Ökumenisches Heiligenlexikon

Acta Sanctorum der Bollandisten
Einleitung Mai VI Band Mai VI Anhang Mai VI

26. Mai

DIE VIGESIMA SEXTA MAII

SANCTI QVI VII KALENDAS IVNII COLVNTVR.

Sanctus Alphæus, pater SS. Matthæi & Iacobi Apostolorum, Capharnai in Galilæa.
S. Carpus, ex LXX discipulis, Episcopus Berœæ:
S. Quadratus, Episcopus Atheniensis, scriptor Ecclesiasticus.
S. Symmetrius, Martyr Romæ.
Sancti XXII, Martyres Romæ.
S. Eleutherius Pontifex Romanus.
S. Priscus, Martyr Cociacus in agro Autissiodorensi.
S. Cottus, Martyr Cociacus in agro Autissiodorensi.
SS. plurimi, Martyres Cociaci in agro Autissiodorensi.
S. Abercius, Martyr apud Græcos.
S. Helena, Martyr apud Græcos.
S. Eraclius. Martyr.
S. Paulus, seu Paulinus, Martyr.
S. Mindina, seu Mondinus, Martyr.
S. Iocundus Martyr.
S. Paulus, Martyr in Africa.
S. Anteon, Martyr in Africa.
S. Quadratus, Martyr in Africa.
S. Rufinus, Martyr in Africa.
S. Valeria, Martyr in Africa.
S. Magnus, Martyr in Africa.
S. Felicissimus, Martyr Tuderti in Italia.
S. Heraclius, Martyr Tuderti in Italia.
S. Paulinus, Martyr Tuderti in Italia.
S. Menedina, Martyr Tuderti in Italia.
S. Saturus, Martyr Tuderti in Italia.
S. Victorius, Martyr Tuderti in Italia.
S. Saturninus, Martyr Tuderti in Italia.
S. Maronus, Martyr Tuderti in Italia.
S. Saturus alter, Martyr Tuderti in Italia.
S. Fortunatus, Martyr Tuderti in Italia.
S. Theomedon, Martyr Tuderti in Italia.
S. Memorius Confessor, Petracoriæ in Aquitania.
S. Pardus, Episcopus in Peloponneso, Patronus Larini in Italia.
S. Augustinus, Episcopus Cantuariensis in Anglia.
S. Godo, Abbas in diœcesi Galliarum Trecensi.
S. Bobolinus, Episcopus Viennensis in Gallia.
S. Berengarius, Monachus in urbe S. Papuli, in Gallia.
S. Guinizo, Monachus Casinensis.
S. Januarius, Monachus Casinensis.
S. Lambertus, Episcopus Venciensis in Gallia.
S. Philippus Nerius, fundator Congregationis Oratorii Romæ.

PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REIECTI.

Sancti Hildephonsi, Episcopi Toletani Translatio, indicatur a Marietta, Tamajo, & Ferrario. De ea actum est ad Vitam ipsius Sancti	XXIII Januarii.
Suffredus Episcopus refertur in scriptis Additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum. Forsan est S. Sigfridus Episcopus Vexione in Suecia, a nobis relatus	XV Februarii.
S. Milburgæ, Abbatissæ in Anglia, Translatio celebratur in Martyrologio Anglicano secundæ editionis. Acta ejus dedimus	XXIII Februarii.
S. Santinus Doctor memoratur in scriptis Additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum, de quo inter Prætermissos ex eisdem scriptis egimus	XVI Martii.
B. Ambrosius Senensis, Ordinis Prædicatorum, indicatur in scriptis Additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum. Acta ejus varia illustravimus ad diem	XX Martii.
S. Theodorus, Episcopus Cæsaraugustanus, Martyr cum Sociis, refertur in Kalendario, ad Chronicon Dextri sub sinem a Bivario apposito. Quæ eadem verba in dicto Kalendario leguntur ad diem, quando de eo egimus,	XXVI Martii.
SS. Marcellinus Papa, ejusque in Martyrio socii, Claudius, Cyrinus, & Antonius, memorantur a Rabano. De iis egimus	XXVI Aprilis.
Blancha, Virgo Regia, Ordinis S. Francisci, indicatur in Menologio Laherii. De ea egimus inter Prætermissos	XXVI Aprilis.
S. Philippi Apostoli certamen refertur in Martyrologio Arabo-Ægyptio, per Gratiam Simonium Maronitam, nunc Archiepiscopum Tripolitanum in Syria, Latine nobis redditum, qui de eo egimus	I Maji.
Mater Ascelinæ Virginis, Ordinis Cisterciensis, licet anonyma, tamen ut Beata refertur in Gynæceo sacro Arturi. Omnia de ipsa Ascelina, ut fabulosa, reprobavimus inter Prætermissos ad diem	XVIII Maji.
SS. Felix & Silvanus Martyres referuntur in antiquo Ms. Casinensi. Videntur esse ex Martyribus Syris, relatis	XXIV Maji.
Davidis Regis depositio indicatur a Dempstero in Menologio Scotico. Consule dicta inter Prætermissos	XXIV Maji.
S. Joannes Psichaita Confessor, ab Iconomachis plurima passus, hoc die refertur in M. Græco Taurinensi Ducis Sabaudiæ. De eo jam egimus die præcedenti	XXV Maji.
S. Theodoræ Martyris Receptio ex Romanis Cœmeteriis recolitur in ecclesia Assumptionis Parisiis, indicaturque in Kalendario Spirituali istius civitatis impresso pro anno 1686.
S. Favianus Martyr, Viennæ in Austria colitur Officio ecclesiastico a Patribus S. Mariæ de Monte Carmelo, ob ejus insignes quas poßident Reliquias: nec aliud habent quod de do suggerant.
S. Theodorus Martyr indicatur in Kalendario antiqui Breviarii & Missalis Ecclesiæ Mediolanensis, omissus in Kalendario recentioris Breviarii. Ast quis ille sit inter varios Theodoros Martyres non liquet.
B. Berina, Virgo & Martyr, indicatur in scriptis Additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum, nobis hactenus incognita.
Colmanus Stellan de Tirdaglas refertur in Martyrologio Tamlachtensi. Quem Colganus XX Ianuarii, ad Vitam S. Molaggæ in Notis num. 10 appellat S. Colmanum Stellanum Abbatem de Tyrdaglass in Momonia juxta flumen Sionna, qui obiit anno DCXXIV, XVI Maji, quem ad Vitam S. Colmani vulgo Macduach ad diem III Februarii num. 2 asserit obiisse anno DCXXV. Nec plura de eo potuimus nancisci.
Becanus de Cluain-aird indicatur in dicto Ms. Tamlachtensi. Is Colgano 16 Martii, in Notis ad Vitam S. Abbani num. 22 appellatur Mo-Becoc, & ab eo monasterium Cluain-aird cognominatur Mo-Becoc, situm in regione Breogain, ad Aquilonarem plagam montis Crott, in regione Muscraigi constructum a S. Abbano, ut ibidem in hujus Vita cap. 20 refertur.
Odunaldus, Abbas Mailrosensis in Scotia, ab Angelo contra tremorem mortis confortatus, ut Sanctus memoratur a Camerario in Menologio Scotico.
Probus, Presbyter Moguntinus, apud S. Albanum inclusus, insigni sanctimonia hoc die obiit, de quo agit Serrarius lib. 4 Rerum Moguntiacarum pag. 653: sed fatetur nullo in ecclesia Moguntina cultu honorari, quare etiam Mabilio, solius religionis causa Beatum a se appellari ait, licet quidam etiam Sanctum vocent. Nobis satis est ad seculi Benedictini 4 partem 2 remittere Lectorem, ubi inveniet Probi illius Acta ex variis collecta, cum conjectura minime futili, quod ipse sit a cujus stylo habetur antiquior Vita S. Patricii, inter opera Bedæ relata.
Adrianus, Monachus Fuldensis, ut Sanctus indicatur in Ms. Kalendario Benedictino, de quo apud alios Martyrologos, etiam Benedictinos, altum silentium.
Benedictus XII Papa, Avenione anno MCCCXLII sepultus, cum titulo beatæ memoriæ indicatur in Kalendario Cisterciensi Divione excuso.
Rolandus, Ordinis Cisterciensis, a S. Bernardo in Lusitaniam missus, ut Beatus indicatur ab Henriquez, Bucelino, Cardoso. Omittitur a Chalemotto & Tamayo: nec ullum indicium cultus profertur a Cardoso.
Agnes Henriquesia, Burgis in Hispania, Abbatissa Ordinis Cisterciensis, mortua an. 1599, cujus corpus anno 1612 incorruptum est inventum. Ac proinde tamquam Beatificata memoratur in Gynæceo sacro Arturi du Monstier.
Anna senior & Anna junior, Sorores Virgines Basileenses, laudantur a Ioanne Nyder lib. 2 Formicarii cap. 6, eaque de causa cum titulo Beatæ inscribuntur Gynæceo Sacro Arturi du Monstier.
Joanna a S. Stephano, sanctimonialis Ordinis S. Dominici, in monasterio S. Catherinæ Senensis in oppido Toro, dono orationis & elevationis in Deum exornata, laudatur a Ioanne Rechac sive de S. Maria Tomo 2 lib. 1 cap. 8, in Anno autem sancto Ordinis Prædicatorum refertur hoc die.
Guilielmus Samnucus seu Sanwicus, in Acie bene ordinata Sanctorum ac Beatorum Carmelitarum, refertur cum titulo Beati: in Notis Mss. vocatur Tholosanus, & post actam in Carmelo sanctissime vitam, deinde in Europam redux, dicitur obiisse hoc die ac coli in Kalendariis. Ea Kalendaria quæ sint nescio, & nescivisse videtur R. P. Daniel a Virgine Maria, quidquid in hoc genere alicujus momenti esse credidit colligens ante Tomum 2 Speculi Carmelitani. Edoctus, libenter majorem eorum rationem habebo.
Electus Bremæ, anno 1249., Liberatus de Civitella, anno 1480, Franciscus a Turre in India Occidua, an. 1550, Vincentius a Venaco in Corsica, anno 1570, Magdalena a Constantio Neapoli, an. 1622, Ordinis Minorum, inscripti Martyrologio Franciscano Arturi, & Magdalena etiam Gynæceo.
Julianus Adamus Salernitanus, pro Christi fide a Turcis palo transfixus, coronam promeruit. Ita Octavius Cajetanus in suo Martyrologio Siculo, citatis Actis Martyrii, quæ inter Vitas Sanctorum Siculorum non edidit. Omittit etiam eum in indice Siculorum Sanctorum. Meminit ejusdem Ferrarius in Catalogo generali. Sed titulus Sancti aut Beati a neutro additur.
S. Therapon Presbyter Martyr in Lydia., S. Therapon Hiero-Mart. ex Cypro translatus CP. in aliquibus Synaxariis hoc die, alibi, & melius, referuntur sequenti	XXVII Maji.
S. Zacharias, Episcopus Viennensis, Martyr, memoratur in hodierno Martyrologio Romano: ubi citatur Beda, sed supposititius; quem etiam sequuntur Molanus, Galesinius, Canisius. Verum colitur officio solenni in Ecclesia Viennensi, sequenti die	XXVII Maji.
S. Hildevertus traditur hoc die mortuus a Vincentio Bellovacensi, & Petro de Natalibus: at nunc coli dicitur a Trithemio, & hoc sequuntur recentiores, relati sequenti die, qui in Actis dicitur migrasse ad Christum, & colitur a Meldensibus	XXVII Maji.
S. Beda Presbyter, Monachus in Anglia, hoc quidem die obiit pridie Ascensionis: sed quia obiit post Vesperas festi, inscribitur Romano Martyrologio, quando de eo agimus,	XXVII Maji.
S. Odo, Archiepiscopus Cantuariensis, refertur in Ms. Martyrologio quod Romæ in bibliotheca Ducis Altempsii servatur: ab aliis ad diem	IV Junii.
S. Timotheus, Episcopus Prusæ Martyr, refertur in Mss. Menæis Græcis Divione asservatis, ab aliis	X Junii.
S. Bobo seu Bobolinus, primus Archiepiscopus Viennensis, a Nicolao Chorier dicitur hoc XXVI Maji mortuus, eique hic dies in Ecclesia Viennensi consecratus. Verm hæc de Boboleno secundo accipienda esse infra docemus, & S. Bobo colitur	XIV Junii.
S. Zacharias, Episcopus Ludgunensis, indicatur a Ghinio in Natalibus Sanctorum Canonicorum. A Saussayo adjungitur S. Irenæo, cui succeßit, ad diem	XXVIII Junii.
S. Jacobus Apostolus, frater S. Joannis Euangelistæ, jussu Herodis decollatus, inscriptus est Martyrologio sub nomine Bedæ vulgato. Celebris ejus veneratio. incidit in	XXV Julii.
S. Zacharias in Britanniis, ejusdem gentis Episcopus & Confessor, memoratur in Ms. Florario, Martyrologio Coloniæ & Lubecæ anno 1490 excuso, & in Auctario Greveni ad Vsuardum. Verum non reperitur in Fastis Anglicanis hujus nominis Episcopus. Est forsan alterius loci, aut regionis, cui in Britanniis perperam adjunctum sit. Westmonasteriensis ad annum 618 refert S. Zachariam, Patriarcham Hierosolymitanum, expulsum. Sed num hic intelligendus sit quis dicet? Colitur is	XXIII Augusti.
S. Elpidius, Episcopus Afer, memoratur in Kalendario Capuano tertio & quarto apud Michaëlem Monachum, qui asserit pag. 70, hoc die eum coli in Ecclesia Casapulli; censetque eum esse ex iis Episcopis Afris, qui coluntur etiam in Martyrologio Romano	I Septembris.
S. Benedictæ, Virginis & Martyris, Translatio celebratur sub ritu duplici in monasterio Origniaco diœcesis Laudunensis. Acta hujus Martyris plane eadem sunt, quæ S. Saturninæ Virginis & Martyris, mutatis solum nominibus, & hæc a nobis XX Maji edita sunt. At festum primarium S. Benedictæ celebratur	VIII Octobris.
B. Aquilinus, Ubiorum Antistes, qui SS. Ursulam & Socias sepelivit; & SS. Linoldus Diaconus, & Clematius illustris Patricius, qui B. Aquilino in sepeliendis sanctis Virginibus auxilio fuerunt, referuntur a Gelenio in Fastis Agrippinensibus. Aliqua horum Acta a se collecta submisit nobis Colonia Hermannus Crombach, de quo illi gratias amplißimas habemus. Verum quia Hermannus Greven in Additionibus ad Vsuardum, & Canisius Aquilinum solum cum titulo beatæ memoriæ referunt ad 16 Maji, malumus omnia seponere, ut ad Acta S. Vrsulæ, ubi cunctas simul difficultates historiam Vrsulanam concernentes examinabimus, referantur	XXI Octobris.
Henricus, a S. Bernardo conversus ad monasticam vitam, & dein Archiepiscopus Remensis, cum titulo Beati memoratur ab Henriquez, Chalemoto, & Bucelino. Sammarthani tradunt obiisse anno MCLXXV, Novembris XIII, & humatum esse Remis in ecclesia sanctæ Virginis, cujus uti benefactoris anniversarium ibi & Parisiis commemoratur die XVII Kalendas Decembris, id est	XV Novembris.
S. Catharinæ Virginis Martyris inventio recolitur Parisiis in ecclesia sua cognomen habente a Cultura, vulgo de la Couture. Dies ejus est.	XXV Novembris.
S. Saturnini, Episcopi & Martyris, consecratio basilicæ Tolosæ, facta ab Urbano II Pontifice, celebratur hoc die, testante Saussayo: poterit ejus rei fieri mentio ad Vitam S. Saturnini	XXIX Novembris.
Fugatius & Damianus, a S. Eleutherio Papa missi in Britanniam, cum illo relati a Wilsono in Martyrologio Anglicano anni 1608, in quo recuso ad XXIII Maji inseruntur. Verum neutro die reperimus ullam eorum mentionem in aliis Fastis. Quia vero mißi dicuntur ad S. Lucium Regem, poterit de iis agi ad hujus Vitam,	III Decembris.
Emerita, soror S. Lucii Regis, fratrem Euangelii prædicationi intentum secuta, memoratur in Menologio Scotico Dempsteri. Hunc postridie S. Lucii coli tradit ex Breviario antiquo Curiensi Murerus, id est,	IV Decembris.

DE SANCTO ALPHÆO PATRE SS. MATTHÆI ET JACOBI APOSTOLORUM.
CAPHARNAI IN GALILÆA.

Ejus genus, conditio, patria, & cultus apud Græcos.

Alphæus, pater SS. Matthæi & Iacobi Apostolorum, Capharnai in Galilæa (S.)

AUCTORE D. P.

[1] Primo hujus mensis die tres Jacobos Apostolos distinxit Magister noster Henschenius, tum aliis adjunctis pluribus, tum etiam cognominibus diversos; quorum unus, Frater Domini dictus, [Hi duo Apostoli fratres dicti,] patrem habuerit Cleopham; alter. Frater Joannis, fuerit filius Zebedæi; tertius denique, Alphæi cognominetur, ab Alphæo genitore, a quo etiam progenitus sit Apostolus & Euangelista Matthȩus, dicente Marco, vidit Levi filium Alphæi, sedentem in Telonio: quod sequuntur Theodoretus Episcopus Cypri & Ioannes Chrysostomus, ibidem nu. 2 allegati ab Henschenio, Græcorumque Synaxaria ad IX Octobris, quo Jacobum; & XVI Novembris, quo celebrant Matthæum. Consentit his libellus de Apostolis & Discipulis Domini, nobis ex Vaticano sine auctoris nomine descriptus, a multis paßim, sed falso, attributus Hippolyto Martyri, de Matthæo quidem, ut seniore, sic scribens Ματθαῖος ὁ καὶ Λευὶς, καὶ αδελφὸς Ἰακώβου τοῦ Ἀλφαίου Matthæus, qui & Levis, frater Jacobi filii Alphæi: deinde de Jacobo, ut juniore, Ἰάκωβος Ἀλφαίου ὁ καὶ ἀδελφὸς Ματθαίου· ἀμφότεροι γὰρ τὸν Ἀλφαῖον ἔσχον πατέρα. Jacobus Alphæi, [patre Alphæo publicano Capharnai:] qui & frater Matthæi: ambo enim patrem habuerunt Alphæum. Hinc Theodoretus ambos Capharnaitas, Chrysostomus ambos Publicanos facit; quod utrumque eorum patri Alphæo verosimiliter etiam competit.

[2] Hunc autem Sanctis adscriptum invenio (& quidem cum titulo Apostoli, omnibus Christi, imo & Apostolorum discipulis apud Græcos communi) primum in Synaxariis Claromontano & Chiffletiano, deinde in Menæis excusis. Et hæc quidem ad XXVI, Maji hoc solum habent Τῇ ἀυτῇ ἡμέρᾳ τού ἁγίου Ἀποστόλου Ἀλφάιου. [Hujus cultus in Synaxariis Græcis,] Eadem die S. Apostoli Alphæ, Claromontanum addit, ἀδελφοῦ τοῦ Κυρίου καὶ τῶν ὑιῶν ἀυτοῦ. Verum puto intercidisse verba quædam, locumque sic integre legendum esse: τοῦ ἁγίου Ἀπωστόλου Ἀλφαίου, [πατρὸς τῶν Ἀποστόλων Ματθαίου τοῦ Εὐαγγελιστοῦ καὶ Ἰακώβου τοῦ] ἀδελφοῦ τοῦ Κυρίου. Apostoli Alphæi [patris Apostolorum Matthæi Euangelistæ, & Jacobi] fratris Domini. Sed ita auctorem sua memoria fefellerit: duos Jacobos confundendo, vel alterum sumendo pro altero. Chiffletianum Synaxarium (in hoc Menæis accuratius, quod singulis Sanctis, absque ulla fere exceptione, Distichon unum accinendum præscribat, sæpe in Menæis neglectum) cum dixisset die præcedenti XX Maji, ὁ Ἄγιος Ἀπόστολος Ἀλφαῖος ἐν εἰρήνῃ τελειοῦται. S. Apostolus Alphæus in pace requiescit: hos versus subjungit.

Θεοῦ Λόγου τὸ θεῖον Ἀλφαῖον στόμα
Τάφος καλύπτει, πικρὸν ἐγχανὼν στόμα.

Verbi divini divinum os Alphæum,
Os triste pandens, humo condit sepulcrum.

[3] Ista ne de alio Alphæo, quam prædictorum Apostolorum patre, intelligantur, facit primum usus Græcorum, Apostolorum nomine in ampliori sua significatione eos solos dignantium, [cum titulo Apostoli, ut videatur Christo supervixisse,] quos in Euangeliis Christi vel Epistolis Apostolorum inveniunt nominatos: alius autem nullus ibi nominatur Alphæus. Idem suadet in Claromontano addita memoria filiorum, licet suppreßis vel male expreßis eorum nominibus. Quia vero is dicitur requievisse in pace, verosimile fit, haud multis post Christi mortē divisionemq; Apostolorū annis fuisse superstitē, nec persecutionis a Gentilibus illatæ tempora attigisse. Supervixisse autem Christo Alphȩū, ejusque fidem prædicasse (puta in Capharnao locisque vicinis ad mare Galilææ seu lacum Genezareth) nemo quidem vetustiorum scriptorum dixit; id tamen ex aliqua Orientalium traditione debuerunt Græci habuisse. Etenim Apostolorum vocant, & colunt ut Sanctum, non item Zebedæum, [non item Zebedæus pater Ioannis & Iacobi,] patrem Joannis & Jacobi. Hunc vero cum nemo dubitaverit in Christum credidisse, considerans quam facile ad unam Christi vocem passus sit filios a se discedere; nescio quæ alia fingi poßit diversitatis istius causa, quam quod Zebedæus mortuus erat ante Christum, ideoque non potuit collaborare Euangelio, & mereri Apostoli nomen.

[4] Hoc porro ulterius videtur posse probari ex uxore, Christum filiosque sequente, uti patet ex Matthæi XXVII, ubi versu LVI, inter mulieres, quæ secutæ erant Jesum a Galilæa, ministrantes ei, nominatur Mater filiorum Zebedæi: [quorū mater Christū secuta est Vidua.] neque enim vivente marito Christum sequi convenienter poiuisset; sicuti nec Apostolorum quis quam vivente uxore vocatus ad ejusdem sequelam legitur; nolente scilicet in hoc Christo obloquii causam præbere Iudæis, quasi minus observaret legem de non solvendo matrimonio a se latam; quamvis alias indicasset futurum, ut aliqui propter regnum calorum, non solum patrem & matrem, fratres & sorores, sed etiam uxores dimitterent: quod ultimum ex Apostolorum doctrina sic intellexit Ecclesia, ut fieri non posset, nisi vel uxor consentiret vel adultera inveniretur, vel nollet viro ad fidem converso absque injuria Creatoris cohabitare. Ast inquies, Joanna, Uxor Chuzæ Procuratoris Herodis, de qua XXIV Maji, utique maritata, evincit, ejusmodi mulieres non universim fuisse a Christi sequela & ministerio exclusas. Respondeo, hujus aliam a ceteris fuisse conditionem, ex parte Mariti: qui ratione Officii vel aulam sequens, vel in negotiis sui Regis plerumque domo absens, præsumi potest liberiorem reliquisse uxori qua vellet progrediendi potestatem (maxime si liberis illa carebat) post tantum acceptum beneficium, quantum erat liberatio a dæmonio vel infirmitate; quam causam sequendi Christum aßignat Lucas Cap. VIII. Et tum quidem intra Galilæam prædicabat Christus: Capite autem XXIV, ubi iterum illa commemoratur, potuit & altera fuisse Christum usque Hierosolymas sequendi ratio, quod istic cum Rege esset maritus suus. Adde quod hæc erat Matrona nobilis, quæ per multiplex quod habebat famulitium, suæ cuicumque obligationi circa curas familiares poterat facere abunde satis: non item pauperis piscatoris uxor, senem domi maritum habens, nec alium qui debita ejus neceßitatibus præstaret obsequia.

[5] Porro Capharnaum, ubi putamus aut semper aut præcipue Alphæum vixisse, [Patria Capharnaum olim clarū,] creditur ætate Christi totius Galilææ Metropolis & præclari nominis emporium fuisse, dicente de ea Christo Matthæi XI, Numquid usque in cælum exaltaberis? Sed impletum paulatim in ea est quod sequitur, Usque in infernum descendes. Quippe quæ usque ad ætatem Hieronymi, ut scribit in libro de locis Hebraicis, oppidum erat; quando illam vidit S. Arculphus, apud Adamnanum de locis sanctis lib. 2 cap. 22, Murum amplius non habebat. Ætate autem Brocardi, ex ordine Prædicatorum scriptoris, non erat nisi viculus humilis, vix septem habens casas piscatorum. Has ipsas nescio an postea ex eodem Ordine Bonifacius, libro de perenni cultu Terræ sanctæ, asserens, quod eam difficile invenire poteris, [nunc prorsus desolata.] quia sabulo ruinæ ejus coopertæ sunt. Quare pro signo, quo inveniri poßit, ponit duas palmas: quas scribit Quaresmius lib. 7. cap. 8, peregr. 5. ibi solas inveniri, & miserabile diversorium, in quod se viatores recipiunt, multasque ruinas. Atque hæc tanta desolatio, verosimiliter statim cum Iudææ excidio cœpta, causa fuerit cur in Orientali Ecclesia & monasteriis Palestinæ, ex quorum usu habentur Menæa, tam exilia supersint vestigia cultus, olim S. Alphæo delati. In Synaxario Divionensi ad hunc diem, S. Abercius Martyr filius S. Alphæi Apostoli appellatur, proinde etiam soror ejus S. Helena Alphæi filia esset dicenda: sed putamus aliquem errorem subesse, idque infra plenius dicemus.

[6] His jam prælo paratis, ab eruditißimo viro Claudio Castellano, metropolitanæ ecclesiæ D. Virginis Canonico Parisiis, operis nostris promovendi studiosißimo, moneor, Eruditorum aliquos existimare, quod omnis neceßitas constituendi tres Jacobos Apostolos, [Non potest dici Cleophas & Alphæus idem nomen esse,] de medio tolli poßit, asserendo Alphæi & Cleophæ unam esse personam, imo & nomen idem, secundum variam pronuntiationem mutationemque punctorum vocalium, manentibus iisdem litteris; quemadmodum Cludoëchus, Clodovæus, Hludovicus Ludovicus, Lodoicus, Aloysius nomen unum sunt, hodierno usu Francis, Clouis & Louys. Equidem facile concipio, quomodo hujus Regis nomen a sua originaria duritie, vetustis Francicis nominibus propria, paulatim deflexum lævigatamque fuerit; & quod scribenti ad ipsum Anastasio Papæ II adhuc Cludoëchus erat; uno post seculo, cum scriberet Gregorius Turonensis, Clodovæus aut Hludovicus sit pronuntiatum, ac denique initialem consonantem vel aspirationem amiserit; si tamen absque illa, uti præsumitur, revera unum nomen est. Sed quod uno eodemque tempore, quo Alphæi & Cleophæ nomina scripta sunt, non solum ab Euangelistis variis, sed etiam ab eodem, scilicet Luca, unum nomen tam diversimode enuntiatum fuerit, ægre potest apud me fidem invenire. Quid, quod nec cædem consonantes inveniantur? Nam juxta Syriacam versionem Alphæus, scribitur Chalphai, per unam gutturalium, quales cum liquidis connecti initio alicujus syllabæ, (ut concipiantur aliqui pro Chalpai pronuntiasse Chlapai) nec Hebraicæ nec Syriacæ linguæ proprietas tolerat. Cleophas autem in eadem Syriaca versione, scribitur per diversißimam plane consonantem, Kleioupha. Itaque longe tolerabilius diceretur, si omnino necesse foret unum hominem facere, quod sicut Levi, etiam Matthæus; Saulus, Paulus; Nathanael, Bartholomæus, cognominantur; cognomento quadamtenus Græcanico libentius inter Gentes usi, quam prænomine Hebraico; sic etiam Cleophas, cognomentum similiter Græcanicum Alphæi tulerit. Gentes usi, quam prænomine Hebraico; sic etiam Cleophas, cognomentum similiter Græcanicum Alphæi tulerit. Verum sic vel non fuerit idem vocandus Apostolus, quasi qui Christo mortuo cum Apostolis fidem prædicaverit; vel uxor ejus Maria, non fuerit vidua Christum secuta: quorum utrumque libenter tenuero, ob congruentias prænotatas.

[7] Neque suspicari quis velit quod Maria, Jacobi & Joseph mater dicta ab uno Euangelistarum, alibi autem Maria Cleophæ, [aut mater Iacobi primo Cleophæ dein Alphæo nupsisse.] huic jam aliunde filium Symeonem habenti (eum qui secundus postea fuit Hierosolymorum Episcopus, annis facile quatuordecim senior ipso Christo) genuerit Apostolos Simonem & Iudam, secundis autem cum Alphæo nuptiis facta sit Jacobi & Joseph mater. Nam rationi repugnat, ut hæc apud Ioannem, a defuncto marito potius nominetur Maria Cleophæ, quam a posteriori vivente Maria Alphæi. Maneat igitur, ut longe verosimilius, Alphæum, patrem Matthæi & Iacobi, genere Capharnaitam, neque consanguineum neque affinem Christi fuisse: sicut fuit Cleophas, natus ex stirpe Iuda & familia David: adeoque & patres & filios recte distingui a Græcis. Neque me dimovet locus Pauli ad Gal. 1, dicentis quod in suis istis initiis, de quibus agit, Aliorum Apostolorum vidit neminem, nisi Petrum & Iacobum fratrē Domini, quod non poßit nisi de Majoribus Apostolis intelligi; nam & ego sic intelligo: sed uti Paulum ipsum, licet non unum ex duodecim, Majoribus adscribo; sic & Iacobum fratrem Domini, licet nec ipse ex duodecim fuerit.

DE SANCTO CARPO
EX LXXII DISCIPVLIS, EPISCOPO BEROEÆ.

SEC. I

SYLLOGE HISTORICA.
Elogia ex Græcis, Episcopatus, Laureola: an idem qui Cretensis Presbyter, a Dionysio ad Demophilum laudatus?

Carpus, ex LXX discipulis, Episcopus Berœæ (S.)

AUCTORE D. P.

Troas, regio est Asiæ, contigua Mysiæ & Phrygiæ, cujus caput olim fuit Ilium & Troia Poëtarum fabulis decantatißima. In hac postea ab Alexandro Magno Troas urbs constructa est, [Mentio S. Carpi apud S. Paulum:] paucis milliaribus a veteris Troiæ ruderibus in Austrum, in ora littorali Ægæi; dein Episcopali Sede exornata sub Archiepiscopo Cyziceno. Vrbis ejus meminit S. Paulus Apostolus Epistola Secunda ad Timotheum capite quarto, ubi versu XIII ista huic indicat: Penulam, quam reliqui Troade apud Carpum, veniens affer tecum, & libros, maxime autem membranas. Qui ibi indicatur Carpus, [memoria in fastis,] in magna veneratione est apud Orientales ad hunc XXVI Maji: quo die in Martyrologio Arabo-Ægyptiaco (quod nobis Latinum fecit Gratia Simonius, collegii Maronitarum Romæ olim alumnus) celebratur memoria S. Carpi Discipuli. Verum in pervetusto Ms. Menologio Græco, ex bibliotheca Friderici Lindebrogii accepto, appellatur Sanctus Apostolus Carpus, uti etiam in Typico Hierosolymitano S. Sabæ.

[2] In Menologio Basilii Porphyrogennetæ Imperatoris de eo texitur elogium, quod Græcum habes cum reliquo mense Majo post primum hujus mensis tomum. [Elogium ex Menologio Basilii Imp.] Latine autem sic sonat: Fuit hic inter septuaginta Discipulos & Apostolos ab ipsomet Christo annumeratus: qui Magno Paulo in prædicatione ministrans, sacrasque ipsius epistolas ad illos, quibus eas mittebat, deferens, multos ex Ethnicis ad Christi fidem adduxit: ac fulgore Paracleti habens mentem illustratam, tamquam cæleste sidus ab Oriente exurgens, universum terrarum orbem divinis illuminavit documentis. Porro cum magna quotidie miracula patraret, & iniquissimos spiritus ejiceret, imo urbes & populos ad Christi fidem traduceret; multas ab infidelibus ærumnas illatas sustulit. Verum virili animo cujuscumque certaminis potitus felici successu, Principum iratum animum non formidavit. Quapropter cum Deum in suis membris glorificasset, ab ipso est gloriose magnificatus; [ubi dicitur in pace decessisse.] atque in pace decedens, in Dei manus tradidit spiritum. Hæc ibi: quibus similia, de vita & obitu in pace, referuntur in Menæis excusis.

[3] Sed in Synaxario pervetusto Ecclesiæ Constantinopolitanæ, quod spectat ad Collegium Claromontanum Societatis Iesu Parisiis, [aliud ex Ms. Synaxario,] Episcopus & Martyr habetur: cujus Elogium, licet sub initium fere idem sit, hic repetimus; & primo quidem sicut Græce legitur: Οὗτος ὁ τοῦ Κυρίου Ἀπόστολος, τοῖς ἑβδομήκοντα Μαθηταῖς καὶ Ἀποστόλοις ἀπὸ τοῦ Κυρίου συναριθμηθεὶς, καὶ τῷ μεγάλῳ Πάυλῳ διακονῶν ἐν τῷ κηρύματι, καὶ τὰς θείας ἀυτοῦ ἐπιστολὰς τοῖς πρὸς ὃυς ἐπέμποντο διαπορθμεύων, πολλὸυς τῶν ἑλλήνων τὴν τριάδα σέβειν ἐδίδαξε· ὃθεν καὶ θέιᾳ ἐλλάμψει τοῦ παρακλήτου καταυγασθεὶς τὴν διάνοιαν, ὥςπερ ἄδυτος ἀστὴρ ἐξ ἀνατολῶν ὁρμήσας, πᾶσαν τὴν οἰκουμένην ταῖς θείαις ἀυτοῦ διδασκαλίαις κατεφώτισε, θαυμάσια μέγιστα καθεκάστην τελῶν. Ὕστερον ὑπὸ του μεγάλου διδασκάλου καὶ κήρυκος τῆς ἀληθείας Ἐπίσκοπος τῆς ἐν θράκῃ Βεροίας προυχειρίσθη, ὅθεν τοὺς Ἰουδαίους ἐλέγξας, καὶ διδάξας ὅτι ὁ παρ᾽ ἀυτῶν σταυρωθεὶς Χριστὸς θεός ἐστιν ἀληθινὸς καὶ ποιητὴς τῶν ἁπαντων, θυμῷ συσχεθέντες ὑπ᾽ ἀυτῶν ὡμῶς καὶ ἀνιλεῶς ἀνῃρέθη, παραδοὺς τὴν ἁγίαν ἀυτοῦ ψυχὴν εἰς χεῖρας κυρίου, θαυματουργῶν καθεκάστην ἐν τοῖς ἀυτοῦ λειψάνοις, πάθη παντοια καθαίρων, καὶ ἀκάθαρτα πνέυματα ἀποδιώκων. Hæc ibi, quæ Latine sic sonant: Hic Apostolus Domini, septuaginta discipulis & Apostolis ab ipso Domino adscriptus, & Magno Paulo in prædicatione subserviens, sacras ejus epistolas ad eos quibus missæ erant deportavit: ac simul multos Paganorum sanctissimam Trinitatem venerari docuit. Proinde velut divina luce perfusus, & mente a Spiritu sancto illustratus, velut sidus numquam occidens, in Oriente exortum, totum mundum cælesti doctrina illuminavit, & in singulos dies maxima miracula patravit. Tandem a magno doctore & præcone veritatis Episcopus urbis Berœæ in Thracia ordinatur. Unde cum Iudæos argueret, & doceret, Christum, ab illis cruci affixum, [ubi dicitur Martyr obiisse,] esse verum Deum & universorum Creatorem; ab iis furore commotis, & nulla misericordia usis, crudeliter occisus, tradidit sanctam animam suam in manus Domini. Per cujus Reliquias quotidie miracula patrantur, omnisque generis morbi curantur, & impuri spiritus fugantur.

[4] aliquanto amplius videtur extundi posse ex Disticho, quod pro more ante Elogium ponitur, & est hujusmodi, cum allusione ad nomen, dum acuitur in fine fructum significante. [Martyr etiam videtur in Officio haberi,]

Κάρπος ἐνέγκων καρπούς δεκτοὺς Κυρίῳ,
Φέρει καθορᾷν τὴν τελευτὴν ὡς τρύγην.

Carpus placentes offerens fructus Deo,
Mortis despectum tritici portat loco.

Plus etiam quadamtenus asserit Sticharium similare tertium ante Canonem, sic sonans: Θυσίαν ἀναίμακτον Θεῷ θύων, τελεώτατα ὑπὲρ ἀυτοῦ Μάρτυς τέθυσας καὶ προσήνεξας νοετῇ τραπέζῃ θύμα ἐυωδέστατον. Incruentum sacrificium Deo immolans, pro eodem immolatus es ipse perfectus Martyr, in odorem suavissimum divinæ oblatus mensæ.

[5] Vrbs ejus Episcopalis, Βεροία Græce scripta, quæ in Menæis post elogium de S. Carpo in Stropha tertia Odes VII Βεῤῥοία scribitur, diciturque eum Episcopum optimū a Domino sortita, habuisse diligentē in omnibus Episcopalibus exercitiis. [& Episcopus Beroeæ, urbis Thraciæ,] In Synopsi Septuaginta discipulorum, quæ S. Dorotheo Episcopo & Martyri affingitur, quinquagesimus octavus est Carpus, cujus recordatur Paulus, & hic, inquit auctor, Berhoeæ, quæ in Thracia est, Episcopus fuit. In alio Catalogo sub Hippolyti nomine citari solito, 62 loco est Carpus Episcopus Βιῤῥύας τῆς Θράκης. An Birrhya, quæ aliis Bysia, urbs Episcopalis Thraciæ Mediterraneæ sub Heraclea metropoli in provincia Europa? In antiquæ Græciæ Macedonia, a Iansonio parte 5 Atlantis edita, pag. 35 tres urbes Berrhoeæ indicantur: prima in Syria, altera in Emathia provincia Macedoniæ, tertia in Thracia sive Mœsia: [an in Macedonia antiqua sitæ.] illa scilicet quæ ab Irene Imperatrice Irenopolis est dicta. Adverti etiam provinciam Macedoniæ Thessalonicensem, Thraciæ proximam, subinde huic a posterioribus adscribi, ubi Beroea, celebris peregrinatione & prædicatione S. Pauli, memoratur actorum cap. XVII, eaque postmodum Episcopali dignitate ornata fuit sub Archiepiscopatu Thessalonicensi.

[6] At major difficultas est in martyrio illi adscribendo, cum in elogio Basilii Imperatoris dicatur τελειωθεὶς ἐν ἐιρήνῃ; in pace decessisse; in Menæis vero excusis ἀναπαυσάμενος τὸν γλυκύτατον ὕπνον, dulcissimo Somno requievisse. S. Ioseph Hymnographus Canonem hoc die recitandum composuit sub hac acrostichi:

Τὸν κλεινὸν αἰνῷ Κάρπον ἐνθέῳ ποθῳ. ΙΩΣΗΦ

Divino amore nobilem Carpum cano. IOSEPH.

In hoc Canone cum undique accersantur encomiorum ac laudum tituli, a fervore prædicationis, illustratione spiritus, multiplicitate fructus relati, [& in Canone Iosephi Hymno graphi.] &c. non fit expressa mentio martyrii: dicitur tamen Strophe III Odes II Ἵνα, Κάρπε, τὸ σωτήριον κήρυγμα τῇ κτίσει, ὡς Ἱεράρχης θεόληπτος, καταγγείλῃς, πολλοὺς ὑπέστης διωγμοὺς καὶ θλίψεις, ἔνδοξε. Ut salutarem prædicationem creaturæ annuntiares, o gloriose Carpe, multas persecutiones & tribulationes sustinuisti: & Odes VII Strophe II, Θυμὸν Ἀρχόντων, Σοφὲ, μὴ δειλιάσας ὁλως, συντόμως ἐχώρεις πρὸς ἀθλήσεως ἐπίπονα σκάμματα. Indignationem Præsidum nihil omnino reformidans, o Sapiens, sine mora cucurristi ad stadium certaminis. Denique Odes IX Strophe III laudatur S. Carpus, ut Συνόμιλος τῶν Ἀγγέλων, Αποστόλων, καὶ Μαρτύρων, θαυμαστῶς ἐν εὐσεβείᾳ τελειωθέντων, Socius Angelorum, Apostolorum, & Martyrum, in pietatis cultu mirabiliter consummatorum. Quæ omnia cum nihil certæ notitiæ adserant, & expreßioris significationis abstinentia magnum pro negativa præjudicium fundet, in præsenti casu; arbitrio Lectoris dimittimus, velitne Confessorem an Martyrem credere S. Carpum.

[7] In Epistola ad Demophilum, octava inter eas quæ S. Dionysio Areopagitæ tribuuntur, nominatur Carpus Presbyter, ad quem in Creta divertit Dionysius. [Melius distinguetur a Presbytero Cretensi,] Hunc S. Maximus in scholiis super ipsam Epistolam, nosterque Corderius in Annotationibus, & Raderus lib. 3 Viridarii, faciunt eumdem cum ipso de quo agimus, Pauli Discipulo: Benedictus vero Iustinianus in Pauli epistolam II ad Timotheum diversos censet: quod tanto certius tenebitur, quanto verosimilius fuerit quod ejusmodi Epistolæ non sint Dionysii Areopagitæ, sed alterius longe posterioris Dionysii. Vt autem ipsius Areopagitæ essent, titulus Presbyteri & Cretense domicilium sufficere videntur, ne Carpus iste Apostolus fuisse credatur, in prædicatione Euangelii quaquaversum Pauli more vel cum ipsomet Paulo oberrans, qui Troade primum ac deinde Berœæ consedit. Quia tamen multæ ædificationis est ea quæ a Dionysio qualicumque narratur visio Carpi Cretensis, quisquis demum hic fuerit, lubens eam ex Corderii nostri versione transcripsero.

[8] Cum aliquando in Cretam venissem, S. Carpus me hospitio accepit, vir si quis alius, ob insignem mentis puritatem, ad Dei contemplationem aptissimus: neque enim sacros mysteriorum ritus auspicabatur, nisi prius ipsi inter præparatorias orationes sacra quædam & propitia visio apparuisset. Ipsum ergo (uti referebat) infidelis quispiam contristaverat aliquando, tristitiæque causa erat, [de quo Dionysius ep. 8 narrat,] quod ille ab ecclesia quemdam ad infidelitatis errorem seduxisset, cum adhuc celebritatis, quæ ab Hilaritate nomē accepit, dies agerentur. Cum autē pro utrisque benevole Deus fuisset exorandus, ut auxilio salutari alterum quidem ab errore converteret, alterum vero bonitate superaret; neque desistendum fuisset ab eorum per totam vitam admonitione, donec tandem ad divinam cognitionem promoverentur; tumque demum illis quæ ambigua videbantur & obscura patescerent, & ab iis quæ præter rationem temerarie commiserant resipiscere legitima veritate cogerentur; nescio quo pacto, cum id illi antea numquam evenisset, tum vehementi quadam indignatione & amaritudine concepta obdormierat: vesper enim erat. Circa mediam vero noctem, quo tempore ad divinos hymnos evigilare consueverat, experrectus quidem surgit, cum somnos parum quietos, crebroque interruptos nec absque perturbatione cepisset: stans tamen ad divina colloquia non satis religiose tristabatur, graviterque ferebat; iniquum esse dicens, impios adhuc homines rectasque Domini vias pervertentes vivere. Et hæc dicens, precabatur Deum, ut semel amborum vitam fulgetro quopiam immisericorditer abrumperet. His dictis repente se vidisse referebat, domum in qua consistebat primum conquassatam a summo vertice, [quod offensus duobus infidelibus,] bifariamque divisam; & quemdam ante se ingentis luminis rogum; eumque (sub dio enim jam locus ille videbatur) e cælo ad se usque delatum: cælum autem ipsum apertum, & in cæli cardine Jesum, innumeris illi humana specie Angelis adstantibus. Atque ista quidem sursum conspexisse, miratumq; fuisse: porro deorsum respectando Carpus se vidisse asserebat, ipsum quoque pavimentum instar vastæ cujusdam tenebricosissimæque voraginis diffissum, illosque viros (quos diris devoverat) ante se ad os voraginis trementes stare ac miserabiles, tamquam jam jamque præ pedum lubricitate collapsuros: inferne autem e voragine serpentes emergere cernebat, [iisq; vindictam imprecans,] circa tam labiles illorum pedes, modo quidem in gyrum actos, & implicitos simul pertrahentes, modo quoque dentibus & caudis incendentes ac demulcentes, omnibusque modis eos in voraginem præcipites dare molientes: fuisse autem & viros quosdam in medio, qui adversus eos una cum serpentibus impetum facerent, exagitando una & impellendo atque feriendo: visos autem esse viros illos lapsui appropinquare, partim quidem invitos, partim vero sponte, a malo ita sensim coactos, & simul persuasos.

[9] Referebat autem Carpus se, dum inferiora respiceret, fuisse delectatum, superiora negligendo. Cum vero graviter & indigne ferret illos necdum cecidisse, atque ad hanc rem sæpe frustra incubuisset, [viderit quasi lapsuros in ignē,] indignatum iis & imprecatum esse. Et cum, vix tandem revocatis ad superna luminibus, vidisset quidem denuo, sicut prius, cælum, Jesum vero miseratum quod fiebat, desuper cælesti throno descendisse; atque ad ipsos accedentem, benignam iis manum porrexisse; Angelosque una opem conferentes, alterum virorum exaltera parte retinuisse; Jesumque ipsi Carpo dixisse, Manu jam extensa percute me, siquidem adhuc paratus sū denuo pro hominibus salvandis pati, [quibus magnum porrigebat Christus.] illudque libentissime, ne demum alii homines peccent. Ceterum considera, num tibi expediat hanc istiusmodi hiatus & cum serpentibus mansionem, Dei ac bonorum clementissimorumque Angelorum consortio præferre. Hæc sunt quæ ego cum audiverim, vera esse credo. S. Maximus in suis ad hanc Epistolam Scholiis notat, Idololatris dies fuisse, quos Hilarios vocabant; eosque vel privatos, [tempus Hilariorum.] ut cum quis uxorem duxerat; vel publicos, ut cum Rex inauguratus erat: per quos dies nemini licebat quidquam lugubre gestare, sed spectacula sacrificiaque celebrabantur. Addit Corderius ex Macrobio, quod Hilaria antiqui diem æquinoctii verni appellabant. Sed quid hæc ad Christianos? Suspicor ergo etiam hos suos habuisse Hilarios dies, octo scilicet post susceptum baptismum, quibus albati incedebant in signum lætitiæ, & intra quos neophytum illum a fide recens suscepta abstractum, tam ægre ferebat Carpus iste, dignus fortaßis postea factus qui etiam ipse inter Sanctos commemoretur.

DE SANCTO QVADRATO
EPISCOPO ATHENIENSI, SCRIPTORE ECCLESIASTICO.

CIRCA AN. CXX.

SYLLOGE HISTORICA.
De ejus doctrina, Episcopatu, confessione, cultu; distinguendisque ab eo Magnesiensi & Philadelphiensi ejusdem nominis Episcopis.

Quadratus, Episcopus Atheniensis, scriptor Ecclesiasticus (S.)

AUCTORE G. H.

Prima eaque antiquißima S. Quadrati memoria exta apud Eusebium in ejus Historia Ecclesiastica: qui libro tertio, cum capite 36 egisset de S. Ignatii Episcopi Antiocheni martyrio & epistolis, [Illustris prophetiæ gratia,] capite sequenti 37 ista scribit: Eadem tempestate, sub Trajano imperatore, floruit etiam Quadratus: qui cum Philippi filiabus prophetica gratia illustris fuisse commemoratur. Præter hos alii quoque complures eodem tempore viguerunt, inter Apostolorum successores principem obtinentes locum. Qui, utpote discipuli tantorum virorum admirabiles plane ac divini, Ecclesias quarum fundamenta variis in locis Apostoli prius jecerant, ædificando perfecerunt: prædicationem Euangelii magis ac magis promoventes, & salutaria regni cælestis semina per universum terrarum orbem late spargentes. Siquidem plerique ex illius temporis discipulis, quorum animos ardentioris philosophiæ desiderio verbum divinum incenderat, Servatoris nostri præceptum jam ante expleverant, divisis inter egentes facultatibus suis. Deinde relicta patria peregre proficiscentes, munus obibant Euangelistarum; iis, qui fidei sermonem nondum audivissent, Christum prædicare & sacrorum Euangeliorum libros tradere satagentes. Hæc ibi studiosius quæ num ad S. Quadratum etiam spectent, ex infradicendis constabit. De filiabus Philippi nonnulla jam diximus ad Vitam S. Philippi Apostoli 1 Maii. Acta S. Ignatii dedimus I die Februarii. At Trajanus mortuus est X Augusti anni CXVII.

[2] Idem Eusebius lib. 4 cap. 3 ista de ipso S. Quadrato iterum. Cum Trajanus per viginti annos demptis sex mensibus Principatum tenuisset, Ælius Hadrianus suscepit Imperium. Huic Quadratus obtulit Orationem, [orationem apologeticā offert Hadriano Imp.] quam pro defensione Religionis nostræ idcirco conscripserat, quod quidam malevoli homines, vexare nostros atque incessere conabantur. Extat hodieque apud plerosque ex Fratribus hæc oratio, quam nos etiam habemus: ex qua & ingenium ejus viri & rectam Apostolicæ fidei doctrinam perspicue licet cognoscere. Porro idem Scriptor suam ipsius antiquitatem satis declarat his verbis: Servatoris autem, inquit, nostri opera semper conspicua erant, quippe quæ vera essent: ii scilicet qui morbis liberati, aut qui ex morte ad vitam revocati fuerant. Qui quidem non solam dum sanabantur, aut dum ad vitam revocabantur, conspecti sunt ab omnibus, sed secuto deinceps tempore. Nec solum quamdiu in terris moratus est Servator noster, verum etiam post ejus discessum diu superstites fuerunt: adeo ut nonnulli eorum etiam ad nostra usque tempora pervenerint. Hæc de Quadrato. Ita Eusebius, quem describit Georgius Syncellus in Chronographia, ambo absque mentione ullius Episcopalis dignitatis: & præter relatum fragmentum nihil de dicta Oratione Apologetica S. Quadrati reperitur.

[3] Denique idem Eusebius lib. 4 suæ Historiæ Ecclesiasticæ late prosequitur, quæ sub M. Aurelio Antonino e L. Ælio Vero, ab anno CLX, ad annum CLXXX imperantibus, contigerunt, & cap. 23 ista habet: Primum quidem de Dionysio dicendum est, qui Corinthiorum Ecclesiæ Episcopatum gessit… & ad diversas Ecclesias, varias Epistolas scripsit… Harum altera est ad Athenienses scripta, excitans ad fidem & ad vitam ex præcepto Euangelii traducendam. [Episcopus Atheniensis fidei ardorē renovat:] Qua in re negligentiam arguit Atheniensium: quippe qui a fide propemodum descivissent, ex quo Publius eorum Episcopus in persecutionibus tunc temporis excitatis martyrum subierat. Meminit etiam Quadrati, qui post martyrium Publii Episcopus Atheniensium est constitutus, ejusque labore & industria cives denuo in Ecclesiam convenisse, & redivivum fidei ardorem in illis reparatum esse testatur. Hæc ibi de S. Dionysio, cujus reliqua Acta dedimus VIII Aprilis, uti S. Publii Episcopi & Martyris XXI Ianuarii.

[4] S. Hieronymus hactenus dicta de uno eodemque Quadrato intelligenda asserit: idque potuit scire ex Tabulis Ecclesiæ Atheniensis. Nam Epistola 84 ad Magnum Oratorem Romanum, rationem reddit, quare subinde secularium litterarum exempla adderat; & quorum exemplo id faciat, late ostendit. [persecutionem sedat:] Curram, inquit, per singulos. Quadratus, Apostolorum discipulus, & Atheniensis Pontifex Ecclesiæ, nonne Adriano Principi, Eleusinæ sacra invisenti, librum pro nostra religione tradidit; & tantæ admirationi omnibus fuit, ut persecutionem gravissimam illius excellens sedaret ingenium? Idem eadem confirmat libro de Scriptoribus Ecclesiasticis cap. 19 his verbis: Quadratus, Apostolorum discipulus, Publio Athenarum Episcopo ob Christi fidem martyrio coronato, in locum ejus substituitur: & Ecclesiam grandi terrore dispersam fide & industria sua congregat. Cumque Hadrianus Athenis exegisset hiemen, invisens Eleusina; & omnibus pene Græciæ sacris initiatus, dedisset occasionem his, qui Christianos oderant, absque præcepto Imperatoris vexare credentes; [vidit a Christo sanatos & resuscitatos.] porrexit ei librum, pro religione nostra compositum, valde utilem, plenumque rationis & fidei, & Apostolica doctrina dignum: in quo & antiquitatem suæ ætatis ostendens, ait plurimos a se visos, qui sub Domino variis in Judæa oppressi calamitatibus sanati fuerant, & qui a mortuis resurrexerant. Hæc S. Hieronymus, a quo indicata Eleusina sacra, in Honorem Cereris ob acceptas fruges celebrari solita, ab Eleusine oppido Atticæ dicta fuerunt. Ex Hieronymo Honorius Augustodunensis libro de Scriptoribus cap. 20 hæc excerpsit: Qudratus, Apostolorum discipulus, Athenarum Episcopus, scripsit librum pro Christiana religione, valde utilem, Apostolica doctrina dignum.

[5] Hujus porro sancti Episcopi sacra memoria inscripta est paßim Martyrologiis manu exaratis & prælo cusis ad præsentem diem XXVI Maji. in quibus Ado ista habet: [Memoria in Martyrologiis.] Apud Athenas B. Quadrati Episcopi, discipuli Apostolorum. Iisdem verbis relatis ista Vsuardus addit: Qui persecutione Hadriani Ecclesiam, grandi terrore dispersam, fide & industria sua congregavit. Etiam librum pro Christianæ religionis defensione edidit, plenum fidei, & Apostolica doctrina dignum. Quæ etiam in hodierno Martyrologia leguntur, additurque eum Imperarori dictum librum porrexisse. Plura ex S. Hieronymo descripsit Notkerus; secuti recentiores. At qui Martyrologium sub mentito Bedæ nomine edidit, ista singularia habet: Apud Athenas B. Quadrati Episcopi, discipuli Apostolorum. Hic firmavit, ut nulla esca a Christianis repudiaretur, quæ rationalis & humana est: quod S. Eleutherio Papæ adscribunt Catalogi.

[6] Demum Petrus Halloix, seculo primo Antiquorum Patrum & Scriptorum inseruit satis longam Vitam S. Quadrati, [Vita ab Halloix amplificata omittitur.] in septem capita eam distinguens, sub hisce titulis; Caput I. Patria, ætas, educatio, studia. Caput II. Provectio ad sacros honores, & in eorum functione primi labores. Caput III. Accessus ad urbem Athenas, & oneris Episcopalis susceptio. Caput IV. Pro Christianis, quos Gentilium vexabat persecutio, librum Hadriano Imperatori offert, & pacem Ecclesiis impetrat. Caput V. Postremi labores, & dignus vita anteacta excessus, & post mortem honores. Caput VI. Scripta ejus & fragmentum unicum. Hæc late deducuntur, sumpto fere fundamento ex iis quæ nos ex antiquis Scriptoribus protulimus: proinde lectorem, qui similibus amplificationibus delectatur, ad præfatum librum remittimus: ubi & reperiet longas notationes. Vltimo Capite VII ex Menæis Græcorum proponitur martyrium S. Quadrati, quasi esset istius de quo hic agimus: & illud elogium ex die XXI Septembris adducitur: Eadem die memoria S. Quadrati Apostoli. Hic vir antiquus & multiscius Athenis atque Magnesiæ Domini Verbum annuntiavit, [Perperam Martyr & Magnesiæ Apostolus habetur:] multosque suis illustratos documentis ad lucem cognitionis Dei adduxit. Unde & Athenis procul a grege suo persecutorum injuria depellitur, dein prius saxis appetitus, & igne probatus, pœnisque aliis, tandem sub Ælio Hadriano Martyrii palmam reportat.

[7] Verum ea ad alium pertinent Quadratum: cujus Acta martyrii in antiquo Menologio Basilii Porphyrogennetæ Imperatoris ita referuntur ad dictum XXI Septembris. [is est junior Quadratus Magnesiæ Episcopus an. 250.] Eadem die certamen Sancti Hiero-Martyris & Apostoli Quadrati, Episcopi Magnesiæ, & sociorum ejus. Quadratus divinus Hiero-Martyr, Apostolus Christi & Episcopus Magnesiæ, floruit Decio & Valeriano Imperatoribus. Hic cum audisset Decium Cæsareæ commorari, profectus Magnesia Nicomediam, ut conventos a se, qui in vinculis essent, Sanctos adhortaretur ad subeundum egregia animi alacritate pro Christi nomine martyrium, cognoscitur Christianus a Nicomediæ Proconsule: ad cujus tribunal productus cum reliquis Martyribus, cum primus idolorum imposturas coargueret, ceteris gravissime cæsis, atque iterum in carcerem detrusis, Cæsaream ad Decium adducitur. A quo cum nulla arte posset adduci, ut Christum abjuraret, per varia tormenta quæstioni subjectus, atque ab omnibus divino beneficio ereptus, [21 Septembris martyrio coronatus,] tandem in caminum injicitur vehementer accensum: sed & inde incolumis egressus, capitis damnatus morte occubuit. Hactenus Menologium Basilii Imperatoris, ex translatione Petri Arcudii & editione Vghelli Tomo 6 Italiæ sacræ, sed perperam ad diem XX Septembris collocatum, propter errorem inceptum ad diem XVI Septembris, qui in autographo Græco est dies XVII; & quia hic error continuatur usque ad diem XXX, video duo Elogia, ad illum ultimum mensis diem spectantia, in duos dies dividuntur a translatore Latino. His obiter notatis, ad S. Quadratum Magnesiæ Episcopum revertamur, de quo qui in Menæis Canon unus habetur ad diem sequentem XXII Septembris, ex eoque Petrus Halloix excerpsit elogia XXXI, eaque Latine simul & Græce edidit, tamquam S. Quadratū Episcopum Atheniensem attinentia, quamvis in illis nulla fiat Athenarum mentio, imo de Magnesia elogio XXIX ista habeantur: Tuarum Reliquiarum capsam, velut divinam arcam, obtinet Magnesia, o Quadrate, [Magnesiæ ob Reliquias clarus,] & ex ea cunctam haurit desiderio utilitatem. Cælorum autem tabernacula, quæ tuam possident animam, simul cum omnibus Sanctis exultant.

[8] At contra S. Quadratus, de quo hoc die agimus, Athenas ad prædicandum verbum missus, postquam eidem urbi pluribus annis euangelizavit, clarus doctrina & vita, [uti alter Athenis] sancto fine quievit, ibidemque humatus jacet. Ita Petrus de Natalibus lib. 5 Catalogi cap. 47. Præterea in citatis elogiis nulla etiam mentio fit libri aut orationis apologeticæ oblatæ Hadriano Imperatori: cujus tamen valde honorifice meminit Nicephorus Caliistus, illiusque virtutem deprædicat, sed usus fere verbis Eusebii, absque ulla mentione Martyrii: nos autem contra ex S. Hieronymo etiam diximus, excellenti hujus Quadrati ingenio persecutionem gravissimam fuisse sedatam. Interim, quia Apostoli titulum Magnesiensi Martyri videmus attributum, credimus ambos Quadratos a compilatoribus Synaxariorum in unam personam esse conflatos; cum is qui tantopere laudatur ab Eusebio, nullum in fastis Græcis nomen haberet, nedum diem certum cultus. Hoc vero mihi occasionem daret suspicandi, non Athenis, ubi Episcopus fuerat; sed peregre mortuum eum esse, itaque in oblivionem venisse etiam Atheniensibus suis; nisi viderem etiam Publium, non solum Episcopatu, sed etiam Martyrio commendatum, in iisdem Græcorum Fastis inhonoratum præteriri. Quare non alia occurrit talis omißionis causa, quam quod Atheniensis Ecclesiæ festa propria, ignota fuerint Synaxariorum auctoribus, deficientibus Actis Sanctorum, annua alias memoria dignißimorum, unde dies mortis eorum disceretur. Quomodo vero eum certius Latini didicerint quam Græci, vel utrum viris tantis pro suo arbitratu diem elegerit aliquis, equidem non divino.

[9] Porro licet Eusebius, ex Dionysii Corinthii Epistola, tam clare doceat, Quadratum Athenis fuisse Episcopum; inventi tamen sunt qui illum amandarent, non quidem Magnesiam, sed ad alteram bidui itinere remotam urbem Philadelphiam. Est autem Magnesia Cariæ urbs, ab Epheso dißita XXV milliaribus in ortum, altero milliari a Mæandro fluvio: & hinc versus Septemtrionem, est urbs Lydiæ Philadelphia ad Caystrum fluvium, [qui non fuit Episcopus Philadelphiæ,] a Magnesia circiter LX milliaribus distans, ad cujus Episcopū, sub titulo Angeli Philadelphiæ Ecclesiæ, dirigitur Epistola sexta Christi Domini in Apocalypsi S. Ioannis cap. 3 versu 7 & sequentibus. Petrus Halloix Capite 2 Vitæ S. Quadrati hanc Epistolam profert, explicatque, & S. Quadrato scriptam asserit; in Notationibus vero adducit ita sentientes, Petrum Aureolum, Nicolaum Liranum, & Brondum; imo ait, se nullum reperisse, qui alium nominaret Philadelphiæ tunc Angelum, quam S. Quadratum. Ioannes de la Haye in suis Bibliis Maximis Tomo 17 pag. 741 addit expositores communiter dicere, quod iste fuit Quadratus. At contra Gregorius Ferrarius in Commentariis suis super Apocalypsim, explicans hanc sextam Epistolam. pag. 183 opponit, cum ex S. Hieronymo & aliis S. Quadratus, [sed alius ab utroque diversus.] Episcopus fuerit Atheniensis, non Philadelphius; merito Alcazar, Pierius & alii negant esse hunc Episcopum: qui proinde incertus ignotusque remansit. Quibus & nos assentimur, vehementer addubitantes, an is qui hodie colitur S. Quadratus, unquam in Asia fuerit.

[10] Finieram: sed aurem vellicat Zegerus Pauli Carmelita. in Notis ad Vitam S. Thelesphori Papæ a se composita, [An Carmelita,] ne obliviscar suo Eliano ac Prophetico Ordini accensere Quadratum, facem ad hoc præferente Eusebio, tum loco precitato libro 3 cap. 37, tum libro 5 cap. 16; ubi ex opere cujusdam Miltiadis contra Montanistas, novi Testamenti Prophetas enumerat, Agabum, Silam, Philippi filias, Aramiam Philadelphensem, Quadratum. Hic Zegerus, se & suos palpans; Et illi, inquit, non idcirco tantum Prophetæ appellantur, quod prophetiæ dono seu spiritu præditi fuerint, sed quam maxime quod Prophetici Ordinis sectatores extiterint, cujus Professores olim Prophetarum filii… & idcirco iidem qui supra Agabus, Judas, Silas, & alii quidam a Palæonydoro & Didaco de Coria, in Annalibus suis, expresse inter Eliani seu Prophetici Ordinis viros recensentur. Lezana in Annalibus ad an. 128 hæc refert, ut pie præmeditata, etsi non certa. Non ibi hærent alii, sed R. P. Philippus a Visitatione, in sua Acie bene ordinata, Sanctis Ordinis Carmelitarum absolute & citra scrupulum accenset Quadratum, allegans in Notis Mss. Marianum Scotum atque Lezanam. Lezanæ judicium jam audivimus, agnoscentis hæc omnia solius piæ meditationis inventa esse, nulliusque vetusti, qualem res exigeret, Auctoris testimonio suffulta: allegat tamen Marianum Scotum lib. 2 Chron. æt. 6 quasi in illum sensum accipiendus sit, cum ait, Inter eosdem Prophetas floruit vir æque insignis Quadratus, qui una cum Philippi filiabus in prophetica gratia celeberrimus fuisse perhibetur. Laboravi, sed frustræ, in iis quas habeo Mariani editionibus verba ista requirens. Demus tamen apud eum inveniri: expresse ea agunt de Prophetica gratia, qua effulserit Quadratus; non de aliquo Prophetico Ordine, nec nomine quidem tenus apud antiquos noto, ad eum sensum quo ipsum nobis obtrudunt Patres Carmelitæ.

[11] Sed necdum satis. Piæ illi suorum meditationi aliquid suprameditans Philippus a Visitatione, [& S. Telesphori Papæ magister?] Ex Philosopho, inquit, & Eliotarum Magistro, factus Atheniensis Episcopus, totā Ecclesiā firmavit cum S. Thelesphoro, suo primum discipulo. Ita in floccos bene magnos coagmentantur delapsæ altius per inane tenuißimæ nives. Telesphorus, anno CXXVI factus Romanus Episcopus est, ex Anachoreta (sic habet Catalogus Fontificius) ergo Carmelita. Natione Græcus; ergo Atheniensis, Quadrati discipulus. Quadratus ille Propheta fuit, ergo etiam Carmelita: omnes enim numerati ab Eusebio dicuntur Prophetæ, non tam quia erant gratia prophetica præditi, quam quia erant Ordinis Prophetici sectatores: hic autem erat Ordo Carmelitarum. Estne in toto hoc progressu vel unica propositio, quæ cum altera nexum congruum habeat? Si non est; quis nobis jure succenseat? quod, non speculantes phantasmata, sed antiquorum scriptorum colligentes testimonia, nec ultra quam hæc evincant asserentes quidpiam, cautius nobis progrediendum credamus, quoties ea nobis offeruntur, quæ vix per multas inconsequentes præmissas elici potuerunt a meditabundis Palæonydoro & Coria, & post hos ab aliis, prægressos sine discußione secutis; atque hoc solum agentibus, ut majorum qualiacumque dicta aliqua verisimilitudine vestirent, quādiu adferebatur nemo qui contrarium positive dixerit: quasi scriptores veteres refutare potuerint, aliter quam silentio suo, id, quod multis post seculis excogitaturi erant recentiores.

DE SANCTO SYMMETRIO
ET ALIIS XXII MARTYRIBVS ROMÆ.

CIRCA AN. CLIX.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Eorum Martyrium & cultus: corpus Symmetrii an Ledernaci: Acta fabulosa.

Symmetrius, Martyr Romæ (S.)
XXII, Martyres Romæ (SS.)

AUCTORE G. H.

Antiquißma horum Martyrum memoria reperitur in Vita SS. Pudentianæ & Praxedis Virginum, quæ a S. Pastore habetur conscripta, [Historia martyrii:] a nobis ad XIX Maii elucidata. In hac cum esset indicata Dedicatio Ecclesiæ, in thermis S. Novati fratris S. Praxedis extructæ, a Pio Pontifice Romano peracta; ista subjunguntur: Post annos duos & dies decem & octo, facta est persecutio magna Christianorum, ut traherentur ad idolorum culturam, & multi martyrio coronati sunt. Virgo Domini Praxedis fervens in Spiritu sancto, multos Christianos occultabat, quos & cibo pascebat & verbo Spiritus sancti. Tunc divulgatum est Antonino Imperatori, eoquod conventus fieret in Titulo Praxedis: & misit & tenuit multos, inter quos etiam tenuit Symmetrium Presbyterum, cum aliis viginti & duobus: quos sine interrogatione gladio puniri præcepit in eodem Titulo; quorum corpora noctu B. Praxedis collegit & sepelivit in cœmeterio Priscillæ, sub die septimo Kalendarum Juniarum. Tunc afflictione contristata B. Praxedis ingemuit, & oravit ad Dominum, ut transiret ex hoc mundo: cujus orationes & lacrymæ ad Dominum Jesum Christum pervenerunt. Nam post dies * triginta & quatuor, post martyrium Sanctorum supradictorum & coronam, migravit ad Dominum Virgo sancta, die duodecima Kalendarum Augusti: cujus corpus ego Pastor Presbyter sepelivi, juxta patrem suum, in cœmeterio Priscillæ via Salaria. Hæc in nostris variis Mss. & apud Mombritium leguntur. At Paulus Aringhus lib. 1 Romæ subterraneæ cap. 15 num. 6, & lib. 4 cap. 28 num. 4, allegat Ms. codicem Vaticanum in quo ista leguntur: Quorum corpora noctu B. Praxedis colligens, sanguinem quoque spongia, quæ hactenus extat, de pavimento exhauriens, sepelivit juxta patrem suum & sororem, in cœmeterio Priscillæ.

[2] Elevatæ postea atque in varias ecclesias distributæ Reliquiæ sunt: [Reliquiæ ubi?] unde Abbas Piazza in Santuario Romano asserit, in ecclesia S. Silvestri in campo Martio asservari magnam partem corporis S. Symmetrii, partem vero esse in ecclesia Sanctorum Quatuor Coronatorum. Eadem affirmat Octavius Pancirolius, in Thesauris absconditis urbis Romæ, ubi de utraque ecclesia agit. Ad tempus Martyrii quod attinet, in hodierno Romano Martyrologio dicuntur illi Martyres passi sub Antonino Pio: cui assertioni licet videatur repugnare magna persecutio Christianorum indicata in Actis; [Tempus martyrii] ostendimus tamen ad diem XIX Maii facile eam componi posse cum moderatione qua plerumque usus Antoninus est; adeoque nihil obesse, quo minus res tota acta sit, ipsaque S. Praxedis mortua, circa annum CLIX: nec ibi dicta necesse habemus iterum hic retexere. Apud Vsuardum sola ista leguntur: Romæ Sanctorum Martyrum Simmitrii Presbyteri, [nomen in Fastis sacris.] & aliorum XXII. Quibus ista adduntur apud Adonem: Quos Antoninus Imperator gladio pro Christo puniri fecit: quorum corpora noctu B. Praxedis collegit, & sepelivit in cœmeterio Priscillæ sub die VII Kalendas Junii: Similia habent Notkerus, & auctor Martyrologii sub nomine Beda excusi, & paßim recentiores cum Petro de Natalibus lib. 5 Catalogi cap. 58 ac pluribus Mss.

[3] [Aliquod Corpus Ledernaci:] Et hæc sunt quæ de S. Symmetrio ejusque sociis Martyribus Romanis certiora habentur. Interim in primaria monasterii Stabulensis hereditate est parochia Ledernacum, vulgo Lierneus, diœcesis Leodiensis, sed ditioni Luxemburgensi inserta: ibi Patronus primarius habetur S. Symmetrius Presbyter & Martyr, sub cujus invocatione est dicta ecclesia fundata; idque, ut ferunt, a Papoleno secundo Abbate Stabulensi, & S. Remacli successore, qui dicti Symmetrii corpus Romæ cum auctoritate summi Pontificis eruit, & in dicta ecclesia collocavit, ubi sacræ hæ Reliquiæ sunt argenteæ capsæ inclusæ, & ab immemorabili tempore fuerunt publico in honore adservatæ, atque in aliquibus solennitatibus publica proceßione circumlatæ. Primarium autem Sancti festum ibi cum magna veneratione celebratur hoc XXVI Maii, quo nomen ejus est Martyrologio Romano insertum. Fit præterea mentio loci & Martyrii in libro secundo Miraculorum S. Remacli, per Nodgerum conscripto, ubi ista habet. Fiscus Ledernacus nostro monasterio addictus est: in eo est ecclesia S. Symmetrii & aliorum, virtutibus illustris. Decretum autem fuit, teste Chapeavillo in Notationibus ad cap. 14 Harigeri de Gestis Episcoporum Tungrensium, ut prædicta villa se filiam Stabulensis Ecclesiæ recognosceret, sub censu unius esterlini ex qualibet domo persolvendi; & ut sarcophagum Martyris annue nona die Maii Stabuletum cum hymnis & processione, in indicium filials subjectionis, deferrent. Meminerunt ejusdem Translationis Miræus in Fastis Belgicis, Fisen in Floribus Ecclesiæ Leodiensis. Saussayus in Martyrologio Gallicano, & Gelenius in Fastis Coloniensibus, qui iterum ipsam attingunt die IX Maii, aliquas autem S. Symmetrii Reliquias esse in Ubiis, addit Gelenius, quapropter etiam IX Maii refertur in Catalogo generali Ferrarii.

[4] Duplicem nos Vitam S. Symmetrii nacti sumus a Gamansio & Crusio Societatis nostræ Sacerdotibus, [Vita ex Mss. duplex, quia fabulosa, omittitur:] Aschaffenburgo & Colonia submissam; qualem etiam inter Mss. codices monasterii Stabulensis & Ecclesiæ Ledernacensis reperit Chapeavillus, & diligenter perlustravit. Habuit etiam illas Vitas Christophorus Browerus, & idem quod Chappeavillus de iis judicavit, multis conspersas esse fabulis: nec noster alius de iis est sensus. Narrant enim S. Symmetrium a S. Materno in infantia resuscitatum, eaque occasione Albanam ejus matrem cum prole fidei Sacramenta suscepisse, cui nomen dederit Symmetrius sextus Comes Salmensis, Albanæ frater. Prior pars desumpta est ex Vita S. Valerii, Episcopi Trevirensis, ad XXIX Ianuarii illustrata; in qua capite 3 dicitur S. Eucharius, filium Albanæ matronæ mortuum resuscitasse, eamque cum suis baptizasse & domum ejus ecclesiam consecrasse: ubi tunc annotavimus inter fabulas recensendum, quod S. Symmetrius feratur hujus Albanæ filius, & non a S. Euchario, sed a Materno suscitatus. At pro secunda parte observat Browerus, quomodo crescente Martyris Ladernacum translati fama, proclive creditu fuit, honoris causa vicinorum Salmæ Comitum quempiam a Martyre potius nomen adscivisse, quam a Comitibus obvenisse Martyri: quod alii, ut dictis Comitibus abblandirentur, inverterunt. Dicitur deinde S. Symmetrius, post S. Materni obitum, traditus magisterio Naviti, secundi Tungrorum Episcopi; ac dein narratur iter ejus jam Clerici ordinati Romam, ubi a S. Pio Papa Presbyter ordinatus, sub Antonino Martyrium fecerit, sicut legitur in Actis S. Praxedis. His ita male consutis, scripti a Gamansio nobis mißis Auctor queritur in Prologo, Sanctum honore debito caruisse in Villa de Lierneux, dum quis, qualis, quantus foret incolis regionis esset incognitum: sed tandem, inquit, infra urbem Romanam… partim in Archivis Apostolicis, partim in Gestis Pontificum Tungrensium & Leodiensium, repertus est liber vitæ & passionis ejus: in quo ejusdem gloriosi Symmetrii genus ac patria, martyrii palma & causa, nec non ejusdem sacratissimæ glebæ translatio… plenarie reperiuntur descripta. Sed his non movemur, quia novimus qualiter ista potuerint in Archivis Gestisque prædictis reperta fuisse.

[5] Alterum Ms. incipiens a mißione S. Materni & anno Incarnationis centesimo primo, fere iisdem ubique progreditur verbis, quibus Auctor prior, exorsus a S. Petri Romam adventu: in titulo autem dicitur Vita hæc, integra fide deprompta ex illustrissimorum Comitum Salmensium genealogica serie Ms. quæ series qualis sit, disce ex vetustis (ut prætenditur) carminibus, olim repertis in Abbatia Stabulensi, hoc tenore:

Edita progenies Tungrorum sanguine Regum,
      Wernere, o nostri gloria prima soli;
Versibus his Divi memorantur facta Symetri,
      Arx quo Salmensis nobilitata fuit.
Hic paucis Comitum genus & fundamina castri
      Accipe, Salmensi prima locata solo.
Inter Tongrenses a nono Rege Colongo
      Illud constructum nobile surgit opus:
Oblatum accepit germanus, nomine Salmon,
      A quo Salmensis terra vocata fuit.
Suscipit imperii tunc sceptra Richarius, hujus
      Gnatus successit Martialis soli honos:
Quartus Mansuetus regnat, quintus Julianus;
      Deinde Symetrius his regna relicta capit.
Tempore quo quædam matrona, Albana vocata,
      Huic Comiti claro sanguine juncta fuit: [consonant versus de Genealogia Comitum Salmensium]
Cui foboles fuerat, quam primo sustulit ævo
      Atropos, ob cujus funera mœsta parens
Ingemit, & subito Divum venerata Maternum
      Poscit opem: puero vita calorque redit.
Sacrato toties qui fonte Symetrio, ab isto,
      Primo Christicola Principe, nomen habet.
Tunc convertit iter Romanæ ad limina Sedis
      Post sex ætatis lustra peracta suæ.
Hunc ubi crudelis cæde impius Antoninus
      Enecat, & cæli spiritus alta petit:
In Stabulaus cujus Baboleno supplice corpus,
      Pontifice, allatum, non renuente, fuit.
Post Landernaci feretro splendente locatum
      Quæ, Stabulensis erat portio, terra, soli.

[6] Quam non sit novum illustrium familiarum origines exornare fabulis, [neque sincerior est historia Translationis,] sæpius vidimus: neque hoc diffitetur, qui nunc Principatum Salmensem obtinet Excellentißimus Cæsarei Principis Iosephi Institutor, nobis nonnulla familiaritate conjunctus, & aliquando dignatus in nostri studii Musæo scrutari viam, qua debeat ad Regiam Caroli magni stirpem majores suos adducere; nihil solicitus de fabulosis Tungrorum Regibus, ante non multa secula primum excogitatis. Nec majorem ætatem sapit stylus prædictorum carminum, eoque persuadent Wernerum illum, cui inscribuntur, ipsum esse quem Hieronymus Henninges, in suo opere Genealogico Tom. 4 pag. 386, natum docet ex Ioanne Salmæ & Rifferscheti Comite, atque Elisabetha Wilhelmi Comitis Hennebergici filia, anno MDXXXVIII matrimonio junctis. Vt ut sit, fabulosa sunt omnia. Sed neque multo melius compaginata est historia Translationis Roma Ledernacum, ex traditione quadam populari, post ejusmodi Vitas consequenter descripta; dum in ea dicitur Honorius Papa, audita fama S. Remacli, abdicato sub annum DCLII Episcopatu monasteria Stabulense ac Malmundariense regentis, misisse Roma S. Babolenum, ex monasterio S. Andreæ ad clivum Scauri, cum potestate visitandi omnia Austrasiæ monasteria, Regulam S. Benedicti profitentia: qui suo illo Visitatoris perfunctus munere, factaque Pontifici relatione, petierit licentiam Stabulaum remeandi, eoque deferendi corpus S. Symmetrii: hoc autem allato non diu post obiisse S. Remaclum, & in regendis monasteriis succeßisse prædictum Babolenum, qui ædificata Ledernacensi ecclesia, & a S. Lamberto Episcopo consecrata, illuc intulerit prædictum sacrum corpus anno DCLXII.

[7] Nolim equidem Auctori talis narrationis moveri litem de chronologia SS. Lamberti atque Remacli, & hunc primum ordinatum dicere anno DCLXXVII, [Honorii Papatum cum Prælatura S. Remacli conjungent.] istam se abdicasse anno DCLX: solus ad totam fabulam evertendam sufficit Papa Honorius, quo nomine Primus obiit anno DCXXXIX, Secundas primum est Pontifex electus anno MCXXIV. Videntur tamen respexisse ad hunc Secundum Honorium Ledernacenses, eorumque Pastor Paschasius Ronval: qui Honorium Papam, cujus cum consensu Reliquiæ transmissæ sint, circa annum millesimum quinquagesimum secundum rexisse Ecclesiam indicavit, per litteras datas anno MDCLXXI P. Philippo Schouville, Societatis nostræ in ditione Luxemburgensi Mißionario: sedit enim Honorius iste usque ad annum MCXXX. Ita dum unus evitatur error, alias non minus abnormis incurritur. Etenim Notgerus Leodiensis Episcopus, qui (ut vidimus) S. Symmetrii Ledernacum allati meminit, obiit anno MVII, adeoque CXVII annis citius quam Honorius II ad S. Petri cathedram promoveretur. Neq; tamē interim negavero, istud quod Ledernacenses venerantur corpus, esse alicujus S. Symmetrii Romæ paßi, aut (si vis) etiam hujus ipsius de quo in Actis S. Praxedis, vel alicujus ex ista societate Martyrum viginti duorum. Patiar etiam illud allatum dici a Baboleno, permittente Pontifice Romano; modo is fuerit Vitalianus, qui ab anno DCLXXI Ecclesiam gubernavit. Qua de re plura dici poterunt ad diem Natalem S. Baboleni XXVI Iunii. Interim ut stylus geniusque Auctoris insulsi cognoscatur melius, qualemcumque Translationis historiam hic subjungimus.

[Annotatum]

* imo, quinqaginta.

TRANSLATIO COPORIS
Roma Ledernacum in Belgio Diœc. Leod, per traditionem fabulis mixtam accepta.
Ex duobus Mss. Codicibus.

Symmetrius, Martyr Romæ (S.)
XXII, Martyres Romæ (SS.)

BHL Number: 7966

[1] Restat deinceps, qualiter nobilis thesaurus iste, videlicet corpus gloriosi Martyris Symmetrii, [Ad S. Remaclum ex Episcopo Abbatem Stabulen. & Malmundariensem,] ad locum ubi nunc requiescit pervenerit, explanare. Siquidem inclitus Confessor Remaclus, postquam Tungrensi Ecclesiæ præsedisset feliciter annorum septem a curriculis, pertæsus curarum ac laborum, quæ Pastorale comitantur officium; juxta Psalmographi vocem, elongavit fugiens, manere volens in solitudine, & in cordis puritate, soli Domino tranquille deservire. Igitur consensu Sigiberti b Regis Francorum & Palatinorum Procerum, renuntians Episcopatui, factus est Pater duorum monasteriorum, Stabulensis videlicet & Malmundariensis; quæ præfatus Rex in ipsa Ardennæ foresta, sub regula S. Patris Benedicti c & in honorem S. Petri, cum solenni dotatione construxit, in usum famulorum Christi, quos inibi divinitus aggregavit. Facta sunt hæc circa annum Domini sexcentesimum quinquagesimum d secundum.

[2] Cumque fama sanctitatis ejus & confratrum per omnium ora crebresceret, pervenit tandem ad aures Beatissimi Papæ e Honorii, qui sacrosanctam Romanam Ecclesiam ea tempestate gubernabat, [Roma missus a Papa S. Babolenus,] & super profectu religionis maximo gratulabatur affectu. Est autem intra muros urbis Romæ monasterium egregium, juxta ecclesiam Beatorum Martyrum Cosmæ & Damiani ad Clivum Scauri, quod Beatus Papa Gregorius & Doctor præcipuus in proprio domate construxit, in honorem B. Andreæ Apostoli; in quo ipse idem habitum f monasterii suscepit. In quo monasterio erat quidam magnus, qua religione, qua scientia vir, Professor g sacræ Theologiæ, Babolenus videlicet, Papomoleus nomine, id temporis totius Ordinis S. Benedicti per totum h orbem a sancta Sede Apostolica deputatus Pater & visitator. Hunc, inquam, evocatum e monasterio venerabilis Papa Honorius ad partes Galliæ & Germaniæ destinavit, gratia visitandi singula monasteria, quæ sub Regula sanctissimi Patris Benedicti fuerant dedicata.

[3] [ab eodem excipitur,] Cumq; idem Ordinis Magister, visitatis plerisque monasteriis, Stabuletum devenisset; viso primario ejus Abbate sanctissimo Remaclo, & excellentissima religione quæ tunc ibidem irrefragabiliter & inconcusse viguit, & per annos fere ducentos, scilicet ad rabiem usque Nortmannorum i absque diminutione perseveravit; [& præficitur Malmundario,] confestim in Monachum se recipi a S. Remaclo petiit, & obtinuit. Qui sanctus Remaclus eum Gubernatorem Malmundariensis cœnobii non multos post dies in partem sibi substituit: quod is etiam aliquantum temporis spatium sub regulari disciplina solertissime gubernavit.

[4] Non multo post, idem venerabilis vir Babolenus a sanctissimo Patre suo Remaclo licentiam petiit redeundi Romam, [unde Romā regressus,] ut summo Pontifici Honorio, quod vidisset & invenisset in legatione sibi demandata, plene ac plane renuntiaret. Annuens ejusdem justæ petitioni sanctus Vir, permisit eum cum benedictione ad primum monasterium repedare. Explicitis ad plenum, in præsentia summi Pontificis causis omnibus, quæ sibi in ipso legationis itinere contigerant; Papa Honorius vere fortunatum & felicem Babolenum Fratrem reputavit, qui in præsenti mundo vitam adeptus tranquillam, in futuro gloriam & mercedem percepturus esset sempiternam. Adjecit una, ut postularet quod justum esset, id sibi denegatum non iri. Petivit ergo, ut Apostolico sigillo decerneretur, monasterium Stabulense primarium k & & præcipuum esse debere, inter cetera ejus Ordinis Cœnobia, quæ in Regno Austrasiæ erant ædificata. Cui Pontifex assensum lubenter præbuit, & Apostolicis privilegiis copiose roboravit: quem deinceps publica voluntas Regum & Ducum Austrasiæ consecuta fuit.

[5] Vir Sanctus intelligens se repulsam hac in prece nequaquam fuisse passum, majora ausus est postulare. Videlicet ut nonnulla Sanctorum corpora, quæ in Urbe Roma in subterraneis locis & cryptis occultata modica devotione colebantur, ad monasterium Stabulense liceret asportare, [impetrat corpus S. Symmetrii,] ob loci ejus exaltationem & divini cultus ampliationem. Auditis his precibus Papa, quoniam dignum videbatur ejus voluntati non contradicere, replicuit, ut demptis sanctissimis corporibus Apostolorum Petri & Pauli, quorum meritis Urbs consistit salva, acciperet quæcumque placuissent Sanctorum corpora, & secum in suam Provinciam deferret. l Ipse autem honoribilis vir Babolenus, solicitissimus talium explorator, utpote qui plene per revelationem & experientiam & scripturam sacram agnoverat, quibus in locis Sanctorum corpora tumulata forent, quo martyrii genere vitam terminassent, aut de quibus regionibus oriundi fuissent, ex cœmeterio S. Priscillæ vel ex titulo Beatæ Virginis Praxedis auferens corpus B. Symmetrii, & multorum aliorum Martyrum reliquias sibi admodum notas, secum ad Stabulense cœnobium asportavit, vivente adhuc Beato Patre Remaclo. Qui super transmisso incomparabili thesauro immensas gratiarum actiones, cum interno cordis suspirio, retulit omnium creatori Domino, qui terræ ipsius indigenam, post tot temporum curricula, ad propriam de qua natus esset remisisset patriam, ad ejus sempiternam tutelam.

[6] Aliquanto post emenso tempore, venerabili viro Baboleno, [& factus Abbas Stabulensis,] per ordinationem & voluntatem Beati Patris Remacli, ut præfatum est, assumpto in regimine Malmundariensis cœnobii, Beatus idē Remaclus in senectute bona m decessit fideliter e seculo: cui ex omnium Patrum assensu & decreto sæpe dictus Babolenus substitutus est, ad utriusque monasterii gubernaculum: cui feliciter & solerter institit per non parvum temporis n spatium. Nec multo post sui cordis aperiens desiderium, [illud in Lierneux transfert.] ex auro & argento compactum jussit fieri feretrum, in quo gloriosum collocavit Martyrem Symmetriū. Adiens vero villam de Lierneux, monasterii Stabulensis hereditatem primariam & perpetuam, Parochialem jussit ædificari Ecclesiam. Quam beatissimus Christi Martyr Lambertus propriis manibus, in honorem Sanctorum Andreæ Apostoli & Martyris Symmetrii, solenniter dedicavit, sacrasque Reliquias honore congruo illic locavit, multisque indulgentiis & prædiis prædictum locum ditavit, anno Domini o sexcentesimo sexagesimo secundo. Fuitque consentientibus incolis decretum, [unde quotannis Stabuletum refertur.] ut ex illo die in posterum prædicta Villa, se filiam Stabulensis Ecclesiæ recognosceret, sub censu capitali unius Esterlini p argentei, de qualibet domo infallibiliter persolvendi, atque singulis annis nona die Maji B. Symmetrii sarcophagum ad monasterium Stabulense cum hymnis & processionibus, per spatium duorum milliarium, in indicium subjectionis filialis deferendi; qui celebratis inibi Missarum solenniis, & expletis divinis obsequiis, ad propria cuncti cum gaudio remearent, ad laudem & gloriam Domini Nostri Jesu Christi, cui cum Patre & Spiritu sancto potestas, honor, & imperium, per infinita secula seculorum.

NOTÆ ET CENSURÆ. D. P.

a Colitur S. Remaclus 3 Septembris, & sedit juxta indicem Chronologicum Henschenii, ad Diatribam de Episcopis Trajectensibus, ab anno 650 ad 660: adeoque annis decem.

b S. Sigebertus Austrasiæ Rex, cujus Acta illustrata 1 Februarii, regnavit ab anno 638 ad 663.

c De horum monasteriorum fundatione prolixe actum §. 3 in Analectis ad Vitam jam dicti S. Sigeberti, productis fundationis tabulis aliisque Privilegiis absque ulla Benedictinæ regulæ mentione; imo dicit Rex se ea monasteria constituisse juxta Patrum traditionem; & qualiter ibidem secundum ordinem & monita antiquorum Patrum conversari debeant. Qualibus verbis sæpe alias vidimus, adjunctum nomen S. Benedicti, non tamen hic.

d Imo 660, ut jam dictum.

e Imo Papæ Vitaliani.

f Leguntur hæc in Vita S. Gregorii, per Ioannem Diaconum num. 6, sed hoc monasterium sub Regula Benedictina fundatum fuisse, non potuimus tam certo quam optabamus probare Comm. prævii §. 3.

g Professorem sacræ Theologiæ, quis, nisi hoc vel superiori ut summum seculo, scripsit?

h Præpopera hæc Benedictini Ordinis propagatio multis non placet: difficile certe est demonstrare in Belgio monasterium, quod sub eo primo conditum fuerit tempore Merovingorum Regum: minus etiā verosimile est, ætate illa notum fuisse officium Visitatoris Apostolici, ad omnia monasteria alicujus regni vel provinciæ.

i Gamansianus auctor, Danorum & Frisorum. Irruptio autem Normannorum in Arduennam, a Miræo in Chronico Belgico, refertur ad annum 892.

k Si huic Primatui comminiscendo causam dedit Privilegium aliquod, sub nomine Papæ Honorii asservatum in monasterio Stabulensi, debuit id (nisi prorsus suppositinum est) fuisse Honorii II, adeoque non potuit ab Austrasiæ Regibus confirmari. Interim si id ita est, apparet unde Honorii nomen huic obrepserit narrationi. Quod autem ad Primatum illum attinet, solum Malmundariense monasterium spectare is potest: & Malmundariēses sæpius nisi sunt a Stabulensibus se abjungere, ac nominatim Theodoricus Abbas sub annum 1067 validis tribulationum procellis agitatus fuit, dum iterum Malmundarienses a Stabulensibus defectionem tentant. Ita Bucelinus Germaniæ Sacræ tom. 2 pag. 280, qui deinde in Cunone, Abbate quarto post Theodoricum, docet, quomodo hic anno 1128 a FredericoArchiepiscopo Coloniensi obtinuit definiri, ut Malmundarium eo subjectionis jure Stabulensi ecclesiæ obediat, quo jure omnes cellæ vel præposituræ suis cœnobiis subesse videntur: & hanc sententiam potuit Honorius II, tum sedens, confirmasse.

l Hactenus Ms. Gamansianum, vix pauculis verbis nec usquam in sensu differens ab altero, quod prosequimur, Ms.

m Fisen, in Floribus Ecclesiæ Leodiensis, mortem S. Remacli refert ad annum 675.

n Idem putat S. Babolenum ad 685 supervixisse.

o Si vere Ecclesia illa consecrata fuit a S. Lamberto, scribendus erit potius annus 682; siquidem is primum creatus Episcopus fuit an. 677, ut ostenditur in Diatriba præcitata.

p Esterlinus argenteus, quid Leodiensibus & Coloniensibus sit explicat Hocsemius apud Cangium, dicens in Adolpho a Marca Leodiensi Episcopo. In provincia Coloniensi unciam 20 Sterlingos ponderare, Sterlingum 36 vel circiter hordei grossi sive speltæ grana, 8 vero uncias marcam adæquare. Porro de vocis hujus origine & etymo plurima idem eruditißimus Cangius in Glossario ad scriptores mediæ & infimæ Latinitatis, quem adeas censeo.

DE SANCTO ELEUTHERIO
PONTIFICE ROMANO.

ANNO CLXXXV.

SYLLOGE HISTORICA.
De tempore Sedis, Actis in Pontificatu, & Laureola.

Eleutherius Pontifex Romanus (S.)

G. H.

Eleutherius Sanctus, Sanctæ Romana Ecclesiæ Pontifex decimus quartus, fuit natione Græcus, patre Abundio, aliquibus Abundantio, [Patria Nicopolis,] progenitus in oppido Nicopoli, ut antiqui passim testantur. Est Nicopolis ad ostium Ambracii sinus in Epiro, a Cæsare Augusto, post victos navali pugna Antonium & Cleopatram condita; quæ ex reliquarum urbium ruinis aucta, postmodum in urbem magnam & metropolitanam excrevit. In antiquiore Catalogo Pontificum Romanorum tempus Sedis ejus, [Tempus Sedis sub & Aurelio Antonino,] post aliquem hiatum, ita signatur: Fuit temporibus Antonini & Commodi, a Consulatu Veri & Ereniani, usque Paterno & Bradua. Prior Imperator est Marcus Aurelius Antoninus, cognomento Philosophus, qui, postquam Lucius Ælius Verus ejus gener & in consortem Imperii adoptatus, anno Imperii LX, Christi CLXIX apoplexia esset extinctus, solus regnabat, Consulibus hic signatis Septimo Severo, aliis Vero, & Hereniano, anno Christi CLXXI, quando Soteri Pontifici vita functo XXII Aprilis (ad quem diem de eo & anno mortis egimus) succeßit S. Eleutherius, ex calculo Collegæ mei Papebrochii ordinatus, [ab anno 171] die III Iunii in Dominica. Sub hujus Pontificatu deceßit Sirmii in Pannonia memoratus Antoninus Philosophus, die XVI Martii anno Christi CLXXX, cui tunc succeßit filius ejus L. Ælius Aurelius Commodus. Hoc imperante supra indicati Consules fuerunt Paternus, aliis Triarius Maternus & M. Atilius Metilius Bradua anno CLXXXV, [& L. Ælio Aurelio Commodo] quos ultimo anno vitæ suæ Consules habuit S. Eleutherius, defunctus secundum Hieronymianum Martyrologium VI Septembris: sic enim VIII Idus legitur, Romæ Via Salaria Natalis S. Eleutheri Episcopi. Ita autem sederit Eleutherius annos XIV menses III dies VI; [usque ad annum 185] Consulibus autem Imperatore Commodo V & M. Aurelio Glabrione, id est anno CLXXXV successerit S. Victor, ordinatus ex calculo supra laudato die XI Septembris, post interpontificium unius anni & dierum quatuor.

[2] [Succesor anno 186 ordiantus.] Hæc ratio temporis confirmatur in altero Catalogo Romanorum Pontificum ex Codice Ms. Christinæ Reginæ Sueciæ, alibi a nobis edito, itē in Vitis Pontificū apud Anastasium bibliothecarium & Luitprandum, & Ms. Gestis Pontificum ad Martinum Quintum deductis, atque in Breviariis Romani manuscriptis & excusis anno 1479, 1490, & 1524 quæ penes nos habemus: ubique enim dicitur fuisse temporibus Antonini & Commodi usque ad Paternum & Braduam, aut corrupte Patrianum & Barduam. Quod si displiceat tam diuturna integri anni vacatio, nulla satis congrua ejus apparente ratione, tempore satis tranquillo & persecutione cessante: possent quidem cum prædicto secundo Catalogo, Anastasio, & ceteris prænotatis, anni XV dari atque ita solis IV diebus vacasse Sedes; sed prior Catalogus dicetur præter suū stylū attribuisse Consules anni CLXXXVI attribuisse Victori, qui minorem illius partem obtinuit præterito, qui nonum illius anni mensem attigit, Eleutherio. Censet ergo Collega meus, in ipsa illa qua tune Ecclesia fruebatur pace, nonnulla ambitionis æmulationisque zizania succrevisse, per quæ factum sit, ut plebs Romana minus patienter tulerit tres consequenter externos Pontifices, Romanumque optare cœperit; Clero e contrario liberam electionem volente, & in Victorem Archiadiaconum suum, licet, Afrum propenso. Potuit hic etiam citius electus, vel morbo gravi, vel alia aliqua ignotanobis causa, impeditus fuisse quominus statim ordinaretur.

[3] Inter actiones suas dicitur S. Eleutherius fecisse ordinationes tres per mensem Decembrem, [factæ 3 ordinationes:] & consecrasse Presbyteros undecim aut duodecim, Diaconos septem vel octo, Episcopos per diversa loca numero quindecim. At singulare illud est, quod acceperit epistolam a Lucio Britanniæ Rege, ut Christianus fieret per ejus mandatum; quod confirmat Beda lib. 1 Historiæ Ecclesiasticæ gentis Anglorum cap. 4. his verbis: Cum Eleutherius vir sanctus Pontificatui Romanæ Ecclesiæ præesset, misit ad eum Lucius Britannorum Rex epistolam, [adjuta conversio Britanniæ,] obsecrans, ut per ejus mandatum Christianus efficeretur. Et mox effectum piæ postulationis consecutus est, susceptamque fidem Britanni usque in tempora Diocletiani Principis inviolatam integramque quieta pace servabant. Colitur Lucius III Decembris, quando erit occasio reliquæ ejus Acta discutiendi. Interim videri possunt Scriptores rerum Anglicanarum, cum Baronio in Annalibus & Notis ad Martyrologiū, in quibus explicat, [hæreses oppugnatæ:] quomodo S. Eleutherius oppugnavit hæresim Montanistrarum & aliorum, qui a quibusdam cibis, velut a malo genio conditis abstinebant: quod in Catalogo ex Ms. Reginæ Sueciæ ita paucis indicatur: Et ita obtinuit, ut nullus cibus repudiaretur a Christianis, maxime fidelibus quem Deus creavit, qui tamen rationabiles sunt; aut, sicut Anastasius explicat, ut nulla esca usualis repudiaretur, quæ tandem rationalis & humana est.

[4] Quo tempore agebatur annus decimus septimus Imperii Antonini Veri, tunc vehementior mota est persecutio in Gallia, in qua duæ præ ceteris insignes præstantesque urbium matres celebrantur, Lugdunum & Vienna. Ita Eusebius lib. 5 Historiæ Ecclesiasticæ in Proœmio & cap. 1. Annus hic erat Christi CLXXVII, [S. Irenæus ad eum Lugduno missus.] quando Lugduni paßi sunt Photinus Episcopus & alii, die secunda Iunii. Erat etiam annus septimus Pontificatus S. Eleutherii inchoatus, cujus virtutes notæ erant Lugdunensibus Christianis. Quare ut verbis Eusebii cap. 5 relatis utamur iidem Martyres Irenæum, qui tunc temporis adhuc Presbyter Lugdunensis erat Ecclesiæ, supradicto Eleutherio per litteras commendarunt, eum testimonio suo non mediocriter ornantes, sicut ipsorum verba declarant, quæ sic se habent: Te per omnia ac perpetuo optamus in Deo valere Eleuthere. Has litteras ut ad te perferret, fratrem & collegam nostrum hortati simus. Quem quidem ut commendatum habeas orgamus, utpote æmulatorem testamenti Christi. Quod si nobis compertum esset, locum cuiquam conferre justitiam, eum tamquam Prsbyterum Ecclesiæ (hunc enim Gradum obtinet) tibi imprimis commendassemus. [Cum catalogo Martyrum & Confessorū.] Ceterum quid opus est expressum in supradicta epistola catalogum Martyrum hic recensere, quorum alii securi percussi, alii feris objecti, alii in carcere exanimati sunt? Quid item opus est refere numerum Confessorum, qui postea superfuerunt? Hæc enim quicumque voluerit, cuncta poterit plenissime cognoscere ex ipsius epistolæ lectione, quam quidem nos in Passionibus Martyrum a nobis collectis integram inseruimus. Horum Martyrum nomina ex Adone & aliis danda erunt die secunda Iunii, quando Acta martyrii ex Eusebio & aliis illustrabuntur; uti etiam XXVIII die ejusdem Iunii in Actis S. Irenæi. Hic sufficit observasse, qua reverentia Sancti isti Christiani Lugdunenses S. Eleutherium Pontificem Romanum coluerint, cui omnia in Ecclesia sua peracta indicarunt. [corpus & cultus in ecclesia Vaticana:]

[5] Sepultum fuisse S. Eleutherium juxta corpus B. Petri Apostoli in Vaticano VII Kalendas Junii, legitur in citato Ms. Catalogo, & apud Anastasium in codicibus excusis & manu exaratis, item in Pontificali Romano & Mss. Gestis Pontificū usque ad Martinum V deductis: sed Collegæ mei Dissertatio IV ad Romanorum Pontificum Catalogum ostendit, qui Anastasio eumque secutis dicitur sepulturæ dies, diem esse Translationis, ex loco primæ sepulturæ (quem via salaria fuisse scimus ex Martyrologio Hieronymiano) factæ ac Vaticanum, in plena Ecclesiæ pace sub Constantino Imperatore. Corpus ibidē adhuc servari testantur Romani in Ordine divini Officii, quotannis pro usu sacrosanctæ Basilicæ Vaticanæ excudi solito, ubi præscribitur Officium sub ritu duplicis, & Credo in sacrificio Missæ recitatur, ac præter unicam Lectionem propriam, quæ in hodierno Breviario Romano extat, omnia dicuntur de Communi unius Pontificis & Martyris, Addit Abbas Piazza aliquas Reliquias esse in ecclesia S. Annæ de Funariis. Hoc tamen non obest, quo minus quæ nunc Troiæ in Apulia coluntur Reliquiæ, Tibure allatæ, anno MCV, ipsius quoque sint potius, [martyrium ab aliquibus assertum.] quam S. Eleutherii Æcanensis Episcopi, uti nobis videri diximus XVIII Aprilis, ipsam Translationis historiam daturi XIX Novembris, occasione S. Pontiani, De S. Eleutherii Papæ martyrio nulla apud antiquos mentio invenitur imo, ut in Lectione citata habetur. Commodo Imperatore summa pace & quiete fruebatur Ecclesia Dei, ac per orbem terrarum, maxime Romæ, fides propagabatur. Interim Petrus de Natalibus lib. 5 cap. 46 asserit, tempore Commodi Imperatoris martyrio passum. Bellinus de Padua, in Martyrologio secundum morem Romanæ curiæ anno 1496 excuso, S. Eleutherium Papam & Martyrem celebrat XXVI Maii; & hoc, secuti sunt Maurolycus, Molanus, Galesinius, aliique cum hodierno Romano. At pridie seu XXV Maii ejus venerationem proponunt Ado, Notkerus, & Auctor Martyrologii sub nomine Bedæ suppositi, absque mentione martyrii. Item die XXIV Maii mentio S. Eleuterii Papæ fit a Maurolyco & Felicio, & XX Februarii in Ms. Martyrologio Bruxellensi Ecclesiæ S. Gudilæ. In Ms. Florario Sanctorum ad diem VI Decembris recolitur expresse memoria S. Eleutherii Episcopi & Confessoris Romæ. Sed num de Sancto hoc Pontifice sint ista intelligenda, nescimus.

[6] [S. Felicianus in studiis adjutus.] In Vita S. Feliciani, Episcopi Fulginatis in Vmbria & Martyris, a nobis ex Mss. edita ad XXIV Ianuarii, leguntur hæc: Cū vidisset S. Eleutherius Episcopus urbis Romæ sublime propositum S. Feliciani, & quod dignum cupiebat se effectum, ut ipse Sacerdotium mereretur; præcepit S Eleutherius, urbis Romæ Episcopus, Victori Archiadiacono, ut inter suos scholares eum reciperet, & seculi habitum recusaret. Regressus ad patriam… a civibus suis in Clero adscitus subrogatur Episcopus: & deductus ad urbem Romam, jam S. Eleutherio Episcopo ad Christum transito, S. Victore Archidiacono Episcopo facto, dum vidisset Felicianum ad se post tempora longa venisse, gavisus est valde. Ejusdem S. Feliciani Acta adjunximus ex lectionibus antiquorum Breviariorum, usurpatorum in Ecclesiis Hamburgensi & Mindensi, ubi in lectione ultima sic habetur: In Episcopum electus est Romamque profectus, ut a sancto Episcopo Eleutherio consecraretur. Qui cum Romam veniret, reperit eumdem Pontificem de seculo migrasse ad Dominum, locoque ejus Victorem Archiadiaconum constitutum. Hæc ibi, citra ullum martyrii a S. Eleutherio tolerati indicium, quod ante Petri præfati ætatem nemini forsitan venit in mentem asserere.

DE SS. PRISCO ET COTTO, ALIISQUE PLURIMIS MARTYRIBUS,
COCIACI IN AGRO AVTISSIO DORENSI.

SUB AURELIANO

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De Actis Passionis & Translationis, cultu & Reliquiis eorumdem.

Priscus, Martyr Cociacus in agro Autissiodorensi (S.)
Cottus, Martyr Cociacus in agro Autissiodorensi (S.)
Plurimi, Martyres Cociaci in agro Autissiodorensi (SS.)

G. H.

[1] Acta horum Martyrum damus ex pervetustis codicibus germanicis, Trevirensi S. Maximini & Paderbornensi monasterii Bodecensis, [Acta ex variis Mss.] item Gallicanis Parisiensi S. Victoris & Meldensi monasterii Iotrensis ad Matronam fluvium; ac potißimum ex antiquo Breviario ipsius Ecclesiæ Autißiodorensis, per Petrum le Venier ejusdem Ecclesiæ Pœnitentiarium nobis donato: ubi in sex Lectiones, quæ ad Matutinum solebant recitari, sunt divisa; quale Breviarium nos quoque habemus excusum an. MDLXXI. Addimus Chartam Joannis Baillet, Episcopi Autissiodorensis, de Translatione corporis S. Cotti Martyris, ab ipso facta anno MCCCCLXXX: quam Chartam communicavit cum Ms. Iotrensi Georgius Viola Monachus S. Germani: & tam hujus quam dicti Pœnitentiarii humanitatem experti fuimus, cum anno MDCLXII Autißiodori essemus. Aliqua ex his Actis leguntur cap. 1 Historiæ Episcoporum, Autißiodorensium, apud Philippum Labbe in nova Bibliotheca.

[2] [Memoria in Fastis antiquis:] Memoriam eorumdem Martyrum celebrant paßim Martyrologia omnia, etiam apographa quatuor Hieronymiana, hisce fere verbis: In territorio Autissiodoriensi loco Quociaco, passio S. Prisci Martyris, cum sociis suis innumera multitudine. Vsuardus, Ado, Notkerus, aliique hoc eos modo indicant: In territorio Autissiodorensi, passio S. Prisci Martyris cum ingenti multitudine. Additur alibi, Christi fidelium. In Mss. Martyrologiis Corbejensi & Teruanensi istud Elogium habetur. VII Kalendas Junii. Autissiodoro loco Cottiaco, passio S. Prisci cum sociis suis, [Elogium ex Mss. de Martyrio] cum innumera Martyrum multitudine, tempore Aureliani Imperatoris, sub Alexandro Præside: qui cum Christum negare cogerentur & idolis sacrificare, atque illi nequaquam acquiescerent, sed magis Dominum Christum libera voce proclamarent; a gladiatoribus mox interfecti, atque in puteum jactati sunt. Unus autem ex commilitonibus, Cottus nomine, arrepto capite S. Prisci fugam petiit: sed insequentibus eum Paganis, [& Inventione S. Prisci] & ipse vitam pretiosa morte finivit. Latuit autem caput Martyris Prisci usque ad tempora B. Germani Episcopi, quod ei miris modis mox ut revelare voluit omnipotens Dominus, idem sacratissimus Pontifex locum de more consecrans, populis colendum tribuit. Sed & corpus B. Cotti Martyris, post multorum circulos temporum, [& S. Cotti.] B. Desiderio Episcopo a Domino revelatum est, atque ab eo honorifice traditum sepulturæ, non longe a capite S. Prisci, sub die XIV Kalendas Februarii. Hæc ibi: quorum prior pars, usque ad necem S. Cotti, leguntur etiam in Ms. Leodiensi S. Laurentii, & alio Regina Sueciæ. Ex Episcopis ibi nominatis S. Germanus successit S. Amatori anno CCCCXVIII mortuo, uti ad hujus Vitam Kalendis Maji diximus. Alter est S. Desiderius, qui floruit sub initium seculi VII, & colitur XXVII Octobris.

[3] Sequentem porro Notititam descripsimus ipsi Autißiodori ex autographo memorati D. Georgii Violæ. Cociacus locus, [Reliquiæ Martyrum Cociaci,] nunc est parœcialis ecclesia in Archidiaconatu majori Autissiodorensi: in cujus ecclesiæ sacrario multæ sociorum S. Prisci Reliquiæ etiamnum asservantur: nullique in hujus basilicæ Choro sepultura datur, ob singularem Martyrum reverentiam; cum ibi cisterna fuerit, in qua primum reconditi fuere. [Autissiodori,] Aliquæ Reliquiæ Sanctorum Martyrum sociorum S. Prisci, quæ remanserant extra capsam anno MCCCCLXVI, in translatione facta per Petrum Autissiodorensem Episcopum, donatæ sunt Fratri Stephano Magistri Joannis, Ordinis Fratrum Prædicatorum, per D. Joannem Robinelli Presbyterum, Rectorem Ecclesiȩ Parochialis de Sanctis in Puisaya, ut reponantur in ecclesia conventus Autissiodorensis prædictorum Fratrum. [Parisiis.] Quasdam SS. Prisci & Cotti reliquias aliquando vidimus in Ecclesia Cathedrali Parisiensi: S. Prisci etiam apud Tociacum, in territorio Autissiodorensi. Hactenus Ms. Georgil Violæ prælaudati.

Acta
Ex variis Mss. & Breviario Autissiodor.

Priscus, Martyr Cociacus in agro Autissiodorensi (S.)
Cottus, Martyr Cociacus in agro Autissiodorensi (S.)
Plurimi, Martyres Cociaci in agro Autissiodorensi (SS.)

BHL Number: 6930

EX MSS.

CAPUT I.
Martyrium S. Prisci & sociorum.

In a diebus Aureliani Imperatoris, idolorum decrescente cultura, & Christianæ religionis dogmate meliori successu provecto, [Aureliano Imperatore in Galliam profecto,] ita persequentium furor exarsit, ut ipsi quoque Imperatores, suorum scelerum satellitibus minime confidentes, singularum provinciarum penetralia peragrarent. Eodem quippe tempore Aurelianus Imperator, vir crudelissimus, Romana urbe relicta, in partes Galliæ successerat: qui veniens in civitatem b Senonis, ferocitatis suæ comites, ad investigandos per omnem Galliam Christianos, transmisit. Egressi igitur a conspectu Imperatoris funesti satellites, circuibant urbes & castella, nec non & c latibula silvarum: ut & suorum criminum singuli potirentur effectu, pagos quoque sibi indaganda solicitudine diviserunt. Tum demum pagus Autissiodorensis in sortem impiissimi Alexandri, sacri lateris Protectoris d, [ab Alexandro Protectore Autissiodorū misso,] obvenit. Ibat igitur truculentus; & spumigeris rictibus apro similis, venabula fugienti venatoris, in in sanctos Dei Martyres sæviebat. Cumque venisset ad locum, qui e Cociacus vocatur, reperit Christianum, f Priscum nomine, cum immensa multitudine ejusdem g religionis psallentem: quorum agmina ferocissimo cursu irrumpens, ait: Quæ vos h seditio in hoc loco glomeratim consistere compulit? [Christiani capti ibi fidem profitentur:] aut cujus religionis estis vos? i cur non timetis profiteri? Cui sanctissima multitudo respondit; Nos non seditio, sed reverendissima ad hunc locum devexit religio: Christo enim nostrarum libamina precum deferimus congregati, qui dispersionem nostram sanguine suo redimendo conjunxit. Alexander respondit: Undenam in vobis talis ac tanta confidentia audacter incessit, ut coram Imperialibus Missis Christianos vos esse profiteamini? Sancti viri dixerunt: Ille nos misericordiæ suæ gratia corroborat, qui Imperatoribus & Regibus vestris vitale præsidium præstat. Alexander respondit: Ergo sectæ nostræ estis vos: nam Imperatores & Reges, vel nos subjectos eorum, nullus alius vivificat, quam Jupiter cælorum rector & conditor. Congeries Christiana respondit: [Jovem abominantur,] Falleris, infelix, qui temulentum ac luxuriosum hominem posse vitam largiri contendis? Nonne ipse est Jupiter, sororis incestator, qui petulante lascivia in varias formas animalium est commutatus? Alexander iracundia commotus, dixit: Vos nefandi & nescio cujus Crucifixi seducti mendaciis, summum Jovem blasphematis, totius mundi salvatorem? Religiosa ac felix turba respondit: Illum tu salvatorem testaris, qui ob turpitudinis causam alienas sub simulatione imbrium irrupit tegulas? Alexander dixit: Per salutem Imperatoris, omnes vos sacrilegi estis, & debetis hinc k in cruciatum abripi. Viri sancti dixerunt: Quis sacrilegium nefario ore committit? Nos, qui verum Deum, veraciter visibilium atque invisibilium confitemur conditorem? aut tu, qui execrabilem Deum asseris Jovem? Alexander respondit: Diu vos patientia mea estis abusi: propterea aut confitemini Jovem Deum omnipotentem libationibus vestris, aut Imperatoris præceptio illico vos devastabit. Omnes unica voce dixerunt: Fac quod tibi præceptum est, nam nos non dimittimus Creatorem, ut deserviamus (quod nefas est) creaturæ.

[2] Hoc audiens impiissimus Alexander, dixit Prisco: His & tu consentis? Priscus respondit l; Jube ad modicum satellites foras secedere, & consilio accepto cum Fratribus istis statim debeo super hoc tibi respondere. [S, Priscus corroborat alios,] Hoc autem non ideo dixit, ut timeret passionem; sed ut Fratres consolaretur & roboraret ad majorem tolerandæ adversitatis constantiam. Alexander, vana spe delusus, jussit Imperiales satellites egredi; æstimans ut Priscus, qui princeps & magister illius sanctæ multitudinis erat, evadendi viam quæreret, & sacrificiis consentiret. Exclusis igitur omnibus, ait Priscus: Ecce, Fratres, ecce Dominus noster Jesus Christus, Crucis vexilla circumferens, & in medio nostrum deambulans dicit: Qui mihi ministrat, me sequatur. Hæc cum dixisset, omnes & singuli concorditer responderunt: Salutare tuum consilium, Pater, amplectimur: & libenter Dei voluntatem in nobis impleri desideramus. Post hæc Alexander ingreditur, & cum strepitu irrumpens, turbam satellitum vultu, verbis, & minacibus gladiis horrificam multitudini Sanctorum circumfundit. Interrogatus ab Alexandro Priscus; Quid tractasset, quidve circa salutem suam agere deliberasset, respondit: [& cum illis occiditur.] Quid te verbis protraherem? Sicut unum Deum colimus, ita & pro eo omnes unanimiter interfici festinamus. Tunc Alexander in S. Priscum gladio animadverti præcepit: nec non ceteros eadem sententia puniens, Priscum in puteum præcipitari jussit.

[3] Mox unus de superstitibus, nomine m Cottus, caput Prisci clam rapiens, [S. Cottus post capit illius ablatū interficitur.] devia silvarum appetiit. Quo cognito persecutores, vicinorum locorum latibula indagantes, in stadiis fere triginta cum B. Prisci Martyris capite fugitivum deprehenderunt, non longe a civitate Autissiodorensi, juxta n stratam Vestrensem: ubi eum interfecerunt: ibique a Christianis tam ille quam caput reverendissimi Prisci cum hilaritate sepultus est. Sanctorum vero Martyrum, qui cum B. Prisco uno die interfecti sunt, Christiani corpora furtim subducta, in cisterna non procul a puteo, in quo corpus ejus prȩcipitatum fuerat, humaverunt o.

ANNOTATA.

a Breviarium Autißiodorense, & Ms. Iotrense, In diebus illis.

b Ms. idem, Senonam; Historia Autißioderensis, Senonicensem.

c Idem Ms. Iotrense, latebrosa.

d Additur in Historia Autißiod. Vocabatur eo tempore sacri lateris Protector, cujus erat officium custodiendi Imperatorem, ne ab aliquo quoquomodo vulnerari subito potuisset. Plurimi etiam Christianorum ex diversis civitatibus, præceptum Domini sequentes, ubi ait; Cum vos persecuti fuerint in una civitate fugite in aliam, relinquentes proprias sedes, ad pagum Autissiodorensem se contulerunt, eo quod esset eo tempore, ex maxima sui parte, nimia silvarum opacus densitate. Quod minime latuit Alexandrum, sacri lateris Protectorem.

e Mss. S. Maximini & Bodec. Codiciatus; supra, Quociacus; Historia Episc. Autißiod. Totiacus, Breviar. Tociacus: estq; etiamnum parœcialis ecclesia in Archidiaconatu majori Autissiodorensi. Ita Viola.

f Additur in Breviario & Historia Autiss. maxima nobilitate pollentem, multisque ibidem cohortibus præminentem: qui cum pluribus a Vesuntionensi civitate advenerat.

g Ms. Iotrense: professionis.

h Ms. Bodec. seductio.

i Breviar. ne cunctemini confiteri.

k Mss. Bod. & S. Maxim. cruciatu acerbissimo consumi.

l Hæc omnia, de secessu petito & in illo actis, desunt in Breviario & in Mss. Bodec. & S. Maxim. usque ad illa verba, sicut unum Deum.

m Cottus, aliis Codcus, Cotus, Quodcujus.

n Breviar. stratam Vesocisim. Mss. Bodec. & S. Max. viam tritam Vescentem aut Vestensem.

o Hic desinit Ms. Iotrense.

CAPUT II.
Reliquiæ Sanctorum honoratæ. Templum S. Prisci erectum, desolatum, & restitutum.

Latuerunt igitur gloriosorum Sanctorum memoriæ usque ad tempus beatissimi a Germani Episcopi. Quo Præsule Deus, [Templum tempore Vandalorū desolatum.] in cujus conspectu fuerunt clariores, volens per eorum quoque patrocinium subvenire, omnibus b declaravit. Caput autem Prisci Martyris miris modis revelavit Christianis: quem idem Antistes, locum de more consecrans, colendum populis tradidit. Post non multa vero annorum curricula, irruentibus c Vandalis, Gallia est pene tota depopulata. Tunc vero locus ille sacer infrequentatus cultoribus remansit. Erat autem in convalle basilica, in qua Porcarius quidam vir nobilissimus, ejusdem agri dominus, quadam die aprum cum clamore sequens, ad eamdem vallem delatus, inscius atque ignarus sacratissimi loci, inspicit locum desertum, tegulas vero adhuc ipsius novas: qui reversus in domum suā, præcepit ab alumnis suis illud tegumen, de loco illo quasi privato ac desolato, auferri & suis tectis imponi. Servi vero dictis domini parentes, celeriter solariis ejusdem allatas tegulas d accommodant. Altera vero die Porcarius venatui indulgens, in pede fuit offensione quadam læsus, ita ut febrium calore inopinato exustus, desperationem vitæ haberet. [Ob tegulas ablatas Porcarius in morbum lapsus,] Post mœrores autem nimios, quos dolor vulneris & ignis febrium ingerebant, luminibus ejus sopor irrepsit: & ecce vir aspectu terribilis, & nivea stola circumdatus, ante eum in loco refulsit: cujus visione obstupefactus conticuit. Tunc ille reverendissimus vir jacentem aggressus est: Cur habitaculum meum, quod est in tuo agro, destruxisti; & mansiones privatas, quod nefas est, ex tegulis ejusdem habitaculi reparasti? Porcarius autem, licet timore perterritus, respondit: Domine, tu quis es, qui me harum rerum ignarum alloqueris? [a S. Prisco monitus,] Respondit Priscus: Ego sum Priscus; humilis Dei famulus: in quem culpam admisisti, templum meum destruens, & domicilium tuum avide restaurans: & ut scias, ob hoc tibi hæc tristitia accidit, & læsio pedis successit. Cui Porcarius, sumptis jam viribus, precatorie respondit: Parce, quæso, Domine, mihi: ignorans hoc feci. Ego enim, non quasi sacrilegus de sacrario tuo tegulas abstuli, sed existimans veterem locum, olim habitatoribus viduatum, instrumenta ipsius tecti inferri jussi. Puto enim, Domine, non esse crimen, quod per ignorantiam a quolibet admittitur. Verum quia dignatus es ignarum famulum tuum, ostendendo quis sis, consolari, & quod sis Martyr omnipotentis Dei revelare; non solum illas restituam, verum etiam plura super adjiciendo locum collaudabilem atque solennem omnibus reddam. Tantum deprecor, ut hanc a me ægritudinem, qua me opprimens vulnus morbusque affecit, [ecclesiam restituit,] illico amoveri præcipias. Vir Dei respondit: Nisi feceris quod nunc promittis, auferam animam tuam a te. Facto igitur mane, Porcarius, famulos suos evocans, ait: Quidquid de illo loco in valle sito abstulistis, celeriter restituite: & quemadmodum compositus fuerat locus, diligentissime exornate: quoniam non peccatorum, sed habitaculum est venerabilium Martyrum. Ipse vero cetera quæ opus erant ad reædificandam basilicam fieri imperavit; & continuato ardore divinitatis incensus, ædificationi indulsit, [& curat dedicari.] recepta jam pristina membrorum sanitate. Et ignorans quod semel sacrificatum aboleri non potest, iterum Sacerdote accersito basilicam, quam in meliorem statum reduxerat, ab eo consecrari rogavit; & tantæ frequentationis eidem loco venerabili solennitatem accommodavit, omnibus vitæ suæ temporibus, ut concursum ibidem constitueret facultatibus propriis. Hæc autem omnia operata est in Sanctis suis sancta & individua Trinitas, cujus mandatum factus agnoscit mundus, cujus proventu cuncta subsistunt, & Martyrum gratiæ coronantur. Acta autem sunt hæc in Gallicana provincia, regnante fide catholica, sub die septimo Kal. Junii.

ANNOTATA.

a Post an. 418, ut dictum est.

b Mss. Bodec. & S. Maxim. eorum memoriam depalavit.

c Imo exorsi Gallias ingredi ab anno 406, paulatim interiora depopulati sunt.

d Mss. citata, aptaverunt.

Charta Joannis Baillet Episcopi Autissiodor. ex bibliotheca nobilis Viri D. de la Chasse, Senatoris Autissiodorensis.
De translatione corporis S. Cotti, ab ipso Episcopo facta.

Priscus, Martyr Cociacus in agro Autissiodorensi (S.)
Cottus, Martyr Cociacus in agro Autissiodorensi (S.)
Plurimi, Martyres Cociaci in agro Autissiodorensi (SS.)
a

EX MSS.

Universis præsentes litteras inspecturis, Joannes, Dei & sanctæ Sedis Apostolicæ gratia Autissiodorensis Episcopus, [Episcopus in visitatione,] ad futuram rei memoriam. Licet Sanctorum animæ humanis non indigeant laudibus, cum requiescant in cælis, ubi immarcessibilem æternæ gloriæ coronam de manu Domini percipere meruerunt; Nos tamen, qui in hujus mundi naufragio periculose navigamus, ipsorum Reliquias in terris nimis honorare non possumus, ut ipsorum precibus & meritis hujusmodi coronæ participes effici mereamur. Accedentes igitur ad ecclesiam parochialem B. Prisci, nostræ diœcesis Autissiodorensis, ad debitum visitationis impendendum officium, Stephanus Regnaudus, incola dicti loci, nobis devote & humiliter supplicavit, ut reliquias S. Cotti, in præfata ecclesia in quadam capsa lapidea, retro majus altare ipsius ecclesiæ quiescentes, de ipsa capsa in quamdam aliam novam ligneam, quam ad dictas transferendum Reliquias fecit honorifice fieri, transferre vellemus: ut ibidem, ad dicti Sancti majorem excellentiam, honorificentius requiescerent, & devotio populi ad Sanctum ejusdem ferventius & propensius augeretur. Nos autem hujusmodi supplicationi zelo devotionis inducti benigne annuentes, & ipsum Regnaudum in devotione sua confovere volentes; [propter miracula audita,] quia comperimus & audivimus quam plura miracula, per intercessionem S. Cotti facta; & quamdam litteram antiquam valde, in petra desuper ipsa capsa lapidea in muro sculptam, quam vidimus & legi fecimus, in effectu continentem; Hic requiescit Sanctus Cottvs, qvi cvm capite S. Prisci Martyris svscepit martyrivm; nec non plura alia, nos & animum nostrum moventia ad hæc. Idcirco ad Translationem hujusmodi procedere cupientes, dictam antiquam capsam lapideam in nostra præsentia, [reliquias S. Cotti transfert,] Pontificalibus ornamentis ornati, jussimus & fecimus aperiri: in qua honorabiles Reliquias dicti S. Cotti, videlicet caput corporis, & ossa per particulas, sicut pie credimus, invenimus; & dictas Reliquias a dicta antiqua capsa lapidea, in dictam novam ligneam, manu propria transtulimus, præsentium die datæ. Assistentibus nobis & præsentibus Dominis, b Hugone, Abbate S. Germani, Ordinis S. Benedicti; c Joanne, Abbate S. Mariani prope Autissiodorum, Ordinis Præmonstratensis; & d Ioanne, Abbate S. Petri Autissiodorensis, Ordinis S. Augustini. [coram 3 Abbatibus,] Solennitatem quoq; hujusmodi Translationis indiximus & ordinavimus, in dicta parochiali ecclesia perpetuo celebrandā annis singulis, die datæ præsentiū; ut dicti S. Cotti & omnium aliorum Sanctorum meritis & intercessionibus adjuti, præfatam coronam assequi valeamus. In cujus rei testimonium sigillum nostrum oblongum præsentibus litteris, una cum signo & & subscriptione Magistri Radulfi Chef-de-Ville, Presbyteri, Notarii publici, Secretarii nostri, duximus apponendum. Has autem litteras in præfata capsa lignea cum dictis Reliquiis includi fecimus. Datum & Actum in præfata ecclesia S. Prisci, anno Domini MCCCCLXXX, die XIX Novembris, præsentibus Venerabilibus viris Magistris, Stephano Naudet, Curato dicti loci; Ioanne Odry, Officiali nostro Autissiod. Edmundo Boilceni, [an. 1480 19 Nov.] Presbytero Ecclesiæ nostræ; Canonicis, Ioanne Lanceaulmo, Michaële Rebot; Presbyteris, Nicolao Odry & Petro Gral, Curiæ nostre Autissiod. Notariis, cum pluribus aliis testibus ibidem affluentibus.

ANNOTATA.

a Ioannes Baillet fuit 91. Episcopus Autißiodor. & sedit ab anno 1478, usque ad an. 1513.

b Hugo Tyard 48 Abbas, præfuit ab anno 1453 usque ad an. 1488.

c Ioannes de Verandar dicitur electus anno 1471.

d Ioannes de Baugis, Abbas 20, indicatur hoc anno 480 præfuisse.

DE SS. ABERCIO ET HELENA
GERMANIS MARTYRIBVS.
Ex Synaxario Divionensi & aliis. An Alphæo patre nati?

[Commentarius]

Abercius, Martyr apud Græcos (S.)
Helena, Martyr apud Græcos (S.)

D. P.

Menæa Græcorum excusa, & Menologium a Sirleto editum, cum Maximo Episcopo Cytherorum, nominant hoc XXVI Maji, [Nomen in fastis.] Sanctos Martyres Abercium & Helenam, nullo addito Elogio. Ms. Synaxarium Claromontanum ad hunc etiam XXVI Maji, eos refert, sed pro Abercio nominat Abenium. In Ms. Divionensi Græco sic legitur Ὁ ἀγιὸς Ἀβέρκιος, ὁ τοῦ ἁγίου Ἀποστόλου Ἀλφαίου ὑιὸς, ἑν μελισσῶνι γυμνὸς ἁπλωθεὶς καὶ δακνώμενος, ὑπ᾽ αὐτῶν τελεῖουται: [Genus martyrii.] S. Abercius, filius Alphæi Apostoli, nudus in apiario expositus & ab apibus compunctus, ab iisdem occiditur. Additur distichon, quod in separatione filiorum, male (ut alibi dictum fusius) cohærentium, sic vitiatum fuit ut legi nequiverit. Deinde dicitur Ἡ ἁγια Ἑλένη ἡ ἀδέλφὴ αὐτου λιθοβοληθεῖσα, S. Helena, soror ejus, lapidata; cum hoc disticho:

Σὸς Χριστονύμφη κόσμος Ἑλένη λίθοι,
Δι᾽ ὧνπερ ὠφθης ἐυπρεπὴς ἐν Κυρίῳ.

O sponsa Christi, mundus est, lapides, tuus:
Quibus videris optime ornata in Deo.

Ferrarius, nescio unde allegatis Græcorum tabulis (neque enim Græca ulla originalia ad suum Catalogum texendum adhibuisse, aut omnino Græce videtur scivisse) retulit eos ad XXIV Maji. Invenimus etiam in Synaxario Combefisiano, [An pater Alphæus?] apud Patres Prædicatores strictioris observantiæ Parisiis, eosdem Martyres, relatos ad diem XX, & alibi ad XXVII Maji. Quod autem S. Abercius vocetur in Divinionensi filius Alphæi Apostoli, vereor ne inde sit, quod in plerisque (ut supra dictum est) Synaxariis, hic inveniatur laudatus, tamquam pater Apostolorum Jacobi & Matthæi, alibi vero ipse & filii ejus, non expreßis nominibus, commemorentur; & deinde subjungatur memoria horum Martyrum, quos potuit Divionensis Synaxarii collector pro filiis accepisse. Certe non audemus, ex hujus unius Ms. fide, asserere eorum cum prædictis Apostolis germanitatem, omnibus aliis scriptoribus ignoratam.

DE SANCTIS MARTYRIBVS ERACLIO, PAULO SEU PAULINO, MINDINA SEU MUNDINO, JOCUNDO.
Ex Martyrologio S. Hieronymi & aliis.

[Commentarius]

Eraclius. Martyr (S.)
Paulus, seu Paulinus, Martyr (S.)
Mindina, seu Mondinus, Martyr (S.)
Iocundus Martyr (S.)

G. H.

Diem quartum Maji omnia antiqua Martyrologii Hieronymiani apographa ab his sanctis Martyribus auspicantur: & Corbejense Parisiis excusum istis verbis: VII Kalendas Junii Natalis SS. Eraclii, Pauli, Mindinæ, Jocundi. Eadem in alio Ms. Corbeiensi necdum excuso leguntur: [An passi Africa?] At Jocundo omisso, reliqua habentur in apographis Lucensi & Blumiano. Nulla istic indicatur palæstra Martyrii: sed Ms. Epternacense videtur supplere defectum cum hac nominum varietate. In Africa, Eracli, Paulini, Mundini. Sequuntur Mss. Richenoviense & Rhinoviense hoc modo: In Africa Eracli, Pauli, pro quo in Aquisgranensi nomen Paulini habetur: Heracli est in Ms. Labbæano, etiam cum palæstra Africa. Interim de ea potest controverti, quod in aliis apographis tribus non habeatur, & mox indicentur alii Martyres in Africa paßi, quibus potuissent conjungi. Hoc ergo lectori, voluimus sic nude proponere, si forsan aliunde lumen poßit affundere. Interim sequentium martyrum Afrorum Paulus antesignanus agnoscitur: alios autem tres vel quatuor ad tertium ordinem mox proferendū reduceremus, nisi in antiquis Martyrologiis ab illis separarentur.

DE SANCTIS MARTYRIBVS AFRIS
PAVLO, ANTEONE, QVADRATO, RVFINO, VALERIA, MAGNO.
Ex eodem Martyrologio & aliis.

[Commentarius]

Paulus, Martyr in Africa (S.)
Anteon, Martyr in Africa (S.)
Quadratus, Martyr in Africa (S.)
Rufinus, Martyr in Africa (S.)
Valeria, Martyr in Africa (S.)
Magnus, Martyr in Africa (S.)

G. H.

[1] Antiquum Ms. Reginæ Sueciæ, propositum ab Holstenio in Animadversis ad Martyrologium Romarum, de his Sanctis sic habet: In Africa Pauli, Quadrati, cum aliis tribus. Omnium nomina exprimuntur in vetustis Martyrologii Hieronymiani apographis, & in Lucensi istis verbis: In Africa item Pauli, Anteon, Quadrati, Rufini, Valeriæ. Particula item est respectu Pauli, præcedenti turma relati, & deest in Mss. Epternacensi ac Blumiano; in quibus loco Anteon, scribitur Ateonis & Ansimi. In codice Corbeiensi Parisiis excuso additur Magnus, qui aliis deest. Mss. Casinense & Altempsianum sic legi jubent: In Africa Pauli, Rufinæ, & Valeriæ. At melius Ms. Trevirense S. Maximini: In Africa Rufini & Valeriæ. Et, Palæstra omissa, nomen Ruffini est in Ms. Parisiensi Labbæi, atque Auctario Greveni ad Vsuardum: cui additur Valeri loco Valeriæ in Ms. Aquisgranensi In apographo Lucensi ad XXI Maji referuntur iidem Paulus, Anteon, Quadratus, & perperam Autissiodoro adscribuntur.

[2] S. Quadrati memoria post Vsuardum, Adonem, Notkerum, aliosque recentiores, ita inserta est Martyrologio Romano: In Africa S. Quadrati Martyris, in cujus solennitate S. Augustinus sermonem habuit. Audit Baronius ejus Sermonis mentionem fieri in Indiculo Possidii. Vtinam hic prodeat aliquando sicut prodiit sermo de SS. Perpetua & Felicitate, datus ad VII Martii.

DE SANCTIS MARTYRIBVS TVDERTINIS
FELICISSIMO, HERACLIO, PAVLINO, MENEDINA, SATVRO, VICTORIO, SATVRNINO, MARINO, ITEM SATVRO, FORTVNATO, ET THEOMEDO.

Cultus ex Martyrologiis, tempus Passionis.

Felicissimus, Martyr Tuderti in Italia (S.)
Heraclius, Martyr Tuderti in Italia (S.)
Paulinus, Martyr Tuderti in Italia (S.)
Menedina, Martyr Tuderti in Italia (S.)
Saturus, Martyr Tuderti in Italia (S.)
Victorius, Martyr Tuderti in Italia (S.)
Saturninus, Martyr Tuderti in Italia (S.)
Maronus, Martyr Tuderti in Italia (S.)
Saturus alter, Martyr Tuderti in Italia (S.)
Fortunatus, Martyr Tuderti in Italia (S.)
Theomedon, Martyr Tuderti in Italia (S.)

G. H.

[1] Tuder & posterioribus Tudertum, urbs antiqua, aliis Vmbriæ, aliis Hetruriæ seu Tusciæ annumerata, vulgo Todi dicta, plures toto anno profert Martyres; & inter illos ad hunc diem illustrem turmam, [Memoria omnium in antiquis fastis,] quam quatuor antiqua Martyrologii Hieronymiani apographa indicant. Vetustißimum Epternacense his verbis utitur: In Tuder Tusciæ, Felicissimæ, Eracli, Paulini, Meridiæ, Saturi, Victuri, Saturnini, Marini, item Saturnini, Furtunati & Theomæ. Aliqua scripturæ varietas est in aliis: & codices Corbeiensis atque Lucensis loco Felicissimæ habent Felicissimi, & tam in his quam etiam in Ms. Blumiano loco Meridiæ est Menedinæ: ita etiam loco Victuri, Marini, Saturnini, Secundi, Furtunati & Theomæ, in plerisque legitur Victori, Maurini, Saturi, Fortunati & Thomedi. Mss. Rhinoviense & Richenoviense ista habent: In Tuder, seu Tuderto, Felicissimi & Mindiniæ. Mss. Augustanum S. Vdalrici & Parisiense Labbæi, omissa palæstra, referunt nomina Felicissimæ, Pauli, Victuri, Saturi. Meminit etiam Victoris in suo Auctario ad Vsuardum Grevenus.

[2] Celeberrima permansit memoria trium primorum Martyrum, quos suo Martyrologio ita inscripsit Vsuardus: Tuder Tusciæ natalis Sanctorum Felicissimi, Eraclii, Paulini. Eadem habent Ado, Notkerus, [trium primorū apud Vsuardum Adonem & alios.] & alii recentiores cum hodierno Martyrologio Romano: ubi Secundus fere Heraclius appellatur, & civitas sæpius Tudertum. Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ, ex Officiis Ecclesia Tudertinæ, Romæ approbatis, hoc eorum Elogium edidit: Felicissimus, Heraclius, & Paulinus, cives Tudertini, sub Diocletiano & Maximiano martyrio coronati sunt. Cum enim persecutione fervescente, Christum prædicare hi non desisterent, comprehensi sunt, ac post diversa tormentorum genera tandem martyrii palmam consecuti sunt. [Tempus martyrii.] Quorum corpora extra urbem in ecclesia S. Stephani Protomartyris sepulta ex antiqua traditione creduntur. Hæc ibi, quæ fere eadem habent Ioannes Baptista de Sanctis Tudertinis, & Ludovicus Iacobillus de Sanctis Vmbriæ; qui addit, Festum illorum celebrari, sub ritu duplici, ac magno populi Tudertini accursu. Horum trium Martyrum meminit Baronius in Annalibus ad annum CCCIII, numero CXXI. Masinus in Bononia perlustrata ad hunc diem tradit, aliquas S. Felicissimi reliquias in ecclesia Servitarum asservarit: sed an hujus Tudertini non asserit. Sanctorum Martyrum Felicissimi & Heraclii memoria etiam celebratur in vetusto Ms. Casinensi, sed ad diem XXVIII Maji, quod huc referendum arbitramur.

DE S. MEMORIO CONFESSORE
PETRACORICÆ IN AQVITANIA.

COMMENTARIUS CRITICUS.
De ejus ætate, laureola, cultu: an ipse unus ex Innocentibus?

Memorius Confessor, Petracoriæ in Aquitania (S.)

D. P.

Notitiam Paßionis S. Sicharii, ad diem hujus mensis II, primam ac certiorem, [Nomen & titulus Confessoris ex Martyrologiis.] licet brevißimam, accepimus ex Vsuardi Martyrologiis, ad Aquitanicarum Ecclesiarum usum auctis: & nunc ex similiter interpolati Vsuardi exemplari, sane antiquo, quod in Ducis Altempsii bibliotheca Romæ invenimus, primum in Gallia deinde in Britannia auctum, discimus titulum, sub quo antiquius cultus fuit, hic de quo agere instituimus Sanctus. Nam ad VII Kalendas Iunii, ita ibidem legitur: Petragoricas S. Memorii Confessoris. Consentit Adonis Martyrologium, non quidem ut ab ipso scriptum est, sed ut pro Ecclesia Tolonensi amplificatum habetur inter Mss. Reginæ Sueciæ; Tolonensibus, quæ dixi, additamentis manu recentiori additis, ad vetustiorem scripturam membranei codicis, qui olim Brixiensis ecclesiæ fuerat. In hoc siquidem sic dicitur: Ipso die, scilicet XXVI Maji, B. Memorii Confessoris, quem B. Frontonius, cum esset in Ægypto, Domino revelante reperit.

[2] [non videtur corpus ex Ægypto allatum:] Colitur S. Fronto, primus Petracoricensium Episcopus, die XXV Octobris; ad quem diem examinabinus, rectene hic idem esse credatur cum illo sancto Eremi Nitriensis Abbate, de quo egimus die XIV Aprilis. Interim censeo in hujus identitatis suppositione, seu vera seu falsa, certe non multorum seculorum assensu firmata, niti, quod B. Memorii corpus reperisse Sanctus in Ægypto dicatur; prout etiam in Petracoricensi veteri Breviario (unde verisimiliter additio posterior atque recentior accepta fuit) testatur Ioannes du Puy, in libro quem scripsit de Statu ecclesiæ Petracoricensis pag. 195. Sed hic, licet identitatem præfatam tueatur, [ejus in ecclesia S. Frontonis, frequens cultus:] miratur tamen majorum simplicitatem, qui corpus S. Memorii credere potuerint ex Ægypto allatum. Creditur illud requiescere in S. Frontonis ecclesia, olim Abbatiali, sed pridem conversa in Collegiatam ac nuper in Cathedralem, traductis eo Canonicis ex æde S. Stephani Colitur autem ejus ibi festum tanto cum populi undique accurrentis affluxu, ut D. Armandus Girard Canonicus Sarlatensis, qui librum prædictum cum suis propriis additionibus donavit nobis, manu sua testari & recentius per Epistolam confirmare potuerit, singulis annis ad processionem tunc instituendam advenire plus quam quatuor millia extraneorum.

[3] Licet autem non aliter notus antiquis fuerit Memorius hic, [sed confusus cum cultu unius ex Innocentibus,] in ipsa Gallia & diœcesi Petracoricensi verosimiliter vita functus, quam cum titulo Confessoris; a seculis tamen aliquot cœpit coli ut Martyr, & quidem velut unus ex Innocentibus ad Herode occisis. Hinc cogor credere, ignotum prorsus esse sepulturæ locum, confusionemque personæ ac nominis inde natam, quod in eadem ecclesia pridem haberetur corpusculum unius ex Innocentibus. Tali enim corpusculo solo apparente istic, ubi S. Memorius ab antiquo celebrabatur; cœptum sit credi, ejus istud esse; & quidem eo proclivius, quod jam existimaretur, Brantolmiæ ex eodem Innocentium numero haberi alterum. De isto Innocente circumfertur in Petracoricensi plebe absurdius aliquid, scilicet ipsum esse Herodis filiolum, quem pater jusserit occidi ceteris, ne forte vel hic esse Messias a Iudæis expectatus, a stella designatus, a Magis quæsitus.

[4] Sed ut hanc de Herodis filio fabellam merito omnes eruditi explodunt; ita qui noverit, S. Memorium, [cui nomen Memorii casu factū sit.] celebrem Trecis in Gallia Martyrem & Levitam, cujus & sociorum Paßio VII die Septembris recolitur, adeoque intelliget usitatum Galliæ nomen id esse; mirabitur conjecturam Ioannis præfati, qua suspicatur Memorii nomen casu natum, & anonymo puero inditum esse, ex inscriptione sepulcri, altaris aut lipsanothecæ, quæ notabatur Memoriæ Martyris Innocentis. Quamvis enim eum nunc talem colant Petracoricenses, & ad Officii Lectiones assumpserint homiliam S. Ioannis Chrysostomi de Innocentibus, cetera de communi unius Martyris facientes; non tamen dubitaverim antiquiori cultui postponere usum recentiorem, & suadere, ut capsam, quæ S. Memorii esse dicitur, scrutentur curiosius; inventuri forsitan aliquid scitu dignum; & saltem, si solum corpus infantile appareat, evidentur cognituri, hoc non esse ejus quem sui majores pro Confessore habuerint.

DE SANCTO PARDO EPISCOPO
PATRONO LARINI IN ITALIA.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De ejus ecclesia & cultu in ea, Actisque Mss.

Pardus, Episcopus in Peloponneso, Patronus Larini in Italia (S.)

G. H.

Larinum, seu Alarinum, urbs olim Ferentanorum, ab antiquis scriptoribus multum celebrata, in hodierno Comitatu regni Neapolitani Molisino, in confinio Capitanatæ-provinciæ prope Frentonem amnem, nunc Larina appellatur, & licet parva sit, proprio tamen gaudet Episcopatu. Cathedralis Ecclesia, amplæ ex quadrato lapide structuræ, S. Pardo Episcopo dedicata est, ubi sacrum ejus corpus asservatur. Ferrarius in Catalogo generali ad hunc diem XXVI Maji, ita ipsius meminit: Larini in Frentanis S. Pardi Episcopi, urbis Patroni. Vghellus Tomo 8 Italiæ sacræ, ubi agit de Archiepiscopis Beneventanis eorumque Suffraganeis, inter quos sunt Episcopi Larinenses, columna 435 ista habet: Pardus iste non fuit Larini Episcopus, ut Ferrarius scribit, sed cujusdam civitatis in Peloponneso Antistes, qui cum a sua Sede expulsus fuisset, Romam venit ad Pontificem Maximum: a quo oblatum in Italia alterum Episcopatum, quietis gratia & amore solitudinis illum recusavit, & in eremum secessit prope Luceriam civitatem Apuliæ: ubi tanta vitæ sanctitate ea in solitudine vixit, ut Sanctus post obitum habitus sit; & Larinates, quibus corpus S. Primiani detractum fuerat, profecti in saltum Luceriæ invenerunt cordus S. Pardi. [ibi corpus adservatur] Quod cum abstulissent, Larinum deportavere, & in ecclesia condidere, quam in honorem ejus dedicaverunt: [& colitur 26 Maji & 17 Octobris.] cujus Translationis diem celebrant XXVI Maji, veluti civitatis ac diœcesis Patroni: inventionis vero diem XVII Octobris. Acta ipsius Mss. hæc habent. Ita Vghellus.

[2] Acta illa ipsemet, quantum recordari possumus, nobis Romæ donavit, [Vita Ms.] descripta ex Ms. Bovinensi. Est autem Bovinum, cum indicata ab Vghello Luceria, in provincia Capitanata, XIV millibus passuum ab ea dißita versus Meridiem, prope confinia Principatus ulterioris. Eadem Acta, sed absque Prologo & non nihil contracta, describi nobis curavimus ex codice Ms. bibliothecæ Vaticanæ, quod ad primi Ms. correctionem aliquando necessariam profuit. Sunt autem illa non valde antiqua, sed seculo primum X aut etiam serius, ex traditione forsan populari composita. Prologus justo verbosior est: Auctor in eo se Radoynum Levitam appellat, scilicet Ecclesiæ Larinensis. Carthusianorum Bruxellensium supplementa ad Grevenum indicant S. Pardi Translationem die sequenti XXVII Maji, ac dein XVII Octobris, quo supra dicitur Inventionis memoria celebrari, ista leguntur: In civitate Alarniensi S. Pardi Episcopi & Confessoris.

VITA
Auctore Radoyno Levita Ecclesiæ Larinensis.
Ex codicibus Mss. Bovinensi & Vaticano.

Pardus, Episcopus in Peloponneso, Patronus Larini in Italia (S.)

BHL Number: 6465

A. RADOYNO EX MS.

PROLOGUS.

[1] Ad Salvatoris magnificentiam, laudemque totius Ecclesiæ, [Acta scribit ad imitationem Sancti,] operæ pretium credimus fore, si triumphos Confessorum atque Pontificum Christi, & coronas certaminum annotamus. Ast si antiquæ oblivioni vetustas silentio deprimatur, non dubium est eos [non] carere culpa invidiæ, qui acceptum munus Dominici talenti, non ad utilitatem Christianorum fidelium, sed seculari studio torpente lingua impartiri maluerunt: cum Gentiles Poëtȩ, inani studio dediti, priscorum infidelium facta virorum, figmentis suorum carminum, toto orbe diffamare studuerint: cum accuratius foret illustribus viris, celeberrimum agonem istius Beatissimi Pontificis ad memoriam ducere, & mentes fidelium exemplo illius certaminis pia devotione solidare. Dum autem felicitates istius sanctissimi Pardi Confessoris atque Pontificis releguntur, corda audientium, despectis secularibus negotiis, toto conamine amore cælestis patriæ inardescunt, & illuc festinare desiderant, ubi remuneratoris certaminum sine fine regna percipient. Ad hæc mihi placuit scribere omnibus spiritualibus Fratribus, audientibus vel videntibus palmam istius faustissimi Agonistæ, qualiter agonizaverit contra omnia carnalia vitia, & quam acerrime contra suum palæstritem diabolum luctaverit: ut glorificent Dominum misericordemque Patrem, qui sibi adhærentibus victricia arma confert, & salvos facit sperantes in se.

[2] [& gloriam Dei:] Nunc autem Divino fretus nutu, sanctissimis vestris orationibus adjutus, istius sanctissimi Patris Pardi, Confessoris atq; Pontificis, vitam & meritum enucleatius exarare aggrediar: ut haurientes corporalibus auribus ejus sanctissima facta, internorum viscera referta dulcedine, mellito gutture in desinenter eructent. Sed quod iste Confessor atque Pontifex sanctus Pardus peregre profectus sit, in fine istius opusculi historialiter enarramus. Cumque hic sanctus intelligendo & operando aliis prædicasset, quasi duplicatum de negotio lucrum reduxit. Servus vero qui geminata talenta retulit, a Domino laudatur, atque ad æternam remunerationem reducitur, cum ei voce Domini dicitur, Euge serve bone & fidelis, supra multa te constituam, intra in gaudium Domini tui. [Matth. 25] Sed tunc fidelis servus supra multa constituitur: [exemplo servi boni Euangelici,] quando devitata omnis corruptionis molestia, de æternis gaudiis in illa cælesti sede gloriatur. Tunc ad Domini sui gaudium perfecte intromittitur, quando in æterna illa patria assumptus atq; Angelorum cœtibus admixtus, sic interius gaudet de munere, ut non sit jam quod exterius doleat de corruptione. Nam & de pigro servo scriptum est, Tollite ei talentum, & date ei qui decem talenta habet. Ubi etiam mox sententia subinfertur, qua dicitur: Omni enim habenti dabitur, & abundabit; ei autem qui non habet, & quod videtur habere auferetur ab eo. [admirans Sancti caritatem,]

[3] Unde necesse est, Fratres mei, ut supra omne quod agitis, erga caritatis custodiam vigiletis. Vera autem caritas est [& inimicum amare propter Dominum a] & amicum diligere in Domino: quia qui non habet caritatem, omne bonum amittet. Hic autem venerabilis vir atque omnium ore canendus, in quo & vera confessio fuit in verbis, & triumphus in virtute sanctitatis, tantæ caritatis & sanctitatis extitit, ut… b dum æmuli sui eum expellere conarentur, propter suam sanctissimam prædicationem, & propter divinum semen quod anxie cupiebat serere in mentibus eorum, & spinas impietatis evellere. Et cum sponte cessisset odiis iniquissimæ suæ plebis; ut eam lucraretur Dominus per se, ad tempus locum dedit irȩ, ut ora balbutientium canum obstruerentur, & in tempore ipse cum fructu veniret. Sed minime ei concessum est: eo quod plures præsciti essent ad interitum perditionis. Sed nunc, qua occasione vel quibus precibus istius sanctissimi viri Confessoris & Episcopi Pardi vitam comere exorsus sum, evidenter audite.

[4] Cum quietus essem ego Radoynus peccator, & indignus Levita in Dei servitio, [& incitatus a Mirata matrona.] nullis ventorum flatibus præpeditus, sed contemplative divinis præcinctus orationibus; cominus astitit ante me quædam Christi famula, Mirata nomine, obsecrans cum lacrymis, provoluta pedibus, caputque solo inhærens, ut istius clarissimi viri actus exararem; ut & præsentibus gaudium foret, & futuris accommodaret paradisiacum quȩstum. Sed dum me ineruditum conspicerem, c auribus audiens, voces illius in penetralibus cordis haud inhærere d sivi, propter importabile pondus; & quia istius sanctissimi Pardi merita, etiamsi adesset Maronis profusa loquacitas, numquam valeret exponere vel seriatim comere: sed victus precibus & lacrymis ipsius clarissimæ mulieris, non causa temeritatis aut jactantiæ, adjutus precibus istius Confessoris sanctissimi Pardi, exorsus sum edere ea quæ de tanto clarissimo viro, mihi possibilia, & vestræ memoriæ accommodata fuere, ut ad ædificationem animarum omnibus proficuum & notissimum esset.

ANNOTATA.

a Vt hæc verba addidi ad explendum sensum, ita expunxi sequentia, eumdem interturbantia: nam

b In ecgrapho legebatur, Ut sua infensa plebs diabolico virus infecta dum æmulatur.

c Item hæc, & divinarum harundinum vera sciturus nescium, ubi forte legendum veraciter nescium; sed quid substitues loco harundinum? reliqua facilius fuit reducere ad sensum aliquem.

d Ecgraphum, sed penetrabilium corda haud inhærentes.

HISTORIA VITÆ ET TRANSLATIONIS.

[5] Hic autem prædictus Pontifex venerandus Pardus, fuit a de civitate Poliponissu: & quia suæ diœceseos omnes cultores per abrupta currebant, [Expulsus venit Romam,] propriam sequentes voluntatem, cœpit eos alloqui, & divinæ sermone prædicationis eos confundere, quatenus a pestifero errore [eos] auferre potuisset. Illi autem ægre ferentes suam prædicationem, nequitius & cum dedecore expulerunt eum de suo Episcopatu; Judaico more dicentes; Nolumus hunc regnare super nos. Et quanto plus verba veritatis attentus prædicabat, tanto plus corda pravorum hominum, more nitri, ad pejus scaturiebant: unde & Salomon ait; Qui mittit acetum in nitro, sic est qui cantat carmina cordi pessimo. [Prov. 25, 20] Expulsus autem de civitate, cum aliquantis Clericis, venit Romam cum magno mœrore ad Apostolicum, qui illis diebus prȩerat ipsius Cathedræ. Quem ipse venerabilis Papa b cum Clericis suis honorisice suscipiens ac blande consolans, sufficientia sibi jussit accomodari stipendia & hospitia, insuper & locum habere in urbe; per Spiritum sanctum cognoscens, quam magnæ virtutis esset vir ille qui adventaverat.

[6] Sed postquam ejus fatigata membra refocillata sunt, [ubi exceptus a Papa] & aliquantisper recepere vires, casus & gesta suarum ovium cum luctu magno retulit, in auribus summi Pontificis; ut consuleret ei Beatus Papa, quid inde faceret de suo Episcopatu, vel qualiter extra suam parochiam quamvis invitus degendo peregrinaretur. Cui præfatus Papa ait; Noli, fili, dies tuos mœrore consumere: sed habeto nostrum solamen: in proximo enim Dominus nobis & tibi dabit suum consilium. Post non multos vero dies, cives sui ad limina Apostolorum venientes, indagare studuerunt si suus Pastor illic advenisset: [nec permissus redire,] quem anxie in urbe & in suburbanis quærentes, jam belluina feritate deposita, repererunt eum divinis orationibus vacare, & apud Papam in Urbe morari. Ad quem cum magno luctu & instantia precum accedentes, oppido deprecabantur, ut ad propriam Sedem reverteretur. Quorum preces, quia senio & valetudine fatigabatur, flocci pendens, summi Pontificis & sancti Concilii roboratus consilio, licentiam dedit eis alium inthronizare in sua Sede, ut se, vestigiis summi Pontificis adjunctum, in urbe linquerent commansurum. Quam jussionem quamvis cum mœrore suscipientes, accepto consilio elegerunt Pontificem, & sic ad propria cum ingenti tristitia repedaverunt.

[7] Hic autem prædictus Pontifex Beatus Pardus, postquam sui cives regressi sunt ad propria, expetivit a Papa, ut sibi locum annueret commanendi Apuliæ, ubi & suas calamitates lugubri officio defleret instantius. Quam petitionem summus Pontifex cum gaudio perficiens, & quia locum invenerat suum implendi desiderium, sodales etiam cum petitione attribuit. At ille compos voti effectus, stipatus magnis catervis & sanctissimis turmis, venit Apuliam. Inveniensque ibi locum aptum sui desiderii, applicuit suburbano opulentissimo c Luceriæ. In quod ingressus, miræ magnitudinis & pulchritudinis edificari jussit duas ecclesias, hærentes muro civitatis: in quibus Deo servivit tempora plura, & erga quas parvissimam & arctissimam cellulam sibi fieri præcepit; [Luceriæ pie moritur.] in qua per plures annos degens, afflictus multis vigiliis & inediis simulque orationibus, Deo animam reddidit.

[8] Post cujus excessum meritis accolarum permisit Omnipotens flagellari eos plagis maximis, etiam & totam Apuliam depopulari. Quia d tunc egressus Imperator Augustus Constantinus de sua urbe cum magno exercitu, transfretavit maria: veniensque e Tarantum, lata arva implevit suo exercitu. [Hac eversa a Græcis,] Concite autem inde surgens cum suo apparatu, totam Apuliam vastavit, atque prædatus est. Inde Luceriam adiens acerrime dimicari jussit, & diversas machinas apponi, quam diu caperetur. Captam vero usque ad solum jussit prosterni, & ea exusta igni, omnem populum, qui prius non fugerat, in captivitatem mitti. Alacer autem Augustus redditus de victoria, suorum insatiatus adhuc scelere, præcepit amoveri castra, & ocius erga mœnia olim ditissimæ [urbis] Beneventi castra metari, in qua Romuwaldus Princeps, cum sanctissimo Sacerdote f Barbato, & paucis ac validissimis Longobardis morabatur. Qua circumsepta prædonibus & innumerabili exercitu, novas machinas apponi præcepit, ut dolo aut virtute caperetur. Sed Dominus omnipotens, meritis & orationibus Beati Barbati, enervavit vires militum: & sic demum Augustus vanus & vacuus recessit, tantum acceptis obsidibus inde pervolat; Neapolimque ingressus, & velivolum mare appetens, suos adiit fines.

[9] Lucerinus autem Episcopus, qui antequam caperetur sua diœcesis latenter fugerat cum suis Clericis in aliquam partem Apuliæ, condidit oppidum nomine g Lesinam, in quo & moratus est per annos non exiguos. [& a Saracenis Larino, Larinensis pro amissis Reliquiis] Sed postquam Dominus permisit flagellari Ausoniam barbarorum gladiis, sunt ingressi h Agareni, & late eam depopulantes, magno cum impetu venerunt Larinum: quam destruentes, habitatores ipsius gladiis occiderunt. Post hæc vero, quia habitatoribus carebat ipsa depopulata civitas, ierunt habitatores de oppido Lesinæ, illucque furtim tulerunt duo corpora i Sanctorum Primiani & Firmiani, ibi quiescentium, & duxerunt Lesinam: cum autem homines Larinenses hac illacque discurrerent per agros, invenerunt sepulcra Sanctorum effossa, & Corpora ablata. In magno itaque mœrore positi, & diutius lamentantes, suis indicant concivibus: quibus adunatis solicitius consulunt, & per plura loca indagantur, ut Sanctorum pignora, a quibus piratis sint delata, in lucem perduceret Dominus omnipotens.

[10] Quo comperto quod homines de oppido Lesinæ rapuissent, omnes se in armis præparantes, [inveniunt corpus S. Pardi, & Larinum ferunt,] properarunt Luceriam: quam circumientes, pervenerunt ad sepulcrum S. Pardi Confessoris & Episcopi: quod effodientes, repererunt sanctum corpus intactum, minus tantum uno pollice. Quod cum gaudio elevantes, dignis linteaminibus involutum, ac thymiamatibus præcedentibus, & faculis coruscantibus, cum hymnis & canticis, itinere arrepto, cœperunt properare Larinum. Sed antequam propinquassent portæ civitatis, vectores ipsius sancti pignoris substiterunt, non valentes incedere, divina clementia talia operante. Cumque omnes qui ad sancti corporis obsequium confluxerant, hoc [cernentes] tenerentur attoniti de tanto miraculo; cœperunt flere, & solotenus conquiniscentes, & ubertim genas madefacientes, prostrati ante sanctum Corpus, has voces cum prece & magnis promissionibus emittebant. O sanctissime Præsul, Beate Parde, qui & cæcos videre fecisti & surdos audire, claudosque ambulare, paralyticos contractare, juvenes, nervorum [dissolutione] laborantes, in pristinum sanos reduxisti, obsessos ab immundis spiritibus, [non sine miraculo.] non solum prece, sed interdum etiam potestate sanasti; adesto nunc afflictis reliquiis Larinensium, & concede ut infra mœnia istius civitatis intromissum, te mereamur habere Protectorem & defensorem, non solum corporum sed etiam animarum: ut sicut reliquæ civitates tripudiant & extolluntur in suis sanctis Protectoribus, sic & nos gaudeamus, te habentes Gubernatorem. Ad has preces & lacrymas B. Pardus Confessor & Pontifex divino munere motus, & gressus reddidit hominum, & prosperum iter eundi ad civitatem: ut & ipsi gauderent se exauditos, & ipse ibi quiesceret in loco sibi a Domino præparato. Tunc omnes vectores & obsequitores ipsius sancti pignoris, elevantes illud cum hymnis & canticis, & omni cum honore, introduxerunt in Larinensium civitatem corpus B. Pardi Episcopi: & posuerunt eum in ecclesia sanctæ Genitricis Dei & Virginis Mariæ, usque quo sibi dignam fabricarent ecclesiam, in qua poneretur: in qua non post multos dies positus est: & omnipotens Dominus suis fidelibus multa beneficia præstat per eum, usque in hodiernum diem.

[11] Tempore autem quodam, quo Dominus permisit flagellari Italos pro suis iniquitatibus flagellis Paganorum; [Fugantur Vngari ope S. Pardi semel,] ingressi k Ungari Hesperiam, omnes Christicolas, quotquot obvios habuerunt, ut hostes secundum suum posse necaverunt; & mœnia subvertentes urbium munitissimarum ac depopulantes provincias, pervenerunt Larinum; quam graviter oppugnantes, deprȩdati sunt usque ad internecionem. Sed cum vellent reverti cum spoliis & captivis in sua castra; orantibus civibus ad tumulum beatissimi Pardi Episcopi, ut & eos liberaret & captivos solveret; tantam confusionem contulit eis, ut tremebundi l fugerint in suis tentoriis: & homines, ac bestias, & universa spolia relinquentes, quasi magna militum manu cogerentur, sic ocius fugiebant. Captivi vero ad civitatem reversi, jam soluti glorificabant Dominum, & S. Pardum Confessorem & Episcopum, cujus precibus ab hostium manibus liberari merebantur.

[12] Alio autem tempore impetum facientes Ungari ceperunt ipsam civitatem, & expoliantes eam venerunt ad ecclesiam, [iterumque:] ubi tumulatus erat B. Pardus Episcopus: erga cujus tumulum latebant, quidam Guido Presbyter, cum quadam vetula ac parvo puerulo; & expoliantes dictam ecclesiam omnibus bonis, sic cæcati sunt meritis B. Pardi Episcopi, ut nec viderent neque contingerent latitantes. Post non multos annos quædam cæca venit ad sepulcrum ejus, misericordiam petens, ut lumen reciperet, [alia multa miracula fiunt.] & statim eo operante consecuta est lumen. O quanti cæci, quanti dȩmoniaci, quanti paralytici susceperunt sanitatem ad sepulcrum ejus, & usque hodie suscipiunt, humiliter & devote petentes! Fuit enim hic Pastor pius & misericors, humilis & benignus, nullum spernens, omnibus tribuebat, omnibus indulgebat, animabat trepidos.

ANNOTATA.

a Imo de civitate aliqua in Peloponneso. Vti etiam exposuit Vghellus. Ms. Vaticanum Relicta ecclesia sua Pelopponisi.

b Insertum bis erat nomen Cornelii, qui unicus fuit anno 252: sed multo serius videtur Pardus vixisse, seculo 5 aut 6.

c Luceria, vulgo Lucera, urbs Capitanatæ Episcopalis, a Larino circiter 30 M. P. dißita versus meridiem.

d Sub finem anni 662: sed intelligendus Constans, aliis etiam Constantinus dictus, Imperatoris Heraclii ex filio Constantino, novercæ fraude occiso, nepos. In Vatic. scribitur Constantius.

e Tarentum, vulgo Taranto, urbs celebris Magnæ olim Græciæ, in provincia seu Terra Hydruntina, ad Sinum Tarentinum in peninsula sita.

f Colitur S. Barbatus 19 Februarii, ante cujus Vitam §. 2 hæc late deduximus, potißimum ex Paulo Diacono, quæ ibi videri possunt.

g Lesina urbs, etiam postea Episcopalis, ad radices montis Gargani Aquilonaris, ab aliis dicitur condita a Christianis piscatoribus Lesinæ insulæ Dalmatiæ, forte adjuvante Episcopo Lucerino, a cujus urbe distat circiter 20 M. P. in eadem Capitanatæ.

h Agarenos seu Saracenos circa annum 840 & sequentes dominatos in istis ditionibus, scribit Leo Ostiensis lib. 1 Chronici Casinensis cap. 27 & seqq.

i De hisce Sanctis nihil hactenus potuimus assequi, gratias acturi iis, qui aliquid certi suggesserint.

k Ungarorum incursiones, quæ hic duplices indicantur, videntur contigisse anno 937, apud Ostiensem lib. 1 cap. 55, & aliis ejus seculi annis.

l Similem eorum fugam, a Marsis & Pelignis illatam, scribit Ostiensis dicto loco.

DE SANCTO AVGVSTINO
EPISCOPO CANTVARIENSI IN ANGLIA.

ANNO DCVIII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De Vita & Translatione, scriptis a Gocelino Monacho; ac duplicis festi celebritate.

Augustinus, Episcopus Cantuariensis in Anglia (S.)

AUCTORE D. P.

[1] Celebris est S. Augustini memoria paßim in omnibus Martyrologiis, post ejus obitum editis. Venerabilis Beda, in Martyrologio genuino, de eo ista habet: VII Kalendas Junii, [Memoria in Fastis,] in Britannia, deposito S. Augustini, primi Anglorum Episcopi. Eadem habet Rabanus. Ast Vsuardus ita scribit: In Britanniis S. Augustini Episcopi & Confessoris, qui missus a beato Papa Gregorio, primum genti Anglorum Christi Euangelium prædicavit. Addunt Ado & Notkerus, Atque illic virtutibus & miraculis gloriosus in Christo quievit. Sequuntur paßim recentiores cum Martyrologio Romano. Res gestas ipsius illustravit Venerabilis Beda lib. 1 Historiæ Ecclesiasticæ gentis Anglorum cap. 23 & sequentibus, & lib. 2 cap. 2 & 3, unde collectam Vitam invenies apud Surium. Breviorem aliam edidit in sua Legenda Capgravius, cui quædam in fine addidit de corporis Translatione. Habemus etiam Compendia aliqua Mss. Vniversim autem secuti sunt Bedam omnes Auctores Rerum Anglicanarum, antiquiores æque ac recentiores. [Vita auctore Gocelino,] Inter illos eminet Gocelinus, sicut ipse nomen suum scribit, aliis Goscelinus aut Gotzelinus, qui innumeras Sanctorum Vitas stylo extulit, vel informiter editas comptius emendavit, post Bedam secundus in laudibus Sanctorum Angliæ enarrandis, uti ex lib. 4 Malmesburiensis de Gestis Regum Anglorum cap. 1 deduximus die III Februarii, ad Vitam S. Wereburgæ Virginis, filiæ Regum Merciorum, quam Vitam idem Gocelinus composuit: ubi de hoc scriptore, qui circa annum MLXXX & sequentes floruit, late egimus, iterum de eo acturi X die Iunii ad Vitam S. Ivonis Persæ. Hic ergo Auctor ante Monachus Rameseiensis, tunc Cantuariensis ad S. Augustini, hujus Vitam duplici edidit opusculo, Majore scilicet & Minore, ut in sequenti Prologo indicatur. [cum miraculis & Translatione.] Nos Majus opusculum damus cum libro Miraculorum, ubi quæ de S. Augustino a Beda scripta sunt, paßim hujus verbis referuntur. Damus autem illa, prout jam inde ab anno MDCLXVIII impressa leguntur, inter Acta Sanctorum Benedictinorum tomo 1, a Ioanne Mabilione edita; ejusdemque beneficio subjungimus prædicti Gocelini ineditum hactenus opus, ad Venerabilem Cantuariensem Archiepiscopum Anselmum, de Translatione S. Augustini Anglorum Apostoli & Sociorum ejus, scriptum septimo ab ipsa Translatione anno, Christi MXCVII. Dividitur illud in duos libros, quorum prior proprie agit de S. Augustino, secundus de Sociis, id est, Episcopis, Regibus, Abbatibus, in eadem ecclesia contumulatis, & ante ipsum translatis in novam ecclesiam, anno MXCI, biennio citius quam Archiepiscopus fieret S. Anselmus, cui inscribitur historia, magnum lumen rebus & Sanctis Anglicanis datura, præsertim in secundo libro: qui licet ad alios ut plurimum pertineat, non fuit tamen a primo separandus. Ejusdem Gocelini Minus opusculum de S. Augustino, tacito Auctoris nomine, reperitur in Appendice ad opera B. Lanfranci Cantuariensis Archiepiscopi, a Luca Acherio edita, & ibidem legi potest. Aliqua inde observamus in Annotatis.

[2] Quo anno ex hac mortali vita ad Christum migrarit S. Augustinus, non satis liquet inter Auctores. Beda solum notat eum defunctum septimo Kalendas Junias; [Obitus anno 608.] addit Wigorniensis, feria tertia, qui characteres conveniunt in annum bissextilem DCVIII litteris Dominicalibus GF: ad quem annum etiam obitum ejus retulerunt Westmonasteriensis & Sigebertus. Et hanc chronologiam ex tempore successorum Laurentii & Melliti probavimus latius, ad Vitam S. Laurentii die secunda Februarii num. 10. In monastici Anglicani tomo 1 pag. 90 profertur fundatio Eliensis cœnobii in agro Cantabrigensi, & ex Historia Eliensis ecclesiæ in bibliotheca Cottoniana adservata, ista scribuntur: In primitiva Ecclesia nascentis fidei & Christianitatis, B. Augustinus ecclesiam ibi fabricavit in honore semper Virginis Mariæ, anno ab Incarnatione Domini DCVII, adventus sui in Angliam anno XI, cujus operis Rex Ethelbrithus primus fundator extitit. Vnde constat S. Augustinum dicto anno adhuc vixisse. De monachatu ejus aliorumque primorum Angliæ Apostolorum multi multa, [Monachatus,] quæ hic non vacat referre & expendere omnia. Sufficiunt nobis pauca illa, quæ in favorem Benedictinorum deduximus ante Vitam S. Gregorii num. 11, ex auctoritate SS. Aldelmi atque Wilfridi, quæ nihil attinet hic retexere; quia nullam evidentis prorsus demonstrationis vim continent: & ideo ab omni particularis Regulæ expreßione abstinemus in titulo, uti paßim in aliis primorum septem seculorum Monachis. Eo tamen nolumus præjudicatum Benedictinis, maxima cum verosimilitudine ac propemodum evidentia Augustinum inter suos numerantibus. [cultus festivior.] Iisdem etiam novum mireque ad rem nostram faciens accedit adminiculum, ex vetustißimis Letaniis Anglicanis, quas tom. 2 Veterum Analectorum producit Mabilio, atque ante finem seculi VII fuisse usitatas probat ex defectu Sanctorum seculo illo posteriorum, quamvis alias apud Anglos celeberrimorum. Ibi enim inter Confessores nullus ex omnibus Monasticæ vitæ institutoribus nominandus præscribitur, præter S. Benedictum; & hic quidem bis; prærogativa nulli alteri istic concessa, quam S. Stephano, sicuti ter nominari jubetur S. Maria: evidenti pene indicio, quod vel S. Augustinus, vel instituti ab eo in Anglia Monachi istarum Letaniarum collectores, unicū illum agnoverint sui monachatus auctorem. Quoniam autem facta est mentio Letaniarum, placeat etiam intelligere, decreto Cloveshoviensis Concilii anno DCCXLVII celebrati, sancitum fuisse, ut dies depositionis S. Augustini Archiepiscopi, ab ecclesiasticis & monasterialibus feriatus haberetur, ejusque nomen in Letaniæ decantatione post S. Gregorii, tamquam Angliæ Apostoli, vocationem semper diceretur.

[4] Wilhelmus Thorn, Augustiniensis Monachus, in Chronico monasterii sui, [Festum Translationis 6 Septembris,] ab adventu Augustini usque ad annum MCCCLXXXXVII perducto, Cap. 8 §. 3, quæ ad Translationem Sancti pertinent sic paucis complectitur, nulla habita aliorum antea vel simul translatorum ratione. Anno Domini MLXXXXI, Wydo, hanc Ecclesiam dignitate Pastorali gubernans, ecclesiam suam, quam prædecessor suus Scotlandus, morte prohibente ad summum perficere non potuit, feliciter consummavit, & de transferendis Sanctis efficaciter elaboravit. Igitur anno quo supra, VIII Idus Septembris, transtulit corpus B. Augustini, de loco ubi per quingentos annos jacuerat, & posuit omnia ossa majora ipsius Sancti & caput in quadam saxea tumba, ferro & plumbo peroptime sigillata, cujus superscriptio talis erat.

Inclitus Anglorum Præsul, pius & decus altum, [cum nundinis dierū 5.]
Hic Augustinus requiescit corpore Sanctus.

Pergit deinde narrare, quomodo metu barbarorum, sæpe in partes Cantiæ irrumpentium, idem Abbas sequenti nocte pleraque ossa sacri corporis, tumbæ exempta, in vicino loco abdiderit: quæ ibidem latuerunt usque ad annum MCCXXI, quo rursum inventa translataque sunt, prout plenius explicat Cap. 2 §. 2: quæ omnia Gocelinus partim ignoraverit, quia habebantur arcana; partim scire non potuerit, quia necdum facta, ponentur autem infra per modum Appendicis ad calcem libri primi. Hic ex Cap. 9 §. 3, tamquam ad festum Translationis pertinens, noto, quod Rex Wilhelmus II anno MXCII, concessit monasterio habere Feriam in Translatione S. Augustini, ita quod duraret per quinque dies, scilicet per duos dies ante festum, & duos dies post: & quod ecclesia S. Augustini habeat medio tempore omnes consuetudines, quas Rex habet per civitatem Cantuariæ. Istam Feriam Monachi tenuerunt usque ad tempora Edwardi filii Regis Henrici, quo tempore illam Feriam omnino dimiserunt, propter jurgia & lites & etiam pugnas, quæ in cœmeterio eorum frequenter fiebant.

[5] Amplius est, quod anno MCCCLVI Innocentius Papa VI, sicut idem Wilhelmus Thorn scribit, [Festum Natalis jubetur dupliciter celebrari an. 1356.] inter cetera privilegia monasterio concessa, Archiepiscopo (ut reor Cantuariensi) mandavit, ut festivitatem S. Augustini dupliciter celebrari faceret, hujusmodi verbis: Decens & congruum reputamus, ut gloriosus confessor B. Augustinus, qui olim missus per Sedem Apostolicam ad gentes Anglorum, nondum tunc baptismatis unda renatas, eas de infidelitatis tenebris ad lucem Catholicæ fidei per prædicationis ministerium evocavit, primusque in Anglia erexit Ecclesiam, specialiter in illis partibus honoretur: ex hoc namque ibidem populorum crescet devotio; ac ille, qui glorificatur in Sanctorum consilio, benignus preces respiciet devotorum. Ut igitur ipsius Confessoris festivitas in dictis partibus, quibus, sicut accepimus, vix aut minus in regno Angliæ celebriter colitur, solennius & devotius veneretur; Fraternitati vestræ, de qua specialem in Domino fiduciam gerimus, per Apostolica scripta committimus & mandamus, quatenus festivitatem Confessoris ejusdem, in omnibus Ecclesiis dicti regni exemptis, facias auctoritate nostra perpetuis futuris temporibus sub duplici Officio solenniter celebrari; & nihilominus in dicta festivitate cessari a mechanicis & aliis operibus, interdictis in festis duplicibus, de more, consuetudine seu observantia Ecclesiarum earumdem.

VITA
Auctore Gocelino Monacho.
Ex editione Parisina Ioannis Mabilionis.

Augustinus, Episcopus Cantuariensis in Anglia (S.)

BHL Number: 0777

AUCT. GOCELINO.

PROLOGUS.

Dominis carissimis & Paternæ dilectionis filiis ecclesiæ Sancti Augustini, cum suo reverendo Monasteriarcha, ille abjectissimus nec recolendus, tamen omnium amicus sincerus, in Domino salutem. Decreveram hanc historiam, velut divæ sponsæ & maternæ Ecclesiæ filiam perpulchram, non prius de thalamo suo producere *, quam suis ornamentis, redimiculis ac monilibus composita, sine nota posset procedere. [Historiæ veritas ex circumstantiis dignoscenda;] Verum vestra imperatrice dilectione moræ impatiente & acrius impellente, tandem exoptatam exhibere specie compellimur pudorosa, dum adeo nequeamus formosa: multæ enim rerum turbæ propositam nobis elegantiam & volucrem accessum sustulere. Quam vero vera quæ scripsimus comprobentur, tempora, loca, personæ, quando, ubi, & in quibus facta noscuntur; antiqua etiam & moderna scripta vestra, præsentium quoque oculi, ininficiabiliter testantur. Quod autem de veteribus nova fecimus, [non ob novam scriptionem despicienda,] vel recenter facta recenti stylo propagamus, nemo vetustatis accola indignetur novitati, ne forte Deo semper nova creanti videatur indignari: quia Deus Abraham, Deus est Augustini; & antiquorum signorum operator eadem hodie in modernis & hodiernis Sanctis suis operatur, cui clamat Propheta; Innova signa & immuta mirabilia; creat novos cælos, & sedens in throno nova facit omnia. [Eccl. 36, 6] Si antiqui Patres non suscepissent quæ tunc habebantur nova, nulla nobis modo essent vetusta. Sed Judæi & ceteri increduli, sanctæ novitatis ac veritatis inimici, malunt permanere in tenebris vetustatis & erroris sui, quam luce novæ gratiæ illustrari. Hoc etiam sub ipsa gratia videntur imitari, qui rancore vetusti usus aggravati, refugiunt novis Dei miraculis in melius renovari. Plerique etiam hominum, quod spernunt, credere renuunt; quod amant, ultro credentes appetunt. Nemo autem qualemcumque vel minimum contemnat veritatis præconem: nam sicut mendacium nullius auctoritate potest esse verum, ita veritas suam per se habet in quolibet auctoritatem. Quæ autem per visum vel in somnis mandata, vera probantur ex rerum consequentia: utpote legimus ægros per somnum ad Sanctorum busta salutis gratia jussos venire, & obedientes sospitatem ibi recepisse. Qui hanc veri evidentiam mavult velut somnia vana deridere, quam attendere; poterit & Joseph & Danielem aliosque Prophetas, ipsumque Joseph in Euangelio & alienigenam Nabuchodonosor, qui divina mysteria conspexere, velut somniatores abnuere. Sunt etiam qui inepte indignantur, cum in vilibus personis facta Sanctorum miracula recitantur, quasi probrosa sint talium * nomina vel memoria: cum nullum verbum fiat propter eos; sed propter ipsorum in Deo gloriam, [aut ob miracula in vilioribus patrata.] qui mira in minimis facit, omnia enarrentur. Nam omnium Dominus Lazarum mendicum ex nomine proferre non dedignatur: denique nec Herodes, nec proditor Judas, nec Cayphas in Euangelio nominarentur, nisi propter Dominum vel suos quibus insidiabantur. Hæc nos propter diversorum controversiam proferre noverint benevolæ animæ, ne cum obloquentibus incipiant quod diligunt fastidire, & quod verius cognoverunt infirmius credere: Corrumpunt enim sensus bonos colloquia mala. Fecimus autem de eadem materia duos codices, [Auctoris duæ de S. Augustino lucubrationes.] majorem & minorem: quatenus minor amicabiliter obtemperet amicis exteris tædiosis, major uberius redundet domesticis filiis desideriosis. Verumtamen quædam habet major, quædam minor, quæ non habet uterque liber; & alter alia, alia alter sapit condimenta. Item eadem gesta aliter ibi, aliter hic sunt dicta, ut alter alterius ope egeat & gratia. De Ulysse facundo ait Poëta:

Ille referre aliter sæpe solebat idem.

Hæc piis amicis pie alludendo & pie commendando, oramus & præsentes & posteros memores esse affectus nostri & servitii devoti, quamvis ingrati. Hactenus Prologus, in quo voces duas per conjecturam correximus; eamdem libertatem deinceps sumpturi in sequentibus: ita tamen ut addito *, notetur in Margine ea lectio, quam correctionis egere putabimus. Similiter deficientia quandoque ad integrandum sensum verba, a nobis addimus, sed inter [], tantisper valitura, donec facta collatione cum aliis Mss. quæ necdum videre licuit, integritas originalis suggeratur ab aliquo, qui voluerit eo labore de Sancto atque de nostro hoc opere mereri bene. Mabilio partitionem Auctoris in marginem transtulit & titulos Capitulorum initio collegit. Idem hic servatur per numeros, inductæ solum divisione Capitum nova nostroque instituto ad servandam uniformitatem idonea, quod similiter fiet in libro primo de Translatione.

[Annotata]

* al. procedere.

* memoria vel nomina,

DIVISIO CAPITUM.

