et sic provolverunt lapidem ad illum locum, quo voluit B. Franciscus, videlicet ad fossam ubi condebant d. monasterium.

5 Test. 89

[114] Nicolaus Ruffus dixit, quod cum laboraret quodam morbo, [lymphaticum curat,] adeo quod dicebatur ipsum esse lymphatum seu spiritatum, & multi medici darent operam ut medelis eum curarent, & nihil proficerent; tandem motus fama, quæ vigebat in civitate Neocastri, miraculorum quæ faciebat B. Franciscus, accessit illuc cum quodam patruo suo. Et cum esset coram beato Patre, prostavit se ad pedes ejus: qui signavit eum signo Crucis, & illico fuit liber. Qui quidem B. Franciscus dixit ei: Abi, [occultum Sodomitam arguit,] nam habuisti gratiam Domini Dei nostri. Et addit, quod accessit etiam quidam qui sodomiæ vitio laborabat, & maculam in oculo habebat: & sic beatum Patrem rogavit, ut vellet ei facere gratiam, & sanum efficere de macula oculi. Et sic B. Franciscus dixit: Vade, pauper homo, emenda te a vitio quo laboras, & sic sanus eris a macula, quam geris in corde, non in oculo. Emenda te, dico & moneo, & eris salvus.

6 Test. 90

[115] Donna Bernardina Longa dixit, quod cum per plures annos fuisset cum viro suo, [mulieri grandævæ] & numquam procreasset filios; misit ad B. fr. Franciscum in Galliam per venerabilem fr. Franciscum de Abrigliano, castro civitatis Consentinæ, qui profitebatur ejus Ordinem, ad supplicandum & obtinendum gratiam ut posset procreare filios. [prolem obtinet;] Qui quidem B. fr. Franciscus misit ad eam duo poma, ut pro devotione ea comederet: & insuper monuit eam, ut faceret voluntatem Dei nostri; nam cum tempore faciet eam contentam. Et cum per viginti annos mansisset cum primo viro suo, eo vita functo nupsit alteri, & procreavit filios, & fuit hoc primo anno secundi connubii sui: & erat ætatis XXXVIII annorum: & habet pro certo se ope & intercessione B. Francisci obtinuisse gratiam. Insuper addit, quod cum haberet candelam ceream missam e Gallia per B. fr. Franciscum, & Donna Roberta de Bono-anno esset in partu, & haberet supra se multas Reliquias, [candela ejus parturientem levat:] & non posset producere partum, & quasi in extremis esset; ipsa dedit ei prædictam candelam: quam cum accendisset, paulo post miraculose protulit partum.

7 Test. 91

[116] Nobilis Fabricius Monza, de civitate h Tabernæ, dixit, [puellam amentem curat,] quod cum ægrotaret Donna Consentia ejus soror in d. civitate Tabernæ, & ob ægritudinem deliraret, & amens facta esset (quæ ægritudo jam menses quinque vel sex eam in lecto detinuerat) misit quemdam, nomine Garetum Monza, fratrem suum, ad B. fr. Franciscum existentem in oppido Paterno, ut haberet gratiam pro liberatione d. amentiæ. Qui D. Garetus, cum esset coram beato Patre, recensuit ægritudinem d. mulieris. Et d. beatus Pater dixit, quod d. mulier obtinebit gratiam a Deo omnipotenti: attendite ejus curæ & gubernationi. [peccata occulta arguit,] Quæ mulier obtinuit gratiam in illo die, & ad præsens est libera & viva: jam sunt anni XXXV & plus. Et addidit d. testis quomodo D. Garetus ejus frater revelavit, quemadmodum tunc B. Franciscus reprehendit d. Garetum de nonnullis ejus peccatis occultis, quæ committebat, & monuit eum ut ab illis abstineret.

8 Test. 92

[117] Magnificus D. Petrus Angelus Mazatella dixit, [calcariam ferventem adhuc] quod cum temporibus effluxis esset in oppido Paterno, quo tempore B. Franciscus faciebat ibi construi conventum, accessit ipse testis ad visendum B. Franciscum. Advenit autem quod amotus erat ignis de calcaria, quam d. Pater fecerat pro constructione conventus, & amoto igne prædicto, spatio decem vel duodecim horarum, vidit B. Franciscum ingredientem in d. calcariam, cum quadam sportula, quam habebat in manu, una cum aliis Fratribus nonnullis d. Ordinis, [cum suis ingreditur:] qui amovebant lapides, qui erant intus calcariam. Quod videbatur evidens miraculum: quoniam postquam amovetur ignis a qualibet calcaria, spatio quinque vel sex dierum non potest tangi. Et addidit, quod quando discessit a fr. Francisco, habuit ab eo quatuor candelas cereas parvas, quibus propriis unguibus certas cruces fecit, & dixit quod deberet servare eas pro devotione & honore Domini Dei nostri. [mulierem infirmam sanat.] Et cum d. deponens applicuit domum, dedit unam ex eis suæ uxori, quæ ægritutidine artetica valde opprimebatur, adeo ut quando ea urgebatur, verbum amittebat, & manus & pedes & brachia contrahebantur. Quæ mulier ex devotione d. candelam desuper gestare cœpit, & ex illa hora d. ægritudo eam non ita graviter oppressit: & pro certo habetur, quod hoc ei successit ex devotione, quam habebat erga d. Fratrem.

9 Test. 93

[118] Mag. Salvator de la Motta dixit, quod cum ipse haberet filium quinque annorum, [puerum quinquennem comedere facit.] qui numquam comederat, & sciret famam bonæ vitæ & miraculorum quæ faciebat B. fr. Franciscus de Paula; accessit ad eum una cum nato suo. Et cum esset coram beato Fratre, aperuit ei causam: Et dixit B. Franciscus, Abi cum Domino, nam is fecit vobis gratiam. Et cum reversi essent domum, filius cœpit postulare panem a patre & matre. Et addidit quod cum quidam faber doliarius complicaret circulum, ut dolium eo cingeret; caput d. circuli, casu elapsum, oculum ejus percussit; adeo quod integer ejus oculus extra exierat. [oculum viëtoris excussum restituit,] Quem oculum ipsemet faber in capsulam oculi manu propria reposuit, & sic d. patiens accessit eo ubi morabatur B. Franciscus, in monasterio oppidi Paulæ; ubi tres dies permansit, & deinde auxilio omnipotentis Dei & virtute B. Francisci sanitatem oculi recepit. Qui deponens vidit d. fabrum visu illuminatum, cum prius cæcus esset de d. oculo.

[119] Et nunc addidit, quod cum ipse testis esset in Paterno, & sermo fieret de conducendis trabibus pro usu monasterij, testis ipse una cum quinquaginta hominibus & B. fr. Francisco [ivit] ad montem S. Lucernæ, tenimenti ut creditur de i Ayello, distans a Paterno ad sex milliaria, [operarijs 50 esurientibus reficiendis] causa conducendi trabes ecclesiæ monasterii Paterni. Qui quidem testis & alij homines interrogaverunt beatum Patrem, an deberent secum ferre esculenta & poculenta. Qui beatus Pater respondit, necesse non esse. Et cum essent in monte, unde deducendæ erant trabes, prædictus testis & alij homines murmurabant & conquerebantur: nam maxime esuriebant. Et parvo spatio post apparuit quidam pauperculus laceris vestibus, quem nemo illorum cognovit. Qui pauper expandit chlamydem suam k arbaseam, & desuper projecit panem unum grani germani, cum parvo oenophoro seu l flaschettino vini, [Angelus inspecti pauperis] & alta voce dixit: Venite omnes amore Dei jentatum. Et sic ipse deponens & alij accesserunt, & ceperunt de d. pane, alter alteri frustum d. panis porrigens. Qui omnes comederunt de d. pane & biberunt de d. vino, [panem vinumque miraculo sum affert.] quod oenophorum vix capax erat ponderis duarum librarum vini, computando & intelligendo libram duodecim unciarum. Et sic omnes numero quinquaginta, qui venerant causa conducendi d. trabes, saturi reversi sunt ad locum prædictum. [impolitæ trabes divinitus poliuntur.] Et addit quod d. pauper homo, qui attulit panem & vinum, amplius visus non fuit: & æstimaverunt omnes illum fuisse Angelum, missum a nostro Redemptore Jesu. Et addit quod fuit ei dictum medio juramento, quod cum esset B. Franciscus in monasterio Paulæ, ac illic etiam essent decem & octo trabes pro usu ecclesiæ, rudes & impolitæ; mane inventæ sunt miraculose elaboratæ & politæ.

10 Test. 94

[120] Magnificus D. Hieronymus de Nicotera dixit, quod agitur annus XXXV vel XL, [intra triduū plusquam centum miracula facit,] tempore quondam Illustrissimæ D. Polyxenæ, uxoris quondam D. Henrici de Aragonia, Marchionis Hieracensis & Vices gerentis Calabriæ, filij quondam Regis Ferdinandi I, d. quondam D. Polyxena Marchionissa ut supra, trahens moram in civitate Neocastri, maximam habuit famam & relationem sanctitatis, virtutis & miraculorum B. Francisci de Paula. Et sic constituit accedere personaliter ad eum visendum, & duxit secum multos nobilis equestres & populares pedestres, & inter ceteros ipse testis interfuit. Et cum applicuisset ipsa illustris Domina Paulam oppidum, ubi mansit per tres dies (ex qua causa convenerunt & congregatæ etiam fuere illuc multæ personæ advenæ) d. Pater spatio prædicto trium dierum. Secundum æstimationem ipsius testis, [Marchionissam Gerat. a phthisi sanat.] miracula centum in diversas personas varijs & diversis ægritudinibus oppressas fecit; & inter ceteras in præfatam D. Polyxenam, laborantem phthisi & fluxu sanguinis. Nam beatus Pater adhortatus est eam, & dixit ut bonam in Deo haberet fidem, & esset libera ab ejusmodi ægritudinibus; subministrans ei causa devotionis certa poma & herbas: quæ Domina reversa Neocastrum, paucorum dierum spatio libera fuit ab hujusmodi ægritudine.

10 Test. 95

[121] Baldasinus de Alfanis dixit, quod cum ipse esset in oppido Paulæ (jam sunt anni fere viginti) e civitate m Liparitana quoddam navigium, [signo Crucis tempestatem sedat.] nuncupatum Sagitta, vela ventis dedisset, & vi ventorum & fluctibus pene apud littus Paulæ submergeretur; B. fr. Franciscus rogatus & vocatus fuit a multis oppidanis dicentibus; Venite, nam multi Christiani, qui in illo navigio sunt, submerguntur. Qui quidem B. Franciscus protulit caput e fenestra monasterij, & viso navigio cœpit clamare, Jesu Jesu, signum Crucis faciendo. Unde immediate mare tranquillum factum est, & tempestas fugata est & cessavit. Amisit tamen d. navigium vela, & multas alias res, sed absque periculo aliquo hominum; & sic ad littus incolume applicuit, cooperantibus precibus B. P. Francisci. Et addit quod ad præsentiam d. beati Patris accessit quædam puella, [mutæ loquelam donat,] annorum duodecim nata, a villa Cilico nuncupata Consentinæ diœcesis, muta a nativitate & quæ numquam locuta fuerat. Et beatus Pater signavit eam signo Crucis in fronte, & dixit ei, Dic Jesu. Quæ puella illico locuta est, virtutibus & precibus beati Patris.

[122] [lapidem ruentem sistit,] Insuper dixit, quod cum constructa esset quædam fornax calcaria, super quam erat ingentissimus lapis, ponderis mille cantarorum, qui corruebat supra ædificium calcariæ: qui si collapsus fuisset, non solum d. calcariam destruxisset, sed etiam multos homines operarios interemisset. Et sic beatus Pater prospiciens casum d. saxi, [fontemque excitat.] dixit illis operarijs, Nolite timere, ope & auxilio divino nullam habebimus formidinem. Et sic clamans, Jesu, signum Crucis confecit, & saxum substitit & firmavit se. Insuper addidit, quod cum esset ipse deponens infra Crepositum & Mangonem, in via qua ex Altilia Consentiam itur, vidit fontem surgentem, qui extat ad præsens: & antiquitus nullus illic fons erat. Et oriebatur supra quamdam fornanacem calcariam, quam d. Pater construi fecerat. Et dictum fuit ipsi testi, quod miraculose beatus Pater fecit fieri d. fontem, pro usu calcariæ, causa monastesterij oppidi Paterni.

12 Test. 96

[123] Fr. Donnus Antonius Quirrerius, Capellanus majoris ecclesiæ Neocastri, [Sanat phthisicam:] dixit, quod cum ipse testis accepisset ex fama publica, quod B. Franciscus faciebat multa miracula, & ejus soror nomine Barthulla laboraret morbo phthisis, alias de clicia, de quo morbo longo jam tempore detenta fuerat; accessit ad B. Franciscum, existentem in oppido Paterno, & enarravit ei ægritduinem d. suæ sororis. Et sic beatus Pater dedit ei certas herbas, & dixit ut eas bulliret, ex quarum concoctione confici faceret unum clysterem, & etiam biberet ex d. decoctione, & quod Deus faceret illi gratiam. Et quod cum testis reversus fuisset Neocastrum, & d. ægrota fecisset experientiam de medelis beati Patris, [alias ignotum sibi novit esse clericum,] recepit gratiam sanitatis. Et addidit, quod cum esset in ecclesia monasterij oppidi Paterni d. B. Franciscus dixit ipsi testi, quod iret sessum una cum alijs Fratribus, dicentibus Officium in choro, & diceret officium, quia obligatus esset dicere officium: cum beatus Pater non intellexisset, ob quod esset dicturus Officium, sed ex inspiratione divina.

[124] [eidem se inveniendum præbet] Insuper dixit quod d. B. P. Franciscus dixit ipsi deponenti, quod antequam discederet, iret allocutum eum ad cellulam suam, causa alloquendi cum eo, quam ostendit ipsi deponenti. Et cum accessisset ad cellulam causa alloquendi beatum Patrem: quo etiam accesserunt multi nobiles & populares, quæritantes eum in cellula (quam deponens viderat eumdem Patrem sæpius intrantem, & ab ea exeuntem) numquam tamen videre nec habere potuerunt. Sed quam primum ipse testis ingressus est cellulam, [invisibilis alijs,] invenit beatum Patrem; & una sermonem deambulando habentes, tandem ad sacristiam d. ecclesiæ pervenere: ubi beatus Pater dedit ei tria poma, dicens: Hoc primum pomum dato Episcopo Neocastrensi; hoc secundum, D. Polyxenæ; hoc tertium, sit vestrum. Et dicite Episcopo, quod omni mane faciat fieri Collectam contra Turcas, quoniam non fuere adeo propinqui Christianis, quantum sunt hoc tempore. [& adventum Turcarū prædicit.] Et cum hæc dixit verba, nulla erat mentio in regno Neapolitano de Turcis. Et cum testis applicuisset Neocastrum, fecit omnia quæ imposuit ei beatus Pater, & post dies octo Turcæ ceperunt Hydruntum.

[125] Et insuper addit, quod cum ostenderet locum Paterni ipsi deponenti, [qui agrum noluerat Sancto vendere] inter cetera ostendit ei certam partem terreni, dicens ipsi testi: voluimus solvere patrono terrenum circumdatum n Carlinis, & numquam voluit vendere. Et deinde cum dominus d. loci laboraret dolore capitis, adeo immenso quod videbatur corrodi a canibus, propterea fecit vocari ad se beatum Patrem. [ultro eum donat sanatus.] Qui beatus Pater cum accessisset, ei manum super utramque aurem apposuit, extraxitque ab una aure vermem pilosum longitudine medij palmi. Quo facto sanus effectus est, & propterea dedit dono d. caput terreni seu vineæ ipsi monasterio, ut retulit d. B. Franciscus ipsi testi.

Et quia veritas ita se habet, ad cautelam introscriptorum Syndicorum & Universitatis, [Fides Notarij.] ac cujus interest ac inter esse poterit hanc præsentem examinationem, quam d. Universitas Neocastri sigillo suo communiri jussit fideliter scripsi & me subscripsi, cum meo solito sigillo

✠ Thomas Macela Notarius.

ANNOTATA.

a S. Petrum annis 24 Romanum Cathedram obtinuisse communis est opinio, quam dilucide confirmavimus in prævio ad hunc comum Catalogo Pontificum Romanorum, ostendimusq; eo spatio non comprehendi tempus Antiochenæ Sedis. Et quia hunc annorum numerum nullus Pontificum hactenus transcendit (nisi unicus Petrus de Luna, dictus in Schismate Benedictus XIII, qui ab anno 1394 ad 1423 manem titulum pertinaciter tenuit, & vel hinc arguitur verus Papa non fuisse) ideo summa voti erga Pontificem est, ut in illos usque annos vivat. Proximi accesserunt Leo I & III, qui annis 20, ætate nostra Vrbanus Octavus, qui ferme 21; Alexander III, qui 21; S. Silvester, qui 22; Hadrianus I, qui 23, in summo illo gradu steterunt. Quod tamen vulgo circumferri audimus, Romanis Pontificibus in sua ordinatione solenniter prædici fore ut annos Petri non attingant, id in Pontificali Romano non invenimus.

b Ita scripsimus ex conjectura: ecgraphum enim nostrum mendose habebat Franci Impastori: Forte etiam legendum Intraccati, ut sit cognomen Patroni navis, sicuti num. 25.

c Nicolaum intelligo, Brigittæ sororis primogenitum.

d In autographo fuisse relictum uni verbo vacuum locum notavit librarius.

e Vide num. 42, ubi haud paulo aliter hæc res narratur. Victonus utrumque conjungit, quod & humeris navim propulerit, & postea in carecto oraverit.

f Hinc apparet, hoc periculum diversum esse ab eo, quo supra num. 26 narratur, unum armatum navigium occurrisse transeuntibus Golfum leonis.

g Portus-Veneris, terminus Dominii Genuensis ad sinum spezzanum; cui ex adverso objacet Portus-Ericis, Pisanorum limes.

h Oppidum Tabernæ dictum, jacet Neocastro ad ortum intervallo 12 mill.

i Paterno oppido, trans flumen Turbidum versus Africum, adjacet pagus & mons in tabulis appellatus S. Lucernæ: unde vel Romani autographi vel Parisiensis ecgraphi lacunam supplevimus, ubi solum S… notabatur, relicto post ipsum spatio vacuo.

k Ex Processu Ambianensi scimus, grossum ex nigra lana pannum a Calabris nominari Arbazzo.

l Flaschettinum est diminutivum a Teutonico Flasch, cujus econtra augmentativum Italicum est Flascone.

m Lipara unam occupat Vulcaniarum insularum, Calabriæ ulteriori objectarum.

n Videtur excidisse numerus Carolinorum, pro agro illo oblatorum.

* An nonaginta?

CAPUT IX.
Processus factus in casali S. Blasij.

[126] Sanctissime ac Beatissime in Christo Pater & Domine, [Epistola ad Papam] post humilem commendationem & pedum oscula beatorum. Quamvis materia scribendi longum exordium offerat in commendationem tanti Beati fr Francisci de Paula; opera cujus non possunt tribui alicui, nisi misso & nuntio summi Opificis viroque sanctissimo: nihilominus sub brevitate scribemus & exponemus Sanctitati vestræ de eo quod a nostris antiquis, usque in præsens in hoc nostro castro S. Blasij a Neocastrensis diœcesis versantibus, qui fuerunt eo tempore quo beatus Pater in his partibus degebat, fide digna relatione comperimus: qui, prout Sanctitas vestra dignabitur videre, reddunt verificum testimonium tantorum miraculorum, quæ beatus Pater operatus est in nomine Salvatoris D. N. Jesu Christi; ultra famam optimam tantorum aliorum Sanctorum gestorum & operum, quæ in hac provincia viget vagaturque, propter sanctam ejus vitam. Quocirca adstringimur de hoc certiorem reddere Sanctitatem vestram, cum fide digno testimonio præsentibus alligato, clauso & sigillato, atque ut decet scripto manu Notarij Sansoysij Poncerij, Apostolici & fide digni Notarij. Supplicantes genibus flexis Sanctitati vestræ, ut dignetur B. P. Franciscum de Paula recipere & aggregare, propter sua sanctissima merita, in catalogo aliorum Sanctorum: ut tamquam suffultus certissima fide, mereatur connumerari inter alios Sanctos … b Quod nos, devotissimi Sanctitatis vestræ, habebimus pro singularissima gratia. In summo Deo vestra valeat Sanctitudo sine dierum numero. Ex præfato Casali S. Blasij, anno Domini MDXVII, die 1 Januarij; per Sanctitatis vestræ devotissimos filios, Sacerdotes & Capellanos d. Casalis, videlicet Vincentium Serram & Bernardinum de Cello, nec non per Paulum de Yesio Syndicum, & Jacobum de Vectino Magistrum juratum, universosque d. Casalis habitatores.

1 Test. 97

[127] Honestus vir Mag. Paulus de Yesio deponit, quod cum ægrotaret quidam Carolus Accurius, [Sanctus miraculo fidem facit] de Sigliano diœcesis Marturranæ, & jaceret in lecto; mandavit ægrotus d. testi & cuidam alii, nomine Stephano Accurrio, fratri d. D. Caroli, ut accederent ad B. P. Franciscum. Et accesserunt ad eum & exposuerunt, qualiter d. D. Carolus male se habebat. [mortis a seprænuntiantæ.] Et dum hæc exponerent prædicti, viderunt quamdam aviculam volitantem, quȩ subsedit in humero B. Francisci: qui eam apprehendit & posuit intus manicam tunicæ. Quo facto respondit eis & dixit: Abite cum Domino, & dicite infirmo, quod Deus vult eum penes se. Et sic præfati discesserunt & narraverunt ægroto totum id quod B. Franciscus dixerat illis: unde spatio mediæ horæ d. D. Carolus obiit.

2 Test. 98

[128] Venerabilis vir fr. Ambrosius Copula, Abbas S. Georgij, monasterij Ordinis S. Basilij, diœcesis Cathacensis, [Missos a Rege pisces assos] Capellanus Illustrissimi D. Ferdinandi de Arragonia, dixit, quod in civitate Neapoli fuit præsens, quando Magnificus Ferdinandus Rex I de Arragonia, certos pisces assos misit, quos idem B. Franciscus vivos remisit in duobus vasis argenteis; præsentibus, adstantibus & videntibus proprijs oculis, omnibus dominis & principibus qui aderant: [vivos remittit;] & testis ipse tunc præsens aderat in Castronovo (nam erat Capellanus, ut est de præsenti) & vidit dictos pisces assos missos, & vivos remissos, sunt anni XL vel parum minus. Item dixit d. testis quemadmodum mater sua, [sanat asthmaticam,] D. Margareta Copula, adeo opprimebatur asthmate, quod quatuor dies ab esculentis & poculentis abstinebat, & etiam non loquebatur: unde petijt gratiam a B. Francisco, ut liberaret eam ab hujusmodi ægritudine. Et sic beatus Pater fecit colligi certas herbas, ex quibus insalatam fecit, & dedit ei comedendam cum aceto & oleo. Ipsa vero D. Margareta dixit: Pater, insalata non mihi conducit, imo nocet. Et B. Franciscus, Cape, nam Deus habebit te commendatam. Et sic accepit eam una cum duobus pomis & uno biscocto. Quibus rebus peresis, sana effecta est, & dum vixit, nullo alio laboravit morbo: obijt senio & nulla ægritudine.

[129] Et plus scit ipse, quemadmodum quædam nomine Marinella, commater d. D. Margaretæ matris suæ, [item elephantiacam,] accessit una cum matre sua ad d. B. Franciscum. Quæ Marinella habebat filiam decem annorum, morbo elephantiaco laborantem, unde d. D. Margarita nomine Marinellæ commatris petiit a beato Patre gratiam pro d. puella. Tunc beatus Pater inquit, Ducite eam huc. Et sic duxerunt eam coram beato Patre: qui dixit Marinellæ, matri d. puellæ: Vade & restitue famam D. Antoninæ commatri tuæ, quam abstulisti ei, [matre ejus monita de resarcienda fama alterius.] dicens quod habebat rem cum marito tuo: quia non ita est veritas. Et restitue famam apud omnes, quibus talia dixisti mala: nam Deus faciet tibi gratiam pro filia tua. Et d. Marinella dixit, quod ejus pareret mandatis. Unde postmodum beatus Pater dimisit eam, & dedit ei certas herbas & dimisit eam, & dixiti. Ex istis herbis confice balneum, nam Deus faciet gratiam d. filiæ tuæ: sed prius satisfacies commatri tuæ de fama ablata, & deinde lavabis filiam tuam cum d. herbis, & Deus faciet tibi gratiam. Et sic d. testis vidit postero die filiam d. Marinellæ mundatam & liberatam a d. morbo, in civitate Neapoli.

3 Test. 99

[130] Hieronymus de Perrinis, de Xiliano, dixit, quod cum esset Paterni ante annos circiter XXXV, ubi erat tunc B. fr. Franciscus, [Multos infirmos curat:] ad eum concurrebant multæ & diversæ personæ, morbo elephantiaco & alijs morbis gravatæ: & beatus Pater omnes sanos reddebat, qui ad eum accedebant.

4 Test. 100

[131] D. Aloysia de Barbaro, habitatrix casalis S. Blasij, scit qualiter quædam D. Margarita de Cancello, [Mulierem a viro aversam] de civitate Neocastri, nupsit cuidam, nomine Petro Micho de d. civitate; quem d. Margareta noluit umquam videre nec cognoscere pro viro suo, spatio septem annorum, quamvis vir bonus esset d. Petrus. Unde d. Margareta fuit ad B. Franciscum ad casale oppidi Paterni: qua visa B. Franciscus dixit ei, Filia, redi domum tuam, & duc tuum virum, [ei conciliat, & cito solvendam spondet.] quem jam diu odio habuisti. Te certam facio, quando duxeris tuum virum, libera eris amoribus & molestijs hujus mundi. Et sic D. Margarita reversa, duxit maritum suum, & deinde paucorum dierum spatio obijt. Quæ autem Paterni acta sunt novit testis ex relatione ipsius Margaritæ.

5 Test. 101

[132] D. Antonia de Cola, Sicula, habitatrix d. casalis, [sanat infirmum brachium,] dixit, quod cum accederet ad B. Franciscum, una cum patre suo & nonnullis alijs civibus Neocastrensibus, eo quod pater suus maximam in brachio ægritudinem patiebatur; & pro devotione, quam habebat erga d. B. Franciscum, credebat se sanum fore antequam beatum Patrem videret; medio in itinere Paternum versus sanus effectus est: & cum eo applicuisset, narraverunt rem beato Patri, qui dixit, Commenda te Deo. Similiter quædam nomine D. Joanna de Andino, etiam Neocastrensis, quæ morbo quodam fluxus annis pluribus laborabat, supplicavit beato Patri ut haberet eam commendatam. [fluxum auris,] Qui quidem beatus Pater dixit, Commenda te Deo. Et sic sana fuit, [morbum comitialem,] & numquam hujusmodi morbo laboravit. Insuper d. testis scit, quod quidam Hieronymus Scolus, Neocastrensis, qui venerat cum eis morbo comitiali laborans, quam ægritudinem diu passus fuerat, rogavit beatum Patrem ut haberet eum commendatum: cui beatus Pater inquit, Fili, habe bonam contritionem erga Deum: nam is te sanabit. Et postmodum mandavit ei ut ingrederetur hortum & caperet de c nepita herba, quæ ibi erat, & liber esset ab ejusmodi infirmitate. Et sic ipsa testis scit ex dicto ipsius Hieronymi, quod ulterius hujusmodi malum passus non fuit.

6 Test. 102

[133] [Hospiti venturo ignem strui jubet,] Paulus de Abbate, alias de Bona-femina, d. Casalis S. Blasij, dixit hoc tantum scire, quod cum esset in servitijs D. Polyxenæ de Arragonia, uxoris D. Henrici de Arragonia, fuit missus una cum D. Guilielmo, gubernatore domus d. D. Polyxenæ & sui conjugis, ad visendum B. Franciscum in loco Paulæ. Et invenerunt beatum Patrem, qui fecerat accendi maximum ignem: & d. Guillelmus interrogavit beatum Patrem, cur tam magnum ignem parari fecisset. Qui respondit, Sciebam vos huc esse venturos, & propterea ignis necessarius erat, maxime existente mense Januario: Et ulterius necesse est consedere. Et d. D. Guillelmus dixit: Parate ergo prandium, volo comedere gallinas. Et beatus Pater respondit: Hic non comeduntur gallinæ, [& tempestuoso mari pisces capi.] sed pisces. Et sic tunc die Veneris hora Vesperarum beatus Pater misit quemdam puerum cum quodam bireto rubro, & dixit, Accede ad mare. Et nominavit locum, de quo testis non recordatur: sed mare fluctuosum erat. Et beatus Pater dixit: Noli vereri: vade illuc & affer huc quod invenies. Et sic puer spatio unius horæ cepit d cerinam piscium pondere decem rotulorum, quam paraverunt: & sic pransi sunt. Et inter prandendum nec piscis, nec panis, nec vinum diminui videbantur, sed in suo esse permanebant. Et insuper scit ipse testis, quod cum ægrotaret quidam Bartholus de Jure, [Puerum ægrum sanat.] tunc puer; missus fuit ipse testis ad beatum Patrem, rogans ut haberet commendatum d. puerum. Et antequam ullum proferret verbum, beatus Pater dixit: Paule, regredere domum: nam Deus fecit gratiam illi parvulo. Et sic in reditu vidit puerum sanum, qui etiam ad præsens sanus est.

Subscripserant Sansoysius Poncerius Notarius, & Nicolaus Buxus Canonicus & Cantor ecclesiæ Messanensis, qui de vulgari in Latinum transtulit.

ANNOTATA.

a Casale S. Blasij distat Neocastro intervallo 5 millium, inter Occidentem & Meridiem.

b Addit ecgraphum: Nam ultra merita sanctissimum Sanctitas vestra a summo Deo: quæ omisimus, quia excidisse videtur una alterave livea, cui hæc nectebantur, nullum per se facientia sensum.

c Ibidem nescita, quod tamquam certo mendosum in vocem nepita, alibi jam notam vicinamque mutavimus.

d Credo nomine Cerinæ nassam vel corbem piscatorium significari.

CAPUT X.
Processus factus in Castellione.

[134] [Epistola Baronis Castilion ad Papam.] Sanctissimo ac Beatissimo Domino, D. N. Pontifici Maximo, Leoni X, Loysius de Agno, Baro a Castellionis. Multa ac terribilia immortalis Dei spiracula crediderim tum extitisse, quando spiritum hunc vitalem intendisse humanos constat animos. Verum cum innumerabilia sint ejus miracula, qui primus mortalium tanto ac tam stupendo caluerit spiramine, ut ventura auspicaretur, haud a dubio dependet, ut de oraculo ipsius taceam. Cum igitur nostris seculis, Paulæ in terra Brutia constitutis, multum sibi indulsisset natura [divina] in hoc genere vaticinij, nec non in diversorum miraculorum demonstratione; adeo quod sibi corpus Divi Francisci de Paula in domicilium & habitaculum obtinuerit; accidit mihi, Sanctissime Pater, quam summopere deprecari Clementiam ac Sanctitatem tuam, ut eadem Dei virtute suadente, Divum Franciscum præfatum in catalogum Sanctorum flectatur designare: utpote illum, qui hoc munus seu bravium consequi meretur. Quis umquam adeo pertinacis esset minervæ, qui innumerabilia ejus prodigia enarrare explicareque queat, etiamsi centum ferrea sibi essent ora? Vir hic maximæ fuit probitatis, maximæ abstinentiæ, sanctæ divæque vitæ: itaque ejus animam immediate ad astra penetrasse nemo ambigat, ob diversa per se gesta miracula & prodigia. Ob hoc enim omnes generaliter, ei se devoventes, gratiam ex animi sententia exorasse, nec non & in præsentiarum clare exorare patet: quippe qui navigantibus portum incolumitatis, mutilatis & aridis & quocumque alio implicitis morbo valetudinis pristinæ munus restituerit, nec non in partu sudantibus invocatus succurrit continuo. Quam ob causam iterum atque iterum tuæ Sanctitati illum commendare non desisto, quem ad adscriptionem Sanctorum aggregare dignetur, ex & propter ea quæ generaliter de eo dicuntur. Die XXVII Novembris, anni præsentis MDXVI, inter loquendum de prodigijs beati viri, talia quæ subsequuntur, coram nobis a subinsertis testibus, recitata & enarrata fuerunt.

1 Test. 103

[135] In primis de spiritu prophetiæ & de cognitione secretorum Mag. Joannes Sanctorius, [sanat sanctus Fraterculum Baronis moribundum,] Siculus, de civitate Panormi, genitoris mei Loysij Aquinatis, Baronis Castellionis diœcesis Tropeensis, olim familiaris & domesticus refert, quod dum frater meus primogenitus, Bernardinus nomine, duorum fere annorum existens, esset morti proximus, ad B. Franciscum de Paula d. Magister Joannes fuit destinatus Paternum, pro recuperanda sanitate. Quem mox ut vidit, sine ullo colloquio prævio, dixit: Scio, inquit, ad quid venisti: ille parvulus, pro quo venisti, sanus est & incolumis. Nihilominus matri has castaneas infilatas, tostas cum b manguderibus, offeras. Et cum rediit esse ad propria, d. parvulum sanum adinvenit.

2 Test. 104

[136] Præterea fr. Franciscus de Mazo, de d. terra Castellionis, retulit, se interfuisse Paterni, [& manum contractam:] dum quidam adolescens decem & octo annorum, de Trennonæ comitatu, diœcesis c Mileti, manum habens morbo incurabili implicitam, ita quod clausam eam tenebat, apertam recepit, mox ut beatus vir eam tenuit; ita quod ea operari poterat ad suum libitum, & per diversa loca fuit d. miraculum promulgatum. [miraculo curatum in Ordinem recipit,] Idem fr. Franciscus, cum præfato Mag. Joanne Sanctorio Panormitano, retulit, quod Bernardinus de Mello, de eodem oppido Castillionæo, per duos annos fistulæ morbo cruciatus, in ora circa genitalia, dum quindecim foret annorum, beatum virum pro sanitatis remedio Paterni adiit; & ab eo sanitatis munus recipiens, habitum Religionis suscepit, & in eo per viginti annos perseveravit. [a quo regresso infirmitas redit.] Sathanæ autem procurante versutia ad vomitum rediens, ad Fratres Conventuales B. Francisci se transtulit, & in pristinam ægritudinem longe graviorem lapsus est, ingratitudine procurante, & novissima ejus facta sunt peiora prioribus.

3 Test. 105

[137] D. Petrus de Paula, Consentinus, d. terræ Castellioni Prætor, retulit, quod Nicolaus, [Nepotem mortuum suscitat,] nepos beati viri, fuit ab ipso in Paula resuscitatus: & hoc miraculum est vulgatum in Calabria, & potissimum in casalibus civitatis Consentiæ. [fontem producit,] De productione fontis idē D. Prætor cum Joanne Siculo Panormitano retulit, se vidisse fontem illum qui est constitutus in una capella ecclesiæ de Altilia, ad viam quæ ducit Cosentiam, juxta nemus quod dicitur Ultranium: de eo quoque bibisse, & simul cum viginti nobilibus Consentinis circum stetisse, & de hujusmodi fontis per beatum virum miraculosa productione verbum habuisse. Cum siquidem fornacem calcariam beatus vir ibi præparari procurasset, & aqua optima ad hoc opus defuisset; in loco arido & arinoso jussit fodi: & illico, ut fossor tetigit terram, aqua scaturiit; & hoc est famosissimum, & incolis Mangoni, Cepisseti, Altiliæ notissimum.

4 Test. 106

[138] Nicolaus Montonus Consentinus, de caterva nobilium, asseruit, quod existens in d Spetiano, cum alijs tribus in comitiva sua stantibus, qui ferme erant quindecim annorum & famelici nimis; unus eorum beatum virum transeuntem aggrediens, [quatuor famelicis] ait: Pater, fames nos valida oppressit, panem ergo nobis porrige, quo nostra tenuis & imbecillis debilitas refocilletur: & ille annuens manu propria pauxillum panis illis apposuit, ita quod unus eorum ter tantum panis comedisset; [paucæ escæ appositæ superabundant.] vinum vero apposuit, quod uni eorum [non fuisset satis & paucas ficus: & tamen] illorum appetitui plurimum famelico ad superabundantiam satisfecit quod fuerat appositum, ita quod ad augmentum miraculi media pars vini remansit, panis vero & ficuum pars tertia: unde mirati sunt de tam evidenti cremento appositorum.

5 Test. 107

[139] Nicolaus Tostus de Castellione asseruit, quod quædam mulier diœcesis Consentinæ, dum Paternum applicuisset, [brachium aridum sanatur.] & cum ceteris astantibus ferre lapides a B. Francisco juberetur; illa se excusans, Ego, inquit, a viginti quinque annis usu brachij dexteri sum destituta. At beatus vir brachium ejus aridum erigens, sanitati restituit, quod prius inutile & ad omne opus ineptum erat. Retulit idem, quod existens Paulæ, viderit virgulta myrtea, a pluribus (ut ferebatur) annis truncata, quȩ virorē prȩferebant, velut si recenter fuissent detruncata: super quæ beatus vir, ut asserebatur, dormiebat. Idem asseruit miraculum fontis, de quo supra. Amadeus de Trabea de Aquino, una cum Barone Castellionis, & Pizus de Paula de Consentia Presbyter, ut testes subscripsere; signante Notario Francisco Ricio de Castellione, Excellētis Domini Loysij de Aquino, Baronis d. terrȩ, Cancellario.

ANNOTATA.

a Duplex quidem Castellione in Calabriæ citerioris tabulis notatur, alterum Consentinum dictum, p. m. 12 versus Boream ab urbe distans; alterum Maritimum, Maturanæ diœcesis: sed quia infra dicitur diœcesis Tropeensis, quærendum erit tertium Castellione, a topographis omissum.

b Ita clare expressum, an recte, tunc sciemus cum vocis Calabricæ propietatem explicuerit aliquis.

c Miletum, oppidum Calabriæ ulterioris, distat Tropea p. m. 15, circa quod nusquam Trennonam notant tabulæ, in hoc æque ac pluribus alijs defectuosæ.

d Haud procul a Consentia duplex est Spetianum, vulgo Spezzano, parvum & grande: in hoc conventumfecit Sanctus, ideoque miramur nullum inde Processum haberi, ac ne Consentiæ quidem ullos inde testes comparuisse in primo Processu; cum ibi innumera miracula facta dicat Isidorus, quorum aliquod specimen dabitur in Supplemento historico cap. 3.

CAPUT XI.
Processus factus in civitate Catacensi.

[140] [Epistola ad Papam,] Beatissime Pater… Canonizatio Sanctorum omni jure ad vestram solam pertinet Sanctitatem. Cum igitur B. Franciscus de Paula, natione Calabrensis, a puerilibus exordijs usq; ad perfectiores annos & ejus vitæ consummationem, per disciplinæ stipendia Ecclesiæ concurrisset; & unicuique testimonium vita prior præberet, nec posset de ejus provectione dubitari; pro laboribus multis, pro moribus castis, pro actionibus strenuis certioris loci debebatur [auctoritas]. Quippe qui totam Calabriam, dante Domino, suis miraculis illustravit, sanando infirmos & alia faciendo, quæ sine speciali gratia per homines fieri non poterant: prout latius deponunt infrascripti testes, examinati per duos probos & optimos viros, Apostolica auctoritate Notarios, ad nostram requisitionem: licet alia multa probari poterant, si tunc temporis [cum gesta sunt] testes fuissent examinati, nunc vero propter longitudinem temporis mortui sunt, etiam Domini & Magnates, qui ad eumdem B. Franciscum supplices recurrebant. Ea de re supplices rogamus vestram Sanctitatem, quod habita informatione de prædictis & alijs miraculis, factis per d. B. Franciscum, eumdem Sanctorum numero aggregari, numerari & scribi facere dignetur in catalogo Sanctorum. Sic Deus Sanctitatem vestram conservet per tempora longiora. Datum a Catanzarii, XXVI Decembris MDXVI. ejusdem Sanctitatis vestræ humiles servi Universitas & homines nobilis civitatis Catanzarii.

1 Test. 108

[141] Die XXI mensis Decembris, infrascripti testes fuerunt examinati diligenter, semotim & in secreto, cum juramento tactis Scripturis, per nos Notarios Thomasinum Cinam & Leonardum Bagnatum: & deposuerunt modo infrascripto. Nobilis Antonius Moyuli, laicus Catacensis, post miraculum de calcatia fornace ruente, &, dimißis ad refectionem operarijs, [Sanctus sanat paralyticam.] per B. Franciscum reparata; cui præsens in monasterio Paulæ interfuit; etiam deponit, eodem tempore eodem loco, vidisse mulierem de domo Valloni, de terra Umbratici b provinciæ Calabriæ, diœcesis Militensis, omnibus suis membris destitutā, a suis consanguineis portatam ad d. B. Franciscum, quæ ambulare non poterat nec membra movere: & statim, ut fuit visa a B. Francisco, totaliter sana effecta est, & ambulare incepit, & ambulando recessit a conspectu d. b. Francisci.

2 Test 109

[142] [Absens periculum ad se venientis cognoscit:] Donna Sancia, uxor Joannis de Ressueto, Catacensis, dixit, quod tempore quo B. Franciscus erat in provincia Calabriæ, in quodam loco casalis Paterni; ipsa testis audiens optimam vitam & miracula, quæ faciebat B. Franciscus, deliberavit ad eum devote accedere, & interrogare de quodam ejus primo viro, capto a Tureis in obsidione Hydrunti. Et cum ipsa applicuit flumen nominatum de Sauuto, invenit illud valde plenum & turbidum; [ipsamque de morte viri certiorem facit.] & ipsa & qui cum ipsa erant timebant per illud transire. Tandem, cum maximo timore & periculo, transiverunt & applicuerunt ad locum prædictum, ubi erat d. B. Franciscus: qui absque eo quod ab ipsa teste & alijs fuisset sibi aliquid dictum, de d. periculo & timore fluminis prædicti; ipsi dixit timorem & periculum, per eamdem testem passum in transeundo flumen prædictum. Et cum ipsa testis affirmasset id quod sibi contigerat in d. flumine, dixit quod per eam non erat timendum: quia bonum operando timere non debuit. Et statim ipsa testis interrogavit d. beatum Patrem de d. suo primo viro: & sibi respondit, quod amplius eum non videbit, & quod secure potuisset transire ad secundas nuptias, prout sui consanguinei sibi persuadebant. Sicque d. ejus vir numquā fuit reversus: & talis fuit effectus, & fama volat.

[143] Item dixit, se tunc vidisse proprijs oculis quoddam reticulum, plenum panibus; [Panis large distributus non minuitur.] & ibi erant homines magni numeri, stantes & venientes; & de illis panibus omnibus dabatur ad comedendum, & non videbatur deficere nec diminui, sed potius crescere. Et ipsa teste recusante recipere de d. panibus, eo quod videret tantam multitudinem concurrere, B. Franciscus sibi dixit: Cape de pane, quia gratia Dei numquam deest. Sicque se accepisse dixit, & tamen d. reticulum plenum panibus apparebat. Dixit etiam vidisse sex solos homines portare a monte quamdam magnam trabem, [sex homines trabem gravissimam portant.] ad quam portandam fuissent necessaria decem paria boum, propter distantiam loci & itinera unde veniebant. Et post dictos sex homines veniebat B. P. Franciscus: & illi sex homines gaudentes & recentes portarunt d. trabem, usque ad ecclesiam d. loci. Et præfatus B. Franciscus postea eis dicebat, Ite cum paritate & caritate.

3 Test. 110

[144] Venerabilis Presbyter Samson de Carusio; Clericus Catacensis, [Sanctus sanat scrofulas,] dixit, quod cum ipse haberet scrofulas in gutture in magna quantitate, taliter quod in quolibet plenilunio videbatur suffocari, pater d. testis eum conduxit ad multos medicos, per quos non potuit obtinere sanitatem: & ultimo loco conduxit eum ad B. Franciscum, tunc manentem in Calabria, in quodam loco casalis Paterni. Et d. B. Franciscus sua manu tetigit locum scrofularum d. testis: & statim de eis fuit sanatus & curatus: & numquam redierunt. Et tunc temporis vidit quosdam de casali Consentiæ, [carnes in ejus conventu putrescunt.] portantes certas carnes coctas, ut comederent: & cum apposuissent super tabulam existentē in d. loco; apparuerunt vermes vivi, taliter quod ex d. carnibus nemo comedere potuit.

4 Test. 111

[145] Magnifica D. Gabella Malena, vidua quondam Magnifici D. Guillermi Frosina, [cognoscit mortuum] dixit quod tempore quo B. Franciscus fuit Paterni, graviter fuit infirmatus quidam ejus nepos, propter morsum canis rabidi: consanguinei autem d. infirmi, habentes devotionem, ad d. B. Franciscum, miserunt ad eum quemdam nuntium ad gratiam obtinendam ne decederet. Et nuntius reversus, dixit se accessisse ad B. Franciscum: [pro quo rogabatur.] qui audito casu, sibi respondit: Tarde venisti, quia ille jam mortuus est. Et facto computo, in veritate fuerat mortuus, tempore quo illa verba fuerunt dicta.

5 Test. 112

[146] Nobilis Antonius Mollus, laicus Catacensis, dixit, [occulta peccata redarguit,] se, cum ejus patre tunc vivente & quodam nomine Paulo Fera, pro eorum devotione accessisse ad B. Franciscum de Paula: & cum ipsi loquerentur cum eo, fuerunt reprehensi, ipse & ejus pater, de quibusdam peccatis occultis & secretis, per eos d. B. Francisco non declaratis. Et cum ipse sibi dixisset, quomodo poterat salvare ejus animam; præfatus B. Franciscus, litterarum ignarus, Latine sibi respondit, [illitteratus Latine loquitur,] videlicet: Diliges Deum tuum ex toto corde tuo & ex tota anima tua, & proximum tuum sicut teipsum, & serva mandata legis divinæ: ex his mandatis tota lex pendet. Item dixit se audivisse a quodam Fratre Ordinis B. Francisci de Observantia, Antonio Sconzita (alibi Scoteto) quomodo ad B. Franciscum reprehendendum Paterni accedens, miratus sit prunas manibus tractantem.

6 Test. 113

[147] Honorabilis Joannes Vitalianus, laicus Catacensis, dixit, quod cum accessisset ad B. Franciscum Paterni, [socrui molestam reprehendit & sanat,] illuc supervenit quædam mulier infirma, diœcesis Rosanensis, & petebat gratiam ab eo impetrari a Deo pro ejus sanitate. Et illico B. Franciscus respondit ei, Quid vis? quia verberasti matrem tuam. [Et dixit illa: Non habeo matrem.] Et idem B. Franciscus replicavit: Socrus tua, mater tua est; & eam verberasti: hinc in antea bene tractes eam, quia gratiam recepisti. Et illico apparuit sana de infirmitate, qua detinebatur: de qua dicit se non recordari, propter longitudinem temporis. Item dixit, quod cum D. Perna, uxor Bartholi de Ancona, [item fluxu sanguinis laborantem:] ejus socrus, civis Catacensis, pateretur maximum fluxum sanguinis, devote accessit ad B. Franciscum & ipse testis cum ea. Cumque applicuissent ad locum d. B. Francisci in Paterno, & fuisset cum eo locuta, narrando sibi d. infirmitatem; beatus Pater sibi dixit, quod deberet capere petroselinum tritum, & quod haberet fidem, & sanaretur. Ipsaque ejus socrus, redeundo a B. Francisco, sanam se invenit; & numquam amplius ab illa hora passa est d. fluxum usque ad ejus mortem.

7 Test. 114

[148] [manet in pluvia vestibus siccis,] Venerabilis Sir-Nicolaus Privari, Decanus Catacensis, dixit pro ejus devotione se accessisse ad locum casalis Paterni; ubi tunc erat B. Franciscus. Et ipso teste ibi existente, supervenit magna pluvia & inundatio aquarum, taliter quod omnes manuales & ii qui laborabant, & omnes ibi existentes propter d. pluviam fugerunt ad ecclesiam, solo remanente B. Francisco in piereria sive lapicidina, ubi lapides excidebantur; & ibi solus remansit, movendo & projiciendo lapides tantum quantum durarunt d. pluviæ, & invenerunt d. B. Franciscum nullo modo c balneatum, tamquam si non pluisset. [tantum unus portat quantum alij tres,] Item dixit se tunc vidisse proprijs oculis tres juvenes, de fortioribus qui ibi erant, ex uno latere; & ipsum B. Franciscum solum ex altero latete, portantes magnos lapides de loco ad locum, dicente B. Francisco: Ambulate, quia Deus nos adjuvabit. Et ipso teste ibidem existente fuerunt apposita duo ligna ad ignem, & illa durarunt per biduum diu noctuque, [ligna ardere, non comburi facit:] igne semper durante & comburente.

[149] Item dixit se ibi vidisse quamdam vegetē vini, capacitatis salmarum … d de quo vino dabatur ad bibendum omnibus operarijs, & omnibus euntibus [item ut non deficiat vinum,] ad d. Patrem: & operarij dicebant, quod divinum duraverat a mense Aprili usque ad mensem Septembris. Et tunc etiam ipse testis vidit d. vinum fluere abundanter. Item dixit audivisse a d. operarijs, quod ibidem habebatur certa modica quantitas fabarum, [& fabæ ad longum tempus.] de quibus dabatur omnibus operarijs, & omnibus venientibus ad d. Patrem: & quod d. fabæ numquam videbantur deficere, sed semper manere in eadem quantitate. Item dixit se audivisse a Machello Pemyaro, & Dominico de la Russa, & Antonio Molo, civibus Catacensibus, qui accesserant Paternum propter devotionem & famam d. B. P. Francisci, [occulta peccata redarguit.] quod in itinere invenerunt certas caules in quodam horto, & quod ceperunt de illis & comederunt; & quod, dum fuerunt in præsentia B. Francisci & petierunt quamdam gratiam; B. Franciscus dixit eis Quam gratiam? si venditis pellem arietis pro e pelle … Et in veritate erant magistri f corbestierij, & vendebant pelles, ut dixerat eis. Et plus dixerunt d. testi, quod idem B. Franciscus ipsis dixerit, absque eo quod sibi diceretur aliquid: Non potuistis dimittere de caulibus Domino. Et ipsi fuerunt mirati quomodo B. Franciscus ea sciverit vel vaticinari potuerit. [transit invisibiliter ab ultimo ad primum locum.] Item dixit se audivisse a pluribus, quod dum iretur processionaliter ad ferenda ligna pro ecclesia, in eundo d. B. Franciscus ibat postremus, & quod in redeundo fuit visus primus ecclesiam applicare.

8 Test. 115

[150] Andreas Spatto, laicus Catacensis, dixit, se accessisse Paternum ad B. Franciscum, pro devotione & optima fama ejus: & in loco, [fornacem calcis absque igne percoquit.] in quo erat d. B. Franciscus, invenit ipse testis duos magnos caminos sive fornaces, unum tegularum, alterum vero calcis. Et quodam sero fuit impositus ignis in fornace tegularum per manus ipsius B. Francisci, & non in fornace calcis: fornaces autem erant vicinæ: & in mane sequenti fuit cocta utraque fornax, tam calcis quam tegularum: & apparuit omnibus gentibus illud ex miraculo provenisse. Et eodem tempore, [solus grandem lapidem portat.] vidit eumdem B. Franciscum portare super collum quemdam magnum g cantonē, longitudinis palmorum quatuor, & latitudinis palmi unius. Et in veritate tres fortissimi viri fuissent necessarij ad portandum d. cantonem sive lapidem. Item dixit, quod eo existente in d. loco, magistri fabricatores ignorabant ubi potuissent fodere cantones & cretā pro tegulis, licet perquisivissent diu, & dixit quod dicebant ei quod non invenissent. Tandem d. B. Franciscus signavit in terra cum baculo, [materiam fabricæ inveniri facit,] ubi non apparebat signum alicujus piereriæ: sicque ibi fodientes invenerunt magnam piereriam; ubi cantones fodiebant & expellebant. Et in quodam alio loco designavit eum baculo, & ibi invenerunt cretam aptam pro tegulis sive imbricibus. Item dixit, quod eodem tempore idem B. Franciscus dixit ipsi testi, quod habebat patrem blasphematorem & rixosum, dicendo sibi: Corrige eum de hujusmodi peccatis. [absentium mores cognoscit,] Et etiam dixit sibi, quod habebat fratrem mente captum. Et quia veritatem locutus fuit, ideo d. testis valde terrritus retulit dicto ejus patri, & quod in eodem sermone sibi dixerat d. B. Franciscus bonitatem ejus matris, licet numquam viderat dictos ejus parentes & fratrem.

9 Test. 116

[151] Mag. Dominicus de Paterno, laicus Catacensis & civis, [infirmum sanans] oriundus d. casalis Paterni, dixit, quod eo habitante in d. casali & existente infirmo per annum & ultra, præfatus B. fr. Franciscus vocari fecit ad se præfatum testem: & referentibus sibi domesticis ipsius testis, quod erat infirmus; B. Franciscus replicavit, [eum facit laborare,] quod omnino iret ad d. ecclesiam, ad quam ipse testis fuit. Et cum eum vidit B. Franciscus, fecit eum manere sub quadam arbore, scilicet per circa horam. Postea dedit sibi quamdam manipulam, cum qua fabricatores solent fabricare; & sic cum ea incepit fabricare, & statim evasit sanus ex d. gravissima infirmitate. [& grandem trabem trahere,] Et quadam alia vice, ad d. oppidum B. Francisci, ipse & quidam alius adolescens ceperunt quamdam magnam trabem, & illam traxerunt a quodam castaneto per duo milliaria: & par boum vix eam portare potuissent.