CAP. I. Victore mundi Domino regna captivati tyranni suis palmigeris distribuente, Augustinus, divinus Legatarius, a Romano apice hereditatem sortitur Oceanitidis Britanniæ.
II. Describitur hic Augustinensis mundus, ut quidam tetrenus paradisus rerum fæcundus & gratiosus.
III. Hoc ingens hujus omnibus domicilium paravit Dominus suo Augustino, ut ab initio conditum mundum homini condito; & Augustinus relinquens patriam, factus est in gentem magnam.
IV. Hunc Papa Gregorius assumpsit, quem pro se mitteret in Angliam; ut Anglos, gentem candidam, gentem faceret Angelicam.
V. Mittitur vir virtutum, cum quadraginta Euangelicis Collegis, ad convertendam Angliam. Eunt armati ad fructiferam gloriæ patientiam.
VI. Sancti rumore pravo exterriti, Gregoriana epistola ad cœptum iter virtutum, fortius per Augustinum sunt animati.
VII. Epistola B. Gregorii ad ipsos, ut perseveranter agant & Augustino obediant.
VIII. Epistola ejusdem Papæ Arelatensi Archiepiscopo Ætherio, ut Augustino ejusque consortibus necessaria provideat.
IX. Augustino referente sociis Apostolica mandata, festinant per adversa & prospera ad vera præmia, consolante eos etiam miraculis superna gratia.
X. Andegavæ Dei peregrini per feminas expulsi, evolantem baculum de manu Augustini per tria stadia secuti, noctu sub dio quiescentes, irradiantur splendore cælesti, & satiantur fonte divinitus producto humi: scripsitque ibi Dux nomen & causam itineris sui.
XI. Vicini, tanto jubare noctu viso perterriti, mane ad locum currunt; in amissis Sanctis, reatum suum plangunt, ex litteris in terra descriptis Augustinum cognoscunt: Ecclesiam ibi in ejus honore, quæ omnem feminā perpetuo excludit, constituunt.
XII. Matrona cum cereo hanc tentans intrare; ante limen in ipsa vetita meta ruptis intestinis interiit, cunctasque sui sexus acrius exterruit.
XIII. Miraculum auditum ab ipso Andegavensi Episcopo, qui hanc ecclesiam reædificatam dedicavit: qualiter in dedicatione funditus conculcatæ segetes ac penitus desperatæ, omnibus aliis uberiores extiterint in messe.
XIV. Augustinus cum sociis, post diversa terrarum discrimina, applicuit Britanniam, ad mansionem perpetuam Divinitatis præordinatam.
XV. Tanetus insula Christum in Sanctis suis suscepit prima; felix tellus, fœcunditate sua tot Deiferorum advenarum felicissima.
XVI. Æthelbertus, Rex Anglorum Regum tertius, sed Christicola primus, uxore Christiana clementior, optimum æternæ salutis nuntium ab Augustino suscipit; sed non facile acquiescit, ut ex difficultate Sanctis gloria accrescat. Venit in Tanetum audire advenas, Dominicæ Crucis vexilliferos & præcones.
XVII. Augustinus exponit Regi optimum nuntium quod attulerit, videlicet, mundi Conditorem & Redemptorem humano generi regnum cælorum aperuisse, & de terrigenis cælestes indigenas fecisse; & homines ita dilexisse, ut homo fieri, atque insuper, post innumera Divinitatis suæ miracula & ostenta, pro hominum [amore] morte crucis mori voluerit, & suos Legatos ad convertendas nationes omnibus tormētis invincibiles inextinguibiliter accenderit: quodque ipsi, tali caritatis flamma stimulante, advenerint.
XVIII. Rex Æthelbertus laudat quidem æternæ beatitudinis promissa, & colligit Sanctos pro illorum benevolentia: sed nescit adhuc vetusti erroris tenebras exuere & indui luce nova.
XIX. Regis clementia, immo Dei providentia, sancti advenæ, cum elato Dominicæ Crucis vexillo & canoris precibus, in perpetuam habitationem Doroberniæ ingressi, vivebant Angelice, ut peregrini mundi, & indigenæ cæli, & coheredes sibi gliscentes regni Dei.
XX. In Orientali Doroberniæ ecclesia B. Martini, olim a Romanis Christianis condita, fidus Reginæ custos Beatus præsul Letardus agebat divina Officia, quæ sacratissimus Augustinus cum suo choro irradiabat Apostolica vita & doctrina, & signorum, qua plures convertit, affluentia.
XXI. Victus Rex, per dulcia æternæ felicitatis blandimenta & irrefragabilia virtutum exempla, subjicitur Christo fide devota.
XXII. Rex de excelso humillimus, de Principe puer Ecclesiasticus, baptizatur in summæ Trinitatis confessione & nomine, repletur candida Christi columba, fit de veteri idololatra novus Christicola. Hinc Augustinus Deo canit, cum suprema chorea, gaudens sua vota sic prosperata.
XXIII. Gloriatur Rex fraternitate nova de Ducum & plebium combaptizatorum turba, nec jam suum regnum æstimat quod administrabat, sed totum cum subjectis sibi Regibus & populis in dulcem Christi ditionem trensferre ac dilatare decertat; episcopia, monasteria, ecclesias, tamquam Dominica castella, regaliter ædificat.
XXIV. Augustinus præbens se electioni Apostolicæ & Ecclesiasticæ, nimirum Assumptioni Dominicæ, ab Arelatensi Archipræsule consecratur in primitivum Patriarcham Angliæ, perpetuamque benedictionem refert Doroberniæ.
XXV. Mittit Augustinus Romam nuntiare B. Gregorio, Regem & populum Anglorum cultum Christi suscepisse, se Episcopum factum esse, jamque multæ messi operarios deesse. Cui Papa remittit Apostolicum Pallium, & plurima Doctorum auxilia, & diversarum interrogationum responsa.
XXVI. Epistola B. Gregorii Papæ de misso Pallio, de jure Lundoniensis Episcopi, de Eboraci Metroplitano, & de Augustini ditione super omnes Sacerdotes Britanniæ.
XXVII. Item ejusdem per Mellitum ad Augustinum epistola, ut destruantur idola, & fana bene constructa aqua benedicta ad Divina purgentur Officia; nec diabolo animalia fideles immolent, sed ad laudem Dei in esum suum animalia occidant, & donatori omnium gratias referant.
XXVIII. Item ipse Papa, auditis tot tamque assiduis Augustini miraculis, sicut gaudens in gloriam Dei exclamat, sic timens humanæ imbecillitati ne insolescat, virum virtutum missa epistola attemperat.
XXIX. Item ipse B. Gregorius, Æthelberti Regis susceptæ Christianitati congaudens, hortatur eum dulci epistola hanc gratiam solicite servare, & hanc in subditos sibi populos ocius extendere, fana evertere; subjectos exhortando, terrendo, corrigendo; ædificare [ecclesias] exemplo Constantini piissimi Imperatoris, qui abjectis idolis Romam cum gentium populis tota mente secum ad Christum convertit; simul monet, ut Augustino obediat, quatenus illum Deus pro ipso orantem citius exaudiat.
XXX. Venerabilem quoque Reginam Bertam idem præcellentissimus Illustrator Ecclesiarum gratifice laudat epistolari serie, tam pro Regis conversione, quam pro pia erga B. Augustinum suosque consortes procuratione; hortaturque hæc famosa merita attentius augere.
XXXI. Hos epistolarum Gregorianæ dulcedinis favos B. Augustinus, omnium virtutum gradibus sideream scalam transcendendo, colligens; hos quoque Rex & Regina, pro suo affectu & capacitate, haurientes, nitebantur Apostolicis documentis obsequi, ut post pereuntia regna mererentur cælestia consequi.
XXXII Britones, Anglorum debellantium reliquias, ab Ecclesiastica regula dissidentes, convocatos Regis ope Augustinus, tota paterni affectus instantia, decertabat ad legitimam omnium concordiam adsciscere; sed difficillimum est irrationabiliter rationi repugnantes corrigere.
XXXIII. Causidicus Domini, advocato in medium cæco; In hoc, inquit, ostendat Dominus rerum, cujus partis dogma sit verum. Proponit cæcum Britonibus curandum; illis recusantibus, signo Crucis cæcum illuminat Augustinus: victi Britones petunt inducias, dum suos consulant & synodus iteretur.
XXXIV Consulti Britonum Pontifices [respondent], ut Augustinum advenientibus assurgentem, tamquam mitem & humilem corde, reciperent; residentem vero, ut superbum & ferocem, repudiarent. Venere, & sedentem sibique non assurgentem indignanter respuere. Quos ille adhuc clementius cupiens lucrari, proponit tria servanda, ceteris modo data tolerantia; ut Pascha suo tempore sicut omnes Ecclesiæ celebrarent, ut Baptismi sacramenta Ecclesiastico ordine peragerent, & Anglis una secum Euangelizando fratres & concives Regni Dei acquirerent. Sed illis omnia repudiantibus, prædicit ab his perituros, quos nollent habere salvos.
XXXV Hanc præconis Domini prophetiam Rex Anglorum Æthelfridus immaniter exegit, qui Britones bello delevit; & de eorum Monachis, contra ipsum acrius oratione pugnantibus, mille ducentos extinxit.
XXXVI. Post Britonibus incorrigibilibus prædicta mala, Augustinus omnium saluti intentus, Eboracam Metropolim adit; in itinere hominem paralysi & cæcitate destitutum erigit, & Christianum * facit.
XXXVII. Quod in die Natalis Domini plusquam decem millia credentium, absque parvulorum ac mulierum infinito numero, in fluvio Sioalira baptizavit.
XXXVIII. Ubi intransvadabile profundum non solum incolumes transierunt, verum etiam omnes infirmi sanitatem receperunt; ubi & in memoria B. Augustini condita ecclesia multa fidelibus præstantur beneficia.
XXXIX. De epistola B. Gregorii Papæ ad S. Eulogium Patriarcham missa, in qua gloriatur in Domino de Anglorum conversione, per Augustinum facta: & quod ipse, & qui cum eo missi sunt, Apostolorum virtutes & signa imitari videantur; & de decem millibus vel amplius uno die baptizatis.
XL. Regrediens feliciter ab Eboraco, occurrit ægro, fœdo candore lepræ tabescenti, lacrymabili querimonia paternam ipsius clementiam mussitanti: qui clamosa pietate audit cum Domino clamosum taciti murmuris desiderium, & in virtute dicentis in Euangelio, Mundare, sancta * fide hunc luridum reddit mundissimum.
XLI. Augustinus, omnibus bonis desiderabilis, solis inimicis lucis odibilis, indomabiles Sanctorum injuriatores æterno opprobrio in spiritu Eliæ deformat, qui supplices ægros jugiter salute reformat.
XLII. Additur huic mulctæ aliud in alia incorrigibilium gente judicium, ut videlicet novo & inexperto prius huic orbi [morbo] omnes a minimo usque ad maximum sulfureo flagrarent incendio, donec ab impietatis scoria, conflati in massam fidei pretiosam, purgarentur; & inextinguibilis pœna solo Baptismate Christi, Augustino succurrente, extingueretur; & hæc clades ab hac patria perpetuo eliminatur.
XLIII. Augustinus ejusque socii, a præmemoratis repugnatoribus digressi, gravi exæstuant siti; sed ipsum Ducem Dominus sua apparitione & allocutione confortat, ut pro quocumque fideliter petierit impetraturum se esse firmiter credat.
XLIV. Vates Domini in loco, ubi fons vitæ apparuit, baculum fixit, & sitientibus largifluum & variis morbidis salutiferum produxit; locum a cernendo Deum Cernel appellavit, ibique Ecclesiam in memoriam tantæ revelationis Domino Salvatori condidit, ubi etiam Monasterium in honore principis Apostolorum Petri constructum excellit.
XLV. Parochiano Sacerdoti Cernelli, morbo in mortem anhelanti, Augustinus noctu apparens, jubet ad præfatum fontem suo nomine vulgatum pergat, ibique quinquagesimum Psalmum tertio cum trina ablutione corporis concinat: qui surgens vires eundi recipit, jussis obediens sanus redit, mane Sacerdotalia officia populo exolvit.
XLVI. Augustinus, peragrata ex parte Britannia, ad perpetuam mansionem suam Doroberniam regreditur, & ut solis sui recursus omnium gaudio recipitur.
XLVII. Juvenem gressibus, auditu, & loquela damnatum pius curator redintegrat; rursumque solita insolentia abusum sanitate, & priori repercussum debilitate, rursum Patris benignitas triplici salute restaurat
XLVIII. Legitur ut B. Martyri Livino in baptizando affuerit, ut cælestis splendor super baptizatum affulserit, dextra divina signo Crucis ter illum benedixerit: tum ut jussu & ductu Angelico super longi maris undas, quasi florido prato, pedibus ad Augustinum venerit, & ab eo totius perfectionis documenta acceperit: quem apud se quinquennio detentum, Sacerdotem Domino consecrat; donatumque liberaliter Sacerdotalibus insigniis, & de discipulo magistrum Gentis suæ, relegat.
XLIX. Attestatio Veturnosi, quem tertia progenies sua hodietenus durans asserit B. Augustinum vidisse, & de lubrico ac nebulosissimo Christianum modestum ab ejus baptisterio resurrexisse; ipsum vero jugi turba vallante innumerabilia signa patrasse. Referebat etiam modernus superstes, ab antiquo avo relatam sancti Patris formam & personam patriciam, staturam proceram; ipsumque nudis pedibus patrias lustrando, callos in plantis attraxisse.
L. Jam æternis amoribus totus saucius, jam a terrenis tumultibus in requiem Domini absorptus, vim faciebat cælo, crebris precum, suspiriorum, & lacrymarum pulsibus. Tandem intelligens ex Spiritus sancti responso suum exauditum desiderium, B. Laurentium, Apostolicis virtutibus præclarum, suorumque comitum præcipuum, Rege cum confluo populo immensum congratulante, ordinat cum omni solenni gaudio sibi successorem, ut quondam Apostolorum Princeps Petrus Clementem, videlicet ob novellæ informationis necessitatem.
LI. Jam melliflue exhortato Rege & Ecclesia ac populo, ut perseverent in fide & amore Christi, relinquens omnibus perpetuæ dilectionis pignora, præsente Rege & Pontifice Laurentio, inter omnium lacrymosa examina, vallante eum cælesti chorea, transit ad æterna Domini solennia: quos infimi laudatores prosequamur, non exequialibus planctibus, sed triumphalibus cantibus.
LII. In Monasterio quod condidit, a S. Laurentio dedicato, reconditur pretiosissimum sui corporis margaritum cum jubilo.
LIII. Quam pulchre Roma, Ecclesiarum parens, tanta pignora edidit, qui totius Britannici Oceani patres & institutores emineant: quanto odore suavitatis & splendore gloriæ, unus amor & unum cubiculum simul astringit; qui, distincti per diversas mundi nationes, singuli patroni singulis populis solariter prælucerent.

[Annotata]

* fecit

* acta

CAPUT I.
Res gestæ usque ad ingressum. Miracula in Gallia patrata.

Potentissimus Triumphator mundialis tyranni, omnia trahens ad seipsum in Crucis examine, habens per olim præscripti nominis insignia, Velociter spolia detrahe, festina prædari; universa captivi prædonis spolia suis ducibus victoribus distribuit; [A S. Gregorio mittitur] Petrus arcem rerum Romam comprehendit, Paulus procinctu belli omnia subegit, Andreæ Achaia, Joanni Asia, Matthæo Æthiopia, Thomæ & Bartholomæo contigit vastissima a solis ortu India: & ne per singula prolonger, tandem summus Dominicarum nuptiarum præcentor Gregorius, orbem terræ Apostolicis alis amplexus est; Augustinus vero, cui hæc corona gemmis æthereis texitur, alterum Britannici Oceani orbem suo Apostolatu præcinxit. [Isa. 18. 1,] Felix Roma, quæ, post primos theoricæ fidei Principes, tam principales Ecclesiæ edidit Consules. Hæc olim præpollens Augustali monarchia, deinde bellorum turbinibus pene submersa remansit, ut gigneret hæc duo magna mundi luminaria, alterum quod præesset diei, alterium quod præesset in diem vertendæ nocti. Gregorius, in filiis lucis præluxit Christiano orbi, velut sol diei: Augustinus, tenebrosum Gentilitatis orbem & nocturnum chaos Oceani illustravit lampade lunari, atque aurora succedente vertit in solarem meridiem Christi. Hanc obstinatam mundi zonam, armis gentium ac dæmonum septam, Augustinus invadit animosius, quam quondam * Centopolim montem Hebron Caleph magnanimus. Hȩc est in Christo portio tua, hæc hereditas, hæc cælo translata patria. O stella Romæ nativa, & noster in hac plaga Patriarcha! Hanc Domino acquisisti; acquisisti Domino, & ipse possedisti. Quidquid pietatis hæc terra germinat, quidquid florificat, quidquid fructificat, tu cultor, tu sator, tu plantator es; totum in Domino tuum est. Quidquid etiam Sanctorum protulit; tu institutor, tu primicerius, tu princeps es; omnia te respiciunt, te comitantur, te coronant, quæ Domino allaborasti: labores manuum tuarum manducabis, beatus es & bene tibi erit. Te Reges, Proceres, Patres, Gensque sequitur: te protectorem concinunt & protopatrem.

[2] [in Britanniam,] Sed qua laude attollam hunc Augustiniensem mundum? Quidam terrenus terrenis est paradisus; quidquid opum ubivis habetur, aut hic nascitur, aut confluis undique nationibus circumfusa Amphitrite invehitur. Credas maximum orbem divitias suas ac delicias, quæ particulatim in suis partibus prærogat, hic pariter aut invenisse aut thesaurizasse. Regnum est Imperiale, [fœcundam regionē rerum omniū,] Romanis Cæsaribus Augustaliter regnatum, qui se tam hic quam Romæ gloriabantur rerum habere solium. Tellus copiosa, omnium sationum & phantationum fœcunda; ubertim procreans non solum patriæ assueta, sed adeo Græciæ vel remotiorum * [regionum] plantaria. Patet amplissime uberrimis agris, vernantibus pratis, diffusis campis, pinguibus pascuis, gregibus lactifluis, equis & armentis bellicis. Irrigant crebrescentes fontium scaturigines, rivuli salientes, flumina insignia & famosa, lacus & stagna piscibus & avibus ac navali commeatu assidua, urbibus & populis accommoda. Frondent luci & nemora, campestria & montana, glande & fructibus silvestribus plena, diversis venatibus opulenta. Sunt & silvæ castaneæ, divitum epulis acceptæ: vineta * quoque non solum Gallicis & Italicis, sed etiam Albanis, Argolicis & Puniceis, arvis respondent * uberrimis. Sunt hic fontes salinarum, sunt & fontes calidi, calidique fluvii, balneis calidis exstructi. Quid dicam maris divitias, quæ non solum navalibus mercibus, verum etiam innumeris piscium generibus hoc regnum & replent & decorant? inter quæ diversa ac magna natatilia capiuntur passim, delphini & vituli marini, atque insuper montuosæ balenæ. Rubent conchilia super Indicas ac Sidonias tincturas; & decorem suum, dum alia omnia vetustate mutant aut minuunt, hæc tenacius illustrant, nec sole nec imbre violant. Inest conchis ornamentorum pretium, [etiam gemmarum,] unionum scilicet gemmantes orbiculi, candore splendidi, & margaritarum multicolora decora. Rubent aliæ, aliæ virent, hæ purpureo, hæ hyacinthino, hæ prasino colore vestiuntur: sed major harum candicat multitudo. His aurificum ingenia inter præclaros lapides aurea Ecclesiæ adornant monilia: ipsos etiam æquat aut superat aurea Anglicarum virginum textura, quæ Regia & Pontificalia insignia, intincto murice coccoque bis tincto flammantia, splendidis unionibus & margaritis cum præcellentibus gemmis prætexto auro instellant, & pretiosa stemmata artificii mixtura amplius irradiant. Uniones tantum Hesperia, Britannia, & Eoa-India sororisant. Hæc etiam gagatem prodige gignit lapidem, eo pretiosiorem quo aliis seculis rariorem: hic [autem] est gemmea nigredine fulgidus: invenitur quoque purpureus, cereus, albidus, viridis: ardet igni admotus: ubi confricatus incaluit, levem materiam attrahit ut adamas ferrum; ubi * incenditur, serpentes fugantur. Venis nihilominus metallorum æris, ferri, plumbi, stanni, argenti & auri divites massæ eviscerantur. Mirere & rupes & scopulos aerios, templaque passim & mœnia de saxosis montibus operosa, & quodam nativo marmore decorata.

[3] Hoc ergo tam speciosi & opulenti orbis ingens domicilium, [illi committendam,] prodiga manus Domini dilecto suo Augustino præparavit; qui quondam, ubi mundum condidit & omnem ejus ornatum perfecit, conditum tandem hominem amicum, cui hæc paraverat, introduxit. Beatus igitur Augustinus dimisit dulcem alumnam & augustam matrem Romam, amplectens pro patria peregrinationem longinquam & periculosam; ut de frementibus nationibus in patientia fructum ferret, & hereditatem sempiternam Christo acquireret. Exivit de Senatoria cognatione sua cum Patriarcha Abraham, & veniens in terram a Deo provisam factus est in gentem magnam. Multiplicatus est ut stellæ cæli, in Sanctorum multitudine sequaci, & gentium populo fideli. Bene itaque in tot filios dilectionis excrevit, qui pro alienigenis animam ponere venit. Alii fortiter, iste & fortiter & feliciter vicit, qui martiali animo incruentum martyrium tulit. Bene etiam, qui omnia reliquit, & cæli regnum obtinuit, & hic omnia [in] centuplum recepit; cujus Angelica caritas & generosissima liberalitas, quæ omnibus largissima & sibimetipsi erat parcissima, hoc abundantissimum regnum, superbis Augustis pomposum, calcato appetitu fecit omnibus beneficiosum. Felix paupertas, quæ tam multos ditavit! beata abstinentia, quæ semper indeficientem familiam pascit! Quo se arctavit, nos amplificamur: quod jeiunavit, nos epulamur: immo ipse in suis heredibus omnia possidet & exaltatur. Sed dum ista scribimus, hoc maritimum Elysium revirescente mundo floruit; & inter Paschalia floreta, splendidi Augustini sidereo Natalitio instante, omni decore arrisit. Juvat ergo ad præsignati ipsius adventus seriem recurrere, ac demum de innumeris ejus virtutibus aliqua retexere.

[4] Viderat insignis legifer Domini Gregorius, venales Romæ pueros, crine rutilo & forma eximia gratiosos; utque erat visceribus caritatis in omnes diffusus, percunctatur ardenter nomina gentis, provinciæ, ac Regis illorum. Audit quod incolæ Angli, provincia a Deira, Rex Alle vocitaretur: sed omnes paganismo obsequerentur. Ingemuit benigna anima, [occasione Anglorum juvenū Romæ visorū.] flores, paradiso Dei tam congruos, tetris dæmonum aris addictos: sed mox, uti Propheticus interpres, adgaudens nominum auspiciis: Bene, inquit, Angli: Angelica facie nitidi: bene Deiri, de ira Dei cernendi! bene quoque Rex dicitur Alle, cujus * terræ cantetur Alleluia. Invasit ergo iter ad Anglos convertendos: sed populi Romani factione, immo Spiritu Domini Jesu omnia provide dictante, retractus est; videlicet alii amico hanc gratiam servante Domino. At ubi Apostolatum Romæ suscepit, unde gravius ab intentione sua præpeditus exstitit, inde potentius consilium invenit: quod enim per se non potuit, per splendidam lucernam suam & armigeram dexteram Augustinum explevit. Hunc invenit secundum cor suum, [eligitur:] unicum in Domino sancti desiderii sui remedium, virum omnium virtutum, ad Dominica bella paratum, per ardua & fortia coronæ avidum; ut turrim David munitum, in qua clypeus & hasta omnisque armatura fortium, atque ad omnia comptum; vas scientiæ Dei Euangelicum, vas electionis Domini aureum. Mirabatur generosum animum sua attentiorem exhortatione; ut videretur non tam sequi velle ad palmam, quam præcurrere.

[5] [& cum sociis 40 discedit Roma] Collecto itaque Angelico eruditorum Christi præconum contubernio, qui comites, adjutores, & cooperatores Euangelici existerent duci Augustino; postquam omnes ad propositum opus accepit promptos & unanimes, incessabiles totius bonæ voluntatis auctori immolat grates. Nec mora, exhortatos diligentissime & armatos ad fructiferam gloriæ patientiam, omnibus * bene provisis quæ mundi peregrinis competerent, Deo & Angelis pacis commendat, & in viam perpetuæ salutis destinat. Longum est exponere, sed pium est recolere, tam sanctæ tamque dulces animæ Beatorum Gregorii atque Augustini sanctorumque Fratrum, a maternis visceribus monasterialis ecclesiæ avulsorum, quæ spicula vulneratæ caritatis in separatione corporali senserint, quas imprecationes beatæ restitutionis, quæ suspiria, quas lacrymas invicem reddiderint: cum se ultra dilectam patriam, immo mutuos aspectus tam desiderabilium Patrum ac sociorum, in hoc exilio visuros non sperarent; & ad tam longinquam, tam externam barbariem, tamque incerta vitæ discrimina transmigrarent. Sic quondam arcam Domini ferentes vaccæ, & post fœtus abstractos mugiebant, & tamen a recta viæ linea nusquam declinabant. Sancti namque euntes ibant & flebant transeundo ad vitæ patriam, mittentes in lacrymis semina virtutum: venientes autem venient in resurrectione, cum exultatione portantes manipulos lætitiæ de luctu & morte. Annus tunc erat ab Incarnatione Domini b sexcentesimus, Principatus autem Mauritii ab Augusto quinquagesimi quarti annus quartus decimus, [anno 596,] ex quo vero Angli Brittanniam invaserant annus circiter centesimus quinquagesimus, ordinationis autem beati Gregorii Papæ quartus; cum ipse Romanorum Pontificum gemma illustrissima, hæc siderea Augustino præfulgente Anglis misit luminaria. Tot Dominicæ Legationis manipulares ad quadraginta numerantur, quaterno scilicet denario legis & Euangelii, quatuor animalia imitantes. Tot olim Legifer ad considerandam terram repromissionis miserat exploratores; sed illi, præter duos, perfidi; isti, erant fideles: illi, filii alieni Domino sunt mentiti; isti, filii adoptionis, adhæserunt veritati. Procedebant ut oves ad victimam, grande scilicet spectaculum, * mundo, Angelis & hominibus spectabiles; aëriis potestatibus, ut acies ordinata, terribiles.

[6] Jam eminus a cognata domo excesserant aliquot dierum itinere, alacres viam mandatorum Domini percurrere: at vero dicente veritate, Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma; &, Sine me nihil potestis facere; docendi erant ex humana imbecillitate, non de se præsumendo, sed in Deo sperando, viriliter agere; & in ipso, qui vicit mundum, vincere. [Marc. 26, 41, & Ioa. 15, 5, Ps. 59, 14] In Deo, inquit Psalmista, faciemus virtutem. [Iidē a proposito deterriti.] Dei itaque athletæ, immemores constantiæ suæ, surripiuntur vaniloqua hominum fama, fallacia Dæmonum ventilata. Nuntiatur quod Gens quam peterent immanior belluis existeret, quod crudelitatem epulis præferret, quod sanguinem innocentum sitiret, quod Christianam fidem abhorreret, quod salutis doctoribus tantum suppliciis & cædibus responderet. Sanctos quidem sine causa plecti posse; hostes autem veritatis nec ratione nec signis flecti. Hinc ergo desperantes talium saluti & suo profectui, Præpositum suum reniti non valentem Augustinum, ad B. Gregorium fecere Legatum: quem Anglis, si Christum susciperent, dederat Episcopum; orantes humillime per ipsum, quatenus eos absolveret a tam periculoso & infructuoso apud ignotas linguas dispendio laborum, & placidum ad sua annueret reditum. Tales enim adhuc erant invalidi, & ad Dominicam quidem expeditionem prompti, sed inexercitati; sicut quondam Discipuli Domini, volentes, sed non valentes illum ad passionem sequi, interim condebantur sub asylo, donec induerentur virtute ex alto; visa vero ipsius Resurrectionis & Ascensionis gloria, ita sunt animati & Spiritus Paracliti capaces effecti, ut passionum ipsius participio plus gauderent, quam timerent illum ad æthera subsequi. Poterat tunc magnanimi Gregorii caritas, quasi de frustrato incepto & de ludibriis dæmonum insultantium, perturbari; nisi speraret in nomine Domini, in quo sua cœpta credebat feliciter perfici. Repletus ergo spiritu virtutis, mittit per ducem Augustinum Christi peregrinis hanc Epistolam paternæ exhortationis, suadens & ipsi obtemperare, viamque & opus cœptum, usque ad palmam & coronam gloriæ, in Dei adjutorio fidenter perficere.

[7] [S. Gregorii Epistola confirmantur,] Gregorius, servus servorum Dei, servis Domini nostri. Quia melius fuerat bona non incipere, quam ab his quæ cœpta sunt cogitatione retrorsum redire; summo studio, dilectissimi filii, oportet ut opus bonum, quod auxiliante Domino cœpistis, impleatis. Nec ergo labor vos, nec maledicorum hominum linguæ deterreant; sed omni instantia omnique fervore, quæ inchoastis, Deo auctore peragite; scientes quod laborem magnum major æternæ retributionis gloria sequitur. Remeanti autem Augustino Præposito vestro, quem & Abbatem vobis constituimus, in omnibus humiliter obedite; scientes hoc vestris animabus per omnia profuturum, quidquid a vobis fuerit in ejus admonitione completum. Omnipotens Deus sua vos gratia protegat, & vestri laboris fructum in æterna me patria videre concedat: quatenus etsi vobiscum laborare nequeo, simul in gaudio retributionis inveniar, quia laborare scilicet volo. Deus vos incolumes custodiat, dilectissimi filii. Data die decima Kalendarum Augustarum, imperante Domino nostro Mauritio Tiberio piissimo Augusto, anno decimo quarto, post Consulatum ejusdem Domini nostri anno decimo tertio, Indictione decima quarta.

[8] Arelatensi quoque Archipræsuli c Ætherio, ut Augustino ejusque sociis Christi Legatis in Britanniam necessaria solatia provideret, ita scripsit, [& Arelætensi Episc. commendantur.] secundum nomen suum omnibus vigilans, Gregorius; Reverentissimo & sanctissimo fratri Ætherio Coëpiscopo Gregorius servus servorum Dei. [L. 5 Ep. 52] Licet apud Sacerdotes, habentes Deo placitam caritatem, religiosi viri nullius commendatione indigeant; quia tamen aptum scribendi se tempus ingessit, Fraternitati vestræ nostra mittere scripta curavimus, insinuantes latorem præsentium Augustinum, servum Dei, de cujus certi sumus studio, cum aliis servis Dei illuc nos pro utilitate animarum auxiliante Deo direxisse: quem necesse est ut Sacerdotali studio Sanctitas vestra adjuvet, & sua ei solatia præbere festinet. Cui etiam ut promptiores ad suffragandum possitis existere, causam vobis injunximus subtiliter indicare; scientes quod ea cognita, tota vos propter Deum devotione ad solatiandum, quia & res exigit, commodetis. Candidum præterea Presbyterum, communem filium, quem ad gubernationem patrimonioli Ecclesiæ nostræ transmisimus, Caritati vestræ in omnibus commendamus. Deus te incolumem custodiat, Reverentissime Frater. Data die decima Kalendarum Augustarum, imperante Domino nostro Mauritio Tiberio piissimo Augusto, anno quarto decimo, post Consulatum ejusdem Domini nostri anno tertiodecimo, Indictione quartadecima.

[9] Hæc igitur Apostolica documenta referente & altius intentante sociis Augustino, ita sunt confirmati; ut fortius quam cœperant cœpta percurrere intrepide gauderent, [Augustinus cum sociis iter prosequitur,] & more optimorum militum acrius post fugam victoriam extorquerent. Ibant ergo cum cælestibus animalibus ante facies suas, & non revertebantur cum incederent. Jam eis Dux suus magnanimus Gregoriano ore dicere videbatur Augustinus: Cum jucunditate exibitis, & cum gaudio deducemini: nam & montes Reges, & colles Duces vobis exilient, expectantes vos suscipere cum gaudio. O immensum gaudium, quo, licet per aspera & acerba, itur ad interminabile regnum, cum indeficienti copia meritorum & dulci fructu quæsitorum Deo filiorum! Hæc intelligentes Sancti festinabant per adversa & prospera, per plana & dumosa, transire ad vera præmia; ad omnia patientes, usque ad mortem facti obedientes. Inter tot autem virtutum merita semper B. Augustinum comitabantur miraculorum lumina: ex quibus innumeris in Andegavensi, opima Galliæ provincia, celeberrimum est quod ibi tunc peregrinus exhibuit: pro quo ejus honori ecclesia consecrata nullam umquam feminarum admittit. Unde multi honoratissimi viri Andegavensium, venientes Cantuariam ad S. Augustinum, [per Andegavensem provinciā:] vehementer admirabantur, hic, ubi corporaliter requiescit, tam licite & libere omnes feminas intrare, quam ibi nullam hujus licentiæ gratiam consequi posse. Quibus mirantibus respondebatur a Fratribus; illas videlicet, quæ Sanctum expulerunt, merito a sua ecclesia repelli; istas vero, quæ hunc susceperunt ultro, ab ipso debere recipi. Jam olim quippe plurimi illius Gentis nobiles & clari Proceres, simulque ecclesiasticæ dignitatis reverendi Patres, in Anglia, & maxime apud ipsum suum (ut gloriantur) Patronum Augustinum, frequentes horum, quæ apud ipsos gessit, constantissimi celebrantur assertores. Hi omnes suis successibus beatificabant Angliam, & maxime Apostolicam Doroberniam, in summi Augustini prærogativa & in ipsa corporali ejus præsentia, tamquam corporali vita; cujus apud ipsos esset tam indelebilis memoria, & frequentia miracula, vel scripta, vel scriptis evidentiora. Hic ergo referamus ex publica notitia, quæ ibi suæ præsentiæ reliquit signa.

[10] Agens sane Dominicam legationem, ut prænotatum est, a Roma in Angliam, in Andegavensi Provincia d Pontem * Sai nuncupatum, milliari tractu super Ligerim fluvium lapideo opere productum, cum illo sancto choro transiit sociorum. Quibus adjacenti villæ Sai ejusdem nominis conantibus succedere, incolæ hostilitatem pro hospitalitate restituere; & tot homines peregrinos, pedestri incessu & habitu humiles, quasi tot lupos & ignota monstra repulere. At vero mulierculæ simul glomeratæ, tanta non modo irreverentia, [ubi repulsus a feminis,] sed insania, ululatu, despectu, subsannatione, derisione in Sanctos Dei sunt debacchatæ, ut viri indemnes vel innoxii quodammodo in eadem viderentur comparatione. Nec suffecerat ejecisse, sed longius inculcantes trahebant, impellebant, lacessebant, abigentes ludibriosa importunitate. Stabat juxta ulmus ampla & umbrosa, lassis viatoribus ad pausam accommoda: sub hac Sancti volentes ipsa nocte requiescere, non poterant a mulierum, velut tot canum, infestatione. Unam vero ceteris impudentius Sancti vestigiis incumbentem, dum ipse elato baculo, velut ad bestiam & rapidam lupam pugnans, conaretur abigere; subito baculus, novo Dei gratiæ signo, de manu ejus velut ab arcu excussa sagitta evolavit, & in spatio fere trium stadiorum humi affixus substitit: moxque cum beato contubernio subsecutus (sensit enim Divino spiritu ad nutum Domini se eo vocari) accurrit, & baculum, [projecto baculo fontem elicit,] immo cum baculo fontis æstum extraxit, qui protinus copiosa scatebra erupit: quo Dei famuli, immensas gratias reddentes suo largitori, a gravi siti relevati & suaviter sunt refecti, ibique nocte ipsa quievere in laudibus Divinis devotissimi. Tum etiam Altissimi clementia, impatiens filios lucis suæ ac diei, tetræ noctis & nudi aëris injuriam pati; subito lucem de summo cælo suo, solare jubar vincentem, super eos effudit; tectoque carentes tota ipsa nocte superno splendore obtexit, quasi sic orasset voce Prophetica ipsa Ecclesia sub divo relicta: Fac mecum, Domine, signum in bonum, ut videant, qui oderunt me & confundantur; quoniam tu, Domine, adjuvisti me & consolatus es me. [Ps. 58, 17,] Viderunt itaque omnes finitimi tam immensum radium, a cæli vertice usque ad Sanctos directum; ut ad confusionem suam pernoscerent, quantos cæli cives suis hospitiis extrusissent. Ipse autem sacratissimus Dux secus fontem illum ita baculo scripsit in terra: e Hic hospitium habuit servus servorum Dei Augustinus, quem misit ad convertendos Anglos beatus Papa Gregorius.

[11] Jam lucis crepusculo imminente, ad destinatum locum anhelantes, [& ab incolis ecclesiā positam habet,] per Andegavensem civitatem iter accelerant; & hesternos contemptores suos, nunc appetitores ac de copia inopes, Dei nimirum zelo volente, sua salutifera præsentia vacuant. Mane itaque vicini ad locum, ubi tantum lucis miraculum conspexerant, undique accurrunt; gravi gemitu ac luctu ablatos repetunt: tum novi fontis beneficia contuentes, acriori mœrore sui reatus contabescunt. Heu nos miseros! aiebant, quomodo tantum bonum, quod ultro in manibus habuimus, impia abjectione nostra perdidimus, nec a tantis Angelis saltem benedici meruimus! Discentes ergo ex præfata scriptura nomen B. Augustini optatum, & legationis officium, accensique frequentia miraculorum; quantocius juxta ipsum fontem ecclesiam condiderunt, ac in nomine ipsis B. Augustini consecrari fecerunt; [quam femina nulla,] ubi vero litteræ ipsius descriptionis inventæ sunt, altare constituerunt; ubi illud perpetuum, ut præmonstravimus, durat miraculum, quod ipsam ecclesiam intrare aut de fonte aquam haurire nulla unquam potest feminarum: f ut nimirum sciat mundus, quantum hoc genus offenderit Deum in injuria servorum suorum.

[12] Quædam illustris matrona cum magno cereo huc tentabat ingredi, quasi modo Sanctus suæ adularetur potentiæ ac muneri; & absterrentibus qui aderant respondit, se in Sanctum non peccasse, sed velle se eum honorare: urgetque propositum audaciæ. [impune ingreditur.] Vix ergo vetitam metam & sacrum limen attigerat, cum repente ruptis intestinis, & effervescentibus in terram alvi secretis, corruit infelix & interiit; forasque extracta mortua, credere omnes terribiliter docebat, quod nulli crediderat. Tali repulsa ita omnes feminæ sunt eruditæ; ut plus aperta quam clausa ostia abhorreant contingere. Ne * tamen ibi feminæ usquequaque sancti Patris gratia viderentur desolatæ; incolæ * diutina miseratione [moti] pro foribus ecclesiæ receptaculum illis congruum ædificavere; ubi convenire, orare, oblationes suas & vota persolvere, sacrisque mysteriis possent succedere.

[13] Ecce autem dum hæc & antiqua fama, & recenti clarissimorum virorum Andegavensium assertione essent comprobata; accidit Reverendissimum ac prudentissimum Andegavorum g Pontificem, ad desideratissimum Patronum Augustinum venire, & quasi tam antiquum suæ patriæ hospitem magna eum devotione revisere. Is etiam suprascripta miracula non modo a Fratribus audire, verum ultro referre attentus erat; eodemque modo quo scripta sunt, fixa astipulatione, velut ex lectione, exponebat. Addidit etiam novum miraculum, velut hesternum, in sui declaratum præsentia, cum tali scilicet tanti Patris favore & gratia. O vos, inquit, felices, quibus æterna B. Augustini contigit præsentia! nec nos adeo sumus infelices, quibus perpetuo beata ipsius remansit memoria. Nostra quidem patria ante vos illum agnovit, & prius Andegavia quam Anglia signipotentem vidit: at nos, fateor, in majoribus nostris abjecimus præsentem; sed supernis signis territi, satisfactione persecuti sumus abeuntem: quem cum jam non meruissemus nec manu nec visu contingere, cœpimus eum condita in ipsius honore ecclesia retinere. Quid audientiam vestram a miraculo ibi declarato verborum ambage morer? [Ibidem in novæ Ecclesiæ dedicatione segetes conculcatas,] Crescente plebis devotione erga tantum Parentem, suis supplicibus semper exaudibilem, semper præstabilem; cœpere illam ipsius reconciliatricem ecclesiam præcelsius restaurare, ejusque patrocinia sibi arctius amicare. Hanc itaque ego mense Majo, die scilicet Depositionis tanti Patris, magnis utriusque sexus votis, in ipsius, cujus prius erat, dedicavi memoria, confluente multitudine plebium innumera. Eminebant in circuitu condensæ agrorum segetes, jam messi proximantes, jam in spicas & aristas adolescentes. Populus ut fluvius undique irruens non attendebat annonam, nec cujuscumque foret messionem: conculcabatur & conterebatur, velut in area, labor hominum & boum, confundebatur spes sationum & frugum: jam vero non tam flagellata & contrita videbatur stipula frugifera, quam scopata & nudata area. Quid ergo? Valedixerunt omnes illius anni opibus, valedixerunt & Augustino, [copiosius reviruisse testatur Episcopus.] alias quam [amiserant obventuras] sibi sperantes in ipsius largitionibus. Sed tandem desperatis in rebus mirabilior virtus [apparuit], Augustini meritis non fallentibus: tanta quippe segetum copia eodem mense ad messem emicuit in tota illa vastatione, ut nulla terrarum illius provinciæ huic se posset æquare, vel ubertate frugum, vel altitudine. His mirabilibus populi attoniti, tantis B. Augustinum præconiis gaudent efferre, ut credant & prædicent, eum quidquid velit a Domino ubivis gentium posse impetrare, & quidquid fideliter petitur posse præstare. Hæc memoratus Episcopus, tota patria teste, propalans gratificis auditoribus, dignam certitudinem dabat omnibus, quam sancte credenda sunt antiqua signa, in tam novellis declarationibus.

[14] Jam post Latium, post Italiam, post Gallias, post tot montana, [appellit in Britanniam Sanctus.] campestria, nemorosa, fluviosaque terrarum & gentium discrimina, tandem Deifer, pacifer, salutifer Augustinus, cum beato contubernio, felici cursu applicuit Britanniam, ad mansionem scilicet & quietem perpetuam, divinitus sibi præordinatam. Via Justorum recta facta est, & iter Sanctorum præparatum, & deduxit eos Dominus Deus noster via mirabili ad certum locum.

ANNOTATA.

a Deiri pars Nordhumborum, uti & Bernicii, subinde sub propriis Regibus fuere. Ibi Alle dicitur Rex fuisse ab anno 559 usque ad annum 589. Consuli potest Vitæ S. Gregorii 12 Martii ex Mss. edita cap. 3 & nostra ibidem Annotata.

b Imo solum erat annus 596 Æræ communis, atque ille erat Mauricii 14, Gregorii Papæ quartus, quin & Indictio XIV, infra in epistola S. Gregorii etiam citata. Apud Bedam lib. 1 cap. 23 omittitur annus Christi.

c Fuit inter socios hujus mißionis S. Laurentius, & S Augustini in Episcopatu Cantuariensi Successor, cujus Vitamillustravimus ad diem 2 Februarii, ostendimusque invisisse cum in Gallia hoc ordine Episcopos, S. Serenum Massiliensem, Protasium Aquensem, Virgilium Arelatensem, S. Desiderium Viennensem, Ætherium Lugdunensem, perperam hic Arelatensi Sedi tributum: S. Siagrium Augustodunensem: de quibus consuli possunt ibidem annotata.

d Pons-Say vulgo le Pont de Ce, alias Pons-Cæsaris. Ita Mabilio.

e Totam hujus miraculi historiam, uti & inscriptionem, etiam nunc singulis annis legi in ecclesia, prope Andegavos S. Augustino consecrata, indicat idem Mabilio: verum arbitratur veri magis simile esse, quod inscriptio ab incolis dictata sit. In Registro beneficiorum hujus diœcesis appellatur Prioratus Parochialis Canonicorum, scilicet Canonicorum S. Augustini, Abbatiæ omnium Sanctorum Andegavensi subjectus: ecclesia autem ista vulgo appellatur Saint Outin.

f Hoc tempore gaudere feminas ingressu ecclesiæ & usu fontis adhuc permanentis, observat dictus Mabilio: additque ex epistola sui confratris Alexandri Fournereau, quod fons hic memoratus parieti ecclesiæ ad Austrum posito est inclusus, cujus aquæ sanitatis causa ab infirmis frequentantur.

g Gocelinus in codice Minore Guiffridum appellat. Cujus nominis duo fuerunt: prior præfuit ab anno 1081, usque ad an. 1093, & Turonensis cognominatur ad distinctionem Successoris, itidem Guiffridi, & da Meduana cognominati, qui cathedram ceßit Rainaldo, consecrato 12 Ianuarii anni 1102. Quis horum intelligatur, nescimus conjicere. Quidni autem post novæ ecclesiæ dedicationem statim cessaverit illa muliebris sexus exclusio?

* an Gigantopolim?

* remotioris horum

* vinetis

* respondebit

* intenditur

* terra

* pene

* mundi

* pontum

* tantum,

* divina,

CAPUT II.
Ingressus in Angliam. Conversio S. Æthelredi Regis. Lætitia S. Gregorii Magni.

Habet Regia Cantia insulam prægrandem & celeberrimam Tanetum, capacem amplitudine sexcentarum familiarum: [In Taneto insula exceptus Augustinus,] januam & sinum pandit transmarinis frequentiis, tellus uberrima & opulenta, atque camera Cantiæ accommoda. Fluvius a Wantsume, tribus stadiis latus, hanc a continenti terra discriminans fecit insulam: is utrumque caput in mare protendens, duobus tantum ostiis transvadatur. Hæc ergo insula Christum in Sanctis suis prima b suscepit, felix tellus sua fœcunditate, sed felicissima tot Deiferorum advenarum, immo tot civium supernorum hospitio! Hinc interim novus Pater Angliæ cum sancto collegio a marina salsugine refovetur.

[16] Regnabat tunc Anglis Rex c Æthelbertus, Anglorum Regum tertius, sed futurus jam Christicola primus. Hic supernæ electonis providentia, præ ceteris antecessoribus, [indicat Regi per Legatos suum adventum,] aliis etiam Regibus præsidens, imperium usque ad Humbram vastissimum fluvium porrexerat, qui scilicet Meridianas ac Boreales Anglorum gentes interluvio disterminat. Huic regaliter præsidenti in metropoli Cantuariæ Legatus Domini Augustinus, per Legatos & quos ab affinibus transmarinis B. Gregorii hortatu assumpserat interpretes, mandat se, sui suæque gentis amore & gratia, a Roma venisse; & nuntium sibi optimum atque omni acceptatione dignissimum afferre, qui suscipientibus sempiterna gaudia & infinita, cum sempiterno Deo cælestis regni secula, fide protestetur indubitantissima. Talia Rex placido animo percipiens, præcepit eos in ipsa qua recepti sunt insula residere, eisque exhiberi quæ vitæ usus postularet, quousque pertractaret, quomodo ipsos disponeret: jam enim ubique coruscans Christianitas illi innotuerat, maxime quia Regia conjunx illi erat ex Francis Regibus, Christianissima d Berta nuncupata, quam eo sacramento a parentibus obtinuerat, quatenus Christianam Religionem semper intemeratam sibi cum suis comitibus servare permitteret. Sanctissimus enim Præsul Letardus datus est comes & custos Reginæ fidelissimus, qui eam piis monitis & exemplis, inter damnosos paganitatis usus, jugiter in Christi cultu corroboraret. Hæc ergo Regem, quamvis avitis adhuc tenebris oberrantem, fecere Christicolis clementiorem; & quasi jam ipse media sui corporis parte Christum coleret, viam Christi bajulis patefecit, donec & ipse intraret. Veniens itaque Rex ad insulam die opportuno, & residens cum Optimatum cœtu sub dio, ad suam audientiam accersit Augustinum cum suo conventiculo: fallebat enim adhuc Regem augurationis error, velut nocturnum Nicodemum, verentem, ne si in aliquod tectum sibi supervenirent, si quid incantationis aut maleficii scirent, convictum eum seducerent. Sed quantum lux a tenebris, distabat talis mens ab innocentibus ac rectis: [ab hoc ad audientiam vocatus] attollebant potius vexilla Dominica, quibus exterminarent præstigia dæmoniaca. Venere ergo, non erubescentes, sed eminenter afferentes triumphatoris mundi Crucem argenteam, & imaginem Domini Salvatoris, formose atque aurose in tabula depictam. Canebant simul letanias, quibus caderent adversaria Dei mœnia Jericho; orantes contrito corde pro sua ipsorumque, quos Deo acquirere venerant, perpetua salute.

[17] Residentibus eis jussu Regio, Augustinus primum ore intonat Euangelico; ad tuam, o Rex, totiusque hujus Regni perpetuam pacem huc ingressi, optimum nuntium sempiternæ lætitiæ, ut pridem mandavimus, afferimus tibi: si susceperis, hic & in æterno regno æternaliter beatificaberis. Jam enim mundi Conditor & idem Redemptor humano generi regnum cælorum aperuit, & de terrenis cælestes indigenas fecit. Sic enim Deus dilexit mundum, ut filium suum unigenitum, sicut ipse Unigenitus testatur, pro mundo daret; ut omnis qui credit in ipsum non pereat, sed habeat vitam æternam. [Ioa. 3. 16,] Tam enim infinita caritate idem Dei filius homines dilexit quos fecit, [explicat mysterium Incarnationis,] ut non solum homo inter homines fieri; verum etiam mortem, mortem autem Crucis, pro hominibus dignaretur pati. Sic namque placuit ejus ineffabili clementiæ, ut diabolum captivatorem nostrum, non in suæ Divinitatis majestate, sed in nostræ carnis infirmitate elideret; & nos debitam prædam, per indebitam crucis pœnam, a faucibus impiissimi tyranni erueret. Cujus incarnata Divinitas innumeris virtutum claruit ostentis, omni debilitate curata, omni virtute patrata: cælo, sideribus, terra, mari, inferno se omnium Deum & Dominum ostendit; ventos & mare imperio sedavit, fluctus maris quasi solidum campum calcavit: tandem mori ut homo pro hominibus dignatus, in triduo a morte sicut Deus surrexit; & solem, qui in sui conditoris nece obtenebratus est, suo splendore clarius illustravit. Surrexit, inquam, ut nos resuscitaret: ascendit ad cælos, ut illuc nos triumphantes aggreget. Inde judex omnium seculorum veniet, ut credentes in regno suo damnatis incredulis perpetuo collocet. Ne ergo, o præcellentissime Regnator, superstitiosos nos judices, quod a Roma in tuos fines tuæ tuorumque salutis gratia laboravimus devenire, & ignotis Gentibus quasi ingrata beneficia subrogare. Noveris, piissime, magnæ caritatis necessitate urgente id nos intendisse. Desideramus enim, super omnem mundi appetitum & gloriam, quamplurimos in regno Dei nostri concives habere; & qui in sanctorum Angelorum consortium possint proficere, ne pereant, totis nisibus certamus prospicere. [& desiderium procururandi salutem æternā omnium,] Hanc quippe benevolentiam Christi nostri benignitas, de inæstimabili dulcedine Spiritus sui, omnibus suæ veritatis præconibus ubique infudit, ut proriis necessitatibus postpositis in omnium Gentium salutem exardescant, & quaslibet nationes, ut parentes & filios, ut fratres & cognatos habeant; & omnes una Dei dilectione amplexos, ad infinita omnium gaudiorum ac solennitatum secula pertrahere satagant. Tales Regis signiferi, cum innumeris miraculis facti testes Dei, per gladios, per ignes, per belluas, per omnia tormentorum & mortium genera mundum Salvatori suo invictissime subdiderunt. Jam olim Roma, jam Græcia, jam Reges & Principes terræ, jam Insulæ gentium, Propheticis invitationibus attractæ, cum ipso orbe terrarum gaudent Regum Dominum adorare & illi in perpetuum servire, per quem & cum quo perenniter valeant regnare. Tali etiam affectu hodiernus Pater totius Christianitatis Gregorius, vestram salvationem ardentissime sitiens, nec pœnarum, nec mortis timore prohiberetur ad vos venire, si posset (quod non potest) tot commissarum animarum curam deserere. Quapropter nos in sua vice misit, ut viam æternæ lucis & januam vobis pandamus regni cælestis: quo, si contemptis idolis dæmoniacis per Christum intrare non renuitis, certissima fide semper regnetis.

[18] Hæc & his similia salutifero Augustino disserente, ejus suffraganei: prout Dominus dedit, [acceptaque fidem prædicandi potestate.] pleraque addidere. At Rex, ab inolito errore non facile extricabilis, respondit ut æger, favens quidem medicis, sed necdum patiens curationis: Pulchra quidem & ad quamdam gloriam infinitam sunt invitatoria quæ suggeritis dicta & promissa: sed quoniam nova habentur & hactenus incognita, non mihi competit his animum subdere, & majorum ritus per totam Angliam eatenus servatos deserere. Attamen benevolentiæ vestræ, qua de longinquo (ut video) ad nos venire, nostræque saluti, prout nostis verius ac melius, certastis consulere, nos nequaquam infesti, sed nec ingrati voluimus existere: magis vero optamus benigna vos hospitalitate fovere, & vitæ subsidia sufficienter præbere: sed & hoc permittimus vobis, ut quoscumque potestis in vestram fidem & professionem prædicando & hortando assumatis. Rex ergo tam clemens Christicolis in paganitate, quis digne memoret quam est dilata, ut ex difficultate B. Augustino cresceret corona, & ex insperata salute major Ecclesiæ Dei nasceretur lætitia.

[19] Igitur Regis benevolentia, immo Dei providentia, in Metropolitana civitate Doroberniæ conceditur Sanctis locus habitationis congruæ, [Doroberniā cum suis migrat] & promissa stipendia corporalis alimoniæ, & indulgentia prædicationis optatæ. Itaque appropinquans possidendæ civitati pacifer Augustinus, cum beato Sanctorum choro, elato ex more Crucis Domini argenteæ triumphali vexillo, cum imagine vivifica ipsius sempiterni Regis Jesu Christi, invocat suppliciter super eam Salvatoris salvatricem clementiam: tum hanc letanialem Antiphonam dulcimode intonat; &, eum excipiente primitiva Anglorum nutrice Ecclesia, consona modulatione ac devotione decantat: Deprecamur te, Domine, in omni misericordia tua, ut auferatur furor tuus & ira tua a civitate ista, & a domo sancta tua, quoniam peccavimus. Bene autem addiderant, Quoniam peccavimus, qui, ex Christi caritate, aliena peccata, quasi propria, venerant documentis, precibus, & fletibus abluere. Hic interim, non tā exterorum cura, quam dispensatione divina in pace compositi, accinguntur attentius ad fructum regni Dei. Vivebant non modo ut exules Oceani, sed prorsus ut peregrini totius mundi: adeo nil terrenæ, nil secularis illecebræ appetebant, ut non tam eos terrigenas quam cæligenas obstupesceres. [ubi in magna abstinentia & sanctitate vivit:] Voluptates, delicias, divitias, honores, & quidquid obstaret cælos adeuntibus funditus absciderant: jejunia, vigilias, orationes, elemosynas, cum castimonia & omni sanctimonia assiduabant. Arma Christi ad virtutem pacifica, in acies vero scelerum bellicosa robustissime exercebant; debellantes omnem perfidiam; ad omnem injuriam prætendentes pro thorace omnem patientiam; ad pericula, ad supplicia, ad ipsam quoque mortem ferendam invictissimam constantiam; ad indigentes vulneratam clementiam; ad omnes homines & ad ipsos adversarios caritatem visceream. Liberi & expediti a terrena sarcina, ut pennata animalia volabant ad æthera; immo vero dicente Apostolo, Nostra conversatio in cælis est, nisi quod adhuc amore gentium salvandarum terras incolebant, jam mente in cælis habitabant. [Philip. 3. 20,]

[20] [Ecclesiam B. Martino olim dicatam,] Ante adventum autem Anglorum possederant Romani quadringentis circiter annis Britanniam, id est a tempore Caii Cæsaris usque ad Maximum Imperatorem; qui rapta purpura contra Gratianum & Valentinianum Augustos, euntibus bellis, ipsum Oceanum Romanis præsidiis exhausit. Residua vero ecclesia e B. Martini, olim ab ipsis Romanis Christianis condita, tunc illustrabat Cantiam, quæ hactenus manet assiduis ministris officiosa, per dimidium fere stadium distans Orientalis ab authentica Christi ecclesia. [& a S, Letardo excultam,] In hac beatus Præsul Letardus, velut Apostolicorum Legatorum præcursor aut janitor, primo divinis officiis & sacramentis Reginæ Christianæ, ut fidelis paranymphus, cum suis Clericis obsequebatur; & ut cervus post serpentum virus intendens sitit ad fontes aquarum; ita inimicis fidei venenosis Paganorum ritibus exæstuans, ad ipsam ecclesiam, tamquam ad vitæ fontem, cum ipsa alumna Regina rapiebatur, * quando Romani magistri, velut aurum argento prælucentes, ibidem quæ Dei sunt agebant. Nam hos Christi peregrinos, inter alienigenas solitarios, in his cælestibus advenis Dei gratia visitauit; visitavit & plebem suam per ipsos credituram, ut & Regina non solum licenter Christum coleret, verum etiam per tantos eruditores fidelis infidelem conjugem salvaret. In hoc itaque oratorio Augustinus cum suo choro quotidiana Domini ministeria celebrabat; [pro sacris ministeriis accipit.] & in psalmis, hymnis, precibus, atque in voce tubæ, quibus castra diaboli interirent, noctes & dies laudes Domini attollebat. Interea tam splendida Sanctorum merita ingens signorum & mandatorum Dei commendabat gratia; nec dissimulare, nec reticere imperatoria Christi prȩconia poterant: illum canticis, illum prædicationum tonitruis, & signorum corruscationibus magis ac magis personabant. Curabant vicissim omnes debiles & languidos, vel ad se delatos vel a se visitatos: adeo aut nullus, aut rarus in grege Augustini habebatur, qui non gratia sanitatum polleret, ut non minus miraculis quam prædicationibus tenebras Gentilium illustrarent. Mulcebant stupidos hominum sensus hæc perennis lætitiæ promissa; verberabant rigidos tanta fulgura, ut Domino canitur a Psalmista: Illuxerunt corruscationes tuæ orbi terræ, commota est & contremuit terra. [Ps. 76, 19.] Clamabant trepidæ plebes: Dii de supernis sedibus descendentes conversantur inter homines. Sic & quondam Gentes admiratæ Dei Apostolos terrena transcendentes, dicebant: Isti sunt sancti Dii terræ. Nec mentiebantur suo errore, Psalmista testante: Dii fortes terræ vehementer elevati sunt. [Ps. 46, 10.] Hactenus itaque indomita colla suave jugum Domini amabiliter subiere, suscepere fœcunda arva in perpetuos fructus vitæ semina, credidere plurimi, & regenerati in Christo fiunt ex alienigenis filii adoptionis Dei.

[21] Omnibus ergo intentus summi Regis Armiger Augustinus, [ad fidem Christianā convertit Regem,] ad ipsum maxime summum regni caput machinam intendit salutis; ut subversa arce profanitatis, arcem sideream attollat sanctitatis, & cum Rege suo Salvatori succumbat subjectus orbis. Ipsum per Reginæ ambitus, per legatarios monitus, per opportunos accessus, per dulcia æternæ felicitatis blandimenta, per omnia virtutum exempla & ostenta, per vigilata ad Deum Ecclesiæ precamina, Redemptori suo acquirere certavit; certavit, & in Domino vicit, & obtinuit. Ingens elephas terræ, & enormis cetus pelagi captus est triumphaliter Apostolica sagena. Captus enim æterna dulcedine, eruditus irrefragabili veritate, illuminatus tam sancta & mirifica divinæ institutionis claritate, abdicata avita Gentilitate cum mortis auctore, ultro se mancipat Auctori vitæ. Eamus, inquit, & nos ad magnum Principem Regum, ad amplissimum datorem regnorum, non solum temporalium, verum etiam æternorum: nec pudeat nos saltem venisse postremos, quos merito pudeat sicut in regno, sic & in fide non fuisse primos. Sequamur tandem, quos decebat præcessisse; maxime cum eum Regem petamus, qui non personæ vel ordinis pensat dignitatem, sed animæ devotionem.

[22] Talia prolocutus, volebat substrata Regalitate adorare famulum Christi, [& summo omnium accursu baptizat:] per quem in Christi famulatum & adoptionem mereretur regenerari. Quem salutis minister paternis visceribus excipiens, hortatur ut pristinos errores abstinentia, indulgentia, eleemosynis ac fletibus diluat, ceterisque piis operibus faciem ejus qui baptizat in Spiritu sancto præveniat. Iste indulget omnibus ut sibi indulgeatur, & humanis beneficiis ad beneficia superna præparatur: patent carceres, laxantur vincula, liberantur captivi, & cum amicis Regis epulantur pauperes & rei. Non potest nec eget exponi, quanto gaudio exultaverit in salutem Gentis hactenus anhela B. Augustini anima, quȩ gratiarum Deo immolaverit libamina. Jam videt suū prosperatū desiderium, terram suam dedisse fructum suum, omnes labores & dolores ac difficultates partuum suorum perpetuum sibi peperisse gaudium, cum in ipso Rege converso totum Dominico jugo ambiret Oceanum. Illuxit ergo dies, Anglis & Angelis solennissimus, quo Deo devotus, Rex Æthelbertus, profanatis idolis ac diis patriis, nasceretur Christianus. Convenit non modo Regia Principum Curia & tota Cantia, verum etiam frequentissima Anglia, videre præcellentissimum regni Dominum adventiciorum servorum Christi substratum vestigiis, & quasi ultimum mancipium eorum in omnibus deservire imperiis; ut quem extera regna armis formidarent, inermes pauperes verbo alligarent. Ornatur ecclesia, decorantur baptisteria, consecratur Jordanici & Paradisiaci fluminis urna. Interrogatus ab Augustino fidem, an credat in Patrem & Filium & Spiritum sanctum, ceteraque quæ veritas exigit Catholica; fidelis confessor Domini, toto corde & ore, Credo, respondit ad omnia. In hac ergo Trinitatis confessione & nomine baptizatur & regeneratur Rex Angligena: factus est de veteri idololatra novus Christicola, de tetra nocte sui orbis lampas matutina. [item alios Duces, Optimates & subditos ad 10 millia:] Baptizat noster Silvester nostrum Constantinum, cum inclita turba Ducum & Optimatum atq; copiosa plebe credentium. Ad vocē autem ministri Dei aperti sunt cæli, & Dominus Jesus columbam suam, quam quondā sibi in Jordane Pater de cælis testificatus filiū misit, huic adoptivo suo infudit. Illa descendit splendido candore, & requievit in * suscepto simplici puritate, quasi modo genito infante. Hinc novella Ecclesia, post Dominicū primogenitum ac unigenitum Christum, gaudebat psallere amplexa recentem natum: Puer natus est nobis, filius datus est nobis. Sic directus est Spiritus Domini in nostro David, a die illo & in perpetuum; eumdemque Salomonem, in lucem populi sui, Dei sapientia illustravit. In solo autem priore David decem millia computantur: & in nostro solo Principe ampla Britannia Christo mancipatur. Cum ergo in uno peccatore correcto Salvator testetur Angelos gaudere; haud absurde credimus, ipsa superna agmina, in hoc salvato Capite, tunc consono jubilo proclamasse; Gloria Domino mundi, quia factum est & Regnum Anglorum Domini nostri Jesu Christi.

[23] Exinde ergo Euangelicus Sanctorum alumnus, & Augustini præceptoris adjutor robustissimus, [Res Divinas mirifice promoveria Rege gaudet:] jam non suum regnum æstimat quod administrabat; verum ejus, cui se cum omnibus suis dediderat; ipsi [se] potius subjicere ac dilatare anhelat, qui omnia mundi regna suo nutu justissime dispensat: subjectos etiam sibi Reges & populos, non vi sed benevolentia, ut a sanctis Doctoribus didicerat, in dulcem Christi ditionem transferre decertat. Tanta quoque erat caritas in sancto ac Deo amabili Rege, ut credentes in Redemptorem, jam non clientum vice pensaret, sed tamquam fratres & concives perpetuos regni Dei magna congratulatione ac dilectione adstringeret. Tum episcopia & monasteria, tamquam Dominica castella, quibus Dominicum regnum teneatur, liberaliter ac regaliter passim machinatur. In Metropoli sua Salvatoris basilicam, Augustino suo condendam & possidendam, opitulantissime determinat. In ejusdem vero suburbio monasterium Regale & Apostolicum sublimat, quod Antistitum & Regum corpora in diem vivificæ resurrectionis custodiat. Condidit & f Rhoffi Suffraganeam, & Lundoniæ Pontificalem Hierarchiam, aliisque locis opportunis ecclesias ac cœnobia.

[24] [consecratur Episcopus.] Ante omnia autem jam electissimum a summo Papa Gregorio Augustinum, cum tota patria, instat consecrari sibi Apostolum. At ille, qui tanto peregrinationis discrimine tantorum quæsierat salutem, pro quibus non fugeret mortem, non abnuit principalem perferre laborem. Ad Arelatensem Archipræsulem g Ætherium, ordinandus ab eo, transit mare, obediens scilicet electioni Apostolicæ & petitioni Ecclesiasticæ, immo vero assumptioni Dominicæ. Prævenerant etiam eum Gregorianæ Epistolæ, semper pro eo & pro amatis Anglis vigilantissimæ. Hic igitur primitivus Angliæ Patriarcha consecratur, & cum Apostolicis insigniis in sempiternam benedictionem suæ hereditati regreditur, ac paratæ Sedi Doroberniæ inthronizatur.

[25] [S. Gregoriū de Regis conversione certū facit.] Tum vero inter omnes docendarum gentium solicitudines scelus deputabat ignaviæ, si B. Gregorii animæ, sancto desiderio suspensæ, tanta gaudia Dominici lucri tardaret nuntiare. Mittitur ergo Romam sacratissimus Laurentius, tunc Presbyter, deinde B. Augustini successor eximius; & h Petrus, dignus monasteriali Prælatione Monachus, qui Augustinensi monasterio post Abbas præluxit primus, ut etiam hic mutuæ congratulationis nuntius graviter in plurimos excresceret fructus. Augustinus, qui in multa lætabatur messe, anxie queritur de operariorum paucitate: ad hoc de diversis quæstionibus consulit divinum Magistrum, unde reformet labantem Ecclesiam & rudem populum. At vir sanctorum desideriorum Gregorius, [ab hoc præ gaudio exultante] ubi Regem Britanniæ consecratum Christo didicit cum suo orbe, ad populos turmatim confluentes baptizantium manus deficere, fœcundis arvis cultores tantum ac semina rarescere, publicam famem audiendi verbum Domini multis doctoribus egere; quanto gaudio Altissimum benedixerit, quanta flagrantia mentis & vocis, ut hæc incrementa lætitiæ perpetuo roborarentur, imprecatus sit, quis digne retulerit? Te, inquit, Domine, auctorem salutis omnium, te mirabilem & gloriosum in Sanctis tuis & in cunctis tuis miserationibus, ut fragiles laudatores per omnia magnificamus. Ecce enim, per humilem legatum tuum Augustinum, quondam tumidus, jam substratus Sanctorum pedibus servit Oceanus; & barbara lingua Britanniæ jam in suis laudibus Hebræum Alleluia cœpit resonare. Suscipe, Sator beneficiorum, fructus gratiæ sempiternæ, quam in ipsius uberrimo plantasti pectore; suscipe advenam & pupillum tuum cum loquentibus fratribus suis, cum quibus relicta domo, patria, cognatione, abnegato seipso, assumpta cruce, secutus est te. Potens es & ipsum multiplicare in gentem magnam, post antiquum auditorem tuum Patriarcham; omnes autem difficultates & angustias Sanctorum tuum, Domine, semper est temperare, & in infinitum lucrū transferre gaudiorum. [accipit alios petitos operarios,] Hos affectus paternæ caritatis sanctissimus Papa Deo aromatizans, addit orare Dominum messis, ut consilium suum dirigat, * quo idoneos operarios in messem suam * mittat. Igitur aspirante superna providentia, destinantur cum prænominatis Legatis, Laurentio & Petro, eximii virtutum viri, Mellitus, Justus, i Paulinus, Rufinianus, ceu quatuor Euangeliorum præcones. Hos comitatur non rudis turba Euangelicorum ministrorum & cooperatorum, qui terribili acie diripiant castra dæmonum. Quidquid enim visum est opportunum in cultu & ministerio Ecclesiæ, in vasis sacris, [ornamenta Ecclesiastica & sacras Reliquias:] in paramentis altarium, in ornamentis ecclesiarum, in sacerdotalibus induviis, in pretiosis sanctorum Apostolorum & Martyrum Reliquiis, in codicibus plurimis, in qualibet rerum divinarum elegantia, k prorsus aggessit præclaris gerulis litteralis Gregorii vigilantia. Ad hoc præmissarum quæstionum ac interrogationum lucide exposita misit responsa, quæ hic aut dilata aut prætermissa, plene reperies in Beda. Super hæc omnia additur hæc Apostolicæ prærogativæ Epistola.

[26] Reverentissimo & sanctissimo Fratri Augustino Coëpiscopo Gregorius, servus servorum Dei. [L. 12 Ep. 15] Cum certum sit, pro omnipotente Deo laborantibus ineffabilia æterni Regni præmia reservari; nobis tamen eis necesse est honorum beneficia tribuere, ut spiritalis operis studio ex remuneratione velint * multiplicius insudare. Et quia nova Anglorum Ecclesia ad omnipotentis Dei gratiam, eodem Domino largiente & te laborante, perducta est; [usum Pallii & potestatē constituendi Episcopatus:] usum tibi Pallii in ea ad sola Missarum solennia agenda concedimus, ita ut per loca singula duodecim Episcopos ordines, qui tuæ subjaceant ditioni: quatenus Lundoniensis l civitatis Episcopus semper in posterum a Synodo propria debeat consecrari, atque honoris Pallium ab hac sancta & Apostolica, cui Deo auctore deservio, Sede percipiat. Ad Eboracam vero civitatem te volumus Episcopum mittere, quem ipse * judicaveris ordinari: ita dumtaxat, ut si eadem civitas cum finitimis locis verbum Dei receperit, ipse quoque duodecim Episcopos ordinet, & Metropolitani perfruatur honore; quia ei quoque, si vita comes fuerit, Pallium tribuere Domino favente disponimus: quem tamen tuæ Fraternitatis volumus dispositioni subjacere. Post obitum vero tuum ita Episcopis, quos ordinaverit, præsit, ut Lundoniensis Episcopi nullo modo subjaceat ditioni: sit vero inter Lundoniæ & Eboracæ civitatis Episcopos imposterum honoris ista distinctio, ut ipse prior habeatur qui prius fuerit ordinatus. Communi autem consilio & concordi actione quæque sunt pro Christi zelo agenda disponant unanimiter, recte sentiant, & ea quæ senserint non sibimet discrepando perficiant. Tua vero Fraternitas non solum eos Episcopos, quos ordinaverit; neque hos tantummodo, qui per Eboracæ Episcopum fuerint ordinati; sed etiam omnes Britanniæ Sacerdotes habeat, Deo & Domino nostro Jesu Christo auctore, subjectos: quatenus ex lingua & vita tuæ Sanctitatis & recte credendi & bene vivendi formam percipiant; atque officium suum fide ac moribus exequentes, ad cælestia, cum Dominus voluerit, regna pertingant. Deus te incolumem custodiat, Reverentissime Frater. Data die decima Kalendarum Juliarum, imperante Domino nostro Mauricio Tiberio piissimo Augusto anno nono decimo, post Consulatum ejusdem Domini anno octavodecimo, Indictione quarta m.

[27] Jam onustum Apostolicis opibus Dominicum contubernium longius excesserat, [Mellito etiam.] nec animus Gregorii euntes prosequi cessat, quia caritas infinita finire nescit obsequia. [L. 9 Ep. 71] Iterum de Augustino suo, iterū de suis Anglis unicas curas renovat; unde & hanc Epistolam præmemorato venerabili Mellito destinat. Dilectissimo filio Mellito Abbati, Gregorius, servus servorum Dei. Post discessionem congregationis nostræ, quæ tecum est, valde sumus suspensi redditi, quia nihil de prosperitate vestri itineris audisse nos contigit. [& ejectis idolis consecrandi ecclesias.] Cum ergo Deus omnipotens vos ad Reverentissimum virum Fratrem nostrum Augustinum Episcopum perduxerit, dicite ei, quid diu mecum de causa Anglorum cogitans tractavi; videlicet, quia fana idolorum destrui in eadem gente minime debeant; sed ipsa quæ in eis sunt idola destruantur, aqua benedicta in eisdem fanis aspergatur, altaria construantur, Reliquiæ componantur. Quia si fana eadem bene constructa sunt, necesse est ut a cultu dæmonum in obsequia * veri Dei debeant commutari: ut dum gens ipsa eadem fana sua non videt destrui, de corde errorem deponat; & Deum verum cognoscens & adorans, ad loca quæ consuevit familiarius concurrat. Et quia boves solent in sacrificio dæmonum multos occidere, debet etiam eis de re hac aliqua solennitas immutari; ut die Dedicationis vel Natalitiis sanctorum Martyrum, quorum illic Reliquiæ ponuntur, tabernacula sibi circa easdem ecclesias, quæ ex fanis commutatæ sunt, de ramis arborum faciant, & religiosis conviviis solennitatem celebrent: nec diabolo jam animalia immolent, sed ad laudem Dei in esum suum animalia occidant, & Donatori omnium de satietate sua gratias referant; ut dum eis aliqua exterius gaudia reservantur, ad interiora gaudia consentire facilius valeant. Nam duris mentibus simul omnia abscindere impossibile esse non dubium est: quia & is qui summum locum ascendere nititur, gradibus vel passibus, non autem saltibus, elevatur. Sic Israëlitico populo in Ægypto Dominus se quidem innotuit: sed tamen eis sacrificiorum usum, quem diabolo solebant exhibere, in cultu proprio reservavit; ut eis in suo sacrificio animalia immolare præciperet; quatenus cor mutantes aliud de sacrificio amitterent, aliud retinerent; ut etsi ipsa essent animalia quæ offerre consueverant, vero tamen Deo hæc & non idolis immolantes, jam sacrificia ipsa non essent. Hæc igitur Dilectionem tuam prædicto Fratri necesse est dicere, ut ipse in præsenti illic positus perpendat qualiter omnia debeat dispensare. Deus te incolumem custodiat, dilectissime Fili. Data die quintodecimo Kalendarum * Augustarum, imperante Domino nostro Mauricio Tiberio piissimo Augusto anno nono decimo, post Consulatum ejusdem Domini anno octavodecimo, Indictione quarta.

ANNOTATA.

a Bedæ Wantsumu, nunc Stoure dicitur.

b Apud Willelmum Thorne in Chronico dicitur, S. Augustinum de navi descendentem, pedem petræ quasi luto impressisse, eamque in capella ibi fundata honorifice collocatam.

c S. Æthelberti Regis Acta illustravimus ad 24 Februarii: quibus ex lib. 2 Translationis S. Augustini cap. 4 addenda aliqua erunt ad confirmationem cultus.

d Berta S. Gregorio lib. 9 Epist. 59 Aldiberga, filia non Chlotharii primi, ut Mabilio ait, sed Chariberti Regis Parisiorum, uti ex Gregorio Turonensi & aliis deduximus ad Vitam S. Letardi, quam dedimus cum Vita dicti Æthelberti Regis ad diem 24 Februarii, quod diem natalem ignoraremus. Verum postea didicimus ex Ms. Romano Ducis Altempsii, & alio antiquo nostro, diem natalem & cultui sacrum esse VII Maji, uti ad hunc diem diximus. Ejusdem miracula quædam habentur infra lib. 2 Translationis S. Augustini cap. 5.

e Eadem habet Beda, ex quibus liquet antiquus cultus S. Martini, mortui anno 397: scilicet 60 solum annis, antequam Hengistus occuparet Cantium anno 457, uti referunt Florentius Wigorniensis & alii.

f Hæc contigerunt anno 604, quo S. Justus. creatus est Roffensis Episcopus, & S. Mellitus Londinensis. Hujus Vitam dedimus 24. Aprilis, de S. Iusto agendum erit 10 Novembris.

g Imo Vigilium, ut ante diximus, nisi Ætherius Lugdunensis sit substituendus.

h S. Petri Abbatis Acta dedimus 6 Ianuarii.

i Ex his S. Paulinus, postea Eboracensis Archiepiscopus creatus, colitur 10 Octobris.

In monasterio Aldinghoffensi Paderbornæ duplex portatilis ara instar arculæ servatur, & utraque creditur ex ea supellectile sacra esse, quam S. Gregorius Augustino misit: utrique a pia posteritate additus argentearum bractearum & lapidum pretiosorum ornatus, utrique variæ inclusæ Sanctorum reliquiæ, utrique versibus leoninis conscripti margines: unius autem notabilis inscriptio sic habet:

Præ cunctis aris hæc Gregoriana vocaris,
A quo sacraris, gens petit Angla, daris:
Post huc portaris, hic ossibus associaris,
Cum quibus esse faris vis meritique paris.

l Erat notißima, uti etiamnum est urbs Londinensis, cui designarat Sedem Archiepiscopalem, verum sedulitate S. Æthelberti Regis, & civium caritate captus S. Augustinus, Cantuariam elegit, & ibi Sedes Archiepiscopalis cum Sedis Apostolicæ approbatione permansit.

m Is est annus Christi 601.

* quo

* susceptore

* quos

* mittit

* Valeant

* indicaveris

* viri

* al. Juliarum

CAPUT III.
Miracula patrata. Epistolæ S. Gregorii Papæ. Acta cum Britonibus Christianis.

[28] Tunc etiam auditis tot tamque assiduis B. Augustini miraculis, sicut gaudens in laudem Dei exclamitat, [Miracula patrat sanctus.] ita timens humanæ imbecillitati ne insolescat, hac illum Epistola attemperat: [L. 9 Ep. 58] Gloria in excelsis Deo, & in terra pax hominibus bonȩ voluntatis, quia granum frumenti cadens in terra mortuum est, ne solum regnaret in cælo, cujus morte vivimus, cujus infirmitate roboramur, cujus passione a passione eximimur, cujus amore in Britannia fratres quærimus quosignorabamus, cujus munere quos nescientes quærebamus invenimus. Quis autem narrare sufficiat quanta hic lætitia in omnium corde fidelium fuerit exorta, quod gens Anglorum, operante Omnipotentis gratia & tua Fraternitate laborante, expulsis errorum tenebris tantæ fidei luce perfusa est; quod mente integerrima jam calcat idola, quibus prius vesano timore subjacebat; quod omnipotenti Deo puro corde substernitur; quod a pravi operis lapsibus sanctæ prædicationis regula ligatur; quod præceptis divinis animo subjacet & intellectu sublevatur; quod usque ad terram se in oratione humiliat, ne mente jaceat in terra; cujus hoc opus, est nisi ejus qui ait; Pater meus usque modo operatur & ego operor? qui ut mundum ostenderet, non sapientia hominum, sed sua se virtute convertere; prædicatores suos, quos in mundum misit, sine litteris elegit; hæc etiam modo faciens, quia in Anglorum gente fortia dignatus est per infirmos operari. [Ioan. 3, 17] Sed est in isto dono cælesti, Frater carissime, quod cum magno gaudio vehementissime debeat formidari. [& monetur a S. Gregorio ne intumescat:] Scio enim quod omnipotens Deus per dilectionem tuam in gente, quam eligi voluit, magna miracula ostendit: unde necesse est, ut de eodem dono cælesti & timendo gaudeas, & gaudendo pertimescas. Gaudeas videlicet, quia Anglorum animæ per exteriora miracula ad interiorem gratiam pertrahuntur: pertimescas vero, ne inter signa quæ fiunt, infirmus animus in sui præsumptionem se levet; & unde foris in honore extollitur, inde per inanem gloriam intus cadat. Meminisse etenim debemus, quod discipuli cum gaudio a prædicatione redeuntes, cum cælesti Magistro dicerent; Domine, in tuo nomine etiam dæmonia nobis subjecta sunt; protinus audierunt; Nolite gaudere super hoc, sed potius gaudete quia nomina vestra scripta sunt in cælo. [Luc. 10, 17] In privata etenim & temporali lætitia mentem posuerant, qui de miraculis gaudebant; sed de privata ad communem, de temporali ad æternam lætitiam revocantur, quibus dicitur; In hoc gaudete quia nomina vestra scripta sunt in cælo. Non enim electi omnes miracula faciunt, sed tamen eorum nomina in cælo tenentur adscripta. Veritatis etenim discipulis esse gaudium non debet, nisi de eo bono quod commune cum omnibus habent, & in quo finem lætitiæ non habent. Restat itaque, Frater carissime, ut inter ea, quæ operante Deo exterius facis, semper te interius subtiliter judices ac subtiliter intelligas, & temetipsum quis sis, & quanta in eadem gente sit gratia, pro cujus conversione etiam faciendorum signorum dona percepisti. Et siquando te Creatori nostro, seu per linguam seu per opera reminisceris deliquisse, semper hæc ad memoriam revoces, ut surgentem cordis gloriam memoria reatus premat; & quidquid de faciendis signis acceperis vel accepisti, hæc non tibi sed illis deputes donata, pro quorum tibi salute collata sunt. Occurrit autem menti ista cogitanti, quid de uno Dei famulo actum sit etiam egregie electo. Certe dum Moyses Dei populum ex Ægypto educeret, [exemplo Moysis, post tot miracula,] mira (sicut tua Fraternitas novit) signa in Ægypto operatus est. In Sina monte quadraginta diebus ac noctibus jejunans Legis tabulas accepit; inter coruscos * tonitruos, pertimescente omni populo, omnipotentis Dei servitio solus, familiari etiam collocutione conjunctus est; Rubrum mare aperuit, in itinere ducem habuit nubis columnam, esurienti populo manna de cælo deposuit, carnes desiderantibus usque ad satietatem nimiam in eremo per miraculum ministravit: sed cum jam sitis tempore ad petram ventum fuisset, [diffidentiam passi,] diffisus est; seque de eadem aquam educere posse dubitavit, quam jubente Domino largis utique fluentis aperuit. Quanta autem post hæc per triginta & octo annos in deserto fecerit, quis enumerare, quis investigare sufficiat? Quoties res dubia animum pulsasset, recurrens ad Tabernaculum secreto Dominum requirebat, atque de ea protinus Deo loquente docebatur. Iratum Dominum populo placabat suæ precis interventione; surgentes in superbia atque in discordia dissidentes dehiscentis terræ * hiatu absorbebat, victoriis premebat hostes, signa monstrabat civibus: sed cum jam ad repromissionis terram fuisset ventum, vocatus in montem est, [& ideo terram promissionis non ingressi.] & quam culpam ante triginta & octo annos (ut dixi) fecerat, audivit, quia de educenda aqua dubitavit; & propter hoc, quia terram repromissionis intrare non posset, agnovit. Qua in re considerandum nobis est, quam timendum sit omnipotentis Dei judicium, qui per illum famulum tot signa faciebat, cujus culpam tam longo tempore adhuc servabat in cogitatione. Si igitur, Frater carissime, & illum agnoscimus post signa pro culpa mortuum, quem ab Omnipotente novimus præcipue electum; quanto nos debemus metu contremiscere, qui necdum adhuc novimus si electi sumus? De reproborum vero miraculis quid dicere debeo, cum tua bene Fraternitas noverit, quod in Euangelio Veritas dicit: [Matth. 7] Multi venient in die illa dicentes mihi, Domine in tuo nomine prophetavimus, & in tuo nomine dæmonia ejecimus, & in tuo nomine virtutes multas fecimus; sed dico illis, nescio qui estis, recedite a me omnes operarii iniquitatis. Valde ergo premendus est animus inter signa & miracula, ne fortasse in iis gloriam propriam quærat, & privato suæ exaltationis gaudio exultet. Per signa enim animarum lucra quærenda sunt, & illius gloria, cujus virtute ipsa eadem signa geruntur. Unum vero signum Dominus nobis ostendit, de quo & vehementer gaudere & electionis in nobis gloriam possumus agnoscere, dicens: In hoc scietur quia discipuli mei estis, si dilectionem habueritis ad invicem. [Joan, 13, 5] Quod signum Propheta requirebat cum diceret: [Ps. 85, 17] Fac mecum, Domine, signum in bono, ut videant qui me oderunt & confundantur. Hæc autem dico, quia auditoris mei animum in humilitate sternere cupio. Sed ipsa humilitas tua habeat fiduciam suam: nam peccator ego certissima spe teneo, quia, per omnipotentis Creatoris ac Redemptoris nostri Dei Domini Jesu Christi gratiam, jam peccata tua dimissa sunt. Et idcirco electus es, ut per te dimittantur aliena: nec habebis luctum de quolibet reatu imposterum, qui de multorum conversione gaudium conaris facere in cælo. Idem vero Conditor & Redemptor noster, cum de pœnitentia hominis loqueretur, ait: [Luc, 15, 7] Ita dico vobis, majus gaudium erit in cælo super uno peccatore pœnitentiam agente, quam super nonaginta novem justis, quibus non opus erit pœnitentia. Et si de uno pœnitente grande fit gaudium in cælo; quale gaudium credimus factum de tanto populo, a suo errore converso, qui ad fidem veniens, mala, quæ egit, pœnitendo damnavit? In hoc itaque cæli & Angelorum gaudio repetamus ipsas quas præmisimus voces Angelorum: dicamus igitur, dicamus omnes: Gloria in excelsis Deo, & in terra pax hominibus bonæ voluntatis.

[29] [a S. Gregorio missis litteris] Regis quoque Æthelberti almæ fidei idem Papa congaudens, hoc ordine cum piis xeniis scripsit. [L. 9 Ep. 60] Propter hoc omnipotens Deus bonos quosque ad populorum regimina perducit; ut per eos omnibus, quibus prælati fuerint, dona suæ pietatis impendat. Quod in Anglorum gente factum cognovimus, cui vestra Gloria idcirco est præposita, ut per bona quæ vobis concessa sunt, etiam subjectæ vobis genti superna beneficia præstarentur. Et ideo, Gloriose Fili, eam quam accepisti divinitus gratiam solicita mente custodi, Christianam fidem in populis tibi subditis extendere festina, zelum rectitudinis tuæ in eorum conversione multiplica, idolorum cultus insequere, fanorum ædificia everte; subditorum mores in magna vitæ munditia exhortando, terrendo, blandiendo, corrigendo, & boni operis exempla monstrando ædifica; ut illum retributorem invenias in cælo, cujus nomen atque cognitionem dilataveris in terra. Ipse enim vestræ Gloriæ nomen etiam posteris gloriosius reddet, cujus vos honorem quæritis & servatis in gentibus. Sic etenim Constantinus, quondam piissimus Imperator, Romanam Rempublicam a perversis idolorum cultibus revocans, omnipotenti Deo Domino nostro Jesu Christo secum subdidit, seque cum subjectis populis tota ad eum mente convertit. Unde factum est ut antiquorum Principum nomen suis vir ille laudibus vinceret, & tanto in opinione præcessores suos, quanto & in bono opere superaret. Et nunc itaque vestra Gloria cognitionem unius Dei, Patris & Filii & Spiritus sancti, Regibus ac populis sibimet subjectis festinet infundere; ut & antiquos gentis suæ Reges laudibus ac meritis transeat; & quanto in subjectis suis etiam aliena peccata deterserit, tanto etiam de peccatis propriis ante omnipotentis Dei terribile examen securior fiat. Reverentissimus autem Frater noster Augustinus, in monasterii regula edoctus, sacræ Scripturæ scientia repletus, bonis auctore Deo operibus præditus, quæque vos admonet libenter audite, devote peragite, studiose in memoria reservate: quia si vos eum, in eo quod pro omnipotenti Deo loquitur, auditis; idem omnipotens Deus hunc pro vobis orantem celerius exaudiet; si autem (quod absit) verba ejus postponitis, quomodo eum omnipotens Deus poterit audire pro vobis, [commendatur Regi ut vir eruditus & Sanctus,] quem vos negligitis audire pro Deo? Tota igitur mente cum eo vos in fervore fidei stringite, atque annisum illius virtute quam vobis Divinitas tribuit adjuvate, ut regni sui vos ipse faciat esse participes, cujus vos fidem in regno vestro recipi facitis & custodiri. Præterea scire vestram Gloriam volumus, quia sicut in Scriptura sacra ex verbis Domini omnipotentis agnoscimus, præsentis mundi jam terminus juxta est, & Sanctorum regnum venturum est, quod nullo unquam poterit fine terminari. Appropinquante autem eodem mudi termino, multa imminent, quæ antea non fuerunt; tot videlicet immutationes aëris, terroresque de cælo, & contra ordinem temporum tempestates, bella, fames, pestilentiæ, terræmotus per loca: quæ tamen non omnia nostris diebus ventura sunt, sed post nostros dies subsequentur. Vos itaque, si qua ex his evenire in terra vestra cognoscitis, nullo modo vestrum animum perturbetis: quia idcirco hæc signa de fine seculi præmittuntur, ut de animabus nostris debeamus esse soliciti, de mortis hora suspecti, & venturo Judici in bonis actibus inveniamur esse præparati. Hæc nunc, Gloriose Fili, paucis locutus sum, ut cum Christiana fides in regno vestro excreverit, nostra quoque apud vos locutio latior excrescat; & tanto amplius loqui libeat, quanto se in mente nostra gaudia de gentis vestræ perfecta conversione multiplicant. Parva autem xenia transmisi, quæ vobis parva non erunt, cum a vobis ex B. Petri Apostoli fuerint benedictione suscepta. Omnipotens itaque Deus in vobis gratiam suam, quam cœpit, perficiat; atque vitam vestram & hic per multorum annorum curricula extendat, & post longa tempora in cælestis vos patriæ congregatione suscipiat. Incolumem Excellentiam vestram gratia superna custodiat, Domine Fili. Data die decima Kalendarum Juliarum, imperante Domino nostro Mauricio Tiberio piissimo Augusto anno nonodecimo, post Consulatus ejusdem Domini anno octavo-decimo, Indictione quarta.

[30] Venerabilem nihilominus Reginam Bertam, ipse præcellentissimus Illustrator Ecclesiarum gratifice laudat hac epistolari serie, [item Reginæ,] tam pro Regis conversione, quam propria erga B. Augustinum suosque consortes procuratione, hortaturque hæc famosa merita attentius augere. [L. 9 Ep. 59] Qui post terrenam potestatem cælestis Regni gloriam cupit acquirere, ad faciendum lucrum Creatori suo debet enixius laborare; ut ad ea quæ desiderat operationis suæ gradibus, possit ascendere, sicut vos fecisse gaudemus. Remeantes igitur dilectissimus Filius noster Laurentius Presbyter & Petrus Monachus, qualis erga Reverentissimum Fratrem & Coëpiscopum nostrum Augustinum Gloria vestra extiterit, quantaque illi solatia vel qualem caritatem impenderit, retulerunt; & omnipotentem Deum benediximus, qui conversionem gentis Anglorum mercedi vestræ dignatus est propitius reservare. Nam sicut per recordandæ memoriæ Helenam, matrem piissimi Constantini Imperatoris, ad Christianam fidem corda Romanorum accendit; ita & per Gloriæ vestræ studium in Anglorum gente ejus misericordiam confidimus operari. [quæ excitatur ad mariti conversionem accelerandam.] Et quidem jam dudum gloriosi Filii nostri, conjugis vestri, animos prudentiæ vestræ bono, sicut revera Christianæ, debuistis inflectere, ut pro regni & animæ suæ salute fidem quam colitis sequeretur; quatenus & de eo & per eum, de totius gentis conversione, digna vobis in cælestibus gaudiis retributio nasceretur. Nam postquam, sicut diximus, & recta fide Gloria vestra munita, & litteris docta est, hoc vobis nec tardum nec debuit esse difficile. Et quoniam Deo volente aptum nunc tempus est, agite ut divina gratia cooperante cum augmento possitis quod neglectum est reparare. Itaque mentem gloriosi conjugis vestri in dilectionem Christianæ fidei adhortatione assidua roborate, vestra illi solicitudo augmentum in Deo amoris infundat; atque ita animos ejus etiam pro subjectæ sibi gentis plenissima conversione succendat, ut & magnum omnipotenti Deo devotionis vestræ studio sacrificium offeratis, & ea quæ de vobis narrata sunt, & crescant, & vera esse modis omnibus approbentur. Quia bona vestra non solum jam apud Romanos, qui pro vita vestra fortius oraverunt, sed etiam per diversa loca & usq; ad Constantinopolim ad Serenissimum Principem pervenerunt. Unde ut, sicut nobis de Christianitatis vestræ solatiis lætitia facta est, ita quoque de perfecta operatione vestra Angelis fiat gaudium in cælis; sic vos in adjutorium supradicti Reverentissimi Fratris & Coëpiscopi nostri, & servorum Dei quos illuc misimus, in conversione gentis vestræ devote ac totis viribus exhibete; ut & hic feliciter cum glorioso Filio nostro conjuge vestro regnetis, & post longa annorum tempora futuræ quoque gaudia vitæ, quæ finem habere nesciunt, capiatis. Oramus autem omnipotentem Deum, ut Gloriæ vestræ cor & ad operanda quæ diximus gratiæ suæ igne succendat, & æternæ mercedis fructum vobis de placita sibi operatione concedat.

[31] Hos mellifluos florigeri Gregorii favos, hæc Apostolicæ & Romanæ allactationis nutrimenta, [Augustinus ex his litteris multum proficit,] quam pia aviditate desideriosa Augustini flagrantia hauserit, pauper sensus nc capere nec expedire sufficit. In hac divina paternarum litterarum armatura jamdudum emeritus agonista * Dei se oblectabat; in hoc limpidissimo speculo, ante oculos elegantissimi Regis sui, decorem & ornatus suos consulebat; in hac statera, quid vergeret, quid superaret de pretio suo, librabat. Cui cum sancta conscientia tot virtutum præconiis responderet, omnia ad emolumentum gratiarum reponebat in sinum Largitoris bonorum: nec verebatur ne suo triumpho obrueretur, qui non sibi, sed Auctori suo innitebatur. Non labem timebat, quem timor Domini Sanctus possederat, quem supra firmam petram fundatum nec gloria nec ignominia flectebat, qui non in se sed in Domino stabat: nec Petrum præsumptione labilem sed fide stabilem, Paulumque in infirmitatibus gloriantem ob Christi virtutem, æmulabatur ad claritatem interminabilem. Postremo quid jactare deberet, qui omnem typum jactantiæ eliserat, qui egestatem & vilitatem pro gloria appetebat, cujus architecturæ fundamenta tanta humilitatis altitudine sunt depressa ac molibus suis solidata, ut dum turris ejus auro mundo & omni lapide pretioso constructa in cælum assurgeret, omnium tempestatum ictus immota & illæsa rideret? Rex quoque Æthelbertus tantum Apostolicis summi Gregorii resultabat exhortationibus, [cum Rege,] quantum se novit gratiarum debitorem in Christo redemptus, quod de æterna perditione filius adoptionis Dei esset effectus. Quem nisi quia Regia potentia dilatandi regni Christi summopere habebatur necessarius, credimus servire quam imperare maluisse monasticis institutionibus, atque coronæ regni coronam præponere Petri. Verum quod tunc non permittebatur fieri officio, apparet nunc fuisse animo. Sed & Bertæ Christianissimæ Reginæ non est postponenda devotio, [& Regina,] quam tantus Papa similiter dignam censuit præmissæ epistolæ favore & apologetico. Nam erat janua luci pervia, per quam splendibus. Domini paranymphus Augustinus, verum solem Christum Regii animi infudit penetralibus.

[32] Cum ergo hic Dei amicus claviger esset fidissimus cordis Regii (ejus scilicet Regis, [de Britonū conversione agit,] cujus cor in manu Domini) diffusa caritate & dilatata mente extendens affectum in omnium salutem, egit apud ipsum obedientissimum Principem, ut * Pontifices Britonum, ab Ecclesiastica regula * exorbitantes, ad suum convenirent colloquium: nam ab his Britannis hæc patria ante Anglos est antiquitus apellata, quæ & ab olim Christo erat initiata. Anno quippe incarnati verbi centesimo quinquagesimo sexto, Marco Antonio Vero ab Augusto quarto-decimo cum fratre Aurelio Commodo regnante, Rex horum Britonum a Lucius S. Eleutherium tunc temporis Papam per epistolam suppliciter expetiit, & gratanter obtinuit, quatenus fideles doctores destinaret, qui se ac gentem suam in Christo regenerarent. Nec defecere Britanni a susceptæ pietatis integritate, usque in tempestatem persecutionis Diocletiani & Maximiani, qua plures sunt passione coronati. Sed & deinceps in fide Dominica perseveravere, adeo ut nec hæresi cederent Pelagianæ, [ipsisque ad se vocatis,] sed per accersitos Episcopos Gallorum, convictos perfidos & hostes, profligarent a se. Verumtamen luxu tandem & arrogantia corrupti, dum vitiis malunt subjici quam jugo Domini, gladio Gentilium deleti *, & paucis reliquis pene a tota patria propulsi, in silvestria & sterilia loca sunt coarctati. His ergo Apostolicus Legatus Domini Augustinus cupiens mederi, Anglosque & ipsos unam gentem unumque corpus efficere Christi; convocatis illustrioribus gentis, cœpit insistere omni suadela paternæ dulcedinis, omnibus visceribus caritatis, quatenus omnem Christo adversariam dissensionem abdicantes, Deum pacis admitterent, & una secum Deo filios adoptionis sibique coheredes cælestis regni acquirerent. Instabat etiam obnixis precibus & monitis, ut Dominicum b Pascha communi totius orbis usu & concordia suo tempore celebrarent, [Pascha cum Romanis celebrādum inculcat,] relicto scilicet errore, quo a quarta-decima luna usque ad vigesimam hæc festa usurpabant, quo ambitu octoginta quatuor anni calculantur: præterea in multis aliis ab Ecclesiastica regula deviantes, resipiscere postulantur. At Britanni quo mitius petuntur, eo ferocius renituntur: & cum suas observationes omnibus aliis præstantiores esse * glossentur, nulla rationis modestia flectuntur. Autorisabant suas ceremonias, non solum a S. Eleutherio Papa primo institutore suo, ab ipsa pene infantia Ecclesiæ, * dictatas; verum a sanctis Patribus suis, Dei amicis & Apostolorum sequacibus, hactenus observatas, quas non deberent mutare propter novos dogmatistas. Quid ad hæc eruditissimi Augustini prudentia responderit, mens perspicax non pertinax colligat: Sancti Patres vestri, si hæc Apostolica scita, quæ ferimus, jam omni mundo suscepta, sanctiora esse comprobassent, ultro obedissent, & ignorantias suas atq; irregulares observantias correxissent: alioquin non Sancti, sed sanctitatis rebelles apparerent. Et quidem Apostoli Domini in primordino fidei hoc unum opus ubique exercebant, ut omnes gentes in Salvatorem mundi credere, & æternam vitam in ipso sperare docerent. Sic non mortalibus armis, sed in omni patientia & signorum ac sanctorum operum indiciis omnem mundum Christi subjecere vestigiis. Interea non poterant Lunares cyclos publice tradere, [secundum constitutiones Conciliorum:] ne cælestia promissa terrenis solicitationibus offuscarent, & evacuata Cruce Christi inaniter cucurrissent. Pauci aut rari tunc de Pascha disputabant, maxime cum totius mundi rabies omnem animam Christo credentem puniret. At ubi subjugatis Christo Regibus & Tyrannis Ecclesia regnare cœpit, tunc publice Conciliis habitis de Pascha & de ceteris Ecclesiasticis Sacramentis decreta Apostolica quȩrebantur; & quæ antea neglecta erant, vel diversis in locis diversis modis agebantur, quidquid ad unius fidei integritatem poscebatur, unius Ecclesiæ incude informabatur. Huic ergo regulari Christianitatis communicet unitati, quisquis a Christo non vult abscindi. His omnibus Britanni repugnare magis quā acquiescere certant. Vix unquam crediderim, præconem Dei Augustinum a quoquam Paganorum majori fatigatum verborum ambage: adeo nihil sævius est domestico hoste vel civili irrationabilitate: nam hoc est ad bestias pugnare, vel intestina bella ferre.

[23] Sed assecla Domini, post Christum & Apostolos doctus vincere patientia, [ut miraculi veritas discernatur,] omnia studet experiri, ut vel divino cedant examini, qui Dominicæ resistunt legationi. A Deo, inquit, pacis & veritatis, qui habitare facit unanimes in domo, doceri postulemus evidentis signi indicio, quorum sanctior sit sententia, quæ in hac controversia tenenda sit linea. Quærite in aliquo ægro vel debili veritatis experientiam, qui coram admissus probet in nomine Domini curatoris sui assertionem veram. Hanc propositionem omnibus approbantibus, & ipsis rebellibus licet invitis, venit ad manum quidam ex Anglis, cujus oculis extincta erant gaudia lucis. Credo Dei nutu inventus est Angligena, ne Britonibus (si de suis esset) extuberarent supercilia. Horum ergo Sacerdotibus primitus ingeritur cæcus curandus, ut his deficientibus verus testis veritatis & verus clareret medicus. Omni itaque temeritate confusa, Augustinus humilis flectit genua; orans suum compertissimum Auditorem & illustrissimum mundi Illuminatorem, ut cæco reddat lumina, [cæcam illuminat.] quo in fide & spirituali gratia multorum illuminentur pectora. Tunc homini signo Crucis imposito, cum hoc fidei verbo, In hoc signo ostendat Dominus rerum, cujus dogma sit verum; cæcus reseratis palpebris illuminatur, & post longam noctem sereno die infunditur. Ab omni populo laus Domino acclamatur, & fidus testis Dei ac verax veri dogmatis assertor Augustinus celebratur: ipsi etiam Britones, tanta luce obruti, favent modo; & vera esse attestantur ejus prædicamenta, tanto signo declarata: sed se non posse sine suorum Majorum consultu & assensu patrias leges abjicere. Hinc petitæ & datæ induciæ, dum Synodus iteraretur, & pluribus convenientibus quid sequendum esset tractaretur. Hæc acta memorantur in loco ubi usque hodie lingua Anglorum Augustineac, id est Robur Augustini, in confinio c Wicciorum & Occidentalium Saxonum appellatur, ubi contigua est maxima Britonum provincia.

[34] Septem ergo Britonum Pontifices, cum pluribus eruditissimis viris, maxime de nobilissimo ipsorum monasterio, quod d Bancornaburhe Anglice appellatur, [& consilio Eremitæ,] cui tunc Abbas Dinoot præerat, ad consilium ituri, quemdam, anachoretica vita apud ipsos insignem, virum sanctum ac prudentem, adeuntes & rei ordinem exponentes consulunt, an Augustini doctrinam sectando patrias observationes abdicarent. Quibus ille, Dei, inquit, famulum si cognovistis, sectamini. Nos vero, aiunt, unde cognoscemus? Tum ille, Audite, inquit, & discite a Domino præcipiente: Tollite jugum meum super vos, & discite a me quia mitis sum & humilis corde. [Matth. 11, 29.] Ex miti ergo & humili corde cognoscibile vobis erit, Augustinum jugum Domini ferre, & ferentibus condescendere. Si vero ferociam vel contumaciam prȩtenderit, quomodo eum Dei hominem vel de Deo esse constabit? Illis autem hujus intelligentiæ exemplum poscentibus: Sinite, ait, illum primitus Synodum intrare, si vobis supervenientibus assurrexerit, ut Dei famulo reverenter obaudite; si vero residendo vos socio honore, cum sitis numeriosiores, excipere contempserit, & ipse vobis contemptibilis sit.

[35] His ad interitum suum armis præcincti, dum coram adveniunt, Augustinum in Episcopali sella residentem, [permittitur primus Synodum ingredi,] nec sibi prorsus assurgentem offendunt. Tum vero ira, indignatio, despectus, repudium, lites, contentiones inhorruere, nec barbarus furor mitigari poterat ulla Patris mansuetudine: nec solum patiebantur hunc audire, verum etiam omnia ejus prædicamenta refutare conati sunt & refellere. Quos vir Domini omnibus modis adhuc certans lucrari, de multis, quibus adversabantur Ecclesiæ universali, tria proposuit observanda, ut cetera tolerari possent contraria; videlicet ut Pascha suo tempore sicut omnes Ecclesiæ celebrarent, ut Baptismi Sacramenta Ecclesiastico ordine peragerent, & Anglis una secum euangelizando fratres & concives regni Dei acquirerent. Adversarii vero omnia abjiciunt, [tria ab illis petit,] nec solum se ejus mandatis vel precibus obtemperare nolle, sed nec Episcopum eum habere velle asserunt. Qui enim, aiebant, advenientibus nobis dedignatus est assurgere; quanto magis nos opprimet si subdamur ditioni suæ? Liquet ergo quam miti & humili corde jugum Christi tulerit ille Domini fidelis & prudens Vicarius, qui assidebat; & quam dura cervice ac tumido corde se jugo Domini rebellare prodiderint, qui astabant. Nec vero in sessione vel assurrectione, sed in mansuetudine ac dilectione fraterna cognoscitur homo Dei, cum & sedens clementissimus, & stans sævissimus possit reperiri: præterea indecens haberetur sanctioni Ecclesiasticæ, ut tam feros & erroneos inflaret assurgendo, quos potius corrigeret increpando. Tandem vero Dominicus armiger, super incorrigibiles vibrans gladium Domini, hanc sententiam promulgat spiritu & ore prophetali: Si, [quibus sibi negatis excidium prædicit,] inquit, non acquiescitur monenti, credite interminanti: quia quos repudiatis habere pacificos fratres, habebitis sævissimos hostes: & quibus invidetis societatem regni Dei, ab hac vita & regno ipsis debellantibus eritis auferendi. Sic rebelles veritati, veriloquum vatem tandem sunt experti. e Postremo namque tempore, [quod ab Æthelfrido tulerunt.] assumpto jam ad Dominum Augustino, armipotens Anglorum Rex Æthelfridus, cum ingenti copia civitatem Legionum invadit quæ, ab Anglis * Lega-cestra, a Britonibus autem rectius Carlezion nuncupatur. Convenerat ibi grandis cœtus Britannorum & Sacerdotum & Monachorum, ad orandum contra Regis impetum: de monasterio autem Bancor tantus erat numerus, ut in septem turmas distinctus, in nulla portione minus trecentis hominibus haberetur, qui omnes labore manuum victitabant: quorum summa ultra duo millia censebatur. Hi omnes, orationum & triduani jejunii armis contra hostem militabant: quos in tutiore loco compositos ubi Rex vidit, & causam perpendit; Proh! inquit, contra nos isti inermi dextra, sed armata oratione pugnant, atque in nos Deum suum omni pugna acerbius exagitant: hanc perniciosiorem aciem primum miles disjice, & ad internecionem dele. His defensor erat cui nomen Broithmailus, qui hoste irruente fugiens, relictos inermes, quos defensaret, gladiis exposuit. Ex oratoribus mille ducenti cæsi, quinquaginta tantum fuga erepti referuntur: tum ceteras perfidæ militiæ copias justa victoris delevit immanitas. Sic ergo perversi senserunt in pœna sua Augustinum, longe post triumphata sidera fuisse veridicum, cujus adhuc in corpore positi contempserant vaticinium: quod scilicet debellarentur ab Anglis hostibus, cum quibus in Christo pacem nollent fratribus.

ANNOTATA.

a Coluntur S. Lucius 3 Decemb. & S. Eleutherius Papa hac 26 Maji: ad cujus Vitam hæc latius exponuntur.

b De hac controversia paßim Beda & alii agunt, & nos in variis Actis: uti S. Colmani Episcopi Lindisfarnensis 18 Februarii, S. Wilfridi Archiepiscopi Eboracensis 24 Aprilis, & aliorum.

c Quia Wiccii dicebantur illi Cornaviorum agri, qui ad Wigorniensem provinciam spectant, hinc Alfordo ad an. 604 num. 3 videtur Augustineac, jam dici contracte Ausric, pro Augustinsric, id est Augustini ditio, sita in margine Wigorniæ versus Heresfordiam.

d Banchor seu Bangor fuit celeberrimum amplißimumque monasterium, ad Devam flumen sive æstuarium maris Hibernici, in Flintensi Comitatu ad fines Cestriæ, cujus modo vix ulla rudera extant. De eo egimus 29 Ianuarii ad vitam S. Gildæ Sapientis §. 2 Appellatur autem Bancornaburg Bedæ, ad distinctionem celeberrimi monasterii Hiberniæ, etiam Banchor seu Beanchor dicti, in quo sub S. Comgallo tria millia Monachorum fuisse traditur 13 Martii in Vita S. Mochœmoci seu Pulcherii Abbatis num. 14 Consule ibidem nostra Annotata.

e Chronologus Anglo-Saxonicus hoc bellum refert ad annum 607.

f Caërlegio aliis, ubi Sedes olim Archiepiscopalis, fuit ad Iscam sive Oscam fluvium: verum ea dignitas ad Meneviam translata fuit sub S. Davide, ut I Martii §. I ad hujus Vitam deduximus.

* tonitrua

* hiatus

* Deum.

* * Pontificum ex orbitanrium,

* in paucis reliquiis,

* grassentur,

* dicatas.

* Lega cestra.

CAPUT IV.
Prædicatio & conversio per regnum. Varia miracula.

[36] Ubi ergo ille veritatis vates hæc mala implacabilibus prædixit Britonibus, ad Eboracam civitatem, ut omnium solicitus, [Sanctus Eboracum abiens,] est profectus. Totum iter ejus hoc satagebat quod mansio, ut ubique viam rectam & plebem perfectam pararet Domino. Ibat semper pedes absque vehiculo, patiens laborum, [qui] ut verus assecla sanctorum Apostolorum, nihil secum tulerat in hac mundi via, de cupiditate mundana. Liber & expeditus per mandatorum Dei semitas currebat ad cælestia, trahens secum sequacia agmina. Vallabant æthereum Ducem auxiliaria sanctorum Fratrum collegia, cum credentium turba; & quo longius procedebat, eo ampliori sequentia, ut ignis vires acquirit eundo, crescebat. Quis enim non anhelanter concurreret ad tam pia consortia, nihil de mundo præter hominum etiam persequentium salutem desiderantia, ad tam certa cælestium gaudiorum promissa? quibus fidem dabant & sanctæ conversationis exempla, & divina signorum gratia, & unanimitas pro veritate mori parata. Igitur circa fines Eboracas, juxta iter quo Seminiverbius Domini tendebat, homo, toto corpore paralyticus, & ipsorum oculorum lumine destitutus ac mendicus, accubabat: qui ad strepitum prætereuntis populi viæ auctorem percuctando edoctus, crebris in Sanctum fertur clamoribus: Sancte, inquit, Augustine, [Paraliticum cæcum sanat:] famosæ pietatis tuæ largitate, huic homini, rerum & salutis indigo, succurre. Ad hæc clementissimus Pater, memor Domini cæcum in Euangelio curantis, ad languidum accessit; & voce Dominici Clavigeri Petri, quem ut patrimum institutorem tota devotione æmulabatur, dixit: Argentum & aurum non est mihi, quod autem habeo hoc tibi do; surge sanus in nomine Domini Jesu Christi. [Act. 3. 6.] Vix elocutus erat, & infirmus, qui se hactenus movere non poterat, tanta verbi potentia curatus exiliit, simulque resilientibus oculorum palpebris clarum diem hausit; credensque gratifice in quem Augustinus docuit Salvatorem, cum pleno corporis vigore feliciorem animæ suscepit salutem.

[37] [In Natali Domini 10000 hominum batizantur in fluvio,] Sic præco Domini, & in processione, & in Eboracensi civitate, & ubicumque devenit, quod doctrina intonabat, multiplicibus signorum coruscationibus confirmabat: gaudensque successu, sicut qui lætantur in messe, & sicut exultant victores capta præda, copiosos populos Christo undique acquirebat; adeo scilicet, ut in illa Natalis Domini die, omnium cælorum concentibus celebrata, plusquam decem millia Anglorum, absque parvulorum ac mulierum infinito numero, in fluvio, qui a Sirarios Anglice dicitur, renascerentur sacri Baptismatis lavacro, velut uno Ecclesiæ partu & utero. Qui ad imperium Divini præceptoris, tamquam ad vocem Angeli de cælo clamantis, omnes pariter bini & bini, minacem fluminis profunditatem acsi solidum campum ingrediuntur; ibique in vera fide & confessione summæ Trinitatis invicem, alter ab altero, aquam duce Apostolico benedicente, baptizantur. O quanta solennitas! quantum gaudium! quam jocundum spectaculum civium cælestium ac terrestrium! cum capacissimi alvei sinus tantæ multitudini non sufficere videretur, totque turmarum & agminum generatio quasi una proles unius parentis alvo effunderetur, tanta progenies in cælum de profundo gurgitis nasceretur! Quantis natorum luminibus tunc omnium nascentium dies & gloria illuxit nativitas Christi! quanta lætitia omnes Angeli Dei, qui gaudent super uno pœnitente, tunc exultabant super tanto divinæ messis germine, canentes in nato Salvatore, Gloria Deo in altissimis, & in terra pax hominibus bonæ voluntatis.

[38] [absque ullius damno,] Cum quibus omnibus, id est supernis civibus, adeo beatissimus Papa Gregorius congratulabatur in Spiritu sancto, ut de tam præclaro fidelium numero, sancto Dei amico, pariter congratulaturo, epistolam mitteret Alexandrino Patriarchæ Eulogio. Hoc etiam gaudium præclaro exaggeratur miraculo; quod in tanta irruentium turbarum pressura, in tam diverso sexus & ætatum atque infirmorum discrimine, cum omnes per illud intransvadabile profundum transirent, nullus omnino periit, nullus se arctatum vel læsum planxit: [imo sanitate corporibus collata:] sed omnes renatos in Christo, & ut greges tonsarum ascendentes de lavacro, manus Domini in ulteriorem ripam transmisit, ut omnes unum haberent & Christi & proprium in Christo natale. Parum dixi, nullum ibi læsum; omnes ægroti, sicut animarum, ita & corporum molestias in aqua deposuere; & cum salute utriusque hominis, ut populus Israël de rubro mari vel de medio Jordanis cum cælesti tripudio candidati exercitus processere. Stat hactenus in eodem loco ecclesia, in hujus præclari Baptistæ Augustini honore & nomine condita ac dedicata, quæ tantæ salutis frequentes turbas curando celeberrima præstat indicia. [L. 7 Ep .30] Sed & de supradicta Papæ Gregorii ad Eulogium epistola hæc subjicimus fidei gratia.

[39] Gratias omnipotenti Domino agimus, quia impletum in vobis videmus esse quod scriptum est: Ubi plurimæ segetes, ibi manifesta fortitudo boum. [Prov 14, 4.] [quæ omnia cum lætitia S. Gregorii indicantur Eulogio Alexandrino] Si enim bos fortis aratrum linguæ in terra cordis audientium non traxisset, tanta fidelium seges minime surrexisset. Quoniam vero in bonis quæ agitis scio quod aliis congaudetis, vestræ vobis gratiæ vicem reddo, & non dissimilia nuntio. Quia dum gens Anglorum, in mundi angulo posita, in cultu lignorum ac lapidum perfida nunc usque remaneret; ex vestræ mihi orationis adjutorio placuit, ut ad eam monasterii mei Monachum, religiosum ac Deo dignum Augustinum, in prædicatione transmittere auctore Deo debuissem. Qui data a me licentia a b Germaniarum Episcopis Episcopus factus, cum eorum quoque solatiis ad prædictam gentem in fine mundi perductus est. Et jam nunc de ejus salute & opere ad nos scripta pervenerunt, quia tantis miraculis, vel ipse, vel ii qui cum eo transmissi sunt, in eadē gente coruscant, ut Apostolorum virtutes in signis quæ exhibent imitari videantur. In solennitate autem Dominicæ Nativitatis, quæ hac c prima Indictione transacta est, plusquam decem millia Angli ab eodem nuntiata sunt Fratre & Coepiscopo nostro baptizati. Quod idcirco narravi, ut cognoscatis, quid in Alexandrino populo loquendo, & quid in mundi finibus agitis orando. Vestræ enim orationes sunt in eo loco ubi non estis: quorum operationes sanctæ monstrantur in eo loco ubi estis. [& Francorum Episcopis,] De his etiam quæ Francorum Episcopis scripsit idem Papa mellifluus, hæc pauca excipimus. Sicut ignis aura flante fit grandior, ita bonæ mentis studia commendatione proficiunt. [L. 9 Ep. 52] Quia igitur Redemptoris nostri gratia cooperante, tanta de Anglorum gente ad Christianæ fidei gratiam multitudo conuertitur, ut Reverentissimus Frater & Coëpiscopus noster Augustinus, eos qui secum sunt ad hoc opus exequendum, per diversa loca asserat non posse sufficere; aliquantos ad eum Monachos, cum dilectissimis & communibus filiis Laurentio Presbytero & Mellito Abbate, prævidimus transmirtendos. Et ideo Fraternitas vestra eis caritatem, quam decet, exhibeat. Quæ etiam Regi Francorum Lothario, de Sanctorum susceptione; [Regi ac Reginæ.] quæ Reginæ Brunichildæ, de ipsorum ubique notis miraculis, gratificis scriptis suggesserit, quam dulce esset retexere, & avida manu tot margaritas & favos legere? Sed obtemperandum est vel desidiose vel fastidiose audienti, cum pleraque reperiantur in Registro ipsius beatissimi Papæ Gregorii. [Augustinus leprosum curat,]

[40] Igitur, ut superius iter repetamus, tandem Euangelus Domini Augustinus, egrediens ab Eboraca cum sanctorum sociorum & assiduarum virtutum comitatu, obviam excepit quemdam leprosum, ulcerosa ac purulenta fœditate deformatum. Inclamitat miser miserabilibus questibus ultroneæ salutis bajulum Augustinum. Quid dixi, Inclamitat? cui pestifer morbus vocem ademerat, cui sibilus pro loquela, cui taratara pro clamore erat. Non indiguit indice curator benevolus, non multa prece opus habuit miserator compatientissimus: angustiam languidi sentiebat, quam videbat; & ut ærumnoso salutem operaretur, caritas Christi urgebat. Quid celerem largitatem sermonum ambage moremur? Accessit supplex morbidus, eique prodigus benedictionis Pontifex benedixit, sicque Christi præsentia animatus dixit; In Domini Salvatoris nomine, mundare ab omni lepræ tuæ illuvie. Dixit: & continuo omnis calamitas putidi humoris ut nubes aufugit; cutisque munda, absorpta prorsus immunditia, totum hominem vestivit. Non tam cito mundatus est Naaman Syrus, quem antea septies lavari in Jordane jusserat curator Elisæus. Verum Augustinus in verbo ejus, qui dixit in Euangelio, Mundare, velocitate prævaluit. [Marc. 1, 41.] O beatam & locupletem in Christo Apostolici prædicatoris pauperiem, omnibus terræ opibus ditiorem! O thesaurum opulentissimum! ubi non aurum avidis mortalibus, verum imcomparabilis auro gratuita animarum & corporum effunditur salus. An Crœsi vel Darii infinitis opibus sospitas mercari posset languentibus? Attollitur ergo de tanto signo admirantis populi clamor in cælum, & undique concurritur ad baptismum vivificum.

[41] [ex quadam villa cum ludibrio pulsus,] Sic operatus Dominicus negotiator in itinere, in Occidentalem ab Aquilonari plaga divertit; non tam viatoris, quam venatoris aut aucupis morem gerens; non tam festinans ad propria, quam expetens Dominica lucra; illic tendens retia, qua proveniret divina captura. Cumque Provinciam, quæ Dorsete appellatur, attigisset; & ubique ut Angelus Domini reciperetur, simulque auditorum fide quos pasceret pasceretur; incidit in quamdam villam, velut in tartaream Plutonis sedem. Ibi plebs impia, tenebris suis excæcata, & divinam lucem exosa, non solum audire nequibat vivifica documenta, verum tota ludibriorum & opprobriorum tempestate in Sanctos Dei debacchata, longe proturbat eos ab omni possessione sua; nec manu pepercisse creditur effrænis audacia. At Dei nuntius, juxta Dominicum præceptum & Apostolorum exemplum, excusso etiam pulvere pedum in eos, [pulverem pedum excutit:] dignam suis meritis sententiam (non maledicentis voto, qui omnium salutem optabat; sed divino judicio & Eliæ typo) atrocibus injecit, quatenus Sanctorum contemptores, tam in ipsis quam in omnibus posteris suis, debita pœna redargueret, qui vitæ mandata repulissent. Fama est, illos effulminandos, prominentes marinorum piscium caudas Sanctis appendisse; & illis quidem gloriam sempiternam peperisse, in se vero ignominiam perennem retorsisse, ut hoc dedecus degeneranti generi, non innocenti & generosæ imputetur patriæ.

[42] [alibi pejus exceptus,] Hic etiam correptionis argumentum consequenter subnectendum videtur, quod in alia incredulorum gente ea tempestate salutifer Augustinus operatus recitatur. Ille quoque populus, inveterata profanitate dæmonibus incorporatus, tenebrarum [amore] amicos lucis exosus, qui in infidelitate sua diceret Deo: Recede a nobis, scientiam viarum tuarum nolumus, pactum cum morte fecimus; Angelicum Doctorem, Angelica conversatione & signorum fulminibus doctrinam veram probantem, non solum repudiabant, verum etiam aut gladiis excidere, aut ignibus vitæ latores vivos exurere ardebant. [Isa. 28, 15.] Quidquid benignus prædicator credentibus pollicebatur, illi expuebant; quidquid prophetico typo comminabatur, illi subsannabant. Quid in tam desperabilibus tunc faciat illa Deo amabilis, omnium salutem parturiens anima, quæ se etiam pro talibus dare vellet in caritate perpetua? & quid tantæ fidei impossibile & tam forti dilectione erit invincibile? Itaque confugiens ad inexhaustam Christi clementiam, orat ut illam ollam mundialis petulantiæ ac diabolicæ culturæ, qualem Propheta vidit a facie Aquilonis ferventem, in virga ferrea tamquam vas figuli conterat; aut illam massam sua fornace in melius excoquat, & perditione dignos correptione redimat. Protinus inusitato supplicio corripitur universa illa conspiratio perversorum, ut sola vexatio auditui det intellectum. Ardent omnes d igni invisibili; non sicut quartanis febribus aut aliis morborum incendiis æstuantes, sed, [injuriosis igne sacro punitis,] mirum dictu & miserabile visu! exusta cute & crudescentibus carnibus, sanguinolenta vestigia & femora exesa ostendebantur. In tota vero illa furiosa plebe, ut nemo erat qui resipisceret, sic nemo erat qui evaderet. Ætas & sexus, senes & lactantes, parentes & liberi, una omnes pœnæ sententia plectebantur: ubique clamor, gemitus, & ululatus cruciatuum jactabatur. [cor docile impetrat,] Tunc demum redeuntes prævaricatores ad cor, intellexerunt quid illis cælestia promissa contemnentibus propheticus Augustinus sit comminatus. Qui simul conglobati, ad illum quem spreverant concurrunt, ad illum quem repulerant refugiunt; ejus vestigiis, cujus preces & monita riserant, luctuosi succumbunt; lavacrum salutare, quod expugnaverant, efflagitant; mutatoque ardore pœnali in ardorem fidei, omnes implorant se in Christo renasci. Hæc mutatio dexteræ Excelsi, nec possunt jā esse increduli Augustino promittenti, quia in Baptismo regenerarentur mentis & corporis saluti. Fit ergo ingens solennitas cæligenis & terrigenis, ubi tot millia renatorum junguntur civibus supernis: utque hoc tripudium detersa nube dolorum serenius effulgeat, ille putidas carnes devorans pestifer ignis, omnibus aquis inextinguibilis, omnibus artibus immedicabilis, [& baptizatis sanitatē corporum:] solo baptismate, Augustino interveniente, in universis ibi baptizatis extinguitur. Ab illa quoque die hæc pestis, quæ in aliis terris nonnumquam grassatur, Augustino patrocinante a tota hac patria exterminatur. Poterant tunc illi, Dei liberti gratifice clamare: Nisi Dominus nos liberasset per Augustinum, aut Augustinus per Dominum, quasi Sodoma vel Gomorrha fuissemus, aut Eliæ ignibus cum quinquagenariis hostibus merito perissemus.

[43] [siti & æstis afflictus cum suis,] Ab hoc ergo similis furiæ justæque correptionis diverticulo, ut superiorem viam peragendam repetamus, sanctissimi Dei veredarii Augustinus ejusque socii, a supramemoratis injuriatoribus suis quinque milliariis, per loca solitaria in terra deserta & inaquosa egressi, gravi siti & æstu sub divo consedere defessi. Spes moribundis una salutis, in Deo & Augustini sui meritis. Ille, non tam pro se, quam pro Fratribus æstuans, ad beneficum Dominum suum, in omni petitione semper expertum, fecit cum omnibus orationis confugium. Oranti itaque Dominus Jesus, compatiens Martyri suo (Martyrem enim & sine passione facit animus paratus martyrio: hujusque martyrium erat, inter insecutores patiens & benigna conversatio) ineffabili clementia hic se ostendere est dignatus, sicque eum familiari allocutione est consolatus: Confortare, mi bone serve & fidelis, & viriliter age: quia tecum sum Dominus Deus tuus, in omni tua effectione; & aures meæ ad preces tuas, [Christo apparente,] quatenus semper pro quibuscumque petieris, obtineas. Tibi enim janua patet æternæ vitæ, ubi mecum gaudebis sine fine. Tanta Dominicæ visionis & allocutionis charismata tota præcordiorum B. Augustinus ebibens flagrantia, oblitus corporeæ sitis, magis ac magis sitiebat gustatam dulcedinem, suisque lacrymis gratanter occurrentem uberioribus fletibus prosequebatur abeuntem.

[44] Adorans vero ibidem, sentiensque illi loco ubi steterunt pedes Domini superna beneficia redundare; nec illam terram pati arditatem, in qua apparuit Fons vitæ; [fontem obtinet,] illico itineris baculum ibidem affixit. Nec mora, purissimus fons velut icta vena exsiliit, qui omnes ubertim refecit, & tam miraculo quam salute exhilaravit; atque exinde usque in perpetuum, in amnes & rivulos derivatus, hæc loca habitabilia ac populosissima fecit. Ipse vero divinus Pater, tam beatæ contemplationis compos, ad æternam tantæ gratiæ memoriam, locum a cernendo Deum Cernhel appellavit. [Ecclesia ibi dein cum monasterio structa,] Quod nomen ex Latino Hebrȩoque confectum (nam ut prima syllaba a cernendo, Visum, ita sequens, Hel, Deum sonat) indelebiliter sibi inolevit. Ad hoc etiam Ecclesia in nomine Domini Salvatoris, quod se ibidem revelare dignatus est, construitur & consecratur: ac deinde e monasterium, jam olim in honore B. Petri Apostoli ædificiis & rerum opulentia sublimatum, conspicuo impræsentiarum cœtu pollet Monachorum. Fons autem ille sacer, Augustini administratoris nomine celebratur; non solum potantibus præbens aquæ usum, sed etiam diversorum morborum credentibus remedium: unde nuper gesti miraculi hic damus indicium, quod ibi ac per ipsam provinciam late habetur celeberrimum.

[45] Est Cerneliensi Abbati eruditissimo Presbyter Parochianus, [Parocho ægro apparet Sanctus, & ad fontem sanat.] qui populo Divina officia in ipso monasterio agere est solitus. Hunc languor ad extrema perductum, Monachicum poscere compulit habitum. Appositum est ejus capiti sacræ professionis indumentum, qui tunc demum ad hoc confugeret, cum mors instaret; hoc est, tunc Dei armaturam arriperet, cum hostis invaderet. Nox erat, & fessum ægrum somnus captabat. Adstat trepido benignus Augustinus, ipso habitu & virga Pontificali conspicuus. Nec vero diu remedia tali denegat, qui forte adhuc seculari animo degebat; invitans illum ad bravii cumulum, qui gratis & ingratis administrat solem suum, & aversos sæpe revocat beneficio magis quam supplicio. Refovet anxium pius consolator tali alloquio: Surge, ait, & ad fontem S. Augustini accede, ibique quinquagesimum Psalmum trino repetitu concine, & invocatione auxilii ipsius Augustini tertio in eodem fonte corpus tuum ablue: ita optata vita & sanitate potiere. Ne qua vero præpediaris ambiguitate, ipsum scias tibi adesse & hæc suadere, per quem debeas revalescere. Inter ista moribundus erigitur, raptoque baculo mirantibus cunctis egreditur. Videbatur tunc vigilibus suis, illum imminentis leti præsagio ita oberrare: malunt tamen subsequi, & quo tendat observare, quam prohibere. Ille ad sacrum fontem veniens, tertio in ejus amne abluitur, tertio quinquagesimus Psalmus cum implorato Augustini suffragio decantatur; & ante expletum precum holocaustum, æger se miratur subita sanitate de interitu revocatum. Nempe quod antiquus fecerat septena lavatione in leproso, hoc noster Elisæus summæ Trinitatis confessor exhibuit trina Baptismatis forma morituro. Regressus ergo, jam non languidus, sed totus sospes ad lectulum, suaviter requievit; & ipso lucis crepusculo monasterium subiit, populoque ex more Matutinas decantavit. Stupor ingens & extasis Abbatem & Fratres ac plebem corripit, cum lætitia & gratiarum effusione; ut cujus exequias præstolabantur excipere, alacrem & incolumem viderent solitum officium exhibere. Ille etiam populo exposuit publica voce, qualiter per S. Augustinum sanatus sit tam propere.

[46] [Doroberniæ Sedem figit.] Igitur Angelicus Domini Legatus Augustinus, ut iter ejus terminemus, post longa terræ spatia & ex magna parte pererratam Britanniam, post innumera virtutum & documentorum salutaria solatia, ad perpetuam sedem & mansionem suam Doroberniam, cum illo beatissimo sociorum comitatu, regreditur: ubi ut omnium genitor & lucifer, ac solis sui desideratissimus recursus, omnium favore & gaudio excipitur.

[47] Inter frequentantes tam potentem curatorem debilium turbas, advenit juvenis, [contractum, surdum & mutum sanat;] genibus nitens pro pedibus, utpote gravi utrorumque pedum contractione tortuosus, simul etiam auditu & loquela defunctus; oculis tantum via patebat, sed viam informis gressus negabat; quæ peteret videbat, sed qua peteret interventrix lingua defecerat: angustias suas mutus tacebat; quod scire juvaret, surdus non audiebat; tot vitæ officiis carentem, sive semivivum sive semimortuum dixerim, nota miserabilis est. Verum miserator Augustinus hanc miseriam pia prece absolvit, & in Trinitatis gratia triplicem calamitatem triplici curatione abegit. Diriguntur gressus, absolvitur lingua, reserantur aures, triformis æger triformi sospitate gratulatur. It, currit, loquitur, audit inoffense, plane, clare. Verumtamen homo lubricus, tanta vanitate & insolentia, accepta incolumitate abusus est, ut vim fecisse Deo videatur Augustinus, qui tam indisciplinatum saluti donandum expetierit. [inque eadem mala ob insolentiam relapsum,] Nam ut cetera vitia levitatis & scurrilitatis ipsius taceamus, ad ecclesiam veniens tanta garrulitate & lascivia plebem afficiebat, ut omnes sua improbitate scandalizaret; dum nec reverentiam sancto loco ageret, nec ullius increpationi acquiesceret. Sic intemperatum divina animadversio prioribus vinculis gravius adstrinxit, & ablata salute quæ erat indomito ad perniciem, repetitis majori dolore induviis domuit: videlicet os stulti ebulliens stultitiam, & aures intentas ad fabulas omnemque lasciviam, pedes quoque currentes ad præcipitium, ænea clave obstruxit, & ad continentiam retorsit. Arctatus itaque acrioribus cruciatibus, ad cælestem medicum ab amicis & cognatis attrahitur; [restaurat per pœnitentiam.] Sanctique vestigiis inhærens, quod obstructis verbis nequibat, diris suspiriis deplangit: lacrymans & ejulans veniam poscit, sospitatem indebitam præsumpta clementia repetit. Vulnerantur altius paterna viscera aliena miseria, & cum misericordiæ Judice luctatur misericordia, qua sola solet vinci miseratrix justitia. Inter reum & Deum obstat causidicus mediator: hinc puniendum increpat, illinc salvandum intentat. Confunditur scelestus de culpa, corrigitur pœnitentia; ut correctus induatur justitia, justisicatus potiatur justi Salvatoris gratia. Sic interveniens Augustinus prævaluit victoria, extorsit cum Jacob benedictionem, cum Moyse propitiationem, & raptam a Domino victor misero reportavit denuo sospitatem. Ille & gressibus & eloquio & auditione reformatus ad integrum, cessat ulterius aliena ope duci, cessat digitis loqui, desuescunt & alii quibus surdo satisfaciant signa doceri; sensu quoque sanior redditus, desinit a ventositate priori (quod utilius est corporea salute) Patris scilicet Augustini eruditione, correptione, prece, ac salvatione.

ANNOTATA.

a Vrbs Eboracum est ad Urum fluvium, vulgo Ouse, in quem alius minor ibidem influit Fossa jam dicta, & videtur hic Suarios dici. In minori Vita Sualavi.

b Imo Galliarum: sed propter Francos, ex Germania oriundos, Gallia sub Germania continebatur.

c Scilicet anno 598, sed videntur hæc de Cantuariensium conversione potius intelligenda.

d De hoc igne sacro egimus 17 Ianuarii ad Miracula S. Antonii § 1.

e De hoc monasterio Cerneliensi consule Monasticum Anglicanum pag. 253 & sequenti. Datur ibi charta fundationis, factæ anno 987, cum sub initium esset cœnobiolum crium Monachorum.

CAPUT V.
S. Livinus baptizatus & instructus. S. Augustini obitus & sepultura.

[48] Jam vero inter tot virtutum insignia, quis digne efferat tanti Doctoris præconia, [Profectus in Scotiam,] per quem non tantum efferatiores suave Christi jugum suscipiunt, verum etiam sancti & signipotentes viri, etiam Angelico monitu, ad eum mirabili veniunt via erudiendi? Res est non capitulari arctitudine commendanda, sed plana & lucida sententia exponenda. Legimus in a Vita beatissimi Pontificis & Martyris Livini, fideli sanctorum sociorum suorum commendatione descripta, qualiter ipse Dominicorum negotiorum dispensator fidelissimus Augustinus, ad religiosum Regem b Scotiæ Colomannum omnium saluti consulens venerit, [S. Livinum baptizat:] & B. Livinum tunc puerum cum S. Menalchio Pontifice baptizaverit, utque Rex & Regina regnique Optimates illum a fonte susceperint. Tunc insuper baptizatum solaris splendoris columna coram omnibus alluxit, & in splendore aurea sole micantior dextra apparens ter puerum signo Crucis benedixit, atque vox cælica in hæc verba sonuit: Dilectus Deo & hominibus, cujus memoria in benedictione est. Hinc præclarus Augustinus Dominum glorificavit, & cunctis glorificandi documentum dedit. Interea sanctis vitæ incrementis adolescens ille, [eumque cū Sociis Angelo Duce] suus & ævo & merito filiolus, adeo dilectus erat Regi & omnibus, ut miro affectu ac precibus eum retinere tentarent. Cui timenti retiacula mundi & hoc super anxie fluctuanti, Angelus lucis affulsit; proprioque eum nomine salutans, Aue, inquit, Frater Livine, desine tribulari, & audi quo debeas consolari. Vade hinc ad Anglorum Pontificem Augustinum, & ab eo percipe totius sanctæ institutionis documentum, per quem Deo provehente summam attingas virtutum. Ast Domini Confessor festinans Angelicis jussibus obtemperare, expetita Regis dimissione & ruptis fautorum suorum retinaculis ceu telis araneæ, cum tribus beatis (discipulis Foilano, Helia & Kyliano (qui etiam describendis ipsius gestis probatissimi auctores claruere) ultro contendit ad mare, quo posset ad desideratissimum Patrem Augustinum transnavigare. Sed occurrit Angelus Domini in itinere, juvenili decore, splendida facie, gratiosus incessu, dulcis affamine; Confide, ait, Frater, quia Dominus me tibi misit ducem & custodem inseparabilem in omni via tua. Tu modo incunctanter sequere me: quia ad illum tui profectus doctorem quem petis, [super mare ambulando,] favente Domino, perducam te successibus prosperis. Agnoscens ergo prudens Livinus spiritum veritatis hæc sibi dicentem, prosequitur fiducialiter cum præfatis discipulis præcedentem, & illud mare magnum ac spatiosum siccis pariter transeunt vestigiis. Videbatur autem tam sacratissimo Livino quam beatis sociis suis, toto illo itinere, quo pedestri incessu vasti gurgitis fluctus acsi solidam aream calcabant, quod per prata vel campestria vireta, rosis ac liliis omnique herbarum ac florum pulcherrima varietate vernantia, transirent. Ubi vero sidereus Dux sequaces suos tuto littore feliciter exposuit, cum indicibili jubare & ampla lucis coruscatione, ipsis intuentibus, cælos repetiit; ut hoc splendore videretur dicere: Huc me, filii lucis, spretis mundi tenebris, sequi properate. Quis itaque hæc tam florida ac fulgida miracula gloriosi Augustini meritis dubitat vel adscribere vel communicare, ut Augustinum quærentibus unda vireret, pontus floreret, fluctus vernaret; & ipse gurges, sub pedibus Euangelizatorem pacis petentium, se ut solidum campum exhiberet? Venit ergo, cum prænominatis tribus sanctæ Trinitatis Confessoribus, desideriosus Livinus ad desiderabilem Patrem Augustinum; venit Angelico ductu velut ad alterum Angelum, de florido itinere ad florigerum paradisum, de via maris ad fontem mellifluum, de perniciosis opibus ad incorruptibilium divitiarum thesaurarium, cui de cubiculo veri Regis infinitam opulentiam rerum & immarcessibilem pulchritudinem specierum depromat omnium. O quam festivum ortum est gaudium tam præcelso Doctori Sanctorum, [ad se veniētem instruit] ubi talem sibi divinitus destinatum excepit discipulum, quem Spiritu sancto præsciverat venturum, qui dignus erat magister aliorum! Sed generosa indoles Livini, a tam divinitus inspirato mavult discere humiliter, quod postea doceat fiducialiter. Audit illum, qui in cælo posuit os suum, Angelico ore disputantem de infinita multitudine & gloriosa supernarum Virtutum, de præcellentissima Apostolicæ sublimitatis hierarchia, de innumerabili exercitu & triumphali Martyrum palma, de candidissima Confessorum ac Virginum corona; omnem mundi pœnam non esse condignam ad tanta præmia; nihil comparari, nihil appretiari posse ad illam pulchritudinem; ad illam dignitatem, ad illam indeficientem solennitatem & gaudia, omni genere laborum, omni fragrantia virtutum, nunc esse currendum. Ad illud sempiternæ beatitudinis bravium ducebat avidissimum æmulum per omnia floreta sacrarum Scripturarum; pandebat ei æraria & cellaria Christi & Ecclesiȩ, in deliciis & oblectationibus Dominicarum gazarum ac vitam spirantium aromatum, in sempiterna caritate & claritate Sanctorum. His aliisque plurimis exhortationibus Dux inclitus Dominicorum castrorum armabat athletam Christi fortissimum, accendebat ardentissimum: jamque secundum præducis Angeli pollicitationem ad Apostolicæ conversationis evexit perfectionem, ut & palmam attingeret Martyrialem. Itaque per quinquennium & menses tres secum detentum, [Sacerdotem consecrat & dimittit:] sanctissimis exemplis ac instrumentis in omni sanctitate provectum, ævo tenerum sed religiosa maturitate grandævum, tandem consecrat Sacerdotem Christo electissimum. Dat etiam liberalissimus c catigeta in ipsa dilecti discipuli ordinatione dulcissimum pignus & memoriale perpetuæ dilectionis suæ, Casulam videlicet purpuream, gloriosi martyrii præsagam, auro & gemmis instar meritorum prætextam: addit Stolam & Orarium, similiter aurea ac pretiosarum gemmarum sideribus decorata insignia. Jamque imprecatus sibi omnia bona, & mutua orationum suffragia, non sine mutuis lacrymis, remittit eum Regi ac genti suæ desideratissimum eruditorem, cum præmemoratis sanctis comitibus suis. Denique sicut apes mellifluum florem, & sicut cervi aquæ fontem, sic Augustinum appetebant undique cælestia mellificantem.

[49] Erat quidam veteranus, qui asserebat avum suum per s. Augustinum baptizatum fuisse, [irrisorem adolescentem] & hoc avum patri suo, patremque sibi tali modo retulisse. Cum essem, aiebat, adolescentulus, & vidissem ad illum novum & inauditum nostræ salutis Protodoctorem Augustinum, quasi ad quemdam Angelum, concurrentia populorum agmina; ego, cui vanitas corona, cui gaudium stultitia, cui deliciæ erant ridicula, mira sensus hebetudine deridebam omnia, velut phantasmata; omnesque errare præter me meosque coërroneos magna credebam ineptia. Cum vero audissem illum omnia debilium ac moribundorum curare corpora, ampliori incredulus cachinnabam vesania. Concepi tandem dolositatem lasciviæ meæ, & ut uter ventosus veni illum quasi sycophantam videre, aut seminiverbium audire; ad hoc videlicet, ut aliquam stropham raperem ab ejus ore vel curatione, unde possem meis similibus risum movere. Cumque me pressanti turbæ, ut insidiosus & latrunculus, [ad se vocatum emendat,] immersissem, ejusque paternum ac reverendum intuitum oculis notassem; protinus ingenti confusus terrore dirigui, ut videretur in eo divina quædam animadversio impuritati meæ indignari. At ille sancto Dei Spiritu plenus (ut claruit hactenus) invisum quasi notissimum respexit: missoque ministro, Illum, inquiens, adolescentem adduc mihi; me sibi de medio plebis præcepit adduci. Tum vero altius intendens quod sine indice innotuerim illi, tanto stupore contremui, acsi cum exerta machȩra quæstorem ac punitorem vidissem sceleris mei. [& instructum baptizat:] Continuo ad tanti vatis clementiam confugi, ac substratus sacros pedes adstrinxi. Ibi omnem ventositatis tumorem quasi compuncta vesica emisi, omnes sordes fluxæ levitatis evomui, totum me tam benigni Patris præceptis ac documentis dedidi. Ille placide increpatum & instructum paternis ulnis amplexus, credentem in Christum me baptizavit, atque in filios filiorum d producta longævitate benedixit. [fuit Sanctus statura procera.] Hæc & his plura præfatus vetulus, ab avo suo patri audita, & a patre sibi narrata, repræsentabat audientibus fidei assertione, quasi ab alio seculo cognita. Intimabat autem a parentibus sibi insinuatam ipsius B. Augustini formam & personam patriciam, staturam proceram & arduam, adeo ut a scapulis populo superemineret, & Saülem proceritate, non atrocitate, exhiberet. Facies amabilis & reverenda, frons mediante coma suis columnis resultabat fenestrata. Signa vero & sanitates, quæ in populo frequentantium cœtuque debilium assiduabat, nullum enarrare nec enumerare posse adstruebat. Memorabatur jugiter pedestri incessu, sæpius discalceatus, [Miraculis clarus] provincias Apostolica devotione lustrasse, & callos genuum fratris Domini Jacobi in plantis attraxisse: plures quoque sanctorum comitum ejus easdem virtutes vel imitari vel æquiparare solitos asserebat. Hinc itaque, cum caritas omnia probabilia credat, & cum ultro credimus quod amamus, quod vero non credimus odisse nos vel spernere probamus; perpendant filii dilectionis & non alieni, quod ea quæ Sancti gesserunt in vita, vel per scripta, vel per longævos seniores, vel per famam (quæ est lex historiæ) a generatione in generationem propagatam, Deo propalante ad notitiam scripturarum sanctarum potuerint pervenire, quæ & qualia non est injuria credere. Jam post flumina & feras repulsas gloriosi Augustini palmarium explicemus.

[50] [anhelat ad cælestem gloriam,] Jamdudum vero ille supernus incola, percussus illa, quæ fortis est ut mors, superni amoris plaga, abhorrebat omnia terrena oblectamenta sicut vitæ detrimenta; & mundanam gloriam sicut vincula, sicut ergastula, sicut supplicia; quæ tamen cum ipsa morte dulce esset pro Salvatore pati omnia. Solo itaque corpore ligatus in terra, immo sola gignendorum & informandorum Deo filiorum paterna astrictus cura, de reliquo totus conversabatur in illa æterna patria; tota mente, tota anima, jugi ac violenta instantia captabat cælestia. Quæ precum incensa, quæ sanctorum desideriorum lamenta, quam inenarrabilia mittebat cælo suspiria? Quis, inquit, dabit mihi pennas sicut columbæ & volabo & requiescam? Et, Quando veniam & apparebo ante faciem Dei mei. Concupivit & defecit anima mea in atria Domini. Sic irrequietis clamoribus præoccupabat faciem Domini, & vim faciebat cælo, crebris pulsatibus rogans admitti, cupiens dissolvi & cum Christo esse. Tandem vero intelligens ex Spiritus sancti responso exauditum suum desiderium, [S. Laurentiū ordinat successorem:] ut veniat ad ipsum omnibus rectis corde desideratum; cœpit parentalibus visceribus anxie pertimescere, ne post se lactea natæ vel nascentis Ecclesiæ infantia, orbata Pastore, luporum dilapidaretur invasione. Hinc B. Laurentium, Apostolicæ sanctitatis virum, Apostolicis signis præclarum, suorumque comitum præcipuum, dicente sibi Domino in spiritu; Hunc mihi unge in Sacerdotem electum, perspicaci animo cum superno instinctu intendit pro se ordinandum. Refert hæc ad Clerum, ad Regem, ad populum: placet omnibus, favent omnes, simul benedicunt & expetunt. Rege itaque cum confluo populo immensum congratulante, ordinat cum omni solenni gaudio Laurentium sibi successorem; ut quondam Apostolorum Princeps Petrus Clementem, ob supradictam videlicet novellæ informationis necessitatem: quod tamen exemplum nulli imposterum debet esse præsumendum. Nemo rite hoc fecit post Petrum, nemo incompetenter faciat post Augustinum. Nam unus Christus, una Ecclesia, unus Episcopus, nec dividitur unus & unitas. Consecratum ergo destinat ad omnia promptissimum, ut Paulus Timotheum, in opus ministerii, in ædificationem corporis Christi; ut discurrat, festinet; instet opportune, importune; arguat, obsecret, in omni patientia & doctrina. Ipse vero theoricus contemplator, ut mundi opprimentis perfuga, [soli Deo vacat:] ut passer solitarius in tecto, gaudebat nimium, ruptis rerum retinaculis, pennis æterni amoris ad Dominum evolare, in optima parte Mariæ requiescere, soli Deo vacare, revelata facie gloriæ Domini assistere, ejusque perpetua pasci dulcedine. Tunc demum se vivere ac regnare, tunc primum se cœpisse servire Deo credebat. Numquam tamen defecit Dominica lucra augere, in conveniendo populos in unum, & ipsos Reges ut serviant Domino: nusquam deerat, ubi Divina res postulabat. Nunc, ut aquila, ad superna volabat; nunc, Dominica poscente, pascua ima revisebat.

[ager dat monita Regi & aliis:] Quid longa tergiversatione exitum præsentis lucis dare formidat oratio? Tandem victoriosissimus Athleta Domini, in omni sanctitate & meritorum perfectione excurso vitæ stadio, pervenit ad bravium ac diu desiderata æterni Regni præmia. Jam pulsanti per ægritudinem Domino aperuit, cum inenarrabili tripudio & aromatico gratiarum sacrificio. Tum magnanimo paternæ dilectionis affectu exhortabatur, tam Regem & Principes, quam Clerum & populum, servire Domino in timore; & profanatis dæmonicorum sacrificiorum sordibus, in fide Christi divinitus sibi tradita immobiliter perseverare; & uni Deo vivo & vero, fide & amore, perpetuo adhærere; ejusque mandata, per inunctum Pontificem ac Dominicos ministros, diligenter observare. Venit ergo finis mundialium procellarum, & illuxit aurora æternarum lætitiarum: & benedicto Rege, & confirmata in Christo primitiva suæ genituræ Ecclesia, relinquens omnibus perpetuæ dilectionis pignora beatæque vitæ documenta, inter sanctorum sociorum discipulorumque lacrymosa examina, [sancta obit.] stante B. Laurentio cum populosa frequentia, deposita sarcina carnis assumitur in cælum, cum supernarum virtutum triumpho & gloria, cum inæstimabili omnium occursu & receptu sempiternaque lætitia. O quanto solennio adornatur & coronatur tunc omne cælum, videlicet ad tam præclari civis adventum. Ambiunt æthereæ turmæ victorem palmigerum, invitant Apostoli in suas sedes socium Apostolicum, vallant purpurata castra Martyrum martyrialem signiferum, amplectuntur insignem Hierarcham splendentia agmina Confessorum & venerabilis turba Sacerdotum, [& coronatur in cælo:] cantant dulcibus hymnis candentes chori Virginum ducem virgineum; utque usu mortali loquamur illa ineffabilia sacramenta supernorum concentuum, tunc illa magna Jerusalem magni Regis civitas simul vidit populos & tribus suas, simul in Augustini triumpho personantes Domino gratias & laudes indefessas. Quos omnes nos infimi, licet tam indigni quam impares laudatores, prosequamur ut possumus, non exequialibus planctibus, sed his triumphalibus cantibus: Regnas Augustine, Augustis seculi nomine & dignitate sublimior, qui auxisti rem Christi publicam, & Romanæ Ecclesiæ adjecisti Britanniam, melius quam Cæsar Augustus Romanis opibus Alexandriam Te Reges & Principes & Senatus Anglorum, & turba gentium comitantur in cælum; te Angeli & Archangeli triumphantem deducunt, Throni & Dominationes excipiunt, te coronat Rex Regum.

[52] Pretiosissimam vero ejus corporis margaritam, in ipso Apostolico & Regali monasterio, [sepelitur in monasterio,] quod ipse Deo auctore condiderat, præelectissimus Laurentius, facta magnifica dedicatione, cum devotissimo Rege Æthelberto & confluis Angliæ populis, recondidit in Aquilonali videlicet ejusdem sacræ aulæ porticu, ubi in æterna memoria cælestis regni depositum thesaurizavit.

[53] Sed dum festinamus tam piam historiam finire, adhuc obstinate tenemur, & hujus Angelici loci gratiosa dulcedine & Sanctorum caritatis infinito charismate, quod sedet saturos, saturet desideriosos, dulciter * recolere, qualiter illam porticum tot primorum Eruditorum Britanniæ, [ubi sepulti etiam alii plures Sancti.] immo tot Angelorum Dei, cælestia impleverint mausolæa. In quibus gratanter est animadvertendum, quam generosa pignora universalis Mater Roma ediderit, quæ ipsi Britannico Oceano Patres & institutores existerent: quos dum unus amor uno cubiculo simul astringeret, singulos Patronos sigillatim distinctos plures nationes propriis radiis præclaros haberent. Horum præcellentissimus Augustinus, Laurentium ejus templi dedicatorem, sibi successorem (ut præmonstratum est) creavit; Mellitum Lundoniæ, Justum Roffensi Ecclesiæ Episcopos ordinavit; quos utrosque que propter Christum exiliatos, tertius Mellitus, quartus Justus successor excepit. His e Honorius, & ipse Romanæ informationis honor decorosus, annexus est quintus. Sextus Deusdedit ordine, sed primus flos gentis Anglicæ, in Romanorum Patrum transiit conscriptionem: cujus primitiis ex Anglia nihil gratius habuere Doroberniæ Romana principia. Septimus quoque Theodorus, Romanæ præcellentiæ subsecutor egregius, almo Augustino a dextro consepultus est latere, una tantum monasterialis alvi maceria interstite, quia nondum amplificata porticus omnes nequierat suscipere: qua postea dilatata, his sanctis consortibus adjungitur omnibus amandus seculis Adrianus, ejusdem monasterii Abbas clementissimus; qui ab Apostolico Romæ electissimus in Archipræsulem Doroberniæ, ipsum beatum Theodorum adduxit pro se, cum quo Anglos fecit docibiles Dei tam Græca quam Latina eruditione. Item candidissimum ex Anglis lilium Regia Christi virgo Mildretha, suo candore gratissime illustrat splendida tantorum Patrum ornamenta. Horum igitur omnium auctor beatissimus Papa Gregorius, habens altare medium velut patricium solium, ipsamque servans Deo dicatam porticum, æterna dilectione circumplectitur, non tam funera consepultorum, quam triclinia convivantium filiorum: ante omnes vero sibi astringit Augustinum, ut suæ institutionis primicerium, suæ parturitionis primogenitum, [& altare est S. Gregorii,] & vita & ordine primum. Ceteri quoque filii, qui Protoparentes Ecclesiastici sunt Angliæ, accumbunt sicut novellæ olivarum in circuitu mensæ suæ. In authentica vero præeminentissimi Augustini tumba Epitaphium scriptum est hujusmodi: Hic requiescit Dominus Augustinus, Dorobernensis Archiepiscopus primus, qui olim huc a B. Gregorio Romanæ urbis Pontifice directus, & a Deo operatione miraculorum suffultus, Æthelbertum Regem ac gentem illius ab idolorum cultu ad Christi fidem perduxit, & completis in pace diebus officii sui defunctus est, septimo Kalendas Junias, eodem Rege regnante. De his quoque septem primis Anglicæ Ecclesiæ columnis, Tarpeia de rupe Romæ excisis, hi versus substituuntur.

Septem Primates sunt Anglis & Protopatres, [Additi versus de septem Episcopis,]
Septem Rectores septemque per æthra triones;
Septem sunt stellæ, has tenet unius area cellæ;
Septem cisternæ vitæ, septemque lucernæ;
Et septem palmæ regni, septemque coronæ.
Quin oculi septem, quibus hunc Christus videt orbem,
Ut currit mundus septem per secla diebus.

Horum tituli, suo ordine superscripti, sunt hi.

Dux Augustinus præcellit in ordine primus.
Lauriger & mundus, Laurenti sede secundus.
Tertius est gratus Mellitus, melligeratus.
Quartus adest Justus, dulces dans nomine gustus.
Quintus Honorius, Ecclesiæ vigor extat honorque.
Deusdedit est sextus, cui dat sua munera Christus.
Theodorus juxta fert sabbata septimus alma.
His septem Ducibus viget Anglia totque diebus.
Additur octavus Monachorum dux Adrianus: [aliisq; Sanctis ibidem consepultit.]
Anglorum stella Mildretha refert sua mella.
Octo Patres Romæ, reliqui comitantur honore
Ex Anglis nati, meritis horum sociati.
Hinc manat divis Euangelii via rivis:
Hi sunt f Brithwoaldus, Tatwinus, vosque Nothelme,
Et jam Berta, Patres primos Proceres imitantes,
Tot simul Ecclesiæ cingunt frontem pietate.

De innumeris vero signis, quæ in hoc requietionis suæ dormitorio, vel ubivis gentium aut locorum, B. Augustinus pro fide petentium exhibuit, aliquanta quæ fidelium oculis probata sunt, sequens libellus enarrabit, Deo nos in veritate sua dirigente, qui per omnia secula regnans, semper in Sanctis se mirabilem ostendit.

[Annotata]

a Hæc illustranda erunt 12 Novembris, scripta a 8. Bonifacio Archiepiscopo Moguntinensi.

b Id est Hiberniæ hodiernæ, quæ tunc Scotia dicebatur.

c Catigeta Papiæ est Doctor, aut Rhetor, Græce καθηγητὴς, perperam impressum Catigera.

d In Vita minore hæc accuratius ita explicantur: Affirmabat enim eumdem avum ultra centum annos vixisse, ipsamque longævitatis benedictionem in patrem suum descendisse, in se etiam centenarios progenitorum annos longe excrevisse.

e Coluntur sequentes, Honorius 30 Septembris, Deusdedit 30 Iunii Theodorus 19 Septembris, Adrianus 9 Ianuarii, Mildretha 13 Iulii.

f Præfuerunt Ecclesiæ Cantuariensi Archiepiscopi, Brithwaldus ab anno 693 usque ad annum 730, cui successit Tatwinus, mortuus anno 734, ad 30 Iulii Martyrologio Anglicano inscriptus. Succeßit Nothelmus & vixit ad annum usque 739. Hic in tabella veteris altaris S. Augustini etiam Sanctus habetur, ejusque ibidem mausoleum inter alios Sanctos extat.

* dulce est

APPENDIX
Ex Chronico Joannis Bromtoni.
De mortuis, ad evictionem Decimarum & Excommunicationis vim probandam, suscitatis.

Augustinus, Episcopus Cantuariensis in Anglia (S.)

Inter decem Scriptores Angliæ, anno MDCLII Londini excusos, sextum locum tenet Iornalensis Abbatis Joannis Bromtoni Chronicon, ab ingressu S. Augustini in Angliam perductum usque ad Ricardi Regis mortem, seu annum MCXCIX. Hic inter alia rem mirabilem minimeque contemnendam narrat, ut a vetustiori Auctore scriptam; quem utinam nobis indicasset! eo enim plus fidei haberet, quo ille esset antiquior. Nunc in Auctoris ignoti fide quidquid est refero: cui an & quatenus credi poßit, silente de re tam insigni Beda & hoc Vitæ auctore Gocelino, Lectori æstimandum relinquo: ipsa narratio sic habet.

De isto S. Augustino legitur, quod cum in Comitatu Oxoniæ, in villa quæ dicitur Cumpton, ad prædicandum semel venisset; accessit ad eum Presbyter ejusdem villæ, [Decimas solvere recusantem correcturus Augustinus,] dicens: Pater, sciatis, quod Miles, hujus fundi Dominus, sæpe a me monitus, non vult ex iis quæ sibi Deus dedit decimas persolvere: & Excommunicationis sententiā ei comminatus, magis eum reperi obstinatum. Quod audiens S. Augustinus, Militi ad se vocato dixit: Quid hoc, fili, audio de te? Cur decimas tuas Deo & Ecclesiæ non reddis? Nescis quia decimæ non sunt tuæ, sed Dei? Cui Miles iratus respondit: Quis terram coluit aut seminavit? nonne ego? Sciant omnes, quia ejus erit decimus manipulus, cujus sunt & novem. Cui Augustinus: Noli, fili, ita loqui: scias enim quod, si juxta fidelium consuetudinem non decimaveris, excommunicabo te. Et conversus ad altare ut celebraret, coram omni populo dixit, Præcipio ne aliquis excommunicatus Missæ intersit. Quod dicto, in ipso introitu ecclesiæ cadaver sepultum se erigens, [ea de causa excommunicatum, ideoque visum de ecclesia egredi, suscitat:] cœmeteriumque egrediens, quamdiu S. Augustinus Missam celebravit, immobile ibi stabat. Quo viso fideles ibi præsentes, fere extra se positi, venientes ad B. Augustinum referunt ei factum. Quibus ait: Nolite pavere: sed Crux cum aqua benedicta nos præcedat, & videamus quid hoc est. Procedens autem Augustinus cum populo, venit cū eis ad ingressum cœmeterii: vidensque cadaver dixit: Præcipio tibi in nomine Domini, ut indices mihi, quis sis. Cui respondit mortuus: Cum ex parte Dei juberes, ne aliquis excommunicatus Missæ interesset; Angeli Dei, qui itineris tui assidue comites existunt, ejecerunt me de loco ubi sepultus fueram; dicentes, quod amicus Dei Augustinus carnes fœtentes projici de ecclesia Dei jussit. Ego enim tempore Britonum, antequam gentilium Anglorum furor hanc vastasset regionem, hujus villæ patronus fui: & licet sæpius ab hujus ecclesiæ Presbytero monitus, decimas meas numquam dedi: tandem ab eo excommunicatus mortuus sum, & inferno detrusus. Quo audito ipse Sanctus & omnes qui aderant multū fleverunt. [& ab eo qui illum excommunicarat similiter resuscitato,] Et dixit Augustinus: Scis locum ubi sepultus fuit Presbyter, qui te excommunicavit? Quo respondente, in hoc eodem cœmeterio requiescit; Præcede nos, dixit Augustinus, & locum nobis ostende. Præcessit defunctus, & venit ad locum quemdam prope ecclesiam, ubi nullius sepulturæ signum apparebat: & sequente se Augustino & populo toto, dixit: Ecce locus, hic fodite, & Presbyteri ossa invenietis. Ex præcepto igitur B. Augustini foderunt, & in profundo ossa pauca invenerunt, præ temporis diuturnitate in ariditatem conversa. Quærente Augustino, si hæc essent ossa Presbyteri, respondit defunctus; Etiam. Tunc Augustinus, orans diutius, dixit; Ut sciant omnes, quia mors & vita in manibus Dei sunt, cui nihil est impossibile, in ejus nomine surge: opus enim de te habemus. Quo dicto videbant omnes præsentes pulverem pulveri uniri, & ossa nervis compaginari, & ipsum surgere. Quo ante Augustinum stante, dixit Augustinus: Cognoscis istum, Frater? Respondit: Novi, Pater: & utinam non nossem! Cui Augustinus: [facit absolvi,] Tu eum excommunicasti? Cui respondit; Utique, & merito: in omnibus enim ecclesiæ semper extitit decimarum retentor, & multorum flagitiorum usque ad diem ultimum patrator. Cui Augustinus. Nosti, Frater, quia misericors est Deus: unde & vos misereri oportet creaturæ & imagini Dei, quæ ejus sanguine redempta tamdiu pœnas inferni sustinuit. Tunc tradidit illi flagellum: & flexis ante illum genibus, absolutione flebiliter petita, mortuus commissa mortuo relaxavit. Quo absoluto præcepit Augustinus, ut ad sepulchrum rediret & diem præstolaretur ultimum. Qui statim ad sepulcrum reversus, in cinerem mox est resolutus. Tunc ait Augustinus Presbytero, Quanto tempore hic jacuisti? Qui respondit; Centum quinquaginta annis & eo amplius. [post annos 150 a morte:] Et ille; Quomodo, inquit, huc usque fecisti? Respondit, Bene, & in æternæ vitæ deliciis. Et Augustinus; Visne, ait, ut orem Dominum, quatenus ad nos revertaris, & animas a diabolo deceptas nobiscum prædicando ad suum Creatorem reducas. Absit, ait, a te, Pater, quod me a quiete mea perturbatum ad laboriosam seculi vitam facias reverti. Tunc, Augustinus Presbytero dixit: Vade, carissime, & quiesce in pace: simulque ora pro me, & universa Ecclesia sancta Dei. Qui mox sepulcrum intrans, cinis effectus est. Tunc vocato ad se Militi Augustinus dixit: Quid est, fili? adhuc non vis decimas tuas Deo reddere? Tremefactus autem Miles procidit ad pedes ejus flens, & reatum suum confitens, & veniam petens: relictisque omnibus & coma deposita, S. Augustinum omnibus diebus vitæ suæ secutus est, & in omni sanctitate diem clausit extremum, & æternæ felicitatis gaudium intravit.

Vsum ab Excommunicatione absolvendi etiam mortuos ætate S. Gregorii adhuc viguisse, constat ex ejus Vita lib. 2 num. 45: apud Græcos autem idem usus etiamnum obtinet, quibus experientia compertum est, in Excommunicatione mortuorum corpora non dissolvi, sed fœde intumescere, [usus talis absolutionis antiquus,] usque dum fuerit super eos Absolutionis pronuntiata formula. Sed hæc animabus dumtaxat prodesse potest, quarum exitus in statu gratiæ fuerit, manentibus Excommunicationis ecclesiasticæ vinculis, impedientibusque ne aut celesti gloria, aut communione precum ac meritorum perfruantur. Quod si cum reatu æternæ damnationis obierint ii qui fuerant excommunicati, animis quidem eorum prodesse absolutio non potest, sed ut summum corporibus quatenus humo contineri & communi sorte dissolvi valeant, nisi forte alicui damnationis debitæ sententiam suspenderit Deus ex prævisis Sanctorum orationibus meritisque, ut resuscitato daret spatium pœnitentiæ; cujus extraordinariæ clementiæ aliqua, sed rara, habentur exempla. Vide Goar in Euchologium pag. 688 & seqq. & cum allegato loco ex Vita S. Gregorii, apud nos legendo XII Martii, confer hanc formulam Euchologii, ab ipso qui Excommunicationem tulit, [& forma,] aut alio ejus personam sustinente, legendam de scripto super mortuo: Contigit quidem humilitatem nostram, excommunicationem ferre in devotissimum N. propter indecens facinus quoddam, qualia plura humanæ naturæ nascuntur. Quandoquidem vero, iis modis, quos novit Dominus, qui cuncta antequam fiant agnoscit, commune debitum exolvit ille, procellam Excommunicationis secum devolvens; præsenti diplomate in sancto Spiritu a tali Excommunicatione illum liberamus, ut & in futuro solutus existat, cum Christianis omnibus Domini visionē percepturus, & cum benedicta Patris benedictam & beatā Christi vocem audituris; videlicet si capax illius boni sit. Hæc autem aliaque similia, excusata explicataque in rectum sensum, vide apud prædictum Goar, atque exemplis firmata. Ceterum phrasi illa de carnibus fœtentibus, ab ecclesia projici jußis, usus est in simili casu S. Gregorius lib. 2 Dialog. cap. 52, ubi inducit idem jubentem Brixiæ S. Faustinum, respectu excommunicati unius.

MIRACULA
Auctore eodem Gocelino Monacho.
Ex eadem editione Mabilionis.

Augustinus, Episcopus Cantuariensis in Anglia (S.)

BHL Number: 0779

AUCT. GOCELINO.

CAPITULA LIBRI SEQUENTIS.

Cap. I. De raptore pallii tumbæ S. Augustini, ab ipsa rapina mirabiliter redarguto & emendato; sociisque ejus barbaris, illius exemplo conversis: & de ipsius temporali felicitate.
II. De contracto miserabiliter deformato & mirabiliter reformato, S. Augustino cum duobus sociis sibi vigilanti glorifice apparente, eumque curari jubente.
III. De divite moriente, ad vitam convalescente, venerando Pontifice eum visitante.
IV. De quodam Principe, qui cum S. Augustinum blasphemasset, terra dehiscente & tartareo cane in eum terribiliter irrumpente, in barathrum absorptus est.
V. De mari sedato, & supplice Rege a periculo liberato.
VI. De aura congrua, nautis poscentibus reddita; & [trabe], trium pedum spatio divinitus adaucta.
VII. De naufrago, inter fluctus conservato.
VIII. De navi, ceteris ratibus submersis, a tempestate salvata.
IX. De alia navi, a periculo potenter eruta.
X. De tempestate sedata, ventisque versa vice postulatis & celeriter acceptis.
XI. De navi a naufragio tutata, eo quod nautæ festivitatem S. Augustini celebrarent.
XII. De puella muta, loquendi officio restituta.
XIII. De alia puella a nativitate muta, eloquio donata.
XIV. De podagrico curato.
XV. De quodam claudo & manco, ab utraque deformitate reformato.
XVI. De quodam vincto, potenti virtute soluto.
XVII. Qualiter & in qua necessitate B. Augustinus festivitati suæ epulas procuraverit.
XVIII. De cæco illuminato.
XIX. De violatore sepulcri ejus, a seipso punito.
XX. De cujusdam matronæ irreverentia, statim correpta & cito remissa.
XXI. De quodam, ad inclamationem S. Augustini, a prædonum & avium importunitate liberato.
XXII. De divite defuncto, qui post obitum in visu apparens conjugi suæ, calicem argenteum ad quietem animæ suæ B. Augustino fieri mandavit.
XXIII. De alio divite, cui sanctus Antistes * gemina vice apparens, calicem argenteum suo monasterio procurare jussit.
XXIV. De cæco nato illuminato.
XXV. De circulo ferreo, mirabiliter longe dissiliente, in gloriosi Præsulis gemina apparitione.
XXVI. De duobus miseris, uno cæco, altero claudo, utroque restaurato.
XXVII. De eodem contracto, insolescendo cæcato, & resipiscendo illuminato.
XXZIII. De alio contracto erecto.
XXIX. De matrona, quæ imaginem sancti Augustini deridebat, ab eo emendata; ipso Reverendo Pontifice iterata vice ei apparente, primo castigante, secundo propitiante, suamque imaginem restaurari jubente.

Et hæc quidem genuina partitio est: sed adeo inæqualia facit Capita, ut horum numeros in margine adnotasse contenti, malimus aliter partiri paragraphos.

[Annotatum]

* gemma vitæ.

CAPUT I.
Injurii puniti: contractus & moribundus sanati: adjuti periclitantes in mari.

CAP. I

Cum Danorum adhuc Paganorum exercitus a Doroberniam obsideret, omnibus in urbem compulsis, exterius B. Augustini monasterium, speculativum scilicet * urbis præsidium, videbatur hostili prædæ expositum, quod erat tantum supernæ providentiæ relictum. [Danus furatus tegumentum sepulcri,] Protinus irrumpunt adversarii, tamquam ad spolium; & sepulcralem Sanctorum porticum, sancta ut profana habentes, invadunt. Quorum unus pallium haud ignobile, quo S. Augustini tegebatur monumentum (quia filii paternæ dilectionis, nec in fuga vel manu hostili, Sanctum relinquere poterant inornatum, quem præsumerent cælitus protegendum) furtim sibi præripuit, & sub ascella complicatum abscondit. Igitur post ceteros ad alia inhiante gressu, mirum dictu! prædo a præda tenetur, fur a furto arguitur. Pallium adhæret inextricabiliter rapacibus unguibus, adhæret pro cute clandestino lateri; ab hoc tenetur, quod se tenere gloriabatur; jamque palam omnibus confiteri compellitur, quod clam cudere arbitrabatur.

[2] Cum hoc itaque Sanctum Domini repetunt ad satisfactionem, in quem irruerant ad direptionem; [convertitur cum sociis,] fiunt interventores, qui fuerant persecutores. Pollicitus ergo cum uberrimis lacrymis se Christianum fore si solveretur, larga Augustini indulgentia continuo absolvitur, & liber liberatum spolium super Sancti tumulum reponere, ut prius fuerat, gratulatur. Ad tantum Christi vel Christi famuli miraculum diriguere stupida barbarorum pectora, majorique Dei mirificentia lapidosa durities inhumanorum hominum in insolitos rivos defluxit lacrymarum. Nec solum Christi potentiam ac sui Augustini prædicant, sed ultro cum ipso socio, quem duplici miraculo justitiæ & indulgentiæ divinæ & ligatum & resolutum videbant, [& baptizatur, cum plurimis exercitu.] ad Christianitatis Baptismum convolant. Crescunt de hoc fonte beneficentiæ flumina, dum totum exercitum cælesti nectare irrigat hæc fama, & plurimi transeunt in Christianitatis Sacramenta. Sic Dominus, qui tenebras in lucem & noctem in diem vertit, ex hostibus fratres fecit; & ab Anglis, quos venerant expugnare, capiuntur a diabolica captivitate divina libertate, & pro præda capiunt contubernium immortalitatis æternæ: omnibus autem & fideli & incredulo reveretur Augustini manus experta, & benedicitur paternitas prodiga. Unde ne hoc quidem prætereatur, quod præfatus suus prædator, post susceptam Christianitatem, de mediocri Milite dives emicuit & potens, & tota sua progenies hactenus divitiis accrescens.

CAP. II

[3] Vir Saxonicus, vocabulo Leodegarius, monstruosa tortione toto corpore a nativitate erat contractus. Quid virum dixi, qui manibus nitens pro pedibus similior erat reptili quam homini? Suræ & crura coxis inolita, carne & cute coalüerant una. Calcanei extalibus arctabantur infixi, [Contractus membris conglabatis reptans,] pedes eminebant supini, genua ad pectus inflectebantur, quibus homo acclinis humi innitebantur. Sic miser per terram tractilis, iter legebat manuum scabellulis, aut (ut ita dixerim) manibus scabellatis; mutato scilicet usu, in morem natantis vel reptantis, manus & lacerti gressus captabant, poplites fallentibus vestigiis suppeditabant. Conglobatus erat ericius cū jaceret, * curvatum videbatur reptile cum prodiret. Ecce Adam Dei imago, cum per ambitionem, non per gratiam, appetit similis esse Deo, comparatus est non modo jumentis & quadrupedibus, verumetiam lutosis reptilibus. Verumtamen in Christo jam resolidatus, quod perdidit per vanitatem, assequi poterit per virtutem. Sed hæc describendo piis intentamus; quatenus de majori mortalium miseria majora Dei in Sanctis suis laudentur mirabilia. Hic igitur homo tam impos sui, qui nusquam poterat sine tormento progredi, ad magnam confusionem sospitum & fortium, quos piget etiam Ecclesiam adire, in sua debilitate orandi gratia magnam partem pervagatus est orbis terræ, [post visitata varia Sanctuaria,] mirabile & miserabile, improperabile & erubescibile factus exemplum humanæ inertiæ. Transivit terras & flumina, superavit aëria Alpium juga, adiit Romam & Romana confinia; postque tot Sanctorum quȩsita suffragia, ut & maris transcenderet iram, trnslatus est in Angliam. Qua circuita patria, venit contiguum Lundoniæ West-Monasterium.

[4] [Angliam adit.] Ibi demum post tot labores invenit salutis documentum, ubi tantopere quæsitum obtineret remedium: ibi ad cælorum Clavigeri Petri præsidium noctu pervigilanti, & tandem ambigue obdormitanti, lucidus nuntius clara reluxit specie, cum blando affamine. Rogat, quid ceteris dormientibus hic vigilando expostulet. Refert ille, se petere quatenus & animȩ & corporis sui vincula solvantur beati Petri Apostoli clave. [cælesti monitur missus ad S. Augustinū,] Respondet consolator, ibi nequaquam hunc sanandum; sed oportere illum progredi ad primum Angliæ eruditorem Augustinum, illic demum alias ubivis Sanctorum inconcessam salutem adepturum. Ad hæc advena, conquerens se nec Sanctum nec locum nosse ad quem destinabatur, a divino indice docetur, ut urbem proximam Lundoniam ingrediens, viam quæ ducit Cantuariam a viatoribus percunctetur, ubi ei salus promissa & salutifer Sanctus inveniatur. Secutus ergo debilis viatores indices, venit ad Grenewic villam, Tamense fluvio irriguam, B. Ælfegi Martyrio sacratam: inde eleemosynaria navi transvectus, manualibus scabellulis ingreditur Cantuariam. Hunc oberrantem diverticulis, & quo se reciperet quæritantem oculis, quædam benigna matrona respiciens, ignotum advenam percunctata, & audita universa ejus a nativitate ærumna, maximeque adventus sui causa, miserata miserum colligit & fovet hospitali clementia. Congaudens etiam de salute sibi cælitus promissa, adducit illum ad sancti Patris suffragia, dato quod ibi offerat lumine. Admissus ergo intra Sancta sanctorum ipsa poscente, tres noctes ibi pervigilat in prece, eo scilicet attentior quo sanitatis certior.

[5] [ibi cereo oblato a S. Augustino Laurentio & Mellito visitatus,] Jam tertia aurora imminente videt vigilator lucrum suæ imminere perseverantiæ: adveniunt sibi conspicabiliter tres Angelicæ claritatis & principalis eminentiæ Patres, superno splendore (ut referebat) radiantes. Horum medius statura & auctoritate prȩcellebat: nitebat cæsaries, non arte, sed gratia calamistrata, cælesti nive dealbata, patriarchaliter liliosa; frons speculativa Dominicæ cruci patebat, quam media coma pro columna formose fenestrabat; aspectus ejus dulcis & amabilis, qui fulgore suo fundebat gaudia lucis. Tum auri splendorem longe transgrediens infula, byssumque & coccum, ceteraque ornamenta, Salomonis gloriam vincentia, ultra nitorem mortalem sua præbebant lumina. Crucis vero labarum *, quod signifer Domini coruscanti dextera ex tulerat, quo victrices Augustorum aquilas elideret, ineffabili splendore rutilabat. At dexter lateralis mediocri statura condecens erat, oculorū sideribus flammabat, facie cādebat, plano crine purpurabat. Sinister autē lateralis, Euangelicū Zachȩum referebat statura, cujus pusillitas sublevante Crucis arbore non solum Christum videre, sed & in domum suam meruit suscipere; rosas & lilia prætendebat facie, & totus modus corporis gratiosissime sua condecebat habitudine; omnium vero cultus & indumenta supra intellectum humanum gloriosa & multimoda varietate fulminabant. Laterales cum medio eunte ibant, cum stante stabant. Approximantes autem misero, eos trepide respicienti, pariter substitere. Tunc qui medius præstabat, socio lævæ talia irrogat: I, Frater, & ab hoc peregrino nos inclamante, quid postulet, sciscitare. It nuntius, & refert, debilem advenam, beatum patrem Augustinum requisisse, & in Dei misericordia hunc orare, quatenus eum dignetur a nativa contractione curare. Interrupit etiam æger, suæ salutis avidus, legatarias preces, hos emittens clamores: Ad te, Pater clementissime, divino jussu veni; in te, post tot Sanctos requisitos, restat salus hujus destituti, sicut cælesti oraculo didici. [inter magnos dolores erectus sanatur,]

[6] Tunc ille mediatione præcipuus, quem ipsum Augustinum fuisse & suo nomine declarare hactenus dissimulavimus, utrisque lateralibus (quorum dexterum Laurentium, sinistrum Mellitum extitisse, fideliter credimus) benigno respectu & paternis hæc suggerit adhortationibus: Ite, carissimi, ite; eumque solutis nativis nervorum nexibus in statum suum erigite. Protinus dexter comes debilem a capite utrisque palmis adstringit, sinister vero talos innatos extalibus, ceu robur arboris, a suo nodo extrahit & evellit, atque intortos poplites in directum ostendit. Sanguis vero uberrimus disrupta carne profluxit: quæ sanitas ob hoc forsitan facta est acerbe, cum posset a Sanctis fieri mitissime; ut æger ab animæ & peccatorum sanaretur debilitate, & ex difficultate disceret ingratus non esse. Clamabat ergo inter angustias curationis, ubi inveteratus morbus expavit virtutem novæ medicationis: Miseremini, inquit, miseremini, Domini mei, parcite contorto & fragili. Adhuc vociferabatur, & jam toto corpore extentus terræ sospes agebatur. Nec mora in statum suum erigitur, pleneque vigoratus ipsos tres æthereos Hierarchas, mirabile visu! singulos tumulos suos subiisse conspicatur. [& accurrentibus omnia narrat.] A tanto autem pavore quo clamaverat excitati & exterriti ecclesiæ custodes ac ministri, lectulis exturbantur, ad Sanctorum sacrarium cursim raptantur, mirantur virum adstantem procerum, quem antea miserabantur reptantem per humum. Exponit ordine mirabile sacramentum totius visionis & curationis suæ: indicat manu & voce tumbam B. Augustini, qua ipsum medium; & tumbam sacrati Laurenti, qua dextrum; tumbamque almi Melliti, qua sinistrum memoratorum Principum clare viderat subintrare; omnimoda scilicet astipulans assertione, cuncta quæ referebat manifeste se audisse & vidisse: cruor etiam in pavimento abundanter effusus, cum cruentatis artubus, tanti miraculi fidem & divinorū operum laudē addebat propensius.

CAP. III.

[7] Quia noster Augustinus & noster Abraham, multorum, immo omnium, se poscentium pater est; [Ebroracensis civis moribundus] multis signorum apparet argumentis, & in hac elucet serie. Civis Eboracensis urbis opulentissimus languebat ad mortem: medietas corporis a cingulo vergens, tota jam habebatur defuncta; in pectore tantum extremus halitus palpitabat. Jam confesso, uncto, & communicato finis expectabatur; jamque sine voce & sensu jacens, circumsedentibus amicis & plangente domo, migrare putabatur. Interea moribundus sidereum virum, Pontificali excellentia redimitum, assistentem sibi contemplatur, qui se aurosa virga clementer a latere tactum excitabat, dicens: Surge ocius, & sequere me. Negante languido surgendi facultatem; Prætende, inquit, manum tuam, & me ducem comitare. Mox Angelicus dux, data dextra apprehendens erexit ægrum; ductoque comite in quoddam suum hippodromum, [a S. Augustino apparente sanatur:] tale protulit consolationis antidotum: Infirmitas hæc non erit tibi ad mortem, quia superna miseratione meo suffragio annuente, jam nunc de ægritudine redibis ad sospitatem plenam, de funere ad vitam; votum autem tuum, quo summos Apostolos te visitaturum orandi gratia vovisti, matura diligenter exequi, gratias agendo semper Deo, tuæ incolumitatis auctori. Postquam exoratis Sanctorum patrociniis in Angliam recurreris, & Cantuariæ approximaveris, præclarorum Apostolorum monasterium, quod ab Oriente ipsi urbi imminet, supplex ingredere: Sanctorumque inibi feliciter quiescentium expetitis piis suffragiis, nuntia meis Monachis ibidem Deo famulantibus, quomodo vitæ & sanitati de interitu, meo interventu, sis restitutus. Nam ipse sum Augustinus, totius Anglicæ gentis Pater affectuosus, omnes vos in Christo parturiens genitivis visceribus, quem quondam sacratissimus Papa Gregorius cum multis adjutoribus in salutem omnium vestrum destinavit.

[8] [& Romam adire,] Inter hæc læta nuntia æger evigilat, jamque vivaciores oculorum acies in assidentes vibrat, flentes amicos rediviva voce in gaudia revocat, intimat certissime se jam redditum vitæ, & ab universali Angliæ Patrono Augustino, interventore veracique indice sibi apparente, id collatum & cognitum sibi fuisse. Obstupentibus ergo omnibus & congratulanlantibus de ægro tam desperato, Deumque benedicentibus in tam salutifero medico, vir fidelis jam restitutus pristino vigori, [deinde Cantuariæ omnia narrare jubetur.] Eia, inquit, tempus urget me tanti præceptoris jussa ac mea promissa exequi, quatenus B. Petrum Romæ requiram, ac post repetitam patriam, ad suum monasterium & familiam, sua mandata de facto in me miraculo referam. Qui ubi hæc vota exegit, & paternam Augustini affectionem ipsius domestico gregi exposuit, omnes unanimi devotione gratias fuderunt Domino, pro tam grato pii Patris facto & nuntio. Vir autem ille, in signum suæ curationis, quatuor argenteos imposuit quatuor sui monumenti angulis.

CAP. IV.

[9] Armis & religione illustris Rex Angliæ b Ethelstanus, contra exteros Gentium impetus classem navalis exercitus in portu Sandowic collegerat, [Princeps irascens Regi ad S. Augustinū accurrenti,] & ad hanc conducendam ibat: verum summi Ducis & Patroni sui Augustini prius opem & benedictionem expetere prudenter elegit, per quem se prosperius acturum haud inaniter credidit, nam ipse hunc præcipuum Patrem egregie dilexit, ejusque ecclesiam regiis opibus ac privilegiis more optimorum antecessorum suorum provexit c. Cum paucis ergo huc ad orationem Rex divertens, a venerabili Abbate Ælfontho violenta quæsiti Patroni caritate detinetur. Cui devote prandenti, unus suorum Principum, cum furiosa ironia irruens, Pulcre, inquit, Rex tot gentium, ad unius nescio cujus transmarini mortui declinavit sepulcrum; & relictis tot legionibus, sine duce oberrantibus, ad Regni & Optimatum suorum injuriam, despicabili hic accubitu pastinatur: nos belli procinctu occupamur, & belliger noster clandestinis epulis pro armis accingitur. Optabat contra Regis prudentia vecordem temperare, cujus sic obviat Sancti defensor vesaniæ. Iste quem calumniaris externum advenam, omnium nostrum, [frustra a Rege de blasphemia objurgatus;] quos late ambit Oceanus, divus genitor est, omnesque hujus orbis filii a nullo terreno parente præclarius, quam ab ejus generositate sumus generosi. Nemo hujus mundi nobis propinquior extitit, nemo plus contulit, quam qui se ipsum dedit, & animam suam propter Christum ponere venit. Hic gratuitus pater ingratorum, & ultroneus miserator tenebrarum nostrarum, amplissimam natalitiæ Romæ gloriam propter nos, non propter nostra reliquit; & ab illo mundi vertice ad hunc nostrum angulum declinavit, atque perpetua caritate ad perpetuam salutem nostram nobiscum perpetuo manere elegit; exemplo scilicet mundi Salvatoris, qui de æterna cælorum gloria ad infimum seculum nostrum descendit, ut nos ad suæ celsitudinis claritatem erigeret. Et nos, ob tanta Dei suorumque æmulorum beneficia, repulsas reddimus & opprobria? Desine ergo infelix arrogantia blasphemare, & nobiscum potius benedictione & caritate paterna participare: nā quisquis tam verum Parentem contempserit, in æternum degener erit. Hæ itaque interminationes recte in caput decidere contemptoris.

[10] [terra dehiscente absorbetur.] Memoratus itaque Princeps, spreta sancti caritate, spreto Rege & ejus licentia, cum omnium prece, ascenso equo ad exercitum festinat sæva indignatione. Qui veniens ad locum, Ciolum nominatum, non longe a monasterio ad Orientem situm, irruente ira Dei, videt cum suis comitibus vasto hiatu terram dehiscere, canem immensæ enormitatis & infernalis nigredinis exsilire, atque in se terribili rictu irruere. Hoc igitur monstro exterritus equus in terga erigitur; & impius sessor excussus, fracta cervice superbiæ, in infernum demergitur, & barathri offa efficitur. Dominus autem justus concidet cervices peccatorum: confundantur & convertantur retrorsum omnes qui oderunt Sion. Sic Dei ultione peracta, canis qui videbatur evanuit: nam tali hoste perire debuit, qui contra sanctum Domini Augustinum tam sæve oblatrare non timuit. Adeo autem res properata est, ut adhuc discumbenti Regi factum nuntiaretur. Qui contremiscens & ingemiscens; Jure, inquit, incurrit maledictionem, qui Sancti respuit benedictionem: jure tartarum hereditavit, qui Patriarcham nostrum ab hac sua patria bruto supercilio exheredavit.

CAP. V.

[11] Quid etiam in mari possit, qui ubique terrarum vel locorum credentibus succurrit, [Cnutus Rex pius,] quis digne memorabit? In Translatione Deo dilectæ Virginis d Mildrethæ satis exposuimus, de e Cnuti Regis Danorum tempestuoso periculo ad tam mirifici Patris invocationem sedato, quod & in hac mensa avido convivæ apponimus, eodem quidem sensu, licet alio verborum apparatu. Is ergo de expugnatore Pater Angliæ, de vastatore ecclesiarum constructor factus est egregius. Hæc mutatio dexteræ Excelsi, qui de tenebris lucem, de tribulatione reddit exultationem. Ille, erga Sanctos patriæ ac Dei ministros cum esset devotus, præcelso Augustino tamquam Sanctorum parenti deditus erat attentius, illi se commendabat obnixius. Igitur Romam proficiscens ad Apostolorum suffragia, hunc sibi Apostolicum ducem ac patronum in omnibus visendo suppliciter requisivit, & muneribus ac votis adjunxit: quo fretus ibat feliciter ac prospere, acceptissimus tam Principibus ac plebibus ipsique Imperatori, [peregrinatus Romā,] quam Clero & Sacerdotibus ipsique Romanȩ monarchiæ Præsuli. Grande erat spectaculum gratumque miraculum populis & nationibus, quod Rex quatuor Regnorum sublimium, iret, ferro quidem inermis, sed Apostolica fide armatus, ut Apostolicus Domini peregrinus. Non illum a cœpto deterruerat avidum regnandi hominum genus, cujus vacua regna ambirent circumhabitantes gentes, velut obsidione cingentes. Auctus ergo quæsitorum Sanctorum præsidiis cum Apostolica benedictione, tandemque redux ad Anglicum mare, excipitur gaudenter suorum occurrentium classe.

[12] [in reditu prope Anglia a tempestate periclitans,] Prospero itaque vento jam medium pelagi nautæ transierant, jam sua Anglia oculis patebat; cum repente versa serenitas in severitatem, omnium procellarum & turbinum evomuit furorem. Pontus a fundo evertitur, undarum montibus ad æthera grassatur; hic terra inter fluctus aperitur, illic cælum fluctuoso vertice pulsatur, pendulis ratibus patula charybdis intentatur. Quantus hic omnium tremor & terror, ubi omnem spem effugii ac remedii obruit irruens mortis horror! Cælum undique & undique pontus, undique expugnans ventus & fluctus; naves in mari, & mare in navibus. Contra hunc Martem nil agit lorica & clypeus, hasta & gladius; hic bellator nullam veretur multitudinem; non Xerxem Regem, cujus exercitui terra defuit, cujus classibus mare defecit; omnes uno hiatu, tamquam unum virum una machæra, devoraret. Quid hic dices Regnorum Monarcha? Numquam in terrestri acie vel in placidioris undæ certamine talem incurristi quæstionem. Ubi nunc regna tua, quæ avidis aspectibus oblata, jam pene amisisti cum vita? Eruant te modo in quibus confidebas, si Augustino adjutore, tuis copiis fretus, non indigeas. Quinimmo nisi ipse succurrerit, jam omnia perdidisti, jam cum omnibus peristi. Tum vero Rex, tot fremitus tempestatum, stridorem rudentum, rugitum procellarum, ictus turbinum, clamorem nautarum, jam pene exanimis, tali voce interrupit, dicens; [invocat S. Augustinū,] Quæ est hæc ira, sanctissime Pater Augustine, vel quod scelus meum, ut in tuo patrocinio ubique confisum, jam longo itinere pene exacto, in conspectum mei Regni perductum, hic tandem tradas ad interitum? & in hac abysso tot fluctibus obruas, tot periculorum montibus interimas? Si puniendus eram, saltem in tantis terrarum spatiis vel vilissimo loco humanam conciliasses sepulturam, dummodo non traderer in hanc vastissimam lacunam, & in prædam marinis belluis devorandam. In quem Sanctorum jam audebit confidere, qui me audierit in tui fiducia periisse?

[13] Hæc elevatis oculis & manibus proclamans, apertis thesauris suis auream laminam extraxit, & hac totam Regiam navim suam capaci longitudine circumcinxit; addidit & decentissimum pallium cum aliis festivis opibus, atque hæc ornamenta interventori Augustino cum his precibus ac votis prætendit: Succurre, inquit, Pater clementissime, in Christi nomine, tuaque sancta intercessione ab hoc me erue letali discrimine, quatenus hæc & alia nostræ devotionis munuscula mereamur beatæ dormitionis tuæ templo exhibere. [& liberatus dona offert:] Adhuc Augustinum ore versabat, & jam omnis furor pelagi in summam tranquillitatem versus erat; acsi subitus sol condensas tenebras a toto cælo profliget, aut seditiosus tumultus Imperatore superveniente mox conquiescat. Ipsi nautæ jam remis sudantes optabant ventos, quos inhianter gaudebant depositos, quos letaliter expaverant efferatos: jam quærunt adjutores, quos extimuerant perditores. Hanc mutationem dexteræ Excelsi, per Augustinum aut in Augustino advenisse, novit fidelis Rex cum lætissima gratiarum actione longius celebrare. Ubi tandem, salvis omnibus rebus & sociis, optatum littus contigit, ad liberatorem Augustinum rapidis equis cum omnibus venit, dona promissa & promissis addita gratantissime obtulit, tamque prædicato Patris miraculo quam sui præsentia totam patriam lætificavit.

CAP. VI

[14] Retulimus pium interventorem, tempestates tranquillantem; [Egelwius Abbas ventum diu expectarum impetrat,] referimus & auram navigationi poscentibus reddentem. Romam & triumphosos Christi urbis Consules Petrum & Paulum inviserat Egelwius, Abbas devotus monasterii quod f Ethelingey dicitur: sed in reditu, maris tempestatibus ventorumque repulsus, per totas sex septimanas a patria arcetur. Pecunia in cibos effusa, equi & ipsa vestimenta vendita, afficiebant esurientes trepida penuria. Tandem Abbas, consilio Monachi sui Withgari, ætate & prudentia provecti, animatur; ut qui transmarinorum Sanctorum ducatu & interventu bene prosperati essent, jam Sanctorum suæ patriæ auxilia, quo ad sua transducerentur, affatim implorarent. Summum itaque Sanctorum Angliæ Patronorum Principem Augustinum supplex Abbas precibus specialiter efflagitat: [post votum struendæ turris:] hisque se votis obligat, quod si se de instanti periculo eripiat, si beati templi sui turrim videre & ad sua se salvum pervenire concedat, ibi prorsus Augustinianam turrim a fundamentis erigere satagat. In hac pollicitatione obdormitanti, forma navis in qua veheretur celeri æstu adventare sibi eminus cernitur, & in ea vir Præsularis excellentiæ & formositatis sidereæ, indutus habitu Clericali, nitidissimo podere, qui dexteræ manicæ ventilatione navigare volentes invitat ad se: quem beatum Augustinum fuisse fides renuit dubitare. Nec citius somniator evigilans oculos aperuit, vel socio visionem retexere cœpit, quam læto nuntio gubernator venit, auram optimam obsequentibus ventis instare dixit, ad navim æstuantes impulit. Ita in Angliam appulsi prospere, ad suum ductorem Augustinum in gratiarum actione accessere. Hic hospes Abbas cum suis ab Augustinensi Abbate, ut decebat tanti Patris dispensatorem, non solum benigne suscipitur, sed & perditarum rerum largo impendio refovetur.

[15] Insulanus itaque Pater prænominatæ Ethelingey, in suum cœnobium lætanter acceptus, [quæ dum fabricatur,] memor voti, Augustinensem turrim a fundamentis erigit, trabes sex ad hanc difficulter expetiit, septimam autem diu negatam tandem pro amore redditoris Augustini dari obtinuit. Cujus sufficientiæ cum frequenti * metitione avidus auctor pedem & semis deesse semper videret, sine qua opus deficeret; jam prandentes operarios Abbas anxius prævenit, & studio amantis Mariæ, quæ iterum atque iterum in vacuum Domini monumentum respexit, iterum metiri per se jam notam ligni quantitatem contendit. Forsitan, inquit, aliquo solatio Augustinus aderit. Res tam mira quam inusitata! Apparuit trabi trium pedum spatium excrevisse, hoc est tantum jam illi superesse, quantum ante claruerat defuisse. Interea regressum artificem iterum orat Abbas ligni attentare longitudinem. At ille motus, [trabs justa brevior, subito longior invenitur.] Non si, inquit, millies mensus fuero, plus erit quam fuerit. Mensus ergo, superantem Abbatis modum coæquavit, nimiaque admiratione velut in ecstasi positus obstupuit. Sed cum hujus signiferæ trabis superstitem partem pararet abscidere, & ceteris conformare: Absit, ait Abbas, ut hæc injuria fiat largifluæ Augustini mirificentiæ, absit ut quidquam minuatur suæ beneficentiæ; promineant potius utroque latere & utrisque cornibus Augustiniana augmenta; vincat mortalem compositionem cælestis prærogativa. Sit formosa deformitas, sit continua inæqualitas, dum hinc in perpetuum clarescat gratiosa Augustini potestas. Nunc igitur hoc mirificum lignum, in turrito tecto ordinem exspatians ceterorum; lucide eloquitur indelebile Augustini signum.

ANNOTATA.

a Erat tunc S. Elphegus Archiepiscopus Cantuariensis, in cujus Vita hæc Danorum incursio explicatur ad 19 Aprilis: eamdem autem referunt ad annum 1011 Florentius Wigorniensis & alii.

b Ethelstanus cœpit regnare anno 924, ut paßim Auctores tradunt; aut, secundum Chronologum Anglo-Saxonicum, anno sequente. Inter bella, quæ feliciter absolvit victor, præcipuum fuit contra Aulianum Norwegum Dublinii & insularum Hibernicarum Regem Paganum & Constantinum Regem Scotiæ, peractum anno 937. Mortuus is est 27 Octobris anni 940 aut 941

c Eodem modo fuit addictus venerationi S. Cuthberti, uti dictum 20 Martii, in Historia Translationis ejus num. 36.

d Rex Cnutus iturus Romam vovit Deo & S. Augustino (si gratia Dei & B. Augustini Patroni sui adjutorio redux fuerit) corpus S. Mildethræ ad monasterium S. Augustinitransferendum. Quod & factum est. Consule Chronicon Willielmi Thorne de Rebus Gestis Abbatum monasterii S. Augustini.

e Cnutus sive Canutus in Regem electus est anno 1015, mortuus 12 Novembris anni 1035.

f Ethelingey, id est, nobilium insula, in Somersettensi agro, ab Elfredo Rege munita anno 887, & anno sequenti exornata monasterio ibidem constructo. Consule Asserum de Rebus gestis Elfredi, Dunelmensem, Bromtonum & alios.

* vobis.

* curatum

* barbarū

* mentione

CAPUT II.
Alii naufragi aut periclitantes, a morte & tempestatibus liberati.

CAP. VII

[16] Post tanta superati pelagi signa, quis non miretur naufragum inter fluctus servatum, navi submersa? [Elfnothus naufragus in mediis fluctibus incolumis servatur,] Res ita provenit. Erat vir in curia S. Augustini a pueritia enutritus, studio Augustinensis Abbatis a Wlfrici inter præcipuos Lundoniæ sublimatus, nomine Elfnothus. Hic cum apud primum ex Normannis Angliæ Regem b Wilielmum in Normannia moraretur, tandem Regio nutu ascensa navi in Angliam regreditur. Jam medium æquoris sulcante carina, oborta tempestas immaniter attollit freta. Hic non longa expositione eget mortalis jactura. Rudentes rumpuntur, velum scinditur, malus frangitur, navis subvertitur, cum omnibus rebus ac hominibus in profundum demergitur. Solus Elfnothus, quem [in curia] B. Augustini nutritum diximus, inclamato jugiter tanti Patris nomine & subventione, nudus rerum ad malum se proripuit; ibique quasi mortis depositum declinis insedit, vel pendulus amplexo ligno inhæsit. Sic superstitem tota gurgitum indignatio prosequitur: ille nunc procellis obruitur, nunc emergens rejicitur, nunc excussus malo antennæ incumbit vel tabulæ, vel quidquid fractæ navis fluctivagus arripere potuit. Ita miser per duos dies & noctes luctatus cum * marina rabie, in tam continua morte, te, Pater Augustine, invocando expertus est custodem vitæ. Distuleras quippe palam succurrere, qui juvabas occulte, ut ille exerceretur in fide; & (quod præcelsius est) ad majorem Christi gloriam proficeret, quod in tantis periculis turbinum, frigoris, famisque durasset, quam si continuo liberatus esset; simul etiam remorata salus gratior rediret. Tertio itaque die cum Christo resurgente serenitas reluxit, & Augustino duce navis ex Normannia supervenit; cujus nautæ miserati pereuntem, intra illud suum navale asylum suscepere, & ad destinatum littus perduxere. Videmus hic, ut minora magnis comparemus, magni Pauli tertio naufragantis virtutem nostrum Augustinum in suo naufrago exercentem, & laudem Domino dedicantem. Veniens ergo naufragus ad suum Pastorem & liberatorem Augustinum, cum gratiarum devotione, ubi Domno Abbati c Scollando cunctisque Fratribus suos eventus exposuit, omnes in magnam tanti miraculi celebritatem accendit: pro suorum vero sociorum interitu ultroneas omnium orationes obtinuit.

CAP. VIII

[17] Ecce sicut unum, de una navi cum suis nautis absorpta, salvatum retulimus; [Deferens lapides pro ædificio S. Augustini,] ita alio tempore unam ejusdem Patris ministram navim, omnibus aliis demersis exportatam, referimus: neque enim minore miraculo habemus inter bellantia freta servatos, quam quos primitus diximus sedatis fluctuum bellis ereptos. Igitur sub primo ex Normannis Anglorum Rege Willelmo supramemorato, negotiatores ex Anglia, quindecim navibus Normanniam Catomensi foro appulsi, ubi peractis mercimoniis parabant regredi, convehendis lapidibus ad Regis palatium West-Monasterii a Regio exactore sunt addicti. Præerat huic officio vir probus Vitalis nomine, qui a Domno Abbate Scollando suscepta fraternitate, in convectione lapidum ad S. Augustini monasteriale ædificium se præbebat efficacissimum. Itaque uni ex prædictis quindecim navium magistris fidissimo persuasit, uti se in hujus perpetui apud Deum remuneratoris sacrosanctum ministerium donaret, unde sibi præsens ac perpetua merces accresceret. Mox ultro obtemperanti dat litteras sigillatas ad Abbatem prænominatum, de conventione navis ac lapidum, juxta modum ceterorum.

[18] Tandem rebus compositis, sereno diluculo, omnes quindecim naves in judicium maris emittuntur. Heu cæca futuri mens hominum & fallax vultus Sirenarum! Est vulgare proverbium, Ad vesperum lauda matutinum; lauda navigantis felicitatem, sed cum pervenerit ad portum. Vela dabant læti, & aspirante favonio alacriter currebant. Jam tertia pars captati æquoris excursa videbatur, cum mox tanto fremitu furentibus Austris Nereus inhorruit, ut Æolum totum spiritum procellarum effudisse crederes. Quid humanam calamitatem retexere longius certem? Quis vero occulta, sed semper justa, non fortuita, Dei judicia discutere audeat? [aliis 14 navibus tempestate demersis,] De quindecim expositis navibus, quatuordecim in brevi sunt absorptæ, cum hominibus & lapidibus cunctisque sarcinis suis, non parcente turbine ipsis Regiis ædificiis. Alias fluctus obruerat, alias rapiens vortex deglutiverat, hos atque illos dehiscens pontus sepeliebat. Misereatur miseris illa, quæ in miseria superabundanter compatitur misericordia, quæ in tribulatione dimittit fidelibus omnia peccata: Beati mortui qui in Domino moriuntur.

[19] [vehementer concussa etiam ipsius navi,] Sola vero supererat navis illa quintadecima, quæ Augustino rectore grandia sanctuarii Dei gestabat saxa, ad bases, ad columnas, ad capitella & epistylia. Tremebat vectrix miseranda ad suam quæsturam, expectans quasi damnata judicialem absumptorum sententiam, non respiciens Augustini defensoris præsentiam: tot enim hujus solitariæ ratis pupilli pertulere turbulenta excidia, quot sociorum videre naufragia. Cumque ad Deum ac Dei famulum Augustinum inter tanta clamarent discrimina, adhuc fortiori ictu impulsi sunt, ut fortius clamarent, & perseverante terrore attentius in oratione perseverarent; donec eo mirabilius quo desperabilius evasissent. Denique flatus vehemens, velut hostis indignans ad formidantium clamorem, & in hanc efferatus solam superstitem, acri impetu arietat, velum cum antennis & ipsum malum excussum in mare præcipitat, navim dissipat, & pene ad eversionem inclinat. Aucto timore augetur vociferatio ad Deum Sanctumque suum Augustinum, ut Dominus imperio, servus obsequio subveniat. Alii lapides ejicere & navim alleviare parant: quos fidelis & prudens gubernator increpitans: Quo, inquit, insani subsidia nostra ejicitis? An non perpenditis, quia nisi his opibus templi Dei & procuratoris sui Augustini suffulti essemus, aut cum primis, aut cum mediis, aut cum postremis intereuntibus interiissemus? Quin vero credamus, his sacris oneribus nos magis leviari quam premi, [nolente gubernatore lapides ejicere,] magis efferri quam mergi; tantum nos liberare dignetur superna Clementia, per tanti Patroni suffragia. Si autem nostris sceleribus exigentibus hic sumus sententiati, numquam diffidamus, hanc tribulationem animabus nostris perpetuam salutem operari; dum quasi pro reverentia Dei & Sancti sui hæc pertulerimus, qui ejectis lapidibus forsitan evadere possemus & noluerimus, ne per damna ecclesiæ incertum vitæ lucrum quæreremus. Nunc, o fidissima pectora, sanctissimum Patronum nostrum & Apostolum, nos maxime ipsius ministri, in communi periculo communi jugiter [oratione] inclamemus: nunc, inquam, per hunc Deo juvante insurgite, & damna navis atque cursus nostri pro tempore & copia reparate.

[20] Sic omnes confortati exaudientissimum Patrem inclamitant cum spe, qui ante clamaverant pro timore. [mirabiliter adducitur ad portum:] Illico undosam navim exhauriunt, mare in mare rejiciunt, rimas detritæ ratis stupa occludunt, & ubi grandius foramen violentior ictus egerat, complicatos pannos aut aliquem assidentem vestitum, qui undis resisteret, infigunt. Promptiores velum de ponto intra navim attrahere properant, chordis, contis, & palis longis intentant, & ad ventorum vesaniam temperant: sicque mira Dei providentia Sanctique sui diligentia, per aspera & incerta, per longa & continua tempestatum ac mortium discrimina huc & illuc pervagati, tandem in portum, quem Angli Brembre appellant, salvi cum omnibus suis sunt appulsi. Tum vero indubitanter agnovere, quam fidum de cælo habuerint rectorem, [ibique allisa in partes dissilit,] qui eos probare periculis, non punire voluerit. Testis est ipsa carina, quȩ quasi pro suis nautis, quos advexerat, ibidem est tradita. Nam ad evidentius miraculum suffragiorum Augustini, non citius omnes incolumes sunt egressi, quam illa a fine ad finem fissa, in geminas partes dissiluit. Ac ne quid damni inficeret tanti Custodis præconium, [salvis vectoribus lapidibusque.] omnes lapides quos attulerat, illȩsos deposuit gremio arenarum. Ad quos evehendos ductor navis aliam navim pretio acquisivit, & in illa omnes composuit: inde Cantuariam cum nautis veniens, præclaro Abbati Scollando litteras superius de conventione susceptas depromit; deque suis casibus, quam mirabiliter per advocatum Augustinum emerserit, tam ipsi quam cunctis Fratribus lætanter & lacrymanter exposuit. Fiunt Deo ab omnibus gratiarum libamina cum solenni tripudio, videlicet de tanti Patris miraculo, in tam desperatorum remedio. At memorabilis Abbas altius compatiens & congaudens, ultro dat pretium lapidum ex litteris comprobatum, ac superaddit aliquot * solidos in pignus gratiarum. Nauclerus haud ignavus animi, nec immemor beneficiorum, totam recepti quæstus ac pecuniæ medietatem Deo obtulit, ad ipsum Interventorem præstantissimum, gratias affatim reddens pro sui ereptione, orans atque ab omnibus orari poscens lacrymose pro submersorum amicorum perpetua requie.

CAP. IX

[21] Simile ejusdem Patris miraculum huic subnectimus, eo scilicet brevius quo similius. Superiori tempore, navis, a Normannia placido mari immissa, [Alia navis jam jam mergenda,] petebat Angliam grata favente aura. Jam terra ab aspectu relicta, infestissimis flatibus unda sævit agitata. Ratis solivaga vastissima undique expugnatur procella, velut urbs infinito exercitu obsessa: solvitur fragilis cymba, tamquam omni ariete & machina conquassata. Quid enim agat imbellis unica ad universa bellorum jacula, quam & impetebant aër & maria? Undique hiantibus rimis, ut capta & distracta, cedit irruentibus undis. Clamor pereuntium fertur ad sidera, non jam pro vita desperata (quid enim speraretur jam morte inflicta?) sed ut miseris animabus indulgendo subveniret inexhausta Salvatoris misericordia, per piissimi amici sui quem invocabant Augustini patrocinia. Quid ultra? Jam ad summas tabulas pontus intrinsecus ascenderat, jam malum & velum furiosa tempestas longe in fluctus expulerat, jam finis & conclamata videbantur omnia. Sed mirabile dictu! Deo, sui famuli quem petebant gratia, miserante, navim unda quæ ad interitum possidebat, ipsa quodammodo sicut bellua Jonam deducebat; fluctus intus accrescens captivos suos absorbere parabat, & navis exarmata suis telis ac velis ibat, nec attendens minantem voraginem cursum tenebat. Adeo miro modo gradiebatur vel jactabatur, acsi ipso pondere aquarum quo mergeretur, potius a mersione servaretur.

[22] Cum ergo tam longa & continua morte, immo tot mortibus quot turbinum ictibus, [invocato Sancto] fluctuantes morerentur; tandem reluxit oculis Apostolica Augustini tellus, & tunc moribundis cœpit ægre redire vitalis spiritus. Tunc post letæas noctes lucifer canduit splendidus: sed his, quos terror merserat & naufraga dux ferebat, adhuc erat nubilus. Jam tantum de desperatione & certa morte ad incertam salutem incipiunt respirare; quique hactenus præ timore clamaverant, jam inter spem & timorem clamare gestiebant: Deus mirificator almi Augustini, qui nos per tanta miracula hucusque adduxisti, per ipsius merita nos de debito exitio ad portum salutis perducere dignare. Talia jugiter vociferantes, d Wincenesey contra mortalem spem pervenere, [salva appellit.] ibique de navi quasi de ceto Jonæ, aut lacu Danielis, aut spelunca Lazari, exiere. Continuo vero, quantum experti sint ductorem Augustinum, ad ejus requiem currentes monstravere: ibique oblatis votis & luminaribus, de quanta eos eduxerit internecie, cunctis monasterii Dei ministris clara fide rerum exposuere: ad quem desiderabilem tanto amore in gratiarum relatione festinarant, ut madentia adhuc de mari vestimenta in argumentum veri exhiberent, quæ etiam ante Sancti visitationem mutare noluissent. Sed hic propositam brevitatem rei sublimitas excessit, & currente rota de urceo instituto amphora exivit.

CAP. X.

[23] Verum hic rursus liberat clamantes sedata tempestate, [Tempestas alia sedatur, aura secundiore.] qui ante eduxit naufragantes tempestate ipsa perseverante. Præclarus inter Fratres senior, hujus miraculi assertor & testis eo certior extat, quo in se & sociis factum irrefragabiliter comprobat. Hunc ergo memorabilis Abbas Scollandus, in ædificio Augustalis monasterii ardentissimus, videns in hac arte, sicut in aliis bonis, ingenii gnarum e, recidendis & evehendis de trans mari saxis fecit magistrum. Nec vero iste minus fervens ad obsequendum, ascensa rate fertur in f Marchiam, Flandriæ villam, fœcundam lapidum. Ibi præsectis basibus, columnis, & capitellis grandibus, justo onere navale vehiculum impletur. Sed quid unquam antiquus livor imperturbatum reliquit? Elatis jam velis & hilariter illis euntibus, repente ventorum vis effunditur, montibus & vallibus suis trux pelagus evolvitur, navis ictibus quassatur, fluctibus obruitur. Tunc Patris Anglorum famulus, numquam tali claustro coarctatus, foris pelagi, intus animi altis agebatur fluctibus. Sed respirans ad notum Parentem, in hunc erumpit, atque omnes erumpere in hunc persuadet clamorem: Inclite Pater totius Angliæ Augustine, hic in tua servitute periclitantes nos erue, ut ad Dominicum templum labores nostros te duce mereamur perferre. Ad hanc precem ita omnis immanitas turbinum conquievit, ut navis quasi in sicco vel ejecta anchora videretur immobilis, tamquam vasta trieris. Tunc manibus & brachiis innitentes, pro periculo laborem suscepere.

Insidunt transtris, & verrunt cærula remis.

Cœpere rursum ventos poscere; moxque a benigno exauditi adjutore, amplos veli sinus expandere; latoque ac felici cursu in optatum portum suum, cantantes celeuma, applicuere. Hæc vero signorum gaudia, ubi memoratus Frater tunc junior, nunc venerabilior, Domno Abbati Scollando retulit; ille elevatis manibus, in benedictionem Dominicam, congaudentibus Fratrum choris, erupit.

CAP. XI

[24] Tanta tanti Præsidis insignia, quibus noster relucet Oceanus & maria, quam sunt ubique potentia, etiam Græcorum experta late prædicant æquora. In illo Pelasgo pelago & navigio, [Navigantes Constantinopoli Venetias Græci & Angli,] quo hæc quæ memorabimus claruere, affuere ex nostris Fratribus viri fidei probatissimæ; qui nobis constantissima assertione jurando vera probavere, & adhuc superstites probant tali narratione. Circa Pentecostem, aiunt, de Regia urbe Constantinopoleos Venetiam navigaturi, mare intravimus. Fuimus in navi centum quinquaginta viri, cum turba generis & ordinis diversi, Græci & Angli, Clerici & Laici, plerique eruditissimi. Ingens trieris nostra pleno vento & velo currebat, & ut magni maris specula caput tollebat. Interea vis ventorum acrius justo intumuit, & fluctus qui molosam puppim æquis viribus ducebant, indomito bello frangere aut absorbere parabant. Periclitamur ergo, cum tanta moles nec modico vento procedere, nec nimio durare, nec portum nisi temperato posset subire. Non ferebamus tempestatem a tergo impellentem, quanto minus in facie repellentem? Depositis velis, [tempestate suborta,] ejectis anchoris, vim sæviendi subduximus furentibus auris; verum graviter oppugnabamur tergiversantibus & allidentibus undis. Itaque per plures dies diutino vitæ dispendio tenebamur captivi, velut exitiali judicio aut judiciali exitio proscripti.

[25] Inter hæc, fausta ac desiderabilis primi institutoris nostri in Christo Augustini festivitas imminebat, quæ solet festa Pentecostes, secundum Paschales Cyclos, aut prævenire aut succedere aut intervenire. Tunc & mœrore & gaudio, speque metuque agebamur trepidi: mœrore, quia incommodus erat locus paternæ festivitati; gaudio, quod per hanc illustraremur præsentia paternali; spe, quod hanc celebrando possemus liberari; metu, ne natione diversi dissentiremus a salute communi. Suggessimus ergo nauclero & ceteræ multitudini Augustini clarum nomen & meritum, atque instans solennium, quem dudum Apocrisiarius Constantinopoli & Apostolicus Romæ, convertendis Anglorum gentibus dedit Apostolum, virum Apostolicarum virtutum, tam in vita quam post vitæ bravium signorum potentissimum, cunctisque poscentibus succurrentissimum: quibus si unanimi voto placeret festivum ipsius triumphum celebrare, nos de nota ejus bonitate auderemus spondere, quia optatæ auræ potiremur prosperitate. Omnibus ergo tam Sacerdotibus quam ceteris conspirantibus in Augustini præconium, venit cum Dominica votivum ipsius solennium: utque eramus inibi grandis chorus Sacerdotum & Clericorū, [celebrant festum diem S. Augustini,] Vesperas & tota nocte vigilatas egimus Laudes; & Christum in Sancto suo glorificantes, ejusque interventu cum timore & fudicia salvari poscentes, omnia tunc nobiscum pio Patri sollennisabant, omnia Dominico militi militabant. Navis erat, ecclesia; malus, Sion specula; crux, antennæ; carbasa, aulæa; prora, ara; Sacerdos, proreta; gubernator, Hierarcha; remiges, Clerici; rudentes, pro cymbalis & organis; ventosi sibili, pro follibus & fistulis. In circuitu ingens maris atrium & infinita turba fluctuum respondebant psallentibus crebris allisionibus undarum. Cantabat aquosa Ecclesia; Benedicite maria & flumina Domino, benedicite cete & omnia quæ moventur in aquis Domino; & eadem reddebant aquæ cum superno choro: omnia adeo personabant solennem Christum Christique solennem famulum Augustinum.

[26] Post nocturnales Laudes pene in lucem celebratas, requiescentibus ceteris, Nauclerus pervigil, dum notat sidera, dum explorat aëra, videt illico sentitque quid valuerit Augustini quæsisse suffragia. Nam eotenus repugnantia flumina, hujus gratia in auram gratissimam conversa, facta sunt navigationi nostræ prorsus auxiliaria. Læto itaque clamore & canora testudine omnes excitat, & quasi piratica vis irruat, gaudia tamquam prælia intimat. Surgite, ait, ocius, o socii: adest nobis Deus in Augustini sui festivitate, adest & Augustinus festinus in Dei sui directione: bene ejus hodie festa celebramus, cujus interventu non solum a mortis terrore liberamur, verum etiam optato vento & cursu ad optatum littus dirigimur. Hic est gubernator, hic ductor & navigator: ipse impellit, regit, vehit, præcedit & succedit. Nunc ergo festinemus divina Mysteria in ejus veneratione explere, tantoque duce securi feliciter enavigare. Ad hæc læta hortamina tota turba, tensis palmis in gratiarum libamina, Augustinum tollit ad æthera, quem se invenisse novum adjutorem triumphant inter tanta pericula. Statimque, sicut qui hostem fugiens ad domesticum Patronum currat, festivam Missam cum celso jubilo in ipsius honore concinimus, ejusque merita auctori Domino immolamus.

[27] Sed inter hæc Signifer Domini signum dat suæ præsentiæ, fidem exterorum novellam erga se veniens divo ventilabro discutere, [& Missæ Sacrificio peracto obtinent temperiem,] & in Deo attentiorem facere. Nam cum sacrum Euangelium legeretur, tantus spiritus turbinis mare & navim impulit, ut Sacerdos, nisi viri robustissimi hinc inde a lateribus hunc sustentassent, Dominicis Sacramentis conficiendis nequaquam assistere posset. Exacto vero salutari Martyrio tanta temperies rediit, ut opportuniorem optare nescirem ad propositum locum, videlicet ad velificandum, excurrendum, portumque inoffense subeundum. Currebamus ergo obsequentibus ventis gaudentes & alacres, Deique mirabilia in tam mirifico Sancto suo magnificantes, pollicentibus omnibus toto affectu se ejus festa quotannis perpetuo celebraturos, nomēq; ipsius & virtutum insignia ubique declaraturos. At princeps navis tam festivum se inter tam festini adjutoris festa exhibuit, ut non solum solennibus ejus laudibus devote congauderet, sed etiam epulis & vino largifluo convivas suos exhilararet. Jam vero felici cursu diei ad vesperum exacto, Angli de noto Patrono fiducialius præsumentes, [atq; portum,] suadebant sociis, de auræ incertitudine dubitantibus & ad portum nitentibus, quod si irreflexa fide cœptum iter tenerent, ipsam auram usque ad destinatum locum perseverantem haberent. Sed aliorum sententia prævaluit, ut magis portum subiremus, & diutino labore tabescentia membra quiete reficeremus. Ubi vero post solis occasum portui successimus, mirabile dictu! ipsa dialis tranquillitas abiit, & prior tempestas adversantibus ventis recurrit: ut videlicet doceret Augustinus, tamdiu prosperitatem affuisse, quamdiu suæ festivitatis veneratores vellent navigare; iterumque votis obtinendam auram, cum ipsa statione decernerent procedere.

ANNOTATA.

a Hic est Wlfricus sive Wulfricus junior, ab Archiepiscopo Eadsino anno 1047 benedictus, & anno 1059 vita functus.

b Willielmus Conquestor regnavit ab anno 1067, ad an. 1087.

c Ita Mabilio: Schotlandus aliis scribitur, & in ecgrapho Translationis utroq; modo scriptum reperitur nomen, frequentius tamen Schollandus. Fuit hic natione Normannus, Abbas constitutus anno 1067, vixit usque ad diem 3 Septembris anni 1087.

d Winchelsey in finibus Sussexiæ versus Cantium.

e Mabilio agnarum & videtur hic nomen proprium agnoscere, sed cum eo nullus fit sensus: itaque mutavi & scripsi gnarum.

f Marchia, inter Caletum & Gravelingam, non quidem ad mare sita est, sed utrimque per mediterraneos canales subvectas naves planiores recipit: ejusque iterum infra fit mentio.

* solidorum

* maxima

CAPUT III.
Muti loquela, claudi greßu, captivi libertate donati.

CAP. XII

[28] Iam septeno miraculo, in septem Christi convivis piscatoribus & septiformi gratia Spiritus [signato], Augustinum fluctuantes liberantem [sequendo], [Puella muta,] per mare navigavimus: nunc ipsum per terras, diversas clades curantem, reducemus. Qui hic, incipienti de mutis suas virtutes, obtineat tacito vel infantissimo Scriptori eloquendi vires. In villa Cilleham notissima, Cantuariæ ad Austrum sita, parvula octo annorum, patre orbata, matri viduæ unica unicum solamen erat relicta. Hanc alebat, hanc fovebat, hanc miseras delicias inter desolationis suæ miserias deputabat; flebat hujus orbitatem & suam viduitatem; sibi conjugem, & illi amissum querebatur genitorem. Verum dum in hoc materno affectu pendet, dum in hujus profectibus omnem spem & mœrorem demulcet; accessit doloris augmentum, ubi expectabat consolationis incrementum. Nam quæ matrem & cognatos dulci alloquio vel cantu virgineo gratificabat, subito casu muta effecta omnes notos mœstificabat: pro eloquio pecualem boatum, pro cantu mugitum, pro verbis elinguem reddebat gemitum. Mater lugebat, ejulabat, ululabat, & clamabat: Heu, filia mi! hæccine spes mea? hæccine solatia, post patris tui funera, ut optimo officio linguæ mihi sis funerata? Ex magna enim parte funebris est vita, [a matre vidua,] ubi nulla est loquela. Nunc, proh dolor! tibi loquendum est digitis tacente lingua, & clauso ore solis nutibus absona dabis verba! Nunc misere docebis matrem absurda signa, quo sensus tuos perpendant, non aure, sed visu, pro loquela!

[29] [monitu Sacerdotis persuasa,] Talia jugiter conquesta, querimoniis non est contenta, omnia indefesse quærit remedia, poscit auxilia, consulit medicamina: nemo ferre noverat subsidia. Illa muta perseverabat, & maternus dolor indies crescebat: cumque aliorum vulnus tempore sopiatur, hujus augebatur: sed perseverantibus in fide semper occurrit supernæ respectus clementiæ. Sedula femina tandem Parochianum suum lacrymose requirit Presbyterum, nomine Elfelmum. Ille humanæ inscius medicinæ, docet hanc se credere divinæ. Proxime, inquit, imminet triumphalis solennitas signiferi nostri Augustini: in ejus honore ceream faculam compone, & cum hac lampade (decet enim amicum Sponsi cum lampade requiri) luciferā ac salutiferam suæ festivitatis noctem pervigila in prece cum tuapte sobole: ubi si fideliter perseveraveritis, [cum cereo ad festum S. Augustini ducta,] credimus in Dei beneficio quod non frustra facietis. Ad hæc devota virago, fide armata, velut ab Angelo docta, jussa maturat lumina. Ad cælestem Medicum in suo festo puella venit cum genitrice, ibique ad ipsius vivifica pignora lucifluæ festivitatis noctem pervigilant in oratione. Altera orabat & gemebat, altera suspirabat & mugiebat, summus autem Miserator utrique aurem accommodabat. Jam Hymnus laudationis Dominicæ ter sanctisonus a Patrefamilias intonatur, & ab excipiente Dei familia sublimiter chorizatur. In hoc ergo Hymno Opifer qui petebatur sentitur & agnoscitur, lingua mutæ puellæ diu obstricta protinus resolvitur, os eotenus clausum ad collaudandum cum Ecclesia Deum reseratur, pro quo gaudio idem Hymnus finitus lætissime repetitur: [loquelam recipit.] illa vero diuturna silentia rumpit, & in Dei laudem ac gratiarum actionem prosilit. Mater exclamat gaudio cum loquente filia, filia resultat matri cum concinna loquella. Quid ultra? Peractis matutinis Laudibus, Hymnus laudationis superius decantatus, in quo hæc populo teste facta est salus, celsioribus ab omnibus repetitur laudibus, & tam clara Dei in Augustino suo decantatur virtus.

CAP. XIII

[30] Post aliquot annos interfluos, recurrente eadem ipsius solennitate, simile in simili persona refulsit miraculum: [alia a nativitate muta,] nisi quod superior recepit eloquium antea perditum; hæc vero, de qua loquemur, suscepit antea inconcessum. Hæc quippe a nativitate muta jam juvencula, salutis gratia multa Sanctorum peragrabat habitacula; tandem cum plurima populorum undique confluentium turba, ad solennissimi Confessoris Domini devenit solennia, ad ipsius scilicet vitalia busta, præfulgidam noctem vigiliis agere intenta. Verum illa quo attentior erat ad vigilandum, eo declivius urgebatur ad dormiendum. Jam celsa producta modulatione, exactis nocturnalibus ac matutinalibus canticis, Euangelici Prophetæ Zachariæ Canticum, quod omni die seculi ad perpetuum Dominicæ Incarnationis præconium assiduatur, altissimis psallentium concentibus ad æthera porrigitur. In hoc ergo carmine, quo apertum est os Zachariæ, quod clausum erat Angelo interminante, [sub cantico Zachariæ,] mirabili ordine, Domini gratia dilecti sui Augustini solennio favente, os etiam mutæ dormientis aperitur, & lingua in nova verba resolvitur. Erumpens enima somno, tamquam nimio terrore agitata, clamabat ter patria loquela, voce elata: Parce, parce, parce Domine.

[31] Sic vociferantem invadunt undique & noti & ignoti, percunctantur stupidi qui noverant numquam antea locutam, unde ei hic clamor & vis loquendi. Primo illa cunctari, nec audere visum mysterium effari; sed omnibus suadentibus atque urgentibus, verbis inusitatis, quæ sola didicerat aure, sic referebat balbutienti ruditate: Proposueram equidem hanc sanctissimam noctem pervigilem ducere, sanctique Patris clementiam qua meæ calamitati subveniret exorare; sed renitentam blanda somni præripuit violentia: qua capta, nec dulcius umquam nec suavius requievi in vita. Hic mihi refulsit vir Angelicæ gloriæ, Pontificalis excellentiæ, ætatis venerandæ, reverentissimus nivali & paternali crine. [apparente S. Augustino,] Effundebat radios suos facies splendida; fulgebat cum zona Pontificali aurosa infula; candebant subter vestimenta auro circumtexta: me vero anxie trepidantem ad tam decoram ornatamque majestatem, amplius terne bat illa sublimitas per dignam increpationem, ut videlicet gratius consolaretur per paternam curationem. Pontificalem enim baculum, quem manu tenebat, intentans labiorum meorum clausulæ, videbatur hoc acumine os meum transverberare velle, arguendo plane meam segnitiem, quod omnibus vigilantibus sola dormirem. [usum linguæ accipit:] Hoc igitur terrore plurimum concitata, soluta Dei beneficio lingua per tanti Patroni suffragia, in hæc nova quæ audistis erupi verba, quam vere constat nulla unquam prius usam fuisse loquela. Ad hæc audita proclamat admiranter, Deo laudes, turba circumfusa; qui mirabilis in Sanctis suis, hæc in S. Augustino ostendit mirabilia. Certant tantum adhuc Æditui verum altius experiri, videlicet palpantes in luce tam evidenti. Satisfaciunt vero omnibus magnis juramentis puellæ noti & vicini, hanc ex quo nata sit hactenus mutam fuisse protestati. Hæc etiam convenientia non fastidiose recolenda est pro digno miraculo, quod in hoc Cantico quo mutus Propheta locutus est, Christum ejusque Præcursorem prophetando; per nostrum Augustinum, muta loquente, visitavit nos Oriens exalto.

CAP. XIV

[32] Diversis etiam debilitatibus potens curandi in Christo divinus noster imperat Medicus. [Podagri curatio a S. Augustino incepta,] Degebat Lundoniæ vir rebus præclarus, sed timore infausto arctissimæ podagræ acriter debilitatus: cumque opibus dilataretur, usquam prodeundi inopia magis arctabatur. Eia, divitiæ, quid facitis? Vestro quæsitori ac servatori succurrere quid tardatis? Expenduntur ergo opes in medicos, & perduntur: cassantur in ægroto labores, & augentur dolores. Æger tandem in se reversus, Quærendus est (inquit) divinus, ubi medicus deficit humanus. Impositusque vehiculo fertur ad Anglorum Metropolim Cantuariam, ad tuam, Apostolice curator Augustine, clementiam. Ibi cum lumine vigilans, ibi orans, ex parte recepit quæsita remedia, & ex parte docetur necdum promerita alibi quærenda: necessaria enim erat in debili salutis dilatio, cum non deesset in Sancto petita virtutis perfectio, quatenus attentius & longius quȩrendo adipisceretur, quod nec eo loco nec tempore asssequi mereretur. Denique Augustinus podagricum pede sanat uno, alterum nimirum summo amico a Swithuno incuratum relinquendo, [a S. Swithuno perficitur.] & quasi ipsi Sancto curandum destinando. Itaque æger semisanus reductus ad sua, audit uberrima, quæ superna fundebat affluentia, beati Præsulis Swithuni miracula. Illuc velut ab Augustino directus venit, ipsoque die residui pedis sanitate recepta imparem gressum æquavit, & plene sospitatus cum pleno gaudio gratias agens rediit.

CAP. XV.

[33] In castro b Levense erat vit claudus & mancus, cui lævæ manus palma retrorsum detorsa ac reflexa, non tam supinata quam deorsum pendula, [Claudus & mancus manu,] conglutinata brachio inhærebat, & dira tortura miserum cruciabat. Hujus miserias supernæ clementiæ respectu miserante, jubetur in visu, a quadam præclara forma, opiferi Augustini opem Cantuariæ expetere; ibi demum hunc sospitandum ejus interventione. Nec tardavit ille credere, nec distulit pro suo commodo obedire. Venit Cantiam quomodo debilis potuit ad insinuatum Patronum, indicat monasterialibus Patribus cælitus indictum suæ salutis mandatum: admittitur ultro ad Curatorem largifluum, ibique perseverat in precibus, revelatæ salutis indubius. Jam octavam diem ibi exegerat qui erat in Sabbato, & tunc venit fideliter expectata promissio: nam inter Sextam & Nonam corripitur cælesti medela, & manus reformatur in sua officia, totaque debilitas vertitur in recta commoda. Sic deformis tortura, quæ erat ad ignominiam & tormentum, Augustino juvante redit ad vitæ subsidium. Benedictus Dominus Deus virtutum.

CAP. XVI

[34] Quantus etiam summi Clavigeri Augustinus sit assecla in solvendi potentia, probabile dabunt sequentia. Novit Cantuaria tres cives suos, quorum duo videntur germani, Wilfronius & Ælredus, tertius Ælredi filius Siredus, qui pari solertia & arte vitam alebant, & de inopia ad divitem sufficientiam excreverant. [Iuvenis tu patre at patruo levi ex causa detuit in vincula,] Quid umquam humana a viditas inexquisitum reliquit? quid mortalis egestas non penetravit? Hi tres, id est duo fratres & ex secundo natus tertius, ob quem maxime hæc series texitur, ambiebant pariter diversas Angliæ civitates & artificum fabricas. Indagabant curiose aurifices, argentarios, monetarios, trapezitas, ceterorumque metalorum fusores, pro illorum fusilibus cineribus & purgamentis, pro spumis & scoriis vel testularum fragmentis, in quibus massas suas liquefecerant, æstimata pretia offerentes; has reliquias emptas corradebant & conscopabant, unde vulgo hujusmodi collectas scopaturas vocitant, quas illi torridis fluentis abluebant, conflatamque duritiem duro lapide comminuebant, his minutiis suo igni conflatis pretiosam massam extorquebant. In tali negotio venientes ad oppidum, quod a balneis calidis ibidem scaturientibus c Bathan Angelice nuncupatur, emptasque ex more copiosas arsuras, quas dicunt scopaturs, ad proximum flumen ferebant diluendas. Sed temerarie & inconsulte pergrandem lapidem de Regia via extractum secum tulere, videntes illum validum ad conterendas testas & ipsas arsuras igni concretas.

[35] Hinc indignati Præsides & Judices oppidi irruunt in eos, [& illis suo fide jussione dimissis,] ut sunt passim homines ferini hiantes ad prædam, raptosque hos tres advenas, velut Regii juris invasores & publicos prædones, simul in arctissimum cippum omni compede durius constrixere. Addunt ferreas manicas manibus, & collaria ferrea in cervicibus, ita ut per medium maceriæ lapidei cubiculi transducta vincula obserarentur: nam ex lapidum copia omnia ibi lapidea sunt habitacula. At captivis tali tormento aliquamdiu arctatis, duo germani qui erant senili jam defectu, impatientes supplicii ac pene absumendi, datis fide jussoribus pro viginti solidis argenti, cum suis mercibus sunt dimissi. Juvenem vero, aspectu elegantem & robustum corpore, quem superius notavimus secundi fratris filium, cum exactores vidissent nil offerentem, quem putabant pecuniosiorem suamque expleturum ingluviem, atrocioribus tormentis ac terroribus aggrediuntur. Stringuntur suræ & ossa arctiori ligno, incussis sudibus coacto: duplicantur catenæ manibus & collo, vallatur vinctus custodibus acsi ferreo muro. Inter hos cruciatus anxiatus & anxietate insopitus, domesticum civilis Cantuariæ Patronum altis gemitibus invocat Augustinum, [arctius constrictus,] ut qui primus Angliam a captivitate diaboli laxavit, & ferreos nexus solvere novit, quique ubivis gentium se poscentes tuetur, suum ultimum famulum a tribulantium manibus liberare dignetur.

[36] Ad has anxii preces, quas & custodes audierant, ingenti miraculo apparuit, quantum auditorem apud Deum invocaverit. Concussit subito ac terruit ipsam domum vehemens sonitus, franguntur & dissiliunt fortia lignorum robora, cum impactis clavis longius excussa, quæ vincti impressius angebant vestigia; cadunt e manibus manicæ, expulsis pessulis reseratæ: quæ etiam collum arctaverant ferrata collaria, violento impetu resiliunt in parietem ejecta. [vinculis ultro solutis,] Captivus liber exiliens custodibus insultat, feroces increpitat, minaces instigat. Religate, inquit, rebelles Dei, divinitus solutum, ut iterum confracta arctius vos vestra constringant vincula, & confundat pecuniæ spes effusa. At illi, tanto signo acriter exterriti, respondent, se nihil injuriarum ultra in eum velle moliri. Qui diluculo erumpentes, per totam civitatem omnia divulgant, cunctumque populum attonitum cum Magistratibus huc ad videndum accelerant. Aspicientes itaque tam clara Dei mirabilia, quæ nulla contradicere poterat versutia, [liber dimittitur & acquirit unde pro aliis solvat,] rapiunt hominem cum magno jubilo gratiarum ad principale B. Petri Apostoli monasterium: ibique confluente civitate, conjubilante monasteriali concione, sonantibus signis, reboantibus hymnis, collaudatur Dominus mirificator Sanctorum, per quem & Augustinus Apostolus Anglorum tanto fulget jubare miraculorum. Cujus paternæ gloriæ in tantum congratulabantur oppidani, ut illum libertum ejus certatim ad convivia & pocula raptarent, & festivo obsequio exhilararent: inter quos unus civium graviter erubescebat & ingemescebat, quia unde sibi optatum symbolum daret, aut aliquam amicitiæ obsequelam exhiberet, non habebat. Quem videns probus juvenis sui gratia tristari, ultro ei argentum de proprio contulit, orans uti a se acciperet, quod sibi dare cupiens non habebat, vel non habens dare cupiebat. Quo beneficio tam ultroneo civis ille delectatus, Vicem, inquit, reddemus. Mane itaque attulit ei scopaturas modico emptas, de quibus ille ante sextam horam viginti solidos argenti almo Patrono favente obtinuit: hisque datis pro patre suo & patruo, liberos eos ac securos secum abduxit, quem scilicet ita Sanctus liberavit Augustinus, ut ipse suos liberaret cum suis quæstibus.

C. XVII.

[37] Quem ergo solvendi potentia summi Clavigeri asseclam præmonstravimus, [Elfstanus Abbas festum Sancti cum epulis celebraturus,] idem ejusdem Nutritoris alumnus, cui dixerat Princeps Pastorum, Pasce oves meas, hic consequenti signo lucebit. Sub Rege Cnuto celeberrimus Augustinensis aulæ moderator d Elfstanus enituit, qui inter cetera bona e Tanetum cum sua pretiosissima margarita, ut omnibus claret, in Patriarchalis Præsidis Augustini sinu reposuit. In hujus regimine evenerat per sextam feriam annuo recursu ipsius Patris natalitium, quod septimo Calendas Junii rite omni Angliæ agitur celeberrimum. Hinc ipse Pater magnanimæ liberalitatis magnum epularum agebat apparatum, tam ob hospitales turbas sacrorum Ordinum, illustriumque secularium, atque egenorum undecumque confluentium, quam ad Dominicæ familiæ domesticum usum. Sed providum animum graviter angebat festivorum penuria piscium, cum undique missi emptores vacui redirent domum. maria & flumina opes suas negabant, lacus & stagna nil conferebant, fora & cellaria vacabant, silvæ & pascua nil proderant, quia perpetua reverentia diei Cruci Dominicæ omnes adstrinxerat, populum monasteriis æquabat. Inter has difficultates, [in defectu piscium,] fidelis Abbas, quem caritatis necessitas urgebat, unicum in Domino remedium attendebat. Denique ipsa vigilia crastinæ, celebritatis, Vesperarum canticis solennissime completis, paternæ quietis thalamum irrumpit; fususque humi paternis auribus, ut suæ solennitatis suorumque ministrorum & hospitum complacita benedictione meminerit, affectuosa prece suggerit: sic in paternum sinum thesaurizans spem suam exiit, attendens si quid ille respondere velit.

[38] Interea tota nocte celebrata præfulgidis luminaribus & præcellentibus jubilis, [ultro accipit Starionem pedum 14,] dies omnibus festiva illuxit, quæ, qualiter serenissimus Augustinus suis vigilibus pervigilaverit, divinis beneficiis cum splendido sole declaravit. In ipsius quippe villa, quæ Swalwatluia dicitur, supra mare sita, a monasterio septem leugis seposita, & ad victum Fratrum data quasi cellaria, ingens piscis scilicet Rhombus longitudinis pedum quatuordecim offertur, qui vulgo Sturio appellatur. Hunc maris rheuma attulit, Augustino proculdubio impellente; nec poterat recedens secum auferre, ipso prorsus retinente. Hunc ergo ejusdem mansionis ruricolæ, primo lucis crepusculo inventum, vehiculo maturant imponere; & Principi monasterii novum, festivum, & gratissimum Augustini præmium præsentare. Videns itaque devotissimus Abbas, exoratum Patrem respectivis suis precibus matutino die tam largiflue respondisse, suscepit cæleste donum cum immensa alacritate & infinita gratiarum exhibitione. Inde expleto magnifice Dominico officio, epulantur festive in Domino & domestica concio & hospitalis multitudo, gaudentes tam de miraculo, quam de beneficio divino. Pulchre autem hic superni Piscatoris alumnus confluam ad se turbam sua captura replevit, qui primus Angliam de Stygio gurgite Apostolicis retibus Christo attraxit. Alii Sancti fluviales prædas divinitus adactas retibus mirabiliter cepere, hic mirabilius sine retibus mare jubet adducere & in sicco relinquere, quod fida manus tutius capiat in littore. Notandum autem est quod nullius recolit memoria, hujusmodi piscem vel antea vel postea visum in mansione illa.

C. XVIII.

[39] Successit reverentissimo Elfstano f Wilfricus, pari probitate & solertia præditus. [Sub Wlfrico Abbate cæcus annis 15 illuminatur.] Cujus tempore tanto B. Augustinus coruscabat sanitatum fulgure, tanta diversarum debilitatum curata est turba, ut ad memorandum nec scriptor sufficiat, nec lector, nec auditor: de quibus unum, pro multis vel majoribus, exempli gratia adscribimus. In ipsius anniversaria solennitate memoratus Abbas Wlfricus apud salutiferam glebam agebat celeberrime solennia Missæ, plebe quanta irrumpere poterat condensa adstante: adstabat & quidam notus de Taneto insula, jam per quindecim annos obsessus nocte, cæcitatis teterrima. Is intenta mente & voce orabat curari adjacentis Sancti interventione, jam de sui illuminatione tam certus, quam divino oraculo per visum edoctus, ut scilicet huc ad splendifluum Patronum veniret, quo optatum lumen perciperet. Interea in lectione Euangelii, quod jam ad medium legebatur, cæcus divina virtute corripitur; qua impulsus super Diaconum lectorem ita præcipitatur, ut ille difficulter restaret quin simul obrueretur. Qui declinans a ruente, dum Dominicum præconium fine tenus personat; ille jacens humi glaucomate defluente oculos reserat, surgensque die infusa luminibus clare omnia spectat. Sic perstans ad Missarum sacramenta in gratiarum sacrificia, indicat post finem adstanti populo, qualiter sibi antea hæc fuerint revelata, quæ per Augustini merita post quindecim annos cæcitatis consecutus sit gaudia lucis.

ANNOTATA.

a S. Withunus Ep. Wintoniensis colitur 2 Iulii: cujus res gestas scripsit idem Gocelinus.

b Lewes, Latinis Lesna, a pascuis dicta, satis celebris civitas in Sussexia,

c Bathonia urbs primariæ Comitatus Somersetensis.

d Elfstanus præfuit Abbas ab anno 1017 usque ad annum 1045.

e Anno 1027 Cnutus Rex dedit Elfstano corpus S. Mildrethæ, cum tota terra sua infra insulam de Thonet & extra, cum omnibus consuetudinibus ad suam ecclesiam pertinentibus. Ita charta privilegii apud Wilhelmum Thorne cap. 6 § 2.

f Hic est Wlfricus seu Wulfricus, de quo supra actum.

CAPUT IV.
Sacrilegi aut irreverentes puniti, iidemque pœnitentes sanati.

CAP. XIX

[40] Tam clemens Pater in supplices exteros, ostendendus est & districtus in delinquentes domesticos, qui * tamen maluerit corrigere quam punire reos. [Ædituuus infracturus sepulcrum,] Pudet memorare quod maxime sacro Ordini & gradævitati [incongruum] censeatur: verumtamen sit sua turpitudo improbis, & sua pulchritudo rectis, & sua valetudo correctis. Sub bonæ memoriæ Abbate Wlfrico erat senior Monasterii Ædituus, nomine Godricus: hic in tumulo, ubi cælestis thesaurus corporis pretiosi Augustini reconditus erat, magnum thesaurum repositum fuisse ab ipsa pueritia auditum habebat, sed pecuniam, non pretium sanctitatis bruto intellectu pensabat. Hinc semen cupidineæ vanitatis, conceptum ab ipsa puerili ignavia, quotidianis incrementis fovebat, & alebat desideriosa suspiria. Crescebat ævo, crescebat & avaritiæ studio: jam canis albescebat, & cupidiosa mente nigrescebat. Quid fallimus, & fallimur? Plerumque sua tempora assequuntur & optimi & pessimi, quibus se depromant. Invenit tandem mens hominis perdita locum, quo attentaret iniquum propositum. Destruxerat memoratus Abbas veteris monasterii renovandi presbyterium, & patebat aditus usque ad thesaurarium præfulgidi Augustini porticum. Hic claviger ecclesiæ perfidus, uno ex artificibus associato sibi infinitis promissionibus, data opportunitate noctis, inopus tenebrarum arreptis ferramentis, invadit parietem, ad sancti Confessoris pedes appositum, & duplici materia extructum. Nam antiquorum fidelium cura exteriorem munitionem duro silice compegerat; interiorem vero grandibus & fortibus lateribus, ut tanti margariti servatoriam myrothecam, obfirmaverat.

Auri sacra fames quid non mortalia cogis
[Pectora]?

[41] Jam adjutor artifex a frangendi & irrumpendi difficultate defecerat, [genu proprium lædit,] sed præceptorem sceleris non annositas, non impossibilitas, non professio sacra, non Dei vel præsentium Sanctorum reverentia cohibebat: qui incentiva furia suis fidens viribus, Mihi, inquit, accommoda ferramentum; experiar quid meæ possint manus. Illico arripit rostratum ferrum, totoque nisu efferatus in proprium genu debitum dedit ictum. Sic demum propria mulctatione ab incepto exturbatus, calamitose ad lectulum est digressus, jam suam confusionem & pœnam magis lugere, quam Sanctorum innocentia monumenta violare compulsus. Væ fami & siti avaritiæ, quæ etiam rerum indigos, insidiosa suspicione somniat esse divitiosos. Qua ergo vesania hic miser quærebat mortales opes in vitali tumba cælicolæ Augustini, qui mundo crucifixo sibi memoratur dixisse vice B. Petri Apostoli, Argentum & aurum non est mihi? Non ergo errat, sed delirat, qui apud Augustinum alium quærit thesaurum quam ipsum Augustinum, pretiosiorem scilicet cunctis opibus rerum. [Act. 3,6.] Itaque providus Abbas Wifricus, dum diliculo quæque ecclesiæ sacraria rimatur, videns illud sanctum sanctorum fractura violatum, acriter (ut par erat) indignatur, & tantæ injuriæ auctorem collectis operariis sciscitatur. Intererat criminis socius, qui metuens se fuisse proditum, quem conscius accusabat reatus; Ab illo seniore (inquit) Domine, veritatem require, qui se lecto refovet a recenti ægritudine: ipse tibi sciet verum exponere. Ex templo quæsitor ægrum properat, causam suffossi parietis suæque debilitatis interrogat, cunctantem & dissimulantem adjurationibus impellit, & durum obstinatæ mentis parietem evertit. Ille luctuose confitetur & execratur tam insensate præsumptam noxam, [& inde ad mortem languet.] deflens jugiter usque ad vitæ exitum & insanabilem plagam & perdurabilem pœnam. Sui quoque particeps facinoris, participium meruit & doloris: ut acerrima & diutina decoctione usque ad obitum langueret, & a Sanctorum tactu, velut a pupilla Dei, rapacem manum continere posteros doceret. Ne quis autem sæviorem hanc judicet sententiam, recogitet in his majorem factam clementiam: ut qui in barathrum effulminandi essent, per temporalem correptionem liberari possent.

CAP. XX

[42] Audiatur hinc alia Confessoris correptio & mox impetrata remissio. Quædam matrona suburbana Cantuariæ, Mazelina nomine, addicta maritali * copulæ, [Iracunda mater,] quotidiana devotione assiduabat Augustinianum templum & paradisiacum Sanctorum cubinum: ablatis secum clavibus, venit, ibique in oratione procubuit. Venit maritus domum, claves inclamitans; missoque filio ad genitricem, claves repetit exportatas. Puer attentus paterni mandati, obnixius instat oranti matri. Illa continuo, posthabita oratione & tanti Præsidis ceterorumque Sanctorum reverentia, ut leæna stomachata exiliit, efferataque palma partui suo trucem alapam illisit, nec Dei asylum totque Dominicorum Optimatum patrocinatum violatum attendit, satiatoque furore, ceu justificata, orationem repetit. Puer plorans domum rediit, & fletus patri pro legationeretulit. Sed verberatricem, immo Dominicæ pacis prævaricatricem manum & brachiū repentina pœna increpuit. [filium in ecclesia veraberans] Eadē quippe hora elata dextera, cū toto brachio usq; ad humeros, enormi grossitudine intumuit, quercino robore diriguit, ardore incanduit, dolore intremuit, nigredine inhorruit: obstupuerunt inflexibiles digiti, [obrigescit,] & incurvalis rigor lacerti nec ad caput erigi, nec ad latus poterat deponi, sed extenta duritia * prætendebatur instar ligni.

[43] Tunc demum femina attendit majestatem loci; quia, ut scriptum est, sola vexatio intellectum dabit auditui. [Is. 28, 19.] Tunc intellexit aliud esse sanctum sanctorum, aliud domesticos penates vel cunas liberorum. Tunc planctus, ejulatus, & ululatus iram, indignationem, & inflammationem mentis vacuavit; aut in se, quod meruit, retorsit. Ad cujus miserabilem clamorem inter matutinalem Missam cum accurrissent æditui, [& orantibus monachis,] & vidisset præ nimio angore mentis & corporis crines læva manu, quia dextera nequibat, vellentem, & per pavimentum hac & illac se voluntatem; graviter indoluere, putantes eam vecordem. A qua tantæ animadversionis causam audientes, hortantur hanc instanti prece almi Augustini implorare clementiam: ipsi vero ad conventum Fratrum referunt rei evidentiam. Qui trementes & compatientes afflictæ, communi assensu ad ecclesiam properant, & coram placabili Augustino affusi, septem Psalmos pœnitentiales pro rea lacrymose decantant. O celerem in Dei misericordia auditorem! Ubi exacta prece consurgitur, [sanatur] protinus omnis dolor gementis in gaudium salutis refunditur. Tumor & rigor & angor, ut tenebræ a luce, evanescunt; brachiū & manus, & digiti, sua gracilitate, & forma, & officio hilarescunt.

CAP. XXI

[44] Non solum autem variis cladibus, verumetiam infimis necessitatibus, ubivis interpellatus subvenit Dei potens Augustinus, ut hic probabimus. Est senior inter Fratres venerabilis, quem superius intimavimus conscium * indicem paterni miraculi patrati in mare, nunc vero rememoramus ipsum fidissimum testem alterius, facti in loco & comite legationis suæ. Hic itaque missus Boloniam a Flandriæ provinciam, venit Marchiam villam, lapidum fœcundam, conductisque operariis grandem lapidum coacervavit copiam ad sui scilicet monasterii fabricam. Interea Marchisus Flandriæ b Rotbertus, Boloniam a se dissidentem, tamquam a parente filiam, acrius castigabat; & diffuso per ampla arva exercitu, in sua jura redigebat. Trepidantes autem operarios ab inclementia exercitus, confidentes in Domino & S. Augustino, trepidare vetat vir memoratus, ut fidelis & magnanimus: quos etiam de favore prænominati Principis confortabat, cujus amicum patrocinium habebat. [servaturus vaccam matris pauperculæ,] Intererat operariis quidam juvenis ejusdem provinciæ, huic ecclesiastico operi fidelissimus & intentissimus, vocabulo Burchardus: huic mater erat vidua, adeo paupercula, ut omnes opes ejus & cuncta vitæ solatia unica esset vacca, qua summa rerum amissa amisisset omnia. Tantum enim perdit pauper, qui totum minimum; quam dives, qui totum perdit infinitum: & vidua a Domino laudata, plus omnibus ex parte dantibus dedit, quæ minimum suum totum dedit.

[45] Anxius ergo juvenis pro matre, tribus, milliariis semota, accepto in Sabbato stipendio exactæ hebdomadæ, orat prænotatum magistrum, ut liceat sibi ad ipsum tutiorem locum matrem adducere cum sua bove, proponens die Lunæ ad opus redire. Verum res appretiata domi, c vendetur arbitrio fori. Ivit ille præceptore annuente, & ut in omnibus Augustinum adjutorem invocaret adhortante. [eam agit in silvam invocato Sancto,] Qui videns belli incendia & rapinas undique fremere, genitricem, quam venerat educere, compellit in proximam ecclesiam fugere; ipse cum materno armento refugium contiguæ & condensæ petit silvæ. Sed quid unquam profugis fuit tutum? Quem homines persequentes nesciunt persecutrices aves produnt. Continuo illuc, ubi ille latitabat, copiosus ac perniciosus picarum confluxit cœtus, & super eum plenis arboribus, ut populoso theatro, garrulo concilio & accusatricibus perstrepebant vocibus, acsi dicerent accersitis prædonibus: Hic, hic est, quod rapiant avidæ vestræ manus. [& ab imminentibus sibi prædonibus] Jam vero equites & pedites, cum canibus & armis, aut venandi aut aliquid captandi gratia, altum nemus subintrarant; jam invitantes picarum voces secuti, perfugæ approximabant, & pene jam illum ceperant. Qui, ut prædoctus erat, ad benignissimi Augustini opem in angustia confugere; Sancte, ait, Augustine, totius gentis Anglicæ, immo omnium te petentium patrocinator egregie, sicut devotus tui gregis alumnus nos sæpe docuit ac persuasit credere; obsecro, ut in me tuo operario hanc fidem rudem digneris confirmare, meque ab importunis hominibus & avibus properes liberare; hac gratia me & omnia promitto tuo operi & servitio, prout tuus fidelis Monachus præcepit, exhibenda, dum in hac opus habuerit terra.

[46] [mirabiliter liberatur.] Adhuc precabatur, & mirum dictu! omnis illa improba multitudo volucrum cum querulo strepitu in fugam præcipitatur, acsi arcu vel funda vel jaculo absterreatur: ad majorem etiam splendorem miraculi, omnes raptores certatim insectantur avolantes, & cachinnandos persecutores ludibriose post se trahunt fugientes. Itaque & inhiantes prædam homines, & qua prædentur indicantes alites, una utrosque fugæ sententia Augustinus eludit; id est rationales, irrationalibus vanitate similes factos, quos simul longius profligat, & suum fugitivum solum cum sola bove relictum tam leviter liberat. At ille videns tam expeditam patere viam regressus ad sæpedictum præceptorem suum, refert omne suum periculum; seseque jam per B. Augustini adjutorium de periculo liberatum, ipse non solum in gratiarum actione exultavit, verum etiam Abbatem monasterii, cum omni Fratrum contubernio, hæc referendo magnifice lætificavit.

CAP. XXII

[47] Vir in Cantia de villa Cilleham, opibus & genere clarissimus, ad extrema perductus, [apparens a morte calicem S. Augustino pro animæ suæ quiete fieri rogat,] res suas largiter distribuit ecclesiis & pauperibus: uxor quoque fidelis, quod illi defuit, post ipsius obitum supplere certavit. Verum inter omnia tam Sanctorum quam egenorum obsequia, sola Augustini, qui primus esset, præterita est gratia; forte dispensatione Divina, quo Sancto cresceret gloria. Itaque defunctus apparens in visu cuidam illustri matronæ, gratias perennes reddendas de eleemosynis, pro anima sua exhibitis, mandat uxori munificæ: sed hanc & suam & illius graviter deplangit negligentiam, quod suæ & totius Angliæ illuminationis in Christo Principi Augustino, quem præ ceteris maxime deceret, nullam fecerint competentiam. Nuntiat conjugi, quæ se totam pecuniam expendisse putabat, quo loco & in qua arca argentum inveniat, quantumque inveniat. De hoc, inquit, argento in honore præcellentissimi Patris nostri Augustini calix fiat, quo potente interventore anima mea in pace quiescat. Omnia ergo ordine nuntiata, inventa, & facta sunt: atque insignis calix testis adest.

CAP. XXIII

[48] Australium Saxonum civis erat honoratus, adeo castus, ut conjugalis officii celebretur inexpertus: [alius jubetur pro stanneo argenteum dare.] in quo similem gratiam ostendit omnium Pater Augustinus. Huic se sidereo splendore exhibens in visu jubet de pecunia reposita calicem sibi emat, & ad suum monasterium, quo cum sanctis collegis suis requiescit, afferat; ac super suum tumulum, ad Dei mysteria agenda, offerat. Mane homo Lundoniam tendit, calicem stanneum emptum sex argenteis, quasi Augustino ferendum, simpliciter domum retulit. Sequenti nocte præcluentissimus Antistes, eadem forma qua prius, sopito præluxit; ruditatem hominis & stricti animi hebetudinem redarguit: Stanneum, inquit, calicem, quem mihi rusticana * utilitate parasti, alicui egeno Parochiano præbe; mihi autem ex argento, quod tali loco inutiliter servas reconditum, calicem effice honorificum, & ad meum solenniter defer monasterium. Vir autem ille, non mediocriter territus cælesti increpatione, monstratam pecuniam rapit, ad Apostolicum sancti Præceptoris monasterium concessit, Abbati & Fratribus quo calix fieret argentum contradidit, unde calix præcipuus enitescit, & auctoris Augustini miraculis amplius clarescit.

CAP. XXIV

[49] Inter confluas turbas ad Natalitiam Confessoris Domini festivitatem adductus est homo, [Cæcus natus illuminatur.] quem mater cæcum effuderat, cæcum in virile robur educaverat; & lux & tenebræ quid essent, audire poterat, intelligere nequibat. Egit festivas cum populo vigilias ad Sancti monumentum, quem petebat orans suppliciter ut videre mereretur, quos adjutores requirebat. Tenebat manu, quod nesciebat, lumen; sensit ardorem, cujus non videbat splendorem; stabat ad Missas sine luce, cum sua facula lucente. Illa citius ardens festinat consumi, Augustino festinante melius lumen reddere. Jam legebatur sanctum Euangelium, & ambusta candela elata flamma exedebat tenentis manum. Ille turbatus, & Divinæ virtutis præsentia comprehensus, rejecit lumen sibi alienum; & illico recepit proprium, quod hactenus sibi erat ignotum: continuo quippe sibi reserantur nativa claustra oculorum, & nova luce infusa haurit lumen ubique diffusum. Miratur lucis candorem, mundi decorem, tam diversas rerum formas & species, omnes hominum facies & consimiles & dissimiles: triumphat se venisse de seculo mortis & tenebrarum, ad lucis & vitæ speculum. Hæc autem forma est, de hac mortalitate ad splendidissima Sanctorum secula migrantium. Hujus signi gaudium protinus versatur in omnem conventum populorum, in Dei suique famuli Augustini laudem & munera gratiarum.

Cap. XXV

[50] Gentis Germanicæ vir spectabilis, ob reatum suum arcto ferri circulo sinistrum astrictus brachium, pererrato Romano orbe in quærendo suffragia Sanctorum, [Pœnitens vinculatus,] tandem ad Angliæ protectores Sanctos transiit in Angliam. Inde percurrit in Scotiam, ad ipsum, cujus Scoti scripto d monstrant Reliquias, Apostolum Andream. Inde regrediendo venit Wiltoniam, ad Regiæ & signiferæ virginis e Eadgithæ oppidum & ecclesiam. Hic remoratus in oratione, didicit se non frustra venisse, dum docetur situm solutionis suæ. [a S. Eadgitha Cantuariam mittitur:] Nam benignissima Virgo, impatiens quemquam se fideliter poscentem frustrari, visa est splendide talia dicere precanti, & inter preces obdormitanti: Quæ hic petis remedia, ab Anglorum Patrono tibi sunt quærenda: ejus clementiæ credita est remissio & absolutio tua: Cantuariam ergo ad ipsius patrocinia iter matura. Protinus ille exiliens a somno, cælestem suæ salutis nuntiam benedixit; atque ita acsi jam solutus esset, certa fide exultavit; ita indictam viam acceleravit, ut pedibus suis alas crevisse censuerit: nimirum hoc egit libertatis dilatio, ut longiori labore emeretur redemptio. [ibique a S. Augustino monitus] Veniens Doroberniam, hospitatur apud fidelem quamdam matronam, ante monasterii portam. Jam medio noctis exacto, ipse vigilantissimus patriæ custos Augustinus, quasi occurrens advenæ sibi credito, ostendit se serenissime dormienti in monachili habitu, cum Pontificali baculo; * quo attactum instruit tali præcepto: Lucescente, inquit, aurora, monasterium nostrum ingredere; & quem ex nostris Monachis conspexeris deposce, quatenus aqua benedicta te potatum ex sacro calice, inducat oratorio dormitionis meæ; nam me esse noveris ad quem venisti. Acsi diceret medicus: Tali loco cras ad me veni curandus.

[51] Exequitur ordine advena sui præceptoris mandata: ingreditur monasterium, obviumque habet Monachum dictum Ælfwinum: bibit ex calice oblato, in gratiam videlicet reconciliationis, benedictam aquam, & sic inducitur ad liberatoris sui tumulum & arbitrium. Sexta feria erat dies illa, Cruci & abstinentiæ dicata: [solvitur sub Missa:] ad Nonam, dum Missa intonatur, ille intentus orabat: dum Euangelium præconatur, non ferens majestatem præsentis remedii, exangui pallore corruit & obdormivit. Jam vero ad invocationem immolati Agni Dei qui tollit peccata mundi, relaxato, ut conjicimus, reatu suo, dira ferri armilla procul de exeso torti brachii sulco excutitur, & inter adjacentis Sacerdotis aram & tumbam excipitur. Homo territus in spasmum præcipitatur; qui injecta aqua ad mentem redit & resedit, bibensque ut prius aquam sacratam de calice, prædicto seniore propinante, convaluit & exiliit. Hinc percunctatus ab astantibus unde sic defecisset, refert visum sibi quemdam, Archiepiscopali dignitate ornatum, de monumento quo jacebat ad se prorupisse, seque injecta alapa sic terruisse. His auditis intonatur ab omnibus laus Domini, in mirificatione sancti sui Augustini.

Cap. XXVI

[52] Duo advenæ, perdita vitæ commoditate, a gratuito largitore Augustino remedium quæsiere: [cæcus & contractus curantur:] alteri cæcitas viam negaverat, alterum a pedibus contortum & contractum ire manibus pro gressibus debilitas compulerat; cervix quoque in tergum supinata, cogebatur tantum spectare æthera. Cæcus ducem baculum aut socii vocem sequebatur hic manuum scabellulis viam metiebatur. His ergo; [ad] tumulum pii intervētoris per aliquot dies orantibus, primo reseratis oculis cȩco lux infunditur; debilis vero, ut fiducialius oret, hoc exemplo accenditur; & ipsi quoque non longo post [tempore], Apostolica subveniendi potentia, Augustinus relaxat contractos nervos, protendit in rectum crura, plantas & bases resolidat, flexibilem jam cervicem & caput suo ordine compaginat, atque in Christi gratia suo statu hominem reformat.

C. XXVII

[53] Verumtamen hic ex contracto sospitatus, sævior prorupit ad tempus. [sed qui contractus fuerat,] Metropolis Doroberniæ civis matrona, opibus & moribus honesta, illam sidereorum Patrum sæpe memoratam porticum devotis, orationibus, & obsequiis frequentabat, aliasque ecclesias lustrabat, & largis eleemosynis egentes refovebat. Huic invidens totius boni adversarius, invenit memoratum debilem jam curatum, per quem a pia intentione exturbaret, si posset, ejus propositum. Is in illam typo indignationis extimulatus, & ut rabidus canis oblatrans, ac virulentis dentibus incursans; Quid hic, inquit, agis feminarum scoria, domus quisquilia, colubra, vipera, lacerta, cerasta, & stygia furia? Cur sanctum locum fœdas tua præsentia, quæ hypocrisi indueris fallentissima, & sub specie sanctimoniæ cæcis & lippis crederis aurea? Quid tibi cum Sanctis requiescentibus in hac pacis aula? An ut facie nitida velut Syrenæ, a virginali forma desinentes in atra reptilia, tu tota indigne censearis munda? Vade in domum tuam, cura cellaria olida & clientelam æmulam; sequere aviditatem illecebrosam & avaritiam voluptuosam, [deinde pro linguæ petulantia] & dimitte Dei ministris ecclesiam suam, a tua occupatione & præstigiis liberam. Hæc & alia multa, quæ hominis fœda lacuna potuit egerere, excipiens modesta femina & persistens in prece devota, sua in furiosum tacendo relisit spicula. Adeo vero insaniebat, ut videretur sacer Augustinus (si dici fas est) fecisse injuriam, qui tam injuriosum sanitate armaverit.

[54] Quem prudens virago, post egressionem a templo sese adhuc convitiis insectantem, advocans: Heus tu, inquit, homo, quo merito meo vel delicto in te, tam hostiliter in me debaccharis? quæ hæc est dementia tua, ut immemor pristinæ miseriæ, qua te trahebas per humum tamquam languidum reptile, & ingratus divinæ misericordiæ, qua per S. Augustinum restitutus es humanæ formæ, nunc insontes laceres bestiali ac serpentino dente? Pœnitere, miser, quod tam prave abuteris data sospitate, ne priori plectaris examine. Sed ille velut irritata fera sævior insurgit, nec arguente socio suo mitescit. At Augustinus, benignus & justus, sic illius furori obviat, ut non puniat; sic corripit, ut corrigat. [excaecatur, & pœnitens lumen recipit.] Membrorum quidem integritatem, quam ei obtinuerat, servat: lumen vero oculorum tollit, quod prius habebat, ne quem in invadat jurgiis videat. Tunc dolor correpti sensum revocat, & exterior nox oculorum ad lucem reposcendam cor illustrat. Franguntur elata cornua, concidit mens tumida, corruit contumacia cervicosa, siluit sopita fax linguosa; veniam poscit & interventionem a femina quam læserat, ut ipsa pro malis bona reddat. Projectus ergo coram sancto corpore & priori curatore suo, per octo dies & noctes satisfaciens illi, in precibus, jejuniis, vigiliis & lacrymis; purgata acie recepit largifluæ gaudia lucis, supplices Deo gratias agens, ac de cetero ab irritamento proximi & typo exprobrationis abstinens.

C. XXVIII

[55] Illuxerat mundo triumphalis Dominica Palmarum, in qua alius debilis, [Alter contractus curatur.] uti supra memoratus, manualibus scabellulis innitens, attracto corpore humi serpens, divini beneficii dispensatorem manibus exquirebat, qui pedibus negato officio nequibat. Admissus ad illam Sanctorum medicinalem apothecam, occupat suspiriosis precibus, prostratus coram almi Augustini tumba, semper salutis prodigum. Jam Ecclesiæ processio candidata & palmata, cum Angelis & pueris laudisona, Regem cælorum, regnantem super Cherubim, apud nos vero asello residentem, deducebat vel obvia excipiebat Jerosolymis triumphantem. Interea Augustinus, detentus domi incumbentis miseri anhela prece, festinat eum redeunti processioni festive resolidatum offerre. Repente itaque in rectum protenduntur intorta vestigia, erectusque homo in proprios gressus dediscit manibus, discit procedere pedibus. Quo obviante Ecclesiæ festivo cum jubilo remeanti, crescit omnibus festivitas tripudio triplici, videlicet de triumpho Christi, de merito Augustini, & de salute reparati.

C. XXIX

[56] Quis autem tam innumera ejus signa, quæ in loco dormitionis suæ assiduat, [Anglus ad Græcos se recipiens, Augustino sacrā ædem ponit,] scriptis comprehendat? qui regnans cum Christo & in Christo ubique regnante, etiam in extera Regna vel ubicumque oratio flagitat, supplices adjuvans & tumidos reverberans, virtutum radiis coruscat. Rem apud Danaos gestam hinc lector vel auditor patiens animadvertat, quam illo fideli indice cognitam cum idoneis testibus, apud quos claruit, hic ordo narrationis edisserit. Primo ex Normannis regnatore Angliæ Willelmo Angliam captante, vir honorificus de curia & nutritura B. Augustini, cum multis Optimatibus patriæ profugis, Constantinopolim transmigravit; tantamque gratiam apud f Imperatorem & Imperatricem ceterosque potentes obtinuit, ut super sapientes Milites multamque partem sociorum Ducatum acciperet, nec quisquam advenarum ante plurimos annos tali honore profecerit. Duxit uxorem nobilem & opulentam, memorque beneficiorum Dei, in honorem B. Nicolai sanctique Patroni sui Augustini construxit Basilicam domui suæ contiguam, & utriusque Sancti, id est, B. Augustini ab Australi & B. Nicolai ab Aquilonali latere, quam formose depingi fecit iconiam. Addidit & luminaria, cereos vel lampades flagrante oleo perspicuas, coram sacra imagine domestici Protectoris sui noctibus accendere, quæ etiam diem suum referrent in nocte, quoties placida aura concederet sub sereno æthere. Hæc ibi videlicet splendida consuetudo est patriæ. Hæc itaque Augustinianæ memoriæ Basilica & iconia Anglis g exulibus erat patriæ suæ consolatrix matertera; hic orationes frequentare; hic dulcem Parentem, velut advenæ orphani, repetere dulce habebant.

[57] [quo ad S. Iacobum peregrinato,] Tandem vir hujus devotionis, Apostolicam urbem Romam, vel Apostoli Jacobi dicatam nomine Gallæciam, orationum gratia adiit: & qui in quatuor mensibus reditum proposuit, in quatuordecim mensibus moras exegit: nam homo proponit, sed Deus disponit. Uxor autem deflebat viri aut interitum, aut quodlibet infortunium, dum ultra statutum moratur terminum. Quam vicina sua commater, æquali generositate & opulentia clara sibique æquivoca, (nam utrique nomen erat Eudochia) tam præsente quam absente marito frequenti visitatione colebat, & tunc maxime dum viri solamen aberat. Quadam itaque die se ad hanc referens ex more, respicit imaginem Augustini, [vicina mulier imagini S. Augustini insultans apud uxorem,] dextro oculo ab Australi exesam illuvie, legit & titulum sic superscriptum: Agios Augustinus, Anglorum Apostolus. Tum mulier, repleta vanitate infida, talemque concipiens mente lubrica, qualem notabat in imagine læsa, hæc apud se versabat cogitatione stolida: Quis, inquit, iste Anglorum est Agios Præpositus, oculo damnatus, facie turpatus? quid mihi proderit, qui se a sua injuria defensare nequiverit? Tali sensu irrumpens ad amicam quam petebat, sic garrula sive insultans, sive improperans exclamat: Mea Eudochia, vester Anglicus Apostolus luscus est. At altera revocare bacchantem conata: Noli, inquit, amica, in hunc Sanctum ad tuum garrire dispendium, quem non solum sua Anglia, verumetiam totus orbis Romanus novit sanctitate magnificum; quem etiam præcellentissimus Papa Gregorius legans Anglis Pontificem mirificum, dignis suarum attollit ubique præconiis scripturarum. Econtra hospita, obtendens stivam stultitiæ, Quantus-quantus, inquit, sit, quantumlibet extolle, tandem monoculus est. Certius teneo quod video, quam quod audio: quem servabit, qui suam formam temerari pertulit?

[58] Inter hæc eludia vel seria, epulata deliciose matrona & potata, ad sua se recepit habitacula, [sed correpta a Sancto,] & succedente nocte somnum petit mente nocturna. Cernitur hic assistere Augustinus in imagine sua heri despecta, modo perpulchra & utrisque oculis suis æquo sidere illustrata. Unde ream terret vox emissa; En, inquit, o mulier, ille luscus vel ille monoculus, de quo te hesterno risu satiasti, adest tibi, ut videas hunc nullum dispendium lucis vel oculorum pati, sed utroque orbe clare omnia intueri. Tuis vero obtutibus jam lues incommoda, quæ indebita nobis imputasti; nec proderunt medici, donec discas Dei famulos pro contemptu venerari: tandem etiam perdes quibus insolescis divitias perituras, ne cum ipsis pereas. In his evigilans femina, sensit acriter oculis debitam incubuisse sententiam. Incutitur morbus ut ignei clavi, urit dolor torre carbunculi. Refert patiens pro risu gemitum, pro cachinno luctum, pro ludibrio ululatum: angor etiam oculorum sanis vestigiis negat egressum, nisi quantum urgebat necessitas rerum. Jam illum, cui velut invalido hesternum ferebat repudium, supplici prece velut quæstorem suum invocat Augustinum: sed non tam cito, quo ingrata abuteretur, meruit responsum. [eamque pro oculis dolentibus invocans,] Erogat in medicos substantiam, sed aggravat magis quam alleviget medicina pœnam. Diu ergo sic laborante & prædicante Sancti correptionem rea, per totam Constantinopolim & intra ipsam Imperatoriam Regiam Agii Augustini nomen flagrabat & fama. Tandem vero multis poscentibus pro ea ipsius clementiam, ipsaque attentius votis & muneribus implorante veniam, quadam nocte sic visitare dignatus est afflictam.

[59] Affulsit ei denuo per visum in claritate lucis supernæ, ut repercutiente fulgore in ipsum nequiret respicere; talique ægram refovet affamine: Non te merente, sed illa commatre tua, quæ te a nostra injuria compescere certabat, interveniente, nunc venio ad te, quatenus parens meæ legationi potiaris salute. Nuntia crastino eidem amicæ tuæ ex me, [jubetur uxore prænuntiare reditū absentis,] quatenus iconiam meam restaurari totam faciat conducto pictore; hocque signo quod vir suus, pro quo velut defuncto eotenus fluctuat, infra hos quindecim dies redibit sibi cum lætitia & incolumitate, certū habeat quod hæc sibi mandaverim per te: docetur etiam prospera vel adversa contemnere transitura, & sperare attentius gaudia æternaliter mansura. His omnibus ad ingentem lætitiam omnium nuntiatis, & iconia Sancti cum priori epigrammate ceterisque omnibus ad honorem ejus perfectis, mulier quæ sua hactenus dolebat lumina, ad ipsius imaginem, antea irrisam, nunc veneratam, placabilia Deo accendit luminaria. Sic ergo pestem, quam oculis ridendo attraxit, flendo excussit; & salutem, quam sua jactantia abstulit, expetita interventoris Augustini indulgentia restituit. Inter hæc tanta gaudia, intra præscriptos dies venit uxoris desolatæ maritus, uti erat promissus, sospes, hilaris, jucundus, quasi de funere redivivus, quasi de tumulo resuscitatus. Audit, aspicit, agnoscit sui Augustini ostenta prodigia, edicta mandata de imagine sua læsa & derisa, [qui rem omnē gaudens intelligit.] suoque jussu renovata, de vicina sua insultatrice a Sancto correpta & correcta, de conjuge sua promisso maritali reditu consolata. Erigitur heros ad Deum Augustini in multa gratiarum libamina, effunditur longe lateque hujus virtutis notitia, Augustini signipotentia & nomine repletur Græcia, laudant Danai, prædicant Attici, venerantur Achivi, Agios Augustinus Anglorum Apostolus per omnium volitat ora, & Augustalia occupat Palatia. At dives matrona, ad meliora æternitatis commercia, prædicta sibi a sancto Patrono tandem ferens mendicitatis probra, amplius declaravit ejus merita, cujus tam veracia ostendit vaticinia. Benedicta Domini gloria, in Sancto suo ubique operantis mirabilia.

ANNOTATA.

a Bononiensem agrum intelligit, olim Flandriæ accensitum.

b Hic est Robertus Frisius, qui Comitatum Flandriæ obtinuit ab anno 1072 usque ad an. 1093, cui tunc filius Robertus, cognomento Hierosolymitanus, succeßit.

c Proverbio huic vernaculo, alia aliaque respondent, in sua cuique lingua, quibus animi propositum successu frustratum significetur. Huc facit Christianum istud, Homo proponit, Deus disponit, quod infra usurpatur.

d Est Eadgitha inscripta Martyrologiis Anglicanis ad diem 15 Iulii. Ejus Vitam traditur etiam Gocelinus scripsisse: quam utinam in illum mensem nobis suggerat aliquis.

e Hector Boëthius lib. 6. Historiæ Scotorum de illa Translatione agit, velut facta tempore Constantii Imperatoris: ipsum quod hic allegatur scriptum nancisci optamus.

f Coronatus Conquestor fuit in Natali Domini anno 1066: sequenti autem anno mortuus Constantinopoli Constantinus Ducas, Eudoxiam uxorem cum parvulis filiis reliquit post se; quibus illa consultum volens an. 1068 Romanum Diogenem matrimonio & imperio suo associavit: hos ergo hic intellige.

g Eruditißimus Cangius, Observ. 89 in Historiam CP. Villharduini, præclare demonstrat, ex Oderico Vitali & aliis, quomodo Anglo-saxones, seu potius Anglo-Dani, sub Eduardo Rege excedentes ab Anglia an. 1040 gratiosi esse Constantinopoli cœperint, & Palatii custodiam exinde obtinentes numero & potentia creverint ibidem, robur exercitus facti: quibus hac nova occasione multi ejusdem nationis acceßisse debuerunt.

* tantum

* copiæ

* pretendebar

* judicem

* an vilitate?

* Qui attactu

HISTORIA TRANSLATIONIS.
Auctore eodem Gocelino Monacho.

Augustinus, Episcopus Cantuariensis in Anglia (S.)

BHL Number: 0781

AUCT. GOCELINO. EX MS.

[LIBER PRIMUS]

PROLOGVS.
Ad Venerabilem Cantuariensem Archiepiscopum Anselmum.

Dux Anselme Patrum, pater & vigor Ecclesiarum,
Quem celebrat titulis Romanus & Anglicus Orbis,
Ne spernas imi pronum munus Gocelini.

In arce sapientiæ ad mensam cȩlestis Philosophiæ, Ecclesiastice Princeps, principaliter præsidenti ferculum tibi aureum afferre gliscit cor meum, non mei studii, sed Augustini summi opibus pretiosum, ejus virtutibus refertum, ejus charismatibus conditum, ejus sanctorumque sociorum ipsius auro & gemmis contectum. Codicillus est recentis Translationis, signorumque ipsius suorumque consortium, quæ diversis locis per hoc fere ab ipsa Translatione septennium, testibus fidelium præsentium aspectibus, clare patrata noscuntur. [Proponit scribere per septennium gesta.] Beata tui Pontificii tempora! in quibus tanta diuturnitate clausa, parturiente Sanctorum terra, reluxit nobis cum suis gemmis hæc Angelica margarita. Respice ex alto gerulum humilem, hæc tuæ paternæ Celsitudini devote dedicantem: nam quid præstantius suscipias, vel quo pignore gratius doneris, quam præducis Augustini præconiis, cujus Hierarchiam celsis administras officiis? & cui hæc decentius exhibeantur, quam tanto suæ Sedis heredi? Tuere modo pio patrocinio qualemcumque ipsius dumtaxat fidei assertorem; verique defensor, refelle incredulum latratorem.

CAPITULA LIBRI I.

Cap. I. Primo exponitur novum gaudium alterius novæ solennitatis, id est, Translationis B. Augustini sociorumque ejus: quia prima est supernæ assumptionis, qua de cælo nos irradiavit; ista, qua de tumulo receptus, post diuturnum soporem, typo futuræ resurrectionis nobis reluxit.
II. Veterana ecclesia destructa & Sanctorum porticus super ipsos Sanctos ad gloriam patientiæ ipsorum est subversa, solis prius eductis sanctis Adriano & Mildretha. Obrutus juvenis sarcophago cum Corpore B. Adriani, magno miraculo illæsus exiliit. Capitulantur & alia numerosa ipsius sancti Adriani miracula.
III. Augustinus, cum tumulis & consepultis suis, in prædicta obrutione tam ponderosa nihil læditur.
IV. Item materia, supra S. Augustinum ruitura, ruit contra impellentes, integritate solida, repulsione divina.
V. Jacuere sub divo novem hebdomadibus, ad humanam ignominiam, & compassionem ac reverentiam ætheream.
VI. Ad interventorem Frater dormitans in prece, divina emendatur increpatione.
VII. Candela supra B. Augustini tumbam diutius arsit, nec quidquam læsit.
VIII. Trepidantibus artificibus aliis punitis, Prȩsul fidelis in tumbam Sancti percussit, & ceteros confortavit.
IX. Magister artificum, facto foramine, sentit cum aliis & nuntiavit S. Augustinum adesse ex odoris majestate.
X. Quam dulci gratia, positione, & forma inventus est quingentarius sepultus.
XI. Solennitas & gaudium populi in Augustinum, tamquam de morte resuscitatum: quem transferunt ad altare summorum Apostolorum.
XII. Jam sepulchrum Augustini, vacuum corpore, plenum virtute, calet in languidos celeri salute: nam & de hoc sacro tactu puella moriens potata revixit.
XIII. Duo letales inimici, sanatis animis hic reconciliati, majori sunt miraculo quam corpore sanati.
XIV. Ut Presbyter vidit Angelos, per scalam a cæli vertice in Augustinianum templum descendere, cælestem civem cælica turba terris visitante.
XV. Ut Augustinus suo componitur thalamo, & miranda populum rapit offerendi devotio atque compunctio.
XVI. Titulus miraculorum Sanctorum Laurentii & Melliti, transferendorum.
XVII. Ordo, perpetua pietate memorabilis; qua Sancti positione & gratia priori cubiculo requieverint.
XVIII. Dum fodiunt circa S. Laurentium, inveniunt prius alium ignotum: quem mira fragrantia & tumulus inter Sanctos notificavit Sanctum.
XIX. In translatione Laurentii & Melliti mulier, tactum feretri S. Melliti oculo carbunculoso infricans, sanatur.
XX. Mulier cæca, credula sermocinanti de Sanctis, continuo illuminatur.
XXI. Mirificante Domino Sanctos suos, Justum, Honorium, ac Deusdedit, non poterant sexta feria ab insistentibus confringi eorum busta, ut transferantur in sabbato, die S. Augustini octava.
XXII. Femina muta, surda, & clauda, ad S. Augustinum per revelationem venire jussa, magna ibi curatur Dei munificentia.
XXIII. Candela coram S. Augustino extincta, dum ad illuminandum portatur, cælitus illuminatur.
XXIV. Exhortatio celebrationis tot Sanctorum conjunctorum: & quod pro una die computatur Octava: & quod nunc pariter ut priori requie componuntur.
XXV. Suggestio meritorum Sanctorum Justi, Honorii, ac Deusdedit, cum Apostolicarum epistolarum testimonio. Prima est hæc: Dilectissimo Fratri Justo, Bonifacius.
XXVI. Secunda est ita, Dilectissimo Fratri Honorio, Honorius: & qua revelatione persona spectabilis S. Honorium a derogatore defenderit.
XXVII. Contra obtrectatores expositio vitæ, laborum, & certaminum Sanctorum, qui & Reges converterunt.
XXVIII. Exhausto corpore B. Melliti, mira aromata refudit vacua tumba, adhuc die quarta.
XXIX. Lateres etiam & subjecta terra, quibus incubuit nardifluum corpus Augustini, mira cynnama fumantes, pro Reliquiis reconduntur: lateres, Gregoriano altari; terra, vacuis Sanctorum Sarcophagis. Tumbam ejus amplectitur columna, quam vulgo pilare dicimus, venerabilis posteritati locus. Sequuntur & virtutes de reservato latere.
XXX. In Orientalibus Anglis matrona languens, in somnis edocta, de hoc latere irrigato sospitatem potavit.
XXXI. Eodem poculo & Presbyter fidelis curatur a longa ægritudine.
XXXII. Mercator quoque, tumens in mortem, hoc antidoto detumuit & convaluit.
XXXIII. Reliquiæ hujus lateris sacrique pulveris horrende terrificant ignaros gerulos, ipsa nocte tota & sequenti: conscius vero per revelationem redarguitur negligentiæ.
XXXIV. Mysterium somni propter prædictas Reliquias in laminis argenteis: quarum somniator subito dolore ictus, orationis refugio subito curatur.
XXXV. Abbatissa Bertina, post noctis medium, splendore, divinitus tertio coruscante, ter excitata, docetur præsenti Reliquiarum Augustini gratia.
XXXVI. Presbyter (mirabile dictu) videtur eodem momento post Præfationem, & Dominica libamina consecrare, & retrorsum consulendi gratia descendere: quod factum creditur Augustino auctore.
XXXVII. Anno Domini MXCI, VIII Idus Septembris, facta est Sanctorum Translatio, quæ celebratur die VIII.
XXXVIII. Ut candela ante Translationem, supra tumbam sancti Augustini palliatam; sic postea, supra ornamenta altaris ejus, candela ardens nihil nocuit.
XXXIX. Hic Natalitium Sancti tribus signis illustratur. Primo puella, dexteram palmam sinistro humero innatam gerens, inter matutinas Laudes reformatur.
XL. Secundum est, quod vir debilis contracto genu curatur.
XLI. Tertio nativam lacertulorum torturam infans, matri arridens, ostentat curatam.
XLII. Ut Monachus perfuga, de medio ignis & hostium, per Augustinum ereptus sit.
XLIII. Qua revelatione Clericus vinculis & cunctis claustris eductus sit.
XLIV. Matrona, trans mare a partu interitura, per S. Augustini visitationem donatur salute ac sobole dulci.
XLV. Simile miraculum de alia ejusdem loci matrona.
XLVI. Corripit ægritudine Sacerdos Domini Militem, temerarie se incusantem, sanat pœnitentem.
XLVII. Qua nece prædatores parochianorum suorum in Exonia protriverit.
XLVIII. Quam benignum Patronum Scholastici inibi experti sint.
XLIX. Ut languidus, a diuturna mortis instantia, Augustini visitatione respiraverit.
L. Alius ægrotus, a letali faucium tumore, voto facto, liberatur.
LI. De infantulo morituro nutrix in visu tertio jubetur, ut offerre illum sancti Augustini oratorio Patri Presbytero antistetur: respirat, funebria ubi parantur.
LII. Pervasor ecclesiæ S. Augustini vecordia punitur: satisfactione propinquorum in ipsa ecclesia recuperatur.
LIII. Ut in alia ipsius ecclesia, quæ est in Legecestra, Anachoreta cæca illuminata sit, & ipsum videre meruerit.
LIV. Matrona pauperculam cæcam hospitio fovebat: quod beneficium sanctus Pater ei apparens approbat: jubet, miseram Cantuariæ ad suam præsentiam sanandam adduci faciat: adductam mox Lucifer noster illuminat.
LV. Hæc de præscripta Translatione signa, per hanc annorum hebdomadam, oculis probata.

CAPUT I.
Inter demoliendam veterem ecclesiam invenitur & transfertur corpus S. Augustini.

[1] Post antiqua Euangelici protoparentis Anglorum Augustini solennia, [Qui suo Natali die solus colitur,] cælo triumphata, quæ nuper egimus; laude festiva nova nobis oritur gloria, nova lætitia, solennitas nova. Ipsa est sua sanctorumque collegarum suorum Translatio nova, quæ post centum fere lustra, in nova ejus facta jam lucet ecclesia. In priori festo, de seculi agone & tenebris ad solem gloriæ palmatus ascendit; in isto de diuturno humi ergastulo suam lucem ostendit, & de æthereo honore ad vitalia busta nos revisit. Illic de mundano utero superis nascitur, hic de sepulchrali alvo nobis renascitur. Ibi laudibus deduximus victorem transeuntem ad sidera, hic colligimus thesaurum renitentem de terra. [in festo Translationis cum pluribus sociis honoratur.] Tunc æternæ pacis somno quievit, nunc de tam longævo sopore nostra manu motus evigilavit; seseque adesse tam de cælo quam de sepulcro evidentibus signis respondit, ut competentibus locis clarebit. Ac superior festivitas, singularis est bravio unius: ista, tot resplendet festivitatum sideribus, quot adjunctis cum Principe ducibus. Hinc Dominum rerum, novis semper beneficiis renovantem sæcula, & de vetustate ac morte in rediviva Sanctorum gaudia restituentem nobis omnia, glorificemus fidei & spei gloriatione nova, qua ipsorum corporum repræsentatione vivifica jam prævidemus beatæ resurrectionis præmia. Hæc igitur præclara tripudia, longo seculo desiderata, nostris temporibus declarata, miraculis & revelationibus confirmata, nequando perdat posteritas, nostra mandare litteris exorat pietas, urget caritas, impellit fraternitas, indicit totius boni affectus concinnitas. Jam vero rem ipsam explicemus: quamquam nostram facultatem longe excedat tot Principes divinos uno textu, velut uno cubiculo suo, componere: quos deceret singulis libris, velut propriis prætoriis, pollere.

[2] [Producta longius novæ ecclesiæ fabrica,] Sublimatum augustius novæ Augustini ecclesiæ Presbyterium, totum illud cum amplis porticibus amplectitur spatium, quod sanctæ Dei genitricis ab Oriente contiguum possederat oratorium, suo cælestiumque virtutum jugi solennio ac signis illustrissimum. Hinc reliqua navis veteris monasterii, cedere jussa ædificio surgenti, jamque rea minarum excidii, ne obruat diruitur: ante tamen cuncta Sanctorum turba, omnibus sacrariis diffusa, a jactura eruitur, & novis tectis reponitur. [veteri ruinam minante,] Sicut illi a mundi ruina cum Loth a Domino liberantur; sic Apostolica Augustini aula ad destinatam metam tendebat: sed suæ dormitionis porticus obstabat. Quid faciat ergo auctor ædificii devotus Abbas Scollandus? dum nec illa sancta penetralia, tanto ævo intacta, movere præsumit; nec opus cœptum, nisi ablatis obstaculis, procedere possit: maxime cum prædecessor suus præscriptam Dei genitricis basilicam fractam morte luerit? Sed ipso inter hæc superno arbitrio de medio terrenarum curarum sublato, [& eversa quæ Sanctis imminebat turri,] a successit Abbas Wido, cujus anno quarto facta est quæ adscribitur Translatio: cui Rex consultus favens jusserat, ut cum Pontificum & Abbatum populorumque affluentia decentissime ageret hæc solennia. Volebat & ipse interesse, sed tunc ibat in expeditionem b Scotiæ. Sed Monasteriarcha, ubi turrim præfatis porticibus supereminentem augusto fastigio extulerat, [post SS. Acrianum & Mildretam translatos,] dum reliquam templi navim protendere flagrat, illud Beatorum cubiculum, moræ impatiens qua Sancti eruerentur, forti ariete subvertit: totque superni Regni Principes, longiturna pace soporatos, festinata modo virtute negligentiam excusante, obruit. Antea tamen condignorum Sanctorum, Adriani confessoris & Mildrethæ Christi Virginis nardiflua pignora, mira suavitate vernantia, solenniter exportari, & imminentem casum evadere fecit.

[3] At vero ipsis Primoribus, videlicet Augustino, Laurentio, Mellito, Justo, Honorio, c Deus-dedit in prȩdicta obrutione relictis, [reliquorum sepulcra manent illæsa,] divina protectione quasi manum submittente, saxa & signa pepercere, quibus durior humana obstinatio non pepercit. Nam ubi tanta moles lapidum, trabium, tectorumq; plumbatorum, quæ sacrosancta corpora obruerant, sunt ablatæ; omnes illæ illorum sepulcrales ædiculæ, cum essent fractiles & lateritiæ; sed & sculpturæ & imagines Angelicæ, cum Dominica majestate super tumbam magnifici Augustini mirifice formatæ, cunctis miracula Dei acclamantibus, illæsa apparuere.

[4] [ac singulariter S. Augustini:] Restabat interim paries Australis, qua parte almus Augustinus sacerque Deus-dedit quiescebant: qui tandem multo ariete solutus, dum certo nutu Sanctos oppressurus videretur, protinus inæstimabili Dei virtute, quasi in saltum excutitur: & ad Austrum contra impellentes, totus, integra soliditate, prosternitur: quantumque vastus & cacuminatus erat, tantum spatii jacens occupabat. Vix evasissent securi impugnatores, nisi his superna clementia Sanctorum meritis pepercisset. Tum vero ad tam evidens signum clamor laudisonus attollitur omnium: nam qui Superos dilectos obrutos servaverat, hic ne obruerentur vetabat. Sic plerumque ipse Sanctorum mirificator, alios in mediis ignibus protegebat, ab aliis etiam ignes fugabat: istos per profundum maris sicco vestigio transtulit, alios super undas currere fecit.

[5] Jacuere tunc per novem hebdomadas illæ cælestes exuviæ sub dio, ac si vulgaria funera expositæ, [ad quod sub dio relictum,] & ad omnem impetum aëris patuere: adeo proh dolor! terrestris dissimulabat indignitas, quibus Angelos concives frequentasse credimus excubias. Certabat tamen Fratrum devotio, pro suo modulo, defensacula speciali Principi suo parare Augustino.

[6] Composuere tugurium d assiculis: & unus aut duo pro arctitudine vicissim agitabant vigilias, [dormitans Frater corripitur,] cum luminibus & canticis divinis: ubi unum, forte somno prægravatum, vox audita increpuit: Et, hic, inquit, non domitioni, sed orationi locus congruit. Qua correptione Frater ille vigilantior est redditus in prece.

[7] Deinde candela oblata, candelabro negligenter affixa, supra tumulum Sancti, [& candela decidua nihil lædit.] linteis aut palliis solenniter ornatum, decidit; ibique trium pedum tractū signante favilla (aberant enim custodes) exarsit. Tandem superventum est: candela ablata, favilla excussa, lintea & pallia prorsus intacta fulsere: quo miraculo omnes Deo gratias exultantes reddidere.

[8] [Illud cum aperire auderet nemo,] Jam dies positus gratissimus illuxerat sacræ Translationis: Adest venerabilis Pontifex Ecclesiæ Roffensis Gundulfus, qui tunc Archipræsulis e defuncti auctorali vice pollebat: progreditur cum Abbate & Patribus ac Officialibus hymnidicis ad illud sanctum sanctorum, ad illud Domini sacrarium ac propitiatorium: jubet primum summi Augustini aperiri. Nemo approximare præsumpsit: timor omnes absterruit. Videres artifices, tamquam reos, sub indicibus & quæstoribus ac fulmine, trepidantes. Viderant pridem egregium juvenem, monasterii artificem, celeri morte mulctatum, qui jussu Abbatis primus hanc sacram porticum impulit: [opus orditur Episcopus Roffensis:] nec ille tam officiosus excusari potuit, quia præceptori obedivit, quin pœnas præsumptricis gratiæ luerit. Sed fidelissimus Episcopus, jam triduana abstinentia prælibata a Fratribus, armatus fide, prece, ac devotione, ultro ferramentum invadit, ictum in tumbæ frontem dedit, suoque exemplo & hortatu reliquos in opus animavit.

[9] Primo præstantissimus artificum magister, templique spectabilis dictator Blitherus, [sentitur suavis odor] expetita Pontificis benedictione, trepide, lacrymose, & prostratim accedit: altareque capitis summi Augustini ad pavimentum exhaurit. Ibi, complanatum areæ, Parii marmoris candens saxum quadratum offendit: quo paululum erecto, erumpens vapor nardisluus, quæsitorem suum in ora reverberavit: & se adesse qui quærebatur, sua suavitate pulsanti respondit. Intellexit vir prudens ultro oblatum, quem alto fossatu & laborioso quæsitu formidaverat vix inveniendum: stupensque & tremens lapidem reposuit, atque hoc mirificum thymiamaterium occlusit; perpendens sapienter, non sui esse officii ulterius progredi, cedit illico; testatur submisse, quæsitum pignus adesse: nec tacebat interea jugis psalmodia. Protinus jussu Abbatis Fratrum manibus removetur prædictus lapis. [sublato qui tumbam tegebat lapide:] Tum vero ingens strepitus suavissimorum aromatum, velut a pectore & ore dormientis Augustini, exiliit: longeque ventilatus, omnes tam mira quam inexperta prius dulcedine replevit: quoque magis hæc balsamatica apotheca reserabatur, eo profusius odor cælestis jaculabatur. Continuo locus, ob gloriam Patris & impetum populi, cortinis ambitur: intusque a fidelibus domesticis desiderantissimus thesaurus perscrutatur.

[10] [invenitur corpus] Tum patente ostio clara luminaria ingeruntur: & ecce Angliæ Christianitatis institutor primicerius, tot seculis absconditus, tam desideratus, tam magno quam insperato gaudio ostensus, post annos fere quingentos conspicitur. Sane tot tempestatibus bellorum, tanto diluvio Paganorum, exterminio populorum, subversione urbium & ecclesiarum, mira Dei protectione Augustinianum vestibulum, ut Arca Noe, semper manebat intactum. Unde & ubi, & sicut primitus ipse cum beatis collegis suis a die dormitionis est conditus, eodem loco & eodem modo immotissimus est inventus. Patebat forma & quantitas corporis, pietas & qualitas antiquæ obsecutionis primæque tumulationis. [Pontificaliter indutū:] Cernitur cum Casula, Alba, Stola, Baculo, Sandaliis, ceterisque Pontificalibus instrumentis; ut putaretur adhuc carneæ integritatis, nisi tactus probasset conditionem mortalitatis, quæ tamen est ad augmentum gloriæ immortalis. Omnium ergo votis speluncam illam, inæstimabilis pretii thesaurariam, Fratres idonei cum summo ingrediuntur timore ac reverentia, cum prece & laude Davidica: colligunt in scrinia linteata & palliata, illa aurea ac gemmea pignora, compagine & harmonia corporali rite composita. Asserit etiam aliquis illorum veridica constantia, se inter illum pulverem pigmentarium solidas adhuc carnes quingentarii depositi manu contigisse, & suppliciter fovisse: unde merito æstimatur hæc sacra gleba, in custodia supernæ gratiæ, longiturna durasse incorruptione.

[11] Interea indicta a Præsule summa & omni nitore lætitiæ colenda festivitate, totum monasterium adornatur tamquam Paschali dignitate. Extemplo tantæ novitatis fragrantiam procul odoratur turba remota, [& transfertur exultanter] confluit urbs tota, inundat Cantia, undique concurrunt populorum examina: gratulantur immensum, Augustinum suum, jam quasi de morte reductum, de sepulchro resuscitatum, de cælo ac terra redditum, visu corporeo se repræsentantem, signis & virtutibus velut ore ad os alloquentem. Redit illa felicitas, qua quondam populos in corpore erudiebat, & cælesti nectare se videntes & audientes beatificabat: imo vero tanto felicius ac potentius nos eum habemus, quanto jam a mortali captivitate in regnum claritatis Dei translatus, præsentior adesse potest suis ubique supplicibus. O nova & matutina lætitia! in qua tantum jubar, cum toto paternis radiis, nostris oculis tanto ævo occlusum, videre; imo etiam gratificis manibus illa nardiflua pignora, desiderabilia super aurum & lapidem pretiosum multum, & dulciora super mel & favum, amplecti & contrectare meruimus; quod nos visuros nec sperare quidem ante unquam præsumebamus. Multi Reges & Principes, seculares & ecclesiastici, voluerunt videre, quæ vidimus, & non viderunt, nec prece nec pretio valuerunt: utpote Romanus Imperator: qui prodigo pondere auri & ornamentorum prætento, ne minimum inde pulvisculi potuit attingere. Exportatur itaque cum omni ornatu & processu ac jubilo celebritatis ecclesiasticæ, [ad altare Apostolorū.] cum vocum & cymbalorum modulatione, cum supernorum & infimorum socia congratulatione, atque cum hac altisona gloria ante authenticum altare summorum Apostolorum, velut depositum cæleste, componitur, donec parato decenter thoro collocetur. Tanta vero gratiarum Christi charismata refundebantur in populum de tanti Patris dulcedine, ut velut incensum passim stillarent lacrymis lætitiæ, quibus ille dies paternæ præsentiæ eotenus inæstimatus potuisset clarescere.

[12] Nec vacat interea a salute ille locus prioris quietis, ille lectulus prolixæ dormitionis: [Ablutione digitorum ejus qui corpus tetigerat] calet magni incolæ accubitu, sudat opifera balsama, & odore suo curat morbida. Ægri, languidi, debiles, contracti veniunt vespere, & incolumes redeunt mane. Residui quoque comites & Consacerdotes Augustini, favent ipsi thalamo sua benedictione, respergunt sua confloratione, thurificant suo thymiamate. Unus autem horum, [moribunda sanatur:] qui has margaritas sacrorum civium investigaverat, ex aqua, qua digitos pulverulentos lavit, puellæ, jam biduo sine voce & sensu ad finem agonizanti, jam morienti, quasi antidotum misit: qua gustata, protinus erecta lectulo assedit, cibum poposcit, refecta sospes surrexit: cum ipsa suscitata velut a morte, mater & cognati in gaudia & gratiarum libamina suscitantur a dolore. Nota est illa, portæ monasterii a nativitate contigua.

[13] Magna erant tunc de Augustini præsidio miracula corporalium sanitatum: [reconciliantur duo paria inimicorum,] sed majora sunt cordium sanatorum. Vidimus hic duos irremediabiles inimicos convenisse. Alter alterius occiderat genitorem: ultor exhorruit interfectorem, interfector expavit ultorem. Cum uterque, alter odio, alter timore, fugere ab ecclesia decertaret; divina virtute quasi fulmina reverberati, etiam patente ostio, non poterant egredi. Ita Augustini interveniente gratia, ex improviso coram eodem pacificatore pio repræsentati, & nullo alio mediante invicem compuncti, invicem in satisfactionem prostrati, uberrimis lacrymis conflagrati, ex desperatissimis adversariis fiunt germani amici, acsi ejusdem parentis filii. Similiter alii duo, quorum alter alterius fratrem interemerat, post cruentissima odia, cunctis mirantibus & congratulantibus, eodem die ultro pacati & confœderati sunt. Quorum exemplis, omnibus Augustini nectare perfusis, [& solennitas ab Ep. Roffensi terminatur 6 Septembris.] nullus in tanto populo remansit inimicus, quatenus ipse primipilus, signifer pacis Christi, ut dignus Pater concordium filiorum gauderet in omnibus, in tam nova tamque præclara festivitate. Episcopus Missam, candido Choro conjubilante, celebrat: & post Euangelium de tanto tanti Patroni tripudio populo sermonem dispensat: tantæ lucis mysterium, cum spe beatæ resurrectionis, visionis, & cohabitationis ejus perpetuæ fideliter intimat: postremo peccatoribus absolutionem, pœnitentibus remissionem, omni populo confluo, ejusdem primi Præsulis & institutoris sui vice atque auctoritate, dat benedictionem, perennemque in Christo confirmat pacem: superna quoque agmina his solenniis congratulari sunt visa. [f] Contigit hæc celebrabilis Translatio in Sabbato, cui sanctæ Dei Genitricis Nativitas succedebat die tertio.

ANNOTATA.

a Guil. Thorn. Obiit Scotlandus, Abbas 41, anno Domini 1087, III Nonas Septembris… & Augustinenses Monachum quemdam ex suo gremio, moribus & litteratura insignem, ac Regi Willielmo juniori amantissimum, nomine Wydonem, Christo prævio elegerunt.

b Ioannes Bromton in Willielmo Rufo, Mense Majo Malcolmus Rex Scotorum cum immenso exercitu in Northumbriam venit… quod audiens Rex Willielmus, mox cum Roberto Fratre mense Augusti, de Normannia in Angliam revertens, congregato immenso exercitu & classe non modica, versus Scotiam profectus est.

c De his & prænominatis duobus, aliisque adhuc nominandis, quia seorsim ac plenius infra agitur, nihil nunc notamus.

d Assiculus, diminutivum ab Assis, tabula: aliis ab Asser, formatur Asserculus; sed nec hoc apud antiquos reperies.

e Id est, Landfranci; defuncti jam inde ab anno 1089, 28 Maji, quando Vitam ejus illustrabimus: & vacavit Sedes usque ad 1093, quo ordinatus fuit S. Anselmus 4 Decembris, sicut ad Vitam ejus diximus 21 Aprilis.

f Conveniunt Characteres: nam anno 1091 erat littera Dominicalis E, adeoque 6 Septembris, dies Sabbathi, post quod, mediante Dominica sequebatur 8 Septembris, Nativitate Deiparæ veneranda: quomodo autem sequenti mox nocte clam absconditum ab Abbate sit corpus, quia ignoravit Gocelinus, infra in Appendice reperies.

CAPUT II.
Translatio Sanctorum Laurentii, Melliti, Deo-noti, Iusti, Honorii, Nothelmi.

[14] In ipso Sabbato & subsequente nocte Dominica, pervigil suorum custos Augustinus, cum pernoctantibus Psalmicanis, [Absens Presbyter interea videt de sepulcro scalā assurgere in cælum,] ante Apostolicum altare præstolabatur apparatum requietionis suæ. Est autem Cantiensis civis Presbyter notissimus, probatæ fidei ac veriloquii, qui tunc forte hospitatus Wintoniæ, in ipsa nocte Dominica circa lucem parabat domum redire. Ecce autem inter somnolentiam vel ecstasim, ut ille jurejurando adstipulatur, vidit eminus cælum apertum supra Augustinianum templum, scalamque flammeo fulgore radiantem, ab ipsa superna janua usque in caput ejusdem ecclesiæ, qua Sanctus Domini accubabat, quasi columnam libratam; Angelorumque chorum, candidissimo ac splendidissimo habitu, per illam descendentem usque in ipsam Apostolicam aulam: totum vero monasterium, quasi ingens globus flammivomum, stantis fulgoris radius cum ipsa scalæ extremitate involvebat; ut repercusso intuitu, quid intrinsecus vel circa ea loca ageretur, perpendere nequiret. Dumque miratur tam inexpertam contemplationis majestatem, tandem redditur exteriori sensui. Mirabatur amplius, cum prorsus nihil sciret vel cogitaret de paternæ Translationis mysterio, quidnam rerum præsignaret hæc visio. Obstupuere nihilominus & comites ignari, audita revelatione tali: donec pervenientes propius, rei certitudinem cognovere. Tum vero major ac major obortus est stupor, [eamque flammeam.] ubi indicio contemplatoris novi meritorum Sancti, testis comprobatus est æther: nec dedignetur quisquam scalam somniantis Jacob in fæce nostri temporis mediocri personæ revelatam credere, quia omnium Dominus in magnis & parvis facit quæ vult, & quando vult, & quomodo vult. Nos quoque fide videamus, quod ille videndo forsitan non perpendit: scilicet Angelicos cives per illam scalam ad dulces exuvias animæ contubernalis Augustini amabiliter descendisse, & revictura in sua claritate pignora visitatione gratissima refovisse, simulque ostendisse, se cum terrigenis ejus gloriæ congaudere: scalam vero flammeam hanc esse, qua summarum virtutum gradibus & flammeo supernæ dilectionis ardore cælos ascendisti, sublimis Augustine.

[15] Deinde post illa Sabbati festa recentia, affulgente Dominica, [Proxima die Dominica] alia Augustino festivitatis secundatur gloria: cum ab universa chorea, iterum candidata & purpurata, cum præcipiti populorum fluvio & altisono laudum jubilo, adornato solennissime thalamo collocatur; ubi nunc a fronte & facie ecclesiæ, pervigil speculator & custos domus urbisque ac totius Angliæ suæ, aurosa ædicula excubans, rite ab omnibus veneratur, atque ut omnium interventor adoratur. Quis vero tantam vidit oblationem in auro, argento, ceris & candelis, [confluit cum oblationibus populus:] aliisque resellis fidelium? Miraculo erat omnibus tam insueta copia: non capiebant hæc altaria, non sufficiebant colligentium certamina, noctes & dies non quiescebat offerentium turba. Mira erat in cunctis gratia: passim currebant lacrymarum flumina. Incredibilis videretur, nisi palam conspiceretur, nova hæc plebis devotio atque insueta compunctio. Sed nimirum paterna eos afflaverant charismata, ut quasi de longinquo temporum vel spatiorum seculo regredientem liquefacta anima benignissimum exciperent Parentem. Nec vero fallebantur fide & caritate sua: revera enim se adesse ostendit tam spiritus quam corporis præsentia, & signorum evidentia & pietatis flagrantia; utque supra meminimus, pacis & reconciliationis conspiratione publica.

[16] [S. Augustini tumulo novo intra triduum clauso,] Volebant tunc & beatos cives consortes transferre, quatenus una ejusdem diei celebritas unius astringeret mentis collegas. Verum & ipso dic & sequenti (quæ erat, ut prædictum est, Nativitatis Matris altissimi Verbigenæ) in uno Augustino componendo manus dedere: nec suffecerunt prorsus, interveniente jugi plebium glomeratione, opus explere. Tertio demum die, id est tertia feria, vix ædiculam & opertorium Ducis confecere: [feria 4 effodiuntur S S. Laurentius & Mellitus.] quarta tandem die, quæ est quarta feria, quasi experditis lacertis, ad beatissimos contubernales & successores suos, Laurentium a & Mellitum, ad ipsum Principem devehendos accessere. Laurentius cum ipso Duce Augustino primus venit: cum quo & diaboli aciem primus rupit, primusque ab ipso abhuc vivente ordinatus Archipontifex, S. Clemens summo Petro superstiti successit. Mellitum vero electissimum præcellentissimus Gregorius Augustino post misit auxiliarium, in procinctu Christi strenue succenturiatum. De B. Laurentio dulce esset memoratu, quomodo mortuum suscitaverit, super undas maris pedibus cucurrerit, igne de cælo evocato virtute Eliæ impios conflagraverit: quomodo fontem aridis locis productum in perpetuum rivum effuderit, [utriusque elogium,] qua pœna arceatur omnis feminarum accessus ab ecclesia, quæ ejus apostolatui exstructa & consecrata est in Scotia: ut nuper Regina Scotiæ inclita b Margareta, cum oblationibus aditum tentare ausa, subito sit percussa atque repulsa, sed Clericorum prece restituta. Verum hæc, loci arctitudine exclusus, prætermitto, alibi Deo aspirante retexenda. Mellitissimi vero Melliti, Archipræsulis a primitivo Augustino tertii, probatissima sanctitas, in historia fidelissima Bedæ conflagrantem urbem Doroberniæ semet ignibus opposito liberat, flammas retrorsum tempestate & turbine violenter propulsat: a cujus facie recedunt ventique rogique, pereuntque citius cum suo terrore. Hujus etiam primi Pontificis & Illuminatoris Lundoniæ condignis meritis adscriptū legitur, quomodo inclitam ecclesiam Westmonasterii nocte Dominicȩ diei, qua dedicaturus eam erat in honore Principis Apostolorum, ipse Claviger arduus opus prævenerit, & per piscatorem transvectus Tamesim fluvium, omne officium & solennia Dedicationis ecclesiastico ordine exegerit (quod claris indiciis intueri fuit) atque in signum facti xenium Pontifici insignem piscem miserit.

[17] [& situs primæ sepultura.] Pium est etiam posteros audire, quod jam non est videre, qua hic Sancti prius requieverint positione. Primus Augustinus suæ porticus Australe latus possidebat, & sacris vestigiis Orientalem maceriam pulsabat. Ab ejus læva primus successor & lateralis Laurentius, ut præmonstratum est, simili spatio protendebatur; tantummodo remotus, quantum loci altare beatissimi Auctoris sui Gregorii, hinc inde utrumque asciscens, occupabat. Cetera pars Aquilonaris latitudinis, a sinistra almi Laurentii, Adrianum sanctum exceperat. Virgo autem Christi Mildreta, unica Patrum gemma, a Boreali pariete, Australi Augustino concordi respondebat regione; quos, ut supra, translatos extulimus. Ejus vertici B. Augustini altare astabat: at capiti sacro Laurentii Mellitus, ut proximus successor, in producta ecclesiæ area imminebat. Mellitus justifluum Justum, secundum suam sucessionem, sibi accommodat ad caput: a Justi vero dextera B. Honorius, successor Justi: a dextra Honorii sanctus & a Deo datus Deus dedit, successionis suæ ordine, subjungebatur. Is nempe a capite summi Augustini ejusdem Australis parietis thorum commeruit, quos tantum medium ostium, quo intrabatur, discrevit. Sic tamen erant omnia illa Angelorum Dei mausolea distincta, ut transitus haberetur inter singula.

[18] Igitur efferendo B. Laurentii corpore dum pavimentum, [juxta Laurentii tumulum apertus alius] quod coram Gregoriano altari inter ipsum & præclarum Augustinum patebat, prius evellendum censeretur; quatenus a latere fracta tumba, facilior exitus Sancto pararetur; mirum dictu! ferramenta & ingenia omnium ridebat durities laterum. Sane hæc tam solida structura prodebat thesaurum, nostra latentem secula. Sed quoniam labor omnia vincit, imo fides quæ in Deo persistit; sude ferri robustissima ab anteriori margine suffodiunt & impellunt. Tandem rebellis fortitudo crebris ictibus subjicitur: nec tamen munitissimus laterculorum textus solvitur; verum, mirabile visu! quasi ligneum tabulatum conclavatum, ad spatium amplæ januæ integer sustollitur. Dumque sic excrustato pavimento evulsa crates erigitur, sepulcralis cryptula, quæ coram ipso vel sub ipso altari latebat, evulso pariter lapillo violatur. Ita modico foramine facto, protinus ingens vapor inexpertæ suavitatis ebulliens, non solum adstantes ut vehemens flatus in faciem percussit, [suavem odorem expirat;] sed & totum claustrum monasterii ac Fratres in eo residentes nova aromatum virtute perflavit. Ad tam insperatum miraculum dicebant adstantes; Quis iste est? dicebant absentes, Quid est hoc? Ita hic, omnibus ignotus persona & nomine, omnibus & præsentibus & absentibus innotuit meritorum charismate: adeo enim erat omni nostro ævo jam abolitus, ut nihil minus quisquam animadverteret, quam quod sub illa pavimenti planitie aliquid præter humum latitaret. Gratia Deo, omnium bonorum largitori. Pro noto Patrono Laurentio, quem quærebamus, ignotum consortem invenimus: crescitque duplicatum gaudium nostrum, dum utrumque habemus. [cumque nesciretur cujus esset.] Verum hic uno dolore indignitas nostra tabescit; quod, dum scimus, quid sit quod habemus; quis sit, nescimus; nisi quod illum de intimis Patris Augustini pignoribus fuisse, qui tali loco consepeliri meruerit, autumamus. Nomen vero quia antiquum perdidimus, novum & familiare sibi fideliter imposuimus, ut usque in diem revelationis vocetur nobis sanctus Deo-notus. Sub eodem itaque Gregoriano altari sacrosancta gleba sepulti, ad ipsum Orientalem parietem contiguum, sicut Augustini & Laurentii porrigebatur; qui tamquam filius, [S. Deo-noti appellatur:] geminorum Patrum æque medius, velut utriusque alis, fovebatur. Reserata ergo illa aromatum apotheca, magis ac magis annitentes populos reficiebat divina fragrantia: unde raptum pulvisculum quidam naribus applicuit, & paradisi amœnitatem æstimavit: quoque magis stupeas; cum statim pulverem reposuerit, manus ejus diutius inde fragravit. Quia itaque die illa, propter impetum populi, non poterant; ipsius Deo-noti sacratissimam glebam, [qui feria 5. translatus] plumbea theca susceptam, mane, id est quinta feria, in novam ecclesiam transtulere; & post novum altare novæ porticus memoratissimi Papæ Gregorii decenter reposuere. Habemus unum ex senioribus monasterii adeo notæ probitatis, ut ejus assertioni non credere injuria sit. Testatur hic, sibi postera nocte per soporem quasi hujus Sancti faciem & formam præclare conspectam, staturæ proceritate & monachali schemate condignam, seque ita allocutam: Gratias amicabiles habeo & mercedem perpetuam imprecor, ajebat, vestræ fraternæ devotioni, pro diligentia & labore, quem pridie exhibuistis meo transferendo ac componendo corpori. At equidem non sum ille, [se vere Sanctum esse declarat.] quem me esse censebatis. Conferebant enim Fratres inter se, hunc esse Rufinianum illum, quē Beatus Papa Gregorius quondam, cum Beatis Mellito & Justo, destinaverat in adjutorium Euangelii sacratissimo Augustino, aut aliquem ex illius contubernio. Nescitur, inquit, quis sim, nec adhuc scietis: scietis autem postea ad nutum supernæ dispositionis. [c]

[19] Isto igitur præueniente, vel, ut jucundius dicam, supplantante priorum Laurentii ac Melliti translationem, ad ipsos cum nostro stylo redeatur. [Deinde transferuntur SS. Laurentius & Mellitus.] Enucleantur tumbæ illorum a latere; nec minus, quam supra diximus, irruenti turbæ cynnama & balsama sua effudere. Jamque paratus Laurentius dignum consortem Mellitum præstolatur. Compositis utrisque in adornatis digne loculis, prior effertur; alter subsequitur. Procedente candida concione, gloriosus in Sanctis suis Dominus altisone gloriatur. Jam Laurentius ostium novæ ecclesiæ intraverat, Mellitus exterius imminebat: ibi pium ac celebrandum Dei miraculum ad intellectum bonum populos animavit. Aderat quidam Miles, cujus oculum dexterum carbunculus (quod malum Franci per antiphrasim bonum malannum d vocant) adeo possederat, ut non modo de visu, sed & de vita periclitaretur. Ipse orbis, ipsa supercilia, nasusque, spatium suum a tumore excesserant: tota facies languens extuberabat. Instabat, impingebat, anhelabat vi, ad unum remedium suum Augustinum pertingere: [Hujus tacto feretro sanatur oculus periculose inflatus,] sed turba, sicut in Euangelio cæco clamanti, obstabat; & confertissima acie reprimendo, accessum vetabat. Sed vicit, ut assolet, perseverantia: vicit, ut potuit, & salutem violentia rapuit: nec mirū, ea rapit regnum cælorum. Itaque impellens & irrumpens densatos cuneos, elatum brachium protendit; ac desuper nitens extremam partem vectis, quo B. Melliti feretrum portabatur, summis digitis contigit; ipsumque tactum, quasi collyrium, quasi emplastrum, quasi optimum unguentum, morbido oculo infricuit: simulque, o sancte Augustine, subveni, proclamavit. O Dei potentiam! o Sanctorum gratiam! o hominis confidentiam! Cum illius mali tyrannis, aliqua læsione irritata, magis minetur exitium; statim ad sacrum tactum, ut incantatus anguis, crepuit; sanies pestifera defluxit; visus & vultus detumuit, omnemque dolorem subita salus, & lux tenebras profligavit. Miratur cum omnibus tam properam mutationem, tam celerem de morte ad vitam, de tribulatione ad lætitiam regressionem. In Euangelio, tacta fimbria Domini, fluxus noxius ad sanitatem stetit: hic tacto vehiculo Melliti letifer humor excurrit, Deumque sospes in Sanctis suis cum omnibus glorificavit. Nequis autem dubitet, utrum Augustino, an Mellito hæc adscribatur curatio; certiori fide adscribatur utrique Patrono: Augustino, quia eum in altero quærebat; Mellito, quia hujus feretrum pro altero tangebat.

[20] Interea, depositis Sanctis ante altare Præsidis Augustini, agitur de ipsis Missa celeberrima, ut decebat sanctos Sacerdotes Domini: [sub concione illuminatur cæca.] in qua habito sermone ad populum, illorum præclara exponuntur merita. Unde fide illuminata anus quædam, quæ intererat, diu carens luce humana; dum fideliter clementissimos Patres interpellat, reseratis extemplo luminibus clare diem captat, & exclamat, Benedicta sit omnipotentis Dei gratia, per Sanctorum suorum suffragia, quia nox mea in diem est conversa; & in quibus adveni tenebræ, jam luce reduce recessere. Additur hinc ab omnibus Deo benedictio & gratiarum actio. Post Missam adjunguntur Augustino digni Consacerdotes, prior Laurentius a dextris, secundus Mellitus a sinistris.

[21] [Tota fer. 6 excavando S. Deusdedit impenditur,] His ita in quinta feria compositis, sextam feriam nanciscuntur, reliquis Sanctis, Justo, Honorio, ac Deusdedit afferendis. Sed nimirum divina dispensatio Sabbatum his intendit, quæ dies Translationis Augustini jam erat octava: quatenus istorum Sanctorum amplius innovaretur gratia, & omnibus per suos dies translatis conservaretur festiva, omnesque conjungeret ac solennizaret pariter hæc una dies, ut caritas una. Ipsa ergo sexta feria itum est ad prænominatos Sanctos, quasi facillime ac celerrime adducendos. Acceditur ad sacratissimum e Deusdedit, qui (ut prænotatum est) Australem parietem post Augustinum possedit. Incredibile, sed verum dicemus. Totum illum diem, totam sequentem noctem, in frangendo vel reserando ipsius mausoleo attritis viribus, consumpserunt: mane tandem sabbati, anhelo sudore cryptulam ejus perruperunt. [Sabbato refodiuntur SS. Iustus, Honorius,] Deinde cryptæ B. Justi f usque ad horam primam attentius insudarunt, & vix eam tandem reserarunt. Postremo S. g Honorii, qui horum medius accubabat, pertusa in latere crypta Sancto egressum dabat. Hic ergo interroga vitam almiflui Deusdedit: mira odoramentorum suavium gratia, de ejus erumpens tumba, enarrabit. Sciscitare, quis sit Justus: exponet tibi cælestium aromatum domus: Honorii quoque virtutes & merita uberrima loquitur apothecæ suæ fragrantia. Omnium ergo horum Patriarcharum unica paterni affectus viscera & pectora, una proclamat divinarum nardorum prærogativa. Translata sunt itaque hæc tria, coram summa Trinitate radiantia candelabra, in hac die Augustini octava: quod ad hoc (ut credimus) superna distulit ac retardavit benevolentia, quatenus (uti prætulimus) amplius conservetur & solennizetur in tot Hierarchis hæc eadem dies octava, totaque septimana festorum exacta, octava reddatur prima: jamque mysterium resurrectionis in his Sanctis operetur, quod post septem volumina seculi octava interminabilis nascetur. [& Nothelmus, Archiepiscopi.] Nec ab his separamus beatæ memoriæ Archipræsulem & consortem suum Nothelmum h, intra altare S. Gregorii inter eos ante reconditum, & nunc secundo cum eis translatum: quem auctorem & judicem historiæ Anglorum scriptor Beda præconatur. Ducebat hos Duces suos, ut priores, solennissima processio & canora laudatio: ipsisque coram altari præsidis Augustini depositis, donec suis sedibus inthronizarentur, Missa festiva celebratur.

ANNOTATA.

a Coluntur S. Laurentius 2 Februarii, Mellitus 24 Aprilis, utrobique de iis egimus.

b Hæc est S. Margareta, Malcolmi supra memorati uxor, quarto post viri mortem die defuncta anno 1097, quæ olim 10 Iunii, nunc 8 Iulii colitur.

c Leguntur hæc prolixe in tomo 1 Monastici Anglicani, tum ex Veteri chronica, tum ex quadam nobis necdum visa S. Melliti Vita, quam optamus nancisci. Tacet de istis Beda.

d Malandria, Francis, nævus & vitium quodcumque corporis, in cute apparens, ut lepra &c. videtur huc respicere auctor, malanum, velut malandrum nominans.

e De S. Deusdedit agendum nobis decrevimus 15 Iulii, quando hæc usui esse poterunt.

f S. Justus 10 Novembris, S. Honorius 30 Septembris inscribuntur Martyrologiis Anglicanis.

g S. Justus 10 Novembris, S. Honorius 30 Septembris inscribuntur Martyrologiis Anglicanis.

h Nothelmus, in ordine Archiepiscoporum decimus, laudatur a Beda in Prologo suæ historiæ, ut per quem adhuc Presbyterum documenta nonnulla subministrata sibi sint: eum alibi necdum reperimus Sanctis adscriptum: Godwinus obiisse eum ait anno 741, 17 Octobris.

CAPUT III.
Sanatur surda muta & clauda, reaccenditur divinitus candela casu extincta.

[22] Hac etiam die, irradiata claris miraculis, favere superna benignitas dignata est Sanctis suis. Femina hic surda, muta, & clauda, [Surda muta & clauda,] a trina scilicet calamitate est mutata. Candela extincta, cælitus est reaccensa, astante solenniter plebe innumera. Sed res tam stupenda enucleatius & copiosius est exponenda. O miserandam cladis humanæ conditionem! Non poterat hæc, quam diximus tripliciter damnatam, suas ærumnas proloqui, nec solamen vel plangendo quærere dolori: non audiebat quo consolaretur, nec audiebatur quo sibi quis compateretur: quidquid eam necessitas urgebat, exclusa interventrice lingua, consequi nequibat: auris non admittebat vivendi consilium, nec os advocabat egestatis remedium; adire adjutores quærebat, pedes debiles adjutorium negabant: sed annitens constantia plerumque vincit impotentiam. Multis perlustratis Sanctorum suffragiis, ligneis vestigiis, quolibet semper ductore nutibus expostulato, perrepsit tandem misera ad misericordiam. Prævenit in civitate Roffensi sanctæ Dei Genitricis imminentem Nativitatem: quæ, ut superius relatum est, [a Deiparæ apparente jussa,] erat dies tertia a Translatione almi Augustini. Ibi in nocte festiva ipsius altissimæ Virginis pernoctans in quadam ejus ecclesia, tanto altiori cordis gemitu calamitates suas apud clementissimam Dominam eructabat, quanto magis interclusa lingua erumpere in verba nequibat. Jam circa gallicinium, ubi fessæ somnus obrepsit, persona cælesti claritate spectabilis, divaque gratia delectabilis, in visu astitit, quæ anxiā mentem dulciflua voce permulcens, taliter infit: Jam a tristitia tua respira, filia: in proximo est curatio tua. Jam preces interpellantes pro te clementer a Domino sunt exauditæ: tu modo certissima fide, remota omni ambiguitate, [ad S. Augustini vetus sepulcrum accedere,] mane iter arripe ad B. Augustinum; veniensque ad ipsius monumentum, ubi hactenus requievit, accede: ibi & loquela, & auditu, ac gressibus, cum plena sospitate donabere. Nec remorata illa, nec cunctata ad tam præclaram admonitionem; ubi auroram hausit, invento ductore iter jussum invadit: quod sospes viator una die aut dimidia facile geminis pedibus conficeret, illa quasi sex pedibus vix sex diebus transegit: nam binis gressibus humum verrebat, cambuttis binis incumbebat, binis manibus se sublevabat; & his sex ministris invalidis vix sexto die ad suum curatorē tam laboriose, ubi labores deponeret, pervenit: ipsa scilicet dies a Nativitate Deiferæ Virginis sexta, a Translatione primarii Augustini erat hodierna octava. Deposita ante antiquum inventi Augustini mausoleum, jam ejus corpore vacuum, sed vitali virtute plenum; dabat altos mugitus pro precibus, anhelos gemitus pro affatibus: excelsius clamabat muta, obnixius vociferabat taciturnitas violenta: audiri se flagitat, ut audiat surda; elinguis petit verba, pro gressibus interpellat prostrata, orat flexis genibus & tensis manibus superna remedia. [ibidē orans prosternitur:] Inter hæc subito corripitur cælestis medicamenti virtute, nec suffert humana imbecillitas vim curationis æthereæ: apprehenderunt eam illico angustiæ tamquam parturientem: parturivit enim hic dolor salutem. Versatur hinc inde tamquam furiosa: nunc in terga jactatur, nunc in faciem præcipitatur: spumat ore, stridet dentibus, transvertit lumina, toto concutitur corpore, tremula tundit humum, nunc fronte, nunc cervice, varioque raptatur dolorum turbine. O alta & inscrutabilia Dei judicia! o misericordiæ & justitiæ Domini abyssus infinita! qui per angustias de angustia, per pœnam liberat de pœna. Astabat Præceptor monasterii cum Fratribus suis & Christi ecclesiæ, multis stupentibus & lacrymose poscentibus salutem miseræ. Hinc post dimidiā fere horam, favente summa clementia sui amici Augustini interventioni, [& sanata S. Augustinum inclamat,] illa ab ortu loquelæ exclusa, his repente verbis suum curatorem inclamitat, terque repetito nomine designat; O S. Augustine, o S. Augustine, o S. Augustine: hæc dicens concidit, totaque immobilis sine anhelitu & sine voce jacuit, ut inspicientes mortuam dicerent: omnes vero magnificabant & glorificabant magna Dei miracula, magnaq; sui Augustini merita, quem in veræ Trinitatis gratia ter nominari audierant a perpetuo muta, a numquā ante locuta. Rursum illa post paululum respirat, oculos reserat; ac tunc non solum Augustini nomen explicat, sed & omnes socios Sanctos secum translatos singulis nominibus ex ordine, [ejusque ex ordine socios,] tamquam letaniam, emissa voce intonat. Dehinc prosequitur orationem Dominicam, quam interstinctis per verba silentiis, magno omnium stupore, & integre & inoffense decantat. Jā ergo plane loquentem, jam clare audientem, jam reformatis gressibus prodeuntem accedens Abbas cum Fratribus, sanatam invenit, aqua benedicta aspergit. Illa in pedes erecta consistit, firmatisq; vestigiis cum plena sospitate totius corporis procedit. Tunc fere viginti quinq; annorū ætas, sibi pluribus notis suis attestantibus, censebatur; ut tamdiu eidem ab ipsa nativitate dilata ac pene desperata salus gaudentius amplectatur, tamquā quæ de ipsa morte renascatur. Trina ergo in uno homine medicina, trina unius Deitatis exuberavit gratia. Loquitur muta, audit surda, progreditur debilitata. Sic de ipso jam vacuo Augustini monumento, usque ad altare quo nunc trāslatus requiescit, immensa turba vallante, tantaque Dei beneficia & Augustini merita cum ingenti stupore collaudante, pervenit: ruensq; in faciem ante illud sacrosanctu sui corporis altare, tantas gratias Domino Salvatori in Sancto suo egit, quanta gaudia salutis prȩcepit. [ac sacrum Velum suscipit,] Sed parum visum est verbis gratias retulisse: ibi protinus seipsam Domino redemptori suo in holocaustum gratiarum obtulit, quo nil acceptius in omni rerū sacrificio ei dare potuit. Velatur ad ipsum altare umbraculo perpetuæ castitatis, in pignus Dominicæ desponsationis, & repudium damnosæ corruptionis. Favens Abbas cum Senioribus adstabat obstupescens, populus aggaudebat: gratulantur mortales de ejus mortali salute, sed perfectius gaudent Angeli de ipsius ad suam immortalitatem conversione: nec istam licet brevem sospitatem vacuamus beatitudine, qua incensa fides redundat in beatiorem & incorruptibilem sospitatem animæ. At vero cum adhuc nonnulli dubii illam percunctarentur, quomodo superius sanctum Augustinum trina repetitione invocaverit, & postea Dominicam Orationem tam expedite decantaverit, quam nunquam didicerat (quippe quæ nec doctorem adeo audire potuerit) sic respondit: A nullo plane ante didici, [& narrat qualiter loquelam receperit.] neque audivi quæ pronuntiavi, ut vos probatis: verum ea hora qua S. Augustinum divino instinctu, non mero rudi sensu, ter appellavi; vir persona venerabilis, habitu monachali astitit, ipsa sacrata verba in auram mihi juxta capacitatem meam distillavit, jussitque ut ita proferrem quæ protuli. Ad singula verba, quando loquebar, quod ille suggerebat exprimebam; quando vero tacebā, ab illo quod dicerē auscultabam, quo modo solet alumnus audire & æmulari doctorem. Dic aiebat ita, Pater noster, dixi. Qui es in cælis, prosecuta sum. Sanctificetur nomen tuum, & ipsa ergo verba relegi. Sic & totam orationem illam divinā præduce magistro firmavi, & semel dicta non possunt mihi elabi: jamque ipso a me elapso, præcepta bene memoriter teneo. His a pluribus auditis, amplius admirantibus de tam novo & inusitato, tamque invisibili, sed visibiliter probabili miraculo; [virtutē] quam palam videbant in corpore curato, magnumq; Dei amicum Augustinum prædicant cum jubilo.

[23] [Candela ibidem extincta,] Interea candela superius prætitulata, quæ corā augustali Augustino jugiter ardebat, toto igne extincta est, adeo ut querula turba accendi postularet. Tandem ut ædituus agnovit, territus quasi de injuria Principis, honore lucis destituti, per condensa agmina accurrit, rapit, effert cereum elata dextra, ut illuminet ab illa, quæ coram principali altari principū Apostolorum radiabat, candela. Vix se loco moverat, nec ullā lucem materialem attigerat, cum ecce candela, toto populo aspiciente, cælesti flamma reluxit, claramque faculam in altum porrexit. Cernere tunc erat plebem tanti prodigii majestate tremiscere, palmas ad æthera tendere, pectora tundere, terram oculis premere; [divinitus reaccenditur.] alios clamare, alios gaudenter flere, Augustini ceterorumque Patronorum virtutes ad astra attollere. Consideranda vero & veneranter est amplectenda tam divina rerum consequentia, quod hac una die & adeo eadem hora fecerit tam clara signa in prædicta scilicet femina, ad antiqua Augustini Sociorumque ejus mausolea curata; & in candela, cȩlesti lampade flammata, ante illorum sacro-sancta pignora nova sede recondita. Tunc vero omne os & omnis lingua in voce exultationis & confessionis, in cymbalis bene sonantibus, omnique modulo gratiarum, laudem personant Domino virtutum, glorioso in gloria Sanctorum suorum. Abbas intonat Hymnum, Te Deum laudamus: Chorus solennissimus prosequitur reliquum concentum, Te Dominum confitemur.

[24] Hunc ergo diem, tot Sanctorum consepultorum & translatorum splendoribus irradiatum, ipsis pariter susceptis & compositis, [Octava Translationis S. Augustini] hodie perfectum agamus omni nitore & celebritate, quotannis cum indelebili repetitione festivum. Unius horum ultimi non sufficeremus digne celebrare solennium, quanto minus omnium? Sed & quotidiana celebritas harum Octavarum, inferior esset dignitate tantorum Principum. Notandum autem, quod pro una die celebrantur omnes per annum Octavæ; adeo ut in Octava Paschæ, & Pentecostes, & Natalis vel Epiphaniæ Domini, atque Apostolorum, hodierna die in Collectis, item ac in Pascha, Hæc dies quam fecit Dominus, tota hebdomada repetatur. Quocirca nostros Sanctos, per septimanam translatos, una die fidei constantia adstipuletur. Nunc autem hi Senatores nostri & Patres conscripti, [venerabilis prædicatur septē simul Sanctis,] pariter ut primitus compositi requiescunt; sicut unus spiritus, una fides, una caritas, una religio & gratia erat in eis. Major-domus Augustinus frontem & principalem ecclesiæ porticum possidet, cum primo successore laureato Laurentio sibi proximo; a læva & mellifluo Mellito successore secundo apposito, a dextra ipse principale caput suaviter reclinat assito altari sanctæ Trinitatis. Post Laurentium justissimus Justus, & Dei dato assumptus Deusdedit subjuncti, a sinistris honorificentissimo Honorio, & & theorico Theodoro respondent a dextris. Hi sunt septem oculi Domini, per quos nos propitius respicit: hi septem stellæ in dextera ejus, & septem candelabra aurea coram se lucentia, quibus septiformi gratia Spiritus sui septempliciter Ecclesiam suam illuminat. Horum exterioris alæ Borealis Mildreda, & Australis Adrianus proprias tenent porticus & altaria ad capita, [apto inter se ordine collocatis.] ut Augustinus. Mildreda altari prænitet Sanctorum Innocentium, quos omnes virginali fovet gremio, & cum eis citharizat & cantat canticum novum Sponso suo & Agno, illum quocumque ierit pariter sequendo. Adrianus, Protomartyris Stephani nec non Laurentii ac Vincentii Martyrum tenens altarium, martyriali vita Martyrum testatur consortium. Item e regione Boreali suum quique in meridiem salutant successorem, Laurentius Mellitum, Justus Honorium, Deusdedit Theodorum, Mildreda cum temporali thalamo Patrem Adrianum, omnesque Præsidem efferunt Augustinum.

CAPUT IV.
Encomium SS. Iusti, Honorii, Deusdedit.

[25] Sed quia horum tres altissimæ Trinitatis confessores, Justus, Honorius, ac Deusdedit, hanc hodiernam Augustini Octavam sua propria Translatione vendicant; primam, illorum dissimulare dignitatem, æstimamus injuriam. Sane quia Beda Venerabilis in multiplici Historia sua minus horum declaravit miracula, non ideo a fide nostra obliterari debent tantorum merita. [S. Iusto scribens Bonifacius Papa,] An non sufficere tarditati duritiæ nostræ potuit, quod Augustinum cum ipsis suis Sociis Apostolicam vitam & virtutes cum innumerabilibus signis imitari, atque pro ipsa quam prædicabant fide mori paratos descripsit? Parvæne sanctitatis testimonium æstimandum est inter alia præconia, quod sanctissimus Papa Bonifacius, a præcipuo Gregorio Quartus, B. Justum Apostolicis litteris collaudat, ejusque meritis ac cælorum præmiis gentium conversionem adscribat? Quod ipsa Epistola partim annotata gratius clarebit a. Dilectissimo Fratri Justo Bonifacius. Quam devote, quamque etiam vigilanter pro Christi Euangelio elaboraverit vestra Fraternitas, non solum epistolæ directæ a vobis tenor, imo indulta desuper operi vestro perfectio indicavit: nec enim omnipotens Deus aut sui nominis sacramentum, aut vestri fructum laboris deseruit; dum ipse prædicatoribus Euangelii fideliter repromisit, [eidem gratulatur successum] Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem seculi. Quod specialiter injuncto vobis ministerio ejus clementia demonstravit, aperiens corda gentium ad suscipiendum prædicationis vestræ singulare ministerium. Magno enim præmio fastigiorum vestrorum delectabilem cursum bonitatis suæ suffragiis illustravit, dum creditorum vobis talentorum fidelissimæ negotiationis officiis uberem fructum impendens, ei quod signare possetis multiplicatis generationibus præparavit: hocque etiam illa vobis repræsentatione collatum est, qua in injuncto ministerio jugiter persistentes, laudabili patientia redemptionem gentis illius expectatis, & vestris ut proficerent meritis eorum est salvatio propinata, dicente Domino, qui perseveraverit usque in finem hic salvus erit. Salvati ergo estis spe patientiæ & tolerantiæ virtute, ut infidelium corda, [in conversione gentiū,] naturali ac superstitioso morbo purgata, sui consequerentur misericordiam Salvatoris. Susceptis namque apicibus filii nostri Ælthelbaldi Regis, reperimus quanta sacri eloquii eruditione & longanimitate ejus animum, ad novæ conversionis & indubitatæ fidei credulitatem, Fraternitas vestra perduxerit: qua ex re de longanimitate clementiæ cælestis certam assumentes fiduciam, non solum suppositarum ei gentium plenissimam salutem, imo quoque vicinarum vestræ prædicationis ministerio credimus subsequendam: quatenus, sicut scriptum est, [& Pallium mittit,] consummati operis vobis merces a retributore omnium bonorum Domino retribuatur, & vere per omnem terram exiisse sonum eorum, & in fines orbis terræ verba eorum, universalis gentium confessio, suscepto Christianæ Sacramento fidei, protestetur. Pallium præterea per latorem præsentium, Fraternitati tuæ, benignitatis studiis invitati, direximus. Ex his & ceteris, quæ eadem Epistola prosequitur, Beatissimi Papæ testimoniis, magnifice pensandum est, quanti meriti quantæque sanctitatis hunc beatissimum Justum tam sanctus & justus Ecclesiarum apex æstimavit, quod tam devote tamque vigilanter pro Christi Euangelio elaboraverit, quod magno præmio supernorum fastigiorum delectabilem cursum ejus Dominus illustraverit, dum creditorum sibi talentorum fidelissimæ negotiationis officiis uberem fructum multipliciter sibi præparavit; [magnas ejus virtutes expendens.] quod meritis suæ laudabilis patientiæ & usque in finem perseverantiæ gentis hujus salvatio propinata sit; quod pro justitia exilium passus sit, & Regem persecutorem ad indubitatæ fidei credulitatem sua eruditione & longanimitate perduxerit: quem, post multos agones & multa cum feris gentibus certamina, supra memoratus Historiographus triumphatum mittit ad cælestia: Hæc, inquit, inter Justus Archiepiscopus ad cælestia regna sublatus est.

[26] Honorium nihilominus, b Sanctissimum Justi successorem, ab Augustino primario quintum, [S. Honorio scribens Honorius Papa] Beati Papæ Honorii successoris præscripti Bonifacii Apostolicæ litteræ, ut fortissimum Christi agonistam, victoriosa corona triumphant. Pulchre vero & grata divinæ gratiæ consonantia, uno tempore eadem sanctitate atque eodem nomine, iste isti occurrit; ut Romanus orbis suum habeat Honorium, orbisque Anglicus pariter suum. Pulchre, inquam, ille huic univoca prærogativa hoc unanimis dilectionis mittit xenium: Dilectissimo Fratri Honorio Honorius. Inter plurima quæ Redemptoris nostri misericordia suis famulis dignatur bonorum munera prærogare, illud etiam clementer collata suæ pietatis munificentia tribuit, quoties per fraternos affectus unanimam dilectionem quadam contemplatione alterius aspectibus repræsentat: pro quibus Majestati ejus gratias indesinenter exolvimus, [laudat eum ut Regulæ S. Gregorii Papæ inhærentem.] eumque votis supplicibus exoramus, ut vestram Dilectionem, in prædicatione Euangelii elaborantem & fructificantem, sectantemque magistri & capitis vestri S. Gregorii Regulam, perpeti stabilitate confirmet, & ad augmentum Ecclesiæ suæ potiora per vos suscitet incrementa: ut fide & opere, in timore Dei & caritate, vestra acquisitio decessorumque vestrorum, quæ per Domini Gregorii exordia pullulat, convalescendo amplius extendatur: ut ipsa vos Dominici eloquii promissa in futuro respiciant, vosque vox ista ad æternam festivitatem evocet, Venite ad me omnes, qui laboratis & onerati estis, & ego reficiam vos. Et iterum, Euge serve bone & fidelis, quia supra pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, intra in gaudium Domini tui. [Idem Oriētalibus Anglis S. Felicem misit,] De reliquo hujus Epistolæ Bedam consule, ut intelligas etiam ex hujus sancti Papæ favore, hunc B. Honorium, Gregorianæ institutionis discipulum, hoc est Apostolicæ vitæ & perfectionis dignum fuisse alumnum. Nec illud parvæ gloriæ præconium est, quod per S. Felicem c, a se ordinatum Orientalium Anglorum Præsulem, illam quoque ad Christum converterit gentem: de cujus nuperrima revelatione parum quid, sed magnum fidei monumentum hic inseruimus. Derogabat quidam æmulus huic Sancto, præferens illi quemdam secularis opulentiæ Episcopum, quia Ecclesiam Dei multis opibus & ornatibus extruxerit, cum istum tale aliquid utilitatis in vita sua fecisse nullum vestigium sit. [eidem obloquens redarguitur.] Quod ubi ejus loci alumnus Prior nuntiatum ægre ferret; nocte subsecuta cuidam Seniori, ætate & moribus venerabili, quidam honorificentissimus in visu adstitit, ita præclare, ut recolat adhuc, cujus formæ illum assimilare potuerit: attonitoque de tam speciali & magnifica persona, sic ait: Quare ille talis hesterno Sanctum Domini Honorium abusiva lacerare voluit detractione, in Pontificis laudati prælatione? Cur, his relatis, Prior ex Sancto Euangelio non respondit? Quia omnibus aurosis & copiosis largitionibus divitum, plus duo minuta valuerunt pauperculæ apud judicem justum.

[27] Beatum quoque Deusdedit sanctitate adjungimus consimili, [Cum illis etiam sanctum Deusdedit] qui B. Augustini Apostolatui sextus subjungi, & eidem tam proxime meruit consepeliri. Hi sunt ergo omnes viri misericordiæ, quorum justitiæ oblivionem non acceperunt: quia enim præfatus Historiographus singulorum gesta describere nimium æstimavit, in fine omnium merita sic conclusit d. De his omnibus recte & veraciter dici potest, quia corpora eorum in pace sepulta sunt, & nomina eorum vivunt in generationes & generationes. Quis vero digne memoret vel recogitet, [laudat Beda.] quos labores, quæ certamina, quæ probra, quas repulsas, quæ patientiæ martyria pertulerint in barbarie ferocissima, pagana vel semichristiana, donec vincerent & fructum afferrent in patientia? Qualis illa Sanctorum vita extitit, quæ non solum gentes ad fidem Christi attraxit, sed & Reges conversos etiam religiosos fecit. Hæc intulerim propter obtrectatores Sanctorum, quos nesciunt, quos tumide præjudicare quam scire malunt. De ceteris vero, id est, Regibus, Præsulibus, Abbatibus, aliisque Sanctis translatis, nunc est subsedendum; de quibus jam alibi dictum est vel suo tempore dicendum, cum parato templo thorum perceperint destinatum.

ANNOTATA.

a Epistolam hanc recitat Beda lib. 2 cap. 8. Succeßit autem Mellito Justus, ex Roffensi Sede Cantuariam tranfiens anno 625. Auctor Epistolæ fuit Bonifacius V.

b Iusto succeßit Honorius anno 634, ad quem sequens Honorii Papæ Epistola refertur ab eodem Beda lib. 2 cap. 18, unde sphalmata nonnulla correximus, juxta ultimam nostri Chiffletii editionem.

c De S. Felice Episcopo egimus 8 Martii.

d De morte S. Deusdedit, quæ contigit anno 664, agit Beda lib. 4 cap. 1: Verba autem hic descripta habentur lib. 5 cap. 8, post narratam mortem S. Theodori successoris.

CAPUT V.
Odor ex sepulchris jam vacuis, & miracula ex latere de sub S. Augustini tumba sumpto, alteroque Bertingam translato.

[28] Post hoc ergo Sabbatum, cum subsequente Dominica, tapetia, quæ fracta & exhausta Sanctorum corporibus monumenta tegebant, [Ex vacua S. Melliti tumba] pluvia & lutum sordidaret; custos eorum venerabilis hærebat animi, utrum auferre tentaret; an in ipsorum obsequio, qui meliora reddere possent, corrumpi sineret: rursumque recogitabat, quod illorum gloria, ornamentorum Ecclesiæ detrimenta non ambiret. Tandem accedens trepide, cum incenso psalmodiæ, [odor suavis expirat,] ad B. Melliti similiter perruptam & evacuatam cryptulam, pallium ab apertura paululum seduxit: & ecce expertus pridie vigor cælestium odoramentorum vernantissime hunc repercussit. Ille perculsus prodigio, Quid est, inquit, Domine Deus, quid est hoc? Unde spirat gratia? An quatriduo vacua tumba adhuc sudat etiam absentia balsama? Talia secum Senior ille stupido corde volutans, reposuit tegmina nardifluo foramini, ardens cujus esset hæc gratia certius experiri. Illico obtrusus odor, velut exclusus lucis radius, evanuit. Rursus ille detexit, rursus facta via effusus odor redolevit. Tum vero indubitata fide pervidens cujus adeo mulceretur fonte, [quoties illa retegitur,] simulque hanc mellifluam dulcedinem intimo hauriens corde, madescit lacrymis, verbisque resultat anhelis; O, inquit, melliflue vero nomine & vitæ suavitate totiusque paternæ dilectionis dulcedine Mellite, quanta paradisum Dei perfundis amœnitate, & aram templi Domini gratiarum thymiamate, ubi coram Largitore præmiorum perpetualiter in tuo vernas nectare; quando modo etiam exinanita busta tua, te absente, te exhausto, tuo sancto corpore abraso & ablato, tua adhuc spirant aromata, & te absente sua repræsentant charismata? Miro ergo modo, ubi deserta theca te monstrat abesse, liquidis pietatis tuæ vestigiis testatur te adfuisse. Talia Senior ille suis deliciis insonans, ac dulciter illacrymans, vix inde avelli poterat.

[29] [uti & ex lateribus, tumbæ S. Augustini substratis,] Secunda dehinc feria, patente spatio, structura navis ecclesiæ procedit: fundatur columna spatiosa in Aquilonari serie, ipso loco, unde opulentissimus thesaurus Augustini corporis assumptus est: cujus tumbæ vel cryptulæ sacratos laterculos alvo capaci, pro sacris pignoribus, illa complectitur: substrati vero pavimenti, cui beatissima gleba incubuit, lateres punicei, nitidi plano tabulatu contexti, & crocea nardo fumantes, certatim excrustantur, & in altari novæ porticus B. Gregorii supra memorato reconduntur. Sub his lateribus inventa est terra mundissima, semipedis spissitudine, fundamento, quod de pariete veteri Augustinianæ porticus præeminebat, superjecta. Hæc quoque terra, penetrante lateres Augustini odore, mirifica fragrabat suavitate: quam ad prædicti fundamenti silices exhaustam per sacrata busta Laurentii, Melliti, ac Justi, quæ ecclesiasticæ structuræ persecutionem evaserant, distribuendam ac servandam censuerunt. [quæ quo loco steterit indicatur.] Ne vero posteri nostri, hi qui fuerint filii dilectionis tanti Patris, se nescire doleant hactenus descriptum ejus antiqui monumenti locum; notet qui voluerit hanc columnam, quam paulo ante designavimus, ejus continere lateritiam tumbam: numeretque & sciat, ab illa quæ turri Orientali arcuatur, tertiam. Quid enim piis heredibus non videbitur dulce de tanto progenitore dignoscere? quid vero non sit triste ejus gratiæ ignorare? Verum de illis balsamaticis lateribus præscriptus Senior fidelissimus, [Clam inde sublatus later,] qui se hujus gratiæ [conscium] innotesci repellit, unum clanculum subduxit, ne dicam furtim surripuit. Laudabilis hæc culpa, quam fides adornat, caritas justificat: quia ille languentium remedio, pio sacrilegio hoc prospiciebat: nam divino instinctu hæc sacra eum reservasse, consequentia miraculorum probat.

[39] Orientalium Saxonum provincia illustrem virum Francigenam novit incolam, [ægro absenti per visum indicatur salutem daturus:] cujus uxor diutino languore jam desperabat salutem & vitam. Revelatum illi tandem in somnis est, quatenus propere ad S. Augustinum Cantuariæ mitteret, & laterem qui ipsius salutifero corpori subjacuerat, aqua ablui expetat: quæ inde bibens de Augustini virtute confidat, quia indubitatæ sospitatis remedium percipiet. Hoc læto indicio vir ejus exhilaratus, ad cælestis medici requiem honeste cum Militibus venit: orato Sancto, cum lagena aquæ ædituos monasterii expetit, rem ordine exponit; laterem proditum visu, unde aquam suam vivificet, exigit. Attonitus tunc ille lateris servator, vehementer obstupuit; secretum, nulli præter se proditum, quis vulgaverit. Gaudensque se superno indicio publicatum, laterem protulit, lymphȩ intinxit; & ut, si salvam vellet conjugem, de salute confideret, instanter edocuit. Ille, libenter credens, gratias egit: &, sicut credidit, de hoc sacro poculo infirma celeriter convaluit: quam nec visio sua nec fides fefellit.

[31] [sicut etiam aliis duobus contigit.] Novimus & quemdam Presbyterum venerabilem, virum cœlibem & probum, hujus loti lateris potu a diuturna ægritudine mirifice sanatum.

[32] Hospitantibus in urbe Cantuariæ duobus mercatoribus, alter morbo destituitur: qui dum minuto sanguine prærumpit remedium, vitæ incurrit periculum. Intumuit totus, adeo ut desperabilis foret omnibus. At domestici qui eū susceperant, graviter condolentes, hortantur compatientem ejus socium properare ad monasterium B. Augustini, ibi librum adeo medicinalem haberi, de cujus consilio posset morbido subveniri. Paruit ille nescientibus quid dicerent: rogat, nesciens quid remedii quæreret, nisi si quid de Augustini largiflua pietate præsumeret. Postulat insinuati libri medicamentum: respondit ædituus, nec medicamentum, nec medicum ibi haberi alium, quam Deum & Augustinum sanctumque Augustini Collegium: inde sanari posse, si fideliter crederet, infirmum suum. Cumque interventor intimatam credulitatem profiteretur, Secretarius coram beati Patris corpore, præsente bajulo, sacratum laterem lympha perfudit, & ægroto ut incunctanter sumeret potum misit. Erat dies sextæ feriæ: ille ubi devote hausit, subrepente mox somno placido requievit. Omnis interea corporis inflatio decessit, adeo ut post soporem firmus & alacer exurgeret; & tertia Resurrectionis Dominicæ die, cum largo cereo, sanctum curatorem suum, comitante socio, cum magna gratiarum actione revileret, & experta ipsius beneficia miranti populo divulgaret.

[33] Reliquias de pretioso Augustini corpore plurimi imploravere, sed nemo (tanta tamque pia est paterni thesauri servandi avaritia) vel unum capillum inde potuit obtinere. [Indidem sumpti puiveres & laterum fragmina,] Verum de præscripto latere data beneficia, adhuc loqui nos cogunt miracula: cujus servator supra memoratus, dum, hospitatus cœnobio Ramesensi, sermocinaretur de virtutibus ipsius præstantissimi Patroni (ut semper dulce habetur quæ bona sunt referre, & maxime illum omnibus tamquam omnium Patrem infundere) narrabat etiam ipsos thuriferos lateres, quibus incubuerat sepultus, sanitatum charismate redundare. Rogatus ergo a Fratribus inde Reliquias, sub conditione celebrandæ perpetuo Translationis suæ, adduxit secum Fratrem ex illo contubernio idoneum: præmittensque eum cum signo ad condignum Seniorem, dictum Refwinum, hujus fidei amicissimum, apud S. Augustinum; ipse operiebatur ejus reditum ad Bertingam, [Bertingam & Rameseiam ferenda,] provide scilicet dissimulans, ne quis de ipso sacro arcano præsentisceret aliquid abducendum. Ille particulam pulveris, quem de sepulcrali crypta S. Augustini exhauserat, & duo laterum fragmina quibus Sanctus indormierat, præfato Fratri remittit in bustula: quo Bertingensi & Ramesensi ecclesiæ æque divideret utriusque gratiæ xenia. Susceptor itaque horum sacrorum, ut fur metuens deprehendi, aut ut thesaurifer deprædari, ocius de S. Augustino ad Christi ecclesiam se rapuit: ibique consueta benignitate Fratrum susceptus, nocte illa cum ipsis requievit. Mantica ejus, servatrix sacri mysterii, foris cum famulis remansit: famuli autem insolescentes, & tantæ virtutis præsentiam vel reverentiam ignorantes, ea nocte tanto terrore & horripilatione exagitantur, quantam nunquam in vita perpessi sunt, ut jam interituros aut in amentiam transituros se crederet. Cumq;, cur aut unde hæc formido esset, aut quid pertenderet, prorsus nescirent; ipsum quoque Fratrem vox divina increpuit per soporem: Quare, inquit, Frater, [incuriosos custodes suos terrent:] creditum tibi pignus tam negligenter exposuisti? Sequenti nihilominus nocte, ipso in Roffensi ecclesia hospitato, rursus mantica sacrorum thesauraria cum famulis relicta; iterum brutos animos, divinarum rerum indociles, anterior pavor reverberavit, & plurimum noctis ut vecordes occupavit. Tertia die in Bertingam ad Augustinianum Monachum Augustiniana pignora exhibuit: quæ ille lætissime excipiens, nocte imminente secum servavit.

[34] [monachi latoris de eis visum] Ipsa nocte hic sacrorum ærarius magnis visionum agitur mysteriis. Plena laminis argenteis sibi cernitur capax arca lignea, quas ille, tamquam famulo suppeditante, exhauriebat, tanto candore ac splendore radiantes, ut omnem hujus metalli naturalem claritatem, omnem artificum transcenderet industriam. Inter hæc apparuit minor tabula ferrea deargentata: quam cogitans retinere, dum ceteras decrevisset illi ecclesiæ conferre, prædictum famulum sic visus est commonere: Vel hæc una lamina deargentata, reliquis expensis, nobis retineatur, si quomodo argentum a ferro redimatur. Adeo, inquit ille, huic ferro argentum inolevit, ut nunquam extrudi possit, dum ferrum duraverit. Quid totum expendisse quereris? Æqualiter munus divisum est: quantum præbes, tantum aufers. Assensit causator æquitati. Inter hæc visa diro pectoris & intestinorum cruciatu idem somniator confoditur; talique angorepulsatus, a Deo docetur, quæ sit ipsa visio, qua reverentia vel vigilantia servanda essent sacra quȩ tenebat. Expergiscens ergo, clamosam in vocem erumpit repente Matutinorum: prosequuntur Ramesensis monachus & Clerici socii, stupefacti: moxque inter sacros concentus omnis ille dolor ut nubes aufugit. Mirabatur, quid modo, quid ante fuerit: majoremque stuporem subita salus de subitanea ægritudine addidit. [audiens Bertingensis Abbatissa,] Ut ergo diluculum, post noctis timores, & gaudium hausit; illas pulvereas, sed mirificas Reliquias ecclesiæ intulit; ipsique Deo amabili animæ Abbatissæ, quam ob gratiosam sinceritatem Caramgratiam Patres appellavere, rem omnem visionis & prodigiorum exposuit ordine. Illa dum ejus miratur relationem, amplius admirando propriam sic ingreditur, eodem fere tempore declaratam, exponere visionem.

[35] [narrat vicissim eadē nocte magnam lucem a se conspectam,] Multa, inquit, mecum trepida ruminabam, quidnam portenderet quod videbam: sed vestra, Pater, narratio certam, quo magis mirer, me docuit causam. Hac sane nocte mediante tanta lucis claritas cubiculum nostrum adimplevit, ut sepultos somno oculos spiculato ictu jubaris excitaret; ipsoque sopore, quasi nocte a sole, fugiente, vigiles palpebras reserarem: sed quem sensi clausis, non vidi apertis luminibus splendorem. Cumque ad Matutinos hymnos nequirem excitare Sorores, repetii somnum: quem expetitis vicibus flagrantior lux falarica profligavit: & tunc patefactis oculis, reliquias comprehendi fugitivi fulgoris; sed Sorores adhuc imperiosior somnus arctabat, meoque stupori ac pavori nemo respondebat. Tertio caput reclinabam: & ecce tanta vis splendoris totam domum occupavit, ut jam stupori ac somnolentiæ renuntiarem; jamque clara acie vibrantis luminis radios, quamvis nutantibus palpebris rebelles, haurirem. Putabam jam clarum diem affulsisse, & priora signa phantastica fuisse. Sed quam diem unquam vidimus intra ipsa claustra tam lucidam? Mox vero excitatis cantricibus insolita lux abscessit, & nox, ut supererat, tantum domesticis lucernis apparuit, nocturnusque Deo canor tempestive personuit. Mirabar, inquam, cum spe & timore, quid ignotæ lucis significaret sacramentum: sed magis miror ex vestra visione veri probamentum; quod videlicet in his exuviis vestris, illuminatoris nostri Augustini suscipimus adventum. Ad hæc altius obstupescens superior index, reddidit: Ita plane perpendo mutuam visionem nostram, tuam vigilanter propalatam, meam in somnis prænotam, eamdem Augustinianæ visitationis consonare sententiam: tibi tuoque loco in luce refulsit ille communis Patriarcha; mihi lucidissimi argenti laminæ collectæ de arca, sunt ipsius corpori substrati lateres, quos assumpsimus de sua tumba: [& Reliquias festive excipit:] ferrea vero tabella deargentata, ipsum arbitror laterculum, sui corporis pulvisculo infectum, quem vobis divisimus. Verum nos doctiori interpreti permittimus horum conjecturam: illud vero est non tædiose animadvertendum, quantus præfulgeat coram Deo in gloria & corona sua; cum hujus pulveris minutiæ, tantæ illustrationis totque beneficiorum præstent subsidia. Ornatis itaque Sacerdotibus & Clericis, necnon Sororia processione festive induta, excipitur sua medietas sacrati lateris & pigmentati pulveris a devotissima Ecclesia, cum laude dulcimoda; altera medietate alteri Ecclesiæ, quam præmonstravimus, reservata. Colligitur hoc pretium pompose decorato scrinio: circumfertur claustro a Sacerdotibus in benedictionem cum jubilo: comitatur paternis laudibus virginalis concio: [sub Missa ante eas cantata] agitur in B. Augustini memoria Missa solennissima, modulante Angelica carmina, & superante circa organa virginum melodia: tanto adeo decertant triumpho, ac si Augustinum tenuissent corpore solido. Missam personat Augustinensis Monachus, servator & distributor suorum sacrorum fidissimus. Hic ergo, sacra Præfatione finita, cum Angelico hymno summæ Trinitati sacrato, grande apparuit prodigium, nostroque seculo tam stupescendum quam insuetum.

[36] [apparens S. Augustinus,] Soror ævo maturior, quæ administrabat altari, dum adstat psalmis & orationibus intenta, aspicit palam præsignatum Sacerdotem, sicut Dominicis sacramentis conficiendis assistebat, quomodo per gradus descendens ad se accedebat, sicque sibi ajebat: Provide, Soror, ne aquæ administrandæ negligentia proveniat. Unde vehementer attonita, talia secum volvebat: Quis unquam vidit tale, eumdem hominē eodem tempore & altari adstare, & ad me descendere; divino Sacrificio intentum esse, & ad me retro conversum providentiæ monita susurrare? Ecce ut plene vigilo: vidi & audivi eodem momento aversum eminus stantem, & ad inferiora descendentem; Deo colloquentem, & homini consulentem: sed ignoro quæ hæc suggestio fuerit, [indicat aquam deesse.] nisi experiar utrum aqua desit. Sic mente locuta, Diacono innuit, & aquæ absentiam cognoscit; procurrit, & attulit; quamque veracem monitorem audierit, recognoscit. Hæc ubi benevolæ Abbatissæ & Sororibus ipsique Sacerdoti, scilicet ignaro, publicavit; omnibus affatim mirantibus, intellectum est alterius esse eminentiæ Sacerdotem illum, qui in vice & specie humilioris improvidam mentem excitaverit; ut vel hunc Augustinum, vel Augustini vicarium fuisse haud absurde æstimari possit. Eadem ergo solennitate processionis, modulorumque ac ornatuum atque Missarum, suscepta est altera medietas sæpe fati lateris & pulveris, quæ obvenit Ramesensi monasterio: & ita celebrari in perpetuum Translationem dignissimi Patris Augustini promissum & confirmatum est, sicut in Bertinga.

CAPUT VI.
Miracula S. Augustini post Translationem.

[37] Hanc itaque semper recolendam Sanctorum Translationem festivam, [Translationem hanc annue celebrari jubet S. Anselmus.] annus incarnati Salvatoris millesimus nonagesimus primus, octavo Idus Septembris, nostro ævo gratissime consecravit, quo juniorem Wilhelmum Regem Anglia, & Widonem Abbatem hujus festi latorem Augustinia habuit: cui Roffensis Præsul Gundulphus memorabilis, pro Archiepiscopo amabiliter obsecundavit. Ipso quoque Abbate volente, placuit præstantissimo Archipræsuli Anselmo ceterisque Pontificibus, haberi in perpetuum hanc Octavam præcipuam ac celeberrimam pro prima: quatenus tam Augustino Duci, quam ceteris Collegis suis, Romanæ scilicet Ecclesiæ alumnis & legatis, atque Angliarum Principibus ipsorum successoribus, in commune omnibus consecretur, in qua omnium facta Translatio, ut jam supra memoratum est, comprobatur.

[38] [Candela innoxie super pallia tumbæ instrata ardet.] Superius retulimus, candelam ante Translationem super priorem Sancti tumbam, solenniter palliatam, innoxie diu arsisse: hic quoque post Translationem, ubi nunc requiescit, consimili respondit virtute, & se utrumque locum sua præsentia dedicasse. Hic, inquam, pauper mediocrem cereum altari capitis almi Augustini offerens, ardentem imposuit: statimque, nihil cogitans quid ignis posset in lino, abscessit. Ignis interea supra purpuras & linteamina libere iter agebat, totoque prandio Fratrum, velut in nudo marmore tractum flammæ ducebat. Tandem gregem Domini, a pastu ad ecclesiam chorizantem, Apocrisiarius officialiter præcurrens, aspicit audacem faculam in palla Altaris. Extemplo ut amens irruit, rapit, manu extricat, rogum detrahit, & excutit altaris ornatus, Ignis peremptus insontem necem luit: nam nihil damni intulit; nullum vestigium læsionis, ut aves aëra, & naves maria tranantes, reliquit; nec macula vestibus insedit. Miraculum miraculo additur. Pallia ipsa & linteamina, quantum flamma percurrit, indicabant: nam alias separabilia, in ignis progressu quasi consuta vel conglutinata altari cohærebant. O Martyrialis Augustine, his virtutibus liquet, quam nihil in te possent Neroniana vel Deciana incendia, quodque ipsa tibi inanesceret fornax Babylonia; postremo in ipsa mundi conflagratione, cum omnia mortalium studia universalis ignis devorabit, inde non solum excelles, tam intactus a pœna quam liber a culpa, verum etiam multos proteges alarum tuarum sub umbra, unde & nos cum innumeris eripias Christi clementia. Cognito ergo miraculo, Deo in Sancto suo ab omnibus litatur benedictio.

[39] Post ista recentia tripudia, recurrit Patris solennitas prior, qua adiit astra, quæ tribus curationum titulis claruit illustrata. [In Natali S. Augustini,] Primum horum signum ipsa sua luciflua nocte ad Matutinales excubias propalatur. Puellæ adultæ dextera palma, sinistro humero extenta, a materno utero inoleverat; pectusque occupante brachio, in unam ibi carnem coaluerat. Hæc, populosissimæ turbæ densitate ad salvificum Augustinum negante accessum, ad altare Euangelici Theologi Joannis paternum implorat subsidium. [puellæ brachium, ejus pectori inhærens,] Jam itaque intonante præcentore Hymnum, Te Deum laudamus; debilis, æthereæ medicinæ vigore, ut parturiens percellitur; & Angelico ferro perpetua carnis unitas scinditur. Illa cum angore & cum clamore humi volutatur, dum per pœnam soluta culpa a pœna solvatur. Intuebatur populus, dum prædictus Hymnus decantatur, dum Euangelium recitatur, quomodo tremula palma de coagulo suo, profluente sanguine, evellebatur, paulatimque ac paulatim revocabatur. Interea, dum ad Matutinas laudes hæc festiva & condigna tanto Hierarcha inchoatur Antiphona, [miraculose resolvitur:] Gaudium cælestium Principum factus est Augustinus; illa repente in gaudium exilit, sanam jam manum cum brachio libere attrahit, extendit, reflectit, erigit, deponit; tantum crudam & cruentam, velut excoriatam, interius palmam stupida turba cum Senioribus monasterii conspicatur, & in laudes Dei magnalium animatur. Sic igitur Augustinus ad hanc, quæ ad se præ turba venire nequiverat, sicut Dominus ad Zachæum ultro salutifer venit, qui & clamantem cæcum ab increpitante multitudine restans salvavit. Hæc inde aliquamdiu monasterii stipe alebatur.

[40] Secundum miraculum alii, almo Adriano, ad cujus corpus & altare; [contracto genu vir debilis,] alii, Beato Augustino, in cujus festi aurora patratum est, attribuant: ego hoc utrique consecraverim, sive iste illius solennio id administraverit, sive ille hujus dilectioni hoc pignore arriserit. Igitur vir debilis contracto genu, pendulum baculo sustentans pedem, baculo velut altero pede nitebatur; sicque e diverso in cunctis vestigiis gradiebatur. Hic sacri festi vespere, irruens cum populo ad Augustinianas vigilias, [ad S. Adriani tumbam in pedes erigitur:] coram sacratissimo Adriano in orationem affunditur, ibique inter excubias tandem somno obruitur. Jam finitis Matutinis ædituus presbyterium a superflua turba expedit; huncque pulsans exire compellit. Ille subito terrore semisopitus exilit, atque in utrumque pedem sanissimus constitit: tum se circumspiciens in clamorem prorumpit; Omnipotens Deus, quid mihi contigit? Sancte Adriane, quæ tanta pietas tua me mihi reddidit? Percunctante ergo ædituo causam hujus tripudii; Me, inquit, jam quindecennalem publici ac proximi hospitalis sancti Gregorii stipendiarium, atque hactenus impari gressu debilitatum, tune ignoras? At ille, Novi, ait, te hactenus debilem & eleëmosynarium; sed video nunc recto statu & incessu, tamquam alium aut eumdem alteratum, ac de veteri innovatum. Plane ipse sum, refert curatus: vere Sancti beneficio redintegratus, ipse nesciens nec sentiens ante qualiter in melius sim mutatus. Sic protestatus, refluente plebe ad signum, resultans ad Sanctum dixit: Quid tuæ largitati, Beatissime Adriane, rependam? Nihil præter hunc habeo bacillum, hoc ad altare tuum offero munusculum, cujus me amodo vetuisti fore indigum. Offerens ergo illud vetus sustentaculum suum, proriis passibus, stupente omni populo, iter repetit placitum.

[41] Tertium in die ejusdem præfati solennii ostentum, ad altisonum Missæ concentum, [puer brachiis intortis miserabilis,] gloriosius hoc modo resplenduit. Euangelicæ Chananȩæ fide induta mulier quædam, de Ludenham villa, ad suffragrantissimum Augustinum, in ipsius Translationis anniversaria solennitate, septennem attulit filium, manibus brachiisque intortis ab ortu debilitatum. Orat, clamat, ingemit: sed Sanctus verbum ei non respondit: distulit clementiam, ut approbaret potentis perseverantiam, accenderet diligentiam, jamque jucundiorem faceret salutem dilatam. Tandem fessa recedit, sed non defecit; & patientiam atque persistentiam Chananȩæ etiam repulsa ostendit. Parvulus, mala sua nesciens, matri arridebat: illa sciens hisce querimoniis deflebat; O fili, ut quid te genui, [a matre semel frustrata,] deformem, impotem, extorrem, ad dolorem magis quam ad levamen; nec tibi nec matri auxiliabilem? tua damna, mea sunt detrimenta: intorta manus & brachia, mea jugiter torquent viscera. O optime, o benignissime Augustine, duobus ægerrimis in uno mederi dignare: sana matrem in filio. Taliter deplorans, ad aliam festivitatem ejus Depositionis in Majo, post novem menses, [iterum relatus ad S. Augustinū,] secundum tempora parturitionis suæ, uterinum suum onus magis quam gaudium reportavit; coramque altare & corpore miseratoris Patroni deposuit, simulque in orationem procidit. Nec ultra distulit Vicarius Domini, nec viscera misericordiæ continuit: sed quasi Consortibus medio Primario suo dicentibus, Dimitte illam, quia clamat post nos, approbatæ fidei annuit. Jam Missa celeberrima, in solenni frequentia Angelorum & hominum, illis ad concivem, his ad Patronum convenientibus, modulabatur: ubi autem cantores inceptant Kyrie eleyson; infans divina virtute correptus, Augustino cum Superis accedente, pavimento extenditur; manus & laterculi in regulam suam diriguntur; confluentissimus populus videns in stuporem & gratiarum actiones attollitur. [sub Missa curatur:] Inter ista venerabilis Præsul Roffensis Gandulfus, uti ad Missas in honore tanti Patris agendas advenerat, & principali Apostolorum altari ornatus assidebat; egregium monasterii Fratrem, sibi obsequentem, aliquid miraculi de ipso Sancto exponere sibi flagitat, quod post Euangelium populo referat. At ille, ut est rerum prudentia & facundia gratiosus, Sanctorumque amantissimus, illud de Historia Bedæ revolvere parat; ubi B. Augustinus, in argumentum Apostolicæ doctrinæ cæco illuminato, Britones rebelles confuderat, & ab his quorum pacem repudiaverant debellandos prophetaverat a. Vix dum narrationem inceperat, & Præsul de strepitu plebis, apud S. Augustinum exultantis, causam interrogat. Plane mira convenientia! Dum hic miraculum de antiquo auscultat, miraculum in præsentiarum conspicabile acceptat; acsi illi vox divina respondeat, Signum de longinquo quæris audire, [quod miraculum Roffensis pro concione exponit.] veni potius proprio intuitu videre; ut non tam alieno ore audita, quam tuis oculis visa possis asserere. Sed ipse tunc Missæ officio intentus, missis aliis atque aliis probatissimis inspectoribus rem perscrutatur attentius. Quis autem ibi temperaret a lacrymis, cum viderent pusiolum supinum accubantem, brachiola sua & manus crebro respectu quasi alienas vel novas admirantem, matri protendentem, ostentantem, arridentem. Jam salutem suam infantia agnoscebat, quæ antea pœnam nesciebat: excipit jam genitrix fletibus lætitiæ ejus sanum risum, quem prius amare luxerat inter dolores ridiculum. Ipse etiam Antistes, tam evidenti indicio certus factus, in fletibus exultationis & gratiarum effluxit; populoque post Euangelium inde sermocinans, omnes in Dei laudes accendit.