Test. 117, Test. 118

[152] Hic atq; præcedens Castellionensis processus inveniuntur in Codice MS. inserta processui Romano, sive productioni documentorum Romæ institutæ per F. Franciscum Binet, productiq; fuerunt XX Martij, anno MDXVII: die autem eadem productus est ibidem Romæ (quem hic adjungimus, ne ordo testium in MS. notatorum turbetur) Magnificus Joannes Græcus de Tropea nobilis, ætatis annorum LXII qui dixit, [parricidam cognoscit & aversatur.] quod ab annis circiter duodecim, cum ipse testis esset Turonis, ubi morabatur fr. Franciscus de Paula, in quo magnam habebat devotionem, supervenit quidam de h Policastro, cujus nomen non recordatur, qui ex peregrinatione B. Jacobi in Compostella illuc diverterat. Et ipse testis dixit ei: Ex quo tam sanctum iter perfecisti, vade ad visitandum devotum fr. Franciscum. [Accessit ergo vir iste ad eum] præsente ipso teste: cui fr. Franciscus statim dixit: Vade traditor: tu bene scis, quod egisti. Et avertebat faciem suam ab illo, & retrocedebat versus quemdam parietem: & videbatur ipsi testi, quod fr. Francisco cederet murus sine læsione. Et postmodum ille dixit ipsi testi: Quia scio de miraculo. Et nolebat dicere quæ egerat [sed suadebat præfato viro ut confiteretur peccatum suum] & ipse noluit audire. Deinde teste reverso in Italiam, cum esset i Savonæ, quidam Doctor dixit: [ignem illæsis manibus ejicit.] Ille interfecit genitorem suum. Et admirabatur, quod fr. Franciscus illud sciret, nisi ex revelatione. Item dixit quod quidam Mag. Aloysius Tuscanus de Jossavo, medicus illustris Reginæ k Isabellæ, retulit se vidisse, quod B. fr. Franciscus, cum esset accēsus ignis in camera sua, dixit; Quia Mala-testa (ita vocabat diabolum) multa tentat facere; ite & extinguite ignem. Et duo qui adstiterant, cum exissent cameram, & non haberent quo extinguerent ignem, viderunt fr. Franciscum ejicientem ignem manibus nudis: & reversi in cameram viderunt manus fr. Francisci sine læsione. Hactenus ille: at cujus testificatio excepta est Ambianis, qualis a nobis ante omnia primo loco est exhibita, numeratur testis CXVIII.

ANNOTATA.

a Catanzarum, urbs Episcopalis Calabriæ ulterioris, a sinu Scillaceo paucis millibus dißita.

b Umbriaticum, non illa Episcopalis urbs in Calabria citeriori, sed oppidum inter Tropæam & S. Leonis, adsinum Hipponiatem, Briatico dictum in tabulis.

c Balneatus pro madefactus, idiotismo Italis & Francis communi, dicitur.

d Errore librarij excidit e MS. numerus salmarum, qui erit petendus ex autographo.

e Ecgraphum pro pellici: sed credibile est hinc quoque excidisse aliquid.

f Corbestieri Calabris appellantur, pelliones, nomine ex corio & bestia derivato.

g Cantones nominantur Italis lapides angulares & quævis formæ quadratæ saxa.

h Policastrum oppidum Calabriæ ulterioris, inter S. Severinæ urbem & Tabernas, ad fluvium Tacinam.

i Savona urbs est Episcopalis in Dominio Genuensi.

k Isabella Regina uxor fuit Frederici II. Rem factam in aula Neapolitana, cum Sanctus ibi hospes degeret, scribit Isidorus: sed de loco nihil possumus certi statuere, cum poßit Medicus ille Paulæ aut alibi miraculum vidisse: neque enim intelligenda est ipsius Medici camera, nedum Regina, quæ Sanctum nisi in Francia novisse non potuit.

CAPUT XII.
Processus Cusentinus posterior. Epistola Comitis Agroteriæ.

[153] Magno desiderio tenemur, Beatissime Pater, B. Franciscum de Paula canonizari, non tam quod noster sit conterraneus, [Consentinorum epistola.] quam quod & vitæ sanctitate & plurimis miraculis, quæ nos ipsi vidimus, omnem naturæ vim excedentibus, non absque divino auxilio factis, in Sanctorum catalogo haberi meretur. Quæ omnia ex processu de ejus vita, qui diligentissime scriptus est, Beatitudo tua cognoscere poterit. Quamobrem hæc civitas tua Consentina, caput & princeps Calabriæ, Beatitudini tuæ, tamquam Deo, flexis genibus humiliter supplicat, ut B. Franciscum canonizare dignetur, quod in una tua Beatitudine situm est. Da hoc civitati tuæ, Beatissime Pater, quod facillime dare poteris; quam tanto officio devinxeris, ut in perpetuum Sanctitati tuæ debitrix futura sit. Da B. Francisco: qui tanti beneficij non immemor, Deum rogabit, ut res tuas omniumque tuorum fortunet. Da denique Redemptori nostro, cui dulcissimum est Sanctorum ejus numerum augeri: qui etiam cum diem obieris (qui serius veniat precamur) ad ipsius conspectum te recipiet. Vale Christianæ reipublicæ unicum decus. Datum in civitate tua Cosentia, VI Idus Martias MDXVII.

[154] Subscribentium nomina nusquam legimus. Processus, qui allegatur, haud alius esse videtur quam prolixus ille, [Processus coram Cantore Consentino factus.] curante Episcopo Cariatensi factus. Qui huic commißionem dederat Iulius II, mandatum suum etiam ad Cantorem Cusentinum direxerat, ut cap. I ejusdem processus vidimus. Verum hic nihil tunc quidem fecisse videtur; ast cum hoc tempore agendam Romæ constaret causam, vigore prædicti mandati Pontificij confecit hunc processum, qui Romæ, jussu Cardinalis Iacobatij, per hujus Secretarium, D. Hieronymum de Cathalles, ex Italico Latinus factus, anno MDXVIII, die Mercurij, IX Iunij productus est, & incipit. Jesus Christus. Die I mensis Maij, VI Indictionis, MDXVIII, in locis subscriptis testes examinati cum juramento, per Venerabilem virum Bernardinum de Cavalcantibus, Cantorem majoris ecclesiæ Consentinensis, vigore Brevis Apostolici super fama, vita & miraculis B. Francisci de Paula Ordinis Minimorum, prout infra particulariter & distinctim continentur, interventu M. Joannis de Arvono, publica auctoritate Apostolica Notarij & scriptoris in hoc assumpti, in civitate Cusentiæ.

[155] Julius Barituchitus, de terra Paulæ, dixit quod in anno proxime preterito de mense Augusti, cum quadam societate juvenum, numero quinquaginta & ultra, ab eadem terra Paulæ discessit, ut una simul quamdam bombardam miræ magnitudinis, quȩ a Cusentiæ a Castello Paulam versus vehebatur, transportarent. [Tormentum æneum] Quam quidem bombardam, propter eximiam ejus magnitudinem, viginti juga boum ducebant. Et cum apud quemdam locum nuncupatum la Macha, juxta castellum Paulæ, appropinquassent juxta præcipitium quoddam, a quo pedetentim descendere oportebat; quemdam funem, maximi ponderis, & magnitudinis, cujusdam navis onerariæ, cuidam arbori religarunt, ut paulatim bombardam incolumen adducerent. Et quoniam d. bombarda tam maximæ magnitudinis & ponderis erat, [ex precipiti deducens,] super quemdam currum vehebatur; qui neque ab hominum boumque viribus, propter acclivem descensum, sustineri poterat. Ipse Julius tamen & alii socii funem præfatum, qui prædictæ arbori ligatus erat, manibus tenebant, propter impetum velocem, qui ex declivi ascensu inferebatur.

[156] [implicatur funi machinam sustinenti,] Eumdem porro funem d. Julius sustentare non valens; in terram juxta arborem, quæ undique a fune circumdabatur, prostratus accubuit, pedesque suos intra funis volutiones imposuit. Verum quia d. funis volutiones usque ad finem adstringi debebant, ipse Julius, cognoscens hujusmodi periculum evadere non posse, præfatam arborem amplexus, cum devotione exclamavit: O B. Francisce de Paula, fer mihi opem & auxilium. Statim autem, d. verbis sic prolatis, currus, supra quem bombarda vehebatur, miraculose restitit, in loco tam præcipiti: & eidem visum fuit, vidisse quemdam Fratrem, Ordinis ejusdem B. Francisci habitu accinctum, [certo amissurus tibias,] qui funem manibus surripere videbatur, qui sub arbore prædicta & bombarda religatus manebat, & ex omni parte arborem discurrebat, ipsiusque Julii tibias intra volutiones tenebat. Et ita miraculose d. curru firmato, a tali periculo illæsus evasit. Et si ita miraculose currus non restitisset, certe tibias Julii compressisset, quoniam eidem arbori adstrinxisset. Insuper Capitaneus d. terræ Paulæ & nonnulli alii, [nisi ipsum: Sanctus miraculose stitisset.] videntes currum ita miraculose absque hominum præsidio firmari, in loco tam præcipiti, exclamarunt, Miraculum, Miraculum, & sic Deo omnipotenti & B. Francisco de Paula immensas gratias egerunt. Et e vestigio ipse Julius nudis pedibus ad B. Francisci monasterium, quod olim ipse Beatus construxerat, profectus est: genibusque flexis eidem B. Francisco, a quo tantum beneficium acceperat, gratias egit, imaginemque suam ceream, ac funem etiam pedibus circumvolutum pro devotione & in hujusmodi miraculi memoriam, fecit fieri.

2 Test. 120

[157] Die retro scripta, in terra Montis-alti Consentinensis diœcesis, D. Joanna de Coratore, de terra Montis-alti, dixit quod (sunt jam transacti circitet quadraginta anni, [Moribundus] a tempore quo B. Franciscus in terra Paulæ commorabatur) quidam Franciscus ejus filius, (qui conjugatus erat, & tres filios, duos mares & unam feminam, habebat) æstivo tempore adversa febrium valetudine cruciabatur, & ita infirmus per triginta dies in lecto permansit. Tandem medici desperantes medicamina, suggerebant asserebantque ejusmodi ægritudinem esse mortalem, & quod nullo pacto eorum medicamine & arte aliquam opem & auxilium eidem ferre poterant. Qui quidem Franciscus, [imo jam mortuus,] susceptis omnibus Ecclesiæ Sacramentis, uno dierum post Missarum solennia ad mortem declinare incipiebat, lumineque accenso, ab omnibus qui aderant, & maxime ab eadem Joanna, tamquam mortuus reputatus est: ipsumque Franciscum a lecto eripere, & in terram deponere, ut mos patrius est, decreverunt.

[158] [matre vovente se suscepturam habitum Tertiariæ,] Ipsa autem Joanna, filium suum mortuum aspiciens, maxima cum devotione exclamare incepit: O Beate Francisce de Paula, concede mihi hanc gratiam, ut filius meus reviviscat & ad mundum revertatur, neu deserat filios suos pauperes pupillos: & ego pro devotione renuntiabo & derelinquam omnes seculi hujus vanitates, meque habitu vestræ religionis induam. His verbis expletis, Franciscus oculos aperiens, omnes qui circum aderant aspexit: qui unanimiter alta voce, Vivit, Vivit, exclamaverunt. Itaque indies convalescere incepit, & post dies viginti valens & incolumis surrexit, vixitque deinde circa annos triginta. Et sic ipsa Joanna voti compos effecta, suam vestem vendidit, [reviviscit:] & Paulam, ubi B. Franciscus commorabatur, adivit. Quam quidem ipse B. Franciscus habitu suæ religionis manibus propriis induit: & cum d. habitu semper incessit, atque adhuc in præsenti incedit. Interrogata quisnam fuisset præsens, quando quondam ejus filius ita mortuus remansit, [quo viso præsentium unus idem facit.] dixit quod interfuit quidam Dominicus de Bel-castro de d. terra Montis-alti: qui cum vidisset d. Franciscum ita mortuum & postea resurrexisse, propter votum quod fecerat ipsa Joanna; devotione accensus, illinc ad certum tempus induit se habitu tertii Ordinis d. B. Francisci, & cum d. habitu mortem obiit. Et semper quando ipse Fr. Dominicus videbat Franciscum præfatum, appellabat eum, Mortuum ad vitam restitutum. Et in rebus prædictis interfuerunt nonnullæ aliæ personæ, quæ post longum temporis spatium ab hoc seculo migrarunt: & quando videbant & aspiciebant d. Franciscum, eumdem, Mortuum ad vitam restitutum, vocabant.

3 Test. 121

[159] Die XX d. mensis, in civitate Consentiæ, Nicolaus Russus, de Paterno, dixit, quod sunt jam transacti anni circiter XL, [oculi albuginem abstergit Sanctus:] tempore quo B. Franciscus vivebat in loco de Paterno, vidit ipse testis, quemdam hominem de Rovito Consentinæ diœcesis, qui habebat unum oculum quadam albedine coopertum, qui se B. P. Francisco commendabat, dicebatque eidem, Per Christi Passionem, præstate huic oculo aliquod remedium, si potestis. Tunc subito vidit, quod B. Franciscus frustum bombicis aqua benedicta madefactæ accepit, quæ forte in ecclesia erat: & deinde d. bombicem madefactam super quamdam calcem virginem, quæ in ecclesia manebat, convolvit, posteaque d. oculum album eadem bombice abstersit: & statim ipse testis oculum, albedine coopertum, ad statum pristinum restitui aperte perspexit.

[160] [inter nives repertum mortuum] Insuper etiam cum veritate scire dixit, quod in d. tempore in hieme homines de Paterno, cum issent venatum, in ejusdem montibus nix maxima diffundebatur, ibique quemdam virum de Macatia, ut nonnulli asserebant, supra nivem prostratum repererunt, qui vivi hominis signum nullum penitus faciebat. Quem quidem tamquam mortuum, ut sepelirent, in locum, ubi tunc B. Franciscus commorabatur, transportarunt. Et cum primum beatus Pater præfatum hominem in terra prostratum aspexisset, illis qui præfatum hominem ut mortuum existimaverant, dixit, Per caritatem, iste non obiit mortem, sed vivit. Vocavitque quemdam Fr. Galasinum, ut statim ad se veniret. Accessitque beatus Pater ad d. hominem, eumque tetigit, dixitque Per caritatem, surge. Et statim d. homo motum & vivi hominis signum facere incepit. [Paterni suscitat.] Ipseque beatus Pater eidem Fr. Galasino dixit, istum hominem ad penum adducite. Qui statim surrexit ac pedetentim ambulare incepit, & deinde sanus subito remansit, Et supradicta omnia ipse Nicolaus oculata fide vidit. Sequebatur supra scriptorum delegati Apostolici, Notarii & Interpretis attestatio & subsignatio.

[61] Hactenus Processus Calabrici; quibus addi meretur Comitis Groteriæ epistola & ipsa nonnullorum miraculorum, per B. Franciscum Patratorum, testis: quæ talis est.

[Vinc. Carafa Groteriæ Comes testatur,] Post trinum terræ osculum ante pedes, humiliter ac reverenter Beatitudini & Sanctitati Domini nostri supplicatur, pro parte Vincentii Carrafæ, Comitis b Groteriæ in provincia Calabriæ ulterioris, exponentis, quod cum temporibus non longe decursis extiterint mira & innumerabilia miracula B. Francisci de Paula, quem commendanda vitæ Sanctimonia notissimum reddidit in illa provincia; quorum multa mihi & Bernardinæ uxori oculariter cognita, simul & a fide dignis personis audita sunt, quæ sine dubitatione vestræ Beatitudini merito flexis genibus commendanda videantur: quantumcumque non tam bene loqui valeam, quantum illius veneranda opera exposcunt, ut in catalogo Sanctorum non immerito annumerari mereatur.

[162] [quod Sanctus igne illæsus fuerit,] Cognitum mihi & uxori est, Beatissime Pater B. Franciscum de Paula sæpius ex camino ignis ardentis miraculose Dei præsidio evasisse, incolumem & illæsum. Palmis quoque manuum prunas ardentes tenuisse, ad calefaciendum aliquos assistentes, qui aliqualiter increduli erant, & de eo diffidebant: quos immaculatio manuum in indubitatam credulitatem reduxit. Sed ut taceam quæ a fide dignissima persona D. Bernardi Carozoli relata fuerunt (B. Franciscum de Paula tempore Cardinalatus c Beatissimi Papæ Julii, Prædecessoris vestræ Sanctitatis, [Card. Roboreo Papatum prædixerit,] eidem vaticinatum esse futurum summum Pontificem, eumque ex tam dextro & prophetico vaticinio B. Petri locum attigisse; qui quidem D. Bernardus indubitanter affirmabat se interfuisse) non omittam, quod in arido & deserto loco, [fontem in arido excitarit,] ubi conventum erigere cœperat, fontem vivum præter hominum opinionem scaturire fecit, unde aquam pro necessariis miraculose haurirent, ut non immerito omnes obstupescerent, & exinde devotio miraculosa increvit. Nos audivimus pro certo & proculdubio, [gravissunū lignum facile tulerit,] lignum miræ magnitudinis & ponderis (quod quinquaginta homines dum tentassent ad alium locum transportare, cum ibi impedimento esset, illud omnibus adhibitis viribus non potuissent) cum uno solo, quo voluit, miraculose asportavit.

[163] Vidit Bernardina uxor, dum in domo existeret patris D. Agelli d filii quondam D. Pauli de Sisaris, [uxoris suæ fratrem sanarit,] dum morbo acerrimo Antonius frater gravaretur, & devotione maxima, quam ejus parentes ad d. Fr. Franciscum habebant pro ipsius immensis miraculis, d. B. Franciscum deprecati fuerunt, ut pro ipsus salute exposceret. Qui pomo & biscotello a beato Patre missis convaluit, & præter medicorum atque omnium opinionem morbo illo pessimo liberatus, vixit & ad præsens vivit: quare ex tam evidentissimo miraculo, parentes & universa parentum familia, B. Franciscum ut Sanctum venerabantur: & exinde tota provincia commendabile sumpsit exemplum, & tanta increbuit parentum devotio, ut nihil eisdem prospere beneque succedere existimarent, quod inconsulto beato Patre experirentur. Nec silentio prætereundum est, quod affluente ad eum hominum concursu, [& annonam miraculose multiplicarit:] qui hinc atque hinc miraculis ejusdem incitati alacriter confluebant, juberet Pater eisdem subministrari necessaria victui ex cophino panis: sed discumbentibus multis datus panis in cophino non deerat; qui semper refertus pane existebat, quamvis prius decem personis vix sufficere videretur. Post vinum quoque ex cado assumptum, cadus vino refertus semper apparebat; quod non naturaliter, sed divino mysterio miraculose fieri apparebat evidenter.

[164] [quare pro eo canonizando supplicat.] Humiliter ergo flexis genibus vestræ Sanctitati supplicatur, amore Dei cujus vicem gerit, quod dignetur d. Beatum Patrem, quem vitæ merita & innumera miracula in vita commendarunt, mortuum, suis meritis, aliorum Sanctorum, jubeat associare catalogo. In quorum fidem vestræ Sanctitati hæc nota fieri curavi. Datum in castro Rocellæ Hieracensis diœcesis, ulterioris Calabriæ, VI mensis Decembris MDXVI.

ANNOTATA.

a Vulgo Castiglione di Cosenza, de quo supra ad cap. 10 litt. a

b Grottaria, inter stili promontorium & Hieracium, huic quam illi propior, supra fluvium Proteriatem, a Grottis, id est Cryptis, nomen sortita. Latinus Interpres genitivum Calabricum da Grotteria, interpunctione mutatæ legens d'Agrotteria, Agroteriæ Comitem nobis finxit. Manifestum mendum corrigere placuit; & quo minus dubites indicare quod Roccella castrum, unde epistola data notatur, Grottariæ proximum ad Boream signetur.

c Julius II, antea dictus Julianus de Ruvere, insacrum Collegium adoptatus a Sixto IV an. 1471, ad Pontificatum evectus an. 1503.

d Forte Agnelli, hoc enim notum Neapolitanæ nobilitati nomen est, non Agelli.

CAPUT XIII.
Variorum oppidorum & Principum Calabrensium litteræ, pro impetranda Canonizatione B. Francisci.

EX MS. PROCESSU ROMANO

Ivngamus hoc capite varias variorum oppidorum litteras, ad Leonem Pontificem in hac causa datas, & Romæ productas, quarum prima sit Universitatis & hominum terræ Paulæ.

[165] [Pro hac causa supplicant Leoui X] Ad Sanctitatis tuæ celsitudinem, Sanctissime Pater, non auderemus tam familiariter scribere, ne temeritatis vitio notandi essemus, nisi te omnium humanissimum omniumque clementissimum perspiceremus, ut eos etiam quos numquam videris, non cesses indies tua tibi beneficentia devincire, [Paulani,] Unde fit, ut nos quoque te adire non dubitemus, cum summa spe id obtinendi, quod a Te potissimum impetrare cupimus. Cum B. Franciscum, civem nostrum Paulanum, dum vitam duceret in humanis, in continuis vigiliis, jejuniis, ceterisque probatis moribus ac sanctis operibus versatum perpenderimus (cujus quidem sancta Religio, pro ejus sanctimonia austeraque vita, per totum fere orbem, ubi Christiana fides viget, propagatur) merito in Sanctorum numero connumerandum fore existimamus. Quare tuam flexis genibus ac humiliter deprecamur Sanctitatem, ut complexis mente prædictis, & aliis, tum in vita tum etiam post obitum mirabiliter peractis, & quæ indies peraguntur miraculis, & processibus apparentibus (de quibus etiam testimonium reddimus, tuamque Sanctitatem per præsentes facimus certiorem) eumdem Franciscum, ut postulant ejus merita, canonizare atque Sanctorum catalogo adscribere & collocare dignetur: ut ita veneretur in Ecclesia militante, sicut in triumphante fruitur gloria. Quod si hoc Pontificatus tui tempore feceris, ut speramus; tua Sanctitas nos nostrosque in posterum successores, perpetuo sibi devinctos est habitura. Vale in Christo Jesu, Pater Beatissime, & in vestra deprecatione commendatos habe, ut Deus omnipotens te Patrem Clementissimum ad optatum votum conservet. Amen. Paulæ, VII Decembris, MDXVI.

Ego D. Hieronymus Haldocius, Archipresbyter terrarum Paulæ & Fuscaldi testor. Similique forma subscribentes testati sunt, D. Philippus Paucolerius, D. Nicolaus de Gaudio, Jacobus Calbalus, Antonius de Adoardo, Canellus de Brutis, Nicolaus de Jagutio, Paulus Pisorius, Joannes Franciscus Castellus; omnes de Paula.

[166] Ex Monte-alto, P. M. circiter decem a Paula distante oppido, [Mons-altini,] datæ litteræ, hujus tenoris fuere. Noverit Sanctitas vestra, quemadmodum tempestate nostra, hac in provincia Calabriæ, floruit B. Franciscus de Paula Ordinis Minimorum, vir omni virtute celeberrimus; qui multis claruit exemplis & miraculis, cæcos illuminando, penitus mutis loquelam restituendo, multos ac varios ægros variis ægritudinibus detentos mirifice liberando: itaque omnium voce inter nos Sanctus reputatur celebraturque quotidie. Et quoniam inter Cælicolas collocatum esse censemus, merito in terris inter alios Sanctos connumerandum fore duximus. Igitur Sanctitatem vestram summis humillimisque precibus exoratam volumus, ut eumdem Beatum inter alios Sanctos adscribere dignetur. Ex Monte-alto, XX Novembris, MDXVI. Unde ad majorem claritudinem ego Notarius Bernardinus Bachillerius has præsentes litteras scripsi, ad requisitionem Universitatis & Syndicorum terræ præfatæ Montis-alti.

Ego Loysius de Vica, de civitate Cybinensi, Ducalis Capitaneus d. terræ, fateor prædicta esse vera. Eodemque modo subsignarunt, Simon de a Alimena Syndicus d. terræ, Notarius Pyrrhus Richius, D. Quintilianus de Sperancha, Agatius Russus, Matthæus de Alimena, Petrus de Simoñ … Alphonsus Russus, Notarius Ferrandus de Monte-alto, Paulus de Paula, omnes incolæ Montis-alti,

[167] [Maydani,] Universitas & homines terræ Maydæ (quod est Calabriæ ulterioris oppidum, qua illa inter Scyllaceum & Hipponiatum sive S. Euphemiæ sinum angustißima est) supplicationem suam sic formavere. Sanctissime Pater, percipiat tua Beatitudo, quod universitas & homines hujus terræ Maydæ, partium Calabriæ, qui infra sunt scripti; præmisso trino osculo ante pedes tuæ Sanctitatis, orationibus ipsius Beatitudinis tuȩ se commendant; certioremque faciunt eam, quod ob progressum sincerissimæ ac immaculatæ & inculpatæ vitæ B. Francisci de Paula, nostri provincialis compatriotæ, cum in humanis ageret & in partibus istis degeret, accumulatum miraculis multis & diversis variisque prodigiis, tracti fuimus, ut in hac patria, ipso in humanis agente, monasterium sui Ordinis fundaremus & construeremus. Quod equidem nobis pervalide profuit, posseque in futurum proficere speramus, intervenientibus orationibus, prædicationibus, moribus & bonis exemplis honestatis vitæ Religiosorum ibi degentium. Sumusque propterea coacti ac impulsi, ne in ingratitudinis vitio & crimine moreremur, Sanctitatem tuam obnixe inclinatis genibus exorare, quo ad ipsius B. Francisci canonizationem descriptionemque in catalogo Sanctorum festinare curet, ipsiusque diei solenne festum deputare, prout merita suæ sanctitatis Beatitudinem tuam interpellant; quod eum celebrem reddat in orbe terrarum, qui sedule in conspectu individuæ Trinitatis pro ea supplices preces effundet; quodque gregem suum ipsi commissum juste & sancte regat, & gubernet, & post obitum ad vitam & gloriam perducat æternam, permansuram per infinita seculorum secula. Amen.

Ego D. Alphonsus Major, Generalis Vicarius Neocastrensis, Similiter subscripsere Franciscus Jugus Vicarius, Antonillus Ramaclus, Franciscus Burianus Syndicus, & alii sexaginta sex incolæ ejusdem terræ de Mayda, quos singulos nominare longum foret.

[168] Ex terra Amanteæ, quæ ad Olivam fluvium sita; P. M. 15 dumtaxat versus meridiem Paula distat, [Amanteenses,] in eodem maris Tyrrheni tractu, scriptum est in hunc modum. Sanctissime Pater, universalis ecclesiæ Pastor, post vestrorum pedum humilem deosculationem commendationemque devotam & continuam, occurrit Sanctitatem vestram de virtutibus, moribus & vita B. P. Fr. Francisci de Paula aliquantisper reddere certiorem. Noverit itaque eumdem, religione & moribus probatum, ac infinitis miraculis & Sanctimonia abundasse; innumerabiles infirmos & variis morbis oppressos & cruciatos, virtute Dei omnipotentis sanasse & liberasse: eumdemque pluries in ardentem calcis fornacem intrasse, & ex ea exisse incolumem, & mirabilia multa fecisse, haud nisi Sanctis possibilia (de quibus omnibus reddi potest verum tȩstimonium, ultra publicam & vocem & famam) in his nostris partibus undique & veridice conclamatur. Adeo quod fronte non erubescente Sanctitati vestræ cogimur supplicare, prout devote & humiliter supplicamus, quod ad honorem divinæ mentis, & suæ Religionis Ordinis, Christianorumque devotionem ampliandam, ipsum Patrem Sanctorum cœtui honorifice aggregare dignetur: ac iterum & semper vestros pedes deosculando, Sanctitatis vestræ benedictionem humiliter imploramus. Datum in civitate Amantea, XXV Novembris, MDXVI.

[169] [item Dominus S. Angeli.] Scripsit etiam super eodem negotio ad summum Pontificem Antonius Scaramella; qui videtur fuisse Dominus castri S. Angeli, in Cariatensi diœcesi siti, & hodie in Principatum evecti.) Scripsit autem in hæc verba: Accepimus, Beatissime Pater, Beatitudinem tuam de vita & moribus & miraculis B. Francisci de Paula sagaciter inquirere, quo in Sanctorum catalogum referatur. Quamobrem cupientes Deo primum, deinde Beatitudini tuæ, quam ad propogandam Christi unigeniti filii sui fidem dominari gentibus & præesse voluit, satisfacere, postremo ad decus hujus provinciæ, justum fuit hæc pauca scribere. Constans opinio est omnium per universam hanc Brutiorum oram, B. Franciscum ab ipsis incunabilis semper sincerissime ac sanctissime vixisse, eamque sibi optasse vitam, ad quam nisi Dominico afflatus spiramine adspirare nemo posset. Mores ejus sanctissimos fuisse & undique approbatos, nulli dubium est: magnumque de se specimen dedisse constat, & verbo atque opere fuisse Deo gratum. Miracula de illo innumerabilia & pene infinita passim referuntur. De his causis, dum hic vixit tamquam mortalis Deus ab omnibus colebatur. Hæc non solum ex communi ceterorum hominum consensu percepimus, sed etiam a subditis nostris & domesticis ac famulis, quibus adhibenda est fides, vere cognovimus. Itaque Beatissime Pater, de sanctitate hujus viri multo plura dici possent, cum vulgo prædicentur. Supplicamus propterea Beatitudini tuæ, quod dignetur illum in catalogo Sanctorum adnumerare, quia Sanctorum vitam imitatus fuit. Sic valeat felix Beatitudo tua, quam ad perdendos hostes Christianæ fidei per diuturna tempora Deus sospitem faciat. Ex castello S. Angeli XV Januarii MDXVII.

[170] Comitis denique Martorani litteræ, pro eadem causa de vulgari in Latinum translatæ, hujusmodi fuerunt. [& Comes Martoranus.] Sanctissime ac Beatissime Pater, post pedum oscula suæ sanctitatis, ejus benignæ gratiæ & benedictioni me commendo. Cum intellexissem quod intendatur canonizationi b B. Fr. Francisci de Paula, & quod propterea fit processus de ejus vita & moribus; quamvis ego sum iuvenis, & non eram eo tempore: tamen quia a personis fide dignissimis intellexi, quod dum in his partibus se continuit & moram traxit, multa fecit miracula, ut Sanctitas sua ex aliis processibus videbit… supplico eidem Sanctitati vestræ, placeat d. B. Fr. Franciscum canonizare, sicut suam ob virtutem meretur. Ex Castello Martorani III Januarii MDXVII.

ANNOTATA.

a Hic Simon, vel potius ejus pater, fuerit ille, ad quem scripta finguntur propheticæ epistolæ S. Francisci.

Additur in autographo corporis, quod, imperite appositum a supplicante, maluimus omittere: scimus tamen idiotas homines sic locutos in hac materia. Nempe quia circa Sancti animam, a Deo in cælis glorificatam, nihil putabant statuendum; hoc solum requiri æstimabant, cum petebatur canonizatio, ut corpora eorum, liceret publice honorare in terris.

Ast profecto hoc insuper facit illa, ut anima in cælis esse utiliterque invocari certo credi debeat.

CAPUT XIV.
Epistolæ Principum Domus Franciæ, super eodem negotio Romam directæ.

[171] Qvæ primum in quarto hoc codice tenebant locum, Regis ac Reginæ Francorum, aliarumque sanguinis ejusdem principalium personarum litteræ, & plurimum ad rem conficiendam momenti haud dubie attulerunt, eas ad hunc ultimum locum de industria reservavimus. Deest quidem in plerisque annus, quo datæ illæ sunt (saltem juxta ecgraphum nostrum) ideoque non fidimus Isidoro Tuscano, suum cuique annum incunctanter adnotanti: videntur tamen post Ludovici XII obitum (qui MDXV, I Ianuarii accidit) successores ejus Franciscus & Claudia scripsisse Romam, primo statim Regni sui anno. Quamvis autem Regis epistola non supersit, superest nihilominus in hoc codice nostro epistola Reginæ, Parisiis XXII Martii data in hanc sententiam.

[172] [1 Epistola Reginæ Claudiæ ad Pontificem:] Sanctissime Pater, intelleximus Dominum meum Sanctitati vestræ scripsisse pro canonizatione benedicti P. Fr. Francisci de Paula, & credimus eamdem Sanctitatem vestram esse bene informatam de bona vita, conversatione, constantia & perseverantia præfati benedicti Patris & Institutoris Regulæ Ordinis Fratrum Minimorum, nuper decessi in conventu civitatis Turonensis. Eamdem Sanctitatem vestram [intelleximus] eisdem Fratribus concessisse, posse facere, depingere imaginem ipsius Fr. Francisci in eorum ecclesiis, & tam in Vesperis quam in Matutinis posse facere commemorationem d. benedicti Patris, usque dum processus super constantia & longa perseverantia ac miraculis fuerit visitatus & executus. Quæ miracula voluit Deus facere pro eo, tam in ejus vita quam post ejus obitum, prout plenius eadem Sanctitas vestra erit informata per Cardinalem Sanctorum Quatuor-Coronatorum: cui, prout retulit nobis modernus Generalis d. Ordinis, præfata Sanctitas vestra commisit processum jam factum in Calabria, super Sancta vita conversatione & miraculis d. benedicti Patris. Et ex eo quod defuncta Regina a Mater nostra, quam Deus absolvat, erga d. canonizationem singulare habebat desiderium, & nos ex parte nostra desideramus eam fieri, considerando honorem Sanctæ Matris Ecclesiæ de bono in melius sic exaltari & augeri. Et propterea deprecamus & requirimus eamdem Sanctitatem vestram corde affectuosissimo, habere eosdem Fratres in hujusmodi negotio commendatos, secundum tenorem processuum, tam in Calabria, quam hic per Episcopum Parisiensem virtute sibi commissi factorum, per eamdem Sanctitatem vestram, quam Creator velit tenere in regimine sanctæ Matris Ecclesiæ.

Vestra devota filia, Regina Franciæ,
Ducissa Britanniæ ac Mediolanensis,
Clavdia.

[173] Hæc illa: quæ quod Leonem videatur facere auctorem Brevis commissorialis ad Parisiensem Episcopum dati (quod a Iulio Papa constat emanasse) cuidam scribentis inadvertentiæ imputari debet. [cui similis fuerit 1 epistola Regis,] Regis autem litteras unius fere ejusdemq; cum his fuisse tenoris colligimus ex ea similitudine quæ inter secundas eorumdem Regis ac Reginæ epistolas invenitur summa, sententiæ ac verborum: cum quibus etiam pene quoad verba coincidit epistola Annæ Franciæ; ejus quæ ex Ludovico XI nata, Petroque Borbonio nupta, Caroli fratris regnum tutrix administrarat; quam illa, cum Regina Claudia Lugduni agens, pariter Romam scripsit, anno MDXVI, initio Maji: ex eademque annum posteriorum litterarum a Regibus scriptarum, certius quam ex Isidoro Tuscano discimus. Pro tribus autem illis, cum sint simillimæ, sola nobis sufficiet epistola Regis, scripta ut sequitur. [uti 1 epistolæ 2 Regis similis fuit epistola Reginæ & Ducissæ Borbonia.] Sanctissime Pater. Nuper scriptis per nos Sanctitati vestræ pro canonizatione benedicti Fr. Francisci de Paula inherendo, & credentes tuam Sanctitatem bene informatam de vita & sanctitate ejusdem Fratris Francisci (prout Generalis ejusdem Ordinis præsentium lator retulit nobis) Processus, tam in Calabria quam in his partibus, super magna constantia & longa perseverantia d. Fr. Francisci & miraculis, quæ Deus Creator noster in eo operatus est, tam in vita quam post ejus obitum (de quibus miraculis Nos & illi qui illum noverunt & viderunt, sicut Prælati, Nobiles & alii de regno nostro, possumus perhibere & facere fidele testimonium, eumdem Fr. Franciscum esse magnum Dei amicum & hominem totius sanctitatis & perfectionis) per Cardinalem Sanctorum Quatuor Coronatorum videri & exequi ordinasse; supplicamus & requirimus eamdem Sanctitatem vestram, ut continuando dietim de bono in melius hujusmodi sanctum opus, tam per Sanctitatem vestram quam per felicis recordationis Julium Papam II, ejusdem Sanctitatis vestræ prædecessorem, inchoatum, placeat eidem Sanctitati vestræ cum omni diligentia facere dictos Processus, super sancta vita & miraculis d. benedicti Patris, referre, recitare & exequi in publico consistorio: & cum in eo digna causa talis digni operis reperta fuerit, eum canonizare & annumerare catalogo benedictorum Sanctorum, prout bene meruit: quod temporibus nostris fieri multum desideramus, & propterea sincerissimo affectu deprecamur, & iterum requirimus vestram Sanctitatem, credere velle & fidem adhibere dictis prædicti Cardinalis Sanctorum Quatuor Coronatorum, hanc materiam tangentibus. Et ita faciendo, Sanctissime Pater, eadem Sanctitas vestra non solum opus meritorium erga Deum faciet, sed nobis gratiam singularissimam. Sanctissime Pater, deprecor Creatorem, velle eamdem Sanctitatem vestram, in regimine & gubernio Sanctæ matris Ecclesiæ, feliciter & ad multos annos perseverare. b Cremii III Maii.

Vester devotus filius, Rex Franciæ,
Dux Mediolani & Dominus Januensis,
Franciscus.

[174] Porro non contenti Reges pro hac causa litteras ad Pontificem dedisse, tam secunda hac quam etiam prima vice, scripserunt ad sacrum Collegimus Cardinalium, ut & ipsi pro eadem canonizatione supplicare Pontifici vellent, & Majestatibus suis gratiam facturos intelligerent. Superest adhuc earumdem litterarum tenor, [Idem Rex & Regina utraque vice etiam Cardinalibus scribunt.] iis quæ ad Pontificem scriptæ fuerunt, mutatis dumtaxat mutandis, consonus; ideoque hic nullatenus repetendus: quas autem Rex prima vice dedit ad Cardinales, æque ac tunc ad Pontificem datæ, absunt a Codice nostro, Claudiæ autem Reginæ Epistola, eodem data est die eodemque loco quo ipsa ad Pontificem scripserat. Ast posteriores ad Collegium præfatum litteras Rex quidem signavit Blesis, die XXVII Decembris: Regina vero octavo post die, videlicet IV Januarii Ambasiæ. Addit autem Rex. Insuper nos scribimus Generali d. Ordinis, cui onus expressum prosequendi hujusmodi negotium, tam erga Sanctissimum Dominum quam erga Vos dedimus. Idcirco iterum deprecamur vos credere dictis præfati Generalis, ex parte nostra vobis relatis.

[175] Eodem fere tempore Carolus Borbonius, Susanna, unica Petri & Annæ prænominatæ herede, cognata sua, in uxorem accepta, ex Monpenserii Comite factus Borbonii & Alverniæ Dux, scripsit ad eumdem summum Pontificem XV Ianuarii, his verbis: Sanctissime Pater, Dominus Rex scribit Sanctitati vestræ pro canonizatione benedicti P. Fr. Francisci de Paula, [scribit etiam Dux Borbonius,] Institutoris Ordinis Fratrum Minimorum: quam canonizationem fieri non minus quam Dominus meus præfatus desidero: & propterea humiliter eamdem Sanctitatem vestram supplico, ut consideratis sancta & circumspecta vita, continuatione arctæ pœnitentiæ ac gratiis miraculosis, per ejus merita & preces a Domino nostro obtentis (de quibus eamdem Sanctitatem vestram esse informatam non dubito) illi placeat habere, Generalem & Fratres d. Ordinis, ut canonizatio hujusmodi locum habeat, commendatos. Et ita faciendo mihi videtur eadem Sanctitas vestra erga Deum habere meritum, & mundo facere opus fructuosissimum: supplicando Dominum nostrum, Pater Sanctissime, eamdem Sanctitatem vestram ad multos annos, ad augmentum & salutem sanctæ Ecclesiæ & totius Christianitatis præservare. Scriptum c Montis-Luconii XV Januarii.

Vester humilis & devotus filius,
Dux Borbonii & Alverniæ,
Carolus.

[176] Dux etiam Alenzonii, postridie quam prædictas ad Collegium Cardinalium litteras Rex signaret Blesis, [& Dux Alenzonius,] ipse Ambasiæ in comitatu Reginæ constitutus, velut si tunc primum & non aliquot mensibus antea ad Pontificem Rex secundas suas scripsisset, suam ad eumdem mißivam hoc modo pertexuit. Sanctissime Pater, Dominus meus Rex Sanctitati vestræ in præsentiarum scribit, prout alias fecit, ut ipsa dignaretur benedictum P. Franciscum de Paula, Fratrum Ordinis Minimorum primum institutorem, canonizare & in beatorum Sanctorum paradisi catalogo annumerare, illius in præsenti seculo vita laudabili exigente. Qua propter, Sanctissime Pater, cum non minorem devotionem & affectionem erga d. canonizationis tam dignum opus habeam, participem in Christo me consecuturis inde bonis fore sperans, Sanctitati vestræ supplico, expeditiones huic tam sancto d. canonizationis operi dare & concedere dignetur: & hoc mediante magis atque magis me sibi devinctum & obligatum efficiet Sanctitas vestra, supplicando Creatorem, Sanctissime Pater, quatenus eamdem Sanctitatem vestram in Sanctissimæ matris nostræ Ecclesiæ regimine, longævo & felici, manu-tenere & præservare dignetur. Scriptum Ambasiæ, XXVIII Decembris.

Vester humilis & obsequentissimus devotus filius,
Dux de Alenzonio,
Carolus.

[177] Scripsit etiam, eodem quo Rex die, ad Cardinales epistolam, in qua mentionem facit Generalis pro hac causa Romam profecti, quæ nescio qua de causa bis in MS. modico duarum pagellarum intervallo reperiatur descripta. Sed & Philiberta de Sabaudia, [ac Philiberta Sabauda] Caroli II Sabaudiæ Ducis Soror, & ex Francisci Galliarum Regis conceßione, ejus cum Iuliano de Medicis matrimonium honorantis, Nemorosii Ducissa, tum vidua; cum in Francia ipso, quo superiores litteræ dabantur, anno MDXVI degeret; voluit etiam ipsa in sancti operis partem venire, epistolam scribendo, quæ absque loci, diei & anni nota sic expressa reperitur: Sanctissime Pater, adeo humillime uti suppetunt vires, & usque ad oscula beatorum pedum Sanctitatis vestræ, me commendo. Et quia pro benedicti Fr. Francisci de Paula canonizatione Rex scribit, & quia de illius sancta & religiosa vita informata fui, Sanctitati vestrȩ humiliter supplicamus, ut ipsum meritissimum canonizationis opus commendatum habeat, & obligatissimorum ejus numero me aggregatam reputabo: rogando Dominum meum Jesum Christum, ut longæve vestram in regimine sanctæ matris Ecclesiæ præservare dignetur Sanctitatem. Hæc illa, vulgari utique lingua (quemadmodum & Rex & Regina & alii) sed quæ in Latinum translata codex MS. exhibet, itaque Romæ producenda fuere, & produci cœpere die III Martii, anni MDXVII.

ANNOTATA.

a Mortua fuerat Anna Britannica an. 1514 9. Ianuarii, uno scilicet anno ante virum suum Ludovicum XII.

b Cremium, villa territorii Viennensis, vulgo Cremieu dicta, ubi Rex totus intendebat parandæ expeditoni Italicæ, pro vindicando sibi Ducatu Mediolanensi, quo & potitus est Septembri sequenti. Eadem de causa Regina cum toto gynæceo Lugdunum se transtulerat, unde & litteras dedit.

c Mons-Luconius, oppidum agri Borboniensis amœnum, super Carum flumen: Montem-Luciorum appellat Papirus Massonius in descriptione Galliæ per flumina.

EPILOGUS COLLECTORIS
Ad eos qui similes Processus de aliis Sanctis possunt suppeditare.

AUCTORE D. P.

[178] Habes lector, quisquis genuinam absque ornatu veritatem præfers orationi quantumvis cultæ, simplicißimam prodigiorum, [Rogantur eos æstimare] a magno hoc Thaumaturgo in vita atque post eam patratorum, narrationem, ex quatuor voluminibus dictos processus verbatim continentibus collectam, & quam minima fieri potuit primi, quem in MSS. tenent, Ordinis mutatione digestam; eo fine, ut qui ejusmodi monumenta de Sanctis, proprius ad suam vel Religionem vel patriam spectantibus, poßident; primum illa velint pro eo quod merentur æstimare, neque abijcienda putent postquam vel negotium Canonizationis peractum est Romæ, vel Vitæ historia ab auctore quantumvis probato conscripta. Deinde ut iidem persuadeantur, rem utilißimam Sanctisque ipsis quam maxime honorificam facturos se, si vel ipsorum codicum nobis faciant copiam; [& communicare:] ad hunc aut alium congruum materiæ propositæ modum cuncta digesturis, nihilque quod ad historiam faciat præermissuris, quin ipsis originalium instrumentorum verbis legendum exhibeamus: vel ipsi per se digerant ad exemplar propositum, digestaque curent ad nos mitti, haudquaquam suppressuros ingrato silentio, eorum qui talia subministraverint nomina, omniumque qui manum adjutricem porrexerint, & ad notationibus observationibusque opportunis illustraturos, ubi opus fuerit, quæcumque sic fuerint subministrata.

[179] [iniisque transcribendis bene] Quanta Procuratorum laboribus, quanto Intercessorum ambitu, quanta Tabellariorum in partes omnes discursione agenda est, ut aliquando tandem peragatur causa, promovendorum ad solennem canonizationem Sanctorum? ubi autem ea evicta fuerit, quibus impendiis eorum ad quos spectat locorum hominumque adornatur prima novæ solennitatis pompa? [locatam pecuniam credere:] Et sane merentur illi, quibus glorificandis totam suam Divinitatem suprema Majestas impendit in cælo, ut postquam de eorum æterna beatitudine Ecclesiæ judicio infallibili hominibus in terra degentibus constat, ad debitam pro isto gloriæ accessu gratulationem etiam Regum opes profundantur. Sed cum hæc omnia facta fuerint impendio tam magno, eritne aliquis, qui grave putabit tantillum pecuniæ superaddere, quantula opus, ut omnia tantæ molitionis fundamenta causæque merita, ipsis in fontibus legenda exhibeantur nobis, & per nos toti post futuræ posteritati? Exemplo numquam satis laudando præit Religiosißimus Patrum Minimorum Ordo, in hac sua Provincia Flandro-belgica: id ne pigeat sequi alios hortamur obtestamurque.

[180] Imprimis autem optamus habere Processus informatorios ad causam, [item curare, ut eorum quæ mittuntur in Vrbem,] in partibus, ut Curiales loquuntur, formatos. Quamvis enim Processus in Curia, pro super-eminenti Iudicum a Sede Apostolica constitutorum dignitate, & examinis minutißima quoque expendentis maturitate, priores istos superent infinitis propemodum gradibus: nihilominus postquam de summa causa judicatum jam est, propius ad historiæ cognitionem faciunt ea, quæ immediatius accepta sunt ex ore testantium, suntque fundamentum nobilißimæ & gravißimæ, quæ coram Apostolica Sede tractari consuevit, actionis. Quare admonendi sunt ii, qui prævios istos Processus instruunt, legitimeque clausos & obsignatos ad curiam mittunt, [domi serventur exempla,] ne id ita faciant, ut non ipsi quoque servent alterum sic missorum exemplar. Imprimis autem cavere debent, ne antiqua & autographa documenta (si ea Romam mitti necesse sit) abire a se sinant, priusquam authentice ea describi fecerint; ne si contingat, ut contingit sæpe, non dico sic missa periclitari per viam, sed causam in multos annos protrahi, aut etiam non peragi omnino, inter Actorum manus & Officialium sibi invicem succedentium vicißitudines, irreparabilis fiat jactura documentorum, numquam ad suos rediturorum: quemadmodum haud uno loco nobis contigit audire ex iis, quorum majores spem aliquam nacti fuerant, de extollenda altius veneratione Beatorum, apud se cultum a tempore immemorabili obtinentium. Quærebantur scilicet ipsi de majoribus suis, quod hi cum misissent in Vrbem antiquas de Vita atque miraculis membranas, neque id quod sperabant peragere potuerint, neque sua recipere instrumenta curaverint,

[181] [maxime si membranæ antiquæ sint.] Sperabamus nos, cum invitante Alexandro VII Romam acceßissemus, istic invenienda omnia, quæcumque de Sanctorum Vita atque miraculis umquam ad Sedem Apostolicam delata fuere monumenta, ab eo tempore, quo judicium istud illa ad se retraxit, Sed de tribus dumtaxat quatuorve Sanctis invenimus Processus, in Vaticanam Bibliothecam una cum aliis antiquis MSS. illatos: nec fuit inter Auditores Rotæ, quos ibi noveramus, vel inter Archiviorum Pontificiorum custodes ad juvandum alias propensos, qui plures nobis posset ostendere.

Ergo vel ex privatorum scriniis vel ex religiosarum domorum chartulariis peti & haberi debuerunt, quæ in hoc genere dedimus hactenus & porro daturi sumus. Si autem agitur de Sanctis intra hos postremos centum annos vel canonizatis, vel ad canonizandum propositis, quorum processus adeo sunt prolixi, ut bene magna singuli volumina compleant, libenter fatemur eorum omnium transcriptioni curandæ necessarias facultates haud quaquam suppetere nobis, [circa processus recentiores quid fieri optemus.] qui ad antiquiora Latine Greceque describenda ægre sufficimus, collatis privatim eleemosynis subnixi. Sed uti nobis unis id impoßibile respectu omnium, de quibus recentius formati, atque adeo extantes adhuc Processus, operi huic possent servire; ita superioribus Ordinum, aut locorum Magistratibus levißimum id erit, respectu singulorum ad se propius pertinentium. Inspirent Deus & Sancti, eam singulis mentem, ut quod hic petimus, & fieri utiliter posse exemplo luculento probamus, id facere pro sua quique parte velint, & nostros pro Sanctorum gloria conatus promovere.

SVPPLEMENTVM HISTORICVM
AD ACTA S. FRANCISCI DE PAVLA,
Collectum ex variis auctoribus.

Franciscus de Paula, Fundator Ordinis Minimorum (S.)

AUCTORE D. P.

[Prologus]

[Hoc supplementum quare & unde hic detur.] Qvamvis multa eaque illustria sint, quæ de S. Francisci. Paulani vita & miraculis colligere studuimus, ex primis antiquißimisque monumentis; supersunt tamen adhuc non pauca, nulli a principiis scripto, sed fideli hominum memoriæ commissa atque ad posteros tradita; varia item documenta authentica, sparsim inventa in conventibus Ordinis aut publicis urbium tabulariis; quæ omnia ne pereant, aut inter recentiorum scriptorum lucubrationes locum habentia, hic desiderentur; voluimus in unum tractatum colligere, quem Supplementum Historicum ad Acta, sive Historiam S. Francisci placuit appellare. Auctores, e quibus hausimus singula, citabimus fideliter, & plerumque verbotenus. Vbi neminem indigetamus, & tamen Romano charactere, tamquam ab alio acceptum, expressum videbis aliquid; intellige id nos ex Isidori Tuscani vasto opere mutuare: non eadem tamen, qua ipse utitur verborum prolixitate aut ornatus Rhetorici apparatu; sed stylo simplici atque succincto, quod satis erat ut rei ab eo narratæ substantiam haberes. Porro, ne ad stabiliendam chronotaxim vitæ & actorum S. Francisci, identidem oporteat historiæ contextum interrumpere (quod tamen omnino esset necesse, quia viam prorsus novam ingredimur, ne cum prioribus ante nos scriptoribus hæreamus in salibris male ordinatæ chronologiæ) præmittimus tractatui huic proœmium chronologicum; in quo de ætate S. Francisci Paulani & tempore nativitatis ejus, primarum item fundationum initiis, accurate disputabimus; & cuncta ex veterum monumentorum oculatorumque testium fide definiemus: parati sequi meliora, si quis, salva tam irrefragabilium testimoniorum veritate, demonstraverit receptam in Ordine chronologiam servari posse.

PROOEMIUM CHRONOLOGICUM

Quando natus S. Franciscus de Paula novo
Ordini initium dederit, per primorum
conventuum fundationem, ante
suum in Galliam discessum.

[Si anno 1507 mortuus,] Dvo nobis in hac materia sunt certa, & ex Proceßibus manifesta, admissaque ab omnibus; videlicet, obiisse Sanctum anno MDVII; & admodum juvenem natu fuisse, quando primis sociis adscitis, Paulano eremitorio initium dedit. Quæritur quot annos in hac mortali vita conversatus, ea gesserit, quæ hactenus sunt explicata & porro nobis explicanda restant. Anno ætatis suæ XCI obiisse, asseruit in sua coram Papa Relatione Iacobus Simoneta, tunc causarum sacri Palatii Auditor. Hinc in canonizationis Bullam transiit, [fuisset annorum 90:] quod obierit cum jam nonagesimum primum vel circa annum feliciter implevisset. Hanc auctoritatem, secuti sunt omnes scriptores Ordinis, novi & antiqui, quos vidimus; & imprimis auctor Appendicis ad primam Vitam definivit rotundo numero annos nonaginta: ac denique Lectionum Romano Breviario inserendarum collector sub Sixto V, asseruit distincte, quod annum primum & nonagesimum agens Turonis migravit ad Dominum. Hinc autem, si error nullus sub est, sequitur clare per principia supra posita, anno circiter MCCCCXVI natum, [deberet 1416 natus dici:] circa ejusdem seculi annum XXX eremiticæ vitæ sumpsisse exordium, neque multos deinde annos usque ad conventus Paulani fundamina fluxisse. Nulla quidem in omnibus Proceßibus, aut aliis instructionibus quas Romæ productas scimus, tam longæ ætatis, quanta Sancto tribuitur, apparent vestigia: de eo tamen quod asseveratione tam gravi firmatum, tanto consensu receptum, a nemine vocatum in controversiam fuit, nefas erit vel dubitare; nisi argumentis manifeste evidentibus haud ita esse convincaris. Convictus autem si taliter fueris, an ullius debebis formidare invidiam, agnitam profitendo illustrandoque veritatem?