[42] Qualiter autem apud extera regna quemdam Fratrem sui Pontificatus, [Ex tribus apostatis Monachis regressus unus,] de hianti corporis & animæ excidio, ubique exorabilis adjutor Augustinus eruerit, longæ sunt narrationis ambages; sed annotanda est ipsa series. Tres egregii & bene eruditi Fratres de ecclesia S. Salvatoris b recesserant; mutatoque monasteriali habitu in clericalem vel secularem, in Danorum terram voluptuosam transierant: adeo Leviathan ille draco tortuosus optima quæque hiatu suo esurit, & esca ejus electa, & tertiam partem stellarum trahit cauda. Horum itaque tertius, post triennium resumpto habitu, repatrians, ad S. Augustinum venit; orationem fundit, devotissimas grates exolvit. Cui multu congratulantibus ipsis Fratribus, iterque suum sciscitantibus; ita intulit; Magnas, [narrat quomodo ob latronem a furca raptū sepultumq; periclitatus,] inquit, Deo & meo Patrono Augustino, vitæ meæ & salutis gratias debeo: sed rem audietis ordine. Postquam hinc egressi tres, ut scitis, in Daniam venimus; ego Coloniam migravi; indeque progressus, apud inclitum Canonicatum B. Martyris Alexandri c, qui unus ex septem Fratribus esse dignoscitur, Archidiacono ejus loci acceptissime adhæsi. Quadam autem die egresso mihi cum duobus Clericis, latro suspensus ostenditur: quem miseratus, deposui cum ipsis comitibus, quamquam furiosam plebem scienter reverentibus. Vix inde transivimus: & ecce armata turba insequitur, fremens inplacabiliter. Ipsam in nos latronis sententiam difficulter evasimus: ego ad Comitem provinciæ Cononem profugiens, optime apud eum habitus sum. Huic atque alii, ejus unde digressus sum ditionis, Primati potenti, cui nomen Amalangus, odium, insidiæ, pugnæ, vastationes immaniter invicem exercebantur: ejus quoque potestati Grandior-villa d parebat, unde pars aliqua ad Comitem pertinebat. Qui, cum ex consilio duos illuc destinaret Milites exploratores, me adjeci tertium, [deinde ad hostes exploratum missus ac deprehensus,] promptior tunc parere & placere mundiali Domino, quam spirituali ecclesiæ Bajulo. Sed qui fugi parcentem Christi virgam, incidi in sævissimam diaboli machæram. Suscipimur clam apud ipsam villam in quamdam domum dominii Comitis, rati nos tam cautos fore quam audaces, & provido latibulo supplantare insidiantes. Verum repente vulgamur, repente hospitium armatorum multitudine cingitur, a patre-familias domus exigimur, aut ocius nos exploratores tradat, aut ipse nobiscum & cum tota domo ardeat. Illo e contra negante fidelium Domini sui proditionem, tandemque difficillime obtinente, ut cum uxore & liberis ac suppellectile sua evaderet, nobis eligentibus flammam quam manus adversariorum subire, soli torrido exitio relinquimur. Tentabant foribus irrumpere, [incenso ubi latebat hospitio sociisque extinctis,] sed resistentibus nobis tamquam pro vita, omnem exitum strue lignorum obstruunt, domum incendunt. Illico elata tecta Vulcanus fortius armato cuneo circumfudit, flamma cacuminata cælum operit, nos intus tres soli ignibus addicti atque constricti infinite trepidamus. Ab horrore irruentis judicii ipsi duo socii mei, Milites Christianos se recolentes, invicem peccata confitentur: signo Dominicæ Crucis muniuntur, & sociali affectu invicem se quo fortius ferrent supplicia complectuntur: commendant animas Redemptori, sicque sub scamno proximo se projicientes, quasi sepulchrum petentes, mutuis lacertis constricti, in manu Dei sunt absumpti. Omnipotens Christe, horresco referens, & miror, quomodo me in amentiam non vertit tantus terror; cum desuper ignea grando me operiret, [S. Augustinū invocaverit,] & subter ad absorbendum me in infinito rictu hiantia tartara expavescerem; cum cogitarem qualis ante æternum Judicem in seculari vita & habitu venirem, mentiendo illi emendatioris vitæ promissionem. O felices Martyres, qui sempiternam gloriam adepti sunt per flammam; cum meis criminibus nec venia præsumeretur per tantam pœnam! Tanta igitur charybdi ut emergerem, benedicta Augustini clementia subito se menti meæ infudit, atque in memoriam rediit. Nam ut ex ipsa consequentia certius credatur, mei redemptio divinitus illi fuit concessa. Ipsa nox erat, & bene anxiæ menti recurrit, qua ejus Translatio est dedicata, & tunc mihi radiabat anima: sicut enim, quando & ubi translatus est, cum Fratribus nostris intereram; ita hanc festivitatem corde tenus diligebam. Itaque tamquam ab inferno vidissem illum mihi desuper advenisse, ad ipsum subito respiravi. Sed quo modo auderem hunc de vita præsenti interpellare, ipsa me morte jam intra fauces possidente? Oravi tantum ut misereretur animæ pereunti, & gehennam pro commissis formidanti. O benignum & celerem exauditorem, [& per ipsas flammas erumpens,] & plus nostra præsumptione concedentem, ut & vitam redderet præsentem ab incendio intereuntem. Subito ad nomen Augustini reflexis oculis, ad pedes securis reluxit mihi; quasi ipso Angelico duce dicente, Hac tibi effugium pande. Rapui divinum donum, & rui præceps ad ostium: unoque ictu assere ejecto, velut ostio in ostio facto, per objecta repagula trabium, per obstantes cuneos armatorum, semiustulatus erupi. At hinc, ab obviis periculis crescente gloria liberatoris, per arma fugiens comprehendor, corona hostium coarctor; ab omnibus, vel membratim dissecari, vel in rogum rejici jubeor. Sed qui me a medio ignium, ipse a manibus & ipsis faucibus extraxit carnificum. Aspicit unus ex furentibus Corona Christi signatum: statimque insurgit pro me, qui ferebatur in me. Quæ hæc, inquit, insania, coronatum Dei, Clericum Domini, laicali seditione extingui? quo fine puniemur, qui in ipsum armamur, cujus ministrum persequimur? Absit, absit, ut me vivo hic hodie damnetur: satius est me mori pro illo: [agnitusque esse Clericus, servatus sit,] quin potius vinctum eum tradamus Domino nostro Amalango ejusque arbitrio. Tali modo confusis & moderatis noxiis, defensoris ex hoste reservor sententia: sed interim, custode meo Dei nutu alias intento, mandavi hæc fido nuntio priori advocato meo Archidiacono. At ille intentans raptoribus jaculum anathematis, nisi me eadem hora liberum dimitterent; illico fracti divini gladii terrore, absque arbitrio tyranni sui me dimisere. Ita de luporum mandibulis ovis excussa, Augustini propugnatoris virtute, ocius en redii ad ovile. Unde quæso, carissimi, mecum vel pro me meritas benedictiones tanto ereptori & servatori meo rependite: quia proculdubio Augustini est beneficii in Christo, de tanto discrimine quod vivo, quod adsto. Hæc & alia ille memorabilis Frater longa retexens serie, Augustinenses omnes, tam de Patris pietate quam de Fratris gemina salute plurimum lætificavit, & in divinarum gratiarum hostiam accendit.

ANNOTATA.

a Beda Lib. 2 cap. 2 sub hoc titulo, Ut Augustinus Britonum Episcopos pro pace Catholica, etiam miraculo cælesti coram eis facto, monuerit, quæve illos spernentes ultio secuta sit: hoc autem accidit in controversia de Paschate, in cujus observatione veteri suo usui pertinaciter inhærebant Britones, nec aliter docere Anglosaxones volebant, licet ab Augustino & sociis, tantæ meßi non sufficientibus, rogarentur.

b Ecclesia & monasterium S. Salvatoris Cantuariæ erat, de quibus Beda lib. 1 cap. 33.

c Coluntur Septem Fratres, filii S. Felicitatis, 10 Iulii: ubi agemus de S. Alexandri, unius eorum, Translatione ad Ottenburanum in Suevia monasterium: quod hac ætate Canonicos habuisse, probant tot Episcopi Augustani, inter Abbates a Bucellino nominati, in quibus S. Vdalricus. Monachos Benedictinos forsan Rupertus induxerit, anno 1104 postulatus ex monasterio S. Georgii in Hercinia: de quo ideo magis hic juvat meminisse, quod cum eum Bucelinus Sanctum appellet, mortuum an. 1145, 15 Aprilis, ejus tamen in Menologio Benedictino non meminit: quare de eo plenius instrui optamus pro futuro operis Supplemento.

d Grandior-villa proprium nomen hic esse videtur: non invenio tamen cujus loci proprium fuisse dicam: eoque difficilior est divinatio, quod non satis liqueat ubinam hæc gesta sint.

CAPUT VII.
Captivus liberatus, parturientes adjutæ, injurii contra Sanctum puniti aut repreßi.

[43] Subsequitur, quomodo alium captivum potens ligandi & solvendi Augustinus eripuerit. Philosophorum & Sacerdotum præcellentissimo Antistite Anselmo nostra secula irradiante, familiarique ac generosa benevolentia doctos ut doctissimo efferente catigeta; [Insons accusatus furti,] quidam de grege Scholasticorum sub eo pollebat nuper Cantuariæ. Hic cuidam noto sibi advenæ Clerico de Normannia lectionem inter compares concesserat: censebatur illi nomen Gerardus. Post aliquantum temporis mutata gratia, criminatur illum furti. Judicatum est ut sacramento cum duobus sui Ordinis se purgaret. Juvavit ipse cum uno ex Clericis; alterum, ut juramentum quasi de re incognita inficiaretur, promisso clam præmio criminator corrupit, ut zelotypia magis quam veritate grassari videretur. Qui illico miserum, a socio destitutum, invadit per gulam tamquam reum; & convictum trahit dedecorose ad inhospitale hospitium. Arctantur pedes ferreis compedibus, torquentur loris post terga manus, damnant fugam vincula, conclavia, vigilum custodia; ut plagis & tormentis crastino satietur persecutoris ira. Quem deflentem sulcantia ligamina, gravius torquebant crastinarum minarum ac terrorum supplicia. Spes nulla effugii, nullus amicus, nullus notus erat externo: unum tandem remedium occurrit desolato, cognita Augustini subvenientissima clementia. [invocato S. Augustino,] Cujus subsidium tota nocte anxiis luctibus inclamanti, tandem somnus surrepsit, & vox aforis audita per somnum insonuit; Gerarde, Gerarde: Dormisne, an vigilas? Cui respondenti, non se tam sopore quam formidine occupari; vox replicata subjunxit, Ut S. Augustini præcepto relaxeris, tene illi ministrum profiteberis? Imo, inquit ille, devotum mancipium. Tunc qui loquebatur adjecit, Velociter surge, & ad S. Augustinum percurre. Protinus & somno & manibus absolvitur; miraque dispensatione pes unus exuitur compedibus ad exitum, alter vincula portat ad signum. Corrigia, quæ manus constrixerat, sonoras compedes compedito cruri, ne accusent fugitivum, annectit: ita Sancti beneficio, [evadit solutis vinculis & carcere aperto:] quod fuit ad supplicium, cedit ad subsidium. Sed egredi carcerem suum festinanti liberto captivo, adversatrix janua arctissime obserata, pro maceria vel ergastulo, restitit. Ingemuit miser, arctiores nexus de absolutione irritato custode formidans: &, Quæ est hæc, inquit, o sanctissime Augustine, expeditio mea, cum me hostili fauce coarctat exterior domus catena? An ut acrioribus suppliciis retrudat ultoris ira? Video me proditum, non absolutum: video quasi perfugam leporem sub dente canino. Emitte quæso, Sancte, quem laxasti; ne tua pia liberatio me atrociter mancipet hosti. Taliter implorans iterum attentat januæ seram. Res mira! Mox sentit reseratam; utque magis augescat miraculum, ille egressus, obfirmatum ut primitus post se comperit ostium. Hoc modo per medium civitatis, per nocturnos timores, per claustra & repagula portarum, Augustino cum Angelo Petri pandente & prosperante cuncta, evadit: atque ad Augustiniani monasterii defensatricem portam pervenit. Dormiere vigiles, obmutuere canes: quorum turbam irruentem & occursantem per totam plateam, [calumniatoreque convicto absolvitur.] sine latratu & infestatione, ultra triginta pensabat. Sed præscripta porta jam tuto clausa offenditur: quæ nimirum, ut cetera obstacula, panderetur, si persecutor timeretur. Quam post paululum, nocturnæ synaxis sonantibus signis, præstolator apertam irrumpens; ad summi liberatoris sui beatam requiem confugit. Mane illi patrocinantes ejusdem monasterii Fratres summo Pontifici assistunt; coramque ipso æmulo pædagogo, dum captivus Augustini ereptoris auctoritatem, suamque innocentiam offert ardentis ferri probare judicio, confusis adversariis libertati conciliant. Qui professus se B. Augustini capite censum, quatuor nummos in altari ipsius tumbæ obtulit in conditionis testamentum, pollicitus annuatim id debiti referendum. Gratulatur tota civitas Cantuariæ, redolente in omnes miraculo, dum coronatur fulgido tanti Patris bravio.

[44] Ubique etiam ipsius Apostolicam benignitatem poscentibus affluere, vel ultro ipsam se infundere, subsequenti liquet serie. [Antuerpiæ matrona pia, post iter Romanum,] Andwerpa oppidum est Imperatoriæ ditionis celebre, quod influo pelago & Scaldi fluvio incumbens, transmarina mercimonia derivat in Angliam. Hinc femina Maenzindis dicta, genere opibus ac condigno marito inclita, jam fœtu gravida, votis & donariis Romæ Apostolica requisierat suffragia. In reditu turgescente utero corripitur laceris intestinorum angoribus, multaque difficultate & mora, cum esset omnibus gratiosa, a comitibus & amicis domum tandem est perlata. Ibi receptam lectulo crescens indies dolor & tumor diutina excoctione ad extrema coëgerat: jacebat immota, lingua totoque corpore funerata, [in puerperio moritura,] tantum audiendi & intelligendi supererat scintilla. Convenerant propinquorum & amicorum nobilium turbæ, tamquam ad visitationem ægrotæ; sed ad exequias potius se vident convenisse: fletur ab omnibus, tota aula resonat plangoribus; sed saniores supernum remedium votivis implorant supplicationibus. Interea defessæ visus in ecstasi quidam præcelsæ dignitatis, sic infit: Compatiens afflictionibus tuis tuorumque amicorum petitionibus lacrymosis, nuntius tibi adsum prosperitatis: quia per clementiam B. Augustini Anglorum Apostoli vitæ & sospitati pristinæ jam restitueris: tu modo tuum solve cinctorium, ipsique in suam Angliam ad hujus gratiæ transmitte argumentum: quia ut vivas obtinuit ipsius patrocinium. Ad hæc illico muta in clamorem precatorium effunditur; cunctisque vehementer obstupescentibus, [per visum jussa se vovere S. Augustino,] qui solum ejus funus operiebantur, ordinem visionis proloquitur. Omnes gratulantur, lamenta in gaudia mutantur, quod ejus vel loquela desperata audiebatur: mysterium autem visionis vix tandem perscrutantur, quare ipsius cingulum Sancto poscebatur, quæ nullum præ molestia uterinæ inflationis patiebatur. Divino ergo instinctu fabricata citius argentea cordula, quam B. Augustino parabant, ægram quo amplius extuberabat, cum invocatione ipsius cælestis medici, [præter spem liberatur.] circumdant. O gratiam Domini! O meritum Sancti! Eodem momento ad nomen Augustini, ad tactum ipsius sacrati cinguli, languida feliciter absolvitur & partu & dolore letali; ac post longos cruciatos salute donatur celeri, cum sobole dulci. Xenium vero illius argentei cinguli, per fideles gerulos, ipsi summo suæ restitutionis mittit Interventori. Superest adhuc ipsa, quæ per singulos annos missis luminaribus suum gratifice salutat curatorem, suæ vitæ testatur conciliatorem.

[45] Addimus huic alius in alia femina ejusdem præclarissimi Confessoris signum, [Alia ibidem similiter periclitans,] in eodem vico & eodem pene tempore patratum; ea similitudine concinnum, ut, nisi nomina attendas, non aliud nos adjunxisse, sed id ipsum quod præscriptum est repetiisse contendas. Est mercator, in ipsius quam prænotavimus. Andwerpæ portu degens, in Anglia frequens, nomine Hagano: cujus conjux, Emma dicta, in partu periclitans ad extrema trahebatur. Quæ inter tantas angustias ad Dominum Salvatorem respirans, orabat anhela, ut per alicujus Sancti sui merita sibi succurreret. Insecuta ergo nocte, cum defessa doloribus paululum dormitaret, Archiepiscopalis figura sibi præcellenter apparuit; trepidæque ad tam præclarum aspectum, clementissime dixit: Si vis, o mulier, ab instanti periculo partus liberari, [simili fere modo juvatur.] fac candelam in honore beatissimi Anglorum Apostoli, ad mensuram staturæ tuæ, simulque ad grossitudinem corporis & uteri tui; atque hanc mitte ad proximam ecclesiam, in ipsius Sancti opifera commemoratione. Evigilans ergo mulier tam salubria mandata accelerat, indictam oblationem præparat, ad proximiorem ecclesiam in honore S. Augustini dirigit; statimque feliciter enixa puerum, de dolore gaudium recipit. Post hæc maritus suus in Angliam veniens, argenteam cordulam, ad priorem conjugalis longitudinis ac grossitudinis mensuram, sanctissimo liberatori Augustino attulit: seseque cum eadem conjuge ad ipsum salutiferum Patronum, si Deus facultatem daret, rediturum spopondit. Sic excellentissimum Augustinum, cum Christo regnantem, constat ubique gentium quibus vult succurrere posse.

[46] Dulcescit tanti Patris benignitas erga supplices, revereatur & severitas in insolentes: [Dum ad recuperationē Terræ sanctæ] in qua referenda miraculi gratia, prius pandamus fidei januam, ad splendidam nostri temporis auroram. Vidimus, immo videmus novum seculum, novum Christi bellum & triumphum, novum in terris, hoc est in urbe sua Hierusalem regnum: regnat ibi nunc in novo a Rege & novo populo Christianorum, deleta longiturna abusione Gentilium: nam qui per Crucis & Martyrum patientiam vivit & acquisivit mundum, jam nunc aliis, id est, secularibus suorum bellatorum armis, excisa inconversibili immanitate hostium, induxit in montem sanctificationis suæ triumphatorem populum suum, montem quem acquisivit dextera tua, Rex virtutum; & ejecisti a facie eorum gentes, & distribuisti eis terram nativitatis & passionis tuæ, o noster Emmanuel. Sed in hoc exercitu Domini, quis a seculo vidit talem motum populorum, tantum congressum præliorum, [undique sacra militia concurrit.] tantum fervorem emigrantium. Reliquere omnia, regna, urbes, domos, liberos, agros; soloque æstu divini zeli, sine imperio, sine duce effluxere: nulli erat exactor nisi propria voluntas, nisi fides sodalitas. Principes & Magnates, ceteros ut fratres, ut contubernales, ut commilitones, non vi, sed exemplis & hortamentis direxere: lex erat publica sanctio, Dominus solus dux eorum erat. Feruntur & Martyres, noto nomine, in equis & armis militaribus, visi publice eos deduxisse; lanceam quoque lateris Dominici, divina revelatione tunc inventam credentes, triumphasse.

[47] Quale erat ibi cernere novum exercitum, sigillatim in veste propria Cruce Dominica præsignatum, [prohibiti ab egressu Angli Cruce signati] ut & corporalem sicut spiritualem adversarium elideret hoc signum. Non ibi modo gens in gentem, & regnum in regnum; sed orbis in orbem, occidens in orientem, mundus Christianorum in mundum congressus est Ethnicorum. Cælum ipsum cum inferno, Michaelem & Angelos ejus cum diabolo suisque angelis pugnasse victoriose, probares. Ferro aperitur iter per conglomeratas nationum acies, per munitissimas natura & defensoribus urbes, per insidias & undique insilientes commissiones. Ita nostri, hactenus soliti in pera & baculo Regem Christum in urbe sua humiliter revisere, nunc in hasta & gladio stratis adversariis ad suam gratiam gaudent insigniter accedere. Igitur & Anglicus orbis in hoc iter incaluit: sed Rex, post effusam multitudinem veritus regni debilitatem, egressum vetuit: [templa circumeunt:] unde plerique per totam patriam Sanctorum patrocinia lustrare, & infecti voti deposcere veniam sategere. Ex quibus Dominus Hubaldus, Scriberiensis Archidiaconus, & Odo Miles ac nepos Episcopi venerandæ memoriæ Hermanni, haud plebejus, quos ut nostros sub eodem Episcopo condomesticos novimus, ad Patriarcham Augustinum ceterosque sacratos Præsides Cantuariæ oratum venere. Quos cum post orationem & gratam hospitalitatem hospitator suus obsequenter conduceret; & inter alia, de tot Ecclesiis, Pastore desertis ac devastatis, b maxime autem de primaria parente monateriorum S. Augustini Basilica destructa & oppressa, querimoniam ageret; prænominatus Miles, cujus occasione hanc seriem produximus, ut præceps animi, ita respondit. Quid nos hic tantum moramur, quando modo ille veteranus, [quorū unua S. Augustino injurius] quem oporteret omnes patriæ Ecclesias suo principatu potenter tueri aut terribiliter ulcisci, ita obdormivit, ut nec ad propriȩ domus suȩ pessumdatæ defensionem evigilet? Jam ipsa ecclesia sua, quinquennio carens Rectore, vastatur; nec est qui tueatur. Vix garrula vel stomachantia verba finierat; & ecce quasi plumbato ictu inter scapulas percussum indignatio cælestis increpat. Hoc adeo dignum suæ temeritati Sanctus responsum reddidit, qui hinc divinam correptionem præjudicare, inde patientiam provocare non timuit. Et qua fronte cæci supernum consilium remordemus? Quomodo suo reatui parcendum sperat, qui in alienam culpam justum judicem instigat? [subito corripitur,] Cœpit itaque homo vultus in diversa mutare, pallescere, tremiscere; nec jam se tenere, nec equo residere, pro intolerabili poterat dolore. Jamque vix prævalens fari, Succurrite, inquit, o socii, succurrite jam morienti. Cumque illi graviter attoniti percunctarentur causam morbi; respondit, nihil aliud in se versari, quam ultionem Sancti, in quem tam stolide ausus sit efferri. Reducitur ergo ægerrime, sustentantibus hinc inde sociis, & ab his commendatur obnixe priori hospitio, cum suo armigero. Ibi per septem septimanas coarctatum diro languoris lectulo, ille vetulus dormitor docuit, quam pervigil castigator calumniatoris sui extiterit; quam vigilantem virgam pro suis ferat, qua in suo tempore nocentes conterat: docuit & se nequaquam dormire, [& pœnitens sanitati redditur.] sed vigilare jugiter in custodia domus propriæ ac totius Angliæ suæ, quantum modo permittit supernæ libra censuræ. Tandem supplicibus votis & gemitibus placata Patris pietate, de timore mortis & desperatione vitæ redditur emendatus æger saluti integræ: qui surgens quasi de funere, ad tumulum consolatoris sui stratus genibus & ulnis perrepsit; humillime gratias effundit cum lacrymis lætitiæ, seseque illi mancipat, cujus subsidio respiraverat, ut per singulos annos ejus se solenniis pro facultate exhibeat. Congratulantur Fratres de paterna virtute, cum divinis laudibus & jubilatione.

[47] His annectatur superioris temporis factum, quo idem Pater & arbiter severius injuriam suorum defendit supplicum. [Obsessa Exonia, servantur in ecclesia Sancti] In Occidentalibus Anglis, sub mœnibus Exoniæ civitatis, in honore ipsius ubique salutiferi consecrata pollet ecclesia Augustini. Hæc adeo ejus paternæ pietatis charismatibus redundat, ut quisquis hanc beneficia petens fideliter intrat, cuncta se impetrasse gaudeat. Hanc superna largitate famosam, & longinqui & proximi suum habent refugium, suum requirunt præsidium, cum igitur prior Willelmus, prioris ævi nostri Rex, præfatam civitatem rebellantem c obsideret; undique vicinia rusticorum totam supellectilem suam & annuum victum in hanc tutatricem contraxere ecclesiam, in hanc ab exercitu velut a diluvio confugientes in Arcam. Ambiebant & undique ramosæ arbores illud sacratum atrium, in quo messem suam recondiderat hostem fugiens turba rusticorum. Mirum spectaculum, mira fides plebium, [omnia istic ab accolis deposita,] ut ibi tutari res suas crederent, in conspectu tot armatorum cuneorum, tot hiantium & esurientium belluarum. Risit omnium populatrix phalanx raptorum ultro ab hostibus oblatum sibi victus subsidium: nec cunctati invadere, ascendunt arbores patentes prædæ: alii subter expectant, qui dirutas annonas auferant. Eia defensor Augustine, quid moraris? Sentiant jam expugnatores tui, quem provocent: sciant devoti tui, quem Patronum spectent. [prohibitis accessu militibus:] Jam securibus instant, quibus ramos cum frugibus dejiciant: sed illico Augustino subvertente, illi pro annona corruunt; & ipsi intereuntes, etiam socios quos pascerent obruunt: arborea quoque robora, in præsumptuosa capita cadentia, exitii ferunt arma. Itaque plures extincti, reliqui capitibus, brachiis, cruribus fracti, contriti, disrupti, ceteris omnibus fuere terrori, nequis ultra vim attentet ibi præsidentis Augustini: sub quo, belli tempestate jam sedata, reduces incolæ salva gratanter recepere sua.

[48] [pueri supplices exauditi.] Scholares quoque pueri, in ipsa ecclesia discentes, quoties ad altare ipsius mellitissimi Patris possunt confugere, protinus magistri furore divinitus tranquillato, nequaquam eos verberari probatissimum est d. Hæc etiam quidam, ibi eruditi in pueritia, nunc Monachi, obnixe testantur, tam se quam suos condiscipulos, mira ipsius benignitate, sæpissime de manu indignantis ultoris erutos.

ANNOTATA.

a Godefridus Bullonius, Rex Ierusalem factus anno 1099.

b Wil. Thorn. in Chron. cap. 9 narrat, quomodo ipso Translationis celebratæ anno (sequentem debuit dicere) Wido Abbas defunctus est 6 Augusti: & Monachis, ad successoremeligendum processuris, Rex non solum licentiam petitam denegavit, sed ne eligerent pœnis comminatoriis interdixit, dicens se velle omnes baculos Pastorales per totam Angliam manu sua tenere, & de eis pro libitu suæ voluntatis disponere. Erant enim Ecclesiæ per totam Angliam ita venales, ut qui pro eis plus daret citius obtineret… Igitur defuncto Wydone, Monachi super electione futuri Abbatis per prædictum Regem diu perturbati sunt. Sed quam diu? Ipse sic loquitur quasi Hugo, a Wydone Abbate receptus ad habitum, vix annum probationis expleverat, quando ad Regem consanguineum deprecator pro monasterio missus. creatus ipsemet Abbas est, & anno supradicto, a Mauritio Londoniensi Episcopo benedictus, Dominica infra Ascensionem, Anselmo Archiepiscopo tunc exulante. Sed Eadmero teste, in Historia Novorum apud nos ad 21 Aprilis num. 20, egressus in exilium est Anselmus anno dumtaxat 1097 mense Octobri. Itaque ut summum anno 1098, & vacantis Abbatiæ septimo electus fuit Hugo: qui etiam sic adhuc juvenis in monasterio fuit, licet a Widone receptus. Res interim quæ hic narratur contigit anno 1096, quando jam quidem multi Principes Crucem susceperant, & tota ad eam movebatur Europa, nemo tamen adhuc tranfierat præterPetrum Eremitam cum suis. Itaque dici debet quod Gocelinus (qui scripsit prius quam in exilium abiret Anselmus, ideoque meminisse non potuit novi post Widonem Abbatis) agendo superius de captione Hierusalem, & Lancea Domini in Antiochena expeditione antea reperta an. 1098, per anticipationem sit locutus; de quibus vide Ioannem Bromtonum in Willielmo 2, ad finem ejusdem anni noni.

c Exoniam, alias Excestriam, anno 1067 contra se rebellantem, obsedit & infregit Rex Willelmus: rebellionis autem causa fuisse videtur importabile tributum, quod Anglis eodem anno indixit: ut lego in Ms. Chronico Ranulphi Cestrensis, quod, necdum hactenus integre editum, penes nos est.

d Similis perfugii puerilis exemplum, miraculo probatum, vide 19 Maji, post 2 Vitam S. Dunstani per Osbernum, in Miraculis num. 14. Vide etiam 21 Aprilis, Vitam S. Anselmi num. 30, ubi is Abbatem, de pueris quos nocte ac die magistri verberarent querentem, docet non ita tractandos neque nimium coarctandos esse.

CAPUT VIII.
Moribundi servati: reliqua S. Augustini miracula.

[49] Jam ingrediamur civitatem Exoniam, ad quam superius accessimus; & inde adhuc ornamenta Augustinianæ virtutis de redivivo homine extrahamus. Ipse civis clarus, mercator opulentus, rem facit celebriorem. Venit is cum uxore supplex ad Domini Confessorem, & post vota ac dona gratesque devotissime redditas, tali modo revolvit Patribus monasterii, discriminis & remedii adventusque sui tenorem, quamquam prius per fidelem hæc cognoverint indicem. Debitor, inquit, gratiarum simulque visitatoris & reparatoris mei Augustini adveni, cujus plane quod vivo est meriti, ut veraciter audietis vos, Domini mei tantique Patris filii. Per undecim hebdomadas desperabiliter languebam, tantaque decoctione exhausto vigore defluxeram: [Exoniensis civis narrat quomodo moribundus,] ad ultimum eo tortor morbus invaluit, ut mortis faucibus impulerit. Exegi totos novem dies insopitus, impastus, præter siquid liquidi siccas fauces & deficientem spiritum reconciliasset. Infundunt se amici, tamquam ad exequias: instabat emigranti dies nona, quæ mihi nimirum foret extrema, nisi salutiferam reddidissent Advocati mei suffragia. Hortatur circumsidentium frequentia, ut tamquam jam abiturus disponerem ac distribuerem omnia mea, & inde mihi vel sero prospicerem in æterna patria, antequam manus auferret aliena. Promisi in crastinum me dispositurum, si nec tunc mitesceret incumbens malum: solet enim languor magis in noctem gravescere, in diem levescere. Et hoc quiem tam stulta quam incerta conditione pollicitus essem, nisi suffragatorem haberem. Torqueor, ajebam, o amici, intolerabili ægritudine; [invocata ope S. Augustini,] sed immanius crucior æterni supplicii formidine: Sancti quoque nostri, quotquot oblationibus & obsecrationibus interpellavi, augent terrorem, nullo solatio respondendo, mihi, nimirum innumeris sceleribus meis offensi. Hæc me deplorante, Num (ait unus amicorum) ipsum Sanctorum hujus regni Principem Augustinum postulasti? Ad hoc placabile nomen ego & ipse corpore me subrigens; Bene, inquam, mi Domine Frater, monuisti: nam mea duritia illum adeo excluserat mihi, per quem & aliorum Sanctorum patrocinia possem lucrari. Dehinc nempe sensi, maxime illi creditam salutem mei. Protinus ambito corpore meo, [& vitæ emendatione promissa,] per utrumque latus a capite ad pedes, duplici mensura longitudinis meæ parata luminaria misi, ad suburbanam nostræ Exoniæ ecclesiam interventoris mei Augustini: simulque ab omnibus exegi orationis Dominicæ suffragia, quatenus per caritatem omnium illorum Sanctorum, quos sidereo regno pepererat, de hac monarchia sua, conciliaret mihi adhuc emendatioris vitæ spatia. Pollicitus sum de reliquo præterita facinora corrigenda: oravi etiam convenas meos, ut mecum ipsa nocte relevandis tribulationibus meis perseverarent, meique aut meliorationem aut finem exspectarent. Cunctis itaque ultro manentibus, nox incumbens, post longas vigilias, ægro fessa lumina occlusit: qui mox, pro somno & quiete, terribili singulorum artuum agitatu inhorrui. Transvertuntur oculi, spumant labia, infestat sternutatio, tremuli digiti vagantur, quærunt quod astringant, calces crebris teruntur ictibus; ut tot signis nil aliud quam repentinum mei exitum præstolarentur: sed post hæc quies successit, totusque motus quasi placido somno conticuit. Dum sic fessæ ægritudini indulgeo, [screatu venenum excusserit super herbam:] sensi luridam pituitam, a corde extrusam, faucibus oberrantem. Hanc erecto corpore uno ictu valide excreans, super adjacentem viridis herbæ fasciculum ejeci, non perpendens ubi caderet, vel quid pestis haberet: nam ibi mortem, quæ mihi insederat, Augustini virtute expui; sicque vitæ redditus, dulci demum sopore diu insopitos artus refovi; adeo ut qui me observaverant moriturum, inciperent sperare victurum. Interea equus meus, [qua gustata equus suus crepuit.] haud vilis pretii, dum cum apposita herba ipsam injectam scream avido ventri admittit, extemplo velut transfixus cuspide exilit, furit, fremit; & undique tergiversando ac volutando, ictibus ac pulsibus domum concutit. Turbati famuli dum illum extrahunt, ne me a salubri pausa excitet, ipsi potius me hoc tumultu excitant: sonipes grassante peste illico moritur. Ego ubi cognovi ex meo screatu extinctum, teste amico qui viderat me super ipsum fœnum spuisse, clienteque confitente se de eodem fœno equum pabulasse; sic consequenter subintuli: Procul dubio ille meam mortem voravit, mea nece interiit, te, sancte Pater Augustine, in illius damno meam injustitiam corripiente, meamque inertiam docente, quam pœnam & quod exitium mihi debitum in animal pecuale dignatus sis transfundere. Ad hæc, obstupescentibus omnibus & respirantibus in mei reparatione; Jam, inquam, certus sum ad vitam me convaliturum. Tunc vero magis mirantibus ac percunctantibus, ita rem expedivi: Anxii, inquam motus, quos in me, o carissimi, in primordio hujus noctis deflevistis, diram in me cecinere luctam mortis: sed quod deinde quievi, [Addit prius sibi visum in somnis Sanctum,] salvificus adventus fecit præfatī consolatoris mei: refulsit quippe mihi tunc vir sublimis gloriæ, splendida canitie & Pontificalibus insigniis totus Angelicus: solares radios referens a facie, auream quoque lucem vomebat: virga dexteræ aurea, ut florentes gemmas Virgæ Aaron, quam prædicatis, videretur prætendere. Affatur contrementem cælesti suavitate; Quare, Frater, ita tribularis? Urgeor, inquam, Domine, diris leti vinculis: sed quem te credam nostris intervenisse exequiis? Quem, inquit, tuis ac tuorum civium petitionibus attraxisti Augustinum, noveris adesse tibi: & sicut petisti, pro illorum omnium amore Sanctorum, quos per me transtulit Dei gratia in regnum claritatis suæ, scias me tibi productioris vitæ & sospitatis commodum obtinuisse. Tu tandem cura omnimodis, ne indulto tempore emendationis per priora vitia abutaris; [qui sanitatem sibi promiserit:] quin potius pro perituris lucris invigiles perpetualiter mansuris. Sane, ne deteriora supplicia incurras, propter subdolos & perjuros quæstus, unde infinito hiatu avaritiæ filios absorbet tartarus; nec pigeat te post integratum vigorem ad nostra habitacula & interventoria pignora venire, ac per nos Deo gratiarum munera litare. Inter hæc monita tangit mihi aurosa baculi cuspide sedem morbi: cum quo tactu ingressa salus, arcet damnatum virus: mors compulsa excedere, quærit anhela quo evadat; sursumne an deorsum effugiat. Illico ipsum letale virus fauces occupat: ego acri screatu propello, ut vos obsecutoris funeris mei perspexistis. Sic jam quieti de inquietudine, incolumitati ab ægritudine restituar, qui nunc a strepitu obeuntis pro me equi mei expergiscor. Dum hæc igitur tam clara apparentis mihi Augustini subsidia flentibus amicis retexo, [beneficus postea erga Augustinenses.] luctus in gaudium, orbitas redit in lucrum: in Augustini gloria omnes glorificant Deum; & vos, o Domini mei, tanti Patris specialissimi filii, cujus celeri medicamine & auctoritate sanus cum conjuge adveni, mecum quæso aut pro me illi grates exolvite, ejus virtuti ac meæ saluti congaudete. Hoc itaque certo indice cunctos fidelis relator exhilarat: omnes laudem divinam in Augustino personant. Ab hoc forte Lundoniæ Augustinensis minister empturus aliquid in usus Fratrum, cœpit tandem in amore S. Augustini rogare illum, cum neuter sciret alterum, ne pecuniæ suæ repudio sibi faceret detrimentum. Mercator, ad amabile nomen quasi alte stimulatus; Quem, inquit, Augustinum intentas mihi? Augustinum, ait ille, primum & Apostolicum Doctorem Angliæ. Tunc homo, liquescens animo a Sancti pietate, velut thus ab igne; Totam, inquit, pecuniam quam debes libentissime pro mei Augustini amore remisissem tibi, si rogasses: quid enim digne vel pro illo rependere potero, cujus benigno suffragio vivo? Sicque & suæ salutis relatione, & pecuniæ susceptione emptori satisfecit.

[50] Servit B. Augustini monasterio vir modestus & fidus, ex Orientalium Saxonum provincia: quem ibi degentem similiter de mortis instantia ejusdem Patris revocavit gratia. [Alius, olim ecclesiæ campanarius,] Addixerat eum exitio infinitus tumor gutturis, qui per mentum & faciem exspatians instar amplæ cucurbitæ extuberaverat, pectusque ipsum obsederat. Omnibus itaque desperabilis, Christiana fide confessus, oleatus & communicatus, jam loquelam posuerat, jam transire parabat. Quem parochianus Presbyter assidens dum præstolatur in verba agonizantem, hanc ab eo vix auspicatur verborum imaginem: Sancte Augustine, miserere, miserere S. Augustine. Interrogatus a Presbytero, quid dicere intendat; easdem preces & nomen Sancti, ut prius, ingeminat. Rursum interrogator quærit, unde sibi hæc specialis invocatio contigerit; an aliquid sibi cum ipso Sancto vel ejus monasterio convenerit. Respondet æger, forte jam ab Augustini nomine valentior, [edito continentiæ voto a letali capitis apostemate sanatur.] se ipsius ecclesiæ in clangendis tintinnabulis quinquennio deservisse; jam se priorum offensionum & negligentiarum pœnitere; si pius interventor adhuc sibi tempus correctionis indulserit, vovere se a conjugali nexu perpetuam continentiam, & in cœlibe vita atque in suæ ecclesiæ famulatu jugem perseverantiam. Tum fidelis Sacerdos, Si hæc, inquit, vota servaveris, audeo tibi de Sancti clementia longiorem vitam polliceri, & conversum a vitiis ad salutem posse reverti. Ad hæc fidelia dicta solvitur letifer tumor, ebullit putris humor, effunditur atra pestis, totaque sanie exhausta resedit turgida cutis: pulsa deformitate, facies, guttur, mentum, pectus redduntur concinnitati suæ cum integra sospitate. Hujus gratiæ instinctu ille, relicta domo & cognatione, cum suffectiva possessione, ad suum sanatorem Augustinum commigravit: ubi nunc jugi mancipatu vitæ & salutis suæ grates rependit.

[51] Presbyter in a Suderia provincia, septem milliariis Londoniæ contiguus, [Puer moribundus] nomine Colemannus, degebat; nunc in Cantia habitat. Hujus filium parvulum lactentem diuturnus languor ab uberibus nutricis suspenderat; nec sugere, nec cibum capere longo tempore poterat. Squalebat macie, & quasi funus in gremio materno horrebat: vix parentum diligentia, infuso labellis lacte, extremum illi spiritum detinebat. Cumque nihil speraretur, nil exspectaretur de ipso præter occasum; ecce priori nutrici liberorum Presbyteri, Pontificalis persona in visu adstitit, sicque illi dixit: Vade & dic Domino tuo Presbytero, ut si velit infantem suum vivere, deferat & offerat illum S. Augustino, Anglorum primitivo Didascalo: [post apparitionem anui cæcutienti factam] quod si neglexerit, funestam orbitatem pro filio lugebit: festina explere mandatum meum, quia & tibi erit proficuū: erat enim hæc mulier pene cæca, ut sæpius tactu manuum quam aspectu oculorum res appositas probaret. Quæ in his expergefacta, rem indictam, ut paupercula cui non crederetur, propalare expavit. Dehinc sequenti nocte similiter admonita, nec sic quidem obedire præsumpsit. Tertia nocte redarguta negligentiæ, respondens nullum sibi aliud crediturum, quam se anili phantasia delirare; talia objectanti Pontificalis illa persona, quæ decentissima videbatur, extenta manu humerum ejus astrinxit, notamque impressæ palmæ ac digitorum inibi reliquit: Hoc, inquit, signo satisfacies auditori. Tum demum victa & terrore & tam evidenti indicio, refert mandata Presbytero, cum ipso luculentissimo signo. At Presbyter, cum videret infantem jam pene expirantem, vix credere poterat illum tam diu posse superesse, donec ad viciniorem quæ in Lundonia æstimabatur salutiferi Augustini perferretur ecclesiam. Antequam, inquit, locus promissæ salutis inveniatur, æger labore occidetur; & inaniter sanitas quæretur, dum non fuerit qui salvetur. Venit ergo, [super altari Sancti subito convalescit.] cum matre infantis ac prædicta nutrice, ad quoddam ipsius Sancti oratorium, quod jam conflagratum & in cineres erat resolutum; solum remanserat Altare lapideum, ubi Presbyter, qui antea huic præfato Presbytero b obsequebatur, facto desuper umbraculo divinum actitabat Officium. Huic indicans ordinem visionis pater, offert infantulum super ipsum altare sacratum, perpetuum servatori Augustino famulum. Tum Augustini Parochianus infantem corripit, & super altare utrisque manibus volutat, ac si cereum rotando componat; contremiscentibus parentibus, & exclamantibus, quid morientem parvulum extinguere properas. At ille septem Psalmos pœnitentiales inceptat, [& cæcutientes illuminantur.] & cum ipso Consacerdote decantat. Quo facto infans protinus mammam postulat, fugit, convalescit, & de desperato ingens parentibus gaudium parturit. Nunc alacer adolescens exultat, quem pater singulis annis B. Augustino, ut capite censum, repræsentat. Prædicta quoque nutrix, sed & ipse Augustinianus Presbyter, cum oculis obtenebrescerent, clara luce & juvenili donati sunt acie: ita pro uno parvulo, duo sunt remediati cum ipso tertio.

[52] In oppido c Norderwic, Sacerdos æstimabilis Wolfagus nomine, [Injurius Nortwicensi ecclesiæ S. Augustini] ecclesiam in electissimi Patroni Augustini condidit honore: sed locum hujus sacri ædificii quidam vicinus ejus, nomine Copmannus, fretus divitiis & parentela, vi magis quam jure vendicare certabat in sua: utque est humana cupiditas infinita, insatiabilis, semper appetens alieni, nunquam sufficiens sui, Presbyterum inclamitat iniquum pervasorem suæ hereditatis & patrimonii, multaque ferocia minabatur illi. His intervenit medius præpotens divini judicii præses Augustinus, judicat judicium ministri sur, & in iniquum calumniatorem retorquet pœnam mendacii: percutitur mentis vecordia, exuitur ratione humana; quique aliena appetiit, & seipsum & sua omnia perdito sensu perdidit. [rabidus efficitur:] Quem parentes, inter homines bestialiter oberrantem miserati, deducunt per civitatis ecclesias cum supplicibus votis, gratia remediandi, ad sanctam videlicet Trinitate, ad S. Petrum, ad S. Laurentium, ad S. Gregorium, ad S. Julianum. Jam instabat triumphalis solennitas almi Augustini, quæ celebratur septimo Calendas Junii: ducitur vesanus in ipsa celebritate ad illam suam, quam prædiximus, ecclesiam; ut mira Dei clementia ab illa domo reciperet remedium, ob quam incurrerat supplicium; sciretque tandem, [& 26 Maii deductus in ejus ecclesiam,] quod ejus tantum beneficio sanaretur, quem ipse exheredare conabatur. Pernoctantibus ergo propinquis cum ægro coram ipsius altare, cum luminaribus & precibus, tandem illucescente die, errorum fugata nocte & phantasmate, homo cœpit sanum sapere, seseque & notos recognoscere, atque in pristinum sensum & rationem redire. Ne vero ullum remaneret scrupulum, cujus hoc esset subsidium; vidit eadem hora, claro ac vigili intuitu, quemdam magnificum & Apostolicum Archipræsulem, eminus ab ipso introitu oratorii, geminis Pontificibus ex utroque latere deducentibus, advenientem; [viso ad altare Sancto resipiscit.] sicque per navim ecclesiæ & chorum, cum eisdem lateralibus, ad altare ascendentem; ibique divina mysteria, donec ab ejus oculis decederet, peragentem. Unde nulla fidelis anima debet ambigere, B. Augustinum hæc suæ præsentiæ indicia dedisse, & suam ecclesiam suamque festivitatem tali revelatione ac salute invisisse. Præfatus quoque Presbyter eidem ecclesiæ, quam fundavit, hactenus hereditarie deservit.

[53] [Reclusa Lecesirensis, annis 15 cæca,] In Civitate quoque d Legecestra, insignis virtututibus Augustiniana pollet basilica. Ibi anachoreta femina conversatur inclusa: quæ cum per quindecim annos esset cæca, solebat Sacerdotales libros & vestimenta vespere servanda suscipere, & matutinalibus Officiis referre. Tandem igitur in sacratissima nocte festivitatis B. Augustini, cum properante aurora adventum Presbyteri ex more præstolaretur solicita; ineffabili Dei clementia favente, meritis sui Confessoris subito est illuminata, & insperato visus tripudio donata: [simili visu ipso festo illuminatur.] viditque clara acie præcellentissimum Pontificem altari assistentem, geminosque hinc inde Præsules devotissime illi obsequentes. Cumque in hac tam insueta ac cælesti visione trementi oblectatione obstupesceret, Parochianus venit, agendis Officiis divinis signisonus; & ille Angelicus aspectus ab intuente defecit. Quis igitur dubitet, Augustinum, ubique virtutum potentem, suæ beatæ memoriæ locum & oratorium, maxime in sua festivitate, revisisse; suæque salutiferæ ac gratificæ prȩsentiæ hoc indicium cum condignis dedisse? Illam vero Dei famulam, quæ se a mundi cupiditatibus occluserat, altissima benignitas altius suo ergastulo, obductis ad tempus luminibus, incluserat, servans eam sua custodia a carnali illecebra, docens eā omnia contemnere, quæ cū corporali visu sibi poterant perire; mentis vero oculos, exclusis rerum imaginibus, ad Conditorem suum acie pura attollere. Simul etiam hoc credimus supernam clementiam paravisse, ut B. Augustini meritum amplius in ea claresceret, & illa post tenebras majori lucis gaudio [perfusa] Deum in sancto Patrono suo jugiter benediceret.

[54] Uxor artificis templi pretiosi Anglorum Protomartyris e Albani, mulierculam cæcam per sex annos apud se hospitabat atque alebat. [item paupercula sex annis cæca,] Hanc benignitatem benignissimus in Christo Protoparens Augustinus, qui omnes homines visceribus paternæ caritatis adstringeret, ire tandem ingratam haud passus est. Istius sumptus, illius sublevare angustias parat. Sopitæ namque eleëmosynatrici, præstantissima forma, Pontificali affulsit schemate, talique obstupescentem matronam permulcet affamine: Bene fecisti, filia clementiæ, quod memor humanæ ærumnæ & retributionis æternæ, lucis & vitæ solatio destitutam refovisti mulierculum, pro qua recipias mercedem debitam. Nunc ergo ad meliorem usum transfer opem tuam, & fac eam deduci Cantiæ ad S. Augustini præsentiam: nam ibi exuet cæcitatis ac tenebrarum injuriam, & solaris jucunditatis induet lætitiam. Propera exequi veriloquum mandatum, nec verearis phantasiæ ludibrium. Ad hæc matrona expergiscitur, & triumphans de tanta visione ad lectulum pauperculæ hospitis infertur. Primo eludit ac tribulat miseram, quam noverat tandem exhilarandam; ut Joseph fratres suos terrificat, quibus salutis copiam parabat. [jussa Cantuariam duci,] Surge, ait, surge, & vade quærere ubi te amodo recipias, ubi hospiteris & pascaris: curavi te quantum visum est, jam alius qui curet requiratur. Illico exterritæ inopi mens fugit, & ibi mori appetit, quæ quo se verteret, quem peteret, a toto mundo carcerata non invenit. Sed protinus anxiam, quæ terruerat, relevat; & ordine visionis exposito, in spem salutis de barathro desperationis excitat; & docet, quo illuminanda pergat, quo melius suis eleëmosynis munus excipiat; socioque convivio refectam, & equis, duce, ac viatico suffultam, ad almiflui Augustini inexhaustam destinat medelam. Miro itaque divinæ dignationis ordine contigit illam ad sanctissimum Augustinum, ipso festo Translationis suæ die, [in festo Translationis.] sibi prorsus ignoto, advenire; ut vere appareret ipsum ejus itineris auctorem fuisse. Quod ut etiam multo veriori ac certiori claresceret evidentia, ipsa advena orans coram Sancti gleba, quam requisierat mente anhela; eodem die inter Nonam & Vesperam, sexenni cæcitate fugata, clara & optata luce est redonata. Miraculum longius refulsit, & Deo gratiarum actio personuit: femina autem, ne tanti beneficii videretur ingrata, in eleëmosynam priorem redire renuit, sed apud curatorem suum remansit, ubi hactenus propriis manibus haud inerter se pascit.

[55] Hæc igitur de Translatione præpollentissimi Augustini & signis, per hoc septennium, id est per hanc hebdomadam annorum ab ipsa Translatione, non tam auditu quam visu propalata, primo exposuimus: quæ autem antea facta sunt posteriori libro exprimentur; ut de ipso Primario suisque contranslatis prandium, de reliquis cœna sumatur. Hic respirandi dabitur locus: requietus ager bene credita reddit.

ANNOTATA.

a Suderia, vulgo Surrey, Bedæ Suthriona, Australis regio, respectu Londiniæ.

b Hinc intelligitur pueri patrem, virum conjugatum, licet hic vocetur Presbyter, talem tamen nudo beneficii titulo, non autem & ordinatione fuisse; qui propterea eguerit Presbytero ordinato ad officium explendum. Simili abusu scimus in Hibernia, eadem ætate ipsum etiam Archiepiscopatum Ardmachanum a conjugatis hominibus possideri solitum, qui eum ad filios velut hereditarium transmittebant, uti ex S. Bernardo in Vita S. Malachiæ ostensum est 6 Aprilis, ubi de S. Celso, qui primus id abolevit quod per quindecim generationes obtinuerat: adeo ut per tolerantiam Ecclesiæ absque peccato esset ejusmodi usus, sicut nunc est consuetudo Abbatiarum in commendam hominibus secularibus concedendarum. Tales autem Presbyteri, ad aliorum distinctionem, Presbyteri Commendatarii vocari potuissent.

c Nordwicum, urbs Episcopalis in Norfolcia, sub Archiepiscopo Cantuariensi.

d Lecestria, in Wallia, sub Romanis Urbs Legionum dicta.

e De S. Albano agemus 22 Iunii: quiescit is Verolamii in Herifordia (ubi res acta videtur) quod hodie S. Albani civitas dicitur.

APPENDIX
De secunda Translatione S. Augustini:
Ex Chronica VVilielmi Thorn.

[56] Translato, uti prolixe jam relatum est, S. Augustini corpore anno MXCI, [Corpus Sancti post Translationem trifarie abditū,] quia in partibus Cantiæ tam Danorum quam Normannorum frequens erat irruptio formidabilis, & etiam in Sanctos Dei indebita irreverentia & detestabilis; ne ex insperato gens barbaricæ nationis irrumpens, corpus sancti Apostoli Augustini, venerabile & cunctis gentibus desiderabile, violenter raperet: & tanto thesauro, non solum hoc cœnobium, sed totam Angliam privaret; completa Translationis solennitate & omnibus ad propria remeantibus, venerabilis Abbas, cum quibusdam senioribus Fratribus, ad feretrum S. Augustini clam accessit: amotoque cooperculo, quod nondum erat perfecte completum; sublatoque corpore B. Augustini cum capite, exceptis quibusdam ossiculis & parte cineris; in tumba saxea, ad hoc præparata, in muro sub Orientali fenestra, juxta feretrum ejusdem, prædictum corpus abscondit, paucis admodum Fratribus hoc scientibus, & illud secretissime celantibus: & quibusdam viam universæ carnis ingressis, memoria hujus rei gestæ pariter est extincta… Sed ne populus confluens ad venerationem ejus spe optata frustraretur, prædictus Abbas Wydo reliquam partem ossium, licet parvam, & cineres, vasculo quodam plumbeo inclusit, illudque in imo congeriei lapidum feretri supradicti abscondit. In summitate vero feretri argentei, in quodam vasculo plumbeo, sed parvo, reposuit quamdam particulam carnis, nondum ex toto in terram redactæ, sed fuit quasi terra humida sanguine coagulata. Ita Augustinensis Monachus Wilielmus Thorn, in Chronica monasterii sui, sub finem XIV seculi exarata: ubi postea Cap. 12, §. 2 refert, quod anno MCLXVIII, die decollationis S. Joannis Baptistæ, combusta fuit ecclesia pro maxima parte: in qua combustione… ipsum feretrum S. Augustini & etiam multorum Sanctorum hujus loci flebiliter sunt deformata.

Antiqua Eccła psentis mo stu dedicata fuit a Scō Laurentio Arhiepō anō Dn̄i DCXIII an̄o XVI ab aduentu Sc̄i Augustī in Angliā. quo anō tñslatū fuit corpus Sc̄i Augustī a loco quo prius iacuit per VII an̄os foras juxta Eccłiam nondum p̱fectā in eandē Eccłiam jam confectā ac reverēter in porticu aquilonali vbi modo e' Eccłia Scæ Mariæ tumulatū fuit, vbi jacuit per CCCCtos LXXVIII an̄os vsque ad anū Dn̄i MXCI.mum Anō Dn̄i MeXCIo pontificatus Vrbani Pape II tcio Wiłłi , Regis Angl: post conqestum vto anno v. Widonis ab̄b̄is et tempore vacationis Archiepiscop9 cantuar'. post obitū Lanfrac̄i an̄o tt̄io nova Eccłi p̱ Scotlādū ab̄b̄em incepta et p̱ Widonē translatū est corp9 Sc̄i Augustī cum corporib9 alior. Scōr a'loco quo prius in prima Eccłia jacuit usq; ad locū ubi mo jacq; p̱ Gundulphū Epū Rofensē.

[57] Idem deinde cap. 20, §. 2 narrat, quomodo S. Augustinus in corpore per Abbatem Hugonem tertium revelatur, quod supra se facturum promiserat: narrat autem his verbis. Anno MCCXXI, Cyclo decemnovenali VI, littera Dominicali C, [anno 1221 27 Apr. requiritur,] quinto Kalendas Maji, Joannes de Marisco, Prior S. Augustini Cantuariæ, cum Senioribus domus, cupiens certificari ubi depositum esset corpus B. Augustini, Anglorum Apostoli, Patroni sui; præcedentibus jejuniis, vigiliis, cū orationibus, ac disciplinis; consilio quorumdam Fratrum, quibus facta fuit trina revelatio, fecit murum frangi juxta altare S. Augustini, in Oriētali parte sub media fenestra, ubi inventa est tumba saxea, ferro & plumbo peroptime sigillata, cujus superscriptio talis erat:

Inclitus Anglorum Prȩsul, pius, & decus altum,
Hic Augustinus requiescit corpore Sanctus.

[58] In crastino autem, solennitate ut decuit facta, post Completorium, [& 28 invenitur,] præcepto Prioris, feretrum argenteum a quibusdam Fratribus amotum est, & altare & totū illud opus lapideum, super quod stetit feretrū, causa emendationis & decoris, fractū est. In cujus medio, scilicet in imo congeriei lapidum, ex inopinato inventū est plumbum magnum, fere ad longitudinem septem pedum, cujus subscriptio talis erat: Hic habetur pars ossium & cineris B. Augustini, Anglorū Apostoli, qui olim missus a B. Gregorio, gentē Anglicam ad fidem Christi convertit: cujus pretiosum caput & ossa majora alio saxeo vasculo Guido Abbas honorifice transtulit, sicut tabula plumbea cum eisdē ossibus posita indicat, anno ab Incarnatione Domini MXCI. [ac seorsim caput cum ossibus majoribus;] Sed quia illud opus ad effectum perduci non potuit nisi amoto plumbo, amotū est & saxeum vasculum, in quo continebatur caput & majora ossa B. Augustini, [quod] ad magnum altare ab Abbatibus de Bello & de Langedon, & a Prioribus S. Edmundi de Favirsham & de S. Radagunda, & a quampluribus aliis viris religiosis, Te Deum landamus cantantibus, cum magna veneratione deportatum est. Ubi postea qualibet nocte a quatuor Monachis, coram magno altari vigilantibus & Psalmos suos cantantibus, usque ad ejus primā Translationem, cum magna diligentia & veneratione custoditum est; tum propter absentiā Domini Hugonis Abbatis, qui tunc temporis pro quibusdam negotiis, coram Domino Lodowico Rege Francorū expediendis, in transmarinis partibus moram fecerat; tum quia noluerunt nec honestum eis visum fuerat, duas habere Translationes.

[59] Post adventum Domini Abbatis dissigillatum est illud vas saxeum super magnū altare, in quo continebatur caput & majora ossa, [quæ sicut multis præsentibus reserata,] præsentibus Abbatibus, Prioribus, & Magnatibus terræ, vidente clero & populo, ad hoc a magistro H. Sandford, tunc temporis Archidiacono, ibi invitato; ubi inventa est lamina plumbea, cum capite & ossibus, cujus inscriptio talis erat. Anno ab Incarnatione Domini millesimo nonagesimo primo, regnante Willelmo Rege Anglorum, filio Willelmi Regis qui Angliam acquisivit, transtulit Abbas Guido corpus B. Augustini de loco ubi per quingentos annos jacuerat, & reposuit omnia ossa ipsius Sancti in præsenti loculo, & alia plura de Corpore sancto collocavit Abbas in feretro argenteo, ad laudē regnantes in secula. [& ex triplici revelatione sunt inventa,] Itē in tertio loco, scilicet in summitate feretri argentei, inventū est plumbum parvū, in quo erat de carne sua, nondum ex toto in terrā redacta, sed fuit quasi terra humida & sanguine coagulata, cujus superscriptio talis erat: Continet hoc plūbum partem ex pulvere corporis B. Augustini: nam cetera hic penes habentur. Juxta quod plumbum inventæ sunt Reliquiæ pretiosissimæ, scilicet de capillis B. Mariæ Virginis, de Tunica inconsutili, de Columna ubi Dominus ligatus & flagellatus fuit, & multæ aliæ de quibus hic non fit mentio. Et sicuti trina revelatione revelatum est quod tribus in locis debuit ejus corpus gloriosum inveniri, [ita trifarii reponuntur.] quod exitus rei postea verum esse probavit; ita & modo Dominus Hugo III & Conventus ejus, corpus in tribus locis divina inspiratione fecerunt honorifice recondi. Est enim major pars sursum sub feretro argenteo, ferro fortiter ligata, & plumbo peroptime sigillata: secunda pars inferius sub tumba marmorea, & tertia sub media fenestra in Orientali parte, ubi puer quidam per merita ipsius Sancti visum recepit. Caput vero, ad instantiā Magnatum qui interfuerunt, [ reservat capitis.] & ad devotionē populi excitandam, fecit idem Abbas Hugo extra feretrū retineri, & suis sumptibus in auro & argento & lapidibus pretiosis, sicut modo videtur, mirifice decorari.

[60] Annis post hæc sic acta XXIX, XXXVII, & XLIX; cum annus MCCXL, XLVIII, & LXX Incarnationis Dominicæ numerarentur, Sanctuarium Augustinense altaribus tribus dedicatis ornatum fuisse, & Sanctorum corpora per circuitum apte disposita, docemur præclaro monumento quod æri incisum tomo 1 Monastici Anglicani inseritur ad pag. 20, ex veteri quodam Ms. Codice ejusdem quondam cœnobii, tunc vero, id est anno 1652, [Sanctuarii forma;] penes Magistrum & Socios Aulæ S. Trinitatis Cantuaria existente. Ipsū his addo: quia serviet ad illustrandum librū sequentem de Sanctis, eodem quo Augustinus tempore translatis. Representatur ibi etiam altare majus, quod Sanctuario ipsi prætenditur chorum ut puto Monachorum respiciens: quod anno quidem MCCXL, eodē scilicet quo Sanctuarii princeps ara, consecratum fuisse sanctis Petro, Paulo, & Augustino docet eadem membrana: sed post annos LXXV, composito super illud S. Æthelberti Regis corpore, huic & illis iterum nuncupatum, cum fortaßis casu aliquo violatum fuisset. Consecrator Petrus Corbanensis Episcopus, fortaßis Apostolicus Legatus fuerit, Corbasæ seu Corbasiæ in Pamphilia titulum nudum gerens, nomine hic aliquantum corrupto: quia Apostolicæ Sedi immediate monasterium suberat. Porro ne vacaret charta, [cœnobii reliquiæ.] placuit ex eodem Anglicano monastico adjungere reliquias cœnobii, post monasteriorum ruinam per Angliam, a scriptoribus etiam heterodoxis deploratam culpatamque: in quibus notabili temporis spatio, apud inquilinos Catholicos diversatus noster P. Guilielmus Marcius, etiamnum omnia fere ita se habere asserit; sed quam tabula nostra vocat portam Cœmeterii, ipse ait duxisse ad ecclesiam, cujus omnino nihil supersit, præter unicum arcum capellæ S. Pancratii, quem nulla violentia hactenus frangere potuerit: ea autem parte eoq; ordine quo olim columnæ stabant, nunc seriem arborum longe ultra protendi. Addit, ultra murum, cujus hic vix duo dimidiata latera repræsentantur, versus Ortum esse (sicut etiam integra charta notat) reliquias ecclesiæ S. Martini, ante adventum S. Augustini, ad usum Reginæ Berthæ, minori tamen opere constructæ; quemadmodum etiam ad signum 4 procurrunt reliquiæ cujusdam porticus, una cum ædibus fortassis infirmorum, nunc in horreum conversis.

[61] Sanctorum corporibus factum quid sit, novit is qui custodit omnia ossa eorum, sicut ait Psalmus. Prius quā illa dißiparentur, [S. Augustini Mentū an. 1526 in Lusitaniā,] ad Lusitaniæ Reges pervenerat totum mentum, cum tribus dentibus & parte ossis notabilis S. Augustini Angliæ Apostoli; quæ accepta ex scrinio ac thesauro, relicto a Joanne III Lusitaniæ Rege, insignibus aliorum triginta quatuor Sanctorum Reliquiis apposuit Henricus S. R. E. Cardinalis Eborensis, postea Rex, sicut in communi omnium approbatione, anno MDCXXVIII facta, testatur sibi compertum esse, Ioannes Alvarez de Luzana Portucalensis Episcopus. Qua autem occasione illæ in Belgium allatæ, & Antuerpiæ in cœnobio S. Salvatoris Ordinis Cisterciensis depositæ fuerint, [inde Antverpiam delatus,] atque anno MDCLXXII, sub primo loci Abbate Francisco Diericx solenniter translatæ, capsisq; argenteis inclusæ, inveniet lector explicatū ad diem 2 Aprilis, ubi de reliquiis S. Mariæ Ægyptiacæ, unius Sanctorum prædictorum agitur, itemque in Appendice ad diem prædictum. In solenni quæ tunc habita est proceßione gestabantur eorumdem Sanctorum Reliquiæ, sub novem vexillis distributæ, quorum ultimum sub se habebat Apostolos & Apostolicos viros, & in his S. Augustinum eum hoc Chronico:

aVgVstInVs angLIarVM DoCtor.

[62] Prænominatus Abbas biennio post librum edidit, ad roborandam fidem & traditionem prædictarum Reliquiarum; [donum fuit Henrici 8 Ioanni 3 oblatum.] ubi invenio pag. 58 dici, quod doni Auctor Henricus VIII Rex Angliæ fuerit, quondam Fidei Protector per Apostolicam Sedem nuncupatus; postea, eheu! subversor ejusdem. Detulit autem ipsum Cardinalis Volsæus, anno MDXXV missus gratulatum Ioanni nuptias, cum Catharina Philippi Austriaci filia, Caroli V Imperatoris sorore, & Reginæ uxoris suæ nepte, contractas. Vxorem enim habebat Henricus Catharinam, ipsius Ioannis nec non & Catherinæ sponsæ atque Caroli communem materteram: quorum omnium interceßione idem Cardinalis obtinuit a Pontifice titulum Legati a latere & Primatis in Anglia. Quo si contentus fuisset, neque ad summi Pontificatus apicem ope Caroli obtinendum ejus aspirasset ambitio; non doluisset se ab hoc delusum; dolens autem non excitasset Regem ad pudendum ab optima Regina divortium, ut ægre Carolo faceret; & res Catholica Reliquiæque Sanctorum verosimiliter in Anglia inviolatæ mansissent; venerationemque pristinam ac cultum retinuissent.

LIBRI SECUNDI

PROLOGUS.

Primitivus noster Augustinus, cum posterius translatus sit cum suis lateralibus, prima narrationis serie anticipatur; ceteri ejus amici, ante ipsum translati, post ipsum recensentur. Ordo præposterus, sed necessario commutatus. Quare? Quia & cui potissimum hæc solennitas præscribitur, primatus debetur: & esurientibus paternas dapes, citius medetur; ne longo suspendio diuturnæ ambagis, antequam ad triclinium perveniatur, æger exspectator exanimetur. Nunc ergo quia grata occasio renovati templi hunc nobis in assumpto Augustino ceterisque Primatibus peperit triumphum; congruum videtur a superioribus Patribus, id ipsum parturientibus, textum secundare; & intercurrentibus miraculis, gratiam tam ipsorum quam nostrorum dierum celebrare. Sic ambitus causarum [pensabit] moras colligendorum de pratis elysiis florum, [&] diversas translationes præcedentium Sanctorum, ad Augustini jam translati referemus sacrarium.

Licet etiam hic liber in 42 capita per numeros dividatur, quia tamen in ecgrapho nobis communicato, fortaßis autem & in ipso autographo, eorumdem Capitum nulli habentur tituli, sicut post Prologum lib. 1, ideo nullam istius divisionis habendam rationem censemus, & numeros, ut commodum est visum, partimur.

CAPUT I.
Restauratio ecclesiæ designata: ejusque causa translatum corpus S. Adriani. Succeßio Abbatum.

[1] Primo igitur Augustinensis Abbas Almerus a, quasi quodam voto & præsagio futuræ translationis, arcus & columnas, [Almerus Ab. facto demoliendi veteris operis initio, creatur Episcopus,] super Sanctorum corpora Romana elegantia solenniter ædificatos, abstulit; quantumque audebat, viam exurgendi illis paravit: de ipsis vero columnis & arcubus monasterii sui claustrum exornavit. Hinc de Abbate in Pontificem mire renitens assumptus est Scirebourne; Ælstano condigno, qui Beatissimam Mildredam b ad suum Augustinum transtulit, succedente. Verum ipse judicio Dei misericordis, verberantis quos diligit, cæcitate percussus, Episcopatum tam voluntarie deserens quam invite susceperat, ad paternum Augustini signum rediit; & in cella infirmorum degens, otium suum in psalmodiis & orationibus exercuit. Nec prætermittenda est hic admirabilis super eo visio. Jacebat ejus minister, [& ob cæcitatē regressus ad monasterium,] vir honorabilis in ecclesia S. Mauritii, adhærente ipsi cellulæ infirmorum: vidit quadam nocte, ut accubabat plene vigilans, duas personas venerabiles, Episcopum, de eadem cella in qua quiescebat, hinc inde in ipsam Thebæorum Martyrum basilicam adducentes, ibique illum sibi medium familiariter assidentes; multamque cum eo sermocinationem, quam ille contemplator palam audire, sed prorsus intelligere non poterat, diu conferentes; tandemque finito placito ad lectulum suum illum deducentes. De qua visione pene exanimatus est præ pavore, [monstrantibus Sanctis per visum novit quidquid mutatum erat,] dum nec socium suum adjacentem ullatenus a somno posset excitare. Ipse quoque Episcopus totum monasterii ædificium & loci situm revelatione divina in spiritu contemplatus est, eo scilicet ordine, quo dudum oculis corporeis viderat; vel quidquid postea mutatum est, qualiter mutatum esset, sine indice referebat: maxime autem illud Sanctorum Patrum sacrarium, unde nunc translatos gratanter videmus, devota mentis acie spectabat; quorum vitales glebas lavare lacrymis & thurificare precibus frequenter anhelabat. Quanto vero putamus gaudio hanc nostræ ætatis aulam innovatam, tantisque Sanctorum luminaribus illustratam, vel sola mente conspiceret, dum oculis exterioribus nequiret, manu cognosceret, auditu videret, aut divina revelatione perpenderet? Fuerunt etiam probatissimi testes, super ejus tumbam, lucem, de supernis sedibus missam, post mortem ipsius sæpius visam c.

[2] Præstantissimus autem Abbas Ælstanus, Romam proficiscens, [ejus successor Ælstanus] a præcellentissimo Imperatore Henrico, ob gratiam famosissimi Patris Augustini, magnifice suscipitur. Ubi cum de tanto Hierarcha sermones solennizarent; exclamat Imperator, O si vel minimum articulum, vel aliquem capillum, vel tandem extremum pulvisculum de tanto thesauro nancisci mererer, quantis rerum pretiis id emptum vellem! Quod inæstimabilis splendoris bravium, quantum Anglia adeptum gaudet, [negat S. Henrico Reliquias S. Augustini,] tantum Roma ademptum fleret, nisi fides utrobique eum adesse, & ubique prodesse de regno superno crederet. Hæc dicens piissimus Princeps, insistebat magnopere venerando Abbati, quatenus illud tam pretiosum decus Romani Imperii ac generis humani jam transferret, sibique aliquid tam sacrorum pignorum conferret: quod si obtineret, quidquid vellet, in terris, vinetis, auro & argento sublimiter impetraret: insuper ipse tanti thesauri scrinium auro purissimo pretiosissimisque gemmis augustaliter ambiret. Sed Abbas, quamvis eum accessum ad paternum aspectum, quem nostra dies meruit, cunctis opibus terræ præponderaret; tamen pro cunctis opibus rerum nec suo nec Imperatoris desiderio obsequi auderet. Regressus domum dum, post monasterii sui provectum strenuissime actum, quadriennio ante obitum langueret; egregium sui gregis arietem d Wlfricum, seculari & ecclesiastica ac litterali eruditione præclarum, [& æger sibi Wlfricum substituit;] Abbatem sibi ad Apostolicum S. Petri altare, antiqua videlicet Romani privilegii ac libertatis consuetudine, Apostolica auctoritate primitus firmata, rdinari fecit.

[3] At Wlfricus, qui in dilatatione reipublicæ commissæ omnes antecessores studebat æquiparare, in ecclesiæ tandem suæ restauratione omnes certabat evincere. Verum inpræsumptum ceteris conatum verebatur inconsulte præsumere, & illud tam antiquum, tam primarium, tam innumerabilium Sanctorum domicilium sine auctoritate publica temerare. Interea illud splendidissimum ac sanctissimum jubar nostri seculi, Papa Leo, Simoniacam Hæresim in Galliis debellabat, nummulariorum mensas & cathedras vendentium columbas evertebat, omnemque negotiationem avaritiæ de templo Domini ejiciebat. Mittitur ad illum Anglicarum Ecclesiarum Principis Augustini Vicarius, [qui Remos ad Leonem 9 missus a Rege,] ipse Wlfricus, pro ecclesiasticis magistratibus & gente sua responsurus; a Rege scilicet Eduardo destinatus, ut erat in transmarina regna & summa negotia mitti, tam assuetus, quam idoneus. Comites illi adduntur spectabiles Dudeco Sumersatæ Episcopus, & Ramesensis Abbas Ælfwinus. Tunc magnus Sacerdos Domini Remensem ecclesiam S. Remigii dedicabat e, & fidum Christi dispensatorem miraculis ostendebat. Discussis Ordinibus sacris, [ab eoque ob reverentiā S. Augustini benignissime exceptus,] quis per ostium intraverit, quis aliunde ascenderit, Anglos innocentiores Christi Consul invenit; Anglos & maxime Augustinensem legatum, pro tanti nominis dignitate, ampliori benignitate excepit: nam antea venerabilis memoriæ Pontifex Seriberiæ f Heremannus, cui laterales adhærebamus, Romæ in amplissimo Pontificum g Senatu lucide disputaverat coram ipso Beatissimo Leone, de Anglorum inexcusata omnigenis vel peregrinis vel civibus hospitalitate; de ipsa Anglia, ecclesiis ubique repleta, quæ quotidie novis locis adderentur novæ; de innumera ornamentorum & signorum per oratoria distributione, Regumque & divitum in hereditatem Christi amplissima largitate. Gaudebat summus amicus Domini Leo adeo, ut elatis manibus gratias ageret Deo. Addidit etiam præfatus Episcopus nobilitatem Anglicæ Hierarchiæ exponere, quod scilicet Cantuariensis Præsul Apostolica auctoritate Romæ assidere debeat S. Ruffinæ Pontifici; Augustinensis vero Abbas Abbati castri Casini. Quæsitum est in decretis, & inventum, ibique Papæ atque omnium assensu corroboratum.

[4] Hujusmodi favoribus idem Beatissimus Papa Anglos familiarius habuit: Wlfrico vero, ob S. Augustini gratiam atque suam concinnitatem deditus extitit; [obtinet licentiam novæ ecclesiæ struendæ:] omnia rememorantem de ipso Sancto suisque condignis collegis amantissime audivit, suggerenti monasterii sui restaurationem gratissime annuit, ac benedixit. Sic Nathan David Regis desiderio in ædificando templo favit: sed cum esset uterque Propheta, uterque hic a Dei consilio, ut homo, erravit: nec quisquam quidquam poterit, nisi, cui & quando, Deus decreverit. Hoc desideriosus Abbas non perpendens, & ad sibi inconcessum opus frustra nitens, facta legatione templum suum a fronte diruit; beatissimam Virginem Mildredam, ante principale altare Apostolorum conditam, in porticum Patris Augustini transtulit; & juxta Aquilonalem parietem, contra S. Augustinum, collocavit. Partem quoque ab Occidente oratorii S. Dei Genitricis, [& oratorio S. Mariæ dejecto,] cum porticibus quibus circumcingebatur, dejecit: & inter utramque ecclesiam, Fratrum cœmeterio quod adjacebat purgato, totum spatium ad fabricam corripit, parietes erigit, columnas & arcus componit. Lætabatur novo opere Cantia, quamquam monasticæ habitationi incongruum fecisset artificum imperitia.

[5] At offensa est Regina poli de injuria templi sui. [indignationem Deipara incurrit;] Hoc suum sacrarium, hoc juxta Anglicum elogium suum vestiarium, hoc multorum Sanctorum sinus erat & gremium. Hic, ut in consequentibus patebit, audiebatur concentus Angelorum, hic organa Virginum, hic assiduabatur virtus miraculorum. Hæc rerum Domina, per visum apparere dignata cuidam anui; Vade, inquit, & dic Wlfrico Abbati, quia morte punietur ob destructionem oratorii mei. Hoc semel, hoc denuo, hoc tertio mulier admonita; tandem per sororem Abbatis bene religiosam (quia illum verebatur) mandat sibi cælica mandata. Ille reformidans ad tantæ Dominæ majestatem, sed renuens credere quasi aniles fabulas ad nuntii vilitatem, tenuit propositi intentionem, & sidereæ querelæ neglexit satisfactionem: ruit enim plerumque hominum impetus irrevocabiliter, juxta illud Nasonis; Difficiles aditus impetus omnis habet. Incidit itaque reus in sententiam divinam: percussus est letali sagitta ægritudinis circa Cœnam Domini. [ac moritur post 3 feriā Paschæ.] Quotidie tamen, & in ipsa Cœna, & in Parasceve, & Sabbato sancto, & die h Paschæ, secunda quoque ac tertia feria, majores Missas in congregatione, seipso & ipsa infirmitate fortior, complevit. Subsequenti vero nocte, repentino transitu, priusquam Fratres accurrere possent, decessit, & festos dies suos eis in lamenta convertit: opus autem suum, innumeris sumptibus & laboribus frustratis, ad destructionem aliis reliquit. Nemo tamen judicet tantum virum, post Dei misericordia destitutum, nec bonæ voluntatis suæ fructu exinanitum. Prophetæ inobedientiam quæstor leo punivit; sed de extincti cadavere, quasi jam purgati, jam justificati, non comedere, nec ipsum ejus asellum lædere præsumpsit.

[6] [Succedens Egelsinus Pontificalia accipit.] Post hunc Dominus Egelsinus Monasteriarcha attollitur, & in palatio Regis consecratur: qui Romam profectus i ab Alexandro Papa mitra & sandaliis sacerdotalibus donatur, hisque uti Pontificali vice jubetur. Hunc, inquit, apicem habere perpetuo Rectorem decernimus Augustinensem, ob ipsius scilicet & Romanorum alumni & Anglorum Apostoli Augustini dignitatem. Hanc itaque prærogativam ille domum revexit, & interim in Augustini potentatu habuit: sed ubi Abbatiam mutavit, Augustinensi successori sua jura alibi inpræsumpta reliquit k.

ANNOTATA.

a Elmerus Abbas 34 anno 1006 suffectus Wulfrico, an. 1022 factus est Episcopus Schireburnensis, addit autem Willielmus Thorn, allegato hoc Gocelini Capite, Quem licet Sanctum esse pie credamus, de ipso sine auctoritate Sedis Apostolicæ celebrare non audemus: inChronologia dicitur, quod Jacet in tumba extra clausuram altaris S. Joannis.

b De S. Mildreda ejusque translationibus plenius agemus 13 Iulii: interim videri possunt quæ habet hic Willielmus, præsertim cap. 24.

c Hic est S. Henricus, anno eodem quo Ælstanus creatus Abbas, in Italiam profectus contra Græcos, ut tunc mutuo se Romæ vidisse potuerint.

d Wlfricus 2, anno 1047 dicitur Ælstano mortuo succeßisse.

e Spectant hæc ad an. 1049, quando a Leone IX celebratum est Concilium Remense (a W. Thorn perperam adscriptum anno 1056) & dedicata fuit ecclesia 1 Octobris.

f Hermannus an. 1045, juxta Godwinum Wiltoniensis Episcopus, Sarisberiam transtulit Sedem 1078: adeo ut per anticipationem hic dicatur Sarisberiæ Episcopus.

g De hoc Romano Concilio, ante Remense habito, eodem tamen anno, extat testimonium Hermanni Contracti.

h Male ergo dicitur Wlfricus hic obiisse anno 1049, quando mense Octobri, adhuc Remis fuit: sed obierit anno 1060, quando Pascha celebratum est 26 Martii.

i W. Thorn. annum 1063 huic profectioni adscribit.

k Idem addit, quod Egelsini successores, tum propter sui simplicitatem, tum propter Archiepiscoporum infestationem, ista dignitate uti omiserunt, usque ad tempora Rogerii Abbatis, id est an. 1179.

CAPUT II.
Sanctorum, Regum, Præsulum; in Oratorio B. Mariæ sepultorum, translatio.

[7] Interea Wilhelmus Dux Normannorum, Deo dispensante erectionem plebis suæ, in Regem transiit a Anglorum: a quo Domnum Scollandum, virum probum & prodige eruditum, [sub R. VVilhelmo ordinatus Scollandus,] Augustiniana domus Patrem suscepit accommodum. Hic, ut ceteri antecessores, ordinatus in suo monasterio, cum, in ecclesiæ suæ longius protendendȩ ædificium, largum extenderet animum; graviter offendebat eum astans opus, impediose productum, offendebat & angustum decretæ machinæ spatium; terrebat vero Dei genitricis in Abbatem superiorem, de prærupta ecclesia sua, judicium; terrebat de veteri monasterio, longa carie consumpto, ruinæ periculum. In his angoribus rapitur legatione b Regia Romam ad Alexandrum Papam: ibi post Regia responsa, consilium accipit ab ipso Papa & benedictionem de transferendis Sanctis, de destruenda & reformanda basilica sua, [hortatis Alexandri 2,] pro suis votis ac nutu supernæ largitatis. De hinc Reverendus Apostolicus, de eadem antemurali ecclesia, quam proxime murus civitatis immineret; prȩcellentissimus Augustinus & decentissimi consortes sui, qua parte ecclesiæ, quo ordine; simul, an distinctis porticibus requiescerent, cum diligentissime indagaret; & præclarus Abbas ad omnia optata satisfaceret: Hæc, inquit, est arx civitatis præeminentissima, ac decentissima totius regni Regia, ubi ille Dux suæ propagationis Ecclesiarū, Princeps comitum beatorum, hoc est, Princeps Principum, & in suo Apostolatu Sanctus Sanctorum Augustinus, suum thorum, suumque ad cælos porrectum posuit triumphum. Quam præclara domus tot & tantorum cȩli siderum! quam veneranda aula universæ genti Anglorum! quam beata Patria, Sanctorum radiis illustrata Patronorum!

[8] [accingitur novo operi:] Tum Abbas fidelis, ad tantum tanti viri testimonium obstupescens & gratias agens, domum properat, inchoatam molem noui operis subvertit. Verum residua pars Virginalis oratorii summæ Mariæ, [quæ] ejus impetum morabatur, nostræ quoque orationis cursum hic modo remoratur. Occurrunt hujus sacrarii superna præconia, & in ejus gremio adjacentium Sanctorum miracula. Hic ipsa præcelsa Parens Altissimi sæpius visa, [& destruit reliquias oratorii B. Mariæ,] & cum dulcimodo Virginum choro ineffabili suavitate cælestis harmoniæ noscitur audita. Huic candidissimo contubernio Angelum Domini exercituum, & post Augustinum suosque consortes nitidissimum decus Anglorum, familiarius & frequentius interfuisse Beatissimum constat c Dunstanum; & ut cervum sitientem ad fontes aquarum, [ubi S. Dunstanus] ita illum supernæ modulationis dulcedine captum, inexplebiliter assiduasse hunc Sanctorum paradisum. Ne etiam nostris temporibus hujus fidei desit experimentum, ipse Dominici gregis custos Scollandus: quadam nocte ante nocturnas vigilias expergefactus a somno, uti accubabat in vicina ipsi ecclesiæ cella, chorus mire dulcisonus alternatim auditur psallentium, tamquam virorum & puerorum, gratissimam consonantiam diapason reddentium; dum modo cunctis modulis concinerent, modo distinctis organis parvuli viris responderent. Hærebat in insueta melodia; tamen nondum animadvertens cælestia carmina, cogitabat Fratres jam expletis Matutinalibus sacris, [& ipse Schollandus] processionem (ut tunc dies & noctes solebant) in ipsa agitasse ecclesia. Rogat excitatos socios, an signa matutinalia audierint; omnes negant: rogat, an sibi auditos cantus audierint; omnes se plane audire & monachi & laici asseverant. Mittit eo fidelissimum Fratrem, Sumoldum nomine, rei certitudinem explorare. Venit, & ostia clausa invenit, nec quemquam ibi cernit, nec ullum jam sonum audit: [Angelorum cantus audierant:] regressus omnes lectos Fratrum circuit, omnesque dormientes reperit. Quod ubi Patri retulit; ille inclinis lectulo, modice obdormivit: & ecce vocale signum Matutinorum intonuit. Tum vero obstupescens, intellexit incunctanter cum omnibus audientibus, vere in illo loco olympica convenisse agmina, sæpiusque ante narrata miracula verissima sibi claruisse experientia, & vere supernos cives hæc incolere habitacula.

[9] [ubi etiam plures Sancti & Reges sepulti;] Nam hunc locum Deo & omni seculo amabilis Patris, nostrique post summum Augustinum optimi Institutoris, Adriani d irradiabat præcipue signipotētissima gleba, simul & S. Albini e discipuli & successoris sui, nec non Beati Joannis f superiori tempore Abbatis veneranda Corpora: ad hoc plures sancti Episcopi & Abbates numerosi, quatuor quoque Reges, cum Regalibus conjugibus, & libens ac longa nepotum genealogia, aulam dominicam illustrabant & noblitabant dormitione sua. Horum autem Regum primus noscitur Edbaldus, g tertii Anglorum Regum sed primi Christicolæ Æthelberti filius: [Edbaldus scilicet,] qui ab errore idololatriæ, velut ab Acheronte emergens, per beatum Archipræsulem Laurentium, Apostolo Petro pro desperata ove pastorem verberante, ad Christi sinum confugit; paternæque pietatis æmulator hanc ecclesiam præcelsȩ Dei Genitrici condidit & dedicavit, in qua hactenus requievit, hereditans quod fecit, & possidens quod dedit; cum Justis scilicet, quos in nomine Justi suscepit: hanc Abbate & ordine monastico, [fundator ipsius oratorii,] ut Augustiniano cœnobio incorporaretur, religiose informavit; ornamentis & opibus regiis, terris & rerum necessariis abundantissime ditavit, inter quæ Regalem villam, Northburna h appellatam, adjecit; præterea Christianæ fidei propagandæ beatis Patribus adjutorem & cooperatorem devotum se exhibuit.

[10] [Lotharius,] Secundus erat Lotharius, Rege Edbaldo avo, & Rege i Erconberto patre, ac Deo dilectæ Virginis Mildredæ avunculo editus: cujus mater sanctissima Regina Sexburga k, in insula Scapeia monasterium Dei Genitrici prima fundavit, & Sanctimonialiū choros instituit; ibique, mutato in sacrum velum regni diademate, ancillis Christi se conjunxit, ipsi filio suo favente, terrasque & divitias inibi suffecturas regaliter adjiciente: quæ postea pretiosæ Virgini germanæ suæ Etheldretæ l in Elingensis monasterii successit regimen. Lotharius, dum post fratrem suū Egbrichtum, Raculfensis Cœnobii fundatorem, duodecim annis regnasset: bello Australium Saxonum a nepote suo Edrico, fratris sui Egbrichti filio, oppugnatus, ibique vulneratus, dum medetur, emoritur. Edrico autem post annum & dimidium regni adepti sublato, Reges externi m & incerti dominati sunt tempore aliquanto: quorum unus, nomine Mulus, consepultus erat superioribus ordine tertius. Quartus erat legitimus Rex n Withredus, [Mulus,] alter superioris Egbrichti Regis filius: qui virtute & religione potens, [VVithredus, de loco ipso benemeritus,] paternum regnum ab externis tyrannis eripuit. Ipse, jubente sibi B. Martino per visum, in ejus honore ad Doueram constituit primus monasterium, ac Dei famulis regalibus donis perpetuo reddidit copiosum. Augustinensi vero Mariæ & beatissimo incolæ ejus Adriano, inter cetera munera Principe digna, regiam mansionem, quæ Litleburna o appellatur, perpetualiter largitus est: sicque in ea domo requiem hereditavit, quam opibus auxit.

[11] [Translaturi S. Adrianū,] Igitur tot [tum] sanctis, tum sublimibus personis, ante ipsius ecclesiæ dejectionem transferendis, prælustris Abbas, superni Regis Genitrice suis devotorumque Fratrum jejuniis, orationibus ac lacrymis placata, primo ad eversionem altaris & tumbæ Patris Adriani exportandi venerabiliter accedit. Instrumentum operis area complanatur, & Sancti sepulchralis lapis attentissime expurgatur: thesaurus assumendus, quasi ad manum elatus, in noctem differtur, ne quo forte inexperta spes lædatur. Nocte cum luminibus, suæ lucis gaudium adducere paratis animi redeunt: sepulchralem lapidem auferunt, pro sperato Sancti corpore, quasi parietem a fundamento surgentem inveniunt. Extemplo confusa pectora nox mœroris occupat, gelidusque per ima cucurrit ossa tremor; [prius inveniunt S. Albinum,] putantibus omnibus, se tanti Patris præsentia fraudatos. Sed jussu Abbatis illa obstructione lapidum eversa, altius fodientibus a læva cryptula offertur: qua perfusa cælesti odore, nuntio prorumpente, S. Albinus ostenditur. A dextris vero ingens candidi marmoris sarcophagum respiciunt, moxque animi & gaudia de inventione optatissimi Adriani redeunt. Quod circumfodientes, dum operculi amovendi casso labore nituntur, ad pedes inductum sarcophago lapidem contemplantur. Hoc exempto, subito testis & præco quæsiti desiderii exiliit, paradisum Domini spirans fragrantia. Sed ad gratiorem lætitiam iterum tentantur tristitia, dum a quodam Fratre, [tum ipsum Adrianum:] timide inspiciente, proclamatur tumba vacua. Ast aliorum cura perspicacius intuita, respondetur, potius vere plena vera sancti corporis gleba: quæ ita videbatur formosa, ut putaretur adhuc, sicut primitus erat impositus, carne jacere integra. Tandem ipse Dux gregis inspexit, vidit, atque illico magna exultatione, Gloria tibi, Christe, proclamavit. Vere, inquit, hæc est B. Adriani pretiosissima corporis margarita, in splendoribus Sanctorum vere resuscitanda.

[12] [quem temere tangens Frater putuitur.] Ad hæc unus Fratrum, David nomine, Britto genere, in sanctum corpus temerarie extendit digitum, experiri [volens] curiosius an illud adhuc esset solidum. Expertus est autem ejus virtutem, cujus tentare ausus est conditionem. Compungitur digitus, velut acu confixus, aut ardenti ferro aut virulento hydro percussus: nec solum digitus, sed tota cum intolerabili cruciatu extuberat manus. Cumque præ angustia clamantem Abbas interrogaret, causam ostendit, tumidam præsumptricis manus pœnam. Respondet Pater, jure id factum in tam temerarium. At ille reliquum noctis cum insomni ejulatu trahebat. Hinc Princeps monasterii incertus æstuat duplici mole curarum: cum nec tutum foret sanctum corpus tangere, nec cum tanto lapidis pondere videretur efferri posse: absterruerat enim præsumptor & illos, quibus Sancti tactus foret salubris. [Eoque Odonis Ep. Bajacen. suasu] Ponit itaque, ut ad tantum thesaurum, usque in diem custodes, intus Fratres orantes, foris Milites vigiles. Jubet illico totum monasterium aulæis candescere, palliis purpura & auro omnique ornatu Paschaliter splendescere, aderat tunc Cantuariæ Bajocensis Pontifex, Odo frater Regis, & sub Rege absente præceptor Angliæ: ipse lucis crepusculo ab Abbate adsciscitur; audit & videt virtutem Sancti: consultus hortatur Abbatem, ne eum mitteret ab antiquo dormitionis suæ thoro; sed cum eo, quo primum a sanctis obsecutoribus positus est, efferret sarcophago. Obsequitur consilio auditor prudens; rebusque paratis, cum candidata & purpurata solenniter Fratrum caterva, & populo certatim irrumpente, ad illud Sancta-sanctorum ornatissime procedit. Totus itaque desiderabilis Adrianus, saxosa mole sua speciose adornata, robustissimis trabibus excipitur; cum dulcimodis laudum organis astra ferientibus effertur; [intra suam arcā translato, sanatur:] in porticum desideratissimi Patris Augustini, gratissimus collega deponitur; & inter beatissimos ipsius consortes, ac juxta primum ejus successorem Laurentium Archipræsulem sanctissimum, condigna sanctitate reconditur. Fit ingens turbis, tam Francigenis oo quam Angligenis exultatio: fit irruendi & considerandi summa intentio. Currunt lacrymæ præ gaudio: addit Sanctus tripudium miraculo clementiæ, qui terruerat miraculo pœnæ. Expleta celeberrime & candidissime de ipsius gloria Missa, supradictus tentator cum turgida manu miserabiliter accurrit; candelam, cujus mensura ejus tumbam circumplexus est, cum lugubri pœnitudine, cum interventu Fratrum adstantium, obtulit: & (o piissimi Patris virtutem!) illico omnis dolor evanuit, manus detumuit, salus & lætitia post angores gratior redit.

[13] [sed oblatam Reliquiam non audet accipere:] Tum ille, geminam expertus potentiam, severam & serenam, addidit de tam salutiferis pignoribus aliquid exposcere; jurans super ipsa sancta, si vel minimum inde impetraret, quod suo loco in Britannia, monasterii sancti Salvatoris p Redonis, deferre posset; se effecturum, ut annuatim ejus festivitas in cappis celebraretur, uti monasteriali usu dicitur. Cumque benignitas Abbatis annueret, sumptumque parvulum articulum sibi porrigi juberet, porrectum tanto tremore refugit, ut ad suscipiendum nulla ratione persuaderi posset. Videres hominem ardentem in se faculam expavisse, acriusque repercutiendam dexteram, si auderet contingere. Percunctante itaque datore, cur tam pavide renueret, quod tam avide exorasset: Totius, inquit, mundi promissio mihi hoc non infliget. Ita petitore absterrito sacrum munus suo reponitur loculo, [interim a colica sanatur ægra.] integrum scilicet electo loco servare se dignante Sancto. Clausa igitur odoriferi corporis apotheca, supervenit de suburbio puella, jam multis annis intestinorum cruciatu immedicabili attrita: & post orationem sciscitatur Fratres de sui morbi medela. At illi, abluta Fratris manu quæ Sancti contigerat articulum, propinant morbidæ potum. O fidem ad omnia potentem! o Christi Confessorem ad omnia credentibus in Christo prȩstabilem! Tactus sancti corporis, sicut præsumptioso officit; ita officioso, ut & aliis prodesset, contulit. De hujus itaque tactus ablutione gustata, plenam sospitatem actutum hausit ægrota.

[14] Sic ergo præstantissimo Adriano translato & mirificato, jam post prædicta Missarum solennia, [Transferuntur deinde alii,] dum inter easdem Missas reliqui omnes, qui erant transferendi, elevarentur a speluncis suis, & pararentur ad exportandum; dispensator Dominicæ familiæ regreditur cum candidissima processione: transferensque Præsulum, Abbatum, reliquorumque Sanctorum pignora, cum vocum & cymbalorum alta resultatione, in Occidentali turri monasterii omnia composuit, ante Sanctæ Dei Genitricis altare, donec nova ecclesia reædificata novo reconderentur honore: [& destructo altari per S. Mellitum sacrato,] nec defuere quatuor Reges supramemorati huic translationi, cum conjugibus & sua progenie evecti. Deinde principale altare Virginalis ecclesiæ diruitur. Ibi quoque [dum] opus protelatur, noster etiam sermo subsequens prolongatur. Affulserunt ibi sacrosancta Sanctorum pignora, eburneo candore & rubore interfusa, omnique suavitate redolentia: a sanctissimo Archipræsule Mellito ibi quondam, quando hoc altare cum ecclesia consecrabat, decentissime reposita: nomina eorum & indicia chartulis inscripta, atque in modum Crucis cavato lapidi indita ac distincta, apparuit ibi aliquando flammis absumpta. Dolemus & horum & tot aliorum Sanctorum notitiam terris abolitam, cum hoc damnum nostram redarguit inertiam: cum nec illos digne laudare, [sub eo inveniuntur Reliquiæ.] quos novimus; nec ipsa tot tam multorum gesta relegere assurgimus. Innumera autem nobis divina dispensatio instar siderum accendit luminaria Sanctorum, libris & miraculis notissimorum; quatenus in tanta copia manifestorum, nostrum satiet desiderium; in inopia vero occultorum, nostrum compungat tædium. Arbitramur etiam ipsos Dei domesticos, quos nostra indignitas nunc ignorat, ultro velle adhuc latere; & in sinu Domini, cui dicant, Tibi revelavi causam meam, dulciter requiescere; vitamque suam absconditam cum Christo in Deo reponere, quatenus in fine revelationis filiorum Dei, tanto clarius cum Christo in gloria appareant, tanto mirabilius nostris oculis resplendeant, quanto nunc altius humanam cæcitatem latitant. Hæc dixerim propter desideriosorum piam querimoniam, aut desidiosorum cæcam incuriam. Tædet mortales cælestium thesaurorum multiplicitas, cum nulla tædeat auri & divitiarum infinitas.

[15] Igitur assumptis supradictis Reliquiis, ante ipsum altare extirpatum offenduntur aliæ opes, aliæ margaritæ. [cum parvulo corpore,] Germinat ibi sacra spelunca unius parvuli nivea & lactea membra, ita minuta, ut vix possent teneri; ita dura, ut difficillime possent frangi. Mirantibus cunctis insuetam & tenuitatem & soliditatem atq; candorem; quidam adstantium jam maturi ævi prorupit in hanc relationem. Cum puer essem, ego & coætanei mei pueri sacros cantus in hac ecclesia discebamus: interea, cum quadam nocte expletis Matutinis concineremus ex more, contigit unum ex nobis, ævo & animo promotiorem, quasi spasmantem subito concidere, & velut exanimem sine sensu & voce jacere. Tandem respirans ac suspirans, percunctantibus nobis trepide, quid pateretur; An vos, inquit, visum mihi miraculum non vidistis? Negantibus omnibus; Vidi, ait, in ingressu Chori parvulum astantem, instar nivis candentem, tensis in cælum palmulis orantem, post orationem flexa in meridiem via ad altare properantem, sicque inter S. Adrianum ac principale altare evanescentem. Hæc dum ille contemplator tremens & pallens exposuisset, ita omnes & magister & discipuli exterriti sumus, ut pariter ab ecclesia, magistro prævio & hortatore, præcipites fugeremus. Vere terribilis & metuendus locus, vere conventus Angelorum & requies Sanctorum ecclesia. [unius (ut putatur) Innocentis.] Ipsa domus Dei & domus orationis est: ibi pax summa, vox taciturna, intus clamosa, & intentio ad Deum, sicut oculi servorum in manibus Sanctorum, Dominorum suorum, debet esse irreflexa: ubi qui impedit orationem, dæmonum adjuvat infestationem, & Christi oppugnat exauditionem. Deo ergo injuriatur, qui domui suæ parcens, domo Dei abutitur. Sed te, o Puer, quem præscripsimus, & forte indisciplinatis pueris indignantem pensamus; te, inquam, licet nomine ignoremus, meritis [novimus, &] Bethleëmitis Innocentibus fide adscribimus.

ANNOTATA.

a Wilielmus, Conquæstor dictus, occupavit Angliam anno 1066, coronatus fuit in Natali Domini; cujus indignationem se incurrisse videns Egelsinus Abbas, fugit, nec comparuit amplius: eique anno 1070 suffectus est ex Normannis Scollandus vel Scotlandus.

b Legatio hæc videtur incidisse in annum 1071, occasione commonitoriarum a Papa Alexandro Regi scriptarum.

c S. Dunstani Vitas duas dedimus 19 Maji: in quarum prima numero 36 his similia narrantur. Factus is est Cantuariensis Archiepiscopus anno 958, obiit 988.

d S. Adrianus 9 Ianuarii colitur, quando Vitam ex Beda & Capgravio dedimus.

e Albinus, Adriani successor, scribendæ historiæ auctor Bedæ fuit, quem W. Thorn. an. 732 obiisse ait, & addit, quod in translatione S. Augustini cum B. Adriano translatus, positusque est in muro retro altare S. Gregorii, ubi nunc quiescit in gloria Sanctorum resurrecturus. Fuit autē Abbas octavus, sed primus Anglicus, qui ad regimen istius monasterii est provectus: nam omnes prædecessores sui erant Romani. Nullis invenitur Sanctorum fastis adscriptus.

f Joannes, Abbas 2 anno 607 institutus, mortuus 618 juxta W. Thorn, a quo solum dicitur Venerabilis: post idem translatus altare, cultum etiam nullum habuisse scitur.

g Edbaldus Rex obiisse dicitur anno 640; fuerit triginta annorum.

h Meminit hujus Donationis W. Thorn, ut quæ & in Chronologia adscribitur anno 618, ubi additur extitisse ipsa Charta in archivo tit. 4, fol. 15.

i Ercomberto defuncto an. 664, 14 Iulii succeßitfilius major, Egbertus, hic Egbrichtus, quo sub annum 673 defuncto vacavit regnum usque ad 675, quando coronatus Lotharius dicitur dedisse Stodmerch, & obiisse anno 685, 6 Februarii.

k S. Sexburga colitur 7 Iulii, sed hactenus nullam ejus vitam nisi ex Capgravio proferre possumus.

l De S. Etheldrita agemus 23 Iunii, Vitam, Translationes & Miracula daturi ex Ms. Historia Eliensi, cujus solum liber 1 extat apud Mabilionē, non item liber miraculorum. Addemus fortaßis ejusdem auctoris librum 3 de reliqua fortuna loci: & librum 4 continentem Chronicon Abbatum & Episcoporum Eliensium, nisi Mabilio hæc eædem evulget, quod mallemus.

m Hi fuerunt Cedwalla, Westsaxiæ Rex, & frater ejus Wolf, aliis Mulo & Mulus. Postremus secundo irrumpens in Cantiam, dum coactam absque resistentia prædam securus reducit, & longe a suis cum duodecim tantum militibus in domum quamdam irruit; inopinata multitudine circumventus, quia armis levitur cedi non poterat, in ipsa domo cum suis crematus est. Ita Ioannes Bromton, Wolf eum appellans in Chronica Regum Cantiæ, ubi postea narrat, quomodo Cedwalla per totam Cantiam cede & rapina grassatus & fratrem ultus, deindepœnituerit, & Romam profectus a Sergio Papa baptizatus sit ac Monachus factus. W. Thorn, qui Mulum vocat, addit, quod Rex Westsaxonum Yna recepit pro ejus morte a Cantuariis ter mille libras: idem fortaßis etiam coëgerit, ut honorifice collecta vel refossa ossa inferrent Regum tumulis. Sed nimiæ simplicitatis fuit, hominis gentilis cadaver nunc saltem non separasse ab aliis, post annos quadringentos: tot enim ab ejus nece exacti numerantur usq; hanc Translationem: nisi excusentur Monachi, interea obliti quis qualisque fuerit; quod vix credibile est, cum dicti auctores illud adhuc sciverint diu post.

n Withredus regnare cœpit an. 691.

o W. Thorn. Anno 690 Withredus Rex Cantiæ, cum conjuge sua Ethelburga, dedit huic monasterio & Adriano Abbati, in puram & perpetuam eleëmosynam, terram quinque aratrorum, quæ appellatur Letleborne, hac conditione interposita, ut tam ejus quam & Reginæ, tam in orationibus quam in Missarum solenniis, memoria jugiter habetur. Obiit an. 725, 23 Aprilis.

oo Francigenæ hic vocantur Normanni, quia in Francia nati & inde advecti.

p Hoc nomine nunc solum ecclesia superest in suburbio, subjecta Abbatissæ S. Georgii, & anno 1648 prætendebat titulum parochiæ obtinere.

CAPUT III.
Miracula in nova crypta B. M. patrata; quinque Archiepiscoporum translatio.

[16] Sic itaque prȩdicta ecclesia, suis pignoribus evacuata, ad solum evertitur & complanatur, moxque in ipsa fronte arietata novæ facies aulæ erigitur, [Struitur nova crypta S. Mariæ:] totumque illum veteris spatii uterum cum ampliori capacitate complectitur. In ipso priori atque electissimo loco suo cryptam novam altissima Virgo nanciscitur; & Augustini thalamus & Principum Apostolorum domus desuper cacuminatur: summæ autem Mariæ suus thronus receptibilis sequentibus signis declaratur. Necdum erat crypta regia perfecta, & Reginæ nostræ arrisit gratia. Erat alma dies Palmarum, in qua Filii Dei & sui mundus celebrabat triumphum. [in qua necdum perfecta cæcæ visus redditur:] Fecit Ecclesia festiva floridam & palmatan processionem, suscipiens suum cum antiquis Hierosolymitis Regem, apud homines asello sedentem, & supra Cherubim cælo regnantem. Interea anus quædam, oculorum cæcitate & diutina ægritudine tribulata, sola remanserat in crypta; cum Salvatoris genitrice ac mundi salvatrice Maria. Miserata est mater misericordiæ miseræ calamitatem, & ante peractam processionem cæcæ reddidit oculorum lumen, & languidæ reliqui corporis plenam sospitatem. Hic ergo primus, post destructam ecclesiam, suæ clementiæ respectus mire omnes lætificavit: quia hinc fideliter intellectum est, non eam deseruisse antiquum domicilium, novo ædificio restitutum: pulchre etiam primo luce orbatæ [lucem] contulit; imitata quodammodo filium, qui in mundi fabrica primo lucem creavit.

[18] Addidit dehinc virtutum operatrix maxima, in eadem crypta jam perfecta sua frequentare beneficia, [Regius captivus,] ita in oculis nostris recentia a septennio, quasi hodierna. Nuper quippe, post Abbatis Widonis obitum, vir quidam Aelfwinus nomine, Taneti insulanus, a Regiis exactoribus rebus omnibus vastatus, apud curiam S. Augustini in compedibus diu detinebatur captivus. In nativitate autem tam præcelsæ Dominæ, qua non modo Cantiæ verum etiam Lundoniæ Orientalium atque Australium Saxonum provinciæ ad hanc ipsius basilicam concurrebant, antiqua consuetudine captivus populo additur, ad orationes & Missas cryptam ingreditur, ubi summam Adjutricem incessanter deprecatur, quatenus sibi, omni humano solatio deserto, divino in hac sua solennitate præclara succurreret remedio. Cumque jam finienda Missa pacis nuntius Sacerdos diceret ad populum, Pax Domini sit semper vobiscum: ille, quem angustia stimulabat, [vinculis dissilientibus liberatur:] extensis manibus ad æthera proclamat; Omnipotens Deus, misero mihi succurre, tuæ piissimæ Matris interventione. Hæc dicens divina virtute corripitur: quam non ferens, solo consternitur; jacentique pro mortuo, procul dissilientibus clavis, compedes a suris & pedibus extruduntur. Ille tandem regressus ad se, velut a lecto ægritudinis resedit languide, & totus distillat sudore: miratur laxatos pedes, disjectas compedes: tollitur clamor a populo, & gratiarum actio. Alii nummos offerunt sanato, & osculum manus extorquent invito: quos ille in altari obtulit Salvatrici suæ. Fideles gratulantur: perversi, lima aut arte aliqua subtracta vincula, calumniantur. Res ad Archipræsulem Anselmum defertur: ejus hortatu quæsiti pessuli inveniuntur. Satisfaciunt pro Deo advocati fabri, quod nulla arte hominum pessuli ita possent remitti vel ejici. Taliter captivus ab æmulorum faucibus extrahitur, Hymnus laudis Domino ab omnibus jubilatur, compedes ad memorabilem honorem potentissimæ Liberatricis appenduntur.

[19] Dehinc ejusdem natalitiæ festivitatis sacratissimo redeunte anniversario, [extincta candela divinitus reaccenditur:] jam exactis Vesperis in Vigilia solenni & processione, in eadem crypta salutifera, officialis Frater omnia extinxit luminaria, una tantum ardente candela relicta. Interea ad fraternam properat cœnam: respicit; & illam, quam solam optabat lucere, candelam [vidit] extinctam. Indoluit Reginam cæli interim carere lucis honore, dum festinat obserata janua sociali pascuæ interesse. Post hanc recurrit properus cum lumine, videtque, pro prædicta candela & omnibus luminaribus extinctis, cereum maximum flagrantem clare. Perpendit illico superna accensum flamma, salutat divina beneficia, fususque humi gratias agit cum orationum & lacrymarum hostia. Quod ubi Decanus Elfwinus, vir sanctus & venerabilis, celeri ejus indicio audivit; exundans lætitiæ fletibus, omnia ecclesiæ luminaria jubet extingui; & ejus lucis munere, quæ perpetuæ lucis parens est, omnia accendi. [curantur, ægra, donum ibi offerre per somnū jussa.] Nota est civis civitatis Cantuariæ femina, quæ per unum annum aut amplius atroci morbo afflicta, tali voce tandem per somnum est admonita, Ut optatæ sospitatis recipias gaudium, denarium deauratum, quo claudis sinum, da ad imaginem sanctæ Dei Genitricis, in crypta quæ est apud S. Augustinum: eumque roga suspendi ad sacrum ipsius imaginis collum. O mirandam tantæ cælorum Augustæ dignationem! Quid sibi tam vile humilis mulierculæ munusculum, nisi quod causam optat miserendi miserorum? Quis hoc somnium crederet verum, & non velut phantasticum obgarriret ludibrium, nisi verum probasset promissum remedium? Venitigitur ægrota ad cryptæ Secretarium, pectoralem obtulit denarium: quem ille rogatus ad Virginalis imaginis appendit collum, & mox subsecuta salus credenti feminæ reddidit præmium, [& puer moribundus.] comprobans fidum somnii oraculum. Augustinensis ecclesiæ vernula filium suum infantulum, jam morbo interiturum, a matre afferri cum candela ad ejus potentissimæ Dominæ fecit subsidium: cumque & ipse paterno affectu sanctius comitaretur, ab utroque parente Dominica Oratio funditur, & ab his candela per manum parvuli Virginali altari Deo offertur: ubi protinus infans convalescit, & post paululum plena salute hilarescit.

[20] Nec solum talibus curationum signis, verum etiam revelationibus manifestis, [ibidem audiuntur cātus Angelici:] & supernorum civium concentibus dulcisonis, cum odore inæstimabilis suavitatis, frequenter ipsa mundi Regina dignatur ostendere, se non minus huic cryptæ, quam priori ejusdem loci oratorio præsidere. Denique, ut multa prætereantur, visa ibidem quodam tempore eadem rerum Domina, a quodam Fratre seniore ipsius cryptæ custode, fideliter celebratur, cum jubare incomparabili, cum fragrantia cælestium aromatum inæstimabili, cum candidissimo ac splendidissimo Virginum innumerabilium choro (ut ipse obnixe testatur) quæ inexplebiliter circumfusæ præcellentissimam ac benignissimam Principem, dulcimodam modulabant æthereorum carminum laudem. Alii item Fratri, ævo & moribus venerabili, nomine Gregorio, quadam nocte ante nocturnos Hymnos adhuc sopito, clare auditur ab eadem crypta mira supernæ harmoniæ modulatio; adeo ut præ illo dulci sonore expergeretur a somno. Quiescebat æger tunc, ut hodie tenus, in infirmorum cella, fronti & ipsi cryptæ monasterii contigua. Resedit auditor lectulo, & auscultat. Cantabatur Officium, quod ibi quotidie in gratiam Virginis devotio Fratrum assiduat, Salve, sancta Parens, enixa puerpera Regem, & usque in finem, In secula seculorum. Putabat ille, Matutinus expletis conventum Fratrum assuetam Missam celebrare, nisi quod stupidum reddebat inaudita prius suavitas cantilenæ. Festinavit interesse Missæ, venit ad ostium cryptæ, invenit obstructum clave & vecte. Stratus Fratrum explorat: cunctos sopor altus habebat, & jam inexperta melodia tacebat. Unde necdum mota, & postea sonata signa Matutinorum, certum sibi dedere testimonium, quod mortalibus dormientibus cælestem audierit concentum. Summa itaque devotione est animadvertendum, quod [ad] nostros cantus resultet chorus cælestium, & Reginam cæli hoc dignatam dare indicium, se more nostri obsequii salutari & laudari dignari cantibus Superorum. In Nocte natalitii Gloriosæ Martyris Cæciliæ, idem senior Gregorius, qui adhuc superest, forte privatim [volens] sibi cantare Matutinas de eadem Virgine, cryptam ingreditur cum alio Fratre. Cumque assisterent cantando coram altari Christi Genitricis, admirabili odore suavitatis Gregorius ibi perfunditur: alter nihil prorsus odoratur. Cumque iste sentiens, non sentientem requireret, & ille negaret; amplius obstupebat, se tam mirifice odorare posse: mane [autem] attestabatur Fratribus, se nunquam tantam vim liliorum & rosarum percepisse; quorum si tempus esset, totam crederet ecclesiam repletam fuisse. His charismatibus divinis credimus, divam Mariam suæ præsentiæ gratiam hic intimasse, ipsamque beatorum Spirituum & sacrarum Virginum rosaria coronasse.

[21] Cum igitur super cryptam reædificata & parata basilica Fratres in choro suo ad divinas laudes recepisset; [structa desuper ecclesia, illuc ex veteri trāsferuntur 5 Archiepiscopi,] reliquum corpus veternosæ ecclesiæ jam ruituræ supra memoratus Abbas Scollandus, ne quem obrueret, parans diruere; Sanctorum corpora, quibus tota erat plena, curat prius eruere. De plurimis electissimi primo transferuntur: quinque Cantuariæ Archipræsules, velut quinque Dominicæ aulæ prætores, præcluentissimus scilicet ac sanctissimus Theodorus a, suique sancti successores b Britwaldus, c Tatwinus, d Nothelmus, Jambertus. Longum est de singulis dicere, cum in singulorum elevatione, merita singulorum superna prodiderit fragrantia, ac virtutum evidentia: primo autem & ultimo sua monet gratia paululum suppeditare. [quorum ultimus Iambertus,] Jambertus, ex Augustinensi Abbate in Cantuariensem Archipræsulem e assumptus, multas persecutiones propter justitiam est passus. Inter alia cœperat Rex Merciorum f Offa Dorobernensem Archiepiscopatum, in sui regni Primatum, ad Lichfeldensem Ecclesiam tranferre; ut ibi de cetero foret caput Ecclesiarum Angliæ. Contra perpetuam scilicet auctoritatem primitivæ institutionis Beati Papæ Gregorii. Restitit armiger Christi Jambertus in virtute Eliæ: & inter crebras Regum minas ac repulsas, atque itiones frequentes ad Apostolicam g Romæ reclamationem, tandem palmam justi Primatus ad propriam revexit Sedem h. Cui inter has aliasque præclaræ sanctitatis virtutes, tanta fuit thesauraria humilitas ut se juberet in Capitulo Fratrum, apud primicerium Augustinum, post obitum tumulari; indignum se judicans in Sanctorum ecclesia, & inter tot sacratissimos præcessores suos Pontifices admitti. Ita eum post finem in i Capitulo velut abjectiori loco sepultum, sæpe effusa desuper æthereæ lucis columna cælesti honore Sanctorum probavit dignum. Cumque illum tandem, propter hæc & alia miracula, reserato busto in Ecclesia recondendum curarent efferre; totum undique claustrum mirifice redolebat nardifluo thymiamate. [miraculis clarus,] Ibi etiam ab Abbate illius temporis, a dextro latere altaris, ipso venerabiliter reposito, solita signa comitabantur favore supremo: quæ nunc præterimus tædiosis parcendo: unam tantum ipsius subnectimus revelatiunculam, qua probemus ejus perpetuam super suæ dormitionis domicilium vigilantiam. Evenit aliquando in nocte suæ festivitatis, ut candela, coram altari suæ requietionis negligenter affixa cereo, [neglectum sui alias per visum questus;] cereum inflammaret, & defluente cera decidens in substratum pavimentum ustionem ac nidorem pareret. Increpat interea adstans Pontifex dormientem ædituum: Surge, inquit, & emenda negligentiam tuam. Tardante dormitore: Surge, ait, ocius, & vide qualem honorem serves summis Apostolis & cohabitatoribus suis, qui pro lumine fumum & nidorem nobis facis. Ille exterritus stratu repente exilit, inventam apertam, quam paulo ante super se obfirmaverat, januam vehementer admirans: ad altare currit, vera visione se culpatum invenit, ustionis vitium corrigit, ac providentius lumen apponit: omnibus vero domus Domini, sed & Dominicæ familiæ, abusivis dispensatoribus ingens in parvo exemplum reliquit.

[22] [primus vero S. Theodorus,] Prænominatissimi autem Theodori remoto in translatione tumbæ operculo, sua omnibus affatim satisfecit thurificatio, ita ut in claustrum Fratrum etiam hæc erumperet oblectatio. Jacebat, uti a primordio erat depositus, integra forma Metropolitani Sacerdotis, Pallio & monachili tantum obductus cuculla. Tanta erat gratia, ut arbitraretur adhuc solida vigere carne: & appositis manibus Fratres eum niterentur velut integrum assumere. Verum antea immotus pulvis integritatis prȩtendebat imaginem, tactus autem probavit resolutionis fidem, resolutio vero gratiam sanctitatis addidit venerabiliorem. Nam ille pretiosissimus cinis, gloriæ beatæ resurrectionis destinatus, ita ex tactu potentiori vernabat fragrantia, ut ex tritura solent prorsus redolere aromata. Excipit itaque theca plumbea illa sacrosancta pignora, attentissime pro gemmis optimis collecta: induitur præcipuis ornatibus, imponitur feretro a duobus quam leviter Fratribus, verum non ea levitate effertur. Intonatur responsale præconium, procedit solenne collegium, invadunt electi quatuor Fratres exponendum lucis ferculum: hæret humi gleba, quasi radicata. [non nisi post preces transferri se passus.] Duplicatur auxilium, nituntur totis viribus cum precibus, & octonis humeris vix assumitur; gravissime evehitur, etiam summo labore vix ad gradus Presbyterii pervenitur. Ibi tandem omnium ferentium vel succurrentium conatus & robur concidit: omnes præponderans, omnes fixit: quoque plures successerant, eo inaniori nisu anhelantes, velut exanimes reddidit. Jamque obruendi erant sua sarcina; cum tandem ad preces & lacrymas conversi, pectus tundere, indignitatem suam accusare, veniam poscere, emendationem vitæ spondere cœpere; tantum Sanctus pateretur efferri se. His ille placatus votis, continuo fit levis: & ad principale altare locumque paratum gestatur a paucis, qui paulo ante non poterat a cunctis. Mirantur gaudentes, Dei templum & Spiritus sancti habitaculum tam grave vacuis, tam suave devotis effectum. Reconditur itaque in dextro latere altaris, in tumba parata, in qua a duobus tantum Fratribus deponitur cum plumbea theca. Reliqui quoque quatuor supra nominati sancti sui successores & Coëpiscopi, dum transferuntur, cujus essent meriti ex odoris virtute produntur: quibus Dominum suavitatis perpetuam mansionem fecisse, suique amoris incensum cremasse, mota ipsorum sarcophagorum thymiamateria prædicavere.

ANNOTATA.

a S. Theodorus colitur 19 Septembris, fuit Roma missus cum S. Adriano, & consecratus anno 668 in locum Deusdedit, anno 664 defuncti; obiit autem anno 690.

b S. Britwaldus, anno 692 electus, obiit anno 731 9 Ianuarii, quando de eo egimus.

c S. Tatwinus Britwaldo succedens, obiit anno 735 30 Iulii, quando de eo agendum.

d Nothelmus post illum 17 Octobris obiisse scribitur, nusquam adhuc inter Sanctos nominatus, forte quia ad eum non pervenit Beda, Historiam finiens in Tatwino, ante quem ipsemet obiit.

e Jambertus, Abbas XI electus anno 760, anno 762 consecratus Archiepiscopus, obiit anno 789: cujus quia nec dies mortis notatur, evidens pene fit numquam inter Sanctos cultum fuisse: quod mirum, propter miracula, ut dicitur, crebra post mortem.

f Offa, interfecto Merciorum Rege Ethelberto, regnumejus obtinuit an. 787. Radulfus de Diceto, in Chronica usque ad finem seculi 12 perducta, solum ait, quod Merciorum Episcopatus quatuor & Orientalium Anglorum duos, petito a se Lichfeldensi Archiepiscopo, subjicere intenderit. Certe qui toti Angliæ non dominabatur, ut summum prætendere potuit tertium hunc, Cantuariensi & Eboracensi æqualem, in regnis sibi subjectis institui.

g Apud Adrianum Papam rem egisse Rex mißis litteris scribitur.

h Ast Radulphus ait, quod Stetit hæc perversitas, toto Præsulatus Jamberti tempore: sed Adelardus successor Jamberti in contrarium impetravit rescriptum a Leone Papa. Gervasius autem, in Actis Pontificum Cantuariensium usque ad an. 1205 deductis, nihil etiam de victoria dicit, sed ait, quod Jambertus in synodo litigiosa, quæ apud Chealchite celebrata est, non modicam suæ parochiæ perdidit portionem. Primus W. Thorn ex Gocelino scripsit, quod Offa Sedem Archiepiscopatus Cantuariensis ad Lichfeld tranferre conatus est.

i Ita etiam W. Thorn: Ms. alioqui habet in Capitolio, quod ut mendosum correxi. Hoc autem curavit Iambertus, ut Augustinensibus restitueret jus sepulturæ Archiepiscopalis, a suo decessore Cuthberto interruptum, & a sefrustra repetitum eo jam clam sepulto: verum Iamberti statuta iterum fecit irrita successor Adelardus, neque opponere se audentes Monachi, ex sua stolida simplicitate, sepulturam Episcoporum in perpetuum amiserunt, ut latius exponit & queritur W. Thorn.

CAPUT IV.
Translatio & laus S. Æthelberti, primi Anglorum Regis Christiani.

[23] Translatus est etiam sanctus ac Deo amabilis Rex Æthelbertus, [Transferuntur Æthelbertus R. & Letardus Episcopus] Apostolici templi ut primus conditor, ita perpetuus heres & possessor; tertius quidem Regum Anglorum, sed primus ascensor regni cælorum. Beatissimi quoque Pontificis Letardi, cujus sacrosancta ossa majora Abbas Wlfricus jam olim aureo scrinio assumpserat, reliquum autem corporis in sarcophago remanserat; sed & venerabilis Reginæ Berthæ agitur Translatio pia, cum qua & pro qua in fide Christi servanda, non timuit ipse Dei athleta, in hac vastissimæ gentilitatis peregrinari ac remanere barbarie. Jacebant in porticu beatissimi Præsulis Martini, Rex in dextero latere altaris ad parietem Australem, Pontifex econtra in sinistro ad Aquilonem, Regina post Regem. Illi habebant altaria sua ad tumbæ suæ verticem. De B. Letardo dicentur in posterum non posthabenda miracula: [quorum iste S. Augustinum gentilis excepit,] de Æthelberto nunc textum exigunt evidentissima per Angliam merita. Scilicet quod Anglia credit Christo, suum est: quidquid Protodoctor Augustinus suiq; commanipulares Euangelici in vinea & messe Domini profecere, salva præventrice Christi gratia, huic debetur primo: quantum in humanis rebus est, nisi ille concessisset, nisi divinos operarios admississet, nullus cultus, nullus fructus vere salubris huic terræ provenisset. Ut modo ejus opera post susceptam fidem differantur, quis taceat, & non maxime prædicet tantam alienigenæ benignitatem, etiam in eos quibus tunc non credebat, a quibus subverti antiquo errore cavebat, adeo ut ipsos alloqueretur & audiret tantum sub divo, de quibus augurabatur se decipi posse in domo? Suscepit in legatis suis Christum adhuc incredulus, laudavit æternæ felicitatis nuntium, cui diffidebat: collegit anxios advenas in ipsa regia metropoli sua Dorobernia, quos nesciebat: dedit illis mansionem, tunc temporalem, deinde perennem cum vitæ necessariis, his quorum sectam non admittebat. Non illos, ut ignotos habitu & moribus abhorruit: non, ut suorum numinum ac paternarum legum damnatores, damnavit: sed animi clementia, contra suum institutum prædicantibus favit; utque ad suam fidem quos possent converterent, patienter tulit, clementer annuit.

[24] Tam benignus erga Christianos in nativa gentilitate, quis fuit tandem induta Christianitate? [& insigniter ei cooperatus] Alter dux Christi exercitui emicuit, alterum Augustinum exhibuit: quod ille cum consortibus humiliter euangelizabat, ipse sublimiter confirmabat: quod Augustinus Apostolice plantavit, Æthelbertus regifice propagavit. Fulgurabant Sancti miraculis, tonabant documentis: ipse Regali potentia ac fidei constantia, jacta Dei fulgura vel tonitrua longius impellebat. Gratia, pietas, timor, amor, exemplum, auctoritas, ac religiositas præeuntis Regis, multum sane contulit divinis rebus amplificandis. Qui signiferis Doctoribus segnius credebant, vel Regem credentem non sequi erubescebant, ille exhortatione ac promissione beatitudinis æternæ magis quam suo terrore satagebat, sicut divino documento didicerat, voluntarios non coactitios Deo acquirere. Reges quoque subjectos vel consortes tota benignitate cælestis consortii excitabat ad cultum Christi; credentes vero mire amplectebatur acsi fratres, cognatos, & concives æterni regni. Ubique Christus celebratur, passim ecclesiæ construuntur, aut deorum fana in ecclesias consecrantur. [laudari meruit a S. Gregorio,] Quanto hunc sinu paternæ caritatis præcluentissimus Papa Gregorius subiit? quantæ congratulationis affectu pro suscepta fide fovit? quam mellifluis missæ Epistolæ instrumentis, acsi cælestibus osculis, ad omnem pietatem allactavit, ad omnem virtutem accendit, ad ineffabile dilatandi Christi regni præmium, proposito Constantini Augusti exemplo, incitavit? Hæc inter multa: Subditorum, inquit, mentes, Domine fili, ex magna vitæ munditia exhortando, terrendo, blandiendo, corrigendo, & bonis operibus exempla monstrando ædificate, ut illum retributorem juveniatis in cælo, cujus nomen atque cognitionem dilataveritis in terra. Reverentissimus Frater noster Augustinus Episcopus, in monasterii Regula edoctus, sacræ Scripturæ scientia repletus, bonis auctore Deo operibus refertus, quæ vos admonet libenter audite, devote peragite, studiose in memoria reservate: quia si vos cum eo quod in omnipotente Deo loquitur auditis, idem omnipotens Deus hunc pro vobis exorantem celerius exaudiet. His ergo geminis alis, Gregorio scriptori, & Augustino monitori, quasi Moysi & Aaron, Rex innixus, volucri animo cælestia concipiebat.

[25] Construxit per Augustinum Domini Salvatoris ecclesiam & Archiepiscopatum in regia metropoli sua, [fundator plurium ecclesiarum,] ubi ipse Augustinus & omnes successores sui principaliter præsiderent: construxit & monasterium principale extra urbis muros a fronte Orientali, in honore Principum Apostolorum Petri & Pauli, ubi & Rex & Pontifex cum omnibus successoribus suis perpetualiter requiescerent. Orientalium autem Saxonum beatissimus Mellitus primus Doctor & primus Episcopus emicuit, quem huic genti auctor Augustinus dedit & consecravit, qui sibi post in suum Apostolatum notius successit. Huic quoque Æthelbertus, Dei amicus, in ipsius provinciæ Metropoli Lundonia, ecclesiam Apostoli Pauli, quæ usitatius Paules-brig appellatur, condidit, & ad hanc episcopium regaliter fecit ac provexit. Similiter Roffensis Præsulatus, cum præsulari Basilica B. Andreæ Apostoli, ab ipso Principe primitus fundatus & sufficienter ditatus, justissimum suoque nomine dignissimum suscepit Justum, quem inde Doroberniensis metropolis ab Augustino assumpsit quartum. Eligensis quoque monasterii ipse fundator in antiquis chartis legitur: quamquam etiam beata virgo Etheldreda, post longam desolationem suam, hinc primatum mereatur. Hæc & alia inclita vel pontificia vel monasteria quantum liberalissimus Rex & superni regni cultor amantissimus, cum ceteris minoribus oratoriis, sublimavit, non indiget exponi, quod reipsa magis hodietenus elucescit.

[26] Illud vero Apostolicum domicilium, quo cum suo Apostolo Augustino cunctaque successione, [& monasterii Augustinensis,] ut prænotatum est, ex decreto beati Papæ Gregorii requiem hereditaret, tanto scilicet præstantius nobilitare curavit, quanto specialius hoc sibi cum tot Sanctis & excelsis divinitus prærogatum fore perpendit: foris hoc regiis amplificavit possessionibus, intus decoravit regiis ornatibus, Regia libertas cum Apostolica auctoritate perpetuis stabilivit sanctionibus. Sunt chartæ, sunt privilegia, ipsius ac tot Primorum testimonio signata. [cujus primus Abbas Petrus] Primum Abbatem huic sacro contubernio, a sanctis institutoribus suis electum, præfecit Petrum: quem in sacrȩ legationis obedientia martyrialiter mari submersum & ejectum, æthereæ lucis radius, singulis noctibus desuper affusus, ostendit civem supernum. Donec digniori loco habeat sepulcrum, requiescit celebriter Bononiæ in ecclesia Canonicorum, ubi nuper factum prodigium videtur memorandum, his adeo qui ignotis Sanctis derogant in exemplum. Loci ædituus ipsius sanctum corpus de ecclesia ejecit in cœmeterium, indignatus in ecclesia honorari quem ipsi nescisset, cum etiam nescisset quantus esset quem inhonorasset: qui cum censisset priores suos errasse, qui Sanctum sic honoraverant, suo potius captus est errore. Sequenti enim nocte, cum lecto recubans arrogaret se magnifice fecisse, qui ecclesiam purgasset a tam ignobili funere; [corporis sui violatorem severe punivit.] supervenit ei repente Abbas, in cuculla & cambutta visus manifeste: qui eum increpans aspectu terrifico & minaci; Adeone, inquit, placet tibi quod me de ecclesia projecisti? Interrogante ædituo exterrito, quis esset; Abbas, ait, sum nomine Petrus, qui adsto Deo Sanctus inter Sanctos in cælestibus: unde nunc scies, quem elaboraveris ante destituere quam cognoscere. Insequitur minas effera mulcta: percutit, & percutit ipsa quam gestabat Pastorali virga: ferit caput, tundit latera, conquassat omnia membra: tandem, illo semimortuo & immobili relicto, divinus ultor abscessit. Cumque Matutinæ usque ad ortum solis morarentur sonitore damnato, nec esset qui pulsantibus & clamantibus aperiret, tandem effractis ostiis ad contritum prorupere; auditaque ab eo querelosa causa, susceptum linteo exportavere; postera die mortuum in cœmeterio sepelivere, de Fratre gementes; Sanctum vero de ipso cœmeterio honorifice receptum in ecclesia recondidere, tanto prodigio proditum gaudentes a Hujus fidei testis est hesternus Abbas Scollandus, qui tunc aderat cum hæc recenter celebrarentur.

[27] [Augustinus hic sepultus] Hæc in beati Regis Æthelberti memoraverim reverentiam, ne quis ejus præjudicet merita, quamquam ignorentur miracula: sed de ipso [Augustino] ac suo cœnobio cetera solennizet sermo. In proxima metropoli regnavit: hic requiescit: sic & Euangelicus ejus genitor Augustinus, ibi sedem, hic habet requiem: ibi est ejus thronus, hic thalamus. Utrique ergo Ecclesiæ sub Christo principatur: illam regit, hanc incolit: illi præsidet, istam possidet: ibi certavit, hic triumphavit: ibi cucurrit, hic bravium accepit: ibi luctabatur, hic cæli scalam ascendit victor: illa est activa Hierusalem, ista est speculativa Sion: ibat illic de virtute in virtutem, hic vidit Deum deorum in Sion: urbs est qua studuit, arx est sua qua requiescit: unus utramque tenens, præsens corpus facit unum. Sed in principe primatus est; ubi ipse degit, præcellit; ut caput inveniatur, ad caput veniatur: ad Regem regnum suum confluit, sive in urbe sive extra urbem fuerit. [quantum ipsum locum cohonestet,] Humillimum quoque locum suum sua præsentia extollit, quia non propter locum dignitas, sed propter dignitatem locus clarescit. Rex cælorum in spelunca resurrectionis ab orbe terrarum requiritur & adoratur: ubicumque fuerit corpus, illuc congregabuntur & aquilæ. Summi & antiqui Patriarchæ huc se deportari magno sacramento a posteris extorsere, ubi Redemptorem mundi nasciturum vel moriturum prævidere. Hac itaque similitudine, salva majestate, ut minima maximis & humana comparemus divinis; Augustinus in loco suæ depositionis a sua Anglia requiratur, & ut omnium interventor & patronus ab omnibus adoretur. Hic turba successorem & Consacerdotum suorum, [cum suis successoribus;] hic devotissimus Rex Æthelbertus cum collegio successorum Regum, prædicto exemplo Patriarcharum, suo præceptori certabant consepeliri, cum quo optabant certissima fide in fine conresuscitari. Huc etiam suus post plurima lustra coheres sacratissimus Dunstanus, ut cervus ad fontes aquarum, crebris noctibus veniebat, & assuetas sibi visiones & hymnos supernorum civium frequentabat: qui hoc etiam fertur expertissime dixisse, quod adeo locus plenus esset Sanctorum, ut ubicumque vel in ecclesia vel in cœmeterio pedem vertisset, super aliquem Sanctorum calcaret. Nec vero magno caret sacramento, quod divinus Augustinus cum suis extra portam locum elegit ab exitu mundano, velut in exitu Israel de Ægypto, ut videlicet exiret cum Domino extra portam passo.

[28] Verum inter omnes consepultos nihil Augustinum gratius Æthelberto amplecti arbitramur ecclesiæ suæ gremio, [Æthelbertū imprimis ibi complexus,] nihil dulcius ac triumphalius tanto pignore Patriarchali sinu fovere, in cælo nihil acceptius obtulisse Salvatori suo. O felix genitura in tanta sobole! quam non solum idem parens Apostolicus cæli regno hereditavit, verum etiam Anglicum orbem per eum regeneravit & Christi regnum fecit: quem videlicet, ut ingentem cetum maris, rete Petri cepit, & in Euangelicum parvulum translatum Dei filiis inthronizavit. Sed hæc de primariis Anglicæ salutis auctoribus, per avia prata, nos lusisse sit festivum magis quam onerosum, quamquam sit morosum. Æthelbertus igitur, cum omnibus antecessoribus augustior, orbem Britannicum ad Humbræ fluvium possideret, sic pauperem Christi se exhibuit, tamquam nihil haberet. Gloriosum erat videre late imperantem, egenis servientem; Reges terrentem, Sacerdotes Dei metuentem; populis præsidentem, Clericis obedientem; Duces & Principes increpantem, pusillos & infirmos Ecclesiæ venerantem. In compescendis vitiis, in extollendis virtutibus, in explendis Dei mandatis cunctisque operibus pietatis, maxime autem in dedicandis Christo gentibus suis, quantus enituerit, ille æthereus liber tanto clarius expressit, quanto in his segnis mundus obmutuit.

[29] Migravit ad Dominum, mutato regno in cælestibus, die vigesimo quarto mensis Februarii, [laudatum a Beda] anno imperii sui quinquagesimo sexto, adventus B. Augustini ad se ac susceptæ Christianitatis vicesimo primo, Dominicæ Incarnationis sexcentesimo decimo sexto: qui (ut Bedæ verbum ponamus) inter cetera bona, quæ genti suæ consulendo conferebat, etiam decreta illi judiciorum, juxta exempla Romanorum, cum consilio sapientum constituit, quæ conscripta Anglorum sermone hactenus habentur & observantur ab eis: in quibus primitus posuit, qualiter id emendare deberet, qui aliquid rerum Ecclesiæ, vel Episcopi, vel reliquorum Ordinum furtim auferret: volens scilicet tuitionem eis, quos & quorum doctrinam susceperat, [& cultum pro Sancto,] præstare. Prosequitur idem venerabilis Historiographus altam genealogiam Regis, ad quem Lectorem mittimus: ejus autem sanctitatis testis est antiquitas, veterumque Sanctorum favens auctoritas, quod scilicet antiquitus a primordio inter Sanctos ejus celebrata sit solennitas: quod nec amore, nec errore, nec temeritate ab aliquo, inter tot sapientes & religiosos, ut credimus, præsumeretur; nisi ille vitæ puritate & cælestibus indiciis dignus probaretur: cum filii sui aliique successores, boni ac magnarum virtutum Reges, tantum inter fideles defunctos memorentur: nec illum fidelis Beda primum Anglorum Regum conscendisse regnum cælorum scripsisset, nisi meritum didicisset. Nam & multos post eum celeberrimæ sanctitatis Reges Anglia protulit & veneratur: sed de hoc ipso B. Æthelberto aliquod indicium hic dabitur auditorum arbitrio.

[30] Cum quodam tempore ejus festivitas negligeretur, nec porticus sua suo ornatu nec lumine vestiretur; Frater quidam, [& per visum aliquando] Sacerdos bonæ conversationis, qui ibidem quotidianas excubias assiduabat, eadem nocte festivitatis ejus neglectæ, tali ibidem excubans percellitur visione. Persona formæ puerilis de mausoleo Regis, ubi tunc ipse (ut præmonstratum est) requiescebat, prodiit cum rutilo jubare, unde tota porticus resplenduit velut a die aut a sole. Facula illi in dextera lucidissima, quæ indignata ignavis tenebris, aulam præ aulæis sua luce vestivit. Facies benigna & nivea, intertincta rosis, cum oculis sidereis, dignitatem prætendebat gratiæ cælestis: aurea cæsaries diffusis comis candentes humeros gratissime velabat, cui nuditas gratiosa non pudenda nitebat. Tali modo specie visus Rex memorabilis, contemplatorem suum stupidum ac torpidum sic affatur: [questum de sui neglectu.] Nec lucem mihi, inquit, in hac una mea nocte administrare curastis, nec adeo dignum æstimastis: at ego perenni illustratus splendore, nequaquam vestro indigeo lumine. Hæc ubi increpative dixit, tumbam suam, eodem contemplatore vigilante, & evidentissime intuente, subiit. Hæc & Seniores ab illo audita certissime adstipulantur. Videbatur autem dixisse in exprobratione tenebrarum, Mea nox obscurum non habet, sed omnia in luce clarescunt. Sed in mysterio hujus visionis potest videri, formam pueri significare ejus post baptismum in Christo simplicitatem, atque Euangelici parvuli innocentiam; in nuditate, Fratrum redarguisse negligentiam & incredulæ cæcitatis culpam. Hæc de beato Rege largius texuimus, ut obstinatas cordium cervices mitigemus; ne quis Christum in Sanctis postponat, dicentem, Qui vos spernit me spernit: nam omnis Sanctus, judex erit contemptoris sui.

ANNOTATA.

a De hoc S. Petro egimus 6 Ianuarii, ad cujus loci supplementum aliqua hinc sumi poterunt: interim optamus discere, an ejus adhuc cultus aliquis vel memoria Bononiæ supersit: nam Saussayus in Gallicano Martyrologio eum nec nominat quidem.

CAPUT V.
Translatio & laus S. Letardi Episcopi: miracula ad ejus invocationem facta.

[31] Nunc B. Letardi exhibeantur induciæ. Dignus Deo Antistes Letardus, [S. Letardus, Bertam R. ex Francia secutus,] præcursor & janitor venturi Augustini apparuit: prævenit hunc ut lucifer solem: paravit ei viam, ingressum, & locum, ut ille pararet Domino. Prodigus ingentis animæ non timuit ferinam Gentilium barbariem, seculi Principibus terribilem. Ipse Dei famulus Reginæ Berthæ, dum Æthelberto adhuc Gentili Christiana a paterno Francorum regno mitteretur, dux, comes, doctor, servator, ac totius pietatis instigator, a monstruosis ritibus munimentum, ab idololatria sacrarium, a diaboli venabulis obstaculum, in omni adversitate patris erat solatium: quæ etiam eidem sancto Patri suo, cum suo Rege jam Christo sacrato, consepeliri meruit. Nec illam arbitramur illaudabilem, nec pietate in Deum carentem; sed religione, eleemosynis, ceterisque moribus benignis pollentem; quæ ex Christianis Regibus ac populis nata, tantum habuit institutorem. Inter profanos Christi tulit opprobrium, in Ecclesia ridiculum, in Dei sui cultu ludibrium: ab his cavebatur, quibus imperabat: aversabantur Christicolam, qui venerabantur Dominam: nam omnes, qui pie volunt vivere in Christo Jesu, persecutionem patientur. Una nimirum erat, in tanta vastitate alienigenarum, cui diceret Rex & Redemptor suus, Una est columba mea. In antiquissima sanctissimi Præsulis Martini ecclesia, sub urbe sita, beato Pontifice Letardo præsidente, frequentabat Missarum ac orationum sacramenta, cum suorum comitum familia Christiana: degebat ut agna in medio belluarum, aut ut Hierusalem in medio gentium. Sanctissimus vero Letardus quis digne æstimet, quanta miracula per tot merita exhibuerit in vita, cujus tanta crebrescunt nostris temporibus post tot sui obitus secula, de quibus injuria est non memorare aiiqua.

[32] [cæcam] Sub Abbate superius memorato Wlfrico, puellam a nativitate cæcam (ut ipse testis erat idoneus) ad ipsius Sancti tumulum a parentibus deductam, Dei Lucifer ignota prius luce donavit; & natalibus tenebris obvolutȩ mundum cum sole attribuit. In quadam Quadragesima mulier natum suum, inolitis in terga calcaneis contractum, ad ejus tumulum deposuit; & hortatu a Nunnæ religiosæ, quæ illum locum servabat, relicto misero abscessit. [& contractum sanat:] Interea ad Vesperas Hymnus Dei Genitricis, Magnificat anima mea Dominum, decantatur; & puer a naturalibus vinculis resolutus, in clamore versatur. Solutis inversis calcaneis, extenduntur incurvæ tibiæ: fluxus de concreta carne ubertim cruentat pavimentum: puer extensis lacertis Sancti tumbam apprehendere contendit, mox in pedes erectus constitit: populus ad clamorem pueri irrumpere certavit, sed Nunna ostium obdidit donec Fratres advenirent, & hymnum laudis pro miraculo decantarent: puer domum rediit pedibus propriis, qui advenerat alienis.

[33] Egregium pictorem novimus Abbatum b Abbendoniæ, picturæ, [annulum amissum quærenti restituit,] sculpturæ, & aurificii probatissimum, Sperans nomine. Is annulum Reginæ Edgithæ c pretiosissimum perdiderat: quo ubique frustra quæsito, etiam spem omnem inveniendi perdiderat. Tandem ad S. Letardum (nam hic tunc apud S. Augustinum, ab Abbate Elstano invitatus, operabatur) confugit: precibus & lacrymis, quas angustia potentis depositi extorserat, ejus clementiam exposcit. Res mira! Illico sibi annulus, ubi orabat, reluxit; ubi ille numquam se posuisse vel annuisse jurare innoxie poterat. Continuo rapit eum, tanta admiratione & lætitia, quanta perdiderat desperatione & mœstitia: nec solus gaudebat, sed & omnes Fratres tanti relatione miraculi festive lætificabat: nec solum tanti beneficii memor extitit, sed ut diutius hæc memoria perseveraret elaboravit. Ejus quippe & venerabilis Reginæ Berthæ, quæ suæ peregrinationis est corona, imagines enormi magnitudine ac decore effigiavit, ac super ipsius tumulum solenniter erexit.

[34] Matronam, in portu d Sandowick degentem, vocabulo Edilden, [juvat parturientem unam] languor diuturnus etiam oculorum luce destituit, & ipsa per integrum annum cæcitatis ergastulum pertulit: quæ mente sanior, hanc pœnam suis peccatis imputare, eleemosynis ac precibus Dei clementiam ac Sanctorum suffragia implorare, potius quam murmurare satagebat. Ita per supplices gemitus & humilem patientiam experta est, quam suspirabat, misericordiam. Nam post annum exactum in tenebris, quadam nocte sopitæ forma refulsit, cælesti decore ac nitore spectabilis: jubet hanc ad B. Augustini proficisci ecclesiam, & in ea beati Præsulis Letardi adire tumbam, ibi eam & Sancti gratiam, & optatæ salutis gaudium experturam. Adducta ergo ad præsignata Sancti patrocinia cum lumine, ante peractam orationem, accepit plenariam sospitatem, & lucem pro lucis munere. Ita festinato remedio curata, jamque non alienis sed propriis oculis reducta, cognovit, cum magna gratiarum actione & lætitia, quam vera visione ad salutem fuerit destinata.

[35] [alteramq;] Aliam haud ignobilem matronam pariendi defectus pene exanimaverat. Interea in ardui montis supercilium spiritu raptatur, mox tetris dæmonum tenebris offunditur; unde eam auferentes immanissimi tortores, diris suppliciis insectantur; jamque per arctum foramen rotæ extrudere atque detrahere, atque in sulphureas sui barathri abyssos præcipitare grassantur. Cui in tanta horripilatione jugiter inclamanti Salvatorem, & Sanctorum suorum subventionem, tandem inæstimabilis claritatis sidus eminus alluxit, quod quanto propinquantius, tanto micantius radios suos effudit. Et ecce, in medio illius corusci jubaris, Beatissimus Letardus emicuit, qui Pontificali auctoritate perditionis ministros exterminans, dixit: Discedite, damnatissimi spiritus, in vestra tartara a Dei famula: quid vobis cum Christiana? quo illam raptatis? Falso, inquiunt, nomine non fidei executione Christianam vendicamus in nostra jura: nostra est pedissequa, nostra hereditabit tormenta. Interdico vobis, inquit Episcopus, omnem potestatem in eam: ocius discedite ab illa in vestræ perditionis ergastula. O insignem Domini Sacerdotem, non solum cæli sed & inferni clavibus potentem, qui & de ventre inferi extorsit absorptam prædam! Ad ejus imperium, relicta captiva, omnes dæmonum minæ, omnia machinamenta funditus evanuere: mulier, resumpto spiritu & viso B. Letardi vultu & patrocinio, ad vitam emergens de tanto tribulationum barathro, feliciter enixa est prolem, cum spe salutis & gaudio: quæ quantum Domino in tanti Patris admiratione benedixerit, ex magnitudine angustiæ magnitudo lætitiæ ostendit.

[36] [cum duobus domesticis ejus ægris:] Cœpit inde familiæ suæ tam horribilem visionem, tamque potentem sanctissimi Patris liberationem inferre; seseque velle ad ipsius salvifica pignora cum gratiarum & munerum oblatione accedere, quam citius convalesceret a recenti partus dolore. Audiere duo ex familia ejus, ephebus & femina, gravi tunc pressi ægritudine: simulque accensi tanti medici amore, votum dominæ suæ, ubi sanitas rediret, vovere. Mira Dei gratia! mira virtus in Sancto suo! Vix finierant promissionem, & eadem hora eodemque loco, omnes tres, & domina, & famula, & [ephebus] plena sospitate sunt donati. Radiabat tunc terris cælestis solennitas Archangeli Michaelis, in qua mos est plurimarum provinciarum populos Doroberniam ad Patrem Augustinum confluere: venit & illa cum suis devotis ad probatissimum Letardum: votisque suis ac suorum redditis, cum magna fidei animadversione ipsum, quasi vivaciter adstantem, emissa voce affatur, spirat altas gratias suæ liberationis & suæ suorumque incolumitatis. Audierat adstans senior ex Fratribus gratias proclamantem: quærit causam: illa narrat ordine: res late clarescit, & laus Deo ab omnibus accrescit.

[37] [curat paralyticum:] Fratris, qui ad corpus almi Letardi Missas frequentabat, germanus laicus, nomine Elfgeardus, a renibus infra totus paralyticus, laboriosissime ad Sanctum venit, geminis cambuttis adjutus pro pedibus. Flenti in oratione & inter fletus obdormitanti clementissimus Pater adstitit; & quid velit, quid eum tam importune efflagitet, quærit. Debilis, sanitatem a Dei clementia & sua, se petere respondit. Cui veracissimus Pontifex, Quando, inquit, debitas pœnas luitis, tunc supplices venitis; ubi obtinueritis desiderata, immemores & ingrati divinis beneficiis, cito terga vertitis. Ad hæc ægro obnixius insistente & emendationem pollicente, justus & misericors Pater subintulit: Una tibia sanatus, una cambutta modo liberaberis, cum altera abibis: quatenus sana pars te admoneat gratiarum bonitatis divinæ, infirma redarguat ingratæ negligentiæ; & cum tantopere requiras sospitatem ablatam, discas non parvi pendere collatam. Surrexit itaque, quod ante non poterat, semisanus, uno crure erectus, altero relictus: abiitque cum uno bacillo, altero in signum relicto: magnum scilicet supernæ pietatis & æquitatis exemplum.

[38] Femina civis urbis Doroberniæ, operabatur in beati Confessoris e solennitate, ceteris eam feriantibus devote; [festi sui neglectum punit:] quæ redarguta zelo vicinæ suæ de communis celebritatis contemptu vel transgressione, respondit obstinate, se non posse tot festis intendere, & vitæ commoda perdere. Sic illa correptrice repulsa, & cunctantibus famulis a sancti diei reverentia, vas bullientis liquoris de frugibus excocti referre humeris in ventum ad refrigerandum contendit: sed inoffense ire non poterat, quæ in Sanctum offenderat. Mox in limine offendens, supina corruit; totumque ardorem, in faciem & cetera membra effusum, excepit; unde ita est adusta, ut desperaretur de vita. Tunc illa, quæ contempserat increpantem, recognovit vindicantem; & cum candela requirens placabilem Sancti pietatem, post satisfactionem recepit sanitatem; ita tamen ut dum viveret, notam in facie vel culpæ mulctæ, exhiberet: nec solum illa est correcta, sed & ceteris honorandi Sancti extitit forma.

[39] In processione annali Rogationum vel Letaniarum, solet efferri scrinio aureo B. Letardi corpus opiferum, [energumenam liberat:] in benedictionem & proventum agrorum ac plebium. Cum aliquando a duobus Fratribus eveheretur pro consuetudine, quædam muliercula, morbo insaniæ capta, circa & subter illud beatiferum vehiculum crebro lymphata discurrebat, adeo infesta ipsis Fratribus gerulis, ut alapas in faciem daret illis. Sed hoc furoris incursu, quo frequentius Sancto approximat, eo mitius actitat. Jam ad depositum Sancti feretrum accubans, dum Missa cantatur, pleno ibidem intellectu & ratione reformatur. Magnum est invisibiliter dari salutem corporum, sed majus est mentium. Facta est ergo in regressione tripudio, quæ in processione fuerat miseriæ spectaculo. Attulit itaque inter Vesperas Sancto argenteum monile, in devota gratiarum sanatæ mentis relatione.

[40] [pluviam invocatus largitur:] Proximo quoque tempore in die solennitatis sacratissimi Antistitis, quæ in mense Majo annuatim recolitur, procedebat Fratrum concio, ob decorem illius festi festive candidata, quos in scrinio suo præcedebat almi Ducis aurosa gleba. Circumacta processione resistitur ab omnibus composite & laudisone pro foribus ecclesiæ. Clarissima erat toto cælo serenitas, cunctisque aggaudebat lucivomi solis hilaritas; sed suspenso imbre, tunc temporis optatissimo, minabatur rerum sterilitas. Interea dum statur, dum Hymnus ingrediendi sanctuarium prȩstolatur; ecce, contra morem & tempus (mirabile!) Antiphona, in Inventionem Protomartyris Stephani habita, a Priore incipitur, a Choro quoque excipitur & decantatur: Nonne vides quanta sit siccitas in toto mundo, & tu negligenter agis f? Putarent hominem delirare, nisi subsequens competentia probaret, illum divino instinctu vel fide, non errore, abusive tantum protulisse. Denique ante finitam Antiphonam tanta inundatio cælestium aquarum cantantes obruit, ut ordine disrupto & cantu omisso cursim intra templum confugerent, persequente scilicet irrigatione volentes antequam vellent. Notandum vero in prædicta Antiphona gratissime est, Nonne vides quanta sit siccitas in toto mundo, & tu negligenter agis? quod serenissimus Pater Letardus, quasi ipse a poscentibus increpatus sit, tam repentinis beneficiis suis responderit. Hæc pauca de innumeris præclarissimi Præsulis Letardi virtutibus, sub fidelibus vel nostris vel probatissimorum testium oculis cognita, occasione Translationis hic inseruimus, cujus patrocinia multæ Anglorum provinciæ, multæ gentes expertæ frequentant & prædicant.

[41] [Immoritur operi Ab. Scollandus.] Igitur omnibus de veteri ecclesia sublatis, & in paratiorem translationem reconditis, sæpe memoratus Abbas Scollandus, ipsam ecclesiam, jam excidium minantem, jam ruere parantem, diruit; & nova ibi ædificia, usque ad ipsam porticum ac translationem præcluentissimi Augustini ejusque consortum attollit: verum hunc ulterius progredi superno nutu mors obvia vetuit. Prævenit autem faciem Domini pia eleemosynarum ceterorumque bonorum actuum executione: & famosissimo Archipræsule Lanfranco omnem ordinem obsequii persolvente, multis hunc lugentibus, placido g fine quievit. Præcessit uno die obitum Regis Willelmi, qui condignum filium reliquit, heredem nominis & regni sui: cujus in ecclesia & Sanctis provehendis solicitum desiderium (quod gratuitæ Dei largitati, ac si jam peractum, ad remunerationem sufficit) successor ejus explevit, uti primus libellus disseruit.

[42] Jam longis ambagibus diversisque recessibus priorum causas & translationes exposuimus; [Epilogus auctoris de duplici S. Augustini festo.] & Sanctorum opera vel majorum vota, quasi templa vel busta, lustravimus: nunc domum redimus; ubi præpollentissimum Augustinum, cum ceteris Primatibus nostris, in perennem lucem nostram novo thalamo extulimus. Hic jam tertio ortu trinoque natalitio summæ Trinitatis signifer nos irradiavit. Ortus est novo diluculo, quando primum huic orbi, perpetua nocte cæcato, matutina stella apparuit: ortus est cælo, quando effusus de seculi lacuna, ibi effulsit: ortus est modo tertio, quando tam diuturno partu de sepulcrali assumptione resplenduit: orietur quarto in resurrectione gloriæ Sanctorum, cujus inocciduæ beatitudinis hæc festa Translatio vel Elevatio prætendit exemplum. Horum bina celebramus Natalitia, primum cælestis, secundo terrestris (hoc est de utero tumuli) nativitatis. Largiatur nobis Auctor totius beneficii, sua & cetera Sanctorum Patrum nostrorum solennia ita pia devotione ac conversione recolere; ut in regeneratione Beatorum cum eis mereamur sempiterne gaudere, & Redemptorem nostrum, regnantem cum Patre & Spiritu sancto, per infinita secula semper collaudare. Amen.

ANNOTATA.

a Nunna in Legibus Alfredi Regis aliquoties ponitur pro Sanctimoniali.

b Abbendonia antiquißimum monasterium in Berkeriæ Comitatu, ad Occæ & Tamesis confluentes.

c Non videtur esse S. Editha, filia Edgari Regis, circa an. 970 Sanctimonialis apud Wiltoniam facta, de qua Ioan. Bromtonus in Chronico, & colitur 16 Septembris. Nec etiam ea quæ Martyrologio Anglicano inscribitur 15 Iulii, Æthelstani Regis filia, ipsius Edgari amita, quæ Sithrico Northumbriæ Principi gentili nupta ac repudiata, circa an. 926 sanctimonialis obiit etiam ipsa; sed potius S. Eduardi Confessoris uxor, quam virginem servavit, ut legere est in illius Vita 5 Ianuarii illustrata.

d Sandwicum, e regione insulæ Taneti, 9 milliaribus a Cantuaria.

e VII Maii, ut jam supra dictum.

f In Breviario secundum usum Ecclesiæ Sarum, quod habemus excusum anno 1499, est hæc Antiphona 2 tertii Nocturni.

g Schollandus Abbas obiit an. 1087, 8 Septembris, non III Nonas, ut ait Chronologia Augustinensis; cum Rex Gulielmus obierit V Idus, id est 9 Septembris: jacet autem in ecclesia cryptarum sub pelve, cum cereo ardente, ut in eadem Chronologia dicitur: quod aliquam cultus ecclesiastico speciem habere videtur, uti visum supra in lamberto Archiepiscopo, & S. Æthelberto Rege.

DE S. GODONE ABBATE
IN DIOECESI GALLIARVM TRECENSI.

SEC. VII

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De ejus Vita, miraculis, cultu vario.

Godo, Abbas in diœcesi Galliarum Trecensi (S.)

G. H.

Vitam S. Godonis damus ex fideli codice, nobis olim submissam ab Andrea du Chesne, libris quamplurimis editis notißimo. Hujus pars magna eisdem verbis continetur in Vita S. Wandregisili, [Vita ex Ms.] ejus avunculi, quam ab Auctore coævo & Monacho Fontanellensi scriptam illustrabimus ad diem XXII Iulii. [& Miracula ex Gallico,] Adjungimus pauca miracula, ejus tam vivi quam defuncti interceßione & meritis patrata, quæ vitæ Gallicæ inseruntur a Nicolao Des-Guerrois in libro de Sanctis Trecensibus.

[2] Mortuus est hoc XXVI Maji, quo die colitur in ecclesia & diœcesi Meldensi & Lingonensi, [Cultus sacer 26 Maij,] ac potißimum in constructa a se ecclesia Augiæ, vulgo monasterio S. Petri in Augia, sive Oye, quod nunc ab ejus nomine appellatur S. Godonis, vulgo S. Gand: quæ vox quia vernacule chirothecam significat, Parisiis (ubi plurimus ejus est cultus, sicut & in variis alibi per Franciam ecclesiis) Patronus habetur Chirothecariorum. Celebratur quoque ad dictum diem ejus memoria a Benedicto Dorganio in Kalendario Benedictino. Ferrario in Catalogo generali, Saussajo in Martyrologio Gallicano, cum longo ex Vita elogio: sed quæ in hac de B. Pipino dicuntur, ab illo Godoni tribuuntur. Quia autem S. Godo ex territorio Virdunensi oriundus erat, eumdem Ferrarius, tamquam a priore diversum, secundo proponit, citatis tabulis Ecclesiæ Virdunensis, Menardus & Bucelinus eumdem referunt ad diem XXVIII Maji. [28 Maji,] Alter dies, venerationi ejus in dicto monasterio dicatus est XIX Octobris, ob Translationem corporis. Adservatur illud in arca deaurata, & caput seorsim in herma similiter deaurata. [& 19 Oct. ob translationem,] Fuerunt autem sacræ hæ Reliquiæ extractæ coram Renato Breslæo XVI Septembris anni MDCXXI, cum duplici sudario supposito & lamina plumbea, indicante ipsum esse corpus S. Godonis, ejusque festum celebrari hoc XXVI Maji. In posteriore parte cranii, cum admiratione medicorum & chirurgorum, nulla inventa est futura. In Fontanellensi vetusto Breviario colitur XXIV Iulii, [& 24 Iulii apud Fontanellenses.] biduo post festum S. Wandregisili avunculi.

[3] Dictum S. Godonis monasterium, a dignitate Abbatiali anno MCCCXLIV, volentibus Monachis transiit ad ordinem Prioratuum, & subjectum est Abbati S. Petri Cellensis, auctoritate Ioannis Auxonii Episcopi Trecensis, factum confirmante Clemente Papa VI. [Prioratus S. Godonis.] Vtriusque Bullam ad dictum annum edidit Des-Guerrois. In hoc Prioratu Beneficium, S. Godonis nomini ac memoriæ sacratum, aliquot annos sibi commendatum, fiduciarius administravit Claudius Espencæus. Doctor Parisiensis Theologus; & propterea Vitam dicti S. Godonis carmine heroico conscripsit anno MDLXV, quam inter opera ejus Parisiis anno MDCXIX simul excusa, Lector reperiet, pag. 1040 & seq. una cum scholiis eodem spectantibus.

VITA
Ex Ms. codice D. Andreæ du Chesne.

Godo, Abbas in diœcesi Galliarum Trecensi (S.)

BHL Number: 3594

EX MS.

Gloriosus igitur Confessor Domini Godo, ante secularia tempora prælectus divinæ Majestatis judicio, [Nobiliter ortus apud Virdunenses,] repræsentatus quoque novissimis Sanctorum temporibus in mundo, splendidissimis progenitoribus & (quod est præclarius) orthodoxæ fidei cultoribus, ortus est in Verdunensi territorio. Extitit denique nepos præcellentissimi viri ac Deo dignissimi a Wandregisili: qui ex nobilissima prosapia procreatus, Francorum excellentissimi Principis Pipini fuerat b consobrinus: sed & cunctis mundanarum rerum disciplinis imbutus, a Rege Dagoberto Comes Palatii est constitutus. Ut igitur ejusdem sancti Wandregisili claram originem altius promam, [cum S. Wādregisilo cujus nepos erat,] cum esset a nobilissimis ac ditissimis parentibus ortus, nobiliorem se non minus splendidæ vitæ moribus, ac piæ conversionis exemplis assiduis præbuit; reputans etiam cunctos seculi honores magis animorum fore detrimentum, quam justitiæ emolumentum. [Itaque], cum præfato nepote suo Godone, mundanarum cupiditatum illecebras spernens, ac theoricæ vitæ suaviter decerpere fructus potius eligens, inutilis gloriæ curarumque terrenarum studiis funditus renuntiavit: conversionis quoque normam sub monachico habitu servare instituens, c monasterium petivit. Quantæ autem uterque in monasterio fuerit abstinentiæ, quantæ benignitatis, [monasticam amplexus,] humilitatis ac patientiæ, quis mortalium valeat edicere? Contendebant enim divinis officiis viriliter insistere, & segnitiem animi mandatorum Domini obedientia superare; animum ab illicitis frænare; passiones carnalium oblectamentorum, quæ quotidie interioris hominis integritatem sauciant, [omni virtute excelit:] humilis confessionis antidoto purgare ac sanare; supernæ patriæ ardore flagrare; & seso mundo, mundum sibi crucifigere studebant; præterea misericordiæ operibus invigilare, compassionem in miseros, pietatem in afflictos, solamen in desolatos, obedientiam ad superiores, benignitatem ad inferiores, omnimodamque proximorum utilitatem exercere.

[2] His & hujusmodi spiritalibus exercitiis prædicti certabant indeficienter complacere Deo Patri, exemplumque fieri bonorum actuum Ecclesiæ nostræ; [Pro eo dum S. Wandregisilus orat,] nec non & ipsius filios frequenti commonitione lucrari. Satagebat etiam beatissimus Pater Wandregisilus, pro eodem nepote suo Godone sedulo divinam exorare clementiam, ut mentis ejus indies dignaretur augmentare constantiam, ne labefactari posset per maligni deceptoris versutiam. Licet enim toto nisu mentis idem egregius juvenis Godo tam beati viri conaretur sequi vestigia, necdum tamen adeo sublimium operum ejus studiis suis prævalebat æquare certamina.

[3] Quadam igitur die, cum B. Wandregisilus pro eo altissime precibus insisteret, divinis eas auribus offerens, [suavi odore & Angelica voce recreatus,] in cellula sibi constituta talique negotio apta; incomparabilis suavitatis odore, simul & claritate, locus ille cælitus repletur; voxque ad eum Angelica perlata est, Serve Christi, in timore Domini devotissime, pax tibi semper multiplicitur: certa bonum certamen, & his semper insiste operibus, quæ per me gerulū quotidie offeruntur Domino. Quia non otio torpentibus, sed in fide currentibus, & pervigili instantia attentissime Christo militantibus vitæ janua patet æternæ, quæ jam tibi a Domino reserata est, qualiter cum justorum collegiis gaudiis æternaliter fruaris mansuris. Nepos quoque tuus Godo pro quo creberrimis precibus aures Domini solicitas, vestigia imitabitur tua; cunctisque hujus mundi vanis derelictis, ut strenuus miles ad castra Christi devotissime convolabit. [Godonis seriam conversionem discit:] Hæc audiens vir Dei, humi prostratus, attentissime orationi incubuit; non se in corde suo extollendo, eo quod visitatione Angelica visitari meruisset; sed humilians se, fragilem ac peccatorem fatebatur; & quia non esset dignus, peccatorum nævis fœdatus, ut cælesti miraculo magnificaretur.

[4] At vero ipse egregius Dei cultor, districtiorem desiderans degere vitam, eremi secreta plurimum ambiens, mundanos toto nisu semper fugiebat honores, ut cum Christo posset mereri cælestes; locumque omnino opportunum quærebat tali aptum negotio: aut, si id forte, vetante mundi turbine, votis non concurreret suis, saltem sub Christi jugo & onere ejus placito regularem exequeretur promptissimus vitā, ut per eum multorum Christo prȩvio accresceret salus. Cum talia volveret animo, contigit ut, largiente d Erchinoaldo Præfecto, [Fontanellense monasterium construunt,] non modicam soli partem acciperet, quo Fontanellæ cœnobium, una cum venerando nepote suo Godone, ut rudis habitator construeret: quem veterum traditio, ob copiam fontium in eo fluentium loco, hoc nomine vocitabat. Monstrabantur namque in eodem loco vestigia ædificiorum, priscorum accolarum industria olim patrata, sed externorum hostium feritate belluina funditus solo coæquata; in quo magis lustra ferarum, quam habitatio hominum videbatur tunc temporis. Hunc ergo locum vir Domini Wandregisilus, ac præfatus ipsius nepos venerabilis Godo a Patricio sibi indultum, studuerunt, cum nonnullis sibi faventibus, inutilia quæque evellendo, mundare, demumq; fundamenta cœnobii jacere, juxta prophetiam Isaiæ; in cubilibus, in quibus prius dracones habitabant, orietur viror calami & junci; videlicet fructus bonorum operum ibi nascerentur, ubi prius bestiæ commorari ac inhabitare consueverant. [Isa. 35, 7]

[5] Ædificaverunt in ipso loco præfati viri Domini basilicas egregio cultu numero quatuor, [4 ecclesias ædificant:] in honore videlicet Principis Apostolorum Petri, simulque Doctoris gentium Pauli, sanctiq; Laurentii, ac Pancratii Martyrum Christi. Misit autem idem vir Domini, dum huic operi insisteret, antefatum nepotem suum Godonem ad urbem Romam, propter pignora Martyrum Christi; [ad quas S. Godo Romā profectus affert Reliquias,] ut ædificatis basilicis in promptu haberent Reliquias Sanctorum, quorum nomini & reverentiæ dicare disposuerat. Qui votis pii Patris libentissime parens, Romam petiit, e Vitaliano eodem tempore pontificante Sedem ejusdem Ecclesiæ: atque ab eo suscepta plurima Apostolorum & Martyrum Christi pignora, una cum benedictione Apostolica, rediens secum detulit, [& codices sacros,] codicumque sacrorum copiam non minimam: prosperoque cursu, itinere acto, ovans revertitur ad virum Dei.

[6] Cuncta quæ attulerat, idem venerabilis Wandregisilus suscepit. Accersitoque sanctæ recordationis f Audoëno Præsule, [consecrantur illæ a S. Audoëno.] præfatas quas ædificarat ecclesias ut consecraret, simulque pignora quæ præfatus Godo cum ejus auctoritate Romæ impetraverat, altaribus Christi imponeret, supplex exorat: quod ita a prædicto Præsule impletum est. Locus autem ipsius cœnobii tam fertilis tamque jucundus extitit, ut cum quis ibidem advenerit, inter pomorum nemora & hortorum amœnitates virentium, in hæc protinus libeat ei prorumpere verba; Quam pulchra tabernacula tua Jacob, & tentoria tua Israel! ut valles nemorosæ, ut Paradisi juxta fluvios irrigui, & tabernacula quæ fixit Dominus, quasi cedri super aquas. Ad cujus famam plebes undique procurrere, & cultui Religionis dicare curabant prædia plurima; [Collectis ibi 300 monahis,] ut plurima Monachorum multitudine adunata, trecentorum eorum esset numerus. Illuc nobilium liberi undique concurrere nitebantur, ut spretis oblectamentis seculi, æterna cuperent cum tantis his patribus consequi præmia.

[7] [S. Godo Augiam discedit:] At vero vir Domini Godo, tantæ consuetudinis contubernia ferre amplius sibi commodum non ducens, magisque singularis pugnæ aream subire concupiscens; valedicens beato Patri Wandregisilo, omnique Fratrum collegio, solus devenit ad g Augiæ locum, ubi elegit Domino Christo dicare quod vitæ erat reliquum. Ea itaque tempestate Augiæ locus tam quietus tamque remotus habebatur, ut solitudine non egeret quicumque in eo commorari mallet. Quo ab incolis regionis obtento, in portionem subnitentis Domini h basilicam pro viribus erectam; ut rudis incola, inibi construxit. [Ecclesiā ibi erigit:] In qua famulatui Christi se arctius mancipans, sanctam & Deo placitam, liber a cunctis mundi [procellis], reliquam studuit agere vitam. In vigiliis pernox, in oratione sedulus, in jejuniis continuus, in lectione frequens, in meditatione seipsum ante Deum examinans: sicque post devictum triumphatumque seculum, ut miles emeritus Regis sui, præmia peracta recepturus, [& obit 26 Maji.] carnis onus terræ relinquens, VII Kalendas Junii, spiritum benignissimo, cui semper servierat, reddidit Creatori.

[8] Igitur post B. Godonis dissolutionem, quidam tyrannus Gentilium per Galliam conduxit exercitum, [Ecclesiam destructam,] nomine i Asthemius: qui supradictam basilicam destruxit, nimia ferocitate superatus; quam post diuturna tempora iterum restauravit Eva Comitissa, [restaurat Eva Comitissa.] quæ infirmitate corporis valde fuerat anxiata, almi autem Confessoris gratia repente sanitati est restituta: ideoque in ejus honore, ordine & numero competenti, Monachos statuit ibidem deservire, qui die noctuque vota laudum possent opportune persolvere: de rebus autem propriis, ad necessarios usus, prout oportebat, annuales reditus ordinavit illis k.

ANNOTATA.

a S. Wandregisilus, alias Wando, seu Wandus, colitur 22 Iulii.

b In Actis illius secundis, pater ejus Walchisus, dicitur extitisse consobrinus Pipini. Hujus Vitam & nobilitatem illustravimus ad diem 21 Februarii.

c Monasterium duplex aßignari potest, aliud in loco qui dicitur Mons-Falconis, vulgo Montfaucon, in diœcesi Virdunensi, cujus incolas Hincmarus in Capitulis cap. 1 Canonicos monasterii appellat, & auctorem Baldericumfacit Flodoardus, lib. 4 Hist. Remensis cap. 39. Aliud ultra saltum Jurensem, vocabulo Romani dictū est, a S. Romano monasterii fundatore, cujus Acta dedimus 28 Februarii. In hoc dicitur S. Wandregisilus decem annis moratus, quando videtur ad eum S. Godo venisse. Nam eo in loco fuit S. Wandregisilus recreatus Angelica visione, de qua hic agitur ex ipsa ejus Vita.

d Erchinoaldus, Præfectus palatii Chlodouei II, filii Dagoberti I, consanguineus ex materna origine SS. Wandegisili & Godonis. Cujus adjutorio cœpit monasterium Fontanellense construi anno ejus XI, Christi 648, uti docuimus 14 Aprilis ad Vitam S. Lamberti, successoris S. Wandregisili.

e S. Vitalianus colitur XXVII Ianuarii, quando ostendimus eum sedisse ab anno 656 usque ad annum 671.

f S. Audoënus, sedit ab anno 3 Chlodovei Regis, seu Christi 640, usque ad annum 673, quo mortuus est 24 Augusti.

g Augia, vulgo Oye, in diœcesi Trecensi, duabus leucis ultra Sezanam oppidum prope Fluviolum Morinum, nunc ab ejus nomine S. Gand appellatur. Meminit hujus fundationis Albericus in Chronico ad an. 676.

h Fuit ecclesia cum monasterio, S. Petri in Oye dicta.

i Hic videtur aliquis ex Normannis fuisse, qui seculo 9 has ditiones vastarunt.

k Addit Des-Guerrois, Corpus S. Godonis, fuisse cum magna veneratione depositum in alto loco, post majus altare.

MIRACULA
Ex Gallico Nicolai Des-Guerrois.

Godo, Abbas in diœcesi Galliarum Trecensi (S.)

[9] Cum S. Godo apud Augiam degeret, exigentibus peccatis populorum, magna ex pestilenti aëre exorta est mortalitas, & alii ardenti febre, alii morbo caduco, alii morbis aliis contagiosis extinguebantur. [Sanitas multis a vivente collata,] Tunc varii ad S. Godonem confugerunt, quos ille benigne excepit, & ægrorum alios benedicto oleo ungebat, alios signo salutiferæ Crucis notabat, & ita sanos ad suas ædes remittebat. Adducti etiam cæci, quibus in via virtutum instructis reddidit visum. Feminas etiam, quarum pectora morbus cancer exedebat, signo Crucis liberavit. Varios etiam infantes ægros, a parentibus delatos, sua benedictione & nomine Jesu invocato, sanavit.

[10] Perseveravit memoria miraculorum ejus apud posteros, maxime quod ejus adhuc viventis meritis fuisset pestilens mortalitas sublata. [mortalitas sublata:] Quare cum post restauratam ecclesiam & monasterium, ita rursum peccatis hominum exigentibus, recurrisset ejusdem afflictio mali, & homines tanta multitudine interirent, ut absque ullis exequiis plura corpora in eamdem fossam abjicerentur; cum publico voto ad S. Godonem omnes confugerunt, ac desiderarunt die Veneris sancto in Parasceve sacras ejus Reliquias solenni processione circumferri. Sed ea devotio translata fuit in feriam secundam Paschatis, quando accurrente ex vicinis locis magna hominum multitudine, ea processio summa cum devotione omnium & piis lacrymis peracta est, secutaque ex voto desiderata liberatio, cessante mortalitate, ut vix ulli dicto anno e vita migrarent. Addit Des-Guerrois, ex ore Allementi Prioris, [ab eaq; servati Monachi.] quod nemo meminerit quemquā contagioso morbo in dicto monasterio fuisse afflatum, licet eo accurrant peste & aliis contagiosis morbis laborantes, quibus conferuntur Sacramenta Pœnitentiæ & sacrosanctæ Eucharistiæ; quod Monachi meritis S. Godonis attribuunt.

DE SANCTO BOBOLINO
EPISCOPO VIENNENSI IN GALLIA.

CIRCA DCCXVIII

Sylloge de cultu & ætate Sancti: recentiora Elogia.

Bobolinus, Episcopus Viennensis in Gallia (S.)

G. H.

Dvo fuerunt inter Episcopos Viennenses Bobolini appellati, ambo Sanctis annumerati. Horum primus, Bobo etiam dictus, colitur XIV Iunii, [Cultus sacer.] at secundus hoc XXVI Maji; quo die ejus veneratio præscribitur in Breviario Viennensi anno MDXXII excuso, & Officium Ecclesiasticum desumitur ex Communi Confessoris Pontificis, cum Oratione, Da quæsumus. Tempus Sedis indicatur ab Adone, [Tempus Sedis.] cum decessore & successore, & bellis tunc in Gallia gestis, hoc modo. Chilpericus Rex & Ragamfridus Eudonem Ducem in adjutorium expetunt: contra quos Carolus Martellus intrepidus pergit. Eudo Parisios fugiendo pervenit. Chilpericus thesauris sublatis trans Ligerim in Aquitaniam se eripuit. Chlotharius Rex, scilicet Austrasiorum, eo anno mortuus est. Is est Christi DCCXVIII. His positis subjungitur: Post Eoldum Episcopum Bobolinus Viennensis Episcopus successit. Huic Ostrebertus vir strenuus & nobilis Episcopus succedit. Ex his Eoldus (aliis Euoldus & Eoaldus) colitur VII Iulii, & Ostrebertus (aliis Austrebertus) V Iunii. Huic scripsit Epistolam Gregorius Papa II, datam pridie Kalendas Septembris anno tertio Leonis I saurici, ergo anno Christi DCCXIX: proinde ante istum annum S. Bobolinus ad cælestem vitam migrarat. Ioannes a Bosco in Antiquitatibus Viennensibus ait, S. Babolinum Viennæ Episcopum præfuisse Leone Imperatore & Dagoberto Rege. Est hic Dagobertus III, qui puer & juvenculus mortuus est anno DCCXV, quo tempore Leo I sauricus necdum erat Imperator, creatus XXV Martii anno DCCXVII. Potuit tamen S. Bobolinus sub utroque floruisse in sua dignitate Episcopali.

[2] Acta desunt. In Ms. Martyrologio Viennensis Ecclesiæ, quod accepimus renovatum studio & labore Ioannis Lievræi, hoc elogium continetur: [Elogium Lievræi,] Viennæ natalis S. Bobolini Confessoris & Arehiepiscopi XLII. Hic regens Ecclesiam suam sub Dagoberto II Francorum Rege, imperante Leone II Isaurico hæretico, tandem post labores & sudores innumeros, illustris miraculis, mortem cum vita commutavit, conditus in Ecclesia sua metropolitana. Saussajus, in Supplemento Martyrologii Gallicani, hoc ei concinnavit Encomium: Viennæ depositio S. Bobolini, illius urbis metropolicæ Episcopi & Confessoris, nomine secundi, qui tempore Dagoberti Regis sedens, animas sibi creditas, cælestis quam gerebat in terra vitæ exemplis, informavit; stratoque per pura vestigia ad felicitatem æternam tramite, excedens e palæstra virtutis & pastoralis vigilantiæ cura, in consessum gloriæ candidatorum assumptus est. [& Saussaji.] Hæc Saussajus, quæ de omni Sancto Episcopo dici possunt. Memoria ejusdem inscripta est Ferrarii Catalogo generali Sanctorum, item Catalogo Episcoporum Viennensium collecto a Demochare, Ioanne Chenu, Claudio Roberto, Sammarthanis, & Ioanne Lievræo. At Nicolaus Chorier in Archiepiscopis Viennensibus, editis to. 1 Status Politicis Delphinatus Cap. XI, omittit hunc Secundū Bobolinū: ac primum Bobolinum seu Bobonem asserit hoc XXVI Maji mortuum, quem diem addit ei consecratum esse in Ecclesia Viennensi. Sed ea de secundo Bobolino accipienda sunt, cum alter colatur XIV Iunii.

DE S. BERENGARIO MONACHO
IN VRBE S. PAPVLI IN GALLIA.

ANNO MXCIII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De ejus ætate, & Flavio Anselmo Vitæ scriptore.

Berengarius, Monachus in urbe S. Papuli, in Gallia (S.)

G. H.

Inter viros Apostolicos, qui Gallias allato fidei lumine illustrarunt, censetur, S. Papulus, Sacerdos & Martyr, [In monasterio S. Papuli,] assecla S. Saturnini, primi Tolosatum Episcopi, habitus; ut latius ad illius natalem diem tertium Novembris dicendum. Sub hujus S. Papuli nomine extat vetus monasterium, quod tempore Pippini Regis constructum ferunt. Monasterio paulatim accrevit urbs, in Sedem Episcopalem erecta anno MCCCXVII a Ioanne XXII Papa, cujus erectionis Bullam ediderunt Sammarthani. Est ea in ditione Occitaniæ seu Languedocii Auraciensi, dißita Tolosa novem leucis versus Eurum. In isto S. Papuli monasterio seculo undecimo floruit S. Berengarius, [S. Berengarius obiit 26 Maji die Ascensionis.] mortuus die XXVI Maji, ipso Ascensionis festo, non anno nonagesimo secundo post millesimum, ut paßim Acta habent; sed proxime sequenti, anno MXCIII; quando cyclo Lunæ XI, Solis X, & littera Dominicali D, Pascha celebratum fuit XVII Aprilis, & consequenter festum Ascensionis dicto die XXVI Maji; cum anno præcedente habente litteras Dominicales D C, cyclo Lunæ X, Solis IX, Pascha fuerit celebratum XXVIII Martii, adeoque Ascensionis festum VI Maji.

[2] Acta conscripsit Flavius Anselmus, Beccensis Monachus, qui quæ scripsit ex ore testium oculatorū videtur habuisse. Apud Menardum libro 2 Observationum ad hunc XXVI Maji dicitur, [Acta scripta a Flavio Anselmo:] videri esse S. Anselmus Cantuariensis, qui superstes fuit S. Berengario. Verum id minus probamus. Dedimus illius Acta ad diem XXI Aprilis: qui quidem (ut ibidem diximus) factus est Monachus Beccensis anno MLX, [alio a Cantuariensi,] dein Prior ab anno MLXIII, & Abbas ab anno MLXXVIII, denique designatus Archiepiscopus Cantuariensis, ipso quo S. Berengarius mortuus est anno MXCIII, & in ea dignitate vixit usque ad annum MCIX: verum hic nusquam legitur appellatus Flavius Anselmus, neque jam Archiepiscopus venisse scitur ad monasterium S. Papuli: nec se tunc scripsisset Beccensem Monachum, sed Archiepiscopum Cantuariensem, aut servum Ecclesiæ Cantuariensis, ut alibi fecit.

[3] Vtinam vero ab illo qualicumque Flavio Anselmo conscripta Vita integra haberetur! [Horū compendia, in Mss.] quæ enim habentur, ea veremur ne sint tantum Vitæ amplioris compendia, quorum unum hic dandum continetur in Actis Tolosanorum, a Nicolao Bertrando Iurisconsulto fol. XLV, sed solum usque ad miracula; cum his autem nobis idem Tolosæ descriptum est ex libro tertio manuscripto Sanctoralis Bernardi Guidonis, ex Ordine Prædicatorum Episcopi Lodevensis, ex quo etiam descripta nobis fuerunt Acta S. Papuli Martyris, quæ scripsit Flavius Anselmus Beccensis Monachus, in quodam sermone. Similiter hujus Vitæ Titulus notatur: S. Berengarii Monachi & Confessoris monasterii S. Papuli ex gestis ejus, quæ conscripsit Flavius Anselmus Beccensis Monachus, cujus festivitas celebratur VII Kalendas Junii. Aliud compendium, ex Schedis Odonis Gissæi, Tolosa etiam ad nos misit Petrus Poßinus, æque ac alter Societatis Iesu Sacerdos, æque scriptis clarus. Integrum id excudit Menardus in dicto libro 2 Observationum Martyrologii sui Benedictini, cui ad hunc diem inscripsit S. Berengarium. Addiditque hoc compendium in Lectiones, ad Matutinum recitari solitas, fuisse digestum. In eo aliqua continentur omissa ab altero, quæ a nobis suo loco adduntur; & vice versa, aliqua magis contracta inveniuntur. Bucelinus ex Menardo aliquod Elogium concinnavit ad hunc XXVI Maji, quod suo Menologio inscripsit. Saussayus etiam in supplemento Martyrologii Gallicani eumdem celebrat, & auctorem Vitæ censet S. Anselmum Archiepiscopum Cantuariensem; quod rejecimus ex sensu Bernardi Episcopi Lodevensis, cujus ipse interim collectionem allegat.

[4] His sic digestis, accipimus, curante præmemorato Petro Poßino, ex Archivo S. Papuli descriptum, [Vltimum a Petro Episcopo scriptū circa annum 1400] atque a Canonicis sex & Vicario generali D. Pames rite subsignatum, Commentariolum de Sanctis & mirabilibus ecclesiæ & diœcesis S. Papuli: cujus Auctor in progressu agens de Provillianensi Virginum Monasterio, per S. Dominicum instituto, sic loquitur: Ego Petrus, indignus S. Papuli Episcopus, earum puritatem & merita frequenter expertus, testimonium perhibeo, coram Deo & universo mundo, cessante adulatione, pro filiabus carissimis dandum. Nullus istic fuit Episcopus Petrus (secundum Sammarthanos, & missum nobis Ms. Catalogum) ante annum MCCCLXXV; nec quisquam post annum MCCCCXII. Inter hos annos duo ejusdem nominis & cognominis du Cros fuerunt, quos germanos vocant Sammarthani, credo patruum & nepotem: nam Fratres, eodem nomine & cognomine, quis dixerit? Prior ex Ordine Cluniacensi assumptus, & Clementis VII Antipapæ Camerarius etiam Cardinalis illius fuit: secundo sedente, Episcopatus documenta & tabularia per Burgundiones fuere disperdita ac expilata; [non sine mendis.] quam ei causam fuisse existimo dictum Commentariolum concinnandi: sed quod ex eo notare poßim nihil præter errores invenio. Primo enim sub Abbate Raymundo professus Berengarius dicitur: quia nempe Vita per Anselmum scripta, Raymundo Abbati inscripta fuerat. Deinde mortuus Sanctus notatur. Anno Domini 1392, Maji ultimo, media nocte Ascensionis Dominicæ Philippo Rege illustri Franciæ regnante. A tali principio & fine quid boni quis speret? Vt autem librariis imputes annum 1392 scriptum pro 1092: quid facies ultimo Maji die? in quem Ascensio cadere non potest, nisi cum celebratum fuerit Pascha die XXII Aprilis. Hoc vero ante mutationem regiminis, factam anno MCCCXVII, bis tantum contigit seculo XI ac XII, videlicet anno MXLIV, & MCXXVIII; seculo autem XIII, etiam bis, videlicet MCCVII & MCCXCI, ac rursum anno MCCCII, neque postea nisi ipso anno quo primus Petrus Sedem obtinuit.

VITA
Auctore Flavio Anselmo Monacho Beccensi.
Ex Lectionibus propriæ Ecclesiæ, lib. 3 Sanctoralis Bernardi Guidonis, & Gestis Tolosanorum Nicolai Bertrandi.

Berengarius, Monachus in urbe S. Papuli, in Gallia (S.)

BHL Number: 1181, 1182

AUCT. FL. ANSELM. EX MS.

Prologus.

Reverendissimo Domino & Patri a Raymundo, S. Papuli Abbati, Flavius Anselmus Monachus Beccensis, de hac convalle miseriarum conscendere ad populum accinctum nostrum. Cum ad monasterium vestrum forte venissem, & a vobis officiosissime exceptus fuissem; hoc onus mihi imponere voluistis, ut viri venerabilis ac Deo digni Berengarii vitam, nec non & miracula scriberem; quatenus & præsentes & posteri cognoscerent, qualis quantusque vir fuerit dum vixit, & post transitum qua miraculorum gloria effulsit. Suscepi igitur onus impositum a vobis, & juxta quod accepi a quam plurimis viris, qui quod dixerunt oculis conspexerunt, memoriæ litterarum contradere b curavi.

[2] Vir Vitæ venerabilis c Berengarius in territorio Tolosano extitit oriundus, [Ab adolescētia Sanctus,] ex nobilioribus parentibus secundum seculi dignitatem. Pater ejus Bernardus, mater vero Hilloardis dicebantur d. Qui cum esset adhuc infantulus, cœpit bonis moribus præpollere. Fuit enim corde placidus, suavis eloquio, ita ut vix vocaret quemquam nisi aut filium Dei aut filiam Dei; innocens, verbo aut opere nullum lædens, simplex & humilis corde e. Hic ergo electus a Domino, [Monachus dure cubat:] relictis omnibus ut Christum pauperem securius sequeretur, Religionis sumpsit habitum monachalem in cœnobio S. Papuli, diœcesis Tolosanæ, sub regula B. Benedicti Christo Domino serviturus; in virtutibus & bonis operibus assidue proficiens, & corpus suum cum concupiscentiis in timore Domini crucifigens. Vix enim unquam postea jacuit in lecto, videlicet eo dimisso super nudam terram, capiti suo supponens si quem lapidem invenisset (instar Patriarchæ Jacob, qui in itinere cum obdormisset lapidem supposuit capiti suo, viditque in somnis Angelos ascendentes & descendentes) jacebatque vestitus, corpusculum suum a deliciis & mollitie retrahens ut spiritui subjugaret. Si quando vero jussu Abbatis alicubi pergeret, numquam super equum aut asinum insidebat, quamobrem parentes ejus verecundabantur: ipse vero ex hoc gloriabatur. [varia munia obit.] Abbati quoque & Fratribus in omnibus obediens erat: unde ordinatione & jussu Abbatis fuit magister puerorum, deinde eleemosynarius, postremo operis monasterii custos fuit. Ubi cum populum admoneret, ut se ab illicitis abstineret, avide & libenter ab omnibus audiebatur, ac si ejus Angelus loqueretur: quod enim docebat verbo, monstrabat opere & exemplo.

Sequitur de miraculis ejus.

[3] Cuidam mulieri sterili, uxori cujusdam Militis, compatiens animo pietatis, [sterili prolē impetrat,] & pro ipsa ad Deum preces fundens, prolem a Domino suis meritis & sanctis orationibus impetravit. Factum est autem, & tempus impletum est pariendi: nascitur filius, & in baptismo Berengarius nominatur.

[4] Quodam vero die, cum ad ripam fluminis cum quodam famulo suo adesset; conspiciunt in flumine piscem magnum. Tunc vir sanctus, [offerentem se piscem remittit in aquam.] ludendo & quasi optando, dixisse fertur, Deus! quam bonus esset piscis iste ad edendum! Ad hanc ejus vocem piscis ex aqua in terram prosiliit ad pedes Sancti. Cumque famulus ejus, qui cum ipso erat, voluisset piscem accipere; Sanctus, pietate & simplicitate solita motus, prohibuit, & in aquam redire concessit, & socio suo interdixit ne cuiquam hoc manifestaret quamdiu ipse in corpore maneret. Factum est autem post ejus transitum de hoc mundo, cum ad ejus sepulcrum crebra fierent miracula, tunc istud compertum est ejus socio referente.

[5] [Post longum morbū obit an. 1093] Dumque dies suos opplevisset in bono, restabat ut consummarentur in gloria anni ejus. Die igitur in f Cœna Domini ante Paresceven, apud g Castrum Lautretum pro necessitatibus sui monasterii consistens, corporis molestia comprehenditur, & ad monasterium cito revertitur, ut in conspectu Fratrum sanctum Deo redderet spiritum. Detinetur itaque usque ad Ascensionem Dominicam illa corporis sui infirmitate, & decoquitur & mundatur sicut aurum in fornace, ut mundus & purus exeat a seculo. Cumque prope esset ut spiritus reverteretur ad Deum qui fecit illum, post confessionem & absolutionem si qua forte commiserat peccatorum, Corporis & Sanguinis Christi communione percepta; erectis sursum oculis hoc dixisse fertur: Domine Deus, quam magnis oculis me aspicis? Post quæ verba sancta illa anima carne soluta est. Transiit autem ex hoc mundo benedicens Dominum Berengarius, ipsa nocte Dominicæ Ascensionis, septimo Kalendas Junii, anno ab Incarnatione Domini h MLXXXXIII, Pontificatum Romanæ urbis tenente Papa i Urbano, Francorum Rege k Philippo. Sepultum est autem corpus ejus prope introitum ecclesiæ honorifice, ut decebat. [miraculis claret:] Sed quia furto auferri corpus ipsius timebatur, tumulus ejus muro est circumdatus, & infra ecclesiam redactus: ubi frequens est concursus populorum, ob multitudinem miraculorum, quæ ibi divina pietas meritis S. Berengarii dignata est ostendere, de quibus pauca de pluribus adscribuntur l.

[6] Diaconus quidam, nomine Pontius, acuta febri excruciabatur: venit ad tumulum S. Berengarii, [Sanantur febri laborans,] vovitque se ei cereum oblaturum, si ejus beneficio sanitatem consequeretur: & paululum obdormiens, experrectus se febris ardore levatum animadvertit: sed voti immemor cereum non obtulit: sed iterum febris eum invasit. Statim ille errati pœnitens, accepto cereo ad tumulum viri Dei se contulit: ibique obvolutus tota nocte in oratione perseveravit, cereo ardente: qui, etsi tumulus adhuc sub dio esset, nulla ventorum vi extingui potuit. Sicque Diaconus ille incolumis discessit. Quædam mulier mente capta, obvios quosque lapidibus impetebat; sæpe nuda, [& amens:] omni pudore muliebri abjecto, cursitabat: sibilabat ut serpens, grunniebat ut porcus, latrabat ut canis. Ad tumulum S. Berengarii a fratre deducta, cum ibi paucos dies & noctes constitisset, animi compos facta ad sanitatem rediit.

[7] Altera quædam mulier, orta ex territorio Albiensi, quæ duobus annis visum perdiderat, [cæci illuminantur,] ad S. Berengarii tumulum veniens, cum ibi in orationibus pernoctasset, visum recepit; & sic gaudens & clare videns ad propria remeavit. Gaubertus quidam, Narbonensis civitatis accola, cum & ipse multo tempore cæcus esset, ad S. Berengarii tumulum venire disponens, candelam jam emerat quam deferret. Videns autem Deus fidem viri, priusquam advenisset & antequam Sancti tumulum vidisset, lumen recepit. Ille vero non ingratus, pervenit ad tumulum, Deo & S. Berengario laudes & gratias redditurus, & quæ sibi contigerant enarraturus: ac deinceps limina benefactoris sui annis singulis visitavit.

[8] [captivi liberantur,] Duo homines in diversis partibus, cum capti essent, & tenerentur in vinculis ferreis alligati, S. Berengarium, ut eos liberaret, humiliter implorabant: quibus Sanctus apparuit, dicens eis: Ite ad locum sepulturæ meæ, quia liberi facti estis. Et statim ipsorum vincula sunt confracta: quȩ secum accipientes, venerunt sicut eis jussum fuerat ad sanctam sepulturam, Deo & Sancto agentes gratias, ut debebant: catenæ vero ante sepulturam appensæ sunt, in testimonium rei gestæ.

[9] Quidam cæcus, audita S. Berengarii fama, de longinquo ad eum properavit, [alius cæcus desperabundus illuminatur,] ut lumen recipere mereretur. Veniens igitur ad sepulturam Sancti, aliquantos ibi peregit dies: & cum non cito desiderium compleretur, cœpit quasi infideli mente agitari, & cum ira percutere baculo quo sustentabatur tumulum Sancti, & dicere; Tu Sanctus es? &; Tu Sanctus numquam fuisti vel eris, nec miracula unquam fecisti. Falsus est rumor, non est vera fama, quæ dispersa de te cucurrit: sine causa ut stultus huc ad te veni, jam hinc discedam. Hæc & similia blasphemando increpitans, recedebat indignans. Cumque non longe processisset, ventus vehemens verberavit vultum & oculos ejus, & cœpit omnia clare videre. Qui mox intelligens cujus hoc esset opus, reversus quantocius ad tumulum Sancti, egit pœnitentiam, quod male de illo sensisset & male locutus fuisset; & egit gratias, quod bona ei pro malis reddidisset.

[10] Adductus est quidam homo super asinum, contractus & membrorum suorum officio destitutus, ad tumulum Berengarii: [contractus sanatur,] qui cum esset ante sacrum corpus, protinus erectus stetit supra pedes suos: & currens ad Monachos ipsius monasterii, qui tunc cujusdam defuncti exequias celebrabant, in stuporem & admirationem convertit corda ipsorum; dum currentem cernerent, quem prius impotentem videderant & contractum. Paulisperque exequiis intermissis, pulsatis companis in laudem Dei, Te Deum Laudamus intonant alta voce.

[11] Quadam nocte Dominica, dum Fratres more solito illius sacræ noctis vigilias celebrarent, [varia miracula patrantur.] & copiosus populus convenisset, tam crebro in diversis personis in eadem nocte, S. Berengarii meritis, miracula sunt patrata, ut quinque vicibus in illis matutinis laudibus Te Deum Laudamus cantaverint successive, cum pulsatione campanarum, sicut moris erat ibidem fieri pro singulis miraculis divinitus perpetratis. Multa quidem & alia miracula operatus est Deus per S. Berengarium, dum adhuc viveret in corpore mortali, & postquam ad cælos migravit a seculo, ubi vivit in Christo, cui est honor & gloria in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA.

a Deest Prologus in Sanctorali Bernardi Guidonis & Actis Tolosanorum. Si tempus hujus Raimundi sciretur, statuendum inde esset de Scriptoris ætate: sed multa diligentia adhibita nihil potuit de Abbatibus istius monasterii inveniri, præter nomen Bernardi, facti de Abbate primi istic Episcopi.

b Ita corrigendum censet Menardus, licet Ms. habeat curaverunt: erratum sane hic a librario fuisse, occasione vocis conspexerunt, suadet defectus conjunctionis &, quæ alias foret necessaria: quod tamen dum plane certum non est, manet incerta ætas auctoris.

c Idem compendium, Sanctus Berengarius.

d Idem: A teneris unguiculis specimen futuræ sanctitatis edere cœpit. Mitis erat ingenio, eloquio suavi &c.

e Idem interponit: Summæ fuit castimoniæ, & toto vitæ decursu virgo permansit. Acta Tolosatium ad verbum conveniunt cum textu Bernardi Guidonis, nisi quod in illis dicatur habitum suscepisse monachalem sub Abbate Raymundo: hoc autem veremur ne solum ideo additum sit, quia huic dicata inveniebatur Vita.

f Die 14 Aprilis anni scilicet 1093:

g Idem Comp. in quodam Castello, Lauticam dicto, existens, ubi forte legendum Lautricum. Est autem Lautrec oppidum Occitaniæ in diœcesi Castrensi, quinque vel sex leucis in Boream distans ab urbe S. Papuli.

h Deerat in Mss. unitas, omissa librarii antiquioris errore facili, & a transcribentibus inobservato, quod supplere malui quam offendiculum relinquere.

i Hic est Urbanus II, qui sedit a 12 Martii anni 1088, usque ad æstatem anni 1099, quo deceßit.

k Hic est Philippus I, qui regnavit ab anno 1060 usque ad anno 1108.

l Hæc duo miracula desunt apud Bernardum Guidonem.

DE SS. GUINIZONE ET JANUARIO
MONACHIS CASINENSIBVS.

CIRCA AN. ML.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Eorum laus in Dialogis Desiderii Ab. Vita a Petro Diac. scripta, Reliquiæ.

Guinizo, Monachus Casinensis (S.)
Januarius, Monachus Casinensis (S.)

AUCTORE G. H.

Floruerunt hi duo sancti Monachi seculo Christi undecimo, circa annum millesimum & quinquagesimum aut paculo serius vita functi. Dein in eodem monasterio Desiderius Abbas creatus, [Memoria in Dialogis Desiderii Abb. dein Victoris III Papæ.] illud rexit ab anno MLVIII ad annum usque MLXXXVII, quo mortuus est; cum in Pontificem summum electus, & Victor tertius appellatus, in ea dignitate vixisset post suam electionem anno uno, mensibus tribus, & diebus quatuor ac viginti. Hic conscripsit libros tres Dialogorum, quos nobis ex codice Ms. Romano curavimus describi, sed postea accepimus etiam typis Romanis editos a Ioanne Baptista Maro Canonico S. Angeli in Piscina. Secundum hanc editionem libro Dialogorum primo pagina 20, prima extat memoria prænominatorum Sanctorum Monachorum his verbis: Alius quoque vir venerabilis vitæ, Guinizo nomine, mente & habitu Monachus fuit; qui ex ulteriori Hispania nostrum ad cœnobium veniens, in hac vicina silva, non parvo tempore, vitam solitariam duxit, ibique in omnipotentis Domini nostri servitio vitam finivit. De quo venerabili viro Joannes Abbas monasterii S. Vincentii, siti juxta ortum Vulturni amnis, qui ei familiarissimus fuit, multa miranda mihi, cum adhuc in nostro monasterio Præposituræ curam gereret, referre solitus erat. Cujus discipulus, Januarius nomine, magnæ obedientiæ magnæque abstinentiæ Monachus exstitit. Ac dein narrat Ianuarii miraculum de candente ferro, nuda manu e terra ad incudem portato, uti infra in Vita describitur num. 10. Rursus pagina 24 idem Desiderius ista scribit: Ea quoque, quæ de hoc egregio viro, videlicet Guinizone, Joannes religiosus Monachus, qui in vicina silva sub anachoretica disciplina solitarius commoratur, solitus est referre, dignum duxi huic nostro associare libello, scilicet, quod in Vita narratur num. 12 circa ejus obitum Beneventi cuidam Monacho revelatum. Ita etiam, quæ apud Desiderium de visione tormentorum, Pandulpho Principi post obitum illatorum, referuntur pag. 41, in eadem Vita narrantur num. 9.

[2] [Vita datur ex Mss. auctore Diacono Casinensi.] Ipsa Acta damus ex Petri Diaconi Casinensis libro, qui inscribitur Ortus & vita justorum sacri cœnobii Casinensis, qui liber in suo autographo manuscripto antiquis ac difficillimis litteris Longobardicis in pergameno, in eodem monasterio sub arctißima custodia asservatur: habemus autē ipsū inde descriptum, ubi capite nono indicatur Vita S. Placidi, & capite XXV late deducitur Vita S. Apollinaris Abbatis, quorum infra in Prologo Petrus facit mentionem: ac postea capite XXIX sequitur hic titulus: Incipit Prologus Petri Diaconi in Vitam sancti Guinizonis Patris nostri; itaque paßim titulo Sancti & Confessoris almiflui honoratur. Similiter & Guinizonis discipulus Januarius ab eodē sæpius Sanctus appellatur: & ambo in eadē ecclesia sepulti sunt, ad quorū merita declaranda Christus mira patrare dicitur in fine horum Actorum. Est autem ea Vita post annum MC scripta. Idem Petrus Diaconus scripsit opusculum de Viris illustribus Casinensibus etiam a memorato Ioanne Baptista Maro Romæ vulgatum: præterea ad Chronicon Casinense, a Leone Ostiensi scriptum, adjecit librum quartum, & tertium ipse supplevit. In hoc supplemento capite XLVII describitur miraculum S. Guinizonis, in ecclesia conclusi, & ab Angelo januis clausis educti, quod infra num. 6 continetur: Quo miraculo narrato addit: Hujus autem Viri gesta magnifica, discipulique ejus miracula, si quis plenius nosse desiderat, textum vitæ ejus, a nobis ante hoc ferme septennium exaratum, relegat.

[3] [Reliquiæ Casini observatæ.] Ad hunc Chronici Casinensis locum annotat Angelus de Nuce Abbas Casinensis S. Guinizonis seu Winizonis, & S. Januarii sacras exuvias, venerationi expositas conservari Casini, & diem festum in fastis Benedictinis relatum XXVI Maii; scilicet apud Wionem, Dorganium, Menardum, Bucelinum, qui dolet sibi, quam damus, Vitam non fuisse visam. Meminit etiam S. Guinizonis Philippus Ferrarius in Catalogo generali, arbitratus eum e vita migrasse circa annum MLXXVI. Verum tunc Desiderius se assereret testem oculatum, cum ab anno MLVIII Abbas Casini vixerit. Merebatur autem S. Guinizo, ulteriore Hispania ortus, etiam in Hispanico Martyrologio locum: sed factum bene quod id ignoraverint Dextrinarum fabularum figuli, multis alioqui ineptiis obscuraturi nomen ejus, uti fecerunt circa infinitos alios, quos vel eminus ad Hispaniam pertinere cognoverunt.

[4] [Caffarellus Generalis ornaturus Basilicam Casinensem] Marcus Antonius Scipio Placentinus, qui anno MDCXXX Neapoli evulgavit Elogia Abbatum sacri Monasterii Casinensis; inter res præclare gestas a Reverendiß. Patre D. Simplicio Caffarello, Congregationis Casinensis Generali Præsidi, cum scribebatur & imprimebatur liber; Casinatem, inquit, Basilicam magnifice prorsus atque insigniter illustrans, sanctuarium tres circiter palmos depressit, ad eam altitudinem, qua olim a Desiderio Abbate constructum fuerat. Aram maximam variis spectandisque marmoribus, & pretiosis lapidibus miro artificio insertis convestivit; Marmoreis cancellis, ad eximiam speciem, Sanctuarium ambientibus, hujus vero pavimentum varii coloris marmore constravit. Ita hæc eadem & alia plura invenimus ipsi anno MDCLXI: ad rem autem præsentem potißimum facit, quod, post alia quædam interjecta, sic exponitur: [corpora invenit an. 1627:] Illud præterea singularis a Deo beneficii promeruit, idem scilicet Generalis Simplicius, quod removendo altari & fodiendo Sanctuario intentus, Divorum corpora Constantini & Simplicii Abbatum; Carolomanni, Guinizonis ac Januarii Monachorum invenit. Quo eodem tempore cæleste Numen servorum suorum sanctitatem ac merita, multis atque illustribus prodigiis, testatam voluit; uti luculenter apparet ex tabulis, in quas diligenter & ex fide sunt relata. Guinizonis ac Januarii pretiosa pignora, in novo sacello pereleganti, collocata sunt, e regione sacelli clarissimi Martyris Bertharii.

[5] [cujus rei historia datur.] Ex prænominatis Carlomannus, nomen inscriptum habet Menologio Benedictino Bucelini ad XVII Aug. non itē Constantinus & Simplicius, S. Patriarchæ Benedicti successores in regimine immediati; non etiā hos secuti Vitalis & Bonitus, qui æque appellantur a Marco-Antonio Sancti. Sed nullum uspiam indicium adest specialis honoris ipsis unquam habiti, sicut duobus prioribus, quorum tamen præter nomina nihil retinet historia. Placet porro ex eodem Marco Antonio accipere Actisque subnectere Appendicem, quam iste Elogiis Abbatum subtexuit, de sacrorum pignorum inventione facta anno MDCXXVIII, eorumque translatione. Licet enim præcipua eorum, fuerint corpora Sanctorum (ut Casini creditur) Benedicti atque Scolasticæ: quia tamen horum dies nobis jam præterierunt, ibique de tali inventione aut nihil aut parum admodum dictum est, defectui supplendo opportunus est locus, SS. Guinizonis & Januarii memoriā referens. Interim optamus nancisci Miraculorum, a Marco Antonio indicatorum, Tabulas, in supplemento Martii ad Acta S. Benedicti proferendas.

ACTA
Auctore Petro Diacono Casinensi
Ex Codice Ms. ipsius Monasterii.

Guinizo, Monachus Casinensis (S.)
Januarius, Monachus Casinensis (S.)

BHL Number: 8951

A. PETRO DIAC. CAS.

PROLOGUS.

Guinizonis eximii ortum obitumque descripturus, quem Redemptor omnium ceu sidus splendidissimum istis radiare fecit temporibus, [Auctor sumit scribenda Acta] cooperatorem adjutoremque invoco Spiritum sanctum, qui revelat mysteria, & reserat secreta inenarrabilia, qui eumdem Confessorem almificum eo potissimum tempore, quo diminutæ sunt veritates a filiis hominum, sanctusque defecit, in Casinensi fulgere fecit cœnobio: indignum ultra & impiissimum reputans, si tam insignis cælestis curiæ Senatoris gesta in Casinensi tantum occultarentur archisterio, & non potius ad laudem Jesu Christi Imperatoris æterni, qualiter contra sævissimum tyrannum infatigabili lacerto pugnaverit, ejusque proterviam calcans devicerit, [rogatu Ricardi Monachi.] ad omnium ædificationem Monachorum ecclesiis Christi, quæ per totum Romani Imperii orbem constructæ sunt, destinare. Ad hoc nempe non meæ industriæ, sed Ricardi ejusdem Casinensi Archisterii Reverendi Monachi sum provocatus adhortatusque imperio. Nam cum die quadam in eodem cœnobio de Sanctorum miraculis reproborumque loqueretur suppliciis, inter multa quæ tunc peroravit mœrere se fatebatur, quod tanti Confessoris obliterarentur miracula; & ut nomen ita & gesta illius mirifica, quibus præ omnibus sui temporis hominibus resplenduit enixius, diuturnitate temporum in conspectu occultarentur mortalium; & eo præcipue tempore, cum Grammaticorum, Dialecticorum Rhetoricæque eminentissime ibidem vigerent scientiæ. Hæc igitur dum perorasset, nostram exiguitatem flagitare cœpit, ut, quod in beatissimo Placido & Appollinario egeram, hoc in Guinizone facere non recusarem. Tum ego; Cum tanti Confessoris miracula Fratribus narrentur ab omnibus, ac sæpius sæpiusque relata sint notissima, ejus exarare quid necesse est vitam? Nec me, inquit, latet, Ricardus, satis ejus patere miracula: sed non te pigeat ejus insignissimam apicibus mandare historiam, tam nobis quam posteris generationibus profuturam. Attendendum est enim ac solicitius præcavendum, ne antiqui hostis versutia nos in hac parte pertentet, qui vitas eorum qui Redemptori nostro in isto placuere cœnobio, describere negligimus. [Cant. 1, 5:] Hinc etenim scriptura dicit: Filii matris meæ pugnaverunt adversus me. Tunc nempe filii sanctæ Ecclesiæ, adversus matris suæ Ecclesiæ filios pugnant, cum eorum vitam pestifero taciturnitatis turbine tegunt. Quid ex hoc acturus eris, qui exterorum miracula descripsisti quam plurima, & nostrorū audire fastidisti? [Luc. 4, 24.] Unde & Dominus ait: Nemo Propheta acceptus est in patria sua. Nostræ enim taciturnitatis stoliditas sapientibus mœstitiam, & insipientibus gaudium generat. Sed vereor ne illud nobis dicatur in supremo examinis die: Filios genui & enutrivi, ipsi autem contemnentes spreverunt me: ille namque patrem suum spernit, qui fratrum suorum gesta mirifica apicibus mandare contemnit. [Isai. 1, 2.] Hoc autem ideo flagito, quia corpus illius sacratissimum in nostra quiescit ecclesia, & ea quæ de eodem sancto viro in libris Dialogorum suorum Victor Sedis Apostolicæ Pontifex retulit, nimis compendiosa, [quia corpus quiescit in ecclesia Casini.] valdeque transcursim videntur esse descripta. Hæc venerandus dum vir retulisset, exiguitatem inscientiæ meæ postponens, ad hujusce rei negotium animum impuli: & ad nostri Redemptoris gloriam, sanctissimi Confessoris Vitam scripturus, sensum aptavi; procul dubio sciens, in narratione virtutum, & illi honorem debitum exhiberi, & audientibus plurimum utilitatis conferri. Nā (teste Deo loquor) quæcumq; scripta sunt ad nostrā doctrinā scripta sunt. Si qua vero [bona] in hoc opusculo prudens forte lector invenerit, beneficio misericordis deputet Conditoris, a quo est omne datum optimum, omne donum pefectum. [Rom. 5, 4.] Lecturos interea suppliciter posco, uti pro nostris commissis Jesum Christum filium Dei Dominum nostrum universalem exorent Pontificem, quatenus me a latrantium rostris eripiens, ac in futuro justi judicii die delictorum remissione concessa, sit mihi præmium fugisse supplicium.

CAPUT I.
S. Guinizonis ortus, vita monastica & eremitica, oppreßio monasterii Casinensis. Illius illustre miraculum.

[2] Tempore igitur, quo serenissimus Imperator a Henricus Romanum, b Basilius autem Constantinopolitanum feliciter gubernabant Imperium, sacerrimæque vitæ Benedictus c, moribus doctrinaque præcipuus, Apostolicæ ac universali præsidebat ecclesiæ; Guinizo Confessor almificus, apud Casinum cœnobium sole fulgidius claruit: vir plane mirabilis, sanctitate conspicuus, humilitate præcipuus, abstinentia clarus, prophetiæ spiritu splendens, virtutum jubare coruscus, & omni bonitate redimitus. Hic ulteriore Hispania ortus, tantam in se abstinentiam, tantam sectatus est pœnitentiam, ut liquidius jam a parentibus valeret agnosci, non ad suæ hereditatis successionem, sed ad divinam potius servitutem eum electum fuisse. Superna scintilla namque in ejus pectusculo divinæ jam lucis splendebat, [In Hispania natus,] illius utique qui illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Cum autem puerilem transcendens, ad illam pervenisset ætatem, in qua vel maxime antiquus hostis genus humanum irretire conatur; tanto eminentius se armatura fidei, gladioque verbi Dei, [juvenis pietati addictus,] loricaque bonorum operum cœpit munire, quanto grauius adversum se jacula ignita videbat insurgere. Cœpit igitur toto mentis desiderio ad altiora conscendere, spiritualia quærere, labentia perituraque relinquere; sed quanto a se conabatur mundi curas abijcere, tanto magis illius nexibus irretiebatur. Cernens itaque vir Dei, non posse se sine gratia ad effectum perducere, quod jam mente conceperat; levavit se super se; relictaque, ut olim Abraham, patria sua, caput monastici ordinis Casinense cœnobium petiit, ibique cum servis Dei vivere cœpit.

[3] [Casinum venit:] Eo autem tempore gravissima persecutionum procella eamdem cœpit agitare Ecclesiam. Pandulphus d namque Capuanus Princeps, supra modum scelestis & inauditis operibus detentus, Casinensi cœnobio persecutionem inferre non desinebat. Primum namque adjiciens peccatum peccato, Reverendissimum e Abbatem ex Casinensi monasterio abstrahens, in civitate Capuana custodiæ mancipavit; de Casinensi vero claustro omnes fere Monachos exules fecit; paucos tantum, [a Pandulpho Capuano Principe turbatum] qui vix duodecim possent complere lectiones, ad corpus B. Benedicti dimittens. In monasterio vero eodem scelestissimum & ultra modum perversum, suæ nequitiæ complicem f Basilium, Abbatem, suum potius quam Monachorum, constituit, præbito suis manibus prius turpiter Principi sacramento, quod ultra viginti solidos per annum, de rebus monasterii, omnibus ei traditis, nihil retineret. Ad postremum autem universos monasterii homines in suam fidelitatem jurare faciens, & cuncta castella seu villas ejusdem loci Normannis, qui sibi tunc adhærebant distribuens, g Theodinum quemdam de monasterii servis, suæ nequitiæ similem, [institutione pessimorum Abbatis & Procuratoris.] super cœnobium posuit; eumque apud sanctum Germanum, in ipsa Abbatis curia, manere constituit. Insuper & Rocham, quæ h Banna dicitur, illi contradens ad suam fidelitatem; cunctos illi tam Normanos quam ceteros quosque parere præcepit. Jam vero quam pessimus quamque impius idem Theodinus in Dei servos extiterit, in quantam eos sanctumque hunc locum penuriam dedecusque redegerit, etiamsi Maronis aut Tullii mihi inesset facundia, referre non valerem: adeo (ut ex his pauca restringam) ut in ipsa sanctæ Dei Genitricis Assumptione, ad mysterium altaris vinum eis defecerit; adeo nihil reliqui tunc Monachis erat, quod Jeremias in lamentum prorumpens ait: Servi dominati sunt nostri, nec fuit qui eriperet nos de manibus eorum. [Thren. 5, 8.]

[4] Cumque nec ista rabidissimo sufficerent cani, post dies aliquot jubet nequissimus Princeps cuidam fideli suo, nomine i Aldegisio, ut quantocius ad hoc monasterium veniat, eique planetam & calicem Henrici Imperatoris, & alia præcipua Ecclesiæ ornamenta, Aquini & Sexti Comitibus impignoranda, perniciter deferat. Cumque ille veniens, rem propter quam missus fuerat indicasset, [& Abbatis donariis sacris omnibus,] Adam reverendissimus ejusdem ecclesiæ k Paramonarius ait: Ego hæc, quæ, vir bone, requiris, neque tibi, neque alicui alii daturus aliquando sum. Verum ea quæ petis, super ipsum, cujus sunt, B. Benedicti altarium ponam; inde ille, qui præsumpserit auferat. Quod cum fecisset, mox ille audacter accedens, jamq; super B. Benedicti corpus, manus nefandas extenderet, protinus in faciem corruit, & vehementissima subito paralysi correptus, distorto ore & oculo usque ad mortem permansit. Quod scelestissimus Pandulphus audiens præfatum Basilium misit, omnemque hujus loci thesaurum per illum ad se asportari præcepit, quem gloriosæ memoriæ l Carolus, Pipinus frater ejus, Lodovicus, Lotharius, Carlettus, Otto, & Henricus Imperatores S. Benedicto obtulerunt, [ob hæc in solitudinem digressus Guinizo,] atque in arce S. Agathæ, omnia simul condens, seposuit. Tali igitur modo abrasis a nefandissimo Principe funditus monasterii rebus, vir Domini Guinizo, eremiticam vitam ducturus, a Fratribus licentiam petiit, atque in eodem monte non longe a monasterio sibi cellam fecit: ibique in omnibus jejuniis ac vigiliis persistens, omnipotentem Deum flagitare cœpit enixius, ut Casinensi cœnobio solita pietate succurreret; filiosque ejus, a scelestissimo Pandulfo dispersos, ad eamdem Ecclesiam iterum revocaret.

[5] Eo autem tempore, cum prædicti Casinensis cœnobii Fratres maxima stipendii premerentur inopia, [revocatur Casinum a monachis fame pressis:] almifici Patris Guinizonis sanctitatem, vitam, ac mores agnoscentes esse præcipuam, eum convocantes in medium, tale ad eum habuere omnes colloquium. Quantis jam dudum, Frater dulcissime, simus oppressi miseriis, quantisque tribulationibus coarctemur, vestræ dilectioni non manet incognitum. Jam enim pervenit gladius usque ad animam: jam consummatio desolationis in hoc loco a Principe facta est: jam namque totum deprædati sunt cœnobium, possessionesque B. Benedicti in suis utilitatibus retorserunt; nosque fames dirissima cruciat, & quale vitæ capiamus remedium penitus ignoramus. Sed Dei omnipotentis confisi clementia, vestram fraternitatem suppliciter poscimus, ut ad Theodini perlibentissime curiam quantocius properes; confidimus enim in Domino & in potentia virtutis ejus, quod nobis in tanto periculo positis concedet remedium. Hæc vir Domini audiens, ait: Fratres & Domini mei, nostrumque unicum ac singulare remedium, cur adeo mœstum animum geritis? [eosque consolatus,] Confidite in eo qui vicit mundum, qui percutit & sanat, vulnerat & medetur; qui ideo hic flagella irrogat, ne in æternum puniat. Recolite quia Pater sanctissimus Benedictus præsentiorem quam si viveret pollicitus est se futurum; unde in tribulatione gratias agentes, illud cum Job decantemus canticum: Si bona suscepimus de manu Domini, mala quare non suscipiamus? [Iob. 2, 10,] Unum autem a dilectione postulo vestra, ut pro me Domino Iesu Christo Patrique sanctissimo Benedicto preces fundatis, quatenus Theodini miserrimi vultum mihi placabilem faciat, mentemque ejus ad preces meas inclinet, quo ab eo valeam obtinere quod rogaturus sum.

[6] His dictis, nulla interposita mora, omnium Fratrum se prosternens vestigiis, sumpto baculo iter aggressus est. [Procuratorem adit & frumentum petit,] Mox vero ut ad Rocham crudelissimo servo præsentatus est, cur illuc tantus vir venire insolite voluisset, inquisitus est. Cui vir Dei respondit: Nostrum procul dubio hujus rei ad hunc locum noveris extitisse adventum, ut Fratribus nostris, alimentorum necessitatem patientibus, frumenti præstes auxilium. Qui inter multa verborum convitia, servilis ut est consuetudinis, respondit: Cur non laboratis manibus vestris, sicut vobis Regula præcipit? Tunc vir Dei, quia alii infirmi sunt, alii vero in decrepita jam ætate consistunt. Sed cum multis vir Dei instaret precibus, respondit: Ne vestra demum verba parvipendere videar, hac mecum nocte si perseverare volueris, centum tibi millii modios, diei illucescente aurora, vestri gratia tribuam. Quæ omnia vir Dei subdole prætexi sentiens, Regulæ præcepta sese nullo modo violaturum fore respondit. At Theodinus, dum in mente sua anxius quæreret, quo venena perfidiæ fundere posset; diabolicis tandem exagitatus stimulis, dum servum Dei orationis gratia ecclesiam intrasse conspiceret, cœpit intra se hæc tacitus volvere. [ideo ecclesiis includitur,] Quia manere hodie sponte nobiscum noluit iste, persistat invitus; sicque cum summa diligentia claudi ecclesiam fecit: virgam vero, quam in manu servus Dei adduxerat, uxori suæ tradidit, & eam in arcam claudi præcepit. Sed humani generis Conditor, qui in se sperantes non deserit, misit Angelum suum, qui salvo januarum signaculo eum de ecclesia abstrahens, in montis pede servum Dei deposuit. Rustici vero ex more sero redeuntes a ruribus, [inde tamen januis clausis educitur.] percunctati a castri habitatoribus, siquid novi in illis partibus nuperrime gestum foret, respondere se omnino nihil aliud vidisse, nisi quemdam hominem solitarium, discalceatis pedibus m gambuctam in manu portantem. Theodinus vero nequissimus servus hoc audiens, evocat confestim Presbyterum & Marottam uxorem suam, & quid de Dei homine actum fuisset, solicite cœpit inquirere. Et cum in ecclesia eum permanere dixissent, ut eum ad Theodinum perducerent concito gradu perrexerunt; quem invenire non prævalentes, ei nuntiare curarunt; uxor autem ejus baculum, quem in arca posuerat, similiter requirens, invenire non potuit. Qualiter autem omnipotens Deus de ecclesia januis clausis servum suum abstraxerit, usque hodie manet incognitum.

ANNOTATA.

a Imperavit S. Henricus ab anno 1002 usque ad annum 1024, quo obiit 14 Iulii.

b Hic est Basilius Porphyrogenitus, Romani Iunioris filius, qui cum fratre Constantino imperavit annos 50, mortuus anno 1025.

c Benedictus VIII, præfuit Ecclesiæ ab anno 1013, usque ad 27 Februarii anni 1024. Sed hac relata spectans ad ultimos illorum annos, & primos vitæ monasticæ S. Guinizonis.

d Pandulphus, hujus nominis, quartus Capuæ Princeps, anno 1022 a S. Henrico carceri mancipatus, post ejusobitum vinculis solutus, Capuam expugnatam recepit anno 1026.

e Theobaldum Abbatem 32, per 4 fere annos Capuæ detentum (scilicet ab anno 1026 ad 1030) inde Neapolim, & post dies aliquot in Marchias profectum, in monasterio S. Liberatoris usque ad obitum per quinque circiter annos conversatum, tradit Leo Ostiensis lib. 2 cap. 58 & seqq. & Peregrinius, in Theobaldo Abbate, hunc ait defunctum esse anno 1035, 3 Iunii.

f Basilius, genere Calaber, sedit annis duobus ab anno 1036 ad an. 1038.

g De Theodino seu Todino eadem latius habuit Leo lib. 2 cap. 59.

h Banna, Leoni Vantra & Branta.

i Hæc de Adelgisio habet Leo lib. 2 cap. 31.

k Leo, Qui tunc Ecclesiæ curam habebat.

l Imo Carlomannus, ibidem Monachus factus, frater Pippini Regis; tum Ludovicus Pius, Lotharius ejus filius: at quis Carlettus, diminutive sic dictus, eoq; distinctus a Carolo Magno? an Carolus Calvus vel Carolus Crassus? Mirum est Magnum reticeri. Otto primus & Otto tertius bona Casinensibus confirmarunt, & ultimus duabus coronis argenteis basilicam exornavitat: de donis a S. Henrico oblatis, quando eum S. Benedictus sanavit, legendum caput 43 lib. 2 apud dictum Leonem.

m Ita idem Petrus Diaconus in Miraculis S. Benedicti Casini patratis, a nobis ad 21 Martii editis pag. 296 num. 37, gambuttam claudi sanati ante fores ecclesiæ suspensam ait, ubi plura de hac voce sunt indicata sub littera d.

CAPUT II.
Casinum a suis invasoribus liberatum: hi divinitus puniti. SS. Ianuarii & Guinizonis in vita & post obitum miracula.

[7] Sed cum idem omnipotens Deus tantis direptionibus decrevisset finem imponere; Casinensis cœnobii Fratres, ultra montes ad Imperatorem pergentes, [Conradus Imp. a Monachis rogatus,] quæ mala a Pandulpho pertulerant retulere; orantes ut ad Italiam dignaretur venire, ac Casinense cœnobium, quod caput omnium monasteriorum a Domino Jesu Christo per Patrem Benedictum statutum fuerat, quod omnes Imperatores sub sua tutela reverenter nimis habuerant, de sævissimi tyranni manibus potenter erueret. Conradus a autem Imperator, his auditis ira succensus, cum valido nimis totius Occidentis exercitu transitis Alpibus Romam advenit; ibique habito cum Romanis consilio, strenuos a latere suo Principi destinat viros, mandans, ut nisi indignationem Romani Imperii vellet protinus experiri, monasterio Casinensi cuncta quæ abstulerat confestim restitueret. Sed cum hi, qui ab Imperatore missi fuerant, nihil profecissent; cernens Augustus se a Pandulpho contemni, sumpto exercitu venit Casinum. Quod cum Fratribus fuisset relatum, b dixerunt: Tempus tacendi transiit, [Casinum venit:] & loquendi tempus advenit: ecce illuxit dies redemptionis nostræ: descendamus, & Imperatori omnia quæ sunt necessaria præparemus. Alia autem die Imperator, Benedicto Patri se commendaturus, montis ascendit verticem: cumque Capitulum, una cum Henrico Rege filio suo, ingressus fuisset; surgentes Monachi, omnes in terram ante faciem Imperatoris se prostravere, surgentesque; Ita vos, inquiunt, expectavimus, ita faciem vestram contemplari desideravimus, acsi justorum animæ in inferno Redemptoris adventum expectasse noscuntur. Et iterum omnes in faciem ruentes, quæ & quanta mala per duodecim annos a Pandulpho passi fuerant reserunt. Tunc Imperator in fletum erumpens, ob eam solummodo causam se ad partes istas transisse, ut sanctissimi Patris benedicti cœnobium de jugo servitutis ereptum pristinæ redderet libertati, [Richerium Abbatem constituit,] jurejurando affirmabat. Ibi autem Imperator aliquamdiu demoratus, c Richerium in eodem Casinensi cœnobio Abbatem constituit: indeque recedens Capuam, super Principem sine mora perrexit; ibique d Guaimarium Principem ordinans, omnem terram S. Benedicti restituit.

[8] [invasores puniuntur.] Scelestissimus autem Pandulphus, una cum Basilio suo ad Imperatorem Constantinopolim abiit: a quo justo Dei judicio in exilium directus e est. Theodinus vero, disponente Deo a Richerio Abbate captus, virgis cæsus ac tonsus, nec non sacco indutus, & ad cernendam farinam more servorum in pistrino positus est. Normanni vero, qui tanti loci infestatores extiterant, centum quinquaginta intra biennium diversa morte consumpti sunt. Comes autem illorum, qui terram monasterii vastare disposuerat, eo die quo id se acturum sperabat, subitanea morte defunctus est. Siconolfus vero Aquinensis Comes, & ipse ex persecutoribus, Dei judicio percussus, una cum duobus millibus quingentis civitatis suæ habitatoribus, eodem anno mortuus est. Pandulphus autem pro his, quæ in Casinensi Ecclesia gessit, licet in hoc seculo pœnam sustinuit, in futuro tamen pœna non caruit; quod certius probabitur, si ea quæ de eo visa sunt in medium deducantur.

[9] [Sergii Magistri militum,] [f] Sergius namque magister militum, qui Neapolitanæ præerat urbi, in ipso sancto Paschali Sabbato silvam suis cum pueris venaturus ingreditur: tensisque retibus, ad insequendos apros per silvam omnes sese cum canibus huc illucque diffundunt. Fit autem venantibus eis aper obvius, qui priusquam retium involveretur laqueo, confossus verubus captioni cessit eorum. Cum autem ad occasum sol vergens, tardioris horæ noctisque jam imminentis indicia certa referret; sumpta quam ceperant venatione, celerem cum universis domum repedationem arripuit: uno dumtaxat post se puero, [servus Pythagoras,] Pythagora nomine, derelicto; cui, ut collectis retibus summa sese cum festinatione sequeretur, præcepit. Cum autem jussionibus parens dominicis, dominum celeri cursu sequeretur; duo repente Monachi, vultus admodum reverendi, ei sese in itinere obvios obtulere. Cumque timore exterritus puer, quinam essent inquireret; [videt Pandulphum torqueri,] illi, Procul, inquiunt, ab animo repelle formidinem, nosque intrepidus comitare. Cum itaque per eamdem silvam simul proficiscentes aliquantulum processissent, venerunt ad locum quemdam cœnosum valde aspectuque horribilem; ibique Pythagoræ Monachi, qui videbantur, Pandulfum Principem subtus ostendunt, ferreis nexum vinculis, atque in cœno lacus ad gulam usque demersum. Visi sunt interea duo Æthiopes in restis speciem vites contorquere agrestes: quibus collum Principis colligantes, missum in inferiora lacus, ad superiora trahebant. Cumque hos Æthiopes per vices alternare conspiceret, immensa licet correptus formidine, Pandulphum tamen, alloquitur, tantique ab eo causam discriminis percunctatur.

[10] Tum ille, silens & ejulans, in hujus verba responsionis erumpit: Licet, o Pythagora, [ob calicem aureum ablatum,] multiplicibus & infinitis facinoribus meis multiplicia & infinita mihi sint parata supplicia; hujus tamen, cujus ipse conspector es, pœnæ nullam aliam causam noveris esse, nisi quod aureum calicem de sancti Patris Benedicti cœnobio, sacrilega ductus cupiditate, abstraxi, eique moriens minime reddere procuravi. Unde obnixe deprecor, ac per Jesum Christum Deum, cujus infelix ego præcepta contemnens in hanc sum detrusus voraginem, te obtestor; ne usque Capuam itineris pigriteris fatigationem subire, eamque, quæ mihi in conjugem fuit copulata adire, eique pœnam meam, cujus te Deus viso ipso cognitorem voluit, intimare; [rogatur uxorem de restitutione monere:] pœnȩque causam abstractionem esse calicis memorati, te meis eloquiis didicisse; meque rogare, & obtestari obnixe, ut pristini dilectionem amoris in memoriam revocet, ablatumque calicem sancto loco ocius & sub omni celeritate restituendum procuret. Ad hæc Pythagoras, Non, inquit, verbis meis, ut reor, uxor tua adhibitura est fidem; neque quod te viderim, vel quod ipse patiaris talia, creditura. Tunc Princeps ait: Ut uxor mea tuis debeat fidem inambiguam adhibere sermonibus, hoc illi dabis indubiæ certitudinis signum, dicens; præfatum calicem Pandulphum Guatæ filium habere pro pignore: rogabisque ex persona mea, ut si quæ in ipsius animo conjugalis resident amoris vestigia, solidos, pro quibus calix in pignus est traditus, Guatæ reddere non moretur; sanctoque calicem monasterio restituere, ut quam pro ablatione calicis pœnam mereor pati, ea, calice restituto, mercar liberari. Quibus dictis visio omnis illa ab oculis pueri ablata est. [quod ille moriturus frustra facit.] Qui reversus domum, gravi continuo languore corripitur, qui per singulos dies invalescens, vitam ei brevi temporis spatio terminavit. Prius vero quam decederet vita, Pandulphum, cui præfatus calix fuerat in arrhabonem commissus, contigit venire Neapolim, & ex ipsius ore Pythagoræ hanc seriatim visionem audire. Qui cum reversus Capuam uxori Principis cuncta intimasset, parvi pendens mulier verba, nec pretium quod vir acceperat mutuo restituere, nec calicem restituendum ecclesiæ curavit recipere.

[11] His taliter prælibatis ad S. Januarii, Guinizonis discipuli, g enarranda miracula veniamus. Hic igitur cum in Guinizonis crudiretur doctrina, magnis abstinentiæ obedientiæque cœpit pollere virtutibus. [S. Ianuarius ob corpulentiam & ruborem irrisus,] Qui cum tempore quodam a magistro, ut ferramenta, quibus erant soliti operari, reficeret, Aquinum missus fuisset; domum fabri ferrarii adiit, atque ab eo ferramenta sibi reparari data mercede poposcit. Erat autem a natura S. Januario quædam attributa corpulentia, ruborque genarum in tantum, ut mira quoque abstinentia exinanire duo ista in Januario non sufficerent. Faber ergo ferrarius, figens obtutus in Januarium, cœpit de eo cum adstantibus risum facere, ejusque corpulentiam & ruborem esculentioribus cibis vinique potationibus assiduis deputare. Ad quam falsam suspicionem de eo præsumptam sanctus Januarius respondit: Potens est Deus facere, ut de pinguedine & rubore meo falsa vos pœniteat opinatos. Interim autem dum faber ferrarius, quæ artis erant suæ, operari non desinebat; fervens nimiique ruboris ferrum de igne extrahit, [ferro candenti sublate se purgat,] super incudem ponit, idque fortuito excussum forcipe, incude desiliens, in terram decidit; quod continuo correptum manu S. Januarius incudi restituit, cunctorumque, qui præsentes adstabant, tremore corpora, animos stupore replevit: eoque facto, neque ex edacitate se nimia corpulentum, neque ex vini potatione sedula rubescentem, evidentissime omnibus patefecit. Non enim adstantium quispiam vel tenuiter ultra potuit opinari, sanctum Januarium edacem vel bibulum, per quem tantæ virtutis in eorum oculis Creator omnipotens demonstrare voluit signum. Cum autem ferramentis refectis ad cellam suam remeasset Januarius, vehementis a Magistro est verbis increpationis correptus, quod insultantibus cedens, virtutis signum in eorum facere conspectibus præsumpsisset. Cumque ad hæc S. Januarius stupens percunctaretur ab eo, quo revelante ista ei insinuata fuissent, [quod propheticesciens Guinizo redarguit,] Guinizo vir Dei, respondit, Cujus tibi virtute signum tantum concessum est exterius facere, eodem revelante interius illud mihi concessum est scire. In quo facto Guinizo facta absentis discipuli contuitus, Elisæo; in extinctione vero virtutis igneæ, tribus pueris similis Januarius factus est.

[12] Non multis dierum transactis curriculis, cum ad S. Germani curiam, rebus expetentibus, missus fuisset, omniaque Guinizo jam perfecisset; ecce quemdam perspexit hominem, qui calathum uvis refertum, quas latrocinio acquisierat, suis in humeris deferebat. [uti etiam uvas furto sublatas:] Quod cum venerabilis Pater Guinizo, sancto repletus Spiritu, cognovisset; protinus vociferans ad se illum venire præcepit. Qui cum sceleris sui se conscium manere cognosceret, ad servum Dei ocius venit. Qui ait: Unde hæ uvæ, furcifer? Unde eas adducis? Ad hæc callidus fur sese dissimulans, eas a sua vinea se collegisse jurejurando affirmabat. Tunc vir Dei respondit: Non sic, sed potius eas de tali vinea collegisti. Qui demum victum se sentiens, tanti viri admirans benignitatem, de commissis veniam postulat. Quem cum ad rectæ vitæ tramitem Guinizo Pater sanctissimus diu monuisset, dixit: Curre frater, curre velocius; & ad vineam, unde uvas rapuisti, ferre summopere satage: ecce enim super eas diabolum sedentem conspicio. Qui cursu velocissimo mandata perficiens, ad vineam, unde uvas abstulerat, easdem reportare curavit.

[13] Guinizo autem Pater almificus, expleto sui temporis cursu laudabili, perrexit ad Dominum VII Kal. Junii. Eo vero die, quo de hoc mundo recessit, [& mortuus 26 Maji,] quidam h Frater apud Beneventum positus, ejus excessum per spiritum cognouit, & adstantibus ibi Fratribus dixit, omni remoto scrupulo hæsitationis; Estote certissimi, in Casinensi Monasterio magni quemdam meriti hodierna die migrasse ad Dominum. [(quod eo die Beneventi scitum)] Ad quæ nimirum verba mentes audientium omnium in stuporem sunt versæ, quod migrationem viri, per octoginta fere passuum millia separati, tanta sibi acciperet firmitatis certitudine nuntiari. Diligentiore tamen perquisitione rei veritatem discutientes, cognovere profecto, eodem die Guinizonem Patrem migrasse, [claret miraculis, S. Ianuario consepultus.] quo nimirum magnum quemdam in Casinensi monasterio virum memoratus Frater obiisse cognovit, ejusque ceteris obitum revelavit. Sepultus vero est in Ecclesia sancti Confessoris Christi Nicolai, in loculo plumbeo ad dexteram partem altaris, in loco qui dicitur i Cyconia: in quo & sanctus Januarius discipulus defunctus una cum Magistro suo positus est: ad quorum Christus merita declaranda, mira in diem usque hodiernum patrare non cessat.

ANNOTATA.

a Conradus, S. Henrico anno 1024 subrogatus, in Italiam venii anno 1038.

b Hæc Azzo unus ex Prioribus dixit apud Leonem cap. 65 libri 2, ubi eadem referuntur.

c Richerius Bavarus, cœnobii Leonensis Abbas, dein Casinensis ab anno 1038 ad annum 1055.

d Guimarius Princeps Salernitanus, istius nominis quartus, uti in stemmate Principum Salerni ostendit Peregrinius.

e Addit Leo cap. 65, ubi, in exilio, miser per duos & eo amplius annos, usque ad mortem videlicet Imperatoris, est remoratus. Erat is Michaël Paphlago, vita functus 10 Decembris anno 1041.

f Desiderius Abbas, eadem narraturus lib. 1 Dialogorum, pag. 41 ita præfatur: Res est mirabilis & multum stupenda, quam narro, sed ita a pluribus cognita, ut de ea ab aliquo in nullo debeat dubitari. Deinde omnia ibidem narrantur, quæ, verbo subinde aut phrasi mutata, referuntur toto hoc numero: uti etiam apud Leonem cap. 60, & Baronium anno 1038 num. 11.

g Hæc etiam dictus Desiderius refert pag. 20.

h Hæc ex ore Ioannis Monachi, qui tunc Beneventi degebat, retulit etiam Desiderius pag. 24.

i Non invenio qui doceat, ubinam fuerit locus iste.

CAPUT III.
Novißima Sanctorum corporum inventio anno 1627, a Marco Antonio Scipione Monacho Casinensi descripta.

EX M. ANT. SCIPIONE.

[13] Admonet me insignis sacrarum Reliquiarum inventio, [Simplicius Generalis] &, quæ ipsiusmet inventionis festam gratulationem adauxere, illustria prodigia; ne silentii tenebris involvam; quæ Deus eximio suæ bonitatis munere; nobis eduxit in lucem; neve posteris juste meipsum accusandi locus relinquatur, qui toties de Majorum nostrorum taciturnitate, vel scribendi parsimonia in hoc genere conqueri soleo, ac pene indignabundus expostulare. Ab suscepta igitur Casinate Præfectura, [ornaturus S. Benedicti sepulcrum] versabat intento animo Simplicius, si qua posset clarissimi monachorum Parentis ac Magistri sepulchrum (quod frequentissimo concursu omnium undique gentium quotidie celebratur) splendidius ac magnificentius exornare; idque non sua tantum unius religione ac studio; sed communi etiam tum Sodalitii, tum Congregationis totius Casinensis nomine atque existimatione permotus. At quoniam istuc ipsum intelligebat commode perfici non posse, nisi templi sanctuarium (quo in medio, sub ara maxima, D. Benedicti sacratissimum corpus requiescit) in meliorem formam redigeretur; excogitatum prius est, de ipsomet sanctuario (reliqua templi parte non diminuta) in laxioris areæ spatium protrahendo: id enim videbatur non solum ad rem propositam necessario requiri; sed etiam ad venustiorem aspectum basilicam introeuntibus, & ad sacras functiones (solenniores præsertim) pro dignitate commodius obeundas, mirabiliter conferre. Accersiti hanc in rem non ignobiles Architecti, locus per attente inspectus ac dimensus, plures descriptæ formæ, postremo pronuntiatum, rem plane arduam felicis exitus spe tentari non posse.

[14] Cum Abbas ne ita quidem acquiesceret; anno insequenti Equitem Cosmam Fansagum Bergomatem, [delineationē committit architecto:] architectonices peritissimum, Neapoli denuo Casinum evocat. Monet, quantum sibi curæ sit sanctuarii amplificatio, quantum ipsius arti confidat, quantum de sedulitate atque industria sibimet polliceatur; videat proinde accuratius, quid hac in re artificio assequi possit atque efficere. Cosmas, diu secum meditatus, tandem Abbati novam graphidem exhibet, ad quam expetitum opus aggredi ac perficere destinabat. Cum ceteris ad eam diem prolatis exemplaribus haud paulo amplius illud arrisisset; placuit Simplicio, ad ejus normam futurum ædificium conformari. Verum antequam manus operi admoverentur; Eques nocte per quietem audire sibi visus est, [hic factam, viso monitus, mutat:] qui se capillo apprehensum excutiens, repeteret, altaris ac sanctuarii formam parum esse idoneam, parum fini ad quem exigebatur deservire; surgeret proinde, aliamque superiore elegantiorem, & Casinatis ædis amplitudini magis accommodatam, delinearet. Hic Cosmas, recentis visi timore horroreque perfusus, accubantes in proximo famulos trepide inclamat. Accurrunt; jubet lumen afferri; statimque arrepto stylo, novum exemplar, durante adhuc pavore, deformat; ex quo deinde institutum perfectumque opus, pene ad miraculum, feliciter cessit.

[15] Aliquot post menses, incepto jam opere, depressoque ad tres palmos sanctuario, cum ara maxima eumdem in modum aptanda superesset; non una hic cura Simplicii animum & cogitationem anxie distrahebat. Altare ipsum demoliri, iterum postea restituendi consilio, non placebat: quod Alexander Pontifex, Desiderii Abbatis rogatu, [Dubius Abbas an etiā altare mutaret,] in Casinatis templi dedicatione, illud idem sacrasset: porro quamlibet in partem illud impellere, quin, vel levissimo motu, præ vastitate molis ac vetustate fatisceret, videbatur longe difficillimum. Accedebat summa religio ac reverentia sanctissimi Patriarchæ Benedicti ejusque Sororis Scolasticæ: quorum sacræ exuviæ, cum aliorum pretiosis cineribus, sub eodem altari delitescebant. Erat vero timendum maxime, ne qua labes, vel graviore ruderum casu, vel cæmentariorum imprudentia, religiosissimo sepulchro inferretur. Deterrebat etiam ab aggressione operis, recordatio cælestis vindictæ, quæ nonnullos olim, hæc eadem curiosius ausos investigare ac perscrutari, nedum aliis gravioribus incommodis, sed repentino etiam ac miserabili mortis genere mulctaverat. Hoc metu quo se expediret Simplicius, statuit, [dum illud secreto explorat,] remotis arbitris, de futuro eventu privatim periculum facere. Igitur, duobus Monachis & uno dumtaxat fabro comitatus, intra templum se abdidit; ibique occlusis foribus, jussit cæmentarium prope aram fornicem perfringere, quantum homini admittendo satis esset.

[16] Aditu ad interiorem cameram patefacto, ingressi separatim Patres advertunt, [Reliquiās invenit,] posse aram (inoffenso fornice & Sanctissimi Patriarchæ Mausoleo) ad sanctuarii planitiem demitti. Auxere lætitiam inventi loculi, plurium Monachorum sanctissimis Reliquiis locupletes: e quibus inusitata gratissimi odoris suavitas efflabatur. Porro duplex istud animi gaudium, ingens etiam admirabilitas excepit. [& basilicæ organa, pulsante nemine, a multis audiuntur,] Quo tempore namque inspiciendis tractandisque Divorum tumulis Abbas & socii distinebantur, pneumatica sacræ basilicæ organa, non in una cœnobii parte, a multis nostrorum Sodalium exaudita sunt, suavissimi concentus symphoniam emodulari; cum tamen neque pulsarentur a quoquam, neque intra clausi templi ambitum a religiosis quæsitoribus audirentur. Sed enim admiranda hæc (quæ mense Julio contigere) haud longum post tempus nova denuo prodigia cumularunt. Altaris moles, sane pergrandis, quæ (uti diximus) necessario removenda erat, ne ulla ex parte inter agitandum labefactaretur, asseribus diligenter obsepta est, arcteque validis funibus constricta. Jamque ea introrsus ad chorum tres circiter ulnas (quantum videlicet opus erat) submota, nox laborantibus operariis obrepsit. Animadverterat Architectus, aram ipsam, non in medio (uti debuerat) sed propius ad dexteram sanctuarii partem, fuisse collocatam. Itaque impellendo in sinistrum latus altari (ad eam videlicet deformitatem tollendam) aptatis jam machinis, cum opportunum diei tempus defecisset, fabri imperfecto ab opere recesserunt. Postridie mane Eques Cosmas & cæmentarii templum repetentes, [postridie invenitur ara sponte in sinistrū latus secessisse:] dum parant destinatum in locum aram urgere, stupentes atque attoniti vident, nihil ultra opus esse ingenio & conatu: altare in mediam sanctuarii partem fuisse submotum. Res, aliis atque aliis (ut fit) enarrata perspectaque, ingentis miraculi vim habuit: nam neque, sine multorum diuturna ope, moveri potuisset; neque vel meridiana in luce, sine attentissima cura & accurato lineæ & perpendiculi usu, præfinito in loco illæsum ad amussim collocari.

[17] Eodem die Monachi Sanctorum lipsana, e subterraneo tumulo, ad sacrarium transtulere: ibidem asservaturi, quoad altaris opus atque ornamentum perficeretur. Dum autem sacri thesauri arculas elevant, pulvere subjectum loculis solum consternente, aspiciunt ex eisdem loculis unum (quo DD. Simplicii & Constantini Abbatū includebantur exuviæ) illustribus guttis undique abundanter humescere ac perfundi. Collectus statim in vitreas ampullas gossipinis flocculis affluens liquor, [SS. Simplicii & Constantini urnæ rore prodigioso exudant,] qua par est reverentia & religione, a Casinatibus asservatur. Simplicius diœcesim perlustrans, eo ipso die apud sanctum Petrum in fine (quod oppidum septem fere milliaribus a sacro cœnobio distat) commorabatur: cumque, obducto circumquaque nubibus cælo, per fenestram prospiceret; oculis forte Casinum versus directis, animadvertit eam solum monasterii faciem (quæ in conspectu erat) collucere; quæ ad Orientem vergens, per illud anni tempus, vel maxime udo cælo (ea quidem diei hora) solaribus radiis illustrari non poterat. [& monasterium cernitur collucere.] Rem demiratus, Monachum (qui forte aderat) socium adsciscit ac testem inusitatæ visionis, jubetque spectaculum illud diligentius contemplari & observare; addidit etiam, opinari se, eo ipso temporis articulo Casinates in removendis transferendisve sacris pignoribus occupatos detineri. Nec eum fefellit opinio; nam domum postea reversus, cognovit de Monachis, rem ita prorsus habuisse, quemadmodum ipsemet absens habere antea pronuntiaverat.

[18] Sub hæc Simplicius, ut in re longe gravissima cautissime se gereret ac prudentissime; [Quibus miculis rite examinatis,] indicto sacræ Theologiæ Jurisque prudentiæ; peritorum conventu (quem ipsemet prius instituerat) communi omnium consensione definitum est; ex Theologis primæ notæ Judices quatuor, itemque ex præcipuis Juris Doctoribus duos assessores diligendos esse, qui omnes, audito prius Fisci Curiæ Abbatialis Præfecto, de inventis nuper sacris Corporibus editisque miraculis, ex Tridentini Concilii præscripto ac formula, diligentissime inter se conferrent. Judices fuere, P. D. Gabriel a Puppio, Prior Casinensis; P. D. Germanus de Torres, Vicarius Generalis; D. Felix a Januario, Curiæ Abbatialis Theologus; & Archipresbyter S. Germani: Assessores, Gubernator S. Germani, & Consultor Reverendi Vicarii Generalis. Ab his igitur unum in locum congregatis, omnia summo studio discussa sunt, ac publicis commentariis consignata; quibus sacrorum Pignorum, rerumque supra naturæ vim atque ordinem effectarum veritas, manifesto comperta atque deprehensa, declarabatur. Tum vero Abbas, his perspectis, homines, divinæ scientiæ legumque humanarum cognitione pereruditos, majore numero convocavit. Fuere in his Abbates aliquot, numerusque Sacræ Theologiæ studia profitentium ex nostra sodalitate non exiguus; itemque permulti sacræ Sapientiæ Magistri, tum nobilissimis e familiis DD. Dominici, Francisci, Augustini Sodales, tum e Clero etiam nonnulli; e civitate vero Germanensi diœcesique universa omnes Juris utriusque consultissimi. In hoc conventu gesta superioris consessus perlecta sunt omnia, summaque diligentia singillatim ex ordine recognita & expensa. Cumque nihil non recte prudenterque factum constitisset; Actis ipsis ingenti omnium approbatione ac lætitia subscriptis, [in convocata ad 1 Octob. Synodo] a Simplicio, post grates Divinæ bonitati ab omnibus persolutas, dimissus est cœtus. Demum perbrevi decem mensium spatio absoluta sanctuarii atque aræ maximæ structura, perfectisque ornamentis, Abbas cælestes opes e sacrario (uti cogitaverat) in pristinam sedem reponere decrevit; quod ut celebri maxime apparatu ac pompa, festaque gratulatione perageretur, nulli labori aut impensæ est parcitum. In id, quæcumque requirebantur, Neapoli elaborata coëmptaque omnia. Tum denique Kalendis Octobris, solenni supplicatione indicta, omnes e Clero convocati, statuta die atque hora convenere.

[19] Multos sparsus futuræ celebritatis rumor remotis ex oppidis, longe vero plurimos ex circumpositis castellis, & ab urbe præsertim Germanensi, Casinum perduxerat: ingens etiam Monachorum numerus, ab Roma & Neapoli vicinisque e cœnobiis, qua loci ac Divorum religione, qua Simplicii invitatu, eodem confluxerat. Rebus igitur accurate dispositis, Tertiana precatione in choro mature decantata, Patres in sacrarium convenere. Simplicius sex inter Abbates sedebat medius: utroque e latere considebat longa ministrorum series: suus cuique amictus, qui supplicationis & rei sacræ functiones, eo die solennissimas, decebat maxime. Considebant e regione Abbatum, [decernitur facienda 4 arcarum Translatio] ad dexteram quidem Judices quatuor, Assessores duo; at læva, Protonotarii ac Notarii octo; aderant testes; & honestiorum hospitum frequentissima corona circumstabat. Principio sacrarum Reliquiarum productæ capsulæ: quæsitum an eædemmet essent, quæ anno superiore sub ara maxima inventæ fuerant, & in sacrarium translatæ. Quo rite comprobato, cetera deinde eumdem in modum, ex Tridentinæ Synodi & sacrorum Canonum præscripto, peracta sunt absolutaque omnia: statimque a præsentibus Scribis in publicas tabulas relata.

[20] Ad extremum Arculæ ipsæ plumbeæ (quatuor numero) totidem novis, ex eadem materia, prius a Simplicio sacratis, insertæ sunt. Apposita singulis sua schedula, Sanctorum nominibus, quorum venerandas Reliquias servabant, adnotata. Et primi quidem libelli hæc erat inscriptio: [quarum 1 Sanctos Casinenses anonymos.] Sanctorum Monachorum Casinensium Reliquias, quorum nomina perierunt in terris, sed scripta sunt in cælis, sub ara maxima conditas, Simplicius Caffarellus, hoc nomine Secundus, a Sanctißimo P. Benedicto Abbas CXXVII, meritis excelsas, editiore in loco collocavit; araque honorificentius exornata, majorem iis cultum deinceps haberi jußit; Anno MDCXXVIII, Vrbani VIII Pontificatus anno VI, regnante Philippo IV Hispaniarum Rege Catholico. Libelli secundi sic habebat tenor: Sanctorum Monachorum Casinensium, Guinizonis & Ianuarii ejus discipuli, miraculorum gloria illustrium, [2 SS. Guinizonem & Ianuarium] corpora, huc olim translata ex monasterio S. Nicolai de Ciconia, & sub majore altari posita, ut ipsum honorificentius exornaretur; Simplicius Caffarellus, hoc nomine Secundus, & hujus sacri monasterii Abbas CXXVIII, solenni pompa elevavit, & decentiori loculo condita reposuit Kalendis Octobris MDCXXVIII. Pontificatus S. D. N. Vrbani VIII, anno VI. Philippo IV, Hispaniarum Rege Catholico regnante.

[21] Tertius libellus in hunc modum conscriptus erat: Corpus S. Carolomanni, Regis & Monachi Casinensis, quem clariorem reddidit cella quam regia, cucullus quam purpura, pedum quam sceptrum, obedientia quam imperium, e monasterio Viennensi, [3 S. Carolomannum,] (ubi cum apud Pipinum fratrem Francorum Regem, ad Italiæ pacem procurandam, legatione fungeretur, vita functus est) huc transmissum, & ad sanctißimi Parentis Benedicti pedes positum, Simplicius Caffarellus, hujus sacri cœnebii Abbas CXXVIII: (ut, qui honoris insigne repulit vivens, reciperet mortuus) solenni pompa elevatum, in ornationem loculum reposuit Kalendis Octobris, anno MDCXXVIII. Pontificatus S. D. N. Vrbani Octavi anno VI, Philippo IV Hispaniarum Rege Catholico regnante. Libelli postremi denique hujusmodi erat inscriptio. Sanctorum Abbatum Constantini & Simplicii, [4 SS. Constantinū & Simplicium, Abbates continebat.] sanctißimi Patris Benedicti discipulorum & successorum, corpora, ad ejus pedes posita, Simplicius Caffarellus, hoc nomine Secundus, & hujus sacri cœnobii Abbas CXXVIII, dum altare majus exornandum curaret, ingenti sui & Monachorum omnium lætitia, reperit; cum rivi sacri nectaris ex aridis oßibus emanarent, & jucundißimo cum animi sui sensu sacras suorum prædecessorum exosculatus et veneratus exuvias, ut honorificentiori loculo conditæ in posterum servarentur, solenni pompa elevavit, & reposuit Kalendis Octobris MDCXXVIII, Pontificatus S. D. N Vrbæni Octavi anno VI, Philippo IV Hispaniarum Rege Catholico regnante.

[21] Quibus rite peractis, hoc ordine instituta supplicatio. Sacrum vexillum præferebatur: [cædem in processione circumferuntur,] pone ibant duodecim Sodalitiorum seculares Collegæ, in duodecim classes suis sub signis distributi: sequebantur duo e sacra Francisci disciplina manipuli, alter Fratrum Capuccinorum, Minorum alter: tum cohors Dominico duce religiosam militiam profitentium: succedebant linteati e Casinatis diœcesis Clero ad quadringentos: proxime incedebat Monachorum caterva ingens, quorum e numero sacris pretiosisque vestibus exculti amplius quadraginta conspiciebantur: subibant deinde quatuor feretra, quorum singulis deferendis quaterni Monachi humeros supposuerant. Primo ferculo, quorum nomina intercidere; secundo, Carolomanni; tertio, Guinizonis ac Januarii; quarto, Simplicii & Constantini cineres sacrati servabantur. Primi & secundi gestatores Dalmaticis; tertii, Sacerdotali amictu; quarti, Pontificio spectabiles incedebant. Sacrarum Reliquiarum pulvinaria, sub umbellis ex serico & argenteo textili cum aureis fimbriis, stragulis Attalica e veste cooperta, ferebatur. Porro e Nobilitate Neapolitana primarii viri, qui Casinum religionis ergo advenerant, deferendi sacrorum Pignorum umbellas, sibi partes desumpsere. Secundum feretrum sceptro & corona, Regum notis; quartum pedo & tiara, Abbatum insignibus, prænitebant. Sex Abbates mitrati, cum Pontificio amictu, postremi feretri utrumque latus cingebant; Simplicius, eodem habitu cultuque insignis, supplicantium agmen claudebat. Sequebatur religiosorum hominum, distincte ordinateque incedentium, catervam, multitudo conferti populi copiosissima, [cælo ex nubilo in serenum verso,] quæ summam capitum ad octo millia facile conficiebat. Sacri cineres ea pompa non exiguam Montis partem circumlati; hoc majore pietatis sensu & admiratione omnium, quod celeberrimæ solennitati, cælum ipsum palam videretur applaudere. Nam paulo antequam compositum agmen e templo procederet, disjectis nubibus (quæ ad eam horam minutulo imbre depluerant) Casinatem montem nitidissima luce perfudit; cum tamen per idem tempus circumposita late loca obscura nubium caligine premerentur. Dies a sole & ardentibus cereis (quos longus supplicantium ordo & circumfusæ multitudinis plurimi gestabant) aucto lumine, solito splendidior agebatur. Omnia Montis latera lætis populi acclamationibus, [insignique apparatu.] modulate canentium symphonia, & repetitis scloporum displosionibus, resonabant; cum toto etiam triduo (quod solenne festum præcessit) quotidie sub noctem disposita per cœnobii fenestras luminaria, ignei turbines, accensæ tedæ ac lignorum strues, & creberrimi majorum fistularum ictus e Montis fastigio exauditi, proximæ celebritatis signa, longe etiam disjunctis oppidis edidissent. Templum & peristylia pretiosis aulæis; porro aulæa carminibus & elogiis, passim ubique affixis, pulchrius enitebant: siquidem Monachi, politioribus litteris exculti, Divorum immortales laudes ita suis scriptis celebraverant, ut ipsi quoque ingenii & pietatis non exiguam laudem retulerint.

[22] [Reliquiæ SS. Guinizonis & Ianuarii in proprio sacello collocantur] Peracta supplicatione, Simplicius Abbas Sacrum solenne fecit, egregiis symphoniacis (quos ab Neapoli aliisque locis advocaverat) suavissime intercinentibus. Quo absoluto, Sanctorum Guinizonis, ac Januarii quod mortale erat sacello, ad id novissime extructo, est conditum, cum sequentis Elogii appositione: Simplicius Caffarellus, Abbas a Sancto Patre Benedicto CXXVII, dum sacra Diverum pignora honorificentius parat reponere; suæ in Divos religionis clarißima pignora reportat. Dum venerandæ Exuviæ deteguntur, sol ipse venerabundus contegit radios, cœnobium prodigiose irradiantem lucem suæ lucis defectu adaucturus; musicum organum, pulsante nemine, arcano tantum impulsu, ad harmoniacum concentum insonuit, ne a concordi superum hominumque gratulatione dissonaret; aridi cineres, suaveolenti rore humescentes, majorem pietatis flammam in animis Casinensium accendere, dum e veteribus Sociorum Reliquiis, recentes subolescere Reliquias conspiciunt, liquidarum imbre lacrymarum solidæ voluptatis magnitudinem contestantes; anno ab ortu Domini MDCXXVII, ab obitu Benedicti Parentis MLXXXV. At Simplicii, Constantini, Carolomanni, [aliæ sub ara maxima reponuntur,] & reliquorum exuviæ sub ara maxima eumdem in locum relatæ sunt, unde superiore anno fuerant asportatæ. Ceterum ad absolutam celeberrimȩ festivitatis gratulationem & magnificentiā, quod unum superesse videbatur, id vero abunde ac liberaliter est præstitum; omnibus videlicet, qui Casinatem Basilicam eo die inviserunt (invisere autem, uti diximus, ad octo millia) pro cujusque statu & conditione, humanissimi hospitii benignitate recreatis.

[23] Aræ maximæ (qua parte D. Benedicti sepulcro jungitur & odeum spectat) affixus est lapis lydius pergrandis, aræ ipsius & sepulchri ornamentum haud mediocriter adaugens. Huic aureis notis hæc leguntur insculpta. A. M. D. G. Sanctißimi P. Benedicti, Monachorum Patriarchæ, & S. Scholasticæ Virginis, [juxta corpora SS. Benedicti & Scholasticæ,] sororis ejus, corpora, sub hoc altari, uno eodemque sepulchro, ubi, primum posita fuere, sancte quiescunt. Hæ post annos bis centum, Petronace Abbate, S. Zacharias Pont. Max. pie perspexit; &, ut reperit, intemerata reliquit. Et post alios ter centum annos, Abbate Desiderio, inspectantibus Apostolicæ Sedis Legatis, Alexander II (qui & basilicam hanc dedicavit) intacta & indiminuta inventa fuisse, testatus est. Ad ipsorum pedes, Sanctorum Abbatum, Constantini & Simplicii, ejusdem sanctißimi Patris Benedicti discipulorum ac in Sede successorum, & S. Carolomanni, Regis & Monachi, quem sui contemptus clariorem fecit, patientia admirabilem; & aliorum multorum sanctorum Monachorum corpora reconduntur. Simplicius Abbas hoc nomine Secundus, & in eadem Sede CXXVIII, qui altare ac tholum exornandum curavit, pietatis suæ monumentum posuit, anno ab ortu Domini MDCXXVIII, ab obitu Benedicti Parentis MLXXXVI.

[24] Postremo visum est operæ pretium brevi narratiuncula testatum facere posteritati, [ante 200 annos infeliciter requisita,] quanto meliore successu Divina benignitas hanc Simplicii sacrorum Pignorum perquisitionem donaverit, præ illa, cui prope ducentis ab hinc annis Joannem Aragoniū aliosq; plane infeliciter operam dedisse, comperimus. Perquisitionis inventionisque exitum (quando præ inopia temporis incidi marmoreo in lapide non potuit) proposita tabella hunc in modum palam facit. Anno Domini MCCCCLXXXIV, [sed anno 1627 felicius revelata.] ausos profanis ausis religiosa Divorum pignora, e venerandis aræ maximæ tenebris, in lucem revocare, minax cælum horribili tonitru, fulmine, pluvia, ab incœpto revocavit; tellus, crebris agitata tremoribus, perterrefecit. Sed minis ac terrore incassum cedentibus, sacrorum cinerum curiosi quæsitores non cessere. Acriter denique in pervicaces animadversum; diverso mortis genere intra annum defunctis, quicumque fuerant eadem, invisa Superis pietate, perfuncti. Anno deinde MDCXXVII, dē dispari studio tentatum, dispari eventu succeßit. Vbi cælestes thesauri in apertum se dedere, clausum undique nubibus cælum (ut acceptam Superis pietatem atrato amictu clarius testaretur) Casinum dumtaxat nova luce perfudit: humus quoque, religiosæ functioni arridens, pretiosis exuviis purißimo rore illacrymavit: & musica organa, quo impensius ad pietatem impellerent, nullius impulsu musicos concentus reddidere. Agnoscant posteri, sincera pietas simulatæ pietati quid præstet.

DE SANCTO LAMBERTO
EPISCOPO VENCIENSI IN GALLIA

ANNO MCLIV

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De ejus cultu & Actis, a teste oculato scriptis.

Lambertus, Episcopus Venciensis in Gallia (S.)

G. H.

Nerusii Ptolomæo sunt populi Alpini, quorum urbs Vintium, aliis Vencia, vulgo Vence, Episcopalis in Alpibus maritimis, [Corpus S. Lamberti in ecclesia Cathedrali.] in ultima eaque montana Provinciæ parte sita, quæ solum viginti quinque in sua diœcesi habet parochias, quarum tres Pedemontio insertæ, Ducis Sabaudi Dominio subjacent. In Ecclesia istic Cathedrali asservantur sacra corpora SS. Verani & Lamberti, Venciensium Episcoporum. Ex his S. Veranus colitur die X Septembris, ast hoc XXVI Maii S. Lambertus. Baronius in Annalibus Ecclesiasticis ad an. 1154 num. 7 ista scribit: [Relatus natalis ad 26 Iunii,] Hoc itidem anno VI Kalendas Julii ex hac vita in cælum migrat S. Lambertus Episcopus Venciensis in Gallia, qui ex monacho Lerinensi, ad regimen ejus Ecclesiæ a Deo vocatus, mira claruit sanctitate, eademque plurimis miraculis illustrata, res ab eo prȩclare gestæ scriptis mandatæ sunt ab ejus æquali, qui complures ex illis ipse vidit. Hæc Baronius, ob cujus auctoritatem ad dictum VI Kalendas Iulii, seu XXVI Iunii eum retulerunt. Ferrarius in Catalogo generali, & Saussajus in Supplemento Martyrologii Germanici. Verum Acta habent num. 6, spiritum reddidisse, sepultumque VII Kalendas Junii, [sed melius ad 26 Maii.] sive XXVI Maii, qui dies videtur apud Baronium substituendus. Porro dicto die solenni Officio colitur, non solum in diœcesi Venciensi, sed etiam in Regiensi, ejusdem Provinciæ ditione, quod Baudonii, hujus diœcesis oppido, esset exortus. Hinc in Lectionibus, pro dicta diœcesi Regiensi anno MDLXXXV excusis, ista sub finem adjuncta sunt: Anno autem Christi millesimo sexcentesimo trigesimo quarto, insignis ejus Reliquiarum pars e Vencia Baudonium magno devotæ plebis concursu translata est, ubi hactenus a finitimis populis honorifice colitur, magnaque Deus Optimus Maximus, ad eum per Sancti sui merita recurrentibus, inibi præstat beneficia.

[2] [Acta antiqua.] Acta antiqua originalia asservantur in Archivis Ecclesiæ Cathedralis Venciensis, ex quibus illa cum autographo collata per Antonium Isnardum, Vicarium generalem Venciensem; Dominicum Lauream, Præcentorem dictæ Ecclesiæ; Mauritium Vianum, Beneficiatum & Curatum ejusdem Ecclesiæ; & Petrum de Guigonis, Notarium, transmissa fuerunt anno MDXCVI ad Vincentium Barralim Salernum, monachum Lerinensem, qui in Chronologia Sanctorum insula Lerinensis ea edidit pag. 180 & sequentibus: inde autem eadem hic damus. Saussajus ex dictis Actis longum encomium a se concinnatum edidit ad hunc XXVI Maii: quo etiam die eum referunt in Martyrologiis Benedictinis Wion, Menardus, Bucelinus, item Ferrarius supra memoratus. Ante sepulcrum sive altare B. Lamberti versus sequentes insculpti sunt, sub ipsam, ut credo, mortem; prius certe quam ad ejus invocationem fierent, quæ in Actis scribuntur, quæque illi nomen & cultum Sancti pepererunt, miracula.

Discat qui nescit, quod Episcopus hic requiescit, [Inscriptio.]
Nomine Lambertus, multa bonitate refertus,
Quique quaterdenis huic Sedi præfuit annis.
Non hunc erexit res blanda, nec aspera flexit.
Parcat peccatis illius fons pietatis,
Et lucescat ei lux perpetuæ requiei.

VITA
Auctore coœvo & oculato.
Ex Mss. Venciensibus edita a Vincentio Barrali.

Lambertus, Episcopus Venciensis in Gallia (S.)

BHL Number: 4695

AUCTORE COÆVO:

Cum cūcta Creatoris opera, quȩ adeo immēsa sunt & inscrutabilia, ut totius mētis humanæ cognitionem excedant, [Auctor, invocato Deo,] merito admiranda sint; quædam tamen, quæ præter consuetudinem contingunt, nonnulli plus admiramur. Quæ quidem licet admiratione, narratione simul, & laude dignissima habeantur; tamen quia in peccatoris ore no est pulchra laudatio, cum metu & reverentia nos oportet de talibus habere sermonem: non quod majora sint, sed quia insolita dictu; videlicet cæcis visum, mutis loquelā, & surdis auditum restitui, paralyticis membrorū officia reparari conspicimus, & multa alia, quæ frequenter per Sanctos suos divina Pietas operatur. Cum etiam cuncta, quæ divino nutu subsistunt, ad dandam Omnipotenti laudem & gloriam, divinis oraculis innitantur; præcipue tamen in Sanctis universis suis benedicendus est Deus atque laudandus, quod viventes & in mandatis Christi perseverantes diversis virtutibus adornarit, & tam inter mundi labores atque angustias positos, quam viam universæ carnis ingressos, miraculis decorarit, & ex terrenis cælestes effecerit, ac divinitatis suæ participationem præbuerit & gloriam. Quorum dum vitam vel gesta recensentes exponimus, quid aliud agimus, quam lumen super candelabrum ponendo, iter agentibus viam ostendimus? quod in præsentiarum, Domino annuente, facere cupientes, ipsum veritatis Auctorem invocemus, ut & quod verum est dicere, & quidquid veritati contrarium est vitare concedat, dum ne minus periculosum sit pro vero falsum asserere, quam ipsam veritatem abnegare. Quod igitur scimus, ratione approbamus; dum credimus, auctoritati fidem adhibemus: nam qui solam narrat opinionem, [a se visa scribit.] nævum quandoque falsitatis incurrit. Nos ergo, dum relinquentes dubia pro certis, ea quæ a multis, tam laicis quā Clericis, personis fidelibus & honestis, certa didicimus relatione, quȩ etiam oculis nostris vidimus, & quæ frequenter fieri conspicimus, de veris gestis B. Lamberti Venciensis Episcopi exequimur, ipsam veritatem nos docente Spiritu sancto, orationis vela pandamus.

[2] [Lambertus utero matris excisus,] Beatus itaq; Lambertus, de Baudunio Regiensis [diœcesis] oppido, de genere Nobilium traxit originē. Cujus mater dum eum in utero gestaret, & partui propinquaret, doloribus angustiata vita decessit, & de ventre illius inciso idem puer manibus extractus est. Continuo autem sacro fonte regeneratus, parvoque tempore parentum domo nutritus est, & postea Deo dicatus; atque in Lerinensi monasterio educandus, & tam litteris quam monasticis institutionibus traditur imbuendus. Ibi dum adolesceret tam bonæ indolis adolescens, tantæ humilitatis, tam sanctæ conversationis apparuit; ut tam Deo quam hominibus placens, ab omnibus nimio affectu diligeretur; [& Lerini educatus,] tantaque gratia pollebat, ut mentis ingenuitate ac morum honestate Nobilium genus omne transcenderet. Virginitatem quoque carnis & animæ cū omni devotione in omni ævo, divina gratia inspirante, servavit. In addiscendis litteris sedulus, ad retinenda ea quæ percipere poterat studiosus, circa ea quæ Dei sunt omnimodis erat solicitus. Verumtamē periculum matris animum ejus valde perterruit, in tantum, ut se matricidam assereret, eo quod initium nativitatis ejus, causa mortis illius exstitisset. Unde suæ conditionis memor, omnium se novissimum existimabat, & omnium virtutum custodem humilitatem, secum familiariter retinebat: vigiliis vero, jejuniis & orationibus assiduis insistendo, ad supernam promissionem anhelabat. Vir igitur prudentissimus erat, qui transitoria fugere noverat, & quæ beatum faciunt possidentem, omnimodis appetebat. [virtutem amplectitur.] Refrænando etiam ea, quæ hominem possent delectare, temperantiam obtinebat. Fortis erat, quia numquam adversis potuit frangi, nec aliquando prosperis elevari. Justus quoque erat, quia nulli unquam quod suum erat abnegavit, & Creatoris obsequio se perpetua & constanti voluntate, ut dignum est, mancipavit.

[3] Cumque de virtute in virtutem infatigabiliter ascendere conaretur, [factus Episcopus Venciensis,] fama sanctitatis illius circumquaque crebrescente, opportuno in tempore divina prædestinatione, Venciensis Ecclesiæ ordinatur a Episcopus. Eamdem igitur quadraginta annis fideliter rexit Ecclesiā, subjectamq; sibi plebē nō minus exemplis, quam verborum prædicatione instruxit, Humilitatis quoq; non immemor, dū plus sublimaretur, non, quasi dominationem in Clero haberet, se extollebat, sed erat inter eos quasi unus ex ipsis. Audientes autem multi, diversis ægritudinibus alligati, tantæ sanctitatis famam; concurrebant ad eum, ejus auxilium per orationem, [sanat ægros.] vel per manus impositionem flagitantes; qui continuo pristina sanitate recepta, ad propria cum gaudio revertebantur. Etiam epilepticis divinæ pietatis beneficio restituit sanitatem. Per triginta vero annos ante terminum vita ipsius Psalterium ex integro, antequam comederet, stando perlegere singulis diebus solitus erat. Licet vero statura esset procerus, speciosus forma, vultuque decorus, jejuniorum tamen & orationum ac vigiliarum assiduitate corpus edomitum in servitutem spiritus redigebat; [Iejuniis dedito] & omni mentis intentione, ubi thesaurum suum reconditum habebat, in cælestibus conversabatur. Quamquam & tam speciali dignitate, quam & sanctitatis fama, magnus inter homines haberetur, submissum tamen se existimando, parvis semper erat contentus. Transgressoribus autem normam justitiæ opponebat: quosdam etiam plus, perferendo, quam persequendo, ab impietate revocabat: mitibus atque piis mitissimus existebat.

[4] Quodam igitur tempore, Quadragesimali abstinentia peracta, [ter aqua in vinum convertitur.] in die sancto Parasceve, dum ad vesperum Clericis potus deferretur, ipse sibi aquam præcepit afferri, quæ ab eo more solito signata, illico in vinum conversa est. Quod dum gustasset, vinumque comperisset, minatus est ministro, quod sibi vinum detulisset. Iterumque, ipso præcipiente, aqua delata est, ipsoque benedicente, signata statimque vinum est effecta. Quo gustato atque comperto, cunctis qui aderant admirantibus, increpavit ministrum; non credens quod aqua esset, id quod sibi detulerat. Iterumque præcepit aquam sibi in plevim afferri, & se vidente in scyphum infundi; quam iterum sub nomine Trinitatis signavit, & continuo vinum effecta est. Quod cum vir beatissimus comperisset, & opus divinæ fuisse pietatis intellexit, & cum gratiarū actione ex eo bibit, & Clericis qui cum eo erant ad bibendum porrexit; quorum quidam qui biberunt, superstites existunt, & certū testimonium proferunt.

[5] Appropinquante vero resolutionis ejus tempore, artubus ægritudine fatigatis, [in ultimo morbo cæcam illiminat:] a lecto surgere non valebat; sed mentem ac spiritum ab intentione orationis non relaxabat. Concurrebant ergo ad eum ex vicinis civitatibus & castellis innumerabiles virorum ac mulierum catervæ visitationis gratia, quia ab omnibus circumquaque nimio affectu diligebatur. Cuidam autem mulieri longius manenti, quæ per quinquennium cæca extiterat, visum est per somnium, se ante sanctum virum Lambertum assistere, & per illius manus tactum, visum recipere. Cujus visionis non immemor quantocius potuit, ad locum ubi erat perrexit. Quæ ingressa interius, obnixius deprecabatur, ut eam benediceret. Dumque elevata manu eam benedixisset, apprehensam manum illius mulier deosculata est, & tetigit inde oculos suos, & statim visum recepit; cunctisque qui aderant admirantibus, pro sua illuminatione Deum benedicere cœpit.

[6] Cumque vir beatissimus exitui propinquaret, audivit cæmentarios in Ecclesia tundentes lapidem, [signat sepulcrum] & sarcophagum illius aptantes. Interrogavit, quid ageretur; & dictum est ei a circumstantibus, quod sepulcrum illius, in quo ponendum esset corpus illius, pararetur. Rogavitque eos, ut se adjuvarent & ad videndum illud ducerent. Quod cum factum esset, benedixit illud, & elevata manu signavit; Et sic reversus ad lectum, aliquantulum quievit; & circumstante bonæ memoriæ Petro, b Antipolitano Episcopo, & Arnaudo, c Niciensi Episcopo, cum Cleri ac plebis numerosa multitudine, de his quæ ad eum pertinebant, qui ageretur, memoriter ordinavit. Episcopus d vero agens in extremis interrogatus, quomodo se haberet; respondisse fertur, Bene me habeo, & bona Domini in terra viventium me visurum, credo. Et hæc illius ultima verba fuerunt. Et sic bonis operibus agitatum spiritum reddidit, [& pie moritur.] sepultusque est honorifice in sepulcro lapideo, a jam dictis Episcopis in eadem venciensi Ecclesia, cui Deo auctore Præsul extiterat, VII Kalendas Junii: ubi ad ejus memoriam venientes multa beneficia, divina miseratione, percipiunt.

[7] Venerunt quoque die septimo ex vicinis oppidis Clerici multi, Missarum solennia celebraturi; [Sanantur 2 cæci] pauperes etiam eleemosynarum beneficium recepturi; inter quos quidam, qui longo tempore fuerat cæcus, adveniens, ante Beati viri sepulcrum oravit, statimque visum recepit. Videntes autem illum, qui eum pluribus annis cæcum agnoverant, nunc videntem; valde admirati sunt, & divinæ pietati laudē attribuunt. Mulier quædam filium habens cæcum, audiensque tot ac tanta de B. Lamberto narrari miraculorum insignia, adduxit filium suum ad sepulcrum illius, & excubiis celebratis; oratione statim oculi ejus illuminati sunt. Procedente vero tempore in Paschali solennitate, dum deceret omnem Christianum sanctitati & honestati operam dare, vasque suum in sanctitate & honore possidere, puer quidam rixando & conviciando cum altero, [energumenus,] subito insanire cœpit, & a dæmonio vexari. Apprehendentes autem eum, qui circumstabant, tenuerunt eum & ligaverunt. Cumque diutius vexaretur, & male se haberet, fuit consilium eorum, ut ad sepulcrum B. Lamberti eum adducerent, ibique dimitterent. Quod cum factum fuisset, aliquantulum quievit, statimque quasi a somno expergefactus, pristinæ sanitati restitutus est. Quidam homo, Fulco nomine, Venciensis Ecclesiæ parochianus, qui longo tempore surdus extiterat, [surdus,] venit ad ecclesiam, & ante sepulchrum sanctissimi viri cum lumine suo noctem duxit insomnem. Cumque circa auroram orationi insisteret, quod fideliter petiit, impetravit: nam tum ad instar pellis exsiccatæ dum impetuose rumpitur, auris illius fecit crepitum dum aperiretur, & sic optatum recepit auditum. Quidam juvenis & corpore ægrotabat, [impos mentis.] & mente alienabatur a Deo, ut amici ejus de salute illius dubitarent: fecerunt ergo imaginem ceream, ipsumque ægrum ad sepulchrum B. Lamberti adduxerunt, & imaginem detulerunt. Cumque in excubiis pernoctassent, æger divino beneficio sensit levamen, & sic de illius salute gaudentes ad propria sunt reversi.

[8] Redeunte autem tempore, cum ad celebrandum annuale obsequium Cleri ac plebis multitudo maxima conveniret; [Aqua ex sepulchro scaturiente sanantur varii,] quoddam insigne, omnibusque admirandum, cunctis qui aderant cernentibus, apparuit. Nam vas in quo corpus illius quiescebat, manantibus limpidissimis aquis cœpit superfundi, quasi imbribus validis desuper irrigaretur. Miles quidam famosissimus intererat, qui lumen dudum unius oculi penitus amiserat, & aqua illa oculum cæcum tetigit, & continuo lumen quo caruerat recepit. Puer quidam Joannes nomine, qui semper mutus extiterat, ibidem adductus, ante sepulchrum viri Dei loqui simul & Deum benedicere cœpit. Mulier vero quædam, Susanna nomine, de aqua illa quæ de sepulchro illius manaverat, in vase vitreo recepit, & secum detulit; multisque, qui variis ægritudinibus detenti erant, ad bibendum porrexit, qui illico pristinæ sanitati restituti sunt. Mulier quædam, quæ & longo tempore muta extiterat, & brachium simul ac manum paralyticam habebat, eodem die & sanitatem recepit & loquelam. Duæ mulieres, quarum altera erat cæca, altera surda, sub unius diei spatio desideratam sospitatem se recepisse gavisæ sunt. Homo quidam cæcus, & mulier cæca, de diversis locis venientes, ante sepulchrum illius orantes divinæ pietatis beneficio una die simul illuminati sunt. Quatuor mulieres, in diversis locis habitantes, audito rumore tot ac tantorum miraculorum, ad sepulcrum beatissimi viri venerunt, misericordiam unanimiter deprecantes, quarum duæ longo tempore cæcitate laboraverant, tertia per quinquennium muta fuerat, quarta quindecim annis paralytica extiterat: quæ per triduum orando sustinuerunt, & in die tertia optatam quam petierunt salutem impetrare meruerunt. Mulier quædam sciatica, quæ nullo tempore valebat incedere, ad memoriam prætaxati Episcopi delata est, & ante sepulcrum illius posita: quæ usque in crastinum perseveravit orans: & circa mane, ossibus illius crepitantibus, ita ut a circumstantibus audiri possent, erecta est & sanitati restituta. Mulier quædam, habens filium paralyticum, ad memoriam beatissimi Lamberti eum adduxit: & ante sepulcrum illius pernoctantes, noctem duxerunt insomnem: circa mane autem cum firmitate membrorum puer optatam adeptus est sospitatem: & sic cum eadem matre sua cum gaudio ad propria reversus est. e

ANNOTATA.

a Anno Christi 1114, mortuo decessore Petro, qui fuerat istis infulis decoratus anno 1094.

b Antipolis urbs Provinciæ Episcopalis situ maritima, sub quo erat Lerinus insula, nunc S. Honorati Verum Sedes Episcopalis inde Grassam interiorem urbem postmodum translata fuit, quod hæc maritimis prædonibus non ita esset subjecta.

c Nicia seu Nicea, vicina urbs, sed nunc Pedemontio adscripta, de qua supra egimus ad diem XXIII Maji, quo colitur S. Siacrius ejusdem urbis Episcopus.

d Ita correxi turbatum sensum, cum legeretur, Episcopo vero agente in extremis, interrogatus.

e Sub finem addebantur ista, ab aliquo postmodum adjuncta. Præfatus vero Episcopus per quadraginta annos Viennensem rexit Ecclesiam, ut dictum est, & anno Incarnationis Salvatoris nostri millesimo centesimo quinquagesimo quarto suum suo reddidit spiritum Creatori.

DE S. PHILIPPO NERIO INSTITVTORE CONGREGATIONIS PRESBYTERORVM
ORATORII S. MARIÆ IN VALLICELLA ROMÆ.

AN. MDXCV.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De tribus Sancti Vitis, compositis ab Antonio Gallonio, Jacobo Baccio, & Hieronymo Barnabæo, ejusdem Congregationis Presbyteris. Prima & ultima dantur.

Philippus Nerius, fundator Congregationis Oratorii Romæ (S.)

AUCTORE D. P.

Vixdum e vivis excesserat S. Philippus Nerius, an. MDLXXXXV hac die XXVI Maji, cum crebrescentibus ad defuncti corpus, etiam antequam sepeliretur, miraculis, lateque per Vrbem didita sanctæ mortis fama, [Prima Vita auctore Ant. Gallonio,] credi cœpit haud diu futurum, quin eum inter Sanctos religiose colendum susciperet Ecclesia universa. Itaque primis statim ab obitu annis, plerisque tunc Romæ degentibus tam certa viri Sanctitas fuit, ut negotio haud magno fuerit impetrata facultas audiendi eos, qui se offerebant, Testes de Vita ac Miraculis tanti Patris. Inter hos discipulus ejus ex carioribus unus, Antonius Gallonius, Cæsaris Card. Baronii in condendis vulgandisque Annalibus Ecclesiasticis adjutor strenuus, Historiam contexuit, quæ confluxuros ad Annum sacrum undique peregrinos, cum novi Instituti, tum ipsius Fundatoris imbueret notitia, in omnes mox Christiani orbis provincias diffundenda. Iuvat autem ex ipsomet Gallonio, Lectorem suum alloquente, intelligere, qua methodo, stylo, ac certitudine scripserit.

[2] Vitam, inquit absolvimus B. Philippi Nerii, non nostris viribus, qui parum valemus facultate scribendi, [breviter ex juratis testimoniis collecta,] sed illius ope, qui infantium linguas facit disertas. Digessimus eam in annos, non idcirco solum, ut quo minus confusa essent singula, eo essent omnia clariora; sed multo etiam magis, ut ex continuatione ac serie annorum, & continuata perennisque Beati viri sanctitas, & Congregationis progressus appareret. Stylo usi plerumque sumus, presso quidem, sed non obscuro. Quæ in historiam retulimus, a juratis fidelibusque testibus deprompsimus ducentis quinquaginta duobus, qui scilicet aut viderunt ipsi, aut ab iis qui viderant cognoverunt. In singulas ferme res testes dedimus, quos in paginæ extremitate adnotavimus; ubi etiam consimilia persæpe iis, quæ de Philippo narrantur, Sanctorum exempla citavimus. In testibus (ut ceteri sileantur) S. R. E. Cardinales sex, qui cum Philippo usum & consuetudinem habuerunt; nempe, Alexander Medices, Augustinus Cusanus, Octavius Paravicinus, Federicus Borromæus, Franciscus Maria Taurusius, Cæsar Baronius. Testes auditi omnes, juris ordine rite servato, ab integro atque incorrupto viro Iacobo Butio Presbytero Gallesano, Civitatis Castellanæ (sic hodie dicitur) diœcesis, Basilicæ Lateranensis Canonico, publico Apostolica auctoritate Notario, in Romanæ curiæ Tabularium relato, visitationis Apostolicæ S. D. N. Clementis Papæ octavi Notario, & Hieronymi Card. Rusticuccii Episcopi Sabinensis ejusdem S. D. N. Papæ Vicarii Congregationum, ut vulgo appellamus, a secretis. Huic Vitæ, ineunte anno quem dixi seculari MDC, [editur Romæ an. 1600,] a prælo prodituræ, IV Kalendas Februarias approbationem suam addidit, post quatuor suæ Congregationis doctißimos sanctißimosque viros Petrum Peracchionum, Germanicum Fidelem, Thomam Bozium, & Iuvenalem Ancina, totius Congregationis Præpositus Angelus Vellius: nec eo contentus, voluit etiam eamdem a quinque Cardinalibus recognosci; qui fidem ei quam certißimam facere possent quemadmodum sub hac forma fecerunt. Omnia quæ de Beato Philippo Nerio conscripta sunt, [& attestatione quinq; Cardinaliū roboratur,] partim propriis me oculis vidisse, partim certo gravissimorum virorum sermone cognovisse, attestor ego Octavius, Tituli S. Alexii Presbyter Card. Paravicinus. Federicus, S. Mariæ Angelorum Presb. Card. Borromæus. Franciscus Maria, Card. Tituli S. Bartholomæi Archiepiscopus Senensis. Cæsar, Cardinal. Baronius Tituli SS. Nerei, & Achillei. Alphonsus, S. Sixti Presbyter Card. Vicecomes.

[3] Erat Romæ, sacri anni causa, cum Vita illa sic excuderetur Valentinus Leuchtius, [dein an. 1602 recuditur in Germania:] sacræ Theologiæ Doctor & in æde D. Bartholomæi Francofurti ad Mœnum Ecclesiastes. Hic quid ageretur intelligens, rogavit amicum, ut absoluta editione exemplar ad se Francofurtum transmitteret, quod cum bona Auctoris Congregationisque venia Germaniæ toti faceret per novam impreßionem commune; prout fecit anno MDCII, sub patrocinio Reverendiss. D. Georgii Abbatis Weingartensis. Ex utraque inter se collata editione placuit eamdem Vitam hic dare, tamquam omnium primam vetustioremque; ea tamen ratione, ut designatione annorum Christi atque ætatis, quam auctor supra libri pagellas singulas exprimi fecit, relata in marginem, ex eodem margine auferamus Auctoris ipsius Notas, [& hic datur.] singulorum quæ in contextu dicuntur fidem facientes, easque more nostro exhibeamus ad calcem singulorum Capitum, in quæ distinguemus librum, usitata nobis historiæ synopsi ad margines illustrandum. Quot deinde & quibus locis, auctoribus, ac linguis ubique regionū brevi tempore apparuerint compendiariæ relationes, nec facile est accurate exponere, neque huic loco valde necessarium. His ergo prætermißis, transeo ad Vitam alteram, ampliorem priori.

[4] Hanc composuit, Italice primum, Petrus Iacobus Baccius Aretinus, prædictæ Congregationis Presbyter, & Gregorio Papæ XV dicatam evulgavit Romæ, [Secunda auctore Iac. Baccio Italice bis ante & post canonizationē edita,] paulo ante quam idem Pontifex ad solennem Philippi Canonizationem accederet, sicut fecit anno MDCXXII, XII Martii. Sed quia tunc solum comparuerat ibi Philippus cum titulo Beati, placuit, Canonizatione peracta, eamdem non simpliciter recudere, sed novo labore operosius recognitam, inspectis denuo accurateque Proceßibus: itaque haud parum aucta iterato prodiit Vita hæc, sub ejusdem Papæ Gregorii XV auspiciis, typis Iacobi Mascardi anno MDCXXV, [deinde imaginibus illustrata,] amplum jam volumen, & in sex divisum libros. Quin etiam, ut omnis historia tam eximiæ sanctitatis etiam ab illiteratis percurri posset, Ioanne Stella delineante, Christiano Sas sculpente, curatæ sunt tabulæ quadraginta quinque, ipsam partitim exhibituræ per imagines, quæ paucis subtus verbis explicatum argumentum haberent, cum numero libri atque capitis in Italica Baccii Vita, ubi singulæ possent vel ad ornamentum inseri vel ad firmandam memoriam componi. Nobis placet frontalem inde imaginem accipere, [unde vera effigies sumpta.] ex judicio Romanorum Patrum nonnihil correctam, quia sic dicitur veram Sancti effigiem repræsentare, præ aliis plurimis; etiam præ illa, quam libro suo præfigi fecit Baccius, ad normam illius vexilli quod pro celebrandæ Canonizationis actu in Vaticana Basilica appensum fuit, genuflexum in habitu sacrificali exhibens, coram apparente sibi Deipara.

S. Philippi Nerii
Vera effigies
Obiit Romæ anno 1595, 26 Maij.

Porro ut Vitæ illius tam amplæ fructus pateret latius, [Eadem Vita Latine reddita,] idem Baccius ipsam Latine trastulit; complura tamen, tum locorum, tum personarum nomina, ut præfatur, consulto omittens, quod non ad Italos, sed ad exteras præcipue nationes historiam dirigeret; quibus cum ea sint prorsus ignota, obscurus forsitan redderetur sensus.

[5] Hic liber prodiit anno MDCXLV, centum ac triginta paginis Italico brevior. [omittitur; pro eaque datur tertia,] Vterque autem serviturus nobis fuerat, ad Vitæ prioris Supplementum bene magnum conficiendum, sicuti in Martio atque Aprili jam sæpius fecimus circa recentiores Sanctos, quorum Vitæ, primitus a coævis fere auctoribus scriptæ, postea ex Proceßibus aliisq; magnæ prolixitatis & accurationis documentis plurimum auctæ prodierunt. Eumdem in finem ipsos quoque Processuum libros nobis mitti petieramus, quando una cum his missa est Vita nova, cum hujusmodi Epistola. Eruditissimi atque amantissimi Patres, Godefride Henscheni & Daniel Papebrochi, Hieronymus Barnabæus, nostræ olim Congregationis Præpositus, qui vos Romam venientes singulari animi exultatione excepit, en iterum redivivus venit ad vos, pari sine dubio caritatis affectu a vobis excipiendus. Ac ne vacuus in conspectu vestro appareret, sancti Parentis nostri Philippi, quam ipse disposuerat, Vitam vobis edendam, ac mensi Majo, quem præ manibus habetis, inserendam offert. Ejus plane consilium in novo hoc opere condendo fuerat, ut sanctissimi Patris gesta, quæ vernacula exarata lingua omnium pene manibus per Italiam terebantur, atque ingenti sane animarum lucro frequentabantur, [Auctore Hier. Barnabæo noviter digesta,] ab exteris quoque nationibus, non jejune ut antea, sed nitidiori sermone & auctiori rerum copia locupletiora redderentur. Quapropter incredibili diligentia Processus omnes, pro ejus Canonizatione confectos, evolvere, ac fugientia quæque Archivi nostri tabulata consulere instituit; religioni ducens aliquid addere aut retinere, quod non probatis certisque testibus firmaretur. Cumque jam supremam operi imponere manum meditaretur, ad beati Patris nostri evocatus amplexus, nobis non eam dumtaxat quam de illo conscripserat, sed quam etiam in seipso ad ejus normam expresserat vitam, contemplendam reliquit. Egregia namque in Deum pietate, ac jugi erga proximum caritate, alterum plane repræsentabat Philippum, qui (ut ajebat Card. Baronius) octogenarius nunquam sibi vixit, sed omnium semper utilitati, noctu diuque, usque ad extremam horam. Quod vos, præstantissimi Patres, in perbrevi illa Romana commoratione haud quaquam præteriisse, docuistis abunde in amantissima, quam ad nos Tomo II mensis Martii dedistis Præfatione, ubi blandam Hieronymi caritatem ingentibus laudum præconiis prædicatis. Cujus ergo mores vestris extulistis laudibus, ejus quoque scripta laudatissimis vestris inferte voluminibus.

[5] Ita ab annis circiter decem tunc Reverendus Pater, nunc Eminentissimus S. R. E. Cardinalis Presbyter, [eo fine ut huic operi inseretur] titulo S. Petri in Monte-aureo, Leander Coloredus, ex antiqua apud Venetos nobilitate Presbyteris Oratorii Romani ab annis ferme triginta adjunctus; inter quos gradatim ad sacros promotus Ordines, tantos in virtute atque eruditione progressus habuit, ut magnis istis Historiæ ecclesiasticæ conditoribus, Cæsari Baronio atque Oderico Raynaldo, ad Annales prosequendos communi omnium voce suffectus, ac tandem sacro Purpuratorum Patrum Collegio adscriptus a S. D. N. Innocentio Papa XI personarum ac meritorum æstimatore acerrimo; ostenderit minime vanam fuisse spem, quam de eo adhuc juvene fovere se testabantur præcipuæ notæ Patres jam inde ab anno MDCLXI, quo nobis Romæ existentibus, & P. Henschenio sæpius ad corpus S. P. Philippi sacrificanti, promptißima caritate serviebat minister, tanto gratior erudito illi seni, quanto videbatur certius præsagire, eum quoque illustrium Scriptorum numero accessurum aliquando: exinde vero perpetuum nobiscum fovit litterarum commercium; quod ne in hac quidem Eminentißima dignitate intermittendum, quin potius fovendum studiosius declaravit, datis ad nos humanissimis litteris. [& commēdata a Card. Coloredo,] Illæ autem, quas cum Vita prælaudata misit, datæ fuerunt, vivente adhuc Henschenio, nomine Reu. adm. P. Mariani Soccini Præpositi omniumque Congregationis suæ Patrum. Idem P. Coloredus, post annos aliquot, defuncto jam Henschenio, mihi scripsit, Marcum Antonium Frances de Vrrutigoyti, Archidiaconum Cæsaraugusta. num in Arragonia, edidisse Vitam Sancti Patris, Hispanico sermone conscriptam; & anno ipso quo ista indicabat MDCLXXXII, Romæ prodisse Opuscula Miscellanea cujusdam Ioannis Manfredi, Sacerdotis Tarentini, ubi multa referantur de S. Philippo, deprompta ex Vita ejus: de qua Vita Societatis nostræ Generalis VII, Vincentius Carafa, notæ vir sanctitatis ac gravitatis, solebat dicere, quod sola vocari posset Flos Sanctorum; quia conjunctim in ea legerentur, quæ liber sic nominatus & præcipuos quosque per anni circulum Sanctos complexus, sparsiim refert de singulis.

[6] Magnum profecto a viro magno maximique faciendum elogium; [dignissima sane & utilissima.] quamquam Carafa ea solum legisse potuerit, quæ Gallonius Bacciusque ediderunt. Quod si ille nunc viveret, & legere posset, quæ postremus collegit Barnabæus, eodem quo antea Baronii Vitam ediderat stylo, sed rerum copia longe majori, quid dicturum fuisse existimabimus? Talem erga Vitam, tantoque cum affectu præparatam & communicatam nobis, nefas duxi vel unico verbo truncare, sed totam huic Operi inferendam putavi. Superfluū etiā censui, post ejusmodi scriptoris tam accurati laborē, scrupulosius evolvere prolixißima Processuum huc pariter missorum volumina: quid enim istic a me sperarem inveniendum, quod ille non curaverit adnotare? Solum ergo licere mihi volui, antiquam divisionem operis, in sex libros brevioraque subinde Capita, designare in margine, novamque inducere continuorum Capitum XLIII.

[7] [Indicatur Notitia primorum Sociorum, Italice excusa.] Edita postmodum Italice est, mihique missa Brevis notitia quorumdā sociorū S. Philippi, auctore (ut intellexi) P. M. Iacobo Riccio, ex Ordine Prædicatorū, sacræ Congregationis Indicis Secretario ac Magistro Provinciali, nunc Procuratore Generali, ex antiquis Mss. Oratorii aut fideli coævorum narratione, collecta: quæ Vitæ sancti Patris, seorsim edendæ, haud inutilis Appendix accedere potuisset. Verum multæ magnæque rationes suaserunt, ne novi istius operis acceßione molem nostram, jam satis nimiumque auctam, cumularem magis. Sufficiat ergo indicasse, quod eorum nomina, quorum ibi laudantur virtutes, hæc sint: Joannes Juvenalis Ancina, Episcopus Salutiensis; Franciscus Maria, Cardinalis Taurugius; Cæsar Cardinalis Baronius; P. Alexander Fidelis, P. Angelus Vellius, P. Thomas Bozius, P. Franciscus Bozius, P. Nicolaus Libius, P. Julius Saviolus, P. Antonius Gallonius, P. Augustinus Mannus, P. Flaminius Riccius, P. Joannes Matthæus Ancina, P. Petrus Consolinus: quibus ex laicis, rei domesticæ adjutoribus, accedunt Bernardinus Corona, Joannes Baptista Guerra, Baptista Flores, Julianus Maccaluffi, Ægidius Calvelli, Thaddæus Landi.

[8] De Costa & Vertebra, corpori sancto alias integro exemptis, ac Neapolim translatis, [Reliquiæ quales.] ipsiusque Philippi in urbe illa Regia celeberrimo cultu, in Appendice post Vitam agetur: alibi si reperiat Lector mentionem Reliquiarum hujus Sancti, non existimet agi de aliquo ejus osse vel parte notabili corporis, quod, demptis quas dixi partibus atque intestinis, integrum incorruptumque servatur: sed vel de horum intestinorum particula aliqua, aut de capillis, vel de rebus quæ Sancto fuerunt in usu; puta pileolis, linteis, precatoriis globis, aliisque hujus generis: ad quorum præsentiam plurima esse patrata & hodiedum patrari miracula constat. Quam multis autem in locis extra Vrbem talia habeantur, neminem reperi, qui doceret. Nolo tamen hicpræterire quod in Memoriis sacris Ravennatium scribit ecclesiæ illius Canonicus Theologalis D. Hieronymus Fabri, in parochiali S. Agnetis ecclesia, in qua requiescit corpus S. Exuperantii Episcopi, de quo ad diem XXX Maii, haberi istiusmodi Reliquiam aliquam S. Philippi Nerii, Roma transmissam a dignißimo ejus urbis cive, Francisco Ingoli, Secretario sacræ Congregationis de propaganda fide usque ad annum MDCXLIX, quo septuagenarius exceßit e vivis, vir multis titulis apud eumdem Hieronymum laudatißimus: quæ quidem Reliquia in die ipsius Sancti festo solenniter exponitur, ut valde notabilem esse oporteat, non vero minimam aliquam lini pannive particulam, quales paßim amicis suis impertiuntur Reverendi Patres Oratorii, & nos quoque, nullo non officii genere Romæ ab iis culti, gratanter accepimus, atque ad privatæ nostræ devotionis augmentum reverenter servamus.

[8] Lego etiam apud Ferdinandum Vghellum tom. 5 Italiæ sacræ col. 232, quod Iacobus Philippus Thomasinus, [Imago miraculose sudans Patavii.] Civitatis novæ in Istria Episcopus creatus anno MDCLI, inter plura, quæ anno MDCLIII (quando suum illius tomum imprimebat Vghellus) prælo parata dicitur habuisse opera, ediderit Italico sermone Relationē de sudore, qui pullulavit ex imagine S. Philippi Nerii Patavii anno MDCXXXII. Ea, secundum impressa, ultimum prodiit Patavii anno MDCLXX a Baptista Pasquale typographo, dedicata Illustriss. & Excellentiss. D. Bonifacio Papafava, Nobili Veneto: cujus exemplum Romæ nactus, Latine reddidi, & per modum Appendicis subjungo Vitæ posteriori.

[9] [Vitæ compendia varia,] Invenio denique Monachii impressum anno MDCXXIV, indeque nobis missum libellum, in duodecimo, ut vocant, auctore quodam Benedictino Monacho, Matthiæque Admontensis in Styria monasterii Abbati dicatum, sub hoc Titulo, Petra salis, pauperibus relicta, Studiosorum & Sacerdotum necessitati exposita, conformiter vitæ S. Philippi Nerei per compendium productæ. Qui Titulus, ne quem fallat, admoneo, compendium istud aliud non esse quam quatuor capitum breves Titulos, quibus deinde singulis, absque alia S. Philippi mentione, aptantur Analyses aliquot instructionis moralis, ex tali Titulo, velut consequentia ex antecedenti, ductæ. Quinam porro linguis vulgaribus omnibus, breviorem longioremve Epitomen ejusdem Vitæ inseruerint auctis editisve recentius Sanctorum Vitis, per anni decursum Legendis, sive, ut Hispani Gallique appellant, Sanctorum Floribus, omitto recensere, cum libri paßim terantur manibus piæ plebis.

[10] Cardinalis Baronius, Romanum Martyrologium Annotationibus illustrans, prius quam de B. Philippi sui cultu aliquid esset ab Ecclesia definitum, [Nomen in Martyrologio.] scilicet sub annum MDXCVIII, id est, tertio anno a felici morte Philippi, ejus commemorandi occasionem arripuit ad XXIII Augusti, quo die insertus Martyrologio erat B. Philippus, uti Ordinis Servorum Institutor: usus est autem ibi iis verbis Baronius, quæ quia exhibebit nobis Barnabæus num. 559, ipsa hic non inculco, solumque considerandam propono formulam, sub qua proprio suo die idem nomen insertum Martyrologio fuit, Canonizatione peracta, quæque etiamnum sic recitatur: Romæ S. Philippi Nerii, Congregationis Oratorii Fundatoris, virginitatis & prophetiæ dono insignis. Et hæc quidem tunc ultimo legebantur loco, quamdiu Officium ejus proprium ex institutione Vrbani VIII solummodo recitabatur ad libitum eorum qui ad Romani Breviarii usum obligabantur: ad locum vero primum transierunt, postquam successor Pontifex Innocentius X anno MDCLII idem Officium de præcepto recitandum statuit: quod quidem fiebat sub ritu Semiduplicis, celebriori autem ritu Duplicis faciendum præscripsit Clemens IX sub annum MDCLXVIII. Hac autem in causa id memorabile accidit, [Officium in Breviario.] quod anno abinde XIV nobis scripsit numquam absque honoris præfatione nominandus, nunc Eminentißimus Coloredus. Cum Patres aliquando cogitarent de Pontifice rogando, ut Sancto eum Duplicis Officii honorem, tamquam Fundatori decerneret, quo alii Fundatores fere omnes per totam Ecclesiam fruebantur; & in hanc universi pene descendissent sententiam, ut supplicationibus cum Pontifice ageretur; P. Marianus Soccinus, tunc Præpositus Congregationis, eximiæque vir probitatis; Eia, inquit, cum Deus sibi curam de sancto Parente nostro honorificando assumpserit, ipsi etiam hoc idem relinquamus. Mirum dictu! Pauci elabuntur dies, cum ex improviso Pontifex, nullis aliorum precibus, sed sua tantum peculiari erga sanctum Patrem pietate permotus, illum sub ritu Duplicis colendum ordinavit: quod & Decreto sacræ Congregationis peculiari vulgatum fuit.

VITA
Auctore Antonio Gallonio, Oratorii Presbytero, Romæ edita quinto post mortem Sancti anno.

Philippus Nerius, fundator Congregationis Oratorii Romæ (S.)

AUC. ANT. GALLONIO

CAPUT I.
Prima Philippi vita usque ad annum ætatis 24.

Annus Æt. 1 & 7 Chr. 1515 & 1521.

Æt. 8 & 9 Chr. 1522 & 1524.

Philippus Nerius Leone Decimo Florentiæ nascitur, XI Kalendis Augusti, B. Mariæ Magdalenæ pervigilio, post mediam noctem, [Florentiæ natus Philippus.] anno redempti orbis millesimo quingentesimo decimoquinto. Parentes habuit, Franciscum Nerium & Lucretiam, Antonii Soldi filiam. Infanti, cum sacris baptismalibus initiaretur, Philippi ab optimo pioque genitore nomen inditum. Quintum vix jam ætatis annum attigerat, cum parentes usque adeo reverebatur, ut ne latum quidem unguem ab eorum jussis discesserit unquam, nullamque eis molestiam, nullam exhibuerit solicitudinem a. Duxerat rusticus, anno hujus seculi vigesimo secundo, aut certe insequenti, Adriano Sexto Pontifice, e villa Francisci Nerii patris ad Philippi ædes asellum onustum pomis: in hunc Philippus, annos tum octo vel novem natus, ubi ascendit, continuo factum est, ut ex altissimo loco cum asello in cellam vinariam præceps rueret. Accurrunt mox mœstissimi parentes, & quem extinctum jam, inde extrahere putabant, vivum incolumemque, nullaque læsum ex parte, singulari Dei beneficio, qui illum ad multorum salutem nasci facerat, inveniunt. Atqui non me latet beatum Patrem, inter maxima quæ a Deo acceperat dona beneficiaque, hoc unum referre solitum, quo scilicet certum interitum, Deo ad magnas res eum destinante, evaserat. Quodam die, cum una cum Elizabetha sorore, Clemente Septimo Pontifice, [quinquennis periclitatur de vita:] Psalmos Davidicos recitaret; Catharina, soror natu major, eos exturbare est aggressa. Ergo Puerulus, ut se atque Elizabetham ab ejus eximeret molestia, Catharinam leviter retrudit: quod ubi pater cognovit, eum acriter corripuit. Qua ex re tantum beatus Puerulus b doloris cepit, ut culpam (si qua esse in prima illa ætatula sua poterat) uberrimis lacrymis deleverit.

Æt. 10 & 15 Chr. 1524 & 1529.

[2] Nihil illo honestius, nihil amabilius, nihil comius: erga majores natu reverenter se gerebat, æqualibus facilis erat, minores amplectebatur, irasci nesciebat. Quibus ille rebus assequebatur, [decennis etiam levem offensam horret,] ut non solum ab omnibus unice amaretur; sed etiam ut Pippus bonus, vulgo jam diceretur: quod sane vocabulum, nihil aliud quam Philippum probum innuere videbatur. Ergo hic puerulus, in sortem Domini electus, ecclesias frequentabat, [in pietate & litteris proficit:] verbi Dei præcones in templis, undecimo ætatis anno (fuit is hujus seculi vigesimus sextus) libenter audiebat; & præcipue Religiosum quemdam Baldolinum ex Humiliatorum familia, de cujus eximia sanctitate mira ille narrabat, quæ brevitatis studio missa facio. Porro hujus servi Dei concionibus intererat Philippus anno Christi millesimo quingentesimo vigesimo septimo. Primam ætatem in Grammaticis cognoscendis atque tractandis totam ferme consumpsit: nec sane frustra; ex eo enim studio fructum tulit maximum. Præceptore usus est Clemente quodam, Latinis litteris (ut temporibus illis) satis erudito; neque vero Philippus in litteris solum profecit, sed in pietate multo magis. Patris [uxorem secundam, suam] novercam, ætate jam devexam, eo quo potuit honore semper est prosecutus, eique adeo ille gratus acceptusque erat, ut cum patrio solo egrederetur, tanta fuerit affecta tristitia, tantoque sauciata dolore, ut luctu fere tota consumeretur. Incidens vero illa in morbum, ex quo non convaluit, Philippi nomen in ore frequentissime habebat, eumque quasi coram adesset, sibi nonnumquam videre videbatur.

Æt. 16 & 19 Chr. 1530 & 1533,

[3] Cupidus beatus Pater, cum sextum & decimum annum ageret, Euangelicæ perfectionis; adversa quæcumque, Sanctorum exemplis excitus, patientissime tolerabat. In febrim cum incidisset, eam tam facile tulit, [febrim patienter tolerat,] ut credi vix possit; quandoquidem ad morbum non modo remedium non petiit ullum, sed ne ea quidem se vexari cuiquam aperuit. Verū ubi id una de feminis, affinitate sibi conjuncta, advertit; quod Philippo opus erat, quamquam ab eo non requisita, ministrabat. Quo tempore Florentiæ fuit, non potuit ejus virtus cubiculi parietibus domesticisque tenebris diutius contineri: sed emersit e patria sede, & in luce Florentiæ, in ore atque oculis clarissimorum civium versabatur, ut ab ipsis jam inde a puero Pippus bonus, ab adolescentia Philippus probus diceretur. Quibus rebus postea factum est, ut cum sparsi rumores de bonis operibus, quibus se Romæ tradiderat, Florentiæ audirentur; hæc concives inter se de eo colloquerentur: Quid est quod miremur de his? quandoquidem observatum a nobis est, cum ipse hic moraretur, quam probe, quam pie, ac religiose in omnibus rebus perpetuo se gesserit; hisque permoti, cupiebant ejus orationibus adjuvari. Annos decem & octo natus, a Francisco patre ad avunculum Romulum missus est in Campaniam, [dimissa spe amplæ hereditatis,] ad oppidum, cui a Sancto Germano nomen, ad radices situm montis Cassini; missus autem eo fuit, non ea tantum de causa, ut mercaturam exerceret, sed ut magnarum opum, quibus avunculus afluebat, heres institueretur: is siquidem, cui præter unum Philippum, nullus erat heres, tantum possidebat divitiarum, ut earum summa pergrandis esset ad viginti duorum aureorum millia. Ubi paucos moratus dies, quod timebat conscientiam lædere, longe potiorem præstantioremque jam inde animo mercaturam concipiens, avunculo omnibusque aliis, Christi causa relictis c (quippe qui dives cum esset, pauper pro nobis fieri voluit.) Romam, ubi soluto liberoque animo suas omnes cogitationes omniaque studia in uno Deo figeret, se contulit anno post Christum natum millesimo quingentesimo trigesimo tertio.

[4] Urbem ingressus, domum Galeoti Caccii, civis Florentini, [Romā abit, & se totum Deo tradit,] divertit, in qua aliquot diversatus annos non obscura dedit suæ in Deum pietatis indicia. Vitam victu asperam, sed continuis meditationibus suavem ac plane cælestem ducens, simplici pane, aqua ad potum adhibita, semel in die se reficiebat. Nonnumquam, ne dicam sæpissime, domandi corporis fervori cedens, totum triduum cibo abstinuit. Sui ipsius contemptum perpetuo amavit. Mundana omnia, ut Christo, cui se totum dicarat, frueretur, animo despiciebat; semet deseruerat, semet oderat; deliciæ suæ Christus, ejusque amori respondendi cupidus, solius Dei assidua meditatione dies noctesque delectabatur. Verum his non contentus, ut majore indies incredibilique Christi ardebat amore, ita hoc ipso amore stimulante, majora agere durioraque pati, ejusdem Christi desiderio, omnibus prorsus votis expetebat. Jucundæ erant Philippo vigiliæ, suaves dolores, labores expetendi, nihilque ad summum erat, quod Deo gratum fore putaret, quin illud amplecteretur. Sed illud hic non involuam silentio, quod sub hæc ipsa tempora eidem accidit. Quodam namque die cum in itinere esset, obvios habuit, nescio quos homines perditis prorsus moribus: [ad peccatum solicitantes convertit:] hi mali dæmonis impulsu, ejus forte allecti pulchritudine, omni deposita verecundia, castissimum adolescentem ad scelus invitant d. Quos ille cum declinare, quod vehementer optabat, non posset, eamque ob rem dolore conficeretur; venit illico ei in mentem verbum Dei, quod omni gladio ancipiti penetrabilius noverat, maximam habere vim ad flagitiosorum hominum corda emollienda. Ergo sermone de rebus divinis, deque peccatorum turpitudine eos aggressus; illorum animos ita accendit, ut divinorum verborum efficacia, non solum omni illa tentatione eos liberos reddiderit, atque a statuto facinore revocaverit; sed etiam in alios, Domino rem suam adjuvante, mutaverit. O miram Dei bonitatem! qui captatum venerant, maximo ipsorum bono, ab inermi adolescente, sola divini verbi prædicatione capiuntur; neque inde discesserunt antequam evomerent virus iniquitatis suæ.

A. Æt. 20 Chr. 1535

[5] Romæ cum moraretur Philippus, venit illi divinitus in mentem, philosophiæ se tradere; in his tamen pietatis studium minime negligendum duxit; [Philosophiæ studet] quamobrem spiritualia quæ vocant exercitia nulla ex parte prætermisit unquam, ut qui fastidiret præsentia. Philosophiæ operam dabat ille, quod Deo rem gratam se facere arbitrabatur; in qua tantos brevi progressus habuit, ut cum excellentibus in eo genere compararetur: nec tamen eo tempore, quamquam philosophiæ deditus, frequens orandi studium & consueta pietatis officia prætermissa fecit; quinimo orationi, divinarumque rerum meditationi multum temporis tribuebat assidue. Quibus rebus & fortior se ipso indies fiebat, & melior; major enim subinde ejus, ut ætatis, sic virtutis fiebat accessio. Mirum profecto dictu videtur, quanta animi puritate, quantaque innocentia lubricam illam inter studendum ætatem transegerit. Etenim apud eruditissimum virum Cæsarem Jacomellum, præceptorem suum, & Antonium Altovitum, Florentiæ Archiepiscopum, [magno cum profectu, etiam virtutis:] eam probitatis integritatisque opinionem est adeptus, ut eum ambo Probi cognomine honestaverint. In studiis acerrimo, ad disputandum præsertim, ingenio præditus erat. In rebus Theologicis, quas optime callebat, B. Thomæ sententiam perpetuo probavit. A condiscipulis atque collegis unice, pro ejus eximia suavitate, morum elegantia & Christiana humilitate, diligebatur; nullusque erat, qui loqueretur de eo verbum malum. Philosophiæ studiis jam graviter sufficientierque instructus, adeo ab omni voluptatis illecebra liber extitit, ut constanti amicorum fama virgo semper habitus sit. Et hanc quidem cum animi tum corporis virginalem integritatem ad extremum usque spiritum, absque ulla labe aut suspicione, intactam prorsus illibatamque, ut suo loco pluribus dicetur a nobis, servavit.

Æt. 21 & 23 Chr. 1536 & 1538,

[6] Quo tempore Philippus sese in litterarum studiis exercuit; quamquam interdiu cum sodalibus versabatur, ac de quæstionibus naturalibus & obscuris crebros cum illis sermones ac disceptationes miscebat; [omni terreno affectui renuntiat.] solitudinis tamen ultra quam dici potest appetentissimus, e noctu longas vigilias trahebat, atque juxta Apostoli monitum, invisibilia Dei per ea, quæ facta sunt, intellectu conspiciebat, sempiternam quoque ejus virtutem atque divinitatem, quantum homini corruptioni obnoxio fas est, scrutabatur. Septem Urbis Ecclesias, & religione & summorum Pontificum Indulgentiis celeberrimas, nemine sibi comite adjuncto, obibat frequentissime. Noverat enim de anima, Christi amore flagrante, scriptum reperiri, Ducam eam in solitudinem, & loquar ad cor ejus: & alibi, Sedebit solitarius, & tacebit, quia levabit se supra se. Paupertatem adeo coluit, ut nihil unquam a cognatis & consanguineis accipere decreverit. A Francisco patre, cui egregie carus erat, Romæ cum esset, nihil, præterquam initio unum vel alterum indusium, accepit. Caducarum rerum curas, ac præcipue quæ ad affines cognatosve spectarent, refugit omnino. Cubiculo usus est perangusto, in quo nihil erat præter lectulum unum, & libros aliquot, & indusia fune ad parietem appensa. Ubicumque sese dabat occasio cupiditates motusque animi a ratione abhorrentes comprimendi, amplectebatur eam avidissime; sequemet in omnibus vincere curabat. Hinc filios suos monere solitus erat, ut se ipsos minimis etiam in rebus vincere studerent, si magnorum certaminum inde victores fieri cuperent. Denique in id totis viribus incumbere sibi in animo erat, ut ducem Christum, paupertatis suique contemptus amatorem eximium, sequeretur in omnibus.

A. Æt. 23 Chr. 1537

[7] Interea cum beatus Pater adeo abunde sufficienterque in scientiis humanis instructus esset, ut jam cum paucis e sodalibus conferendus videretur; [Scientia sufficienter instructus] litterarum studiis relictis, se totum, ut vocantem Christum sequeretur, in exitu anni hujus seculi (ut opinor) trigesimi septimi, orationi rerumque divinarum meditationi commisit. Illud autem ante omnia aggredi constituit, ut quos haberet f libros venderet. Eo enim ardore inveniendi Christi teneri cœpit, ut verbis explicari vix possit, in fervore spiritus ambulans. Oratione nihil Philippo suavius, nihil dulcius, nihilque jucundius: orabat ille dies, orabat noctes; nihilominus non explebatur orandi sitis orando, sed excitabatur magis. Cum reputaret ille apud animum suum, vel acerbissimam Christi mortem pro salute humani generis obitam, [ad exercitiū orationis se transfert.] vel impiorum noxas delictaque, quibus iram Dei in se concitabant, lacrymis totus conficiebatur. In suum ille corpus, ut spiritus suggerebat, sæviebat libentissime. Flagitiosorum hominum conversionem enixe a Domino per unigeniti Filii sui mortem, non sine magna lacrymarum profusione, petebat assidue. Imaginem Christi in cruce pendentis cum cerneret, lacrymas tenere non poterat; quinimo cum Philosophiæ operam daret, ea visa, fletum cohibere nequibat. Illud quoque ei in more positum erat, ut singulis pene diebus, solus remotis arbitris, septem Urbis ecclesias, vel certe earum unam & alteram, religionis causa adiret. Quantum autem ille ex ejusmodi peregrinationibus profecerit, quamve solidos inde divinæ voluptatis ceperit fructus, incredibile dictu est. Sæpe enim totas noctes in pia cælestium rerum meditatione hisce in locis consumebat: [Visitat sæpe 7 Ecclesias,] sæpissime apud cœmeterium, quod Calixti dicitur, in oratione pernoctabat. Somni parcissimus, nuda humo sub harum ecclesiarum porticibus, cum eum necessarius somnus occupasset, cubabat. In precibus præterea Deo fundendis eam adeptus erat facultatem, ut divina potius vi ad eas adduceretur, quam nova aliqua de rebus cælestibus meditatione divini amoris flammam in se ipse excitare cogeretur. Tanta vero plerumque, cum precibus insisteret, cælestium gaudiorum copia perfundebatur, quantam sustinere vix poterat; eamque ob rem non humi solum sese prosternere, sed his etiam vocibus ad Dominum clamare opus habebat: Sat est Domine, sat est; contine jam, [non sine periculo vitæ ex animi ardore,] quæso, undas gratiæ tuæ. Quodam die cum ex nimia istiusmodi dulcedinum vi haud procul exitio abesset, majore quam antea animi impetu divinam cœpit implorare clementiam: Recede a me, Domine, aiebat, recede; quandoquidem tantam cælestium gaudiorum molem sustinere, mortalis cum sim, nequeo: en morior, Domine, ni confestim succurras, ni opem feras: Cumque ille hunc in modum diutius precatus esset, lenivit Dominus aliquantulum (ut ipso referente cognovimus) summum animi ejus ardorem. Ergo mirandum non est, si suo ille doctus periculo dicere soleret; vere Deum amanti nil gravius, nil durius, aut molestius posse vita ipsa contingere g. Sancti enim viri mortem in desiderio, & vitam in patientia habere dicuntur.

[8] [& variis tentationibus diaboli:] Ea in peregrinatione ecclesiarum (qua ille, ut dictum est, utebatur creberrime) sicuti magna a Deo dona accipiebat beneficiaque, ita contra a diabolo, ut illum ab instituto absterreret, multa sustinuit invitus. Eum etenim modo hac, modo illa aggrediebatur via; nunc ardentes ad libidinem faces h subjiciendo, quas ille tentationes lacrymis semper orationeque vincebat, nunc aliis artibus eum assidue divexando: quibus nihilominus tantum abest ut Philippo quidquam nocuerit, ut maxime profuerit; occasionem illi nimirum præsentissimam prȩbens gloriosi triumphi, de hoste immanissimo erigendi. Illud porro eidem hac in peregrinatione accidit memoria sane dignum. Obeunti nocte intempesta, nullo sibi adjuncto comite, eas de quibus loquimur ecclesias, tres illico dæmones i sese ejus deterrendi causa, ad Caput-bovis, sic dictum locum, objiciunt; quorum ille truci aspectu non modo non motus est, sed eos etiam per contemptum, nullo trepidationis signo dato, quod cælestibus munitus præsidiis sub umbra divini lateret auxilii, præteriit; cœptumque iter, ut fortiter, ita constanter peregit. Id ubi advertere infesti illi nequitiæ spiritus, omni eum superandi spe dejecti, sese subito proripiunt. Atque ejus fere generis per id tempus plane multa alia a dæmonibus in hac ipsa peregrinatione sustinuit; sed ubique novis a diabolo tentationibus roboratur. Verum, quæ ille a Deo acceperit dona, horum ipse sibi conscius erat, [cavet vanā gloriam:] ceteros interiora quæque celata esse volens. [Hom. Euang. 11.] Noverat enim Gregorii sententiam, dicentis; Deprædari vult, qui thesaurum palam portat in via: illudque præterea crebrius apud se reputabat; Secretum meum mihi, secretum meum mihi. [Esa. 24.] Testantur sane omnes, qui Philippo intimi erant, numquam se hominem vidisse, qui ab humanis laudibus æque atque ille abhorreret, aut qui de se ipse sentiret prædicaretque demissius: quandoquidem neque scientiam, qua præclare instructus erat, neque sanctimoniam vitæ ostentare visus est unquam; sed tum verbo, tum incessu, tum reliquis, modestiam imprimis gloriæque contemptum præseferre nitebatur: spiritum enim ille, mortificationis qui dicitur, perpetuo coluit. Quocirca miretur nemo, si de occultioribus ejus rebus gestis pauca admodum enarrari poterunt. Illud sane pro comperto habetur, quod ex illa peregrinatione, ut maxima incrementa virtutum pertulit, ita plurimas contra dæmones clarasque victorias reportavit.

[9] [Nosocomio inservit:] Philippus interim his non contentus, nosocomia publicaque valetudinaria adire cœpit, seque totum ministrandis ægris tradidit. Ergo miserorum lectos circumiens, mœstos blande solabatur, perditos cælestium bonorum spe recreabat, cunctos ad patientiam honestatemque vitæ hortabatur: animam agentibus præsto erat, quibus tanta ille cum animi alacritate ac diligentia dies noctesque ministrabat, ut cuncti obstupescerent; nec prius eos deserebat, quam illi e vita migrassent. Neque is labor irritus fuit; ex eo enim magnos collegit salutis animorum fructus. Et hæc quidem consuetudo inter laicos homines ægris in xenodochio jacentibus inserviendi, tum primū longo forte intervallo ante id tempus intermissa, rursus initium habuit. Perseverantia in illo admirabilis fuit. Florentiam, in qua natus educatusque erat, nec vivente, nec mortuo patre k repetiit: Roma numquam, nisi Ecclesiarum visendarum gratia egressus est. In omni vita sui ipsius contemptui, Christi Domini nostri aliorumque Sanctorum exemplo incitatus, perpetuo studuit. Vitam complures annos eremiticam propemodum duxit, [Vitam austere parceq; instituit.] lacrymis se magis quam pane reficiens; singulis diebus sese flagellis quam acerrime cædens; super nudam humum cubans; simplicem panem cum pauculis nonnumquam olivis, herbulis, seu pomis ad cibum, & simplicem aquam ad potum adhibens. Eam vero parsimoniæ frugalitatisque rationem ad extremum usque diem propemodum retinuit: Sacerdos enim factus, mane jentaculo perbrevi, vesperi exigua cœna corpus reficiebat; vino modico, eoque, maxime diluto, frequenterque simplici aqua ad sitim usus. Erant ei cœnæ vel bina ova mollia sive sorbilia, vel olera, vel demum legumina, omnia sale acetoque condita; plura autem fercula sibi in eadem mensa apponi haudquaquam permittebat. Carnem raro obsonii loco adhibuit: nulli unquam ferculo, quamvis per totum triduum jejunus, arrisit; lactis & quæ lacte conficiuntur nihil, quoad vixit, gustavit; pisciculis rarius vescebatur; pulte abstinebat.

ANNOTATA.

a Historiæ hujus initio, plures quandoque annos simul jungere cogimur.

b Gravißimi auctores, quæ sanctißimi viri a pueris fecere, posteritati tradunt. Lege Athanasium in Antonio, Paulinum in Ambrosio, Georgium Monachum in Theodoro Siceota, Petrum Ranzanum in S. Vincentio Ferrerio, Surium in S. Thoma Aquinate.

c Imitari videtur illustrium Sanctorum exempla, nempe Antonii Magni, Hilarionis, & Abrahæ Syri.

d Consimile prorsus leges in Vita S. Bernardini Senensis.

e Idem fecisse sanctißimos viros, omnes fatentur: tu interim lege Osbertum Monachum in Vita S. Dunstani Episcopi Cantuariensis cap. 37, Bandominam in Vita Radegundis Reginæ, Theodoricum in S. Dominico lib. 1, cap. 4, & demum Surium in S. Elzeario Comite tom. 5.

f Idem fecisse S. Dominicum scribit Theodoricus, Vitæ ejus lib. 1 cap. 2.

g S. Gregorius lib. 9 Reg. ep. 27 & lib. 11 ep. 24; Augustinus Tract. 9 in Epist. 1 Ioannis.

h Similibus tentationibus impugnantur a dæmone sanctißimi viri. Tu interim lege S. Athanasium in Vita B. Antonii, S. Hieronymum in Vita Hilarionis Abbatis, & demum S. Gregorium Papam in rebus gestis S. Benedicti, Dialogorum lib. 1.

i Diabolum sanctis viris terrores incutere solitum, eorum res gestæ testantur. Percurre Metaphrastem in Vita Danielis Stylitæ, Georgium Monachum in Theodoro Siceota, Osbertum in Dunstano, & demum Theodoretum in Philotheo.

k Idem præter ceteros magnum Archimandritam Nicephorum fecisse, auctor est in ejus vita Theosterictus. Hactenus ac deinceps ad sequentia Capita Notæ Marginales ipsiusmet Gallonii: quibus unicam additam velim, videlicet, quod num. 2 sub finem, ubi simpliciter legebatur Patris novercam, locum ex ipsius auctoris mente correxerim. Etenim ipsemet in hujus a se scriptæ vitæ Italica editione (uti testatur Eminentiss. Coloredus; ipse autem eam non vidi) non Patris, sed Philippi ipsius Novercam appellat; & in hunc sensum conveniunt omnes, qui ejus meminerunt, in Processu testes.

CAPUT II.
Acta Vitæ usque ad Ordines Sacros & annum ætatis 36.

Æt. 24 & 28 Chr. 1538 & 1543.

[10] Laicus admirabilem in terris vitam ducebat; videres enim in eo incredibilem caducarum rerum omnium contemptum, summam animi demissionem, vehemens orandi studium, miram ciborum parsimoniam, amorem in Deum maximum. Ad Christianæ perfectionis culmen ubi his gradibus ascendit, ad proximos adjuvandos, [Curandæ animarum saluti se impendens,] anno hujus seculi circiter trigesimo octavo, evocari se sensit. Decebat enim ut id lumen, non sub modio amplius, sed super candelabrum Ecclesiæ poneretur, quo iis qui in domibus Dei sunt luceret. Ibat diebus singulis in eum Urbis locum, quem Florentini mercatores incolunt: ubi sermonibus de rebus piis ita juvenum animos ad sectandas virtutes incitabat, ut illorum complures ad pietatem amplectendam converterit. Eodem itidem consilio scholas frequentare consueverat. Illud vero summæ Philippo curæ erat, ut in facinorosissimi cujusque amicitiam sese insinuaret; [multos convertit peccatores,] arbitratus nimirum, ut quisque maxime opis indiget, ita ei potissimum opitulari. Nec sane frustra id erat; quandoquidem multos, Deo bene juvante, e corruptis moribus, ad emendatiorem vitam traduxit. Nec deerant qui tantam Philippi sanctimoniam mirarentur, ut qui cum flagitiosissimis hominibus tam familiariter, nullo sui malo, atque maximo illorum emolumento, versaretur. A feminarum vero consuetudine, suæ castimoniæ insidias timens, abstinuit a. Homines quot plures poterat Christo adjungere nitebatur; tot enim tantosque, sermonibus simul de rebus divinis, simul sanctimoniæ ac frugalitatis exemplo, ut se variis Religiosorum familiis addicerent, impulit; ut Beatus Ignatius, Societatis Jesu institutor & auctor, [multos ad religionem inducit:] Philippum Patrem campanæ seu tintinnabuli vocabulo comiter insigniret; utpote qui alios ad Religiosorum familias cum mitteret, ipse in seculo permaneret. Quod tamen divinitus factum esse, nemo est qui ambigat: nam ejus opera (ut res ipsa indicavit) uti volebat Dominus ad novam instituendam vitæ rationem, toti Ecclesiæ mortaliumque saluti proficuam. Ex quo quidem instituto, quod in hanc diem certissimo cum fructu retinetur, homines cum sanctitate tum doctrina insignes evaserunt. Hoc vero non silendum, ea fuisse B. Ignatium sanctimonia, a Philippo dici solitum, ut animi ejus interior pulchritudo foris promicaret, in cujus oculis vultuque coruscantes lucis radios sæpe a se visos esse profiteretur.

[11] Quodam die cum per Amphitheatrum, ab Imperatoribus Flaviæ gentis constructum, [novis tentationibus premitur a dæmone,] hodie Colisæum vulgus appellat, iter haberet, animo Lateranensem Basilicam invisendi; dæmonem pauperis forma nudo corpore obvium habuit. Quo viso, cum impuræ quædam cogitationes ejus animum subiissent, ipso ad orationem confugiente, omnis ea tentatio confestim abscessit, & diabolus turpiter victus inde aufugit. Memini me audivisse beatum Patrem, qui diceret, eam tentationem non ex carne, sed ex ipso dæmone provenisse; atque se omnino credere (ita enim qua erat animi demissione loquebatur) pauperem illum, dæmonem, non hominem fuisse, quamquam hominis specie sese illi videndum objecit. Novimus enim diabolum his aut certe consimilibus artificiis sanctissimos viros oppugnare solitum: cujus rei præclarissimum testem habemus sanctum Gregorium Papam in historia, quam de rebus gestis magni illius Monachorum Occidentis Patriarchæ Benedicti litteris mandavit. Post hæc cum humani generis hostis Philippum nulla ratione adduci posse cognosceret, ut sua sponte de hujus virtutis statione decederet; cum per vim nolentem & coactum iterum decrevit evertere. Ergo adolescentium quorundam perditorum impudicis moribus in ejus virginitatem accendit invidiam. [& a lascivis adolescentibus,] Hi, cum Philippus forte domi cujusdam, solita obeundi causa caritatis officia, moraretur; tempus nacti opportunum, quo gravissimam impudicitiæ labem ejus animo adspergerent; non satis esse duxerunt, si egregiæ unius viri abstinentiæ unius mulieris libido opponeretur; binas feminas, omnium (ut creditur) impudentissimas in eum immittunt, & in eodem cubiculo, b ipso prorsus inscio (indignum facinus) ut omnis fugæ spes præriperetur, includunt. Sed pius Dominus, cujus ille causa id patiebatur, servum suum (qui unde fugeret, clausis undique cubiculi foribus, non habebat) non modo non deseruit, sed nulla prorsus impudicitiæ labe pollutum, ex eo eripuit periculo. Nam cum ardentissimis precibus divinam imploraret clementiam; speraretque eum, [per meretrices duas immissas.] qui tot sanctarum Virginum corpora, palam ad omnium hominum libidines divulgata, integra ab omni labe servavit, sibi in simili periculo non defuturum; non fefellit periclitantis servi fidem divina benignitas, & deficientibus humanis opibus suum suppeditavit auxilium. Vix impudicæ illæ mulieres conjecerant in eum oculos, cum, sive metu aliquo divini supplicii perterritæ, sive pudore tactæ, vel (quod credibilius est) sancti juvenis, cujus pudicitiæ insidiabantur, auctoritate permotæ, in quemdam cubiculi angulum recessissent; nunquam non modo manus castissimo corpori, sed ne inferre quidem oculos ausæ sunt. O magna virtutis vis, quæ lucet inter tenebras, splendetque per se semper, nec alienis unquam sordibus obsolescit! O summus splendor honestatis, qui non solum in eo enitet, in quo est, sed in ipsos etiam improbissimos homines, cum ad eum accesserint, redundat! Sed nunc ad Philippum redeamus.

A. Æt. 29, Chr. 1544

[12] Singulis diebus Philippus Spiritum sanctum quam poterat ardentius precabatur, ut eum suis donis ornaret; [Ingenti amoris ardori capiendo,] nullumque abesse sinebat diem, quin ejus opem imploraret. Nec incassum hæc fuerunt. Nam laicus cum esset, annum vitæ trigesimum non attingens, Christi scilicet anno millesimo quingentesimo quadragesimo quarto, ea repente spiritus vi repleri se sensit divinitus, eoque impetu, ut cor illico sibi intra corpus saltitare cœperit, eoque ardore inflammari, ut eum natura, inusitata quadam cordis palpitatione, omnino se ferre non posse significaret. Quamobrem benignus Dominus, quo illum ad plurimorum salutem diutius conservaret, confractis, atque in pugilli eoque majorem amplitudinem elatis duabus sinistri lateris costulis, quarta scilicet & quinta, ejusdem cordis sinum, quo id liberius ageretur, mirum in modum ampliavit. [costæ laxantur per miraculum:] Erat istiusmodi fractura in anteriore parte pectoris, ubi costæ in cartilaginem desinunt. Quo ex tempore adeo vehementer, amplius quinquaginta totos annos, agitari concutique cœpit assidue plus minusve, mox atq; mente rapiebatur in Deum, ut non modo toto corpore contremisceret, verum etiam lectulus ipse, aliaque omnia quibus ille insidebat, quasi terræ motu acta, eo orante quaterentur. Quæ cum illi (cui corpus quadratum erat, neque gracile, neque obesum) sine ullo doloris sensu evenerint, & ad extremum usque spiritum sine dolore manserint (nullæ enim nec intus nec foris punctiones doloresve sentiebantur) omnino supra vires naturæ fuisse, ac divinum prorsus miraculum, Medici omnes, qui ejus dum viveret curationi & postea corporis sectioni interfuere, una voce testati sunt. Mirum profecto erat hominem videre ætate confecta; plus quinquaginta annos, continuas voluntariasque cordis concussiones palpitationesque patientem. Crederes illum humana jam omnia fastidientem, Davidis instar Domino dicere; Quis mihi dabit pennas sicut columbæ, & volabo, & requiescam? [Ps. 54.] Heu mihi, quia incolatus meus prolongatus est! [Ps. 129.] Quando veniam, & apparebo ante faciem Domini?

[13] Hujus præterea doni cælestis vi, tanta quoad vixit spiritus divinæque dulcedinis affluentia replebatur, [eū ut temperet cogitur distractiones accersere,] ut mentem a cælestibus avocare, animumque sæpissime ad terrena convertere, ut Sacrum facere posset, cogeretur: quod non eo solum referente cognovimus, sed re ipsa comperimus. Quamquam enim ille omnem adhibebat curam se a divinis avocandi, cum rem sacram facturus pergeret, ut uni & alteri ex iis qui sibi noti erant indicavit; vix tamen, quod nos plus millies hisce vidimus oculis, sacrificium absolvere poterat. O magnam sancti Spiritus vim! Alii etiam sanctissimi viri, horis prius aliquot precationi impensis, prævia diligentique præmissa præparatione, omni ope contendunt, ut aliquid pii in Deum affectus, cum rem sacram acturi sunt, acquirant; hic autem his adeo abundabat, ut non modo nulla egeret præparatione; verum etiam, cum tot tantosque divinitus immissos ardores sustinere nequiret, animum suum quam maxime poterat ab illis divellere cogeretur, Deumque ne majores tribueret indies rogare. Id præterea in illo is spiritus efficiebat longe mirabilius, ut eum precibus insistentem sublime tolleret. Media vero hieme, quo tempore maximum in urbe frigus esse solet, [& refrigeria pectori admovere,] ad postremum usque diem (quis crederet?) ita derepente eo orante ipsius cor corpusque divino æstuabat igne, ut validissima, ne æstu necaretur, refrigeratione indigeret. Hinc ille octogenarius, modicissimo cibo contentus, omni propemodum nativo calore destitutus, ut eam amoris flammam aliquo modo restringueret, pectus nudare, fenestras foresque cubiculi media nocte pandere, linteisque ac flabellis aliave opportuniore aëris agitatione uti, ad se refrigerandum, necesse habebat: & quidem ni cordi, interno ac divino consumpto calore, hisce rebus festinanter subvenisset, repentino certe interiisset.

Æt. 30 & 33.

[14] In iisdem rebus hoc fortasse etiam ponendum. Causam quodam die hujus tam miræ ac novæ ejus cordis agitationis a Federico Cardinale Borromæo interrogatus, [corde jugitur palpitante.] præsertimque num dolore aliquo in ea sustinenda afficeretur; a Spiritu sancto eam accepisse modeste respondit. Laicus cum essem, dicere cœpit, sanctum Spiritum, quam suppliciter poteram, quotidie rogare consueveram, ut mihi opem ferret, animumq; meum donis suis cumularet. Quodam die, cum eum de more orarem, meas exciperet preces; ipso tandem volente factum est, ut cordis agitatio, de qua rogas, quæ nullos unquam dolores movit, initiū habuerit. Simulque adjunxit, Possem equidem eam cohibere, sed ne animum inte orandum a divinis avocare, atque ad eum motum cordis comprimendum referre cogar, idcirco ab ea re desisto. Illud hic addā, quod ejus cor adeo hujus agitationis vi æstuq; fervebat, ut calor ex eo proveniens ad totum plerumq; corpus sese diffunderet. Cum Philippus instituto suo in proximorum salutem incumberet, adjunxit ad Christum anno hujus sæculi quadragesimo septimo, Joannem Manzolium Florentinum, & deinde Henricum Petram Placentinum: qui Sacerdos de ipsius consilio factus, Congregationis Clericorum doctrinæ Christianæ postmodum amplificator fuit.

A. Æt. 34.

[15] Cum miro flagraret desiderio proximos modis quibus posset adjuvandi, una cum Persiano Rosa, insignis pietatis Sacerdote, Sodalitium sanctissimæ Trinitatis nomine instituere aggressus est: consilium autem id fuit, [Sodalitium S. Trinitatis instituit,] ut domus a consodalibus, pauperibus qui e recenti morbo convalescebant, peregrinisque hospitio excipiendis, aperiretur. Initium habuit Societas in ecclesia S. Salvatoris, cui a Campo cognomen, anno salutis humanæ millesimo quingentesimo quadragesimo octavo, mense Augusto, quinta hebdomadæ tertiæ feria. Primi, qui in hanc Societatem inscribi cœpti sunt, humanis divitiis inopes fuere, sed Christi gratia divites, omnesque sane ad quindecim. Conveniebant hi in ecclesia S. Salvatoris frequentissime, ibique sacra omnes Confessione expiati ac Pane cælesti refecti, novo animi ardore ad pietatem accendebantur: Philippum præterea cuncti, ut parentem, & unice diligebant & valde reverebantur. Primo cujusque mensis Dominico die, quadragenarum horarū supplicatio decreta a Fratribus, quo tempore Philippus adeuntes sua præsentia mirifice solabatur, omnes vitæ suæ exemplo piisq; sermonibus confirmans, & ad virtutem pietatemq; vehementer accendens. Totas præterea noctes ibi pene ducebat insomnes: Fratres ipsemet ad orationem vocabat: ubi precando finem fecerant, Abiit hora, dicebat, qua orare, non qua peccata lugere pietatemq; sequi tenemini. [& piis colloquiis multos convertit;] In hac ipsa ecclesia frequentes de rebus divinis sermones a Philippo habebantur: sermonibus intererant & Fratres & exteri. Ex colloquiis is fructus colligebatur, ut audientes, ipsius verborum vi incitati, ad eluendas animi sordes mirū in modum se impelli sentirent. Ejus porro is in dicendo ardor erat, ut cum solus inter sodales esset, qui de rebus piis loquendi munus ibire posset, totos frequenter dies multamque noctis partem in istiusmodi colloquiis, sui propemodum oblitus, consumeret. Et sane operæ fructus egregius Dei beneficio constitit: unico enim retis jactu ad triginta juvenes, qui vel argentariam vel mercaturam faciebant, hamo verbi Dei capti sunt, atque a perdita vita ad honestam revocati. Illud non involvā silentio. Qui initio huic Societati nomina dederunt, non vulgari claruisse sanctitate. Coquus enim domi, ut Beato Patre narrante didici, ad eam vitæ puritatem venerat, ut Deo adjutore tantam in orando facultatem adeptus sit, ut e cæli siderumque aspectu, quo maxime capiebatur, confestim in Dei notitiam amoremque raperetur. Alter erat, qui cum gravi oppressus morbo in lectulo jaceret, Margaritæ sorori, Scribe, dixit, feria sexta, hora tali, certam designans, moriar. Quod & factum est.

A. Æt. 35.

[16] Cum Philippus anno hujus seculi quadragesimo nono, omnibus nervis contenderet, atque in hoc elaboraret, [in quibus fuit Prosper Cribellius:] ut novos Christo filios acquireret, Prosperum Cribellium, civem Mediolanensem, eidem lucrifecit; is ubi primum ipsius hortatu Dei colendi desiderio accendi se sensit, illico ad Joannem Polancum, Societatis Jesu Sacerdotem, animo confitendi de peccatis suis, venit. Sed cum is Sacramentalem absolutionem Prospero denegaret (quod ab ædibus viri nobilis, apud quem auctoritatis habebat plurimum, ubi multæ sese illi gravissime delinquendi dabant occasiones, recedere nolebat) Beatum ille mox Patrem mœstus adit, eique rem totam, ut erat, exponit; rogatque obnixe, precibus pro animæ suæ salute insistat. Huic Philippus bonum habere animum jusso, operam pollicetur suam, nec sane frustra: Prosper enim brevi Beati Patris precibus adjutus, ab omni ea difficultate molestiaque ab illa domo abeundi liberum se solutumque advertit.

A. Æt. 36.

[17] Decreverunt Fratres anno hujus seculi quinquagesimo, qui Jubilæi celebritate insignis extitit, domum excipiendis hospitio peregrinis, qui ante id tempus conferti sub dio cubitabant in via, conducere. [colligendis hospitio pauperibus,] Id autem Jubilæi occasione actum est: nam cum pauperibus nullum esset in urbe hospitium, nullumque receptaculum, jacere ii cogebantur in publico, frigore, fame, aliisque incommodis confecti. Hoc ergo spectaculo commotus Philippus, tantæ calamitati omni ope subveniendum putavit; reque cum aliis communicata, quemcumque extrema inopia periclitantem reperirent, in id hospitium, vel inter manus vel gestatoria sella devehere, adeuntesque omnes hospitio benigne suscipere statuunt, cunctis quæ ad victum necessaria sunt abunde suppeditatis. Ea erat Sodalium erga peregrinos caritas, ut quibus rebus possent eos adjuvarent; illeque altero videbatur beatior, cui datum erat, ut ipsis excipiendis primus occurrisset. Sed non possum ego satis narrare pium Fratrum in hos pauperes affectum. Alios enim cerneres peregrinorum pedes lavare, [se cum sociis impendit,] alios recens admissos suavissimis solari verbis, hos cibos excoquere, illos fercula ministrare, hos lectulos sternere, illos pavimenta verrere. Atque in hæc pietatis opera ea animi promptitudine vultusque hilaritate incumbebant Sodales, ut eorum virtus omnibus admirationi esset. Interea tanta fuit exempli vis, ut non defuerint, qui in hanc Societatem recens erectam se adscribi fecerint. Decreverunt interim Sodales, ut certæ ædes ad peregrinos hospitio excipiendos constituerentur, ubi quolibet anni tempore benigne per triduum alerentur: qui usus in hunc usque diem sancte laudabiliterque retinetur. Sed nec his contenti, cum viderent pauperes e xenodochiis, quod melius habere inciperent, viribus nondum plene recuperatis dimissos, victus tectique penuria fatigatos, in eosdem morbos recidere, qui vitam quandoque hauriebant; his incommodis pro viribus occurrere decreverunt. Ergo statutum est inter eos, ut qui locus excipiendis peregrinis usui esset, ille ipse hisce hominibus pateret, dum pristinæ valetudini virtutique restituantur. Atque id aliaque, ipso potissimum Philippo adjutore, agebantur: illic ipse dies, illic noctes insumere, pauperibus ministrare, ceterosque ad opus excitare in more habebat. Hæc itaque prima est hujus Sodalitatis institutio, [magno cum exempli fructu:] quæ e parvis initiis, in eam quæ hodie conspicitur amplitudinem excrevit. Deinde vero processu temporis, nobilibus quibusdam viris, qui ei nomen dederant, visum est, ut Sodalitas ex ecclesia S. Salvatoris in ecclesiam sanctissimæ Trinitatis transferretur. Ubi illud brevi incrementum accepit, quod toti post Christiano orbi, non sine maxima Dei gloria, palam factum est. Cujus deinde pietas, & in universas Italiæ Sodalitates incredibilis liberalitas, anno Jubilæi proxime elapsi, Gregorio XIII Pont. Max. singulariter enituit. Et nunc etiam Clementis VIII Jubilæo maxime enitet.

[18] Philippus, quo majoribus a Deo singulos dies augebatur beneficiis, [noctu eleëmosynas ferens,] hoc vehementiore ei inserviendi desiderio accendi se sentiebat. Intempesta itaque c nocte, cum somno sepulti sunt omnes, ut nesciret sinistra, quid faceret dextera, miserabilium personarum domos obibat, quibus, quæ ad victum necessaria erant, large abundeque suppeditabat. Nocte quadam, cum hic instituto suo occupatus, panem viro cuidam nobili sed pauperrimo, deferret; diaboli opera factum est, ut intentus ille, quo pacto currum, præcipiti cursu se ferentem, declinaret; mox in altissimam foveam casu delapsus sit. Sed Domino opem ferente, ab d Angelo confestim inter cadendum capillo capitis mirabiliter retinetur; indeque nulla læsus ex parte ab eodem incolumis eripitur. [divinitus e fovea educitur,] Incidit ea res in annum Domini millesimum quingentesimum quinquagesimum. Quodam die, cum pietatis opera ardentius quam solebat sequeretur, e Angelus pauperis specie ei sese ostendit, [ac] stipem f petit: cui cum ille quā habebat pecuniam libenti promptoque animo elargiretur; Experiri veneram, dixit ei illico Angelus, quid facturus eras: & his dictis evanuit. Qua ex re, eo Philippus miserationis affectu in pauperes ferri cœpit, ut ex eo die nemini unquam poscenti eleemosynam negaverit. Pauperibus viris ac feminis, quibus opus habebant, abunde suppeditabat. Juvenibus, ad literarum studia propensis, pecunia & libris ac vestibus non deerat. Hebdomada nulla erat, quin eleemosynam iis, qui in carcere detinebantur, [Multis liberaliter succurrit.] mitteret. Nemini pauperum stipem denegabat. Cum pauperrimæ seminæ g nuditas eo audiente commendaretur, suam sibi vestem detraxit, ut inopi traderet. Egenis adolescentibus, quibus cupiditas erat cœnobiis se mancipandi, probato eorum spiritu, tantum donabat pecuniæ, quantum coëmendis vestibus, ad institutum quod amplectebantur appositis, satis esset, Jure ergo meritoque de eo dicere possumus, nihil habebat, & omnia possidebat: quandoquidem beneficium ille ecclesiasticum possedit nullum, pecuniæ contemptor eximius, ut si quis alius: tamen in omni vita nihil ei unquam, nec ad proprium usum, nec ad aliorum sublevandam inopiam defuit.

[19] [Intelligit sibi in urbe vivendum velut in solitudine,] Philippus interim divinæ voluntatis cupidissimus, Dominum precabatur assidue, ut sibi quam vitæ rationem sequi se vellet, ostenderet. Solitariam vitam amplecti (nihi Deo aliter visum esset) sibi in animo erat: sed incertus, num id maxime ad Dei gloriam pertineret, ad explorandam ejus voluntatem assiduis precibus dat sese, eam ingredi viam paratus, quam Dominus elegisset. h Diu itaque in ejusmodi cogitatione versatus, audiri tandem meruit. Quodam etenim die, orationi sub ortum solis intento, S. Joannes Baptista apparet; quo viso mirifice recreatus Philippus, in eam denique mentem divinitus impelli se sensit, ut omni dubitatione sublata, non uni sibi, sed & proximorum saluti vacare decerneret. Rogatus causam altero die, cur tanta parsimonia victitaret; Oranti mihi, subjecit, ostenderunt sese duæ animæ, Sanctorum jam gloria decoræ; quarum una frustulo aridi panis, quod manu tenebat, se vesci simulabat. Cumque quid sibi ea re vellent, pernosse cuperem, ea vox audita; Voluntas Dei est, Philippe, ut in media Urbe, quasi in deserto loco vitam agas. Quibus mihi verbis significatum est, ut continenter sobrieque viverem. Hinc (qua erat humilitate) carnem se idcirco raro ad cibum adhibere dicebat, quod sibi nocumentum afferet; quod virtutis erat, valetudinis vitio tribuens.

ANNOTATA.

a Sancti viri, ut castimoniam servarent, feminarum colloquia congressusque quoad poterant devitabant. Legantur res gestæ S. Bernardini Senensis.

b Consimilia ferme narrat de S. Vincentio Ferrerio Petrus Ranzanus in ejus gestis, lib. 1 cap. 13; & Guilielmus in historia S. Bernardi Abbatis lib. 1 cap. 3.

c Idem facere solitum S. Marcianum Presbyterum, auctor est Metaphrastes in ejus rebus gestis: extant eæ apud Surium tom. 1.

d Idem juratus affirmat Cæsar Card. Baronius.

e Consimile habes apud Ioannem Diaconum, Vitæ S. Gregorii Papæ lib. 1 cap. 10.

f Hanc rem Philippus duobus Sacerdotibus, ex data sibi Dei voluntate occasione, narravit.

g Simile ferme de S. Marciano Metaphrastes, & S. Audoenus de B. Eligio Episcopo.

h Id, ut ceteri sileantur, publico testimonio confirmavit Federicus Card. Borromæus.

CAPUT III.
Sacerdotio initiatus Sanctus, impensius cœptis erga proximum muneribus vacat.

Æt. 36.

[20] Cum beatus Pater magna dedisset sanctitatis iudicia, visum est Persiano Rosæ, ejus Confessario, illum non modo inducere, verum etiam impellere, ut Ecclesiasticis Ordinibus initiari quamprimum curaret: ad eum enim diem, imitatus Sabam a aliosque innocentia vitæ claros, quos sic ex humilitate fecisse noverat, [Suadente Confessario,] ab omni Ordinum gradu se abstinuerat. Unum illud exoptabat, ut laicus permaneret; non quo Sacerdotii apicem non admiraretur, verum quia eo se munere indignum prorsus judicabat: quod tamen ei non contigit. Ubi enim cognovit ille, Persianum ea esse mente, ut Sacerdos fieret: statim, ne onus sibi assignatum a Deo defugere videretur, ejus decreto sibi obtemperandum duxit. Anno itaque salutis humanæ millesimo quingentesimo quinquagesimo primo, in ecclesia S. Thomæ Regionis Parionis, mense Martio, cum annum prope sextum & trigesimum confecisset, prima Tonsura, [susceptis Ordinibus sacris,] quatuor Minoribus, & Subdiaconatu initiari cœpit; Diaconatu vero non multo post in nobilissima antiquissimaque Basilica Lateranensi anno eodem, die sabbati sanctioris majoris hebdomadæ, qui dies in IIII Kal. Aprilis eo anno inciderat; demum Sacerdotio in eadem ecclesia S. Thomæ, eodem itidem anno, decimo Kal. Junias. Ceterum, qua adhibita præparatione, quibusve animi motibus, his Ordinibus initiatus fuerit, malo in aliorum consideratione relinquere, quam in historia mea ponere. Evectus fuit beatus Pater per omnes Ordinum gradus ad apicem Sacerdotii ritu solenni, ut fieri solet, a Joanne Lunellio, Episcopo Sebastensi; Philippo Archinto per id tempus Julii tertii Papæ generali Urbis Vicario.

[21] [Sacerdotibus piis in æde S. Hieronymi se jungit.] Sacerdos pristinam in victu parsimoniam perpetuo servavit, ovis tantum vel oleribus aut leguminibus ad cibum adhibitis: si quando tamen cum aliis vescebatur (quod ille non raro lucrandarum animarum gratia facere solitus erat) omnem prorsus, quoad ejus fieri potuit, singularitatis atque ostentationis notam evitavit. Quam postea consuetudinem eo consilio, ut omnibus omnia factus, omnes Christo adjungeret, ad multo annos retinuit. Sacerdotio initiatus cogitare mox cœpit de templo S. Hieronymi, quod a Caritate cognomen accepit, incolendo; ut ibi, quoad Deo placuisset, vitam degeret. Erant tunc eo in templo præclari aliquot Sacerdotes, pii admodum & Religiosi, nempe Persianus Rosa, Philippo a confessionibus; Bonsignorius Cacciaguerra, Nobilis Senensis, ex ditissimo mercatore Christi Sacerdos; Franciscus, civis Aretinus, vir eruditus, qui multam doctrinam Angelica quadam cum puritate conjunxerat, quique mortuo Persiano ejusdem beati Patris Confessiones audivit; Franciscus alter Hispanus, doctus æque ac pius, sed caritate in pauperes & austeritate in se ipsum admirandus. Vivebant hi Sacerdotes eodem tecto, sed quamquam eodem adjuvandorum proximorum desiderio flagrabant, vitam tamen pro se quisque diuersa ratione, prout Spiritus suggereret, ducebat; suaque curabat pro arbitrio, separatimque cibum capiebat. In id templum itaque admissus Philippus, Sacrum singulis diebus faciebat. A Sodalibus Caritatis nihil unquam præterquam cubiculum unum, & illud quidem angustum, accipere voluit: eo enim, non mercede aliqua ductus, sed habitatione tantum contentus, quo liberius commodiusque in proximorum salutem incumberet, sese receperat.

[22] [Confessionibus audiendis sedulo vacat,] Hoc ipso anno, cum summa esset in Urbe annonæ caritas, sex ad Philippum panes deferuntur. Sed quid ille? Acceptos panes non attingendos sibi, sed pauperibus tribuendos putans, Hispano cuidam Sacerdoti pauperi, in Christi Domini nostri gratiam, hilari vultu largitur. Quo peracto, cum quæreretur ex eo quid causæ esset, quod portionem suam omnem egenti Sacerdoti tribuerit; modeste id se fecisse respondit, quod crederet facilius panem se ab amicis accepturum, quam Sacerdotem illum peregrino cælo natum. Quid plura? Illo ipso die paucas duntaxat olivas gustavit. Philippi opera Henricus Petra Placentinus, quem laicus cum ille esset Christo pepererat, Theseusque Raspa Sacris initati sunt, & in templum S. Hieronymi ad habitandum inducti; ubi Bonsignorio duce, magnos in spiritu progressus habuerunt; præcipue vero Henricus, qui reformandis postmodum Monialibus, aliisque ecclesiasticis muneribus, ad Cleri mores templorumque cultum exornandum, diutino gratuitoque labore, toti Urbi utilitati eximiæ fuit. Hos secutus est Petrus Spadarius, mitis Sacerdos ingenii, Deo hominibusque carus: atque is ultimus ex Presbyteris ejus ecclesiæ fuit, apud quem Philippus post Francisci obitum Confessiones peregit.

[23] [miro cum gustu etiam corporeo cōmunicans.] Sacerdos, numquam intermisit diem, nisi ægritudine detineretur, quin rem divinam faceret. Æger singulis diebus Panem cælestem accipiebat. Initio Sacerdotii, cum in ecclesia S. Hieronymi Sacrum ageret, tanta repente divini Spiritus abundantia replebatur, ut aquam vinumque in calicem de more infundere vix posset: adeo enim ejus manus in altum attollebantur, ut exilire quodammodo & saltitare viderentur; atque ille, nisi brachio ad altare tamquam adminiculo, maximo adnixus studio, cœptum opus prosecutus esset, nihil egisset unquam. Hujus divinissimi Sacramenti, supra quam dici potest, cupidissimus amantissimusque, vel ex eo solum quod vacuum calicem in manibus teneret, incredibili perfundebatur lætitia. Quo tempore salutarem Hostiam de more attollebat, ita ejus mens rapiebatur in Deum, ut manus sublime erectas deponere non posset. Retulit ille postea, videri sibi se ab aliquo apprehendi, atque alte a terra per vim mirabiliter sustolli. b Eamque ob rem in hanc deinde se dedit consuetudinem, ut salutarem Hostiam, quanta maxima posset celeritate, attolleret & demitteret. In Sacro faciendo, ubi vel maxime ad Offertorium ventum erat, ea afficiebatur dulcedine, ut inter celebrandum toto corpore contremisceret saltitaretque: quos ille impetus ut reprimeret, vertere se sæpissime consuevit, nunc in dextrum latus, nunc in sinistrum, modo demum caput perfricare manu.

[24] [sub eo frequentes ecstases patitur,] Unum hoc tacitus præterire non possum, in quo divini amoris vis evidenter apparet. Mos illi erat, ut sine impedimento rem divinam ageret (raptus enim & ecstases timebat) ut, antequam sacris se indueret vestibus, id omni studio ageret, ut spiritus vehementiam ardoremque quo assidue æstuabat utcumque comprimeret: numquam enim ille cum subito abstractus a sensibus tota mente in rerum cælestium contemplationem raperetur, Sacrum fecisset absolvissetque, nisi in unam illam rem incubuisset ut animum a divinis avocaret. Et hæc quidem quamquam ille faciebat, eos tamen divini amoris impetus sustinebat, ea perferebat spicula, quibus illi divina illa flamma cælestisque amoris ignis totum undequa que corpus adurebat, ut lacrymis totus conficeretur; singultus frequentissimos, dum cælestis illius patriæ jucunditatem contemplaretur, atque humanæ naturæ fragilitatem apud animum suum accuratius intueretur, eliceret; & veluti in veteri instrumento divinus ille David ante Arcam, in qua cælestis thesaurus recondebatur, saltitaret: quibus fiebat, ut cogeretur sæpissime a Sacro faciendo eousque cessare, quoad vires corporis, quas Christi amor abstulerat, iterum se collegisse sentiret. O virum Deo plenum! O virum, quem spiraculum illud veri Spiritus aspiravit, & se sibi subtraxit! Cum sponsa in Canticis tute ipse dicere jure meritoque poteras; Introduxit me Rex in cellam vinariam, ordinavit in me caritatem: fulcite ergo me floribus, stipate me malis, quia amore langueo.

[25] Absoluto Sacrificio, ita nonnunquam abstractus a sensibus apparebat, [Sacrificio Missæ valde addictus,] ut exanimatum magis quam vivum crederes. Sed hic me locus admonet, ut ponam aliquid de gustu, quem ille in Sanguine Christi ebibendo, ejusque Carne degustanda habebat. Is erat, ut crediderint qui ab ejus numquam latere discedebant, eum ipsius Sanguinis, ipsiusque Carnis saporem percipere, perinde atque nudam carnem nudumque sanguinem gustaret. Labia ille sibi avidissime lambebat, iterum ac sæpius calicem ori admovere observabatur, nullumque de adstantibus non modo propius ad altare, sed ne manere quidem unde ipsius facies conspici posset, permittebat. In desumendo Sanguine, sonus in ejus gutture is audiebatur, ut putares aliquid degustare, quod ob ejus pinguedinem crassitudinemque Sacerdotis palato inhæresceret. In ea calicis parte, ex qua Sanguinem hauriebat, indicia dentium erant; aurumque ipsum, quod ibi circum erat, quamquam recens, brevi obscurabatur. Purificationem, quam dicunt, dari sibi nolebat, donec ipsemet petiisset. Denique divinissimi hujus Sacramenti usque eo deliciis capiebatur, ut suavissimam Christi carnem sanguinemque pretiosissimum in ore tenens non statim glutiret, sed paulatim guttatimq; in stomachum defluere sineret. Nec minus insignis ejus pietas in Sacro faciendo, Christique corpore degustando, quam in ministrando fuit: sed ne in re nota atque apud omnes pervulgata operam frustra conteram, aggredior ad alia.

[26] Sacerdos factus Confessionibus excipiendis, invitus licet, præficitur, aliisque obedire magis, [annonam suam egenti largitur:] quam sibi credere elegit: noverat enim Deo pergratum perq; jucundum esse, semetipsum ad aliorum voluntatem conformare. Mirum dictu! Nihil Philippo potius erat quam ut solitariam vitam amplecteretur: ne sibiipsi tamen satisfaceret, aliorum voluntatem cupiditati suæ antetulit; Christum ducem secutus, qui dixerat: Meus cibus est, ut faciam voluntatem Patris mei, qui misit me. Et alibi rursum: Descendi de cælo, non ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui misit me. Confessionibus excipiendis ita sedulo assidueque navabat operam, ut suiipsius oblitus ab ecclesia numquam recederet. Non parva hæc: sed hoc forte mirum magis. Magnam diei partem in his insumebat, numquam tamen defatigabatur; tanta porro cupiditate ardebat errantes animas ad bonam mentem revocandi, ut ex eo solum quod sederet in sella, qua ad audienda crimina utebatur, maximam caperet voluptatem maximamque delectationem. Incredibile dictu est, quot quantosque ex peccatorum cœno ad meliorem frugem reduxerit, quot ejus opera tum viri tum feminæ adducti ut monasticam vitam rite complecteretur; ut esset Religiosorum hominum institutum, quod non plerosque e Philiipi discipulis sibi acquisierit (Prædicatorum vero præcipue familia tali prole fœcundata florescebat) quotve demum magnis sceleribus adstrictos e corruptissimis moribus ad emendatiorē vitam traduxerit; quique post, eo usi magistro, abjectis curis inanibus, totos se ad seria converterint.

[27] Quo tempore primum excipiendis Confessionibus initium fecit, [solicitus tamen ne quid puritas pateretur.] hominum peccata libentius, quam feminarum audiebat: harum crimina excipere quoad poterat fugiebat. Noverat enim ille, virginalis suæ pudicitiæ jacturam timens, dæmones Dei servis, bonis etsi operibus occupatis, insidias moliri non desistere, iis vel maxime qui nimio plus sibi ipsi confidunt. Illud hic attexam, quod tam acer & vigilans custos pudicitiæ fuit, ut coactus mulierum Confessiones audire, eas in ecclesia duris magis quam lenibus verbis exciperet, interdum vultu iram præseferens. Quem morem usque eo se tenuisse narrabat, quoad singulari Dei beneficio obtinuit, ut eas quoquo vellet modo exciperet. Quibus verbis non obscure insigne illud donum significare videbatur, quo id Deo dante assecutus erat, ut omni plane sensu libidinis caruerit; ut ex eo tempore ad extremum usq; diem marmoreæ cujusdam statuæ instar esse videretur. Amplius, audiendis Confessionibus adeo sese occupabat quotidie (quo munere ad obitum usque egregie perfunctus est) ut advenientes filios non paucos (noctes enim ferme totas contemplationibus piisque precationibus insumebat) lecto adhuc decumbens audiret. Surgens summo mane mox ibat in templum, non inde egrediens nisi insigne aliquod aut necessarium opus occurrisset, quod in aliam horam differri haudquaquam posset. Nec quisquam fuit, qui illum in ecclesia non semper, vel certe non facile reperiret; ita omnibus promptam ac gratuitam operam suam præbebat. Templum aut cubiculum assiduus incolebat, vagandi minime cupidus, nisi alio vel necessitas evocaret vel caritas impelleret.

[28] Cum Philippus majore indies cupiditate flagraret flagitiosos homines ad meliorem frugem reducendi, & quos acquisierat filios integros castosque servandi, [Colloquia spiritualia instituit.] ne iterum in vitia delapsi Ægyptum repeterent; cœpit, quo id facilius assequeretur, anno a Virginis partu millesimo quingentesimo quinquagesimo primo, in suo cubiculo singulis a prandio diebus confluentes, lectulo frequenter insidens (quod Dei amore langueret) de rebus cælestibus erudire. In his colloquiis (quod mirabile dictu est) eam divini amoris vim sentiebat, ut modo toto corpore contremisceret, modo e lectulo in altum attolleretur (crederes eum ab aliquo sic mirabiliter retineri) modo demum lectulus ipse, vel quandoque etiam ipsum cubiculum motu nutare & concuti videretur, terræmotum ibi factum esse putares. Erant hæc iis qui aderant, non ad pœnitentiam solum, sed ad divinum etiam amorem terrenarumque rerum despicientiam incitamenta. Præclari instituti hujus initio pauci erant (quorum duo erant superstites hæc scribente me) qui eum audirent; sed mox adeo crevit numerus, ut locus, in quo hujusmodi sermones fiebant, auditores non caperet. Quam ob causam, eo relicto, ad alium ampliorem se contulit; ubi eo animi ardore sensuque mentis de rebus spiritualibus loquebatur, ut nullus ferme reperiretur quovis scelere implicitus, quin eo audito resipisceret, & ad saniora sese converteret.

Æt. 37 & 38

[29] Cum cerneret diabolus, novum Sacerdotem Philippum privatis concionibus sacramentorumque administrationibus complures ad Christum aggregare, [Ab ædituis magnas passus molestias,] statuit piis ejusdem studiis omni conatu se opponere. Erant in templo S. Hieronymi Sacerdotes quidam a sacello, viri perditis prorsus moribus atque apostatæ: hi, ut uni Vincentio Tecosio, qui ex sodalitio Caritatis erat, rem gratam facerent, Philippo, anno hujus seculi quinquagesimo secundo, molestiam exhibere cœperant c. Deridebant illum, canino dente carpebant, contumeliis onerabant: quæ ille omnia, ne verbum quidem pro se faciens, constanti prorsus animo tolerabat. Nec hic finis, quotiescumque sese illis nova offerebat occasio hominem probris maledictisque lacessendi, & alio quovis modo perturbandi, arripiebant eam avidissime; id autem eo consilio, ut illum, cujus aspectum ferre non poterant, inde expellerent. Hinc ubi Philippum in sacrarium tendere rem facturum divinam cognoscebant, tum læti mirum in modum effecti, quod nova sibi ejus licentius irridendi fieret facultas, hominem vel ejus loci aditu arcebant, vel certe admissum variis artibus graviter admodum exercebant. Atque ut jejunum inde exire cogerent, nunc Missale, nunc vestes Sacerdotales, nunc demum Calicem ipsum occultabant: nec his contenti, frequenter etiam eum paratum jam ad Sacrificium, pedemque e vestiario efferentem, sacrum deponere ornatum jubebant: neque tamen Philippus rebus his provocabatur ad iracundiam. Vincentius interim Tecosius, sola dæmonis opera usque eo eidem, a quo ne in re quidem minima læsus fuerat, adversabatur, ut induxerit animum numquam ab eo perturbando desistere, quin illum domicilium mutare impulerit. [constantiam tenet:] Tentationi haudquaquam cessit Philippus, de adversariis suis conquestus numquam: ab ecclesia S. Hieronymi, & quod is locus ad proximorum salutem procurandam aptus esset, & ne cruces sibi a Deo paratas fugeret, recedere noluit: quæ in illum jaciebantur: convitia, æquo animo ferebat, illud Jacobi secum forte animo volvens; Omne gaudium existimate, fratres mei, cum in varias tentationes incideritis. [Iac. 2, 12.]

[30] Quodam die, cum de more, post consuetas æmulorum derisiones, Sacrum faceret, [qua unum ex adversariis flectit,] id anxius intra se in ipso Sacrificio cum Deo colloquium habuit: Quid est bone Jesu, quod cum te toties rogarim pro viribus, ut patientiæ donum mihi impertires, tot tantæque sese mihi indies offerant exardescendi occasiones? Hæc cum dixisset, vocem quamdam internam clare audivit: Quid est, quod me rogas, Philippe, patientiam? ea ego te muniam, quamquam volo ut tute his oppugnationibus, quantum maxime potes, eam tibi acquirere studeas. Quibus ille auditis, mirifice recreari se sensit. Exacto biennio, cum e custodibus sacrarii unus, instituto suo, maledictis convitiisque in illum inveheretur, nec ab hac stultitia cessaret; ea vultus hilaritate animique fortitudine hominis verba excipiebat, ut maxima exultaret lætitia. In id spectaculum ex iis apostatis alter cum incidisset, reputans ille mox apud animum suum invictam Philippi in injuriis perferendis patientiam, corde compunctos, eo derepente impetu in maledicum Sacerdotem insiliit, quo beati Patris innocentiam tueretur, ut parum abfuerit quin illum necarit. Vix hoc fecerat, cum cœnobii unde aberat recordatione cœpit mollescere; atque ad se rediens, B. Philippi opera precibusque in tantum sui odium repente exarsit, ut non solum amplecti pœnitentiam, sed institutum etiam sui cœnobii repetere decreverit, quod & fecit. Vincentius quoque, [alterū etiam in socium recipit.] injuriarum auctor, Philippi patientia mansuetudineque commotus, ultro ad eum venit, & procumbens in genua delicti veniam petit: quam ille, injuriarum mox omnium oblitus, prompto & alacri animo concessit; quin hominem amicissime complexus inter filios suos recepit. Atque ex eo tempore ea Vincentius præ ceteris beatum Patrem observantia coluit, ut non abiret dies, quin eum inviseret, perinde ac nihil ei illo esset nec carius nec jucundius: quem postea morem ad supremum diem servavit, Sacramentorum usu cælestes opes sibi comparare studens. Incidit hujus mors in mensem Martium anni millesimi quingentesimi octogesimi noni.

A. Æt. 39 Chr. 1554

[31] Dei itaque benignitate molestiis expeditus, Christi sponsi caritate quam maxime vulneratus, totum sese ad proximorum salutem convertit; [Frequentem Sacramentorum usum instaurat:] eorum Confessiones audiens, eosdemque cælesti Pane reficiens. Quibus deinde rebus id paulatim factum est, ut frequens cum Confessionis cum Eucharistiȩ usus, extinctus pene dæmonis fraude, iterum renovaretur. Tanta in eo humanitas fuit, ut propterea omnibus charissimus esset. Adeo ardenter sitiebat diabolo prædas eripere, ut mirum dictu sit quanta fecerit tuleritque, ut vel unam animam ad Christum reduceret. Omnium confluentium Confessiones alacri vultu excipiebat, eosque partim sermonibus de rebus spiritualibus partim precibus ad pietatem atque cælestium amorem excitabat mirifice. Diligentiam quantam maximam potuit perpetuo adhibuit, ut omnibus omnia fieret, quo vel ex hoc uno facilior sibi aditus ad proximos juvandos daretur. Ejusmodi præcepta de animarum salute suis in Christo filiis tradebat, ut non solum qui ea tenuerint magnam ad virtutem progressionem fecerint, verum in omni etiam virtutis genere perfecti evaserint. Cubiculum omnibus perpetuo dies noctesque, ob magnum quo tenebatur proximorum salutis desiderium, patere voluit. De audiendis Confessionibus ita solicitus erat, ut de nocte, primis illis temporibus, antequam dilucesceret, quadraginta circiter virorum Confessiones frequenter audierit.

[32] Erat hoc magnæ in Philippo caritatis argumentum, quod qui multa nocte, [post quæ dimittebat suos ad xenodochia curanda,] ut Confessionis beneficio Deo conciliarentur, ad eum veniebant, ostium semper reperiebant apertum. Neque horum labor inanis erat, quandoquidem peccatis primum Confessione patefactis, Philippi deinde suasu oratum ibant: in oratione tamdiu erant, quamdiu Sacri faciendi tempus adventaret: in Missa communicabant omnes: tum beato Patre annuente, ad diversa Urbis xenodochia, quorum præcipua erant sanctissimi Salvatoris, sancti Spiritus, & Deiparæ Virginis de Consolatione vulgo dictæ, sub silentio ibant; atque his in locis, piis præsertim sermonibus, ut cetera sileantur, ægros mirum in modum consolabantur, & ad patientiam peccatorumque confessionem & divinæ misericordiæ spem excitabant. Deferebant præterea secum cibaria, quibus eorum corpora recrearent; quæ res cum eo tempore neglecta esset, difficile æstimatu est, quantum ægris eorumque custodibus ad animorum salutem prodesset. Quodam die, anno Domini circiter millesimo quingentesimo quinquagesimo quarto, cum in id omni cogitatione curaque incumberent, contigit ut inter eundum, Philippo patre eos comitante (quod principio facere consueverat) cum prope Vespasiani Amphitheatrum consisterent, inciderent in hominem provolutum in luto, ita graviter affecto ægrum corpore animoque dejectum, ut se erigere nec vellet nec posset; sed ibidem manere, vel etiam mori statuisset. Hunc ubi vidit Philippus, Francisco (id uni ex illis nomen) jubet illico, ut eum in humeros sublatum ad xenodochium sanctissimi Salvatoris, quo tendebatur, exportaret. Mox ille nulla interposita mora, quamquam longe a xenodochio aberat, subjicit humeros oneri; & ad locum destinatum solus, magno cum sodalium fructu & ægroti solatio, defert.