[2] [sed aliud probat testis, anno 1418 natus] Primus auctor sententiæ, a communi diversæ nobis in Consentino processu occurrit Testis VI, Venerabilis Dominus Joannes Antonachius, de terra Paulæ, annorum circiter XCV, cum anno MDXII audiretur, atque adeo circa annum MCCCCXVII natus; & quemadmodum ex titulo honoris præfixo colligimus, in ipsa terra Paulæ Parochus aut Presbyter. Hic respondens de matrimonio parentum S. Francisci, deque hujus nativitate, baptismo, educatione, causam scientiæ pro singulis allegat, quia interfuit, vidit, audivit. Dixit autem se scire super articulo 2, [idemque memor matrimonii inter parentes contracti,] Jacobum Martolilla, patrem d. fr. Francisci, fuisse natum in Paula, Christianum, & baptizatum; vixitque toto tempore vitæ suæ sub fide & religione Christiana, in bona fama & sancta vita, & pro tali fuit habitus. Agitur annus LXXX circiter. Super tertio dixit, se nescire nativitatem D. Viennæ, matris ipsius fr. Francisci; quia nata est in quodam castro dicto Foscaldo Consentinæ diœcesis: sed scit, postquam venit Paulam, cum jam esset uxor Jacobi prædicti, ipsam fuisse probam mulierem & bonam Christianam, semperque vixisse sub fide & religione Christiana: ipsamque cum d. Jacobo marito suo, & ipso fr. Francisco, peregrinatum fuisse ad S. Franciscum de Assisio, & S. Mariam Angelorum. Super quarto dixit se scire, quod inter d. Jacobum & D. Viennam fuit contractum matrimonium legitimum, secundum consuetudinem & stylum sanctæ Romanæ Ecclesiæ, per verba de præsenti, sicut bonos & fideles Christianos decet: & toto tempore vitæ suæ pacifice & quiete vixerunt, fueruntque ab omnibus reputati & habiti pro legitimis marito & uxore. Agitur annus LXXV.

[3] [puerique ex eis nati & baptizati,] Super quinto dixit, ex præfatis Jacobo & Vienna, legitimis marito & uxore, persistentibus in dicto legitimo matrimonio, natus est d. fr. Franciscus, ipsorum legitimus filius: qui ab eisdem Jacobo & Vienna fuit nutritus pro eorum legitimo filio, & pro tali habitus & reputatus. Agitur LXXV annus vel circa. Super sexto dixit, quod d. Jacobus & Vienna, quam primum natus esset d. fr. Franciscus eorum legitimus filius, sicut bonos Christianos decet, fecerunt eum baptizare in terra Paulæ, imposueruntque ei nomen Franciscus, & postea fecerunt eum confirmare: qui fr. Franciscus fuit habitus pro baptizato & confirmato. De loco & tempore ut supra. Super septimo dixit se scire, ipsum Franciscum ab ineunte pueritia semper vixisse honeste & sancte: & cum esset ætatis annorum XIV cœpit ædificare monasterium … & inde ad quatuor aut quinque annos cœpit vestire Fratres; &c quæ supra verbotenus transcripsimus, de omni vita S. Francisci, ab eo tempore quo erat fr. Franciscus XV annorum usque dum profectus est in Franciam: ita enim ex Italico legenda ultima verba, quæ Romanus Interpres Latina faciens sic obscuravit, ut sensus commodus haberi nequeat. Noverat ergo testis iste Iacobum Martolillam Francisci patrem, necdum matrimonio junctum, ab anno MCCCCXXXII, ipse tunc annorum sedecim adolescens: viderat deinde uxoratum, sed improlem, usque dum ei ex voto natus Franciscus est, circa annum MCCCCXXXVII, quando eumdem Franciscum vidit baptizari: adeoq; dum ex Italia in Franciā abiit Franciscus (quod anno MCCCCLXXXII factum est) annorum erat XLV, aut circiter, sive paulo plus quam XLIII, [circa an. 1437] ut loquitur Comineus, oculatus testis etiam ipse, & cum alias sæpe tum paucis antequam scriberet mensibus cum Sancto collocutus: qui ut ex sola conjectura, ejus de quo est sermo, definivisset ætatem (quod tamen in auctore tam exacto & numero tam præciso præsumi non debet) non potuit ita exerrare, ut sexagenario majorem, dumtaxat crederet quadragenarium; utique vel a sola canitie monendus, [qui proinde annos circiter 43 natus in Franciam venerit.] non esse tam juvenem quem videbat: cum econtra facillimum postea fuerit septuagenarium senem, continuis laboribus, jejuniis aliisq; corporis macerationibus exhaustum, nonagenarium videri, ætatem ex sola canicie macieque æstimantibus, uti fecisse videntur qui tantam Sancto ætatem addiderunt.

[4] [Idem probat ex sorore Brigitta natus Sancto nepos,] Alterum de Sancti ætate argumentum offert nobis ipsius nepos Andreas de Alezzo, quem Ludovicus XI jussit venire in Franciam, admodum juvenem teneraque in ætate; sicut testatur Ludovici filius Carolus VIII, jus quod vocant naturalitatis in Francia, eidem tribuens per diploma, quod infra dabimus. Nempe Andreas ex Brigitta S. Francisci sorore natus fuit, prout nemo nunc vel dubitare audet, & certum fiet ex infra dicendis: Brigitta autem proxime post Sanctum nasci debuit, siquidem parentes eorum, ut scribit Sancti discipulus num. 3, videntes se liberis operam dando parum proficere, voto continentiæ obstrinxerunt se, atque per annos triginta simul vixerunt absque carnis commixtione. [anno 1481 ad huc puer:] Age vero Brigittam anno Christianæ Æræ MCCCCXVII natam ex communi errore fingamus: numquid quinquagenaria peperisse Andream debuisset, etiam si ille fuisset annorum XIV quando venit in Franciam? Atqui fuit hic liberorum Brigittæ, si non primogenitus, certe nequaquam natu ultimus. Cœpisset igitur tunc parere Brigitta, quando desinunt aliæ, & copiosæ prolis patrem fecisset virum suum ad sexagesimum annum fœcunda. Quanto congruentius erit sexu femineo universim omni, &, in natione præsertim Italica, ut cito puberi ita citius effœto, si Brigittam anno circiter MCCCCXL natam, anno MCCCCLX aut citius viro conjunctam, dicas Andreæ matrem effectam anno MCCCCLXVI? qui Andreas sic fuissent annorum circiter quindecim, quando sanctus ejus avunculus migravit in Franciam.

[5] Venio ad Pyrrhum Archiepiscopum Consentinum, qui novum Eremitarum Ordinem primus approbando, [Pyrrhus quoque Archiep. confirmans Ordinem an. 1471.] eum stabilivit per constitutionem, anno MCCCCLXXI die ultimo Novembris datam: quam in Bullario Ordinis primo loco & apud Ferdinandum Vghellum tomo 9 Italiæ sacræ poteris invenire, & simul discere, anno dumtaxat illius seculi LII Episcopum factum esse Pyrrhum. Ita autem loquitur, ipsius S. Francisci supplicationem & vitam ad usque illum diem ductam narrative exponens: Dudum siquidem ad tuæ supplicationis instantiam, super finibus & possessione terræ Paulæ, quoddam oratorium seu ecclesiam sub vocabulo S. Francisci per te erigi fecimus; in quo divina officia audire & ecclesiastica sacramenta recipere ac orare posses. Tu qui dictum oratorium seu ecclesiam cum singulari diligentia, una cum parvo quodam dormitorio fabricasti ac fabricari fecisti, ac indies fabricas & amplias, vitamque austeram & eremiticam, per viginti annos vel circa, & sancte & juste & religiose vixisti, ac de bono in melius semper perseverasti, [ait annum illum fuisse Sancto 20 vitæ eremiticæ,] prout ducis, vivis & perseveras de præsenti, ibidemque Deus solita clementia diversa miracula per te operatus est & operatur indies, propter quæ multorum crevit devotio populorum & ad te confluit populi multitudo, multique sub habitu eremitico & tecum vivere decreverunt & Deo continuo præstare famulatum. Et ut tu ipsique quietius, sanctius & devotius vivere & Deo ferventius famulari valeatis; tu & fr. Balthasar Sacerdos, ceterique Clerici & laici sub habitu eremitico ibidem vitam ducentes, nobis humiliter supplicastis &c. Quod si illos viginti annos retro numeres, numquid ultra annum MCCCCLII retrahere poteris vitæ eremiticæ a S. Francisco cœptæ initia? Atqui cœpit ille annos dumtaxat natus XIV, ergo Christianæ æræ anno circiter MCCCCXXXVII habuit vivendi initium.

[6] [neque contra est aliqua vetus traditio:] Vidit hunc nodum Chronographus Ordinis Minimorum Lanovius, eumque solvere se posse credidit, si vel istum viginti annorum numerum, vocaret in suspicionem mendi; vel persuaderet, eo solum signari tempus, quo oratorium, primo majus ampliusque, Franciscus Pyrrho indulgente construxerat: cum inquit ab annis, ante Pyrrhi constitutionem, triginta sex Ordinem cœpisse indubitata traditio sit. Nego esse traditionem de hoc puncto ullam, nego hoc tradi potuisse. Quid igitur? Illatio fuit ex falso antecedenti consequentis falsi: [sed savet potius, Ordinis initia ad Pyrrhum referens,] & quia ex erroneo fundamento credebatur nonagenarius objisse Sanctus, sciebatur autem quatuordecennis cœpisse, necessarium erat istud quoque dici, quod ex duobus illis consequebatur, siquidem annus MDVII fuerit Sancto vitæ ultimus, de quo non poterat dubitari. Quid autem, numquid majori auctorum Ordinis consensu est creditum, sub Archiepiscopo Pyrrho jacta esse prima illius fundamenta? Est sane: neque an ex vero sic creditum fuerit, ambiget, qui volet observare, quod neque in Pyrrhi constitutione, neque in Pontificijs bullis ulla mentio inveniatur anteriorisali cujus facultatis. Quis autem absque facultate Episcopi præsumpserit sacris dicendis oratorium quamvis exile condere, nedum socios colligere vel habitu donare? Si facultatem ejusmodi, oretenus saltem concessam habuisset Franciscus, eam in suo libello supplici allegasset ipse, allegatam vero expreßisset Pyrrhus: quemadmodum in ejusmodi constitutionibus fieri solet; maxime cum ille, sub quo S. Franciscus cœpisset, fuerit Berardus Caracciolus, Pyrrhi præfati patruus; cujus exemplum & a Francisco allegari utiliter & a Pyrrho proferri religiose potuisset.

[7] Sixtus deinde IV, anno MCCCCLXXIV mandans Episcopo S. Marci, [& Pontificiis Bullis anno 1474 confirmata:] ut sumpta de prædictis informatione, si vera sint, approbet & confirmet Apostolica auctoritate; ita causam exponit: Exhibita pro parte Francisci de Paula Eremitæ Consentinensis diœcesis petitio continebat, quod dudum postquam Venerabilis Pyrrhus Archiepiscopus Consentinus sibi quoddam oratorium sive ecclesiam, sub vocabulo S. Francisci, in tenimento de Paula prædictæ diœcesis, ædificare posse, licentiam concesserat; præfatus Franciscus oratorium hujusmodi propriis manibus & expensis, cum dormitorio pro usu & habitatione sua & suorum, pro magna parte ædificavit: & nonnullos socios vitam eremiticam ducentes recepit: ipseque Archiepiscopus prædictum oratorium sive ecclesiā, una cum omnibus juribus & pertinentiis suis, prædicto Francisco ejusque congregationi in perpetuum donavit, & nonnulla alia eorum devotioni & saluti convenientia, salutifera & opportuna concessit, fecit & ordinavit, prout in litteris d. Archiepiscopi desuper confectis dicitur plenius contineri. [favēt testes, Paulani conventus initia ad an. 1457 referentes.] Accedit, quod Testes qui miracula initio fundandi conventus Paulani facta commemorant, tempus notent, non ab annis circiter LXXX retro lapsis, sed ab annis circiter LV: inter quos disertißime testis XXXIII in Consentino processu, dicit, quod tunc monasterium tantum erat initiatum, ideoque ibi non poterant columbæ nidificare. Qui vero annos LX numerat Testis VII, prorsus, ut ipse indicat, puer tunc erat, adeoque, minus accurate notare, tempus potuit. De ecclesia porro, quæ (post ædificatas tribus Fratribus cellas) succeßit extemporaneo oratoriolo, ad ipsam, in qua degebat Sanctus, speluncam erecto, dicit testis LVII, ante annos circiter XLV, quando Sanctus volebat incipere fundamentum ecclesiæ, duxisse se eo missum a Paulo Papa Presbyterum; cui inde revertenti, & quæ viderat narranti, dixerat Archiepiscopus Consentinus, Volo ad eum accedere, & ponere primum lapidem in ecclesia quam vult inchoare: utique anno MCCCCLXVII, anno jam dicti Pontificis III. Denique ad Processus Calabricos formatos anno MDXVII, id est annis quinque post auditos testes præallegatos, votum suum addituri terræ Altiliensis incolæ num. 44, in epistola ad Pontificem testantur, quod agitur sexagesimus annus, quod maxima fama semper fuit de sanctitate beati viri, & miraculis quæ faciebat. Et hic tam definitus calculus præcise nos deducit ad annum MCCCCLVII: ad quem referenda esse conventus Paulani initia demonstrant quæ cumque deduximus hactenus.

[8] Habemus initia Paulani conventus sub Pyrrho Archiepiscopo primum posita, ac deinde etiam scriptis privilegiis, [& bullarum silentium de alijs alibi conventibus:] tum ab ipso tum a summo Pontifice, communita, post annos viginti & paulo plures quam istic eremitam agere Franciscus cœpisset, videlicet anno MCCCCLXXIII & LXXIV. Alium conventum præter hunc nullum Archiepiscopus Pyrrhus, nullum Iulius Pontifex nominat: sed articulo 12 hujusmodi oratorium sive ecclesiam, ac alia quæcumque loca oratoria & ecclesias imposterum acquirenda, ab Episcopali eximit jurisdictione; acquirenda autem dicuntur, non acquisita: quia scilicet tum primum fiebat potestas, loca, oratoria, & ecclesias licite accipiendi & retinendi. Interim ante annum MCCCCLXX, a Lanovio aliisque chronologis ordinis, plerique conventus Italici constituti creduntur; non alio fere motivo, quam ne totis quadraginta annis parum egisse videretur novi Ordinis Fundator, nisi citius cœpisset colonias alio ducere. Non considerant interim, quam absona sint vel cogitatu, quæ hinc consequuntur; scilicet novum Ordinem absque ulla cujusquam approbatione usque in ipsam Siciliam potuisse propagari; & sic propagati nullam omnino curam fuisse Francisco, ut quæ Conventui Paulano postulavit privilegia, ceteris quoque essent communia: nullam item in tot novorum conventuum initiis ante prædictam approbationem factum esse miraculum, cujus memoria fuerit usque ad tempus processus faciendi conservata. Porro solum quatuor monasteria fuisse a Sancto intra Calabriam exstructa ante discessum in Franciam clare nos docet præfatus senex testis VI, [qui etiam omnes post an. 1473 incepti probantur.] narrans in Processu Consentino num. 10, quod perfecto monasterio Paulæ, fuit ædificatum majus & sumptuosius aliud in Paterno, aliudque in Spetzano grandi, aliudque in Corigliano.

[9] De Spetianensi nihil dicere possumus, quia nullus ex eo loco processus habetur: atis est ad presentem quæstionem quod nemo sit, qui hanc fundationem non agnoscat Paternensi posteriorem. Atqui omnes qui anno MDXII ex Paterno testes processere de mirabilibus sancti viri operibus, cum sæpius inchoatæ recens fabricæ meminerint, tamen de tempore interrogati, semper illud ad annos XXXVI vel XXXV, ab eo quo deponebant tempore, restringunt. Imo Rosa de Yanne, testis 86, expresse dicit, quod Sanctus Paternum venerit ad monasterium ædificandum ab annis circiter XXXVI: qui vero quam longißimum sumpsit spatium, annorum circiter XL, Dominicus de Virgo-pia, Testis 9, agit de tempore fundationem præcedente, quando Sanctus veniebat a capiendo loco pro ædificio monasterii, quod in præsens est constructum, & Paulam rediit. ergo saltem post approbationem Pyrrhi. Confirmat hoc ipse Magistratus Paternensis in sua ad Pontificem Epistola, inserta Processui Calabrico num. 58, cum ait, obligari se beato viro, quia apud se, antequam transiret in Gallias, monasterium egregium construxit: nam hic loquendi modus non annos viginti aut plures, sed valde paucos videtur supponere, medios inter profectionem Gallicam & extructionem novi conventus. Quid nunc de Coriolanensi conventu dicemus? De miraculis eo inchoato factis testes citat Lanovius, in processu Consentino ultimos num. 197 & seqq. ipsum illius ex parte fundatorem Loysium Romæum, alterumque illius oppidi indigenam. Potuitne illos auctor iste citare, & non animadvertere solos annos XXX notari a tempore dati testimonii, id est ab anno MDXII usque ad illud tempus, quo eo acceßit Sanctus monasterium ædificaturus? Idem de Mylazzensi dictum intellige, quandoquidem idem Lanovius testes citet primi & miraculosi in Siciliam trajectus, & in Calabrico processu num. 15 & 24 prolatos, quorum unus, anno MDXVII productus, expresse addit, annos fere esse XXXVII & paulo amplius; qui nos ad MCCCCLXXX calculando deducunt.

[10] His ita firmatis, quæret aliquis unde hauserit Simoneta, anno ætatis XCI obiisse Sanctum. [causa erroris fuerit Franc. Martorell,] Vtique a totius negotii Procuratore Francisco Bineto. At hic ex Francia nihil attulerat, unde ætatem definiret. Quid ergo? Crediderim, Paulam scripsisse, ut libri baptismales consulerentur; idque in ipso Relationis per Simonetam fæciendæ articulo: illi autem dum propere evolvuntur, ab anno circiter MCCCCXXX sursum ascendendo, comparuisse tandem sub annum MCCCCXVI nomen Francisci Martorell, quem Sanctum nostrum esse crediderint, de ipsius ætate non bene præinstructi: Hic autem fuerit non is qui requirebatur Sanctus, sed alius ejusdem stirpis ac nominis aliquis, puta is qui in describendis Alphonsi Neapolitani Regis diplomatis, seculo XV ultra medium provecto, manum ac nomen suum commodasse invenitur, præfati Regis Notarius & Secretarius: quale est unum anni MCCCCLVII apud Vghellum, [anno 1457 Regis Alphonsi Secretarius,] quo Berardo Episcopo Consentino confirmatur posseßio castrorum Rendæ & S. Lucidi. Potuit hic fuisse Iacobi Martolillæ frater, ac S. Francisci patruus; aut etiam ejusdem ex sacro fonte patrinus. Quoniam vero sæpe contingit eadem esse parentum & filiorum nomina, si ponas Iacobi nomine tam avum quam patrem Francisci dictos fuisse, adhuc facilius fuit quærentibus, patrui nepotisque nativitatem confundere.

[11] Vt ut sit, errorem in designanda S. Francisci ætate manifeste commissum, [quem errorē nunc demum retegi,] putamus abunde demonstratum: causam erroris per conjecturam non improbabilem indagavimus. Cum vero rerum omnium præclararum exordia plerumque obscura sint, ignoscendum Patribus Minimis est, quod succrescente postmodum historiarum Ordinis scribendarum studio, non satis certa solidaque chronologiæ ordinandæ posuerint fundamenta, præjudicio quodam erroneo abrepti. Infelicitas hæc plurimis Ecclesiis Ordinibusque communis, toties dolenda sublevandaque nobis in hoc opere occurrit; ut vel hoc maxime nomine de singulis nos bene meritos ac mereri continuo censeant disquitionum historicarum æstimatores periti, suaque ipsi edocti experientia quam sit difficile, notas istas temporum, per innumeros antiquorum documentorum anfractus sparsas, colligere ad certam aliquam chronotaxim, in rebus alias intricatis, constituendam. Et hæc quidem nobis nunc fuerit exhaurienda difficultas, ad convellendum errorem, [nec mirum nec ingratum fore speramus.] auctoritati magnæ longæque præscriptioni innixum. Ast non credidero fieri potuisse, ut annis post Sancti obitum dumtaxat undecim recentique adhuc memoria nemo fuerit in Italia Franciaque, cui scrupulum moverit illa longior ætas, tunc primum asserta. Potius æstimavero illius vel accuratius indagandæ vel verius definiendæ curam, Bulla Canonizationis jam ubique vulgata, visam fuisse superfluam, consultioremque dißimulationem erroris quā importunam correctionem. Nunc autē eam offereri a nobis, speramus Patribus Minimis haud ingratum fore.

[12] Porro adversus tam bene constituta hactenus neminem commoveant epistolæ quædam, [Quæ contra objicerentur epistolæ,] velut a Sancto ad quemdam Simonem de Alimena directæ, quas Chronicis suis inseruit Montoya octo vel decem; & aliunde ad sexaginta collegit Franciscus de Longobardis in Centuria epistolarum Sancti, edita Romæ anno 1655. Statim enim ut primæ illæ apud Montoyam prodiere, dubitatum a viris in Ordine eruditis fuit, an essent dignæ quæ in auctoritatam admittantur. [partim confictæ judicantur,] Ut enim, inquit Lanovius, semel dicam quod sentio, admodum suspectam illarum fidem habeo, nec desunt argumenta quæ hanc suspicionem efficiant, nec satis scio si singula ad rationem temporum examinata nihil quod ei repugnet contineant. Et ut verbo præbeam argumentum, Dominum de la Limena a Pipino originem ducere, atque ab eo esse oriundum qui late per orbem universum dominetur, quantum a vero abesse videbitur diligenter inquirenti? Alibi ait, quod magis conveniat, falsi convictas haberi, ut multæ & gravissimæ rationes persuadent. Hilarion a Costa profitetur, tales esse, ut homini pio ac judicioso numquam credibile fieri possit a tanto Sancto esse scriptas. Postquam vero copiosior earum farrago in lucem prodiit, & maturius fuit examinata, censuit sacra Congregatio Indicis, per decretum X Iunii anni 1659 promulgatum, [& ut tales prohibentur ab Ecclesia:] inter plures istius farinæ alios, prohibendam quoque totam illam centuriam, cum multa apocrypha, falsa, & ficta contineat; utique in iis quas diximus epistolis propheticis ad prænominatum Simonem; nam aliæ quædam fidei bonæ & ædificationis plenæ sunt, & fictitiis illis in omnibus dissimiles, uti plenius alibi ostendetur. Igitur quod earum prima data fingatur e conventu Paulæ anno MCCCCXLI, quando quadrimus adhuc erat Sanctus ex calculo nostro; quod Paterni aliquæ subscribantur, ab anno ejusdem seculi XLV; & anno LIX tres aut quatuor Spezzani notatæ; tantum abest ut nobis officere poßit, ut e contra ex vera Ordinis chronologia, irrefragabili (ut nobis videtur) auctoritate nixa, evidentißime comprobetur earumdem impostura. Quod sub nomine Ioannis de Mylasso haberi dicitur scriptum, cum ipsummet sit de suppositione suspectum, [partim in data sunt vitiatæ.] non potest auctoritatem obtinere epistola, ex eodem transcripta ad Nobilissimum Dominum de Navarra, Conventus in civitate Cortonensi fundatorem, quasi eam Sanctus scripsisset Spetiani anno MCCCCLX. Simili fide transcripta est ex Archivio Coriolanensi epistola Principissæ Bisinianensis ad Fr. Franciscum, ex Castello civitatis Cassani VIII Februarii I Indictionis MCCCCLXIII. Nam prima Indictio cum tali anno, qui numerabat Indictionem XI, manifeste pugnat: unde cogimur suspicari in originali (si tamen originale verum est) scriptum fuisse annum MCCCCLXXXIII, quando vere dicebatur Indictio I; idque non ad Sanctum Fundatorem, sed ad alium ei cognominem, Coriolanensis conventus adhuc surgentis Correctorem.

CAPUT I.
S. Francisci nativitas, annus devotionis inter Minoritas, eremiticæ vitæ initia.

[1] [Paulæ nona] Paula, citerioris Calabriæ oppidum, hoc tempore neutiquam contemnendum, seculo æræ Christianæ decimo quinto, exigui admodum momenti erat; & terræ Fuscaldæ Marchionibus, familia Spinellis, in hanc usque ætatem paret; sita in saxoso colle, in quem a mari, quod ipsi ad occidentem adjacet, arduo ascensu iter est. Huc cum pervenisti, planitiem, exiguam quidem, sed maxime quietam & fœcundam offendis; quæ sub ipsa civitate ad mare posita, aërem illi salubrem & prospectum amœnissimum præbet. Ea adversus hostiles incursus muris, turribus, ac propugnaculis nunc undique cingitur: & in fastigio portæ, ad quam itinere plano rectoque pervenitur, habet imaginem indigetis sui Sancti, ex albo solidoque marmore stantis inter columnas quatuor marmoreas, suo tholo contectas, [& antiqua situs:] Portam ingressis fons in ipso prospectu est, novo opere, sed egregio. Inde versus declive vetus Paula, in prærupto & saxoso collo visitur; cujus viæ angustæ, angustæ domus, nec quidquam fere planum est. Sed e civitatis porta ad levum progredientibus melior apparet ædificiorum domorumque structura & quædam planities, quæ nova potius Paula dici debet, & tota S. Francisci meritis adscribi. Habet tamen vetus Paula hoc privilegium, ut ad hanc usque diem paterna Sancti, in qua natus est, domo glorietur; quam omnibus, qui in Sanctum virum devotionis spiritu fervent, invisere licet, in prærupto saxo ad inferiorem fere partem veteris Paulæ sitam: sed in sacellum conversam; parvum illud (nec enim in longitudine ac latitudine pedes plusquam decem & novem habet) ast fornice lapideo satis excelso tectum, columnisque ornatum, quo Patres Minimi Dominicis festisque diebus singulis destinant aliquos sacra facturos. Hæc & plura aliæ de situ loci, [in hac natalis domus Sancti:] ex Ægidii Camarti MSS. Commentariis, in chronici sui recognitione Lænovius; digniora nobis visa quæ hic præmitterentur, quam exaggeratæ aliorum encomiæ.

[2] Neque vero encomiis vel longe quæsitis vel supra verum auctis est opus; [supra quam dum circa an. 1438 conciperetur] summa laus est, mundo dedisse Franciscum, seculi sui Thaumaturgum vere maximum. Hunc qui ex recepto communiter errore natum scribunt anno MCCCCXVI, vehementer appendunt, quod illo anno, per electionem Martini V, reddita sit universæ Ecclesiæ tranquillitas, sublato quadraginta annorum schismate. Sed magnis & evidentibus argumentis demonstratum est, non posse ante annum MCCCCXXXVIII natum credi; quo etiam tempore agebatur de inveterata Ecclesiæ Græcæ disjunctione abolenda, quod in Concilio Florentino tandem feliciter peractum est. Annum quidem ipsum non possumus omnino certo definire: quia tamen eo quem signavimus nullus occurrst commodior, aut in quem major cadat similitudo veri; illum eligimus, & reliquam Sancti vitam ex eo ordinamus. Qua nocte conceptus Sanctus est, [flamma per noctem visa dicitur.] supra domum Jacobi atque Viennæ genitorum ejus, clarissimam flammam vidit circa auroram quidam Jacobo notus, eo forte adveniens, ut compatrem suum ad quemdam in agro laborem ex condicto aggrediendum evocaret. Is visam claritatem (nam hora integra durasse dicitur) vicinorum multis, ad spectaculum accitis, demonstravit; præsagio manifesto, proditurum ex illa quamvis humili domo, qui, ut in canonizationis bulla Leo X loquitur, præsentis temporis caliginem suæ lampadis fulgore mirabiliter illustraret. Eodem Sancto nascente in oppidulo Paula hymnodiam personuisse Angelicam, sicut Christo nato, Nicolaus Rovillardus scripsit in folio, Romanis typis excuso sub annum 1623: cujus rei penes auctorem fides sit, in tanto silentio antiquorum aut etiam recentiorum, [Franc. Martorell. forte ut patrinus baptismo adstitit.] qui hoc memoriæ posterorum traditum per sese asseverent.

[3] Diem Sancti natalem ne quidem per conjecturam licet notare, quamdiu ignoratur quid secuti sint ii qui vigesimum septimum Martii indicaverunt. Si baptismales illius temporis libri adhuc essent super, certius aliquid ex iis posset designari. Ex iisdem forsan etiam appareret is de quo in Prolegomenis egimus, Franciscus Martorell, de sacro fonte infantem sustulisse, eique nomen dedisse Francisci, ut in hanc appellationem cum parentum affectu erga Aßisinatem Sanctum, concurrerit Patrini ab illis delecti observantia. Quæ conjectura eo placebit magis, quo arctiori consanguinitatis vinculo adstricti sibi fuisse credentur Franciscus atque Iacobus, fortaßis germani fratres aut patrueles inter se. Nos in genealogico familiæ Martolellæ & Alexiæ schemate, ut fratres locamus: sed ita ut hic protestemur id fieri per meram conjecturam, in sola cognominis identitate & ætatis congruentia fundatam: siquidem nascente Sancto vigesimum & amplius annum agebat Franciscus iste, anno (ut alibi nobis placere ostendimus) MCCCCXVI natus. Ipse autem Sanctus quam pie educatus sit, quam religiose primam pueritiam egerit, magis declarant ipsa quæ secuta sunt Acta posteriora, quam prudentiæ senilis plena responsa duo, quæ veluti matri a puero data recitat in Vita novißima Gallica Fr. Simon Martin: quæ fidem quidem non superant, non videmus tamen unde resciri potuerint tanto post tempore; ideoque ea hic omittimus. Quamvis autem gratiosus, ut par est credere, valdeque amabilis puer esset; non propterea tamen naturalis affectus eo flectere potunt pientißimos parentes, ut apud se retinere vellent, quem voverant S. Francisco Aßisinati, [Conventus Franciscani Guardiano,] in aliquo ejus conventu unius anni spatio serviturum. Ergo cum duodecimum ætatis absoluisset annum, & decimi tertii partem aliquam, anno Christi MCCCCL adducunt eum ad Fratrum Minoritarum conventum in oppido S. Marci, diei itinere Paula distante; non quod hic esset ejus Ordinis proximus: sed quod (prout ex antiquo conventu Minorum Catacensium manuscripto cognoscitur) Guardianus ei præesset P. Antonius de Catanzaro, [viro Sancto & noto,] B. Jacobi de la Marca discipulus; quem antea, in conventu Annuntiatæ ad S. Lucidum quatuor passuum millibus a Paula commorantem, tam Franciscus puer quam parentes ejus noverant familiarius, & faciebant maximi, propter eximiam vitæ Sanctimoniam: cujus etiam magnam post se æstimationem reliquit, apud Catacenses suos moriens, [commendatus puer,] in graudi centum & octo annorum ætate. Sub hujus disciplina Sanctus puer prima jecit vitæ austerissimæ fundamenta, saccum indutus (quem adhuc Neapolitanus S. Ludovici conventus servat & ostendit) admodum rudem & cilicio non absimilem.

[4] [admirationi est omnibus ob sanctitatem] Multa, de insignibus ejus in adeo tenera ætate virtutibus, illius monasterii seniores Patres Patribus Minimis Calabrensis provinciæ postea narraverunt, quæ non sunt litteris commendata: quantus autem jam tum in oculis divinis esset, iidem commemorabant, cœpisse divinis declarari miraculis: quorum aliqua describit Fr. Joannes Morales in fundatione provinciæ Bœticæ, textu 3, § 1, audita ex Fr. Francisco de Lembo, qui obiit in prænominato Minimorum Neapoli conventu, magna cum sanctitatis opinione, quibusdam prodigiis confirmata, sub annum MDXXIX. Ea miracula huc transcribere non pigebit, quamvis ipse, quem mallemus, Hispanicus liber ad manum non sit. Narrabant illi cum & in sacristia & in refectorio Fratribus ministrare deberet, [& miracula quædam.] & contingeret non raro utrobique necessariam esse ejus operam; utroque simul & in eodem tempore sæpius visum fuisse, injunctum sibi explere officium. Item quod jussus a Sacrista prunas e coquina petere, thuribulo imponendas tempore majoris Sacri, nec idoneum eis excipiendis vas reperiens; earumdem pugillum sinu exceperit tuleritque ad sacristiam; ubi a Religiosis, quid ille in sinu gestaret quærentibus, cum verecunde subticeret, deprehensus fuerit prunas ardentes tulisse veste illæsa. Denique quod vices ægrotantis coci obiens aliquando, postquam cibos apparandos imposuisset lebeti, & hunc super frigidos cineres constituisset, ad ecclesiam abierit, fortasse luminis petendi causa ad focum accendendum: sed inopinanti obrepsisse extasim tam suavem, ut cum ibi ad usque prandii tempus hæsisset, sub tempus prandii non modo paratum nihil, sed neque focus in culina reperiretur. Vocatus autem increpitusque, cum Guardianum rogasset ut signum pransuris dari juberet; mox atque coquinam est ingressus, dicitur fecisse ut arderet focus, & momento temporis omnia probe cocta conditaque exhibuisse, atque apposuisse Fratribus, numquam tam suaviter tamque mirabiliter refectis.

[5] [ad loca pia peregrinatus] Completo devotionis suæ anno, parentibus restitutus Franciscus, una cum iis Romam atque Aßisium peregrinabundus abiit, & ad alia loca, quæ antiqui testes nominatim non expriniunt. In iis fuisse sacram ædem Lauretanam, licet nemo diceret, credibile faceret loci sanctitas præcipua, si qua uspiam ejus rei extaret memoria, aut sua eo Sanctum via duxisset; nunc sola Isidori auctoritas non persuadet, Apenninum fuisse hoc itinere transitum. Credibilior multo videtur traditio Eremitarum, qui Montem Lucum prope Spoletum incolunt, ex institutione S. Isaac Abbatis XI die Aprilis commemorandi. Præterquam enim, quod Aßisio redeuntibus in via Spoletum occurrebat, is habitus, quo etiam nunc utuntur illi eremitæ, ipseque vestis color, simillimus est ei, quem deinceps S. Franciscus gestavit, & eremitarum Ordini a se instituto gestandum tradidit. Cassinum quoque montem non fuisse præteritum, cum juxta eum iter duceret, facillime persuademur; ibique S. Benedicti exemplo, qui annos natus quatuordecim relictis parentibus se receperat in eremum, moveri potuisse Beatum, ne sibi, certo idem facere, grandiorem ætatem expectandam putaret. Sed nihil istorum apud antiquos habetur.

[6] Post hæc reversus in patriam, cum bona parentum gratia, solitariam cœpit vitam ducere: & ex eo quem paterna in vinea, sesqui milliari distante a Paula, elegerat loco, transgressus est in alium secretiorem a turba, & solum septingentis passibus remotum ab oppido. Ibi inter asperrimi montis saxa invenit cavitatem, [speluncam sibi habitandam eligit,] proposito suo idoneam: quam porro fodicando aptans, speluncam formavit octo palmos longam, quinque latam, & altam septem; introitu tam angusto, ut ingressus in eam nisi per latus vix detur. Ea nunc devote visitatur a Paulanis, ornatior aliquantum, & strato ad commoditatem silice adeunda, ligneamque ipsius Sancti genuflexi statuam, sublatis in cælum oculis, complectens. Quas ibi a dæmonibus infestationes sustinuerit nolumus explicare divinando, sed ex aliorum eremicolarum vitis malumus cogitandum relinquere; quando certum est fieri non potuisse, ut omnis boni inimicus diabolus, tam mirandæ sanctitatis fundamina non tentaret quavis ratione evertere. Suis tamen conatibus quibuscumque profecit tam parum, ut non modo illum non dimoverit a proposito, sed nec alios potuerit prohibere, quominus ad ejus imitationem aspirarent.

[7] [non in sui patris,] Prædictam speluncam, & consequenter eum in quo postea primus Ordinis conventus surrexit locum, in paternæ posseßionis jure fuisse communis est auctorum recentiorum sententia, sed nulli antiquiori testimonio subnixa, & primum secundumque locum manifeste confundens. Auctor coævus a consanguinea quadam commodatum scribit. Hanc fuisse matrem Antonii de Alesso, ejus qui Brigittam Sancti sororem postea uxorem habuit, non tantum hinc persuadeor, quod dictorum Antonii & Brigittæ nurus Iacquetta Molandrin, privilegia Fundatricis petierit obtinueritque, eo quod conventus Paulanus, in sui quōdam viri Andreæ de Alesso patrimonio, per ipsum S. Franciscum erectus esse noscatur, prout in suæ conceßionis instrumento anno MDXXXII scripsit Antonius tituli SS. Quatuor-Coronatorum Cardinalis Pistoriensis, Ordinis Minimorum Protector (ambigua enim est vox patrimonium, & de bonis a matre acceptis etiā solet intelligi) sed maxime, [sed in consanguineæ alicujus fundo,] quia nobis persuademus S. Francisci parentes, fortunis tenues, alias nullas habuisse posseßiones, quam domum in Paula perquam exiguam, ut dictum est; & huic proportionatum agellum sive vineam, uno fere milliario quam sit conventus remotiorem ab oppido: utraque autem posseßio Brigittæ danda in dotem fuit, ne in viri multo ditioris manus prorsus nuda veniret. Econtra vero Antonij de Alesso mater, viri nobilis & potentioris vidua, nullo rei domesticæ liberorumve aliunde sat divitum incommodo, [fortasse matris Antonii de Alesso.] fundi illius partem, in quo spelunca Sancti erat, potuit eidem condonare; & postquam alius filius suus, Nicolaus nomine, suscitatus a morte, habitum quoque Sancti suscepit, reliquam etiam portionem Sancto & monasteriolo ejus transcribere: qui tamen fundus, quia ejusmodi donatione seclusa erat ad jam dictum Antonium perventurus, merito Andreæ ex Antonio nati vidua allegavit, quod in ejus patrimonio conventus in oppido Paulæ per ipsum S. Franciscum erectus esse nosceretur.

CAPUT II.
Initia Ordinis: Paulæ & Paterni conventus exstructi.

[8] [Annuente Archiep coenobiolum condit,] Annum sub hoc ætatis decimum nonum, Christi MCCCCLVII, vel expleverat jam novus eremi incola vel agebat, quando cœpit alios in ejusdem habitus vitæque communionem asciscere; quod absque licentia Archiepiscopi Pyrrhi factum non fuisse par est credere, etsi de tempore concessæ licentiæ non omnino constet. Hoc certum, non nisi cum bona illius gratia licuisse Francisco ad suum oratoriolum admittere Sacerdotes sacrificaturos, quemadmodum factum jam inde a principio extructi monasterioli probant Testes. Ex quibus etiam habemus, eumdem Archiepiscopum primum in fundamenta ecclesiæ jacere lapidem voluisse anno MCCCCLXVII, eamdemque rite consecrasse: quæ omnia supponunt eum, oraculo saltem vivæ vocis, [ecclesiam struit.] approbasse tunc ejusmodi vivendi modum, quem demum scripto privilegio communivit, [an. 1467] post prudens annorum quatuordecim aut quindecim experimentum. Interim tam in monasterii quam ecclesiæ constructione, nec non in curandis omnis generis infirmitatibus, multa per Sanctum suum Deus est operatus miracula: quorum cum ingens copia satis alibi explicata sit, pauca dumtaxat hic adnectimus, ex perpetua seniorum Patrum traditione accepta. Agnellum alebat Sanctus adeo familiarem, ut catelli instar assectaretur blandiens. [Agnellum: fornace redivivum educit.] Hunc operarii quidam, edendæ carnis cupidine allecti, occisum coctumque sic absumpserunt, ut ipsam etiam cum ossibus pellem, ne furtum prodiret, in ardentem calcis fornacem conjecerint. Non tamen latere potuerunt Fratrum aliquos, quibus referentibus simulans Sanctus non adhibere fidem, prompte adfuturum respondit, si vocaretur, agnum: & mox ante os fornacis accedens, Martinellum, Martinellum (hoc ei nomen posuerat) inclamavit; & ille consueto sibi balatu respondens, prodiit ad stuporem omnium vivus ab igne.

[9] Struebatur novum, quod diximus, monasteriolum, in rupe aspera, [Sitientibus operarijs fontem Paulæ elicit,] subtus quam Ischa torrens defluens, descensu minime facili adeundus operariis erat, quoties aqua ad potum opus habebant. Tulit id perquam moleste quidam; & eremitæ illi, qui tam siticuloso in loco occupatos tenebat omnes, non occultis votis precabatur male. Rediens igitur ab oratione Sanctus, & animum introspiciens exasperatum, Ne inquit, per caritatem turberis, frater: etiam absque descensu haberi aqua poterit, Deo dante. At cum ille indignabundus seque irrideri existimans, admoneret, ut opem potius laborantibus ferret, manumque admoveret operi; Ne tu, inquit Sanctus, ferox es. Agedum huc, jam jam aquam habebis optimam. Atque hoc dicto, lapidem percussit baculo, & fontem elicuit, qui etiam nunc scaturire non desinit, miraculo tanto majori, quod unde scaturiat illa nullo possit visu humano deprehendi: & tamen concha, intra saxum successu temporis cavata, semper plena manet, quantum cumque multi exinde bibant. Hoc autem toto quidem anno, pro gratia sanitatis impetranda, faciunt plurimi; numquam tamen plures quam primo Aprilis die, pridie festivitatis. Quod si contingat Religiosos, ut ab illapsis foliis concham emundent; cunctam exhaurire aquam, intra octo decemve horas denuo solet abundare. Alias accidit ut ad montem, Spinellorum dictum, prope castrum Fuscaldi, [item alium prope Fuscaldum,] educeret operariorum numerum aliquem, pro lignis ad usum monasterii fabricandi cædendis: qui cum simili sitis necessitate ibidem premerentur, neque ad labentem subtus rivulum possent pervenire, nisi facta per rupes sentesque via; compatiens eis Sanctus, baculum terræ infixit, unaque cum eo fontem eduxit; qui etiam nunc ibi perseverans, Aqua S. Francisci Paulani nuncupatur.

[10] Porro in primo, quem diximus, fonte grandius aliquid operatus est Deus: [piscem mortuum vivificat:] in hunc enim cum Sanctus truttam, sibi dono oblatam, mortuam projecisset; subito viva apparuit, ipsique adeo cicurem se exhibuit deinde, ut ad nomen Antonellæ læta accurreret, & dorsum manu etiam palpandum præberet, frustilla panis sibi objecta comedens. Hanc Sacerdos Paulanus quidam, micas aquæ injectas captantem, facili negotio ad se traxit, sibique in cœnam apparavit. Cognovit revelante Deo auctorem furti Sanctus Pater, unumque e Religiosis suis ad eum misit, qui suo nomine piscem repeteret. Sed responsum Frater inurbanum retulit, [eumdem furto ablatum coctumque] factum negantis. Rursum ergo missus, & dicere jussus, piscem jam ab eo coctum esse in cœnam; quem nisi ita ut erat remitteret, male illi cessurum; usque adeo Presbyterum deprehensum commovit, ut allatum Fratri ante pedes projecerit, jubens cuicumque luberet apponere. Non potuit minus eo casu fieri, quam ut in partes dissiliret recens ab igne piscis; quas recolligens ab humo Frater, ad Franciscum detulit. Hic autem ut viventem allocutus, Quam male, inquit, tractata ades, Antonella mea: hic avidioris gulæ fructus est. Nisi micas a Presbytero objectas gulosa vorasses, [denuo resuscitat.] haud ita tibi accidisset: nunc esto hoc experimento cautior; & in nomine Domini vitam recipe. Quo dicto rejectisque in aquam frustris, coiere illa vitamque recepere, ac tenuere quamdiu in vivis Sanctus fuit: allato autem ex Francia mortis ejus nuntio, cum trutta non amplius conspiceretur; compertum est, eodem ipso die illam videri, quo Sanctum vivere desiisse. Presbyter vero, intellecto miraculo furti pœnitens, cum veniam postularet; ex subridentis ore nihil acerbius audivit, quam rem alienam iniquo possessori numquam utilem esse.

[11] Interim cum fama miraculorum crescebat vitæ, quam Sanctus, [Pyrrhus Ordinem approbat,] cum pauculis sociis laicis clericisque & uno sacerdote fr. Balthasare Spino, austerißimam instituerat, approbatio. Itaque Pyrrhus Archiepiscopus, post longum annorum plurium experimentum, rogatus a Sancto, Paulano conventui amplißima dedit privilegia, & aliorum locorum acquirendorum facultatem conceßit anno MCCCCLXXI; [Sixtus IV confirmat.] quam facultatem a Goffredo S. Marci Episcopo examinatam, & de mandato Pontificio probatam, rursum plenius distinctiusque probavit & confirmavit Sixtus IV, anno MCCCCLXXIV, die XXIII Maij, qui eadem Constitutione sua, quæ incipit, Sedes Apostolica, collectis colligendisque deinceps Eremitis oratorij S. Francisci juxta Paulam, ipsum Franciscum instituit jure quam optimo plenißimoque Superiorem. Ita natus probatusque est novus Ordo; cujus auctori in oratione existenti fertur, ut inquit ejusdem vigesimus secundus Generalis Corrector Gaspar Passarellus, descendisse Angelum, & insignia Caritatis sibi detulisse, quasi in arma suæ Religionis.

[12] [Paterni novus conventus origitur,] Ex hinc illius bonus odor quam latißime diffusus, occasionem dedit primæ in Paternum coloniæ deducendæ, haud diu post Pontificiæ approbationis auctoritatem obtentam. Qua usurus Sanctus cum sese ad locum contulisset, & per confertam obviæ plebis multitudinem ægre ad ecclesiam penetraret, nonnemo invidia motus ait: Ecce magus, qui sub externa pœnitentiæ apparentia hypocrisim tegit, & mundo illudit. Ad quem accedens Sanctus, & quæ dixerat prophetico spiritu, licet sibi a longe minime audita, cognoscens; Non ego inquit magus sum, ut existimas, sed Jesu Christi benedicti famulus. [obtrectator redarguitur,] Haud fuit opus pluribus, ut duri pectoris silex rumperetur: in genua se projecit reus, culpam agnovit, & possessionis suæ partem aliquam, ubi novus conventus erigeretur, devotus obtulit. Ut autem ultroneris operis promoveretur fabrica, nihilo minoribus paucioribusque miraculis Sanctum suum Paterni illustravit Deus, quam Paulæ fecerat. Hinc Sancti progressibus invidens diabolus, fecit aliquando ut nullo labore suo possent operarii lapidem superliminarem, portæ imponendum, attollere. [dæmon nititur Sanctum obruere:] Ea de re monitus Sanctus, & hominem (humanam nempe formam dæmon sumpserat) otiose adstantem videns, ad se vocat, ac secum jubet lapidem collocare. Et ille quidem obedire simulavit: sed elevatum tanto impetu sivit supra unum postium cadere, ut fissus per medium, obruturus Sanctum fuisset, nisi prohibuisset Deus: itaque in signum miraculi fissuram servat lapis, a solo Sancto collocatus, dæmone, post intentatam frustra Sancto mortem, disparente.

[13] [excisam arborem moleste ferenti] Jam usque ad tectum pervenerat ædificium quando monitus a lignario Sanctus est, deesse ei absoluendo trabem. Abit igitur ad domum cujusdam hominis, silvam castanearum arborum possidentis; eoque non reperto, a devota illius uxore petit facultatem, unius arboris cædendæ ad fabricæ usum. Annuit libenter, quod rogabatur, pia mulier; neque dubitabat, quin factum redux maritus probaret: sed sua opinione fraudata, cum videret irarum plenum virum ire in silvam, prohibiturum ne vel cæderetur arbor vel cæsa auferretur; accurrit concita ad S. Franciscum. Qui sese mox ad locum conferens, & circa cæsam arborem cum operariis rixantem inveniens loci dominum; rogavit ut se placari sineret, nam pro una arbore, quam incidi jusserat ad usum domus Dei, septem meliores ei se redditurum. Neque mora: [Septem aliæ restituuntur.] castaneas nuces septem circum excisæ arboris truncam radicem (quæ etiam nunc integra inconsumptaque ad augmentum miraculi perseverat) infodit terræ congruo intervallo, easque in totidem formosas arbores surrexisse continuo mirati sunt omnes, ipseque dominus, prostratus in genua coram Sancto. Ex his autem arboribus acceptas nuces qui devote comedunt, frequentissime referunt a morbis sanitatem.

[14] Porro cum tantus esset populi ad ecclesiam novi monasterii concursus, ut nimis angusta esset, [alia, rixarum inter fratres causa,] quæ eo ducebat, semita; largam rectamque plateam facere cogitavit Sanctus, idque per medium duorum germanorum agrum; qui hereditatem inter se divisuri, haud difficulter eam partitionem probavere. Sed stabat, in medio, ejus per quem via ducebatur loci, arbor excelsa: quam dum eorum quilibet sibi contendit vindicare, ad verba manusque ventum est tam pertinaciter, ut nisi excitus operariorum clamore Sanctus occurrisset, gladio fuissent litem finituri. Ille autem baculo percutiens arborem, [per medium finditur,] jussit ut in partes discedens finem imponeret controversiæ. Itaque ipsa, per medium fissa, ad utrumque viæ latus abiit, & diu in hunc modum stetit geminata arbor; donec consumptis popularium pietate ramis in cruculas rosariaque, soli restitere trunci, qui etiam nunc supersunt, & circum exstructis ædificiis inclusi spectantur.

CAPUT III.
Speziani, Mylazzi, Coriliani conventus inchoantur, non sine miraculis.

[15] [Spetiani conventus paulo ante famem grandem conditur:] Tertium novi Ordinis monasteriū Spetiani sive Spezzani, diœcesis Consentinæ oppido, erectum fuisse consentiunt omnes: de tempore nobiscum facile consentirent, si annum famosæ illius per Calabriæ provinciam caritatis, cujus in Calabrico Processu num. 23 habemus testimonium, voluissent indagare; invenissentque circiter MCCCCLXXIX haud obscure indicatum. Anno autem hunc præcedente Spetianum venisse oportet Sanctum: ubi dum fabricando monasteriolo strenue incumbit, collaborantibus ut alibi incolis accolisque, credibile est non defuisse consuetam copiam miraculorum, etsi (quod jure admiramur) nihil eorum sit in proceßibus relatum. Pauca Isidorus ex propriis loci monumentis vel traditionibus collegit. [indomiti boves cicurantur,] Primum est, quod cum in summo montis Spetianensis vertice, paratam quinquaginta pedum trabem vellet pro refectorio struendo adduci; omnesque excusarent, propter præruptæ viæ angustiam, boves suos commodare oneri; convertit se Sanctus ad juvenem quemdam, nomine Valentem, requirens num ipse aliquos haberet. Habeo, inquit Valens, sed indomitos; quos tamen si usui fore putas, tentabo eos jugo adstringere. Cui Sanctus, iret sane, respondit. Ivit igitur, & boves suos velut agnos tractans atque agens quo jubebatur, [eorum uni ruptum crus sanatur,] descendebat cum trabe omnino feliciter, nisi juvencorum unus, in via lapsus, tibiam sibi mediam rupisset. Accurrit ad Sanctum perculsus casu tam infausto rusticus, & quam gravis esset ruptura nuntiat. Cui Sanctus: Haud ita gravem, inquit, reor; verumtamen eamus ad locum: & bovem sanguine suo innatantem reperiens, baculo contigit atque assurgere jussit. Nec mora, surrexit ille, & injunctum sibi explevit ministerium.

[16] Sanctissimæ Trinitati sacrata nova ecclesia fuit: [fors elicitur,] cui struendæ dum calcariam fornacem operarii accendunt, vehementi pressi siti, requirebant ei levandæ aquam. Itaque eorum uni Sanctus imperavit, ligone, quem gestabat, terram sub ipso suo vestigio foderet; quod dum facit, secundo ligonis ictu fontem elicuit suavissimum. [famelicis subvenitur.] Sed nihil magis fabricam inchoatā promovit, quam grandis illa quæ tunc universam Calabriam invasit fames; currentibus ad Sanctum pro remedio pauperibus: quorum numerosam sæpe turbam ille, nunc herbarum crudarum pugillo, nunc pauculis fabis, ita refectos dimittebat, quasi lautas & largas epulas eisdem apposuisset. Memorabile autem inprimis fuit, quod Spetianensium incolarum tres, diuturna fame eo redacti, ut humi strati jam jam viderentur expiraturi; exhibito sibi per Sanctum frustillo panis, quod in eorum manibus mirabiliter crevit, omnino recreati & viribus pristinis fuerint restituti.

[17] [Transit in Siciliam Sanctus] Interim ex Sicilia, patria sua, revertere ad Sanctum Franciscus Majoranus & Antonius Bonus, tantumque apud eum effecere, ut ipsemet eo transire decreverit, & ibi quoque conventum aliquem suo Ordini erigere. Dispositis igitur, primum Spetiani, deinde Paulæ atque Paterni iis omnibus quæ absente se volebat observari; una cum sociis duobus in viam se dedit, nihil moratus communem toti provinciæ famem, quam esset per iter experturus. [absque navigio,] Sed nec interjecti freti tempestuosi fluctus prohibere potuerunt, quominus, negata ad trajectum cymba, vel pedes vel supra pallium transmearet locum, tot olim infamem naufragiis, & decantatißimis Scyllæ atque Charibdis periculis celebrem: ubi quod exinde minor fuerit maris sævitia, hujus quoque miraculosi trajectus argumentum effectumque esse multi scribunt. Sed quo in loco terram Sanctus acceperit, varia est, ut Siculorum traditio, sic opinio scriptorum. Quidam enim contendunt, sanctum virum Messanam voluisse accedere; firmissime asserentes eum ecclesiam sancti Sepulcri, in qua nunc est conventus Messanensis, designasse pro Ordinis sui cœnobio: [& ad terram appulsus] alii ad S. Agatham appulisse, vel ad S. Mariam de la Grotta opinantur. Ita supra laudatus Camartus. In conspectu frequentißimi populi, qualis Messanæ erat futurus rei tam insolitæ spectator, voluisse Sanctum terræ accedere, haud facit credibile illius humilitas, non ostentationi sed neceßitati servientis, cum modo tam stupendo fretum transiit.

[18] Auctor porro est, ex popularium traditione, Placidus Samperi Societatis Iesu, in sua Iconologia Beatæ Virginis, [a triduo suspensum vivificat;] appulsum terræ Sanctum, vidisse in eo loco, qui Puteus patibulariorum dicitur, hominem e furca pendentem, quo eum sua scelera ante triduum adduxerant: & primum quidem sociorum uni imperasse ut rescinderet funem; deinde cum hic metu legum tardaret, idem injunxisse alteri: qui dicto obediens, postquam signum Crucis supra putrescens cadaver fecisset Sanctus, laqueum rescidit, expansis brachiis mortuum excipiente Francisco, vivumque in pedes suos sistente. Hic vero continuo prolapsus in genua coram eo a quo vitam corporalem acceperat, meliorem animæ ab eodem poposcit & impetravit, accepto habitu novi Ordinis, in quo sancte vixit per annos non paucos. Hinc Mylas vulgo Mylazzum progressus Sanctus, magnaque cum pietate receptus ab incolis, [Mylassi conventum struens] dedit conventui fundando initium: in quo eadem, quæ alibi antehac, prodigia bonitas divina operata dicitur. Quod autem eorum nihil in antiquis Proceßibus reperiatur, imputandum est illorum negligentiæ, qui cum tanta eis suppeteret miraculorum copia in vicinis Consentiæ locis patratorum, superfluum duxerint, longius positos Siculos in causa canonizationis interpellare.

[19] [grandia saxa solus levat,] Monstrantur in hodiernum usque diem duo saxa prægrandia, quæ viginti homines vix attollerent, Sanctus autem supra portam ecclesiæ collocavit, facilitate tanta, quasi tabellæ fuissent exiguæ. Miraculum autem eo est majus quo diuturnius: quantumcumque enim multi voluerint ex istis petris tollere assulam, reliquiarum loco habendam, numquam potuerunt ipsas vel hilum lædere. Ostenditur etiam intra monasterii ambitum puteus, quem aquæ dulcis penuria laborantibus fodi cum jussisset Sanctus, & hunc quoque non nisi salsam dare operarii referrent; denuo ut gustarent jussit; [dulcem ex salsa aquam reddit,] & dulcem esse invenerunt ac sapidissimam: qualem futuram deinceps, usque dum aquæ pluviæ colligendæ causa cisterna exstrueretur, prædixit Sanctus. Secuta post quadraginta annos prædictionis fides est; quando confecta cisterna, puteus ille ad naturam suam rediit, & aquam deinceps salsam dedit; non tamen inutilem prorsus: nam quæ sitim amplius non restinguit pota, aspersa cœpit reddere sanitatem infirmis, & reddit usque in hodiernam diem.

[20] Longe mirabilius est, quod ex prædicto Sampero subjungit Isidorus. Excurrerat Turturetum Sanctus, [boves indomitos cicurat,] pro quibusdam lignis ad usum fabricæ obtinendis; ubi eum in domo Ludovici de Franco hospitatum habet traditio incolarum, & in ecclesia B. Mariæ ostenditur sacellum, eo ipso loco quo genua ad orationem Sanctus flexit. Hic cum esset, audivit Baronem de Cesaro, in vicino habitantem, abundare armentis; & boum pari indigere sciens quemdam suum in Calabria conventum, illuc excurrit, quod opus erat pro Dei amore petiturus. Sciebat Baro nullos sibi tunc in campo boves nisi indomitos pasci: ergo molestum excussurus petitorem, potius quam postulata daturus, ire in campum jussit, & quos vellet abducere. Sed obstupuit, cum vidit, quod collo apprehensos intrepide duos, agnorum instar, ante se ageret; & ratum esse delectum jussit. Iverunt autem, ut jussi erant, ad Mylassense monasterium boves, ducente nemine: eodemq; regressus postea Sanctus, primum eorum e Sicilia emittendorum copiam sibi legitime postulavit, [& per mare Paternum dirigit.] cujus instrumentum originale etiam nunc in Archivio Mylassensi servatur; deinde Paternum abire jussit. Illi vero nihil cunctati, aquis se commisere natando; & freto milliarium quadraginta emenso, alia centum atque viginti milliaria terrestris itineris confecere; dirigentibus eos per viam litteris, quas uni eorum ad collum ligarat, seu potius sancti viri meritis, cujus nutui etiam irrationalia animantia subjecerat Deus.

[21] Aprilis erat mensis quando in Siciliam Sanctus transiit, & annus uti diximus seculi decimi quinti septuagesimus nonus. [Redux e Sicilia Mayda transit,] Anni sequentis Februario die XI, dedicatam fuisse ecclesiam vel instrumentum aliquod fundationis confectum, si credere volumus; justificari poterit eorum opinio, qui hunc diē conventui illi natalem faciunt. Non diu autem post in Calabriam debuit rediisse, ut iis quæ ante suum in Franciam discessum geßit, tempus idoneum reperiatur. Et primum quidem in reditu suo Maydam transivisse, ibique cupiditatē habendi conventus reliquisse, credere suadet juvenis ille in processu Calabr. num. 27 matrem suam ibi a Sancto sanatā asseverans: ut tamen fundare aliquid cœperit, non patitur credi Maydensium epistola, Sancto vivente, sed in Franciam transgresso, rē cœptam indicans. Distinctius conventus Coriglianensis indiciū est in antiquis Actis. Huic erigendo occasionē & commoditatē dedit Bernardinus Bisiniani Princeps, [Coriliani conventum orditur,] S. Marci Dux, vir maximæ auctoritatis & regiæ, Deo itë devotissimus & speciali benevolentia erga Sanctū virū affectus: nā Hieronymi Principis genitoris sui exēpla secutus, qui B. Franciscum impense diligebat, locum monasterio ædificando proprium principali liberalitate concessit, haud longe a civitatis mœnibus in editiore colle, contemplationi atq; exercitiis spiritualibus percommodo, maximeque tunc solitario, nondum extructis tot domibus quot postea inter civitatem & monasteriū surrexere; cui etiam difficile atq; anfractuosum iter horrorem ac devotionem afferebat. Ibi igitur ecclesiæ atque conventus initia suis manibus delineavit Sanctus, & antequā in Gallias proficisceretur pene absoluit, expensis & eleemosynis Principis Bisiniani. Extat hodieque instrumentum publicum confectum, absoluta omni fabrica, per Petrum Antonium Sanseverinatem, Bernardini prædicti filium, XXVIII Octobris anni MDVI.

[22] Hæc de conventus illius origine Camartus, apud Lanovium in recognitione Chronici, [circa an. 1481] anno MDCXXIV vita functus, diligens, ut ait idē Lanovius, & accuratus scriptor, inter visitandum Ordinē, cujus Generalis erat, conventuū origines accurate scrutatus: cui proinde Corilianensia exordia ad annos, quos in Calabria Sanctus postremos egit, referenti, longe tutius credemus quam Annalibus, annis viginti antiquiora illa facientibus. Sed nihil est opus auctore tam recenti ad hujus rei confirmationem: habemus irrefragabile testimonium Loysii Romæi, testis in Consentino Processu ultimi, alteriusq; Corilianensis immediate Romæum intestando prægreßi, asserentium, ab anno MDXII ad tempus inchoandi conventus, annos circiter triginta fluxisse. [ubiruituram calcariam oblinit,] Porro in hoc conventu struendo renovatum est calcariæ fornacis miraculum, quæ cum præ ardoris vehementia rimas omni parte ageret, ruinamque & jacturam impensæ operæ minaretur; dimissis ad refectionem cœmentariis, visus est Sanctus, ab iis qui clam observaturi restiterant, accepto cœmenti pugillo singulas obturare fissuras, nihil nocentibus ei flammis. Quamobrem cum attoniti illi viro Dei ad genua accidissent, Per caritatē, inquit filioli, Deo gratias referamus, qui etiam indignis sua dona communicat. Atq; hæc dicens plenam ficubus manum e manica protulit, [cuidam rerum suarum incendium prædicit,] singulisq; eorum geminas dedit: Joanni autem Magrino Ordinis Tertiario ternas; admonens eum ne illas umquam separaret ab invicem, nisi vellet omnem substantiam suam flammis consumptam videre. Ille autem prædicti sibi infortunii securus nimium, cum multos post annos dictarū ficuum, eatenus miraculose servatarū, unam fr. Joanni Baptistæ Angelo amico suo dedisset; domus suæ incendio ad incitas & mendicitatem redactus est: neque ex omnibus quæ Joannis Magrini fuerant quidquam flammis superfuit, nisi ficus illa donata Angelo: quæ nunc quoque in cujusdam civis Corilianensis domo, crystallino vasi inclusa, servatur.

[23] Rem porro, quæ in jacienda prima structuræ petra acciderit, memorabilē narrat Montoya. [prophetat de locustis vineas populaturis,] Quæsivisse videlicet Sanctum, num aliquando Corilianū ingressi essent Turcæ, aut incolarum vineas locustæ consumpsissent? Cumq; ei respondissent incolæ, nullam alterutrius mali vel experientiam obvenisse sibi, vel mentionem fieri a majoribus audivisse: subintulit Sanctus, Scitote igitur, quod quādo lapis hic deficiet, utrumque huic oppido eveniet. Igitur anno MDXCVI, cum forte per quadraginta dies ecclesiola illa subjecta interdicto, cessantibus ibi divinis, clausa remaneret; tanta locustarum multitudo opplevit agros vineasq; ut nihil in iis reliquum factura videretur. Tunc unus e civibus, Adrianus Magrinus dictus, judicavit oraculi olim a Sancto dati verba sic esse intelligēda, quod ipsum impleri deberet, nō quando eximeretur a fundamēto lapis, quod erat impossibile; sed quando nullus esset loci sacri usus: agerent igitur quantū in se erat, ut interdicto sublato aperitetur ecclesia. Placuit cunctis tam opportunum consilium, cujus mox utilitatē experti sunt, locustis velut impetu uno in mare avolātibus, statim atq; reclusæ januæ cardines sonuere; quas deinde magno numero, ejectas in littus, videre fuit.

[24] Paucos deinde post dies rumor increbuit adventare Turcas cum numerosa classe; quæ viginti quinq; [& Turcis Corilianum oppugnaturis:] triremibus constans terram cepit ad Corilianensis rivuli ostium, a turre del Cupo dicta nomen habens; indeq; oppidum versus progressi barbari, dum armis machinisq; muros quatiunt, eorum quidam ad spoliandum Minimorū monasteriolum sunt digressi. Deseruerant illud Religiosi, ad montana latibula dilapsi omnes, præter senem unum, etiam ad fugam capiendam invalidū. Qui tanto se in discrimine videns, Sanctum Patrem Franciscum invocavit. Nec frustra: apparuit enim in sui ordinis habitu Religiosus senex, & animos quidē trementi addidit, ostium vero conventus debili canna (cujus etiam nunc ibidem frustum ad memoriam servatur) vicē pessuli subitura, clausit. [hi a conventu miraculose arcentur.] Ea obstante cum nulla irruentium hostium violentia potuisset dictum ostium infringere, regressi ad obsidionem illi, ibi quoq; in vanum laboraverunt: quia cassi bellicorum tormentorum ictus resiliebant a muris; & civibus ad fiduciam in Sanctum collocandam a sene quodam animoso persuasis ac generosissime resistentibus, proficiebant nihil, per horas multas oppugnātes locum. Itaq; partim a suis astrologis territi, grande infortuniū exercitui minatis si ibi persisteret; partim a formidabili militum candidatorum turma, quæ locum defendere videbatur, discessere.

CAPUT IV.
S. Francisci de Paula discessus ex Italia miraculis illustratus.

[25] [Vexatur a Rege Neapolitano Sanctus:] Tam felicibus novi ordinis progreßibus invidens dæmon, Ferdinādo Neapolitano Regi suggeßit, contra majestatē regni peccatum videri, quod ipso inconsulto aliquis suo in Regno monasteria condere præsumpsisset. Itaque missus est unus e triremium Præfectis, qui Neapolim Franciscū captivum adduceret: sed eo quod alibi narratur miraculo, cohibitus navarchus iste ab inferenda violentia, etiā Regem a sententia dimovit. Pleriq; existimant hoc illud fuisse tempus, quo ab inita novæ habitationis in Castello ad mare posseßione Fratres exturbavit Ioannes Arragonius Cardinalis. Sed cum ipso quo id factum est anno & Innocentii VIII tempore, [an etiam tunc a filio ejus Cardinale?] extinctū Cardinalem scribat auctor coævus; nihil est quod persuadeat hunc errasse, & alios tanto post exortos certiorē ejus historiæ notitiam assecutos: maxime cum tanto terrarum a Paula intervallo & tam prope Neapolim situs esset locus, ut de colonia eo traducenda, quamdiu in Italia fuit Franciscus, intraq; Consentinæ ac Rossanensis diœcesis limites fere se continuit, ne cogitatum quidem fortasse sit. Ergo ad annum MCCCCXCIV aut sequentem, quo mortuus Romæ Cardinalis est, referimus istam vexationem, tamquam absenti procul Sancto factam ab eo, qui, cum Neapoli transiens ille tam honorifice excipiebatur a Rege patre, ibi non aderat, sed in Hungarica legatione tenebatur occupatus: ut mirum non sit, si alieniori semper animo manserit ab eremita, multa mala Arragoniæ domui vaticinato; & si hac nova prærepti sibi loci jam dicti occasione, facile potuit ad istam insolentiam prosiliverit.

[26] [In Franciam jussu Papæ & Regis abiturus,] Interim vero dum in Neapolitani Regis aula Sancti viri nomen & institutum diversimo de agitatur, fama ejus ad Ludovici XI Francorum Regis aures pervenit. Qui tam potentem miraculorum operatorem productiori vitæ, quam supra modum expetebat, obtinendæ, aliquid collaturum ratus, per Oratorem suum in Curia & quemdam regiæ domus Curatorem, ad hoc Neapolim missum, effecit apud Regem Pontificemque, ut cogeretur Franciscus in Franciam se transferre: id agente Deo, ut hac ratione, nascenti & obscuro etiamnum Ordini, ex clarißimo regno lux accederet: & evocationis tam solennis famia, S. Francisci merita quaquaversum vulgaret. Ipse autem, ut erat Superiorum suorum, præsertim ejus quem Christus pro se militanti Ecclesiæ Vicarium instituit, reverentißimus; nihil moratus vocantis imperium, Calabriæ monasterijs eatenus constitutis præfecit Paulum de Paterno, ex antiquioribus sociis unum, seque mox in viam dedit Neapolim versus, anno Christianæ Æræ MCCCCLXXXII, ipso Purificatæ Virginis die. [dentem suum sorori relinquit:] Abiturum Brigitta soror tantisper remorata est, dum aliquod ab eo mnemosinon acciperet, devote conservandum. Ille, cui præ summa paupertate ad manum nihil erat quod dare posset, dentem ex ore molarē accepit, sororique tradidit; hic autem dens in conventus Paulani Reliquiario asservatus, magno solatio est omnibus, qui dentium dolore afflicti eodem se contingi devotē expetūt. Hæc Paulæ facta esse credi possent: sed negat Lanovius, Paterno digressum Sanctum voluisse tantillum a via deflectere, patriæ extremum visendæ causa: Corilianum adiisse putat: & Brigittam eo usque assectatam esse fratrem ac filium existimat Isidorus, ibique dentem illum accepisse. Distat quidem ad Orientem longius a recto itinere Corilianum, quam Paula ad Occidentem: sed per Apennini juga, via secundum mare Tyrrhenum per quam difficilis, facilior multo per Cratis & Sibaris fluviorū valles erat, ad sexaginta aut plura passuum millia: adeoq; facilius potuit Corilianum quam Paulam deflexisse Sanctus.

[27] Post hæc Castrū villare ad Sibarim transivere peregrini nostri, [pedum vestigia petræ imprimit,] deinde Moranum: cumq; ad unum montiū pervenisset Sanctus, unde in Calabriam pene totam despectus erat; conversus, eidem benedixit signo Crucis: & lapidi, cui insistebat, reliquit miraculose impressa pedum suorum vestigia. Qua de causa cum magna esset populi ad petram illam devotio, ausus est Religiosorū aliquis, ortu Moranensis, eamdem, non sine periculo refossam, multos post annos Romam ad Ordinis sui Conventum advehere: ubi eam parvo ab hinc tempore adhuc videre licuit, donec Troianus Spinellus, Princeps Scaliȩ & terrȩ Morani Dominus, eamdem a dicto Fratre per multam precum instantiā repetiit, impetravitque domi suæ asservandam. [vacuum vasculum vino replet,] Hinc per Tenensem campum transitus fuit: ubi in viculo quodam, cui Castelluccii nomen, vini haustū petivit Sanctus a rustico primū obvio; illoq; humaniter respondente, non nisi vacuū vasculum sibi esse: Per caritatem, inquit Sanctus, accede ad vasculum: nec enim vacuum illud est. Neq; frustra dixit: plenum enim reperit rusticus, quod vacuum se dimisisse sciebat: neq, vinum dumtaxat ex eo sanctis peregrinis fudit; sed convicaneis quoque suis omnibus, testimonio suo, magnam de viri Dei virtutibus opinionem ingessit.

[28] [fabro mercedem poscenti soleas ab asino reddi jubet:] Calabriæ fines jam transierat Franciscus, & Auriæ tenebat oppidum in diœcesi Policastrensi: hic cū eum, quem secum Sanctus ducebat, asinum deficerent soleæ; has ut refigeret vel innovaret, rogavit aliquem ibidem fabrum. Eo facto, quia mercedem, quā solveret, non habebat; & paupertatem suam excusans, exasperatum nimis videbat hominē: Age, inquit, Martinelle, redde fabro quod suum est; quoniā non habemus unde soluamus pretium: alibi quod necessarium providebit Deus. Ad quæ verba pedes excutiens asinus, soleas omnes successive decussit. Et quamvis fabrum miraculo viso puderet inurbanitatis suæ, ultroq; jam suum offerret obsequium; noluit tamen Sanctus admittere, sed ad Lacum-nigrum usq; progressus, milliarium circiter octo intervallo, ibi gratis obtinuit, quod remunerare non poterat, nisi bene facienti bene precando. Postero die secundū Nigri fluminis amœnas ripas iter fuit, usq; ad Pollam, [suam imaginem in pariete delineatā relinquit,] Caputaquensis diœcesis oppidum, ubi gratuito piorum quorumdam civium hospitio exceptus Sanctus, postquam spiritualibus eos recreasset colloquiis vespertinus ad cœnam hospes, ab eisdem sequenti mane rogatus, xeniū aliquod memoriȩ causa relinquere, cum quod dare posset suppeteret nihil; titionem e foco arripuit, & vultus sui imaginem delineans in pariete, egregie assimulatam, rudi quamvis ductu, reliquit: quæ multis conservata annis postreme evanuit, Deo fortassis castigante incuriam eorum, qui ipsam domi suæ non magis reverenter habebant.

[29] [hospiti improli posteritatem promittit,] Salernum advenienti, missus a Rege Franciæ legatus Guinottus de Boussieres, cum insigni Neapolitanæ nobilitatis comitatu, occurrit; eumque deduxere in hospitiū, apud quemdam nobilem ex familia Capogrossa præparatum: cui vicissim hanc gratiā rependit Sanctus, quod ipsi, ex uxore sua nullos tollenti liberos, qui ultra primum secundumq; annum vitam prorogarent, prolem vivacem promiserit ea conditione, ut primæ quidem nomen esset Francisci-Mariæ, ceteris autem similiter Mariæ, quolibet alio adjecto. Itaque etiam nunc propago durat; [prædicit Salernō] quæ ipsam in qua Sanctus pernoctavit cameram religiose veneratur, extructo intra eamdem altariolo cum effigie Sancti, quod ardentis omni sexta feria lampadis fulgore solet illuminari. Sequenti die, iter suum prosecuturus Franciscus, & porta civitatis egressus, designavit locū, in quo successu temporis sui Ordinis conventū fundandum aiebat: quemadmodum anno MDXVI factum est, munificentia Roberti Sanseverini Principis Salernitani. Similiter per Cavensem urbem, Salerno gemina vix hora distantem, transiens, ea fecit, [& Cavæ struendos conventus,] propter quæ eidem in marmore positum Latinum hoc encomium legitur: Divo Francisco e Paula, alteri Thaumaturgo: quod cum per fidelissimam hanc urbem in Galliam profecturus transiret, in fundamenta templi hujus, tunc a Sodalitate Jesu extruendi, primum jecerit lapidem, illudque Fratrum sui Ordinis aliquando futurum prædixerit: multo post pietate ac munificentia Urbis & Sodalitatis probante oraculum, anno scilicet MDLXXXI. Gentis etiam de Curte Primario, [ibique facit miracula.] inclytā sobolem, patriæ decus, ibidem postulaverit, impetraverit, prænuntiaverit; ejusdem ægrotantem conjugē misso ad eam pomo, aliosq; ægrotos signo sanctæ Crucis continuo sanaverit; eadem Sodalitas monumentū posteritatis posuit, anno Domini MDCXXXIV.

[30] Neapoli quanto fuerit cum honore exceptus, jam alibi dictum est, illud excidit, quod Rex Ferdinandus, tū splendore, in quo orantem noctu Sanctum per ostii rimas ipsemet observarat; tum miraculo piscium, quos coctos miserat e mensa sua, Sanctus autem vivos remiserat; [Ostendit Regi pecuniam stillantem sanguine:] in magnam de sanctitate viri opinionem adductus, quodam die (nam quindecim dierum moram negare Regi neque Sanctus neq; Francicus Legatus potuere) coram multa nobilium turba eidem obtulit pecunia plenam lancem, ad conventum Ordinis Neapoli ædificandum. Sed recusavit generose Franciscus, pretium, ut aiebat, popularis sanguinis, per injusta vectigalia tributaq; expressi: & arreptum e nummis unum diffregit per medium: ex quo continuo stillavit cruor, ad cujus conspectum vel ipse Rex erubescere debuit. Ab eodem tamen Rege acceptasse dicitur adulterinæ pecuniæ copiam aliquam, [exprava moneta campanam jubet fieri.] tamquā fisco regio justius acquisitam, ex eaque conflata fieri jussisse campanam, quæ nunc in Milassensi Siciliæ conventu servatur; & in summis exorientium circa Pharum tempestatum periculis pulsari solita, citam freto tranquillitatem & securitatē navigantibus creditur conciliare, per intercessionē tam sancti auctoris.

[31] [prædicit desertum tunc locum frequentandum.] Persuasum quoque Francisco est, ut eligeret locum aliquem, si non cœnobio regiis impendiis extruendo, saltem eremitorio, quo etiam privatorum eleemosynæ possent assurgere. Designavit autem eū in quo nunc S. Ludovici conventus est, tunc extra urbis frequentiam sua solitudine aptissimum. Cumq, objiceretur, exiguo illic commodo civibus procul habitantibus futuros Religiosos; respondit, nunc quidē ita videri, venturum tamē tempus, quando regio maximis augustissimisq; ædificiis esset implenda, laborādumq; Religiosis ut ab curiosis circum habitantium oculis se defenderēt. Quæ omnia ad amussim impleta sunt: [juveni, cui mortuus Spezzani erat pater,] nam Vice-Reges Hispani suam aulam fixerunt ex opposito conventus, inter quatuor eidem Ordini Neapoli exstructos splendidissimi. Accidit etiam eadem in urbe hoc memorabile, quod die quodam agens cum filio Tiberi Judicissæ, fundatoris Conventus Spetianensis, atque inter colloquendum raptus in extasim, cū ab ea reverteretur, quæsierit a juvene, numquid audiret. Illo autem negante se audire quidpiam, jussit ut caput per fenestram efferret. Quo facto, dixit juvenis, [mirabiliter id revelat.] audiri a se campanam S. Blasii, ecclesiæ scilicet in Spetiano Parochialis. Atqui scias, inquit Sanctus, pulsari eam in funere patris tui: itaque, posito ultra me prosequendi consilio, revertere in patriam. Fecit juvenis ut jussus erat, & omnia sic vt audierat circa patrem suum gesta cognovit: manetque hujus eventus memoria inter antiquiores istic Patres & Spetiani incolas recentissima.

[32] Qui deinde honores honoris fugientißimum virum Romana in Curia sint secuti, apud Comineū legimus: neque de ea quam Romæ traxit Sanctus mora dicendum restat aliquid, nisi quod asserant Sixtum IV Pontificem, cum Sancto colloquentem de Regula constituto noviter Ordini præscribenda, [prophetat Papatum Iulij II,] adduci non potuisse, ut assentiretur circa perpetuam vitæ quadragesimalis observantiam, voto ad cetera tria Religionis solennia adjecto exigendam ab iis, qui sub eo vellent profiteri: & tunc Sanctum dextera Cardinalis Roborei, qui ut Nepos Papæ adstabat propior, apprehensa dixisse: Eccum, Pater Sancte, qui meum implebit desideriū, eoque facto indicasse futurum Pontificem; quemadmodum deinde factus, & Julius II dictus, quid præstiterit, infra dicetur. [& Leonis X.] Proditum etiam memoriæ est, quod conspecto eminus monte Pincio, prædixerit brevi istic futurum Ordinis sui conventum, qualis reapse post annos duodecim erectus ibi pulcherrimus est. Fertur denique quod, accurrentibus ad Calabrum Eremitam visendum Italicæ nobilitatis primoribus, eorum unus Laurentius de Medicis Joanni filiolo imperarit, ut manum Sancti oscularetur Franciscum vero manum pueri blande stringentē dixisse: Saltem, cum tu Papa eris, ego Sanctus ero. Et fuit uterq; Joannes quidem anno MDXIII ad Pontificatum evectus, nomine Leonis X; Franciscus autē ab eodē adscriptus in catalogum Sanctorum, anno ejusdē seculi XIX.

CAPUT V.
Adventus S. Francisci in Franciam, comitum Italicorum reditus, mors Ludovici XI.

[33] Ingressurum in Franciam Sanctum, Maßiliæ portu ob metum pestilentiæ exclusum fuisse, ideoq; [Non Massiliæ,] Tolonē versus relegisse iter, ac demum Bormii admissum fuisse, scribunt aliqui, nulla veteri auctoritate fulti, atque a teste XXIII in Processu Calabrico (qui totius navigationis socius fuit) facile refutandi; cum asserat, Golfum Leonis navigantes, Provinciam versus, ad oppida, Bromo & Birgansi vulgariter nuncupata, appulisse, atque inde porro pedestre iter tenuisse. Quod autē testis V & XLI in Processu Turonensi producti dicunt, allatum nuntium esse Regi de adventu Sancti in portu Maßiliæ; potest quidem latius sumi, ut quiscumque alius Phocaici sive Maßiliensis litteris portus intelligatur: crediderim tamen consilium quidem fuisse navarcho Maßiliam adnavigare, idq; [(ut forte intendebat navarchus)] Regi avidißime præstolanti nuntiandum curavisse Legatum Busserium; Sanctum vero obsequentem tum voluntati divinæ, cui decretum erat Bormiensi oppido per ipsum succurrere, tum servientem propriæ humilitatis, quæ publici conspectus in tam celebri urbe honorem refugiebat, suasisse navarcho, ut se suosque ignobiliori aliquo in portu exponeret: cumque non persuaderet, [sed Bormij appulsus,] impetrata divinitus tempestate effecisse, ut vel invitus navarchus triremem appelleret finibus Bormiensium, ad caput quod vulgo Columbæ dicitur, quamvis Isidorus, alia de causa cunctatum navarchum, dicat sic debuisse cogi. Quidquid sit, ibi in terram egressus vir Dei, impressit rupi pedum suorum vestigia, quæ istic in hodiernum usque diem cernuntur.

[34] Progressus ad oppidum, occlusum metu pestilentiæ reperit; neq; [miraculo edito fit venerabilis,] impetrando ingressui suffecisset apud portarum custodes auctoritas Legati regii, nisi pauca verba addidisset Sanctus, humiliter precatus, darent introitum, quando secum Deus esset. Ad hæc scilicet mutatis repente animis porta patuit; intra quam prima occurrit S. Rochi ecclesia, cujus reparando tecto cum trabem magnam tollere niterentur operarii, & inani fatigarentur labore; accedens ad illam Sanctus, manuque impellens: Eia inquit, per caritatem, serviendum domui Dei absque cunctatione est. Et mox surdum illud lignum tanta se moveri sivit facilitate, quasi levis bacillus fuisset. [& urbem liberat pestilentia,] Hoc miraculo vulgi per ora sparso, statim innotuit quantæ sanctitatis hospes advenisset. Accesserunt itaque oppidanorum primarii atque rogarunt, ut epidemiæ morbum, haud pauciores quinquaginta personis quotidie auferentē, bene precando sisteret. Ille autem oratione facta ita purgavit locum omnemque vicinum aërem, ut ii etiam qui secesserant in agrum, quatenus a contracta lue citius purgarentur, eo ipso momento plenamconsecuti sint sanitatem; [suaque adversus eum benedictione præmunit.] ignari tamen prius quam regrederentur in oppidum, unde illis tam cita tamque plena curatio obtigisset.

[35] Nec ad grassantis morbi vim retundendam tunc dumtaxat valuit Francisci deprecatio. Constat ab eo tempore luem, alia loca vicina depastam, aditu loci, cui vir Sanctus benedixerat, esse prohibitam. Et quāvis non defuerit qui maligne luem illuc inferre tentaverit; constat pariter nihil effecisse, imo eadē mensa eodemque lecto usum, inficere nequivisse quos contrectabat: & quādiu hæsit in agri Bormiensis finibus, nec pestem ad alios diffundere, quod nequissime moliebatur; nec ipsum ea contactum, ut postea ex multiplici pano deprehensum est, efflare tetrum spiritum potuisse. Hodieque perstat loco immunitas a peste, beneficio S. Francisci: & superioribus annis, late ubivis per vicinas oras grassante eo morbo, Magnates securitatem a perennante in eo loco Sancti tutela petiverunt. Nolo boni doni particulam præterire: [vestis ejus, dissecta a populo, non minuitur:] nexa est enim cum his quæ proxime præmisi, & eorum veluti corrollarium. Cum eo in oppido distineretur S. Franciscus, quidam cui nomen Ailleto, agens eo tempore Consulem, virum Sanctum domum suam invitavit ad merendam: quam dum magna caritate parat, vir Sanctus in ædis vestibulo hærens, insedit lapidi rotundo prægrandi, qui nunc in Pœnitentium sacello religiose asservatur. Hic vestes sedentis a circumfusa plebecula undecumque accisæ, post multam truncationem, pristinam retinuere quantitatem, ut notatum est, cum dispositis omnibus domum subiit. Ibi magna caritate exceptus, majorem rependit beneficentiam: nam toti familiæ bene precatus, rogavit Deum ne rerum necessariarum indiga aliquando esset: nec irritas fuisse preces eventus hactenus perpetuo monstravit.

[36] [ipse inconspicuus ab urbe egreditur.] Postridie cum oppido excedendum viro Del esset, & plurima concurrisset turba, faustas abeuntis preces & benedictionem captatura, proque mirandis in omni genere inibi editis gratulatura; post multam ad clausas fores expectationem, deprehensus est destinatos honores effugisse clam omnibus, sive per integram & irreseratam januam subeundo, sive per reclusas Angelica opera moxque iterato clausas fores exeundo; conferta multitudine, quæ domum cingebat, conspectu exeuntis prohibita. Hactenus Theophilus Raynaudus, [Foro-Iulio quoque pestem avertit:] in sua Triade Patriarcharum puncto 6, ex inquisitione legitima ibidem instituta ad instantiam Stephani Octoul, insignis ex Minimorum Ordine Philosophi, Mathematici, Theologi. Addit Isidorus, Foro-Julii, vulgo Frejus, eadem qua Bormium calamitate afflicto, eadem ope succursum fuisse: in cujus rei memoriam civitas illa monasterium Ordini ædificaverit anno MCCCCXC, ubi postmodum tria capitula Generalia celebrata sint, & Minimi habitarint usque ad annum MDLXXI; quando hi in tam gravi aëre, quadragesimali victui nequaquam conveniente, nimios suorum morbos mortesque experti, ad Aquensem conventum transivere, & locum cessere Cordigeris. Addit, conservata nihilominus in populo devotione erga Sanctum ejusdemque tutela, liberam semper urbem exstitisse a contagioso, malo prout narrant & gratulantur incolæ. Neque hoc videatur ambiguum, propterea quod Bormio Foro-julium tendendo, videatur in contrariam partem institutum fuisse iter quam conveniebat; & quod Turonas, ubi Rex erat, accedere volentibus, [alibi fontem precibus elicit.] nihil fuerit expeditius, quam Avenionem tendere, adversoque Rhodano subire Lugdunum. Etenim ne illam viam teneret Legatus cum suis, prohibitus videtur metu. Etenim pestilentiæ, per oram Maritimam & Masilliensem districtum grassantis; ideoque uti debuisse molliori ac tutiori per Delphinatum: & tunc in nescio qua villa, aquæ potabilis penuria laborantibus incolis memoratur succurrisse Franciscus per fontem, precibus suis de terra elicitum.

[37] [Appulsus, Italicos socios dimittit:] Sed antequam ab ora maritima discedamus, remittendi nobis in Italiam sunt, qui a Neapoli comites accesserant trineris. Horum unus Tasus Saldanus, in Processu Calabrico testis XXIII, satis manifeste declarat, se in ea qua venerat triremi, paulo post expositum cum Francis Sanctum, rediisse: nec ulla est causa (maxime cum Gallia peste affligeretur) cur assentiamur Isidoro, velut certum affirmanti, quod terrestri itinere tam vasta terrarum spatia emensi, Turones usque Sanctum deduxerint, nisi aliqui inter eos fuerint, Francici Legati familiæ adscripti. Multo minus credibile est Fredericum Principem Tarentinum, eum qui post Alphonsum Fratrem ac Ferdinandum nepotem regnum Neapolitanum recuperavit rursumque amisit, in illo fuisse comitatu, nisi id antiquiori testimonio firmetur. Asserit hoc quidem Isidorus: [quos inter nō fuit Princeps Tarentinus,] sed eos narrationi suæ innectit errores, qui omnem ei hoc loco fidem detrahant. Confundit enim patris filiique personam, cum dicit Fredericum illum fuisse Valentiæ in Hispania Proregem, & illo perfunctum munere ibi reliquisse sororem suam Iuliam, cui acceptas Turonibus Sancti Reliquias donarit. Valentinus enim ille Prorex, Ferdinandus fuit, Frederici prædicti filius; & patre prope Turonas in Galliis post regnum amissum vivente, [uti hujus, non soror, sed filia fuit Iulia,] honoris istius titulo suam solabatur calamitatem, una cum sorore sua Infanta Iulia. Ad utrum autem horum Exrex Fredericus miserit tunicam scyphumque ligneum, usu & attactu Sancti Patris venerabiles, non definimus: hoc certum, ipsam vel immediate a Patre suo, vel a fratre qui a parente acceperit, habuisse sacra hæc pignora, eaque dedisse Valentino conventui, [quæ Reliquias conventui Valentino dedit.] a se fundato sub annum MDXXXIII: ubi eadem sunt, frequenti postmodum ægrorum curatione probata, scyphus præsertim, qui argento inclusus deferri solet ad infirmos.

[38] [Rex venienti Sancto obviam exire Delphinum jubet,] Per Burgundiam, Baßiniacum & Campaniam iter fuisse Sancto tenent aliqui: qui sane circuitus magnus fuisset. Isidorus Lugdunensem, Borboniensem, Nivernensem, Auxerrensem, Aurelianensem atque Blæsensem ditionem pertransisse asserit, via multum rectiori: sed dum neutri ulla gestarum per iter rerum monumenta proferunt, utri veritatem dixerint non sciremus, nisi coævus auctor Delphinatum Viennensemque ac Lugdunensem tractum nominasset. Scribit Victonus quod Rex, ut Blæsis esse sanctum Eremitam rescivit, Delphino Carolo, qui in castro Ambasiensi reclusus educabatur, mandavit per unum e nobilibus suis, ut obviam sancto viro prodiret: idque totius populi & nobilium, qui e Plessiaco Turonum & Blæsensi territorio circumstabant, acclamatione factum esse; & locum, in quo genuflexus Carolus benedictionem hominis Dei poposcit, ea deinde observatum esse religione, [eidem ad se venienti 24 Aprilis de interprete providet.] ut ibi altare majus conventus, a dicto Carolo, post Ludovicum mortuum Rege, apud Ambasiam fundati, extructum fuerit ad perpetuam rei memoriam. Pergunt alit, ex suo ut videtur conceptu, describere ordinem primæ introductionis ad Regem Pleßiaci, cui non immoramur: credimus tamen facile traditum esse posterorum non infideli memoriæ, quod primi cum Rege congressus dies, fuerit vigesimus quartus Aprilis. Credimus etiam Regi fuisse cordi, ut Sancto, solam linguam maternam scienti, de idoneo provideret interprete, eique nominasse Ambrosium Rambault, Italice atque Latine loqui ac scribere doctum præter Gallicam linguam: cui deinde addictum sibi Benificium ecclesiasticum amittere metuenti, Sanctus dederit commendatitias ad Carolum Ludovici successorem, attestans quod dictus Ambrosius multa magnaque obsequia fecisset & faceret novæ Religioni, ob quæ mereretur ab ea commendari. Per hunc aliumve scripsiße potuit Franciscus Ferdinando Regi & Bisinianensi Principi eas qua sub hoc titulo habentur epistolas XVI Maij & VI Iunji signatas.

[39] [Sanctus redeuntem in Italiam nobilem] Harum posteriores crediderim exaratas occasione redeuntis in Italiam Bernardini Mingronii, ex Petra-Paulæ diœcesis Rossanensis oppido oriundi; & Principi Bisinianensi perquam cari: cui eum non posset persuadere Sanctus ut remaneret in Francia, discessurum admonuit, curaret semper in Dei timore vivere; quippe cui propter gratiam, qua ob suum fidele servitium valebat apud Principem Bisinianensem, non essent æmuli defuturi, & vitæ sub eorum manibus amittendæ pericula. Faceret igitur ut numquam inveniri posset imparatus, si forte ipsis eum permitteret occidendum Deus; & cordonem, quem dabat, numquam a renibus suis deponeret; futurum enim ut ea qua deponeret hora, tolleretur e medio. [ad inimicis occidendum monet,] Abiit ille multum obstupefactus prædictione, nec minus consolatus dono, quod sibi pro impenetrabili foret lorica. Mandata autem viri Sancti, quod ad animam attinet; [ab inimicis occidendum monet,] præclare servavit: de cordone semper gestando, non potuit ita continuo memor esse, quin post viginti annos semel eum, summo mane ad venationem egressum, memoria falleret: qua per iter suggerente, quid facere omisisset, festinavit ille quidem domum reverti; sed hoc ipsum fuit incurrere in æmulorum manus, qui letaliter vulneratum humi stravere. Domum igitur relatus & extremis Ecclesiæ Sacramentis munitus, [ut semper paratus sit:] antequam moreretur, viri sancti prædictionem suamque oblivionem, ipsa hora punitam, revelavit; quemadmodum ejus filii Silvester & Cosmus scripto signatum reliquere, & confirmat continua in loco traditio. Minime autem imparatum fuisse inventum, credibile facit corporis ejus, in hodiernum usque diem incorrupti, apud Dominicanos dictæ terræ tamquam Beati alicujus, conservatio.

[40] [per alterum dat litteras ad Regem Neapolit.] Aliarum litterarum lator Franciscus Galeotta fuit, quem eo Sanctus donavit reliquiario, quod hodieque servatur in familia; ex eaque promisit neminem absque sacro Viatico moriturum, quod etiam in violenta morte pereuntibus experientia comprobat, Eæ litteræ quomodo Regem affecerint, patebit ex responso, quod XVIII Augusti ejusdem anni ad Sanctum remisit in hæc verba, prout ea ex originali Italico, in archivio conventus S. Ludovici Neapoli asservata, transcribunt auctores & hic fideliter Latine reddimus. Noster carissime, [qui humanissime respondens,] venerabilis ac religiose Pater. Accepi epistolam vestram, XVI Maji datam, per manus Francisci Galeottæ: quæ majorem nobis consolationem attulit quam possit scripto explicari, considerantibus quanta cum caritate feraris erga omnia, nostrum honorem commodumque & subditorum nostrorum concernentia: neque sane aliter fieri a te potest, tam bonæ vitæ & virtutis tam singularis homine. Oramus te, ut quidquid apud Deum hominesque potes ac vales, impendere velis ad pacem & quietem miseræ Italiæ procurandam; quæ alio servire non debet quam ad invadendum Religionis Christianæ hostem, & procul a finibus propulsandum. Id quod præcipue nunc optamus est, [commendat Sancto sanitatem Regis Franciæ,] ut Rex Christianissimus, quem veneramur ut patrem, convalescat a sua infirmitate. Hoc vero cum tu solus efficaciter possis apud Deum peragere, quam maximo possumus affectu rogamus, ut orationibus tuis sanctis eumdem permoveas, ad citam sanitatem dicto Regi conferendam. Pro certo enim habemus, quod intuitu perfectissimæ tuæ devotionis exaudienda sit oratio, quam facies pro salute suæ Majestatis; cui nos quoque commendabis, affirmando quod eum habeamus loco patris, & hoc nomine sanitatem ejus velut propriam nostram exoptamus. Cetera quæ Italiæ pacem spectant tuæ pietati & prudentiæ committimus, scientes quod eam non minus ipse cupias quam omnis hic infelix populus, qui te Patrem suum æstimat, & vehementer tuam dolet absentiam: Verissime dico, idque pro certo habere potest Rex Christianissimus, [cujus unius respectu ipsum abire per miserit.] quod nisi Regiæ ejus personæ primam habuissemus rationem, neque ego neque subditi mei umquam passi essemus, ut egredereris ex Regno tu, cujus vel sola umbra ab infortunio credebamus liberari: jamque magis ipso elongationis tuæ experimento novimus, quantam in amabili tua persona felicitatem quantamque consolationem possidebamus. Verum adeo cara nobis fuit conservatio Regis Christianissimi, ut quod tanta petebat cum solicitudine, negare ei non potuerimus; ipsique quotidie Deum oremus pro salute ejusdem, quam iterum iterumque tibi commendamus. Recepimus lætanter consolationes & benedictiones, quas nobis transmisisti, tam pro Serenissima Regina consorte nostra carissima, quam pro Illustrissimo Calabriæ Duce filio nostro, & omnibus nostris subditis: quos omnes habeas in tuis devotis orationibus commendatos te poscimus. Nos vero pro te vicissim orabimus Deum, ut sanctum te atque contentum faciat, secundum desideria tuæ optimæ voluntatis. Datum Neapoli ex Castello-novo.

[41] Hæc ille, pro temporali Regis Franci vita sollicite satis: sed huic terminos suos constituerat Deus, quos præteriri nolebat. Ad hos igitur magnis passibus properanti saluberrima fuit hominis tam sancti præsentia: quæ si non omnē eidem abstulit mortis horrorē, [Rex Franciæ consulit eumdem de conscientiæ statu, & restitutione Ruscinonis,] periculum certe infeliciter moriendi procularcuit. Nam die quadam ad se familiarius, ut cœperat, intrare jussum, hunc in modum Rex est allocutus. Nulla omnino res tantam mihi parit voluptatem, Pater Francisce, quam te habere domi meæ. Nunc tria sunt quæ animum angunt, & quæ ex te discere vehementer cupio. Primum, an ab hoc morbo sanandus sim; alterum, quid me facere conveniat de Ruscinonensi & Cerdaniensi Comitatu, de quo inter nos & Arragoniæ Regem disceptatur; tertium, quæ nam illa sint mala, quæ post mortem meam regno obventura, Prophetico, ut reor, spiritu prædixisti. Cui Sanctus, semper, inquit, o Rex, convenit nos voluntati divinæ acquiescere, eique nos totos regendos committere, in cujus manibus mors & vita; & cujus secreta, nisi ipse revelet, scrutari temerarium est. Equidem solitariæ quietis amore huc migrare recusavi a principio: postquam tamen divini beneplaciti esse scivi, ut ad te venirem, promptus parui, ad hoc ut Dei voluntatem tibi notam facerem. Ad primum igitur, id quod alias respondeo, non longum tibi vitæ tempus esse super, ideoque curandum ut rebus tuis domuique disponas: ad secundum, hortor ut Aragoniæ Regi restituas, si quid ei debes: ad tertium prænuntio, castigandam Franciam flagello hæreseon, in regno exstiturarum.

[42] Atque hæc omnia, inquit Lucas de Montoya, & ex Montoya Isidorus Tuscanus, refert Hieronymus Capilla, Ordinis Minimorum Religiosus admodum gravis, in brevi S. Francisci chronica: ita se audivisse asseverans a gravissimo quodam Patre, S. Maximini Priore: qui ipsa audiverit a Priore, decessore suo, & antea Regis Ludovici Sacellano, coram audiente singula, [quod tamen hæc sit facta a Carolo successore,] quæ inter Regem & Sanctum tunc dicta sunt. Hæc ibi: quæ aliis probanda aut improbanda relinquimus. An autem apud succissorem Carolū Franciscus institerit, ut supremis paternæ voluntatis tabulis mandatam restitutionem dictorum Comitatuum, variis pretextibus diu dilatam, tandem facto ipso impleret, non habeo dicere. Existimo, [non est Sancti consilio adscribendum.] non ultra quā rogaretur publicis se consiliis miscuisse Sanctum. Qui autem Caroli genium, ut tunc erat, attendent; facile judicabunt neque Sancti Francisci, neque Confesarii Regii (quem quidam restitutionis factæ auctorem dicere malunt) quidquam effecturas admonitiones fuisse, nisi regni Neapolitani spes animo concepta, & ipsi & ministris regiis ejusdem spei incentoribus persuasisset, hunc bolum (quem, si armis repeteretur, fortaßis tueri non potuissent, alibi occupati Franci) objicere Ferdinando Catholici, itaque eum avertere a suppetitiis Ferdinando Neapolitano cognato ferendis.

[43] [pie mortuo Rege,] Postquam autem Rex Ludovicus de rebus ad animæ suæ salutem & regni statum spectantibus disposuisset, in eum quo scribunt historici modum: tandem magna vitæ melioris spe plenus, anno MCCCCLXXXIII, pridie kalendas Septembris, naturæ debito functus est. Funus dum apparant alii, Franciscus in cellam se proripit & in orationem effusus pro salute Principis multis agit apud Deum. Inter hæc ad Joannem Teduriam, a Rocca dictum, Accede, ait, & hunc pileolum meum ad Regem defȩr, capiti impone, & confide, statim ad vitam revocabitur. [discipuli obedientiam Sanctus explorat.] Exhorruit ille ad mandatum, nec ut faceret induci potuit: quare ad eum vir Sanctus: Scito, inquit, quia per tuam diffidentiam stetit, quominus vita Regi reddita sit: nunc quando id Galliæ invidisti; age, in Italiam revertere. Quod quidem, inquit Lanovius hoc narrans, ut vir Dei dixerit, periculum facturus obedientiæ; non est tamen dubium, quin hæc & siquæ sint majora miracula possint præstari per obedientiam: etsi, credo, vir Sanctus optime præviderat, non esse Regi vitam restituendam, sed deprehendendam discipuli inobedientiam.

CAPUT VI.
Res sub Carolo VIII gestæ: Ordo in Hispaniam propagatus.

[Carolus Rex novum conventum erigit Sancto,] Habitabat Franciscus cum suis in arcis Plessiacensis curte sive area inferiori, ibique ex Regis Ludovici dono, sacellum S. Matthæi cum adjuncta domo omnique sacro apparatu possidebat. Sed quia hæc possessio, etsi coram multis magni nominis testibus inita, nullis Regiis litteris desuper confectis muniebatur, veritus Sanctus ne post suam mortem exturbari ab ea Religiosos, & sine certa sede vagari contingeret; egit cum Anna, Regis impuberis amita & curatrice, Petro Borbonii Duci nupta, per eamque obtinuit instrumentum confirmatæ donationis, signatum Parisiis XIX Martii, Regis Caroli anno III Christi MCCCCLXXXV, sed more Gallico, ut patet numerando, cum nobis in cursu esset annus LXXXVI. In quo Chronologi Ordinis non errassent, si annos regni considerassent, prout ipsum instrumentum aliaque mox citanda exstant apud Hilarionem pag. 366: qui tamen etiam ipse ad Æræ Gallicæ a communi differentiam animum non reflexit. Deinde ab eodem Rege Carolo obtinuit usum expeditum Privilegiorum, [Privilegia confirmat] Ordini suo a Sixto IV ejusque successore Innocentio VIII concessorum, per litteras signatas XVIII Aprilis, secundum Francos æque ac ceteros (nam Pascha VI Aprilis celebratum erat) MCCCCLXXXVIII anno Æræ Christianæ.

[45] [Gallis Hispanisque sociis aucto:] Interim ad novi instituti rigorem, Sanctitate Francisci allecti, accesserant varii, quos inter si non tempore, dignitate certe & auctoritate primus fuit Franciscus Binet, Majoris-monasterii prope Turonas Prior, postea dignißimus Ordinis Generalis: sed quæ habentur conversionis illius Acta, eamque suaderent esse ad annum XC istius seculi differendam, ea fatetur Lanovius suppositia nonnullis videri, nec deesse ex Ordine, qui imposturæ auctorem designent nominatim; certe esse talia, ut negari nequeat, continere aliqua, cum hodiernis moribus non bene convenientia, nonnulla etiam inter se pugnantia. Nempe difficile est, mentiri antiquitatem, & nihil per ignorantiam antiquitatis inspergere, quod revocatum ad examen prodat fallaciam. Neque soli Galli, sed Hispani etiam aliquot ad eamdem Eremitarum novorum accessere Societatem, ex comitatu Petri de Lucena; qui ab anno LXXXIII istius seculi ad LXXXVII, pro restitutione Ruscinonis atque Cerdaniæ impetranda, Caroli Regis aulam sectatus, magnam cum Sancto familiaritatem inivit; & sub ejus disciplina, tum alios aliquos, tum Ferdinandum Pandurum, consanguineum suum, abiens reliquit.

[46] Ergo tot sociis aucto contubernio, cum angustior esset in arce habitatio; extra muros parci, juxta castellum Monticulorum dictum, ampliorem ecclesiam ac monasteriumm Rex idem construi jußit: in quod pariter omnes immigrarunt anno MCCCCXCI, eodemque transtulerunt sacram ex sacello S. Matthei supellectilem, quæ minutim tota describitur in Patenti desuper expedita in ipso Monticulorum castro, regnantis Caroli anno VIII, die XVI Maji: Ibi Franciscus exiguam sibi cellulam fabricavit, dum viveret in ea commoraturus: quæ sic ad annum MDXV perstitit, quando Iacquetta Molandrin, jam tum vidua Andreæ de Alesso, eam in sacellum convertit ex mariti sui testamento: de cujus vel alterius sacelli intra ecclesiam dotatione extat apud Hilariorum pag. 305 contractus reformatus anno MDXXXIV.

[46] [quamdam ejus prophetiam audit,] Per hæc tempora res memorabilis accidit, quam hic referre opportunum erit. Venerat in Franciam, visendi Francisci & religionem ejus suscipiendi causa, Philippus Camilianus, nobilis Calaber, is qui inter Reginenses primus testimonium postea dixit: occurrit autem Beato viro, cum forte Rex adesset & ultro ab eo compellatur his verbis, Scio te Regina venire, & quo animo huc accesseris: verumtamen non est hic status, quem tibi decrevit Deus, sed alius mitior, in quo tibi congrua magis caritatis exerceas. Ergo in patriam regredere: ibi primo quo templū ingredieris die sacri audiendi gratia, post te ingredientem videbis feminam, quicum matrimonio junctus, geminam prolem, masculam & femellam, generabis; quos in timore Dei educare memineris. Attonitus ad hæc Rex, [& successum examinat.] per eos qui aderant proceres discere curavit peregrini nomen; ejusque in expeditione Neapolitana postmodum recordatus, ex eodem ad se vocato didicit, omnia, ut Sanctus dixerat, evenisse: & quidem præter spem suam, quod ea, quam post se templum ingressam notarat, femina, ante paucos quam eam ibi videret dies, desponsata fuisset alteri nobili, amico suo: sed primo conjugii mense relictam morte mariti viduam, ad secundas secum nuptias transjisse, factamque duarum prolium parentem.

[47] [In Hispania,] De Ambasiensi conventu, eodem circiter quo novus Pleßiacensis anno fundato, habemus testimonium auctoris cœvi num. 40. De Forojuliensi tunc quoque erecto nihil habeo dicere, dum nulla quibus id probem vel improbem suggeruntur monumenta. Hoc certum non in Francia tantum cœpisse ordinem, Regnante Carolo VIII, dilatari; sed etiam in Hispanias propagatum esse sub Catholicis Regibus Ferdinando & Isabella. [non Ande-jarii] Primum ibi conventum oporteret fuisse ad S. Helenæ oratorium, in oppido Andujar dicto, diœcesis Hispalensis, ab eo quem supra diximus Petro Lucenæ ejusque uxore ibidem commorantibus ædificatum dota tumque. Legitur enim epistola una, estque LXXV inter editas, ad Virgines quasdam illius loci, in ipsa dicti Petri domo secundum institutionem S. Francisci Paulani vivere volentes, ab eodem ut præfertur Sancto directa Turonibus, XXV Ianuarii anni MCCCCLXXXIX: in qua jam dictum Petrum Lucenam apellat cum titulo Fundatoris nostri, ab eoque jubet eas intelligere, quomodo instituendas esse puellas ordinarit. Sed contra est quod Montoya aliique Hispani, qui præsentes inspicere potuerunt monumenta fundationis, eam referant ad annum MCCCCXCV. Præterea hæc epistola accepta est ex MSS. sub nomine Ioannis de Mylasso Neapoli asservatis: atqui auctor hic vel qui eum descripsere, paßim infeliciter impegere in cyfras characteris antiqui & haud modicum ab hodierno discrepantis, ut in Prolegom. num. 17 vidimus: quem errorem si corrigas, & pro 80 scribas 98 vel quid simile, recte se habebunt omnia.

[48] [sed Malaga primus conventus erigitur,] Maneat igitur Hispanicarum fundationum primitias Malacitano in eremitorio fuisse dedicatas, hac quæ sequitur occasione. Susceperat Ferdinandus expurgandam a Mauris Hispaniam, potissimum Granatense regnum, quod totum fœda premebant servitute. Primum obicem posuit Malacitana civitas, situ loci & humano ingenio, sed imprimis pertinacia propugnatorum munitissima. In cujus oppugnatione S. Franciscus frangi videns victoriosi exercitus animos Turonibus, unde in spiritu præsens aderat obsidioni, duos Fratres misit ad Regem, mandans ne deficeret: futurum enim ut intra tertium a Fratrum adventu diem urbe victor potiretur. Itaque factum est; XVIII Augusti anno MCCCCLXXXVII, Rege barbaro cum suis fugam ultro capiente. [ad S. Mariæ de Victoria] Victoriam Deo acceptam Rex pius referens, ipso quo tentorium suum steterat loco eremitorium condidit, Sanctæque Mariæ de victoria dedicavit, & cuidam Bartholomeo Columnæ tradidit: non tamen Fratribus ad se missis (Bernardinum de Cropalati & Damianum sive Jacobum l'Espervier Francum fuisse dicunt) consensit Ordinem tunc stabilire in Hispania, belli curas occupationesque causatus.