[33] Unus ex iis qui Philippum sequebantur, nomine Prosper, Judæum hominem quodam die secum duxit: qui una cum beato Patre, quem multi comitabantur, Basilicam Lateranensem ingressus, Patre aliisque in genua ante aram maximam provolutis, [quorumdā conversionē prædicit.] solus ex tota illa multitudine stabat operto capite, cervice eversa. Quod cum adverteret Philippus, accersito ei dixit, Frater, his quæso verbis Dominum precare: Si tu, Christe, verus es Deus, animum meum inducas velim, ut avita religione rejecta Christianorum fidem suscipiam. Cui Hebræus, Deum, ut dicis, orare nec possum nec debeo: tibi enim si morem gererem, de religione deque fide mea dubitare viderer, quod Hebræum hominem non decet. Tum Philippus ad astantes conversus; Rogate, inquit, Deum pro salute Judæi istius fratris nostri; cito enim, mihi credite, Christo nomen dabit. Prædictionem comprobavit eventus: Judæus enim paucis lapsis diebus, non fidem modo Christianam, sed sacrum etiam Baptisma gratulabundus suscepit. Confitebatur sub hæc tempora creberrime Philippo pia femina, Fulcinia Aneria. Id ubi vir ejus Mauritius rescivit, ei confestim injunxit, ne auderet amplius Sacramenta frequentare (ridebat enim is, cum ea quæ Christi erant ignoraret eo tempore, spiritales servorum Dei profectus) dicebatque, sermonem vulgi secutus, ad deteriora plerumque prompti, Sacramentorum frequentia prorsus abstinendum esse. Sed fortis amor Dei feminam virtute muniens impulit, ut cœptam vitam prosequeretur. Cui Philippus, Ne dubites, dicebat: perge ut cœpisti; Mauritius ad bonam frugem brevi sese recipiet. Quod & factum. Est autem Philippo ille, quoad vixit, ad Confessiones perpetuo usus.

[34] [Ægro, ne heres ab illo scribatur,] Ægrotabat eodem anno millesimo quingentesimo quinquagesimo quarto Prosper Cribellius, morboque indies invalescente ita graviter æger apparuit, ut omnes jam medici diffiderent: d erant hi Alexander Petronius, Joannes Monachus cognomento, & Franciscus Lucensis, medicæ artis peritissimi. Ergo sacro jam munitus Viatico Oleoque inunctus, pro mortuo habebatur ab omnibus; jamque Sacerdos moribundum de more Deo Sanctisque omnibus commendat, & lustrali subinde aqua respergit. Quod dum fieret, venit ad eum Philippus: Cui mox ille: Quid causæ est, inquit, quod te ad duos dies non viderim? Medici mortem mihi certissimam pronuntiarunt, modo quæ consuevit febris accessio venerit, quæ accessit. Tum ille: Audivi te bonorum tuorum heredem me testamento reliquisse, quo nihil gravius venire poterat ad aures meas: hereditati isti cedo, eam tu alteri da. Verum quo clarius videas (subjecit illico) nihil me ex facultatibus tuis cupere, extemplo ad Vaticanam Basilicam me conferam, precatum videlicet divinam clementiam, [sanitatem reddit;] ut te præsenti mortis periculo eximat: quod si id obtinere nequivero, Deo meam vitam, pro tua vita tuaque corporis salute, offeram libentissime: qua ex re fore spero, ut facile quod petam impetrem. Hisque dictis, rem narratu mirabilem! cum inter precandum manus illacrymans morienti imponeret, somnus illico jucundissimus ægrum arripuit. Qua ex re, sumpta Philippus occasione, [eamdē prædicit desperato a medicis.] Basilicam Vaticanam petiit, ibique per semihoræ curriculum in oratione prostratus, quanta maxima potuit animi submissione in vota effunditur, Divinamque majestatem pro vita morientis efficacibus precibus fatigat. Nec irritus: eo enim ipso momento, quo ille manus supplicesque voces ad cælum tendebat, e somno moribundus evigilans, cum semiquadrantem horæ circiter quievisset, salutem sibi redditam, medicis admirantibus, sensit.

[35] Eodem ferme anno Dominicus Saracenus, cum Romæ ad artem medicam se contulisset, cardialgia laborare cœpit gravissime; medicorumque remediis omnibus longo jam tempore frustra tentatis, Philippi orationibus, in quo uno spes omnis sita erat, commendat sese. Cui ille: Bono animo, inquit, esto: e præsenti ægritudine evades. Quibus ille verbis cum certam haberet fidem, brevi, nullo in posterum medicamento ad morbum adhibito, pristinam valetudinem se recuperasse persensit. Vivit is adhuc, beneficiique memor, rem, ut gesta est, pro miraculo habet. Sed abeamus ab his, & transeamus ad res a Philippo gestas Paulo Quarto Pontifice: Marcellum enim hoc nomine Secundum, Julii successorem, cujus Pontificatus tertiam hebdomadam non excessit, præterimus. Porro Paulus Pontifex creatur X Kal. Junias anno millesimo quingentesimo quinquagesimo quinto: seditque annos quatuor, menses duos, dies septem & viginti.

ANNOTATA.

a Imitari videtur beatißimos illos viros, Monachorum Archimandritas, Pachomium & Sabam; itemque S. Franciscum aliosque.

b Id sacramento testatur Franciscus Maria Taurusius Card. idem complures alii jurati affirmant.

c Hæc vel similia sanctißimis viris contigisse, ipsorumtestantur historiæ. Tu interim legito Vitas SS. Danielis Stylitæ & Vincentii Ferrerii.

d Id præter ceteros sacramento firmavit Card. Taurusius.

CAPUT IV.
Gesta annorum 1555, 1556 & 1557.

A. Æt. 41.

[35] Anno Domini circiter millesimo quingentesimo quinquagesimo quinto, cum iter Philippo esset, quem multi sequebantur, eum in locum, [Dæmonem supra Thermas conspectum fugat,] ubi extant Thermæ, quas Diocletianas appellamus; vidit, in quodam pariete vetustate collapso, stantem a dæmonem hominis specie: quem cum attentius inspiceret, observabat eum, nunc juvenem b, nunc senem apparere. Quibus rebus dæmonis insidias agnoscens, Christi nomine imperat, ut, qui sit, aperiat. His ille victus celeri fuga sese proripuit, odoreque teterrimo quo abiens locum illum complevit, quem ne bestiæ quidem ferre possent, ecquis tandem esset, Philippo ceterisque qui aderant spectatoribus, patefecit. Illud hic silentio non involvam, [item orationi suæ se ingerentem.] quod avidus dæmon ejus animi quietis perturbandæ, de nocte, quo tempore orationi attentius vacabat, ei se videndum offerebat: totis enim viribus contendebat ille, ut ejus impetus, quibus ferebatur in Deum, si non reprimeret, certe retardaret. Nocte quadam (incertum mihi est quo tempore id contigerit) supplices ad Deum preces more suo offerenti, adest dæmon, ut terrorem incutiat. Id ubi beatus vir advertit, fusa illico ad sanctissimam Dei Matrem oratione, & eum timorem parvo negotio discussit, & inimici artes pia audacia vicit: nec præterea minus, imo tanto magis orare perrexit. Dæmon enim, ubi faciem ostentes, timidus; ubi terga verteris, audax. Sed hæc percursa.

[36] [Sub specie confessionis vocatus ad meretricem,] Eodem anno, cum videret humani generis hostis, animarum fructum unius Philippi opera singulis quibusque diebus uberiorem fieri; solita motu invidia, decrevit eum ab hujusmodi studio c illecebra carnis avocare: id autem per impudicam feminam hac aggreditur arte. Erat in Urbe meretrix, ejus laqueis irretita, Cæsaria, cui nihil erat boni præter pulchritudinem. Hæc, dæmone d instigante, magnifice se jactare cœpit apud adolescentulum satis ampla familia, quocum turpiter vivebat, de Philippi animo emolliendo, atque ad libidinem alliciendo: cui ille multam pollicetur pecuniam, si id tentaret. Accipit impudica femina conditionem: sed timens (quippe quæ nimium in aliena pernicie prudens erat) ne propter egregiam viri sanctitatem, si ipsum aperte aggrederetur, nihil posset perficere, unam reliquam esse viam fraudis & doli excogitavit. Quid igitur consilii cepit mulier, dæmonis artibus instructa? Illum per ipsius, quod ad amabat plurimum, speciem honesti aggreditur. Mittit ad eum quemdam, qui illi deferret, se in extremo & animi & corporis periculo esse; ad bonam frugem velle redire, & anteactæ vitæ noxas Confessione expiare: rogat per eum, ne velit opem periclitanti animæ denegare. Ille, ut incredibili ardebat salutis omnium caritate, [ab eaq; felicitatus, fuga se prioripit,] lætatus vehementer oblatam sibi occasionem esse, dispersam Christi ovem ad suum ovile congregandi; domo egressus, eam convenit, nihil hujusmodi suspicatus. Tum diabolicum illud instrumentum femina (Philippus vix scalas ascenderat) omnis non modo pudicitiæ, sed pudoris oblita, nudam sese illi obtulit videndam, solo velamine ad carnem coopertam, ut si illi belle res cecidisset, utique rem conficeret. Sed vicit, Deo favente volenteque, simplicitas calliditatem, libidinem continentia. Sanctus vir, ubi suæ insidias fieri vidit castitati, ubi se unum impugnari; sibi quod reliquum erat præsidium fuga confestim quæsivit. Sic non minus impudicæ, quam impiæ ac turpissimæ feminæ profligata petulantia, & dȩmonis est astus illusus, ejusque demum vires comminutæ: id re ipsa confirmans, quod verbis affirmare solitus erat, cetera tentationum genera pugnando reprimi, hanc unam fugiendo potius vinci quam resistendo. Interim impudentissima femina, ubi delusam se vidit, nimio pudore perfusa iracundiaque exæstuans; scabellum, quod sibi primum ad manus venit, ejus interimendi studio post tergum conjecit. Sed servante Deo militem suum, nihil ea re læsus, [& exinde a stimulis carnis liber manet,] firmo corpore virtuteque integra inde exiit, quod sane non sine miraculo fieri potuit. Quo apud Deum præclaro facinore illud impetrasse compertum est, ut plus triginta ante obitum annos, omnibus in posterum careret stimulis e cupiditatum, sensuque libidinis.

[37] Magna sunt hæc profecto; magna, quis neget? sed adjiciemus alia non minora. Eo ipso quoque tempore insigniore alio dono eum exornavit Dominus, scilicet, [per donum eximiæ castitatis,] ut ne inter dormiendum quidem ejus corpus ulla impuritate pollueretur, qua interdum vel inviti inquinamur; idque eo mirabilius quo supinus ille, facie semper ad cælum versa, somnum caperet. His itaque cumulatus beneficiis cum tranquillitatis statum obtinuit, ut jam non inter mortales mortalem vitam, sed cælestem inter cælestes ducere, & proxime ad pristinum illum innocentiæ integritatisque statum (si ita dicere fas est) accedere videretur. Refriguerat in ejus corpore omnis ardor libidinum: caro spiritui obtemperabat: nullos corroborata virtus impurarum voluptatum impetus extimescebat: ita in illo tactus sensus obstupuerat, ut ejus caro lapidis instar omnis pene sensus expers esse videretur. Dicere quandoque solitus erat (quamquam id paucis e suis aperiebat) unum & idem sibi esse, mulierem atque lapidem contrectare; adeo repressus in illo erat omnis impetus, restinctaque omnis cupiditas illecebrarum blandæ voluptatis. Harum rerum sane admirabilium firmissima gravissimaque extant testimonia. [multorum testimoniis declaratum;] Affirmat id præter ceteros omni asseveratione, qui erat ei a Confessionibus, Cæsar Baronius Cardinalis, qui ultimas ejus Confessiones in extremo vitæ tempore audivit. Is juratus narravit, Philippum paucis diebus antequam ex hac vita migraret, eam inter confitendum lacrymarum vim cum singultu profudisse, ut fletum cohibere non posset; ut qui summo se affici dolore diceret, quod cum multa a Deo dona nullis suis promeritis accepisset, tum hæc prȩcipue, ut se f virginem ad illum usque diem servasset, trigintaq; plus annos omnibus carnis g stimulis ita caruisset, ut nullam ejus tyrannidem ne in quiete quidem sentiret; ita tamen erga divinam liberalitatem ingratus extiterit, ut nihil unquam beata vita dignum egerit, vocationi divinæ haudquaquam responderit. O perfectæ integritatis exemplum! O miram beati viri humilitatem! Et hæc erant, de quibus ille multis cum lacrymis, ob summam animi demissionem, confiteri consueverat.

[38] Ex his itaque rebus, tamquam ex uberrimo fonte ardor ille fluxit, quo alumnos suos verbis plane divinis ad castitatis amorem incitare non desistebat. Vult enim cælestis ille Sponsus (idque ipse noverat) quorum sibi animos perpetuum ad habitandū delegerit habitaculum, [quo etiam aliis puritatis amorem afflabat,] eosdem etiam esse ab omni impura corporis contagione sejunctos. Hinc quos carnis tentatione premi sentiebat, eos consilio, precibus, cohortatione, omni deniq; ope sanare; eos vero, qui ejus essent immunes, conservare integros conabatur; suæ non magis custos castitatis, quā defensor alienæ. Illud etiam hic attexam, adeo elucere solitum in Philippo virginalis castimoniæ candorem, ut nemo eum diutius frequentarit, quin de casta vita amplectenda cogitare cœperit. [semper virgo habitus,] Communi omnium æstimatione constantique fama virgo est habitus. Atque hujus quidem virtutis tanta erat in animo pulchritudo, ut in ipsum etiam corpus, in vultum, inque oculos mentis indices redundaret; ut non modo in ipso sermone & in omnibus ejus actionibus, sed in ipsa quoque facie virginalis quidam candor eniteret. Sed quid dicam de hominis honestate munditieque? Nulli hominum unquam, sanus esset ille vel æger, castissima membra nudamque h carnem patere permisit: cujus rei oculatus testis, præter ceteros, ego ipse sum, qui apud eum dies noctesque assidue eram. Nihil in eo deprehensum fuit ab aliquo, quod cujusquam oculos animumve offenderit: de scurrilibus obscœnisque verbis ne cogitavit quidem: ita denique in omni vita se gessit, ut ab ipso ineuntis ætatis flore, cunctis propositum castitatis Christianæque modestiæ exemplar videretur ad imitandum.

[39] Illud in Philippo fuit ex multis admirabile, quod ut virginitatem ceterasque virtutes ex odore; [& castos ab impuris olfactu discernens.] ita impudicitiam & id genus alia ex fœtore i divinitus deprehendebat. Id porro præter ceteros sacramento testati sunt, Philippo vita functo, complures illorum, qui eo ad Confessiones utebantur. Quippe quibus hujusmodi infectis peste, sed eam non aperientibus, ultro ipsemet ante opportuna remedia & genus morbi & causas detegeret: Filii, libera voce dicens, vos male mihi oletis, lapsi estis in id genus libidinis; conscientiæ noxas detegite, peccatorum venenum Confessione ejicite, admissa scelera confiteamini. Quibus illi auditis, rei novitate attoniti, exponebant omnes sacramento Confessionis, quid quisq; dolendum egisset in vita; & pœnitentiā amplectebantur, animum ad amorem cælestiū convertentes. Quæ autem fuerit ejus animi puritas quȩve cordis mundities, id vel ex hoc uno de multis conjici potest, quod excipiens Confessiones hominum istiusmodi sordibus involutorum, ita teterrimo illo atque pestilenti odore, qui ex obscœnis illorum voluptatibus permanabat, afficiebatur, ut manus aut linteum ad nares admovere, seseq; in aliam quandoq; partem obvertere cogeretur: quod admirabili tamen dexteritate, ne quis id adverteret, faciebat. Narrabat ille, tam gravem se ex hoc nefario scelere odorem percipere, ut cum nullo sibi videretur fœtorum genere posse conferri. Huc illud etiam summa admiratione dignum accedit, quamquam alio contigit tempore. Mulier k quædam eum frequentare cœpit: hanc beatus Pater intuitus, diabolum in ea residere mentis oculis vidit, quamobrem manu ad eum expellendum l feminæ divino instinctu admota, id eo attactu factum est, ut mox tam pestilenti atq; sulphureo femina halaverit odore, ut ejus ille gravitatem ferre non posset. Hic ipse odor postea ita in ejus nares importunissimus penetravit, ejusq; manibus infixus hæsit, ut vix post triduum, m quamquam maximam adhibuerat diligentiam ejus se molestia liberandi, restitutus in pristina videretur. Affirmabat ille post, eum fœtorem ex ipso dæmone profluxisse.

[40] Eodem anno quinquagesimo quinto, cum septem Urbis Ecclesias obiret pedibus, [Crucem fugienti perpetuam inquietem prædicit.] ex labore itineris in ardentem febrim incidit; quæ etsi hominem multos tenuit dies, vitam tamen non hausit. Maximianus Burghius, rogatus a viro quodam primario ut secum vivere vellet, accepit ille, invitus licet, conditionem, ea lege, ut cum solius Dei cupidus esset, negotiis secularibus non implicaretur. Sed cum vir ille, fidem ei datam fallens, hominis opera ad res suas uti tentaret, & Maximianus in voluntate sua maneret; qui in eadem domo erant, Maximiano propter dominum molestissimi esse cœperunt. Ille vero, ut magnæ vir prudentiæ, subodoratus id quod erat, illinc ubi primū posset, se subducere decernit. Hoc ubi Philippus audit, abscessum dissuadet: propheticoq; spiritu minitatur, si id fugiendȩ crucis studio attentet, quieto numquā animo vitam traducturum. Et certe constitit dicto fides. Ille siquidem, datum sibi consilium repudians, semper matis instar fluctibus vel cogitationum vel deliberationum (etsi Dei beneficio laudabiliter vivebat) agitari se sensit. n

A. Æt. 41.

[41] Cum Philippi virtus nomenq; magis magisq; indies elucesceret, animorum fructus ejusdem opera mirifice cœptus est augeri. [Lucratur Deo.] Conveniebant quotidie in nostrum Oratorium quamplurimi, quorum ille pectora divini verbi explicatione ita ad pietatem inflammabat, ut laudabiliorem vitæ rationem instituerint, Christoque, abjectis curis inanibus, nomina dederint. Quotidianis colloquiis hoc unum vel maxime agebat, ut confluentium pectora ad orationem, ad Sacramentorum frequentiam, aliave pietatis opera accederet. Magnos in pietate progressus, [I. B. Salviatum,] Philippi industria studioque habuit Joannes Baptista Salviatus, e prima nobilitate vir. Erat hic Catherinæ Mediceæ, Franciæ Reginæ, consobrinus, atque Antonii Mariæ Cardinalis germanus: qui mira cum significatione pietatis e vita decessit, adjunxitque se Philippo anno Pauli IV primo. Franciscus Maria Taurusius, vir genere nobilis, Philippo ad Confessiones uti cœperat: [F. M. Taurusium,] idque ubi primum aggressus est, flammam illico divini amoris suo insidere pectori sensit; quæ usque eo hominem stimulavit, quoad assiduis Philippi lacrymis precibusq; ejus animus mollitus, totum se illi, ut generosus erat ac nobilis, anno hujus seculi quinquagesimo sexto, regendum gubernandumque tradidit. Neque illud hic silentio prætereundum, quod volens Philippus in hoc de quo loquimur viro formare Christum, illum in suum ducere cubiculū consueverat: ubi eo præsente precibus dans sese, eam spiritus dulcedinem in ejus animum instillare cœpit, ut in terra cum is esset, quemdam tamen cæli rerumque cælestium gustum sibi percipere, totusque dulcedine liquefieri videretur.

[42] Constantius Tassonius, genere clarus, sed seculi voluptatibus implicitus; cum monita beati Patris, tota ferme obstupescente Civitate, amplectitur, eos, Philippo præceptore usus, in virtute progressus effecit, ut sȩpius per hebdomadam Sacramenta frequentaret, [Constantiā Tassonium,] studia mortificationis quæ vocant libentissimo animo amplecteretur, valetudinaria adiret, Philippi demum jussu Sacerdos factus quotidie Sacrum faceret: quam vitæ rationem ad ultimum diem cum integram inviolatamque servasset, mortem obiit piam & sanctam, videlicet vitæ consentaneam. Prȩter hos alii e prima nobilitate non pauci Philippum sequebantur; quorum nomina, ne plus nimio crescat præsens oratio, de industria missa facimus. Consueverat Philippus profestis diebus, [iisq; & aliis ad nosocomia præit:] quos Christo genuerat, in tres quatuorve distributos classes, ad Urbis valetudinaria mittere. Initio vero, quo eo magis ad id muneris suo inflammaret exemplo, cœpit ipsemet a prandio ægrotos in nosocomiis adire, eosq; alloquio, obsequio, omni officio prosequi: qua re exciti qui eū sequebantur, ea ipsa faciendi ardebant desiderio. Quæ autem fuerit horum pietas in ægros ibidem decumbentes, ex unius facto discetur. Joannes Baptista Salviatus, cum in id totus esset, in xenodochio quod Consolationis nomine vulgus appellat, recta ad ægrum, ut ejus sternat lectulum, tendit; quem, a cubili surgat, demisse rogat. Hic ille, contemni se ratus; Ne quæso, Domine, ait, mihi illudas pauperi: noverat enim iste Joannis Baptistæ licentiam libertatemque vivendi, sed ignorabat mirificam ejus animi mutationem, qua a terrenarum rerum affectu ad cælestium amorem toto pectore sese converterat. Quid multa? Permotus æger tanti viri auctoritate, sed multo magis humilitate, ut qui instaret urgeretque vehementius, totus in admiratione defixus e strato exiliit. Porro Joannes Baptista id vivendi genus ea mentis firmitate constantiaque ad obitum usque retinuit, ut nunquam, ex quo tempore primum manum suam ad aratrum posuit, retro respexerit. Ceterum in hoc capite de concursu, illud silentio prætereundum non est, ea Philippum prudentia dexteritateque eos qui suæ ea tradebant disciplinæ rexisse, ut in omnibus rebus, quamquam arduis ac difficillimis, obedire gauderent qui jubebantur. Nemo ad eum accessit unquam, consilium aliquod ad animæ salutem petiturus, quin lætus ab eo recederet: frigidosque in Dei amore filios assiduis precibus calefaciebat, nutantes confirmabat.

[43] Eodem Christi anno millesimo quingentesimo quinquagesimo sexto, mense Augusto, ægrotabat Guilielmus Bucca: [futura prænoscit:] quod ubi Philippus rescivit, Is, dixit, e præsenti morbo haudquaquam convalescet. Nec verba in ventum jacta. Æger eo ipso oppressus morbo, eodem anno supremum diem, Sacramentis Ecclesiæ præmunitus, explevit. Eodem, ut opinor, tempore crediderat Franciscus Fortinus, quem Philippus Christo genuerat, Alexio Bettino (multum pecuniæ, ut fama erat, possidenti) nummos aureos tercentum, idque inscio Philippo inconsultoque. o Hoc ut ad ejus aures pervenit, etsi ignarus trapezitæ, alumno confestim jubet, ut eam pecuniam nulla interposita mora repetitum pergat. Paret ille monenti, & quamquam puderet eum vesperi repetere, quod mane argentarii fidei commiserat; tamen obedientiæ meritum aspiciens, parere Philippo maluit, quam sibi ipsi indulgere. Resumptaque ab Alexio pecunia, lapsis paucis post diebus passim apud omnes pervulgari cœptum est, argentarium, cum nil minus de eo cogitaretur, decoxisse; quandoquidem, infortunio forte aliquo, non nequitia, ut credi potest, absumpto patrimonio simulque privatorum pecuniis, creditoribus fidem fefellerat.

[44] Eodem, ut opinor, anno Joannes Baptista Modius Calaber, qui inter alios Philippi filios præcipuus erat, bis uno ferme tempore a media morte ejus opera revocatus fuit. Erat is professione medicus, vir doctus æque ac pius; [Discipulum ægrum servat a morte semel,] cujus liber de Aqua Tiberina inscriptus (ut missas faciam, quas in B. Jacobi Tudertis Cantica elaboravit notationes) non sine auctoris laude circumfertur. Invaserat eum primum gravissimus morbus; ea mali vis erat, ut Petrus Antonius Contugius & Hippolytus Salvianus, medici ea tempestate primarii, de ejus salute penitus desperarent. Die quodam morbo increscente, Modium ad paucas horas vitam producturum pronuntiant: ex pulsu enim arteriarum aliisque signis morti proximum esse compererant. Cum ergo ille sensibus prope omnibus destitutus haud procul abesset interitu, adfuit Philippus; qui ut hominem, ex cujus privatis colloquiis multus colligebatur animorum fructus, a mortis faucibus eriperet, solus se in quodam cubiculo abdidit. Ibi pro ægri salute eo animi ardore divinam cœpit implorare clementiam, ut plus quinq; cubitis in altum toto corpore attolleretur, ejus facie mirum in modum radiante. Cum sic autem unam & dimidiam circiter horam sublime elatus precibus institisset, ingressa mulier cui Margaritæ nomen, quæ Modio cibaria præparabat, in cubiculum orantis, eum divina vi sublatum a terra lumine splendere, faciemque solis instar radios emittere deprehendit. Quo visu illa primum territa, Miraculum, exclamat, Miraculum. Exciti hoc clamore qui morienti assidebant, confestim accurrunt: summis in tenebris splendere omnia, Patremque in altum elatum cernunt. Interim ille in se revertens, gratulabundus ad Modium tendit, adstantibus tantæ rei miraculo stupentibus; manibusque ejus capiti admotis, hominem nominatim inclamat; Bono animo esto, haudquaquam ex isto morbo morieris. Quibus dictis redire ægro mox cœpit vox cum sensu; beato Patri respondit, quocum longum sermonem habuit; ac paucis post diebus a morbo plane convaluit. Hanc porro rem adeo miram, ut erat gesta, sacramento mihi aliisque narravit post Philippi obitum, Bernardinus Corona p civis Romanus, affecta ætate vir pietatiq; deditus, atque unus ex antiquioribus ejusdem alumnis; eo enim vivente id ipse uni tantum vel alteri secreto aperuerat; omnibus enim palam indicare numquam ausus fuerat, ne Philippi modestiam offenderet, quam quidem offendisset gravissime.

[45] Nec una hac in re Philippi is expertus est opem. Non multo post cum vesicæ calculo laborans q, urinæ reddendæ difficultate vexaretur; [iterumque.] gravitas morbi fecit, ut desperatis jam medentiū auxiliis de salute periclitaretur. Ergo invisit eum Philippus, eoque ut par erat ad patientiam cohortato, in templum ad preces pro illo fundendas perrexit. Ibi in fervore spitus oranti, continuo salutis filii desiderio, lacrymæ r in ejus facie esse cœperunt; quæ simul atq; ex oculis fluere visæ sunt, eo ipso momento urinæ simul & calculo iter patuit: qua ex re ita se æger allevatum sensit, ut ex incommoda illa valetudine penitus emerserit. Hujus deinde opera beatus Pater in enarrandis priscorum Sanctorum rebus gestis, magno cum fructu & solatio audientium, usus est: erat enim melliflua quadam facundia præditus, qui cum verba ad multitudinē faceret, utile dulci miscens, adstantium pectora mira quadam suavitate replebat. Denique cum magna in pauperes flagraret caritate, misericordiæ Christianæque pietatis operibus maxime deditus, aliquot post annis in Dei famulatu absumptis, obiit ita religiose pieque, ut vitæ responderit eodem tenore transactæ.

A. Æt. 42.

[46] Vincentius, qui vitam, Philippo magistro usus, cum pietate duxerat, Philippo itidem, eo ipso momento, quo obiit, sese ostendit: s quē ille nubes t penetrantem propriis oculis intuitus est. Incidit ea res in annum Domini millesimum quingentesimum quinquagesimum septimum. [Duos e suis mortuos in cælum ferri videt:] Sub idem tempus Marius Tosinus v nomine, vir pietati deditissimus, ut obiit, eidem confestim apparuit: cumque eum bis nominatim maxima voce inclamasset; cælum luce clarissima circumfusus, illo ipso vidente, ascendit. Sed hoc loco res videtur poscere, ut paucis explicem, quid ille de visionibus sentiret. Visiones, dicebat, servorum Dei aspectibus sese objiciunt; sed ex hoc omnia pendent, ut qua decet animi demissione eas homo excipiat. [visiones tamen magni nen facit,] Illud frequenter monebat alumnos, ne visiones curarent: quandoquidem quisque facile hisce in rebus (cum Angelus satanæ boni Angeli specie hominibus appareat) labi turpissime potest. Hinc ille ita ab omni visionum ac revelationum lubrica quadam ac spiritualibus hominibus maxime periculosa curiositate abhorrebat, ut qui talibus delectarentur acri sermone corriperet; liquido affirmans, nihil esse in laqueis diaboli piis hominibus perniciosius, quam vesana hæc dæmonum ludibria. In moribus corrigendis, vitiis extirpandis, virtutibus amplectendis, inque demum moderandis affectibus, & consimilibus assiduam diligentemque operam ponendam inculcabat. Ergo visiones respuendas esse docebat; nec dedignari Dominum, si id fiat, etiamsi ille ipse vere appareat.

[47] Ceterum cum de visionibus hic verba fecerim, non abs re opinor erit, [& veras a falsis optime discernit;] si quam ille harum rerum notitiam habuerit, paucis nunc historiæ apponam: ea enim talis erat, ut veras visiones a falsis parvo negotio cognosceret. Cuidam precibus insistenti tanta tamque mirifica lux sese repente objiciebat, ut momento pene temporis quam plurima de rebus divinis clare perspiceret: cumque is, dæmonis insidias veritus, nosse cuperet, an id diaboli opera fieret, Religiosos quamplurimos magni nominis consuluit; quorum responsis cum contentus non esset, ad Philippum tandem confugit, nec sane frustra. Namque adeo ille confestim, plane, atque dilucide, quæ vera esset, quæve falsa visio, explicuit; ut is liquido jam compererit, a quo spiritu ea lux in suam mentem immitteretur. Francisco, ex ejus discipulis uni, Ferrariensi cognomento x dæmon noctu sanctissimæ Virginis instar apparuit: [uti expertus est Franc. Ferrariensis,] id autem eo consilio, ut vel sic hominem ea specie facilius deciperet. Idque cum is mane ad Philippum detulisset; Non tibi, inquit ille, sanctissima Dei Mater, ut putas, sed dæmon ejus forma sese videndum obtulit: itaque cum primum eadem visio tibi se denuo objiciet, faciem ejus qui apparet conspuas jubeo. Insequenti nocte, Ferrariensi magno animi ardore precanti, dæmon eadem specie eodemque fulgore micans præsto est; qui præcepti beati Patris haud immemor, diaboli mox faciem sputo fœdat: qua re confusus dæmon turpiterque superatus, evanuit. Vixque ille aufugerat, cum sacratissima Virgo ei sese palam ostendit; eum, ut faciem ejus conspuat, modo id possit, monet; demum recreatum mirifice relinquens, sublimis abiit. Erat is magna animi simplicitate præditus, Angelorum voces audiebat, [vir sanctissimus,] meretrices ex fœtore deprehendebat: nec his solis ejus ornabatur animus virtutibus, quandoquidem ex ejus oculis perpetui ferme lacrymarum rivuli profluebant; idque præsertim cum vel sermonibus, qui de rebus divinis fiebant, interesset; vel divinissimo Eucharistiæ sacramento, quod singulis desumebat diebus, se reficeret. Cum is quodam die, y quod ex calculo laboraret, urinam facere non posset; ad Deum conversus; Fac, rogo, Domine, ut nec purgandi alvi facultas mihi sit ulla. Hæc vix effatus erat, cum derepente absque ullo sensu doloris urina profluxit. Cum alio die inter eumdum Judæus quidam sibi occurrisset, tanto repente ejus ad Christum conversionis desiderio inflammari se sensit, ut totos tres annos Deum pro illius salute rogare destiterit numquam. Triennio exacto, cum ad Basilicam S. Petri, divinam rogatum clementiam, se recepisset, ex improviso tumultuantem quasi turbam sibi audire visus est. Ergo foras egressus, Judæum de quo loquimur, ad sacrum Baptismatis fontem, properantem videt: qua ex re tantam cœpit animo voluptatem, quantam dicere vix homo sufficeret, lacrymasque præ dulcedine tenere non poterat. Sed de discipuli sanctimonia satis.

[48] [De Indiis petendis deliberans,] Eodem hujus seculi anno quingentesimo septimo, cum vesperi post fusas Deo preces Epistolæ de rebus Indicis in ejus cubiculo legerentur, tanta cupiditate ardere cœpit infideles ad legem Euangelicam reducendi, ut statuerit ad Dei gloriam, difficultatibus omnibus periculisque spretis, quæ plurima maximaque sese ei offerebant, una cum Francisco Maria Taurusio, Joanne Baptista Modio, & Antonio Fuccio, aliisque e suis alumnis ad viginti, in Indias proficisci. Verum, ut in hujusmodi deliberationibus fieri solet, cogitavit primum ut rem Deo assiduis precibus commendaret (nihil enim ille aggrediebatur unquam, magni vel parvi momenti id esset, nisi consulto prius ac propitiato Domino) deinde, quo de divina voluntate certior fieret, ut pios viros consuleret: postremo, ut qui inter eos Sacerdotii capaces essent, Sacerdotio initiarentur; tum ut, petita a Pontifice Maximo benedictione atque licentia, longinquo ac periculoso itineri sese committerent. Is profecto omnium ardor erat, ut terrores, vitæ pericula, dæmonum tentamenta, ȩrumnas pro nihilo ducerent, gravia quæque nimirum ob Christi fidem disseminandam patiendi cupidissimi. [& August. Ghettinum consulens,] Ergo Philippo eam in rem intento hanc mentem injecit Deus, ut religiosum quemdam, e S. Bernardi familia sanctitate conspicuum, adiret; ejus voluntatem, illo interprete ac deprecatore, auditurus: quod fecit. Præerat is eo anno Monachis Cisterciensibus apud Cœnobium SS. Vincentii & Anastasii Martyrum ad Aquas-Salvias. Parentes habuit, ut Francisco Maria referente didici, ea sanctimoniæ laude exornatos, ut præter ceteras consuetudines Christiano homine dignissimas, hanc perpetuo tenuerint, ut biduo antequam procreandis liberis juxta matrimonii sanctissimas leges operam darent, peccata Confessione exponerent sacraque sese Eucharistia reficerent: quibus peractis, Deum rogabant enixe, ut talem ipsis filium daret, qui dignus esset in numerum servorum ejus adscribi. Migrarunt hi e vita ea sanctitatis fama, ut illos existimarint omnes, ad eum locum, qui recte morientibus patet, sibi aditum aperuisse. Horum filii filiæque ejusmodi in rebus piis progressus habuere, ut sanctissime & vixerint & obierint. Nunc ad Philippum: [jubetur eas Romæ invenire.] cujus cum animum Augustinus Ghettinus (id erat Monacho nomen) cognovisset, inducias petit: Oratione enim rem a Deo, respondit, quæri oportet. Supplicatione completa Philippo narrat, Romam, non ad Indias evocari, Indiasque ejus Romam esse; apparuisseque sibi S. Joannem Euangelistam qui diceret, Deum ita velle, ut Romæ ad ipsius vineam excolendam maneat, ubi multos eidem filios aggregabit; Romæ quippe & ejus & alumnorum opera ad plurimorum salutem uti decrevisse. Retulit is etiam, vidisse se aquas, vulgo Trium fontium apellamus, in sanguineum colorem mutatas: quare apertissime significari dicebat, novam Urbi procellam impendere; quod etiam ab eodem Apostolo se accepisse narravit, totiusque visionis ordinem Philippo exposuit. Tum his ille auditis, ad omnia se pro Christi arbitrio paratum ostendens, sermoni servi Dei cessit, Romæ manere statuit, ubi quam strenue in animorum salute procuranda elaboraverit, quotve fructus ediderit, nullus est qui non norit.

ANNOTATA.

a Acceptum id a Vincentio Tecosio, viro optimo, qui interfuit.

b Lege Osbertum in Vita S. Dunstani Cantuariensis cap. 18.

c Sanctorum castimoniæ diabolum insidiari solitum, eorumdem res gestæ affirmant. Lege præter ceteros Palladium in Lausiaca, & Vitas SS. Danielis Stylitæ, Bernardi Abbatis, Vincentii Ferrerii.

d Testes jurati quamplures id affirmant, in quibus est unus Cæsar Card. Baronius.

e Nullam carnis tyrannidem sensisse S. Equitium Abbatem, scribit S. Gregorius lib. 1 Dial. cap. 4. Lege etiam si libet Leontium in S. Symeone Salo, & Caßianum Collat. 12 de castitate.

f De ejus virginitate testes habemus, præter Baronium, Augustinum Card. Cusanum, aliosque viros optimos.

g Fuisse beatum Patrem castitatis dono exornatum,etiam Franc. Maria Card. Taurusius publico testimonio confirmavit: idemque alii, ut qui a beato viro audiverunt, sacramento testificati sunt. Voluit enim Deus, ut tanti doni plures extarent testes: suntque ii, Hieronymus Pamphilius Rotæ Auditor, Alexander Fidelis, Germanicus Fidelis. His accedit hujus historiæ Auctor, quatuorque alii Sacerdotes optimæ fidei, quique humanitate ejus & probitate in consuetudine quotidiana magnopere delectabantur.

h Idem de Magno Antonio atque Ammone narrat S. Athanasius: lege præterea Cyrillum in Ioanne Silentiario, & Petrum Ranzanum in S. Vincentio Ferrerio.

i Idem de B. Euthymio narrat in ejus Vita prædictus Cyrillus: & id ipsum de aliis etiam viris sanctißimis legimus. Atqui non me latet, non deesse, qui tetrum aliorum peccatorum odorem perceperpit. Percurre si placet Vitam S. Pachomii, a Dionysio Exiguo in Latinum versam, itemque S. Hieronymum in Vita Hilarionis, Athanasium in historia Antonii, & demum res gestas S. Brigittæ apud Surium.

k Id juratus firmavit Federicus Card. Borromæus, idemque alii sacramento testantur.

l Lege Athanasium in Vita S. Antonii.

m Lege Palladium in Lausiaca de Pachone Abbate.

n Hanc rem sacramento narravit Card. Taurusius.

o Id idem Cardinalis aliique jurarunt.

p Idem alii jurando affirmarunt.

q Accepimus id a Card. Taurusio: hoc ipsum Ioannes Franciscus Bordinus, Avenionis Archiepiscopus, publico testimonio confirmavit.

r Idem Magno Antonio accidisse, scribit Athanasius.

s Sanctißimi viri animas servorum Dei, recens vita functorum, cælum frequenter conscendere vident; ut S. Antonius Paulum primum Eremitam: similia leges de SS. Euthymio, Ioanne Silentiario, Saba. Vide alia exempla in Prato spirituali cap. 57, Dialogorum Gregorii lib. 2 cap. 33, 34, 35, & apud Bedam in vita S. Cuthberti.

t Obiit is V Idus Februarias.

v Hanc rem juratus narravit Federicus Card. Borromæus: idem fecerunt alii sex, in quibus Vincentius & Marius, ex Sodalitio sanctæ Trinitatis, fuere.

x Quæ de Ferrariensi hoc loco narramus, ex Card. Taurusio didicimus, & ab aliis quibusdam viris optimis & integerrimis.

y Hoc ipsum etiam ab eodem Cardinali audivimus.

CAPUT V.
Annus Christi 1558, ætatis Philippi 43.

Verum cum major quam pro loco, ubi sermones habebantur, esset frequentia, [Loco idoneo impetrato,] de eo mutando cogitari cœptum est. Impetravit itaque Philippus anno hujus seculi quinquagesimo octavo a Sodalitio Charitatis, ut super fornicem dextri lateris ecclesiæ (locus is erat satis amplus, nullique tunc usui destinatus) populum congregaret sermonesque haberet. Interea cum assiduis ac quotidianis divinarum rerum sermonibus accedentes excoleret; videns majores indies auditorum accessiones ad divina colloquia fieri, visum ei est e suis aliquot huic operi destinare: [pios sermones a suis habendos instituit,] elegit itaque Franciscum Mariam Taurusium & Joannem Baptistam Modium, tum laicos. Hi ubi ad multitudinem verba facere cœperunt, ita auditorum voluntates in Dei amorem accendebant, ut se mox tanti tamque eximii parentis filios esse confluentibus ostenderent. In horum numerum aggregavit postea Philippus Antonium Fuccium, & Cæsarem Baronium Sotanum, aliosque: qui Parentis exemplum manibus pedibusque imitati, similesque Fratrum suorum, opus Dei miris modis magno cum animorum fructu juvabant. Excogitavit præterea Philippus, quo vehementius ad Dei amorem confluentium pectora inflammaret; [& oratoris aperiri jubet,] inflammataque ab omni incommodo, detrimento, molestiaque, sincera & integra conservaret; ut eodem loco, singulis quibusque diebus, hieme postrema hora diei, æstate tertia & vigesima, ad certum campanæ signum, Oratorium aperiretur, quo non solum nobiles, sed etiam plebeji oratum convenirent. Modus, qui tenebatur, is erat. Post dimidiæ horæ secretam ac mentalem quam vocant orationem, ad horologii normam dimensam, quatuor hebdomadæ diebus, tertia & quinta feria, & sabbato ac Dominico die, Letaniæ recitabantur, quibus & publicæ & privatæ res commendabantur Deo; [pro piis per totam hebdomadem exercitiis.] reliquis diebus qui supererant, secunda, quarta ac sexta feria, lucerna in laterna abscondita, quæ papyraceam in anteriore facie Salvatoris nostri in crucem acti effigiem habebat, quæque sola a Fratribus cernebatur, singuli qui eo convenerant funiculis tanto temporis spatio sese percutiebant, donec recitato prius brevi Dominicæ Passionis compendio (cui id est initium, Recordemini Fratres carissimi) totus Psalmus quinquagesimus, & centesimus vigesimus nonus, atque Antiphona Salve Regina, vel alia quæ tempori congrueret, mœsta ac lugubri voce caneretur. Quæ consuetudo, Christianæ pietatis plena, hodie apud Patres nostros magno cum animorum fructu perseverat.

[50] [Ibidem colloquia pia ordinat,] Interea cum major indies hominū concursus eodem tempore ad eum fieret, & Oratorii opus ferveret; plurimis quotidie ad colloquia conveniēntibus, hunc ille morem induxit; ut primum vel ipse legeret, vel aliis legendum traderet librum, qui de rebus spiritualibus ageret: quo facto, eorum quæ lecta erant occasione, unum & alterum, vel plures ex circumstantibus interrogabat variis de rebus, ut de virtutibus amplectendis, de vitiis fugiendis, & id genus aliis. Quibus primum qua decebat modestia respondentibus, tum Philippus reassumens omnia, uno eodemque tempore, non fucato & artificioso sermone, sed puro simplicique eloquio, tanto animi ardore de divinis rebus disserebat, ut auditorum pectora inflammaret, eosque ad pietatem amplexandam mirum in modum provocaret incitaretque; eorum vero, qui jam Christo nomen dederant, voluntates vehemētius accenderet. Divinis colloquiis peractis, Philippus, ut pastor bonus ac prudens, oves suas ad alia nova pascua educere consueverat (ad templum B. Mariæ super Minervam ibatur frequentius) ibique divinis Officiis in die, aliquando etiā nocte Matutinis, qui eū sequebantur intererant. Viguit is usus donec Oratorii nostri institutum in ecclesiam primum S. Joannis Florentinorum, & deinde in ædes nostras S. Mariæ a Vallicella translatum fuit. Quibus in locis omnia ex præscripto Philippi Patris ad certam rationis normam dirigebantur, diligenterque perpendebantur. Addam huc præterea, quod Philippus tantopere cupidus erat suos in Christo filios ad studium orationis inflammandi, ut eorum pectora suis precationibus mirum in modum accenderet. Rem exemplo notificabimus. Cum per id tempus Simon, unus de illis, orationi in ejus cubiculo insisteret; tanta repente, Philppo pro eo supplicante, [& orationis gratiam suis impetrat.] lætitiæ cælestis vi perfundi se sensit, ut integram horam, quam in oratione consumpserat, momenti instar judicaret, perpetuoque orare ea dulcedine perfusus elegisset. Non omittimus recēsere quod Martius Alterius, Nobilis Romanus (qui Paulo III Pontifice, relicto sæculo, Christo, magno fortique animo, se adjunxerat) dicere solitus erat, ea lætitia, cum in Philippi cubiculo esset, perfundi se, ut id cubiculum jam non sibi cubiculum, sed Paradisus quidam terrestris esse videretur. Pervenerat is ad eum sanctitatis gradum, ut de rebus divinis a ex nimia spiritus affluentia, Moysis instar, loqui vix posset. Ea erat præterea in pauperes pietate, ut stragula, quibus ad lectum in quo cubabat utebatur, ipsis tribueret. Philippus insuper illud præter cetera erat assecutus, ut quos pectori admoveret, in Dei amorem inflammaret mirifice, eorumque animos ad virtutis desiderium impelleret.

[51] [dæmonem a moribundo Sacerdote fugat.] Eo ipso anno millesimo quingentesimo quinquagesimo octavo, Persianus Rosa Sacerdos, qui Philippo a Confessionibus erat, ægrotabat gravissime; cumque ad ultimum periculi venisset, a diabolo nigerrimi canis specie vexari cœpit acerrime. His in angustiis divinum magna animi demissione implorabat auxilium, illud Psalmi frequenter inclamans: Judica me Deus, & discerne causam meam. [Ps. 42, 1.] Cumque hunc in modum cum communi hoste decertaret, venit improviso Philippus. Quem ubi ille vidit, b clamare continuo cœpit; Adjuva me, sancte Philippe: est hic canis colore nigerrimus, qui me lacerare nititur; succurre quæso, succurre quod potes, ne devorer. Quibus verbis motus beatus Pater, humi illico, adstantibus primum ut pro ægro vel semel orationem Dominicam recitent jussis, sese prostravit. Quod cum faceret, ecce tibi ille derepente magna voce dicere cœpit: Canis recedit: fugit canis: en in limine ostii stat. Tum surgens ab oratione Philippus, piacularis aquæ aspersione dæmonem ab eo etiam loco fugavit, magno cum solatio morientis: qui lætus effectus, nullum faciebat agendi gratias Deo, beatoque Patri modum: ea vero molestia horribilique visu, non modo in præsens, sed etiam in posterum liberatus, magna cum animi tranquillitate e vita migravit Kalendis Aprilis.

[52] [quid duobus tironibus futurum prædicit:] Eodem anno post Christum natum millesimo quingentesimo octavo, duo ex ejus filiis spiritualibus, Franciscus c & Joannes Baptista Saracenus, Religioni S. Dominici se addicere decreverant. Id ubi Philippus rescivit; Joannes Baptista, dixit, sacro indutus habitu eos in virtute processus efficiet, ut ad ultimum usque in suscepto genere vitæ cum laude persistat: Franciscus, quæ humana fragilitas est, labore victus, dæmone solicitante, exuta Religiosorum veste, Ægyptum repetet. Nec eventus defuit. De hoc ipso Joanne Baptista narravit ille Dominico Saraceno, ejus faciem ab se eximio quodam fulgore coruscantem conspectam fuisse. Is itaque III Kal. Majas Dominicanæ adscriptus familiæ, Petri Martyris nomen induit, atque apud socios auctoritatis habuit plurimum, Generalis locum tenuit Ordinis Vicarius renuntiatus, decessitque sancte pieque.

[53] [Ægro discipulo diutius vivere cupienti,] Habebatur eodem anno inter Philippi filios juvenis quidam Gabriel Tana, ortu Mutinensis: hic inter Aulicos Joannis d Cardinalis Politiani magna cum vitæ integritate vivebat, bis per hebdomadam peccata confitens, Eucharistiæque saluberrimo sese cibo reficiens. Cumque sic vitam institueret, incidit in morbum: a quo cum nec medicorum arte, nec medicinæ remediis levari tantisper posset; ultimam vitæ horam, quam sibi instare sensit, more hominum horrere cœpit; mori verebatur, vivere cupiebat; respondebatque his qui eum solabantur; De me quod Deo libitum est fiat, ipse me ad ejus voluntatem conformo, ipse me totum illi committo: tamen, cum caro spiritui adversetur, diuturniorem vitam in terris agere recepta valetudine cupio. Et Philippo, qui de vitæ statu ipsum interrogarat, Lætus sum, dixit, de spe, quam habeo e præsenti morbo convalescendi. Hic ille, diaboli insidias præsentiens, ut qui de ejus morte divina jam revelatione cognoverat; petit ab eo primum, ut suum sibi velle suumque nolle traderet, deinde adstantes precibus insistant monet. Tum ille precari agressus, eo spiritus ardore oravit, [orando impetrat mortis desiderium:] ut rediens supplicatione completa ad moribundum, ejusmodi in eo invenerit animi mutationem, ut cum Apostolo jam diceret: Cupio dissolvi, & esse cum Christo. [Phil. 1, 23.] Hæc dum magno sensu proferret, Philippum intuitus, vultu in eam partem converso, Ora, Pater, clamat, ut in Paradisum, quantocius fieri potest, ingredi merear: vitæ odium cepi, vitaque mihi molesta valde est ea causa, ut cum Deo sim. Adstantesque subinde respiciens, Date mihi, ait, sanctissimam Crucifixi imaginem, illamque porrigite, quæ usui fuit Julio collegæ meo animam agenti. Qua accepta totus præ dulcedine perfundebatur lacrymis, hortabaturque præterea ex intervallo sodales, ut Deo ex animo deservirent, cunctis hujus seculi vanitatibus neglectis; in has sæpe prorumpens voces; Vita præsens, credite vobiscum loquenti, mihi fastidio est: mori vellem, ut Deum meum contemplari possem assidue. Hæc effatus, Philippum appellans; Ad hanc diem oravi te, Pater, ut cum Deo ageres saluti me restitueret: nunc rogo te quam studiosissime possum, ut orationibus me tuis ex ergastulo corporis liberes atque solvas.

[54] [jamque ad cælum aspiranti] Interea deficientibus in eo viribus corporis, die sequenti, qui fuit Kalendæ Septembris, & vitæ ejus postremus, in id totus, jam sublimium appetens, incubuit, ut se ad pie Christianeque moriendum præpararet. Erant apud eum assidue ex schola beati Patris quam plurimi, quibuscum & ipse aderat Pater, qui tamdiu apud eum esse voluit, dum in vesperam inclinaret dies. Quo tempore iterum dicere cœpit æger: In cælum proficisci cupio, Pater: hoc unum ex omnibus mihi cordi est. Cui cum responderet Philippus; Si Deo placeret, ut præsentem morbum diutius sustineres, nonne voluntatem ejus cupiditati tuæ præferres? Tum Gabriel, Et quid est hoc verbum? Jam dixi tibi sæpius, ex corporis vinculis in cælum emigrare ardenter cupio; adeo totus Dei videndi ardeo cupiditate, [tentationes imminentes prædicit.] ut nulla res me gravius afficiat quam hic manere diutius: ergo precare Dominum, ut ante quintam noctis horam ad eum evolem. Tum Philippus, Quod petisti, consequeris: id tamen te monitum velim, dæmonem multas tibi paraturum insidias, variisque tentationibus (quas singillatim enumeravit) animi tui constantiam aggressurum; sed nulla in re, crede mihi, nocere tibi poterit, si memoria vel maxime retinebis, te voluntatem tuam dedisse Deo; caveas ne quidquam formides, Christus in te ipse vincet omnia. In profectione vero (domum enim remigrare, precatum divinam clementiam pro illo, in animo habebat) ægrum Joanni Baptistæ Salviato & Francisco Mariæ Taurusio commendat, jubetque se necessitate ingruente accersiri.

[55] [quas ille mox experiens,] Vix hora abierat, cum Gabrieli, comparanti sed ad quam religiosissime decedendum, eam objicit mentem diabolus, ut cogitare cœperit se justum esse, nulloque pacto sibi de æterna felicitate ambigendum. Cumque qui assidebant, nocturnas agentes ex cubias, Letanias pro eo recitarent, & ventum esset ad illam precationem, A mala morte libera eum Domine; subrisit ille, caputque agitans aliquantulum, secum ipse dicere cœpit: Is in cujus corde Christus inhabitat, liber est ab malæ mortis periculo. Quibus dictis, etsi initio nonnihil ea tentatione commotus, tamen ubi se collegit, cogitans quod dixerat, illam a se rejicere omni studio contendit; clamans dicensque, Quæ est hæc suggestio diabolica; quæ me invasit? vestris quæso, Fratres, orationibus adjuvate me. Nec hic finis certaminis: ejus enim virtute victus infestissimus hostis, aliud pugnæ genus perdendi ejus gratia excogitavit. [& nec Iesū quidem nominare valens,] Ergo impedire eum omni studio cœpit, ne sanctissimum Jesu nomen pronuntiare posset: rogarat enim ille amicos, ut supremis appropinquanti id nomen in memoriam redigerent, quod invocare summopere cupiebat. Quamobrem clamare cœpit, dicereque: Eia, Fratres, opem ferte: pronuntiare nequeo, nequeo prorsus; succurrite itaque mœsto, succurrite laboranti. Cumque rogaretur, quid esset quod proferre non posset, anne sanctissimum Jesu nomen? annuit illico, versusque ad Jacobum Marmittam; Quid hoc, inquit, rei est, quod Jesum invocare nequeam? Atqui ex his summa vis dæmonis dignoscebatur; quandoquidem cum id nomen clara voce inclamaret, videbatur nihilominus sibi illud exprimere neutiquam posse. Adstantibus qui monebant, ut quod ore dicere nequiret corde tacitus proferret, in hæc verba respondit; Grave jam mihi videtur, Fratres, sanctissimum Jesu nomen appellare; quinimo eo redactus esse miseriarum mihi videor, ut ejus sonum sustinere ne vix quidem possim.

[56] [Philippi reditu recreatur.] In hac tam acri pugna, in qua circumstantium sermone cohortationeq; ejus virtus confirmabatur, laboravit plurimum. Sed cum ea tentatio hominem adhuc urgeret vehementius, ut totus jam præ animi anxietate & corporis defatigatione sudore maderet; visum est amicis nuntium mittere ad Philippum, cujus aspectu æger mirifice recreatus, sæpius tanti viri hortationibus una cum eo sanctissimum Jesu nomen expedita lingua inclamavit. Mi Jesu (ajebat) mi amor, mi sponse. Quibus dictis, mox secum ipse ac cum amicis querebatur de tam gravi certamine, quod integram circiter horam dæmonis arte sustinuerat. Cumque lætus sic esset, cœpit iterum non multo post clamare; Eia, Pater; filio succurre tuo; eadem qua ante teneor difficultate sanctissimum Jesu nomen pronuntiandi. Hæc cum ille dixisset, Philippo pro illo precibus insistente, mox ea liberatus molestia, Jesum libera voce magnoque sensu, Crucifixi imaginem intuitus, identidem appellabat. Interim cum quieto jam animo esset, [rursum de infidelitate pulsatus,] ecce rursus satan, qui quem his de quibus diximus tentationibus superare nequiverat, infidelitatis assimulatione supplantare atque evertere aggreditur. Ei itaque res nostræ religionis ita repræsentavit, ut videretur sibi de fide dubius esse: objiciebatque præterea animo, ex eo morbo surrecturum omnino. Inter has itaque res variis agitatus curis, novas diaboli fraudes Philippo aperit, rogatque se adjuvet, quo amissam conscientiæ pacem recuperare, dæmonemque vincere possit. Cui ille; Contemne, fili, contemne diabolicas hasce machinationes; dic; Credo, Credo. Quæ verba; quamquā una cū beato Patre repetebat crebrius, tamē cum ipse sibi videretur in his quȩ ad fidē spectant suspenso animo esse, Affer tu itaque Pater, [juvatur recitato Symbolo:] iterum clamat, afflictissimo opē, ne peream. His verbis commotus Philippus, cujus pectus ardebat caritate, circumstantibus primum deinde ægroto injunxit, ut Symbolum Apostolorum clara voce pronuntiaret; idque si ore præstare non posset, corde saltem una cum aliis recitare conaretur. Tum eo in preces sese dante, extemplo omnis illa diabolica tentatio evanescere cœpit, maximo cum solatio morientis; qui paulisper respirans, satanis illis laqueis absolutus, dæmoni recepto animo his verbis insultat: Te invito credam: velis nolis, credam: Deo meo, repugnante te, quoad vixero, fidelis ero assidue. Quæ cum effaretur, adstantibus Apostolicum Symbolum recitandi finem facientibus, ab ejusmodi molestia, corpore licet fessus (vires enim illi minuerat ea cum diabolo pugna) prorsus quievit.

[57] [postea visibili dæmonū specie terretur,] Diabolus interim, etsi sæpe victus, quæ est ejus invidia in humanum genus, tertio in eum insurgit: pugna autem gravissima ac periculosa, eaque prioribus & immanior & intolerabilior. Ecce quippe tibi, offert se fœda facie & horribili ad aspectum diabolus, ut injiciat morienti terrorem, eumque ad desperationem inducat, perinde quasi eo ille redactus esset, ut unde salutem sperare posset; non haberet. Erat itaque juvenis inter has curas gravi pressus mœstitia, totusque præ horrore ac timore contremiscebat, severo tristique vultu, terribilibus oculis (faciem enim mutaverat) cuncta mirabundus circumspiciebat, e gestu dæmonem se videre ostendebat, dicebatque secum ipse; Heu, heu! quam infelix es Gabriel! heu quot commisisti flagitia! O me miserum! Pelle, Pater, hos canes e, colore nigerrimos, qui me circumstant. Si me, Pater, amas, hos dæmones fuga, pelle eos. Cujus necessitati occurrens Philippus, confirmat timentem, excitat fidem, commemorat divinam misericordiam, ad eam confugiat hortatur; Christum pro eo passum monet, rogatque ut una cum Sponsa in foramina petræ inque cavernam maceriæ sese recipiat, ubi pax summa est; victoriam pollicetur. Quibus dictis, flexis mox ad fundendas pro eo preces humi genibus, lectulo innixus dæmonem increpavit; Jubeo tibi Christi nomine, ut hinc abeas quam primum. Cujus virtuti cum ea monstrorum turba resistere nequiret, illico aufugit; [sed hunc abigit Philippus:] juvenem relinquens lætitia gestientem, exclamantemque; Eia, Fratres, gaudeamus: effugiunt canes: Philippus eos pepulit: importunos illos vexatores procul abegit. Videte eos, videte (locum digito ostendebat) fugam arripuerunt, fugiuntque velocissime. Verbis dici non potest tantum, quantum re ipsa deformes sunt. Ergo vicimus: diabolicam importunitatem superavimus. Fugistis tandem, miseri, fugistis. Vobis hoc insperantibus atque invitis, libet jam millies Jesum invocare.

[58] [itaque ager inter fidei ac spei actus] Atque in hunc modum spiritu exultans, versus ad sanctissimam Crucifixi imaginem, quam unus ex circumstantibus tenebat in manu, eo animi ardore oravit; ut nemo ex iis qui aderant lacrymas tenere potuerit. Cernere erat, eum totum esse in agendis gratiis, commemorandoque quod a Deo acceperat beneficio, atque inter hæc dicentem; Mi Jesu dulcissime, mi amor, mi creator, mi redemptor! quis enumerare poterit unquam quæ a te acceperim beneficia? tum ad amicos conversus; O quæ, Fratres, hisce ego vidi oculis! monentem rogo audiatis, Deo Optimo Maximo vos totos tradere ne gravemini. Quid causæ est, bone Jesu, quod ego loqui vix possim? Tradatur mihi quæso Crucifixi imago, eam in manu tenere quantum cupiam, explicare vix possum. In eaque religiosissime exosculanda has iterabat voces; Dominus meus Jesus Christus perpetuo vivat. Quis erit dulcissime Jesu, qui me a caritate tua separare possit? Post, ira in dæmomonem commotus; Et quid de me cogitabas, miser, nisi morientem fallaciis a Christi fide abducere? Quid isthuc, mi Deus? fidem, quam jam inde a puero suscepi, mutabo? [dæmoni insultans,] absit. Discedite a me omnes qui operamini iniquitatem. Et paulo post; Nonne de Christo in sacris legimus litteris, Ego sum via, veritas, & vita? Ergo si Christus veritas est, & is ipse sacratissimam suam nos legem edocuit; qui igitur fieri poterit, ut de ejus certitudine veritateque dubitem? O nequissimum dæmonem! O flagitiosissimum! Ejusq; sitis, Deo scilicet gratias agendi dæmonumque imbecillitati insultandi, expleri dicendo non poterat, quin accendebatur magis. Sed cum videret beatus Pater eum in his plus nimio defatigari, ut vires imminueret; suspicatus ne exitum sibi ipse his motibus acceleraret; Jam satis, inquit, est, fili: mendacem impiumque dæmonem missum facias velim; totam spem tuam in Deo inque sanguine ejus pretiosissimo, quem pro te fudit, colloces moneo; ipse enim tibi victoriam largitus est: is ipse in te, ac pro te, dæmonem vicit iniquissimum. Quibus verbis motus Gabriel paulisper interim acquievit; sed haud multo post majoris quietis desiderio adstātes rogavit, ne de cetero vel ad modicum tempus sibi quidquam dicerent; Proditor enim ille, adjecit (dæmonem intelligens) me plus nimio afflixit gravissime. Interea adstantes, [placidissime moritur.] quod Gabrielem, & expedita lingua loquentem, & viribus valentem viderant, plane credere cœperunt, eum ad sequentem usque diem vitam producturum. Idque cum Damianus Valentinus, qui ægrotum curabat, ad Philippum detulisset; Haud ita erit, respondit ille: ubi situm mutabit, illico morietur. Nec incassum verba; siquidem vix medietas horæ abierat, cum ille se ad eam partem componens, ubi Philippus erat; Christi nomen ejus opera inclamans, in manus Jesu, tamquam ad nuptias evocatus, spiritum exhalavit, anno hujus seculi quinquagesimo octavo, tertia hora noctis. Quod quidem spectaculum ita eos excitavit, qui aderant morienti, ut ex iis nemo esset, quin toto jam pectore cogitare cœperit de extremo ipso certamine, in quo uno tota res nostra agitur.

[59] Hoc ipso anno [erant] duo ex ejus filiis spiritualibus, Italus unus, Gallus alter; f huic Aloysio erat nomen; [Philippus periclitanti, ut prædixerat, discipulo] Itali, qui aulicus erat Guidonis Ascanii Cardinalis Floræ, excidit: ex his solus Aloysius superstes est, agens ætatis octogesimum & eo amplius annum. Quodam die, cum sumpta occasione Philippus in horum sermonem multis præsentibus venisset, hæc de eis effatus est: Italus, qui multo melior Gallo videtur (erat enim vir magno orationis & mortificationis studio, in eoque pietas conspiciebatur illustrior) cœpti pœnitens in Ægyptum reverteretur: Aloysius vero pietatem, quam sequi inchoavit, illo felicius retinebit. Interea lapsis paucis diebus rogat Italus, dæmone instigante, Philippum, cum nullam haberet justam causam, ut facultatem sibi faceret Neapolim eundi; Roma enim egredi is in animo habebat, ut ad bellum proficisceretur. Hæc autem ubi beatus Pater audivit, subodoratus id quod erat (noverat enim ipse dæmonis insidias) abeundi facultatem, ne filii salus in discrimen adduceretur, negat. Ergo cum is neque exorari, ut ad se rediret, neque ut ab hac voluntate discederet ulla ratione adduci posset; ubi illa non procedunt, minatur illico Philippus, si id faciat, vel in mari submersum iri, vel certe in Turcarum laqueos incisurum. Haud vanum fuisse beati Patris eloquium, docuit eventus. Is quippe nihil his immutatus, cum ex Urbe jam recessisset, atque per mare inveheretur, in medios Turcas delapsum se animadvertit. Quare myoparonum piratarum adventantium (quorum ingens manus erat) visu perterritus, jam prope res erat, ut caperetur a barbaris, utpote qui viribus ac numero nostris superiores erāt. Is itaque ingenti timore correptus, consilii inops desilit in mare, ut vel sic Turcarum manus evaderet. [in mari apparens, cum liberat.] Sed cum rapidos in gurgites delatus se regere nequiret amplius, jamque vorticibus implicitus aquarum impetu ad certum afferretur exitium, beatum Patrem, g cujus verba in memoria habebat, utcumque potest semivivus implorat. Mira dictu res! Extemplo Philippus (Romæ quamquam tum erat) mediis nihilominus in fluctibus adest periclitanti; porrectaque dextera hominem, aperto ore hiantem aquis, & in ulteriorem gurgitem omni impetu progredientem, sustinet sublevatque; donec per longum maris tractum ad terram mirabiliter transvexit incolumem, atque in sicco reposuit.

ANNOTATA.

a Hæc a beato Patre accepimus.

b Hoc ab oculato teste.

c Id sacramento affirmavit, qui interfuit Aloysius Amis, Gallus; hoc ipsum alumnis beati Patris notißimum est.

d Ejus rei historiam, qui adfuit, Iacobus Marmitta Italice conscripsit: interfuere eidem spectaculo quotquot e Philippi schola erant, quorum major pars hodie superstes est.

e Dæmonem canis specie apparere solitum, tradit præter ceteros Leontius Episcopus in Symeone Salo cap. 25, & Petrus Damianus in Romualdo cap. 67, & Iacobus Vitriacus in Vita Mariæ Oegniacensis lib. 2 cap. 3.

f Eam rem jurati testes quatuor affirmant.

g Sanctos cum viverent multis apparuisse, satis constat. Lege vitas SS. Euthymii, Ioannis Silentiarii, Theodosii Cœnobiarchæ, Marcelli Archimandritæ, Danielis Stylitæ, Symeonis Sali, Germani Parisiensis, & S. Bernardi.

CAPUT VI.
Annus Christi 1559, Ætatis Philippi 45.

[60] Non contentus a Philippus iis, quæ fecerat & statuerat, ut suorum pectora ad Sacramentorum frequentiam, [Vsus obeunai in bracchanalibus 7 ecclesias] aliaque pietatis opera inflammaret servaretque inflammata; voluit etiam, ut omnem eis pro viribus peccandi facultatem adimeret, quo die in Bacchanalibus licentiosius ab hominibus vivitur, eo die illos ad septem Urbis ecclesias ducere: nec enim solertior in quærendis Christo gregibus, quam in tuendis extitit. Ibatur initio a paucis: erant omnes ad triginta. [ordine optimo,] Non multo post tantæ multitudinis concursus ad eas est factus, ut numerus hominum qui eo convenirent plus mille esset. Ordo is erat. Convocatis primum omnis generis hominibus, tum præfinita die per se quisque summo mane SS. Petri & Pauli basilicas obibat; cumque omnes in ecclesiam S. Pauli ecclesiæque proxima loca, uti præceptum fuerat, convenissent; Philippo mox Patre annuente incipiebat agmen, mirabili cum alacritate ac fervore spiritus, ad templum S. Sebastiani procedere: inde ad Basilicam S. Joannis Lateranensis, tum ad sanctæ Crucis in agro Sessoriano, & inde ad alias incedebant singuli, ita æquato instructi ordine, ita paribus divisi intervallis, ea vultus compositione & moderatione gressus, ut quocumque ingrederentur, magna defigerent admiratione intuentes. Inter ambulandum nunc letanias, nunc divinas laudes psalmosque suaviter concinebant. In templo vel Sancti Sebastiani vel Sancti Stephani in Cælio monte sito Sacrum solenne, [& hilariter pio institutus,] jucunda cantorum symphonia, consueto ritu ceremoniarum, decenti ministrorum gravitate, fiebat. Sacrificio adstabant omnes; Sacerdote Christi corpore pasto, communicabant minimum octingenti. Absoluto Sacro, ad aprica loca, herbis, vitibus, arboribusque vestita procedebatur: ibi, Patribus alimenta distribuentibus, læta quisque fronte tantum cibi & potionis accipiebat, quantum satis erat. Villa, ad quam primis illis temporibus veniebatur frequentius, Virginiæ Maximæ erat; ibatur etiam quandoque nunc ad Mattheiam, nunc ad Crescentiam: in hisque extruebatur mensa, non conquisitissimis cibis, sed multo pane ovisque, pomis & caseo. A prandio, actis Deo de more gratiis, procedebant mox omnes miro ordine atque silentio ad Scalas sanctas; certisque passuum intervallis, ad lætitiam religionemque excitandam, canebatur in via. Inde ad basilicam sanctæ Crucis veniebatur, tum ad S. Laurentii in agro Verano, inde demum ad S. Mariæ ad Præsepe: ibique sermone primum de rebus divinis ad multitudinem habito, quod in aliis, ecclesiis fieri consuevit, magno cum audientium fructu, tum hymno suaviter decantato, suo quisque arbitratu domum remigrabat. [magno cum fructu.] Hujus quidem profectionis tanta erat animorum utilitas, ut ex ea multitudine non deessent, qui divino tacti spiritu usque eo ad pietatem inflammarentur, ut se totos Sacramentorum frequentiæ, vitæque ex Deo agendæ ad Philippi Patris arbitrium traderent.

[61] Verum cum nolit Deus suos milites in otio torpere, [Hinc sumpta occasio obloquiorum] sed semper in acie, in pulvere, & labore versari; ut, sicut in igne aurum comprobatur, sic eorum virtus in ipso certaminis periculo magis elucescat; ejus permissu anno hujus seculi quinquagesimo nono factum est, ut ea de qua diximus peregrinatio, tam non infrequens quam omnibus fructuosa, ut probis piisque viris maximo exemplo erat, ita invidis atque malevolis offensioni essent, materiam illis præbens in Philippum acerrime insurgendi. b Videntes enim quidam majorem indies hominum concursum ad eum fieri, cœperunt, privatim inter se primum, deinde palam de ejus fama detrahere; ambitiosum, laudisque popularis cupidissimum appellantes, hominum plausum ac sequelam affectantem. Nec deerant, qui eumdem non ambitionis modo plenum prædicarent, verum gulæ etiam deditum c. edacem, atque lurconem insignem; simulque adjicerent, quo eorum opera in odium offensionemque populi incurreret, eum conventicula colligere, seditionem concitare, concitatamque fovere, & quidquid de innocentissimo viro ignominiosius dici poterat. [& calumniarum in Philippum,] Sed nec his contenti, tota præterea Urbe falsis rumoribus dissiparunt, illum in ecclesiarum peregrinatione, non Dei gloriam animorumque salutem, sed se ipsum propriamque sui gloriam quærere: ibique opipare satis lautissimis cibis, quorum magna illi apponebatur copia, vesci. Eoque tandem dæmone instigante adducta res est, ut quæ falso de ipso proferebantur, adeo in Urbe divulgata fuerint, ut jam ubique locorum palam de eo detraheretur ab omnibus. Hæc autem cum Philippo innotuissent, fretus ille tum præclaro conscientiæ suæ testimonio, tum etiam Christi Domini nostri promissionibus, qui dixerat, se apud eos qui tribulationibus premuntur perpetuo mansurum; omnes illas diaboli machinationes omnesque ipsius impetus invicto animo sustinebat, metu prorsus vacuus.

[62] Interim adversarii brevi rem totam ad Præsulem Ecclesiasticum, generalem Urbis Vicarium, [qui acriter reprehenditur a Vicario,] & ad alios, qui per id temporis res Fidei administrabant, deferunt: Philippum accusant, non ambitionis modo ac superbiæ aliorumque criminum, quæ ipsi finxerant; sed etiam ut qui conventicula colligeret, novamque sectam ambitionis plenam inducere tentaret. Hæc ubi Præsul audivit, magna confestim, zelo fidei, iracundia commotus, quietique urbanæ (pro officii sui munere) studens, Philippum accersit, gravibus verbis eum excipit, objurgat, minatur carcerem, jubet a talibus abstinere, comites apud se ducere nullos, spondereque toties quoties vocaretur judicio sisti, quindecim dierum spatio exacto nullius audire Confessiones, sermones ad populum non facere, nisi nova ei ab se concessa licentia. Quæ omnia hilari ille fronte suscipiens, id tantum, qua potuit animi demissione ac modestia, responsi dedit; paratum se esse, ut opus inceptum prosequi, ita ab illo pro Superiorum voluntate cessare; nihilque sibi in animo versari, quam Dei honorem animarumque lucrum. Quibus verbis Præsul iratior effectus, eum suis ædibus, post contumeliosa aliquot verba, ejecit. Acerrima quidem fuit hæc Philippi vexatio, [sed hanc & alias ab aliis injurias] qua non modo a viris mundo deditis, sed etiam Deo dicatis, quorum aliqui eodem cum eo tecto vivebant, gravissime exercebatur: quandoquidem cum cernerent pii aliquot Sacerdotes multitudinem, quæ illum ad sui spiritualem profectum sequebatur; ei crimini dare cœperunt, quod elatum haberet animum. Et hos quidem Philippus non solum in via Domini adversarios passus est, sed quietis perturbatores: quamquam animo numquam ipsorum dictis factisque motus fuit. Si quid erat mali quod pietatis specie ei struerent, hoc non modo hilariter patienterque ferebat; sed etiam injurias, sibi indigne factas & non ferendas, injuriarumque auctores, suos in Christo filios, quantum maxime poterat, celare nitebatur. Quod si contingebat, ut ii discipulis suis patuissent; [apud suos excusat:] ea erat Philippus caritate, ut quos occulere non poterat; eorum saltem facta dictaque (quo omnem prorsus malam de illis opinionem ex animis alumnorum evelleret) iisdem præsentibus audientibusque, aliter atque facta dictaque erant, interpretabatur, Deumque pro ipsorum salute lacrymarum plenus precabatur assidue: erat enim ex ea schola, quæ orandum tradit pro inimicis, & bonum pro malo referendum. [Matth. 5, Rom. 12.]

[63] [promittitur ei cælitus remedium,] Cum itaque his curis angeretur, quotidianis orationibus sibi a Deo efflagitabat auxilium. Nec incassum missæ preces: venit enim intra præfinitos dies ad Oratorium nostrum Sacerdos quidam ignotus, fune cinctus, demissis humeris, honesta facie, colore inter album & fuscum, barba & capillo natura nigro: is multis audientibus dixit, se missum esse a quibusdam Religiosis viris, quibus rem magnam Dominus indicaverat: ea autem erat (quam, remotis arbitris, Francisco Mariæ Taurusio exposuit) ut indiceretur quadragenarum horarum supplicatio; Ex ea enim, ait, magnus sequetur fructus, tota hæc diaboli impugnatio fumi instar evanescet, Oratorii opus magis quam antea efflorescet: qui Philippum insectantur, si in cœpto persistent, diem obibunt. Narravit deinde idipsum Philippo: qui cum totus a Deo penderet, numquam de divina ope desperaverat, numquamve animum desponderat, quin imo hæc semper, ut cetera fortiter & constanter sustinuerat & sustinebat. Interea cum hunc in modū exerceretur, patientiaq; superaret omnia, diceretq; idcirco se ea oppugnari tentatione ut animi humilitatē acquireret; & ut primū ex illa fructum cepisset, finem illico habituram; meritus est ut sui memor esset Omnipotens. [& inventus innocens,] Namque cum mira demissione modestiaque Judicibus responderet, non magis ad inceptum opus prosequendum, quam ad intermittendum paratum esse; nihilque se præter unam Dei gloriam quærere, suamque ad Superiorum voluntatem accommodare; hoc humilitatis ac singularis constantiæ specimen Magistratum ad benignitatem induxit. Quippe certus jam factus de ejus vitæ innnocentia morumque integritate, malignantium adversariorum technas in nihilum redegit, concessaque illi libera facultas est suo more vivendi, peccatisq; obnoxios ad Deū qua vellet arte trahendi. Testantur sane qui cum eo tum versabantur, numquam illum animo vel minimum excidentem vidisse, [prosequi cœpta permittitur.] sed contra majores indies ad Dei gloriam promovendam vires collegisse. Unus tamen ex iis, qui Magistratui præerat, magni vir nominis, cum pertinaciter in homine Dei comprimendo persisteret, repentina morte intra præfinitos dies ex hac vita sublatus est, anno hujus seculi quinquagesimo nono, X Kalendas Junias.

[64] [Hinc ille jā magis frequentari cœptus,] Interea cum in vulgus relatum jam esset, Philippo iterum datam facultatem quod vellet faciendi; cœperunt ut prius homines, non ex plebe tantum, sed ex nobilitate etiam, Sacramentorum consiliorumque causa illius cubiculum frequentare. Fructus, qui ex piis ejus colloquiis procedebat, multus erat, indiesque crescebat assidue; ex quo fiebat, ut multos, adjuvante Domino a sceleribus ereptos, ad Christum adjunxerit felicissime. Proximorum caritate adeo ardebat, ut illum ad omnium utilitatem natum crederes: in omnes enim effusus; quasi omnium parens, vivebat omnibus, ut omnia omnibus, quo omnes Christo aggregaret, factus esset. Hinc fiebat, ut flagitiosorum hominum ita frangeretur misericordia, ut cum eos intueretur, [totum se impendere proximo,] vix se continere posset quin multas profunderet lacrymas, internæ ipsius caritatis præclarissima testimonia. Nulla res erat omnium quam ipse magis cuperet, quam proximorum salutem. Accedentium Confessiones omni tempore excipiebat, eosque aut consolando, aut consilio, aut re adjuvabat mirabiliter; in id vel maxime incumbens, ut omni deposita solicitudine, Deo Sanctisque omnibus se suamque salutem curæ esse cognoscerent, seque demum peccatis omni ope abstinere contenderent. Crebris repetitisque sermonibus de rebus piis illos ad bene Christianeque vivendum hortabatur, nihil prætermittens eorum quibus eis vel minima in re prodesset; [excludere nominem,] ardentissimaque cupiditate motus eosdem Christo arctioribus vinculis conjungendi, seipsum relinquebat potius suaque commoda, quam illos desereret. Sui copiam omnibus faciebat assidue: cubiculum suum perpetuo venienti cuilibet patere voluit, dicereque solitus erat, se nec tempus quo sibi vacaret, nec locum ubi solus esset cupere: sat sibi esse, si quibus rebus poterat proximum juvaret. Hinc factum est, ut qui ei erant a ministerio interdixerit, ne quemquam cubiculi aditu prohiberent, [etiam cum oraret,] neve ad eum adeuntibus; Philippus, dicerent, quieti se dedit; Philippus in cubiculum nuper recepit sese. O hominem proximorum desiderio Deique gloria flagrantissimum! quem non quies, non remissio, nec quidquam aliud quod delectationem afferret delectabat: nihil in vita expetendum arbitratus est, nisi quod esset cum Deo mortaliumque salute conjunctum.

[65] Illud etiam sæpe contingebat, quod completo Sacrificio accedebant ad eum quamplurimi; quos ille summo caritatis affectu, aliorum magis quam sui memor (etsi jucundum sibi erat contemplationi eo tempore vacare) excipiebat. Orationis quidem meditationisque studium in illo eximium fuit; [nullum laborem recusare.] sed tamen ut proximos juvaret, ipsorum utilitatem suis commodis sanctisque cupiditatibus præferebat: hinc dicere solitus erat; animæ Deum amanti nihil contingere jucundius nihilque suavius, quam Christum Christi amore relinquere. Nihil præterea laboris erat, quod alumnorum causa non subiret: omnia excogitabat, moliebatur, efficiebat, quo filiis consultum foret: nihil, ad eorum spiritalem profectum quod pertineret, omisit. Si contingebat e suis quemquam tentatione premi, vix ac ne vix quidem verbis explicari potest, quanto studio & cura adesset, opitularetur, animum adderet. Ad omnium ingenia ita se accommodabat, ut, Apostoli Pauli instar, omnibus omnia fieret mirifice. Quid quæso non faciebat ille, ut, quos Christo genuerat, Christo servaret? Consilio quidem quantum poterat, labore plus pene quam poterat, vigilabat pro ipsis; docebat eos orare, mundi contemptum monebat, Deo se totos tradere hortabatur; apud se etiam primis illis temporibus, ut vel sic majore eos inter se amore conjungeret, frugali cœna pascebat; instar gallinæ factus, quæ ex naturæ instinctu id habet, ut congreget pullos suos sub alas; & Aquilæ non dissimilis, de qua hæc in sacris Codicibus verba legimus, Sicut aquila provocans ad volandum pullos suos, & super eos volitans. [Deu. 32, 11.]

[66] [rapi ad divina solitus,] Philippus precandi assiduitate hoc acceperat, ut mentem in Dei divinarumque rerum cognitione perpetuo defixam haberet: quo fiebat, ut raptuum fugiendorum gratia, animum a divinis, quod ante diximus, removere cogeretur; faciliusque Philippo erat in Deum rapi divinaque pati, quam illis, in quibus calor Spiritus sancti refriguerat, mentem ad res mortales convertere. Inter orandum celebrandumque extra se positus videbatur creberrime, ut corpore quidem coram adesset, animo vero in cælis versaretur. Observarunt eum nonnulli sæpissime, in Hostia salutari de more attollenda (senio etsi confectum) consistentem in digitis: eumdem præterea extra se raptum, cum oraret, deprehenderunt complures. Eodem anno Patres Cœnobii d S. Mariæ supra Minervam, quo tempore eis Angelus Diacetus præerat, [visum in extasi sibi Christum fatetur.] intra claustra domus quadragenarum horarum supplicationem ob res graves indixere. Orationi interfuit Philippus; precabatur ille loco abdito, ibique se Deo conjugens, totus extra se rapitur; lapidisque instar factus, apertis oculis hilarique vultu sanctissimum Eucharistiæ Sacramentum intueri videbatur. Id cum quidam adverterent, propere ad ipsum accurrunt; eumque, quem calor vitalis jam pene totum reliquerat, nominatim ut ad se redeat inclamant, manibus contrectant. Sed frustra omnia; nihil enim ille audiebat, nihilque movebatur, sentiebat nihil. Ergo id quod erat suspicati, in cubiculum ei loco proximum inter manus deferunt, expiranti similem sensusque omnis expertem: ubi tamdiu eum reliquerunt, quoad totus hilaris exc raptu ad se redire visus est. Tum interrogatus ab Angelo Diaceto & Felice a Castro-Franco ex eadem familia, quidnam sibi accidisset; vix illorum precibus victus modeste verecundeque hunc in modum respondit: Preces vestras, Patres mei, Dominus audivit benignitate sua. Sed hujusmodi responso haudquaquam contenti, instabant enixius, ut rem totam exponeret: quibus tandem cedere coactus, e Oranti mihi, dixit, Christus sese ostendi, adstantesque signo Crucis munivit.

[67] Venerat eodem ferme anno Cæsar Baronius, Dominico die, f ad beatum Patrem, ut confiteretur de peccatis suis. Cui ille; I nunc, inquit, ad xenodochium sancti Spiritus; audiam te post, ne moreris. Sed cum Baronius horam ægris ministrandi jam abiisse responderet, [In nosocomio mori ægrum absens cognoscit,] ac proinde nihil superesse faciendum, quod eorum commodis utilitatique serviret (quippe tum capiendæ quietis tempus erat) Perfice, subjecit mox Philippus, propere quod mandavi, tua quod nihil refert percunctari desinas, nihil aliud dicam. Paruit mox ille (ne minimo quidem spatio temporis interjecto) jubenti; inque Nosocomium ingressus, secum ipse animo agitans, non sine causa eo se a Philippo missum esse; circumspectare cœpit, si quem cerneret sua ope indigentem; interque circumcirca prospiciendum æger extremum agens spiritum ei sese objicit, [Sacramentis non præmunitum;] candela de more ad ejus caput accensa. Quamobrem arbitratus illum ipsum esse ad quem mitteretur, ad lectulum accedit, ægrotum vitali spiritu pene defectum offendit; quærit ab eo primum peregeritne peccatorum Confessionem, sacramne Eucharistiam sumpserit. Cui cum ille intermortuis vocibus, sine ejusmodi Sacramentorū perceptione se mori respondisset; advolat illico Baronius ad Sacerdotē: rogat morientis peccata auditū eat, a mora ei periculū esse vociferatur. Quibus Sacerdos perceptis, coram Baronio de negligentia purgat sese. Æger, Domine (dicere cœpit) cum heri a prandio intempestive ad nosocomium nostrum venisset, in lectulo, quod alieno tempore accesserat, salutari peccatorum Confessione nondum perpurgatus, collocatus fuit: interea ejus rei oblitis ministris Confessionis beneficio ægrotus privatur, quem adeo morbus improviso oppressit, ut repente insciis nobis ad ultimū periculi venerit; id autē ubi ipsi comperimus, eum illico jam destitutū viribus, interclusa anima, ut loqui non posset (actum enim de eo jam erat) extremo vel minimū Oleo (aliis Sacramentis, ob viri impotentiā, quippe mors instabat, nō administratis) munire curavimus. Hæc ille Baronio retulit; sed mira prosequamur. Accedit Sacerdos ad morientē, de necessitate ultima monet, [eique succurrit misso Baronio;] confiterine velit exposcit. Annuit, atque ubi (rem dictu mirabilem!) Confessionem peregit, sacrumque de manu Sacerdotis Viaticum sumpsit; illico; astante semper Baronio stupore attonito, exspiravit: miroque prorsus modo factum est, ut labente jam spiritu, tamdiu æger produxerit vitam, quamdiu beatus Pater de statu ejus divinitus admonitus miserit qui curaret, ut omnibus Ecclesiæ Sacramentis præmunitus supremum diem expleret. Post hæc reversus ad Philippum Baronius, omnem rem ordine aperit: cui ille, Ex his, ait, jam discas velim, quod tibi deinceps mandavero, id sine cunctatione exequaris.

[68] Non abs re, opinor, erit, si hoc loco aliquid scribam de ejusdem Baronii Annalibus, quandoquidem ad eos conscribendos a Philippo impulsus fuit g divinitus: [qui a sermone de extremis habendo,] rem ut gesta est, explicabo. Cum primum ille ad populum sermones habere cœpit, æternos cruciatus apud inferos impiis constitutos, rursumque sempiterna & quæ verbis exprimi non possunt præmia, quæ probos manent in cælo, proponebat: divini judicii quoque severitatem mortisque memoriam gravibus verbis inculcabat. Id ubi crebrius beatus Pater advertit, divini spiritus impulsu Baronio jubet, ut fine ejus generis sermonibus facto, ad Ecclesiasticam historiam in Oratorio referendam se convertat. Cui cum grave sibi id esse responderet, [jussus historiam eccles. explicare,] quod putabat nullam ex eo labore utilitatem capturos esse adstantes; instat iterum his auditis Philippus, urgetq; etiam atque etiam, ut imperata facere non differat. Ergo aggreditur ille iteratis sæpe ejusdem Philippi jussionibus Ecclesiasticam historiam: id autem opus adeo beatus Pater urgebat, ut si quando Baronium vel tantillum a cœptis desistentem vidisset, stimulis acerrimæ reprehensionis impelleret, exæstuans (ut ejusdem Baronii verbis utar) h zelo Ecclesiæ laborantis. Ubi mente illa sua, divino perfusa lumine, atque prophetico afflata spiritu, vidit e portis inferi in Ecclesiæ detrimentum satanæ progressas esse centurias; ex adverso consurgens, pro domo Israël præliaturus prælia Domini, non minore vel pari saltem numero militum compensato certamine, decernendum putavit. Elegit itaque ex iis, qui eum sequebantur, Baronium quem unum, quasi aliud agere simulans, tot objiceret armatis hostibus. Exorsus itaq; ille impositum onus, illud quidem, [totis 30 annis hoc agit,] quod ejus jussione semel cœperat, ad triginta annos feliciter propagavit, ipsam integram rerum gestarum seriē septies in Oratorio repetendo. Mirū videre erat, qua anxietate Philippus adstaret operi; urgens præsentia, instans verbis, durus nonnumquam Baronio videbatur pensi divinæque operæ exactor, cum ad aliena ab instituto se divertere ne vel minimum pateretur. Quamobrem sæpe aliquid ille humani in eo sustinebat, nondum intelligens, beatum Patrem divino afflatum spiritu id ab eo exposcere. Quam vero ex his utilitatem consecuta sit Ecclesia, non attingam: quid enim opus est verbis, ubi res ipsæ per se loquuntur?

[69] [Iuvenem Sacerdotem Philippus] Eodem ferme tempore adolescens quidam, Thomas nomine, annorum circiter sexdecim (septimum enim & decimum non expleverat) Romam venerat. Hunc propinqui (quod omnes præter ipsos latebat) ea etsi ætate non erat ut promoveri ad sacros Ordines posset, Sacerdotio tamen initiari fecerant; idque eo consilio, ut aditum sibi compararent ad luculentam magnamque hereditatem, plus quinquaginta millibus aureorum adeundam, quam nullo alio pacto (quod heredes secundi erant) nisi Thomas, cui ea obveniebat, Sacerdotalem vitam amplecteretur, obtinere poterant. Is itaque ubi Romam pervenit, mox secunda circiter hora noctis ad beatum Patrem adducitur: qui simul atque illum vidit, Sacerdos es, ei dixit, an non ita est? Cui Thomas, Haud dubium, inquit, id quidem est: Sacerdos sum: verum dicis: eique cuncta exposuit, ut se habuerant. Ea porro prȩdictio admirabilis prorsus extitit, quandoquidem is plane ignotus erat Philippo adolescentulus, qui ætatis annum septimum & decimum non excedens, laicorum more indutus prodibat. Narravit deinde Beatus Pater Francisco Mariæ Taurusio, se Thomæ faciem eo fulgore, [ex splendore cognoscit,] qui e Sacerdotali charactere fluit, splendentem vidisse. Cujus rei, ne quis fabulosam aut commentitiam putet, auctor est idem Franciscus Maria Taurusius Cardinalis, Philippi familiarissimus, qui eamdem jurejurando firmavit. Nunc discedam a rebus a Philippo gestis Paulo Quarto Pontifice: sed adjiciam prius hæc paucula, quæ, quoniam quo Pontificatus anno gesta sint, ignoro, in extremum locum conjicienda fuere.

[70] Venit quodam die mane ad beatum Patrem Franciscus Maria Taurusius i: huic mox Philippus: Quid ei mulieri, inquit (eam proprio nomine appellans) factum censes? [item absentium mortes,] quamdudum non vidisti eam? nostin' quis sit ejus vitæ status? magna enim ejus causa solicitudine afficior. I recta quantocius ad eam, ipsaque visa ad me quamprimum revertere. Erat ea mulier pietati dedita, Philippo de peccatis suis confitebatur, seque in nosocomio S. Jacobi Insanabilium dedicaverat ȩgrotantium feminarum obsequio. Hæc itaque, etsi paucis ante diebus optime valebat, tamen ex improviso morbo oppressa difficillimo, qui subito attulit mortem, sacris jam candelis ad caput ejus accensis agebat animam. Feminam ergo jam cum morte luctantem offendit Taurusius, omnibus sensibus destitutam, spiritum efflantem: mox ad Philippum reversus rem ei totam narravit, qui feminæ statum, de qua nihil prorsus acceperat, divinitus præsenserat. Dux quidam militum k apud Philippum Confessiones agere cœperat: hunc ille cum diebus aliquot non vidisset, id quod erat præsentiens divinitus, misit qui omni adhibita diligentia ac festinatione investigaret ubi is moraretur: quem enim locum incoleret ab alumnis Philippi ignorabatur omnino. Ergo quæritur, quæsitusque invenitur, præter omnium opinionem vitali pene spiritu defectus, ad mortem properans.

[71] [& conscientiarum arcana,] Enituit præter ceteras iisdem ferme temporibus in beato Patre isthæc virtus, ut occultissimas hominum cogitationes l prænosceret quam optime. Ejus rei certissima indicia habemus quam plurima; illa vero maxime excellunt, quibus occulta hominum delicta ab ipso visa comprehenduntur. Conscientiæ suorum vulnera, quamquam occultissima, divinitus intuebatur, penetrabat; eaque, priusquam alumni verbum ullum facerent, illis ipsis detegebat, his verbis: Tu id periculi subiisti; vel, In hanc culpam prolapsus es: Hæc oranti mihi innotuere. Quibus dictis, salubria ipsis monita tradens, ita eorum animos in Dei timore suique ipsius amore firmabat, ut illos deinceps suo nutu arbitrioque regeret. Intimos mentium recessus videbat, tentationes suorum in Christo filiorum, ipsismet admirantibus reticentibusque, detegebat. Certis nonnunquam hominibus, qui eum conveniebant, colaphum infligere consueverat, dicens: Non te cædo, sed diabolum. Qua in re sanctissimos viros imitatus videtur, qui diabolicas tentationes alapis m ab hominibus propulsabant. Multi sane, qui & doctrina & prudentia valebant plurimum, cum animadverterent sua delicta occultasque animi cogitationes Philippo probe cognitas apertasque esse, maximo perculsi stupore, eum tanquam cælestem divinumque virum reverebantur. Aperiebat adhuc sæpissime, quibus cum eo quotidiana consuetudo erat, ipso quamquam ad Confessiones non utebantur, mentis cogitata intimosque animi sensus: quod ille eo consilio faciebat, ut eos ad cælestium amorem atque peccati odium provocaret facilius.

[72] Adolescens quidam Dominicus, cum nocte quadam importunis concupiscentiæ motibus pressus esset, [tentationes quoque,] verecundansque mane, cum his forte non qua par erat fortitudine restitisset, Philippum ut consueverat adire, domi se continuit; sed eodem die a prandio veniens is ad Oratorium, ut sermonibus interesset (nunquam enim intermittebat unum diem, quin semper veniret) beati Patris aspectum declinare non potuit. Ei ergo accersito; Tu, dixit, superiore nocte acerrimas tentationes carnis sustinuisti; adeoque perfecte rem totam exposuit, ut ille præ nimio stupore obmutuerit. Alio deinde tempore rem nescio quam, penitus occultam, eidem aperuit; quam præter Dominicum sciebat nemo, ipse autem nulli mortalium enuntiaverat. Concludam jam caput his paucis. Adeo excelluit Philippus, [statumque animarum internum.] in dignoscendis cum domesticorum, tum externorum occultissimis cogitationibus, ut n vel ex sola facie internum cujusque statū cognosceret. Illud vero contingebat sæpissime, ut qui ad eum ventitabant; Quid tua ist hæc, diceret, nova figura oris? in vultu, fili, morbus tibi est, ægrotatio, & vitium. Quibus verbis internam animi mutationem, quæ in illis quibuscum loquebatur facta erat, significabat; frequenterque eum audires dicentem: Melius nunc habes, Nunc cœpisti convalescere, Nunc statum mutasti. Verbis exprimi non potest cognitio quæ habetur divinitus; ea quippe qua Philippus vel ex solo aspectu interiorem hominum statum noverat, humana haud esse poterat ullo modo. Illud vero nec silebo, hac ipsa tam admirabili cognitione crebrius ab se internum piorum ornatum conspectum esse.

[73] Adolescens quidam Lusitanus annorum septemdecim, Franciscus Bassus nomine, [Egregiæ virtutis juvenem,] beato Patre ad Confessiones uti cœperat: hunc Phillippus ad Sacramentorum frequentiam atque orandi studium suaviter impellens, variisque quas vocant mortificationibus exercens, id assecutus est, ut tantum ille in spiritu profecerit, quod omnes in admirationem raperet, ceterisque exemplo præluceret, divinæque jam gratiæ radii in ejus faciem redundarent. Inter loquendum vero, jubente Philippo Patre, de rebus piis, eo animi ardore, ea vi ac facilitate sermonem exprimebat, tam dulcia cum Deo Deique Matre miscebat colloquia, tam sancte ac pie consolabatur adstantes, tamque efficaciter de virtutis pulchritudine deque divino amore disserebat, ut omnes qui eum audirent, ac præcipue doctissimus Aloysius Lipomanus Veronæ Episcopus, adolescentuli in dicendo vim, ardorem, & efficaciam non satis admiraretur. Nec hic stetit res: ea erat præterea animi constantia, ut tribulationes omnes, graves licet, non fortiter modo, sed hilariter etiam sustineret: obedientiæ vero tam miro tenebatur desiderio, ut quod Philippus imperaret, quasi ille Angeli vocem audiret, nulla interposita mora faceret libentissime. Is tandem, quod majorem forte vitæ perfectionem cuperet, [assumpto Predicatorū habitu] Religioni S. Dominici se addicere decrevit. Quod ubi Philippus cognovit, etsi moleste ferebat adolescentulum ab se suique institutione disjungere, nihilominus probato diu ejus spiritu & vocatione, ne divinæ voluntati resistere videretur, facultatem ei concessit, anno hujus seculi quinquagesimo nono, octavo Idus Octobris, sacrum Religionis habitum induendi: quod dum fieret, aderat beatus Pater ubertim lacrymans. Lacrymantem, quid fleret, rogitat Franciscus Maria Taurusius o: cui Philippus; Hujus adolescentuli, inquit, virtutes deploro. Atque in præsentia quidem, quid isthuc verbi esset, quorsumve fletus ille spectaret, Philippo, qui solus cognoverat, silentio obvoluente, Taurusium latuit: verum quem habuerit deinde eventum hæc adolescentuli in altiorem vitæ statum migratio, res plane indicavit. Is enim, [prævidet deteriorem futurum,] quem ob vitæ integritatem ardentemque in Christum amorem admirabantur plerique, quamquam Religionis habitum non exuit; ad tantam socordiam atque ignaviam delapsus est, ut paulatim in varios fluctus æstusque solicitudinum revolutus, tam grave tædium præsentis status mentem ejus oppresserit, ut de abjicienda severiore disciplina & seculi commodis repetendis secum ipse meditatus sit. Ergo vitam vagam amplectitur, obedientiam fugitat, certum locum non incolit; nunc unum tenet, inde item in alium se recipit, indeque in alium, miserrimusque miserrimam vitam errans ducit. Vivit is adhuc, institutoque suo vagus & errans, modo huc, modo illuc inutiliter discurrit. Age jam veniamus ad res a Philippo gestas Pio IV Pontifice, Pauli successore, qui Pontificatum iniit VII Kalendas Januarias, anno millesimo quingentesimo sexagesimo p.

ANNOTATA.

a Totam rem accepimus ab iis interfuerunt, suntque omnes ad quindecim: eamdem Taurusius publico testimonio confirmavit.

b Percurre, si libet, res gestas S. Danielis Stylitæ.

c Simile ferme accidisse S. Goari Presbytero, Auctor est Wandelbertus in vita cap. 4.

d Testes jurati tres, iique Sacerdotio præditi, affirmarunt.

e Compulsi sanctißimi viri visa narrant. Lege res gestas S. Bernardini a Surio relatas cap. 6, Theodoretum in Philotheo cap. 2, Georgium Monachum in Vita Theodori S. Siceotæ.

f Testatur id sacramento Cæsar Baronius Card.

g Idem etiam hoc juramento firmavit.

h Legatur ejus gratiarum actio Tomo 8 Annalium.

i Id sacramento testatus est ipse Taurusius Card.

k Idem hoc.

l Vidisse Philippum novisseque hominum animos, intimosque eorum recessus penetrasse, sacramento testati sunt, Borromæus, Taurusius, Baronius Cardinales: hoc ipsum integerrimæ fidei viri ad sexaginta jurati firmarunt.

m Vide Dorotheum in B. Dositheo, Gregorium lib. 2 Dial. cap. 30, Everhelmum in Poppone apud Surium, Crantzium lib. 5 cap. 42 in S. Evermodo, Petrum Damianum in S. Romualdo, Surium in B. Edmundo Episcopo.

n Ejus rei, ut ceteri sileantur, testem habemus Card. Borromæum.

o Fuit hic ejusdem rei testis juratus.

p Hic finitur Auctori liber primus.

CAPUT VII.
Anni 1560 & trium sequentium acta.

A. Æt. 46

[74] Anno hujus seculi, opinor, sexagesimo, juvenis a quidam non ignobilis, cujus consilium id erat ut voluptatibus obsequeretur, casu inter eundum amicum offendit, a quo humanissime salutatur. [Philippus juvenem simulate confitentem,] Etat is pietati deditus, ducemque Deum in omnibus rebus suis sequens. Amicum itaque, quasi aliud agens secum ducit ad sermones, qui in Oratorio nostro habebantur. Amicus amicum, invitus licet, sequitur; sermonibus interest; quibus completis cum domum redire cuperet, ab amico, qui ejus animi salutem sitiebat, ad Philippum adducitur, perinde ac eo ad Confessiones uti vellet, cum nil minus eo ille tempore cogitaret. Vix hoc amicus fecerat, cum juvenis ab eo se derideri arbitratus, iniquo animo in benefactorem suum esse cœpit; sed tamen beati Patris aspectū reveritus, submissis ante eum genibus Confessionem se facturum profitetur. Itaque flagitia narrare aggressus, cum non esset ei animus exponere singula, ficta de peccatis suis confitebatur. Quod prævidens beatus Pater divinitus, [agnita ejus fictione, convertit.] rogat eum, si aliud commiserit delictum, Confessione aperiat. Cui cum ille responderet, se omnia jam perfecte planeque patefecisse; amplexatus hominem Philippus, Falsum dicis, fili, ait, quandoquidem ficte & simulate peccatorum tuorum peregisti Confessionem: age jam sequere consilium meum, integre de omnibus confitere: si id egeris, dignus eris ut tibi parcatur. Nec verba in ventum jacta; ita enim penetravit sermo hominem, simulque opinio quam de Philippi sanctitate conceperat; ut repetita Confessione omnium ab infantia peccatorum, totum se illi regendum tradiderit. Is tandem brevi post tempore S. Francisci de Observantia, ut dicitur, familiæ se obstringens, ibidem pio fine quievit: fuit huic nomen, ex quo cœnobio se addixit, Raphael Lupus.

A. Æt. 47

[75] Anno deinde hujus seculi sexagesimo primo, cum quidam Sebastianus, ex spiritualibus Philippi filiis unus, in morbum incidisset b, quem mors consecuta est; vitæ fine jam instante, a communi humani generis hoste gravissimis cœpit tentationibus impeti. [discipulum in morte desperabundū] Diabolus enim, ut hominem in desperationem induceret, nigrum sese illi aspectuque terribilem ad videndum objecit, animo ejus insultans. Cujus horribili visu perterritus æger, magnis undique afflictationibus oppressus, prope desperatione torpebat, & horribiles ei adhuc dæmonum facies occursabant. Flexo itaque in mœstitiam ore; Heu me! clamabat, quia perditus sum; Hei misero mihi! dereliquit me Dominus: quid faciam infelix, cum dies meos inaniter transegerim, atque extra viam salutis sim? Duas jam horas nihil habebat in ore aliud, nisi se desperatum esse, nullamque malo suo inveniri posse medicinam, deque se ipso actum esse. Res eo jam periculi venerat, ut amissa corporis spe (erat enim moribundus) pertenuis spes animi salutis ostenderetur. Igitur in hac tanta rerum desperatione ad Parochum descenditur; qui recta ad ægrum contendens, nihil prorsus effecit. Namque ubi eum ille vidit, mox, perinde ac si dirum aliquod cerneret monstrum atque execrabile, obversus in aliam partem ab eo refugit, clamitans, nullam se (quod a Deo derelictus erat) salutis spem habere.

[76] Interim accersitur Philippus; qui simul ut pedem in limine ostii aulæ domus ponit; Quid est? inclamavit. [tactu tranquillat:] Et cubiculum ingressus, Sebastianum manu leniter apprehendit. Quo attactu illud confestim factum est, ut æger a summa desperatione atque tristitia ad magnam animi tranquillitatem lætitiamque, cunctis qui aderant admirantibus, traductus, alta voce dicere cœperit: Philippus Pater dæmones fugat: en abeunt dæmones a Philippo fugati. O magnam Philippi vim! Vivat Christus, Vivat Philippus, cujus ope ab inferni faucibus ereptus sum. Vigeat Oratorii opus. Vivat Philippus Pater meus, cui tantum debeo, vivatque perpetuo. Lætitia ergo perfusus quam maxima, divinas laudes concinere non desistebat. Mi Jesu, clamabat, Jesu mi dulcissime: invocet quisque Jesum. Cumque frequenter Jesum appellaret, Philippoque ex intervallo longam vitam precaretur, in hæc tandem verba prorupit: En, fratres, Angelorum aspectu fruor, Angelos intueor, qui me ut in cælum perducant, adsunt. Et paulo post: Ecce Archangeli, ecce Throni, ecce Dominationes, ac reliquos aliorum Ordinum Hierarchiarumque enumerans. Et hæc cum diceret, exultans, divinasque laudes concinens, paulo post animam inter manus beati Patris reddidit Deo, IV Kalendis Octobris, ipso S. Michaelis Archangeli pervigilio.

[77] [in partu periclitantem] Eodem anno, mense Decembri, Deliæ Buschaliæ honestæ mulieri, cum jam octavus ageretur mensis quo prægnans erat c, quartus improviso partus haud maturus instare cœpit. Doloribus accedentibus accersitur obstetrix, cui Blanchæ nomen erat. Hæc, quamquam ejus artis peritissima, puerperam tamen adjuvare haud potuit. Cum enim fœtum effundere cœpisset, eam mox difficultatem experta est, ut totum numquam edere potuerit; propterea quod infans, præter morem in utero jacens, pedes tantum inde extulerat, quamobrem partim intus hærebat, partimque prominebat foris. Hinc is erat feminæ status, ut ex imbecilla quadam atque pertenui cordis agitatione quod viveret sentiretur; erat enim, ut omnibus ferme sensibus, ita vitali calore destituta. Collocatur itaque in lectulo, ad eam peritissimi medici advocantur, qui omnibus rebus frustra tentatis actum esse de illius salute proclamant. Idipsum Blancha affirmat, illud simul adjiciens, quod si fœtus, quem mulier expellere foras non poterat, vi extrahi tentaretur; & ipsum in frusta divisum iri, & mulierem illico diem haud dubie obituram.

[78] Jacuerat femina hunc in modum exanimis novem integras horas: [tactu pilei ad se revocat:] cumque jam & a medicis & a domesticis mortua crederetur, Gaspari Brixio, uxoris vice solicito, Philippus occurrit; quem ille fiduciæ plenus quam suppliciter potest magna lacrymarum profusione rogat, ut moribundæ conjugi opem ferat. His ille ad pietatem flexus, ad feminam pergit, eamque ut mortuam offendit. Accedit propius; pileoque d, quem gestabat, super uterum ejus imposito, manus in cælum tendit, flet, suspiriaque ex imo pectore ducit; tum flexis humi genibus circumsistentes feminas hortatur, ut pro moribunda orationem Dominicam Angelicamque salutationem recitent; quibus dictis feminam nominatim appellat. Nec frustra; Delia enim, quasi e gravi somno evigilans, cunctis qui adstabant stupore oppressis, Philippo clara mox voce, quamquam nona jam abierat hora qua linguæ usum penitus amiserat, respondit; Quid mihi jubes, Pater? Cui Philippus, Id ego vellem, [& mortuo fœtu liberat.] ut te totam Christo traderes, eumque omnium plurimum amares pro viribus. Tum illa, Faxit Deus ut eum amem; quibus dictis, Adjuva me Pater, subjecit; male me habeo; labore partus emorior. Mox Philippus, Bono animo sis, servabit te Christus; ejusque corpore Cruce signato foras exiit. Et ecce tibi novum miraculum. Vix inde extulerat pedem, cum extemplo mulier, nulla humana ope nulloque dolore, mortuum fœtum enixa est; idque adeo feliciter, ut eodem momento & præsenti periculo erepta convaluerit, & valens vegetaque e lectulo surrexerit. Sed & illud memorabile: Philippo ocubiculo egresso Gaspar tristis ac lacrymans obviam procedit, quem manu prehensum tamdiu fixis oculis intuitus est, donec ad scalas est ventum. Ibi demisso eo, Perge, ait, ad uxorem tuam; Deus consolatus est vos: ipsi itaque grati estote, in id incumbentes, ut ad custodiam mandatorum ejus advigiletis assidue. Tum Gaspar, sursum omni festinatione properans, moribundam modo conjugem, sanam plane viribusque valentem, fœtu mortuo effuso, comperit.

[79] [apud moribundos sedulus] Reliquum est, ut aliqua etiam de ejus erga ægros ac morientes pietate narremus. Ægrotantium ille curam perpetuo gessit, eorum maxime qui ei aliqua ratione noti essent; eosque singulis visens diebus, omni ope atque opere juvabat. Apud eos qui in ultimo vitæ periculo constituti erant, si opus erat, pernoctare non gravabatur; illosque ad supremum illud certamen roborans atque confirmans, plerosque de se nimium confidentes ad humilitatem inducebat; quos vero ad desperandū de Dei misericordia dæmones urgebant, hos ille ad spem divinā divinamq; fiduciā mirifice erigebat. Veniamus ad exempla. Magnū eodē anno ostendit Philippus caritatis affectum erga Jacobū Marmitta e, supremis appropinquantem. Erat is Cardinalis Riccii Politiani a secretis, ingenio, prudentia, litterisque apprime ornatus: confitebatur sæpius per hebdomadam peccata sua Philippo, [valde eos animat.] cui carus erat, atque communicabat in ecclesia S. Hieronymi. Cum is itaque in morbum incidisset, qui paucis post diebus attulit mortem, in maximo animi mœrore versabatur: erat enim valetudo gravissima, quæ acerbos incuteret dolores. Hæc cum Jacobus (inferiori animi portione repugnante) non ea, ut par erat, mentis fortitudine constantiaque toleraret, sed magis de vi morbi quereretur; monitus a beato Patre, ut in Deo confideret, amissamque cordis jucunditatem recuperaret, animumque reciperet, diceretque una cum eo; Deus noster refugium & virtus, adjutor in tribulationibus: Quæ (mox æger queribunda voce subjecit) invenerunt nos nimis. Tum Philippus, ut eas tentationes ab ejus animo propulsaret, dedit se illico in preces; quibus id effecit, ut paulo post respiraret bellator, animum reciperet; nec se tantum recrearet ex timore, sed etiam adeo se erigeret, ut exultans spiritum efflaverit V Kalēdas Januarii, anno ætatis suæ secundo & sexagesimo ac mensibus duobus.

A. Æt. 48

[80] Hujus seculi anno sexagesimo secundo, juvenis quidam non ignobilis, cui Joanni Thomæ nomen fuit, ibat quotidie ad sermones, magis id ut institutum irrideret, quam ut saluti animæ suæ consuleret. Hoc ubi advertunt adstantes, rem ad beatum Patrem deferunt, multaque de istius insolentia queruntur. [petulantem juvenem tolerari jubet,] Quibus ille, Sinite eum, inquit, in hac re gerere sibi morem: hominem, quæso, æquo animo ferte. Sed cum is molestus adhuc esse pergeret, eamque ob rem qui sermonibus intererant, ipsum iterum ad Philippum deferrent; eadem quæ antea ab eodem audiunt. Interea rem miram operatur Deus. Is brevi post tempore, cum nemo expectaret, ita ex ejus rei occassione Patrumque consuetudine immutatus est, ad eamque devenit, sermonum qui ibi habebantur beneficio, [præscius futuræ conversionis.] rerum cælestium intelligentiam & humanarum contemptum; ut omnibus rebus abdicatis, divitiis & honoribus spretis, Christi consilia sequi in animum induxerit. Ergo addixit se Religioni S. Dominici, & in cœnobio S. Mariæ supra Minervam, cunctis tam subitam hominis mutationem stupentibus, sacrum habitum quarto idus Februarias sumpsit; qui intra paucos menses novitius, pietatis ardore fervens, fiduciæque plenus, diem obiit. Eodem anno ac mense, alius adolescens Paulus e Philippi schola eidem se cœnobio mancipavit: qui cum brevi maximos in spiritu progressus fecisset, fiduciæ itidem plenus ac spei, migravit e vita: Religiosus factus, mutato nomine, Joannes appellari voluit.

[81] Eo ipso anno Idibus Octobris, migravit e vita Joannes Baptista Salviatus, [Morienti I.B. Salviato assistit.] f de quo superius est dictum, quippe qui Philippi opera una cum conjuge Portia cælestem pene in terris vitam degebat, summa totius Urbis admiratione; ut quæ horum divitias, nobilitatem, juventutem, corporis venustatem, & anteactæ vitæ delicias noverat. Is cum gravissimo morbo afflictatus extremum ageret spiritum, hortatu beati Patris ac Vincentii Herculani, tum cœnobii S. Mariæ ad Minervam Prioris, post Sarsinæ primum, deinde Fori-Cornelii, demum Perusiæ Episcopi; sub vesperum instante prope morte, sacratissimum Viaticum sumpsit; idque tanta cum animi tranquilitate atque constantia, ut cum de morte sibi instante cognovisset, omnibus illico audientibus, clara alacrique voce imperterritus dixerit: Lætatus sum in his quæ dicta sunt mihi, in domum Domini ibimus. Nec multo post totus in cælestem patriam anhelans, felicem in Philippi Patris complexu, læto alacrique vultu, spiritum emisit. Quo mortuo, ejus uxor Florentiæ, ubi tum erat, Monialis habitum, insequenti mox anno, mense Martio, induta; postmodum cæli mutandi studio in Urbem reversa, cœnobium S. Catharinæ nomine construxit in Viminali; ubi ad diem hunc degit.

[82] [ipse quotannis semel iterumque æger,] Vexabatur assidue Philippus, novam Domino servo suo aurearum coronarum indies materiam præbente, diuturnis & periculosis morbis g: ægrotabat gravissime bis frequenter in anno. Ego quidem ex eo tempore quo primum apud illum esse cœpi, nempe ab anno Domini millesimo quingentesimo septuagesimo ad nonagesimum quintum usque quo ille obiit, nullum unquam abiisse memoria teneo quin in morbum delapsus sit. Æger cum esset, etsi ad febrim acerrimi dolores accedebant, tamen cura ne minima quidem conficiebatur: gravitatem morbi, ut a Deo missi, non constanti solum animo, sed libenti etiam ferebat; patientia autem tanta, ut nihil supra. Nullum unquam ejus verbum audiebatur vel de vi morbi querentis, vel ullam eorum qui adstabant opem, ut fit, implorantis. [morbos patientissime tolerat,] Siqua ejus verba excipiebantur, ea erant, quæ summam viri sanctimoniam humilitatemque redolerent: verba lacrymæ comitabantur, quibus circumstantium pectora ad pietatem imflammabantur: omnia servi Dei dicta, facta, & gestus erant ejusmodi, ut illum satis & morbo & doloribus, ipsaque demum morte fortiorem ostenderent. Hoc tamen unum Philippo (qua erat animi demissione) dolebat, quod omnem vitam bonis operibus vacuam, ut ille dicebat, inutiliter transegisset. Æger nihil aliud habebat quod æque lubens faceret, nisi suorum Confessiones, medicis non reclamantibus, excipere: medicorum enim imperium, in his quæ ad curationem sui corporis pertinebant, prompto animo exequebatur.

[83] [depositus a medicis,] Eodem anno millesimo quingentesimo sexagesimo secundo incidit in morbum adeo gravem, ut proxime ad mortem accesserit. h Id autem fuit Philippo languoris initium. Cœpit ille primum dolore, qui dextro brachio hærebat, eoque vehementi atque assiduo, misere premi: isque deinde dolor per brachium subinde ad musculorum nervos transiit intendebaturque assidue. Dolori supervenit febris, quæ etsi principio levis erat, tamen haud multo post amplior facta ita invaluit, ut adempta jam medicorum judicio, nempe Hyppolyti Salviani, Stephani Cerasii, & Barthololomæi Eustachii Urbinatis, omni spe vitæ, dilatio mortis tantummodo quæreretur. Interea tanti Patris filii, metu perculsi ne parente tam optimo privarentur, partim orationibus, lacrymis, ac jejuniis Deum exorabant, religiosissima quæque Urbis loca venerabundi obibant, sanctarum Scalarum gradus ad Lateranum nudis genibus ascendebant; partim vero ei certatim diu noctuque assidebant, pro summo beneficio habentes, si digni invenirentur ægro Patri, [susceptis sacramentis subito convalescit.] ubi opus esset, ministrare. Quid plura? Cum de ejus vita conclamatum jam esset, Viatico, ne quid ad mortem pie obeundam omitteretur, instructo extremoq; Oleo delibuto; ecce tibi (alumnis carissimi Parentis discessum misere lamentantibus) divina virtute miraculum. Qui omnium opinione mortuus credebatur, ubi Ecclesiasticis Sacramentis munitur, extemplo medicis admirantibus tota febri eximitur, dolore magna ex parte levatur, paucisque post diebus pristinæ incolumitati restituitur. Illud autem non involvam silentio, quod cum ab aliis, quo tempore moribundus erat, deploratam suam salutem audire; virili præsentique animo adstantibus dixit, Paratus quidem sum, & non turbatus; sed cum Dominus tot me tantisque beneficiis exornarit, nescio quo pacto nulla cælesti refectione spiritus meus tanto in negotio roboretur: quo fit, ut credam nondum migrationis meæ tempus advenisse. Et Francisco Mariæ Taurusio, Per me non stabit, inquit, quin me ad pie moriendum comparem, quamquam certus sum hunc discussum iri morbum omnino.

[84] Ægrotaverat i eo ipso anno Mauritius Anerius, & morbo ingravescente ad ultimum periculi venerat; [Manu contactum] ergo a medicis derelictus propinquam mortem expectabat, jamque se alterius initurum viam vitæ Christi corpore instruxerat, sacro etiam delibutum Oleo ad pugnandum cum adversario comparaverat. Hunc itaque sensibus prope omnibus destitutum cum invisisset Philippus, illacrymantem uxorem & propinquos circumsistentes miseratus, ad morientem accedit, adstantesque hortatur, ut Mariæ Virginis opem pro ejus salute implorent. Tum omnibus genuflectere jussis, manus morienti imponit: quo peracto, inde advertente nemine sese proripuit. Vix ille abierat, cum æger, qui a prima hora ad secundam & vigesimam usque mutus jacuerat, derepente, ceteris rei novitate ac stuporis attonitis, [moribundū servat,] apertis oculis quasi reviviscens, redeunte confestim animo, loqui cœpit expeditissime, morboque se plane levatum medicis ipsis admirantibus clamat. Demum novo jam die illucescente (inviserat enim illum Philippus inclinato jam in vesperam die) sanus valensque exilit e lectulo, acceptumque donum omnibus præ gaudio exponere passimque prædicare non cessat; Philippum tantæ rei auctorem vociferatur. Produxit is vitam ad annum Domini usque millesimum quingentesimum nonagesimum tertium, quo tempore V Kalendas Februarii obdormivit in Domino.

A. Æt. 49

[85] Anno hujus seculi sexagesimo tertio, religiose pieque migravit a vita k Bradamantes Aneria. Fuit isthæc magnæ perfectionis femina, consanguineos aliosque multos exemplo vitæ ad Christum adduxit, in operibus misericordiæ versabatur assidue, precibusque insistebat. Sed hic nullo pacto silentio videtur involvendum illud beneficium, l quo eam morbo oppressam Philippus affecit, hæc enim aliquot ante annis adeo graviter ex capite laborabat, eaque mali vis erat, ut nihil medicamenta proficerent. Ergo femina, quæ spē frustra in medicis jam medicamentisque posuerat, a Philippo invisitur: qui manu illico prehendens lintea quibus caput involverat, ea vi avellit; Stulta, dicens, qui tibi rei est cum his linteis? [mulierem capitis dolore liberat.] & hæc effatus, illa ipsa confestim in terram statuit. Quod dum fit, mulier pristinæ continuo sanitati restituitur, ut ne imposterum quidem ab eo se morbo tentari senserit. Fuit ea ex illarum numero, quas Philippus anno hujus seculi quinquagesimo primo Christo lucrifecerat. Cum quodam die, eodem circiter anno, Philippus iter per nosocomium sancti Spiritus haberet, contigit m ut cum loco, ubi vulnerati curantur, appropinquaret, divino repente agitatus spiritu, conversus ad suos, En huc, dicere cœperit, ingrediamur; huc enim divinitus impelli me sentio n. Et hæc dicens confestim recta ad unius lectulum, [juvat moribundum.] qui animam agebat, advolat: eumque non viribus modo destitutum, sed voce etam defectum labente prope spiritu, offendit. Hunc ergo inclamans id mirabiliter effecit, ut moribundum, stupentibus qui aderant, ad loquendum primum, deinde ad Confessionem peragendam, tum ad sacrum Viaticum recipiendum, & demum ad vitæ cursum sancte pieque conficiendum perduxerit.

ANNOTATA.

a Id princeps femina Beatrix Cajetana, ut ceteros sileam, jurejurando testatur.

b Hoc testes quatuor, qui interfuere, quorum duo Sacerdotes sunt, jurejurando narraverunt.

c Id sacramento firmarunt Delia ipsa & Gaspar vir ejus.

d Percurre, si placet, Gofridum libro 4 Vitæ S Bernardi cap. 4 in Petro Asturiensi Episcopo, & Gaufridum Abbatem in Petro Tarentasiensi Episcopo cap 33. Porro vestibus Sanctorum viventium patrata esse miracula, ex eorum rebus gestis optime constat.

e Ejus rei juratus testis est Ioan: Franciscus Bordinus, Episcopus Avenionis.

f Quod de Ioanne Baptista narratur, omnibus Philippi discipulis est notißimum.

g Sancti viri frequenter ægrifuisse leguntur. Vide B. Gregorium Papam lib. 2 Epist. 32, lib. 5 ep. 61, lib. 7 ep. 16, & 127, lib. 8 ep. 35. Percurre insuper Vitas SS. Theodori Siceotæ & Bernardi Abbatis.

h Ejus rei auctores sunt Cardinales Taurusius & Baronius. Aßidebantque Philippo ægrotanti Episcopus Avenionis prædictus, Angelus Vellius, aliique.

i Hujus quoque rei oculatos juratosque testes habemus.

k Deceßit Augusto mense, die Assumptæ Virgini sacro.

l Totam eam rem juratus narravit Card. Taurusius.

m Id Io. Franciscus Bordinus & Dominicus Iordanus Sacerdos (uterque enim adfuit) sacramento testati sunt.

n Idem de S. Malachia Episcopo narrat S. Bernardus in ejus Vita.

CAPUT VIII.
Ab anno Christi 1564 ad 1571.

A. Æt. 50

[86] Philippus interim ubi e morbo, de quo nuper est dictum, convaluit, nuntios ad eum confestim Florentini cives mittunt, [Philippus suscepta ecclesia Florētinorum,] qui postularent, ut ipsorum ecclesiæ, quæ S. Joannis Baptistæ nomine celebris habetur, regimen susciperet. Ad hæc Philippus, qui res arduas non nisi consulto Deo aggredi consueverat, quæ visum est respondit. Sed cum ille rem jam Domino diutius commendasset, annuit tandem, sibique id placere dicit; cupere tamen aliquot e suis discipulis Sacerdotio primum initiari, seque præterea e templo S. Hieronymi haud quaquam recessurum eisdem significat. Accipiunt Florentini conditionem, domum ad habitandum attribuunt: stipendium, unde vivant, offerunt. Interea Philippus tres e suis alumnis Sacris initiari facit. Primus sociorum, [e suis aliquos ad Sacerdotium promovet;] qui ad apicem Sacerdotii evehitur, est Cæsar Baronius Soranus, toti jam orbi ob eruditissimam Annalium ecclesiasticorum editionem notissimus: hunc S.D.N. Clemens Papa VIII, non longe a Philippi obitu, invitum ac renitentem, sanctæ Sedis primum Protonotarium, ex eorum numero quos Participantes vocant, creavit; deinde reluctantem adhuc reclamantemque, ex Protonotario Apostolico, Sacro Cardinalium Collegio Nonis Junii, anno millesimo quingentesimo nonagesimo sexto, adscripsit. Alter fuit Joannes Franciscus Bordinus, qui ab eodem Sanctissimo Domino nostro, anno hujus seculi nonagesimo secundo, IV Idus Februarii primum Cavallicensibus, postremo Avinionensibus, anno nonagesimo octavo, Præsul datus est. Tertius Alexander Fidelis, Romanus, miræ innocentiæ atque integritatis vir: hujus suavitatem morum præstantemque virtutem, per totos tres & triginta annos, experta est Congregatio. Obiit ille in ædibus nostris calculo laborans, anno hujus seculi nonagesimo sexto, mense Octobri. Hi porro duo ultimi Sacerdotes, Joannes-Franciscus scilicet & Alexander, eodem die ad Sacerdotii culmen evecti sunt.

[87] Convictus cœptus est anno millesimo quingentesimo sexagesimo quarto. [Congregationemque instituit,] Principio, etsi ad ecclesiam S. Hieronymi ibatur quotidie, quisque tamen privatim, sine certis tum propriis legibus, ad Philippi nutum vivebat. Primi ex Patribus, qui una esse unaque simul vivere cœperunt, fuere Cæsar Baronius, Alexander Fidelis; quem secutus est Germanicus, fratris filius, eo tempore præstanti indole adolescentulus; quandoquidem is biennio ante Romam veniens ut in litteras incumberet, se totum ad Philippi ductum arbitriumque contulerat. Tum alius accessit Joannes Franciscus Bordinus; quartus, Jacobus Salort, Hispanus, magna simplicitate vir; quintus, Joannes Rausicus, cui primum animarum cura, ut ejus rei admodum gnaro, demandata est. His initiis Philippus Congregationem instituere aggressus est. Non multo deinde post accessit ad hos Franciscus Maria Taurusius, [cui Taurusius adjungitur,] tum laicus, quamquam inter commilitones suos tamquam sidus elucebat, vir Apostolico spiritu plenus, omnique laude præstantior. Is Julii Tertii affinis, ac Raynutii Farnesii Cardinalis sancti Angeli olim a cubiculo, Pii V jussu Michaelem Bonellum, sororis filium, Cardinalem Alexandrinum, in Hispaniam Galliamque ad Reges legationem obeuntem, secutus est: quo in itinere comitem habuit Hippolytum Aldobrandinum, tum Rotæ Auditorem, postea in Purpuratorum Patrum numerum a Sixto V adscitum, hodie demum totius Ecclesiæ Catholicæ Episcopum, Clementis VIII nomine insignitum. Hic ipse Pontifex Clemens, ubi Romanæ Ecclesiæ clavum tenere cœpit, Taurusium, de quo dicimus, Ecclesiasticis dignitatibus ornare in animo habuit. Ergo anno post Christum natum millesimo quingentesimo nonagesimo tertio, mense Decembri, eum primum in Archiepiscopum Avinionensem elegit: tum anno nonagesimo sexto Nonis Junii Cardinalem creavit. Qui novus amplissimæ dignitatis gradus temperato viro summaque virtute exornato nihil dedit novum, nisi ut majore auctoritate prodesse pluribus posset. Anno demum nonagesimo septimo placuit Sanctissimo Domino nostro, ut is deposito Avinionensi Archiepiscopatu, Senensem Ecclesiam regendam administrandamque susciperet, quod & factum est. Taurusium ad socios accedentem imitatus est Angelus Vellius Prænestinus, [cum Angelo Vellio;] qui deinde Congregationi nostræ proximus a Baronio præfuit, & hodie præest, vir nostris laudibus non indigens. Porro Taurusius, & Angelus Vellius, etsi ex antiquioribus beati Patris alumnis habebantur, tamen non tam cito, ut alii, Sacerdotio initiati sunt.

[88] Vivebant Patres eodem tecto, quibus cor unum erat & anima una, [quos suaviter regebat Philippus,] mutuo se ardentique amore diligebant, Deoque rem gratam facere omni ope nitebantur. Alumnos Philippus mira dulcedine benignitateque regebat: omnia enim ille factus omnibus, eos quibus parentis loco erat, consiliis paternisque cohortationibus potius, quam auctoritate imperioque, ad munera obeunda inducebat: illudque mirandum in eo simulque imitandum cernebatur, ipsum nullum ferme unquam imperio aut præcepto ad aliquid agendum impulisse, sed lenitate magis affabilitateque sermonis. Facilius enim ille blanditiis, lenibus adhortationibus, modestiaque, rogantis instar potius quam jubentis, eorum quæ agenda erant, etsi ardua magnaque, obedientiam impetrabat, quam alii auctoritate extorquere soleant; ita autem singulorum animos tenebat, ut eos quoquo vellet impelleret. Ceterum, ut religiosæ vitæ ritum formamque aliquam introduceret, [scriptis etiā Constitutionibus.] Constitutiones quasdam communi consensu condendas curavit, quas alacri fronte promptisque animis susceperunt omnes. Illud vero sapienter monebat, nullam aliam esse certiorem tutioremque rationem recta via quo quis intendit perveniendi, quam gnarum itineris ductorem sequi: contra, nihil periculosum magis, quam suo arbitratu, Præpositorum auctoritate posthabita, semet regere.

[89] At revertamur ad Patres, qui unanimes in Domino ambulantes, [Eorum ibi exercitia ad proximos,] magno cum animorum fructu in Christi vinea excolenda apud Florentinos pro viribus laborare cœperunt: accedentium Confessiones audire: Eucharistiæ sacramentum, qui per Sacerdotium poterant, ministrare: a prandio ad ecclesiam S. Hieronymi se recipere, ut ibi de more sermones de rebus piis ad multitudinem facerent. Dominicis diebus, præter Oratorii sermones quotidianos, modo Baronius, modo Bordinus, in æde sacra Florentinorum, populo qui aderat cupidissime audiente, e suggestu concionabatur. Quibus rebus brevi factum est, ut tam Sacerdotum numerus, quam confluentium ad eum locum multitudo mirifice augeretur. Dictis factisque populum ad omne officium atq; virtutē vehementissime accendebāt: multos a turpi & flagitiosa vita, non ad sobrietatem solum & continentiam, sed ad contemptum etiam rerum fluxibiliū, atque ad salutaria Christi consilia, & frequentem Sacramentorum usum suaviter compulerunt; aliosque ad nostrum institutum vitæque rationem amplectendam, crebris sermonibus inflammarunt. Singulis hebdomadæ diebus (ut modo a Patribus nostris, uno excepto die sabbato, fit) quatuor ex selectis Patribus (idonei enim ad id munus obeundum eligebantur) ordinata successione in Oratorio verba ad populum habebant. [& quaterni per diem sermones,] Prædicabant autem hi, non se ipsos, sed Christum crucifixum; eorumque sermones in rebus versabantur moralibus, planis, & ad omnis generis hominum captum, vulgi præsertim, accommodatis. Ergo subtiles disputationes devitabant; de rebus, non dictu speciosis, sed usu necessariis, nulla pompa verborum populum erudiebant; sermones, Sanctorum exemplis, quæ plurimum valent ad sanandas hominum mentes, confirmabant: ex quatuor qui id munus obibant, primi in rebus plerumque moralibus versabantur, alii res gestas Sanctorum seu Ecclesiasticæ historiæ eventa ordine temporum distributa enarrabant, semihoræ spatio singulis ad dicendum concesso.

[90] Perrexerunt Patres tamdiu de rebus divinis in ecclesia S. Hieronymi ad populum dicere, [victus communis.] donec Florentini egregium sane opus, ad hunc usum accommodatum, suis sumptibus ad ripam Tiberis construxere, ubi verbum de rebus piis fieri cœptum est. Hoc quidem vivendi genere plures annos usi sunt Patres, eadem domo viventes, seque suaque divino obsequio & animarum lucro tradentes. Erat omnium marsupium unum, communis mensa, eaque sobria ac frugalis: oratio & meditatio plurima: Sacerdotibus, qui illis initiis quinque erant, rem divinam facientibus, ceteri aut quotidie aut alternis diebus cælesti Pane reficiebantur. Id vitæ institutum ita multis probatum est, ut plerique ingenio doctrinaque præstantes, cum Sacerdotes tum laici, ultro sese in Patrum contubernium contulerint: non enim omnes Religionis vinculis se astringere omnino audent. Hæc igitur fuere nostris hominibus Congregationis initia.

A. Æt. 51

[91] Reliquum jam esse videtur, ut ad res a Philippo gestas Pio V, [Creato Pio V Pont.] quem Pontificem Maximum futurum Pio IV vita functo præviderat præsenseratque, transeamus: vocem enim quamdam in ipso noctis silentio audivit, Frater Michael, Cardinalis Alexandrinus, Pontificatum obtinebit. Creatus is fuit VII Idus Januarias, anno millesimo quingentesimo sexagesimo sexto, sedit annos sex, menses tres, dies viginti tres. Anno Christi millesimo quingentesimo sexagesimo sexto, Petrus Victricius Parmensis, gravi oppressus a corporis valetudine, tenebatur lectulo. Eum adeo morbus urgebat, [Moribundū sanat Philippus,] ut destitutus a medicis pro mortuo lugeretur a suis. Interim venit ad eum Philippus, manibusque moribundo admotis, precibus pro eo fusis, illud his rebus assecutus est, ut is adeo melius confestim habere cœperit, ut duobus vix interpositis diebus e lecto plane incolumis surrexerit. Vivit is adhuc b, confitetur ter per hebdomadam, totidem [vicibus] communicat in templo nostro sanctæ Mariæ a Vallicella.

[92] Eodem ipso anno Antonius Fuccius medicus, quæ esset ejus in morientes pietas, [alium ad bene moriēdum juvat,] in se ipso experiri meruit. De eo, cum quodam die, me aliisque præsentibus, loqueretur Philippus; Is, dicere cœpit, cum virginem quamdam, religiosam valde, gravissimo morbo laborantem, in ecstasi positam comperisset; moratus ibi tamdiu quoad ægra ad se rediret, hæc ab ea ubi primum ecstasi liberatur, audit; Hem Antoni, qua te vidi inter Angelos pulchritudine! qua venustate! Quibus ille perterritus confestim ad beatum Patrem advolat, rem ut se habuerat totam narrat; tum domum reversus, eo ipso die in morbum incidit, ex quo non convaluit. Invisebat eum Philippus singulis diebus maximo caritatis affectu, divinisque verbis ejus animum confirmabat: sed cum ægritudo indies augesceret, ei morti appropinquanti dæmon c medici specie sese ostendit; bonum habere animum jubet, vitam pollicetur longiorem, ex morbo evasurum affirmat. Credidit æger suadenti, quem quis esset non noverat; sed a beato Patre aliisque e suis admonitus, diabolicam fraudem agnoscens, mortem libenti animo amplexus est, quæ illo ipso die contigit; obiitque is maxima cum significatione pietatis. Ceterum illud de hoc ipso viro, qui in antiquioribus Philippi alumnis unus fuit, non silendum. [antea jussū ob carnis simulos non dimittere artem medicam.] Decreverat is ob carnis tentationes, quibus assidue in curandis potissimum mulieribus dæmonis arte impugnabatur, medendi curam abjicere: quod cum ille Philippo (quippe qui erat ei a Confessionibus) retulisset, id ab eo d responsi accepit: Non potes, nec debes ab arte medica desistere, cū iis qui tibi affines sunt, tute ipse, quod inopia laborent, eo lucro quod in medendo facis, vestitum præbes & victum; cuncta itaque tuæ artis officia securus exequere, nullam unquam posthac, mihi crede, carnis tyrannidem senties. Credidit homo Philippo loquenti, soloque obedientiæ clypeo munitus, ad obitum usque medici officio, absque ullo prorsus libidinis sensu, sive ægris hominibus sive feminis mederetur, functus est. Hoc ipso itidem anno adjunxit se nostris Patribus Franciscus Sotus, Oxomenses Hispanus.

A. Æt. 52

[93] Anno Christi millesimo quingentesimo sexagesimo septimo ineunte, nova exoritur tempestas in Philippum ejusque alumnos; quandoquidem non deerant, qui quod nostrum forte institutum suspectum haberent, de eo funditus evertendo dies noctesque cogitare cœperint: verū, etsi acerrimi erant operis insectatores, Deo rem suam adjuvante, omnis adversariorum labor ad irritum cecidit. Eodem, [Ophthalmiā curat.] ut arbitror, anno, adolescentulus quidam, cui Joanni Baptistæ Crescio e nomen erat, gravi ophthalmia laborabat, & ardentium lacrymarum profluvio, ita ut nec auram nec lucem ferre posset. Cumque multos dies hoc oppressus morbo jacuisset, decreverunt tandem medici cauterio adolescentulo succurrendum esse. At cum id remedium Joannes (id ægri avunculo erat nomen) non approbaret, Joannem Baptistam ad Philippum adduxit; Is, inquiens, qui sororis meæ filius est, ex oculis laborat; rogatque preces pro eo ad Deum offeras. His ille auditis, manibus affectæ parti confestim admotis; Hoc morbo, ægro ait, liber eris. Qui mox habere melius cœpit, paucisque post elapsis diebus, nullis adjutus medicamentis, integram valetudinem recuperavit omnino.

A. Æt. 53

[94] Sed abeamus ab his, & veniamus ad fructum animorum anni millesimi quingentesimi sexagesimi octavi. Fructus eorum, qui Oratorium frequentabant, tacite magis æstimari ab hominibus, quam a me inconsiderate poni in mea historia decet; sed vel hoc solum de eo dicam, tantæ multitudinis concursum ad sermones fieri solitum, quantam capiebat locus. De eodem hujus temporis id memoriæ prodidit Joannes Rubeus, in libro f quem Philippo dicavit anno millesimo quingentesimo sexagesimo nono, [Exercitia Oratorii magno cum fructu procedunt.] quod abs re forte non erit historiæ intexere. Id tale est. Ex omnibus, quæ Romæ anno superiore (est is annus hujus seculi sexagesimus octavus) sum admiratus, perjucundum mihi fuit intueri tam copiosam piorum hominum multitudinem, S. Hieronymi Caritatis, ut vocant, templum atque oratorium quotidie frequentantem. Quæ quidem singularis exempli exercitatio, præ veterum atque illustrium ædificiorum splendore, tamque præclaris tot principum virorum aulis, eorum omnium quæ se mihi admirabilia obtulerunt, gloriam longe visa est antecellere; eoque plus inde jucunditatis atque admirationis cepi, quod viderem frequentem tot clarissimorum virorum atq; omnium gentium concursum tanta alacritate confluentium, ut privatas conciones ac res divinas, de quibus a te (Philippum dicit) puro Christianæ Religionis atque ipsorum salutis ardore agebatur, exciperent. Qua ex re oritur sæpissime in tuis spiritualibus filiis sublimis quædam, terrenis omnibus abdicatis, uni Deo serviendi cupiditas: qui nimirum in variis hodie conspiciuntur cœnobiis ac sacris Religiosorum familiis, propriam vitam huic divino cultui obsequioque perpetuo consecrasse, & cetera quæ sequuntur. Hactenus epistola, ex Italico sermone in Latinum conversa, ex qua satis apparet, qui concursus ad sermones, quæ ad nostros frequentia, quis fructus animorum illis temporibus fuerit. Atqui id non solum recitata epistola; sed voce potius illorum, qui hujusmodi colloquiis intererant, cognovimus; suntque ii, a quibus accepimus, oculati testes, digni prorsus quibus credatur in omnibus.

A. Æt. 54.

[95] Anno Domini millesimo quingentesimo sexagesimo nono, Constantius Tassonius, Mediolano Romam a Pio Quinto honoris gratia evocatus, recta ad ædes S. Hieronymi, [Mortem uni e suis præsagit Philippus,] Philippi salutandi visendique causa, venit. Id ubi ille audit, jubet illico duobus e suis, tum adolescentulis atque ceteris minoribus natu, nempe Octavio Paravicino (quem longo post tempore Gregorius Decimus-quartus, anno hujus seculi nonagesimo primo, ob singulares viri virtutes, Cardinalem creavit) & Germanico Fideli, ut in limine ostii, qua Constantio eundum erat, cadaverum instar sese prosternerent, prostratique tamdiu jacerent, dum ille progrederetur. Atqui, quorsum hæc a Philippo fierent, nemo fuit qui perciperet; verum eventus deinde secutus rem patefecit. Constantius etenim, paucis post elapsis diebus, etsi optime tum valebat, morbo gravi & mortifero derepente affectus, decessit. g Eodem tempore Laurentius Christianus (Clericus is erat Basilicæ Vaticanæ) cum ætatis annum vigesimum aut eo amplius ageret, [ab altero, imposita manu arcet.] incidit in morbum; eoque invalescente desperantibus medicis, mortem in horam, solennibus Confessionis, Eucharistiæ, Oleique sancti præsidiis communitus, exspectabat. Cumque sensibus omnibus destitutus detineretur lectulo, a Philippo sub primam horam noctis invisitur: qui mox de statu ȩgri adstantes rogitat, tum precibus ad Deum fusis, ubi ab oratione surrexit, Laurentius (dixit) ex isto morbo haudquaquam morietur: propiusque ad eum accedens, impositis super illum manibus, ejus nomen magna pronuntiat voce. Nec hæc sane frustra. Moribundus enim, illius clamore excitus, oculos confestim aperit; inde redeunte animo cibum sumit, melius habet, paucisque post horis non omnes modo sensus pariter cum voce recepit, sed excussa etiam febri plane convaluit. Interim medicus, is erat Petrus Crispus, mane a domesticis ad eum revocatus, venarum pulsum explorat; cumque ex pulsu arteriarum salvum esse comperisset, admirans; Major te, Laurenti, inquit, dextera servavit, non mea; neque enim humana es arte, sed divina ope levatus. h

[96] Cum Deo proprium sit amicos suos frequentissime exercere, quo eos meritis augeat; hinc mirum nemini esse debet, [Obmurmurantes etiā domesticos patitur.] si Philippum novis semper tribulationibus, & his quidem gravissimis, modo ab hominibus, modo ab ipsis dæmonibus excitatis, divexari permiserit. De viris justis illud legimus: Multæ tribulationes justorum & de omnibus his liberabit eos Dominus. [Ps.7, 20] Tribulationes, quæ sese ei objiciebant, forti semper animo hilarique vultu amplectebatur: in eis enim non modo animum numquam despondit, sed nec vel minima tranquillitatis conscientiæ parte nudari se sensit. Insectatores passus est cum externos tum domesticos, eosque miro Spiritus sancti artificio, patientia, humanitateque frangebat. Ex domesticis non defuere (quod de primariis Sanctis scriptum novimus) qui Beatum Patrem nimia fortasse simplicitate (sic illi appellabant) præditum, nimiumve rudem dicerent. Quæ ille omnia, Christi amore ad majora perferenda paratissimus, ridebat: atque in his non absimilem ipsum fuisse cognovimus sanctissimis illis Monachorum Archimandritis, satis numquam laudatis, Sabis, Theodosiis Cœnobiarchis, Nicetiis, Romualdis, Franciscis; item Beatissimis Episcopis Martinis, magnis Gregoriis, aliisque multis, de quibus similia vel certe graviora circumferebantur, cum alioquin summa illi essent prudentia summaque humanitate imbuti.

[97] In exitu anni sexagesimi noni, & insequente (qui fuit septuagesimus) ineunte, aliis illū modis exercuit Dominus. Quippe non ferens diabolus fructū, qui ex Oratorio nostro ad profectum animorum procedebat, [Occupatus a delatoribus Papa,] simul futura præsagiens; eam confestim quibusdam (qui instituti nostri munera haud forte probabant) mentem injecit, ut Philippum per simulationem pietatis ad Summum Pontificem deferrent; quasi auctor ille esset, ut in quotidianis sermonibus, qui de rebus piis eo præsente atque jubente simulq; interrogante in Oratorio fiebant, multa stulte dicerentur, quæ vel summam simplicitatem summamque ineptiam, vel certe gravem & intolerabilem eorum qui loquebantur arrogantiam redolerent. Hæc ubi ad aures Summi Pontificis perveniunt, veritus ille ne quod novum incendium existeret, [mittit qui colloquia explorent,] hujusmodi rem diligenter cauteque examinandam putat. Ergo accersiri confestim jubet e Dominicana familia doctissimos viros, Paulinum civem Lucensem, & Alexandrum nunc Fori-Livii Episcopum, quibuscum separatim, non modo a reliquis, sed ab ipsis etiam loqueretur. Enarravit quæ de Oratorio nostro auditione acceperat, ac timere se dicebat, ne Philippus (quem idiotam forte arbitrabatur) in iis tractandis quæ ad Christianæ fidei dogmata pertinerent, laberetur. Quo peracto, id utrique sanctæ obedientiæ nomine imponit, ut singulis hebdomadis, quasi aliud agere simulantes, Oratorium adirent, sermonibus interessent; ubi si quid ab adstantibus, doctrinæ ac rerum expertibus, in referendo symbolo, quod quisque interrogatus dabat, audirent, quod rectæ fidei aut bonis forte moribus adversaretur, id colligerent, animis mentibusque mandarent, atque ad se referrent quamprimum: ea enim tum vigebat consuetudo, ut inter sermones laici etiam homines eisdem de rebus, de quibus in Oratorio agebatur, interrogarentur.

[98] Ergo Dominicani Patres sæpius per hebdomadam ad Oratorium veniebant, totam ipsi rem præsentia cognoscere, totamque inquirere (quamquam alter alterum nesciebat) aggrediuntur: Philippi spiritum, doctrinæ genus, & vitæ institutum expendere decernunt: [& ex missis intelligit bene agi omnia,] ad sermones audiendos cetera cum multitudine confluunt: qui modus disserendi sit, quove sermones tendant diligentissime animadvertunt. Mirari satis Philippi in dicendo vim, ardorem, atque mirabilem securitatem nequibant: illitteratus enim ille (quæ erat sui despicientia) apparere studebat; nihilominus ad singula, quæ examinanda proponebantur, ita ubi res exigeret respondebat, ut scopum semper (Dominicanis pene obstupescentibus) attingeret felicissime. Quibus illi commoti, non solum tam bene de Oratorio nostro, deque Philippi pietate ac doctrina, quam unquam antea sensere; verum Pontifici etiam sana cuncta se reperisse narrarunt, sicque adjuvante Domino tota res brevi sine ullo judicii tumultu supressa est, [quod nec Philippum latuit:] atque in pristinum candorem restituta. Ceterum hæc ipsa Philippum præsensisse divinitus, vel ex hoc uno cognosci potest. Nam cum Pontifex apud Principem i virum, de Oratorii nostri instituto deque Philippi spiritu, præsente nemine, conquereretur; accersito Philippus eo ipso die viro (lectulo enim ille ob ægritudinem detinebatur) aperuit illico, quid ei Pontifex (secreto licet) de se ipso atque de Oratorio nostro narraverat. Verum haud multo post Pontifex, re satis jam comperta atque explorata, Philippum ejusq; alumnos præcipuo quoad vixit amore studioq; complexus est. Illud nec præteribo, quod observarunt nonnulli, Deum de Philippi insectatoribus pœnas k sumpsisse. Ejus rei plura extant exempla, sed, ne quemquam offendam, ea missa facio.

[99] Eodem anno millesimo quingentesimo septuagesimo, Joannes Angelus Cribellius l, cum ad Philippum de more, [qui uni e suis mortem prædicit,] animo confitendi de peccatis suis, feria quinta sanctioris hebdomadæ, sanus corpore viribusque potens, accessisset; vix ad ejus se pedes prostraverat, cum ille hominem intentis oculis intuitus: Paratus sis, ei dicere mox cœpit, virili præsentique animo, ne quidquam vereare, sed confortetur cor tuum: Deus quippe nescio quid sibi ad gloriam suam a te deposcit. Cui Joannes Angelus; Nihil nunc, inquit, timeo Pater; ad omnem eventum paratus sum; faxit de servo suo Deus quod ei libitum est; ad ejus arbitrium vitam institui meam, ejusque totus sum. Tum Philippus, Quid si, ait, velit Dominus maxima premaris tribulatione? Ita me, respondit ille confestim, ad eum conformo, ut perpetuo voluntatem ipsius cupiditati meæ antelaturus sim. Hic Philippus: Cura, ut te pro viribus pares ad eam rem, gravem quidem, quæ tibi Dei permissu acciderit, æquo libentique animo perferendam. Rediit Joannes Angelus paulo post domum optima valetudine; sed deficiente die tantus mox improviso morbus eum oppressit, ut quarto die attulerit mortem: quam ille hilari fronte, Sacramentis Ecclesiæ munitus, amplexus est.

[100] Diligenter examinabat Philippus quæ ab iis, qui pro energumenis habebantur, [& energumenam liberat.] fieri cernebat; nec facile inducebatur ad credendum quemquam dæmonio vexari. Hinc quæ ejus rei fidem facere poterant, ad naturalia ferme principia referebat, utpote ad naturales ex atra bile morbos, ad uteri affectus, aut certe cerebri decrementum. His igitur de causis raro admodum energumenis adjurandis, nisi necessitate compulsus, navabat operam: illud vero sapienter discipulos monebat, sibi ipsis caverent, ne energumenas feminas, nisi adstantibus multis, adjurare præsumerent. Eodem ut arbitror anno, Atella m Romam venerat mulier quædam nobilis, Catharina, ab immundis spiritibus occupata. Hæc quamquam litteras non didicerat, Latine tamen perbene n pureque loquebatur; Latine interrogata, Latine pariter respondebat. Crederes eam, quæ nec scholas frequentaverat, nec magistros ullos habuerat, humanioribus litteris Latinoque sermone scite eruditam excultamque esse: tantum præterea animi tantum roboris habebat, ut vix a quatuor robustis viris allevari, teneri, sistique posset, dæmone ipso feminæ, natura imbecilli ac debili, vires suggerente. Adducitur itaque ad Philippum: qui eam o exorcizare aggressus, non prius precationibus pugnare destitit, quam ab ipsa diabolum expulerit. Quodam autē die beato viro Catharinam ferreis catenulis immisericorditer verberante, dæmon alta voce clamare cœpit, Cæde jam, cæde, percute, occide: quæ verba identidem repetebat. Mirum videre erat feminam, toto eo temporis spatio quo a Philippo vapulavit, nunquam se loco ne tantillum quidem movere, sed marmoreæ statuæ instar manere immobilem, loco semper hærentem. Illud sane nec reticebo: vix præsentiebat se a propinquis ad Philippum evocari, cum eorum conspectum declinandi cupida (ut quæ vereretur ne exorcismis de more ab eo urgeretur) nunc hoc loco, nunc illo occultabat se velocissime. Quod si res ei ex sententia non succedebat, ingentibus ædem clamoribus implebat, venire cunctabatur, rapere opus erat: Philippo, summa vi obluctans, vix a quatuor viris sistebatur. Hæc cum ille cerneret, ut erat ejus miseratione commotus, ipsam tantisper & verberibus cæcidit, & exorcismis adjuravit, dum nequissimos ab ea spiritus fugarit divinitus. Hic ne illud quidem prætermittam. Cum quodam die ea ipsa, de qua diximus, Catharina, Philippi jussu, flagellis cæsa esset; insequenti nocte eidem Philippo, suo clauso cubiculo, apparuit satan: qui minacibus oculis illum intuitus in has prorupit voces: Heus, heus, bone vir, hodie pro tuæ voluntatis arbitrio auctorirati meæ illusisti; at ego injuriarum non obliviscar. Et his dictis confestim evanuit.

ANNOTATA.

a Ejus rei juratus testis est ipse Petrus, sed non unicus.

b Dum hæc [Romæ] imprimuntur, eripitur nobis VIII Kal. Aprilis, ecclesiasticis Sacramentis rite perceptis, idem Petrus Victricius, ætatis anno 79.

c Id a Card. Taurusio acceptum.

d Ejus rei conscius est, ut sileam ceteros, idem Card. Taurusius.

e Id hic ipse 10. Baptista sacramento enuntiavit.

f Extat hic liber Italice conscriptus, cui titulus est, Esamine &c.

g Eam rem sacramento firmarunt Card. Taurusius, & P. Germanicus Fidelis.

h Totam rem ipse Laurentius aliique oculati testes publico testimonio confirmarunt.

i Hujus rei juratus auctor est Alexander Medices Cardinalis.

k Iurati testes quamplures id asserunt: item Card. Baronius.

l Eam rem tres jurati testes declararunt.

m Totam hanc rem a Philippi discipulis, qui ipsum eotempore sequebantur, accepimus, in quibus unus est Card. Taurusius.

n Energumenos peregrinis linguis loqui solitos, tradunt S. Hieronymus in B. Hilarione, Turonensis de miraculis S. Martini lib. 1, cap. 2, Einhardus Abbas in Translatione SS. Marcellini & Petri lib. 3, cap. 13, Antoninus p. 3, tit. 23, cap. 14.

o Sancti viri in energumenis liberandis multum temporis frequenter insumpserunt. Lege S. Hieronymum in Hilarione, Palladium in Lausiaca cap. 28, Vitas SS. Auxentii, Theodori Siceotæ, & Anastasii Martyris, atque Baronium in Annal. tom. 8, anno 713.

CAPUT IX.
Res gestæ ab anno 1571 ad 1576 inclusive.

A. Æt. 56.

[101] Christi anno millesimo quingentesimo septuagesimo primo, Joannes Animuccius, magna animi tranquillitate, supremum diem Philippo præsente explevit. [Rara virtus Ioannis Animuccii,] Fuit is de ejus discipulis unus, vir admodum pius, qui plus quindecim annos Lucretiæ conjugis, pari religione feminæ, amplexibus abstinuerat: quibus expletis, perfectioris vitæ desiderio stimulante, quod suapte sponte faciebat, voto agere quinquennium ante obitum voluntate uxoris decrevit: cujus illa facinus post imitata, idem Deo votum lætissima nuncupavit, felicissimeque ad ultimum diem servavit. Acta sunt hæc beati Patris permissu, qui in his concedendis, quod hujus vitæ pericula dæmonisque laqueos atque in bonos invidiam nosset, difficillimum se præbebat. Venerat quidam, cui Alphonso nomen fuit, anno hujus seculi septuagesimo quarto, V Idus Januarias, ad nostrum Oratorium a, ut sermonibus interesset. Huic diei hora tertia & vigesima domum redeunti, in ipso S. Hieronymi ambulacro obtulit sese videndum Animuccius, quem vita functum narravi; atque quasi viveret, quid in Oratorio fieret, ex eo quærit. Cui ille, Jam cantatum est, ait: sermonibus enim finem fecere Patres. Tu vero visne, pergit dicere, Philippum adire? Non possum, respondit defunctus: ejus preces petitum veni: tu itaque, si qua est mei miseratio, age cum eo, ut indigenti opem ferat. [& uxoris Lucretiæ.] Quibus dictis ex oculis abiit. Sed hic me locus impellit, ut de pia femina Lucretia, Animuccii de quo dixi uxore, & Philippi spiritali filia, scribam aliquid. Huic ille, ut haberet stimulos ad fundendas preces, certam præscribit horam, quam ipsis nocturno tempore tribueret; illud simul adjiciens; ni ad constitutam horam e strato exiliat, ab eo se evocandam fore omnino. Sed cum femina somno evicta præscripto tempore haudquaquam surgeret, Philippi vocem, b qui procul inde aberat, in ipso silentio audiebat; quæ orationem præciperet, eamque ad precandum excitaret. Eadem multos jam dies non surgebat e lecto: morbus febris erat. Huic itaque quodam die mandat Philippus, c ut postridie ejus diei ad templum S. Hieronymi sine cunctatione Sacrum auditum pergat. Mira dictu res! Insequenti nocte sanam se esse viribusque valentem animadvertit; exilit e lectulo, ad ecclesiam venit, rei sacræ interest, domum incolumis repetit, Philippi virtutem prædicat, vitam ad multos annos producit. Eidem demum inter confitendum prædixit mane Philippus gravissimos intemperantiæ stimulos, d quos illa proxima nocte dæmonis opera sustinuerat.

A. Æt. 57.

[102] Eodem hujus seculi anno septuagesimo primo, Congregationi Deo vocante nomina dant; [Philippus novos socios adsciscit,] seque nostris aggregant, Thomas Bozzius Eugubinus, cujus multa extant opera in lucem edita; alter Nicolaus Gilius Trecensis, vir is fuit egregie pius, atque in casibus conscientiæ versatissimus; tertius Antonius Talpa Septempedanus, Juris civilis peritus. Præter hos accesserat superiore anno ad nostros Antonius Sala Bononiensis. Anno a Virginis partu millesimo quingentesimo septuagesimo secundo, Martio ineunte, Cæsar Baronius periculose ex febri laborare e cœperat. Ea febris vis fuit, ut die undecimo desperata a peritissimis medicis salute, ad exitum sine ulla humani spe remedii properaret. Id ubi Philippus animadvertit, [servat Baronium moribundum,] sese ad orandum pro ejus valetudine dat, nec irritus; preces enim suas auditas esse sensit: idipsum & Baronius certo hoc indicio didicit. Eo ipso tempore, quo Philippus divinam precabatur clementiam, jucundissimo confestim somno corripitur. In somnis sibi videre videbatur eumdem beatum virum, prope Christum stantem, ad Christi dexteram sanctissimam Virginem candenti amictu, posteaque Philippum obnixe Dominum rogantem audire: Serva Cæsarem: Cæsarem pristinæ restitue valetudini: Cæsarem incolumem volo: supplicanti mihi Cæsarem redde. Et hæc quidem verba, qua erat in Deum fiducia, identidem alterius Moysis instar repetebat. Interea cum sic diutius cum Domino, [intercedente apud filium Deipara,] ut novus Jacob, luctaretur, nec quidquam impetraret; videbatur sibi illum ipsum cernere, qui ad sanctissimam Dei Matrem versucum ea suppliciter ageret, ut quod ex se consequi non posset, per eam omnino assequeretur; ejusque petitioni Virginem annuere, rogareque illico impense Filium, ut quod ille peteret concedere non gravaretur; eumque tamdiu exorare, quoad Philippus voti compos efficeretur. Hæc itaque dum fierent, moribundus somno experrectus, & cælesti indicio lætus, melius habere cœpit; eoque ipso die suam in tuto vitam, medicis admirantibus idque miraculo dantibus, collocavit; brevique post omni penitus ægrotatione corporis liberatur: quibus profecto rebus, haud vanum fuisse visum, ostensum est. Vivit is hodie universo orbi notissimus, haud immemor cujus ope & valetudini & vitæ restitutus sit.

[103] Eodem ferme tempore quidam Ambrosius gravissime ægrotare cœperat, [& alium ægrum imperio:] & morbo indies invalescente eo tandem venerat, ut viribus jam pene omnibus destitutus, nullam in partem nisi aliena ope adjutus movere se posset, allevatumque ubi opus erat super lectulum quatuor vix homines sustinerent. Id cum Philippus audit, ei illico his verbis jubet: Ambrosi, surge quantocius. Vix hæc dixerat, cum æger, omnibus qui aderant stupentibus, miraculumque iterum ac sæpius inclamantibus, nullius ope allevat f se, allevatusq; nullis adminiculis stat: & brevi post, ejusdem Philippi precationibus, ad integram restitutus est valetudinem. Sed abeamus ab his, & veniamus ad res a Philippo gestas Gregorio XIII, Pii V successore: qui Pontifex renuntiatius fuit III Idus Majas anno millesimo quingentesimo septuagesimo secundo; sedit annos duodecim, menses decem, dies octo viginti.

A. Æt. 58.

[104] Juvenis quidam Mutius, beati Patris consilia sequi decernens, eidem peccata sua confiteri cœpit, anno salutis millesimo quingentesimo septuagesimo secundo, mense Octobri: sed, [confitenti occultata peccata indicat,] ut inconstantes sunt mortalium animi, non multo post rediit ad eam dementiam, de qua videbatur dejectus. In impudicitiam enim anno insequenti Februario mense ineunte lapsus, vulnus medico aperire erubescebat; aliisque delictis Confessione patefactis, hoc unum silentio præteribat. Id autem ubi divinitus beatus Pater prȩsentit, juvenem monet, ut integram faciat peccatorum Confessionem, dæmonemq; confundat. Sed cum clausas ille haberet aures ad voces cohortantis, in eoq; perseveraret quod delictum aperire nollet; subjecit illico Philippus, Tu non omnia mihi delicta narras, quod faciens maximo te astringis scelere: quæq; ille crimina perpetrarat, omnia ad unū aperuit. Hæc, & hæc delicta, dicens, sponte præ verecundia silentio involvisti. Vix ejus flagitia enarraverat, quæ præter Mutium sciebat nemo, cum juvenis, stupore simul ac verecundia commotus delictum confitetur, Confessionemq; omnium a pueritia peccatorū repetit, multasque profundit lacrymas pœnitentiæ testes: is demum in patriam reversus, viam qua itur ad Christum, sequi non destitit. g Illud præterea permultis sæpissime contigit, ut vix confitendi studio ad beati Patris genua procubuerint, cum is confestim quæ quisque delicta commiserit, quas tentationes sustinuerit, in quasve cogitationes inciderit, apertissime indicaret, quæ res maximam illis admirationem movebat h. Sub idem tempus unus ex ejus filiis spiritualibus, qui adhuc vivit, ex sarcocele (vulgo herniam carnosam dicimus) laborabat. [ægro salute reddit.] Is cum diu remedia de medicorum consilio ad morbum adhibuisset quamplurima, desperatis tandem medentium auxiliis, in quibus nihil opis esse experientia didicerat, ad Philippi opem confugit, eique morbi genus exponit. His Philippus auditis in hæc verba respondit: Bonum animum habeas, brevi convalesces: quod & factum est, nullo in posterum remedio ad morbum ahdibito i.

[105] Interea temporis, dum Oratorium & numero in singulos dies augebatur & fructu, [Oratorio in ædes Florentinorum translato,] construunt Florentini suis sumptibus ad ripam Tiberis, ad majorem nostrorum commoditatem, egregium sane opus; ubi sermones fieri cœpti sunt, non minore populi frequentia nec fructu, anno hujus seculi septuagesimo quarto, XVII Kalendas Majas, qui dies eo tempore in quintam hebdomadæ feriam Resurrectionis Domini nostri Jesu Christi celebris inciderat. Eo ipso anno ad nostros sese aggregant Fabricius Mediobarbus, Politonii, viri divini humanique juris peritissimi filius, qui tertio decimo post anno ab ingressu obiit; & Pompejus Paterius, civis Papiensis, [futura prædicit,] Sacerdos. Eodem anno cum Joannes Baptista Altovitus adeo graviter æger esset, ut de eo actum esse medici proclamassent, oravit pro eo Philippus. Supplicatione completa, evocato ad se confestim Francisco Mariæ Taurusio jubet, ut ægro suo nomine nuntiet, eum haudquaquam ex præsenti morbo moriturum; quin potius mane (tum enim vesper erat) melius habiturum. Extitit dicto fides, quandoquidem id uti prædixerat, obtigit k. Hoc item anno IX Kalendis Aprilis, cum Lavinia, e prima nobilitate femina, Fabricii Maximi uxor, ventrem ferret; mentione de ea Philippo præsente illata, pro certo is affirmavit illam virilem prolem edituram: & hæc effatus, ad ejus qui aderat virum conversus; Uxor tua, inquit, filium pariet, quem Petri nomine appelles volo: nec aliter evenit, Aprili enim mense infantem effudit; qui matri superstes duorum jam filiorum pater effectus est.

A. Æt. 60

[106] [moribundā sanat.] Eo ipso anno, Aprili mense aut certe Majo, mulier primaria Constantia Crescentia, cum effuso fœtu l ad ultimum venisset vitæ discrimen, variis gravibusque symptomatibus oppressa; secum ipsa animo agitare cœpit, nullum sibi remedium ad morbum repellendum præter unum Philippum reliquum esse: videbatur enim sibi, si ille, de quo multa auditione acceperat, quamquam hominis faciem non nosset, pro ea precationibus institisset, discussum iri morbum omnino. Ergo accersitur; qui manibus mox ægræ impositis, preces Deo pro ejus salute fundit: quo attactu ingenti femina lætitia perfunditur, majoreque spe teneri cœpit se tanti viri precibus in pristinam sanitatem restituendam fore. Nec irrita; invisens eam iterum Philippus, rogat, velitne ad se venire ad ecclesiam S. Hieronymi: annuit illa, utpote quæ diceret, nihil esse quod faceret æque lubens. Tum ille: Bono animo esto, nihil, mihi crede, est quod vereare, venies ad me ad S. Hieronymi. Nec falsa prædictio; mulier enim brevi contra omnium opinionem pristinæ valetudini reddita est; Philippo, qui eo tempore ædes S. Hieronymi incolebat, ad Confessiones perpetuo usa. Anno insequenti Januario mense, [iterum aliā.] contraxerat m Anges Columna, femina æque præstantissima nobilissimaque, ex abortu adversam valetudinem: cumque indies deterius haberet, jam non longe, ut fama erat, a mortis periculo aberat. Eam itaque, ita graviter ægrotantem, atque a medicis mali magnitudine derelictam, invisit Philippus, eique spem salutis ostendit. Desine, dicens, Agnes, vereri, timorem curamque omnem depone: ex hoc morbo evades. Nec verba in vanum jacta: mulier, desperata licet valetudine, præter omnium spem pristinæ sanitati restituitur, vixitque ad annum usque septuagesimum octavum, quo VI Kalendas Majas supremum vitæ diem clausit.

[107] Cum pusilli hujus gregis fructus uberrimi indies conspicerentur, cogitari a nostris cœptum est, ut alienis domibus relictis proprias aliquando sibi sedes acquirerent, quibus opus Dei, [Vallicellensi parochiam impetrat,] ad successores ejusdem spiritus vitæque rationis heredes, transmitteretur: nempe qui eadem exequentes munia, Deo primum gratum hominibusque deinde proficuum obsequium perpetuo exhiberent. Cumque ea de re creberrimi inter eos haberentur sermones, ne suum potius quam Dei proximorumque negotium agerent, de confirmanda stabiliendaque Congregatione deliberant. Verum Philippus, ne tanta in re quidpiam ex propria sententia statuisse videretur, totum negotium Deo assiduis precibus commendabat: id ipsum faciebant alii: cumque diutius precationibus institum esset, venit tandem illis in mentem parochialis ecclesia B. Mariæ a Vallicella, Regionis Pontis seu Parionis, in umbilico Urbis sita. Erat ejus ecclesiæ Rector Antoninus quidam Adjutus, id viro cognomen, Presbyter Messanensis: is rogatus a Patribus, an, fructibus sibi quoad viveret reservatis; ecclesiam illam dimitteret, consensit; consensuque habito, ejus officii procurationem Philippus Taurusio mandat. Hic suscepta mox provincia Pontificem adit, eique vota studiaque Philippi & alumnorum exponit. [& confirmatæ Congregatione Breve.] Nec sua eum frustrata spes: Gregorius enim, qua erat in Deum pietate, cum Philippum probe nosset, multaque tum ex Taurusio tum ex aliis de Congregationis instituto didicisset, non modo ecclesiam concessit, sed Congregationis etiam erectionem confirmationemque (utrumque enim petebatur) Apostolica auctoritate indulsit; ad eam quippe diem nulla erat Apostolica auctoritate sancita Congregatio. Harum rerum extant litteræ Apostolicæ, verbis amplissimis hoc ipso anno datæ, Idibus Juliis.

[108] Eodem anno sexto Kalendas Augustas, mulier Olympia, cui Troianæ cognomen erat, [Iuvat parturientes,] cum duos jam dies periclitaretur difficultate partus (fœtum enim effundere non poterat) parum abfuit quin vitæ extremum diem morte conficeret n. Interea temporis, dum pro mortua lugebatur a suis, venit ei in mentem Philippus. Qua ex re in spem salutis ingressa, circumsistentes feminas etiam atque etiam rogat, eum ad se quam mox adduci curent. Accersitus itaque ille, quæ ejus erat in omnes caritas, venire non recusat; preces fundit, moribundæ manus admovet. Quibus peractis, veluti sensisset auditas preces, se illinc repente subducit. Mirum dictu! Vix e cubiculo abierat, cum Olympia viventem extemplo puellam, ipsa salva præsentique exempta periculo, effudit. Constatalias item feminas, partus difficultate jam deploratas, precibus ejusdem, seu reliquiaria theca quam ille habebat admota, incolumes facili felicique partu fœtus enixas esse.

[109] Verum cum angustum esset templum vetustateque ruinosum, visum est Patribus, [novam ecclesiam condi jubet,] quod erat in loco optimo Urbisque commodissimo, & ad Congregationis functiones valde idoneo, utcumque restaurandum; neque enim novum, etsi id maxime cupiebant, privatæ rei angustiis impediti, condere poterant. Ergo ea in deliberatione cum essent, eorum piis optatis votisque respondit divina benignitas. Vix enim operi manus admoveri cœptæ sunt, cum Philippus, solius Dei fiducia armatus (pecunia enim Patribus vel nulla erat, vel certe admodum tenuis) de eo primum funditus evertendo, ac deinde ampliore augustioreque forma a fundamentis extruendo, cogitare occepit. Neque hic stetit res: quod enim faciundum cogitarat, id confestim, de divina providentia securus, ad effectum perducere statuit: ea enim ille in omni vita sua nixus, nihil arduum nihilque nimis amplum ducens, immensa quadam magnitudine animi maxima quæque aggredi non verebatur. Interea ruinosa ecclesia, Philippo jubente, [fundamento fodiendo locum notat,] solo æquata, Matthæus Castellanus, nobilis nostro seculo Architectus, mense Septembri accersitur: qui omnibus diligentissime circumspectis jam construendi ædificii latitudinem signabat, cum Germanicus Fidelis Philippum ea de re certiorem fecit. Qui illico Sacerdoti jubet (quippe qui paratus erat ad Sacrificium) ne quidquam, priusquam eo ipse accederet, decerneretur. Absoluto Sacrificio recta ad locum contendit: ibi Matthæum comperit: qui cum eam partem, in qua judicio suo effodienda forent fundamenta, designaret, ejus ille sententiam non approbavit; quippe qui ultra producendum esse ædificium diceret. Cumque ventum esset ad locum, quem illi indicaverat Deus; [successu mirabili;] Hic fodiatur, ait: hic jaciantur fundamenta. Quod cum ageretur, ecce tibi solidus paries pervetustus, qui sub ruderibus latebat, palam fit. Erat is ad decem palmoslatus, totque pedes longus, ut constructi jam ædificii molem non expleat modo, verum excedat etiam; super quo pariete quod reliquum erat operis dextri lateris ecclesiæ extructum fuit: pro alterius vero structura fundamenta jacere opus fuit; in quibus cum primus de more esset ponendus lapis, maxima ceremonia & frequentia gesta res est. Porro primum hunc lapidem, ritu solenni consecratum, in fundamenta conjecit Alexander Medices Florentiæ Archiepiscopus, cui Congregatio nostra plurimum debet, nunc S. R. E. in Titulo S. Mariæ Transtyberim presbyter Cardinalis.

[110] Cum templum extrueretur, numquam Patribus argentum defuit, [& abundāte semper ad opus pecunia,] neque ad satisfaciendum fabris aliisque operariis, neque ad domos contiguas coëmendas. In ædificium sumptus amplissimi ac quotidiani fiebant: ejus pecuniæ summa (demptis nummis, quos Petrus Donatus Cæsius Cardinalis, ut suo loco dicturi sumus, fabricæ attribuit) pergrandis ad septuaginta circiter aureorum millia. Fervebat opus, optimi Principis ac nonnullorum civium beneficio: quorum tantus fuit erga beatum Patrem amor tantaque in Deum pietas, ut rem ultro eleemosynis adjuverint. Gregorius in primis spontanea liberalitate ad septem millia aureorum in id ædificium insumpsit. Ergo templi ædificatio numquam intermissa, cum numquam Patribus pecunia deesset, Deo illam semper abunde suppeditante. Brevi tempore, [feliciter absolvit,] nempe intra biennium vel circiter, in eam prope qua hodie cernitur formam & amplitudinem, opere sumptuque magnificam, felicissime crevit; Templumque, sanctissimæ Virginis & B. Gregorii Papæ nomine, dicatur Deo. Hic non prætermittam quæ in hujusce sacræ ædis extructione acciderunt Patribus. Quidam ex vicinis, cum ferre non possent nostros apud eos ecclesiam construere, o dæmone instigante ita furere cœperunt, ut simul Joannem Antonium Lucium Sacerdotem fabricæ præfectum, simul fenestras templi lapidibus ac balistis petere ausi sint: sed Deo Sacerdotem protegente, nihil ex his mali Lucius passus est: quam ille rem beati Patris orationibus acceptam referebat. Fratres aliquot, [punitis obsistentibus,] quorum nomina consulto reticeo, cum ædificationem ecclesiæ impedire niterentur, intra duos annos, Philippo silente ac pro eis diu orante, molestiæ pœnas dedere: mortui enim sunt omnes, divinum agnoscentes judicium, ne uno quidem ex eis ad sobolem propagandam relicto. Præter hos alii etiam Patribus molestias addidere: sed cum, ut in sacris codicibus legimus, diligentibus Deum omnia cooperentur in bonum, tantum abest ut hominum injuria Patribus obfuerit, ut maxime profuerit. [Rom. 8,28]

[111] Hoc eodem anno, Octobri mense, vocavit Deus ad præmium Laviniam, primariam feminam, [mortuæ salutem cognoscit.] Fabricii Maximi uxorem, de qua non abs re erit (ut quæ Philippo ad Confessiones utebatur) aliquid in hanc historiam referre. Ea itaque, etsi hominem initio irridebat, tamen ubi de divinis rebus disserentem audivit, adeo Dei colendi desiderio incendi se sensit, ut ipso magistro ad eum venerit vitæ statum, ut se totam Christi amore pietatis operibus suique ipsius contemptui dediderit. Eidem contingere affirmabat Philippus, ut inter meditationes rerum divinarum, quibus multum impendebat temporis, abstraheretur a sensu mentis. Hæc denique tertio Kalendis Novembris, diem obiit extremum, cui suprema hora, eo ipso Philippo auctore, fuerat ad cælum via, ubi Beati sempiterno ævo fruuntur. Eo ipso anno septuagesimo quinto Congregationi se addicunt Julius Saviolus Patavinus, & Franciscus Bozzius Eugubinus, Thomæ Bozzii germanus; ille IV Nonas Aprilis, hic Kalendis Novembris.

A. Æt. 61, Chr. 1574

[112] Insequenti anno millesimo quingentesimo septuagesimo sexto illud inter ædificandum accidit, silentio non involuendum p. Veteri ecclesia aliisque domibus ad novæ fabricæ amplitudinem dirutis, [de tecto ruituro per visum monetur,] vix ædicula reliqua fuerat, ceteris solo æquatis tecto cooperta; cum ecce tibi quodam die vocari ad se confestim jussit Philippus Joannem Antonium Fabricæ præfectum, eique mox venienti imperat, ut ædiculæ tectum demoliri faciat quam primum; Quippe, inquit, superiore nocte sanctissimam Dei Matrem ab se visam esse, quæ suis illud manibus sustentaret. Erat is locus pro sacello, ubi Sacrum agebatur, Sacramenta populo ministrabantur: veteri enim ecclesiæ animarum cura annexa erat. Tum Joannes Antonius, domum reversus, fabris, id tectum ut demoliantur, imperat; qui manibus rei admotis, tignum vident, cui superponebatur, retinente nemine stare: altera enim ex extremis ejus partibus, quod tigni caput appellant, tota extra murum erat: qua ex re qui aderant stupore afficiuntur. Eodem hujus seculi anno septuagesimo sexto, [ægrum adolescentem sanat.] Joannes Baptista Crescius q adeo vehementer assiduis capitis doloribus ac febri conflictabatur, ut clamores & gemitus dies noctesque miserabilem in modum ederet. Cumque eo cruciatu plurimos jam dies exarsisset, nec ullam quietis partem caperet; impetu tandem doloris evicto, veniebat sæpius in mentem, ut ad miserias finiendas semet in puteum præcipitem daret. Interea, omnibus jam rebus frustra tentatis, occurrit ili remedium, nec sane spernendum, ut Philippum accerseret: haud dubia enim spe erat, ejus preces salubres sibi futuras. Visit illum Philippus, manibusque ejus capiti impositis in has prorupit voces; Peccata fuge, sanctissimam Dei Matrem magno pietatis affectu venerare: nihil est quo timeas, etenim non hic ad mortem te morbus dabit, sed brevi convalesces. Quæ dum diceret, æger confestim habere melius cœpit, dolore capitis ex toto eximitur, quietem capit, brevique post e lectulo incolumis exilit.

[113] [Prephetico spiritu prævertit juvenem,] Eodem anno Hieronymo, Beier cognomento, e Prædicatorum familia, tum adolescentulo, eam improviso mentem Deus submiserat, ut de sancti Dominici amplectendo instituto avidissime cogitare cœperit r: id porro desiderium eo hominem brevi adduxit, ut illa ipsa die ad ecclesiam S. Mariæ supra Minervam se contulerit, ea mente, ut quod secum ipse agitarat, Novitiorum Præfecto (is erat Fr. Petrus Martyr) aperiret. Hic ille, quamdudum, ex eo quærit, isthuc aggredi in animo habuerit: Hac ipsa die, inquit Hieronymus, occulto quodam instinctu ad id acriter impelli me sensi. Tum Fr. Petrus, qui edito jam signo paratus erat, Novitiis eum sequentibus ad funus; Philippumne cognoscat, rogat; ex eo enim, quid sibi hac in re faciendum, facili prorsus negotio discere posse, affirmat: eum itaque ad illum nomine mittit: quem ut Philippus vidit, parum ut maneat, [petendi consilii causa ad se missū:] quod paucis eum vellet, rogitat. Nec multo deinde post, priusquam adolescens verbum ullum faceret, Novi ego, dicere ille cœpit, quid velis: missus es a Fr. Petro, ut mihi primum aperias, hac ipsa die venisse tibi in mentem, ut relicto mox seculo institutum S. Dominici amplectaris; & ego deinde tibi, si id ex Deo cogitatum sit, an non, indicem. Fac quod in animo habes, Deoq; gratias age, qui ad se hac te evocat via. Hæc ubi ille audit, ingenti stupore perculsus attonitoque similis, Vera enuntias Pater, dicebat: nec aliud unquam verbum proferre potuit. Reversusque deinde ad Fr. Petrum, qui tum a funere domum redierat, ei, quid sibi Philippus enuntiaverat, indicat; contigisseque sibi ut olim Samaritanæ, quippe qui hominem, qui cordis sui secreta consilia nosset, repererat. Amplectitur illico juvenem hisce auditis Novitiorum Præfectus, eumque sacro Religionis habitu brevi donandum fore pollicetur, & simul adjungit; ideo illum ad Philippum misisse, quod noverat quæ esset ejus vitæ sanctitas, quæve spiritualium rerum notitia. Incidit ea res in XV kalendas Novembris. Induit Frater Hieronimus vestem Religiosorum die S. Martino Episcopo sacra, anno eodem: vivit adhuc, Concionatorisque officio fungitur. [eodem suos subducit pesti,]

[114] Eo ipso anno erant Mediolani ex Philippi alumnis Sacerdotes quatuor, nempe Alexander Fidelis, Nicolaus Gilius, Pompeius Paterius, & Petrus Perrachionus: hi cum proximorum saluti procurandæ operam darent, vix in vinea Domini laborare cœperant, cum derepente s Philippi litteris Romam evocantur; Philippus enim, ubi Patres Mediolanum pervenerant, Francisco Mariæ Taurusio mandat, ut litteras quamprimum ad eos scribat, quibus illi lectis Romam confestim sine cunctatione remigrent. Sed cum id jussum durum Taurusio videretur, quod gravem multis offensionem tam repentinum eorum Sacerdotum discessum allaturum esse putaret; hæc iterum ab eo audit: Ut tuum est mandatis meis parere, ita illorum omnibus mihi in rebus sine cunctatione obsequi; sic itaque mihi dicto audientes sint, ut simul atque velim accurrant. Mira dicturus sum. Vix litteræ in eorum manus venere, [Mediolano imminenti.] cum pestilentia atrox, cujus ante id tempus nulla prorsus indicia erant, repentino coorta, velut cælum involvens nebula, totam eam urbem occupavit, magnasque strages incolarum edidit: illi vero, Philippi litteris eo periculo exempti, Romam læti redierunt.

ANNOTATA.

a Id a Card. Taurusio acceptum.

b Lege Gofridum, lib. 4 de Vita S. Bernardi cap. 1.

c Hanc rem jurati testes duo, qui ab ea frequenter acceperant, digni quibus credatur, enuntiant.

d Id auditum ab eadem ipsa Lucretia dum viveret.

e Eam rem jurando narravit Card. Baronius.

f Testatur id juramento, qui adfuit, P. Iulianus Fascherius Sacerdos, qui solus ex ea multitudine superstes est.

g Is ipse Mutius eam rem juratus narravit.

h Ejus rei juratos testes habemus quamplurimos.

i Totam rem ille ipse Sacerdos, qui expertus est, sacramento firmavit: eamdem a Card. Taurusio accepimus.

k Id idem Card. testimonio confirmavit.

l Eam rem. præter Constantiam, duo alii oculati testes jurejurando exposuere.

m Id jurata firmavit princeps femina, Beatrix Cajetana.

n Hujus rei tres habemus juratos testes, in iis duo oculati sunt.

o Consimilia in constructione ecclesiarum vel cœnobiorum sancti viri leguntur. Vide Vitas SS. Pachomii, Deodati Episcopi, & Malachiæ Episcopi.

p Eam rem a Patre Germanico accepimus, ejusque juratos testes quatuor habemus.

q Id is ipse sacramento testatur.

r Eam rem Fr. Hieronymus jurejurando testatus est.

s Hujus rei juratus testis est, ut ceteros prætermittam, Card. Taurusius.

CAPUT X.
Annus Christi 1577 & quinque consequentes.

A. Æt. 62.

[115] Anno hujus seculi septuagesimo septimo ineunte, Philippus in morbum incidit, nulla, aut exigua spe curationis. Nocte quadam a, cum quieti corpus tradere nulla ratione posset, datis per Urbem ad Matutinas laudes recitandas signis, rogavit enixius Eucharistiam sibi dari. Id autem ubi Francisco Mariæ Taurusio nuntiatum esset, ei præbere negavit: verebatur enim ne sacra sumpta Eucharistia, lacrymarum orationisque vis eum spe somni capiendi privaret, certissimo cum valetudinis periculo. Interea Philippus, id quod erat subodoratus, Franciscum Mariam accersit; eique se, [Ægro Philippo Eucharistia somnū conciliat.] ob corporis Christi percipiendi desiderium, somnum capere non posse aperit; illud subjiciens, si voti compos efficiatur, cum sanctissimo Sacramento se quietem capturum; ut factum est. Eo namque hausto, confestim, uti prædixerat, quievit somnusque accessit. Hinc itaque usuvenit, ut quotiescunque morbo urgeretur, cælesti Pane, qui solus explet hominum desideria, singulis quibusque diebus pasceretur: quo sumpto, placidissimus mox somnus eum amplectebatur. Desiderio denique hujus Sacramenti illud fiebat, quod ei ex longinquitate gravissimi morbi nondum plane recreato, vires suppeterent ad Sacrum in templo faciendum, quod admirationem adstantibus excitabat.

[116] In nova ecclesia celebrari cœptum est eodem anno, III Nonas Februarii. [Translato in Vallicellam Oratorio] Sacrum solenne primus fecit Aleander Medices, Florentiæ Archiepiscopus, idque illustriore quam unquam antea ceremonia ac pompa, jucundioreque cantorum symphonia factum est. Verum Gregorius, quo res majore populi frequentia fieret, amplissimam Indulgentiam iis omnibus concessit, qui sacra Confessione expiati & suavissimo Christi corpore pasti Missæ sacrificio interessent, aut ecclesiam eo die visitarent. Cernere erat templum, aulæis undique stratum, magna virorum mulierumque frequentia celebrari; lætitia cantibusque plena omnia. A prandio eodem concentu, eodem operante Antistite, Vesperæ inchoantur. Templum cum mane, tum vesperi, ac deinceps frequentem habuit turbam; neque defuerunt ex exteris, qui per occasionem tam amplæ Indulgentiæ adipiscendæ, ad salutarem Eucharistiæ mensam, peracta prius peccatorum Confessione, accesserint. [plures aggregantur.] Neque vero postea alacritas populi studiumque deferbuit, neque pius animorum calor refriguit, sed magis indies invaluit, hodieque mirifice accrescit. Eo ipso anno, mense Aprili, sermones de rebus piis a Patribus apud Vallicellam haberi cœpti sunt, Florentinorum Oratorio relicto. Interim cum novæ Congregationis fama, suavisq; odor instituti operis manaret quotidie latius; multi, Deo inserviendi cupidine incensi, ad Patres nostros eo consilio venire cœperunt, ut in eorum ædibus ad pietatē instituerentur. Accedebant quidem multi, sed non omnes admittebantur. In his, qui post erectam Congregationem eodem anno septuagesimo septimo sociorum numero adscribi sunt cœpti, fuere Petrus Perrachionus Sacerdos: alter, hujus Historiæ auctor, qui Patribus aggregatus id summo Dei beneficio assecutus est, ut beati Patris nostri administer assiduusque comes esset: tertius, Augustinus Mannus a Cantiano, Juris Civilis ac Pontificii bene peritus. Primus Congregationi se addixit X Kalendas Aprilis, alter Kalendis Julii, postremus mense Octobri.