[49] [post captam Granatam an. 1492,] Postquam vero Granatam quoque anno MCCCCXCII die VI Januarij Rex obtinuisset, Franciscus promissionis sibi factæ memor, Petri de Lucena, ut existimo, interventu, egit cum Rege, de colonia sui Ordinis traducenda in regnum Granatense, quam maxime indigum institutionis Christianæ, ac modo duodecim socios illuc profecturos nominavit: inter quos Ferdinandus Pandurus erat, & omnium caput Boyllus, ex Benedictino Abbate monasterii Montis-serrati Sancti Ordinem amplexus, ac deinde cum Christophoro Columbo missus novi orbis primus Apostolus, Gironensi denique infula inter Catalanos ornatus. Missis ad se benigne Rex annuit, ut suis institutis ac privilegiis in Hispania vivere possent; in eosque Malacitani eremitorii possessionem transcripsit, quod nunc in amplissimum cœnobium excrevit, & occasionem dedit ut Fratres Minimi, Fratres de Victoria ab Hispanis nuncuparentur. Rem totam epigraphe explicabit, [ob interceptam ex Sancti prophetia Malagam.] in istius conventus ecclesia posita sub imagine S. Francisci Paulani, his verbis: Ferdinando V Hispaniarum Regi, per duos Fratres Minimos, de Mauris, octingentis annis regnum occupantibus, victoriam mandat. Dum enim Malagam Granatæ Rex obsideret, audito per dictos Religiosos nuntio animatus est; nocteque ipsa fugientibus Mauris panico timore, libertas urbi & regno tradita: in cujus memoriam celebre monasterium ab ipso Rege Ordini est extructum, quod deinceps de Victoria dici voluit, sicut & Fratres dicti Ordinis, in anno MCCCCXCII.

[50] Quæ deinceps in adeunda loci posseßione, eaque contra Bartholomæum primum ejus habitatorem tuenda, gesta sunt; quæ alia per Hispaniam fundata cœnobia, non attinet fusius commemorare, nedum describere multis primorum in Hispania fundatorum virtutes: unum tamen preterire non possumus fr. Martinum Marmolejo, profeßione Laicum, ex Ecziensi, quod anno MDVI dicitur fundatum esse, monasterio. Venerat hic Turonas una sancti Patris videndi gratia, & post dierum aliquot commorationem reversuro, [mori ramus. Ecziæ jussu sancti plantatus,] dederat Sanctus pro scipione viatorio ramum, ex moro arbore aptatum; jubens eum, statim atque ad suum redivisset conventum, terræ infigere. Paruit jusso obediens discipulus, Ecziamque reversus defixit humo emortuum lignum; quod ibi radices agens in proceram evasit arborem. Hac autem post multos annos imprudenter succisa, rursum ex radice pullulavit alia; quæ etiam nunc viret magno cum monasterii illius commodo. Cives siquidem, quorum multi conficiendo ex bombycum laboribus serico vitam sustentant, ex singulari erga S. Franciscum devotione, [bombycibus mire utilis.] hujus arboris folia, bombycibus in escam danda, studiose expetunt; experientia docti, vermium istorum educationem multo felicius securiusque procedere, quando iis vel pauca hujus miraculosæ plantæ folia apponuntur. Unde fit ut quam acceptam Sancti meritis referunt gratiam, eam largis ad Fratrum sustentationem eleemosynis studeant compensare.

[51] Andujarii porro non tantum illud, quod diximus, monasterium ædificavit Petrus de Lucena pro discipulis S. Francisci: sed etiam eodem anno XCV istius seculi, aliud erexit pro feminis, quod auctores consentiunt primum esse sub S. Francisci Paulani Regula huic sexui constitutum cum clausura & votis Religiosis. Hæc tamen vota non statim a principio inducta arbitror, sed Tertiariarum institutum dumtaxat ibi fuisse servatum, quomodo ex Proc. Calabr. num.46 discimus Altiliæ sedecim Sorores Tertiarias sub una Correctrice simul vixisse, [conventus monialium Andujarii:] & Religiosas laxiori acceptione dictas fuisse. Quandonam autem Sanctus acceperit facultatem mulieres solenniter professas velandi, nusquam invenimus; hoc scimus, scriptam pro iis Regulam, anno MDVI dumtaxat approbatam haberi. Fortaßis etiam hoc Sanctimonialium cœnobium rectius dicetur, annis septem post illud virorum esse inchoatum: [an. 1502] siquidem nonnisi anno MDII mense Augusto dictus Petrus Lucena & Maria Alphonsi, uxor ejus, suarum partem majorem ædium Religioni tradidere ad clausuram; eaque pars adeo ampla fuit, ut ipsæ monachæ, quæ jam viginti & una numerabantur, die IV Martij sequentis anni hac de re scribentes ad sanctum Patrem, significaverint, in ea se habere pro officiis sacris quotidie peragendis justam ecclesiam, & idoneum spatium dormitorio, refectorio, claustro, aliisque officinis ædificandis, ex liberalitate piorum hominum & collata in commune cujusque dote. Exponunt autem nihil sibi magis deesse quam Regulam, quam possint tamquam Religiosæ claustrales tenere, quæ hactenus sub nuda Fratrum instructione vixissent; preter quam etiam alteram sibi mitti expetunt iis proponendam, [cui se provisurum de Regula Sanctus promittit.] qui tertiæ regulæ habitum volent suscipere. Simile quid eædem per ipsum Petrum de Lucena petierant ante annos non multos, quando illam (cujus facta superius mentio est) epistolam accepere: eamdemque petitionem replicante Petro, rescripsit Sanctus XV Ianuarij anno MDI, Spero in Domino venturum aliquando tempus, quo piæ illæ Virgines erunt multis aliis lumen & via ad salutem; & Deo dante, providebimus sanctæ earum intentioni, ad hoc ut in vestra domo unitæ amore & caritate, possint tamquam Religiosæ, secundum propriam formam ac Regulam alias instituere doctrina & vita exemplari. Interim, juxta potestatem sibi a Christi Vicariis factam, concedit Petro totique ejus familiæ & aliis devotis personis facultatem in sancta illa domo confitendi, scilicet in domo S. Helenæ, cujus fundator nuncupatur in epistolari inscriptione: non autem in sua propria, ubi prædictas Virgines collegerat, domo; quia hæc necdum erat sacris usibus aptata.

[52] Abiisse in Hispaniam Fratres mense Martio anni MCCCCXCII, scribit Isidorus, & est probabile satis: non item quod addit, accepisse eos secumque tulisse propria ipsius Sancti manuscriptam Regulam. Nam quo tempore puer fuit Franciscus, res rara erat, [An ituris in Hispaniam dederit Regulam,] etiam principibus viris & in magistratu constitutis (præterquam Clericis) litteras nosse: & qui duodennis excedens e paternis ædibus solam fere solitudinem coluit per omnem vitam, nihil potuit propria manu scribere: sed utebatur Clericorum in Ordinem admissorum opera; & cum Gallice, Hispanice, vel Latine respondendum esset, etiam lingua. Teste namque Comineo, sub annum MCCCCXCVIII scribente, solā Italicam norat; & hanc quidem, ut per se evidens, fere Calabricam: quippe qui e Calabria numquam extulit pedem, nisi cum in Siciliam & Franciam ivit: [litteratum & linguarū rudis,] in Francia autem non nisi per interpretem loqui solitum, etiam mulieribus solam Franciam intelligentibus, etiam ultimo vitæ anno, scitur ex Processu Turonensi. Sed nec Regula tum adhuc ulla scripta aut per Apostolicam Sedem probata erat, cum in Hispaniam mittebantur Socii. Alexander enim VI, cui, per extraordinarios Regis Caroli ad gratulationis officia Oratores, prima Regularum forma approbanda est missa, non ante XI Augusti electus fuit cum jam a quatuor mensibus in iter Hispanicum se dedissent Fratres; & ejus approbatoria Bulla signata est anno primo ejusdem Alexandri, IV kal. Martii. Quis autem credat ullas scriptas Regulas fuisse promulgatas a Sancto, prius quam eas Sedes Romana probasset? [quando nulla dum probata erat?] Quia tamen Votiva pro directione Eremitarum eremitorii S. Francisci de Paula, a Francisco de Paula provide ordinata (ita primam hanc Regulam appellat Pontifex) divinitus inspirata Sancto Fundatori, ab alio debuerunt scribi & Latine reddi; & credibile est huic negotio adhibitum Fr. Bernardinum Cropalati, Sancti viri Confessarium; credibile etiam est, hunc in Hispanias cum Buylio profecturum, tulisse secum eorumdem exemplar, non ut regulam, sed ut directorium, quod vim Regulæ brevi habiturum speraretur,

CAPUT VII.
Regula quater innovata a Sancto. Res cum Carolo Rege gestæ.

[53] Licet Archiepiscopus Pyrrhus, in sua anni MDLXXII constitutione, [Prima Regula Alexandro VI oblata,] plenam Francisco potestatem fecisset, Statuta & Ordinationes pro austeræ eremiticæ vitæ observantia faciendi, eamque facultatem Sixtus Pontifex confirmasset; distulit tamen ea uti Sanctus per annos multos; usque dum fundatum in Calabria & Francia Ordinem etiam ab Hispanis Germanisque postulari videns (nam & in Germania tres conventus Maximilianus Imperator fundavit, quos paulo post hæresis Lutherana extinxit) differre non potuit diutius, quin scripto mandari faceret communem omnibus vivendi Regulam: eamque Alexandro VI, ut diximus, obtulit, quæ paßim Prima solet vocari. In hac præ ceteris notabile est capitis VI initium, quod sic habet. Cibi nostri, durante vita nostra sint Quadragesimales, tam in locis & conventibus quam etiam extra, [cum obligatione victus quadragesimalis,] nec alicui carnes aut ova, caseum aut lacticinia alia, modo aliquo seu tempore, demptis infirmis (& hoc de consilio medici) comedere licitum sit. Contrafacientes (similiter & consentientes & non revelantes) per tres menses carceribus mancipentur, jejunentque quarta & sexta feria in pane & aqua: insuper ipso facto deprehensus, perpetuo inhabilis ad omne officium existat, nisi per Capitulum generale, considerata ejus qualitate, rehabilitetur. Vnde jure merito infert Lanovius, inde ab ipso Ordinis principio parum admodum a voto abfuisse obligationem victus Quadragesimalis perpetui, nec illam cujusque arbitrio & voluntati umquam relictam fuisse. Cum vero hactenus fuisset conservatum usu ut a primarii sui, quod apud Paulam Sancto Francisco Aßisiati erectum erat, oratorii nomine, Eremitæ S. Francisci vocarentur & periculum esset, ne illos a Fratribus Minoribus, ab eodem S. Francisco Aßisiate institutis, rude vulgus non satis distingueret; [& susceptione nominis Minimorū.] decrevit Pontifex hanc Regulam approbans, quod deberent Eremitæ Ordinis Minimorum Fratrum Eremitarum Fratri Francisci de Paula in posterum nuncupari.

[54] Vt autem quæ ad Regulam spectant, sub unum aspectum hic ponamus omnia; [secunda Regula anno 1501 probata,] cum prædicta Regula in tredecim capitula concepta ac distincta fuisset; ipse Franciscus cum nonnullis Fratribus suis experientia edocti, cupientes futuris periculis, quæ succedente tempore in eodem Ordine futura formidabant, obviare; tredecim capitula prædicta in decem tantummodo reduxerunt, aliqua etiam pro salubri ipsorum & aliorum directione immutaverunt, ac etiam addiderunt: quibus sic reductis, mutatis, ampliatis, & quæ superflua erant resecatis; ipse Franciscus decem capitula prædicta voluit & mandavit per singulos ejusdem Ordinis Fratres, [tertia anno 1502, quæ & promulata] pro sua salubri Regula, deinceps perpetuis futuris temporibus pro posse observari, Regulamq; Fratrum Minimorum, ut prius, appellari. Ita Alexander VI, anno MDII novam Regulam, qualem anno immediate præcedenti Kalendis Maji approbarat, denuo in pauculis correctam & S. R, E. Cardinalium examini subjectam, XIII Kalendas Iunii approbans confirmansque. Hanc iteratam approbationem confirmationemque secuta est primæ Regulæ abrogatio & secundæ seu potius tertiæ promulgatio. Neque enim si ante factam correctionem secunda Regula, statim ut approbata, sic publicata fuisset; potuisset coævus vitæ Auctor, primo post secundam approbatam anno currente, scribere de prima, talem fuisse qualis etiam tunc observabatur: hoc ipso tamen satis innuebat, agide nova Regula in Ordinem inducenda. Et vero promulgatione tantisper dilata, liberum fuit Francisco corrigere adhuc aliquid, & nulla prioris approbationis facta mentione aliam petere, quam vellet promulgari.

[55] Particulare autem tam secundæ quam tertiæ Regulæ fuit, quod ejus Professores Fratres Minimorum Minimi ad solennia tria vota Religionis quartum apposuerint vitæ Quadragesimalis: quodque iidem petierint, [his adjuncta Tertiariorum regula] salutarem promiscui sexus tertiive Ordinis vivendi modum seu Regulam, in septem tantum capitulis statutam & ordinatam, per Pontificem benedici, approbari & confirmari, ac sub præfato Minimorum ordine comprehendi: prout utraque sua bulla Pontifex fecit. Non caruit quidem contradictoribus Sanctus, cum vitæ Quadragesimalis observantiam sub obligatione tam stricta suspiciendam suaderet: evicit tamen obstacula omnia, Deo per miraculum quandoque declarante, quam grata sibi ea institutio foret. [Fr. Ioannem Genuensem, vitæ quadrag. adversantem,] Etenim cum de promulgatione posterioris Regulæ ageretur, & Fr. Joannes Genevensis, qui dissentiens a Sancto nonnullos in partem suam traxerat, tam longam hiberno in frigore exhortationem fastidiret; foculum cum primis afferri jussit Pater, sibique oblatum ante dictum Fr. Joannem collocari, hoc ipso admonens, non tam exterius quam intus frigescere, [miraculo compescit Sanctus,] cui ista minus placerent. Erat autem foculus æneus, & accensis vehementius prunis candescens, pavimenti tabulas urere cœperat. Currunt alii ut tegulas ei supponendas quærant: Sanctus autem utraque manti foculum candentem tenens, admiratione miraculi sic omnium accendit animos, ut nihil dubitaverint suadenti assentiri. Et rursum post viri Sancti mortem, cum in primo capitulo Generali Romæ celebrato res eadem venisset in controversiam, & dubitari vellent aliqui de mente sui Institutoris, dilata in posterum diem definitione & precibus communiter indictis, redeuntes ad suffragia sic fuere concordes, ut nemo unus a meliori sententia deviarit. Modificationem tamen Regulæ additam pro infirmis, sic graviter ægrotantibus ut usum pinguium vel etiam carnis iis necessarium medici judicarent, omnino voluit Sanctus observari: [infirmorum privilegium exemplo probat.] ideoque aliquando infirmus ipse rogatus a suis, ut aliis hac in parte vellet præire exemplo; bolum unum allatæ ad se carnis accepit, masticavitque, & masticatum reposuit in lancem; ut neque fraternæ officeret caritati exemplum nimis pertinacis abstinentiæ, neque tamen a sua recederet consuetudine numquam carnes manducandi.

[56] [Quarta Regula an. 1506,] Denique cum rerum cunctarum dijudicatrix experientia, obortæque difficultates non nullæ, suaderent rursum Regulam revocandam ad incudem, Quartam dictavit Sanctus cujus capite 6 expresse iubetur, ut Singuli hujus Ordinis Fratres a cibis carnalibus omnino abstineant, & dignos pœnitentiæ fructus in cibo Quadragesimali taliter agant, quod ipsi carnes ac omnia sementinam originem a carnibus ipsis trahentia penitus vitent. Carnes igitur & pinguedo, ova, butyrum, caseus, & quævis lacticinia ex eisdem congesta & producta, intus & extra, omnibus & singulis, Fratribus ipsis & Oblatis, sint omnino & inefragabiliter interdicta. Atque hanc Regulam (quæ in tres divisa partes, inter Regulam Fratrum & Regulam Tertiariorum utriusq; sexus, mediam habet Regulam Sororum, tum primū propter Hispanica monasteria conscriptam) Iulius II, prout facturum Sanctus prædixerat, confirmavit anno MDVI, V Kal. Augusti qualem Prosper Stellartius inter Fundamina Ordinum, publicæ luci dedit: [& Correctorum probantur a Iulio 2,] alia autem priores tres apud Lanovium legi debent. Confirmavit etiam eodē anno & die Pontifex, sed per aliam Bullam, Correctorium, quod ait Lanovius quasi sepem legis aut iteratam legem esse, in illudque rejecta esse quædam, a prioribus Regulis quasi rescissa. Quartam Regulam (in qua noviter constituta multa, quædam ex antiquis temperata, non pauciora majori severitate restricta, non nulla prorsus sublata & soli consuetudini relicta) cum sua morte intra menses octo secuta sigillasset vir sanctus, [& in I Capitulo Gen. Romæ recipiuntur.] Generali capitulo, anno MDVII die XXIX Decembris Romæ collecto, prima cura fuit dispicere quid de illius & Correctorii usu inducendo, faciendum esset. Cumque adessent varii, qui solam primam Regulam profeßi, vitæ quadragesimalis nullum speciale fecissent votum; vocatum in controversiam est, an illud censeri deberet Ordinis essentiale, sic ut liberum non deberet relinqui eo se adstringere vel non; fuitque nonnulla in concordandis votis difficultas. Igitur ex vocum pluralitate, & Francisci Bineti (qui postea generalis electus est) suasione, coram Marco Vigerio Cardinali Senogalliensi, qui loco Bernardini Cardinalis Carvajalii Protectoris, sed in Legatione Germanica absentis, Pontificis jussu Capitulo præsidebat, statutum est, ut qui in quartam Regulam jurare nollent, omni electionis jure in perpetuum excluderentur. Quo decreto facto, datum est recusantibus deliberandi spatium, & pariter omnes rem Domino commendarunt tali successu, ut omnes in Regulam integre servandam consenserint: Correctorium autem non aliter receptum sit quam sub conditione, quædam in eo austeriora mitigarentur.

[57] Dum hæc ita successive Romæ aguntur, in Francia Rex Carolus, non contentus Turonensem atque Ambasianum conventus fundasse in principio regni; [Parisiensi fundationi adversantes,] postea etiam sollicite egit, ut circa Parisios locus aliquis inveniretur erigendo conventui. Verum re ad Episcopale consilium deducta, Ecclesiastici multi novæ fundationi sese opposuere: imprimis duo ex Sorbono Theologi, Joannes Quintinus, & Joannes Standoncus, hic pauperum studiosorum in Collegio Montis-acuti Principalis, iste Pœnitentiarius in ecclesia Divæ Virginis. Verum providit Deus ut ex adversariis in patronos converterentur. Civitatis enim nomine pro aliquibus negotiis deputati ad Regem, [favere sibi facit Sanctus;] cum Turones venissent, in eo quod capturi erant hospitio duos Minimos invenere: quos prophetico spiritu plenus Sanctus, locum & tempus designans, præmiserat jusseratque Doctores illos ad suum invitare conventum. Hi vero cum videndi hominis curiositate allecti, eo se nō inviti contulissent; sic ejus conspectu & alloquio capti sunt, ut Quintinus hospitii vicem liberaliter rependens, totis sedecim mensibus domi suæ habuerit eos, quos ad prima Conventus Nigeonensis fundamina Sanctus jusserat Parisiis subsistere: itaque inchoatum monasterium illud est, quod Minimorum ordo ibi florentissimum habet, & Reginæ Annæ munificentia ad eam potissimum amplitudinem excrevit.

[58] [Delphino baptizando nomen dare jubetur.] Quæ quidem Regina hujus sui erga Ordinem sanctißimum affectus fructum longe optatißimum tulit, Delfinum, anno MCCCCXCII natum. Huic baptisando cum lectus esset locus in Sacello Parci Pleßiacensis, dies vero XIII Octobris; Vir Sanctus, ipsius Regis manu suffultus, inter ceremonias nomen Caroli Rolandi imposuit puero: quemadmodum cum magna ipsius Sancti laude scriptum invenitur in monumentis Cameræ Rationum, totam baptismi regii ceremoniam pompamque describentibus: quæ apud Hilarionem in probationibus pag. 375 legi integra possunt. Sed breve heredis nati gaudium fuit: cum enim suis non contentus Rex, Mediolanensem Ducatum & Neapolitanum Regnum armis occupasset, [ex ejus prædictione proles regia moritur,] eorumque Dominos abduxisset in Franciam; non modo male parta brevi amisit, sed & tres filios ex conjuge natos. Neque ramos tantum inutilis arboris (secundum quod Regi vir Sanctus prædixerat nisi Dei mandata sedulo custodiret) verum etiam truncum ipsum paulo post excidit Deus, quando apoplexia tactum Carolum e vivis abstulit, VII Aprilis anni MCCCCXCVIII. Cui tamen ut temporalis afflictio, ex rebus in Italia infeliciter commutatis atque universa prole tam cito extincta cederet in correctionem, [uti & Rex ipse, sed optime præparatus.] credibile est S, Francisci precibus & admonitionibus adscribendum. Certe præter ea quæ extremo vitæ anno optime administrandi regni conceperat proposita, quæq; ex parte executioni mandari cœpta in favorem pauperum oppressorum & ad restitutionem ecclesiasticæ disciplinæ, testatur Cominæus; ultima ejus verba, quæ adhuc sanus dixisse auditus est, hæc fuerunt, quod speraret numquam se deinceps peccatum mortale ullum, & ne veniale quidem si fieri posset, commissurum: eoque dicto resupinus concidit, nec nisi ter ante mortem facultatem loquendi, seque Deo & Sanctis pie commendandi, ad modicum temporis intervallum recepit.

[59] [succedit Ludovicus 12 & Ioannam dimittit;] Succeßit Carolo Ludovicus XII, & medio juramento, quod ad contrahendum cum Ioanna Ludovici XI filia matrimonium metu adactus, numquam eo usus fuisset, petiit impetravitque dissolui, ad ducendam decessoris sui viduam, Britanniæque Ducatum Francico imperio servandum. Torsit hoc divortium, causæ ut multis videbatur falsæ innixum, doctorum virorum ac piorum animos; nec defuere qui ei se majori animo quam prudentia opponerent: sed in his fuisse S. Franciscum, quod scribunt aliqui, haud quaquam existimo. Credo potius solandæ Ioannæ alumnæ suæ, & eo quo divinitus destinabatur dirigendæ intentum, æque atque ipsam Sanctam, acquievisse judiciis regni, & in iis fundatæ dispensationi Papali. [an Sancto factum improbante,] Si enim aliter judicasset; monuisset utique Regem, neque amantißimam sui Annam Reginam incesta copula permisisset inquinari. Quod igitur mißionem in Italiam a Rege petiisse & impetrasse dicitur, solo humilitatis ac solitudinis studio fecisse arbitramur: licet pro eo retinendo interponeret suam auctoritatem Georgius Ambasiensis, omnium consiliariorum Regis Ludovici intimus, & suaderet ut jam Lugdunum usque progressum Sanctum illico curaret revocandum. Hæc tamen omnia de petita concessaque abeundi licentia, vellemus auctoritate aliqua firmata videre: interim penes recentiores auctores, nullo teste subnixos, fides maneat. Vnum constat, Regem postea fuisse S. Francisco faventißimum, & quarto sui regni mense die XVIII Augusti expedivisse Patentes, eorum omnium, quibus Rex Carolus Ordinem munierat, privilegiorum confirmatorias.

CAPUT VIII.
Georgii Card. Ambasiæ erga Sanctum affectus, Andreæ de Alesso genus & posteritas.

[60] [Noviter creato Cardinali amico] Alexander Papa VI, novo Regi Ludovico rem gratam se facturum sciens, si Georgium Ambasiensem, urbis Rotomagensis Archiepiscopum, Cardinalitia dignitate ornaret; eodem quo Rex coronatus est anno MCCCCXCVIII, pridie Idus Septembris, sacro eum Collegio adscripsit. Qui tali ornatus auctusque dignitate, cum propensioris erga novum Ordinem affectus magna aliquoties signa ostendisset, pro muris conventus Pleßiacensis ac nepote suo Andrea, litteras ad eum dictavit Sanctus: quas, quia sunt fidei stylique indubitati, lubet hic latinas dare ex Hilarione in Probationibus pag. 429. [scribi jubet Sanctus,] Sunt igitur hujusmodi. Reverendissime in Deo Pater, Domine mi colendissime, tuæ bonæ gratiæ humiliter me commendo, [commendans muros monasterii sui] affectuose & optimo corde gratias tibi agens ob benevolentiā, caritatem, labores, quos suscipis pro paupere vestra planta nostraque religione: quam totam tibi committo & depono inter brachia Reverendissimæ Dominationis tuæ: rogans eam, ut dignetur apud Regiam Majestatem meminisse murorum & consummationis hujus nostri conventus. Reverendissime Pater, harum lator nepos meus est, [& Andream nepotem:] quem Rex Ludovicus fecit in has partes venire: imploro caritatem Reverendissimæ Dominationis vestræ, ut eum velit habere commendatum; & siquidem idoneum eum inveneris servitio tuo (novit enim Italicam & Francicam linguam) ad pedes tuos eum relinquo: sin minus, rogo ut habeas apud Majestatem Regiam commendatum. Reverendissime Pater, oro Jesum benedictum, ut Te conservet teneatque in sua gratia, dirigens te ad bene perseverandum in officio pastorali earum quas Tibi commisit ovium, eoque quod habes apud Regiam Majestatem; quem rogo ut semper habeas, simulque Reginam cum paupere hoc regno, commendatum, tam in orationibus Tuis quam alias: quatenus colligere possis fructus laborum tuorum in gloria æterna; ita transiens per terrenarum rerum prosperitatem, ut spirituales non amittas. Scriptum in conventu nostro Jesu-Mariæ, prope Plessiacum, in die Regum.

Vester humillimus obediens, filius, & supplex
Frater Franciscus de Paula.

[61] Florimundo quoque Roberteto Generali, &, ut Hilarion ait, Secretario status sub Carolo & Ludovico Regibus, simili fere sensu scribi jußit, quod sequitur, & propter mox dicenda de latore epistolæ, neutiquam debet prætermitti. Honoratissime Domine, [Item Roberteto Generali,] Tuæ bonæ gratiæ humiliter & optimo corde me commendo. Religiosi nostri docuerunt me quanto commodo sis nostræ pauperi Religioni, quoties alicujus egent in curia, & quam sincero eam complectaris amore: quapropter affectuose Tibi gratias ago, [ut de conditione aliqua; nepoti provideatur.] supplicans ut eamdem semper velis habere commendatam, nominatim circa solutionem sumptuū in muros factorum, & absolutionem nostri pauperis convertus: de quo scripsi bono Patri nostro, Domino Cardinali. Etiam scribo ipsi pro hoc paupere peregrino, Nepote meo Andrea, quem bene novisti; Tibi etiam supplicans, ut placeat eum commendatū habere, tam apud præfatum Dominum meum Cardinalem, quam apud Regem: quatenus futuro tempore habere possit aliquam conditionem modumque vivendi: eritque obligatus ut pro Te Deum oret, quemadmodum & ego & tota nostra pauper Religio, precandi Dominum ut te venire faciat ad æternam paradisi gloriam &c. ut supra subscribendo, Vester pauper orator & servitor.

[62] Annus nullus notatur: sed evidens est mensemalium quā Ianuarium, [Hic felicis in Francia stirpis parens,] proxime a Coronatione Regis & Cardinalis promotione secutum, nullum hic posse intelligi, ne nimis sera commendato fuerit. In utilis certe neutiquam fuit: data est enim ei Prefectura Regiæ, ut vocant forariæ seu metandorum hospitiorum; & Iacquettæ de Molandrin Blesensi conjunctus, felici matrimonio filios procreavit, quorum unus Marinus, Abbas Foresti-Monasterii, Prior B. Mariæ Lætitiæ & S. Martini Turonensis Canonicus fuit; alter filiorum Ioannes, Toparcha de Lezeau & Eraigny, Regi a Consiliis & Rationum Magister, duxit Mariam de la Saussaye, Ioannis Morvillerii Aurelianensis Episcopi & Franciæ Procancellarii neptem, amplißimæ nobilißimæque in hanc diem propaginis ex hoc conjugio parentem, quam apud Lanovium & Hilarionem deductam videre poteris. Horum porro & Francisci, de quo infra, parens Andreas, [an vere nepos ex sorore fuerit,] essetne S. Francisci Paulani ex sorore, nepos, an ex cognata dumtaxat consanguineus, magnis aliquando fuit motibus agitatum; & perdita propemodum apud Paulanes rerum tam antiquarum memoria, cum plerique assererent unigenitum parentibus suis fuisse Sanctum neque sororis aut nepotis nomina, propter ambiguum eorum in Calabrica lingua usum, satis essent liti terminandæ; confecit rem totam & litem diremit productum tandem Caroli VIII diploma. Quod quia omni exceptione majus testimonium continet & hanc historiam mirifice illustrat, lubet hic partem ejus aliquam dare.

[63] Carolus, Dei gratia Rex Franciæ. Notum facimus omnibus præsentibus & futuris, [non potest amplius dubinari:] quod recepimus humilem supplicationem nostri cari & bene amati Andreæ de Alesso, Paula regni Neapolitani villa, oriundi; continentem, quod paulo postquam noster quondam carissimus dominus ac pater, quem Deus absolvat, fecit venire ex eodem regno Fr. Franciscum de Paula, Religiosorum Ordinis Bonorum-hominum, avunculum dicti supplicantis, ad fundandum ex ejus devotione conventum Bonorum-hominum, qui modo est in nostra domo Parci Plessiacensis; idem quondam dominus ac pater noster, [quia in diplomate an. 1490.] desiderans habere in suo servitio aliquos ex illius consanguineis vel propinquis, eosque promovere; decrevit & jussit huc venire dictum supplicantem nepotem ejus, qui tum valde juvenis & teneræ admodum ætatis erat, Qui cum advenisset, noster quondam dominus ac pater adjungi eum voluit famulitio suo, multaque alia beneficia eidem præstitit usque ad obitum suum. Postquam autem nos ad Coronam evecti sumus, de eo quod est prædictum admoniti, supra nominatum supplicantem similiter in nostro obsequio retinuimus, eique pro sustentatione sua annuam assignavimus pensionem: qua mediante idem supplicans, jam nunc possessiones aliquas nostro in regno acquisivit & acquirere deinceps intendit, cum intentione ibidem transigendi reliquos vitæ suæ dies.

[64] [Andreæ avunculus nominatur Franciscus.] Hactenus diploma, in Pleßiaco-parci signatum anno MCCCCXC: ex quo primum evidens fit, eum cui avunculus ipse Sanctus fuerit (nā nomen hoc nec in Gallica nec in Italica lingua ambiguitatem admittit) non nisi in strictißima significatione Nepotem dici, quidquid alii aliquando senserint dixerintve. Secundo, ex eodem diplomate clare patet, errasse Isidorum & quicumque alii ante eum scripsere, quod hic Andreas eadem qua Franciscus navi vectus in Franciam sit. Venit quidem cum eo nepotum aliquis, ut testatus est in Calabrico Processu viæ totius comes Tasus Saldanus num. 26. Sed hunc eumdem Loysius Galisus, in eadem triremi tunc nauta, parvulum Francisci confratrem nominat (ex quo datur intelligi habitu Ordinis indutum fuisse saltem ut novitium: & probabile fit natu majorem Andrea extitisse) Petrum auctores nominant. Preter hos in Processu Calabrico num. 136 Prætor Castilionensis, de Nicolai, beati Nepote, retulit, quod fuit ab ipso in Paula resuscitatus: & hoc miraculum est, inquit, [Nicolaus d' Alesso a Sancto resuscitatus,] vulgatum in Calabria. Videtur autem hic omnino idem esse, de quo in eodem Processu quædam Andiana num. 88 deponit, per dictum sui patris, qualiter pater ejus vidit nepotem Fratris Francisci deportatum ad eum mortuum de duobus diebus: & vidit ipsum resuscitatum in conventu Paterni. Vtique jam religiosum: nam resuscitatio Paulæ facta est, secundum dicti Prætoris testimonium. Ceterum dum considero ab auctore Vitæ duos tantum mortuos suscitatos commemorari, quorum primus consanguineus Sancti fuerit, ad deprecationem orbæ matris vitæ redditus; dubitare nequeo, quin hic unus idemque sit, ab aliis testibus indicatus Nicolaus. Et quia talis auctor, tanto tempore cum Sancto Paulæ moratus, adeoque ejus omnes consanguineos notißimos habens, de matre resuscitati tam expresse agens, non videtur fuisse prateriturus quod ea fuerit soror Sancti, si vere Nicolaus fuisset ex sorore nepos; necessarium existimo nomen nepotis latius hic accipere pro cognato (Franci Cousin dicerent) & aliam ei matrem quærere; nec ulla est de qua justior esse suspicio poßit, quam mater Antonii de Alesso, mariti Brigittæ, eademque S. Francisci consobrina. [non est accensendus nepotibus ex sorore.] Certe etiam consobrinarum filios, nepotes communiter in Calabria dici, res est juratis testimoniis certißima: & hic, si uspiam, debet habere locum. Adde quod dictus Vitæ auctor de hac resuscitatione agat, tamquam de re solo auditu cognita, adeoque gesta ante annum MCCCCLX, cum necdum ipse Paulæ factus erat Religiosus: quo posito Nicolaus iste pubertatis annos prius attigerat, quam matrimonio jungeretur Brigitta: quæ proinde non potuit ejus mater fuisse, annorum tum dumtaxat viginti.

[65] Ex ista porro hypothesi, quod Vienna Francisci mater sororem habuerit etiam Paulæ nuptam, annis aliquam multis seniorem; quodque Francisco ex ista sua matertera fuerit consobrina, eademque mater Antonii de Alexio, cui etiam Viennæ nomen fuerit, quæque instrumento cujusdam donationis, Paulano conventui sub Catholicis Regibus Ferdinando & Isabella per Brigittam Sancti sororem factæ, matris nomine ab eadem Brigitta appellatur; novum sequitur commodum; videlicet quod isto modo & matrem & socrum ejusdem nominis habens Brigitta, utramque Viennam, hanc de Paula, istam de Fuscalda; & utramque recepto usu matrem indifferenter nuncupans; [potuerunt isti aviam habuisse Sancti consobrinam,] ambiguum succedenti tempore fecerit utrius filia naturalis esset, & ita facilius in Paulano vulgo potuerit nasci, quod S. Franciscus fuerit suis parentibus unigenitus, maxime cum iidem dicerentur post natum filium annos omnino triginta ab usu matrimonii abstinuisse. Tali etiam modo Franciscus de Alesso, Andreæ filius, qui ratione aviæ vocari debuit Sancti ex sorore nepos, a Patribus Turonensibus, apud quos religiosam duxit vitam, cum respectu ad avi sui matrem, dici potuit Beati viri consobrinæ pronepos: quomodo etiam & in antiqua scriptura claustri Romani legitur, & in libro quodam imaginum vitæ dicti Sancti Romæ impresso anno MDLXXXIV & MDXC, longe prius quam hac de re mota esset controversia. Cujus controversiæ nodos si per probabilis conjecturæ viam explicare tentavissent ii, [dicti Nicolai matrem.] quibus summa visa injuria est vel unico gradu longius a Sancto removeri; neque maluissent eos periculoso, & ad gratiam potentiorum sæpe librato, judiciorum secularium ferro secare; minus damni passa fuisset caritas, neque tam pertinaciter opposuissent se alii, quorum positivis rationibus satisfactum vix erat aliter, quam fidem iis derogando per alia in contrarium testimonia. Vt autem hæc quæ diximus pateant clarius, non gravabimur, in gratiam nobilißimæ nunc atque amplißimæ in Gallia prosapiæ, genealogicam tabellam construere, sub unum cuncta aspectum posituram.

FAMILIA S. FRANCISCI.

[66] [inter filios Andreas d'Alesso,] Hæc est descriptio genealogica, antiquis, ut arbitror, monumentis congrua: cui quod præter nepotes Sancti ex sorore Brigitta, etiam pronepotes ex ipsis prognatos attexuerim, fecit quidam circa hos quoque auctorum præcedentium error: quo inter Andreæ filios primogenitus ponitur Ioannes, & Franciscus natus minimus fuisse asseritur: quem suus proavunculus manibus pedibusque distortum curarit, & habitu Ordinis Minimorum induerit; quæ omnia neque inter se, neque cum recta chronologia possunt consistere. Nam primo, constat ex privilegio, quod anno MDIII signavit Sanctus, [neque primogenitus fuit Ioannes,] & anno MDIX confirmavit Binetus Generalis, ut est apud Lanovium, Spectabilem virum D. Andream d'Alesso, præcipuum ac intimum benefactorem, simul cum venerabili uxore pariter & liberis procreatis ac Dei gratia procreandis, omnium orationum & meritorum Ordinis participem esse factum. Liberos ergo jam tum procreaverat aliquos. Atqui de Ioanne constat ex proprio ipsius epitaphio, novem annis post ejus mortem in ecclesia conventus Nigeonensis prope Parisios posito (quod apud Hilarionem vide pag. 309) anno ætatis LIX reparatæ salutis MDLXXII obiisse, [solum natus an. 1513,] atque adeo natum esse anno salutis MDXIII, septem annis post mortem Sancti. Non fuit igitur Andreæ primogenitus Ioannes, quod erat primo loco demonstrandum.

[67] Sed nec Franciscus, quod erat secundum, fuisse potuit ultimo genitus, [neque Franciscus ultimus,] si a Sancto vivente accepit rectas manus ac pedes: non tamen tanto prius quam Ioannes potuit fuisse genitus, ut etiam potuerit sub eodem Sancto factus esse Religiosus. Etenim pater ejus Andreas, uti dictum est, nullam adhuc certam vitæ tolerandæ conditionem habebat; qua nondum adepta, quis credat ipsum voluisse matrimonii oneribus prægravari. Nec voluisse persuadet commendationis pro eo ad Robertetum scriptæ forma; in qua ad commiserationis affectum ciendum, non adducitur familiæ alendæ neceßitas, [utpote puera Sancto miraculose curatus.] quæ prima adduci debuissit, sed sola hominis peregrinitas. Igitur non ante annum MD & obtentam Foreriæ Regie Præfecturam, matrimonio junctus Andreas est; & Franciscus, etiamsi primogenitus illius fuisset, nondum erat maturus Religioni, quando obiit Proavunculus suus, sed ut summum seplennis puer. Quare solum hoc forsitan auctores volunt, quod adhuc infanti aut puero, post patratum in eo miraculum, Sanctus dederit habitum devotionis non, religionis, quam tunc demum potuit inivisse, quando agebatur Romæ canonizationis negotium. [factus religiosus circa an. 1517] Vixit autem in Religione usque ad annum MDLI, & anno MDXLVI Turoniæ Vicarius Provincialis dedicari fecit altare sacelli, in quo sepulcrum Sancti & imago ejus honorabantur, quemadmodum ex Atichio scripsit Hilarion in Probationibus Pag. 308.

[68] Atque hæc de Sancti ex Andrea Nepote pronepotibus multa satis: [unus filiorum Brigittæ manet Paulæ] nam cetera liquida sunt, & cognoscuntur ex tabula. Abnepotes ac trinepotes, aliosque ad sextum usque gradum qui volet videre, Lanovium consulat Hilarionem. Quod ad reliquos Brigittæ filios attinet, postquam Nicolaum d'Alesso ab eorum numero probabili satis ratione exclusimus, & Petrum eunti in Franciam Sancto socium junximus (cito ibi mortuum rati, propterea quod ejus nulla alia supersit in historia mentio) solus apud matrem Paulæ remansit is, quem Lanovius ait Brigittæ fuisse liberorum ultimum, & Paulum nominat. Nos de nascendi ordine nihil dicimus, quia comperimus nihil; memoriam ejus, sed absque nomine, reperimus in epistola matris infra citanda: credimus autem patrem trium fuisse liberorum, quod asserit Lanovius: quorum unus fuerit Baptista de Alesso, circa annum MD natus & usque ad XV ætatis annum educatus ab avia sua Brigitta, de qua, tamquam sorore Sancti germana, fidem fecit Petrus Baptistæ filius, coram Syndicis & Electis terræ Paulæ, anno MDC, [ad cujus filium ex Francia veniens fr. Franciscus d'Alesso] IV Iunij: quando juratus deposuit, quod ipse, LXV circiter ætatis suæ annum agens, ex dicto suo quondam patre Baptista, qui usque ad annum ætatis octogesimum vitam prorogavit, meminerit audivisse, qualiter soror carnalis S. Francisci de Paula vocabatur Brigitta, quæ dictum quondam Baptistam, usque dum venisset ad annum ætatis XV, educaverit adjuveritque. Declaravit item, tamquam ex ore & testimonio proprii sui Patris Baptistæ, quod Paulæ celebratum sit Capitulum Ordinis Generale (XI scilicet anno MDXXXV I Maij, quo ipso anno natus est qui hæc dictavit Petrus) & venit eo quidam Pater dicti Ordinis, qui dicebat, quod ipse quoque esset filius Nepotis B. Francisci (utique Franciscus d'Alesso supradictus, ut auctores ab Hilarione in Probationibus pag. 308 notati consentiunt) & prædicto Baptistæ, patri ipsius Petri, tamquam consanguineo suo, dedit unam imaginem S. Francisci, [ut cognato dedit imaginem Sancti,] sculptam & inscriptam chartæ pergamenæ: quales etiam aliis consanguineis dedit. Quam quidem imaginem dicit ipse Petrus se novisse & vidisse, periisse autem quando Turcæ terram Paulæ ceperunt, & spoliaverunt domum dictorum Joannis Baptistæ & Petri de Alesso, cohærentem domui S. Francisci de Paula. Ita Petrus iste, sed Italice, quomodo illud imprimi curavit Franciscus Riparianus, Minimorum per Galliam Vicarius Generalis an. 1621, ipsum autem in sua defensione citans Ioannes Chappot, nomen Petri vertit in nomen Joannis, nescio quo oculi vel calami lapsu.

[69] Porro Andreas, conjuge & prole nonnulla auctus, curavit matri suæ significari, quo in statu res suæ essent in Francia, [Brigittæ ad filium Andream epistola] eique ad suæ viduitatis solatium pecuniam aliquam se transmissurum promisit; unde intelligas, mariti bonis pridem in filios divisis, paupertati quam abundantiæ propiorem fuisse. Mater hac usa occasione, sequentem epistolam ad filium perferendam dictavit, quam gallice redditam (neque enim credimus sic originaliter scriptam) nactus qui supra Riparianus, vulgavit, & hic ex eo putamus exhibendam, ut de statu familiæ in Paula relictæ plenius constet: inscribitur autem, Blesias vel ubicumque filius fuerit deferenda, hoc modo. Fili mi benedicte, salve. Significo tibi quod per Dei gratiam ego & soror tua bene valeamus, desiderantes idem semper de te tuisque omnibus intelligere. Cognovimus te esse conjugatum: Deus & Virgo Mater ejus suam tibi benedictionem largiantur, sicut eam tibi damus ex parte nostra, orantes ut te salvum perpetuo velint. Ex voto magnoque cum solatio nostro faceres, si epistolam aliquam scriberes, ideo rogamus ut hanc caritatem nobis impendas. Hisce autem significamus tibi, quod soror tua pridem fuisset conjugata, [in favorem Angelæ viro tradendæ:] sed sperans quod in hisce partibus revisura te esset, in hoc usque tempus noluit nubere. Scivimus nunc te istic esse uxoratum & habere liberos, ideoque putamus, quod uxoris & liberorum amor animum tibi fecerit ad ibi manendum potius quam huc redeundum. Sis benedictus, fili mi. Oramus te quantum possumus, ego & frater tuus, ut respondere huic epistolæ velis, qua tibi declaramus, quod constitutum habeamus sororem tuam viro jungere: oblata est enim, Deo laus, conditio optima. Una sola causa facit conclusionem differri; quæ ne nos remoretur diutius, opus est ut per Notarium publicum fieri cures instrumentum. Etenim condidi testamentum, & tradidi omnia bona mea sorori tuæ: sed optat sponsus ut eorumdem bonorum renuntiationem manu Notarii scriptam mittas. Obsecro igitur, fili mi (sic te Deus filiis & filiabus pari numero augeat) ut velis renuntiationem prædictam mittere, & deinde millies me commendare precibus fratris mei. Mittas etiam mihi nomina uxoris & liberorum tuorum ad meum solatium. Soror tua Angela, omnesque alii consanguinei & amici tui te salutant: tu autem benedicaris a Deo cum tota domo tua. Mitte aliquid ex pecunia, quam dicis huc velle destinare. Paulæ XIII Octobris MDVI,

Mater tua Domna Brigida,
& soror Angela de Alexio.

Vtinam nunc etiam ad manum esset instrumentum donationis, a prædicta Brigida factæ conventui Paulano, anno, [donatio ejusdem facta Paulano conventui.] non 1403, quando nullus adhuc erat conventus Paulanus sed (quem admodum copiam Parisios missam corrigit Chappot) 1503; si verum est, quod idem Chappot ait, sub Catholicis Regibus Ferdinando & Isabella factam esse donationem. Vtinam, inquam, esset ad manum: ex ea enim non solum cognosceremus certius, jam tum & forte citius, aut etiam ante discessum Sancti in Franciam, mortuum fuisse Antonium Brigittæ maritum, quippe cujus nulla ne in tali quidem instrumento fiat mentio: sed etiam, distinctius intelligeremus quomodo dicta Brigitta ibi matrem nominet Viennam de Paula; & ex ipsa rei donatæ qualitate aliisque circumstantiis aliquid elicere potuissemus, ad hujus familiæ pleniorem notitiam haud parum conducibile.

CAPUT IX.
Nova Italica monasteria: reliqua quædam miracula: epistolæ falso nomine suppositæ.

[70] [Fundantur an. 1495 conventus Genuensis,] Qvæ alia monasteria inter Francos erigenda Sanctus Pater curavit, jam alibi a nobis recensita sunt. Interim Italia, cujus incensa ad postulandos Ordinis novi conventus studia aliquantum refrixerant, propter institutoris absentiam, priorem resumpsit fervorem. Genua, totius Liguriæ caput, anno MCCCCXCIV conventum accepit, eo loco quem præternavigans Sanctus digito dicitur demonstrasse, tunc quidem extra urbis muros ad ducentos & quinquaginta passus, nunc iisdem productis incluso; Montem-sanum scriptores Latini, vulgus Montem-caldettum appellat. Eluxit autem in hac fundatione Principis Auriæ liberalitas, tanta, ut per annos amplius triginta, Principis Auriæ Fratres, n,vi advenæ dicerentur. Sunt qui volunt familiaritatem Sancto cum hoc Principe initam coram fuisse: sed quod triremis, quæ illum vehebat in Franciam, appulerit Genuam, nullis ex monumentis liquet. De Maydano eremitorio dici potest, ad annum MCCCCXCVI pertinere, [an 1496 conv. Maydanus,] auctore Francisco Majoravo: de hac enim re potius credendum iis qui hoc narrarunt senioribus Patribus, fundationis suæ forsitan adhuc documenta habentibus; quam qui ex verbis Antonelli Trizæ num. 27 Processus Calabrici, putant colligi, vivente adhuc in Calabria Sancto & Maydæ agente ibi fuisse monasterium. Profecto si Maydæ notabili aliquo temporis spatio vixisset Sanctus, habuissent Maydenses multa quæ ad promovendam canonizationem testarentur miracula, neque contenti fuissent simpliciter asseruisse quod ob progressum vitæ ejus sanctæ, tracti fuerint ut in sua patria, ipso in humanis agente, monasterium sui Ordinis fundarent. Igitur quod juvenis ille, [Sancto ut auctori non recte tributus:] ex matris relatu narrans quomodo ipsa fuerit a strumis sanata, factum addat, quando B. Franciscus de Paula fuit in monasterio de Mayda Jesu-Mariæ, juvenili tribuendum est ignorantiæ, & per prolepsim dici intelligendum: cum illac transiisse Sanctus potuerit ex Sicilia revertens, mulieremque in transitu curasse: & juvenis Franciscum audiens nominari fundatorem conventus, celebriorem hujus nominis intellexerit, ut fere solent imperiti & ex relatu alieno testes. Ceterum quam longe ab omni verisimilitudine absint, qui anno MCCCCLXIX fundationem hanc tribuunt, satis est in Proœmio demonstratum. Crotoniensis in eadem Calabria ulteriori conventus, quo præcise anno sit inchoatus, non habeo unde statuam. Vivente adhuc Sancto id factum crediderim, sed absente, a quo ex ipsa forte Gallia missus Paulus Rendaceus, sustinuit mittentis dignitatem: & animo vere sancto atque etiam miraculis Francisci desiderium mitigavit. [& conven. Crotonensis ad an. 1460 male relatus,] Nam, ut in re tenui majorum argumentum demus, cum ille nucem Græcam sive amygdalinā terræ mandasset, producto in eam Crucis signo; succrevit amygdalus, quæ novis in annū foliis, & quidē singulis, signum Crucis mirabiliter referebat. Hæc Lanovius, sed ad annum MCCCLX, quo scilicet conventum fundatum credidit, ob prætensam quamdam Sancti epistolam, quasi tunc scriptam Equiti Navarro, quem Montoya fundatorem facit. Ast eam saltem in loco & die datæ vitiatam fuisse oportet, ut gravius nihil dicam.

[71] Neque diu tardavit Roma Sancti discipulos recipere, cum necesse esset identidem aliquos pro novæ Religionis negotiis ad Curiam destinari: [Romanus S. Trinitatis] qui tamen, & quando sedem ibi stabilem acceperint, nusquam reperio. Ex epistola, quam Sanctus dedit ad D. Angelam Cæsarini in recenti viduitate consolandam, anno MDI kalendis Septembris, notitiam habemus plurium Fratrum, de quibus ab ejus Sacellano Andrea fidelem accepisse relationem Franciscus testatur. Anno deinde MDIII, ejusdem filio D. Paulo Morgano simulque ipsi scribens, sub data XV Novembris, gratias agit pro quotidianis beneficiis quæ faciebant pauperi isti Sanctissimæ Trinitatis conventui: significat autem se per dictarum litterarum latorem destinare in urbem, [inchoatur circa an. 1500:] ex suæ Religionis paupertate, quantum necesse erat ad inchoandum ædificium; ad quod ut ipse quoque insigni aliqua affectus sui demonstratione velit concurrere, ceterisque ad idem faciendum præire exemplo, humiliter rogat. Cum vero anno MDV Roma transiret Carolus VIII, Neapolitanum invasurus regnum, erga dictum conventum fuit tam liberalis, ut (quemadmodum declarat Navarrus libro Consiliorum, Cons. 2 de jure Patronatus) jus illud in conventum Sanctæ Trinitatis de monte meruerit per ipsius Sancti Patriarchæ statutum gratificum, Pontificis Maximi decreto confirmatum, sic ut idem conventus perpetuo sit ac maneat caput Ordinis: ex quo concludit neminem se debere opponere, quo minus istius prȩeminentiæ honorificum jus conservetur Regibus Francorum Christianissimis, Gallicanæ nationi & prædicto Conventui Romæ: atque hinc factum reor quod hanc fundationem auctores differant ad dictum annum MDV.

[72] [& prope Messinam anno 1503.] In Sicilia quoque novæ apud Meßinam habitationis, juxta antiquum sancti Sepulcri sacellum, commoditas oblata est anno MDIII; eo præcise loco, ubi futuram sociis fertur prædixisse, cum Mylas iret. Quæ omnia certis nuntiis perlata in Franciam optimi Fundatoris animum vehementer recrearunt: [in Castello-ad mare ereptus an. 1485,] maxime tamen exhilarare eum debuit restitutio conventus Castelli-ad mare, inter Neapolim & Salernum, ex quo anno MCCCCLXXXV ejectos a Ioanne Cardinali Fratres indoluerat. Hæc restitutio facta est anno MDVI, ut scribit Hilarion, per Alphonsum de Corduba, [restituitur an. 1506.] a conquisito Catholicis Regibus Neapolitano regno Magni Capitanei appellationem adeptum. Cui hoc beneficio obstrictus Sanctus, suam perpetuo servavit amicitiam, missisque nuntiis litterisve sic coluit, ut Fratrum Hispanorum, teste Montoya, traditio habeat, requisitum fuisse a Capitaneo Sanctum, ut moriturum se visitare, aut saltem de tempore exitus reddere certiorem non gravaretur. Addunt autem anno MDXV die 11 Decembris, quando ille Loxæ mortuus est, [cujus restitutori morienti an. 1515. apparet Sanctus,] ad domum infirmi accessisse Religiosum, statura corporis augustiori quam humana; & Capitaneum, audito nuntio prioris sui desiderii memorem, altum suspirando dixisse: Amicus noster B. Franciscus de Paula hic est. Cum eoque arcanum diu habuisse colloquium: post quod nemini amplius locutus Capitaneus sit; nemini visus, qui disparuerat, hospes. Sed hoc vita functi beneficium fuerit: utilior mirabiliorque Francis fuit viventis præsentia, iis confirmata miraculis, quæ sunt in Turonensi processu legenda: unum hic addimus. Discesserat Parisiis juvenis quidam Turones versus, [idem adhuc vivens Turonibus curat manum desperate vulneratam.] ea mente, ut insciis, ne possent prohibere, parentibus, habitum a S. Francisco postularet. Hic infixa fortuito manui acu sic eam læsit, ut male curatum in itinere vulnus, in fœdum transierit apostema, & chirurgi regii, quibus eum Turonibus curandum commendarat Franciscus, judicarint, manum amputari debere, si vitam salvam vellet. Ea re perculsus juvenis, prostravit se ad pedes Sancti, una cum deprecatoribus pro se aliis, ut quam Religionis obsequiis impendere cupiebat manum, perire non sineret. Ille vero plagam fœtentem denudans, imposuit ei particulam spongiæ, cum tribus ex suo hortulo herbæ cujusdam floribus: postero autem mane redeuntes ad decretæ sectionis executionem chirurgi, mirati sunt se advenisse testes insperati miraculi.