[117] [Philippus sanat moribundam,] Hoc ipso anno mulier, Ersilia Bucca, in morbum adeo pernicialem inciderat, ut medici jam de ejus salute penitus desperarent. b Tenebatur lectulo sensibus prope omnibus destituta, mors imminens timebatur: cumque res ita sese haberet, rogat Joannes Franciscus Ersiliæ maritus Philippum, eo enim ad Confessiones utebatur, ægram visat. Cujus adventu tantam cepit femina lætitiam, quantam numquam antea se percepisse meminerat; cumulabat vero gaudium, quod Philippum hilari sibi vultu dicentem audiebat; Bono animo sis, futurum brevi est, ut ex hoc morbo evadas. Et hæc cum ille diceret, ægræ eo momento melius fuit; atque vi morbi fugiente, quarto post die, domesticis admirantibus, e lecto surrexit incolumis. Decreverant Patres in exitu hujus anni suptuagesimi septimi mittere Mediolanum, c ob negotia Congregationis urgentissima, Pompeium Paterium. [futura prædicit.] Is cum ire nollet, quod se ad ejusmodi obeunda munera haudquaquam idoneum judicaret; ad ultimum, Philippo profectionem urgente, invitus obedientiæ jugo cervicem inflexit. Roma cum discederet; Securus i, Pompei, dixit illi Philippus; spem tuam in divina ope repone; Superiorum jussa consiliaque ne examines; omnia, mihi crede, tibi ex sententia evenient. Prænuntiationem brevi res ipsa comprobavit. Mediolanum ubi venit, rem agere aggressus, maximas etsi difficultates, adversariosque magni nominis multos, minasque potentum perpessus, ut a cœpto desisteret; unius tamen Philippi, cujus verba in memoria habebat, precibus adjutus (in his enim totam Pompejus spem collocarat) omnia, quæ se illi objiciebant, quæcumque ea essent, facili negotio, non sine magna animi sui admiratione superabat; reque ad exitum quem optabat perducta, Romam lætus revertit.

A. Æt. 63.

[118] Anno Domini millesimo quingentesimo septuagesimo octavo ineunte, sensit Philippi auxilium d quidam ejus virtutis alumnus, cum magno in metu esset propter peccati periculum, quod sibi imminere putabat. [Discipulo tentato apparet absens,] Dederat huic Philippus, quod candissimos hominis mores pernoverat, pulchrum aspectu adolescentem in custodia: e utrumque idem cubiculum, lectis licet separatis cubarent, capiebat; formidolosus enim adolescens solus esse non audebat. Is interim alumnus, quamquam beati Patris imperio parebat, tamen cum eum dæmonis insidiæ non laterent, magno in timore assidue erat. Ergo cum his angustiis premeretur, f statim (res mira auditu) obtulit sese videndum nocte intempesta, qui longe ab eo loco aberat corpore, sanctus Pater: ex cujus visu adventuque alumnus mirabiliter recreatus est: verum Philippus, ut majore illum gaudio repleret, lectulo in quo is jacebat, insedit, quomodoque habeat, rogat. Cui alumnus; Male inquit, mihi est Pater; [eumq; carnis stimulo liberat:] multis undique cingor periculis. Tum Philippus, manibus ejus pectori admotis, eoque una cum umbilico signo Crucis consignato, bonum habere animum jubet, quod omnes jam illæ libidinum faces, illique animi ejus timores resederint. Quibus dictis ex oculis abiit. Remansit alumnus, abeunte Philippo, ingenti lætitia perfusus, magnoque lumine illustratus. Haud vanum fuisse visum, rebus postea studioque præcipuo illius virtutis (castitatem dico) ostendit: cujus rei etiam illud esse argumento poterit, quod ex eo tempore tutissime cum adolescente, tamquam cum fratre filioque, erat.

[119] Consimile auxilium sub idem tempus sensit quidam adolescens, [idem alteri præstat,] cujus animum cum impuræ quædam cogitationes subiissent, & ita penitus in ejus animo hærerent infixæ, ut nulla ratione divelli ab eo possent; eoque adductus esset, ut parum abesset, quin turpissime laberetur; cum, in quo plurimum præsidii fore arbitrabatur, beati Patris fidem implorasset; ab omnibus earum curarum stimulis, ubi eum ille suo pectori admovit, liber evasit: neque id solum assecutus est, sed usque eo divini amoris igne inflammari se sensit, ut si qua ei pars vacua temporis esset, totam precationibus tribueret. Eo ipso anno nostra ecclesia ab jurisdictione Basilicæ S. Laurentii in Damaso, ejusque Titularis & Collegii Canonicorum (Capitulum ipsi appellant) eximitur: [& auget numerum sociorum.] quod item apparet diplomate, eodem anno dato kalendis Septembris. Accesserunt præterea hoc ipso anno ad Congregationem Flaminius Riccius Firmanus, utriusque Juris peritus; Iuvenalis Ancina Fossanensis, Latinis litteris eruditus: is medici arte rejecta, totum se ad Theologiæ studia contulerat. Juvenalem secutus est Joannes Matthæus ejus frater, Juris studiosus. Aggregarunt se itidem Patribus Bernardinus Corona Romanus, Joannes Paulus Curiatius, & Ludovicus Parisius Florentinus. Ceterum intra paucos annos adeo crevit Sociorum numerus, ut homines ad centum triginta, quamquam non omnes confluentes admittebantur, Congregationi sese dediderint; at singulorum nomina ad unum recensere mihi in animo non est. g

Æt. 64 & 65.

[120] Anno hujus seculi octogesimo Aprili ineunte, femina primaria Constantia Crescentia, octavum jam mensem prægnans, iterum mortiferam in febrim incidit, a qua miserrime conficiebatur h: accesserant pustulæ seu ecthemata & exanthemata nigra; [morti proximam in vivis servat:] cumque vi morbi non longe abesset ab exitu, sacro Viatico media nocte munitur. Quo peracto, cum Sacerdos paulo post eam, ut extremo Oleo inungeret, accessisset; meditari ægra secum ipsa cœpit, quonam pacto propinquam mortem evaderet. Cogitanti venit illico in mentem, hoc unum his tot periculis sibi remedium fore, ut Philippus pro ejus salute divinam precetur clementiam. Interim albescente die adest beatus Pater, vocatus a nemine: feminam melius habentem, explanate clareque proloquentem reperit. Illa ut Philippum vidit, Noctem habui, dicere cœpit, plenam timoribus & miseriis, parumque abfuit quin morerer; magno tu mihi desiderio fuisti, a quo sperabam auxilium, quod ne defuit quidem; namque ubi divinam opem, te in animo habens, implorare cœpi, mox tuarum vi precum melius mihi fuit. Tum ille, Quam tu noctem habuisti plenam timoribus, ea ipsa ego tecum perpetuo fui: bonum ergo animum habeas; quandoquidem non modo non morieris, sed brevi plane convalesces. Nec mora: eo ipso momento levius habuit, paucisque interpositis diebus pristinum animi corporisque vigorem, præter spem, cunctis qui ejus morbi conscii erant attonitis, recuperavit.

[121] [unius e suis defectionem prædicit,] Juvenis quidam non ignobilis, ad prælia Domini apud nostros prælianda evocari se sentiens, institutum nostræ Congregationis amplecti statuit; Congregationi adscriptus ita omnibus in rebus gerere se cœpit, ut omnes de eo optima sperarent. Is beati Patris percupidus erga propinquos affectionem vicisse videbatur, ut ne minimum quidem de illis cogitare crederes: sed, ut contingere quandoque solet, morbo correptus, pietatis studio intentus, vique morbi perterritus, in animum induxit, cæli mutandi gratia, quo facilius in statum valetudinis pristinum restitueretur, patrium solum repetere. Comitem itineris unum e Congregatione elegit adversa jam pridem valetudine, eo vel maxime consilio, ut ille dicebat, quo cæli mutatione curaretur. Adolescentis consilium beatus Pater, quod sinistrum ejus eventum animo præsagiret, non approbat; licentiam ergo ille, quam flagitabat, ab invito & repugnante, non magis impetravit quam extorsit. Die, qui profectionem anteibat, unum e suis advocans: i Memoria tene, inquit: recedent duo, redibit unus: Juvenis, suorum amore captus, ad ædes nostras non remigrabit. Quibus Sacerdos auditis obstupuit: nec in irritum Philippi verba ceciderunt: res enim ita prorsus evenit, ut prædixerat. Incidit id in annum hujus seculi octogesimum.

A. Æt. 66.

[122] Insequenti anno octogesimo primo, vir nobilis Carolus Mazzeus, [Pellitur ejus nomine dæmon,] Philippi discipulus, confecta ætate, ex gravi morbo proxime ad mortem accesserat: k ea vero nocte, quæ ipsum Christo conjunxit, cum conscientiam suam diligenter excuteret, seque ad pie moriendum præpararet, cœpit a diabolo, beato Patre longe posito, accerrime impugnari. Objiciebat ei dæmon multa, cui nihil aliud Christi miles respondebat, nisi, Philippum appello, appello Philippum. Quibus verbis ita communem hostem delusit, ut eum a se expulerit, quietoque animo paulo post illa ipsa nocte spiritum Deo reddiderit, XVIII Kalendas Majas. [& moribundus sanatur.] Eodem anno, mense Octobri, Michaelem Mercatum, virum sane eruditissimum, vi gravissimi morbi supremis appropinquantem, in pristinam restituit valetudinem l; Petroque, medicæ artis peritissimo, ægri parenti, qui de filii salute penitus desperarat; Non est, dixit, quod timeas: æger enim nequaquam morietur, sed recuperata valetudine vitam ad aliquot annos ducet. Nec vana fuit prædictio: vixdum hæc effatus erat, cum Michael habere melius cœpit: brevique receptis viribus, tamquam a morte revocatus, prorsum convaluit, vitamque plus duodecim annos tenuit: obiit anno hujus seculi nonagesimo tertio, tertio Kalendas Julias.

Æt. 67 & 68.

[123] Interea cum, novis hominibus in Congregationem admissis, vix domus omnes caperet; Petri Donati Cæsii Cardinalis Amplissimi beneficentia factum est, [Novæ ædes coëmuntur;] ut domus domibus adjungerentur: is enim, ad ædes contiguas coëmendas atque absidis aræ maximæ a fundamentis extructionem, viginti aureorum millia dono dedit. Cujus deinde frater Angelus, Tudertum Episcopus, majorum imitatione & sua etiam sponte Patrum nostrorum studiosissimus, anteriorem templi faciem, Tiburtino lapide atque egregio opere fabrefactam suis sumptibus erigit, cum jam antea peramplum & elegans extruxisset sacellum in abside aræ maximæ, ad cujus ornatum aureos circiter quinque millia & eo plures contulit. Alterum vero absidis sacellum, quod reliquum erat, Alexander Glorierius, Cameræ Apostolicæ Clericus, suis impensis, pretiosis marmoribus sacraque supellectili ornavit. Demum post Philippi obitum Federicus Cardinalis Borromæus, nostri instituti amicissimus, quatuor aureorum millia, in altaris maximi ædificationem insumenda, attribuit.

[124] Addam huc breviter, quod Patribus in emptione domorum, de quibus paulo ante diximus, m accidit. Anno Domini millesimo quingentesimo octogesimo primo, cum de cœnobio monialium S. Elizabetæ, nostris ædibus contiguo (his enim Monialibus alio, Jacobi Sabelli Cardinalis, [& aliæ quas emi Sanctus vetuerat,] tum in urbe Vicarii jussu, migrandum erat) coëmendo cogitarent, utpote qui domus angustia premerentur, qua non nisi ejus cœnobii emptione laxabantur; hanc Patrum deliberationem ubi Philippus audivit, non modo eorum cupidini non annuit, quin restitit potius. Dissolvatur primum, dicebat, æs alienum, quod ad necessariam ecclesiæ ædificationem contractum fuit; quandoquidem non licet ære alieno pressis novum quinque millium circiter aureorum (tanti æstimabatur cœnobium) conflare. Magnam enim Philippus spem habebat fore, ut cœnobium brevi, Deo bene juvante, aliorum impensis in manus suas deveniret. Sed cum Patres nihilominus, humana prudentia ducti, rem ad exitum perducere conarentur, jamque partes unum in locum convenissent; [dissoluto mirabiliter contractu,] aderat Judex (is erat Marius Martius) aderat scriba, qui nomina testium in tabulas retulerat, jamque ad stipulationem ventum erat; cum Judice derepente syngraphis debitarum pecuniarum non contento (pecuniam enim, non in nominibus, sed in numerato petebat, quod in similibus emptionibus non servatur) re infecta discedunt omnes. Id cum ad beatū Patrem delatum esset, actis primum Deo gratiis; Ii, dixit (de nostris Patribus loquebatur) numquam suo ære cœnobium, ut putant, mercabuntur. Quod & factum est: namque quinque vix abierant menses, [donantur a Cardinali Cæsio.] cum Petrus Donatus Cæsius Cardinalis, qua erat animi munificentia, illud sua pecunia eodem anno, pridie Idus Julias emit; emptumque Patribus insequenti anno octogesimo secundo, XVIII Kalendas Februarias, sponte dono dedit. Nec id cœnobium modo, sed domum itidem (Arditiorum appellabant) cœnobio proximam, non parvo quidem, eodem anno octogesimo secundo, Idibus Augusti coëmptam pretio, Patribus anno tertio & octogesimo, pridie Kalendas Martias attribuit. Has porro ædes in præsens nostri incolunt: præter quas duas item alias, ad absidis aræ maximæ ædificationem, mercatus est nobis idem Petrus Donatus Cæsius Cardinalis, dans pro ambabus tria millia aureorum. Nec hic finis ejus in Patres munificentiæ; namque ad absidis extructionem octo aureorum millia testamento reliquit: quæ pecuniæ summa etsi tanta non fuit, quanta opus erat, magna tamen ejus fabricæ pars ea extructa est.

A. Æt. 68.

[125] Anno Christi millesimo quingentesimo octogesimo tertio, Paulus Maximus, ætatis annorum quatuordecim, [Iuveni jam mortuo Sanctus superveniens,] trimestri circiter tabe diutinoque languore consumptus obierat n. Accidit autem ut eo animam agente accerseretur Philippus, qui in Sacro faciendo impeditus venire non potuit; sed absoluto Sacrificio ad moribundum pergens, Paulum per semihoræ spatium diem obiisse reperit; cujus jam oculos Fabricius pater, ut hominibus vita functis fieri solet, clauserat; & Sacerdos Camillus ejus animam, Christianis mysteriis munitam, solennibus jam precibus Dei Sanctorumque tutelæ commendaverat, nec inde prius abierat, quam moribundum animam halantem vidisset. Neque hæc solum facta sunt; sed & aqua calida ad corpus de more lavandum, & vestes ad illud ipsum vestiendum, quo cadaver ad ecclesiam deferretur, paratæ erant; jamque una ex ancillis Francisca, quæ adhuc vivit, caligas in manibus habebat, quibus nuda membra tegeret. Interim rebus ita se habentibus, venit Philippus; cui Fabricius: Eia, inquit, Pater, obiit Paulus: jam non est quod agas. Tum ille, Quid causæ fuit, ut me opportuniore tempore accersiri non feceris? Quibus dictis, [eum in vitā revocat,] recta ad locum, ubi mortuus jacebat, contendit. Ibi ex domesticis ancillis Franciscā comperit, quæ vestes, quibus pueri corpus indueret, tenebat in manibus, parata ad vestiendum. Accedit propius, & lustrali aqua petita, [& volentem iterum mori sinit.] ea mortui os ac faciem aspergit; tum manibus eidem impositis orat: orando mortuum attrectat: inter attrectandum orandumque, ut inclamavit mortuum bis nominatim, Paulus ad vitam miro prorsus modo ejus precibus evocatur: apertis oculis, Philippo, omnibus qui aderant stupore oppressis, clara voce respondit; quocum per quadrantem horæ aut plus eo multum sermonem habuit, quem astantes non audiebant. Post id tempus rogatus a Philippo; Velitne mori, an in vita diutius esse? Mori se velle respondit, quod putaret, certum sibi esse in cælo ac definitum locum, ubi perpetuo Dei Optimi Maximi pulchritudine frueretur. Ergo mortis cupidus, ut in terram abiret viventium, in beati Patris conspectu complexuque, iterum efflavit animam, anno, quem diximus, octogesimo tertio, XVII Kal. Aprilis o.

[126] Quamquam Philippus omnium, quæ a suis alumnis apud Vallicellam gerebantur, [Agente Card. Cæsio,] auctor esset & dux; non tamen ita subito habitationem templi S. Hieronymi ut desereret, induci potuit: id enim multis post annis, Petri Donati Cæsii Cardinalis opera, impetratum est. Is siquidem cum Congregationem nostram singulari amoris affectu prosequeretur, omni ope contendit, ut Philippum ad suos adjungeret: quare Gregorium Pontificem ultro adiens, obtinet ab eo, verbis suis Philippo præcipiat, ut in Vallicellam commigret quamprimum. Cujus ille jussui non restitit; eo enim Pontificis imperio divinam voluntatem satis exploratam habuit. Hoc certe scio, id fuisse Philippi consilium (ne cruces sibi a Deo paratas fugeret) ut ab ædibus S. Hieronymi numquam recederet, animo habitandi apud Vallicellam cum suis, nisi Superiorum jussu ad eam rem impelleretur. [migrat ad Vallicellam,] Ergo profectus est ab ædibus S. Hieronymi in Vallicellam, anno post Christum natum millesimo quingentesimo octogesimo tertio, X Kal. Decembris: atque tum primum Congregationis corpus, arctiore vinculo colligatum, totum integrum capite cum membris conjuncto conspici cœpit. Protinus Philippus non obscuriora dedit usitatæ indicia sanctitatis: nam etsi eadem nobiscum domo erat, solitudinem tamen pristinam haud quaquam deseruit. Solus cibum capiebat, [ibique fere solitarius vivit,] mensæ administrum admittebat nullum; Sacrum accersitus faciebat; atque ut ceteros suo ad obedientiam exemplo provocaret, vix ad Sacrificium vocabatur, cum relictis mox omnibus se expeditum, ubi opus erat, illico sistebat. Sacris cum indueretur vestibus, non modo non selectiores vestes, quarum multæ Patribus erant, sed obsoletiores postulabat. Et hæc sane haud levia sunt, si hominis supremam inter suos potestatem, & licentiam suo modo, ut ita dicam, vivendi consideremus. Omnium confluentium Confessiones audiebat: [optima de se exempla dans:] Eucharistiæ Sacramentum, completo Sacrificio, accedentibus ministrabat. Accedebat ad hæc summus sui ipsius despicientiæ amor, summa in omnes caritas, in regendis filiis cura & vigilantia plusquam paterna, suaque præsentia mirum in modum omnium oculos & animos oblectabat: erat enim vir, ut alibi de eo dixisse me memini, sine fuco, morum elegantia ac suavitate præditus si quis alius, consiliis vero ac sententiarum gravitate omnibus admirandus.

[127] Sub idem, opinor, tempus, Sacerdos quidam, cui Mutio p nomen erat, quique extra Urbem domicilium habebat, [periclitanti invocatus succurrit:] cum vel in periculo aliquo esset, vel tentatione aliqua premeretur, ubi Philippo se commendabat, extemplo omni ea molestia se levari sentiebat. Quodam die cum prope jam esset, ut in Tiberim (Romæ enim tum erat) certissimo cum vitæ periculo laberetur, ad solam B. Philippi invocationem incolumis inde confestim evasit. Mulier quædam, cujus nomen q de industria reticetur, adeo iratum animum in quemdam cognatum sibi proximum gerebat, ut nulla ratio jam esset, [iræ pertinaciam absens castigat.] quæ ejus ad pacem animum induceret. Cumque diutius in iracundia permaneret, ut ne viri quidem aspectum æquo animo ferret; nocte quadam lectulo cum jaceret, alapa percuti se sensit: tum vocem beati Patris (eo enim illa ad Confessiones utebatur) audire sibi visa est: Et ut quoque proterve es iracunda? haud decet ita: omitte jam tuam istam iracundiam, & uti æquum est, rejecto odio, viro te illi quam mox reconcilia. His rebus turbata mulier, simul stupore attonita, quod nosset longe tum ab ea beatum Patrem corpore abesse, timore tremoreque correpta, lacrymis perfusa, cum cognato quamprimum in gratiam redit: albescente die Philippum adiens, omnem illi rem mirabunda narrat, ut facta erat.

ANNOTATA.

a Id sacramento testatur Card. Taurusius.

b Hoc a Ioanne Francisco oculato teste acceptum, idemque ipsa Ersilia jurata affirmavit.

c Eam rem jurejurando affirmavit idem Pompeius Poterius.

d Totam rem testatus est ille ipse Sacerdos, cui contigit.

e Id mihi alia via notißimum.

f Consimilem rem narrat probatißimus auctor Leontius in vita S. Simeonis Sali cap. 22, aliam haud absimilem Moschus, scriptor itidem egregius, in Prato Spirit. cap. 3.

g Christi anno 1579 nihil mihi novi, quod sciam, occurrit scribendum.

h Hujus rei, præter ipsam Constantiam, tres juratos testes habemus.

i Id non mihi solum, sed omnibus e Congregatione manifestum: & id ipsum juratus narravit, cui Philippus rem aperuit.

k Ejus rei duos juratos testes habemus.

l Eam Horatius Ansaldus, qui adfuit, sacramento expreßit.

m Id a Card. Taurusio acceptum: id ipsum P. Pompejus jurejurando testatus est.

n Totam rem jurejurando firmarunt Fabricius Maximus nobilis Romanus, Violantes conjux, & Francisca Antonii a Castro-Civitella: ex iis qui adfuere hi superstites sunt.

o Consimilia miracula, a viris sanctis patrari solita, gravißimi Auctores memoriæ prodiderunt. Lege Euagrium & Palladium in Vitis Patrum in Mutio, Ioannem Moschū in Prato spirituali cap. 77, 78, 93, & præsertim cap. 11 cui est initium, Abbas Petrus; Auctorem Vitæ S. Ebrulfi cap. 4, denique Eugippium in Vita S. Severini Noricorum Apostoli ad S. Paschasium Diaconum cap. 36, quam nos in Mss. codicibus integram habemus: quæ enim apud Surium habetur vitiosa est: additque is Auctor id fuisse miraculum, ut omnes, præter eos qui præsentes fuere, Severino vivente latuerit.

p Eam rem is ipse Sacerdos Mutius Achilleus sacramento firmavit.

q Id ea ipsa cui contigit jurata narravit, idemque domesticorum aliquot sacramento testantur.

CAPUT XI.
Annus 1584 & alii post hunc quatuor.

A. Æt. 69

[128] Christi anno millesimo quingentesimo octogesimo quarto, mense vel Junio vel Julio, viro cuidam e prima nobilitate (nomen consulto supprimitur) in obscœnis partibus ulcera quædam exorta erant sane permolesta, usque adeo ut ignem sacrum sibi perpeti videretur, unde & pars nonnulla glandis nigrescere jam cœperat a. Is accersito medico læsum membrum ostendit: [Philippus ulcus ineurabile,] qui magnitudine mali victus, ægrum hominem perterrefecit; perterritusque ut erat, ad Philippum advolat. Qui mox, priusquam ille verbum ullum faceret, affectum membrum sibi ostendat, jubet. Hȩc ita dixit, ut appareret ei rem omnem divinitus indicatam. Jussa exequi juvenē pudet, remoratur imperium: sed cum Philippo urgenti resistere non posset, mandatū exequitur. Mira dicturus sum: [novit & sanat,] a vitioso mox membro Philippus morbum attactu depellit omnem. Ad hæc parumper hȩsit juvenis stupore attonitus, evidentia deinde miraculi motus, ad Philippum conversus; Licebit mihi jam, inquit, per omnes Urbis vias, tuas enarrare laudes, teq; salutis meæ auctorem nominare. At Philippus, ut erat homo propriæ laudis inimicus, silentium indicit, remque ipsam summa ope taceri jubet. Voti compos efficitur: juvenis enim Philippo vivente miraculum silentio texit; sed eo mortuo, ne ingrati animi vitium incurreret, multis e Congregatione Patribus aliisque primariis viris rem omnem, ut gesta erat, juratus ingenti profusione lacrymarum enuntiavit. Vivit is hodie, Sacramenta religiose pieq; frequentans.

[129] Eodem, opinor, anno, cum esset Philippus in ecclesia, dedit sese ei in conspectum diabolus b puerili forma, [dæmonis terriculamenta contemnit.] ut eum irrideret. At ille subodoratus confestim qui esset, qui aliena specie ad se illudendum venerat, eum advocat, contemnit, demumque ab ecclesia ejicit. Illud hoc loco adjiciam, quod nocte c intempesta eo orante audiebantur quandoque super cubiculo, in quo nullo sibi adjuncto comite morabatur, fragores magni strepitusque, quos dæmonis opera excitatos esse nemo est qui non videat. Sed & eidem, noctu precationibus intento, diabolum terrorem incutere tentasse superius attigi.

A. Æt. 70

[130] Anno hujus seculi octogesimo quinto d, Joannes Franciscus Anerius, cum ætatis quartum & decimum annum ageret, ex febri mortifera laborare cœperat e; eaque mali vis fuit, ut a medicis destitutus animam traheret; [agonizantem diebus 17] apparebantque in eo signa, quæ facerent propinquæ mortis indubitatam fidem. Jam septemdecim dies prope exanimatus jacuerat. membra ejus perinde atq; mortuorum cadavera obriguisse tactu sentiebantur, sensus amiserat omnes, nihil omnino gustabat, motus in eo percipiebatur nullus, a mortuo parum aut nihil differre dignoscebatur, ut omnium jam opinione mortuus crederetur: nec defuere qui obstupescerent, cum viderent moribundum adolescentem, per plurium dierum spatium, spiritum nullo propemodum sustentatum cibo retinere. Id ubi Philippus persensit, recta ad ægrotum tendit; manibusque ejus fronti impositis, adstantes monet, [in vivis servat,] ut pro illo semel orationem Dominicam Angelicamque salutationem recitent; tum procumbens in genua, manu fronti admota, adolescentis matrem alloqui cœpit: Tute ipsa filium tuum fame necas. Afferte mihi, clamat ad adstantes conversus, vinū Creticum; allatumque derepente morientis ori admovit, maximo ejusdem beneficio. Qui eo ipso momento quasi reviviscens, non modo exugere quod porrigebatur, sed etiam melius habere cœpit; paucisque post elapsis diebus, sanus vegetusque e lectulo surgens, beato Patri gratias quantas maximas potuit pro beneficio egit.

[111] Philippus, non apud eos modo, qui vel in periculis erant vel morbis afflictabantur, [honoratur a Gregorio 13] in magna erat veneratione; sed apud Principes viros, ipsosque etiam Summos Pontifices. Illum siquidem Gregorius XIII, summæ prudentiæ atq; integritatis Princeps; impense amavit, ac libentissime audire solitus erat: quin rebus in multis consilium ejus & operam frequenter adhibuit, eoq; audito multa faciebat. Eodem propemodum amoris atq; observantiȩ affectu eumdem prosecuti sunt & alii Summi Pontifices, de quibus suo loco dicturi sumus. [& Cardinalibus ejus:] Reverebantur præterea Philippum, tamquam Dei amicum, eodem Gregorio XIII Pontifice, Amplissimi S. R. E. Cardinales, Carolus Card. Borromæus Archiepiscopus Mediolanensis, Guido Card. Ferrerius, Guilielmus Card. Sirletus Bibliothecæ Apostolicæ Præfectus, Gabriel Card. Palæotus primus Bononiæ Archiepiscopus, Fr. Michael Bonellus Card. Alexandrinus, Antonius Card. Carafa, Julius Antonius Sanctorius Card. S. Severinæ, Alexander Medices Card. Florentiæ Archiepiscopus, Nicolaus Sfondratus Card. Cremonæ Episcopus, qui postea fuit Gregorius XIV, Augustinus Valerius Card. Veronæ Episcopus, Vincentius Laureus Card. Montisregalis Episcopus, aliique permulti. Transeamus nunc ad res a Philippo gestas Sixto V Pontifice Gregorii successore, qui Summus Pontifex declaratus fuit anno millesimo quingentesimo octogesimo quinto, octavo Kal. Majas. Sedit annos quinque, menses quatuor, dies tres.

[132] Anno hujus seculi octogesimo quinto, Joannes Antonius Lucius Sacerdos, [duos a medicis desperatos,] cum sexaginta annos aut plus eo natus esset, ab equo cui insidebat excussus afflictusque ad terram, ad ultimum ferme periculum venerat f; quandoquidem confracto capite, omoplataque luxata, febri accedente, salute medicis pronuntiantibus periclitabatur. Ergo cum ex eo morbo vereretur mori, accersito mox Philippo, Mortis dixit, me tædet, Pater, quandoquidem testamentum nondum, quod mihi placeat, composui obsignavique. Tum Philippus hominem amplexatus; Bono animo esto, inquit, testamentum tu ipse arbitratu tuo conscribes. Nec verba in ventum jacta: æger enim melius confestim habuit, brevique post convaluit omnino, vitamque ad multos annos produxit: decessit anno millesimo quingentesimo nonagesimo quinto, Kal. Novembris. Eo ipso anno mense Novembri, nobilis adolescens Carolus Ursinus, [non morituros prædicit,] cum ætatis annum duodecimum ageret, morbo laterali vehementique febri correptus est; doloribus ad sinistrum latus utrimque gravibus g. Urgebat continens febris, ne vel minimum quidem remittens: morbus mortifer erat: de ægri vita medici dubitare jam cœperant. Interea temporis, cum quodam die sub vesperum ad desperationem laborare cœpisset, adest Philippus ab ægri matre evocatus: qui submotis mox omnibus foribusque clausis, ubi primum insideat dolor ægrum rogitat: tum ex eodem percunctatur, velitne confiteri de peccatis suis. Libenter quidem, inquit ille. [& sanat manus suæ contactu.] Hic Philippus procumbens in genua, ejus Confessionem, manu dolenti parti admota, audit. Nec frustra hæc fuerunt: ex ejus enim attactu id Carolus assecutus est, ut morbo levari se senserit. In recessu Philippus, Ne timeas, ei dixit, hoc morbo haud morieris: cras melius tibi erit. Mirum dictu! vix domo excesserat, cum adolescens omni repente dolore liberatur divinitus: eaque nocte, quamquam nocturna ante premebatur vigilia, quietem capit; ad lucem usque placidissime dormit; somnoque experrectus, omnem a se morbum penitus discessisse, sanitatemque sibi pristinam redditam esse, medicis miraculo attonitis, advertit. Narravit deinde Carolus, sibi ægro visum esse sentire, Philippum ea manu, quam dolenti parti admoverat, dolorem omnem exhaurientem.

A. Æt. 71,

[133] Anno salutis millesimo quingentesimo octogesimo sexto, XVII Kal. Februarias, recenti iterum ac repentino morbo, eoque gravissimo atque mortifero, opprimitur Philippus; ex quo tamen brevi, quamquam Oleo sancto inunctus, [sanatus a gravi morte,] præter spem, medicis admirantibus miraculumque inclamantibus, prorsus convaluit. Cum Patres, eadem domo viventes, se suaque ad nutum Philippi moderarentur; nihilque rerum omnium esset quod cuperent magis, quam divinam voluntatem, ut eam sequerentur in omnibus; tum maxime factum est, ut eorum fama longe lateque vagata, variis in locis ac regionibus summa cupiditate expeterentur. Ergo e Romano Oratorio, ut a primaria arbore, surculi multi per diversas Italiæ urbes transferri cœpti sunt, fertilique solo plantati extenderunt quacumque ramos suos. [patitur oratoria Neapoli,] In his celeberrimum habetur Oratorium, Neapoli constructum opera Francisci Mariæ Taurusii, qui eo hujus seculi anno octogesimo sexto ab Annibale de Capua Archiepiscopo aliisque nobilibus viris accersitus fuerat. Is ubi Neapolim pervenit, hospitio ad Nosocomium insanabilium accepto, paulatim ædes ac templum sane magnificum civibus adjuvantibus extruendum curavit, in cujus fundamenta primum lapidem jecit idem Annibal Archiepiscopus, maxima ceremonia atque frequentia. Ut autem major esset fructus animorum, Taurusium sequuntur, Patrum Romanæ domus decreto, Antonius Talpa Septempedanus, Franciscus Bozzius Eugubinus, Thomas Galletus Niciensis, & Michaël Angelus Tocius laicus: post aliquanto alii tres Sacerdotio præditi, Juvenalis Ancina Fossanensis, Petrus Puteus Panormitanus, & demum Flaminius Riccius Firmanus. Ergo ii, ubi una cum Taurusio in vinea Domini divini verbi semine excolenda laborant, cœperunt multi, Taurusii præcipue (cujus nomen jam tum celebre erat) monitis & exemplo permoti, ad nostrum institutum sese aggregare; brevique Deo bene juvante factum est, ut plures sexaginta Congregationi ad spiritualem militiam nomina dederint.

[134] [ac Septempede erigi;] Quid memorem apud Septempedanos in Piceno & alibi alia hujus instituti loca, non sine maximo animorum fructu, intra paucos annos erecta? Quæ omnia unius Philippi labori, exemplo, atque auctoritati accepta referunt omnes. Verum Lectorem hic admonitum volumus, Patres nostros domicilia extra Urbem, quorum regimen apud eos resideat, justis de causis præter Neapolitanum & Septempedanum, habere velle nullum; idque hoc decreto sancitum est; Ne quis prætextu amplificandæ Congregationis eam dissipet: [cavet ne plura Romano uniantur,] atque ut confusio evitetur, quam multitudo parere solet, arctiusque inter se, qui sunt e Congregatione amoris vinculo colligentur, quem quotidiana consuetudo conciliat, ac mores cujuslibet ex hoc dignosci possint facilius, & notorum vultus cuncti revereantur; statuitur, ne Congregatio alibi ullum locum recipiat, neque alterius Congregationis regendæ onus, nisi Romæ, Neapoli, ac Septempedæ. Hucusque ibi. Ceterum Patres, ne aliorum Oratoriorum extructionem rejicere viderentur; hæc verba decreto adjecerunt: possit nihilominus, si ipsi videbitur, mittere aliquos, qui instituant aliis in oppidis ejusdem rationis Collegia; cum eo tamen, ut hoc peracto revertantur; neque illa sint nostris annexa, neque Clerici eorum sint e Congregatione Oratorii Romani: possit similiter in ædes suas excipere veluti hospites Sacerdotes exteros, qui addiscant instituta nostra, ac post aliquod tempus eadem valeant inter suos fundare. Hactenus decretum. Sed quamquam hæc ita sint, necessitate tamen Patribus obveniente, [nihilominus Anxanum recipit,] novum Anxani Oratorium anno hujus seculi nonagesimo octavo, Kal. Novembris aperire opus fuit: possidet enim Congregatio Abbatiam sancti Joannis, in Vanere vulgo dictam, ei urbi proximam, cui animarum cura annexa est. Ibidem præterea institutum a Patribus Seminarium indigenarum adolescentium, eo consilio ut ad pietatem facilius atque ad omne munus officii instituantur. Habet Abbatia oppida decem; unius ex his, quod Fossa-cȩca appellatur, Patres domini sunt. Extant jam in hunc usque diem variis in locis Oratoria h extructa quamplurima, aliaque extruuntur in præsens, omnia Romani instar: quibus rebus fit, [& alia alibi fundari probat.] ut inducamur ad credendum, brevi tam præclaram B. Philippi vitæ institutionem ubique gentium propagandam fore: Congregatio enim ad omnium gentium auxilium nata, omnibus prodesse debet, sine ulla Regionum aut locorum exceptione. Oratoria jam extructa Romani instar, prȩter Neapolitanum, Septempedanum, & Anxanum, quatuor sunt, Lucense, Firmanum, Panormitanum, & Camertinum: quæ extruuntur in præsens sex, Fanense, Patavinum, Vicentinum, Ferrariense: quintum in oppido erigitur, cui Tononio nomen, trans Alpes diœcesis Gebennensis Ducatus Chablasii; sextum in ecclesia B. Mariæ Gratiarum diœcesis Foroiuliensis, in Provincia.

A. Æt. 72.

[135] Eo ipso anno, Novembri mense aut Decembri, Eugenia Mansueta per menses octodecim narium morbo laboraverat, [Polypum sanat,] quæ illi interdum non modo intumescebant enormiter, verum gravi quoque eam vexabant incendio. i Ab eo autem morbo ubi nullis etiam assiduis medicorum curationibus ac remediis liberari se posse vidit, frustulo lintei beati viri sanguine asperso sibi admoto, protinus ab ea ægrotatione evasit, neque in posterum ab ea tentari se sensit. Eodem anno aut certe insequenti, quidam e prima nobilitate magno tenebatur desiderio, [cogitata novit.] Philippo nescio quod animi sui consilium, quod nemini enuntiaverat, credere: sed sive metu sive verecundia impeditus, rem in diem ex die differebat. Cumque quodam die mane apud ædes nostras esset, excipit illum Philippus; ejusque animum, de quo nihil prorsus audierat, eidem silenti atque stupenti explicat aperitque k. Christi anno millesimo quingentesimo octogesimo septimo, Martio mense, Joannes Franciscus Bernardus Placentinus, [Moribundū sanat.] nostræ Congregationis Sacerdos in pernicialem morbum incidit. Ea extitit morbi vis, ut brevi, omnium cum medicorum tum domesticorum opinione, pro mortuo haberetur. Hunc extremo jam delibutum Oleo invisit Philippus, eique in aurem dixit, Bonum habeas animum, hoc morbo minime morieris. Nec sane in irritum ea verba ceciderunt: quippe continuo melius ægro fuit, illoque ipso die, quo medici eum moriturum prædixerant, magnum augmentum salutis assecutus est; pauloque post, contra omnium spem, integram corporis recuperavit salutem l.

[136] [Sacrilege confitentem plorat,] Hoc etiam anno, an Martio, an Aprili mense? adolescens quidam, satis ampla familia (nomen silentio premitur) crebro ad Philippum ventitabat m. Hic peragebat Confessiones apud religiosos viros magnæ apud omnes æstimationis; sed inter confitendū delicta aliquot, pudore impeditus, occultabat. Cū itaque sic vitam ageret, venit de more ad Philippum. Quē cum ille attentissime intueretur, lacrymis illico oppleri cœpit (puerū a matre cæsum, qui flebat, crederes) tantaq; lacrymarum vis fuit, ut adolescentem in eumdē fletum adduxerit. Inter gemitus & lacrymas in has voces prorupit: Quid est quod Sacerdoti, qui tibi est a Confessionibus, singula peccata non aperis? Confitere ei, confitere quæ commisisti delicta, ne incassum defatigeris. Quibus mox verbis adolescens in stuporē actus, quippe qui id a Patre audierat quod nulli hactenus mortaliū patefecerat, toto corpore præ metu ac reverentia contremiscebat: cadebāt ei lacrymæ quasi puero præ dolore; itaque constituit simul amplecti pœnitentiam, simul Sacerdoti quo ad Confessiones utebatur animi vulnus aperire; quod & die insequenti, [rite confessum cernit alio vultu:] facta totius vitæ Confessione, diligentissime præstitit. Tum redit more solito ad Philippū; quem ille intuitus, etsi ejus peractȩ Confessionis nescius, ex solo tamen aspectu animi mutationē novit, factum laudat, aliumque eum esse quam dudum fatetur. Quid tua isthæc, inquit, nunc nova figura oris & vultus? alius mihi videris modo, quam antea; novum, mihi crede, vultum induisti. Quæ profecto res ut magna, insolita, atque inusitata, ita adolescentem nova admiratione affecit. Vixit is deinceps sub frequenti Sacramentorum usu, tantumq; hausit ex ea re roboris, ut se totum Deo corpore animoq; dicaverit.

[137] [eligitur Præpositus Generalis,] Interim cum Philippus apud suos esset, visum est tandem Patribus, quem parentem & auctorem Congregationis habebant, eumdem etiam ipsiusmet Congregationis perpetuum habere Præpositum Generalem, cujus partes sunt ceteris cum potestate præesse; idque miro omnium consensu, dictis sine variatione sententiis, decretum est eodem XIII kalendas Julias, eo prorsus invito ac retinente, suoque incluso cubiculo: fugiebat enim Philippus id onus, ut erat homo quietis ac vitæ privatæ cupidissimus, summaque animi demissione ornatus. Erat eo tempore lex, ut Præpositi Generalis munus tres annos duraret, aut ad summum sex, quibus exactis nihil amplius potestatis haberet, [& quidem perpetuus:] neque confirmari posset: quam quidem legem interpretati sunt Patres, ne Philippum comprehenderet. Ergo decreverunt atque sanxerunt iterum, ut Præpositi Generalis potestas, uno excepto Philippo, triennii spatio definiretur, ea conditione, ut præscripto muneri tempore exacto Præpositi potestas ad tres alios annos, modo id Congregationis bono conducere visum esset, prorogari posset. Verum post Philippi obitum, anno hujus seculi nonagesimo sexto, mense Maio, ea lex decreto universæ Congregationis irrita facta est; nova in posterum constituta, qua Patribus facultas daretur Præpositum Generalem, non exacto triennio solum, sed etiam iterum, tertio, ac deinceps, dum Congregationi id expedire noverint, confirmandi.

[138] [vetat quemquam voto obstringi,] illud non involvam silentio, ea fuisse Philippum mente, ut cuperet, quam vitæ institutique rationem Congregatio initio ceperat, eam perpetuo retineret. Hinc factum est, ut omnibus testatum esse voluerit, id sibi in desiderio esse, ut qui Congregationis instituta amplecterentur, numquam se voti aut sacramenti vinculo, neque in præsens, neque in posterum obstringerent. Quod si qui, perfectioris vitæ desiderio stimulante, Religiosorum statum amplecti malint, seu juramento aut promissione aliqua se obstringere; iis liberum omnino esset ad quamcumque velint Religiosorum familiam sese recipere; qui vero in Congregatione vitam agere decreverint, arreptam initio vivendi rationem immutare non præsumant; sic vivant tamen ut, mutuis se caritatis nexibus colligantes, bonus Christi odor omnibus ubique fiant; illud imprimis attendentes, ut partim exemplo vitæ, partim verbi Dei prædicatione Religiosi esse videantur. [Constitutiones scribit.] Præscripsit insuper leges, ad Congregationis vocationem & spiritū quam accommodatissimas, quas susceperunt omnes. Tum vero, ne domesticȩ pacis atque concordiæ bonum disperderetur, statuit, ut si qui inobedientes inter eos essent, seu alios suo exemplo offenderent; hi, tamquam ad nostrum institutum minus apti, si corrigi non possent, e Congregatione pellerentur. Illud præterea monebat sæpissime alumnos, ne rebus externis sed Christianis virtutibus delectarentur; in idque studii pro viribus incumberent, ut humilitatem, obedientiam, patientiam, caritatem, castitatem, caducarum rerum contemptum, mansuetudinem, ceterasque virtutes intus forisque possiderent; ea præterea esset inomnibus eorum vitæ ratio, quæ inter seculi licentiam & asperas sacrarum familiarum observationes auream quamdam mediocritatem contineret; ut id vitæ institutum spectantes, qui in mundi luxu vitam agunt, si Religiosorum cœnobiis ob vitæ asperitatem se mancipare non possint, habeant quo se recipiant quove confugiant, ubi mores corrigere, parare virtutes, pie demum sancteque vitam instituere valeant.

[139] [Futura] Constans olim fama per Urbem erat, virum quemdam, præclaro genere ortum, ecclesiasticis dignitatibus ornatum, cujus nomen consulto reticetur, Cardinalium Collegio eo ipso anno, XV kalendas Januarii adscribendum o. Id simul atque Philippus audivit; Is dixit, non in præsens modo, verum ne in posterum quidem, Cardinalatus honorem consequetur. Prædictionem comprobavit eventus: siquidem Clemente Octavo Pontifice Maximo, nullis ei novarum dignitatum accessionibus factis, obiit Romæ. Sub idem tempus, ut arbitror, Prosper p Samajus Sacerdos, nostram ingressus ecclesiam, a Philippo confestim vocari se sensit, vocatusque adfuit. Tum ille, Te idcirco accersivi, inquit, ut moneam, ne, [& occulta novit,] Sacerdos cum sis, mulieres contingere audeas, neve te in feminarum consuetudinem inducas; hæc enim facere Sacerdotem minime decet, cujus partes sunt castitatem totis viribus colere. His ille auditis mirandum illico in modum obstupuit, eoque vel maxime, quod nec ille Philppum, nec illum Philippus noverat.

ANNOTATA.

a Eam rem, is qui in se expertus est, jurejurando exposuit.

b Item hanc, qui adfuit.

c Id, qui eos audiebat fragores, juratus enuntiavit.

d Incidit hoc in mensem Martium vel Aprilem, Gregorio XIII vivente.

e Ejus rei oculatos juratosque testes, præter Ioannem Franciscum, quatuor habemus, in quibus est femina princeps, Iulia Vrsina Rangona.

f Testantur id jurejurando viri nobiles, Petrus-Paulus & Iacobus Crescentius fratres: idque incidit in mensem Aprilem vel Majum.

g Id Carolus & ejus mater Livia Vestria publico testimonio firmarunt.

h Oratoria, quorum regimen ad nostros pertinet quatuor sunt; Romanum, Neopolitanum, Septempedanum, & Anxanum.

i Hujus rei juratos oculatosque testes, præter Eugeniam, duos habemus.

k Eam rem ipse cui contigit, publico testimonio firmavit.

l Totam rem, apud nostros satis pervulgatam, firmarunt idem P. Io. Franciscus, & Alexander Alluminatus, qui ei ægrotanti aßidebat.

m Id ille ipse adolescens juratus narravit.

o Ejus rei juratus testis est Sacerdos, sororis primarii hujus viri filius.

p Hanc rem is ipse Prosper jurejurando testatur.

CAPUT XII.
Annus 1588 & sequentes duo.

A. Æt. 73.

[140] Anno deinde millesimo quingentesimo octogesimo octavo, Helena nobilis mulier, Tamiriæ Ceulæ filia a, uterum cum gestaret, Septembri mense instante partu, [Fœtū mortuum edendum prædicit,] quod fœtum non effunderet, accersitur Philippus. Is feminam mox manu prehendens, circa cubiculum deambulare jubet; quod dum fieret, preces ille ad Dominum fundebat pro ea. Tum ubi discessum parat, instat benigne mulier, nasciturum infantem ut baptizare velit. Negat Philippus: excusationem legitimam affert: quæ cum haud satis justa atque idonea feminæ videretur, orat iterum aliquem saltem suo nomine mittat ejus vices supplentem. Tum demum ille, nullo tibi homine opus erit, qui infantem baptizet: & his dictis abiit. Nec Philippi verba sine effectu; femina nocte insequenti mortuum fœtum enixa est. Eodem anno Julio b Saveræ Mutinensi, Philippum adeunti, allatæ in itinere litteræ sunt, in quibus scriptum erat, ejus matrem, de cujus morbo nihil prorsus acceperat, [& novit statū procul defunctæ:] V Kalendas Septembris diem obiisse. His ille perculsus litteris, rem nemini enuntians, cœptum iter lacrymarum plenus prosequitur. Hunc beatus Pater ut vidit, pileo suo primum ejus tecto capite, tum Rosario in gyrum acto ejusdem collum circumdans: Age, age, inquit, mitte lacrymas: mater tua ita decessit, ut de illa optima sperare possimus. Ea porro res ejusmodi erat, ut omnes uno excepto Julio lateret. His ille auditis, simul lætitia, simul stupore perfunditur.

[141] Hoc etiam anno Victoria Varesia Romana patiebatur e capite fluxionem c, catarrhum vocant, cum frigidis doloribus in dexteram manum delabentem, [cumens brachium] quæ per brachium subinde ad pollicem prope extendi cœperat, nonnullum tumorem invehens. Hȩc, ad morbum frustra medicorum remediis usa, deterius habebat indies. Ergo venit illi in mentem ad Philippum confugere, eoque vel maxime ad id impelli sensit, quod videbat majores morbum vires sumere, dexteræque manus nervos contrahi: quibus fiebat ut vixdum brachium, quo ad nullam jam ferme rem uti poterat, flectere extendereque posset. Itaque Philippum fiduciæ plena sacri Adventus tempore adit, morbum aperit: tum ille affectum membrum fasciis obligatum manu prehendens, orat pro ægræ salute, interque orandum apprehensum brachium manu stringit premitque fortiter: demum supplicatione completa; [tactu sanat.] Vade, inquit, Victoria, & ne quidquam timeas, sanitati pristinæ restitueris. His illa auditis læta inde abiens, domum revertit. In itinere id secum ipsa dicere cœpit: Nonne Philippum, ut virum sanctum Deique amicum, veneror? nonne spem omnem valetudinis recuperandæ in eo uno reposui? Facessant igitur humana remedia, abeant medicamenta. Quibus dictis, læsam illico manum fasciis ligatam soluit; ceratum in ignem conjicit. Quo ex tempore adeo confestim melius habuit, ut læsam partem frigida aqua medico invito madefaceret, eadem ad omnia ut vellet uteretur, nulloque deinceps medicamento brevi prorsus convaluit.

A. Æt. 74.

[142] Anno hujus seculi octogesimo nono, uno eodemque tempore, [Ex ægris 2 alterū meriturum dicit:] Helena Ciba & Dominicus Mazzeus conjuges, gravi impliciti morbo cum tenerentur, Tamiriæ Helenæ matri d, utrumque diem obiturum suspicanti; Timorem, inquit, Philippus, depone: de duobus alter dumtaxat morietur. Prædictionem eventus subsequitur; solus Dominicus, Helena uxore relicta, cessit e vita, quinto decimo Kalendas Julias. Eodem anno virgo nobilis Laura Morona e, annum agens duodecimum, mortifero morbo corripitur: morbus usque eo processit; [moribundā sanat.] ut puellæ nulla jam vitæ relicta spes esset. Dereliquerant eam medici; jacebat enim lectulo sensibus omnibus destituta: non audiebat, non loquebatur, eamque Sacerdos Oleo sancto inunxerat. Hanc itaque cum viderent parentes nulla spe salutis animam trahere, lamentabantur ut mortuam. Jamque omnia erant ad sepulturam ac funus parata; fossa, in qua corpus humandum, decreta. Interea accersitur Philippus: qui ubi eo venit, in puellæ mox faciem efflavit, alapam inflixit; tum ejus capillos manu prehendens, caput circumagens, magnaque voce eam inclamans, ut Jesu nomen pronuntiaret, imperavit. Hæc ut facta sunt, moribunda extemplo oculos aperit, Sanctissimum Jesu nomen pronuntiat, melius habere incipit, periculo confestim eximitur, febri omnium spe citius liberatur, & tandem in pristinam restituitur valetudinem.

[143] Hoc etiam anno Joannes Baptista Guerra Mutinensis, nostræ Congregationis laicus, cum XIII Kalendas Januarias, ecclesiæ parietes peristromatibus exornaret, præceps ex altissimo loco ruit f; quo casu tam vehementer offendit, [Ex gravi lapsu caput fractus,] ut mortiferum in occipite vulnus acceperit. Caput ad marmor cadendo allisit: ictus gravis, percussio mortifera: itaque repertus ut nec quidquam loqueretur, nec exaudiret inclamantes, pro mortuo sublatus, expiranti similis, in proximum cubiculum per manus defertur. Horas aliquot jacuit alienatus a sensibus: ex Patribus non deerant, qui eum, quasi animam ageret, ad bene moriendum precibus adjuvarent. Interea de Joannis Baptistæ lapsu nuntius ad Philippum mittitur: qui dimissis confestim omnibus, Deum pro moribundo rogare cœpit enixius, ut qui diceret, nolle se eum tum emori. Advocantur interim medici: [& a medicis desperatus,] qui ut ægrum prope exanimatum offendunt fracto capite, & ex vulneribus sanguinem fluere conspiciunt; periculis plena omnia, vulnera letalia esse severe pronuntiant. Id ipsum Angelus Victorius, medicus Patrum, aliorum opinionem secutus, affirmat. De gravitate morbi medicorum omnium in unum congruere sententiæ; sed de modo medendi summa inter eos dissensio erat. Joannes (id uni ex illis nomen) in ea erat sententia, ut diceret, læsam partem ferramentis non modo abradendam, sed etiam aperiendam esse, osque ipsum detegendum, ut quidquid læsum erat in conspectu esset: alii vero contra, in quibus Josephus Zerla erat medicaæ artis laude præstans, nullo id pacto tentandum. Jamque ferramenta ad scindendum perforandumque parata omnia: sed cum peritissimi medici diversa de curandis vulneribus sentirent, nullum ægro adhibetur medicamentum, præter simplicem abiegni olei unctionem, & unicam ex oleo amygdalino potionem. His peractis, venit ad Philippum Angelus Victorius, vulnera prorsus mortifera esse exponit. Cui ille subridens; [Philippo jubente convalescit.] Ego, inquit, nolo is moriatur, donec cœptam fabricam absolverit. Tum serio locutus, Dominum rogo, adjecit, pro istius salute, quem novi e morbo plane surrecturum, ut factum est. Joannes Baptista enim mirifice convaluit: quippe febris nulla fuit quæ morbum sequeretur, quamquam medici eam expectabant: dolor itidem nullus, nulloque alio medicamento, præter id de quo ante dixit, vulneribus subventum fuit. Etsi autem ex medicis non deerant qui dicerent, ad ferramenta veniendum esse; æger tamen pristinam, contra omnium spem, recuperavit sanitatem.

A. Æt. 75.

[144] Cum ecclesia nostra, Sanctorum Reliquiis nudata, in eam qua nunc cernitur formam redacta esset; [Intercedente Cardin. Cusano] cogitare statim cœpit Augustinus Cusanus Cardinalis (cui semper uni Philippo magis quam ceteris obsequi cordi fuit) de ea tam ingenti thesauro locupletanda. Ergo ubi id secum animo agitat, omnem operam ponere statuit, ut Sanctorum Martyrum Papiæ & Mauri sacra corpora, e Diaconia Sancti Adriani, cujus eo tempore Titularis erat, ad ecclesiam nostram auctoritate Apostolica transferrentur: ad id porro hac movetur occasione. Decreverat ejus ecclesiæ aram maximam pervetustam instaurare exornareque: id ubi fieri cœptum, reperiuntur fabris altare demolientibus nonnullorum insignium Martyrum corpora, nempe Flaviæ Domitillæ Virginis, Nerei & Achillei eunuchorum; Marii & Marthæ conjugum; ac demum Papiæ & Mauri nobilium militum Romanorum, tribus distincta loculis, cum vetustis inscriptionibus. Interea temporis Augustinus Cardinalis, [impetrantur corpora SS. Papiæ & Mauri:] quo piis Philippi optatis votisque respondeat, a Sixto V impetrat, ut Sanctorum Martyrum Papiæ & Mauri sacra corpora, e S. Adriani Diaconia, in nostram ecclesiam S. Mariæ & B. Gregorii a Vallicella deferantur; quod ejusdem religioso officio ac liberalitate curatum est. Tertio itaque Idus Februarias, anno millesimo quingentesimo nonagesimo, resignato apertoque loculo, quo horum Martyrum sacra corpora continebantur, extracta est concessu Pontificis exigua quædam Sanctorum ossium pars, quæ eo ipso in templo S. Adriani, quasi diuturnæ mansionis & hospitii testis ac monumentum, retineretur. Clausus rursus & obsignatus loculus, reconditusque in arcam ligneam, serico bombycino coccineo contectam; is demum loculus, eodem die magna populi frequentia e sacrario elatus, feretroque impositus, super altare maximum collocatur. Tum Germanico Fideli ceremoniarum præfecto annuente, agmen ac pompa cœpit ab ædibus S. Adriani ad fornicem Septimii procedere, inde ad Capitolium, tum ad plateam Alteriorum, ex qua per viam Pontificiam ad montem Jordanium processum, inde demum ad nostram ecclesiam perventum est.

[145] [quæ solenniter in ecclesiam novam] Res fuit omnino visenda. Sacræ portabantur Reliquiæ auro fulgentes, patentes in feretro sub umbella holoserica, pio Sacerdotum nostræ Congregationis ministerio, symphoniacorum choris suavissime præcinentibus. Antecedebant præclarissima beatorum Martyrum pignora, sacrorum hominum familiæ, Clerus laicique quamplurimi, qui nostram ecclesiam & oratorium frequentant: singuli faces accensas manibus gestabant, argentea thuribula bina deferebantur, funalia circum quamplurima: Helvetii item, ad tumultum vitandum, sacrum feretrum cingebant. Qui autem allata celebri pompa sanctorum Martyrum corpora, pio ac religioso obsequio exceperint, ad infimos usque ecclesiæ gradus obviam prodeuntes, fuere S. R. E. Cardinales;
Alphonsus, Episcopus Portuensis Card. Gesualdus;
Gabriel, [coram 12 Cardinalibus transferuntur:] Episcopus Albanesis Card. Palæotus,
Dominicus, Tit. S. Laurentii in Pane & Perna Card. Pinellus;
Hippolytus, Tit. S. Pancratii Card. Aldobrandinus, Major Pœnitentiarius, hodie Catholicæ Ecclesiæ Episcopus, Clementis Octavi nomine assumpto;
Hieronymus, Tit. S. Petri ad Vincula Card. de Ruvere;
Scipio, Tit. S. Mariæ de Populo Card. Gonzaga;
Marianus Perbenedictus, Tit. SS. Marcellini & Petri Cardin. Camerin.
Federicus, S. Agathæ Diaconus Card. Borromæus;
Augustinus, S. Adriani Diaconus Card. Cusanus, qui Sanctorum Martyrum corpora, jussu Sixti Papæ V, conceptis verbis tradidit beato Philippo Nerio Florentino Parenti nostro, nostræque Congregationis Fundatori auctorique;
Guido, SS. Cosmæ & Damiani Diaconus Cardin. Pepulus.

Hi omnes cum sacrum feretrum, jam aræ ligneæ medio in templo excitatæ aureoque pallio circumtectæ impositum, venerarentur; supervenit Nicolaus Sfondratus, Tit. S. Cæciliæ Card. Cremonensis, qui postea Gregorius Decimus quartus fuit. Verum elapso quatriduo, sacra Martyrum corpora & capita, e templo sublata, in sacrario fuere deposita; ibi tantisper mansura, dum & ipsa basilica & ara maxima, quæ magnificis operibus extructa est, consecraretur & dedicaretur. Quæ tandem dedicatio superiore anno millesimo quingentesimo nonagesimo nono, [& an. 1599 ponuntur sub altari.] per Alexandrum Medicen, S. R. E. Presbyterum Cardinalem Florentiæ Archiepiscopum, solenni ritu ac pompa celebrata est. Hæc de postrema Sanctorum Martyrum translatione, quam diffusius uberiusque Jacobus Butius, Lateranensis Basilicæ Canonicus, atque Illustrissimi Domini Hieronymi Rusticuccii Cardinalis Vicarii Notarius, qui rebus omnibus interfuit, minutissima quæque persequendo, litteris mandavit.

[146] Incidens quodam die ex sibi data occasione in sermonem de Catharina Pratensi, [Videt absentem Religiosam Sanctus;] ex ordine S. Dominici insignis sanctimoniæ femina, cujus res præclare gestas tribus libris prosecutus est Seraphinus Razzius ex eadem familia, in hæc prorupit verba g: Catharina dum viveret, sese mihi per visum ostendit. Quæ esset ejus corporis effigies, quæ habitudo oris, qualis statura, quis aspectus, ad amussim exprimebat. Mirabile id fuisse quis neget? quandoquidem nec Philippus Roma, nec Catharina Pratensi cœnobio egressa est. Hæc porro narravit ille occasione obitus ejusdem Catharinæ, qui in hunc annum in diem quartum nonas Februarias incidit. Hector Modius Calaber, eodem anno, Februario mense Romam veniens, Philippo peccata sua confitebatur: h quod dum faceret, [monet non integre confitentem;] non importunos modo intemperantiæ ardores, quibus frequenter impugnabatur; sed desidiam etiam, quam in illis refellendis adhibebat, silentio involvere consueverat. Philippus interim, ut juvenis pertinaciam vidit, simulque animi periculum in quo erat; arrepta ex Confessione delictorum quam faciebat occasione; Quid causæ est, dixit, quod te de libidinis atque intemperantiæ stimulis, simul de negligentia qua in eis repellendis uteris, non accusas? Effare peccata tua, si Deo rem gratam facere cupis. Quibus ille rebus in admirationem raptus, mox intimo cum animi dolore confessus est se in his deliquisse; atque deinceps majore solertia vitam traducturum omni asseveratione affirmavit. Eo ipso anno, mense Martione an Aprili? P. Prometheus Peregrinus i, nostræ Congregationis Sacerdos, ita graviter ex intestinis laborare cœpit, ut ea sibi extrahi crederet. [iliacam passionem sedat;] Quamobrem in cubiculum mox delatus, miserandum in modum cruciari se sentiebat doloribus increscentibus. Hunc itaque visit Philippus; qui aliud instituto suo agere simulans, k quasi jocaretur ægrum manu contrectat; illiusque mox pectore signo Crucis signato, eum bonæ implet spei; illud adjiciens, nihil esse, quod timere debeat: & his dictis abiit. Ille vero, intra semiquadrantem unius horæ, omnem dolorem a se penitus abscessisse sensit & professus est.

[147] Eodem anno nobilis mulier Livia Vestria l, permolestam capitis vertiginem quatuor plus menses patiebatur, [& capitis vertiginem:] & Guaiaci decoctum (Lignum sanctum appellant) quod sumpserat, morbo profuerat nihil, quin parva occasione succideret. Hæc igitur quodam die, cum e templo nostro, ubi Sacramenta frequentat, domum repetere vellet, haud potuit, vertigine eam repentino invadente; quippe cui circumagi, quæcunque cerneret, videbantur. Id ubi advertit P. Angelus Vellius, ad Philippum eat, hortatur. Paret illa; rem beato viro exponit: qui ejus mox caput manu contingens, omnem ab animo curam repellat, monet. Mira dictu res! Extemplo illa, unius Philippi attactu, toto morbo ita se levatam animadvertit, ut ne ulli quidem vel minimæ ejus valetudinis perturbationi deinceps subjacuerit. Hoc etiam anno, Augusto mense, Bartholomæus Fuginus Romanus eo erat corporis morbo æger, ut jam deplorata esset salus: [moribundū sanat:] hic enim a medicis derelictus, extremoque Oleo inunctus, partim pestilentis febris vi, partim acerbissimi doloris qui capiti hærebat magnitudine, proxime ad mortem accesserat. m Eam rem ut Philippus noster audivit, ad adstantes tertia noctis hora conversus, ægro dixit, Certam opem feret Dominus. Eoque pro illo noctu orante, reperitur mane, qui vesperi pro mortuo habebatur ab omnibus, non a febri solum plane relictus, sed doloribus etiam, quibus vel maxime conficiebatur, liber. Vivit is adhuc, sanitatis beati Patris intercessione redditæ fidelissimus testis. At de his satis. Jam nos ad ea conferamus, quorum annos, quibus gesta sunt, etsi hoc Pontifice facta, haud satis compertos habemus.

[148] [novit secretam cogitationem:] Feminam quamdam nobilitate præstantem invaserat n cogitatio, rem nescio quam Deo gratam amplectendi; eaque occulta erat, ipsa autem nemini dixerat. Cumque nec quid ageret sciret, nec Philippo animum suum aperire auderet, in ancipiti cura versabatur. Verum cum quodam die Confessionis peragendæ cupida Philippum adiisset, nondum mulier verbum ullum fecerat, cum ille ejus animi cogitationem, quam divinitus noverat, mulieri obstupescenti exposuit. Ea erat omnium de Philippi sanctimonia constans opininio, ut non deessent, qui ejus, absentis licet, quasi præsentis opem o implorarent. Patritius Patritiæ gentis, [varios morbos invocatus curat:] cum nocte quadam increscentibus stomachi seu intestinorum doloribus, quibus laborabat, mori metueret; ad beatum Patrem mente confugit, ejus opem implorat. Nec irritus: totus enim is dolor continuo p abiit, ipseque mane sanus ac vegetus e lecto exiliit. Honesta mulier q Maria, Paganella cognomento, eodem morbo oppressa, telæ frustulum, r beati viri sanie ac sanguine imbutum, dolenti parti admovens, illico sanatur. Eamdem alio tempore, capitis dolore gravissime conflictatam, Philippus solo tactu in pristinam confestim restituit valetudinem.

A. Æt. 76.

[149] Natus videbatur Philippus ad afflictos sublevandos, tentationibusque vexatos confirmandos; in his enim plurimum ille valebat. Rē uno & altero exemplo notabimus. Mulier quædam s, eximie nobilis piaque valde, gravissimis animi curis opprimebatur; cumque ad sex menses eo tentationis genere oppugnaretur, [solatur afflictos & & juvat tentatos.] de consilio Confessarii Philippum adiit; cui cum animi molestias aperuisset, eam ille intuens, lenique tactu demulcens, bonæ implet spei; Abi, dicens, nihil jam erit quod te molestet in posterum. Vix ille hæc dixerat, cum extemplo femina omni ea molestia, non in præsens modo, verum in posterum etiam liberatur; quod profecto absque miraculo contingere non potuit. Quidam in divino Officio recitando adeo scrupulis t conficiebatur, ut pene diffideret: ad hanc itaque pestem avertendam multa nequidquam expertus, tandem ad Philippum confugit. Ille re cognita, claudens illico cubiculi fores, hominem a se dimittit; Deum pro eo precaturum pollicetur. Abiit ille domum, divinumque Officium recitare aggressus, ab omni illa diaboli tentatione liberum se prorsus advertit. Multi præterea, maximis pressi solicitudinibus, vel ex hoc solum quod eum alloquebantur, læti inde recedebant.

ANNOTATA,

a Hujus rei testem juratam habemus Tamiriam, nobilem feminam.

b Totam rem rem Iulius sacramento enuntiavit.

c Id jurejurando ea ipsa Victoria testata est, idemque ab ejus domesticis acceptum.

d Hanc rem prædicta jam Tamiria jurata narravit.

e Id præter Lauram tres oculati testes juramento firmarunt.

f Hujus rei juratos oculatosque testes novem habemus, in quibus unus est Angelus Victorius medicus, qui rem miraculo tribuit.

g Ejus rei quinque juratos testes habemus.

h Id is ipse Hector sacramento narravit.

i Hanc rem ipse P. Prometheus jurejurando expreßi

k Idem in miraculis perpetrandis a S. Romualdo fierisolitum, tradit B. Petrus Damianus in ejus Vita.

l Eam rem eadem Livia publico testimonio firmavit.

m Id præter Bartholomæum duo oculati testes sacramento confirmant.

n Id ea ipsa mulier ejusque filii sacramento testati sunt.

o Sancti viri adhuc viventes a piis invocantur. Lege Marcum in Porphirio Gazensi, Surium in Auxentio, Theodoretum in Philotheo, Cyrillum in Ioanne Silentiario. Bandominam in Radegunde, Theosterictum in Niceta, Petrum Damianum in Romualdo: idemque apud alios frequenter invenies.

p Hanc rem juratus narravit P. Germanicus Fidelis, qui eam a Patritio die subsequenti acceperat.

q Id ipsamet jurata narravit.

r Miracula ex Sanctorum viventium vestibus vel consimilibus frequenter patrata esse, ipsorum Historiæ testantur: vide Theodoretum in Philotheo, Cyrillum in Ioanne Silentiario, Metaphrasten in Cyro & Ioanne, Bedam in Cutberto, & demum Gofridum in S. Bernardo lib. 4, cap. 1.

s Id ipsa cui contigit sacramento testatur.

t Eam rem sacramento firmavit Federicus Card. Borromæus.

CAPUT XIII.
Acta sub Pontif. Gregorii XIV & Innocentii IX, anno 1590 & 1591.

[150] Nunc ad res a Philippo gestas Gregorio decimoquarto: a nihil enim de beato Patre, Urbano VIII Pontifice, [Sanctus obtinet facultatem privatim sacrificandi,] ob Pontificatus brevitatem, scribendum occurrit. Hic porro est ille Gregorius, cujus permissu beatus Pater privato in sacello (erat id suo cubiculo proximum) facere cœpit: ibi enim ille, desiderio se Deo liberius conjungendi, ad ca verba cum ventum esset, Domine non sum dignus, tum circumstantibus atque ipso ministro foras exire jussis, ipse solus in sacello manebat; moxque ut solus erat ab arbitris remotus, non prius sanctissimam Eucharistiam sumebat pretiosissimumque Sanguinem degustabat, quam duas frequentius circiter horas, plus minusve, in tanti tamque admirabilis Sacramenti contemplatione, maximo cum sensu pietatis, ingenti lacrymarum perfusione consumpsisset: tum Christi corpore ac sanguine sumptis, administro ingresso rem sacram perficiebat. Absoluto Sacrificio ita nonnunquam abstractus a sensibus apparebat, ut exanimatum magis quam viventem crederes. [& pro Officio recitandi Coronam.] Concessit præterea Philippo hic idem Pontifex, ut ab Officio divino recitando, propter frequentes ægrotationes & ecstases, abstineret, ejusque loco Coronam recitaret: verum ille æger, medicis ei divino Officio Horisque Canonicis nominatim interdicentibus, Coronam recitabat: sanus, numquam permissa uti voluit licentia; divinum Officium, ut nunc est, perpetuo recitavit.

A. Æt. 67

[151] Anno Christi millesimo quingentesimo nonagesimo primo, mulier primaria, cum in gravissimum morbum affecta jam ætate incidisset b, unus ex propinquis vereri cœpit, [ægram, quā invito consanguineo visebat,] ne femina Patres Congregationis bonorum suorum heredes institueret. Ægram visebat Philippus, qua erat caritate, quotidie; (ejus enim Confessiones audiebat) non amore pecuniarum, ut propinquus putabat, sed ejus salutis desiderio. Interea cum ille, vehementiore suspicione solicitus, Philippum pecuniam, non animam quærere cogitaret; cogitatioque homini nullam partem neque diurnæ neque nocturnæ quietis impertiret, minis beatum Patrem a proposito deterrere constituit: quibus demum si nihil proficiat, non introitu solum ad ægram, sed omnino aditu prohibendum censet. Sed frustra fiunt omnia: servi enim Dei, quamquam apud se ipsos abjecti, in divinis tamen negotiis agendis mirum in modum fortes sunt. Ergo Philippus, in proposito susceptoque consilio permanens, ut erat animo forti, quæ sibi objiciebantur pericula contemnens, singulis diebus semel atque iterum ac sæpius ad ægram accedebat; in cujus cubiculum invitis custodibus penetrabat, nulla alia re adversus viri furorem nisi divina fiducia armatus. Quodam die ad eam de more pergens, ab alumnis monetur, ne certissimo sese periculo objiciat. Feminam, inquit ipse, ut ejus animæ prosim inviso: id autem operis, occidant me, [convalituram, ipsum moriturum prædicit.] non intermittam. His illi auditis, rogant iterum, ab incepto desistat; serviendum tempori necessitatique parendum tradunt. Ille denique, Numquam, jam dixi vobis, desistam, quin feminam visam: interfici hanc ob rem haudquaquam timeo: illud porro sciatis velim, & ægram, quamquam morti proximam, e morbo convalituram; & propinquum, etsi optime valet, e vita brevi cessurum: idque, uti prædixerat, contigit.

[152] Eodem anno, Junio ineunte, Joannes Manzolius c Florentinus, ex antiquioribus Philippi alumnis unus, in gravem mortiferumque morbum inciderat. Morbo indies ingravescente, [quem sibi supervicturum prædixerat,] ventum jam erat ad extrema; deserto a medicis nulla spes salutis suberat. Ergo sub vesperum Oleo sancto inunctus, Joanni Baptistæ sororis filio mandat, Philippum roget, ut Sacerdotem quamprimum mittat, qui sibi morienti assideat. His dictis, beato Patri, quasi coram adesset, toto pectore sese commendat; idque eo libentius, quod memoria retinebat, eumdem prænuntiasse, se ei superstitem futurum. [moribundū in vivis orando retinet,] Mira res? Etsi ille animam agebat, vitæ tamen non amittebat spem: eoque hæc secum cogitante medici accedunt, qui mortem illi instare ex venis aliisque signis percipiunt; eoque hominem deductum, ut nulla spe salutis in horam viveret; propinquos de parandis rebus ad funus necessariis admonent. Accedit interea Sacerdos a Philippo missus (is erat Mathias Maffeus) qui moribundi animam, Christianis mysteriis munitam, assiduis precibus Dei Sanctorumque tutelæ impense commendat. Vix jam hora abierat, intra quam ægrum moriturum prædixerant medici, Hieronymus scilicet Cordelius & Vitus; cum ille, oculis in parietem, qui erat lectulum juxta, defixis, hæsit diutius. Quod ubi cernunt adstantes, eum ut mortuum lamentari incipiunt, candela de more signant: alii alios intuentes inter se dicebant; Ecce moritur, ecce spiritum efflat. Cumque durante tractu ac lentitudine mortis, defectus jam viribus neminem prorsus agnosceret sentiretque nihil; Mathias domum redit, Philippumque adiens, eidem Manzolium ultimis jam appropinquasse exponit. Quibus ille auditis, quod reliquum erat noctis in oratione consumpsit. Auditæ preces: ea siquidem nocte moribundo melius fuit. Dulci enim sopore corripitur, dormit ad horas duas: experrectus clara voce adstantes evocat, cibum petit, animi corporisque vigorem recuperat. Interea minores custodes Misericordiæ Sodalitii, luce vix apparente, domum Manzolii, quem vita functum acceperant, petunt: corpus sibi ad lavandum dari rogitant: sed ubi audiunt eum non modo non mortuum esse, sed ne periculosum quidem, ut qui vitam ea ipsa nocte in tuto collocarat, admiratione complentur; nec dictis fidem habuere, donec suis ipsi oculis illum melius habentem, expedita lingua loquentem, viderint.

[153] Illud hic annotatu dignum. Mittit Philippus eumdem Sacerdotem Mathiam summo mane Manzolium visum; quo abeunte venit ad eum Montes Zazzara, ut illum de ejusdem obitu admoneret: [& aliis mortuū asseverantibus,] cui & dicere cœpit, Amici, Pater, unice mihi cari jacturam feci: Joannes Manzolius supremum diem priore nocte explevit; & ecce tibi signum, Misericordiæ Sodales ad funus convocati sunt. Hæc vix ille dixerat, cum Philippus; Manzolius, inquit, non modo non obiit; sed ne hoc quidem morbo obibit. Redit interim Mathias, qui rogatus a beato Patre quomodo Joannes Manzolius haberet, Decessit, inquit. Et ille, Haud verum dicis, vivit ipse; propera ergo, ad eum iterum perge; quid stas? quid cessas? Sed cum Sacerdos jussa exequi cunctaretur, quod diceret se a Manzolii familiaribus de ejus obitu admonitum esse; instat acrius Philippus, urgetque ut mandatis pareat. Abiit ille: in itinere hæc animo volvebat: [vivere affirmat absens:] Quid sibi vult ist hȩc reditio? Frustra Manzolii domum repeto; iterum audiam quod semel audivi, Joannes obiit. Hȩc dum ille cogitaret, ad ejus ædes pervenit: ingressus cubiculum, moribundum hominem, non modo vivum, sed optime habentem expediteque loquentē, circumstantes noscitantem, offendit, miratur. Reversus ad Philippum, quod vidit, narrat; eum Manzolii nomine salutat. Ceterum, ut ad rem nostram redeamus, accedunt medici ad Manzolium a domesticis revocati; quamquam initio, quod eum mortuum putarent, venire renuebant. Ex pulsu arteriarum extemplo certam indubitatamque spem valetudinis admirabundi concipiunt; Miraculum, inclamant, miraculum; in singula momenta levius Manzolium habere profitentur. Neque hic stetit res, haud multo post, magnis indies virium incrementis, planc convaluit. Produxit is vitam ad annum hujus seculi nonagesimum septimum, obiitque paulo plus quam biennium post beatum Patrem.

[154] Nicolaus Lilius, nostræ Congregationis Sacerdos, vir cum multis virtutibus excellens, [discipulum in morte luctantem cum dæmone,] tum maxime sui despicientia, periculose ægrotabat, tantaque apparebat vis morbi, ut mors instaret. Visebat eum assidue Philippus, cui ob singulares virtutes carus admodum erat, atque ad pugnam contra diabolicas infestationes incitabat. Accidit autem aliquando, ut, cum ille supremis appropinquaret, ab adversario variis modis impugnari cœperit; id autem hac occasione ad nostram permanavit notitiam. Sacrum faciebat Philippus in privato sacello, cum Patribus cibum sumentibus strepitus super fornicem triclinii audiuntur. Proximus erat is locus, & cubiculo ubi æger jacebat, & sacello ubi Philippus salutares Hostias divinæ Majestati immolabat. Ergo dum hi strepitus fiunt, ex Patribus aliqui tonare credunt; alii, quasi lapides pergrandes maximi ponderis super fornicem triclinii summa vi traherentur, audiunt; strepitus ad singulorum aures haud pervenere: audiunt ex Sacerdotibus, Petrus Consolinus & Prometheus Peregrinus. Inter strepitus Philippus, qui pro ægro tum precibus insistebat, ministros advocat; Consolino, qui primus accesserat, Ad Nicolaum, inquit, perge quantocius, ut quamprimum quidquid de illo est certo sciam. Advolat is confestim, eoque ubi venit, moribundum Sacerdotem junctis manibus, hilari serenoque vultu dicentem reperit; Gratias agamus Domino Deo nostro; [mirabiliter juvat,] accessit, recessit, victus est. Quibus quidem verbis, quæ identidem repetebat, videbatur innuere se cum diabolo, cujus aspectum vitare nequiverat, dimicantem, a Philippo mirabiliter adjutum, ejusdemque opera ab illius furore minisque liberatum. Beato deinde Patri eum adeunti, Hem, Pater mi, dixit, quid quæso causæ fuit, quod te hactenus non noverim? Cum morior, nunc, qui homo sis, noscere incipio. Ceterum de hoc, quoniam vir fuit spectatæ per plures annos in Congregatione integritatis, aliqua digna, [virum sane optimum.] quæ mandentur litteris, narrabimus. Fuit hic præter cetera pietati ita deditus, ut vocatus a Deo nihil habuerit antiquius, quam oblivisci populum suum & domum patris sui. Propinquorum adeo oblitus erat, ut ne minimum quidem de illis cogitaret. Hinc fiebat, ut eorum litteras, e Gallia Romam allatas, non modo non legeret; sed fasciculum etiam, ut erat ligatus, abjiceret in ignem. Orationi deditus erat; obedientiam ita amabat, ut nemo magis; sui ipsius despicientia excellebat. In Confessionibus audiendis multus assiduusque; pietate in Deum & caritate in proximum flagrabat; de se ipse demisse abjecteque sentiebat; Cœnobium B. Franciscæ Romanæ omni fere tempore dulciter ac sine querela rexit; diem obitus sui, priusquam lectulo decumberet, prævidit, prædixit; morti proximus, Sacramentis Ecclesiæ munitus, supremum diem maxima cum significatione pietatis explevit, eodem, quem diximus, anno nonagesimo primo, XVIII Kal. Julias.

[155] Hoc etiam anno XI Kal. Augusti, P. Desiderius Consalvus, Ordinis S. Dominici, in gravem morbum incidit; morbum pestifera febris secuta est, febri phrenesis accessit. d Jacebat æger in lecto, vi mali victus, &, [Minus ægrū moriturum, alium victurum prædicit:] si medicis crederes, nulla spe salutis. Eo interim ad finem properante, evocatur Philippus ad P. Franciscum Bencinum, graviter itidem ægrum, sed non ad desperationem medicorum laborantem. Qui mox, Is, dixit, ex hoc morbo non convalescet; tum Patrem Desiderium adiens, Bencinus, iterum ait, prȩsenti ægrotatione morietur. Illud his subnectam. Vixdum Desiderii cubiculum attigit, cum ad se æger revertens, tanto confestim gaudio ex sola viri præsentia repletur, ut sibi ipse sanus jam esse videretur. Neque eum opinio decepit: Philippus namque, manibus super illo impositis, Confide, dicebat, brevi convalesces. Nec mora. Æger delirio, phrenesi, & somnolentia solutum se animadvertit: febricula demum, quæ ex morbo reliqua erat, liberatur. Is itaque cum a media morte ad vitam revocatus esset, ab amicis dici cœptus est, non jam Desiderius, sed Lazarus redivivus: quo vocabulo in hunc usque diem a quibusdam nominatur. Joannes Comparottus medicus, qui utrumque curabat, ut prædictioni eventum respondisse vidit, Philippum ut Dei amicum magis magisque venerari cœpit; P. Desiderio salutem divinitus redditam, beato viro pro eo orante, affirmavit; simulque adjecit, ingentise admiratione affici cogitantem, P. Bencinum, de cujus salute medici haud desperarant, diem obiisse; & P. Consalvum, qui omnium opinione mortuus credebatur, contra omnem medicæ artis rationem, e morbo evasisse incolumem.

[156] Femina Princeps eodem anno, Augusto mense, ad ultima summa vi morbi adducta venerat; [citam mortem ægræ impetrat:] extremaque etsi patiebatur, signa tamen apparebant in ea, quæ seriorem mortem denuntiarent e. Hanc Philippus, cujus pectus flagrabat caritate, visit; cumque paulisper pro illa divinam precatus esset clementiam, inde nescio quem ægrotum visum abiit. In itinere secum ipse, Heu feminam! frequenter dicebat, Heu auxilio indiget! Res sua postulat, ut ei opem feramus. Ad plateam S. Mariæ ad Martyres ut ventum est, Revertamur, iis qui secum erant, ait, ad moribundam: senserat enim divinitus se ad eam, cum diabolo forte dimicantem, revocari: quam reperit eodem prorsus modo habentem, ut antea; crederes eam, egregie adhuc robustam, ad alium saltem diem spiritum ducturam esse omnino. Tum Philippus, ut feminæ subveniat, quibusdam qui ejus insidebant lectulo foras exire jussis, in moribundæ faciem primum semel atque iterum exuflat; tum preces pro ea ad Deum fundens, ipsamque sermone de rebus divinis perbrevi confirmans, in hæc tandem verba prorumpit; Jubeo tibi, anima, Dei nomine, ut ex hoc corpore egrediaris. Quibus dictis, extemplo mulier (cunctis qui aderant stupentibus, factumque initio non credentibus) spiritum efflavit. Hoc ipso, opinor, anno, mense Octobri, accidit Victoriæ Varesiæ Romanæ f, ut ingenti dolore correpta in læva scapula, eo tam acerbe opprimeretur, [aliam sanat.] ut anhelitum trahere vix posset; nec noctu conquiescere, nec in lecto decumbere. His in angustiis B. Philippi memor, ad ejus iterum opem confugit, enixeque rogat præsenti se morbo eripiat. Nec irrita: Philippus namq; affectam mox partem pugno percutiens; Abi, inquit, ex morbo plane convalesces, Mira res! Victoriæ extemplo melius fuit: vixque domum, quam nostris ædibus proximam habebat, pervenit, cum in statum valetudinis pristinum restitutam se animadvertit.

[157] Illud hic attexam, quod Gregorius XIV, & Cardinalis & Pontifex, [Amatur a Gregorio 14 Papa,] Philippum semper plurimi fecit, dilexit unice, magnamque ex ejus præsentia capiebat lætitiam; eumque præterea & læto semper hilarique vultu excipiebat, & peramanter amplectebatur, nec permisit unquam eum coram se esse, aut secum de quavis re agere, nisi scabello considentem atque operto capite. Quodam die, cum de more Pontifex in ejus rueret amplexus, me præsente, in has illico erupit voces: O te vere felicem! tu quidem, Pater mi, sanctitate nos vincis; quamquam nos te (quod Christi vices in terris gerimus) dignitate & potestate superamus. Amplissimi S. R. E. Cardinales, qui eo Pontifice magna Philippum observantia colebant, quique simul ejus delectabantur consuetudine, hi fuere, Gabriel Card. Palæottus, Fr. Michaël Bonellus Alexandrinus, Julius Antonius Sanctorius, Alexander Medices, Augustinus Valerius, Vincentius Laureus; præter hos Hippolytus Card. Aldobrandinus, major Pœnitentiarius, qui hodie tanta cum sanctitate ac prudentiæ laude Ecclesiæ gubernacula tenet, Clementis VIII nomine honestatus; Hieronymus de Ruvere Archiepiscopus Taurinensis, Scipio Gonzaga, Federicus Borromæus, Joannes Franciscus Maurocenus, Augustinus Cusanus, Guido Pepulus, Paulus Camillus Sfondratus, Octavius Paravicinus, & alii. Verum Philippus, in magna quamquam semper auctoritate & existimatione apud Summos Pontifices, & Amplissimos Cardinales, & Principes viros fuit; his tamen ille numquam elatus honoribus, utpote qui caduca omnia contemneret, de sempiternis honoribus sempiternaque gloria, cujus vehementer cupidus erat, assidue cogitabat. Hæc de rebus a B. Philippo gestis Gregorio IIII. Jam de iis quæ ab eodem facta sunt Innocentio IX, qui Pontifex creatus IV Kal. Novembris, anno millesimo quingentesimo nonagesimo primo, sedit menses duos.

[158] In exitu hujus anni millesimi quingentesimi nonagesimi primi quidam, cui Matthæo Guerræ nomen g, Romam venerat (erat is eximia erga Deum pietate) hospitio exceptus fuit a nostris, [Cogitationem hospitis perspicit:] Philippo ad Confessiones utebatur: de ejus enim sanctimonia magna & fama & auditione acceperat, illud autem interim contigit. Erant vesperi apud beatum Patrem viri aliquot nobiles ac primarii; hos cum ille, qua erat animi comitate, more suo festive & urbane tractaret, unaque cum ipsis modeste etiam quandoque subrideret; passus est ex his hospes nescio quam animi offensionem, dicebatque secum ipse; Hic si ea esset sanctimonia, qua dicitur, aliter vitam ac facit institueret, vitio dans quod virtuti tribuebant alii. Interim cum jam dilucesceret, beatū virum adit; delictaque confiteri aggressus, quod de eo vesperi secum agitarat, silentio transmittit. Intuetur hominem Philippus; ipsumque ne ullum in Confessionibus faciendis delictum reticeat, [futuri Pontificis nomē discit.] etsi leve sibi videatur, admonet. Quibus dictis, Tuum erat, adjecit, quam de me heri vesperi offensionem habuisti, aperire; eique rem totam diserte explicuit. Stetit ille his auditis stupore defixus: cogitatum aperit, Confessionem peragit, culpæ veniam petit. Illud de beato Patre hic mirabile adjiciam, cum locum aptiorem non compererim, quod Romana Sede Pastore orbata h, semper ferme, nunc dormiens, nunc vigilans, nomen illius, qui in Summum Pontificem eligendus erat, maxima voce pronuntiari audiebat: quam rem paucis admodum viris aperire consueverat. Sed ab Innocentio, qui Pontificatum gessit bimestrem, veniamus ad Clementem VIII, hodie viventem, qui ei subrogatur tertio Kal. Februarias, anno salutis humanæ millesimo quingentesimo nonagesimo secundo i.

ANNOTATA.

a Gregorius 14, creatus Nonis Decembris anno 1590, sedit menses 10, dies 10.

b Hanc rem satis pervulgatam quatuor Sacerdotio præditi jurejurando affirmarunt.

c Id præter Manzolium alii etiam testes, ex iis qui interfuerunt, juramento testati sunt.

d Totam rem, præter P. Desiderium & Ioannem Camporottum medicum, duo oculati testes publico testimonio confirmarunt.

e Eam rem, ut ceteras sileam, jurejurando enuntiarunt principes feminæ, Beatrix Cajetana & Iulia Vrsina Rangona: utraque enim spectaculo interfuit.

f Totam rem Victoria jurata testatur, eamdemque a domesticis accepimus.

g Hanc rem ipsemet sacramento exposuit. Lege autem similia in Vita S. Sabæ & epistola 46 Nazianzeni ad Amphilochium.

h Id juratus narravit, ut ceteros præteream, Card. Taurusius.

i Libri secundi finis.

CAPUT XIV.
Annus Christi 1592 & sequentes duo.

[159] Petrus Philippus Lazarellus ecclesiasticum Beneficium ab Innocentio nono obtinuerat a: qua de re cum Apostolicas litteras, Summo Pontifice ex hac luce sublato, conficere non potuisset; Clemente Octavo in demortui locum suffecto, [Sanctus cogitatam cadem impedit,] omni ope nixus est, ut eam rem expleret; sed libello supplici (ut is opinabatur) a nobili præpotentique viro retento, quo id Sacerdotium in alium transferretur, re desperata cogitare cœpit de nobili illo viro sclopeto occidendo, jamque a Sacro faciendo divinoque Officio recitando cessaverat. Hoc itaque animo cum esset, venit Dominico die mane ad nostram ecclesiam: ibique e regione Philippi procumbens in genua, occultiore vi se sensit impelli, ut eum adiret: ejusque pedibus, nesciens quid ageret quidve sibi vellet, provolutus, nullum loquebatur verbum, nullam edebat vocem: mutum eum crederes. Hic beatus Pater sinistram viri aurem manu leniter apprehendens, Tu, inquit, ærumnis premeris, an non ita est? Cui ille, Sic, Pater. Bono animo sis, [prædictione futuri:] subjecit illico Philippus, intra quindecim dies hac solicitudine liberaberis. Quibus ille auditis ingenti gaudio perfusus, bonæ spei plenus, lætus inde se subduxit: intraque præfinitos dies ea molestia præter omnium expectationem liberatus, Beneficio ecclesiastico, de cujus spe deciderat, confectis ea de re litteris, donatur. Eodem anno Hieronymus Pamphilius, [desperatos ægros victuros prædicit.] e prima nobilitate vir, Rotæ Auditor, cum ita graviter ægrotaret, ut ad desperationem medicorum laborare cœpisset b, a Philippo Aprili extremo invisitur. Qui hominem benigne amplexatus, timorem omnem abjiciat monet, morbum brevi discussum iri affirmat, pollicetur. Neque abfuit dicto fides: quippe ille haud multo post, sano vegetoque corpore, surrexit e lectulo. Hic autem non prætermittam ne illud quidem, observatum frequenter a multis fuisse, ægros, de quibus medici desperarant, pristinas recuperasse vires, beato Patre eos e morbo evasuros pronuntiante: contra, de quibus medici nil suspicabantur mali, eodem annuente e vita cessuros, naturæ debitum exolvisse.

[100] Puellæ annorum novem, Catharinæ Ruissæ nomine, crustulæ quædam cacoethæ, hoc est mali moris, nares occuparant, non absque pravæ luis suspicione; c quippe cum domo nuper exceptus fuisset, qui eisdem infectus pariter laborabat. [Sanat crustulas narium incurabiles:] Puellæ medicamentis succurritur, sed certe incassum omnia: nam crustulæ, quamquam mundari ex intervallo videbantur, novæ tamen confestim ejusdem generis in naribus nascebantur. Cumque per integrum annum hoc morbi genere oppressa jacuisset, nec medicamentis sanari posset; a matre ad Philippum hoc ipso anno, Aprili mense vel Majo, adducitur. Is ubi puellam vidit, affectas mox nares manu leniter contrectans; Filiola dicebat, nullus tibi deinceps ejus generis morbus erit. Nec mora; Catharina confestim habere melius cœpit, brevique post usque adeo integram recuperavit valetudinem, ut ea deinceps ægrotatione neutiquam laboraverit. Hoc etiam anno, [quandā monet de cito moritura sorore.] mense Augusto, venerat ad Philippum Victoria Ciba, ut animum sacramento Confessionis expurgaret d. Cui mox ille; Quampridem ait, sororem tuam visisti? Jam dudum, respondit. Et ipse, I frequenter visere eam: futurum enim est ut brevi supremum diem expleat: Erat hæc virgo Deo sacrata, cui Victoriæ, ut sorori, nomen fuit: quæ relicto seculo cœnobio B. Franciscæ Romæ se addixerat. Ea itaque, optima quamquam tum utebatur valetudine, quiete libereque vivebat, vitæ annum alterum & vigesimum agens; repentino tamen morbo oppressa, intra mensem, nempe XIII Kalendas Octobres, diem obiit extremum.

[161] Eodem itidem anno, IX Kalendas Septembris, dati fuerunt sub Patrum custodia adolescentuli quatuor, [Obstinatos Iudæos convertit,] iisdem parentibus geniti, religione Judæi, obstinato prorsus animo, Hæbreorum ritibus & superstitionibus addictissimi. Hos Philippus ubi obstinatiores vidit, Christo haud ita multo post nomina daturos prænuntiavit: res autem hoc gesta modo e. Quodam die sub horam noctis primam, cum in Judaica superstitione obfirmato quam numquam antea animo perstarent, in eoque perseverantes quod in patria vellent atque avita religione mori, omnemque præterea qui haberetur de Christo sermonem auribus respuerent; non modo superbæ eorum obstinationi non cessit beatus Pater, sed inflammari etiam se sensit magis ad eos Christo adjungendos. Illos itaque hortatur, [pro iis sacrificans:] Deum enixe orent, ut eos veritatem edoceat: & simul adjungit, eumdem se postero die in ipso Sacrificio pro illorum conversione rogaturum, quem preces suas auditurum sciebat. Die vero insequenti mane, cum ejusdem essent sententiȩ, obstinatioreque animo Judaicam legem profiterentur, improviso, cum nil minus expectaretur, Philippo Sacrum faciente, vi divina ad Christianam religionem impulsi, Petro Consolino Sacerdoti Christianos se fieri velle exponunt. Hi postea, de rebus fidei optime eruditi, a S. D. N. Clemente VIII, in Basilica Lateranensi sacro baptismate abluuntur; mutatisque nominibus, natu maximo Alexander, alteri Augustinus, tertio Hippolytus, postremo Clemens nomen imponitur.

[162] Virgilius Crescentius, nobilis Romanus, hoc ipso anno, Novembri mense ægrotare cœpit f: morbus initio ita levis videbatur, [duorū mortē prædicit.] ut ne medicorum quidem judicio mortifer haberetur. Interea rogatus Philippus ut pro illo Deum oraret, apertissimis indicavit verbis, ægrum ejus vi morbi e vita cessurum omnino. Sed cum iterum urgeretur, ut morbum ab eo precationibus expelleret: Voluntati divinæ, inquit, obsequendum in omnibus; id enim vult Deus, ut is hoc morbo moriatur; ergo nos ad ejus voluntatem conformemus. Mira dicturus sum: æger paucis post elapsis diebus ea ægrotatione decessit. Non invitus huic subnecto ejus conjugem Constantiam. Hæc Philippo præsente (ut qui eam solaturus advenerat) id secum animo agitare cœpit g: Vir meus affecta nondum ætate obiit; hic vero (Philippum dicebat) extremam quamquam ætatem attingit, vita tamen fruitur, vitam retinet. Tum Philippus, ejus mentis cogitata intuitus; Vir tuus, feminæ inquit, etiam nunc juvenis mortuus est; & ego, qui senex sum, in vita adhuc maneo: nonne vera loquor? quid taces? His illa auditis, miraculo attonita, obmutuit. Patritium Patritiæ gentis, eodem anno ac mense levissime ægrotantem invisens, illud monet, ut sacramentis Ecclesiæ se muniat, seque demum mortalem agnoscat h. Sed cum id verbum tum illi tum domesticis durum nimis videretur (quandoquidem de ægri morte ne levis quidem suspicio erat) de Philippi consilio in aliud tempus differendo cogitari cœptum est: sed beato Patre acrius instante, datum sibi consilium ægrotus tandem amplectitur: qui sacramentis Ecclesiæ munitus, rebus humanis eripitur.

[163] Eo ipso anno inciderat Philippus Novembri mense in continentem febrim, [æger miraculo convalescit,] sine remissione gravem, ardentem, atque periculosam, quæ quadraginta totos dies eum acerrime divexaverat. Invalescente indies morbo, cum putarent omnes eum non procul abesse exitio, integræ derepente firmitati præter spem restituitur. Id porro medici divinū fuisse miraculum, ætatis viri præsertim habita ratione, jurati publico testimonio confirmarunt. Illud quoque admirabile, quod Hieronymo Cordelio, uni ex iis qui eum ægrotantem curabant, accidit i. Hic cum quodam die sub vesperum illum pessime habentem reperisset; Philippus, dixit, adeo periculose ægrotat, ut non longe jam absit a periculo mortis. Redit deinde postridie summo mane, quæritque solicitus num bene haberet. Ei Philippus, qui de verbis illius nihil acceperat, seorsum ab aliis evocato; O Cordeli, inquit, non est mihi hic morbus, ut tua fert opinio, [uti prædixerat,] supremus: ex eo surgam. Hoc ipso tam gravi morbo detentus, certis quibusdam adolescentibus, quorum ille Confessiones frequentissime excipere solebat, facultatem numquam, multis ac justis de causis, dare voluit apud alios Confessiones peragendi: Expectate, dicebat, illis, parumper, quieto animo vivite, Natali die Domini nostri Jesu Christi ego ipse peccatorum vestrorum audiam Confessiones. Id, sicuti prænuntiaverat, contigit; ex eo enim morbo paulo post, medicis admirantibus (ut qui Philippum ante id tempus e vita cessurum dicerent) plane convaluit; eorumque Confessiones non modo, sed aliorum etiam, excepit audivitque. Observatum præterea fuit frequenter a multis, [sicut alias sæpe:] beatum Patrem ex gravissimis morbis, quorum vi peritissimorum judicio ad ultimum venerat vitæ discrimen, divinitus pristinæ incolumitati, humanis remediis nihil prorsus efficientibus, vel etiam non adhibitis, restitutum fuisse: eam porro rem medici, qui ejus corpus curabant, sacramento testantur. Videre erat etiam quandoque Philippum tam brevi ex gravissimis morbis ad integram corporis incolumitatem redire, ut medici, qui illum vesperi morti proximum offendebant, postridie mane omni prorsus morbo levatum reperirent k. Illud quoque hic attexam, pro miraculo a peritissimis medicis habitum, Philippum devexa jam ætate, sive morbo affectum, sive viribus valentem, tam tenui cibo vitam tenere potuisse; idque supra vires naturæ, ac divinum prorsus miraculum fuisse jurejurando confirmarunt.

[164] In hujus anni exitu Claudius Nerius, civis Romanus, vir utriusque Juris peritia clarus in Urbe, [cujusdam scrupulos introspicit,] adeo magnis conscientiæ aculeis mali dæmonis impulsu torquebatur, ut eis impeditus Eucharistiæ sacramentum frequentare non auderet l. Hisce in angustiis Philippum consulere statuit, animo quod ille daret consilii prosequendi; multumque cum eo sermonem habens, quod dictum venerat reticens, omnia alia enarravit. Tum Philippus, qui rem totam divina revelatione prænoverat, rogare hominem cœpit, ut, siquid, quod aperire cuperet, in animo haberet, expromeret. Negat initio Claudius; instat iterum Philippus; negat ille, ut antea, forasque exire volebat; sed non permittit beatus Pater, qui ut animo opem ferret, ficta persona, quod ille secum animo revolvebat, aperit. Amicus mihi erat, dicere cœpit, qui ejusmodi scrupulo conficiebatur (eum ipsum referens, quo premebatur Claudius) cumque is nullam animo quietem capere posset, me consulere decrevit. Tum enarrans modum, [& dextre curat.] quo amicum ea solicitudine liberaverat, quasi aliud ageret, nunc amici, nunc Claudii nomine loquebatur: putares eum a Claudio de re sua jam antea plane eruditum fuisse. Qua ille denuntiatione perculsus, attonito mox similis efficitur, experimento discens id rescisse beatū Patrem, quod mortalium nemo præter se ipsum suspicari potuisset: domum vero reversus, expertam beati viri sanctimoniam, tum consanguineis, tum amicis enarrare non destitit.

A. Æt. 78.

[165] Anno post Christum natum millesimo quingentesimo nonagesimo tertio, cum quodam die precibus de more insisteret, dæmon, cujus studium sæpe fuit interpellare orantem, vestem ejus, quem ferre non poterat, sordibus aspersit m. Eodem anno, mense Junio, Antonia Caraccia, n Antonii Pasquini conjux, [Desperatam ab omnibus] effuso fœtu, repentino dextri lateris dolore corripitur: dolore increscente a domesticis in lectulo collocatur, eoque mirum in modum aucto, molestissima febri jactari cœpit: febri vero ac doloribus diu pressa, eo tandem devenerat, ut neutram in partem movere se posset. Ergo cum quindecim circiter dies ita graviter afflictata jacuisset, nec quidquam ei prodesset quod a medicamentis proficisceretur; Antonio visum est ad Philippi opem confugere. Cui ille; Abi, inquit, Uxor tua e morbo evadet: quibus dictis illum dimisit. Sed cum morbus in singula pene momenta majorem in modum amplior fieret, ipsaque ægra omnes fere cibos haustusque stomacho fastidiente respueret, ullamque quietis partem neque noctu neque interdiu caperet; perrexit iterum Antonius ad beatum Patrem, quem mox etiam atque etiam rogare cœpit, ut periclitanti uxori, quæ sæviente atrociter febri proxime ad mortem accesserat, succurrere velit. Cui ille; Conjux tua, inquit, non modo præsenti morbo non morietur, verum etiam pristinum corporis animique vigorem recuperabit: abi ergo domum, [tactu sanat.] ego te mox sequar. Eam itaque adiens, quid morbi sit, ubique hæreat dolor, rogitat. Quibus demum cognitis, manu dolenti parti admota, tam ingenti lætitia eo confestim attactu ægra perfunditur, ut, ubi esset, vix sciret præ gaudio. Philippus interim, quod Deus per ipsum effecerat sentiens, inde se subduxit, his verbis mulierem in discessu solatus, Læta jam esto; ne quidquam vereare. Vix ille abierat, cum ea præter morem cœpit sine ullo adminiculo in utramque se partem movere, periculum virium factura; quod ubi facere aggreditur, & deperditas vires se recuperasse, & tota febri totoque dolore solutam se animadvertit; virumque suum gaudii plena evocans, ei miranti sanam sese ostendit.

[166] Cum privatæ vitæ desiderio teneretur Philippus, atque grave sibi videretur, [Petit a Præpositura absolvi,] qua erat humilitate, aliis imperare; Francisci Minorum Patriarchæ exemplum secutus, Præpositi munere omnino se abdicare constituit. In hanc itaque ille sententiam ingressus, Patribus, qui assistere in deliberationibus solerent convocatis, quid in animo fixum haberet enuntiat; rogatque, ut, nulla sui habita ratione, Congregationis utilitati prospiciant omnes, cum debeat unusquisque suam voluntatem ad publicam causam aggregare; & quamprimum novum deligant Præpositum Generalem, qui cunctis præsit, virum se & animo & corpore firmiorem: Ego enim, inquit, Patres, senectute jam confectus, ad res agendas non satis mihi aptus videor: haud ergo æquum opinor, hoc a me diutius ferri pondus debere: unum itaque etiam atque etiam oro eligatis, qui mihi fessa jam ætate viro succedat; date mihi, quæso, ut liber ab onere, vacuus a curis, rectius imminenti morti me comparem. Sed ubi animadvertit, quibus rebus putabat mentes Patrum ad suum imperium flectere, illis ipsis studia eorum vel maxime incendi, ne voti compos efficeretur; Augustinum Cusanum & Federicum Borromæum Cardinales rogare mox cœpit, [intercedentibus Cusano & Borromæo Card.] id suo nomine cum Patribus agerent, ut se Præpositi munere abire permitterent: qua re cognita, eam illi provinciam libenti animo suscepere. Pridie itaque Nonas Julias convocatis Patribus, quibus ferendi suffragii jus erat, exponunt iidem Cardinales, Philippum, quam suppliciter potest, rogare, sibi primum fessa jam ætate Præpositi onere abdicare liceat; tum ut Congregatio Cæsarem Baronium, ex antiquioribus filiis unum, Præpositum deligat: ad quæ Summi Pontificis voluntatem accedere fatebantur, ut qui totam rem approbaret, & eundem Baronium Generalem Præpositum declarandum fore censeret. [idque impetrat commendatque Baronium:] Baronius, ut hæc audit, Displicet mihi vehementer, dicere cœpit, nec sane sine dolore loquor, id Parentis nostri consilium. Tamen cum eo ipse onere levari tantopere cupiat, idemque Amplissimi Cardinales suo nomine petant, accedatque Sanctissimi voluntas, ejus desiderio haud repugnare amplius censet Congregatio.

[167] [quo sic assumi recusante,] Philippo interim in proposito susceptoque consilio permanente, decernunt Patres, ut novus Præpositus eligatur; cumque sua quisque responsa dedisset, suumque in schedula suffragium reliquisset; Baronius, quod initio jam dixerat, antequam reliqui Sacerdotes suam protulissent sententiam, non posse æquo animo pati, adjecit, se eligi Præpositum Generalem; negatque munus, viribus impar suis, ulla ratione subiturum, nisi in se eligendo modus Congregationis decreto definitus servetur; liberisque Sacerdotum votis relinquendum esse, quem vellent, eligerent; idque se quanto maximo poterat studio a Cardinalibus, qui coram aderant, atque ab ipso Philippo efflagitare; fore enim ut Sanctissimus Dominus noster haud quaquam repugnaret, si nostra nosset decreta. Cum hæc & alia multa in eam dixisset sententiam, ejus opinionem qui adstabant Sacerdotes secuti, [per secreta suffragia] rem precibus Deo commendandam putant. Patres Neapolitanæ domus, ut suam ipsi ferant sententiam, per litteras de nova Præpositi electione admonere decernunt, atque his ita constitutis cœtus ille dimittitur. Interea, rebus omnibus optime digestis, decimo Kalendas Augustas, qui dies B. Apollinari Episcopo & Martyri anniversario ritu sacer est, assiduis jam precationibus & sacrificiis eam in rem adhibitis, dato signo, in unum locum convenere Patres; & Philippo in proposito perseverante, de novi Præpositi electione agi cœptum est. Cumque suum quisque suffragium in schedulam misisset, suffragiis tandem legitime extractis recitatisque, Præpositus renuntiatur Baronius, nemine præter ipsum Baronium discrepante, idque ingenti omnium lætitia, quod beato Patri dignum, qui succederet, reperissent. Præfuit is toti Congregationi maxima cum laude tribus plus annis, [idem eligitur.] suique officii munera, gravissimis etsi curis impeditus, summa semper diligentia atque dexteritate executus est. Expleto triennio, ubi iterum de more ad suffragia ventum est, idem prorsus Patrum consensus in eo confirmando extitit, qui olim fuerat in eligendo. Sed vix hæc facta sunt, cum a Sanctissimo Domino nostro Clemente VIII, ut superius attigimus, in Cardinalium numerum una cum Francisco Maria Taurusio Archiepiscopo Avinionensi, collega ac sodali suo, cooptatus est. Baronio Cardinali creato, Angelus Vellius, summo omnium consensu, secundus a Philippo sufficitur, anno redempti orbis millesimo quingentesimo nonagesimo sexto, Junio mense.

[168] Ea erat Philippus sanctimonia, ut Angelorum cantibus symphoniisque frueretur o. In obitu Helenæ Maximæ, tredecim annos natæ, [Philippus Angelorum cantus audit in obitu pia virginis,] eos suavissime concinentes audivit. Fuit hæc virgo in Dei amore mire fervida, vitam suam arbitrio Confessarii moderabatur in omnibus, Christi mortem maximo cum sensu pietatis assiduis propemodum lacrymis deplorabat, ter per hebdomadam sacratissimo Angelorum pane sese reficiebat, in communicando maximam lacrymarum vim profundere cernebatur, orationi assidua erat, crucem suique ipsius contemptum amabat, patiendi pro Christi gloria cupidissima erat. Moribunda ubi sacrum Viaticum sumpsit, quod Baronius ministravit, se totam sanctissimo Christi sanguine perfundi propriis vidit oculis. Demum (ut beato Patre referente cognovi) diem obitus sui prævidit, prædixit; cujus post corpus exanime ad ecclesiam nostram delatum, ibidem arca lignea inclusum, sepulturæ mandatum est: incidit ejus mors in diem V Idus Septembris, Christi anno millesimo quingentesimo nonagesimo tertio.

A. Æt. 79.

[169] Anno Domini millesimo quingentesimo nonagesimo quarto, Maio mense, Philippus vix a continenti febri, quæ vigintiquinque circiter dies eum divexaverat, relictus fuerat, cum e renibus gravissime laborare cœpit p. Dolor infirmo tantus tamque acerbus erat, [& pene moribundus] ut nullam partem quietis eum capere sineret: cumque is dolor decem aut duodecim circiter horas eum tenuisset teneretque adhuc, urinaque non redderetur, actum esse de illius salute, insuper ipsum intra paucas horas e vita cessurum, non magis jam medici quam domestici pro certo habebant. Ergo in tanto vitæ periculo cum esset viribus destitutus, ut jam non vivum, sed mortuum crederes; divinitus repente factum est, ut, Angelo Victorio & Rodulpho Silvestrio medicis præsentibus & inspectantibus, quo evidentius esset miraculum, pristinæ incolumitati restitueretur. Erant tum apud beatum Patrem, præter medicos de quibus diximus, Alexander Alluminatus, Franciscus Zazzara, & hujus historiæ Auctor. Rem ut se habuit, narrabo. Vix Philippus, sed ne vix quidem movere se poterat (ea erat virium imbecillitas) vix loqui ut audiretur; cum hora diei prima & vigesima, alta voce, ut omnes audire possent, [a B. V. Maria visitatus,] clamare cœpit; Qui aliud præter Deum cupit fallitur: Qui aliud præter Deū amat, turpissime labitur. Et hæc cum semel atque iterum pronuntiasset, confestim, quasi deperditas vires recepisset, toto corpore sublimis, nulla vi sustentatus, cunctis qui aderant simul admirantibus, simul collacrymantibus, ferri cœpit; & velut aliquem, sensum omnem oculorum effugientem, amplecteretur, clarissima voce, uberrimis lacrymis mixta, dicebat: O carissima mihi Virgo! tu, tu ad me venisti, ut me his doloribus liberares? O Virgo aspectu pulcherima, venustate affluens & decore! & quis ego sum, qui dignus sim tua præsentia? Non certe, non is sum, in quem tanta gratia conferatur: nihil est in me, quod te ad me amandum alliciat; indignus prorsus sum qui abs te visar: quo meo merito factum, sanctissima atque optima Virgo, ut ad postremum famulum tuum venire ne graveris?

[170] [eamdē amplectitur,] Tum motans subinde manus, lacrymarum plenus, quasi Beatissimam Vrginem obviis ulnis amplecteretur, hisce vocibus assidue clamabat: O sanctissima Dei Mater! o omnium creaturarum, ut optima, ita & pulcherrima! Et hæc cum effaretur, toto corpore, nullo fultus adminiculo, cubito circiter vel etiam plus eo sublimis, mirandum in modum attollebatur. Tum, O sanctissima Virgo (nobis audientibus) dicebat, o dulcissima Dei Mater! quo meo merito factum est, ut ad me veneris? In tuos ergo amplexus irruam optima Virgo, quæ ad me hodie venisti: & quid mihi impedimento erit, ne id faciam? Perstitit beatus in hoc tam alto excessu diutissime constantissimeque, sanctissimam Dei Matrem assidue perquam familiariter nominatim inclamans; tum quieti se tradens, [& subito convalescit:] quasi alienato a sensibus animo factus est. Ad se tandem ut rediit; Vidistisne (adstantibus ait) beatissimam Dei Matrem, quæ sua nunc præsentia omnem a me morbum depulit? Tum superiore se linteo tegens, uberrimas lacrymas quasi puer profundere cœpit: quibus tandem restinctis, medicos rogat, ne cuiquā, quod sibi ipsis præsentibus & inspectantibus contigerat, indicent. Illud quoque (neque enim omittendum videtur) plurimum, habuit admirationis, quod eodem momento, quo beata Virgo ei sese videndam objecit, pristinam ille confestim corporis salutem recuperavit. Verum cum adverteret post aliquanto in vulgus jam editum esse, sanctissimam Dei Matrem sibi ostendisse sese; ut erat homo tam suæ laudis inimicus quam qui maxime, in eo omnes nervos contendit, sanctissimos viros imitatus q, ut hanc rem si non supprimere poterat, at saltem obscuraret. Sed frustra omnia: quandoquidem non defuere gravissimi testes, qui verum id visum fuisse ab ipsomet didicerint: quinimo, cui Philippi humilitas resque gestæ Sanctorum cognitæ sunt, is hominis artificium desinet admirari.

[171] [mortem unius prænuntiat,] Hoc etiam anno, Augusto ineunte, cum de Alexandro Crescentio, Philippo præsente, sermo fieret; Alexander, dixit, quamquam optime valet, brevi tamen e vita migrabit r. Prænuntiationem viri mors, intra paucos secuta dies (decessit enim XVII kalendas Septembris) comprobavit. Marcus Antonius Cortesellus, ex antiquioribus Philippi discipulis unus, ubi primum spiritum efflavit, beato Patri illico per quietem occurrit; apud quem cum duas integras fuisset horas, ipso tandem rem omnem conspiciente, Beatorum lumine fulgens cælum conscendit: [alios in cælum perferri videt.] s obiit is hoc anno, mense Octobri. Neque hic finis istiusmodi mirabilium visionum Philippi; Federico enim Cardinali Borromæo, sibi egregie caro, t aliisque honestis & gravibus viris paucis, de quorum virtutibus periculum fecerat, præclara sibi oblata occasione; multorum animas, dixit, cum alumnorum tum externorum, sæpissime ab se fuisse conspectas, luce clarissima radiantes, cæli beatissima regna conscendere.

ANNOTATA.

a Id idem Petrus Philippus jurejurando enuntiavit.

b Eam rem idem Hieronymus atque germanus ejus sacramento testati sunt.

c Hujus rei præter ipsam Catharinam tres habemus juratos oculatosque testes.

d Id Tamiria, nobilis femina, publico testimonio confirmevit.

e Id jurati testes plures affirmarunt.

f Hanc rem tres sacramento testes affirmarunt.

g Ea ipsa totam rem jurata narravit.

h Id jurati duo testes firmarunt.

i Id jurati testes oculatique firmarunt.

k Id testes aliqui sacramento enuntiarunt.

l Hanc rem jurejurando idem Claudius, ejusque filii & conjux exposuere.

m Id sacramento testantur qui adfuere.

n Totam rem ipsa Antonia ejusque maritus jurejurando exposuere.

o Id sacramento testatus est Cæsar Card. Baronius, idemque Sacerdos quidam alius præstitit.

p Totam rem Card, Cusanus, qui verum id visum fuisse a B. Philippo acceperat, & Card. Baronius, publico testimonio confirmarunt: idem fecerunt alii quatuordecim.

q Sancti viri, miracula & visa alios celare, omni ope contendunt. Vide Theodoretum in Philotheo cap. 3, & Vitas SS. Theodori Sicertæ, Audoëni, Odilonis, Annonis Episcopi, & Godefridi Episcopi.

r Ejus rei duos testes juratos habemus.

s Hanc rem plures jurejurando enuntiarunt.

t Id, ut ceteri sileantur, juratus exposuit Card. Baronius.

CAPUT XV.
Extremus Philippi vitæ annus & sancta mors.

[172] Barsum, Archidiaconus Alexandrinus, Romam venerat anno hujus seculi nonagesimo quarto, [Patriarchæ Alexandrini legatum,] ut Ecclesiam Alexandrinam, ab hæresibus se purgari cupientē, Romanæ Ecclesiæ conciliaret: a cumque res ageretur, Octobri mense mortiferum in morbum incidit. Is erat morbus ut æger sanguinem spueret, qui medicorum judicio ex ruptis venis capillaribus, pulmoni vel hepati junctis, exibat: accedebant ad hæc febris, tussis frequens, & spirandi difficultas, quæ ægrotum mirum in modum vexabant: [a sputo sanguinis periclitantem,] frequens tussis sanguinem extrudebat: nocturna præterea diurnaque vigilia premebatur: somnus, quod pessimum est, neque noctu neque interdiu accedebat. Cordelio interim de ejus salute dubitante, Hieronymus Vecchiettus, qui ægrotanti assidebat, ad Philippum confugit; & quem paratum jam ad Sacrificium & calicem tenentem in manibus invenit, rogat, Archidiaconi Alexandrini gravissime laborantis meminisse velit. Pollicetur ille se oraturum pro eo. O rem dictu mirabilem! Ubi primum Deo Sacrificium offerre cœpit, extemplo æger (ut postea temporibus inter se collatis intellectum est) dulci corripitur somno, ut simul beatus Pater celebraret, & Archidiaconus post longam vigiliam dormiret; [post conciliatum ei somnum] dormivitque ad horas aliquot: somno experrectus melius habere sensit. Philippus interim absoluto Sacrificio; Barsum, dixit, e præsenti morbo surget: tum accersito Vecchietto; Archidiaconum, inquit, in ædes Federici Borromæi Cardinalis transferri cura quamprimum, ibi tantisper is maneat dum pristinam recuperet valetudinem. Hæc ubi ille audit, quid consilii caperet non satis sciebat: nam neque ægrum gravissimo confectum morbo commovere, quod id periculosum putaret, audebat; neque Philippi mandata exequi, nisi impetrata prius a Superioribus licentia. Consilii itaque inops excusare se cœpit; sed beato Patri acrius instanti urgentique obedire, quasi cælesti voce jussus, cogitur; illiusque fretus precibus auxilioque, ægrum rheda deportandum curat. Hic non prætermittam ne illud quidem. Egerat Philippus cum Vecchietto, ut non prius ad ædes Federici Cardinalis Borromæi æger, quam ad se adduceretur; id enim faciebat ipse causa sanandi illius. Nec irritus: [tactu sanat.] hominem enim arcte complexus ad salutem reducit; totus quippe tum æger, repentino sudore madefactus, viribus restitui se sentit, sputo sanguinis liberatur; quod si quid ejus post excrevit, id fuit quod jam antea in pectus descenderat, quod mittere opus erat. Tum Philippo jubente ad ædes Cardinalis Borromæi adducitur; in discessu rogat ille beatum Patrem, precibus, in quibus spem omnem collocaverat, apud Deum pro sui salute insistat. Annuit Philippus, omnia læta sperare certamque expectare sanitatem jubet. Non fallitur: æger paucis post elapsis diebus e morbo plane convaluit.

[173] Anno Christi millesimo quingentesimo nonagesimo quinto, [Leviter ægrotantis morbum novit] Februario mense, cum vesperi instituto meo apud Philippum essem, nuntius venit, qui diceret, unam ex ancillis conjugis Cordelii me ad januam vocare, ut ejus nomine salutet & colloquatur: me interim ad feminam exeunte, in has Philippus voces confestim, ut ab his qui intererant didici, prorupit: O Cordeli, o Cordeli! Morietur is nunc jam sine dubio: & id mihi certum quod mortem obibit: tempus, quo ei moriendum est, ecce adest. Admirabantur adstantes, Philippum ita secum loquentem cum audirent; quandoquidem, ut quid femina vellet a nemine acceperat, ita ne Cordelium quidem in morbum incidisse; id enim nemo adhuc sciebat hominum, eo namque ipso die ægrotare levissime cœperat. Interim de recenti viri morbo admonitus Philippus, Cordelius, iterum dicere cœpit, diem obibit: [& mortē a se prædictā.] Cordelius ex hoc morbo non convalescet: adest jam ejus vitæ supremus dies, brevi interibit. Ei vero dicentibus qui aderant; Jam nunc, Pater, si periclitanti corpori auxilium ferri non potest, animæ vel saltem succurratur; Id libenter agam, aiebat, in id totus incumbam, ut spreta corporis salute laboranti animæ præsto sim. Haud sibi falsus: Cordelius eo morbo paucis post diebus occubuit b. Quod sequitur non minus admirabile. Die quodam summo mane, cum Petro Consolino comitatus ad Philippum pergerem; vix cubiculum ingredior, in quod nullus fores custodiente me penetrare poterat, cum ille dicere cœpit; En Cordelius proxima nocte, hora tali (certam designavit) efflavit animam. Sed mirantibus nobis, qui tandem id rescire potuisset; notata hora, missoque confestim qui rem cognosceret, omnia beati Patris prædictioni respondere comperiuntur. Eodem anno Summus Pontifex Clemens, Paschalibus diebus, magnis chiragræ doloribus conficiebatur: [Papam chiragra liberat.] id ut Philippus cognovit, eum adiit; cumque illum de more amplecti vellet, ejusque manus prehendere; Subsiste, Pater, ei Summus Pontifex dicere cœpit, & ne quæso propius accedas; manus enim dolet mihi vehementer. Mox Philippus, Non me inquit, morbi tædet, quod per eum licet tibi parumper curis vacare; sed doloris: ad ejusque manum adrepens, sua ei admota, totum confestim dolorem ab ipsa depellit c.

[174] [Æger vires obtinet ad Missam faciendam:] Molestissima Philippus febri, eodem hujus seculi anno nonagesimo quinto, III Kalendis Aprilis, corripitur: incœpit febris ab horrore. Is tantus fuit, ut Augustinum Valerium Cardinalem, qui eum salutatum venerat, ne uno quidem verbo potuerit excipere. Inhæsit assidue febris totum mensem Aprilem: sed accensus ille cupiditate rei sacræ faciendæ, die Sanctorum Apostolorum Philippi & Jacobi, qui in Kalendas Majas incidit, pridie eorum natalem, tantorum Apostolorum opem implorat: nec frustratæ sunt eum preces; e lectulo exiliit, rem sacram peregit, adstantibus sacratissimum Christi Corpus præbuit: & hæc quidem omnia ea ille corporis agilitate faciebat, ut qui corpusculi imbecillitatem nossent, id satis mirari nequirent; sed a Domino vires, quod res erat, celso animo suppeditari censebant d. Tribus post insequentibus diebus, non quo corporis imbecillitati indulgeret, sed ut medicis obsequeretur, a Sacro faciendo abstinuit. Sacrificii loco, ne iis ipsis diebus divino illo privaretur bono, Eucharistiam quotidie maximo pietatis affectu percipiebat. Exacto triduo, cum levius haberet, Sacrum medicorum voluntate agere cœpit: quod facere perrexit ad usque diem quartum Idus Majas, quo die, novo ac repentino morbo oppressus, eam summo mane sanguinis copiam derepente me adstante evomit, ut expiranti similis ac prope exanimis jaceret in lectulo, faciesque palluerit. Advocati medici, tactis venis aliisque inspectis, [rursus sanguinē spuen: deficit,] actum de illo esse affirmarunt. Ergo cum vereremur, ne Philippus repentino moreretur; a Cæsare Baronio (Federico Cardinale Borromæo præsente & inspectante) Oleo sancto maxima celeritate inungitur: quo peracto cœpit Philippus paululum, animo sensim redeunte, oculos allevare: quod cum adverteret Federicus Cardinalis, Alexandrum Alluminatum, qui beato viro ægrotanti assidere consueverat, monet, ut ex venis exploret, viriumne satis habeat, ut sacrum Christi Viaticum suscipere possit; quo mox cognito, ipsemet Federicus Cardinalis Christi Corpus pretiosissimum ad eum defert, [extremis munitur] Augustino Cusano Cardinale ceterisque e Congregatione Patribus ac Fratribus & aliis quamplurimis adstantibus, simulque commune damnum collacrymantibus.

[175] [cum maximo pietatis sensu:] Illud hic accidit memoria dignum. Vix Borromæus Philippi cubiculum ingressus erat, sanctissimum Christi Corpus in manibus gestans; cum ille, viribus quamquam omnibus destitutus, maxima illico voce lacrymarum plenus clamare cœpit, ut omnes obstupescerent; Ecce amorem meum, ecce amorem meum; hic ille est, in quo me oblecto: solum id est carum mihi: præbe ergo, præbe mihi amorem meum; præbe mihi cum quam celerrime. Et hæc quidem verba ea spiritus vi proferebat, ut adstantes ad lacrymas & admirationem excitaret. Cumque Federicus Cardinalis, Domine non sum dignus, de more pronuntiaret, eadem Philippus clarissima voce, manantibus præ dulcedine atque Christi desiderio ubertim lacrymis, repetebat, Qui tuo corpore pascar, dicens, dignus fui numquam. Sacro tandem sumpto Viatico; Medicum meum, [rursus sanguinem vomis] ait, hospitio excepi. Hac ipsa die sub vesperum ter quaterve sanguinem vomit, qui multus erat ac rubens: vomitum tussis subsecuta est: ex impetu ruentis sanguinis parum abfuit, quin æger suffocaretur. Viri constantiam admirabantur omnes, in summis enim ille doloribus, non modo non infracto animo propter magnitudinem morbi, sed confirmato atque renovato apparebat. Medicamenta, quibus utebatur, erant præter cetera cucurbitulæ: hæ enim sunt, in quas linamentum ardens conjicitur, ac sic earum os corpori aptatur, imprimiturque donec inhæreat. Ceterum uno aut altero elapso die, [& per miraculum convalescit:] medicis ad eum mane venientibus; Abite vos hinc, ait, remedia mea medicamentis vestris potiora sunt; ubi enim misi a prima luce, qui variis Religiosorum familiis eleemosynas distribueret, ut pro me Sacrum fieret; continuo vomitus sanguinis mansit, dolor præcordiorum ac pectoris ex toto desiit, melius habui, deperditas vires recuperavi. Tum accedentes medici, ex venis sputorumque, quæ ante expuerat & quæ tum expuebat, dissimilitudine, illum pristinæ incolumitati restitutum, miraculo attoniti, fatentur: ex illoque die ad obitum usque, optima semper usus est valetudine. Continuavit viribus potens plures dies, rem sacram quotidie faciens, suorum Confessiones audiens; adeoque bene valebat, ut jure meritoque Patres ad opinandum inducerentur, eum ad aliquot annos spiritum traducturum: quod tamen, Deo ipsum derepente ad præmium evocante, non contigit.

[176] [mortem sibi instantem significat] Significaverat Philippus Francisco Zazzaræ, ætatis annum octavum & decimum agenti, plus triennio ante obitum, e se non prius e vita cessurum, quam ei, ad quem vitæ statum a Deo evocaretur, aperiret. Id beato viro adolescens in memoriam frequenter reducebat: cui ille, Ne animo angaris, respondere solitus erat; ego Deum pro te precor assidue; quod ipse de te mihi indicabit, id tibi ante obitum aperiam. Tu mihi temet tuaque omnia credidisti, ego fidem tuam non fallam. Mirum dictu! Quamquam Philippus ab eo tempore, ad usque initium anni nonagesimi quinti, frequenter ægrotavit, ut medicorum sæpe judicio mortuus crederetur; numquam tamen vel unum verbum ad adolescentem ea de re fecit: sed ubi e vomitu sanguinis convaluit; continuo, quodnam vitæ institutum amplecti deberet, explicuit: ea porro res in diem sextum decimum Kalendas Junias incidit, octo nimirum ante beati viri mortem diebus. Aliud afferamus exemplum. Ex eo sanguinis vomitu pristinæ incolumitati restitutus, a nobili viro, Nero Augustini Neri filio, invisitur. f Huic, de recuperata ejus valetudine lætanti, Ego ait, etsi præsentem morbum evasi, [discipulorum tribus,] optimeque habeo, tamen id filiorum gaudiū breve erit: adest enim pugnæ finis, eritque obitus meus ejusmodi, ut cum contigerit, vix advertatur a quoquam, auditusque vix credatur, eritque initio inter dubia. Denuntiationi optime respondit eventus. Hoc ipso præterea morbo laborans, Germanico Fideli, cujus opera utebatur in multis, Satis, inquit, de me solicitus fuisti, satisque pro me laborasti, adest jam laborum finis. Tum manu eum prehendens, Quid intra paucos visurus es dies! mortem sibi imminentem his verbis significans: quandoquidem, paucis post elapsis diebus, ex corporis vinculis, tamquam ex carcere, lætitiæ plenus evolavit. g

[177] Sed accipite illud, non minus, opinor, admirabile. Paulo deinde post, [& peregre profectum monet in somnis ut adsit;] cum eidem P. Germanico iter faciendum esset castrum versus, Carbonianum nominatur, non prius Urbe egreditur, quam sibi a Philippo fides daretur, se eum adventu suo Romam, vivum atque incolumem reperturum. His auditis rogitat; ad quem diem reditus erit. Cui ille, Quam tardissime, pridie ejus diei, quo Augustissimȩ Eucharistiæ sacrum diem ritu anniversario colimus. Tum Philippus, cum paulisper, quasi cogitans quid respondendum esset, stetisset; in hæc verba prorupit; I, redi. Interea Germanicus nocte ejus diei, qui pervigilium festi sanctissimi Christi Corporis anteit, tale vidit insomnium. Existimabat se esse Romæ in cubiculo beati Patris, quem ægrum in lectulo jacentem videret, audiretque dicentem; Adest tandem, Germanice, vitæ finis: illeque, Pater mi, responderet, haud erit ita; periculosius siquidē alias ægrotasti: & ille, Ultima jam mihi, adjiceret, instat hora: cura itaque pro me res sacræ ut fiant. Hoc dormienti, somnium; vigilanti, consilium fuit. Nam experrectus tum ille, discessum accelerat: unius diei iter, longissimum ei pro beati Patris desiderio videbatur. Romam ut venit, Philippum, lectulo insidentem, incolumē sanumque offendit. Cui ille, Revertisti? inquit. Reverti, respondit ipse: quamquam parum abfuit, quin oppidanorum rogatu reditum alium in diem distulerim. Tum Philippus; Ut, quod advenisti præfinita die, recte plane fecisti; ita, si reditum remoratus esses, perperam egisses. Nec verba sine causa: postero enim die beatus vir, præter omnium opinionem, e terris in cælum evolavit. Sed veniamus modo ad aliud.

[178] [item alium per litteras:] Dederat Philippus in mandatis eidem Germanico h Fideli, idque ineunte Aprili anno millesimo quingentesimo nonagesimo quinto, ut ad Flaminium Riccium, Congregationis nostræ Sacerdotem, Neapoli commorantem, litteras suo nomine daret, in quibus scriptum esset; Romam rediret quamprimum, quem ante obitum videre cuperet; præviderat enim velocem fore depositionem tabernaculi sui. Sed Flaminio, per litteras se excusanti, & ad Septembrem usque mensem inducias petenti, non indulsit beatus senex: quin novis iterum litteris, in eamdem sententiam scriptis, suo nomine urgeatur jubet; ut illis lectis, Romam, nulla facta mora, revertatur. Sed cum is nihilominus, rogatu Annibalis de Capua Archiepiscopi, discessū remoraretur; recentibus adhuc ejusdem litteris, ut qui eum videre cuperet, Romam revocatur. Verum ille, ubi novis impedimentis recens exortis beati Patris imperio non paruit, paucis post elapsis diebus e vita Philipus decessit. Eodem etiam tempore Petro Consolino i pridie sui obitus, apertissime, se brevi moriturum, significasse videtur. Nam cum familiariter cum eo colloquens rogasset, [ab alio sacrum funebre sanus perit,] Sacrumne pro se facere vellet; illeque id se libenter facturum respondisset; quamquam sciret haud opus esse, cum optime valeret, ut pro ejus corporis salute precibus insisteretur; Sacrum, quod efflagito, adjecit Philippus, id est, quod a defunctis nomen habet. Quid porro his verbis significare voluerit, mors postridie secuta aperte indicavit. Alterum eodem mense admirabilius. Idibus Maiis (erat eo anno alter dies Pentecostes, sancti Spiritus in Apostolos immissione celebris) cum Joannem k Baptistam Guerram (quem ego ipse in mei locum, [& diem mortis suæ designat:] dum rem divinam facerem, ad curam beati Patris substitueram) evocasset Philippus, & quotus esset dies mensis rogasset, illeque diem Iduum dixisset; Decimo post die, qui dies erit octavus Kal. Junias, subjecit beatus senex, ego moriar. Ceterum veram fuisse ipsius prædictionem docuit eventus; quandoquidem ea ipsa die, post sextam noctis horam, e vita migravit.

[179] [extremo vitæ die Sacrū facit,] Philippus interea, triduo ante obitum, divina luce ac dulcedine uberius forte quam unquam antea delibutus, ut qui sese ad nuptias Agni evocari sentiret, Sacrum incredibili animi lætitia ac voluptate faciebat quotidie. Octavo Kal. Junias, qui dies eo anno & sacratissimo Christi Corpori sacer, & ejus vitæ postremus fuit, rem sacram, quasi caneret, gaudio peregit. Initio Sacrificii oculos in villas ad S. Onuphrii Templum sitas conjecit, tamquam aliquid oculorum effugiens obtutum cerneret: porro quid ille tum viderit, eo, qui solus norat reticente, omnes latuit. Magnam ejus diei partem in Confessionibus audiendis consumpsit, multosque ex alumnis suis ipse manibus Eucharistia munivit. Hoc perpetuo triduo, ubi e lecto mane surgebat, in eo postea numquam, quod firma uteretur valetudine, [lecto præter morem incumbit,] nisi noctu stata hora cubare visus est. Eo vero die, qui vitæ supremus fuit, cum illum Angelus Victorius adiisset; Non viso te, inquit, Pater mi, ut medicus, sed ut amicus. Ex ejus cubiculo egressus; Philippus, mihi aliisque dixit, adeo recte valet, ut ne ab hinc decem annos ita viribus valentem, ut nunc, compererim. Eodem die Philippus, mortem etsi imminentem sibi divinitus nosset, vultu tamen lætitiam præseferebat: adventantes amice complectebatur; [amicos hilaris excipit:] Sanctorum historias, quas Franciscus Zazzara legebat, audiebat attentissime: ejusmodi enim lectione magnopere delectabatur. Interea cum S. Bernardini Senensis Vita legeretur, venit ad eum Augustinus Cusanus Cardinalis, Hieronymo Pamphilio Rotæ Auditore comitatus: accessit iis paulo post Spinellus Bencius, integerrimæ vitæ vir, primus Politiani Episcopus. Hi, divino Officio cum Beato Philippo recitato, tamdiu ibi mansere, dum dies in vesperum inclinaret; nocte adventante domum quisque remigravit.

[180] Sub horam primam solita vir sanctus parsimonia cœnavit: [& nullo sub noctem apparente morbo,] a cœna ita bene valebat, ut antea: nullum signum in eo apparebat, quod faceret non mortis modo, sed ne levissimi quidem morbi levissimum indicium; adeo præterea lætus erat, ut omnia alia crederes, quam ipsum paucis post horis e vita migraturum. In lectulo cum esset, satis gnarus adesse sibi supremam horam, adstantibus primū dicere cœpit; En morimur omnes. Quota deinde hora sit, rogitat: cumque tertiam noctis horam esse didicisset, illico, quasi secum ipse loquerentur, dicebat: Tertia hora est, sed huic si addantur binæ, quinta hora erit; si ternæ, sexta. Tum ad nos conversus; Abite vos cubitum. Hȩc autem dum loqueretur ita se fortiter gerebat, ut satis ex dictis gestisque appareret magna eum exultare lætitia, ut qui cælestibus jam perfrueretur voluptatibus. Ergo nos qui aderamus, nihil admodum periculi suspicantes, cubitum distessimus. Sub horam sextam vix me somnus complexus erat, [designata amea hora:] cum repente excitus, Philippum deambulare sentio. Timore perculsus e lectulo celerrime surgo, non minore celeritate seminudus propemodum, sola talari tunica ad subuculam coopertus accurro; lectuloque insidentem reperio; cui fauces sanguine vel pituita ita repletæ erant, ut eorum impetus jure meritoque timeri posset. Id ego cum cernerem, quid sibi accidisset, rogo. Qui mox, Ultima mihi, ait, instat hora: emori jam incipio. Ceterum cum solus apud eum essem, nec solus opem indigenti ferre possem, [nevo sanguinis sputo corripitur,] ad Alexandrum Alluminatum illico advolavi: is nulla interposita mora secutus est me. Interea dum medici expectabantur, quoniam vis morbi urgebat, cucurbitulas sine ferro ei admovimus, ad fricationes recurrimus, a brachiis cruribusque incepimus, a thorace abstinuimus; fascia demum; ad sanguinem supprimendum, coxas, branchia, & crura adstrinximus: medicamenta quamquam multa adhibebantur, nullum tamen erat quod ei prodesset. Remedium Philippus respuebat nullum: intra quadrantem horæ aut paulo plus eo, pituita, quȩ infauces descenderat, mansit: fluxio nulla erat, fauces liberæ, expedite & perfacile currens oratio; mortis periculum eum evasisse crederes.

[181] Sed hæc brevia fuere; quandoquidem ille ad nos conversus; Si alia, inquit, [ad extrema adductus,] vobis medicamenta non suppetunt, manete, quippe quia cum morte jam luctari incipio. Quibus dictis, ut sibi ipsi vacaret, conticuit. Verum quo plus supremis appropinquabat, hoc magis se mortem contemnere palam indicabat adstantibus. Super lectulum enim ubi jacebat, quasi eam ad pugnam provocaret, sedentis instar allevat sese. Duravit tamdiu in eo habitu corporis, in quem se tum composuerat, donec spiritum halavit. Aderat jam Philippo suprema hora, cum Patres omnes accurrunt; & quem paulo ante vivum atque incolumem reliquerant, [præsentibus ac lugentibus suis,] pene mortuum præter opinionem offendunt. Hinc lacrymæ illico cunctis cadere incipiunt præ dolore, quasi pueris. Tanti viri jacturam nullus erat qui non lugeret. Et quis morientem Philippum intuitus lacrymas tenere potuisset? qui sui ipsius oblitus nihil amavit magis quam aliis prodesse. Interea Patribus, communem parentem insolabiliter plorantibus, ejus animam Cæsar Baronius, lacrymas precibus miscens, Deo Sanctisque de more commendat: quo peracto, admonitus a medico, Philippo mortem instare, ad illum mox conversus; Heus tu, Pater mi! clamare cœpit, quid causæ est, quod nullum nobis verbum dicis? Alloquatur, quæso, Pater filios, quos Christo tanto labore genuit: eripiat, rogo, filiis tantum dolorem aut minuat saltem: ubi benedictionem filiis tribuerit Pater, [placidissimme expirat.] tum eorum minuet dolorem. His Philippus auditis, oculos confestim in cælum tollens, aliquantulum oravit pro filiis. Supplicatione completa adstantes intuitus, quasi sua eos benedictione muniret, nullam passus vel minimam membrorum distorsionem, sine ullo molestiæ signo, ipsa jam morte (cujus ceteri vel nomen horrent) fortior, placidissime efflavit animam, octavo kalendas Junias. Erat eo anno dies, sacra Corporis Christi solennitate celebris, intra horam sextam, ut prædictioni responderet eventus, anno Domini millesimo quingentesimo nonagesimo quinto.

ANNOTATA.

a Id præter Archidiaconum duo testes oculati publico testimonio confirmarunt.

b Id a juratis testibus acceptum.

c Hoc a Cusano, Borromæo, Taurusio & Baronio Cardinalibus, qui ab ipso summo Pontifice accepisse testificati sunt; idem & ab aliis, Philippo vivente, didicimus.

d Ejus rei plures habemus testes juratos oculatosque.

e Id hic ipse Franciscus sacramento testatus est.

f Hanc rem idem nobilis vir Nerus juratus exposuit.

g Idem eam rem juramento enuntiavit.

h Ejus rei, apud nostros satis pervulgatæ, juratus est testis ipsemet Germanicus Fidelis.

i Idem Consolinus jurejurando affirmavit.

k Id hic ipse Io. Baptista sacramento confirmavit.

CAPUT XVI.
Gesta post obitum, & sepultura.

[182] Eo ipso momento, quo Philippus expiravit, multis ostendit sese a. Virgini cuidam, quæ pietatem egregie sequitur, se simul ac e vita decessit per somnium obtulit: [Momento post obitum] sed feminæ, de nescio quibus scrupulis sermonem cum eo in longius protrahenti; Sine me, ait, in itinere enim sum; satis jam, & plusquam satis illi (alumnos suos significabat) me remorati sunt. Hæc effatus, sublimis abiit. Hora eadem, atque etiam puncto temporis eodem, virgo b altera, [ostendit se Sanctus duabus piis virginibus,] Deo sacrata, vidit inquiete beatum Patrem, candida veste indutum, cælesti micantem luce, duos inter juvenes medium, qui sibi diceret; Ego, ut vides, ad meorum laborum præmia in cælum evehor: tu ergo cura pro viribus, ut quam cœpisti vitæ rationem ad obitum usque teneas: id enim si feceris, ejusdem mecum felicitatis particeps eris: nec est quod metuas, ego pro te Dominum precabor assidue: & his dictis, ab oculis abiit. Tum virgo, somno excita, simul admirabunda, simul læta, ubi diutius quid id visum portendat frustra secum animo agitat; tum demum quod reliquum erat noctis, tota in ejus rei cogitatione defixa, traducit insomnis: sed albescente die, ut nuntius venit qui diceret, Philippum ea hora obiisse, qua virgini oblata fuerat visio; intellexit mox femina, quid nocturnum visum monstraret. Quamobrem hilarior facta, Philippum ex eo die, tamquam sanctissimum virum, Beatorum cœtui jam adscriptum, magis magisq; suspexit. Vir quidam est pietate c nobilis, cujus nomen, ne ejus modestiam offendam, [item nobili viro.] silentio prætereo, qui in una ex civitatibus Italiæ domicilium habet, quæ ab Urbe millia passuum circiter centum distat; hic eodem momento, quo Philippus cessit e vita, incertum initio vigilans an somnians, beatum Patrem dilucide perspicueque vidit, qui sibi diceret; Pax tibi, frater, augustiorem in locum mihi nunc iter est. Vix hæc effatus erat, cum is somno experrectus, haud jam dubitans quin non dormiret, eumdem sibi videre videbatur: qui læta front ac vultu illas frequenter iteraret voces; Augustiorem nunc peto locum; ad amœniorem locum nunc pergo: & his dictis, ex oculis elapsus est.

[183] Philippi interea corpus, de more lautum ac Sacerdotali vestitu rite indutum, [Ad corpus in ecclesiam delatum,] Patrum humeris ad ecclesiam, sub horam noctis septimam, defertur. Feretrum prosequebantur omnes e Congregatione; qui in eo gestando impediti non erant, corpus ardentibus cereis cingebant: per viam Psalmi per vices canebantur: id erat spectaculum, ut lacrymas cunctis eliceret. Vulgata Philippi morte, maximus confestim omnium ordinum, adejus corpus visendum, concursus fieri cœptus est: qui veniebant, jucundissimo beati viri aspectu neque animos neque oculos satiare poterant. [ingens fit concursus.] Venerabantur sancti Patris corpus in feretro jacens Amplissimi S. R. E. Cardinalis, Archiepiscopi, Episcopi, omnisque generis Præsules, Religiosi, Principes viri, feminæq; primariæ quam plurimæ. Nemo accedere visus est, qui sacrum beati senis corpus non veneraretur: feretro circumfusi qui aderant, jucundissima Philippi specie memoriaque semetipsos mirifice pascebant: nec defuere qui assiduis lacrymis crebrisque singultibus tanti viri obitum, tanti parentis jacturam misere lamentarentur: neque tam duro quisquam animo fuit, quin venerabundus maximo pietatis affectu ejus manus exoscularetur, sacrasque reliquias rosariis, manu, osculoque contingeret. Videre erat sanctum corpus, totum rosis floribusq; constratum: qui mox a confluente multitudine ablati, domum pietatis ergo exportabantur; nec tot Patribus rosæ erant ad illud exornandum, quot erant qui eas sibi ad morborum remedium auferebant. Mirum erat præterea quantum omnes certatim paululum saltem vestis habere contenderent, ut reliquiarum hominis Dei aliquid apud se retinerent; nec tantam Patres adhibere diligentiam quivere, in eo custodiendo ne quid surriperetur, quanta satis fuisset, ut postea cognitum est.

[184] Interea nocte adventante, clausis sub tertiam horam ecclesiæ valvis, [Idem ad sectionem nudatum,] defuncti corpus tum inspiciendi tum exenterandi causa dissectum est. Sectioni interfuere vocati a Patribus Angelus Victorius, Josephus Zerla medici, Marcus Antonius Bellus, Alexander Alluminatus horum administri: interfuerunt e nostris Germanicus Fidelis, Julius Savera, Joannes Baptista Guerra: ex externis Franciscus d Zazzara, Spinellus Bencius, aliique. Sectioni ego non adfui, [mota manu obtegit ver enda,] non modo quod id spectaculum sustinere haud potuissem, sed etiam quod repentino morbo initio sectionis opprimi me sensi. Illud inter sectionem mirabile accidit, in quo maxime Deus illius confirmasse virginitatem mihi videtur. Convenerant jam ejus corporis exenterandi gratia sectores: aderant multi ex Patribus. Cumque defuncti corpus, quo dissecari facilius posset, denudassent; exanguis illius corporis & spiritu destituti manus (mirum dictu) supra naturæ e vires moveri, easque corporis partes, quas indecorum ostendi vivo fuisset, occultare cœperunt. Id cum semel iterumque fecisset (quo præsertim tempore corpus movere opus erat) exclamavit Angelus Victorius, qui id adverterat, clarissima voce, ut omnes qui aderant audire possent; O egregiam hominis puritatē! O castitatem eximiam! Videte quæso virum, quem anima defecit, sua sibi tegentē verenda. Idem quoq; accidisse prorsus dum ejus lavaretur corpus, a Patribus qui interfuere observatum est.

[185] Aperta anteriore parte thoracis, inventæ fuere, mirantibus qui aderant, [costæ duæ divinitus fractæ inveniuntur,] sinistri lateris costæ duæ mendosæ, ut vocant, fractæ: erant hæ quarta & quinta. Fractura in anteriore parte pectoris apparebat, ubi costæ in cartilaginem desinunt: costæ adeo elevatæ erant, ut eas pugni magnitudinem non æquare modo, verum superare etiam profiterentur omnes. Remedium profecto id fuisse divinum quis neget, quo palpitans cor non læderetur? nam neque lapsus, neque percussio, neque vis ulla præcessit unquam, qua id effici potuisset; neque dolor quantulumcumque minimus fuit, neque inflammatio exorta. Hanc ipsam porro costarum fracturam, contra omnem medicinæ rationem, totos quinquaginta plus annos absque ullo sensu doloris sustinuit. Habuit ea initium a nimia divini amoris vi, summoque cordis ejus ardore, quo inter contemplandum vel maxime afficiebatur. Hæc medici f diu multumque animo agitantes, in eam tadem unanimes venere sententiam, ut jurati verbo scriptisque affirmarint, eam costarum fracturam beato Patri divinitus contigisse, idque multis de causis; primum ne contemplationi vacans, ex divini caloris vi abundantiaque, repentina morte extingueretur; deinde ut cor, ardentissimos amoris æstus sustinens, augustiorem sibi locum acquireret; tum ut pulmones facilius ac præter consuetudinem dilatarent sese: postremo ut, beneficio loci augustioris, tantum novi aëris pulmones ad cor deferrent, quantum ad illud refrigerandum satis esset.

[186] Aperto thorace nullum in præcordiis vitium g apparuit. Cor cum inspiceretur, magnum apparuit & musculosius, [cor integrū & solito majus;] ultra quam esse soleat: a calore enim, ob ferventium spirituum vim superfluente, ita effectum esse, Andreas Cesalpinus atque Antonius Portus jurati publico testimonio confirmarunt. Vena deinde arteriosa (ut a medicis aliisq; ex adstantibus accepi) cujus actio est sanguinem ad pulmones ferre, quo ibi attenuatus cum aëre ad sinistrum cordis ventriculum, ejus nutriendi refrigerandique causa, transferri possit, duplo major reperta est, quam natura soleat: [intestina eximuntur.] ea quandoquidem Philippus frequentius uti opus habebat, ad novum aërem novosque spiritus ad cor deferendum, quo cælestis ignis summos illos ardores, quibus assidue abundabat, sine valetudinis detrimento, ne dicam mortis periculo, sustinere potuisset. Corde dein, cujus incisa cutis fuit, inspecto, in pericardio, quod veluti capsula illud involvit, Angelo Victorio & Josepho Zerla testibus h, aquæ nihil repertum fuit: quam ardore contemplationis consumptam fuisse, nobilissimi medici jurejurando firmarunt. In ventriculis autem, quorum partes duæ sunt in utramque partem sitæ, quasi aures duæ, nihil sanguinis, eodem Zerla auctore, apparuit. Absoluta demum pectoris inspectione, sine gravi odore, sanctum relinquitur corpus intestinis vacuum. Hæc (nempe cor, pulmo, jecur, lien, & exta) catino terreo inclusa, in sepulchro, sepeliendis Patribus constructo, condita sunt, terraque obruta: illud vero ad sequentem diem, quo populo satisfieret, in ecclesia omnium oculis expositum relinqui oportuit. Concursus postero die facti, prioris diei concursum longe multumque superarunt: quo enim magis beati Patris obitus divulgabatur, eo frequentior ad eum visendum omnium ordinum multitudo confluebat.

[187] [Postera die ad corpus sanantur,] Dum beati Patris corpus jaceret in feretro, egregia ejus facinora, prædictiones, ac miracula ab iis, qui aut ipsi oculis perspexerant expertique erant, aut fidelissimis didicerant testibus, passim narrabantur: id cum fieret, veteribus mox miraculis nova miracula adduntur. Laborabat Augustinus Magistrius Romanus, ad septem circiter annos, strumis in cervice natis, quem arte nulla medici sanare potuerant i. In cervice bina erant ulcera, quorum quod sinistro hærebat lateri, [incurabiles strumæ,] altius descendebat, ad os usque penetrans; atque ex eo multus humor assidue exibat, qui esse inter saniem & pus videbatur, qui humor ita fluens intuentes ad nauseam concitabat. Hic, ubi sanctum virum miraculis coruscantem apud nostros obiisse audit, ad nostram mox ecclesiam advolat; feretro propius accedens, humi genua prosternit; sacrum corpus veneratur: tum ex oratione surgens, defuncti manus osculatur, certam ex eo attactu valetudinem sibi pollicitus. Nec sua illum pietas frustrata est: namque ut Beati manus collo, ubi insidebat morbus, admovet, extemplo sanatur. Hujus soror Margarita natu minor, totos sex annos eodem morbo oppressa, ad ecclesiam a matre adducitur k: sed cum præ turba, impetu sæpe capto, vix sibi spatium ad sacrum corpus accedendi daretur; [oculi infirmi,] importunitate tandem matris, ipsam in manibus gestantis, ad feretrum devehitur. Ibi ad alteram ex vitiosis partibus defuncti manum sibi apponens (ad utramque enim beati viri, calice & multitudine impediente, Principeque femina adventante, non potuit) totum ab ea morbum confestim abiisse (altera, cui Philippi manus haud admota fuerat, non sanata) persensit. Horum parens, nomine Alexander l, plus sexaginta annos natus, e capite fluxionem in oculos delabentem duos jam menses patiebatur: vesperi ne accensas quidem faces ferre poterat. Is itaque, veritus ne propter humorem assidue fluentem oculorum aciem amitteret, ad Philippi corpus visendum accurrit, ejusque manus oculis admovet fuit: quod dum faceret, melius derepente habere cœpit; brevique, nullo prorsus adhibito medicamento; e morbo plane convaluit.

[188] Epiphania Colichia Recinetensis m, quinto & quinquagesimo ætatis anno, [difficile asthma,] difficultate respirandi adeo molesta per septem circiter menses laboraverat, ut maximis pressa angustiis, non modo anhelitum trahere non posset, aut vix verbum formare, sed ne spirare quidem sine sono & anhelatione, neque noctu conquiescere, neque in lecto decumbere. Accedebat id quoque, ut caput in lecto sublime habere cogeretur, quippe non nisi recta cervice spiritum traheret: ambulatio præterea, æque ut ascensus, feminæ molestiam exhibebat quam maximam. Ergo hæc, Philippi sanctimoniæ miraculorumque fama excita, ad nostram mox ecclesiam, ut ægre potuit, venit: ante feretrum genibus nixa beatum Patrem, quo poterat animi ardore, obortis lacrymis enixe orat, ut se pristinæ restituat incolumitati: tum, ubi paulum precata esset, sumptis rosis quæ circum sanctum corpus erant, eisque super stomachum fiducia plena impositis, salutem illico sibi redditam esse advertit. Artemisiæ Cheliæ n durum ac renitens tuberculum in sinistræ manus articulo ortum erat: [deforme tuber,] id morbi genus ganglion medici seu nodum vocant. Tuberculum ex parvulo incepit, & diu paulatimque adeo increvit, ut nucis magnitudinem nedum expleret sed excederet, ovique ferme æquaret. Hæc itaque, Philippi morte vulgata, ad ejus venerandum corpus festina perrexit: affectam confestim manum, qua parte morbo libera erat (quod hominum, qui adstabant, puderet) sacris admovit reliquiis: tum rosas e feretro excipiens, morbum fricatione expellere nititur. Id pura fide cum effecisset, eaque mente ut sibi sanitatem corporis beatus Philippus impetraret, ejus obsecrationibus Dei aures patuerunt: morbus enim brevi, nullo adjutus medicamento, evanuit. Caput puellæ, nobili loco natæ, Mariæ Justinianæ nomine, scabies seu papulæ occupaverant o. Processerat morbus in orbem; [scabies capitis,] medicamentis adjuvari non poterat. Ejus mater, beati Patris nostri morte cognita, mox filiam ad ejus corpus adducit; id a Deo, precata, ut ob ejus merita illam ad pristinam valetudinem revocet: tum capillis ex ejus capite latenter furtimque abscissis, eos, magni thesauri instar, quasi de corporali filiæ salute jam secura, læta domum tulit. Eo ubi venit, puellæ mox caput Philippi capillis leniter perfricat; quod dum faceret, Rogo te, dicebat, sancte Philippe, ut ob eas cogitationes, in quibus assidue versabaris, quo Christi fidelibus prodesses, filiæ meæ quam expecto salutem conferas. Nec sua eam frustrata pietas: ex eo enim tempore adeo puellæ melius fuit, ut tridui spatio caput ea contagione liberum sibi senserit, media ejus in parte unico tantum ulcere, ærei nummi instar, quadrantem vulgo dicimus, relicto, ex quo pus seu sanies exibat assidue. Sed ad id cum eodem prorsus medicamento pia mater, humanis remediis spretis, uteretur, brevi id quodque ulcus evanuit.

[189] [Corpore post triduum sepulto,] Exacto triduo, visum est Patribus defuncti corpus, arca lignea inclusum, prope aram maximam in sepulchro communi condere. Id ubi rescivit Federicus Cardinalis Borromæus, beati Philippi studiosissimus, ægre admodum tulit; indignum ratus talem tantumque virum, quem Deus & miraculis & virtutibus illustraverat, cujus egregiam vitæ ac mortis sanctitatem posteritas omnis intuebitur, eo loco sepeliri. Ergo cum Patribus mox agere cœpit, ut honoficentius pro dignitate tanti viri alibi condi curarent. Re cum Alexandro Medice Cardinali communicata, in editiorem locum ad tempus transfertur: quod quidem divino potius, quam humano consilio factum, edocuit eventus; ut eo scilicet loco sepulturæ traderetur, quem ipse sibi paucis ante obitum diebus prædixisse, obscuris licet verbis, visus est. Verum quo Philippi corpus decentius reconderetur, constructus fuit, jussu ejusdem Alexandri Cardinalis, novus loculus ligneus: in quem Sacerdotali vestitu indutus, collacrymantibus filiis, injectus est. [nihil mutata viventis specie,] Mirabile visum est multis, quod corpus, quamquam abhinc tres dies vacaret animo, tamen eam ipsam quam antea speciem retineret: modo mortuum, vel potius adhuc spirantem putares. Non riguerant mortuo frigida membra, ut corporibus sensu vitaque carentibus contingere videmus; sed viventium instar in omnem pene motum flectebantur: caro mollis tactu sentiebatur quasi pueri: postremo super arcam, ubi corpus quiescit, fornicatus paries a fabris extructus est. Locus sepulturæ, ex quo ibi primum Philippus humatus fuit, in magna apud omnes veneratione haberi cœptus est, habeturque in præsens. Affixa cernuntur ejus sepulchro aurea, argentea, cereaque simulacra; votivæ quoque tabellæ, miraculorum ibi editorum certissima argumenta.

[190] Mulier quædā erat clarissimis natalibus, abundans pietate magis quam divitiis, una ex his quæ templum nostrum frequentant: hæc ubi inter initia obitus Philippi propter ejus sepulchrum oraret, odorem inde confestim suaviter jucundeque spirantem sensit: [odor cælestis diffunditur.] quo mirifice recreata, cum secum ipsa cogitaret, unde is manare posset; comperit tandem stupore attonita (quod nullus ibi flos erat, nullaque res quæ tanto halaret odore) e Philippi corpore, nullis unguentis delibuto aut balsamo condito, effluere. Erat suavitas odorū p, qui afflantur e floribus, rosis, violis, & id genus aliis. Verum, quæ hanc rem jurata narravit (Julia Ursina fuit, femina sublimium appetens) nova Paula videbatur, tanta flagrans caritate in pauperes, ut eos sibi tuendos susceperit vel cum periculo valetudinis. Eos illa progressus in spiritu fecerat, ut mirabilis omnibus appareret. Hæc tandem vocata a Sponso, supremum diem explevit mense Septembri, anno millesimo quingentesimo nonagesimo octavo. Sed hæc summatim raptimque de tanta femina enarrasse, etsi historiæ satis est, animo non est satis. Quid aliud? quid quæso effusi odoris suavitas indicavit, nisi illud corpus ab omni turpitudine & corruptela, dum viveret, abhorruisse?

ANNOTATA.

a Ejus rei juratos testes habemus duos.

b Id, præter eam virginem, duo alii Sacerdotio præditi, sacramento testati sunt.

c Totam rem ipse publico testimonio confirmavit.

d Non erat is eo tempore Congregationi adscriptus.

e Hanc rem qui spectaculo adfuere sacramento testati sunt, omnes ad septem.

f Fuere ii Antonius Portus, Andreas Cesalpinus, Angelus Victorius, & Iosephus Zerla.

g Id medici qui adfuere, Victorius & Zerla, ut ceteros taceam, jurejurando testificati sunt.

h Eam rem iidem duo medici jurati explicuere.

i Totam rem sex jurati oculatique testes enuntiavere.

k Id testes sex oculati publico testimonio confirmarunt.

l Ejus rei jurati oculatique testes quatuor.

m Id testes qui adfuerunt tres sacramento confirmarunt.

n Totam rem, ut ceteros sileam, jurejurando enarravit Card. Baronius, qui ejus Confeßiones audiebat.

o Testes jurati oculatique id enuntiarunt.

p Ex Sanctorum corporibus atque sepulcris miram frequenter odoris suavitatem emanare solitam, gravißimi Auctores memoriæ prodidere. Videat lector S. Hieronymum in Hilarione, Angradum in S. Ansberto Episcopo, Isonem in S. Othmaro, Egilhardum in S. Burchardo Episcopo, Hildegardem in S. Disibodo Episcopo, Osbertum in S. Dunstano, Theodoricum in S. Dominico, Ioannem Papam XXII in litteris Canonizationis S. Thomæ Aquinatis, Ioannem Brugmannum in S. Lidwige. De aliis sanctis viris idem etiam frequenter invenies.

CAPUT XVII.
Variæ gratiæ miraculosæ, post Sancti sepulturam ei devotis factæ.

[191] Hoc vero non silendum, Philippi obitum, qui tribus ante contigerat diebus, cum vir quidam præstanti nobilitate in ipso beati viri cubiculo insolabiliter lamentaretur; [Invocatus Sanctus mœstitiam pellit,] jam nondum quadrans horæ abierat, cum ingenti se lætitia perfundi sensit: quamobrem ex magno luctu in magnum gaudium versus, alacer inde lætusque discessit. Idem vir, cum magnis premeretur curis, quod rem nescio quam, permagnam ac maximi consilii quam agebat, conficere non poterat, Philippi sepulchrum adiit, pectus monumento admovit. Nec frustra: eam enim intus vim caloris eosque affectus sentire cœpit, quos ex amplexibus beati Patris, cum ille viveret, percipiebat, e membris omnibus sudoris copia manante. Neque hic stetit res: omni illa formidine spe citius liberatur, reique exitus qui optabatur contigit. Nec desunt ex externis, qui ex eo solum quod ejus sepulchrum invisunt, insolita quadam lætitia ac voluptate afficiantur, fluentibus lacrymis, non tristitiæ indicibus, sed pietatis.

[192] Claudius Nerius a, aliquo post beati viri obitum spatio temporis, ex renibus seu ex lateribus, [curantur dolores nephritici,] ad dextrum latus gravissime duos jam menses laboraverat. Is erat dolor, qui intenderetur quotidie; eoque ȩger adeo misere conficiebatur, ut si contigisset eum necessitate aliqua moveri, doloris magnitudine victus vociferari, ad dolorem utcumque leniendum, cogeretur. Accessit interim morbo novus dolor, veteri manente. Nerius enim sinistro genu laborare acriter cœpit. Recens ortum dolorem cum ad tres quatuorve horas sustinuisset, veritus ne si ita incresceret eum somno privaret, ut antiquior dolor, ex quo paucis anteactis diebus in articulis sinistræ manus laboraverat; humana ope desperata, [& gonagra,] vertit se ad divinam; uterque enim dolor vehemens urgebat. Ergo ut velum capitis lineum beati Patris, & thecam in quam nonnihil ex ejus capillis inclusum erat, affectis admovit partibus, extemplo toto discusso dolore sanatur. Interea Nerius, accepti beneficii memor, miraculum postero die omnibus ad eum confluentibus amicis narrat: sed cum non deessent qui dicerent, id naturæ viribus contingere potuisse, vel forte etiam contigisse; Dei permissu factum est, ut postero die novo dolore opprimeretur (insidebat is in dextero genu) prioribus æque vehemens. Tum Nerius, quo facilius agnosceret divina vi antiquiores abiisse, non ope humana, recenti fortiter resistere cogitat: eumque ad vesperum sustinere constituit: affectæ parti B. Philippi reliquias imponere plane recusat: experientia enim didicerat, ejusmodi dolores, quo magis dies in vesperum inclinat, hoc vehementiores fieri atque acutiores. [admotis reliquiis:] Sed cum nocte adventante is dolor, cui tumor accesserat, augeretur mirifice; tantusque jam esset, quantum sustinere vix posset; suspicatus ne nova iterum premeretur vigilia, eodem remedio ad morbum depellendum uti statuit: quod dum faceret, extemplo totus is dolor totusque tumor evanuit. Ita gemino miraculo Nerii ejusque domesticorum duplicata lætitia, & Philippi sanctimonia dilucidius est comprobata.

[193] Fr. Simon Cappucinus ex brachiis ad decem menses laborabat b, cujus morbi origo ex frigore erat; mali autem adeo misera conditio, [brachiorum cruciatus & impotentia,] ut æger non modo manus post tergum flectere, sed ne vix quidē sublime attollere posset. Salutarem Hostiam, rem divinam cum faceret, non nisi magno labore attollebat: Sacerdotalibus indumentis ad Missæ sacrificium, nisi aliena ope adjutus, se induere haud poterat. Hæc dolor & is quidem gravissimus sequebatur, qui urgebat assidue; sed in sinistro brachio, quod magis affectum erat, vehementior sentiebatur: hæc enim pars adeo vitiosa erat, ut capiti vel ejus perfricandi studio admovere non posset. Ventum erat ad medicamenta, sed morbo nullum ex multis unquam profuit. Cumque res in deterius procederet, venit æger Superiorum jussu Romam, Junio mense, anno millesimo quingentesimo nonagesimo quinto. Ibi, Philippi morte, quæ modo secuta fuerat, ejusque miraculis cognitis; plurimum in beati viri benignitate spei reponens, Montem Zazzaram germanum suum, qui ex Philippi alumnis erat, rogat, ut si quid ex beati viri vestibus superesset, quod vitiosis membris imponeret, commodare non gravaretur. His ille commotus aliquot e Philippi capillis, atque frustum telæ ejusdem cruore delibutum præbet; ipse venerabundus accipit: tum Roma, nullo ad morbum adhibito medicamento, egressus, ad Oppidum Campanianum venit; ubi quodam die humanis remediis jam missis, quod morbo nihil proficerent, ad Beati opem confugere statuit. [hausta abdutione capillorum Sancti.] Verum, quo facilius voti compos efficeretur, decrevit postero die, peccatis primum Confessione patefactis, tum Sacro peracto, Deum id unum enixe rogare, Philippi servi sui meritis sanitatem restitueret. Insequenti die reversus absoluto Sacrificio in cubiculum, sumptis mox aliquot e Philippi capillis, eisque minutatim conscissis & aquæ mixtis, humi prosternit sese. Ubi recitans primum ad Christi imaginem orationem Dominicam Angelicamque salutationem, deinde signo Crucis poculum signans, ad extremum hoc beatum Patrem intime atque ex animo precatur, eum a se dolorem expellat: precibus adjicit votum, si impetret sibi corporis sanitatem, se perpetuo ejus pervigilio jejunium servaturum. Supplicatione completa, poculum fiduciȩ c plenus in manus sumit, ori admovet, ebibit, sanatur; utrumque brachium facili negotio movet, ad tergum flectit, plicat, extendit; dexterum plane persanatum sentit, sinistrum quoque impense jam læsum ad usus promovet suos; quo vult, flectit; quocumque vertit, sequitur; sed ita, ut levi quodam d eoque perbrevi dolore premeretur; quem demum ille, eodem remedio usus, haud multo post ab eo plane expulit. Simon igitur tanto beneficio lætus, gratiis primum Deo beatoque Philippo impense actis, rem omnem amicis enarrat, semel atque iterum expertam beati viri opem laudibus extollit; vulgatum inde miraculum, multorumque sermonibus celebratum. Per eam occasionem Philippi religio augeri cœpta est, indiesque recentium miraculorum occasione augetur, perpetuoque augebitur: sic enim honorabitur quemcumque Rex voluerit honorare.

[194] Marcus Antonius Maffa e, vir dum viveret ob vitæ integritatem rerumque peritiam omnibus notus carusque, tertio Nonas Augusti, [Colica gravellosa,] eodem anno millesimo quingentesimo nonagesimo quinto, ilium doloribus corripitur, quorum initium ex calculis erat. Nocte quadam doloribus increscentibus, in eum locum deductus est, ut ne quidquam non modo tantum, sed ne tantulum quidem quietis capere posset. Remedium nullum morbo proficiebat: vomitus & calor, qui eidem hoc morbi genere affecto pars sanitatis esse consueverant, nihil proderant nihilque adjuvabant. Interea doloris vehementia defatigatus, infirmis viribus, medicorum remediis frustra tentatis, in lecto post sextam horam collocat sese: beati Philippi, in quo uno omnem suæ curationis spem reposuerat, implorat opem: Nec mora: precibus ubi insistit, mox levi quodam ac dulci somno corripitur: dormiit ad horam; excito calculus, qui psaseli magnitudinem expleret, exiit: erat is paulo major quam quivis alius, qui ante id tempus exciderat. Rei exitum tam celerem miratur Maffa: & hoc major eum cœpit admiratio, quod dum ei contingebat ex calculo laborare; calculus, quamquam hoc ipso minor, tamen cum a renibus divellebatur, hominem plus duobus diebus excrucians, ad vesicam tandem descendebat; ex quo & calida atque acris urina, & vesicæ inflammatio fiebat; tum demum, duobus vel tribus elapsis diebus, is calculus exibat.

[195] [& lethargus sanantur,] Idem cum pridie Non. Augusti, ejusdem hebdomadæ, absoluto Sacrificio poculum aquæ frigidæ jejunus exhausisset; eo poto, horrore primum, deinde pestilenti febre, cui continens somnus (λήθαργον Græci nominant) accesserat, premi cœpit: fuit morbi initium luna crescente. Illud præterea ægrum a periculo non abesse indicabat, quod neque vomitu, neque alvi ductione, neque alio modo, vi somni qua opprimebatur, capitisque dolore quo afflictabatur, se vel minimum levari sentiebat. Interea, cum de medicorum consilio sanguinem sibi incisa vena detrahi pateretur, nec ea missio sanguinis quidquam prodesset, de ejus vita ab ipsis medicis dubitari cœptum est; quandoquidem æger, natura non siccus, sed succi plenus erat. Nocte adventante confugiens Maffa ad Philippi opem, tale mox vidit insomnium. In quadam sibi domo esse videbatur, quæ incendio absumeretur; & in ea homines cernere, qui ad ipsam evertendam disturbandamque omni conatu incumberent: dumque ea demolitio fieret, duo secum esse, qui cum fuga (quod fortes viribus essent) sese præsenti periculo eximere studerent, derepente e parte ruentis muri opprimebantur: tum his ille perterritus, moriendum sibi esse firmiter credere; animoque præ ægritudine anxius, quid hac de re consilii caperet, nescire. Ergo dolore mœstitiaque oppresso adest Philippus, qui, [post jucundam visionem,] quasi juvenes qui domum demoliebantur increparet, clamare cœpit: Salvate Maffam, Salvate Maffam, bis eadem iterans verba. Nec frustra; is enim illico ab eo periculo sanum incolumemque se extrahi vidit, atque verum fuisse visum eventus edocuit. Postero enim die, febri morbique reliquiis, quæ vel excussa febri manere solent ad aliquot dies, liberatus omnino, pristinas vires sibi redditas sentit: mox sanus ac vegetus exilit e lecto. Medici vero, haud ignari quam periculose Maffa ægrotasset, eum mirabiliter convaluisse confirmarunt.

[196] Maffa interim, beneficii haud immemor, ad sepulchrum beati Patris ad vota reddenda venit; [teste votiva tabella ad sepulcrum.] gratiisque Deo Beatoque Philippo impense actis, sepulchro primus pictam tabellam, hac inscriptione notatam, affixit.

I. C. R.
B. Philippo Liberatori suo
M. Ant. Maffa Presbyter Salernitanus,
Nonis Augusti MDXCV.

Cum me febris vehementissima invasisset, videbat noctu in domo ruina & incendio conclusus, nullum habens evadendi diffugium: duo, qui videbantur mecum esse, fuga sibi consulentes, a pariete oppressi mortui sunt. Dum sic metu perterritus mortem expectarem, vidi & audivi B. Philippum, iterato præcipientem iis qui domum disjiciebant, his verbis: Salvate Abbatem. Postridie reliquit me febris, quod illius meritis & precibus acceptum ferens, testatum esse volui hac tabella, in nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti, & ad honorem ejusdem B. Philippi. Amen.

[197] [curantur dolores graves,] Rodulphus Silvestrius, medicinæ scientia florens, gravissimis improviso, III Idus Augusti, stomachi doloribus aliisque sævis symptomatibus oppressus f, cum a medicamentis præsidium nullum haberet, ab aliis rebus id petendum esse censet. Itaque memor in ipso periculo beati Patris (salus enim in angusto jam erat) ejus opem fidenter implorat. Quo peracto, melius confestim habuit; dulcique mox somno correptus, ad unam & dimidiatam horam dormiit: experrectus, omni eo morbo liberum se sensit. Tum beati Patris sepulcrum venerabundus invisens, votivam tabellam hac inscriptione notatam inibi appendit, miraculi ad posteros certissimum indicium. Dum variis sævisque symptomatibus mori me sentio, implorato B. Philippi auxilio placibus somnus me arripuit, & statim convalui. Eo ipso anno Hieronymus Pamphilius g, Rotæ Auditor, in morbum delabitur: morbum dolor capitis adeo vehemens secutus est, ut æger vix mentis suæ esset: sed cum is velum capitis B. Philippi capiti suo imponeret, divinitus factum est, ut omnem morbum a se continuo abegerit.

[198] [evaditur peccandi periculum,] Illud quoque pro non levi miraculo habitum. Quidam adolescens Stephanus, hoc ipso anno, Augusto itidem mense, cum impudicæ feminæ domum præteriens ad eam vocatus accessisset, ab illaq; ad flagitium impelleretur; ipseq; ancipiti cura distractus, quo se verteret, nesciret; assentiri turpe ducens, dissentiri periculosum; prope jam erat ut laberetur, ni B. Philippus succurrisset: cujus cum capillos linteique frustulum in thecam inclusum haberet ad collum, statim pectus percuti sentit, cor comprimi, simulque audit Philippi vocem; Vide quid agas: abi hinc, ne te perdas h. Quibus ille non dubiis opitulantis sibi Patris permotus indiciis, impetu facto e feminæ manibus elabitur: quod omne adolescens, Philippi (ut par erat) acceptum referens caritati, votivam tabellam sepulchro, quæ illic inspicitur, & evitati periculi memoriam, & insigne tanti miraculi monumentum dedicavit.

[199] [pelluntur febres.] Eodem anno, Septembri ineunte, femina Primaria Isabella Priorata, noctu lenta febri corripitur: febris ejusmodi erat, ut intenderetur assidue: ad febrim gravissimus capitis dolor accessit, qualem numquam antea sustinuerat; increvitque usque eo, ut parum abfuerit, quin delirium moverit i. Ergo ubi ejus domestici ægram deterius habentem advertunt, alia experiri remedia statuunt. Itaque hora tertia noctis reliquiariam thecam, in quam frustum telæ beati Patris sanguine imbutum inclusum erat, clam subjiciunt capiti, bono dolo; id siquidem præsentissimum auxilium ægrȩ mulieri fit. Placido namque illa mox somno corripitur, exudat, maneque excitata omnem morbum a se penitus discessisse comperit; Deo ipsique B. Philippo propter Deum gratias agit, a quo se beneficium accepisse lætabatur. Eodem anno ac mense, Eugeniam Mansuetam k febris lecto affixerat. Dum æstu torreretur vehementi, jubet sibi afferri aquam: allatam, telæ beati viri frusto in eam injecto, ubi exhausit, febris extincta est.

[200] [Ex alto delapsa & tote confracta corpore,] Hoc etiam anno Septembri vertente, Drusilla Pocaria, cum linteas vestes, quas aqua mundaverat, radiis solis exiccandas objiceret; casu factum est, ut ex altissimo loco præceps ruens, quam gravissime corpus offenderit l. Erat altitudo loci, unde exciderat, passuum circiter sex & viginti: pavimentum, in quod descenderat, lateribus in longitudinem stratum, vetustate jam temporis magna ex parte exesum atque consumptum. Ad ultima jam ventum esse testabantur collisum fractumque caput; dexter oculus ita affectus, ut opinarentur omnes, si ex morbo femina evasisset, quod credebatur a nemine, ab eo prorsus destituendam fore; isque oculus loco suo non erat. Idem præterea indicabant nares fractæ collisæque; sanguis multus, qui assidue ex ore ferebatur, quique cohiberi non poterat; maxillæ nimis intumefactæ, labrum inferius scissum (Inter cadendum enim duo acceperat vulnera, unum in labro, de quo dicimus, ad mentum dentesque procedens; alterum in sinistræ manus interiore parte, volam dicimus) dentes demum, quod nec omittendum videtur, propter ictum movebantur omnes, periculum erat ne exciderent. Et is erat miseræ mulieris miserrimus status: quæ ubi vestigio fallente præceps ruit, pro mortua notorum propinquorumque manibus confestim sublata, in suum cubiculum propere delata est, lectuloque confracto corpore collocata: ubi vix semivivens propter morbi vim non audiebat, non videbat, non loquebatur: jamque fama de ejus morte per viciniam ferebatur, quasi prȩcipitio extincta foret.

[201] [post votum mariti,] Verum quo tempore id contigit, Antonius Fantinus Faventinus ejusdem maritus domo aberat. Hujus itaque rei trepido nuntio excitus, ad sepulchrum Beati Philippi advolat; ibi positis genibus oculos manusque tollit in cælum, lacrymarum plenus enixe beatum Patrem invocat; votum precibus miscet, se pictam tabellam ad ejus sepulchrum allaturum, miraculi ad posteros monumentum, si servet eam, quam nulla ars humana servare possit. Supplicatione deinde completa domum venit, carissimam conjugem morti proximam reperit. Interim advocatur medicus, cui Antonio Franco nomen erat. Is feminæ statum contemplatus, actum mox de illa esse proclamat: desperata ejus salute, vulnera, ne novo dolore feminam fatigaret (quod utique opus fuisset) nequaquam fuit ausus repurgare; ad fissum labrum, solo ovi albo; ad manum vero, nullo prorsus medicamento; ad oculum emplastro, quod album lene medici vocant, usus est; atque his medicamentis feminæ succurrit, quod mortuam eam crederet; sic Domino, opinor, permittente, ut servi sui Philippi gloriam palam faceret. Consueverat vir ejus beati viri sepulchrum, uxoris vicem solicitus, quotidie frequentare; ibi illius auxilium implorare, lacrymas ubertim flere. Nec sua illum frustrata fides: quodam enim die, eo orante, Philippus moribundæ conjugi derepente occurrit. Cujus illa adventu ingenti confestim lætitia perfusa, ejus opem venerabunda implorat. [apparente Sancto,] Tum ille mundum sudariolum, quod ei usui erat, in manus sumit; ori admovet, sensim faucibus immittit, indeque paulo post sanguine sanieque aspersum extrahit; & hæc dum faceret; Mitte, dicebat, timorem; non enim hic morbus vitam tibi hauriet. [ex integro sanatur:] Nec mora: ab ejus mox capite facieque omne vitium omnisque ægrotatio abiit. Ceterum viro ejus adventante, ut conjugem inviseret, beatus Pater repente ex oculis abiit. Qua ex re tristis effecta mulier, quod sperabat omnem morbum, si ille non abiisset, depulsum iri, lacrymis se dedit. Lacrymantem rogat Antonius, quid sit quod ploret. Cui illa, Ignoscat tibi Deus: ni venisses, omnem a me morbum depulisset beatus Philippus: ex quo enim in cubiculum ad me ingredi tentasti, ipse continuo sublimis abiit. Visum enarrat, miraculum exponit: venit interim medicus, qui scissum labrum ut nullo medicamento consolidatum videt, inter miracula id referendum profitetur.

[202] Feminæ deinde sinistrum genu, quo esset illustrius miraculum, [ejusdem tumefactum genu] usque eo intumuit, ut panis pergrandis magnitudinem expleret. Id chirurgus ferramento cum aperire decerneret; perterrefacta mulier, eam incisuram in posterum diem differri impetrat. Itaque insequenti nocte B. Philippum quam suppliciter potest invocat imploratque, ut sibi opem ferat. Oranti vigilantique se iterum offert cælesti emicans luce: emplastrum affectæ parti impositum aufert m, timorem abigit, genu ad pristinum statum reducit. Drusilla, ubi eam partem persanatam videt, [a rursus apparente curatur;] virum suum inclamat; illuc ut properet, eximium illustreque miraculum visurum, rogat: Deo Beatoque Philippo gratias quas potest maximas refert: medico qui illucescente die ea mente accesserat, ut tumenti parti foramen faceret, ex quo sanies exiret; Incide, inquit, perfora, scinde, fac quod vis, nullum mihi vitium in genu est. His ille auditis, vitiosam modo partem perlustrat oculis, explorat manu; tactu oculisque persanatam comperiens, veteri miraculo novum miraculum adjectum esse, admirabundus proclamat. Tum cupida mulier exiliendi e lectulo, rogat iterum B. Philippum, [qui tertio visus surgere eā facit.] ut sibi subventum esse velit. Nec de spe decidit: vigilanti namque iterum sese obtulit videndum (tanta autem affirmabat mulier pulchritudine esse, ut nulla species ne excogitari quidem posset ornatior) ejusque membra manu prehensa extendit, a capite scapulisque initium facit: quo peracto ex oculis elabitur. Tum Drusilla, die jam illucescente, gratulabunda surgit e lecto: obortis præ gaudio lacrymis nullum beato Patri gratias agendi modum facit. Continuavit is morbus minus quam decem dies.

[203] Flammetta Nannonia (id feminæ cognomen) quintum & quinquagesimum annum agens, in itinere cum esset, [Sanatur pes rota obtritus,] vehiculi cujusdam impetu ad terram impellitur n: cumque inde surgere non posset, ex pedibus alter a vehiculi rotis comprimitur: qui primum intumuit: tumori deinde ingens protinus dolor accessit. Pedibus consistere cum non posset, in lectulo collocatur; adhibentur medici, variis medicamentorum generibus pars dolens fovetur. Sed frustra omnia: is enim locus, non dolores modo habebat punctionesque continuas, sed confractionem etiam nervorumque infirmitatem. Interea, cum id malum ad menses fere undecim sustinuisset, divinitus tandem hoc anno, Octobri mense impelli se sensit, ut si ex morbo evadere cuperet, votivam B. Philippo tabellam voveret, ejusque ac Deiparæ Virginis preces efflagitaret. Voto nuncupato, pristinam extemplo membrorum firmitatem recuperat, gressum recipit, pedem argenteum apud beati viri sepulchrum, tanti miraculi argumentum, suspendit.

[204] Eo ipso anno, Octobri mense vertente, Catharina Lottia Mediolanensis, uterum ad octo jam menses cum gereret, gravissimum in morbum incidit: erat is pleuritis acutissima. Vis morbi in muliere, [suscitatur fœtus mortuus] quæ ad desperationem laborare jam cœperat, illud effecit, ut partus doloribus tempore non suo occupata, fœtum mortuum effuderit. In infante omnia cernebantur vita functi signa: obstetrix, quæ parienti opem tulit, peritissima habebatur; quippe quæ ad quinque & triginta annos adjuvandis ex partu laborantibus operam dederat: remediis, si qua erant, fœtui succurritur; sed frustra omnia o. Ergo cum nihil omnia auxilia proficerent (mortuum enim ad vitam revocare nullum medicamentum potest) obstetrici unicum occurrit remedium, ut relicta humana ope ad divinam confugiat. Sanctissimam itaque Dei Matrem inclamat; votum facit. Sed cum ejus preces non audirentur, venit ei in mentem B. Philippus, quem his mox verbis appellare cœpit; O beate Philippe! Tu quæso sanctissimam Dei Parentem roga, [ad baptismum.] ut hunc a mortuis excitet infantem, quo p Baptismo ablui possit, ne perpetuo pereat. Tum aliquot beati viri capillis admotis, extemplo mortuus infans redit ad vitam; qui mox baptizatus, Joannis Petri nomine honestatur; demum primo & vigesimo ætatis die morbo sublatus, e terris in cælum abiit; cujus mater Catharina jam quinto a partu die obierat.

[205] [Tumidam dolentemque mamillam] Hoc item anno virgini religiosissimæ (cujus nomen supprimitur, quod ipsa suppressum voluit) plus quinque & quadraginta annos natæ, tumor sublime serpens in altera e mamillis oritur. Fuit is initio ad nucis magnitudinem, sed quotidie deinceps non sine virginis dolore increscens, induruit; jamque durities in dolente parte dolorque assiduus sentiebatur. Hæc porro quamvis illa pateretur, attamen de curando morbo nihil cogitare videbatur. Sustinuerat illum ad sex jam menses: dolores in singulos dies augeri, tumorem concrescere extendique advertebat; sed tamen, vel quod verecundabatur affectam partem medico ostendere, vel quod timebat ne præ morbi fœditate fugeretur ab omnibus, morbum aperire diem ex die differebat. Ad ultimum, morbo assiduos dolores eosque gravissimos in mamilla movente, [medico nolens ostendere virgo,] incerta quid consilii caperet, Sacerdoti, quo ad Confessiones utebatur, rem totam aperit. Qua ille cognita, virginem mox hortatur, si saluti suæ consultum velit, tumidam partem medico ostendat. Sed cum verba in ventum jacerentur, utpote quæ haud induci posset ut medicis præ verecundia q læsam partem detegeret; recordatus ille lintei, B. Philippi sanguine imbuti, quod penes se habebat, [ab apparente curatur;] id ægræ pro medicamento donat. Nec id frustra: vixdum plane virgo dolenti parti acceptum pignus admovit, cum repente habere melius cœpit. Nocte deinde insequenti obtulit sese illi in prima quiete cælesti specie Philippus, qui affectam jacentis partem manu contrectans leniterque perfricans, repente sanavit; inter perfricandum his usus verbis: Ne timeas, nihil est morbi (erant hæc ea ipsa verba, quæ ille frequentius, cum viveret, in ore habebat) dein, eam ut pietatem ardentius sequatur monens, ex oculis elabitur. Haud vanum fuisse visum rei ostendit eventus. Virgo e somno evigilans mamillam plane persanatam comperit, læta e lectulo exiliit, pictamque tabellam ad ejus sepulchrum miraculi testem appendi fecit.