[73] Neque minus quam gratia curationum eluxit in Francisco prophetiæ donum, cujus addenda ceteris exempla hæc habe. Venerat Turones adolescens Picardus, & lustrabat curiosius conventum Sancti: [prædicit quemdam fore reversurum,] qui manum ejus apprehendens, Per caritatem, inquit, tu quoque hic brevi Religiosus eris. Attonuit nihil minus cogitantem istiusmodi prædictio, & suum ad hospitium redeunti talem internarum cogitationum excitavit conflictum, ut illo ipso die decreverit mundo remittere nuntium, & habitum Ordinis a Sancto postularit. Ambasiano Cardinali, supra modum anxio propter apostasiam cujusdam Religiosi, [alterum ab apostasia reversurum,] in curia aliquamdiu versati cum magna virtutis laude; prædixit ex eo casu glorificandum magnopere Deum, Regique ac Reginæ nuntiari jussit, confiderent eum revocandum ad prius vitæ institutum. Hæc dixit, nec vanus vates apparuit; ad maximum Reginæ solatium, quæ eo casu fuerat summopere afflicta. Juvenem quemdam, Turonensis conventus Correctorem, [tertium in eam lapsurum.] zelus indiscretus urgendæ disciplinæ eo abripuerat, ut ipsi sancto viro multis modis esset molestus, propterea quod solitudinis amator præcipuus nec ad refectorium nec ad ecclesiam semper veniret ut alii; sed jejuniis orationique sua in cella vacans, crebro se subtraheret communitati. Intolerabilem alii judicabant juvenis Correctoris præsumptionem; & ne diutius impunitam dimitteret Sanctus per fr. Bernardinum de Cropolatis instabant. Sed respondit, castigationem eorum defectuum, quibus nequit remedium per Superiores poni, relinquendam Deo, a quo eam brevi factam viderent. Et viderunt, lugubri nimium experimento: matrem enim retinere Religionem non meruit, qui patrem ejus contempserat; itaque ante expletum regiminis annum ipse se ab ea ejecit, dimisso habitu factus apostata.

[74] Sed hæc aliaque similia ita certo a Dei servo prædici, non tam magnam habuit admirationem; [Turonibus publice concionatus fertur.] quia paßim ab omnibus Propheta habebatur. Multo mirabilius est, quod sibi a Canonicis Turonensibus relatum refert Claudius du Vivier; videlicet in eorum monumentis capitularibus scriptum inveniri, quod occasione hæreticæ cujusdam doctrinæ, per Turoniam gliscere incipientis, rogatus Sanctus conscendere S. Martini cathedram, ex eaque populum docere de fide, atque a novitatibus absterrere; optato id cum successu fecerit, populo ne seduci se pateretur represso. Sane cum toto illo, quo in Francia vixit Sanctus, annorum XXIII tempore, adeo aut nihil aut parum linguæ Gallicæ didicerit, ut etiam extremo vitæ anno loqui per interpretem debuerit cum plebeæ conditionis hominibus mulieribusque, sicut alias observavimus; grande miraculum fuit, quod intelligi potuit; & miraculo proximum, [contra falsam aliquam doctrinam.] tam quod ad dicendum in publico stare rogatus sit a Canonicis, quam quod ipse assensus. Quod autem Gallicam linguam sic neglexerit discere vir Sanctus, solitudinis silentiique studio adscribas licet; utrique enim utilißimum erat, quod absque interprete agi cum eo non posset. Verum quænam in illa Ecclesiæ altißima pace, hæretica doctrina Turonibus potuit extitisse? Omnia circumspectanti, Matthias Tiburtinus occurrit, qui circa annum MCCCCXCV nimio delusus zelo, docere in Romana provincia cœpit, nullas sive Pontificum sive Doctorum expositiones, quibus Franciscanæ Regulæ rigor mitigaretur, licite usurpari: eosque Superiores, qui ex constitutionibus Pontificiis habebant Procuratores, una cum subditis iisdem consentientibus, in malo statu vivere & in peiori mori: quemadmodum in Annalibus refert Lucas waddingus. Etsi enim, factionis duce in carcerem semel iterumque abducto, dispersa sit erronum ei adhærentium cohors; hoc ipsum tamen causa esse potuit, ut in Galliam, ubi laxior erat Ordinis disciplina, fugitivorum aliqui se penetraverint; & externa pœnitentiæ arctioris specie, populum concitaverint adversus Fratres Minores; velut qui ad suæ Regulæ, qualem ipsi suadebant, observantiam essent eleemosynis subtractis cogendi: contra quos visa fuerit utilis futura Sancti Paulani auctoritas, quæ nulli posset esse suspecta, utpote in summa cum suis paupertate viventis.

[75] Porro tantis tamque continuis per omnem vitam miraculis illustris Franciscus, [Epistolæ ad Simonem de Alimena] tam crebro propheticæ in prædicendis futuris rebus manifestandisque latentibus gratiæ usu notißimus cunctis, non egebat consarcinatis turpiter fabulis commendari; quales continent sexaginta octo epistolæ, sub ejus nomine fabricatæ, tamquam scriptæ forent ad quemdam Simonem de Alimena, in Monte-alto, Paula ad X P. M. dißito, commorantem, &, ut præfertur, præcipuum amicum & adjutorem in fundandis alendisque primis conventibus Ordinis, ab anno MCCCCXLI ad MCCCCLXXXI. Harum epistolarum impostura, post Ordinis atque Ecclesiæ tam severa de iis judicia, qualia in Proœmio vidimus, non est operosius retegenda discurrendo per singulas: satis sit ex una alterave decerpsisse specimen, quod judicia ista probet fuisse æquißima, simulque ad ipsum fictionis ineptißimæ tempus locumque natalem nos deducat. Argumentum epistolæ LXVIII, anno MCCCCLXXII notatæ, est Simonis illius liberalitas, a quatuor peregrinis Siculis, Compostella venientibus, coram Rege Franciæ laudata; qui Paula transeuntes narraverint Sancto, quomodo cuncta nobilitas fuerit attonita, [sub nomine S. Francisci confictæ,] audiens ab iis quod privatus aliquis fortunarum haud magnarum nobilis, soleret cuicumque peregrino eleemosynam petenti ducatum aureum dare: & quomodo ex Proceribus unus, eisdem in partem vocatis, dixerit, ex eadem se cum dicto Simone descendisse origine, quæ a Rege Pipino initium duceret, seque vocari Claudium de Alimena, & ejusdem nominis tenere Comitatum, qui sibi nimium amplus esset, nisi partem illius alter teneret. Domi autem suæ esse antiqua familiæ chronica, ex quibus constare poterat, qui Imperatores Reges ac Principes ex ipsa processissent. Nullos Francia novit Alimeniæ Comites. Limaniam scio vulgo vocari, quæ aliis inferior Arvernia est: sed Arvernia universa cum sua metropoli Claro-monte, Comites tunc habebat ex domo Borbonia, quorum genealogias exactißime scrutatus Savaro in Originibus Claromontanis, nullum nobis Claudium nominat, neque ante neque post. Limena arx in Patavino districtu fuit, unde Comites de Limena, noti X Febr. in comment. ad Vitam B. Arnaldi Catanei: an ex hac familia aliquis migrarit in Calabriam, indeque ortus Simon aliquis sit non est operæ pretium divinare.

[76] Sed detur gratis, quod ipsorum peregrinorum hæc fictio fuerit, [falsitatibus & ineptiis plenæ,] cui nimis facile crediderit Sanctus. Sequuntur tres epistolæ unius fere argumenti, quibus dictus Simon rogatur, ut pro Francisco, Latinæ ignaro linguæ, respondeat epistolæ ab Hieronymo Savanarola Paulam directæ: eaque occasione fingitur Franciscus in ejusdem Savanarolæ laudes excurrere, mortemque Florentiæ ei pro justitia defensa inferendam vaticinari, ac demum Florentiam urbem his verbis alloqui Væ tibi Florentia! libertatem amittens in servitutem redigere, & quidquid suo sancto ore prædixit iste, in te complebitur, Etenim successu temporis ad Pontificatum provehentur duo ex quadam Florentina familia: quorum primus, homo magnanimus atque urbanus, ad intercessionem Christianissimi Regis Franciæ me canonizabit, cum iis omnibus circumstantiis quæ requiruntur ad legitimam declarationem Sancti alicujus. Post eum erit Papa Teutonicus, & modico tempore tenebit Apostolicam Sedem. Huic mortuo Papa Florentinus succedet, prioris consanguineus … Diripietur Romana civitas, & pace composita venient hostiles exercitus contra Florentiam, & unius anni spatio obsessam habebunt: qui deditæ tandem urbi Principem imponent, spurium quemdam, eumque Ducem constituent Florentinum: sed modicum regnabit hic, a quodam suo consanguineo, cui plus ceteris fidet, occidendus. Cives tamen Florentini, cognoscentes absque Duce subsistere se non posse, alium ex eadem assument familia, qui legitime electus, non poterit ultra tyrannus dici, quem autem habiturus finem sit scire mihi non concessit Deus. Satis clara hæc de Pontificibus Leone X, Adriano VI; & Clemente VII, item de Alexandro atque Laurentio de Medicis, [videntur post annum 1537] ac demum de Cosmo, Patre patriæ cognominato: sed quæ videas post factum scripta, ut etiam illud de Canonizatione Sancti.

[77] De Cosmi anno MDXXXVII electi fine prudenter noluit tunc divinare; in sequenti tamen, quæ est ordine septuagesima, factus audacior; novum legitimumque Ducem audet affari eique promittere; Si Dei viventis signum suscipiat, futurum in cælo terrisque beatum, atque ante mortem Regem coronandum, & quidem Regni, multo quam sperare posset amplioris: & addit: Hæc epistola veniet in manus tuas: Beatus eris si intellexeris eam, & secutus fueris hoc consilium … Multo denique apertius in tertia epistola, quæ est LXXI in Centuria, [Florentiæ fabricata,] Cosmum monet, ut cum sanctæ Cruciatæ vexillum erectum viderit, ei se adjungat … animam corpusque salvaturus: alias præparet se … Si spatia punctis signata, modo mediæ lineæ, modo unius, ac tandem quatuor, ipse auctor vacua reliquit, fecit caute: non tamen effecit, ut quisquis hæc leget Historiæ Florentinæ peritus, non sit continuo judicaturus, conficta hæc esse eo tempore, cum de promulganda ad Turcicum bellum Cruciata consultaretur. Omnes autem istæ epistolæ, quæ præter tres ultimas totæ sunt in describendis virtutibus, miraculis ac prophetiis, ipsius ad quem Sanctus scribere fingitur, Simonis, & in promittendo ex ejus stirpe monarcha, qui etiam Turcicum evertat imperium, sedemque Regni constituat urbem … Omnes inquam istæ epistolæ sic proponuntur, tamquam earum quædam inter nobiles varios, potißimum familiæ de Alimena sparsæ, apud eosdem originaliter asserventur; & quinquaginta reliquæ inveniantur translatæ in antiquum librum MS, asservatum apud monachas S. Luciæ in civitate Florentina, Ordinis Predicatorum: [ab aliquo Annii Viterbiensis discipulo:] unde fide publica interposita acceperunt ii, qui si illis creduli nimium non fuissent, ex jam dictis facile potuissent conjectare, quod omnium auctor fuerit aliquis ex Annii Viterbiensis schola, æmulatus laudem, quam in mentiendis veterum auctorum scriptis magister suus videbatur consecutus. Callide autem ominatus est non diu occultum futurum adulterinæ monetæ thesaurum, quem muliebri fidei custodiendum committeret: cum autem in lucem efferretur, speravit fraudem posse latere, si iis quas codex continebat epistolis, fidem facerent similes aliæ cum aliis communicatæ: ideoque curavit ut esset eadem inscriptio & subscriptio omnium: Multum Magnifico & Virtuoso Domino meo, D. Simoni de Alimena, Domino meo & benefactori continuo observandissimo, in Montealto. Et Servitor perpetuus atque indignus orator, pauper frater Franciscus de Paula, Minimus minimorum servorum Jesu Christi benedicti.

[78] Factum impudens! quasi futurus esset nemo qui miraretur, hominem tanta eleemosynarum erga quosvis pauperes largitate conspicuum, tanta miraculorum ac prædictionum gratia præditum, quanta de Simone isto finguntur, non modo non pari apud cives suos in honore haberi, atque habetur ipse Sanctus Franciscus; sed nec nomen quidem apud posteros ullum obtinuisse antequam epistolæ istæ prodirent. [cum Sanctus in Italia vix ullas dictarit,] Quamdiu circa Consentiam Consentinamque diœcesim novus se Ordo continuit, nemo unus nominatur ad quem suo nomine scribi Franciscus jusserit, unica eaque verosimiliter fictitia profertur ad equitem Navarram in Calabriam ulteriorem epistola: & credemus apud omnes suos, qua filios qua amicos quantumcumque dißitos, nullis aut rarißimis utentem litteris, per annos totos quadraginta; ad unum istum Simonem adeo sibi vicinum, tam multas scribi jußisse, non alium ob finem quam ut ipsi in os sua bene facta atque miracula laudaret, & futurarum nihilque ad ipsum pertinentium rerum faceret præscium? Quid? quod in tot tamque accuratis Proceßibus, ipsisque e Monte-alto ad Pontificem litteris, quibus Simon & Matthæus de Alimena, istius Simonis (si vere ab anno MCCCCXLI talis ibi vixit) filii aut nepotes subscripsere, [in Francia ad solos longe dissitos paucas.] ne minima quidem fiat tot illustrium & jam impleri cœptarum prædictionum mentio? In Francia, dilatato jam magis ordine octodecim circiter invenitur dictasse epistolas; idque maximis urgentißimisque dumtaxat ex causis, & ad personas procul dißitas: in quibus subscriptione semper varia utens, modo solum suum expreßit nomen, fr. Franciscus de Paula, modo verbulo addito humilitatem ostendit suam, & scribi ad nomen jußit, minimus pauper, aut pauper erimita: denique, postquam priori nomine mutato sui cœpissent Apostolica auctoritate appellari Minimi, ipse aliquando se appellavit, Minimum Minimorum: & nobis persuadebit aliquis isto eum titulo in Italia usum toties, tam constanter & tanto ante quam de nomine Minimorum suis dando cogitare cœpisset; qui eo jam noto & confirmato, non, nisi raro est usus in Francia cum litteras dictaret?

CAPUT X.
S. Francisci Paulani canonizatio.

[79] Anno MDVII die II Aprilis mortuum Sanctum nihilo minora, [Franc Binet Generalis] quam vivus fecerat, secuta miracula sunt, quæ usque ad tempus canonizationis curandæ, fideliter testata vidimus in Turonensi processu. Hunc vero aliumque Consentiæ formatum Romam deferens Franciscus Binetus, altera tum vice Generalis, & in procinctu transferendi ad alium muneris constitutus, examinandæ causæ impetravi Judicem Commissarium, Antonium de Monte, tituli S. Praxedis S. R. E. Presbyterum Cardinalem, Papiensem nuncupatum, una cum Raphaele Episcopo Ostiensi & S. Eustachii Cardinalibus. [Iudicem impetrat Card. Papiensem:] His vero vice sua subdelegantibus jam dictum Antonium Cardinalem, coram eo, domi suæ ad jura reddenda & causas audiendas loco suo solito & consueto pro tribunali sedente, coramque Notario & testibus, anno nativitatis Dominicæ MDXVII, die III Martii, comparuit Binetus, pro verificatione sanctæ & laudabilis vitæ ac miraculorum B. Francisci de Paula, [coram quo, a die 3 Martij an. 1517,] superius collecta jura successive producturus. Primi, quos diximus, processus fuere: deinde coram eodem Iudice Commissario perrexit producere, die XV mensis Præfati, Paulanorum, Mont-altensium, atque Maydensium, nec non Regis & Reginæ Francorum mißivas ad summum Pontificem Litteras. XX Martij addidit varios processus Calabricos, jussu Comitis Arenarum in terris Soreti atque Styli factos, cum ipsius Comitis Arenarum epistola: nec non epistolas Comitis Grotteriæ atque Antonii Staramellæ: item processus Amaltheæ, Catanzari & Neocastri formatos; & ad recognoscenda sigilla manusque scribentium idoneos etiam juratosque testes obtulit. XXV Martij exhibuit chartas, in vulgari Gallico scriptas, unam Christianissimæ quondam Reginæ Francorum, Mariæ videlicet Anglæ, Regis Henrici VII filiæ, paucis mensibus Ludovico XII nuptæ, & post mariti mortem in Francia non diu moratæ, [processus, litteræ & documenta producuntur] datam 1 Maij anni MDXVI (quam miramur intercidisse, incuria fortaßis transcribentium Romani Archivii libros) alias Regis Reginæque, Ducis Borbonii & Gratianopolitani Episcopi; sed hanc ultimam Latine scriptam, & Antonii Garnerii, in sacro Palatio causarum Notarii ad hoc legitime adjurati, recognitione verificatam. Rursum autem die sequenti simili modo recognitæ fuere manus atque sigillæ tum Parisiensis Episcopi, qui Turonensem Processum Romam miserat, tum Regis atque Reginæ, per Franciscum de Falconibus Canonicum Baiocensem, Ioannem Cerbinum Canonicum Lugdunensem, & Arturum de Hardatz Clericum Redonensem, ad hoc a Bineto præsentatos.

[80] Hæc quinque primis seßionibus acta; die XXIX Aprilis secuta est sexta in qua protulit Binetus ceteras ex aula Gallicana litteras, de quibus actum est satis, cum epistola Latina civitatis Consentinæ. Longum postea justitium fuit usq; ad XVII Octobris, [per sessiones sexdecim,] quando solus Ambianensis Processusallatus est & ad testimonium Roberti Doulcet Clerici Ambianensis legitime est receptus; rursumque simili attestatione verificatus, ejusdem mensis die XXIV, per Natalem Tourtier Presbyterum Ambianensem. Mense autem Novembri, die XV ejusdem, ostensæ sunt litteræ, de quibus ad Cardinales directis e Francia jam antea egimus. Ostensa tunc etiam est epistola Gratianopolitani Episcopi ad eosdem Cardinales, sub die IV Mensis Iunij anni MDXVI, quæ adhuc latet; & de omnium ac singularum fide testati sunt Arturus des Ardoys & Clemens Champion, Redonenses Clerici, una cum Petro Salin Clerico Ambianensi. Die autem mensis XVII, supradictis Paulanorum atque Montaltensium litteris fidem sua attestatione fecere Antonius Papa Presbyter, & Petrus Antonii Papa laicus diœcesis Bisinianensis.

[81] Anno deinde MDXVIII, die XVIII Martij, [protractat usque ad annum 1518] coram Præfato Cardinali Papiensi comparens Binetus supplicavit, ut quoniam propter ejus de proximo recessum a Romana curia, Sanctissimus Dominus Leo X negotium canonizationis B. Francisci de Paula commiserat Reverendissimo D. Dominico de Jacobatiis, tituli S. Bartholomæi Presbytero Cardinali; omnia & singula registra & processus, in hujusmodi causa facta & factos, per ipsius causæ Notarium & scribam transferri juberet: quod & factum est. Consequenter die VIII Iunij, coram jam dicto Cardinali de Iacobatiis, allatus est processus, curante Consentino Cantore formatus, postulatumque ut ex Italico redderetur Latine; prout jussu ejusdem Cardinalis ab ipsius secretario Hieronymo de Cathalles Latine redditum, postridie exhibuit Binetus; & X die mensis ejusdem tres adduxit testes, fr. Dominicum de Consentia Ord. Prædicatorum ac basilicæ S. Mariæ-Majoris de Urbe Pœnitentiarium, Joannem Bonū-hominem Ord. Minimorum Turonen. diœcesis ac D. Joannem Mattheum Palatinum, laicum Consentinū: qui jurati profiterentur cognosci a se manum sigillumq; Cantoris prædicti. [& diem 16 Novembris] Denique Mensis Novembris die XV, coram prænominato Iudice Commissoriali comparens Binetus, citari petiit Guilielmum Burgonetz, Clericum Cenomanen. diœcesis, ejusdem Cardinalis Iudicis camerarium, compelliq; ad producendū & exhibendum quædā jura, penes ipsum existentia & ad Canonizationis negotium pertinentia: qui citatus compulsusq; postridie, exhibuit quamdam scedulam fidei & attestationis, moris, styli, & consuetudinis Gallicanȩ computandi aureum numerum, in Latino & papyro scriptam, & diversarum personarū manibus subscriptam, cujus scedulæ tenorē habes ante Processum Turonensem num. 4 Atq; hic finis est Processus in Curia, quantum quidem ex MSS. quæ supersunt monumentis scire possumus. An autem post hæc alia sint producta certo non possumus definire; nisi quod probabilis videatur assertio ejus, qui vitæ per coævū auctorē compositæ adscripsit, illum quoque libellum Leoni Papæ fuisse exhibitum. Istum autem Curialis processus ordinem, qui verbotenus transcriptus molem operis inutiliter auxisset cum fastidio Lectorū, visum est sic compendio explicare: ut praxis curiæ, in canonizationibus tunc servari solita, cognosceretur: quoniam ea nunc in multis mutata, adeo difficilem esse fecit canonizationum obtinendarum effectum, ut ejus successus debeat censeri miraculum pene majus quam sint ea omnia, ob quæ aliquis judicatur mereri ut in Sanctorum catalogum adscribatur.

[82] Vt autem ei Franciscum de Paula adscriberet Pontifex, qua fuerit ratione inductus, juvat addere ex ipsa ejus Bulla, quæ apud Surium & alios tota extat & a Iacobo Sadoleto Mutinensi, postmodum Cardinali, conscripta dicitur. Ita ergo, expositis summatim vita & miraculis præcipuis, narrationem suam Christi vicarius concludit: [Pontifex Regum ac Principum supplicationibus,] Propter quæ carissimus in Christo filius noster Franciscus, hujus nominis primus, Francorum Rex Christianissimus, carissimaq; in Christo filia Claudia Regina, ejus consors (quæ alias, coram dicti Ordinis tunc Generali ac aliis nobilibus personis, emisso voto, quod si gratiam pro masculo assequeretur, in beati Patris honorem Francisci nomen ei imponeret, fulgentissimum puerum in lucem edidit: illique, juxta dictum ejus votum, Francisci nomen imponi fecit) Nec non dilecta etiam in Christo filia, nobilis mulier, Aloysia de Sabaudia, Andegavensis & Angolismensis Ducissa, Cenomanensisq; Comitissa, ejusdem Francisci Regis genitrix, nobis per venerabilem fratrem nostrum Dionysium Episcopum Macloviensem Generalem, ac dilectos filios, Jacobū Lucam, Decanum ecclesiæ Aurelianensis, & nobilem virum Antonium Raphin, alias de Poton, dominum temporalē loci de Podio-Calvario Agennensis diœcesis, pro nonnullis particularibus ipsius Christianissimi Regis negotiis nuntios & oratores ad nos destinatos, humiliter supplicari fecerunt, ut præmissis diligēter inquisitis & exploratis, ad ejusdem beati viri canonizationem procedere dignaremur. [ipsiusq; beati viri meritis inclinatus,] Quorum quidem precibus licet libēter annuere vellemus, summopereque gauderemus, hujusmodi canonizationem nostris temporibus divino quodam mysterio contigisse; ac nobis æquum videretur, ut idē B. Franciscus de Paula (quem jam Deus in cælesti gloria Sanctorū choro dignum fecisse, pluribus ac manifestis indiciis & miraculis ostenderat) in terris etiam sibi debito Sanctorū honore nō defraudaretur; ac super eo maxime nobis instaret venerabilis Frater noster Bernardinus Episcopus Sabinensis, Cardinalis sanctæ Crucis nuncupatus, in dicti Ordinis Protectorem ab eodē beato viro, nondum tunc ab humanis egresso, assumptus: cumulatissimæq; preces nobis ac Venerabilibus Fratribus nostris, sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinalibus, per dicti Ordinis tunc Zelosum, totius Minimorum Ordinis nomine, super hoc sæpius porrectæ fuissent; non statim rem tanti ponderis ac momenti faciendam, sed juxta veterem & laudabilē consuetudinem, cunctanter matureque considerandam duximus.

[83] [post maturum totius causæ examen,] Post complures igitur commissiones, aulæ Palatii nostri Advocato Consistoriali, & Auditoribus causarum ejusdem Palatii super hoc debitæ factas, tādem tribus etiam sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinalibus ex tribus illorū Ordinibus, videlicet venerabili fratri Nicolao Episcopo Albanensi de Flisco, & dilectis filiis nostris Dominico tituli S. Bartholomæi in Insula Presbytero de Jocabatiis, ac Joanni Sanctorū Cosmæ & Damiani, nostro secundum carnē nepoti, Diacono de Salviatis, respective nuncupatis Cardinalibus, de Fratrum nostrorū consilio & assensu commisimus, ut ipsi visis & examinatis processibus, editis super ejusdem beati viri vita, moribus, fama & miraculis, ante & post ipsius obitum ejus intercessionibus a Deo factis, aliisq; cunctis ad Sanctorum canonizationem hujusmodi necessariis, se super omnibus ac singulis diligenter informarent, & per eos comperta, in nostro secreto consistorio (ut moris est) fideliter referrent. Cumque ipsi Cardinales, visis ac diligenter examinatis diversis processibus, in partibus Calabriæ & Franciæ de Sedis Apostolicæ commissione habitis, & ad curiam nostram transmissis, testiumq; fide dignorum depositionibus, pro tantæ rei dignitate debite ponderatis, de supradictis miraculis, ac vitæ sanctimonia, & aliis a jure requisitis, fidelem nobis relationem in pluribus etiam secretis consistoriis jam fecissent: nosq; ipsorum & omnium aliorum Cardinaliū vota, [ex omnium Cardinaliū sententia,] pro facienda dicta canonizatione, cōvenientia & conformia invenissemus: & pro ulteriori executione dilectus filius Angelus de Cesi, utriusq; juris Doctor, & dictæ aulæ nostræ Consistorialis Advocatus, in publico consistorio omnia de ipsius beati viri vita, moribus, fama, miraculis copiose percensuisset; nobisque humiliter supplicasset, ut ad ejusdem beati canonizationem, matura deliberatione præhabita, procedere dignaremur: Nos de relatis coram nobis in primis humiliter Deo gratias agentes, rogavimus omnes, in eodem publico consistorio tunc adstantes, ut suis orationibus & jejuniis Ecclesiam Dei juvarent, ac ne eam Altissimus modo aliquo in hujusmodi canonizationis officio errare permitteret, instanter orarent.

[84] Demum, post aliquot dies, convocatis denuo in aula nostra consistoriali in palatio Apostolico universis & singulis, [etiam in publico consistorio rogata,] qui tunc aderant in nostra Romana curia, Ecclesiarum Prælatis; Patriarchis videlicet, Archiepiscopis, ac Episcopis; in præsentia eorumdem Fratrum nostrorum præfatæ sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardinalium, eosdem processus super ipsius beati vita, moribus, fama & miraculis editos, per eumdem Angelum breviter summarieque repeti fecimus. Quæ cum ex serie per Cardinales ac alios, quibus id munus per nos injunctum fuerat, enarrata & exposita fuissent; omnesque adstantes Prælati, quid sibi super hujusmodi negotio videretur, interrogati, unanimi consensu, nullo penitus discrepante, respondissent sibi videri, quod idem beatus vir inter Sanctos merito adscriberetur & connumeraretur: Nos iterum humiles omnipotenti Deo gratias agentes, quod ad beatum servum suum debitis honoribus prosequendum, corda nostra illuminare dignatus esset, ipsius canonizationis diem Dominicam in Albis nuncupatam (qua in Ecclesia cantatur, Quasi modo geniti infantes, quæ tunc occurrebat prima die Maij, anni Domini millesimi quingentesimi deciminoni, qua etiam tunc beatorum Apostolorum Philippi & Jacobi festum contingebat) deputavimus, ac in basilica principis Apostolorum de Urbe amplum suggestum ligneum de more parari & exornari jussimus. Super quo quidem hodie, [atque ex voto supplicantium,] adstante populo ac universo Clero, & de vita, miraculis & fama ejusdem beati Francisci de Paula humili devotioneque pleno sermone per nos, ut moris est, habito; deindeque litania & hymno, Veni creator Spiritus, per omnia devote decantatis; nec non a Procuratoribus causæ ipsius canonizationis, & a Christianissimi Francorum Regis oratoribus hujusmodi, ejusdemque Ordinis Minimorum tunc Vice generali Correctore, a nobis magna cum instantia petito pronuntiari, adscribi inter Sanctos eumdem beatum Franciscum de Paula; cum jam omnia consummata essent, omnesque consuetas ecclesiæ ceremonias super ea re rite servavissemus, Deum præ oculis habentes, ad canonizationem ejusdem Beati sub his verbis procedendum duximus & processimus.

[85] Ad honorem omnipotentis Dei, Patris, & filii & Spiritus sancti, [Sanctum declarat] ad exaltationem fidei Catholicæ Christianæque religionis augmentum, ac Ordinis Minimorum consolationem & incrementum, auctoritate Domini nostri Jesu Christi, Beatorumque Petri & Pauli Apostolorum ejus, & nostra; de Fratrum nostrorum speciali consilio & assensu, decernimus & definimus, bonæ memoriæ Franciscum de Paula, ejusdem Ordinis Minimorum Institutorem, in cælesti Hierusalem inter Beatorum choros jam receptum; æternæque gloriæ condonatum fuisse, ac Sanctorum Confessorum catalogo adscribendum fore: ipsumque hujusmodi catalogo in præsentiarum adscribimus, & eum tanquam Sanctum, publice privatimque colendum esse declaramus atque mandamus: statuentes ejus festum die secunda mensis Aprilis ab universali Ecclesia annuatim celebrandum fore, [& festum decernit] & ab eo suffragia a Christi fidelibus implorari & expectari posse, omnesque ac singulos honores illi merito præstandos & exhibendos esse, qui ceteris etiam Sanctis Confessoribus, in hujusmodi catalogo descriptis, convenire noscuntur. Quibus debite peractis, inchoatoque per nos ac decantato, & ad finem usque a cantoribus prosecuto hymno, Te Deum laudamus, in illius etiam fine Cardinali Diacono in cantu dicente, Ora pro nobis Beate Francisce de Paula; a choroque responso, Ut digni efficiamur promissionibus Christi: Nos ilico propriam orationem de eodem Sancto alta voce decantavimus, dicentes: Servitutis nostræ tibi Domine jura solventes, quæsumus ut B. Francisci de Paula Confessoris tui patrocinio suffragante, in nobis tua dona multiplices, & ab omnibus tuearis adversis. Per Christum Dominum nostrum.

[86] [idem ejus sub Missa commemorationem facit.] Deinde vero a dicto choro responso, Amen, solennem illic Missam nosipsi celebravimus, de dicta tunc currente Dominica in Albis, Collectas singulas sub una conclusione terminantes: additis etiam prædicta, ceterisque specialibus ejusdem sancti Francisci de Paula collectis, immediate sequentibus. Pro secreta videlicet, Hostias Domine tuorum suscipe populorum, quas tibi in B. Francisci de Paula festivitate dicamus, ut nobis conferant tuæ propitiationis auxilium: cum sua conclusione, videlicet, Per Dominum &c. Deinde vero post communionem subjunximus, dicentes: Cælesti Domine sacramento consolati, te supplices deprecamur, ut intercedente B. Francisco de Paula, ab omni nos mentis & corporis labe custodias, & per ipsum tuæ sentiamus indulgentiæ largitatem: cum simili conclusione. Et ita Missam ipsam ad finem usque cum solitis ceremoniis, juxta Ordinarium Apostolicum, illic debite terminavimus; Indulgentiamque plenariam omnibus, officio hujusmodi tunc devote assistentibus, concessimus; ac etiam in loco sepulturæ ejusdem Sancti Francisci de Paula, in depositionis suæ die, videlicet secunda Aprilis, hujusmodi perpetuo duraturam quadraginta annorum totidemque quadragenarum Indulgentiam annuatim condonavimus, ad laudem & gloriam omnipotentis Dei, qui in Sanctis suis mirabilis & gloriosus, vivit & regnat benedictus in secula seculorum.

[87] Hujus rei sic peractæ nuntius in Franciam allatus, quantopere Christianissimos Reges affecerit, [Regis de hac canonizatione lætitia:] haud facile potest explicari verbis. Numquam exinde aliter quam Patrem nostrum S. Franciscum auditi sunt nominare, quod cum faciebant, aperto Rex capite, Regina humiliter inclinata, monstrabant, qua in veneratione nomen ejus memoriamque haberent. Jussit etiam Rex monetam cudi, quæ ex una parte effigiem suam, ex altera Sanctum repræsentaret, cum hac inscriptione, Regiæ stirpis propagatori. Scilicet ob natum sibi ex simili, quo ipsemet Rex conceptus erat, voto Delphinum, Franciscum nomine: qui tamen, ad Regnum non pervenit, anno ætatis circiter decimo octavo, Christi MDXXXVI, veneno extinctus. Denique asserebat idem, ex hac canonizatione peracta liquidiorem se animo cepisse voluptatem, quam si totius mundi monarcham factum se vidisset. Quid nunc de Calabria tota dicam? quid de aliis locis, quæ sua Sanctus præsentia honestavit? Relinquenda hæc cogitatui sunt, quando nusquam litteris expressa leguntur. At quomodo ejusdem canonizationis fama tetigerit inhumani illius naucleri animum, [nautæ erga Sanctum olim inhumani pœnitentia.] qui transituro in Siciliam Sancto cymbæ suæ negaverat obsequium, notavit fr. Mattheus de Ancona. Cum enim in conventu Mylassensi tunc degens, vidisset ad dicatum Sancto in ecclesia sacellum accedere quotidie virum senem, multisq; cum lacrymis & suspiriis tundere inter orandū pectus, tamquam gravissimorum scelerum conscium: pia motus curiositate, abductum in partes hominem, rogavit quȩ ei tam mœstȩ deprecationis esset causa. Rem aperit ille, & culpā fatetur; cujus ut veniā mereretur accipere, quotidie se ante sacram illius imaginem reū supplicemque advolvi. Consolatus est bonum virum, ut potuit Frater, quodq; ex eo audierat ad Conventum retulit: & sic renovata veteris facti memoria, tū Religiosi ex ipsiusmet nautȩ ore certatim rem cupiebant audire; tum sparsa per circumjectas villas fama, turmatim accurrebant Siculi, ut eadem identidem interrogarent & discerent, tam fide digno certoque sub teste: ipse vero quamdiu vixit, in quotidiana illa sua devotione perseveravit.

CAPUT XI.
Miracula eodem quo Canonizatio seculo facta.

[88] Etsi magna erga S. Franciscum Paulanum fuerit devotio fidelium populorum, [Pauca hic dantur ex multis.] prius quam Sanctorum esset catalogo adscriptus ab Romana Ecclesia; magnis tamen eam augeri oportuit incrementis, postquam illius publica invocatio Apostolicæ Sedis solenni judicio fuit cōprobata: aucta vero invocantiū pietate & frequentia, dubitandum non est quin multiplicatæ sint e cælo gratiæ ac beneficia. Sed horū publicis tabulis legitime signandorum primo post canonizationem seculo minor fuit cura, quod ejusmodi diligentia soleat spectare effectum canonizationis obtinendæ, eaque obtenta esse remißior ac sæpe nulla. Quid ni tamen ex Isidoro aliisque colligamus aliqua, ipso quoc anonizatio seculo facta? Ita constabit thaumaturgicam Sancti Patriarchæ virtutem nequaquam elanguisse fluxu temporis, sed ad præsens usque seculum vividam perseverasse, ad Dei gloriam qui est in Sanctis suis mirabilis.

[89] Cum anno MDXXVII, ab exercitu Cæsareo, multis e Germania Lutheranis permixto, [enormis ruptura] capta esset Roma, & sacra profanaque omnia direptioni data: quidam insigniter crudeles, ad conventum Fratrum Minimorum delati, Procuratorem Ordinis Generalem, P. Desiderium de Motta, intercepere, de monasterii pecuniis quæstionem habituri. Hic cum asseveraret, præter ecclesiæ calices & reliquum sacrorum apparatum, nihil auri argentive a se ostendi posse; suspensum per genitalia miserum tam dire cruciavere, ut intestina loco mota ad humani capitis modum enormiter extuberare inventa sint, postquam tortoribus inde digressis, depositus visitatusque a medicis est. [ad Sancti sepulcrum sanatur.] Nullum apparebat malo tam grandi remedium: ergo spe viva animatus Pater, licentiam postulavit, Turonas, qua posset ratione, adeundi ex voto. Ibi in sepulcralem sancti Patris cryptā delatus, comitantibus præcipuis quibusdam illius conventus Patribus, invenit sacrum corpus, æque formosum integrumque atque illuc primitus illatum erat: acceptoque reverenter linteo, quo vultus venerabilis tegebatur, illud corpori suo admovit: ac multis cum lacrymis se commendans Sancto, sensit intestina omnia ad pristinum reduci statum, pleneque sanatus toti postea Ordini præfuit Corrector Generalis.

[90] Lupiis, Apuliæ urbe primaria, monasterium est Ordinis, [Lupiis cæca nata] ad quod ingens hominum multitudo ipso Sancti festo assuevit concurrere. Idem facere a multis annis instituerat mulier, cui filia domi tredecennis erat, eaque ab ipso vitæ principio cæca; sperans quod visum posset eidem obtinere. Anno tandem MDLX, spem eatenus irritam deponens ex animo, non tamen piam consuetudinem suam intermittere volens, recurrente S. Francisci festivo die, cum convicaneorum suorum caterva Lupias ire disposuit, & filiam cæcam domi relinquere. Hæc vero suas frustra esse preces non ferens, [in ejus festo illuminatur.] quibus petebat hac quoque vice in urbem duci, lacrymis ubertim fusis obtinuit a matre, quod verbis non potuerat: moxque ut templo pedem intulit, apertis oculis videre cœpit, & acceptum beneficium multo clamore gaudioque testari. Accurrunt omnes qui præsentes aderant, asserentibusque cum matre vicinis puellam a nativitate cæcam fuisse, quæ nunc primum videre incepisset, mira cunctorum extitit gratulatio, redditæque sunt debitæ Sancto gratiæ.

[91] Anno MDLXXXI, deposita a medicis jacebat Mylis in Sicilia nobilis mulier, [Mylis matrona moribunda,] Elisabetha Alarcon; & jam jam expiraturæ extremas preces recitabat D. Nicolaus Baëli Sacerdos. Adstabat tristi officio moribundæ matertera, Soror Angela Baëli, Tertiaria Ordinis: quæ nonnullam conservandæ neptis spem habens in meritis S. Francisci collocatam, cuidam decumbentis infirmæ filio Joanni-Stephano imperavit, ut propere ad conventum pergens, aquam de puteo Sancti peteret. Ivit, petivit: sed a Fratribus, [aquæ ab ipso Sancto apparente hausta potis,] desperatum ægræ statum scientibus, repulsam tulit; itemque a P. Mauro de Monteforti, ad quem ab aliis rejectus accesserat. Quid ageret puer? Nolebat sine aqua reverti, & qui haurire vellet nullus erat. Accessit tamen lacrymabundus ad puteum, & circumspiciens num qua ratione suum posset implere vasculum, adstantem videt lateri senem Fratrem: qui causam puerilium lacrymarum quærens & audiens, accepto vasculo hausit aquam, ea facilitate, ac si puteus alias profundus usque ad supremum labrum sustulisset liquorem; & plenum illud puero porrigens, Vade, inquit, ne timeas: sanabitur mater. Redit ille, accepta aqua & promisso lætus, atque in ipso scalarum domesticarum ascensu complorationem familiarium audiens, clamando monuit ne plorarent: sanandam enim matrem dixisse eum Fratrem, qui sibi aquam dederat. Et vero mox ut Angela aquam illam ægræ bibendam dedit, [subito convalescit.] hæc purulentam pituitam multam evomuit, & continuo sana surrexit e lecto. Publicum mox oppido toto miraculum fuit: acturi Sancto gratias una cum puero ad templum veniunt ejus parentes; jubent collectos in choro Fratres singulos considerare, & dicere quis eorum sibi aquam dedisset. Sed negavit puer inter illos adstare; simillimum autem ei fuisse asseruit, cujus imago in altari spectabatur, S. Francisci effigiem representans.

[92] [eversa navi quinquennis puer.] Ex Catonensi portu Messinam navigaturus Dominicus Capellus nauta Messanensis, festo S. Nicandri die anno MDXCVI; una cum uxore Minichella & quinquenni filio Antonio dicto, unaque cum aliis nautis & vectoribus navim solvit: quam medio in freto subita involvens procella inevitabili casu evertit. Periere circiter personæ undecim. Navarchus natandi peritior carinam super aquas extantem obtinuit, ex eaque circumspiciens num filium aut uxorem videret uspiam, ac jugiter S. Franciscum Paulanum invocans, puerum procul a navi supra undas fluctuantem vidit: quem licet mortuum arbitraretur, paterno tamen amore victus, in mare denuo se devolvit. Res mira! dormiebat suaviter extenso super fluctus corpore puer, [non submergitur, sustentatur a Sancto.] & intra patris natantis ulnas revectus ad eversæ cymbæ carinam, nec sine miraculo ad littus una cum eadem ejectus, postquam a somno experrectum interrogare pater suus cœpit, numquid de eversa cymba sciret, & quomodo non fuisset submersus; aliud se negavit meminisse, quam quod exceptus fuisset brachiis cujusdam Fratris senioris, similis S. Francisco Paulano: quem etiam in sua imagine recognovit, statim atque adductus est in ecclesiam conventus sancti Sepulcri.

[93] [puerum, cujus nutrici lac deerat,] Gualteri-villa haud procul Mylazzo distat in diœcesi Messanensi: hic anno MDXCVII Blandina quædam paupercula, ut sibi & matri, ab annis triginta viduæ & annis quinque septuagenaria majori, victum lucraretur, præter proprium quem lactabat filium, etiam filium Josephi de Amico nutriendum suscepit. Sed infra necessitatem duorum copia lactis fuit, quod ubera minime abundanter dare poterant. Ergo obligationi propiori factura dumtaxat satis, nolens tamen stipendio privari quod sibi a Josepho proveniebat, rogavit matrem vetulam, ut quo meliori posset modo fallere alienum puerum, & ne ploraret conaretur cohibere. Hæc vero periculum damni faciendi considerans, flexis coram imagine Sancti genibus, opem poposcit, ut faceret, etiam pro duobus, filiæ suæ lac abundare: deinde ab oratione consurgens accepit puerum; eumque tantisper fallere cupiens, suam pridem arentem mamillam ori ejus admovit. Vix puer cœpit papillam sugere, cum tot annorum vetula mamillam sensit lacte turgescere. Interim Josephus pueri pater ingreditur, [anus miraculose lactescens alit.] filiumque in sinu nutricis Blandinæ non reperiens, eumque cum clamore requirens, ascendit in cameram ubi vetula erat; & quid ageretur intuens, non minus quam ipsa obstupuit, id ætatis anum habere mamillam unam velut florentis mulieris turgidam, cum altera prorsus exucca evanidaque penderet e senili pectore. Miraculique evidentiam & auctorem cognoscens, gratias S. Francisco egit: anui autem lactandum reliquit filium, aucto etiam supra quam primæ nutrici constituerat stipendio.

[94] Annus MDXCVIII, Catanensi urbi ominosus, deficientibus e cælo aquis ingens periculum minabatur: itaque urbs futuri anxia ad suum recurrit Antistitem, publicas institui preces exposcens. Supplicationem hic ad S. Francisci Paulani ædem cum S. Agathæ Reliquias indicit, [Catanensi urbi siccitate laboranti] & ad concionem habendam ibidem invitari jubet, quem sciebat Sancto illi devotissimum, Bernardum Colnagum, e Societate Jesu raræ virtutis virum, quem duodennio post ibidem XI kalendas Maias pientissime mortuum civitas universa ut Sanctum extulit. Bernardus perfusus lacrymis, inserto in collum fune & nudis pedibus Divæ feretrum secutus, suggestum conscendit: & primo ardentissimis verbis totam concionem in abundantes concitavit fletus, deinde in vitia tanto rum malorum causam vehementissime detonuit, cunctisque misericordiam inclamantibus, cum sua nihilominus cælo serenitas staret, ad crucifixum Salvatorem conversus, Quid hoc, ait, o summum bonum? Ergone lacrymæ gemitusque totius populi, [Bern Colnagus in templo Sancti concionans,] & populi tandem non mei sed tui, penetrare possint hujus sacræ ædis prædura marmora; tuum vero pectus, paterna pietate cereum, non pervadant? Ah! si nostræ id culpæ prohibent; merita te moveant sancti mei Francisci de Paula, viri quem exaudias longe dignissimi. Tu vero, mi amantissime Sancte, divinam nobis majestatem placa, ut pluviam largiatur. Aquam, aquam, exclamabat, aquam peto: promisisti mihi pluviam: sta promissis. Dixit, & populo ter bene precatus, dimittere eum voluit: sed cum ipse in suggestu hæreret, discessit nemo. Itaque tandem animi sui sensum aperuit, [pluviam impetrat eo in vocato.] Et Ego, inquit, e Divi templo, nisi ejusdem precibus pluviam impetravero, pedem non efferam. Hoc dicto descendit e suggestu, Breviarium poscit, divinum Officium persolvere incipit. At primum vix Psalmum ad finem perduxerat, cum contractis repente nubibus cælum omne in pluvias solutum est; ut nemo jam domum ire, si vellet, posset. Tota ergo concio, in repentinam lætitiam & gratiarum actionem effusa, miraculum agnovit, & pluviæ desperatæ auctori Sancto servatam messis spem ad scripsit.

[95] Idem Bernardus, moderatorum nutu Messana Panormum evocatus aliquando, haud longe Mylazzo habebat iter. Sancti igitur sui illo in loco, quem sua olim præsentia consecrarat, venerandi studio, magnis navarchum fatigavit precibus, ut navim appelleret ad illud beatum littus, ubi, emenso pedibus freto, miraculosi transitus vestigia duro saxo impressa sanctus Pater reliquit; daretque commoditatem oscula figendi solo felici, & Divi ædem invisendi. Navarchus econtra ventos in reditu adversos, cælum nubibus obductum, [& sub ortam tempestatem] tempestatem imminentem causabatur initio: tandem tamen, Bernardo prospera pollicente omnia Sanctique Francisci præsentem opem, gubernacula flexit ad optatum Colnago portum. Vix ibi ille anchoras jecerat, cum oborta tempestate mare intumuit, & immanibus jactata fluctibus navis tantum non fuit aquis hausta. Hic enimvero indignari vectores, stolidam Patris pietatem incusare & maledictis proscindere. Ast Pater inter contumelias constans, raptim ad Divi templum provolare, prolixas ad Deum preces fundere, Sanctumque suum Paulanum obtestari, servaret sibi devotam navim. Denique petita ex caputio Beati filamenta paucula, puerorum caterva comitante, &, Sancte Francisce serva navigium, identidem acclamante, detulit ad littus, Divi laudes etiam ipse canens. Omnibus vero in genua provolutis, [mersis mari Reliquiis sedat.] veneranda illa pignora iterum iterumque exosculatus, demersit in mare. Quo facto, tumidos aquarum montes ita placavit, ut a littore ad navim subita se porrigeret tranquillitas, & ceteris cymbis adhuc contra ventorum fluctuumque injurias periculose luctantibus, sola quiesceret; donec ad reliquas in littore stantes eadem se dilatavit malacia, S. Francisci meritis impetrata. Hæc ex libro 2 cap. 8 de Vita & virtutibus ejusdem P. Bernardi, scripto per Ioannem Paulinum itidem Societatis Iesu, excerpere placuit: nunc aliud pergo ex Italico Isidori Latine reddere: quia ad eadem arbitror spectare tempora, licet anni nota nulla addatur.

[96] Gabriel Cæsaris, Ayamonte in Hispania natus, in civitate Africæ, Sale dicta, tenebatur captivus, [captivus in Africa,] domi cujusdam Hispani apostatæ, Bayren nominati. Emerat ipsum ejusdem apostatæ socrus, pessima mulier, quæ ex mancipio suo non pecuniæ sed iniquitatis lucrum captans, fidei Christianæ odio dirissimis Gabrielem vexabat modis, potissimum fame; & ne a suo eum conspectu dimitteret, habebat ingenti catena ferrea ligatum ad lecti sui frontem. Sed animum quem frangere ærumnæ nullæ poterant, molliori telo aggressus dæmon oppugnare; [fidei & castitatis causa dire vexatus,] effecit ut crudelis heræ impudens filia lascivos in Cæsarem oculos conjiceret: unde post habito viri sui amore ita in captivum exarsit, ut desiderii sui indicandi nacta commoditatem, blanditiis promissisque ingentibus tentare Christianum militem non cessaret, juvenis ipsa & formosa satis. Rejecit tamen solicitantem, idque constanter adeo Dei timore armatus, ut explendæ libidinis desperatione in rabiem acta, pugnis, unguibus, baculis sæviret in vinctum. Quibus cum nihilo plus proficeret, suasit matri securioris custodiæ prætextu alibi asservandum locare, sperans ibi facilius suæ voluntati cessurum. Hic ille propositi sui tenax, nescio unde limam obtinuit: sed ea uti ausus non est, propter catenæ grossitiem, veritus ne in ipso conatus deprehensus crudelius haberetur. Interim P. Alphonsus Ximenez, [& S. Francisco commendatus,] Christianorum mancipiorum visendorum nactus a Mauris potestatem, etiam Cæsarem visitavit: eumque qua potuit consolatus, quem Sancto Paulano devotissimum intellexerat, ejusdem ipsi opem sub sacrificio Missæ instantissime exoravit. Adfuit invocatus Sanctus dormienti, & Surge, inquit Cæsar, tempus est abeundi. Credidit experrectus homo visioni, & manibus suis catenam aperuit acsi cerea fuisset, [solutis seme iterumque catenis] atque per arctam fenestellam elapsus e domo, ingressusque viam secundum flumen, quæ ad Mamorram, præsidii Catholici locum, ducit; jam se liberum fore sperabat. Verum deprehensus agnitusque a Mauris, & denuo in vincula raptus, intra eorumdem tabernaculum custodiebatur vinctus catena gravissima. Inde tamen corporeæ necessitatis causa exire permissus, reperit & clam secum retulit acutum bacillum: deinde ad nocturnam inter quatuor custodes quietem se dedit, ardenter se suo Sancto commendans. Hic vero rursum eidem de nocte assistens, [liber evadis] surgere ac fugam maturare jussit. Nihil cunctatus Cæsar, debili illo instrumento citra ullum strepitum catenam laxat: & per medios custodes egressus, paratum in ripa fluminis currum reperit, quo ad Catholicorum partes avectus, publicavit miraculum in se patratum.

CAPUT XII.
Sancti viri corpus ab Hugonottis combustum: Reliquiæ asservatæ.

[97] Annus agebatur Christianæ Æræ MDLXII, quando R. P. Maturinus Aubert, [Anno 1562 juxta prophetiam Sancti] ad visitandas Franciæ provincias destinatus, & socium secum ducens R. P. Josephum le Tellier (ex cujus ore hæc quæ subjungam, inquit Claudius du Vivier cap. 27 in fine, audivi sæpius) invenit in conventu Turonensi hominem octogenarium, P. Eustachium nomine, qui ab ipso Sancto Patre admissus in Ordinem habituque donatus, nonnullis cum eodem vixerat annis familiariter satis, & multarum quas memoriter tenebat rerum fidelis relator. Hic ad præsentia tempora delapso sermone, multis perfusus lacrymis; Heu, inquit, Pater, attigimus annum, quo bonus noster Pater prædixit expilandas subvertendasque urbis Turonensis ecclesias. [Turonibus ecclesias expilant hæretici:] Quam autem vera ac certa fuerit viri Sancti prophetia, paucos intra menses probavit eventus, & sacrorum omnium eversio per Hugonottas facta. In hac quomodo habitum sit sacrum S. Francisci corpus, potius quam aliorum tradamus verbis, coævos rei gestæ testes legitime auditos producemus ex instrumento, cujus solum primam partem ad Latinæ vitæ calcem P. Franciscus Victon attexuit; integrum autem exemplar curavit nobis Parisiis describendum, idem qui plura alia, R. P. Philippus de Mesemacre, & est hujusmodi.

[98] [Visitatori post annos 60 instituto,] Ad honorem Dei opt. max. Sanctissimæ Deiparæ Virginis Mariæ, & beatissimi Patris Francisci de Paula Patriarchæ Fratrum Minimorum. Nos Fr. Olivarius Chaillou, sacri Minimorum Ordinis Sacerdos, professus, habilis, & in Provincia Franciæ dicti Ordinis Collega Provincialis, annos natus ætatis meæ LVI; religionis vero XVII; cum accepissemus a Reverendissimo Patre Fr. Francisco de Mayda, Episcopo Lavellensi & d. Ordinis nostri Generali meritissimo, litteras patentes, sub Datum Romæ in Conventu sanctissimæ Trinitatis, quibus nos Vicarium & Visitatorem generalem in Provinciis Franciæ, [uni ex Sancti pronepotibus,] Tureniæ, Lyonnesii, Provinciæ, Aquitaniæ constituebat & nominabat; continuo ad opus visitationum nostrarum nos accinximus. Cumque provinciam Turonensem fausto omine & numine appulissemus, id potissimum in mente habuimus, ut quæ ad honorem sanctissimi Patriarchæ nostri Francisci de Paula quomodocumque spectarent, ea, si obscura essent, luce clariora redderemus; si dubia, firmaremus; si publica, solidaremus; si sancta, veneraremur: duplici ad id nos impellente spiritu, consanguinitatis nimirum naturalis, & filiationis spiritualis. Quapropter eum accepissemus a viris probis & spectatæ sanctitatis, [& de sepulcro violato informari satagenti,] corpus beatissimi Patris nostri ante hac ab hæreticis, nescio quo diabolico furore, a tumulo suo raptum & crematum fuisse; violatoque jure sepulcri in cineres ejus esse sævitum; sanctasque Reliquias ejus, tam pie custoditas, tam sancte veneratas, tantis miraculis claras; flammis esse donatas: ideo ne tam immane facinus pereat & deleatur, & ut posteritati innotescat; quasque flammis habemus ereptas Reliquias & residuos cineres, ubi & unde possidemus, jure possidere possimus; denique ut rei gestæ veritas singulis & omnibus in posterum pateat: æquum & justum duximus, siquos hujus immanitatis testes vel oculatos vel fidos reperiremus, ab iis cuncta sciscitari & audire.

[99] Die igitur XVIII mensis Maji anni MDCXXII, in nostro conventu Nannetensi annosos Religiosos reperientes, [declarat Testis octogenarius,] ipsos coram nobis in camera solitæ nostræ audientiæ vocatos, supra d. crematione examinavimus & inquisivimus. Ad hunc effectum, die & anno præfatis, constitutus est personaliter coram nobis vocatus, Ven. P. Fr. Carolus Royer, Ordinis nostri Sacerdos, professus, habilis, annos natus ætatis LXXX vel circa, religionis vero LVI vel circa, ut ipse dixit: cui in virtute sanctæ obedientiæ & sub præcepto ipsius præcepimus, ut aperiret nobis vere, simpliciter, & integre cuncta d. cremationem spectantia; nimirum tempus, locum, modum, & personas inibi præsentes: ipsumque insuper jurare fecimus manu tacto pectore, more Religiosorum & Sacerdotum, de integritate præfatæ combustionis nobis propalanda. Post quæ dixit nobis, Turonibus in parochia S. Saturnini natum se, ibidem semper habitasse priusquam esset Religiosus, & adfuisse in dicta urbe anno MDLXII, mense (prout recordatur) Aprili, quando Hugonottæ proditorie occuparunt d. urbem Turonensem.

[100] [quod annos 18 natus,] Erat ipse annorum tunc octodecim vel novemdecim: & scit, quod cum dicti Hugonottæ d. urbem tenerent, combusserint corpora SS. Gatiani & Martini; eodemque tempore, nescit quo præcise die, viderit matutinis horis turbam grandem Hugonottarum equitum peditumque transire per plateam majorem, qui se dicebant ire ad conventum Plessiacensem, uti de facto ibant. Itaque ipse deponens, curiositate tractus sciendi quid in d. conventu Hugonottæ acturi essent, eodem cum aliquibus juvenibus amicis suis se contulit, hora circiter postquam e strato surrexerat tertia. Ibi adveniens, [digressis a conventu sacrilegis,] invenit magnam Catholicorum Turonensium multitudinem, eodem simili curiositate adductam, a quibus audivit Hugonottas recessisse a conventu. Sancto igitur stimulatus desiderio cognoscendi injurias & contumelias, loco sacro ab Hugonottis illatas, intravit ecclesiam dicti conventus: seque recta contulit ad locum, ubi erat tumulus & requieverat corpus S. Francisci de Paula: ad quem scilicet locum tumulumque sæpe alias venerat; eratque tumulus infra terram, lapidibus quadris iisdem quibus reliquum sacelli pavimertum opertus, unoque circiter pede quam nunc sit altari vicinior. [solum tumulum invenerit violatum;] Vidit autem quadros, quibus tumulus tegebatur, sublatos comminutosque, & ipsum tumulum discoopertum reclusumque: qui quidem tumulus, uno solido in lapide excavatus, idem est qui etiam nunc in d. capella honoratur. Tunc, inquit deponens, manus immisi in tumulum, neque recordor me toto in templo aliud quid fractum vidisse, ac ne Crucifixum quidem majorem, ab odæo, super quod stabat, deturbatum: memini tamen, quod aliquanto post tempore in loco Crucifixi fuerit appensa magna tela, in qua depictum erat Crucifixionis mysterium, ideoque credo dejectum quoque Crucifixum fuisse, etsi illius non reminiscar.

[101] [audivisse quod corpus combustum,] Ab ecclesia progressus sum ad cameram, excipiendis hospitibus destinatam, & tunc apothecæ lignariæ propinquam, in quam ab interiori claustri parte erat ingressus, & ex eadem in hortum prospectus. Ibi a pluribus honestæ conditionis personis (quas tunc cognoscebam, nunc autem nequeo nominate) didici, Hugonottas, postquam S. Francisci Paulani tumulum violassent, corpus ejusdem inibi repertum integrum, adherescentibus eidem quadamtenus vestibus, inde extraxisse violenter atque sacrilege, funeque ad collum alligato raptavisse per ecclesiam atque claustrum, usque in dictam cameram. Ubi dum ad ejus combustionem omnia apparant & comportant impii, pii quidam Catholici iisdem permixti, commoditatem habuere decerpendi de sancto corpore particulas, ossa aut membra quædam; quæ facile erat a suo trunco divellere, propter diuturnitatem temporis, quod ab ejus sepultura ad diem illum fluxerat. [& reliquiæ aliquæ conservatæ essent:] Ego vero cognovi aliquos ex habitatoribus suburbii, Mariæ-divitis appellati, homines honoratos & fide dignos, sericique operatores; qui mihi dixerunt, quod ipsimet accepissent aliqua ex dictis ossibus, quæ citra violentiam dissolvebantur; eaque postea portaverint, scapulam quidem ad ecclesiam Mariæ-divitis, reliqua vero ad conventum Minimorum Plessiacensem. Ipseque factus Religiosus vidi aliquos civium prædictorum (nominum tamen non recordor) referentes duodecim aut quindecim ossa, quorum aliqua erant de spina dorsi, eaque consignantes in manus R. P. Provincialis, [quas viderit approbari,] ejus qui R. Patrem Bourdrier præcessit in officio: quæ ossa, mappæ pulchre laboratæ involuta, reposita sunt conclusaque intra arcam, quatuor clavibus. Postea dicta ossa & reliquiæ præsentatæ fuerunt per R. P. Provincialem & per Correctorem conventus, qui tunc erant (nominum enim non recordor) Reverendissimo Archiepiscopo Turonensi (cujus mihi pariter nomen excidit) qui iisdem diligenter consideratis, & animadversis vestium reliquiis ad ipsa ossa adhærentibus, approbavit & declaravit esse veras beati Patris nostri Reliquias.

[102] [sicut olim viderat aliquas colligi ex cineribus.] Combusserunt hæretici sacrum corpus, atque in cineres redegerunt, in prædicta camera, uti mihi relatum est a pluribus, quos istic reperi: adveni autem eo circa quartam aut quintam horam postmeridianam, ibique ad huc reperi cineres & lignorum atque carbonum reliquias; notavi etiam totum camini exteriorem ambitum, propter foci luculenti magnitudinem, denigratum esse: & credo neminem tunc fuisse in conventu. Ego certe neminem tunc reperi, mihique persuasi Religiosos omnes fuga dilapsos fuisse. Postero die, eodem redii, & vidi Religiosos aliquos illuc reversos: quos inter memini fuisse quemdam Fr. Andream Bonasou & Fr. Joannem l'Aisne, ut puto. Hi recollegerunt dictos cineres, portaveruntque & incluserunt, nescio ubi, nec quid dictis cineribus reliquiisque postea factum sit: nisi quod factus Religiosus didicerim, repositas fuisse intra tumbam sepulcri: per quos autem Religiosos aut quem Superiorem id factum sit, prorsus ignoro. Hactenus ille, Gallica sua lingua, uti & ceteri omnes, prælectamque sibi depositionem nominis sui subscriptione firmavit.

Testis 2

[103] Die & anno præfatis R. P. Fr. Marinus Chuppin, [quod cū corpore Sancti] Ordinis nostri Sacerdos, professus habilis, annos habens ætatis LXV, religionis vero XLIV vel circa, ut ipse dixit … interrogatus & juratus, ut supra, dixit. Reverende Pater, natus sum ex quodam burgo prope Villeroy & Corbeil, dicto Champcœur; & studiis in collegio Montis-acuti Parisiis absolutis, obtuli me ad Ordinem Minimorum R. P. Josepho le Tellier, tunc Provinciali Franciæ, in conventu Nigeonensi. Ipse vero me Turonas misit, ubi habitum suscepi ante annos circiter quadraginta quatuor, de manibus R. P. Pichoneau, tunc Provincialis Tureniæ. Itaque ibidem consequenter professus, didici, quod cum venissent Hugonottæ, omniaque in conventu Plessiacensi spoliassent, rupissent ac dissipassent; comminuerint etiam operimentum tumbæ, qua corpus Sancti Patris nostri continebatur; injectoque fune raptaverint ipsum indignissime ab ecclesia ad cameram hospitum. Et hoc mihi dixerunt omnes seniores, [combustum sit corpus R. Frederici.] qui potuerant vidisse. In eamdem quoque cameram translatum fuit corpus Regis Siciliæ, quod erat in nostra ecclesia depositum. Cumque dicta corpora, sanctum scilicet & regium, essent in camera illa, & Hugonottæ in comportandis stramine ac lignis ad dictorum corporum combustionem occuparentur; multæ personæ probæ ac piæ & suburbio Mariæ-divitis Turonensis, opportune suaviterque immiscuerunt se hæreticis, & ceperunt plura ossa, post combustionem residua, quæ portaverunt domum suam: deinde vero ea attulerunt ad ecclesiam dicti suburbii, scilicet os scapulæ unius, reliqua vero ad conventum Plessiacensem, tradideruntque Superioribus pro tempore tunc existentibus, quorum mihi nomina non occurrunt …

Testis 3

[104] Anno Domini MDCXXII, e conventu Nannetensi ad nostrum conventum Turonensem juxta Plessiacum, XXV mensis Maji reversi; æqui bonique duximus superiorem examinationem prosequi, quatenus pleniorem de incendio. Reliquiis, & ceteris beatissimi Patris nostri negotiis scientiam haberemus. Quapropter dicta die … R. P. Fr. Sebastianum Sommarium, olim in hac Provincia per tres diversas vices Provincialem dignissimum, convocari fecimus … qui annos natus LXXII, interrogatus & juratus ut supra, sic respondit. Anni circiter XLIII sunt, quod in hoc conventu habitum sumpsi, cum hic (quantum recordor) Correctorem ageret R. P. Maton, sub Provincialatu R. P. Pinchoneau, in cujus manibus professionem feci: nihil autem ipso visu cognovi de effractione sepulcri sancti Patris nostri, & corporis combustione ab hæreticis facta: sed quidquid ejus scio, scio ex auditu & fama publica. Audivi porro ex R. P. Haguenier tunc Provinciali & R. P. Jahan, utroque magni meriti & sanctitatis, quod Hugonottæ combusserint atque in cineres redegerint in camera hospitum corpus S. Francisci de Paula: quodque eorum quæ nunc sunt in capsa S. Francisci ossium, [quod ossa in sepulcro reperta] aliqua reperta fuerint in sepulcro ipsius S. Francisci, ibidem relicta, cum Hugonottæ inde auferrent corpus; & postea verificata sint per D. Officialem Turonensem & Graphiarium Archiepiscopatus, ad hoc ut haberi possent pro veris ossibus dicti S. Francisci de Paula. In qua verificatione dicti RR. PP. Haguenier & Jahan fuerunt auditi, deponentes coram Officiali, coram quo & ego auditus deposui fideliter quidquid scire poteram de dictis Reliquiis. Quod autem scio ex prædictis RR. PP. Haguenier & Jahan, hoc ipsi perbene sciebant, quia ambo præsentes fuerant & habitabant in conventu, quando Hugonottæ combusserunt sanctum corpus, e sepulcro suo extractum. [approbari viderit.] Insuper ossa & Reliquias dicti S. Francisci de Paula intra capsam, in qua nunc sunt, reponi vidi a Domino de Roche-faucault, Majoris-monasterii Abbate: quæ capsa statim obsignata fuit sigillo Episcopali: quemadmodum hodie cernitur: antea autem dicta ossa & reliquiæ religiose conservabantur in arca quatuor clavium …

Testis 4

[104] Die vero XXVIII Maji, e conventu nostro Plessiaco in nostrum conventum Turonis, in nova urbe situm, nos transferentes, & reperientes ibi unum ex reverendis Patribus provinciæ nostræ Turonensis, aliqua super supra inquisitis scientem; ipsum audire & examinare e re duximus. Itaque vocatus comparuit R. P. Fr. Thomas Rousseau: Ordinis nostri professus, Sacerdos, habilis, & hujus conventus in præsentia Provicarius Provincialis, annos ætatis natus LII vel circa … qui interrogatus & juratus dixit: Reverende Pater, ingressus sum Ordinem anno MDXCVI, & habitum sumpsi Turonibus de manu R. P. Jacobi Masselin, [quod Catholici inter urendum subripuerint Reliquias,] tunc Provincialis Tureniæ: adeo ut ex visu nihil sciam eorum de quibus vestra Reverentia me interrogat: quidquid autem scio, solummodo didici ex senioribus & fide dignioribus Patribus nostræ Religionis, Reverendis Patribus Haguenier, Presneau, & aliis. Videlicet quod cum hæretici venissent expilatum conventum nostrum (haud satis scio quo præcise tempore) confregerint tumbam beati Patris nostri, raptumque ex ea sacrum illius corpus & reliquias traxerunt aut tulerunt in cameram hospitum; nec enim scio quomodo: quodque in eamdem cameram insinuaverunt se & intraverunt quidam Catholici, dum corpus combureretur: quorum aliqui ordinarie laborabant in nostro conventu: qui favore, astu, aut aliter impetraverunt ab hæreticis, aut iis insciis acceperunt, quædam dicti Sancti corporis ossa … Quod ad sepulcrum attinet, dici audivi eam petram, quæ nunc aliquantum elevata extat a terra, sub ea dimidia ex parte fuisse depressam, & ligneo operculo in formam arcæ contectam. [& meminit quomodo arca sita fuerit.] Vidi etiam aperiri, & sigillari per Secretarium D. Archiepiscopi Turonensis dictum Chrevolier: & tunc aspexi Reliquias beati Patris nostri, non tamen observavi quæ partes corporis essent: sed bene quod iis adhuc adhæresceret pars aliqua habitus. Supradicta autem pro bona parte didici ex senioribus nostris prænominatis, cetera ex secularibus, diurnas mercedes apud nos merentibus; quorum unus vocabatur Herdoinus, habitans ad Pontem anserum prope Plessiacum …

Testis 4

[106] Cum autem in decursu nostrarum visitationum in conventum nostrum Compendiensem devenissemus, IV Junii anni MDCXXII, satagentes honori dicti Patris nostri & Patriarchæ S. Francisci de Paula, præcedens examen continuare decrevimus. Reperientes igitur ibi venerabilem Patrem & annosum, nomine Gabrielem Niveteau, interrogavimus eum super dicta veritate, & respondit: Reverende Pater, anno MDLXXXII suscepi habitum religionis in conventu Turonensi die XIII Maji, & circa festum S. Mariæ Magdalenæ clausum fuit sepulcrum Sancti Patris nostri Francisci de Paula, quod antea prorsus apertum erat: clausit autem illud P. Haguenier nunc defunctus, ad eumque finem allati sunt duo scalarum lapidearum gradus. Clausum etiam est intra sepulcrum predictum corporale sericum carmosini coloris, continens multa ossa S. P. N. Francisci & cineres ex corpore illius combusto, itemque de tunica, [de translatione Reliquiarum in vetus sepulcrum] mantello, capucio, & cordula Sancti Patris. Hæc autem scio: quia cum dictæ reliquiæ ad sepulcrum ferebantur, ego in superpellicio portabam candelabrum, & respondebam canentibus Hymnum de Sancto, qui incipit, Brutio natus. Semper autem tamquam rem certissimam audivi dici, Sanctum Patrem nostrum fuisse combustrum in camera hospitum. Quantum ad capsam attinet, continet etiam ipsa quædam ossa S. Francisci, [& novam capsam.] quæ intra eam reposuit P. Haguenier, cum esset Provincialis: quam capsam Dominus de Rupe-Faucaldi, Abbas Majoris-monasterii, donavit. Et postea dicta capsa sigillata fuit sigillo Episcopali: sed non interfui cum sigillaretur …

[107] Singularum depositionum tenores, qui, ut diximus, Gallica lingua excepti erant, ad majorem fidem subnotavit Latine, idem qui Latine scribi jusserat examinis ordinem, Fr. Olivarius, Chaillou, Visitator Generalis, & voluit ut secum signaret sub singulis Fr. Robertus Regnault, visitationis Collega & Scriba. Productionem & adjurationem testium satis habuimus semel integre expreßisse: omisimus etiam quæ Testis II deposuit de P. Eustachio d' Apvril, propter constantiam fidei ab hæreticis e scalis infirmariæ dejecto, ex eoque casu verosimiliter mortuo; quæque Testis IV habet de eodem jam dictis consona: deque Fr Ioanne Cyret Oblato, una cum prænominato Eustachio aliisque duobus infirmis senibus in eadem infirmaria reperto. Atque hæc sic descripta partim Latine partim Gallice, concordare cum suo originali, asservato in conventu Loci-regalis Parisiis, subsignando testatus est die XVIII Aprilis, anni MDCLXIX, jam nominati conventus Corrector, Fr. Simon Galle: cum eoque signarunt Fr. Joannes Franciscus Havart & Fr. Ferdinandus Rubens. [an sacrilegium patratum 13 Aprilis?] Diem patrati sacrilegii nemo testium distincte indicavit; imo solus primus mensem expreßit, Aprilem videlicet. Andreas Saussayus, in Gallicani sui Martyrologii supplemento, Idus Apriles aßignat, quibus, inquit, recolitur Cæsaroduni Turonum in Plessiaco cœnobio, crematio corporis S. Francisci de Paula per Calvinianos perduelles hæreticos. Æquum certe fuit publicam injuriam, annuo illo honore compensari: quod tamen utrum revera fiat, dubitare nos cogit scriptorum de tali festo silentium, & Saussaji, ætate juvenili martyrologium istud vulgantis, exigua accuratio, nimiaque facilitas, qua suo ipse ingenio varia notavit, nequaquam publica auctoritate recepta: diem autem ipsum videtur ex obituario conventus accepisse, ubi ad talem diem notatus forte erat obitus Fr. Eustachii præmemorati, qui etiam hoc die refertur in dicto supplemento inter Pios.

CAPUT XIII.
Expilatio conventus Plessiacensis: quæstio de reis habita. Patrocinium Sancti a variis urbibus assumptum.

[108] Dedimus fideliter, quæ Testium quilibet de sacri corporis combustione, ut se audivisse meminerat, sic deposuit; fide utique optima, sed ex memoria partim ob temporis diuturnitatem confusa, partim incerta, utpote in ipsa consternatione atque tumultu a relatoribus parum accuratis accepta. Hinc fit primo, ut ex hisce depositionibus minime liqueat, an hæretici in eadem succulentæ carnis integritate, in qua tempore translationis apparuit, sanctum pignus invenerint. Primus Testis audivisse sibi visus est, quod ante combustionem avulsæ fuerint partes aliquæ, idque facile, ob diuturnitatem temporis quo jacuerat in sepulcro cadaver: tertio persuasum fuit, ea quæ in sepulcro reperta sunt ossa, istic relicta fuisse dum cetera violenter & incuriose extrahuntur. Quo admisso, oporteret admittere, vel omnino nullas vel prorsus emarcidas fuisse carnes. Neutrum recte dici ex eo apparet, quod juxta ipsius met primi Testis relationem refossum cadaver; injecto per collum fune raptatum sit in suo habitu adhuc integro, proindeque integra adhuc & satis solida carnium atque compagis totius consistentia. Præterea idem ipse inter partes hæreticorum furori subductas, recenset, non manus pedesue aut extremitates eorum, [videtur fuisse integrum,] sed scapulam ossaque spinalia. Atqui hæc nullo modo credibile est potuisse revelli a reliquo trunco ante combustionem. Existimo igitur, quoad tempus oßium decerptorum, potius secundi & quarti Testis standum esse relationi; & eas quas nunc habemus Reliquias, partim inter comburendum dissolutas facileque subreptas a Catholicis; partim post combustionem, e cineribus collectas, ab iis qui reversi eos scrutati sunt Fratribus, atque in sepulcrum relatas: adeoque nihil obesse quo minus, ex hoc quoque capite detestabilior fuerit sacrilegorum barbaries, quando eam movere non potuit corporis, per tot annos preter ordinem naturæ incorrupti, ipsis eorum oculis subjecta integritas. Hoc quidem, antequam raptaretur ad rogum, canina feritate discerptum fuisse, itaque partes aliquas conservatas ignique subductas scribit Claudius du Vivier: sed si id verum esset, [nec ante combustione divulsum,] oportet partes sic servatas diversißimi a reliquis esse coloris, & necdum combustas carnes una cum oßibus intra eas contentis conservari, saltem exuccas. Nunc autem econtra factum videmus, ut recognitæ postea Reliquiæ, ideo judicatæ fuerint Sancti viri esse, non Regis Frederici ossa (licet hæc in eumdem cum Sancti corpore rogum conjecta fuerint) quia illis adhærescebat particula habitus ustulatæ carnis pinguedine agglutinati; quod in aridis Regis prædicti oßibus supponebatur locum habere non posse:

[109] Porro si credimus, quod ex prædictis fit credibile admodum, integris, non tantum oßibus, sed etiam carnibus, inventum esse sacrum corpus, anno post Sancti obitum quinquagesiimo quinto, & eam integritatem miraculo adscribendam; credi etiam poterit, [ut erat cum primum sepeliretur] ipsum fuisse conservatum in eadem coloris vividi venustate, & membrorum succo plenorum molli atque tractabili habitudine, qua conspectum fuit ipso die Translationis de ligneo in lapideum sarcophagum: imo etiam vigesimo post obitum anno, si sincera narratio est miraculi num. 89 ex Isidoro descripti. Ei certe rei non repugnat, quod violati sepulcri Testis 1 dicat, ipsum instratum fuisse lapidibus quadris, æque ac reliquum sacelli pavimentum; qui proinde frangi debuerint a sacrilegis. Constat enim ex ipsius cœmentarii depositione, Processus Turon. num. 59, supra lapideam tumbam (media ex parte terræ infossam, & operculo ligneo instar arcæ tectam, ut audivisse se meminit Fr. Thomas Rousseau num. 104 hic) constat, inquam supra tumbam ductum fuisse fornicem, tam amplum ut sub eum ingredi homo posset, reductoque operculo videre jacentem; uti eo ingressa Ioanna Beau-valet, ipsum vidit num. 63 dicti Processus. Hæc autem camera sive crypta suum in pavimento debuit ostiolum habuisse: quod ostiolum ne identidem aperire cogerentur Fratres, [sub crypta ab hæreticis fracta.] iisdem quibus reliquum supra cryptam pavimentum quadris obstruxere. Postquam vero fornicem illum jam rupissent hæretici, aditum vi molientes; quia sublato corpore, visum fuit ipsam lapideum tumulum, ad commune solatium, altius efferre; tota illa crypta repleta est terra, & super eam sic elevata tumba, ut ea ultra sacelli pavimentum aliquantum emineret. Atque hinc satisfiet iis, qui propterea quod tumulus Venerabilis Mariæ de Mailliaco, a nobis ad XXVIII Martii relatæ, grandi instratus sit lapide, nihil extra pavimentum eminente, hæserunt ambigui, an corporis a tumulo suo absentia satis efficax esset argumentum, ejusdem ab hæreticis simili rabie combusti, etsi nulla id Turonensium civium memoria testetur. Hinc enim constat, primo, sub ipsa terra quæsita fuisse eorum corpora ad quorum sepulcra, etsi nihil a ceteris discrepantia, esset ob sanctitatis venerationem concursus frequentior; constat etiam ex dictis, propter religiosorum absentiam atque consternationem Catholicorum, nec non posterorum negligentiam, admodum incuriose servatam fuisse notitiam eorum, quæ in singulis urbis Turonensis ecclesiis ab hæreticis impie sacrilegeque sunt gesta.

[110] [Ad sacrilegum rogum non est fractus Crucifixus,] Tradunt aliqui, & pie operoseque expendunt, quod Crucis amator combustus fuerit dissecti in partes lignei Crucifixi materia, ad rogum allata: quod exaggeratius quam ab citato ad marginem auctore acceperat referens Isidorus, comminiscitur, conatum omnem hæreticorum, ad sacri corporis combustionem, irritum fuisse, quæcumque igni pabula adderentur, usque dum sua eis suggeßit rabies, sacrilegium sacrilegio cumulare. Interim primus Testis oculari fide asserit, nihil ea die fuisse in ecclesia violatum, & nominatim meminit Crucifixi majoris. Dicit quidem eum postea desideratum fuisse; neque nos negamus, & ipsum, & quidquid sacræ rei fuit, dejectum comminutumque esse ab Hugonottis: Sed non ipso quo præcipuum facinus designatum est die, quia tunc ipso solo patrato in urbem se impii receperunt. [sed post dies aliquos violatus.] Quando igitur? Quando illi intra dies paucos eodem redivere, conventum & ecclesiam expilaturi, eumque ut proprium possessuri: quemadmodum eum integro mense possederunt. Sic enim habetur in processu informativo contra reos facto, ipsomet funesto anno, per Magistres Emmericum Binet & Nicolaum le Clerc, Consiliarios Cameræ Præsidialis Turonensis; pluribus vicibus diversisque diebus rebelles Regi Hugonottæ ac nominatim accusati quidam, [reliqua etiā sacra ac profana supellex,] Pibaleau cum sua uxore, Fallaizeau, & Seguin aliique complices, transtulerunt se ad conventum Fratrum Minimorum mense Aprili anni prædicti, tormentisque bellicis concussere & intravere violenter in ipsum conventum ecclesiamque, in qua comminuerunt & demoliti sunt altaria omnia, crucifixum majorem ad introitum chori, imagines, picturas, vitra fenestrarum, scamna, scrinia, omniaque mobilia fregerunt, diripuerunt, dissiparunt, vilia æque ac pretiosiora. Sepulcrum & corpus Sancti quoque (quæ licet priora tempore, tamen enormitate facti potiora ultimo censentur loco) violaverunt & combusserunt.

[111] Citat hæc Hilarion idiomate Gallico & originali, inter Probationes historicas pag. 483, exindeque colligimus, eos Religiosos, [occupato ab impiis conventu,] qui inexspectato impiorum incursu dißipati, postero & paucis aliquot quietis diebus ad suum se conventum receperant; clausis diligēter & obfirmatis ostiis, adversus similem irruptionem præcavisse sibi; ut opus fuerit tormenta admovere bellica. His vero cum aditum sibi aperuissent impii, ita illic egere, quemadmodum eodem ipso anno deposuit ab Emerico Binet prænominato interrogatus, Nicolaus Baron, pistor & in conventu Pleßiacensi Fratribus deserviens; qui & ipse inter primos ut videtur dilapsus, reversis denuo ad conventum Hugonottis, eodem ut asseruit remissus est per Fr. Joannem Trahan, ad coquendos panes. Invenit autem ibi magnum Hugonottorum numerum, quorum unus, Guillielmus la Myne, penes quem tunc claves conventus erant, ostium ei reseravit: itaque deponens ad pistrinum se contulit, cum essent in ipso conventu septem dumtaxat Fratres. Sed ex his quoque discessere quatuor: ipse autem deponens inter insessores conventus nominatim recognovit Marinum Pibaleau, Dominum de la Bedoüere ejusque uxorem: Petrum Seguin Magistrum Mottæ-caponum; Petrum Pion… & Parvum Jacobum magistrum sphæristerii, Gasparemque Piet armatos; [& per integrum mensem possesso,] nec non Gabrielem Couldray & Robertum Duraud similiter armatos: a quibus istic manere coactus per unum circiter mensem, vidit prædictos omnes euntes ac redeuntes atq; ordinarie in conventu pernoctantes, interimque multa destruentes in dormitorio, bibliotheca, refectorio atque ecclesia; claves plerumque retinente Domino de la Bedouëre, [diffracta aut distracta est.] vel ejus uxore; quæ varias feminas in eumdem conventum adducens vel admittens, cum illis qua lubitum erat ambulabat; asserens maritum suum esse hujus loci dominum, itaque omnia agens, tam ipsa quam maritus, quasi ad ipsos rerum omnium proprietas spectasset. Nam & ipsum deponentem mittebat mulier ad vicinam conventui domum, petiturum inde ipsius conventus linteam suppellectilem ad sternendas mensas, & per se aliquando illuc vadens secum ferebat clavem. Quin etiam iidem, ipso teste vidente; curribus grandioribus vehi fecerunt in urbem Turonensem, tam libros quam reliquam omnem conventus supellectilem … dicebatque præfatus de la Bedouëre, datum sibi esse conventum, in compensationem laborum pro causa Religionis exantlatorum, & ærumnarum quas erat in carcere perpessus.

[112] [quare damnati sunt ad furcam rei,] Hæc pistor ille apud citatum Hilarionem pag. 482, nominatim etiam accusans eos, qui se coronam, annulum, aliaque regii cadaveris ornamenta sustulisse fuerant gloriati. Adversus quos aliosque prænominatos conventus Pleßiacensis expilatores, scilicet Dominum de la Bedouëre & viginti septem alios (quorum nomina suppressit Hilarion diploma transcribens, ut verecundiæ parceret posterorum) decimo post crimen patratum mense, nempe VI Februarii, pronuntiata est sententia mortis, per suspendium publicum in foro Turonensi inferendæ, siquidem comprehendi possent; sin minus, jubentur in imagine atque nominibus de subtus scribendis eamdem contumeliam pati; mandatur etiam ut bona eorum omnia confiscentur, [& forte unus reipsa suspensus.] atque ex eorum pretio omnia damna Fratribus facta compensentur. Comprehenso autem Iacobo Salbert, magistro sphæristerii San-martiniani, quem vulgus Parvum Iacobum nominabat, & litteras quasdam obtentæ gratiæ pro se allegante; processum nihilominus est, ob enormitatem delictorum, propria ejus confessione & testimoniorum evidentia constantium; ipsique reo vigesima die mensis intimata sententia, qua ad furcam damnabatur: sed propter interpositam appellationem aliasque tricas dilata est executio ultra Septembrem anni MDXLV, & nescio an vel postea subsecuta, deficientibus quibus id probetur documentis. Ceteri publicato Pacificationis edicto, post triennii exilium redierunt ad propria, divinæ reservati vindictæ. Fratrum autem paupertati necessitatique, multo ære alieno gravatæ, Carolus IX Rex succurrit mense Augusto anni MDLXIX, altera vice veniens ad visitandum S. Francisci sepulcrum, & ad conventus reparationem largiens duo millia librarum Turonensium.

[113] Etenim sepulcrum, quamvis tam pretioso deposito iam vacuum, magno imo majori quam antea in honore fuit venientibus ad illud adcrandum Regibus, [Perseverat vacuo sepulcro honor.] Reginis, & præcipuis utriusque sexus ac status in Gallia personis, quas singulas enumerat præcitatus Hilarion pag. 254 & sequentibus, accurate diem & annum notans. Reliquiæ vero per varia jam sparsæ loca, ubique excitavere venerationem Sancti, antea in sola fere Provincia Turonensi se continentem. Nam quæ in ecclesia S. Mariæ-divitis asservabatur scapula, [Reliquiæ variis locis donantur:] ei Maria Medicea, Henrici IV uxor, mater Ludovici XIII, speciosam argenteam hermam confici jussit, & ibidem devota obtulit. Aliæ reliquiæ cum anno MDLXXXI in novam pretiosamque capsam reponerentur, R. P. Josephus le Tellier, XXV Generalis Ordinis, ossa quædam excepit, & inter Visitationis officia ex iis donavit conventibus Nigeonensi, Madritensi, Neapolitano, Paulano, & Aquensi: postea vero ex Nigeonensi capsa Particulam accepit R. P. Petrus Hebert, ex Ordinis Generali XXXII, Provincialis Franciæ, & conventui Annuntiationis ad Locum-regium Parisiis donavit, ubi illud servatur ornatum auro & crystallino inclusum globo, qui in festo & per octavam Sancti quotannis venerabundo populo exhibetur. Bononiæ quoque in Italia, ubi Patres Minimi obtinent ecclesiam olim parochialem S. Benedicti de Galliera dictam, costam unam servari cum reliquiis habitus, eamq; legitime approbatam anno MDCXLIV, mensuras quoque staturam Beati æquantes ad febres dispellendas distribui, testis est Antonius Pauli Masini in sua Bononia Perlustrata ad hunc diem. Rochus Pyrrhus lib. 3 Siciliæ sacræ Notitia 5, dicit in conventu Minorum Politiensi haberi dentem molarem S. Francisci de Paula, vivone an mortuo exemptum, quis definiet? diversus certe hic ab eo est qui Paulæ servatur, sorori inter valedicendum relictus, de quo num, 26.

[114] [Indulgentiæ & festum duplex instituuntur,] Ejusdem Sancti memoriam Pontifices Romani quoque illustriorem post hanc injuriam reddidere. Nam Gregorius XIII Indulgentiam plenariam concessit per omnes Ordinis ecclesias, proponendam fidelibus die ejus festo, etiam quando illud transferri contingeret. Sixtus V Kalendario ac Breviario Romano nomen inseruit, cum tribus lectionibus propriis, e bulla canonizationis acceptis & Officio ritus Duplicis. Paulus ejusdem Officii celebrandi ritum, quem Clemens VIII Semiduplicis esset jusserat, iterum Duplicis esse voluit, ad instantiam Philippi III Hispaniarum monarchæ & Margaritæ Austriacæ, a Cruce cognominatæ, cum inter Teresanas Madritenses religiosa vota profiteretur. Bullas ipsas videre qui volet, Bullarium Ordinis a Franciscus Lanovio vulgatum consulat. Denique Urbanus VIII anno MDCXXIX confirmavit adoptationem Sancti inter Neapolitanæ urbis Patronos, [Patronus optatur Sanctus Neapoli an. 1629,] & festum transferendarum e templo D. Ludovici ad ædem Cathedralem Reliquiarum, unius nempe ex spinalibus ossibus, olim a P. Tellerio allati, & post stipulationem patronatus, die secundo Novembris, anni prioris in ecclesia S. Ludovici solennissime factam, Nobilitatis Neapolitanæ Principibus ad hoc deputatis traditi, a R. P. Simone Bachelerio, Ordinis Generali XXXVIII. Quæ translatio quanto eum omnium ecclesiarum apparatu, quo modo & ordine facta sit, ultima Dominica Maji; Julius Cæsar Capaccius, integro libro hac de re sub annum 1631 vulgato, prosequitur: quo in libro & publica desuper confecta instrumenta, Latina lingua; & orationes per octiduum festivitatis ipsius habitas, idiomate Italico legere est.

[115] Hæc porro asciscendi in patronum S. Francisci Paulani consilia, tanto cum splendore & magnificentia effectui mancipata, agitari cœperant ab anno MDXXV, cum nobilitas populusque videret pestem, quæ ante biennium Panormi primum apparuerat, tota Sicilia insula diffusam, non leve periculum Regno vicino minari. Fructus autem novi patronatus fuit immunitas a morbo contagioso, toto illo tempore atq, in annos multos. [Nuceriæ an. 1631,] Nihilo minus profuit Nucerinis S. Franciscum Patronum expetiisse: cum enim anno MDCXXXI Vesuvianæ fauces igneam ingentem trabem eructassent, eaq; versus urbem eorū, solis quindecim passuum millibus distantem, directo ferretur impetu; conspectus quibusdam civium Sanctus est, in aëre visibilis eamdem extinguere: ideoque publico civitatis decreto aucta fuit eleemosyna annua, quæ Minimorum conventui pendi consueverat. Sed his aliisque, Sancti sui conterranei merita ex propinquo noscentibus, mirum non fuit, increvisse magnam erga eumdē devotionem: ut autem etiam in novo orbe indigenæ urbis Habanensis, stationis Hispanicarum classium celeberrimæ, [Habanæ in novo orbe an. 1628.] anno MDCXXVIII ignotum sibi Sanctum assumerent in Patronum, divino quoq; miraculo est factum. Nam cum eorum agri sementesque frequentia procellarum insolita multum damni paterentur, illique pro adsciscendo adversus eas Patrono convenissent, placuit omnium Sanctorum, quotquot Kalendario inscripta sunt, nomina, schedis descripta, conjicere in urnam, & sorte eductum habere Tutelarem. Prima scheda, a puerulo innocenti adhoc lecto educta, S. Franciscum de Paula exhibuit: sed quia ignoti Sancti incerta videbatur tutela, repetitæ iterum iterumque sortes sunt; & semper idem prodiit nomen. Ergo de divina voluntate ambigentes nihil, misere in Hispaniam, qui vitam & merita Sancti illius discerent, eumque magna cum devotione venerari exorsi, liberi deinceps fuere ab illis ante hac tam noxiis tempestatibus.

[116] Ita cum usque in ipsas Indias esset S. Francisci magnificatum nomen, par fuit, in ejusdem augendis honoribus non cessare Turonenses. Ergo eorum Archiepiscopus, Victor Bouthilier, [Turonibus an. 1653,] omnibus suis subditis indixit celebrandū festum tamquam unius e præcipuit Patronis diœceseos; & quidem in urbe atque suburbiis festum esse voluit de præcepto. Hanc sui Pastoris voluntatem tam Clerus quam Populus ratam esse jussit, & pro sua quique parte sancivere, agendum esse festum eodem modo, quo aguntur festa Sanctorum Gatiani atque Martini: quod jam inde ab anno MDCLIII fieri cœpit. Cathedralis autem ecclesiæ Clerus biennio post cœpit ritu duplici agere diem, qui juxta ipsius ecclesiæ proprium usum, eatenus festi simplicis fuerat. [aliisque in urbibus,] Mitto narrare quid Morlacensis urbs & Leonensis in Britannia Aremorica, quid Montensis in Hannonia, quid aliæ alibi civitates fecerint, Sancti hujus patrocinium, adversus grassantem pestilentiam, haud frustra implorantes. Vna pro omnibus in hoc genere sit Malacitana urbs in Hispania, ubi cum uno mense extincta essent ad viginti hominum millia, quidam Andreas Perez, [imprimis Malagæ an. 1637] Licentiatus Juris, tertioque Ordini S. Francisci Paulani adscriptus, postquam pro suis quos in familia habebat ægris Sanctum præfatum invocasset, & Reliquiarum ejus contactu omnes momento sanasset; eo animatus successu, cum licentia Episcopi processionem instituit, in qua ipse nudipes crucem prægrandem, alii Sancti imaginem circumtulere, omni populo misericordiam acclamante. Eodemque die ægri pridie desperati, supra octingentos, subito fuerunt redditi sanitati: & ubi ducenti trecentique indies ferebantur ad lazaretum, soli tres deinceps peste afflati fuere. Exinde vero Protector urbis habitus Sanctus est, & eadem pompa quotannis iteratur, quemadmodum ex libellis ea de re vulgatis Hilarion refert: Isidorus annum MDCXXXVII notat, & Iulii mensem, scribitque quod Reliquia tunc circumlata, fuerit Rosarium aliquod Sancti, puta ab eo vel in ejus nomine a Religiosis benedictum.

CAPUT XIV.
Ecloga miraculorum, hoc seculo XVII ad invocationem S. Francisci Paulani sactorum, ex centuria Fr. Isidori.

[117] Iosephus Ferrerus, architectus Barcinonensis, anno MDCIV, [Noctu oberrans] die IX Januarii, a Duce Cardonensi evocatus, ad designationem ejus quod in oppido Tora meditabatur palatii; post aliquam apud eumdem moram, XIV die mensis ad sua revertebatur: non nulloque ad dexteram flexu per Pratum-regium Regordosam tendebat, apud notum in eo vico hominem noctem ducturus. Distat hic vicus sex aut septem leucis a Monte-Serrato: ipse autem Ferrerus a Prato regio versus Regordosam una promotus leuca, tam denso occupatus est imbre, [a S: Francisco ducitur ad hospitium.] ut aberrarit a via. Ita in profundissimam silvam ingruente nocte ingressum se videns, nec ullam humani auxilii spem adesse, ad S. Franciscum Paulanum vota vertit. Vix precem finierat, quando ei apparens venerabili canitie Religiosus, cum rosario & scipione, qualiter pingi Sanctus solet; arrepto equi fræno, equitem deduxit per aspera ac prorsus invia montis illius juga, sic ut planissima via ingredi sibi Josephus videretur; deindeque disparuit, hominem suum ante desiderati hospitii fores relinquens. Neque hic finis miraculi. Priusquam præsentiam suam voce aut signo Josephus indicaret, ultro janua patuit; & ingredientis equi sonitum audiens paterfamilias, filium inclamavit, rogavitque, ecquid nocte media domum aperuisset. [& reseratis ultro portis ingreditur.] Quo asserente, portam a se recte occlusam, & clavim in manibus suis esse; ambo in atrium descendunt cum lumine, ibique Josephum in equo reperiunt attonito similem, nec quidquam loqui valentem. Nutibus deinde moniti ut accederēt, hominem deposuere ex equo, & cœna lectoq; excepere hospitali; postridie autem sibi restitutum & iter prosequi cupientem, audiverunt narrantem omnia quæ sibi evenissent; & recta ad Barcinonensem conventum venit, factam sibi gratiam publicaturus.

[118] Anno MDCX quidam Hispani Regis Philippi III minister, [ab eodem cogitur Rex syngraphæ subscribere.] administrationis suæ jussus rationem reddere, de suo honore atque fortunis periclitabatur, propterea quod ei deesset syngrapha, de quinquaginta ducatorū millibus regio obsequio impensis fidem factura, si propria manu ipsius Regis obsignata fuisset. Nesciens ille qua via eam posset recipere, & quidem sic ut oportebat signatam, omnes suas chartas, ex quibus esset rationem redditurus, intulit in manicam ligneæ cujusdam statuæ, S. Franciscum Paulanum referentis; multis cum precibus obtestans, ut sibi in eo discrimine succurreret. Mane ad eamdem reversus, reperit syngrapham, qualem optabat: fassusque postea Rex ipse est, coactum se fuisse eidem subscribere precibus venerandi cujusdam senis.

[119] Circa eumdem annum res mirabilis accidit in Palatio-Adriani, oppido Vallis-Mazaræ in Sicilia: quam coram R. P. Christophoro de Castro-Joannis, Collega Provincialis & Definitore atque Qualificatore sancti Officii, [spectro viso amens factus] tunc autem in dicto loco concionatore, narravit is cui contigit Mag. Nicolaus Ciulla, istis in partibus satis notus. Novem, inquiebat, anni sunt, Pater, quod in area prædioli mei collectam custodiens messem, & petræ triturariæ insidens, circa primam noctis horam incidi in cogitationem melancholicam, multas de uxoris perfidia suspiciones ingerentem: quibus dum immoror, ecce tibi armatum equitem, qui me stricto acinace ferire ac medium cor diffindere videbatur. Ita deinde mihi excidi, ut quid totis septem annis egerim omnino non meminerim: solum ex alieno relatu nunc scio, quod domum reversus verbum nemini ullum dixerim, nisi quod uxorem jugiter appellarem canem; neq; comedere quidquā voluerim, sed urgente fame egrediens circa horā noctis secundam, & domum alienam si qua esset aperta ingrediens, solitus fuerim, Panem, panē clamare; ejusq; [monetur Paulam ire, ibique sanatur.] accepto frusto ab inquilinis, metu vel misericordiæ motis, discedere; quodque ita nudus ac lacer vixerim in ædium propriarum angulo, donec in festo quodam assumptæ Virginis Drepanum veniens in vicinorum comitatu, ingressusque conventus vestri templum, ibi statuam vidi S. Francisci vestri, ab eaque voces hasce profectas audivi: Vade, vade Paulam; ipsiusque tum statuæ tum jussionis recordor quam optime. Postea, nescio quo modo, reperi me Paulæ ante imaginem Sancti in sacello ejus; ibique primum nudum me agnovi atque erubui; & plangere incipiens, misericorditer adiutus sum ab accurrentibus ad clamores meos religiosis; quorum alius indusium laneum, alius calceos mihi attulit; vestitumque & cibo refectum, ac viatico adiutum remisere in patriam. Hæc ex ipsius Nicolai ore Pater Christophorus; addens, quod meminerit se tempore Ducis de Ossuna vidisse dictum Nicolaum Panormi, nudo corpore, impexis capillis, sordibus obsitum, assectante eum puerorum turba, atque Ad stultum, Ad stultum acclamante.

[120] [moribunda] Anno MDCXX Nivernis, in monasterio illustrium Dominarum Ordinis S. Benedicti, ad mortem infirmata est Sanctimonialium una, filia Domini Castilionensis. Jamque diem quintum absque loquela jacuerat; quando monasterii Confessor circa horam Vesperarum, die III Maji, ad illam ingressus, extremas supra agonizantem preces recitaturus, ut vidit non ita cito atque rebatur expirare, ad chorum Officiumque canendum abiit. Interim oculos aperit mori credita, & Sorores adstantes allocuta, bene sibi esse, dixit. His vero causam subitæ mutationis requirentibus: Matrem mihi, inquit, Abbatissam accersite. [admoto Sancti pileolo convalescit:] Venit hæc, & ridenti atque hilari vultu narrantem audit, quomodo sensisset sibi e naribus, oculis, aliisque sensibus quemdam liquorum aquæ calenti similem fluere; eumque fluxum integra mox sanitas sit subsecuta. Tum vero Abbatissa auctorem beneficii agnoscere & filiæ indicare; acceptoque & ostenso de sub ejus capite Sancti Paulani pileolo, quem cum fiducia gratiæ pro infirma obtinendæ eidem nihil sentienti supposuerat, ad agendas eidem gratias provocare: quod ipsa deinde religiosissime fecit, per omnem vitam quotidie recitans novi sui Patroni Officium.

[121] Ambiani munere Generalis Financiarum fungebatur quidam Joannes Pongerus, [puer Sancti invocatione obtentus,] qui multa beneficia Sancti precibus referebat accepta, interque alia filium: quem ut eidem Sancto bis deberet fecit letalis infirmitas, intra paucos a nativitate dies infanti obveniens, sed precibus ad Patronum fusis mirabiliter depulsa. Idem triennis aut quadriennis effectus, dum incustoditus vagatur per atrium, & lavandis pannis apparatum vas aqua plenum curiosius explorare nititur; prono in ipsum capite lapsus ac suffocatus est. Fit multa de puero tota domo quæstio, [& submersus,] tandemque a famula in vase conspicitur. Consternatis domesticis, interque se quȩrentibus, quis & quomodo casum nuntiaret parentibus; pater supervenit: solicita mater ad complorationem accurrit: ambo in gemitus & lamenta effunduntur. Tandem orbus genitor, recordatur illius cujus beneficio filium acceperat: in suum se cubiculum abdit, [simili invocatione reviviscit.] & coram Sancti imagine genu flexus, quo potuit affectu, cœpit orare vitam mortuo ab experta toties caritate. Finita oratione redit ad cadaver; & primum respirare puerum, tum movere se atque oculos videt aperire. Effunditur familia tota in gratiarum actionem: ipsoque die (fuit is secundus Aprilis, feria tertia Majoris hebdomadæ anno MDCXIII) puer albis indutus, ad ecclesiam Minimorum allatus est, fuscoque vestitus panno in memoriam beneficii; ætate autem provectior nostrum ingressus Ordinem, in eo laudaliter vixit per annos triginta, atq; etiā nunc vivit, inquit an. MDCLVIII Isidorus.

[122] Avellini Principissa, unigenito suo amisso inconsolabiliter lugens, [Principissæ Avellini] persuasa ab ancillarum una fuit, Neapoli accersere Fr. Nicolaum Amalfitanum, Ordinis Minimorum Oblatum. Qui consolatus eam spe filii alterius, ex voto quod Franciscum nuncuparet, nascituri; denuo Avellinum est post triduum revocatus, quia filia, unicum orbæ matris solamen, in subitum mortis adducta discrimen, pro desperata habebatur a medicis. Immodico filii desiderio pœnam hanc divinitus immissam rebatur pia parens, [sanatur filia moribunda:] protestabaturque, quod datam sibi de alio nascituro promissionem remitteret, modo filiam retinere licetet? At Frater modicam ejus fidem arguens: Et hanc, inquit, tibi servabit Deus, & illum potens est concedere, per merita S. Francisci Paulani. Dixit, & convaluit filia, quæ postea Ducissa Matalonæ fuit: filius autem Principissæ est natus, quem subducta temporis ratione a natali suo ad diem conceptionis, debuit mulier ipso fere concepisse die, quo primum ab ea Nicolaus discesserat. Verum priusquam nasceretur proles tantopere desiderata, septimo ejus mense moritur Princeps, [promissus filius] & novo majorique doloris sensu afflicta ejus uxor, ita est conturbata, ut abortum factura omnino putaretur. Adfuit iterum vocatus a Ricciæ Principissa, novæ viduæ amita, dictus Nicolaus; & optimi successus spem certam pollicitus, promisit se in ipso puerperii articulo rediturum. Reversus, ut dixerat, in anteriori camera altariolum construi, eique imaginem Sancti imponi jussit: coram qua genuflexus, [contra spem vivus in lucem venit.] pro Principissa propter irritum pariendi conatum morti vicina, proque fide sua, aut potius S. Francisci liberanda solicitus, cœpit hunc ardenti prece invocare. Tum ad parturientem ingressus, pileolum Sancti eidem imposuit: & mox facta est præter opinionem puerpera, quæ pene inter mortuas numerabatur; genito filio die XXIX Janvarii anni MDCXXXI, qui nunc Avellini Princeps est, Franciscus-Marinus nuncupatus.

[122] Anno MDCXXXVIII, die XIII Martii, piscatum ad littus Paulæ egressus, [Piscator inermi in cymba] cum socio Benedicto Colmanazza, Lucas Novellus, improvisaque interceptus procella, inermi in cymbula periclitari videbatur. Igitur navicularii aliquot ex portu Paulano instructiorem firmioremque navem conscendere, pereuntibus subventuri. Et benedictum quidem magna cum difficultate ad se acceperunnt, Lucam vero coacti sunt dimittere: quia præter cymbulam suam nullam habens rem aut spem super, eam derelinquere recusabat; asserebatque meritis S. Francisci Paulani, cujus patrocinium ostentabat puppis, una cum illa se salvandum. Porro tempestas tam valida fuit, ut illa auxiliaris navis ad littus Castilionis, tredecim a Paula milliaribus, sit rejecta; & qui ea vehebantur, tamquam e manifesto mortis periculo ejusdem Sancti invocatione liberati, [multis jactatus diebus] omnes nudipedes Paulam ad ecclesiam ejus venerint. Interim Lucas, undarum ventorumque ludibrium, ferebatur per mare tota illa nocte: atque sub exortum auroræ vidit se septuaginta passuum millibus procul a Paula, & solis viginti millibus a Strongyle, Æoliarum non tam insularum quam rupium una. Ad hanc terræ & quietis alicujus cupidine actus, cymbam re mis, velis, gubernaculo destitutam, qua potuit ratione advertit, modo in hanc modo in illam partem corpus librando, modo manibus remigando: & circa vigesimam secundam diei horam, ipsa aura utcumque juvante, terræ applicuit. Sed hinc brevi eum fames expulit; desertus enim locus non potuit hominem herbis radicibusque alere ultra tertium diem: & qui spirabat vehementissimus ab Occidente ventus, [navim & vitam servat.] Tropeensem in Calabria portum, Æoliis objectum insulis, promittebat misello. Ergo denuo sese mari committit, eadem corporis agitatione inermem recturus cymbam. Verum littori approquinquantem versus in contrarium ventus repulit, cui Borealis succedens, hominem, S. Francisci nomen continuo implorantem, usque in Siciliam abstulit: imo ibidem salvum stitit juxta Mylazzum, ut ibi vota redderet Salvatori suo: quod & fecit: refectisque quatriduano cibo & quiete viribus, cymba autem (quam regere solus nequiret) cum lucro divendita, inde post dies aliquot in patriam suam incolumis revertit, ad suorum complexum, qui pridem eum inter mortuos numerarant.

[124] [Sancto devotus] Joannem Antonium Perulli, Lupiis Regiæ Audientiæ Secretarium, prohibere non potuerunt anno MDCXLVIII motæ intra urbem seditiones, quo minus S. Francisci festum, solita devotione confessus, communicatusque Dominico Sacramento, celebraret, & prandium Religiosis suo ære curaret. His peractis adveniunt ex Casali-novo a Carolo Perulli litteræ ad fratrem, nihil quidem nisi privata continentes negotia populo tamen, ob notam fidem Perulliorum erga Regem, plurimum suspectæ. Concurritur ergo ad urbis Gubernatorē, Perullii ut proditores postulantur ad mortem, hi ad domum Syndici publici se recipiunt, interim dum Episcopus urbis & viri Religiosi nituntur populi furorem compescere. Convenitur ut urbe cedant Perullii cum suis, [in ejus festo ad mortem peritur a seditioso vulgo,] populus egressum iis permitteret: sed ruptis paulo post fœderibus, rursum in Perulliorum conclamatur necem. Joannes Antonius se suosque Sancto Paulano commendat, & per domorum tecta effugium quærens cum suis, plurimis bombardarū ictibus petitur: sed horum pleriq; perlati in ejus famulum Josephum Dominici, ipsum quidem læserunt nihil, pallium tamen pileumq; perforarunt tot locis, ut evidens miraculum fuerit vita ejus conservata. Sub noctem pacatior videbatur populus: & cincta quamvis custodiis domo, ausus est Joannes-Antonius cum sociis, Ambrosio Petini, Donato Durno & Josepho Andreæ, ad consolandam uxorem, que mortuum virum se lugere credebat, clam excurrere: tum, nihil populo fidendum ratus, ad Minimorum ecclesiam socios duxit. Hanc, licet bene obserata esset, patentem tamen appropinquans habuit, & senem Fratrem, longa ac venerabili statura, obvium: cujus aspectu recreati profugi in ædem sese sacram recipiunt, [& per clausas templi portas azylum invenit.] sed Fratrē qui sibi portam reserarat vident nuspiam. Pergunt nihilominus, Venerabili adorato, ad sacristiam, indeq; in claustrum; ubi eis Josephus Lupiensis, Sacerdos Minimus, bene notus occurrit. Volebat interim scire Sacristanus, qua illuc penetrassent ratione; explorat ostium, cujus claves penes se habuerat semper, & fimissime clausum reperit. Redux igitur ad hospites, quærit quomodo intravissent. Illi ut sciebant sic narrant: & sacrista denuo rem cogniturus ad templum abit, atq; ut antea portas clausas reperit. Itaq; dubitarum nihil est, quin evidens ista esset Sancti protectio quem proinde civitas ferme universa, repressis motibus ad ingenium rediens, Patronum publicitus elegit, & adhuc solenniter veneratur, cum ooblatione annua scutorum quinquaginta.

CAPUT XV.
Miracula quædam novissima publice in judicio Pragæ probata. Ritus observandi tredecim dies veneris in honorem Sancti.

[125] Qvi legere volet Reges ac Principes, quorum supra naturæ ordinem fuisse nativitas, [Frequens invocatio Sancti pro impetranda, prole:] & Sancto Paulano rite invocato attribuenda visa est, Viverium, Hilarionem, Isidorum legat: neque mirabitur, tam nobilibus notisque orbi Christiano exemplis notam virtutem, paßim invocari a sterilibus conjugibus, & desideratos fructus toties ei acceptos referri. Nos prolixiori præter solitum tractatui finem imponere cupimus in ea materia, in qua cuncta recensere volentibus finis nullus esset: idque eo propensius, quod cum in Proceßibus supra expositis tam multa miracula habuerimus, publica fide & simplici eorum qui fuerant experti relatione comprobata; minus libenter immoremur iis, quæ licet ex similibus habita documentis credamus, ipsa tamen instrumenta non vidimus. Vt igitur primis respondeant ultima, [miracula authentica] omissis aliis, transimus ad miracula, ab Eminentissimo Cardinali Ernesto ab Harrach & Venerabili Consistorio Pragensi approbata anno MDCXLVI, nobisque transmissa cum subscriptione Joannis de Layn-villa Protonotarii Apostolici, Canonici & Archipresbyteri Pragensis, XI Aprilis MDCLXVIII anno testantis cum originali concordare. Inde veniemus ad informationes acceptas circa contractam Caletensem, evidenti miraculo sanatam quam nuperrime.

[126] Anno MDCXXXVIII Illustrissima Domina Elisabetha de Kolow rat, [sanatur dolor desperatus capitis:] nata Baronissa a Lobkowitz, longo tempore tanto capitis dolore & punctionibus lecto affixa decubit, ut omnium judicio de vita ejus conclamaretur, nullique medicorum, tam Pragensium quam ex aliis exteris partibus expresse convocatorum, illi in tam acerba ægritudine opem aut levamen minimum conferre possent. Tandem Illustrissimus Dominus Henricus Liebsteinski a Kolow rat, tunc temporis supremus hujus regni Bohemiæ Camerarius, postmodum vero ejusdem regni supremus Præfectus, ejus conjux, insignium virorum judicio persuasus, Divo Francisco de Paula votum fecit, quod nimirum tredecim diebus Veneris consequenter dicti Sancti sacellum adiret, & pro dicta ægrotante de more solito in ipsius Sancti honorem sacra legi curaret, ipsaque audire & preces suas devote persolvere vellet. Quo facto, ex tempore dicta Illustrissima, nullis amplius usa medicamentis, sensim convalescere visa est; ut sanitas illius nullis mediis prorsus naturalibus attribuenda sit, sed soli Deo per intercessionem dicti S. Francisci.

[127] Anno MDCXLV, mense Aprili Wenceslaus Backalasch Pragensis, [purulentus fluxus oculorum:] infans novem mensium, tribus septimanis caput habuit tumore inflatissimum, ita ut oculi nullo modo apparerent, sed ex situ illarum magnis cum doloribus (illo durante tempore) prodigiosa putridæ materiæ quantitas ad quatuor circiter sextarios efflueret: cujus acrimonia quidcumque pelliculæ & carnis contingebat ita corrosit, ut quibusdam parce spectantibus nauseam moveret. Parentes, ex relatione cujusdam, quod simili morbo infans suus obcæcatus & mortuus esset, de sanitate & vita totaliter desperabant: ideoque mater, miraculis S. Francisci de Paula docta supernam sperare medelam, duos oculos cereos, in capella præfati Sancti offerendos emit, ibique pro infante pie peracta devotione aquam inde benedictam proprio motu secum domum defert: ubi filiolum melius valentem uno oculo semiaperto invenit; lætabunda utrumque magna fide dicta aqua benedicta lavit: eodemq; instanti fluxus putridus sistitur, & utroq; aperto oculo, intra, dies octo filius ex integro sanatur.

[128] [spina dorsi confracta cum mortis periculo.] Puerulo minoris urbis Pragensis, ætate unius anni cum dimidio, nomine Jacobo Hurt, incuria nutricis parentibus insciis spina dorsi fracta fuit; unde tanta infirmitas causata est, ut medici & chirurgi puerulum, triduo sine cibo & potu graviter suspirantem & quasi agonizantem, non nisi pro mortuo curandum suscipere vellent; illi ex dorsi spina ossicula aliquot, cum mortis periculo, extracturi; sic ut si evaderet, maneret necessario curvus ac deformis. Parentes, hoc malo anxii & auxilio destituti, rem Deo & S. Francisco de Paula commendant, cum votis ter sibi in dicti Sancti sacello confitendum, communicandum, tria sacra audienda & panem pauperibus distribuendum. His rite peractis redeundo domum inveniunt filiolum, melius habentem, ridentem, & brevissimo spatio valetudine integerrimum. Super hoc testibus ipsismet parentibus & aliis, anno ut supra, productis.

[129] Et quia de anno MDCXXXVIII quatuor consimiles gratiæ fuerant simili modo examinatæ, & pro supernaturaliter miraculose concessis approbatæ & judicatæ, ideo eas cum tribus aliis supra relatis publicas facimus, declaramus, & pro gratiis miraculose concessis nunc & in perpetuum ab omnibus & singulis haberi volumus: & sunt tenoris qui sequitur. [a nativitate muto] Anno MDCXXVIII Wolfgangus de Lavisey Pragensis, quartum agens annum, a nativitate mutus, nulloque naturali remedio adjutus, Deo Sanctoque Francisco de Paula his conditionibus a parentibus votus, quod ex devotione ad tempus sancto dicti Ordinis habitu indutus, parens vero cingulo tertii Ordinis dicti Sancti admissus uteretur; lecto Missæ sacrificio in capella præfati Sancti, præsente patre nullisque aliis adstantibus, prædictus Wolfgangus induitur, indeque ducitur ab uno Fratre Religioso ad Illustrissimam Dominam Comitissam a Bercka, [loquela conceditur,] inibi præsentem: quæ ipsum Bohemice allocuta est, Wolfgange, quomodo te habes? Statim respondit, Bohemice, Pan Buh, quod, est Dominus Deus: & ab illo instanti absque ulla difficultate & linguæ hæsitatione locutus est & ad huc loquitur.

[130] Anno MDCXXXIV Bohuslaus Zabusky, Bohemus Melnicensis, puer trium annorum cum dimidio, maximo oculorum defectu laborabat, [oculorum debilitas curatur.] ita ut nec solis de die, nec candelarum lumen de nocte, sustinere aut videre posset. Parentes diversis medicorum remediis ac consiliis sunt usi: demum ad intercessionem S. Francisci de Paula his votis convolant, ut puer per triennium sacrum illius religionis habitum ex devotione deferret. Non irritum senserunt votum: nam induto habitu, intra duarum septimanarum spatium, parentibus multisque aliis ejusdem civitatis mirantibus, dictus puer acumen oculorum perfectissime recepit.

[131] [item paralyticus,] Anno MDCXXXV Joannes Oliverius de Schoneck, Pragensis, quadriennis puellus, catarrhis ac defluxibus graviter afflictus, tandem paralysi tactus, totius mediæ partis dexteræ motum linguæque usum totaliter amisit. Hunc jam exhaustum viribus, in summamque deductum maciem, cum varia Doctorum experientia sanari non posset, mater S. Francisco de Paula cum voto obstrinxit, ut is ad certum tempus sanctum ejus Ordinis habitum gestaret. Votum completum statim alteratio & valetudo subsecuta sunt: ita ut non solum paralyticæ partis motu, sed & loquelæ usu perfecte recepto, intra breve tempus convaluerit.

[132] [& desperate ægra,] Illustrissima Theodora Helena Mitrowskin, Hannewaldi ab Ekerstorf vidua, quinquennali conflictata morbo, impotens demum virium, decem continuis mensibus affixa lecto, letalibus quatuor morbis concurrentibus, a peritissimis medicæ artis inter mortuos numerabatur. Neglecto igitur humano, divinum illa medicum anhelans, ad devotionem tredecim Missarum, in honorem S. Francisci de Paula more consueto legendarum, se magna spe & zelo obligat: [curādo sacra per 13 dies Veneris,] mittitque ancillam ut loco sui dictis Missis intersit, præcipue quinta die Veneris, per quinque vulnera Christi rogando, ut, mediante intercessione S. Francisci de Paula, vel ad mortem vel ad valetudinem ferventer divinam imploret opem; se idem domi facturam. Summe mirandum! Eodem sacrosanctæ Missæ tempore, dicta Domina sanitati restituitur: visumque hoc miraculum a multis nobilibus & ignobilibus eorumdem attestatione confirmatur anno MDCXXXVII. In quorum fidem præsentes hasce manu propria subscripsimus, appensioneque sigilli nostri communiri fecimus, Pragæ in residentia nostra Archiepiscopali, die XVIII mensis Julij, anno MDCXLVI.

✠ Ernestus cardinalis ab harrach.

[133] Primum ex his ultimumque miraculum ita testantur, quam gratus Deo Sanctoque Francisco Paulano sit ritus quidam peculiaris & Ordini proprius, divinum auxilium certo feriarum sextarum numero invocandi; ut postulent a nobis explicari, [de qua devotione scripsit nuper Phil. vander Beke.] quæ hæc sit devotio, & quomodo peragatur. Post varios Ordinis Minimorum hac de re scriptores, novißime amicus noster Philippus vander Beken, Paradisum devotionis tredecim-dialis, S. Francisco Paulano per totidem dies Veneris exhiberi solitæ, illustravit piis considerationibus ad singulos dies, pro ratione Missarum quaque die dicendarum aptatis; & dissertatione apologetica adversus oblocutores, tamquam Cherubim versatili rationum gladio Paradisum suum custodiente ac defendente, communivit; dicavitque Francisco Principi Nassovio, Ducatus Limburgensis ac ditionum Transmosanarum pro Rege Catholico Gubernatori, conventus Patrum Minimorum Lovaniensis fundatori, votivæ S. Francisci Paulani proli: quippe quem ex salutari fonte suscipiens R. P. Claudius du Vivier, quinto Provincialis ac tunc Alberto & Isabellæ Principibus Belgii a concionibus, Francisci Paulani nomine appellavit, facultate ad id a summo Pontifice impetrata: dicavit autem Paradisum illum suum Philippus prælaudatus, & prælo vulgavit, anno MDCLXVI, quo dicto Principi proles mascula, diu & avide desiderata, intra Octavam Sancti Thaumaturgi, maximo cum gaudio nata est.

[134] Ex hoc autem libello discimus hujus devotionis principium ad ipsum S. Franciscum referri, [Cur assumatur dies Veneris,] qui Paßioni Dominicæ qualibet sexta feria piißime considerandæ addictus, tali die in visione quadam meruerit Caritatis insigne velut Ordinis novi labarum, per S. Michalem Archangelum recipere, ut refert Joannes de Milasso Sancti coætaneus in manu scriptis, quæ in conventu S. Ludovici Neapoli religiose asservantur, additque beatum Patrem illam visionem sæpe suis sequacibus narrare solitum fuisse, ut ad caritatem amplectendam ac sibi invicem demonstrandam animosius excitarentur. Hæc prælaudatus auctor ex Michaele Navæo Archidiacono Tornacensi, narrante, quod idem Sanctus, dictum Archangelum propterea in Ordinis sui singularem Patronum assumpserit: unde totus Ordo, die ejus festo XXIX Septembris, Officium duplex primæ classis solennizat, cum prævia in publico ad sonum campanæ Conventus reconciliatione, & absolutione generali per Superiorem facta in communi, sub summo Sacro, nudis pedibus ac cingulo ad collum in signum pœnitentiæ, & sacramentali Communione: eodemque die Provinciales, Correctores, aliosque subalternos Officiales instituit ac renovat.

Quod vero Sanctus ipse die Veneris, & quidā Sancta, mortuus sit, id ejusdem feriæ VI observationem religiosiorem habere Ordini Minimorum persuasit, & per hunc plurimis ubique fidelibus; quorum pietatem in frequentando tali die Conventus Neapolitani templo, ut magis accenderet Clemens VII, anno MDXXXIII, centum dierum indulgentiam largitus est, omnibus illuc confluxuris orationis causa, & post confeßionem vel confitendi propositum Orationem Dominicam & Salutationem Angelicam semel recitaturis. [& accendantur tres cereis] Igitur qui S. Francisci patrocinium obsequio aliquo singulari demereri sibi volunt, hanc feriam eligunt, eoque per tredecim hebdomadas recurrente sacra se exomologesi expiant, Missam dici curant, sub eaque tres cereos accendi (quarum duæ in altari ardeant in signum Fidei atque Spei, tertiam ipsi supplicantes manibus teneant in signum Caritatis, quia harum virtutum exercitium dignos facit divinæ gratiæ consequendæ) denique Christi corpore in fine vel principio cujusque Sacri refectis, post recitatum decies tertio Pater & Ave, bene apprecatur Sacerdos dicens, Dominus Iesus Christus concedat tibi finem justorum desideriorum tuorum.

[135] [quæ Missæ dicantur] Ordo Missarum principio varius apud varios fuit: postmodum ad majorem cum ritu Romanæ ecclesiæ conformitatem, in Regula Ordinis commendatam, statutum, ut esset qui sequitur. I. de Sanctissima Trinitate. II. de Passione Domini. III. de sancta Cruce. IV. de Spiritu sancto. V de sanctissimo Sacramento. VI de Beatissima Virgine. VII de sanctis Angelis. VIII de Apostolis. IX pro quacumque necessitate, cujus Introitus Salus populi. X pro remissione peccatorum, Misereris omnium Domine. XI juxta propositum gratiam petentis, ut de infirmis &c. XII pro fidelibus defunctis. XIII de S. Francisco Paulano. Quod si feria VI festo Duplici occupetur; vel Missa duodecima incidat in octavam Epiphaniæ, Paschæ; aut Pentecostes, vel in hebdomadam Majorem (quando duplex festum votivo impediri, vel temporis lætitiam defunctorum commemoratione funestari prohibuit sacra Rituum Congregatio, 28 Aug. an. 1627) debet propria illius temporis Missa applicari juxta intentionem illam dici curantis. [cur numero tredecim?] Hæc sunt quæ de tredecemdiali erga Sanctum devotione ex præfati Philippi libello, qua potuimus brevitate, excerpsimus; eidemque credimus, numerum istum placuisse Ordini, vel quia decimo tertio ætatis anno expleto ad eremiticam vitam ducendam se recepit Sanctus, vel quia tredecim socios in principio Ordinis constituendi collegit, quos apolegeticæ dissertationis cap. 1 §. 2 nominatim recenset idem auctor. Nos illos & hic & alibi prætermisimus nominare; quia de eo numero & primorum sociorum nominibus nihil in antiquis monumentis invenimus. Addit & tertiam prædicti numeri rationem, quia tredecim hebdomadæ, dies unum & nonaginta constituunt, quot annos vixisse Sanctum hactenus creditum fuit.

CAPUT XVII.
Depositiones testium super insigni miraculo Caleti facto anno 1661.

[136] Coronidem huic tractatui imponet insigne recentissimæ notæ miraculum, de quo Informatio facta per Robertum le Febvre, Presbyterum, & in Theologia Bacalaureum atque Curatum Caletensem, eique adjunctum Mag. Joannem Tiffaine pariter Presbyterum, Cantorem Ecclesiæ Caletensis, XVI Aprilis anni MDCLXI, ex commissione Illustrissimi & Reverendissimi Episcopi Bononiensis XIV mensis & anni predicti delata, extat originaliter in conventu Caletano; & illius transcriptū anno MDCLXIV & LXVIII authentice signatum accepimus a Patribus conventus Antverpiensis atque ex Gallico Latine redditum hujusmodi est.

[137] [Peronna Raoult profitetur,] Anno & die prænotatis, coram præfatis comparuit Domicella Peronna Raoult, filia quondam honorabilis viri Ludovici Raoult, dum viveret Anciani Majoris hujus urbis Caletensis, annos triginta novem nata: quæ post juramentum de dicenda veritate præstitum, interrogata de statu & cursu sui morbi atq; [quod ab annis 13 asthmatica,] ejus curatione, dixit: quod ab annis circiter tredecim laborare cœperit defluxione ac tussi vehementi, cui nullum remedium inveniebant medici, quia fatebantur morbi naturam & causam a se ignorari. Hic autem paulatim incrementa sumens eo ipsam adduxit, [a duobus & medio contracta crure,] quod ab annis circiter quatuor diram incurrerit membrorum convulsionem; quæ pluribus variisque occasionibus recurrens, duraverit usque ad tertium ab hinc mensem. Dixit etiam duos circiter ac dimidium annos esse, quod contractis cruris ac tibiæ sinistræ nervis, retracta illa pars corporis, apparuerit primum quatuor digitis, deinde dimidio pede brevior altera. Item quod eodem tempore ipsum cruris os ab osse coxendicis emotum fuerit, & a mensibus circiter tribus pars dextera coxendicis similiter dislocata: adeo ut quoties sedere vellet, [& coxendicibus luxata,] corpus totum in unum quasi globum convolveretur, cum cruciatu intolerabili, unde frequentia deliquia & syncopas pati infirmam contingebat. Denique quod tempore hujus morbi semel decem, bis novem dies, sæpe octo aut septem, & novissime dies novem permanserit absque ullo cibi vel potus usu. [desperantibus medicis,] Cumque hujus seculi anno LVIII in urbe Rex esset, D. Vallot, primus Regiæ suæ Majestatis medicus, D. Girenaut & alii duo medici ex ejusdem Majestatis comitatu, postquam eam eorum quidam bis aut ter, alii rarius, visitassent; dixerunt omnes, aliud nihil ei cogitandum esse, quam quod maneret per omnem vitam manca & paralytica.

[138] [Novenam sancto facere instituerit, 6 Aprilis,] Itaque sæpe interius inspirata ad preces recurrere, tandem decrevit per se aliosque sicut posset, instituere Novenam S. Francisco de Paula. Incepit ergo eam sexta hujus mensis, quinta Octavæ ipsius Sancti. Quoniam autem ipsa ad ecclesiam Minimorum ire non poterat (quippe quæ nullatenus per se moveri posset, sed istic ubi posita erat, sic ut posita remanebat absque ullo motu) mittere eodem incepit ancillam suam. Die autem Novenæ inchoatæ quarto, in Octava Sancti, [& in Octava Sancti per se reptarit ad ecclesiam:] magno stimulata desiderio ut & ipsa ad dictam ecclesiam accedere, & aliquid per se posset ad complendā Novenam contribuere, postulavit sibi fulcra axillaria dari. His illa uti cōsueverat ab annis tribus usque ad tertium ab hinc mensem, quando facultate iis utendi amissa cœperat in sella gestatoria portari ad ecclesiam: in qua sicut erat deportata, sedens, & Missam audiret, & sacram susciperet Eucharistiam: quia neque moveri poterat, neque alium corporis situm tenere; prout etiam fecerat ipso die S. Francisci prænominati, qui fuerat Sabbarum, & in Dominica immediate sequenti. Acceptis porro ab ancilla jam dictis fulcris, ab eademque cum maxima difficultate subtus axillas positis, descendit e lecto: ancillaque prædicta ipsam per cingulum retinente: & ne caderet sustinente, cœpit ire versus ecclesiam: eoque in statu plures obviam habuit sibi compatientes, quarum prima fuit Magdalena Crepet, tum Maturinus Cardot ecclesiæ Guisnensis famulus, aliique.

[139] [ubi sacro audito] In ecclesiam sic inducta audivit Sacrum & communicavit. Cum autem legeretur postremum Evangelium Sacri ad ejus intentionem dicti, sensit magnam totius corporis debilitatem & dolores vehementissimos, præcipue in crure sinistro & coxendicibus, adeo ut omnes nervi tendi sibi viderentur: quare coacta ad scamnum vicinum sese acclinare, a pluribus personis visa est in ejusmodi situ. Interea tēporis fluxum quemdā sensit, [sanam se reperit,] velut si per omnia membra humore aliquo fuisset respersa; audivitque ossium ipsorum ad suas juncturas redeuntium sonum; ac denique novum robur vigoremque toti corpori infusum sentiens, se flexit in genua citra debilitatem vel minimam. Ad eam ita genuflexam cum accederet P. Joannes de Beaumont, is qui Missam celebrarat, eiq; Christi Corpus sanctissimum impertierat; surrexit illa nihilo minus facile agiliterq; ac si nulla umquam infirmitate laborasset. Ille vero existimans ipsam adhuc male habere, [& surgēs indicavit Confessario.] jussit ut resideret: sed Peronna quæ gratiam sibi divinitus factam agnoscebat, negavit id sibi necessarium esse: atque ad ostium sacristiæ accedens, petiit sibi alterum Sacrum in gratiarum actionem dici: quod ei fecit P. Petrus Hulin, ipsa flexis semper genibus audiente, & ad Euangelium facillime assurgente. Quibus sic peractis, & fulcris suis ibi relictis, domum ambulavit, tam sana quasi nihil mali unquam passa esset: & hæc omnia, sic ut deposuit, vere accidisse nominis sui subscriptione firmavit. Peronna Raoult.

[140] [Hujus rei testes sunt, I Ancilla Peronnæ.] Joachina Brochart, puella annorum circiter XXXV, Holecæ in Flandria nata … dixit, a festo Purificationis ante annos quatuor habitasse se usque nunc cum domina sua Peronna Raoult: quam semper viderit variis oppressam morbis, quæ principio sexta quaque hebdomade solebant recurrere, &c consormiter ad depositionem ipsius Peronnæ: cujus coxendices cum luxarentur ante sex circiter menses, tam violenter id factum asserit, ut quasi os aliquod confractum fuisset sic audierit sonum. … Cui etiam uno crure ad dimidium tandem pedem breviori propter contractionem, [quæ euntem deduxerat,] adeoque imbecillæ ut uti amplius non posset axillaribus fulcris, facta sit sella in qua diebus dumtaxat Dominicis Sacri audiendi causa deportaretur ad templum. Se vero difficilis famulatus pertæsam sæpe cogitasse de illa domo deserenda, soloque divinæ, si faceret, ultionis metu ibidem perseverasse … Denique quod eamdem dominam suam, sic ut supra exposuit ipsa, [at per se redeuntē vidit.] ductam ad sacellum S. Francisci Paulani ibidem dimiserit: atque post duas circiter horas revertens, ipsam e sacello egredientem obviam habuerit, mirataque sit dimissis fulcris liberrime ambulantem. Imo quod conspectu primo adeo attonita fuerit, ut ipsam non recognosceret, prius quam ultro sibi loqueretur ac diceret: Ora Deum pro me; eique age gratias, quod me hodie sanaverit.

[141] Magdalena Crepet, virgo annorum circiter LX, Caleti nata, [2 familiaris quædam,] deposuit de morbis & impotentia Peronnæ, quæ supra; idque ex certa scientia, quia eam multis annis cognoverit & magis familiariter frequentaverit ab annis duobus cum dimidio: quodque prædicta sede in qua portaretur facta, tantas in ejus usu, propter summam debilitatem, pateretur molestias; ut necesse esset portitores identidem subsistere, multa etiam Festa & Dominicas absque Sacri auditione transire. Item quod Dominica, festum S. Francisci Paulani immediate sequenti, viderit eam ad ecclesiam portari, tam misero in statu, ut videretur in via moritura: itaque accessisse ad eam invisendam sub vesperam, rogasseque an per Octavam S. Francisci ad ecclesiam se faceret deportari. Quæ respondit: Non equidam, [consciæ quam difficulter posset vel in sella gestari,] soror optima; non possem ante diem Veneris proximum. Porro quod die mensis septimo, dicta Peronna accersierit ad se ipsam deponentem, eamque rogaverit ut postera die pro se communicaret, addens quod jussisset sibi fulcra admoveri, videreturque cum his, postridie mane in die Octavæ, posse accedere ad ecclesiam. Quodque ipsa deponens, eo die ab ecclesia veniens, & cælum admodum tempestuosum videns, iverit ad domum Peronnæ, prohibitura ne tali aura egrederetur: adveniens autem, & ipsam fulcris innixam in atrio reperiens, dixerit, Deus bone! quo vadis? ea est aura quæ mortem tibi afferre possit: domi remane. [quæ conata est impedire ne iret propter malam auram.] Ad quod illa: Oportet inquit, ad ecclesiam ire. Cumque accessisset Joachina ancilla ejus, ut per portæ gradus descensuram juvaret, timeretque deponens ne media in platea corrueret ægra; inclamarit puellæ, ut dominam suam per cincturam apprehenderet: quod & fecerit: itaque perrexerit Perona, repere potius, quam ire ad templum. Postea, inquit deponens, domum meam Joachina venit, nuntiavitque sanatam esse dominam suam: cui fidem habere nolens, ad quintam usque horam distuli Peronnam visere: quam perfecte sanam reperi, dixitque mihi: Ecce me sanam: hanc mihi gratiam fecit Deus per merita S. Francisci Paulani: exindeque sana perseverat.

[142] Domicella Maria Rault, Caletensis, puella annorum XXVIII, [3 quæ hoc ipsum quod fulcris graderetur,] deponit, Perronam … adeo fuisse debilem ut a tribus circiter mensibus non potuerit nisi in cella audire Missam & communicare: imo II die mensis, festo S. Francisci, cum esset in templo Minimorum, & vellet interesse concioni post prandium habendæ, ne cogeretur molestam corpori sic affecto succussionem dum fertur referturque sustinere, ibidem remanserit, prandium ei illuc deferente ancilla Joachina, quæ hoc ipsi deponenti dixerit. Die autem nona mensis in octava S. Francisci, cum ipsa deponens pararet ire ad templum, e sorore sua Barbara Rault audivit, videri miraculum factum in Peronna Raoult, quippe quæ fulcris nixa graderetur: Igitur festinasse se ut euntem comitaretur: sed post aliquod viæ spatium, tædio nimiæ lentitudinis victam, [pro miraculo audierat.] præcessisse, … deinde domum revocatam se, audivisse post mediam horam dici, quod sine fulcris Domna Peronna ambularet. Itaque denuo regressam ad templum, ibi eam invenisse sanam coram Venerabili, ante septum altaris majoris, ubi Vesperas audiebat, surgens de more ad Gloria Patri. [& sanam viderat in Vesperis.] Vesperis finitis se deponentem accessisse ad illam, & præ gaudio quod sanam videret osculum eidem dedisse: quæ ipsi & aliis adstantibus dixerit, Omnes pro me reddite Deo gratias: exindeque tam recta domum iverit, ac si nullam unquam passa fuisset contractionem tibiæ, quam antea portabat uno & amplius pede elevatam a terra.

[143] [4 quæ euntem viderat,] Alisa Gresy, Caletensis, vidua quondam Petri du Rosel, annos nata LVI, quæ pridem infirmam cognoverat, & viderat dicta die IX Aprilis in fulcris euntem cum sua ancilla &c. addit sibi ad urbem domum reduci, a neptibus suis dictum esse, quod apud Minimos factum esset miraculum, & Domna Peronna ibi sanata absque fulcris ambularet. Itaque eodem accurrisse se, sanatæque obviam venisse & osculo præmisso dixisse, [& redeunti læta occurrerat,] quod gratiæ essent agendæ Deo. Deinde cum alteratam videret, addidisse: Enimvero ecce prorsus immutatam te. Ad quod Peronna addiderit, ipso instanti sanationis suæ tantos se dolores sensisse, ut mori se arbitraretur. Subjunxisseque ancillam, se vero, Domina visa sic per se ambulante, præ consternatione pene in fugam abiisse.

[144] Nicolaus de la Tour, serarius Caletensis, annos natus XLIX: qui cellam, qua portari ad templum solebat Peronna, ante duos menses ferramentis additis solidarat, & viderat concionem apud Minimos audituræ delatum fuisse prandium in die festo S. Francisci; quique octava die mensis domum ipsius Peronnæ alicujus obsequii causa accedens, [5 quipridie cum ea egerat,] eamdem invenerat viminea in sella legentem aliquid, & ab interrogata num aliquantum haberet melius, audiverat eodem, quo antea, in statu esse; deponit quod ipsa die postera, cum fulcris suis ingressura templum, & videns deponentem supra templi portam occupatum ferramento quodam refigendo, sibi dixerit, Magister Nicolae, [& ipso die viderat ingredi templum.] cave ne quid mihi in caput decidat: se vero promisisse, quod desisteret ab opere donec esset ingressa, prout fecit cum maxima difficultate. Se vero, cum esset domum regressus, circa horam secundam pomeridianam, vidisse D. Peronnam cum Domina du Rossel liberrime ambulantem: ideoque contineri non potuisse quin alloqueretur, & obortis præ gaudio lacrymis gratularetur sanatæ.

[145] [6 vicinus qui eam sæpe ferri in sella viderat.] Robertus du Fresnoy, civis Caletensis, annorum LXVIII, deponit, quod tamquam proxime vicinus optime cognoverit D. Peronam, toto tempore infirmitatis, ac demum coactam sella gestatoria uti, in qua eam gestari adhuc viderit quinto aut sexto ante sanationem die: quodque eam ab ecclesia, ubi dicebatur Novenam instituisse, ipsa Octava S. Francisci, circa undecimam ac duodecimam meridianam, viderit redeuntem cum perfectissima sanitate. Joannes Basse, annos natus XXII, [7 & 8, milites qui eam portaverant.] Caletensis & in Legione Montozeriana miles, deponit; se ab uno circiter anno cum prædicta Legione Caletum venisse, hospitiumque cum socio accepisse apud D. Sullier Sergeantium regium, e regione ejus domus quam habitabat Peronna Raoult: seque & socium sæpe eamdem in sella portavisse ad templum Minimorum, etiam nuperrime in festo S. Francisci Paulani & Dominica immediate sequenti: die autem dicti Sancti Octava, cum audisset miraculose sanatam, ad ipsam ivisse, & domi suæ sedentem invenisse: quæ eo viso surrexerit, atque versus ipsum gradu firmo ac recto venerit. Huic testimonio prorsus consona deponit Joannes du Four, Bello-monte in territorio Cadurcensi natus, annorum XXIV miles, ut supra, qui & ipse cum socio ad eamdem sanam videndam accesserat, quam toties portarat: adeo infirmam, ut illa ipsam gestationem sufferre non valente, sæpius esset interquiescendum in exiguo illo spatio, quod inter Peronnæ domum & Minimorum templum, eadem in platea situm, interiacet.

[146] Alexander Raoult Ancianus Major hujus urbis, annorum LXVII, [9 Major urbis qui in templo infirmæ assedera:] dixit quod in Paschate anni MDCLVIII veniens ad templum Minimorum, ut ageret gratias pro accepto sanitatis beneficio, inciderit in Domnam Peronnam Raoult; eique fulcris insistenti appropians, observarit altero tantum pede sustineri, alterum supra terram altius elevatum suspendi. Item quod nono hujus mensis die, eidem cum fulcris humi sedenti in capella S. Francisci satis prope assederit, [& sanæ comes rediverat.] videritque Patrem Beaumont venire ad ejus confessionem audiendam. Denique quod eodem die sanatam audiens ad ecclesiam redierit, & post actas cum eadem, ut rogarat, S. Francisco gratias, recte ambulantem comitatus sit usque in domum suam. Antonius Trotel, cerdo Calentensis, annorum XXI, testatus, quod ab annis quinque vel sex in eadem Minimorum platea habitarat, confirmavit quæ alii de pedis contractione, fulcrorum & sellæ gestatoriæ usu, &c; & addit vidisse se, quod finita missa surrexerit Peronna absque fulcris, [10 & 11 vicini.] iveritque ad portam sacristiæ. Eadem confirmat Ludovicus Belle-hache, itidem cerdo & in eadem platea habitans, annorum circiter XLII, & deponit, quod in Octava S. Francisci domum suam revertens, obviam ægram habuerit; eamque accuratius considerans, propterea quod jamdiu sella gestatoria opus habuisset, dixerit intra se, Ecce Domnam Peronnam iterum ad fulcra reversam: deinde ad pedem reflexisse oculos, ut videret num item ut antea esset contractus; neque aliter vidisse quam solebat. Post duas autem horas audivisse ab ancilla dici, quod Peronna per se graderetur sola: eaque voce excitos socios cucurrisse versus ecclesiam; se vero in ostio domus præstolatum, vidisse, in magno hominum assectantium comitatu, rectis pedibus transeuntem.

CAPUT XVIII.
Alia de eodem miraculo testimonia, ejusque approbatio.

[147] [12 Vxor Majoris, morborum Peronæ conscia,] Antonetta du Flos, uxor honorabilis viri Andreæ Ponthon, ad præsens Majoris in hac urbe, annorum quinquaginta, deponit quod pridem viderit d. Peronnam maxime laborantem in ascensu descensuque graduum, ducentium in templum Minimorum; quamdiu id facere utrumque potuit fulcris subnixa: quodque ipsam ægrotantem domi suæ sæpe visitarit. Morbos autem asserit fuisse frequentes & vehementi tussi conjunctos, adeo ut octo & novem quandoque diebus omnino nihil, ne quidem syrupi guttam unam posset transmittere; malo autem illo recedente solitam fuisse tanta siti premi, ut viderit eam intra horam unam exhaurire duo aut tria pocula ptisanæ vel limonatæ: hanc autem alterationem subsequi solebant violentissimæ & intolerabiles prorsus vomitiones. Itaque addit deponens, sæpe dixisse se, morbum hominibus incognitum & Deo soli curabilem esse. Vidisse autem in Octava S. Francisci in sacello ejusdem, quod d. Peronna, [eamque observans dum sanaretur.] supra primum gradum altaris flectens, positis ad utrumque latus fulcris sub Missa communicarit; remanseritque in eodem statu usque ad finem Missæ, multis cum suspiriis, quæ ipsa deponens clare audiebat, gratias agens. Finita autem Missa cum resedisset Peronna, credebat deponens ipsam id facere ob debilitatem: sed elapso vix medio horæ quadrante rursus eam vidit elevatam in genua, iterare suspiria gemitusque, velut quæ multum pateretur, Tandem ad eam P. Beaumont accessit, eique locutus est: quid autem dixerit ignorat deponens, sed audivit jussisse ut assideret, ipsamque respondisse, quod nihil eo opus esset. Et vero surrexit illa: sed deponens ultra nihil cogitans exivit e templo; cui post horam ab aliis est relatum, Domnam Peronnam miraculo sanatam esse, ut revera est.

[148] [13 Præsens cum medici morbos ejus incurabiles judicarunt.] Anna Hedde, Caletensis, virgo annorum XLII, & dictæ Perronæ perquam familiaris, eademque alii testata de mōrbis, contractione, fulcris ac denique de sella, quam primo ancilla ejus aliaque femina, tum (quod hæ imbecilliores nimium incommodarent ægræ) duo milites gestare solebant, deponit quod interfuerit consultationi Medicorum apud ægram institutæ per horam dimidiam & amplius, post longum examen prævium; distincteque audiverit omnes affirmantes morbum incurabilem esse. Cum autem de ejus miraculosa sanatione nuntiasset sibi ancilla Peronnæ, illico se accurrisse ait, & cum admiratione summa sanam invenisse. Margarita Moreau, annorum LIV, [14 quæ 30 Martij decubitarum juverat,] morborum omnium Peronnæ familiariter conscia & testis, specialiter deponit, quod una cum Guillemetta le Hot sæpius admoverit ægræ fulcra, & sæpius juverit gradus templi Minimorum descendere & ascendere cum summa difficultate. Quodque die Mercurii, qui erat penultimus Martii (cum forte accidisset Joachinam ancillam ejus ab urbe excludi) ipsa deponens & prædicta Guillemetta domum Peronnæ intrarint, ut ei decubituræ auxiliarentur: quod maxima cum difficultate fecerint; & quia inter collocandum supervenit deliquium solito diuturnius, non potuerint eam apte reclinare nisi post longam moram. [& infirma ipsa ab illa jam sana visitata est 9 Apr,] Cum autem in Octava S. Francisci domo egredi propter infirmitatem ipsa deponens prohiberetur, prospicientes per fenestram discipulæ domesticæ, clamaverunt ad magistram, Ecce Dominam Peronnam, quæ cum suis fulcris pergit ad Missam audiendam. Post unam autem horam dictum sibi deponenti est, sanatam Peronnam. Quod verum esse agnovit, quando sub vesperam prior ad visitandam deponentem venit prorsus sana; contra quam fieri posse judicarat Medicus regius D. Valot, quem ipsa deponens dicentem audivit, quod nihil simile morbo illi vidisset umquam.

[149] [15 Confessarius, conscius asthmatis quo laborabat] Fr. Joannes de Beaumont, Sacerdos religiosus Minimus, deponit juratus, quod propter indispositiones Peronnæ de Raoult, ex imperio sui Superioris, tota Qu adragesima præterita solitus fuerit ad ejus domum accedere causa audiendæ confessionis: quam propter difficillimum asthma faciebat voce tam submissa & inarticulata, ut admota quantum poterat & decens erat ad os loquentis aure, eam difficulter intelligeret. Item quod inchoata, ad quam divinitus erat inspirita, devotione novemdiali, Peronna sibi accersito dixerit die mensis octava, quod postridie sperabat se accessuram ad templum, quemadmodum etiam fecit, confessaque est genuflexa, sed utroque cubito nixa supra scamnum: postea vero audivit Missam super gradum altaris residens, indeque difficulter admodum surrexerit in genua, cum esset communicandum. Finita autem Missa ad eam veniens, [& fiduciæ quam habuerat obtinendæ eo die sanitatis] vidit absque difficultatis ullius indicio genibus nixam. Cumque illa assurgeret venienti, idque reverentiæ causa facere eam putaret deponens, rogavit eam ut assideret in scamno: quod opus esse negavit, aut fulcris deinde egere se, quæ esset per S. Francisci intercessionem integerrime sanata, de qua re plenius ipsi post absolutas preces loqueretur. Altera autem Missa audita, accersivit deponentem; eique oculis lacrymantibus dixit, quod sibi quantumvis indignæ, per merita S. Francisci Paulani, gratiam sanitatis præstitisset Omnipotens: in cujus signum septem vel octo passus formavit, ipso deponente interim observante, quod sinistra tibia, quam octo vel decens digitis altera habuerat breviorem, justam haberet longitudinem. Addit ad extremum deponens, videri eam haud obscure præsensisse gratiam sibi faciendam; siquidem inter confitendum protestata est, quod firmissime speraret absque fulcris domum redire: se tamen non petituram ut a suis malis liberaretur, tantum ut in ejus vel infirmitate vel sanitate Deus & sanctus suus Franciscus glorificarentur. Fr. Ludovicus le Sueur, Religiosus Minimus, deponit, [16 Religiosus qui difficulter eunti obviarat,] quod nona hujus in platea Conventus sui viderit Domnam Peronnam, venientem in fulcris ad audiendam Missam, tanta cum difficultate, ut ad decimum vel duodecimum a domo sua passum debuerit subsistere, seque ad parietem inclinare, donec veniret ancilla: se autem id videntem dixisse: Opus tibi foret horis ad eumdum duabus, & tribus ad redeundum a templo. Vesperis autem finitis, ait se vidisse perfecte sanatam.

[150] [17 Commissarius Regis qui observarat Deo graias agentē,] Dominicus Hache, Dominus d'Artincourt, Consiliarius Regius, Sigilli minoris Custos & Commissarius Generalis in hac urbe ejusque territorio, annum agens XXXIII, deponit, quod nona Aprilis, Sacri audiendi causa existens in templo Minimorum, viderit Patrem quemdam Minimum, dimissa Domina Ponthon, quæ est uxor Majoris, ad feminam aut puellam quamdam accedere, cum eaque stante modicum loqui: interim secessisse se ad reclinatorium quod est ad dexteram sacelli, plane e regione ejusdem feminæ aut puellæ, super gradus altaris genuflexæ; quam viderit per horæ quadrantem suspiriis gemitibusque indulgere; eique, dum manus identidem ad cælum levat, nunc manicas excidere nunc sudarium: quo extergendarum causa lacrymarum recepto, iverit versus sacristiam, ubi pulsanti aperuerit P. Heullin, vestitus paratusque cum calice ad Missam celebrandam. Cui cum dixisset ut ad suam faciret intentionem, [morbi curati ignatus, eumque deinde intellexerat ab aliis,] ad priorem locum rediens continuarit suspiria lacrymasque. Ratus igitur deponens, esse personam aliquam valde afflictam, ex puero sacrificii ministro quæsivit, quænam esset: responditque puer, esse Domnam Peronnam Raoult, quæ non amplius claudicaret. Non tamen hoc altius dimisit in animum ipse deponens; sed domum revertens, cum tempore prandii narraret quæ viderat, respondit uxor, quæ ipsam in sella portari ad ecclesiam viderat in festo Sancti Francisci, Miraculum id manifestum esse: pauloque post ipse deponens idem plurium relatione cognovit. Quare Dominica in Albis, regrediens a Missa parochiali, & obviam Peronnæ factus ad latus ecclesiæ majoris, eidem gratulatus est recuperatam miraculo sanitatem.

[151] Domicella Maria Rault, uxor Petri Coste, [18 Vxor Procuratoris Regii,] Domini de la Motte, Procuratoris Regii, annorum XX, testis impotentiæ diu in Peronna visæ, quam etiam propter debilitatem bis viderit in sella gestatoria communicantem; deponit, quod nona Aprilis ingredientem in sacellum cum fulcris viderit, genuaque ante altare flectentem: quodque domum reversa, intellexerit post horas duas miraculose esse sanatam, & spectandi causa cum multis aliis ad ecclesiam redierit. [19 Iudex urbis,] Joannes Hedde, Judex, Consul, & antiquus Senator hujus urbis, e regione majoris portæ Minimorum habitans ab annis circiter quatuor; deponit, sepius vidisse se Peronnam fulcris egredientem ingredientemque; quæ cum solicite sustentari ad portam deberet, ipsum se ait ei sæpe præbuisse manum. Novissime autem die nona Aprilis, peracta in gradibus altaris confessione, Missam audienti & communicanti proximum semper se fuisse, notasseque in ea vehementissimos motus, velut si gravissime torqueretur: cui quid accidisset post horam mediam intellexerit, domum reversus; & circa horam quartam post meridiem eidem a templo egredienti & perfectissime sanatæ occurrerit. [20 Doctor medicus.] Denique Franciscus du Crocque, Doctor medicus & hujus urbis ordinarius, annorum XXXIII, deponit, tractasse infirmam; & in ipsis paroxysmis visam, incurabilem judicasse: quod idem D. Vallot medicus regius, cum hic esset, judicarit: ideoque curam ejus dimisisse. Cum autem eam in Octava S. Francisci Paulani intellexerit sanatam, & postea viderit liberatam ab asthmate & gravissima respirandi atque loquendi difficultate, qua etiam extra paroxysmi tempora laborabat, nec non a crurum ac tibiæ infirmitate, totiusque corporis conformatione vitiosa; aliud judicare non posse, quam divino miraculo adscribendam curationem.

[152] [Approbatio Episcopi Bononiensis.] Visa & examinata informatione, de mandato nostro facta per Mag. Robertum le Febvre, Curatum & Decanum Caletensem, circa sanitatem, Domicellæ Peronnæ Raoult subito restitutam in ecclesia Minimorum dictæ urbis, die IX Aprilis, hujus præsentis anni MDCLXI, in Octava Sancti Francisci Paulani; agnovimus dictam sanitatem omnino miraculosam esse, & meritis magni istius Sancti obtentam. Quia autem vult Dominus, gratias, a se præter naturæ ordinem factas, manifestari ad incrementum gloriæ & honoris sui, ad fidelium devotionem erga Sanctos excitandam, ad convincendam eorum hæresim qui illos prohibent invocari; permisimus & permittimus fieri publicationem hujus miraculi; & gratias Deo ac Sancto ejus reddi, ea quæ opportuna judicabitur solennitate. In quorum fidem præsentibus subscripsimus, iisque sigillum nostrum apponi jussimus. Datum Bononiæ, die XXIX Aprilis, anni MDCLXI

✠ Franciscus Episc. Bononiensis.

[153] [Hinc discas, quam certo testata sint, quæ nunc approbantur, miracula,] Hæc, quamvis prolixiora essent, placuit integra producere omißis vel abbreviatis dumtaxat ejusdem rei iteratis descriptionibus; ut iniqui etiam arbitris patere poßit, quam firma certaque testimonia hoc seculo requirat ecclesiasticorum judicum summa severitas, in examinandis approbandisque miraculis. Nam quales hoc in casu receptæ sunt testium fide dignißimorum & oculatorum depositiones, tales colligere & habere licet de quovis miraculo, nostra ætate publicato, de iisque quæ supra judicio Cardinalis ab Harrach probata dedimus: sed ista omnia velle colligere, opus hoc infinite augeret: ut satis sit vel uno loco dedisse specimen, unde alia ejusdem seculi nostri æstimentur.

[154] Decuit autem in recensendis magni hujus Thaumaturgi mirabilibus minime parcos esse nos. Nam cum hæc colligenda ego sumpsissem in manus, & alia ad Aprilem pertinentia Acta magnis animis promoveret meus in hisce studiis antecessor P. Godefridus Henschenius; accidit VIII Ianuarii anni MDCLXIX, [Auctorum alteri graviter ægrotati,] ut hunc lecto affigeret viscosa in latere sinistro concretio, quæ octavo post die in alterum transiliens latus, pleuritidis instar illud affecit; exundans etiam per omnes venas bilis, totum quidem corpus magnis implevit doloribus, caput tamen imprimis tam horribili cruciatu distendit, ut dißilire in partes cranium ægro videretur. Hic nocte inter XVII & XVIII Ianuarii media, cum sustinere non posset amplius, seque e statu aut mentis aut vitæ abiturum formidaret, accersitum me de periculo monuit, deque extremis Sacramentis mature sibi procurandis. Ego vero, [supposito capiti miraculorum libro,] cui ingentia Sancti quæ transcribebam miracula multam de eodem fiduciam fecerant, accepto quod tunc erat ad manus Processus Turonensis ecgrapho, similem fiduciam ægrotanti aggressus ingerere, librum ei exosculandum præbui capitique supposui; promittens me primo mane votivum de Sancto Paulano Sacrum dicturum in templo nostro, iterumque aliud in templo Minimorum hic, si ad Dei Sanctorumque gloriam promovendam ab illo periculo evaderet æger. Ex tunc mitigari cœpere dolores: & qui antea ab iterata phlebotomia, hirudinum applicatione, a clysterum potionumque medicarum usu, auxilii nihil expertus fuerat; postero die visus sibi est minus periculose ægrotare: exindeque quotidie ad sanitatem proficiens, [sanitas redit.] mense tandem Februario una mecum se exolvit voto, sacrum de S. Francisco Paulano in ipso Minimorum templo faciendo. Deinde paulatim recuperatis viribus, ad intermissa studia feliciter rediit; interceßioni dicti Sancti, & piis Religiosorum per omnes fere Conventus precibus pro se fusis, vitam diuturniorem acceptam referens: quem in gravi LXIX annorum ætate evasurum a morbo tam periculoso & vehementi, vix prudens aliquis audebat sperare.

[155] [Ipse hic commentarius] Porro gratum fuisse Sancto nostrum hunc, in suis Actis colligendis illustrandisque, laborem, luculento, sed tristi videtur declaratum fuisse indicio. Nam cum anno MDCLXXII, nocte diem XXIII Februarii exordiente, lamentabili incendio conflagrasset nova Typographia Blaviana, qua nulla in omni Europa instructior, spatiosior, elegantiorque fuerat hactenus excitata; ubi tunc sub typothetarum impressorumque manibus versabatur dies hujus mensis secundus, totum quidem nostrum autographum eo pertinens periit, sed tolerabili satis jactura, propterea quod facili labore restaurari damnum posset; solus autem hic de Sancto Francisco Commentarius flammas evasit, [ab incendio præservatur:] necdum illuc illatus, intra triduum vero inferendus, nisi fatalis iste casus intervenisset. Licuit hic profecto cognoscere quam incertæ sint (ut Sapiens loquitur) providentiæ nostræ. Angebar & tristabar ego, quod impreßio, cujus celerrimus sub tribus pariter prælis progressus mihi fuerat promissus, & cujus causa Amsterodami commorabar, adeo procederet lente, ut spatio septem hebdomadarum, non plus effectum fuerit, quam unico expedito prælo posset intra duodecim dies absolvi. Sed si tantillo magis festinassent operæ, periisset annuæ lucubrationis fructus, vix umquam aut non absque grandi impreßionis alibi iterandæ impedimento recuperandus. Quod beneficium ipsi Sancto libenter acceptum referimus & ut cetera Sanctorum Acta, adhuc inedita & succeßive paranda prælo, a simili conservet infortunio, enixe deprecamur.

[156] Acceßit denique prioribus duobus beneficium tertium. Cum enim intra privatum unius familiæ damnum impatiens stare fortuna, post menses ab inde paucos totius pene fœderati Status accumularet ruinam, sub victricibus Regis Christianißimi armis; [& mora impressioni injecta,] atque adeo minime consultum censeretur denuo tentare ipsam apud eumdem aut alium typographum in Hollandia, ad quam sola facilioris in omnes partes destructionis spes invitarat; cumque nihilo expeditiora quam antea facta essent Brabantiæ nostræ cum aliis regionibus commercia, quin etiam novo a Gallia bello magis etiam impedienda timerentur; placuit consilii incertis moram unius anni indulgere operi maturius recognoscendo, & typographiæ eligendæ. Sed ea mora quam utilis ac necessaria nobis, tam molesta & importuna amicis visa est, undequaque efflagitantibus promissum Aprilem. Horum ergo querelis fatigatus, nec tamen in tanta rerum publicarum incertitudine, certi consilii quidpiam evolvere valens; rogavi Deum ut in proxima menstruorum Patronorum sortitione is mihi pro Aprili mense Sanctus obtingeret, qui diuturnæ fluctuationi finem imponeret. Et ecce Sanctus Franciscus Paulanus obvenit, simulque injecta est utrique nostrum certa voluntas, Antverpiæ potius quam alibi resumendi impreßionem, ipsa, si fieri posset, æstate aut vere. [ejusdem Sancti festo terminatur.] Quam mentem ut sciremus esse ab eo, qui daturus erat successum desideratum, factum est, ut eodem decimo die Aprilis celebraretur a nobis Sancti festus dies, propter Paschalia solennia translatus; & Typographus, numquam rogatus, sed per quam idoneus, secum decerneret prælum vacaturum brevi & gratuitam operam offerre prostridie; eo id expectantibus minus, quod excusaret se ob temporum angustias alter, quem præsentior certiorque majoris emolumenti spes credebatur inclinatura ad prosequendum opus, cujus priores partes sibi fructuosißimas fuisse fatebatur. Et tum quidem inchoandæ impreßioni decretum fuit initium Maij: sed Sanctus integrum esse beneficium suum volens, providit ut ob urgentem aliquam neceßitatem suspenso opere quod versabatur sub prælo, ipsum citius vacare contingeret, atque ita quinto infra Octavam die res nostra principium non interrumpendum caperet.

[157] Non sumus nos adeo leves ac temerarii, ut, quidquid Cælitum aliquo ad opem invocato nobis obtingit boni, id statim & propria auctoritate adscribamus operibus naturæ ordinem prætergredientibus: neque eo fine postrema hæc, quæ Francisci interceßioni accepta referimus, commemorantur, ut augeant numerum tot illustrium ac testatißimorum miraculorum. Id solum spectamus ista obligationis nostræ qualiscumque profeßione, ut omnibus Paulani Thaumaturgi cultoribus constet, quam præcipuo affectu erga ejusdem honorem seramur. [Sancti gloria sanctitate filiorum augetur,] Quod si operis nostri ratio ferret, ut præter eos quos publico cultu Catholica veneratur Ecclesia, aliorum privata hactenus pietate venerabilium Vitas & Acta eidem intexeremus; nihil profecto faceremus libentius, quam viros, ex sacro Minimorum Ordine sanctitatis nomine illustriores, suis quosque diebus admirandos imitandosque proponere. Nunc, dum id non licet, talium curiosum lectorem ad Annales ordinis, diligenter fideliterque a Lanovio conscriptos remittimus, & ad primam eorumdem Appendicem: atque monemus, ipsius Sancti Fundatoris laudes, nulla alia commendatione sic exaggerari, quam tot sanctißimorum filiorum claritate; qui per omnes dispersi Europæ regiones, velut totidem paternæ virtutis simulacra apparuere. S. Petri Damiani, Vitalem atque Valeriam, parentes Gervasii atque Protasii Martyrum, collaudare volentis, sententia est: Ut probetur quam honeste vixere parentes, ad testimonium vocentur heredes: verosimile quippe est, ut quidquid virtutis in Sanctorum filiis cernitur, totum ab ipsis parentibus traditum fuisse credatur. At quam sæpe non contingit e spinis rosas, ex impiis progenitoribus sanctißimos filios procreari; ludente in his Dei sanctificantis gratia, & filios Abrahæ etiam de lapidibus suscitante? Certius Damiani verba ad spirituales patres transferentur, & ad ipsum de quo egimus S. Franciscum; ut qui tot Sanctorum filiorum in Christo ac secundum Christum pater fuit (verba sunt Theophili Raynaudi, fusius hoc argumentum tractantis) quique omnes per institutum sanctum ab se conditum, & Regulam cælesti afflatu præscriptam, in spiritu procreavit; nemini de sanctitate, & gratiæ Deo acceptum facientis ubertate concesserit.

April I: 3. April

Heiligenlexikon als USB-Stick oder als DVD

Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon

Seite zum Ausdruck optimiert

Empfehlung an Freunde senden

Artikel kommentieren / Fehler melden

Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 2. April

Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 2. April

Fragen? - unsere FAQs antworten!

Im Heiligenlexikon suchen

Impressum - Datenschutzerklärung

Zum Schutz Ihrer Daten:
mit 2 Klicks empfehlen!

Unser Reise-Blog:

Reisen zu den Orten, an denen die
Heiligen lebten und verehrt werden.

- zuletzt aktualisiert 12.12.2014
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.