[206] Claudius Rangonus, nunc Placentiæ Episcopus, cum eodem anno in continentem febrim incidisset, quæ duos plus menses hominem tenuerat, [& viro nobili gravis febris.] a vitæ periculo vacuus non erat. Id ubi Julia Ursina pia femina, ægro, propinqua cognatione juncta, rescivit; frustulum mox lintei, beati viri sanguine imbuti, ad eum mitti curat eo ordine, ut simulatque ad ejus deveniat manus, illud statim sibi ad collum alliget. Nec sua illam frustrata pietas. Hoc ubi factum, febris illico omnis abiit: incidit ea res in mensem Decembrem, cum ejusmodi ægrotationes, si ægros non extinguunt, at certe longum tempus habent, neque demum finiuntur, nisi vere vel autumno.

ANNOTATA.

a Rem totam Claudius ejusque conjux & filii testimonio confirmarunt.

b Ejus rei oculati juratique testes quatuor.

c Miracula sæpe ex consimilibus potionibus contigisse, scriptores gravißimi edocent. Vide Gregorium Turonensem lib. 1 de gloria Martyrum cap. 31, & lib. 2 cap. 5. Item de Miraculis S. Martini lib. 2 cap. 1, 39, 51, 52 & lib 3 cap. 12, 43, & lib. 4 cap. 9, 28, 37 & 42. Lege insuper Stephanum in Vita S. Modualdi Ep. Trevirensis cap. 11 & 12.

d Ægros frequenter non toto eximi morbo, videre estin Gregorio Turon. lib. 2 de Miraculis S. Martini cap. 45, & in vita S. Ludgeri lib. 2 cap. 27. Lege præterea Rutilium Benzonum de anno Iubilæi lib. 1 cap. 49. Idem sæpe apud Auctores magni nominis quisque per se facili negotio reperire poterit.

e Id totum ipsemet publico testimonio confirmavit.

f Eam rem ipse Rodulphus sacramento testificatus est.

g Hujus rei juratus testis est ipsemet Hieronymus Pamphilius.

h Eam rem ille ipse cui accidit jurejurando testificatus est.

i Hoc testes quatuor sacramento confirmarunt.

k Id ipsa duoque alii testes oculati sacramento narrarunt.

l Totam rem sex oculati testes jurejurando firmarunt, in quibus est chirurgus qui feminam curabat.

m Sanctos viros ægris fecisse medicinam, auctor est, ut alios præteream, Georgius in Vita S. Theodori Siceotæ. Non absimiles præterea modos in iisdem sanandis reperies apud præclaros scriptores. Vide Auctorem libri de miraculis S. Stephani, qui Euodii nomine circumfertur lib. 1 cap. 11 & lib. 2 cap. 2. Item GregoriumTuron. de miraculis S. Martini lib. 2 cap. 31, & 41.

n Totam rem Cardinalis Baronius, qui ægræ Confessionem olim audire solitus erat, sacramento testificatus est, idemque fecerunt alii.

o Ejus rei jurati testes quinque.

p Consimilem prorsus rem narrat Auctor libri de miraculis S. Stephani, lib. 1 cap. 15, & D. Augustinus Sermone de diversis 32, 33. Vide S. Antoninum Hist. p. 3 Tit. 23, cap. 7, § 14, & demum Ioannem Papam 22 in litteris Apostolicis de Canonizatione S. Ludovici Episcopi Tolosani.

q Rem similem de S. Macrina narrat magnus Gregorius Nyssenus in ejus Vita.

CAPUT XVIII.
Miracula, proximo post mortem anno & tribus sequentibus patrata.

Anno salutis millesimo quingentesimo nonagesimo sexto, Septimia Neria, ætatis decem annorum, cum Januario mense, [Oculum adusta puella,] sub horam noctis tertiam, cum Olympia & Faustina sororibus ad ignem esset, casu evenit, ut, Olympia folles in altum tollente, fistula ferrea illis indita, eaque calida atque ignita, sinistri oculi acies ejusdem Septimiæ non læderetur modo gravissime, sed exureretur etiam. Neque hic stetit res. In eodem mox oculo, in quo signa apparebant, quæ certam facerent adustionis fidem, vesica nata est; hæc intolerabilis confestim dolor spasmum movens consequitur; puella prȩterea neq; læsum oculum claudere, neque aciei adustȩ vitio eos qui circum se erant cernere poterat; summaque vi doloris oppressa toto corpore contremiscebat. Inter hæc ægræ mater Clœlia Bonarda, quo tantum filiæ dolorem utcumque leniret, aquam rosaceam ovi albo mixtam, affectæ parti imponit; sed incassum omnia: quinimo id erat medicamentum, ut oculum etiam rumpere posset. Itaque remediis frustra tentatis, ad alia medicamenta transeundū esse decernitur a. Mater primum lacrymabunda, positis humi genibus, B. Philippi opem implorat pro filia: [invocato B. Philippo, curatur:] precibus adjicit votum, si Septimia amissam oculi lucē recipiat, votivam se imaginem ex argento fabricatā ad ipsius sepulchrum, miraculi testem, delaturam. Sed cum illa non audiretur; tum filia, doloris magnitudine propemodum victa, ad eumdem beatum virum per se ipsa confugit, ejusque auxilium ex animo in ipso impetu doloris implorat: B. Philippe, dicebat, si tibi cordi non est, hunc a me morbum propellere, at saltem tantum minue dolorem; tenuerat enim eam plus tribus horis. Tum supplicatione completa, læso mox oculo velum capitis, quod eidem usui fuerat, admovit, easdem iterans voces. Nec spes precesque incassum cecidere: extemplo dolor omnis discutitur, vesica evanescit, oculus ex toto sanatur: somno mox placido correpta virgo ad lucem dormivit, maneque experrecta cælum sanis oculis aspexit.

[208] [item febris dolorifica, admoto ejus velo sanatur:] Euangelista Mariottus, eodem anno ac mense, adeo graviter doloribus febrique jactabatur, ut eum conquiescere nullo pacto, nec in ipso cubili paterentur b. Cumque plures dies ita morbo afflictatus jacuisset; doloribus ultra debitum increscentibus, nocte quadam, quod propinquam mortem non tam timeret quam expectaret, sacramentis Ecclesiæ sub horam quartam muniri se postulat. Interea unus ex iis qui adstabant, miseratione ductus, eum consolando monet, B. Philippo se commendet. Tum allatum ad eum ex ejusdem beati viri vestimentis frustulum ipse, magno cum sensu pietatis, accipit; illoque in partes diviso, partem sibi ad collum appendit, partem minutatim concisam aquæ mixtam ebibit. Hausta potione, dolores confestim ex toto quiescunt: cibus, qui assumebatur, ut ante non redditur, atque æger ex eo tempore divinitus confestim sanatur. Eodem prorsus tempore, virgo quædam Deo sacrata, Julia nomine, ex lateribus intestinisque gravissime laborabat c. Gravitas morbi ea erat, ut ægra diu noctuque torqueretur assidue. [dolores lateri, & iliorum,] Ad morbum de medicorum sententia medicamenta quamplurima adhibuerat: sed cum, non paulum dico, sed ne quidquam prorsus in ea levamenti esset; uniuse sororibus admonitu, cum eodem remedio usa esset, valetudini mox pristinæ se restitutam sensit.

[209] Eodem anno, Februario mense, Petrus Puteus, d nostræ Congregationis Sacerdos, Panormi cum esset, [continua ac difficilis febris,] contigit ut unus ex iis, Antonius Maria nomine, qui apud Patres domus Panormitanæ domestico opere exercebatur, in ardentem, mortiferam, continentemque febrim inciderit. Is singulis diebus eo horrore stato tempore ad horam opprimebatur, ut toto corpore contremisceret; cujus rei causa continebatur sub veste satis multa, eademque crura, pedes, totumque corpus ejus incalescendi studio contegere opus erat. Horrore pene finito, ardens extorrensque febris deinde sequebatur: qua ille ita vehementer premebatur, ut ardentissima ultra modum fiti ingentique circa pectus fervore urgeretur: cumque adhibita remedia nihil proficerent, ejus vitæ timeri cœptum ab omnibus. Quodam die, cum magis etiam quam ex consuetudine, vehementi siti conflictari se quereretur, Petro, qui ei assidebat, beatus Pater occurrit: cujus memoria excitus, detonsis ejusdem capillis, quos secum habebat, ad morbi remedium uti cogitat: quod cum faceret, nullis medicamentis protinus æger convaluit.

[210] [præcordiale apostema,] Hoc ipso itidem anno, Martio mense, Antonio cognomento Parmæ apostema in præcordiis erat cum acutis doloribus e. Hi tales erant, quales numquam antea sustinuerat, quique nullam sinebant eum neque noctu neque interdiu capere quietis partem. Apostema medicorum oculis haudquaquam patebat: suppurationes enim ubi notȩ fuerint, eo facilius curantur; contra vero ubi ignotæ, neutiquam medicamentis sanari possunt. Morbus medicis ignoratus augebatur quotidie, idoneisque medicamentis non juvabatur: æger malo jam victus suo, ad mortem haud dubiam tendebat. Sed cum, eo assidue invalescente, ad extremum tandem venisset vitæ discrimen; capillis B. Philippi, quorū vim in multis audierat esse salutarē, sic adjutus est, ut dolor nullis remediis [antea cedens] remittere cœperit; ipseque levius habuit, somnus accessit, & sanatus est. Verum biduo nondum plane exacto, novo rursus dolore, eoque gravissimo premi se sensit; vixque is ad quadrantem horæ mansit, cum apostema, neque a se, neque a medicis deprehensum, continuo nullis adhibitis medicamentis erupit; qua ex re illud factum, ut morbus ex toto quieverit. f

[211] [febris quartana,] Eodem anno, Aprili mense, femina Cornetana, cui Goræ nomen, adeo acriter totos duos ac triginta menses quartana febri conflictabatur, ut iter ei non esset nisi ab igne ad lectum, & a lecto ad ignem g. Huic reliquiaria theca, in qua nonnihil e capillis B. Philippi inclusum erat, admota, ipso initio horroris, qui febrim antecedebat, melius confestim fuit: nec abiit is dies, quin ex toto desierit horror, discesserit febris. Verum cum multis post diebus magno, continuoque, ac fœdo imbre iter faceret, febri iterum urgetur,; sed eodem remedio ad morbum ubi utitur, derepente levius habuit, brevique post magnis in horas singulas ac pene momenta virium incrementis plane convaluit. Hoc anno, Majo mense, Augustinus, Cardinalis Cusanus, ad sepulcrum beati viri convestiendum, Attalicam magni pretii vestem dono misit.

[212] [dysenteria letalis,] Octavius Rositanus Neapolitanus, eo ipso anno, Junio ineunte, duos jam menses dysenteria laborabat, h ex ea cruor manabat assidue, alvum nulla medicamenta adstringere poterant; cum dysenteria continens pestilensque febris erat, hominem misere dies noctesque excrucians: signa præterea apparebant in eo, quæ certum interitum indicarent. Interea cum mortem ad horas expectaret, ab amico monetur B. Philippi opem imploret. Facit ille quod erat jussus: addit ad precem, illius se Institutum amplexurum, si convalescat: mox aquam, quam ejus Reliquiæ attigerant, libans, morbo confestim idoneum remedium invenit: expedita lingua proloqui incipit: die insequenti medicis admirantibus, [& cresipelas.] qui fluebat cruor mansit, & vis febris remisir. Tum brevi elapso tempore, morbo omni discusso, pristinæ sanitati restitutus est: vivit is modo Neapoli, Congregationi nostræ adscriptus. Eumdem duobus post mensibus intolerabilis pene dolor, utrique hærens brachio, invadit. Nascebatur is ex duobus eresipelatibus circa brachia consistentibus; morbus ita graviter urgebat, ut æger nullam quietis partem capere posset. Qui ubi eodem remedio utitur, derepente totum a se dolorem discutit, somnum capere cœpit: beneficii memor, Romam votivum simulacrum argenteum, ad beati viri sepulcrum, destinavit.

[213] [desperata febris,] Eodem anno, Octobri ineunte, Catharina, Josephi Castalionis eruditissimi viri filia, annum agens vitæ nonum, ardentissima repente mortiferaque febri corripitur: i ad febrim accedebat ventris fluxus, pituita, assiduaque gravedo; ægra præterea cibum adeo fastidiebat, nihil ut sumere omnino posset. Quodam interim die, cum desperata salute jam esset, per quietem narravit adstitisse sibi sanctissimam Dei Matrem, cui unus erat comes Philippus (ad hujus enim opem parentes ipsaque confugerant) atque a Deipara se accepisse, nihil esse quod medicis crederet aut quidpiam timeret, se opem laturam, & intercessione B. Philippi morbum depulsuram. Certe sanitas ægræ reddita fidem visi parentibus domesticisque fecit. Puellæ statim levius fuit, [& colici] cibo refici cœpta est, magnaque suorum gratulatione melius habebat indies, brevique pristinæ firmitati restituta est. Alexander Fulginius, eodem anno, Decembri exeunte, ex intestinis laborare cum cœpisset (eo enim morbo gravissime frequenter opprimi se sentit) B. Philippi opem initio morbi implorans, omnem a se dolorem omnemque morbum repente abegit.

[214] [An. 1597 sanantur dolor dentium.] Anno deinde post Christum natum millesimo quingentesimo nonagesimo septimo ineunte, Joanni Baptistæ Felici Sacerdoti, quinque & septuaginta annos nato, dentes dolebant acerrime: k is porro dolor ejusmodi est, ut maximis tormentis adnumerari possit. Cumque in singula pene momenta ingravesceret, gingivis dentibusque sudoriolo beati Patris admoto, totus continuo dolor totusque morbus discutitur. [febris pestilens,] Hoc etiam anno nobilis vir Marcus Antonius, Sanctus cognomento, cum, Martio mense, ex pestilenti febre in vitæ periculum incidisset; salute a medicis desperata, noctu aliquot B. Philippi capillis, qui in theca asservabantur, sibi ad collum alligatis, extemplo melius habere cœpit; vitam in tuto ea ipsa nocte reposuit; quatuor vix intermissis diebus plane convaluit: tum gratiis Deo beatoque Patri avide impenseque actis, votivam argenteam imaginem, pondere egregiam, Neapoli Romam ad ejus sepulcrum, voti exoluendi causa, mittit. Eodem anno, pridie kal. Aprilis, Marcellus Laurentius, nunc Strongulensis Episcopus, adeo vehementibus ilium doloribus repentino corripitur, ut sibi ex hac vita, ni Deus succurrat, migrandum fore pro certo haberet l. Cumque ii dolores quatuor circiter jam horas hominem tenuissent, [& dolor iliacus:] unus ex domesticis beatum Patrem ei ad memoriam reducit; Commenda te, dicebat, B. Philippo, implora sancti Viri auxilium: haud dubie aderit tibi, opem laturus. Paret ille, Philippum appellat. Sed ne multa; ad ejus mox nominis invocationem totus is dolor abit, æger somno corripitur, pauloque post experrectus (dormierat enim ad quadrantē horæ) grandis calculus, pineæ nucis magnitudinem æquans, exit: Philippi deprecatione id ille profitetur [factum], a præsenti periculo vindicatus.

[522] Hoc etiam anno, Majo mense, Fabio Apicellæ nobili medico, civi Neapolitano, ex pedibus laboranti, ilium dolores accesserant m. Dolorum talis erat impetus, [eximitur calculus] ut eum omni prorsus quiete privaret. Ergo humanis remediis spretis, ut quæ nihil morbo prodessent, B. Philippi capillos affectæ parti admovet; nec id sane frustra. Calculus extemplo ad vesicam descendit, dolor omnis evanescit, urina nullo impedimento redditur, calculo iter patet, erat is pineæ nucis magnitudinem explens: quibus ille attonitus, id non humana arte, sed divina prorsus ope, nempe beati Viri intercessione, factum esse publico testimonio confirmavit. Alio deinde tempore, cum eodem dolore de nocte premeretur, eodem usus remedio ilico convaluit. Hoc ipso anno, extremo Majo, ad sepulcri ornatum lychnus accessit pensilis, ex cælato argento affabre factus, votivum donum primariæ feminæ, cujus nomen, quod ipsa latere voluit, silentio præterimus.

[216] [subito sanatur moribundus puer,] Eodem anno, Julio mense, puerulum quatuor annorum, cui Josepho Sermeo est nomen, gravissimus dolor cum ardenti febre plures dies occuparat: morbus adeo vehemens, ut ægri salus omnium opinione in periculo esset. Tres jam abierant dies, cum præter terna ovi lutea nihil in cibum sumpserat; malo interim magis magisque ingravescente, propinquæ mortis accedunt indicia, sudor frigidus circa frontem, totius corporis lassitudo, brachiorum pedumque extensio, oculi clausi, spiritus difficultas, corpus cui nullus suberat calor: mali etiam morbi testimonium erat, puerulum neque videre neque loqui. Hæc ubi ejus mater advertit, telæ frustum, B. Philippi sanguine imbutum, ei animam ferme agenti imponit. Nec mora; puerulus confestim oculos aperit, matrem clara voce inclamat, e lectulo sanus vegetusque exilit, cibum petit, pannis se induit, domum solus inambulat; matre, patre, aliisque qui aderant obstupescentibus ac lacrymantibus gaudio n. Hoc etiam anno Hortensia Lelia, febri continenti increscenteque assidue, [& gravis febris.] ac gravissimis stomachi doloribus, Augusto mense laborans, ut vidit febrim non modo medicamentis non finiri, sed ne vix quidquam remitti; ad morbi remedium capillis beati Patris uti in animum inducit. Ergo illis sibi admotis, doloribus continuo levari cœpit. o Neque hic stetit res: febris eodem die ex toto desiit. Misit tum Romam, ut quæ extra Urbem domicilium habet, qui sepulcro beati Patris, ad miraculi testimonium, votivam sui imaginem affigeret.

[217] [An. 1598 sanatur quinquennis febris,] Quotidiana atque perniciosa febris Archangelam Ancaianam, virginem Deo Spoleti sacram in S. Catharinæ cœnobio, quinque totos annos occupaverat; p cumque duobus ultimis annis ex quotidiana, quæ statis horis accedebat, continens facta esset atque assidue incresceret, medicis remediisque nihil proficientibus; Mariæ Magdalenæ Ursinæ, e prima nobilitate feminæ, litteris monetur, ut Philippi opem imploret. Id ubi illa aggreditur, confestim, medicis admirantibus, toto eo morbo eximitur. Incidit ea res in diem decimum nonum Kal. Septembres, anno a Virginis partu millesimo quingentesimo nonagesimo octavo. Porro Maria Magdalena, cujus fecimus mentionem, illa ipsa est, quam Lælius Anguillara clarissimus vir, oppidi cui Cerio nomen Dominus, thalami consortem habuit; quæ, eodem Lælio vita functo, monasticam vitam amplecti maluit, quam diutius, utpote Christo inserviendi avida, in seculo manere. Ergo institutum S. Dominici sibi eligens, Regum se maximo consecravit; constructoque Romæ in Quirinali cœnobio, religiosam ibi vitam Gregorio Decimo tertio Pontifice ducere cœpit. Sed de tanta femina satis, redeamus ad Philippum.

[218] Anno Christi millesimo quingentesimo nonagesimo nono, Julio mense, eidem virgini Archangelæ superior sinistri oculi palpobra & inferior, [An. 1599 oculus pessime affectus.] conjunctæque partes & adjacentes intumuerant q. Huic malo illud etiam accessit, ut orta mox inflammatio sinistrum oculum, rubentem jam sanguine, infestaret gravissime. Accersitur medicus; morbo aptantur medicamenta; sed frustra fiunt omnia; quandoquidem is oculus deterius habebat indies. Ab aliis itaque rebus petendum sibi esse auxilium ægra virgo decernit, id est a B. Philippo; conceptaque spe sanitatis eum vesperi orat, ut, qua est potestate & misericordia, medicinam faciat. Tum læso oculo ejus admovens imaginem, cubitum pergit: corripitur somno: expergefacta se plane persanatam continuo intelligit, toto eo morbo discusso. Hoc ubi mane medicus aliique vident, stupore afficiuntur; Archangela interim Philippo, a quo se beneficium accepisse lætabatur, gratias, quantas maximas potest, agere non cessat r.

[219] [Alia plura miracula fiunt.] Simili beneficio multis in locis affecti non pauci, quibus, cum ægrotarent gravissime, exigua spe valetudinis, melius est factum: sed non possumus singula beati Viri miracula recensere. Miracula igitur ad octoginta silentio præterimus. In his, ut cetera sileantur, moribundos habemus decem, surdam feminam unam, Theodosiam Lucatellam Faventinam; juvenem præterea s, quem ille dum viveret ad percipiendam colendamque virtutem adjuvare cupiebat, eum fortasse non audientem, monstri horribilis t aspectu, in illum mirabiliter immissi, perterrefecit. Eodem anno Alphonsus Vicecomes, Cerviæ Episcopus, qui subinde in Cardinalium Collegium est cooptatus, vestem holosericam villosam coccineam, ex spoliis Sinan Turcicæ classis Præfecti, opere phrygio sane mirabili, flosculis aureis atque argenteis pulcre sciteque distinctam, Philippo donum tulit.

ANNOTATA.

a Id ipsamet Septimia mater, germani, ac sorores sacramento testificati sunt.

b Eam rem, præter ipsum Euangelistam, alii sacramento enuntiarunt.

c Totam rem ea ipsa jurejurando, quamquam non sola, testis expreßit. Degit autem hæc Viterbii in cœnobio S.Mariæ.

d Idem P. Petrus Puteus juratus enarravit.

e Eam rem, præter ipsum Antonium, duo alii oculati testes publico testimonio confirmarunt.

f Lege, si libet, Gregorium Turon. in miraculis S. Martini, lib. 1 cap. 32 & lib. 2 cap. 60 & lib. 4 cap. 2.

g Id ab oculatis juratisque testibus acceptum. Vide autem Gregorium Turon. locis jam citatis.

h Eam rem testes sex oculati publico testimonio confirmarunt.

i Ejus rei testes oculatos juratosque habemus duos.

k Eam rem hic ipse Sacerdos jurejurando explicuit.

l Præter ipsum Marcellum testes duo oculati juratique rem enuntiant.

m Id præter ipsum Fabium, duo alii testes sacramento firmarunt.

n Testes tres jurati oculatique.

o Ejus rei juratos oculatosque testes habemus.

p Testes octo jurati oculatique: & in iis unus est medicus, qui ægram curabat.

q Testes itidem octo jurati oculatique, in quibus est medicus.

r Ejus rei juratos oculatosque testes habemus.

s Princeps vir totam rem publico testimonio firmavit.

t Eodem fecisse magnum illum Simeonem Salum, auctor est in ejus Vita Leontius cap. 31 & 33.

CAPUT XIX.
Synopsis virtutum B. Philippi.

[220] Cum superioribus libris de quibusdam B. Philippi virtutibus, ut sese occasio dedit, sermo habitus sit; nunc de ceteris cursim dicendum. Ab humilitate igitur initium faciam, de qua etsi admiranda prædicantur multa, ex eis tamen, ne longitudine sermonis lectorem tædio afficiam, pauca seligam, [Humilitatis studium,] quibus narretur aliquid. Humilitatis studium in eo eximium fuit: hanc perpetuo amavit, hanc amplexus est, hanc constanter tenuit: humilitate virtutes conservari, contra ea perdita deperdi destruique, omni asseveratione affirmabat: hanc ipsam præterea aliis commendare consueverat, ut ceterarum caput, fontem, custodemque virtutum. De se ipse suisque rebus ita abjecte & demisse sentiebat, ut se mortalium omnium infimum putaret: nihil perferebat audiebatque gravius, quam se coram laudari ac sanctum dici; hisque respondere solitum scimus, Faxit Deus, ut is sim, quem dicitis. O me miserum! Quot virgines, quot rustici homines apud Deum majorem Philippo gloriam consequentur? Nullarum prorsus virium, nulliusque sanctitatis se esse prædicabat. Cum se stipatum civium agminibus, cum studiis hominum florentem videret; affici se summo dolore dicebat, quod excitæ de sua sanctitate hominum opinioni non responderet. Quid enim causæ erat, quod tanto cum animi sensu ac dolore in illas persæpe voces, veræ humilitatis indices, erumperet? Nihil unquam egi dignum beata vita: sentio me unū esse ex omnibus Deo ingratissimum, & omnes mihi esse ad virtutem ac pietatem incitamento. Æger dicere solitus erat; Si vita superstes erit, ad meliorem frugem me convertam. Divinam potentiam satis mirari non poterat, ut quæ ejus opera, cui nullæ, ut dicebat, unquam fuere vires, ad animorum conversiones usa sit.

[221] Congregationis auctorem, ut erat, se haudquaquam jactabat. [fuga æstimationis humanæ,] Quod, dicebat, hanc Societatem condidi; quod multos a miserabili errore ad verum salutis iter revocavi; ne putetis id mihi tribuendum esse, imo in hoc & meam imbecillitatem magis & divinam potentiam agnoscite, quæ vilissimi famuli opera & nihilo (ut ipse aiebat) perfecisset hæc omnia: quod factum est, Deus ipse fecit; numquam Congregationem instituere mihi in animo fuit. Rogatus postremo vitæ tempore, ut Martini instar Dominum in hanc sententiam rogaret; Si populo tuo sum necessarius, non recuso laborem: Absit a me, confestim respondit, ut ita orem: non enim is ego sum, qui mortalium saluti prodesse me posse confidam. Baronio, qui ejus Confessiones excipiebat, id sibi ex animo dolere dicere solitus erat, quod tanti ab hominibus fieret; illud adjungens, frequentissime se Dominum rogasse, ne per eum miracula patraret: quod si aliquod fieri obtigisset, id non sibi, sed fidei illorum, qui experti erant, acceptum referendum esse.

[222] Ex hoc ipso fonte sui ipsius despicientia fluxit, qua mirifice in omni vita delectatus est. Honores dignitatesque quam qui maxime omni tempore fugit: sciebat enim nullos honores animum satis explere beatumque efficere: præter paupertatem enim & sui ipsius despicientiam, [despicientia sui,] rerum omnium contemptum vitamque privatam, nihil sibi repererat quod placeret. Admiranda quamquam agebat, admirandus tamen videri noluit. Ejus rei illud certissimo est argumento, quod magna cum operaretur, stultitiæ simulatione instituto suo tegens sapientiam, hominum plausus subterfugiebat, Apostoli sententiam secutus; Qui vult sapiens esse; stultus fiat. [1 Cor. 3.] O hominem vere divinum! qui magis bonus esse, magni Ephrem Syri imitatus exemplum, quam videri voluit, amavit, omnique ope contendit. Verborum simplicitate delectabatur: composita, blanda, atque aulica verba minime cupiebat; secum enim sine fuco more majorum agi volebat. Ægre admodum ferebat cujusque ordinis homines, etiam infimæ sortis, vel aperto capite coram se stare, vel ad manus sibi deosculandas accedere. Tandem, ut ad pauca redeam ac mittam multa, quæ enarrare possem lectu scituque dignissima, hæc firma ejus erat intentio, hoc animi propositum, ut non modo amicos externos, sed domesticos etiam, seria jocis interdum permiscens, quantum posset, suam celaret sanctimoniam.

[223] [paupertatis amor,] Paupertatem & Laicus & Sacerdos perpetuo coluit. Florentiæ cum esset, magnam rei familiaris jacturam, quam repentinum incendium abstulerat, constanti animo tulit. Romam ubi venit, nihil unquam neque a suis neque ab aliis petiit, paupertate ipsa ad frugem captandam usus. Paupertatis demum quanto desiderio teneretur, & in adolescentia significavit, in contemnenda avunculi hereditate; & in ultimo vitæ tempore, cum oraret Deum assidue, ad eum paupertatis statum ipsum adduceret, ut nummo argenteo egens non reperiret qui illi daret: quod tametsi consecutus non est, meritum tamen ejus rei apud Deum, quod operi respondet, non amisit.

[224] [orandi assiduitas,] Precationibus intentus ea afficiebatur voluptate, ut si licitum illi fuisset, numquam ab orandi studio cessasset. Hinc quod habebat vacui temporis, totum obsecrationibus impendebat; quinimo sive staret, sive sederet, sive inambularet, aut quid aliud ageret domi forisque, orationi ita deditus erat, ut non solum quidquid in se erat corporis & cordis, verum etiam operis & temporis, precationi dedicasse videretur. Orandi assiduitate illud consecutus erat, ut jam pateretur magis divina quam ageret. Deo ubi per contemplationem se conjungere volebat, ejus amore vulneratus, hominis instar viribus infirmi, lectulo plerumque cogebatur decumbere; facieque ad cælum versa, & spiritu psallebat & mente: cumque in meditatione ejus exardesceret ignis, totus, ut dictum alibi est, commovebatur, totusque vi flammæ cælestis incalescebat. Erat ejus corporis infirmitas (si divini amoris vim imbecillitatem dicere fas est) quæ ex divino cælestique ardore procederet, non virium imbecillitate. Mos illi erat vel orationem ad multam noctem protrahere, vel totas etiam noctes insomnes producere. Loca ab arbitris remota sublimiaque, utpote contemplationi aptiora, libentius incolebat.

[225] Lacrymis adeo abundabat, ut in singulas propemodum preces confestim erumperent. [donum lacrymarum.] Ex Christi Domini nostri vitæ mortisque meditatione tantos percipiebat luctus, quantos ferre vix posset. Aliorum delicta, non secus ac si sua essent, deplorabat gravissime. Acerbissimæ Christi mortis nomen audire vix poterat, quin fluerent ex oculis lacrymæ. Ei demum fletui perenni quidem atque uberrimo sese dederat, ut qui illum ita deflentem deprehenderint, pro miraculo habuerint, eum oculorum aciem non amisisse. Sed absolvamus caput hoc exemplo. Gregorio decimo quarto Summo Pontifice, gravissime æger cum esset, cyathum succi gallinacei, quem manu tenebat, ori numquam admovere potuit; namque repentina de Christi Domini nostri morte cogitatio adeo ejus perculsit animum, ut illico magno cum lacrymarum imbre clamaret: Tu, mi Christe, Tu, qui Dominus es, in cruce; ego, qui servus, in lectulo! Tu sine ministris, consolationibus spoliatus, in cruce pendes: ego hic in lectulo jaceo, tot stipatus filiis, qui mea solius soliciti sunt causa, ut me unum expleant! Et hæc cum diceret, lacrymas, quæ ubertim ex oculis manabant, fletumque cum singultibus cohibere non poterat.

[226] Ea erat animi mansuetudine, ut irasci nesciret. Suos aliosque, [mansuetudo,] ubi opus erat, maxima lenitate dexteritateque corrigebat. Ad eam quidem, ut uno verbo absolvam, animi moderationem devenerat; ut ipsos iræ motus compresserit, vicerit, compressosq; in sua habuerit ditione ac potestate. Siquid præciperet, roganti similior erat quam jubenti; nihil enim aspere imperabat: quippe jubere sic solitus erat: Hoc agito: Fac amabo te isthuc: Hoc ego pro te faciam, si tibi grave videtur; Vellem tibi hoc munus imponere, quid respondes? Amicos tam domesticos quam externos ita lȩto intuebatur vultu, ut vel ex hoc uno quivis facile cognosceret, quæ esset ejus erga omnes humanitas, quæve mansuetudo. Vultus hilaritate omnium ad se animos, comitatis dulcedine adjuncta, alliciebat. Cum iis quibuscum erat jucundos semper gratosque miscebat sermones. Verum in his rebus, quod arduum est, id a Domino munus acceperat, ut quidquid vel faceret vel diceret, totum sanctimoniam redoleret.

[227] Ornavit Deus Philippum summa prudentia, quæ maxime rebus ad Dei gloriam agendis atque consiliis dandis eminebat. [prudentia,] Hanc ille virtutem ut occultaret, simplicem se stultumque simulabat, ut tandem cum Apostolo diceret: Nos stulti propter Christum. [1 Cor. 4,] Hoc ergo unum manibus pedibusque obnixe conabatur, ut summam prudentiam specie quadam assimulatæ simplicitatis atque stultitiæ tegeret. Tamquam ad magistrum, ducem, auctoremque consiliorum ex omni hominum genere ad ipsum confluebant quotidie. Illum e prima Nobilitate viri, illum Religiosi, illum Principes de rebus gravissimis ac plane difficillimis consulebant. Consilia, quæ ille dabat, non prudentiæ magis plena quam salutis erant. In dignoscendis animis hominum promovendisque ad Christianas virtutes prudentia valebat plurimum. Unumquemque regebat, cujusque naturæ primum habita ratione: ad omnium quippe voluntatem, ut omnes ad Christum alliceret, sese, quoad liceret, accommodabat: sua quippe, ut aiunt, esca quemque piscari contendens. De spirituum discretione, deque affectibus moderandis scientiam habuit maximam: ex qua ejus in rebus spiritualibus judicandis ordinandisque dignoscebatur peritia, subtilitas, atque perspicacia. Harum rerum plurima habemus exempla: sed cum de omnibus longum sit dicere, ea missa facio.

[228] Multus essem ac tædii plenus, si per singula virtutum genera ire vellem, [caritas erga proximum.] eo vel maxime, quod quæ alibi dixisse me memini, iterare cogerer. Ergo, in id vitium ne incurram, taceo hominis virginalem integritatem, in adversis tolerantiam, in susceptis negotiis constantiam, demumque ceteras virtutes plane heroicas. Unum hoc adjiciam de illius in proximos caritate (de ejus enim in Deum amore satis jam a me dictum est) tanto peccatores ad Christum adjungendi flagrasse desiderio, ut postremo vitæ tempore flagellis se cædere, pœnisque voluntariis affligere, eos modo Christo lucraretur, cuperet. Flagitiosorum hominum ita frangebatur misericordia, ut eos intuitus se continere nequiret, quin multas profunderet lacrymas, internæ caritatis præclarissima testimonia.

[229] Atque hæc de Philippi vita dicta sint satis, cujus narrationem hoc anno Jubilæi millesimo sexcentesimo Deo juvante concludimus: anno inter ceteros insigni & memorabili, [Conclusio operis anno Iubilæi 1600,] tum quoniam hoc tempore majora quotidie Romanorum civium, Principum virorum, Præsulumque insignium opera pietatis existunt; tum præcipue quod Clementis Octavi Pontificis Maximi, in excipienda ex totius Orbis terræ partibus confluente ad Urbem multitudine, sublevandaque pauperum peregrinorum inopia, paterna caritas, civibus jam ante notissima, nunc exteris gentibus ac nationibus magis magisque innotescit: ad quorum etiam commoditatem, novum advenis Sacerdotibus hospitium aperuit: ibi ejus, cujus vices gerit, exemplo, convivis frequenter pedes abluere, abstergere, deosculari etiam, & discumbentibus illis mensæ benedicere non dedignatur. Sed hæc, leviter a nobis percursa, aliorum industriæ exactius petsequenda relinquimus.

[230] Respice tu interim de cælo, sancte Pater (te enim nunc alloquor) ex illius montis celsitudine, [cum invocatione Sancti.] in hujus vallis humilitatem; ex illo quietis & tranquillitatis portu, in calamitosum hoc mare; & vide illis benignissimis oculis, quibus hujus seculi discussa caligine clarius omnia intueris & perspicis; & visita, Custos diligentissime, vineam istam, quam posuit & plantavit dextera tua, tanto labore, sudore, periculis. Ad te itaque confugimus; a te opem petimus; tibi nos penitus totosque tradimus; te nobis Patronum & defensorem adoptamus: suscipe causam salutis nostræ; tuere clientes tuos. Te ducem omnes appellamus: rege contra dæmonis impetum pugnantem exercitum: ad te, pientissime Rector, vitæ nostræ deferimus gubernacula; rege naviculam hanc tuam; & in alto collocatus, averte omnes cupiditatum scopulos; ut te duce, te directore, incolumes ad illum æternæ felicitatis portum pervenire possimus.

VITA II.
Per R. P. Hieronymum Bernabæum, Congregationis Oratorii S. Mariæ in Vallicella dum viveret Præpositum,
ex Proceßibus compilata, nec hactenus in lucem edita.

Philippus Nerius, fundator Congregationis Oratorii Romæ (S.)

A. HIERO. BARNABEO EX MS.

CAPUT I.
Prima ætas & studia Sancti, cum pietate conjuncta, usque ad annum XXII vitæ.

Philippus Florentiæ natus est anno a Virginis partu millesimo quingentesimo decimo quinto, [An. 1515 Florentiæ nobiliter natus,] duodecimo Kal. Sextiles post mediam noctem, quo tempore B. Mariæ Magdalenæ anniversaria gratulatio celebratur, Leone X Pont. Max. Dei Ecclesiam gubernante. Patrem habuit Franciscum Nerium, virum honestissimum & in causis agendis sincerum, Religiosis omnibus & Dominicanæ præsertim familiæ addictissimum. Matrem Lucretiam Soldiam, cujus majores præcipuis olim in Florentina Republica honoribus auctos fuisse, compertum est. Quatuor ex ea liberos Franciscus suscepit; feminas duas, Catharinam & Elisabetham; [bonæ indolipuer,] totidem mares Antonium nimirum, qui brevi sublatus est, & Philippum natu minimum, virtute maximum, cujus de vita moribusque sanctissimis, in unius Dei honorem & gloriam, scripturi sumus.

[2] Is igitur statim in templo S. Joannis Baptistæ (ut mos est illius civitatis, quæ uno dumtaxat sacro fonte utitur) solennibus Ecclesiæ ceremoniis baptizatus, [primas litteras discit:] de avi nomine Philippus nuncupatus est. Ubi vero eximia animi & corporis indole succrescere cœpit, magnum acreque ingenium præ se tulit, natura lenissimus (nihil enim fieri poterat illo mitius) quæ quidem omnia in iis facile reperimus, qui ad animarum salutem procurandam sunt destinati. Quamobrem a parentibus liberaliter educatus, Clementi cuidā, Grammatico satis erudito, traditus est: ibique quantum illa patiebatur ætas, magna ingenii morumque documenta dedit, carus omnibus, & dicendi arte instructissimus; ut ingeniosissimum quēque sociorum facile superaret, summamque omnium admirationem excitaret.

[3] [observantissimus Patris,] Porro inter alia, quæ jam tum in puero emicabant, sanctitatis indicia, fuere obsequium & observantia quædam incredibilis in parentes, virginalis modestia, humanitas erga omnes, & ad res divinas summa propensio. Patrem enim tā studiose diligenterque coluit, ut ad ejus arbitrium totum se fingeret atque componeret; nec apud illum vel leniter unquā offenderet, nisi quod semel, modeste tamen, a se repulit Catharinam Sororem suam, odiose nimis illum interpellantem, cum ad Deum funderet preces, & cum altera Sorore Elisabetha alternis Psalmos recitaret. Quamobrem correctus a Patre (quamquam re vera nihil admiserat quod corrigi oporteret) facti pœnitens, [ac matris,] vim lacrymarum profudit: siquidem (quod ait S. Gregorius Papa) bonæ mentis est, ibi etiam culpam agnoscere, ubi non est. Matris imperio ita obtemperabat, ut si forte illa jussisset loco ne discederet, hic profecto ne digitum quidem unquam. Elata deinde matre, inducta noverca, non ideo Philippus de sua veteri observantia quidquā imminuit; sed translata in illam pietate, matrem statim reddidit, quam novercam acceperat. [imo & novercæ;] Quamobrem illa etiam, tam singulari obsequio provocata, moresque purissimos admirata, non quasi privignum, sed quasi filium diligebat; ut & abeuntem Florentia paucis post annis, diutissime fleverit; & ad vitæ finem adducta, quamquam ille longissime abesset, tamen & videre illum, & alloqui sibi videretur, & compellaret sæpissime: quandoquidem sola ejus memoria (quod olim de magno Antonio dixerat Athanasius) recreari & juvari se maxime profitebatur.

[4] [acceptusque hominibus] Nec parentes modo & necessitudine aliqua sibi conjunctos, sed majores quicumque ii essent, ex animo reverebatur; lætus ac facilis, placidusque erga omnes, ut plane irasci nesciret, nec cuiquam unquam detrahere auditus sit. Igitur gratus unicuique & jucundus, ob singularem hanc morum probitatem & suavitatem, communi omnium, tum Sociorum, tum etiam aliorum vocabulo, Philippus bonus appellabatur. Hac porro singulari bonitate, non homines solos, sed Deum ipsum sibi demeruit: cujus beneficio mirabiliter custoditus incolumisque servatus est. [& Deo,] Annos natus octo, non amplius, aut novem, cū esset in impluvio domus, vidissetque ibidē asellū; ut est improvida puerorum ætas, statim illum conscendit: dumque in diversum flectere nititur, cum illo pariter per gradus in hypogæum præceps ruit; nec longe abfuit, quin penitus opprimeretur: sic enim sub jumento jacere compertus est, ut de ejus corpore nihil nisi brachium appareret. [servatur in casu periculoso:] Accurrit igitur femina quædam ex domesticis, arreptumque manu, mortis periculo statim eripit: at quem toto corpore confractum putabat, non sine maxima admiratione, salvum & incolumem reperit. Cujus casus meditatione, sæpe deinde Philippus in Deum ascendebat; ac beneficii memor, rem palam ac publice prædicans, Divinæ bonitati continuas gratias agebat.

[5] His animi dotibus adjunctam habuit in primis religionem: [A puero mature gravis] neque ille more puerorum domi parva altaria construere, ornare, & puerilia hujusmodi exercere: sed jam inde ab ea ætate maturitatem virtutis assecutus, Davidicos psalmos, aliasque sacras preces devote recitabat, & frequenter orans flexo corpore mentem erigebat ad Dominum. Erat præterea in eo inexhausta quædam aviditas audiendi verbum Dei, nec satiari posse videbatur unquam. Nihil de se prædicabat, neque (ut puerorum mos est) Clericis aut Religiosis viris prædicebat adscribi se velle; [amissa orando recuperat:] doctus nimirum, non omni homini, sed soli Deo revelare cor suum; & jam inde a puero ab inani ostentatione & gloria vehementer abhorrens, quam deinde toto vitæ curriculo, quasi perniciosissimum hostem, longissime fugit. Igitur innocens puer proficiebat ætate & sapientia, coram Deo & hominibus, ut, quidquid peteret a Domino, impetraret. Quamobrem, si quid forte amiserat, orando statim repetebat. Unum de multis hic recensebimus; cum aliquando domum reverteretur, nescio quo pacto aureum torquem, quem forte fortuna secum deferebat, de manibus elapsum amisit: nec mora, ad orationem de more confugiens, quod amiserat statim invenit: id quod alias etiam in hujusmodi casibus illi usu venit.

[6] [Patribus Si Marci primitias spiritus sui adscribit,] Frequentabat autem per hos dies Philippus præ ceteris ecclesiam S. Marci, in qua Dominicani Patres habitant: ibique spiritus primitias accepit. Quamobrem cum deinde in Urbe ad eum quispiam veniret ex eadem familia (veniebat autem sæpissime) Si quid boni, inquiebat, a prima ætate in me fuit, id totum Patribus S. Marci acceptum refero, maxime autem P. Zenobio Medicæo & P. Servantio Minio; quorum sanctitatem ut comprobaret, hæc de multis narrare consueverat. Convenerat inter illos, ut ubi primum ad Matutinas horas recitandas surrexerant, alterutrum peccata sua confiterentur; quo nimirum expurgata diligentius conscientia, puriori spiritu divinas laudes celebrarent. [duorum ex iis singularis virtus:] Id cum diabolus ferre non posset, nocte quadam, citius multo quam surgere oporteret, Servantii personam vocemque simulans, cœnobii cellam pulsat, aitque; Heus tu, surgendi hora est. Quibus vocibus Pater somno excitus, statim a lecto surgit, & ad ecclesiam venit, ibique mentitum Servantium reperit inambulantem. Itaque ante illum genua submittit, sacram Confessionem de more peracturus. Sedet ille pariter, & genuflexum auscultat pœnitentem, ad singula autem, in quibus hic sese accusabat; Nihil est, inquiebat ille, [& spirituū discretio.] nihil est. Subjiciente deinde aliqua graviuscula, rursum veterator, Nihil quidpiam est. Tum vero Zenobius, suspicione metuque suspensus, ne qua forte diabolica fraus subesset, sanctissimo Crucis signo se munit: &, An tu, inquit, diabolus es, qui talia tamqua absurda mihi loqueris? His dictis, repente superbus & callidus hostis evanuit.

[7] [Frequens audit concionantem Baldolinū,] Hos igitur, tamquam primos in spiritu Patres habuit Philippus. Præterea Baldolinum quemdam ex Humiliatorum familia, virum religiossimum verbique Dei præconem eximium frequens audiebat, de eoque præclara narrabat: cujus meritis precibusque Florentiam olim stetisse affirmabat. Cum enim Carolus Borbonius, Cæsariani exercitus Dux, copias in Italiam infeliciter trajiciens, ad eam etiam urbem sese applicuisset; civesque terrore perculsi, undique percurrerent in ecclesiam, in qua tum forte Baldolinus ipse concionabatur; rogavit is, quid novi accidisset, quamobrem illuc tam subito, tam frequens populus conflueret? Cumque accepisset Cæsarianos milites Urbis mœnibus accessisse, minarique direptionem; facto silentio paulisper oravit: mox populum admonuit, ut plena voce clamarent; Vivat Christus. Denique; Scitote, inquit, singulari Dei beneficio vos in præsentia ab hostibus liberatos: eodemque puncto civitas obsidione metuque soluta est. Hæc Philippus de Baldolino referebat.

[8] Igitur tantorum virorum usus & consuetudo, mirum est, [eorumque exemplo proficit] quantos in adolescente optimo Christianæ perfectionis amores excitaverit; quamobrem pro Christo gravissima quæque sustinere, flagranti, quod est fortiter amantium, animo cupiebat. Annos itaque fere sexdecim natus, cum ardentissima febri correptus esset, tam fortiter ac patienter morbi incommoda perferebat, ut languente corpore animus lætitia vigeret, & morbum ipsum silentio tegeret, ne sui causa domi quidquam moveretur. [ad patientiam] Tamen nescio quo pacto id præsensit novercæ soror: quæ quidem Philippi virtutem admirata, diligenter omnia subministrabat, quæ ad ejus curam & salutem facere videbantur; quamquam ille, ut patientissimus erat, nihil omnino poscebat. Nec minorem plane animi magnitudinem fortitudinemque ostendit, cum per hos ipsos dies domum suam, magna ex parte incendio conflagrantem, non modo siccis oculis spectavit, sed etiam levissime tulit; [& mundi contemptū.] quapropter multi, haud levi conjectura, magna de eo & præclara præsagire cœperunt. Fuit præterea in illo tanta rerum humanarum despicientia, ut oblatum sibi aliquando gentilitium stemma, in quo majorum suorum nomina conscripta erant, nec oculis usurpaverit, sed statim discerpsit & laceravit: quippe qui nihil aliud curabat, quam ut nomen suum in libro vitæ esset adscriptum.

CAP. II

[9] Igitur natus annos ferme octodecim, atque humanioribus litteris haud mediocriter instructus, [Missus ad opp. S. Germani,] a patre mittitur ad patruum, nomine Romulum, hominem navum & industrium; qui Florentia in Campaniam se contulerat, & in oppido S. Germani, ad Casinatis montis radices, per annos plurimos mercaturam faciens ingentes opes quæsiverat; hoc nimirum consilio, ut & apud patruum ipsum in eo genere exerceretur, & illi heres esset; quandoquidem Romulus Philippo propinquiorem habebat neminem. Ad hunc igitur cum venisset, primum quidem omnibus cognationis officiis exceptus est; deinde vero, nec ita multo post, ob præclaram virtutis indolem moresque suavissimos, heres etiam destinatus. At Deus longe meliorem quæstum atque hereditatem ei præparaverat: [ut patruo mercatori heres succedat;] quamobrem secus res cecidit ac patruus cogitabat. Vixdum enim Philippus ad eum locum pervenerat, cum ad altiorem statum a Deo vocari se sensit; atque ad eas divitias conquirendas, quæ putrescere numquam possunt. At quoniam terrenas opes & mercaturæ compendia ad ejusmodi quæstum haud levi impedimento sibi fore intelligebat, alio se convertit; Apostolicum illud secum reputans, Est quæstus magnus pietas cum sufficientia. Itaque negotio secedens, sedebat solitarius & tacebat, nisi quod Deo aut orans loquebatur aut psallens. [1 Tim. 6]

[10] Haud ita longe ab oppido S. Germani, propter Cajetæ portum, mons eminet, incolarum omnium sermone inclitus; [in monte, memoria passionis venerando,] siquidem ex iis unum esse ferunt, qui moriente olim Domino, quasi dolore disrupti scissique sunt. Hunc locum Casinates Monachi possident, ibique ecclesiam sanctissimæ Trinitati ædificarunt. Mons ipse a summo ad imum usque divisus atque dissectus est in partes tres, in quarum media ingenti saxo nititur sacellum, depicta Christi imagine venerandum; quamobrem quicumque illuc navigando pertranseunt, explosis tormentis honoris causa, ut mos est, eam salutare consueverunt. Huc igitur crebro se Philippus ex oppido recipiebat, ut Dominicæ passionis mysteria attento animo pertractaret. Qua re quotidie magis magisque in Dei amorem accensus, quemadmodum jam animo destinaverat, [statuit alceri vitæ se dare,] rebus humanis nuntium remittere decrevit; ut curis omnibus expeditus Deo liberius inserviret, omnia arbitratus ut stercora, ut Christum lucrifaceret. Sensit hæc interim patruus, & brevi id quod erat suspicatus, quibus potuit modis, a sententia adolescentem avertere tentavit. Domus suæ rationem aliquam, ut habere vellet, [patruo frustra dissuadente.] etiam atque etiam rogat: siquidem in illo uno jam inclinata recumberet. Hereditatem, quam illi jam destinaverat, ne despiceret: denique in re tanti consilii, tanti ponderis, ne quid leviter atque imprudenter statueret: nec vero tam inhumaniter cum illo se egisse, ut nullam gratiam amori suo deberi putaret. Cui Philippus, omni exuta spe seculi, qua par erat modestia ac brevitate, respondit; beneficiorum memoriam apud se numquam interituram, de reliquo illius affectum probare se potius quam consilium.

CAP. III

[11] Atque hæc ille, apud patruum biennio commoratus; cujus precibus & querelis diu fatigatus, [Romam dimissis omnibus adit,] flecti tamen & exorari non potuit, quin institutum iter exequeretur. Romam itaque proficiscitur, ne admonito quidem patre. Quamquam enim eo inconsulto nihil unquam omnino ausus fuerat; tamen in hac re minime sibi loquendum existimavit, ne quid forte moræ aut impedimenti caro & sanguis, domesticus hostis, inferret. Cum autem a Deo vocatum se esse intelligeret, vocantis consilium secutus, in viam se dat, sine sacculo, sine pera; ne scilicet ejus ineffabili providentiæ parum fidere videretur. [& hospitis sui filios instruit:] Ad Urbem cum pervenisset, quam optaverat occasionem Deo libere inserviendi, statim nactus est. Ibi enim illum Galeottus Caccia, nobilis Florentinus, humaniter ad se recepit: atque ubi primum juvenis vultum moresque modestissimos vidit, & manere apud se voluit, & certam quotannis frumenti portionem ei attribuit: quam Philippus pistori dabat, ab eoque panem quotidie recipiebat. Nec vero ille beneficio vinci se passus est: sed ut amantissimo viro plenius uberiusque in amore responderet, duorum filiorum ejus curam sponte suscepit; quos tum litteris, tum etiam vitæ morumque puritate imbutos, ex hominibus ferme Angelos reddidit.

[12] [austerissimā vitā instituit:] Hic porro quamdiu ille fuit (fuit autem per annos plures) solitariam, asperrimam, & propemodum eremiticam vitam duxit, ab omni ferme hominum consuetudine sejunctam; jejuniis & vigiliis sese sustentans, simplici pane contentus. Quæcumque a domesticis offerebantur obsonia rejiciebat, atque ubi sitis urgeret, hausta de puteo aqua eam temperabat: ad panem interdum vix pauculas herbas aut olivas adhibebat, nec nisi semel in die reficiebatur: sæpe etiam jejunus triduum permansit. Quapropter cum deinde ad virilem ætatem jam pervenisset, data occasione suis in spiritu filiis narrare consueverat, sese olim juvenem plus decem Juliis in singulos menses non insumpsisse. Domi quam habebat cellulam tam brevi supellectili instruxerat, ut præter lectulum & libros aliquos nihil omnino contineret: vestes enim tum laneas tum etiam lineas extento fune suspensas habebat. Humi cubabat; diu noctuque orationi instabat, ad eam enim incitari atque impelli assidue se sentiebat, nedum excitanda aut provocanda illi mens esset. Quoniam vero non potest civitas abscondi supra montem posita, quamquam ille (ut diximus) ab hominum se consuetudine segregaverat, facere non potuit, [& sanctus futurus prædicitur.] quin vitæ virtutumque ejus fama non modo urbem impleret, sed Florentiam usque pervaderet. Quam obrem ejus consanguinea, cum ex nonnullis audiret quæ ab eo in Urbe agebantur: Haud miror, inquit: novi enim illum a puero; & jam tum ab ea ætate, quantus futurus esset vitæ morumque sanctitate, facile conjeci. Igitur cum Romam redieritis, meo nomine illum etiam atque etiam rogate, ut ad Deum pro me preces fundere dignetur.

CAPUT II.
Philosophicis ac Theologicis perbene instructus, totum se transfert ad excolendum spiritum & ad opera caritatis.

CAP. IV

[13] Inter hæc biennio fere exacto, quo facilius invisibilia Dei per ea quæ facta sunt intellecta conspiceret, [Philosophicis instructus,] ad humaniores litteras, quibus Florentiæ, ut diximus, liberaliter eruditus fuerat, Philosophiæ quoq; subsidium adjungere decrevit: quam quidem adeo feliciter assecutus est, ut Alexander Butius, illius ætatis nobilissimus Philosophus ejusque condiscipulus, testatum reliquerit, Philippum inter scholasticos omnes, qui tunc temporis in Urbe florebant, primas tulisse. Hujus disciplinæ magistros habuit, Cæsarem Jacomellum, quem deinde eximia virtus evexit ad Episcopalem Cathedram, & Alfonsum Ferrum, doctissimos viros, & in Romano Gymnasio ea tempestate facile Principes. Post hæc in Cœnobii Augustiniani Lyceo sacram Theologiam aggressus est; [Theologiam audit magno cum profectu:] atque hoc tempore in eo studio tantum Deo adjuvante profecit, ut, quamquam reliquo vitæ spatio aliis occupationibus distentus illud omiserit, tamen etiam senior de Trinitate, de Angelis, aliisque hujusmodi altissimis ac subtilissimis quȩstionibus, tam prompte atque erudite disputaret, ac si recens eas audisset aut legisset: id quod & in rebus Philosophicis facere consueverat. Quare quicumque illum audiebant tam subtiliter tractantem de variis Doctorum sententiis, præsertim quæ quotidie in scholis disputabantur, vehementer obstupescebant.

[14] Sæpe etiam vir Sanctus, ut filios suos in studiis exerceret, eosdemque hac veluti illecebra ad pietatem provocaret; cum iis disputare solebat, & quidem tam graviter, tamque acute, ut a litteris & scientiis numquam discessisse videretur. [admirantibus deinde iis qui pium magis quam doctum credebant.] Præterea ubi sese occasio offerebat, cum Theologis illius ætatis doctissimis eadem edisserebat, præsertim cum aliquibus ex Dominicana familia, aliisque summa familiaritate sibi conjunctis. Longe enim secus cum aliis communiter agebat: iis quippe ita scientiam suam occultabat, ut plane illiteratus videretur; & cum familiariter loquebatur, brevi admodum & abrupto sermone de industria utebatur: quamquam alioqui mentem suam de quacumque re mirifice explicare, atque ubi res postulabat orationem dilatare optime noverat. Quamobrem insignis quidam Præsul, aliquando satis longo sermone cum illo collocutus, denique abiens, dixit: Equidem Philippum pro viro simplici atque idiota hactenus habui, nunc vero illum non minus doctrina quam pietate magnum esse comperi. Idem hoc contigit Alexandro Saulio, ex Clerico Regulari S. Pauli, Papiæ Episcopo, tum eruditione, tum sanctitate conspicuo. Is enim cum ad Philippum venisset, & inter loquendum Theologicas quasdam disputationes ingressus esset; ubi illum tam docte atque subtiliter de iis disserentem audivit, summa hominis doctrina atque ingenio obstupuit; quippe qui vitæ sanctitate, non litteris aut scientia illum excellere, existimabat.

[15] Denique universæ disciplinæ consultissimus cum esset, atque initio in ædibus S. Hieronymi & S. Joannis Florentinæ nationis (ut infra dicturi sumus) cum parvus esset ibi numerus Clericorum, [quod & in sermonibus ad populum patuit.] sermones ad populum haberentur a laicis etiam hominibus, qui tamen Christiana virtute facundiaque præstarent; si quid forte ab aliquo minus caute prudenterque pronuntiatum esset, statim ipse conscensa sede tam facile accurateque explanabat, ut in omnibus se maxime versatum atque exercitatum ostenderet. Quapropter a multis haud temere creditum est, Philippi scientiam singulari Dei beneficio infusam fuisse, non propriis ingenii viribus acquisitam: quippe qui vel cum litteris operam dabat, ad pietatem, quod statim narrabitur, dies noctesque sese exerceret. In rebus autem Theologicis S. Thomæ doctrinam atque sententiam sequebatur, cujus etiam vitæ sanctitatem mirifice coluit: quamobrem ejus Summam Theologiæ in manibus fere semper habebat, & si quid aliquando ex Theologicis decretis in controversiam adducebatur, statim ad Angelicum Doctorem provocabat.

[16] In studio sacrarum Litterarum totus fuit, quas ex frequenti lectione & meditatione, ubi opus esset, [in scripturis versatissimus,] statim in promptu habebat, non sine magno audientium fructu & admiratione. Cujus rei locuples testimonium habemus Stanislai Rescii, doctissimi Poloni; qui Thomæ Galletto, nostræ Congregationis homini, scribens de Philippi ejusque in spiritu filiorum, in sacris litteris profectu, hæc addit: Sed quid ego ista in domo garrio, ubi Philippus, ubi Taurusius ubi Silvius (nempe Antonianus S. R. E. postea Cardinalis) ubi Baronius, ubi Thomas Bozzius, ubi tu, ubi reliqui illi Dei servi audiunt, a quibus discere nil velis, quod docere non possint? quorum quisque, ubi in sacris litteris abditum quid quæritur, thesaurus est; nisi quod nemo proficiens erubescit. In disserendo autem & disputando, etsi accurate atque acute admodum id faciebat, tamen eam lenitatem & modestiam adhibebat, ut eorum quibuscum agebat amorem ea quoque occasione sibi conciliaret. Adolescens Poësim quoque secutus, [etiam poësim coluit:] multa modulatus est carmina, tum Latino, tum etiam Italico stylo: in quo quidem eam facilitatem sortitus est, ut, cum libuisset, illa ex tempore funderet; quamquam autem deinde, ut erat humilitatis amantissimus, antequam ex hac vita discederet, quæcumque scripserat, comburi jusserit.

[17] [interim ægrotos visit,] Nec tamen Philippus, quo tempore studiis litterarum operam dabat, Christianæ caritatis officia omittebat; sed præterquam quod ægrotos in nosocomiis quotidie invisebat, sæpe etiam, ubi a schola redibat, ad Vaticanam aut Lateranensem Basilicam se conferebat, ibique in porticibus plebem infimam Catholicæ doctrinæ præceptis imbuere, quosdam etiam spiritualis disciplinæ capaciores ad virtutem ac perfectionē informare studebat. [& rudes instruit.] Quin immo studium litterarum ita cum pietate conjunxit, ut cum apud Augustinianos Patres (quod modo diximus) sacræ Theologiæ operam daret, ibique in Gymnasio Crucifixi imago e pariete penderet; quoties ad illam occulos erigebat, a lacrymis & suspiriis temperare non posset. Itaque, quemadmodum olim puer Florentiæ, Lippus Bonus; sic etiam deinde adulta jam ætate Romæ, Philippus Bonus appellabatur. Hoc illum titulo inter ceteros plurimos appellarunt Cæsar Jacomellus ejus magister, quod supra meminimus, & Antonius Altovitus Archiepiscopus Florentinus.

CAP. II.

[18] Igitur ab humanioribus litteris, a Philosophia, a Theologia optime instructus, doctusque ex Apostoli præscripto non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem; studia relinquere, & ad scientiam Sanctorum toto pectore incumbere decrevit. [Dimissis studiis] Non enim judicabat se scire aliquid, nisi Jesum Christum, & hunc Crucifixum. Itaque orationi instabat ut cum maxime: quandoquidem hanc rectam ad perfectionem viam, & quasi compendiariam esse, intelligebat. Ad hæc libros omnes vendidit, eorumque pretium pauperibus distribuit: mox rerum divinarum contemplationi totum se dedit, tanta cum animi oblectatione, ut in ea interdum quadraginta continuas horas perseveraret. Cum autē ad Deum funderet preces, divini amoris igne eo usq; inflammari se sentiebat, ut sæpe cogeretur in terram sese abjicere, [orationi se tradit,] laxare vestes, pectusque aperire, atque alia ejusmodi remedia adhibere, quæ æstuantis cordis ardorem sedarent, spiritusque erigerent, quos erumpens undique flamma oppresserat ac prope restinxerat. Castigabat præterea corpus suum, & in servitutem redigebat: somni parcissimus, humi cubabat; singulis ferme diebus sese ferreis catenulis acerrime cædebat. [& carnis macerationi:] Christianam paupertatem, quasi sociam sororemque carissimam, diligebat: ab omni hominum consuetudine declinabat: denique id omne refugiebat, quod afflictæ carni oblectamentum aut levamen posset afferre.

[19] [noctu septē Vrbis ecclesias obit,] Itaque inter urbanos strepitus, & in summa hominum frequentia, veluti Anachoreta, altissimum silentium agebat; quod quidem, quoad vixit, vitæque suæ institutum patiebatur, diligentissime custodivit. Utque ab hominum conspectu longius abesset, singulis ferme noctibus septem præcipuas Urbis ecclesias solus obibat, itinere passuum circiter XII millium, atque inter eundum Calixti cœmeterium ingressus (vulgo S. Sebastiani catacumbas aut cryptas appellant) de profundis clamabat ad Dominum, & Patri cælesti mira quadam spiritus dulcedine jungebatur: pro viatico autem intra pallii cucullum panem dumtaxat, piumque aliquē libellū deferebat, quo nimirum vix famem compescere posset. Quamobrem Franciscus Cardonius, ex Dominicana familia, Novitiis suis, [frequens in Catacumbis,] quibus Romæ præerat, tamquam pœnitentiæ exemplum illum proponere consueverat, ac sæpe dicebat; Philippus Nerius vir est miræ sanctitatis. Atque inter multa, quæ de eo admirabilia prædicantur, illud etiam longe præclarissimum est, quod in cryptis S. Sebastiani decem continuos annos habitavit. Quamquam autem (ut diximus) in Urbe apud Galeottum Cacciam agebat; tamen ad eum locum singulis noctibus ventitabat, ac propterea ibidem sedem & domicilium collocasse videbatur. Quod si forte fores ecclesiarum clausas reperiret, [sed absque candela:] in ipsis porticibus orationi & contemplationi vacabat. Quamobrem sæpe in iisdem locis ad lunam compertus est legens: hanc ille paupertatis legem sibi observandam proposuerat, ut nec vilis candela noctu suppeteret ad legendum & ambulandum.

[20] [ubi divinis solatiis cumulatus,] Porro in his ipsis locis servum suum Dominus præveniens in benedictionibus dulcedinis, cælestium consolationum pabulo recreabat, ac torrente voluptatis suæ potabat eum; ut ineffabili suavitate perfusus clamare cogeretur, Sat est Domine, sat est; contine, Domine, contine, quæso, undas gratiæ tuæ. Atq; hæc dicens, in terram projiciebat sese, jactabatque corpusculum, quod impetum divinæ dulcedinis ferre non posset. Quapropter minime mirum videbitur, hominem caritatis igne succensum, & Deo plenum, filiis suis identidem prædicasse; diligentibus Deum nihil gravius, nihilque molestius præsenti vita accidere posse; illudque sæpe repetere, Dei servis vita hæc patientia est, mors autem desiderium. At vero quemadmodum Deus athletam suum, sacras hasce Basilicas diu noctuque obeuntem, ex labore atque inedia cælesti consolatione recreabat; sic ex contrario diabolus multis illum præliis, & incursionibus impetebat, ut a proposito deterreret.

[21] [diaboli insidias patitur.] Ibat aliquando ad Lateranensem ecclesiam, pertransibatque medium, quod interjacet viæ, Vespasiani Amphitheatrum; cum ecce tibi malignus seminudas quasdam imagines objicit, simulque adolescentis animo earum rerum species ingerit, quarum experimenta non noverat. At ille, cognita nequissimi spiritus astutia, statim ad consueta orationis arma confugit, eodemque momento impurissimas cogitationes ab se rejecit. Nocte quadam, haud ita longe ab ecclesia S. Sebastiani, ubi antiquissima quædam monumenta adhuc extant (hodie Caputbovis appellant) cum ille de more viam orando incederet, tres nequissimos spiritus, horribili figura & aspectu in se irruentes, videt. Tum vero Philippus, optime intelligens dæmonum ludibria, divino fretus auxilio, fortiter nec sine contemptu cœptum iter prosequitur, sicque ante oculos ejus repente larva omnis evanuit. Multa præterea, & quidem gravissima prælia ab humani generis hoste sustinuit, dum solitariam hanc vitam sacrumque hoc iter pie religioseque perageret: sed, Deo vires militi suo ministrante, feliciter decertatum & gloriose triumphatum est.

CAPUT III.
Costæ ex fervore ruptæ, & palpitatio atque ardor pectoris: adjuti proximi, ægri visitati.

C. III.

[22] Hunc igitur vitæ cursum cum teneret Philippus, & quotidie magis magisque idoneus fieret ad nova charismata capienda, [Anno æt. 29] majori illum cumulo divina bonitas auxit, & novo quodam sanctificationis signo Spiritus sanctus ejus pectus invisibiliter penetravit; id quod quemadmodum ceciderit singillatim enarrabimus. Annos natus undetriginta, quodam die sub festum Pentecostes, Spiritum sanctum Dominum ardenter orabat, ut dona sua benigne sibi clementerque tribueret. Mos erat Philippo Spiritus sancti gratiam quotidie implorare; [in Pentecoste Spiritum sanctum petenti] & Sacerdos postea factus, in Missæ sacrificio, modo per ecclesiasticum ritum liceret, orationem illam fere semper adjunxit, cujus initium est; Deus, cui omne cor patet … Purifica per infusionem sancti Spiritus. Ecce autem tanto amoris igne inflammari se sensit, ut stare omnino non posset. Itaque statim sese abjecit in terram, laxatisque vestibus circa pectus æstuanti cordi refrigerationem quærebat. Cumque aliquandiu jacuisset, ubi se ardoris impetus aliquantulum remisit, erexit se; [sic cor dilatatur,] atque insolito gaudio perfufus, toto corpore concuti cœpit, ut plane cor ejus & caro exultaret in Deum vivum; dein manum mittens in sinum, ad pugni altitudinem repente supra cor pectus intumuisse persensit, quamquam ex illo tumore, neque tunc temporis, nec deinde unquam, dolor ullus exortus est.

[23] Hujus autem rei causa & origo statim post mortem ejus apparuit: [ut duas costas ruperit,] si quidem ex medicorum consilio dissecto corpore, in anteriori parte thoracis, in qua illa erat extuberatio, inspectæ sunt duæ costæ, ex mendosis superiores, quarta scilicet & quinta, omnino fractæ atque ita divisæ, ut earum partes inter se non parum distarent: &, quod mirum dictu videri possit, per quinquaginta annos, quibus vir sanctus superstes fuit, nulla ratione coalescere aut jungi potuerint. Quamobrem, cum ita dispertitæ atque elatæ essent, extrinsecus prædictam extuberationem, intrinsecus autem ampliorem cordi sinum constituebant. Eodem puncto temporis, quamquam alioqui Philippus (ut diximus) optimo esset corporis habitu, [perpetuo exinde ei cor palpitat,] semper lætus atque hilaris, citraque omnem tristitiam & melancholiæ suspicionem, tamen palpitatio cordis repente illum incessit, quæ quinquaginta continuos annos duravit: idque eo dumtaxat tempore fieri solebat, quo ille aut orabat, aut sacrificabat, de rebus divinis verba faciebat, Ecclesiæ Sacramenta administrabat, aut his similia peragebat. Tunc vero toto corpore tamque acriter commovebatur, [& in oratione totum corpus succutitur.] ut plane cor ejus e pectore jam jam erupturū videretur. Quamobrem sedes, lectusque, & cubiculum ipsum, quæcumque demum circa illum erant, quasi terræ motu quassata contremiscebant. Semel quoque, cum in Basilica Principis Apostolorum ferventer oraret, magnæ molis tabula, qua forte genibus nitebatur, quasi nullius esset ponderis aut momenti, concuti atque exilire visa est.

[24] Quod si e suis aliquis, ut sæpe fiebat, amantissimi Patris sinu complexuque reciperetur; [Hic motus etiam in ejus amplexu sentiebatur,] æstuantis cordis motu, quasi gravi quodam ictu, statim sibi caput pulsari sentiebat, & mira quadam spiritus dulcedine perfundebatur. Nec defuere, qui ex ejus pectore tantum virtutis hauserunt, ut ab impugnationibus dæmonum extemplo se liberos esse intellexerint. Fuit ex his unus Tiberius Ricciardellus, Vaticanæ Basilicæ Canonicus, qui ob singularem erga Dei servum amorem & reverentiam, quatuor continuos annos ei domestice voluit inservire. Is igitur, inter alia multa, quæ de illo publice testatus est, Ego, inquit, quo tempore beato Patri serviebam, ignitis luxuriæ jaculis aliquando impetitus sum: cumque ei omnia enarrassem, statim ille, Age, Tiberi, accede huc prope ad pectus meum. Atque hæc dicens, me dulciter complexus est. Nec mora, illo ipso puncto temporis, [eoque carnis tentamenta sopiuntur:] non modo ex eo prælio victor evasi, sed nulla deinde hujusmodi incendia sensi: quin etiam tanto perfectionis ardore incensus sum, ut nihil aliud optarem nisi in oratione persistere. Hæc eadem testatus est Marcellus Vitellescus, Patricius Romanus, Basilicæ S. Mariæ Majoris Canonicus, & ob eximiam morum puritatem dilectus Philippo discipulus; nimirum solo accessu ad sinum ejus maximam se jucunditatem percipere, omnemque molestiam & diabolicam tentationem propellere consuevisse.

[25] Præterea ex summo illo cordis fervore atque incendio, non modo pectus ejus, sed totum etiam corpus vehementer incalescebat; [hinc etiam hieme fervet ei immodice pectus,] ut in media hieme senex, vigiliis & inedia prope confectus, vel in extremo tempore ætatis, usquequaque refrigerationem quærere cogeretur. Quamobrem intempesta nocte fenestras foresque cubiculi, in quo quiescebat, aperire, & linteo aut flabello ventulum illi excitare, atque alia hujusmodi adhibere opus erat, quæ nimium illum ardorem lenirent ac temperarent. Interdum etiam Pater, exiguo frigidæ haustu, fauces abluere necesse habebat, quas nimium ex interiori camino erumpens flamma siccaverat. Prȩterea id causæ erat, quod, vel brumali tempore, circa pectus plerumque vestes laxaret: cumque a suis interdum admoneretur, ut eas adstringeret, ne forte vi frigoris læderetur; nequaquam id fieri posse dicebat, præ ingenti videlicet ardore, quo conflagrabat. Ibat aliquando per Urbem, ibantque cum illo discipuli ejus, durissimo anni tempore, quo præter solitum nix omnia compleverat. Itaque cum videret eos, frigore laborantes, pallio sese ore tenus obvolvere; ridebat Pater, atque (ita ut mos illi erat) laxatis vestibus incedens, belle & festive dicebat: Nonne vos pudet, juvenes fortes atque robustos, frigere & algere, quando senes calent?

[26] Id enimvero fuit causæ, quod in omnibus ejus curationibus ea præsertim adhiberentur, [& corporaliter sæpe languet:] quibus refrigerandi vis inesset. Quoniam vero ex hujusmodi incendio variæ corporis afflictiones oriebantur, quibus interdum haud opportuna remedia a medicis adhibebantur, propterea quod earum præcipuam causam non intelligerent; Utinam, aiebat ille per jocum, intelligere valeant infirmitatem meam! Neque enim rei causam aperire volebat, quæ nimirum altissima esset supraque naturam. Hinc sæpe fiebat, ut in summo illo fervore & incendio submissis interruptisque vocibus diceret, Vulneratus caritate ego sum. Alias etiam, nec raro, cum præ ardoris impetu consistere non posset, in lectulum sese cogebatur projicere, ibique languebat. Itaque de illo (quod sui aiebant) vere dici poterat, [causam ignorantibus medicis,] quod olim Salomon sub persona Sponsæ in Cantico Canticorum prædixerat, Fulcite me floribus, stipate me malis, quia amore langueo. Interdum quoque ipsemet, cum se videret in hos æstus adductum, narrabat, quemdam ex Franciscanorum familia, Dei amore languentem, denique caritatis igne consumptum, suaviter expirasse; quamquam ille, ut secretum Regis absconderet, ex corporis infirmitate hæc sibi evenire dicebat, atque ex eo præsertim, quod ad hunc modum jam usque ab adolescentia assuevisset: quin etiam idcirco linteolum ad lævam in sinu gestabat, quo tumorem illum facilius tegeret atque celaret.

[27] [qui deinde palpitationem istam] Illud autem in hac re maxime admirandum videtur, quod palpitatio ejusmodi, quod ad durationem attinet, in ejus potestate erat: quemadmodum ipsemet Federico Card. Borromæo, quem veluti filium carissimum dilexit unice, satis aperte affirmavit; nimirum, liberum sibi esse ingentem hunc cordis motum sedare, & cum primum libuisset, sola mentis intentione compescere. Quam ob causam Alphonsus Cataneus, Dominicus Saracenus, aliique medicæ artis peritissimi, qui in ejus curam dum ægrotaret summa diligentia incumbebant, hanc ipsam palpitationem, [supernaturalem esse judicarunt.] nec naturalem, nec præter naturam, sed supra naturam fuisse, communiter existimarunt. Quin etiam Andreas Cisalpinus, Antonius Portus, Rodulphus Silvestrius, Bernardinus Castellanus, atque Angelus Victorius Balneoregiensis, ea tempestate medicorum nobilissimi, hac super re luculentos tractatus ediderunt; omnesque pro certo affirmarunt, nisi divinitus fieri non potuisse. Idcirco autem effractas disruptasque esse duas ex superioribus ejus costis, ut dilatato sinu, citra incommodum atque periculum, frequentem illam cordis palpitationem ferre posset, corque ipsum commodius eventilatum majorem refrigerationem perciperet.

[28] [Alii effectus ejusdem ardoris,] Iisdem ferme de causis vena arterialis duplo amplior in illo effecta est, & longe durior quam in aliis sit: cor etiam solito majus duriusque post ejus mortem repertum est; ne scilicet vi caloris & palpitationis læderetur. Sed hæc a medicis nobilissimis (ut modo diximus) egregie tractata relinquimus. Itaque Philippus, novo & insigni munere a Domino decoratus, longe studiosior & ardentior evasit in officiis caritatis. Orans aliquando per idem tempus, tanto amoris impetu occupatus est, tantoque gaudio delibutus, ut, deficientibus corporis viribus, prope interiturus videretur. [cui moderationem divinitus petiit & obtinuit.] Quamobrem quibus poterat modis divinam clementiam implorabat, atque intermortuis vocibus dicebat; Recede a me, Domine, recede; neque enim tantam lætitiæ molem sustinere potest mortalis infirmitas. En morior, Domine, nisi tu adjuves me. Cumque in hunc modum oraret atque obsecraret, adfuit precibus supplicantis clementissimus Dominus, atque ex ea die haud mediocriter vehementem illum ardorem compescuit; ut propterea extremis suæ vitæ annis diceret, sese olim juvenem plus devotionis ac spiritus habuisse, quam tunc demum cum senex esset.

CAP. VII

[29] Igitur cum accepisset virtutem supervenientis Spiritus, [Proximis lucrandis se applicans,] & ad proximorum salutem procurandam a Deo se vocari appertissime intelligeret; relicta solitudine, ad quam per annos aliquot (ut diximus) vel in media Urbe se receperat, quasi collectis jam confirmatisque viribus ex umbra in arenam prodire, & quæ divinitus acceperat bona cum proximis communicare constituit. Itaque in triviis plateisque, in scholis & officinis, aliisque celeberrimis Urbis locis versari cœpit, ibique plurimorum sibi gratiam ac benevolentiam optimis artibus comparavit. Fuit enim in illo (quod antea innuimus) præter divinitus infusa charismata, mirum etiam atque efficax ingenium ad animos demerendos. Primo namque in hominum amicitias opportune insinuare sese, dein facilitate & suavitate morum eosdem ad se allicere consueverat; ubi vero in eorum studia & voluntates irrepserat, tum demum officii pro suo quemque captu admonebat, & ad virtutem pietatemque verbis plane cælestibus incitabat.

[30] [plures ad Evangelicam paupertatē inducit,] His ferme artibus, & simul sanctissimorum exemplo morum, multos (ut diximus) lucratus est Christo. In iis fuit Henricus Petra Placentinus, qui relicta fluxarum rerum mercatura, pretiosum margaritum de Evangelio comparavit, ac demum Sacerdotio insignitus consentaneam mortem vitæ sanctissime actæ sortitus est. Hic ille est Henricus, qui primus omnium præfectus est iis, qui plebem & pueros Christiana catechesi, quæ jam diu obsoluerat, sacri Tridentini Concilii decretum secuti, tum Romæ tum etiam alibi erudire cœperunt; laudabili plane instituto, quod consultore atque adjutore Philippo haud modicum incrementum accepit. Accessit ad hunc Theseus Raspa, qui abjecta pariter rerum humanarum cura, in ipsis ædibus caritatis laudabilem vitæ cursum confecit. Joannes quoque Manzolius, privatis ipsius colloquiis ac monitis incitatus, perituras divitias magno excelsoque animo despiciens, solidiores atque uberiores quæstus sibi constituit. Alii præterea complures ejus cohortationibus a seculi stipendiis ad Christi vexilla traducti sunt, de quibus opportuniore loco narrandum existimavimus. [magnos etiā peccatores convertit.] Neque vero hic se continuit cupiditas & studium procurandæ proximorum salutis: quandoquidem Deus illi eam mentem injecit, ut cum hominibus etiam flagitiosissimis amicitias & consuetudines jungeret, quorum plurimos, admirabili quadam prudentia & dexteritate, e peccatorum cœno extractos, ad officium sanitatemque revocavit: quamquam feminas publice peccantes, ut ab impuritate avocaret, hac præsertim ætate, numquam ferme laboravit.

[31] [In his unū dimissum a Confessario,] Ex his vero quos per idem tempus ad salutarem pœnitentiam officiumque traduxit, præcipuus fuit Nobilis quidam in Urbe mensarius: qui cum pravis voluptatibus lucrisque turpissimis totum se dedisset, a religioso viro Societatis Jesu, qui sacras ejus Confessiones excipiebat, demum justis de causis absolutionis gratia privatus est. Quare graviter afflictus, ad Philippum venit, rem aperit, rogat, obsecrat, ut delictorum veniam sibi a Domino impetrare dignetur. Ille, ut erat ad omnem benignitatem paratissimus, primum quidem amicissimis verbis jacentem consolatur, & bono animo esse jubet: dein cum videret hominem ex una parte rationibus & veritate ipsa convictum ad pœnitentiam excituri, ex altera malæ consuetudinis vi & corruptela depravatum, quasi manicis & compedibus, vinctum detineri: [orando reddit absolutionis capacem,] Age, Age, inquit, bono animo es, pro te Deum rogabo, & quidem tamdiu rogabo, donec hujusmodi te laqueis omnino absolvas. Nec dicto fides abfuit: quandoquidem Deo adjuvante, pestifera quadam familiaritate brevi emersit, & ad bonam frugem se recepit. Quamobrem Religiosus ille, qui eum paulo ante, multarum noxarum reum, recidivum, & contumacem, a se dimiserat; idem ipse mox supplicem, atque anteactæ vitæ vere pœnitentem, benigne admisit & absolvit. Denique cum ad Philippi ductum & arbitrium se omnino contulisset, in spiritualibus exercitationibus tam studiose operam dedit, ut in omnibus seipsum bonorum operum exemplum præbuerit.

[32] [& alios qui ipsummet tentare præsumpserant:] Neque hic prætereundum nobis est, quod per hos dies flagitiosissimi quidam, pari scelere atque impudentia, virum sanctissimum omnibus ad nequitiam modis adducere tentarunt. Sed longe aliter evenit: siquidem ille tacitos dolos statim cum præsensisset, tam suaviter, tantoque spiritus ardore sermonem instituit de pulchritudine & splendore virtutis, deque turpitudine vitiorum; ut qui eum abducere ad nequitiam cogitabant, eosdem ipse admirabili quadem catastrophe ad salutem perduxerit. Multos præterea, vel innumerabiles potius, [multis quoque Religionem persuadet,] cum adhuc esset laicus, his ferme artibus, non modo ad sobrietatem & continentiam, sed etiam ad contemptum rerum humanarum & ad salutaria Christi consilia convertit: qui in varias deinde Religiosorum familias se receperunt. Quamobrem S. Ignatius, Societatis Jesu Fundator, qui per id tempus in Urbe præclara sanctitatis laude florebat, Campanæ nomine illum appellare consueverat. Quemadmodum enim campana populum convocat ad ecclesiam, cum ipsa maneat in turri; ita plane Philippus alios ad Religionem adducebat, nec tamen ipse a seculo recedebat. [ipse in seculo manens.] Deo nimirum pro nobis melius aliquid providente, ut ea ratione sanctimoniæ ac pietatis exemplo secularibus etiam hominibus præluceret, & novo quodam seu potius antiquo illo Ecclesiæ instituto revocato, mortalium animos ad omne officium atque virtutem vehementer accenderet. Hinc porro factum est, ut quamquam ab ipsomet S. Ignatio non semel invitatus, adduci numquam potuerit, ut in Societatem sese reciperet.

[33] Illud autem multorum observatione compertum est, [Puniuntur qui ei parere detrectāt,] quicumque salutaribus ejus consiliis monitisque parere voluerunt, iis demum male omnia cecidisse. Et ut ex multis unum aut alterum proferamus, Philosophus quidam, funibus peccatorum constrictus, cum Virum sanctissimum quodam die grave suum crimen acriter corripientem audire noluisset; simul atque ab eo recessit, statim interfectus est. Nec fere meliorem sortitus est finem alius quispiam, qui multis Philippi precibus solicitatus, cum a sua improbitate dimoveri non potuisset; intra dies octo quam ab eo rogatus fuerat, comprehensus mortique addictus est; quamvis, potentibus viris intercedentibus, ad triremes deinde damnatus per summam gratiam fuerit.

[34] Quamquam autem Philippus in procuranda animarum salute totus erat; nihilo tamen minus in pauperum corporeas necessitates sublevandas omni studio ac diligentia incumbebat. [Ministrat nosocomio,] Itaque ad publica valetudinaria ut cum maxime ventitare, ægrotos inibi jacentes diligenter curare, hortari ad pœnitentiam, speque æternæ salutis erigere; iisdem lectulos sternere, sordes purgare, cibos ministrare, adesse animam agentibus die ad nocte, ab eorumque latere fere nūquam discedere, nisi forte aut vita jam functi essent, aut jam prope convaluissent. [multis exemplum sequentibus.] His igitur Christianæ humilitatis & caritatis officiis, non modo summam hominum benevolentiam atque admirationem excitavit (neque enim per eos dies frequentabantur) sed multorum etiam animos ad imitandum accendit; quamobrem tum Clerici, tum laici, pluresque nobiles viri, sancta æmulatione incitati, varia Urbis nosocomia frequentare, ibique ægrotis studiose ministrare cœperunt. Hinc quoque originem & initium duxit longe præclarum Institutum Clericorum Regularium, ministrantium infirmis, quod quidem Camillum de Lellis, virum religiosissimum ac Philippi discipulum, auctorem agnoscit; adeoque Philippo eidem probatum est, ut quodam die, cum ex iisdem Clericis aliquos ad inceptum viriliter peragendum calide adhortaretur, libere dixerit; vidisse se Angelos, duobus ex ipsis suggerentes verba, dum moribundis assisterent, eorumque animas solenni ritu Deo commendarent.

CAPUT IV.
Societatem Sanctißimæ Trinitatis peregrinorum instituit; Sacerdotio initiatus aliis ad S. Hieronymi se jungit.

[35] Hac ipsa voluntate atque consilio proximos adjuvandi Philippus, [An. 1548,] una cum Persiano Rosa, Sacerdote raræ sanctitatis, quem conscientiæ suæ judicem elegerat, de constituenda Societate Sanctissimæ Trinitatis peregrinorum & convalescentium, in ecclesia S. Salvatoris in Campo, deliberat, anno post Christum natum MDXLVIII, XVII Kalendas Septembris, quo die B. Rocho Confessori annua solennitate gratulamur. Hujus autem initia fuere hujusmodi. [inita cum pluribus pia societate,] Conveniebant in eum locum Philippus, atque alii ferme quindecim, qui illum secuti eumdem ut parentem & unice diligebant & valde reverebantur; ibique præter frequentem Sacramentorum usum, assiduitatemque precandi meditandique, suavissima de rebus divinis colloquia habebant, & sese mutuo ad Christianam virtutem, tum verbo tum etiam exemplo, inflammabant.

[36] Primo cujusque mensis Dominico die, ac prȩterea in majori hebdomada, [concionari incipit 1 Dominica mensis,] quadragenarum horarum supplicatio fiebat, in qua Philippus frequenter ad populum sermones habebat, aliquando etiam in singulas horas; & quidem tanto cum spiritus ardore, ut & audientium animos ad pietatis opera provocaret, & sæpe profligatissimos ac perditissimos homines ad officium sanitatemque reduceret: nullius enim tam ferum aut ferreum pectus esse poterat, quod non ejus sermone mollesceret. Quamobrem semel triginta ipsos juvenes, ab impuris & flagitiosis voluptatibus, ad castum Dei timorem amoremque virtutis, Deo adjuvante convertit. Non semel etiam accidit, [multosque convertere;] ut nonnulli, rei novitate illecti, cum ceteris initio per jocum lasciviamque ludibundi confluerent, quod præsertim viderent hominem laicum in ecclesia concionantem, rem plane iis temporibus inusitatam; mox dicendi gravitate atque ardore permoti, deposita petulantia, longe alii quam accesserant dimissa concione recederent. Quapropter plurimi eorum, qui ad illum audiendum itare consueverant, testati sunt, Philippi sanctitatem studiumque illud prope immensum procurandæ animarum salutis, ex solo ejus sermone facile cognosci potuisse. Interea dum fieret supplicatio, ab ecclesia fere numquam discedebat; totamque noctē pervigilans, alios deinceps atque alios ex sociis ad orationem vocabat: & cum abierat hora, statim accepto tintinnabulo signum dabat, hæc dicens; Eia, Fratres, abiit hora, nec tamen abiit tempus bene agendi.

[37] [tū anne Iubilæi 1550 peregrinos excipere;] Illud autem potissimum positum est in more institutoque ejusdem Societatis, ut qui religionis causa ad Urbem veniunt pauperes peregrini, benigne hospitio excipiantur. Quod quidem laudabile opus ad exitum perductum est anno MDL, quo tempore cum Julius III Pontifex Max. spatiis legitimis expletis, solennem Jubilæi celebrationem a Paulo III universis Christi fidelibus, qui præcipuas quatuor Urbis Basilicas visitarent, pridem indictam inchoasset; ex toto orbe magna illuc peregrinorum multitudo confluxit. Quamobrem, quoniam pauperibus qui advenerant excipiendis nullus designatus erat locus, Philippus sociique caritate commoti, primum quidem conducta domuncula eos humaniter excipiebant, quæque ad victum sunt necessaria alacri vultu atque animo subministrabant; deinde vero, in dies singulos crescente peregrinorum multitudine, laxiorem quoque domum compararunt. Hic igitur, eodem Philippo præside ac duce, interdiu pariter noctuque, omnibus præsto aderant. Alii confluentes benigno vultu ac sermone in hospitium deducere, alii calida eorum pedes eluere, alii cibos aut domi excoquere, aut aliunde missos instruere; hi mensas ponere, illi fercula inferre; hi cubilia sternere, illi scopis pavimenta purgare; denique sua quisque munera tanta cum alacritate ac diligentia exercere, ut apertissime ostenderent, se non tam pauperibus & peregrinis inservire, quam Regi regum & Domino dominantium. Neque vero eorum dumtaxat corpora, sed animos pariter curare studebant. Plurimos quippe rudes fidei præceptis & mysteriis cognitu necessariis imbuebant, ceteros autem omnes ad Christianam virtutem & perfectionem inflammabant.

[38] [plurimis eo exemplo attractis,] Quæ res eodem anno per Urbem atque Orbem vulgata, mirum est quantam omnium admirationem excitaverit. Itaque multi ad pietatis officia tam præclaro exemplo incitati, eidem Societati nomen dederunt; nec ita multo post alias ædes sibi compararunt, quibus pauperes peregrinos benigno hospitio susciperent. Eorum autem, qui tam præclarum institutum initio amplexi sunt, quanta fuerit virtus & vitæ sanctimonia, hinc facile intelligi potest; quod ex his unus, divino præditus lumine, mortis suæ diem horamque cum prævideret, sororem accersit, &, Scribe, inquit, Feria sexta tali hora ex hac vita migraturus sum. Nec vana fuere verba, qua enim prædixerat hora in pace quievit. Narrabat præterea Philippus ipse, coquum etiam illius domus, tantam rerum spiritualium peritiam tantamque Dei familiaritatem adeptum; ut sæpe intempesta nocte in locum aliquem egrederetur, unde liber esset prospectus ad sidera; defixisque in cælum oculis, statim ad contemplationem rerum cælestium mira quadam spiritus dulcedine raperetur. Ad hæc Philippus atque alii, [atque etiam convalescentes curare,] qui in hac Christianæ humilitatis caritatisque officina sese exercebant, cum viderent quotidie, eos qui recens ex morbo convaluerant, e valetudinariis statim dimissos, rebusque ad victum & valetudinem necessariis destitutos, in graviores morbos plerumque recidere; tantæ calamitati omnino subveniendum putarunt: itaque, quas peregrinis suscipiendis paraverant ædes, has ipsas miseris etiam convalescentibus patere voluerunt, ut ibi se plane confirmarent viresque resumerent.

[39] Interea dum incepto operi indies magis magisque incrementum dat Deus, ab ecclesia S. Salvatoris in Campo, migratum est ad ecclesiam S. Benedicti, in eadem Urbis regione sitam; cujus loco novum deinde ac nobile templum sanctissimæ Trinitati extructum est. Huic porro tam laudabili instituto quanta deinde facta fuerit accessio, [incrementā sumente pio instituto,] satis clare perspectum est superioribus annis, quibus indicta universo Christiano Orbi Jubilæi solennitate, ingens populorum concursus ad Urbem factus est, ac præsertim anno MDC, quo CCLXX peregrinorum millia hospitio recepta. Quamobrem ad hanc caritatis officinam, non modo nobiles viri ac feminæ seorsim, sed etiam Principes ac Purpurati ventitare consueverunt, ibique solicite ministrare; [cui & Pontifices se junxerunt.] ipseque summus Pontifex sæpius adesse dignatus est, & pauperum pedes lavit, & mensam posuit, & cetera pietatis officia exhibuit: quod quidem proprium Apostolicæ pietatis exemplum nostra memoria imitati sunt, Urbanus VIII, Innocentius X, Clemens IX, & Clemens X, Pontifices Maximi.

CAP. IX.

[40] Interea, qui ad animarum salutem procurandam Philippum ineffabili providentia destinaverat, [Iubente Confessario,] Persianum Rosam, quem ille (ut modo diximus) tum suæ conscientiæ judicem tum interpretem divinæ voluntatis elegerat, in eam mentem impulit, ut quamvis renitentem ad Ecclesiasticos Ordines suscipiendos omnimodis cogeret, quo nimirum in ea re liberius ac fructuosius sese exerceret. Igitur Philippus ad Clericatum invitatus, multis se rationibus Persiano excusavit; longe imparem suam imbecillitatem esse tanto oneri, quod angelicam pene virtutem & omnibus numeris absolutam sapientiam postularet: quodque ab ea humilitate, in qua Deo inservire decreverat, vehementer abhorreret. At ille, quamvis summam hominis modestiam probaret maxime, nullam tamen excusationem accepit. Itaque Philippus, ut erat in omnibus obsequentissimus, aliorumque judicio libentius quam proprio utebatur, ad ejus arbitrium & nutum sese composuit. Anno igitur post Christum natum MDLI, [an. 1551 Ordines suscipit:] ætatis suæ XXXVI, Clericali tonsura insignitus, per minores Ordines ad majores ascendit, nimirum ad Subdiaconatum & Diaconatum, idque intra mensem Martium: necdum enim Tridentinum Concilium fuerat absolutum, a quo deinde in Ordinibus suscipiendis temporum interstitia rite servari arctius decretum est. Minoribus autem & sacro Subdiaconatus Ordine initiatus est in ecclesia S. Thomæ, in ea regione quæ nunc Parionis dicitur; Diaconatu, in Constantiniana Lateranensi Basilica, recurrente Sabbato sancto; denique ad summum Presbyteratus gradum a Joanne Lunello Sebasteno Episcopo, eodem anno X Kal. Junias, in eadem S. Thomæ ecclesia evectus est.

[41] Sacerdotio insignitus, in ecclesiam atque ædes S. Hieronymi se recepit; [in domo S. Hieronymi cum aliis 5 Sacerdotibus,] in quibus per eos dies habitabant Sacerdotes aliquot, vitæ morumque sanctimonia spectabiles, Bonsignorius Cacciaguerra Senensis, pietate & doctrina insignis; Persianus Rosa, quem Philippus, ut diximus, Confessarium sibi delegerat; Franciscus Marsupinus Aretinus, morum simplicitate ac puritate laudabilis, qui Persiano defuncto eidem confitenti aures dedit; Franciscus alter, cognomento Hispanus, pietatis laude non inferior ceteris; & Petrus Spadarius, itidem Aretinus, qui consentaneam mortem vitæ sanctissime anteactæ sortitus est, postremus omnium, qui ibidem sacras Philippi Confessiones auscultarunt; iis enim vita functis, conscientiam suam per annos aliquot deponere consuevit apud Joannem Baptistam Perusium, virum ex Societate Jesu spectatæ probitatis; deinde vero, præsertim post conditam Congregationem, Cæsarem Baronium a Confessionibus sibi esse voluit, eoque ad ultimum usque diem usus est.

[42] Hi omnes in eadem domo conjunctissime vivebant, nullis inter se legibus adstricti, [societate inita,] solo caritatis vinculo colligati. Neminem sibi præficiebant, sed (quod suadet Apostolus) caritate fraternitatis invicem diligentes, honore invicem prævenientes, dumtaxat temporis ordinem servabant, quo se quisque in eam domum recepisset. [Rom. 12, 10,] Ad hæc solicitudine non pigri, spiritu ferventes, Domino servientes, necessitatibus Sanctorum communicantes, cælestem propemodum in terris vitam agebant. Mensam haud communem habebant, sed necessaria ad vitam sibimet quisque ministrabat. Cetera invicem in omnibus rebus sibi certatim aderant, nec suum potius quam Dei proximorumque negotium agebant. Idem hoc ipsum institutum ibidem hodieque servatur, magno totius Urbis fructu. Hic igitur Philippus, eodem anno quo ad Sacerdotium evectus est, audiendis etiam Confessionibus ex obedientia præficitur: quamobrem quotidie fructuosius in proximorum cura & salute sese exercebat.

CAP. X.

[43] Quoniam vero iis temporibus multorum caritas refrixerat, & optimus quisque tum demum religiosi viri partes usquequaque sibi implevisse videbatur, cum semel atq; iterum toto anno conscientiam suam expiasset; Philippus, [incipit Confessiones audire,] quod hinc maxime animorum exitium oriri intelligeret, in hoc præsertim studium omne atque industriam collocavit, ut sacræ Confessionis & Eucharistiæ aliarumque exercitationum spiritualium frequentem usum, velut postliminio, revocaret. Quamobrem eo duce, sociis etiam adjuvantibus, Pœnitentiæ atque Eucharistiæ sacramenta, longo jam intervallo intermissa, in Urbe frequentari cœperunt. Utque res facilius ex sententia cederet, postpositis rebus omnibus, ad sacras Confessiones audiendas totum se contulit. [noctu in cubiculo,] Itaque cum plurimi ad eum concurrerent, ut conscientiam suam deponerent, constaretque operæ fructus quotidie copiosior; non interdiu solum, sed etiam noctu confitentibus aures dabat. Quamobrem plurimorum Confessiones ferme ante auroram in suo cubiculo auscultabat: utque ad se venientibus facilis pateret accessus, in ipso cubiculi limine clavem ponere consueverat.

[44] Diluculo autem, cum primum templi fores aperiebantur, statim ad confluentes audiendos descendebat; neque inde unquam abscedere consueverat, nisi aut sacrificaturus (id fere sub meridiem, [interdiu in templo,] ut aliorum commodo inserviret, de industria fiebat) aut grave aliquid hujusmodi peracturus; eoque casu, quo se transferret, indicabat. Quod si forte nemo pœnitentium aderat, quem auscultare oporteret; prope ipsam sedem stare solebat, ibique aut legere aliquid, aut sacras preces recitare; interdum etiam inter ipsum templi vestibulum inambulare, & quasi alter Abraham in ostio tabernaculi expectare prætereuntes, quos benigne ad se invitaret atque reciperet. Itaque quacumque hora illum adisses, paratum atque expeditum eum invenisses. Denique in ea re tam libenti animo sese exercebat, ut sæpe affirmaverit, tum se mirifice oblectari, [quavis hora expositus omnibus:] cum audiendis Confessionibus operam dabat. Nec vero ille dum ægrotabat (modo id medici nominatim non prohibuissent) ab eo se munere unquam abstinuit. Quin etiam cum e suis quispiam interdum quasi nimiæ severitatis eum argueret, quod supra modum supraque virtutem gravari se pateretur; nequaquam ea re gravari se affirmabat, sed potius refici ac recreari. Quod quidem institutum ob hanc maxime causam perpetuo sibi servandum proposuit, ut filios suos in officio contineret, nequis eorum fortasse posita ad aratrum manu aspiceret retro, propterea quod illum statim cum libuisset promptum atque paratum non invenisset.

[45] His igitur artibus plurimos Christo filios cum peperisset, [a miridie vero piis colloquiis suos exercet.] pias quasdam exercitationes excogitavit, quibus iidem in spiritu alerentur, & in dies singulos magis magisque proficerent. Cumque optime intelligeret, cavendum esse hominibus maxime a dæmonio meridiano, quotidie a prandio in cubiculum suum venire eos jussit. Ibi ille, aut innixus aut insidens lectulo, circumstantium corona cinctus, de vitiis atque virtutibus, deque Sanctorum rebus gestis ponebat aliquid, de quo singuli deinceps dissererent, interposita identidem sacri alicujus libelli lectione. Mox ipsemet ab eorum dictis exordiens, eo spiritus ardore eoque orationis impeturem prosequebatur, ut toto corpore concuteretur; nec modo lectus ipse, cui innitebatur, sed interdum etiam cubiculum contremisceret. Ad hæc non raro, elevante spiritu sarcinam carnis, a terra sublimis visus est. Quamquam autem initio pauci admodum essent, qui hujusmodi exercitia frequentabant; brevi tamen ita multi eo confluere cœperunt, ut de ampliori loco Philippo cogitandum fuerit: quamobrem proximas ædes cubiculo suo adjungendas curavit, quibus deinde confluentes commode exciperentur.

CAPUT V.
A consilio petendi Indias revocatus, Iudæorum & Hæreticorum in urbe conversioni se impendit, cum fructu.

CAP. XI.

[46] Interea de iis, quæ a Patribus Societatis Jesu feliciter in India gerebantur, fama per universum orbem quotidie percrebrescebat; [Lectione Indicarum litterarum motus,] quamobrē, quæ de Catholicæ Religionis progressu litteræ ferme quotannis ex iis regionibus afferebantur, quo tempore pomeridiana exercitia initium habuere, lectitari consueverant. Hac porro lectione mirum quantum Philippi animus, ad cupiditatem propagandæ Christianæ Religionis, exarsit. Itaque cum videret messem quidem multam, operarios autem paucos; ipse etiam tantorum exemplo virorum in extremas tertas proficisci decrevit, [cum sociis 20,] & sanguinem (siquidem opus esset) pro Dei gloria atque animarum salute profundere. Hæc eadem cupido incessit nonnullos ejus in spiritu filios, quorum primus fuit Franciscus Maria Taurusius Politianus, præstanti non minus religione & pietate quam nobilitate & prudentia vir, quo de suo loco dicturi sumus: Joannes etiam Baptista Modius, & Antonius Fuccius, nobiles medici, corporum pariter atque animorum curandorum periti; aliique morum probitate spectabiles, atque ingenuis artibus instructissimi.

[47] Hi omnes numero fere viginti, admirabili consensu atque alacritate, [cogitat in Indias proficisci;] Philippo Duce, ad Indos eo consilio navigare constituunt, ut in conversionem infidelium toto pectore incumberent, palmamque martyrii studiose reportarent. Quapropter Philippus ex iis aliquot sacro Presbyteratus Ordine initiandos curat, paratosque ad profectionem esse jubet; quo nimirum, post acceptam a Pontifice facultatem ac benedictionem, in viam se daret. Quoniam vero vir prudentissimus, nihil nisi præmissa oratione, adhibito etiam consilio ac tempore, statuere consueverat; ut nimirum ea ratione probaret, quænam esset voluntas Dei bona, & beneplacens, & perfecta; post multas accuratasque precationes, [qua de re consultans cum viro pio,] Monachum adit ex Benedictina familia, in antiquo S. Pauli cœnobio degentem, humanis divinisque litteris, & quod caput est scientia Sanctorum apprime eruditum, quicum rem totam communicat. Ille, ut erat in omnibus modestus & prudens, de re gravissima pronuntiare non est ausus; sed amicissimis verbis hortatus est, ut longe meliorem consultorem deligeret, Augustinum Ghettinum Monachum Cisterciensem, qui tunc temporis cœnobium sanctorum Vincentii & Anastasii ad Aquas-Salvias summa cum laude administrabat.

[48] Fuit is vitæ sanctimonia & doctrina insignis, & quasi alter Samuel, priusquam conciperetur, [ab eoque ad Aug. Ghettinum remissus,] Deo a parentibus oblatus, quibus inter cetera quæ recte & laudabiliter facere consueverant moris erat, biduo ante, quam procreandis filiis juxta matrimonii sanctissimas leges operam darent, sacra se Confessione ex piare; cælestique Pane refecti enixe rogabant, ut quemcumque illis dedisset filium, in aliqua Religiosorum familia ministris suis adscribi permitteret. Itaque cum essent justi ambo ante Deum, incedentes in omnibus mandatis & justificationibus Domini sine querela, voti compotes facti sunt; qualesque optaverant filios, tales demum suscepere. Hunc vero præsertim, de quo nunc sermo nobis est, qui prophetico etiam spiritu a Deo donatus, atque a S. Joanne Euangelista, quem mirifice coluit, multis præclarisque beneficiis ornatus est. Quamobrem, ut erat vir purus & simplex, [virum prophetici spiritus,] quodam die adstantibus Monachis aperte dixit; S. Joannes meus mihi renuntiavit, quo die illi anniversaria solennitate gratulatur Ecclesia, hoc me ex hac vita migraturum; sed quo anno id futurum sit, haud significavit. Interjecto deinde magno temporis spatio, Joannes idem sese illi per visum præbuit, & proximo insequenti festo migrationem indixit. Nec verbo fides abfuit: dicta enim die, cum rem Divinam de more fecisset, lectulo se composuit, sacroque Oleo inunctus feliciter quievit.

[49] Hunc igitur virum sanctissimum Philippus adit, huic animum suum aperit, ab eoque consilium exquirit. Ille benigno vultu hominem accipit, [jubetur Indias in Vrbe quærere.] auscultat; atque in tali negotio, in aliud tempus eum differt, quo nimirum divinam voluntatem assiduis precibus exploraret. Nec ita multo post ex composito ad illum redeunti libere significat, quemadmodum S. Joannes Euangelista ei sese per visum obtulerit, palamque nuntiaverit, Indias Philippo in Urbe dumtaxat quærendas esse: ibi enim eum ejusque filios procurandæ animarum saluti destinaverat Deus. Adjecit præterea vidisse se trium fontium aquas, Apostoli Pauli martyrio inclitas, in sanguinem repente mutatas; haud levi indicio, quod & ab ipsomet Euangelista acceperat, impendentis alicujus calamitatis. His dictis, tamquam ex divino quodam oraculo editis, statim Philippus acquievit: & quoniam quidem spatiosos Indorum campos excolere non licebat, ad Urbanam vineam diligentius excolendam ut cum maxime animum adjecit.

[50] Igitur Catholicæ Religionis dilatandæ quotidie studiosior, [Hic Iudæorū conversioni intentus,] si quem forte ex Hebræorum quisquiliis offenderet, vehementer animo commovebatur, ut sæpe lacrymas & suspiria cohibere non posset. Quapropter si quis ad illorum conversionem aditus aperiebatur, nihil omnino intentatum relinquebat, ut eos Christo lucrifaceret. Ibat aliquando ad Lateranensem Basilicam, ibatque cum illo Prosper Cribellus, Patricius Mediolanensis, qui Hebræum quemdam secum ducebat. Igitur ad eam ecclesiam cum pervenissent, ingressique Christiano more ante altare, in quo Eucharistia custodiebatur, genibus positis omnes procubuissent; unus hic stabat operto capite aversoque vultu. Quod ubi videt Philippus, [obstinatum quemdam orando convertit.] Heus tu bone, inquit, ad Deum ora, & dic; Si tu es Christus, verus Filius Dei, illumina mentem meam, ut Christianus efficiar. Ego vero, ait ille, hoc facere non possum, siquidem de mea religione dubitare mihi nefas. Tum Philippus ad Cribellum atque alios; Agite, inquit, Fratres, vestris hunc precibus apud Deum juvate; profecto enim Christianus fiet. Nec fuit vana prædictio; quandoquidem paucos post dies, Philippo ipso qua orationibus qua hortationibus adjuvante, Christi fidem suscepit, sacroque Baptismo renatus est.

[51] [alios duos fratres ad se adductos,] Pervigilio SS. Apostolorum Petri & Pauli Marcellus Ferrus, Romanus Presbyter ex primis Philippi discipulis, cum ante Vesperas in porticu Vaticanæ Basilicæ obambularet, videt ibi duos juvenes Hebræos, ore habituque decoros; utque illum Deus in hanc mentem impulit, ad eos sese humaniter adjungit, salutat benigne, comiter appellat; mox sensim progrediens, de præcipuis fidei nostræ mysteriis aliqua disserit, deque immortali gloria, quam consecuti fuerant iidem Apostolorum Principes, nec aliam profecto ob causam, nisi quod Christo credidissent: proinde si saperent, eorum patrocinio se commendarent; ac pro certo crederent, audituros illos popularium suorum preces; iisdemque intercedentibus, Patrem misericordiarum daturum scientiam salutis plebi suæ. Hæc atque alia in eamdem sententiam Marcellus: denique ut ad virum quemdam sanctissimum secum ire velint, [ac diu quotidiano colloquio instructos,] etiam atque etiam rogat. Annuunt illi: & quoniam tunc temporis adeundi otium non erat, redituros se postridie, affirmant. Itaque, qua dixerant hora & loco, ad Marcellum veniunt, & cum eo ad Philippum itur, qui per id tempus morabatur in ædibus Caritatis. Igitur ad se venientes Pater, qua solebat caritate & comitate, complectitur: tantumque valuit unum Philippi colloquium, ad animos eorum demerendos, ut deinde per plures menses ad illum quotidie ventitarent.

[52] Cum autem præteriissent dies aliquot, nec eos videret beatus Pater; [altero eorū dysenterico] accito Marcello imperat, ut de iis diligenter inquirat. Abit ille, deductusque domum in qua diversabantur, matrem eorum interrogat, satin' salvæ res filiorum? Hæc mœrens ait, ex his alterum febri & dysenteria gravissime laborare, & prope jam de illo conclamatum esse. Tum vero Marcellus, ut ad eum sibi adire permittat, ardenter petit. [sumpta ad ejus nomen potione sanato,] Annuit illa, adducitque hominem intro. Ubi autem videt, jacentem filium Marcelli aspectu statim excitari etiam atque etiam rogat, ut sorbitiunculam ei præbeat; si sorte ab illo accipiat, quod præ ingenti fastidio ab aliis sumere recusabat. Libentissime id facit Marcellus, acceptamque scutellam paratæ potionis porrigit adolescenti; eique ad aurem accedens ait, P. Philippus salvare te maxime jubet. Haurit ille poculum, quod antea facere non potuerat; auditoque Philippi nomine recreatur. Iterum autem Marcellus, priusquam ab eo discederet, in aurem insusurrans dixit: Memineris, fili, quod Philippo jam spopondisti, te Christo nomen daturum. Memini enimvero, inquit ille, & sane efficiam, si vita comes fuerit. Hæc omnia Philippo Marcellus refert: cui Pater; [Christo denique adjungit;] Ne dubita, precibus illum apud Deum juvabimus, Nec ita multo post convaluit ægrotus, & cum germano fratre ad Philippum rediit, amboque ejus opera ad Christum adjuncti sunt.

[53] Alium præterea ex eadem gente, tum auctoritate, tum facultatibus, tum etiam doctrina præcipuum, ad Christianam fidem traduxit: [alterius quoque a se conversi patrem] qui deinde solenni ritu in Vaticana Basilica baptizatus est. Cum autem hujus pater in Judaico errore perstaret, nec tamen a filii consuetudine divelli posset, Gregorius XIII Pontifex Max. qua erat vigilantia & solicitudine in Dominicum gregem, Philippo dixit, non multum sibi probari, quod filius nuper ad fidem conversus cum Judæo patre tam frequens esset, ne quid forte detrimenti ejus religio pateretur. At vero Philippus, ob eam maxime causam hoc se illi permittere dixit, quod pro certo haberet, [convertendit prædicit?] ex filii consuetudine patrem quoque ad Christianam religionem adductum iri. Nec fefellit eventus: quippe ea occasione ad Philippum deductus, ubi illum de Christianæ fidei mysteriis disserentem audivit, ejus verbis & simul eximiæ probitatis exemplo incitatus, Christo nomen dedit.

[54] [ejusque nepotes quatuor] Post annos aliquot hic ipse quatuor nepotes suos adolescentes, parente orbatos, ex Hebræorum septo extrahendos curavit, ut errantes oviculas ad Christi caulas aliqua ratione traduceret. Igitur quodam die ad Philippum adduxit, qui ad Vallicellanas ædes migraverat, ab eoque leniter accipiuntur; sed de rebus fidei verbum nullum. Denique multis post diebus cum ad eum venissent vespere, hortatur illos, ut Deum Abraham, Isaac, & Jacob suppliciter orent, ut eorum menti lumen offerat ad veritatem penitus cognoscendam: id ipsum a Domino se precibus omnibus petiturum, ac postridie mane oblaturum in eam rem Missæ sacrificium, & vim Deo facturum. Interea patruus, & ipse per se & Patrum nostrorum officiis adhibitis, qui per summam caritatem eos ad se domi receperant, [domi receptos, Missa pro eis facta convertit.] a patria perfidia revocare studebat, sed frustra: quandoquidem, admotis licet undique machinis oppugnati, pervicacissime resistebant. Ecce autem proximo die, dum in privato sacello Philippus de more Sacrum facit, repente mutata voluntate, quam antea respuerant medicinam libenter accipiunt, & citra ullam contradictionem Christo se nomen daturos affirmant. In qua quidem sententia deinde tam fortiter perstitere; ut nec matris blanditiis precibusque, nec cognatorum frementium minis ab ea dimoveri potuerint. Tum enimvero Petro Consolino aliisque hominibus nostris in mentem rediit, quod ex Philippo pridie vesperi audierant, postridie se rem divinam pro ipsis peracturum, & vim Deo facturum.

[55] [Paulo post eorum unū depositum a medicis] Dum hæc geruntur, omnesque pariter apud nostros Christianȩ fidei mysteriis & precibus rite instituuntur; ex iis unus acuta febri & gravi capitis dolore correptus, sexto postquam decubuerat die, in summo versari vitæ discrimine censebatur: quamobrem Patres de eo baptizando cogitabant. Hac ipsa die sub vesperam ad illum venit Philippus, ejusque fronti & pectori imponens manum; Nolo, inquit, te hoc tempore mori: Hebrȩi enim per tribules suos statim jactarent, Christianos per summam impietatem mortem tibi attulisse. Igitur proximo mane mihi per aliquem in memoriam omnino redigas velim, ut inter sacrificandum preces ad Deum pro te offeram. Audivit hæc Petrus Consolinus, statimque ad ægrotum, Bono animos es, fili, certam sanitatem expecta: [mori vetat:] nam senex iste mira hujusmodi opera non semel patravit. Nocte insequenti ingravescere visus est morbus, nedum se remittere: quapropter Hieronymus Cordella, nobilis ejus temporis medicus, cum venisset vidissetque rem prope desperatam, ejusdem patruo libere dixit, adiret quam primum adolescentem, siquidem ejus vita in extremum adducta erat.

[56] [factaque pro eo Missa] Interea advenit hora, qua Dei servus Missam celebrare consueverat. Tum vero Consolinus ad ægrotum venit, rogat, velitne Philippo ad memoriam revocari, quod ipsemet jusserat pridie vesperi. Cumque ille affirmaret id sibi optatissimum esse; ad Patrem adit, qui jam in procinctu stabat ad sacrificandum. Res mira! Peracto mysterio adolescens ex morbo lectoque consurgit, & contra omnium opinionem pristinæ valetudini restituitur. [sanum reddit,] Itaque superveniens patruus, febrem ex toto recessisse comperit; a prandio deinde cum rediisset ad eum medicus, exploratoque venarum pulsu, certo convaluisse perciperet; rei admiratione commotus; Vos, inquit, medicos habetis domesticos, atque extraneos quæritis? Post paulo per viam, cum Joannem Baptistam Martellum, civem & amicum suum, offendisset; Magnum quid, ait, & maxime mirandum accidit mihi hodie mane in ædibus Vallicellanis: [admirante supra modū medico.] ægrotum visito, in ultimum vitæ periculum jam adductum, hunc ipsum modo excussa febre salvum & incolumem reperio, ut plane non nihil loci mihi datum sit dubitandi, ne non Patres illi jocari mecum voluerint, sanumque supposuerint pro infirmo. Tum vero Martellus, Profecto Philippi opera morbus evanuit. Cui medicus, Hoc enimvero magnis miraculis adscribendum est: & certe Philippus inter præcipuos Sanctos est recensendus.

[57] [Illo cum fratribus baptizato,] Sub noctem deinde beatus Pater ad juvenem venit, eique ad aurem accedens ait; Fili, migrandum quidem tibi nunc erat ex hac vita, sed ego nolui; ne qua matri tuæ daretur occasio obloquendi, quasi vitam tibi crudeliter eripuissemus. Duobus post mensibus, natali die Sanctorum Simonis & Judæ, in Basilica Lateranensi, tum ipse, tum alii etiam fratres sacro Baptismo rite lustrantur a Clemente VIII Pont. Max. non sine ingenti omnium lætitia ac gratulatione. Hos deinde domum reversos, ablutos & sanctificatos, lætissimo vultu Philippus excepit: atque longe alios rediisse, quam abierant; siquidem Angelicam quamdam puritatem & pulcritudinem eos præseferre, Patribus dixit. Vix dum autem salutari fonte abluti fuerant, [matrem solum quinto post anno convertendā prædicit.] cum de matris salute soliciti, ad rectam fidei semitam omni ratione eam revocare studuerunt. Quapropter, pluribus adnitentibus, denique Superiorum permissu, ex Hebræorum septo in ædes Juliæ Ursinæ Rangonæ, pari nobilitate ac pietate feminæ, deducendam curarunt. Id quod cum Philippo retulissent, quærerentque ex eo, quidnam de illius conversione futurum existimaret, libere dixit; nequaquam illam tunc ab avitis institutis discessuram, idque nullo pacto expedire, quandoquidem postea uberiore cum fructu Christo nomen datura esset. Nec vana fuit prædictio: quinque enim post annos, tum ipsa, tum alii etiam ipsius propinqui & necessarii quatuor & viginti, Christianam religionem susceperunt: quod procul dubio sperandum non fuerat, si tunc illa se Christo addixisset, cum filii id maxime exoptabant.

[58] Multos præterea hæreticos, quorum nominibus parcitur, [Hæreticos multos reconciliat,] qua tempestivis disputationibus monitisque, qua vitæ morumque simplicitate, ad sacra Quæsitorum Tribunalia volentes adduxit; ejuratisque secreto erroribus, cum sancta Romana Ecclesia in gratiam fidemque restituit. Ex his unus, cui Palæologo cognomen erat, [Palæologum pertinacem,] quod nova quædam & perniciosa dogmata disseminasset, allaque nefaria scelera admisisset, comprehensus; priusquam in eum lege ageretur, adhibitis multorum officiis & diligentissima curatione, cum neque argumenta, neque adhortationes, neque minæ ad ejus salutem quidquam proficerent, sed in hæretica pravitate perseveraret; morti denique destinatus, ac vivus igni addictus est. Jamque ad supplicium ducebatur, cum ad Philippum res defertur. Sedebat tum forte in ecclesia S. Hieronymi ad Confessiones excipiendas. Itaque, ut erat de proximorum salute vehementer solicitus, [cum duceretur ad rogum,] continuo de subsellio se proripit (commota quippe sunt viscera ejus) ad illum advolat, in medium populum mediosque satellites audacter prorumpit, cumque eum amplexatus sicut Joseph recidisset in collum fratris sui minoris, debili spiritus ardore loquitur ad cor ejus.

[59] Jamque ad supplicii locum prope perventum fuerat, cum sanctus Pater divina quadam auctoritate consistere lictores ceterosque ministros jubet, nec quidquam ultra moliri. Hi vero partim verborum pondere, partim imperantis reverentia perculsi, statim obtemperant. Tum miser ille, [abjurato errore resipiscentem,] cum jam Dei beneficio & Philippi opera ad se rediisset, ejusdem jussu desumptum forte ex prima taberna scamnum conscendens, prioremque pertinaciam gemebundus agnoscens, voluntaria & publica abjuratione errores detestatur, ingenti tum gaudio tum admiratione omnium, qui ad id spectaculum frequentissimi venerant, intentisque oculis rei exitum expectabant. Facta deinde, eodem Philippo intercedente, a Magistratibus potestate, in carcerem reducitur. Hic vero Pater amantissimus, [diu favet & instruit;] præter ea quæ jussu sacrorum Quæsitorum in dies singulos illi ad victum ministrabantur, magnam pecuniæ summam a Gregorio XIII Pontifice Max. attribuendam curavit: utque hominem in proposito contineret, ad eum quotidie venire consueverat, deque iis præsertim habere sermones, quæ cordis compunctionem excitarent. Ad hæc, ut superbum illum ac procacem fastum, qui proprius hæreticorum est, veluti sub jugum mitteret, Beatorum Joannis Columbini & Jacoboni Tudertini res gestas legendas tradidit. Aiebat enim; licet ad convertendas ad Christum istiusmodi animas, ingenii ac doctrinæ præsidia requirantur; tamen proposita Sanctorum vitæ morumque innocentia, plus multo quam litteris aut disputationibus profici.

[60] [qui tamen bis relapsus] Igitur Philippi tum patientia tum obsequiis Paleologus adeo delinitus est, ut dolere se vehementer dixerit, quod tanti viri bonitatem & sanctitatem tam sero cognovisset. Verū, quæ humana inconstantia est, haud diu in sententia mansit. Non enim multo post in fide nutare cœpit, rediitque ad opinionum insaniam: quod & Philippus ipse præsenserat, & suis non semel aperte significaverat, dicens; ejusmodi conversionem numquam sibi plene placuisse. Nec tamen fidei salutisque suȩ desertorem deserere potuit Pater, [denique adjutus est ad piam morte.] quin etiam perseverantibus officiis & diligentissima curatione, orationibus ac gemitibus inenarrabilibus, a furore illo & insania, iterum ad sanitatem & officium reduxit. Nihilominus post duos annos, tamquam relapsus in hæresim, capite plexus est: eique morituro, magna cum spe salutis æternæ, Cæsar Baronius & Joannes Franciscus Bordinus, Philippo jubente, adfuere.

CAPUT VI.
Pro Catholica Fide tuenda Cæsarem Baronium Annales Ecclesiasticos scribere jubet.

CAP. XII

[61] Neque vero ardens istiusmodi studium Catholicæ religionis propagandæ intra Urbem dumtaxat continere se potuit, [Ad Centuriatorum Magdeburg. confutation.] sed ad alias etiam remotissimas terras longe lateq; manavit. Cum enim Dei servus perspiceret, novas hæresum pestes per Septentrionalem oram quotidie latius serpere, urbesque præcipuas contagionibus malorum inficere; venienti morbo omni ope occurrendum putavit. Cumque res cominus geri non posset, instinctu afflatuque plane divino rationem invenit, qua eminus etiam Christianæ reipublicȩ perniciem atque exitium averteret. Igitur cum Oratorium jam instituisset, de quo suo loco dicturi sumus, ibique quotidie de rebus divinis sermones ad populum haberentur; constituit, ut unus ex iis qui sermocinari consueverant, Ecclesiasticam historiam ab origine prima repeteret; servatoque temporum ordine, ad finem usque persequeretur; ad cognoscendam nimirum ex vero venerandam illam Religionis Christianæ antiquitatem, sanctorum Patrum & Synodorum actarumque in Ecclesia rerum veritatem, [lectiones de Historia Eccl. habendas,] certam annorum seriem, & perpetuam Romani Pontificis in Apostolica Cathedra successionem. Hac enim potissimum ratione futiles & commentitias novatorum Magdeburgensium fabulas facile retectum iri sperabat, qui nuper Iusque deque volventes omnia, nefario plane ausu Catholicæ veritati tenebras offundere tentaverant.

[62] Fuit is Cæsar Baronius, vir nostris laudibus major, [suadet Cæs. Baronio,] cujus de vita & moribus alibi traditum est. Hunc itaque Philippus hortatur, ut veteres rerum Ecclesiasticarum scriptores percurrat, & ab adventu Salvatoris ad nostra usque tempora, quo modo, & per quos Christi Ecclesia nata sit & adulta, persecutionibus creverit, martyriis coronata fuerit; & postquam ad Christianos Principes venit, potentia quidem & divitiis major, virtutibus vero paulatim facta sit minor, in Oratorio referat. Perculsus inopinata re Cæsar sese Philippo excusavit, [seque excusanti id ipsum imperat:] tum quod tanto oneri impares vires suas existimaret, tum quod de rebus, homini novissimis, ad populum verba facere, in eodemque argumento fere plerumque versari soleret; quandoquidem ad permovendos animos pietatemq; excitandā id maxime accommodatum putabat. Nec tamen Philippus excusationem admisit, sed quotidie magis magisque instare cœpit, ut ad opus quam primum accederet. Denique ubi hominem videt, consilia hujusmodi declinantem, variisque excusationibus dies extrahentem; pro imperio jubet, ut omissis omnibus operi manum admoveat, & ad Ecclesiasticam historiam pervestigandam, narrandam, demum etiam scribendam, totum se conferat.

[63] Hoc dicto pertimuit Cæsar, atque ancipiti formidine pressus, propemodum hæsit: hinc namque præceptum Patris urgebat, [qui rem conatur rejicere in Onuphrium Panvinum,] illinc operis moles obstabat: quamobrem, quo se verteret, non habebat. Igitur ingenii sui hebetudinem tarditatemque prætexere, assiduas occupationes excusare; non defuturos qui res Ecclesiasticas melius multo contexerent; quin etiam Onuphrium Panvinum, ea tempestate virum eruditissimum, operi manum jam admovisse; proinde homini illitterato omniumque rerum imperito, dicendi scribendique de rebus gravissimis onus ne injungeret. Plura ille dixit, oravit, rogavit; sed frustra: siquidem Philippus, consulto & propitiato jam Numine, [sed frustra,] futura longe prospiciens, Tu, inquit, jussis obtempera, omitte cetera. Arduum tibi ac difficile opus videtur? Spera in Deo, & ipse faciet. Hic sane Cȩsar in summas angustias adductum se sensit. Etenim, qua mente Philippum non audiret, jam non hortantem, sed aperte præcipientem? Rursum vero, quibus humeris quibusque viribus impositum sibi onus munusque reciperet, quod sustinere omnino non posset?

[64] Inter has ergo curas cum hæsitaret, cum cunctaretur; adfuit illi clementissimus Dominus, & bonitatis suæ lumine tenebras omnes disjecit. Nocte quadam adire sibi visus est Onuphrium Panvinum, [mox etiam in somno monitus opus suscipere,] per eos dies (quod modo diximus) historiam Ecclesiasticam contexentem; eumdemque rogare, obsecrare, ut inceptum opus perageret ad finemque perduceret: sed abnuere illum, & ab ejus sermone se totum avertere. Cumque frustra hominem precibus ac rationibus fatigaret, repente vox sonuit: Quiesce, Baroni, Annales Ecclesiasticos scribere oportet te, non autem Panvinum. Hanc vero Philippi vocem fuisse, tam certum habuit Cæsar, ut diluculo ad eum adierit, ac rem totam narraverit: quamquam ille, ut solebat, admirabili dexteritate prætexens, Apage te, inquit, cum tuis istiusmodi somniis. His denique victus Cæsar dedit manus, omnique spe rei bene gerendæ in uno Deo reposita, [denique ipsum aggreditur felicissimo successu,] ad res Ecclesiasticas pervestigandas omne studium curamque convertit. Hanc ipsam historiam deinde in Oratorio narrandam suscepit, perque annos triginta septies jam repetitam, jubente eodem Philippo demum scribere cœpit; & quid quoque anno ac tempore actum sit, in tanta vetustate, non modo rerum, sed etiam auctorum, tam feliciter digessit, ut ejus laus & fama universum Christianum Orbem impleverit. Porro tantæ molis opus, non tam Baronii labore atque industria, [quem Sancto acceptū referens:] quam Philippi apud Deum precibus atque auxilio perfici potuisse, Baronius ipse, ad Cardinalatum evectus, postquam ille migravit ad Superos, statim præclaro monumento testatus est: quod octavo Annalium suorum Tomo præfigi, ac beati Patris sepulcro affigi voluit, ad posterorum memoriam sempiternam. Hoc idem nos quoque huic Capiti inserendum existimavimus, quod & rem ipsam maxime ostendat, & ejusdem Philippi luculentissimam habeat laudationem.

[65] [ante Tom. 8 ipsum ei offert,] Cæsaris Baronii, S. R. E. Presb. Cardinalis tit. SS. Mart. Nerei & Achillei, & S. Sedis Apostolicæ Bibliothecarii, pro Annalibus Ecclesiasticis beato Patri Philippo Nereo, Congregationis Oratorii Fundatori, gratiarum actio.

Quod de his quæ spectant ad Ecclesiasticorum Annalium scriptionis primam originem atque progressum vix pauca hactenus attingere licuit, ut involvisse obscuritate potius ea, quam explicasse visi fuerimus, eo quod adhuc superstes is esset, de quo dicendum erat, qui non solum suarum laudum esset contemptor sed acerrimus hostis; eo ad Superos evocato, ipsa quibus detinebatur compedibus oratio libera, secure per latum campum acceptorum ab ipso beneficiorū excurrat. Est enim majorum nostrorum jucunda memoria, a quibus, tamquā ex uberrimo fonte, [gratitudinis ergo,] innumera nobis bona copiose fluxere. Sed & est proficua ipsa Patrum nostrorum, sanctorum virorū, recordatio; quod admoneat, nos non debere ab eorum virtutibus esse degeneres, secundum divinum illud Oraculum: Attendite ad petram, unde excisi estis, & ad cavernam laci, de qua præcisi estis: attendite ad Abraham patrem vestrū, & ad Saram quæ peperit vos. [Isaiæ 51.]

[66] Verum quæ jucunda atque proficua, eadem est & necessaria commemoratio eorumdem, a quibus sumus & maxima beneficia consecuti, ne ex silentio vel oblivione turpiter redarguamur ingrati. Sane quidem generatim cuncta, quæ filiis prospere feliciterque obveniunt, ea accepta ferenda esse parentibus, [tamquam filius patri,] sæpe divinis litteris admonemur; potissimum vero illa, a magno Patriarcha Jacob impertita Joseph benedictione, qua inter alia ista divinitus dicta narrantur: Sedit in forti arcus ejus, & dissoluta sunt vincula brachiorum & manuum illius per manus potentis Jacob: inde pastor egressus est, lapis Israël. [Gen. 49.] Cum igitur cuncta prospera Joseph, potenti manui Jacob adscribantur, qui non solum abesset quam longissime, sed jam eum deplorasset mortuum planxissetque occisum; quid nobis de Patre illo dicendum, qui in omnibus præsens & adjutor existens, imprimis Apostolico spiritu nos sæpe parturiit; & ab ipsa adolescentia ejusdem spiritus fræno coërcuit, cohibuitque a lubrico juvenilis ætatis, procurrentis ad malum; atque reddidit indomitum pullum, divinis legibus obsequentem, super quem & Christum fecerit considere?

[67] At cum nos multiplici nomine ipsi longe plurimum debeamus; [ne quid sibi videatur tribuisse,] de his modo quæ spectant ad Annalium quam habemus præ manibus scriptionem, extet ei, tamquam institutæ omnis lucubrationis nostræ auctori, ista semper vivens, semper loquens gratiarum actio, monumentis perpetuis consignata. Æquum est enim, & animi humiliter de se ac modeste sentientis, per quem profecerit, profiteri: iniquum vero & arrogans, suis viribus plus satis adscribere. Qui enim magis, quam par erat; sibi tribuit atque dixit; In fortitudine manus meæ feci, & in sapientia mea intellexi; acerbum illud accepit a Deo ultore responsum: Numquid gloriabitur securis in eum, qui secat in ea? aut exaltabitur serra contra eum a quo trahitur? [Is. 10, 15] Moxque addita est comminationi vindicta, quam & ille quoque infelix expertus est, qui eadem de causa, e regio solio dejectus, inter bestias exulavit.

[68] [fatetur Philippum sibi fuisse auctorem,] Quamobrem, quod mortales omnes æterna Sapientia Christus ipse Redemptor noster edocuit, cum de Patre ad Philippum sic locutus est, dicens; Pater, in me manens, ipse facit opera; de Patre Philippo & nos ingenue profitemur. [Ioa. 14, 10] Non quod gloriemur in homine, & non in Deo; sed ut per quem tanta beneficia largitus est Deus, Dei cooperatorem hominem demonstremus: sicque ut Deo, ita & hominibus grati simus. Ipse enim divini quodam impulsu Spiritus ista facienda præcepit, non secus ac Moyses, qui quod vidit Tabernaculi exemplar in monte, faciendum illud indixit opifici. Ejusdem namque Patris nostri iteratis sæpius jussionibus, sumus nos tantum opus aggressi, inviti licet ac renitentes propriisque diffisi viribus; suscepimus tamen, tamquam divino parentes imperio: quo quidem ipse adeo opus urgebat, ut si quando nos tantæ molis pondere superati desisteremus a cœptis, stimulis acerrimæ reprehensionis impelleret.

[69] Exæstuans tu quidem (ad te enim, Pater, orationem converto) exæstuans, inquam, zelo Ecclesiæ laborantis; [ductum zelo pro Dei Ecclesia,] ubi mente illa tua, divino perfusa lumine, ac prophetico (dicere liceat) afflata spiritu, vidisti e portis inferis in Ecclesiæ detrimentum egressas esse centurias satanæ; ex adverso consurgens, pro domo Israël præliaturus prælia Domini; non majori vel pari saltem numero militum, compensato certamine decernendum putasti; sed probe sciens, quod quæ infirma mundi sunt eligit Deus, ut confundat fortia; puerum tuum, Fratrum minimum, & hebetioris ingenii delegisti, quem unum eumdemque inermem tot objiceres armatis hostibus. Et aliud agere simulans, [quando jussit enarrare historiam sacram,] non latum campum ad prælium, sed ad experiendas vires angustum ornasti locum palæstræ, ipsum videlicet sacrum Oratorium S. Hieronymi, ubi inter quotidianas de rebus divinis collationes, illud a nobis symbolum exegisti, quo res gestas Ecclesiæ in medium afferremus. Quod tua jussione semel cœptum, ad triginta annorum spatia est feliciter propagatum, ipsa integra rerum gestarum serie, dicendo, jam septies in Oratorio repetita.

[70] Adstabas igitur operi, urgens præsentia; instabas verbis, durus semper (ignoscas si hoc dixero) diurni pensi existens exactor; adeo ut piaculum putares, si interdum ad alia narranda divertissem, dum nec minimum quidem ab instituto deflectere patereris. Sæpe vero & in eo humani aliquid passus sum, fateor; cum nondum intelligens, rem ipsam occulte abs te apud Deum precibus confici, meas ipse metuens vires, [inter alias occupationes varias,] quererer, mecum fere agi tyrannice, quod non solum aliquis non jungeretur ex Fratribus, qui ad collaborandum eidem subjiceret collum jugo; sed multiplicato labore, nec datis paleis, multiplex opera exigeretur: cum, inquam, & adhuc alii ad susceptum munus negotiorum fasces imponerentur, cura videlicet animarum, publicum de suggestu ministerium verbi Dei, præfectura domestica, præter alia quam plurima, quæ inopinate & importune molestiores quotidie ingererent interventores: adeo ut tu vel ista faciens, vel fieri ab aliis patiens, nihil minus velle videreris, quam quod plurimum velles.

[71] In quo quidem visus es imitatus Eliam, dum congressus cum Sacerdotibus Baal, [imitatio, Eliam & Elisæum;] eos expugnaturus per ignem cælitus implorandum; qui propositam victimam inflammaret atque consumeret; in contrarium nisus; eamdem quatuor aquæ hydriis tertio voluit affluenter aspergi, quo magis summa Dei potentia innotesceret. At vero alia ex parte cum prompto animo idem tu ipse, ad præstandum auxilium, precibus tuis manum fortissime admovisti; visus es secutus Helisæum, qui manum suam Regis manui superimponens in emissione sagittæ, fecit eum esse totius Syriæ percussorem. Quo pariter symbolo tu mecum agens, manui meæ debili tuam validissimam jungens, obtusum stylum in sagittam salutis Domini, contra insultantes Assyrios; convertisti. Quod sicut verum, ita pulcrum ac jucundum est mihi de te publice profiteri.

[72] Pugnasti tu quidem, sed aliena manu, usitato more tuo: qui cum admiranda operari consueveris, [& Baronii manu usus,] mirandus tamen numquam volueris apparere; nihil tam solicite cavens, quam nequid de te magnifice diceretur; operimento stultitiæ sæpe operiens sapientiam, juxta pervulgatum illud & celebratum mentique tuæ infixum penitus Apostolicum paradoxum: Qui vult sapiens esse, stultus fiat. [1 Cor. 3.] Ita quidem ut nullis compedibus blandientis seculi tenereris; exemploq; David ad tempus ora mutantis, magna dona spiritus occultares, quæ sunt infirmitatis humanæ foris ostentans; sciresque secundum Apostolum; Abundare & penuriam pati: ut cum ipso dicere posses, Sive mente excedimus, Deo; sive sobrii sumus, vobis; atque exemplo cognominis tui Philippi Diaconi, pro ratione temporis, vel inhæreres hominibus, ipsorum saluti consulens, vel magno impetu spiritui venienti vela panderes. [Philip. 4, 2 Cor. 5,]

[73] Sed quam tu vivens in Christi ærarium gloriam copiosissime intulisti, [quare hic ex mortuo ceteris ad sepulcrum anathematit.] post migrationem ex hac vita, aucto multiplici fœnore, ipse rependit. Siquidem ubi laguncula terrea fracta est, quæ latebat intus, sua claritate refulgens, lampas apparuit; & quæ absconsa erat sub modio lucerna ardens & lucens, super æternitatis altum candelabrum exaltata, perspicua facta est, miraculorum fulgore coruscans. Tunc enim & quæ vivens edideras, sed occultaveras, mirifica signa sunt cognita, & alia quamplurima recens edita patuerunt. Splendet, vile licet adhuc, utpote temporarium, sepulcrum tuum votivis tabellis, & ex pretioso metallo signis affixis, tuorum miraculorum indicibus; quibus magis quam pretiosorum marmorum crustis, vel Ægyptiis pyramidibus & obeliscis effulget, majus decoris indies accipiens incrementum ab iis, qui nova beneficia consecuti inferunt nova signa. [ibidem affigit gratiarum actionem,] Detur & mihi locus (vos Fratres appello, qui pia ac nobili corona ejus cingitis monumentum) ut hæc mea gratiarum actio, tametsi acceptis beneficiis longe impar, eidem adhærescat affixa sepulcro; ita tamen ut per orbem terrarum, quocumque iidem feruntur Annales, excurrat. Mobilis sit ipsa atque vocalis sculpta columna, quæ amplis notis ipsum prædicet Annalium primum auctorem & architectum; ut si quem ex eis mortales fructum ceperint, ipsi imprimis omnes gratias agant. Stet, inquam, mea ista professio, velut indelebile, eidem sepulcro inditum, Epitaphium; cupiens & ego ipse eidem inhærere viva tabula, quæ formata penicillo ipsius precum, integram referat ejus sanctitatis imaginem.

[74] Age jam, Pater (te rursum, tamquam præsentem alloquor, dum eum vides, qui præsens ubique adest) Age, inquam, fave operi tuo: & ut tibi in omnibus victoria adscribatur (quod Joab scripsit ad David) veni, [& reliquū opus absolvendum esset.] & quod reliquum est, confice prælium; cælestem desuper tuis precibus move militiam, ut debellatis tandem penitus hostibus, triumphale carmen Deboræ concinamus: De cælo dimicatum est contra eos, stellæ manentes in ordine suo adversus Sisaram pugnaverunt. [Iud. 5.] Me vero filium tuum, quem degens in terris assiduo fovisti præsidio, vigilantia custodisti, consilio gubernasti, patientia tolerasti; vivens in cælis fortioribus protege patrociniis: ampliora mihi crescant de tua, jam perfecta & in omnibus consummata, caritate subsidia. Sed & quod a Basilio se Gregorius Theologus consecutum affirmat, ut eum etiam post obitum habuerit monitorem, hoc nobis abundantius præsta; ut te ipso adhuc etiam vitæ meæ moderante habenas, quod reliquū est labilis hujus curriculi senectutis, inoffenso pede percurrā; perveniamque tandem, post labores bene perfunctos, ad beatam illam requiem, qua tu modo frueris, in Patre, & Filio, & Spiritu sancto, quibus in unitate perfecta semper sit laus, honor, & gloria, in secula seculorum. Amen.

[75] Hactenus Baronius. Nec prætereundum hoc loco nobis est, [Eumdem Baronium Sanctus inducit,] quod Philippus ipse, paucis ante diebus quam evolaret ad cælum, eumdem Baronium admonitum voluit. Etenim quodam die ad se illum cum evocasset, in hunc modum allocutus est: Scito, Cæsar, hoc maxime nomine tibi humiliter sentiendum, quod Annales composuisti. Siquidem Dei munere & singulari beneficio, non tuis viribus aut industria, conscripti sunt. Quod idem sæpius iteravit Pater. At ille: Equidem scio ac fateor, secundum Deum id totum me tibi debere atque orationibus tuis. Ob eam ipsam causam, ut scilicet nostri temporis Novatores prosterneret ac profligaret, Dei servus eidem, [ad scribendas notas in Mrl. Romanum,] antequam Annales in lucem ederet, nominatim præcepit, ut ad Romanum Martyrologium Commentarios & vere aureas illas Notationes conficeret, quibus demum Ecclesiastica veritas clarius appareret, & levissimorum hominum fabulæ, velut ad solis radios nebulæ aut caligo, diffluerent. Id etiam causæ extitit, quod per eadem ferme tempora ex Patribus Congregationis Thomas Bozzius luculenter scripserit de Signis Ecclesiæ Dei, [& alios ad alia opera.] itemque Antonius Gallonius Vitas Sanctorum congesserit, quamquam morte præventus egregium opus absolvere non potuerit.

CAPUT VII.
In ædibus Caritatis spirituales exercitationes instituit: ecclesiam Florentinæ nationis regendam suscipit.

CAP. XIII.

[57] Inter hæc, cum quotidie majorem in modum cresceret multitudo eorum, qui se Philippo exercendos colendosque tradebant; [Oratorio condito, discipulos suos] nec jam capi possent ædibus, quas (ut diximus) Dei servus ad cubiculum suum adjunxerat; anno post Christum natum MDLVIII, facta sibi potestate, supra dexterum templi fornicem, ampliori & commodiori loco, Oratorium suo sumptu extruendum curavit. Hic igitur quotidie a prandio spirituales agitare cœtus, & suavissima de rebus divinis cum suis habere colloquia, eosque ad Christianam virtutem laudemque incitare cœpit; [sedulo exercet a meridie,] mox in apertum educere, & siquidem festi atque solennes dies essent, in templum aliquod cum iisdem pariter se recipere; ibique aut Vesperarum aut Completorii officiis interesse, aut concionantem aliquem audire; maxime autem Vincentium Herculanum Perufinum, ex Dominicana familia religiosissimum atque doctissimum virum, qui per hos dies in ecclesia S. Mariæ super Minervam Psalmū quinquagesimum frequentissimo auditorio explanabat; deinde creatus Episcopus, magna cum integritate & sanctimoniæ laude, Perusinam Ecclesiam administravit.

[77] [ibidem orationem vespertinam instituit,] Hic itidem Philippus non multo post, salutarem familiarium sermonum usum, & sub vesperam meditandi orandique morem induxit, & primus ex omnibus quotidianum verbi Dei pabulum in Urbem invexit; ac magno Christianæ Reipublicæ commodo restituit sacros conventus, olim in principe magistraque Orbis terrarum Ecclesia, Apostolico ritu, institutos. Erit autem operȩ pretium hoc loco Baronium audire, jam tum vivente Philippo singillatim omnia enarrantem, & veluti rem oculis subjicientem. Cum enim in primo Annaliū Tomo sacros illos conventus describeret, qui initio nascentis Ecclesiæ ex & quotidianos Apostoli præscripto celebrabantur; [de divinis sermones] Divino plane consilio factum est, inquit, ut nostra ætate ante annos triginta, ad ejusmodi Apostolici cōvētus formā, magna ex parte, atque ea potissimum quæ ad audientium ædificationem ex divinarum rerum sermonibus comparata, ad profectum Ecclesiæ peragi mandavit Apostolus, in Urbe fuerint instituta [exercitia spiritualia], opera in primis R. P. Philippi Nerii Florentini, qui tamquam sapiens Architectus posuit fundamentum; & ejus in Christo alumni R. P. Francisci Mariæ Taurusii Politiani, qui in his videbatur esse dux verbi.

[78] [(unde Congregatio Oratorii cœpta nuncupari)] Horum igitur studio & industria institutum primitus fuit, ut per singulos ferme dies, qui ardentiori studio Christianam vitam excolerent, ad Oratorium sancti Hieronymi convenirent (ex eo namque & nostro Collegio nomen est inditum, ut Oratorii Congregatio diceretur) ubi hoc ordine religiosus haberetur conventus. Præmissa imprimis silentio facta precatione, ex Fratribus aliquis lectionem auspicaretur ad permovendos animos ad pietatem accomodatam. Inter legendum etiam, qui præesset Pater, solitus esset interloqui; ac eadem, quæ dicta essent, accuratius explicando, ampliando, [cum magna utilis argumenti varietate.] ardentiori studio in audientium corda insinuando, interdum etiā aliquorum ex Fratribus quid de ea re sentirent rogando sententiam, in modum fere dialogi sermonem ad horæ spatium magna audientium alacritate perduceret: ejusdem jussu postea suggestum gradibus sublimiorem conscenderet ex Fratribus aliquis, qui ex vitis Sanctorum probatis atque receptis, divinaque Scriptura & Sanctorum Patrum sententiis, absque fuco vel pigmentis intextam orationem haberet: qui huic succederet, eodem plane dicendi genere, sed diverso argumento sermonem diceret: demum tertius his accederet, qui historias Ecclesiasticas ordine temporum enarraret. Quibus, dimidiæ horæ spatio singulis ad dicendum concesso, mira audientium utilitate pariter ac voluptate perfunctis, cantato hymno & repetitis iterum precibus, conventus jam absolveretur.

[69] [quod & alii alibi imitati.] Rebus igitur in hunc modum dispositis, atque Romani Pontificis auctoritate firmatis, visa est pulcra illa conventus Apostolici facies pro ratione temporum reddi; cui adgaudentes probi omnes, complures ex ipsis inde mutuati exemplum, aliis in locis eadem pietatis officia instituere ac propagari conati sunt. Hæc Baronius, ex quibus prima Oratorii nascentis origo clare demonstratur. Ad has porro exercitationes, [Docet etiam suos,] quas profestis diebus Philippus assignaverat, alias quoque festorum proprias adjecit. Siquidem mane adeuntibus ad illum suis præscripsit, ut sacra Confessione expiati, orationi ac meditationi vacarent; Sacrificio deinde rite peracto, cælesti Cibo reficerentur. [Sacramenta frequentare,] Ad hȩc divisos, & velut dispersos in tres fere turmas, in varia Urbis valetudinaria distribuebat, ubi, ad pauperum ægrotantium animos pariter sanandos & corpora, vires omnes conferebant. Ex his autem aliquot spiritu ferventiores, [ministrare nosocomiis,] triginta circiter aut quadraginta, quasi delectos habebat, atque ad hæc eadem loca quotidie delegabat; qui non modo spiritualibus officiis certatim fungebantur, sed ne a vilissimis quidem ministeriis abstinebant, & miseris decumbentibus præsto erant, tanta cum alacritate ac diligentia, ut omnium admirationem excitarent.

[80] Ex his præterea nonnulli silentio noctis, cui dies Dominicus aliusve ex solennioribus festis illucescebat, [ante Communionem pervigilare ad Matutinas,] ad beatum Patrem redibant; & cum illo pariter ad ecclesiam aut Dominicanorum aut Capuccinorum se conferebant, ibique cum Fratribus attentissima cura Matutinis horis intererant; atque in hunc modum totam noctem pervigiles, ad Eucharistiam mane sumendam sedulo se prȩparabant: quamobrem sæpe usu venit, ut cum Fratres ipsi in chorum ad psallendum descenderent, locum jam secularibus viris oppletum invenirent. Quin etiam Vir sanctus per annos plures singulis noctibus id facere consuevit: quapropter, qui tunc temporis Dominicanæ familiæ præerant, pro sua erga Dei servum observantia ac reverentia, clavem ei tradiderant, qua in eorum cœnobium diu noctuque libere introiret.

[81] Ad hæc Philippus certis anni temporibus septem Urbis Ecclesias cum suis obire solebat, [7 ecclesias obire,] maxime autem post Pascha & Lupercalibus diebus, quibus præsertim juvenes licentia quadam libertateque vivendi ultra modum abutuntur, quamvis postremis suæ vitæ annis, tantum tempore Lupercalium fieri hoc voluerit. Quamquam autem ab initio perpauci exercitium hoc frequentabant, eo brevi pervenit confluentium numerus, ut jam tum Philippo superstite plus duo millia fuerint recēsita. Feminis porro exceptis, [concurrentibus multis ad hoc iter,] omnium ordinum homines promiscue concurrebant; quamplurimi etiam ex religiosis familiis, præsertim Capuccinorum & Dominicanorum, atque ex his Novitii ferme omnes, convenire consueverant. In quo quidem itinere conficiendo hunc ordinem modumque servabant, qui ferme hodieque tenetur. Dicta enim die diluculo in viam se debant, & primum S. Petri, deinde S. Pauli Basilicas devote visitabant. Hic vero in unum omnes coacti, mox distributi in plures classes, quæ suum quæque Ducem sequebantur ex Congregationis Presbyteris, dum sacrum iter peragerent, aut commentabantur aliquid, quod sibi ab iisdem Patribus positum erat, aut hymnis & canticis spiritualibus viæ tædium levabant; quam ob causam totius itineris comites cantores ducebant. Si quid inde supererat temporis, spiritualibus colloquiis tribuebant; vana & inutilia omnino devitabant. In singulis ecclesiis (duabus primis exceptis) aut ex Congregatione aliquis, aut ex alia Religiosa familia, brevi sermone populum alloquebatur.

[82] Ubi ad S. Sebastiani perventum fuerat, aut ad S. Stephani, [& Sacris ad S. Sebastiani vel S. Stephani obitis,] cui Rotundi ex templi forma nomen est inditum, Sacrum solenni ritu peragebatur, eoque completo Eucharistia plerique reficiebantur. His deinde absolutis, ad villam aliquam urbanā, aut Maximorum, aut Crescentiorum, aut ad Hortos Matthæios divertebatur; [in aliqua villarum sobrie prandentibus,] ibique super fœno discumbentibus cunctis, pro pingui mensa, qualis nimirū tempori convenisset, apponebatur singulis panis & vinum, cum ovo, casei recentis frustulo, & pomo. Interea super ipsam mensam cantores inducebantur, & musica aliquot instrumenta, fiebatque concentus ejusmodi, qui mentes omnium reficeret ac recrearet. Sublatis deinde mensis, reliquas ecclesias pari gaudio & pietate circuibant. Sub vesperum denique, admodum læti ac Domino gratias agentes, magno cum animorum fructu, domum sese recipiebant.

[83] [præsente qua potuit Sancto,] Huic igitur peregrinationi, dum per ætatem licuit, quotannis (ut diximus) non modo Philippus intererat, sed in eam tota mente totisque viribus incumbebat, ut propterea non semel febrim ex nimio labore contraxerit. Quod quidem institutum, gratum acceptumque Deum habuisse, haud obscure monstratum est. Cum enim aliquando beatus Pater de more cum suis idem hoc iter ingressus esset, atque ad eum locum pervenisset qui S. Pauli & S. Sebastiani ecclesias interjacet; horrida tempestas repente cælum contraxit, omnesque præter modum exterruit; quamobrem multi fugam arripere cogitabant. At Pater bono animo esse jubet, [& pluviam aliquando arcente;] nihil minus illis quam pluviam metuendum. Hoc dicto multos continuit, alii tamen nimis timidi in fugam se conjecerunt. At mirum dictu! Quicumque Philippum secuti sunt, reliquum iter feliciter confecere, ut ne guttula quidem aquæ eos tetigerit: ceteri vero qui illum deseruerant, quamvis alioqui ab iis haud longe distarent, maximo imbre perfusi, incredulitatis & pervicaciæ pœnas dederunt.

[84] Igitur tam piis tamque salutaribus exercitiis Philippus, [miro cum profectu plurium,] non modo suos in spiritu filios ad virtutem liberaliter educabat, sed alios etiam ad pietatem provocabat; admirantibus cunctis restitutam propemodum antiquam illam Ecclesiæ disciplinam. Etenim videre erat jam in Urbe quamplurimos perseverantes (quod de primis illis discipulis dicitur) in doctrina Apostolorum, & communicatione fractionis panis, & orationibus. Quamobrem multi, doctrina atque auctoritate præstantes viri, institutum opus & vehementer probarunt & summis laudibus extulerunt. Audire est operæ pretium, quid per hos ipsos dies Joannes Rubeus, in Epistola nuncupatoria Italici libri, quem Examen vocavit & Philippo dedicavit, publice testatum reliquit: ait enim; Inter ea quæ admiratione digna conspexi, [ut testatur Ioannes Rubeus.] cum ad Urbem venissem anno superiore, qui fuit post Christum natum MDLXVIII, illud omnium jucundissimum sese mihi obtulit, cum viderem, tam copiosa piorum hominum multitudine ecclesiam atque oratorium S. Hieronymi Caritatis quotidie celebrari: quod quidem antiquissimis monumentis, superbis ædibus, tantorumque Principum aulis, ceterisque omnibus quæ mihi ante oculos sese offerebant, longe multumque præstare putavi. Eoque magis obstupescebam & singulari quodam gaudio perfruebar, quod viderem viros nobilissimos, ex diversis etiam nationibus ortos, tam libenter tamque frequenter confluentes ad audiendum Dei verbum, a Te (Philippum alloquitur) sine fuco explicatum, zelo dumtaxat Christianæ fidei & salutis animarum: quare sæpe usu venit, ut ex tuis in spiritu filiis quamplurimi mundo nuntium remiserint, atque a seculi stipendiis ad religiosa castra transierint. Hactenus Rubeus.

CAP. XIV

[85] Dum hæc aguntur, qui in Urbe degebant Florentini cives, [Oblatā sibi Florentinorum ecclesiā] cum viderent Philippum vitæ sanctimonia, morum facilitate ac suavitate, majorem quotidie hominum multitudinem ad Christum adducere, eosque summa prudentia & dexteritate ad omnem virtutem religionemque instituere; ecclesiam S. Joannis Baptistæ, a natione sua nuper excitatam, regendam ei tradere constituunt. Igitur anno redempti orbis MDLXIV unanimes mittunt, qui Nationis nomine illum etiam atque etiam rogent, ut novi templi regimen curamque suscipere ne gravetur; ædes ad habitandum, & quæcumque præterea voluisset, sese ei libentissime præbituros. Longioris consilii hoc esse respondit ille, nec nisi attente exorato Deo quidquam ea in re decerni; quod si explorata deinde Numinis voluntate, id expedire visum fuerit, eorum se desiderio libenter satisfacturum. Post dies aliquot iisdem ex condicto ad se redeuntibus, libere dixit, [jussu Pontificis regendā suscipit:] adduci se nullis rationibus posse, ut ab ædibus Caritatis discederet. Hoc audito Bernardinus Cyrillus, Præceptor domus Hospitalis S. Spiritus in Saxia, Joannes Baptista Altovitus, & Petrus Antonius Bandinus, Florentinorum nobilissimi, ad eam rem jam delecti, ad Pontificem adeunt (fuit is Pius IV) eumque facile exorant, ut Philippo id ipsum munus, quod recusabat, injungat. Mox iterum ad Patrem veniunt, & de Pontificis voluntate certiorem faciunt; proinde onus sibi impositum ne recuset. Paret ille, & qua decebat animi submissione, provinciam subit, dum ne ab ædibus Caritatis exire cogatur.

[86] Hac igitur procuratione suscepta, ex suis aliquot sacris initiandos curavit; nimirum Cæsarem Baronium, quo de supra meminimus; Joannem Franciscum Bordinum Romanum, verbi Dei præconem eximium, [& quosdam ex suis Presbyteros factos,] quem, ob singularem virtutem, Clemens Octavus Pontifex Max. a Confessionibus habuit, ac primum Caballicensi, deinde Avenionensi Ecclesiæ invitum præfecit; & Alexandrum Fidelem Ripanum, vitæ integritate ac puritate spectabilem. Hos primo ad habitandum in ædes Florentinorum immisit; & Alexander eodem secum adduxit Germanicum Fidelem, fratris filium, annos natum circiter sexdecim. Nec ita multo post socios sese illis addidere, Franciscus Maria Taurusius, cujus antea mentionem fecimus; & Angelus Vellius Prænestinus, vir plane angelicis moribus, [in eam mittit,] qui secundus a Philippo Congregationi præfuit. Hi omnes beati Patris jussu in eas ædes ad habitandum cum se contulissent, assignatum sibi agellum optime colere institerunt. Itaque ad S. Hieronymi quotidie mane ventitabant, ibique apud Philippum conscientiam suam amplius eluebant: a prandio eodem redibant, sermones ad populum aut audituri aut suo quisque tempore ex ordine habituri: vespere illuc iterum se conferebant ad orationem, nec frigore, aut æstu, aut pluvia, aut alia quavis difficultate deterreri poterant, quo minus ad solennia exercitia quotidie ventitarent.

[87] Domesticis muneribus inter se distributis, suo quisque die singuli mensam ponere ac tollere, [Horum ibi vitæ ratio,] perque annos aliquot sua etiam quisque hebdomada necessarium omnibus victum obsonare & ministrare consueverant; & quidem tanta cum alacritate & lætitia, ut Baronius in media coquina, in ipsa fronte camini, grandibus litteris carbone nomen suum inscripserit, atque hoc insigni pulchroque titulo festive decoraverit, Cæsar Baronius, Coquus perpetuus. Quod si quis procerum (ut sæpe fiebat) ad illum adiret, pietatis aut litterarum studiosior; præcinctum linteo videbat cacabos patinasque lavantem, & in sordidis hujusmodi ministeriis sese naviter exercentem. Lectoris officio in mensa initio fungebantur Germanicus Fidelis & Octavius Paravicinus, optimæ indolis adolescens, Baronii alumnus, quem deinde eximia virtus evexit ad Purpuram. Sacra autem Biblia primum legebantur, [lectio & sermo super mensam,] deinde liber alius, in quo vel probatæ Sanctorum historiæ, vel salutaria documenta Italice scripta haberentur. Lectio ultra dimidium prandium aut cœnam extendebatur; eaque completa, non nemo ex discumbentibus aliquid ex sacris litteris aut ex morali disciplina proponebat, cui ceteri deinceps, prout cuique libuisset, breviter modesteque respondebant. Sabbato vero cujusque hebdomadæ, omnes pariter ecclesiæ pavimentum scopis verrebant, altaria instruebant, ceteraque omnia præparabant, quæ in proximum diem Dominicum necessaria videbantur; quam ob causam sermones ea die intermittere mos fuit, qui hodieque servatur.

[88] Festis autem diebus, qui per Sacerdotium poterant, Confessionis & Eucharistiæ Sacramenta ministrabant. [festivis diebus exercitia,] Sacrum etiam solenne peragebatur, & cum pauciores essent, quam res ipsa exigeret, eorum aliquis ab excipiendis Confessionibus ad Altaris ministeria se transferebat. Ad hæc per annos aliquot Baronius & Bordinus alternis diebus festis, non exposcentibus modo sed flagitantibus Florentinis, e suggestu conciones ad populum habuerunt: a prandio Vespertinas laudes solenni ritu decantabant: iisque completis, aut ad S. Mariæ super Minervam, aut ad S. Mariæ ad Martyres veniebant, quocumque Philippus ante jussisset. Hic vero aliis quoque ejus discipulis confluentibus, pios cœtus celebrare mos erat, lumenque divinæ Sapientiæ in commune conferre. Siquidem Pater ipse, aut alius quilibet eo jubente, ponebat de quo quisque eorum sententiam rogatus dissereret, prout Spiritus sanctus dabat eloqui illi.

[89] Hinc deinde laudabili plane instituto factum est, ut post Paschalia solennia quotannis, [atque hinc nati Fratrū conventus æstivi,] quicumque Oratorii nostri exercitia sectantur, festo quoq; die post Vespertinum officium in eam Janiculi partem frequentes commeant, quæ & suapte natura & jucundo in Urbem prospectu longe omnium pulcherrima existimatur. Cum autem per æstivos calores in apertum exire non licet, in aliquod templum sese recipiunt (quod modo, Joanne Baptista Pamphilio Principe benigne concedente, est S. Agnetis in Platea Agonali) quibus in locis pium aliquod carmen primum concinitur, [& hiemales.] dein adolescentulus quispiam sermunculum, pietate juxta atque elegantia ornatum, memoriter pronuntiat: deinde a Patribus perbreves itidem sermones habentur, ipseque musicus concentus interjicitur; quibus omnibus completis cœtus dimittitur. Hieme vero ineunte, nimirum a Kalendis Novembribus usque ad Paschales ferias, sub noctem, ad salutationis Angelicæ signum, in Oratorium conveniunt: præmissaque de more mentalioratione, post Letanias atque Antiphonam, pro temporis opportunitate Beatissimæ Virgini decantatas, ferme eadem exercitia fieri consueverunt, magno totius Urbis concursu.

[90] In hoc igitur vitæ genere Patres, decem ipsos annos, non minori animorum voluptate, [Tandē illuc ab ædibus S. Hieronymi migrant omnes.] quam corporis incommodo perstiterunt. Quod quidem hic singulatim referre voluimus, ut documento esse possit hominibus nostris, qua modestia, quave humilitate præstiterint, qui Congregationis initia posuerunt; quamquam ex his non pauci nobilitate doctrinaque florerent, ut propterea ad altissimos atque amplissimos Ecclesiæ gradus evecti sint. Verum cum Florentini animadverterent, non sine maximo incommodo fieri posse, ut Patres ab ædibus S. Joannis ad ecclesiam S. Hieronymi, haud parvo intervallo inter se distantes, quotidie iterum ac tertio commearent; Philippum rogant atque obsecrant, ut in suas ipsorum ædes exercitia transferat, commodiori atque ampliori loco fruiturus. Itaque anno salutis MDLXXIV, Gregorio XIII Pont. Max. favente, XVII Kal. Maji, Paschalibus diebus recurrentibus, ex Oratorio S. Hieronymi, in aliud longe capacius a Florentinis extructum, migratum est, ibique sermones haberi cœperunt: & verbum Domini crescebat, & multiplicabatur numerus discipulorum valde.

[91] Quamobrem Joannes Juvenalis Ancina, cujus memoria in benedictione est, [eoq; transferunt exercitia,] ut suo loco dicturi sumus, scribens ad Joannem Matthæum fratrem suum, hæc ait: Multis abhinc diebus ad Oratorium S. Joannis Florentinorum ire consuevi, ubi quotidie quatuor ut quinque pulcherrime sermocinantur de rebus Euangelicis, de virtutibus vitiisque, de Ecclesiastica historia vitisque Sanctorum; multique nobiles viri, Episcopi, Præsules, aliique ad eos audiendos conveniunt. Sermonibus absolutis, concentu musico sacer canitur hymnus, ad animos auditorum recreandos. Per hos ipsos dies, S. Francisci ac nonnullorum ex ejus sociis, & S. Antonii de Padua vitas enarrarunt. Affirmo tibi rem esse omnium pulcherrimam, quæque mirifice homines delectat & ædificat; ut profecto vehementer doleam de tam præclaris exercitiis anno superiore nihil unquam ad nos pervenisse. Scito igitur, eos qui sermocinantur, viros esse Ecclesiasticos, vitæ morumque probitate spectabiles. Ducem autem & moderatorem habent Reverendum quemdam Patrem Philippum, [Iuvenali Ancinæ multū laudata.] senem jam sexagenarium, multis nominibus admirandum, maxime vero ob singularem vitæ sanctimoniam, summamque prudentiam & dexteritatem in spiritualibus exercitationibus excogitandis ac promovendis. Eo enim auctore magnum illud Christianæ caritatis opus institutum est, quod proximo Jubilæi anno, in ædibus sanctissimæ Trinitatis peregrinorum, nos ipsi spectavimus. Huic viro plurimum tribuunt Toletus, Possevinus, atque alii. Denique ad illum, tamquam ad oraculum, non ab Urbe solum, sed ab omni etiam Italia, Gallia, atque Hispania concurritur. Hæc Juvenalis: ex quibus satis aperte videas, Philippo plantante, & cum suis pariter rigante, quantum in singulos dies Oratorio incrementum daret Deus.

CAPUT VIII.
Varias pro Christo persecutiones passus Philippus, Congregationem Oratorii instituit.

C. XV.

[92] At vero tam pia tamque laudabilia exercitia, quemadmodum summam proborum omnium benevolentiam Philippo conciliarunt, ita apud improbos quosdam invidiæ & odii fomitem ministrarunt. [Conspirantes cū Præfecto S. Hieronymi duo Sacristæ,] Etenim jam inde ab initio, cum Dei servus spirituales in cubiculo suo cœtus instituisset (fuit id anno ferme MDLII) continuo nonnulli, dæmonis ductu atque impulsu, novo huic Instituto primum clam detrahere, dein publicis etiam sermonibus maligne obtrectare cœperunt. Porro tam impiæ tamque perversæ factionis ducem se præbuit Vincentius Teccosius, Fabrianensis medicus, atque ex iis unus qui rebus S. Hieronymi per eos dies præerant. Huic sese socios addidere religiosi Ordinis desertores duo, qui Clericali sub habitu per fraudem in iisdem ædibus S. Hieronymi morabantur: factaque conspiratione omnia tentarunt, ut inde Christi famulum deturbarent.

[93] Itaque, ut æditui munere fungebantur, si forte Philippus sacrificaturus in sacrarium veniret, [multimodis vexatum Sanctum,] aut fores illi statim in os oculosque claudebant, aut sacra vestimenta negabant, aut sordidiora & attritiora quæque præbebant, convitiis insuper hominem onerantes. Alias quoque, dum Sacrum ibidem de more ordinaret & præcognosceret, librum illi aut calicem e manibus eripiebant atque occultabant. Alias paratum ad Sacrificium, repente sacrum ornatum deponere jubebant. Alias cum e vestiario pedem extulisset, vel cum jam Sacrum esset incepturus, aut ex alio ad aliud altare adducebant, aut in sacrarium ipsum revocabant, quo nimirum, tot injuriis & contumeliis lacessitus, [frustra nituntur adigere ad locum dimittendum,] alio demigraret. At ille, pro nomine Jesu probra omnia & contumelias pati vehementer cupiens, non modo illatas injurias dissimulatione mirabili devorabat, sed pro suis etiam persecutoribus Deum ardenter orabat, & ubi sese offerebat occasio, obsequiis ac beneficiis maleficia compensabat. Quin etiam rogatus a suis, ut demum loco cederet, seque his malis eriperet; nequaquam id se admissurum respondit, atque assignatam sibi a Deo crucem neutiquam declinaturum.

[94] Verum homines improbissimi, quo patientiorem lenioremque Dei servum videbant, eo pertinaciores atque arrogantiores sese quotidie ostendebant. Quamobrem tentatis rebus omnibus, cum nihil proficeret Pater; die quodam inter sacrificandum, oculis in Crucifixi imaginem defixis; [Christo eum ad patientiam confortante.] Ut quid, inquit, bone Jesu, recessisti longe? despicis in opportunitatibus, in tribulatione? Tamdiu a te patientiam flagito, nec obtineo. Quid est quod deprecationem meam non exaudis? Ecce autem extemplo dicentem sibi Dominum in aurem cordis audivit; Nonne patientiam postulasti? Equidem hanc tibi me daturum promitto; verum istiusmodi pretio comparandam esse scito. His dictis bonus Christi miles usquequaque firmatus, omnia deinde lætissime perferebat; ut plane ejus patientia & lenitate defatigata sit malignorum improbitas, ipseque ad eam animi altitudinem pervenerit, ut non modo injurias & contumelias non declinaret, sed etiam ultro expeteret, ac libenti animo amplecteretur. Interdum quoque, ab iisdem aut ab aliis quibusque vexatus, per summam caritatem excusabat eorum crimen, nec verbum ullum in sui defensionem afferri patiebatur.

[95] Accidit autem post duos annos, ut ex iis alter in iisdem ædibus Caritatis, [Horum alter denique resipiscens,] quodam die Philippo obviam fieret, eumque per summam injuriam omnibus maledictis convitiisque proscinderet. Hic vero alter, rei indignitate commotus, factusque repente divino plane impulsu ex hoste defensor, magno impetu in maledicum irruit; nec multum abfuit, quin ejus gulam fregerit: quod & revera perpetrasset, nisi pientissimus Pater sese furenti statim opposuisset. Quo quidem præclaro Christianæ caritatis exemplo perculsus miser ille, resipuit: & licet præterita meminisset, [Sancto regendum se tradit:] ac præclare sibi conscius esset quam male de Philippo meritus fuisset; nihilominus eximiæ viri bonitati eo usque confidit, ut non dubitaverit illi conscientiam suam aperire, consiliumque & auxilium ab eo suppliciter exposcere. Nec spes eum fefellit, quandoquidem Philippi consilio atque opera, ad ea quæ jam diu deseruerat, Religionis castra sese recepit, atque exinde Dei servum ubique gentium miris laudibus prædicavit. Non multo secus evenit Vincentio Teccosio, [uti & Præfectus.] cujus opera & patrocinio, ut modo diximus, totum hoc malum conflatum fuerat: siquidem Philippi modestia ac mansuetudine & ipse victus ac mitigatus, omni exuta ferocia, ad ejus pedes sese humiliter abjecit; multisque spectantibus, errorem suum gemebundus agnovit: denique se Philippo exercendum atque colendum ita commisit, ut ad eum quotidie veniret, atque ab illius latere numquam discederet: quin etiam moriens, nobile quoddam horologium, amoris sui monimentum, eidem testamento reliquit.

[96] Neque vero hoc solum persecutionis certamine Philippus tentatus est, sed anno MDLIX longe majora & difficiliora sustinuit. Cum enim jam pridem certis anni temporibus (quod antea dictum est) septem Urbis Ecclesias cum suis obire cœpisset, & quotidie major ad eum multitudo conflueret; [cum multitudine asseclarum,] quamquam ejusmodi institutum valde probarent suspicerentque permulti; non deerant tamen, qui rem secus interpretarentur, atque omnino tollendam putarent. Siquidem alii (ut sunt prona in deterius hominum judicia) quod ad unius Dei gloriam honoremque fiebat, id totum superbiæ atque arrogantiæ tribuebant; nihilque ajebant indignius & indecentius esse posse, quam ut homo religiosus, quique Christianam humilitatem contemptumque rerum humanarum profitebatur, magna populi frequentia stipatus incederet, ac totius Urbis oculos in se converteret. Alii rursus vulgaris notæ homines, cum viderent in eam rem nonnullos sumptus fieri, [Occasione 7 Ecclesiarum obeundarū] nec tamen multitudinis aut frugalitatis rationem aliquam haberi vellent, abdominis voluptati peregrinationem istiusmodi institutam esse instabant. Alii demum, ingenio prudentiaque acutiores, obtentu publicæ quietis huic malo omnimodis medendum existimabant, ne qua forte tumultibus & seditionibus occasio præberetur. Hæc autem omnia ad Philippum quotidie deferebantur: [murmurantibus multis,] sed ille, fretus tum præclaræ conscientiæ testimonio, tum etiam divinæ providentiæ præsidio, sedate & sine ulla offensione, quidquid accideret, accipiebat. Quin etiam, cum ex adversariis nonnulli viri essent ceteroqui prudentes & religiosi, Deique æmulationem haberent, sed non secundum scientiā; quibus eos poterat modis apud suos excusabat, ne quid illorum existimatio detrimenti pateretur.

[97] Interea, cum tota Urbe percrebresceret rumor, ad ipsum Pontificis Vicarium brevi pervenit. [increpitus a Vicario Sanctus,] Is falsis quorumdam querelis & suspicionibus compulsus, Philippum ad se vocari jubet; iratoque vultu; Non te pudet, inquit, hominem mundi contemptorem, ad inanem gloriam plausumque levissimum, tantam hominum multitudinem cogere, ac pietatis obtentu Ecclesiasticis dignitatibus inhiare? His aliisque gravioribus verbis increpito, imperio edicit, ut exinde se quindecim dierum spatio ab audiendis Confessionibus abstineat; cetera exercitia, nisi facta potestate, obire ne audeat; hominum greges præterea secum ne ducat: [tamquam vanæ gloriæ studio ductus,] si secus faxit, carceres, exilium, pejora quæque minatur: denique in hunc modum objurgatus, vadimonium promittere cogitur. Tum vero Philippus, placido ac sereno vultu, altam animi pacem & securitatem indicante; Ego quidem, inquit, quemadmodum ad unius Dei gloriam hujusmodi exercitia institui, ita plane pro ejusdem Dei gloria libentissime dimitto. Superiorum arbitrio meipsum meaque omnia subjicio; sarta tecta eorum præcepta usque habui, habeboque dum vivam. Septem Urbis Ecclesias, idcirco cum meis in spiritu filiis obire consuevi, ut eos a peccandi licentia, quæ maxima est Bacchanalibus diebus, [frustraque se excusans,] averterem. Quo loco Vicarius; Nequaquam ita est, inquit, ambitiosus homo es, & ad sectam aliquam excitandā, non ad Dei honorem hæc facis. Tum demum Philippus, ad imaginē quamdā Christi e cruce pendentis se cōvertit, aitque; Tu scis, Domine, quā ob causam hæc facimus.

[98] His dictis, abiit: &, ut obedientiæ virtutem antiquissimam semper habuit, [sequi tantisper suos vetat:] ex ea die ire secum per Urbem omnes suos vetuit; hortatusque est, ut rem patienter ferrent, ac Domino tantummodo precibus cōmendarent: brevi enim depressā veritatē emersurā atque in publicum prodituram. Itaque, ut eos reluctantes, quibus poterat modis ad parendum Superioribus impelleret; domo egressurus, alios alio dimittebat. Quamquam illi, cum sustinere non possent carissimi Patris absentiam, alii alibi euntem opperiebantur ac longe sequebantur: & quo eos arctius prohibebat ne secum irent, hoc ardentius id flagitabant. Interim dum bonus athleta a Patre misericordiarum misericorditer exercebatur; [& remedium jubet a Deo petere:] preces supplicationesque ad eum, qui possit illum salvum facere, jugiter offerebat; cælestes insuper Hostias eo maxime nomine per se suosque immolabat: qua procuratione omnia ex sententia evenere.

[99] [quod cælitus prædictum] Etenim intra paucos dies in Oratorio apparuit vir quidam, Sacerdotis specie, nemini antea aut postea unquam visus, gravi modestoque vultu, pannosus, & fune præcinctus: is ab Religiosis quibusdam viris venire se dixit, quorum menti lumina prȩtulisset Deus, de iis quæ modo adversus Oratorii instituta agebantur; proinde quadragenarum horarum supplicationem indicerent, [brevi adfuit,] magnum ex ea fructum consecuturi. Hic vero Taurulio ad aurem accedens, ait; Confidenter state, & videbitis auxilium Domini super vos: nolite timere nec paveatis, Omnipotens enim propediem statuet procellam ejus in auram, & silebunt fluctus ejus, & deducet vos in portum voluntatis vestræ. Porro quos modo adversarios suffertis, eosdem post hac fautores habebitis: qui vero in exercitiis oppugnandis obstinate perstabunt, hi pervicaciæ suæ gravissimas pœnas dabunt; disperdet enim illos Dominus Deus noster. Denique Præsul iste, qui Oratorii institutum ceteris acrius impugnat, intra dies quindecim vitam cum morte commutabit. Hæc ille: nec abfuit dicto fides: siquidem diu suppressa veritas extulit aliquando sese, ac fraude superata extemplo processit in medium; quæque machinamenta diabolus, [extincto Vicario:] ad præfocanda tenera adhuc Oratorii nascentis exercitia, molitus fuerat; ea ipsa, Deo rem moderante, in ejus maximum decus & incrementa cessere. Denique consceleratæ calumniæ obstinate inhærentem Præsulem, cum de ea re ad Pontificem retulisset, ab eoque rediret, antequam e Palatio pedem efferret, mors occupavit.

[100] [& Sancto penitus absoluto,] Neque vero Philippus incognita causa absolutus est: sed quȩstione rite peracta, quæcumque ad innocentiam suam demonstrandā & refellendas iniquorum calumnias necessaria videbantur, afferre illum in judicium oportuit. Neque tamen vir omnium mitissimus ulla se humana ope tueri voluit; sed sola Dei bonitate & conscientiæ testimonio subnixus, orationis dumtaxat præsidio se munivit. Quamobrem suis in spiritu filiis dicere solebat, nequaquam propter vos, sed propter me exorta est hæc tempestas: hac etenim ratione humilitatem & patientiam docere me vult Deus; quod ubi factum fuerit, statim persecutio evanescet. Ad hæc sustinere non poterat in Præsulem illum quidquam vel leviter proferri: quin etiam, [jubet Pontifex exercitia resumi.] cum per hos ipsos dies cuidam ex suis confitenti aures daret, isque de illius improvisa morte dicere aggrederetur, quasi justo Dei judicio immissa esset; continuo Dei Servus sermonem abrupit, ac vultu dextraque silentium indixit. Interea qui tum Catholicæ Ecclesiæ præerat Paulus, hujus nominis IV Pont. Max. Philippi innocentia & sanctitate perspecta, ad eum misit, qui auratos cereos duos amoris sui testes offerret; data etiam amplissima potestate septem Urbis Ecclesias de more obeundi, ceteraque omnia instituti sui munera prosequendi; illud insuper addens, se quoque libentissime interfuturum fuisse, siquidem ita licuisset: proinde suis apud Deum precibus eum juvare non desinat. His auditis, qui aderant ex Oratorio Fratres, in hymnis & confessionibus benedicebant Dominum, qui magna fecit in Israel, & victoriam dedit illis Dominus omnipotens. Nec ita multo post, incredibili populi frequentia, itum est ad septē Ecclesias, non sine maxima totius Urbis lætitia & exultatione.

[101] Hac igitur persecutionis procella defunctus Philippus, aliam rursus & fortasse atrociorem subire cogitur. [Anno 1570 falsa delatione occupatus Pontifex] Anno a Virginis partu MDLXX, quo Pius V Pontifex Max. Christianam rempublicam sanctissime administrabat; nonnulli per speciem religionis & pietatis ad eum deferunt, in Oratorio S. Hieronymi multa levia & inutilia narrari; eaque exempla interdum referri, quæ nullo prope fundamento niterentur; id quod, sive imprudentia fieret sive rerum inscitia, Christianæ rei haud levi damno posset esse. Hoc nuntio commotus est Pontfex, & ut erat in his maxime rebus vigilantissimus, [quæri in Sermones Oratorii jubet,] idemque in omnibus prudentissimus, duos ex Dominicana familia præcipuos sacræ Theologiæ Magistros, seorsum alterum ab altero, accersit; jubetque illos ad Oratorium S. Hieronymi ventitate, quæque ibi agebantur & dicebantur observare diligenter: si quid autem offenderent, quod Christianæ religioni aut disciplinæ minus consentaneum videatur, statim ad se referant.

[102] Dum hæc aguntur, Alexander Medices, qui postmodū creatus est Pontifex Max. & Leo XI nuncupatus, [de iisque agit cum Legato Ducis Hetruriæ,] hoc autem tempore Magni Hetruriæ Ducis ad Pontificem erat Orator, quodam die ad ipsum Pontificem adit, agitque cum illo de rebus multis. Denique Pontifex, quod sciret hominem pietati deditum Oratorii exercitia frequentare, accepisse se dixit, in spiritualibus colloquiis, quæ inibi ad populum habebantur, parum caute prudenterque interdum nonnulla proferri; nec ita pridem egregium illud de S. Apollonia Virgine narratum fuisse, quod nimirum igni damnata, repente se de manibus impiorum proripuit, & in succensum rogum sponte prosiluit; neque additum esse, quod certe necessario addendum fuerat, majori sancti Spiritus flamma succensam tam grande facinus peregisse. Dimissus deinde a Pontifice Orator, ad ecclesiam S. Mariæ super Minervam concionem auditurus se contulit. Ecce autem Germanicus Fidelis, quo de supra meminimus, a Philippo illum rogat, ut ad se quamprimum venire ne gravetur; siquidem cum eo colloqui necesse habeat, nec adire ipsum, ut par erat, sibi liberum esset, ex altero pede laboranti. Igitur a prandio Alexander in Oratorium venit, [qui mox contraria experitur per se,] ibique sermones ante audire voluit, quam ad Philippum adiret: audivit autem cum ceteris Franciscum Mariam Taurusium, qui Philippi jussu quæcumque de rebus Oratorii Pontifex secum mane communicaverat singillatim retulit; ac præsertim nobile illud S. Apolloniæ certamen, qua decebat ratione & prudentia, exposuit; adjiciens nimirum, fortissimam Virginem, a satellitibus comprehensam ut combureretur, cum paulisper, quasi deliberans quid agendum esset, stetisset; ex illorum manibus elapsam, in ignem sibi paratum, majori Spiritus sancti flamma intus accensam, sese injecisse. Hæc ubi Orator audivit, vehementer obstupuit: & concione dimissa ad Philippum venit. Qui simul atque illum videt, continuo; Dic, [& Sancto refert quid actum sit.] obsecro, inquit, Alexander, quid tibi Pontifex de rebus nostris hodie mane disseruit? Is ubi tot modis patefactam prolatamque rem sensit, statim libere omnia confessus est; summamque viri sanctitatem suspexit, qui nimirum longe remota pervideret, atque occultissima quæque Deo revelante cognosceret.

[103] Porro duo illi ex Dominicana familia, ad res Oratorii examinandas (ut modo diximus) delegati, [Pontifex autē re melius cognita,] interjecto haud magno spatio, quod scilicet ad parendum satis esset, ad Pontificem revertuntur; nec omnino quidquam se vidisse aut audisse testantur, quod eximiam pietatem simul & doctrinam non redoleret. Quamobrem admiratos se esse vehementer, tum dicendi suavitatem & gravitatem, tum etiam spiritus ardorem cum divinarum litterarum eruditione conjunctum. Quibus auditis incredibili gaudio perfusus est Pontifex, cum præsertim videret, temporibus suis optimos operarios in vinea Domini excolenda strenue laborare: exinde vero eam de Philippo ejusque alumnis opinionem atque existimationem habuit, ut Cardinali Alexandrino, ex sorore abnepoti, ad Hispaniæ, Galliæ, & Lusitaniæ Reges Legato, totius legationis comitem adjunxerit Franciscum Mariam Taurusium, quicum omnia quæ agenda essent libere communicavit. Igitur hac re dici non potest, quantum Philippo ejusque exercitiis honoris & existimationis accesserit. Hac enim occasione ipsi, quos modo diximus, Dominicani Patres ad Oratorium ferme quotidie veniebant, ibique aut sermones audiebant, aut etiam interdum habebant; eorumque exemplo alii quoque ex variis Religiosorum familiis idem sæpe præstabant; quemadmodum ex Franciscanis Fratribus Franciscus Vicedomini Ferrariensis, vitæ sanctitate & concionandi facultate summe conspicuus, non raro facere consuevit.

CAP. XVI

[104] Igitur his malis curisque expeditus, quamquam pro singulari sua humilitate de Congregatione fundanda (quod ipsemet aiebat) numquam cogitavit: [Rogatus Congregationem instituere Philippus,] tamen cum exercitiorum fructus majorem in modum quotidie cresceret, cumque e suis ferventiores etiam atque etiam instarent, ut cum illo pariter sibi vivere liceret; atque hoc ipsum vitæ institutum, multorum jam utilitate comprobatum, ad posteros etiam transmittere flagitarent; operæ pretium facturum se credidit, si proprium aliquem locum templumque obtineret, in quo secularium Presbyterorum Congregationem institueret, atque incepta jam pridem exercitia exequeretur. Hæc antem cogitanti duo inter cetera Urbis templa opportuniora videbantur, [ad id suasu Pontificis et ligit ecclesiā S. Mariæ in Vallicella,] utrumque Deiparæ Virgini dedicatum; alterum in Monticellis, alterum in Vallicella hodieque vulgus appellat. Horum utrum deligeret valde dubitabat. Igitur in re tam gravi, ut exploraret Numinis voluntatem, ejus in terris Vicarium sibi consulendum existimavit. Erat is eo tempore Gregorius XIII, cujus nomini nostra Congregatio plurimum debet. Huic porro Vallicellanum templum longe opportunius visum est; angustum illud quidem & minus commodum, sed tamen in celeberrimo Urbis loco, & ad Oratorii functiones in primis idoneo.

[105] Accepit libentissime Pontificis consilium Philippus, tamquam ex oraculo editum. [pro eaque leges condit,] Itaque nulla interposita mora, ut ejusmodi templum obtineret diligenter curavit; ibique, Apostolica fultus auctoritate, secularium Presbyterorum Congregationem fundavit, cui ab Oratorio nomen indidit; facultate insuper accepta, ad ejus Congregationis propositum quam accomodatissimas leges & decreta condendi, quæ deinde usu recepta Pontifici Max sancienda atque approbanda proponerentur: id quod Gregorius idem testatum voluit publicis litteris, Romæ datis XVII Kalendas sextiles anno MDLXXV. [& templum jubet novum strui,] In hanc igitur ædem, cum primum licuit, e suis duos venire jussit, Germanicum Fidelem, cujus antea meminimus, & Joannem Antonium Luccium Balneoregiensem, eximia virtute virum, ut & templum ipsum curarent, & parochialia munera obirent. Interea Patres de eodem templo instaurando (erat enim male materiatum ac ruinosum) cogitare cœperunt. Et quidem de integro illud extruere animus erat, sed voluntati vires non suppetebant. Ecce autem quodam die Philippus (erat enim cor ejus fiduciam habens in Domino) veterem ædem deturbari jubet, novamque extrui; quæ nimirum ampla esset, & ad Congregationis functiones accommodata.

[106] Dirutis igitur antiquæ illius ædiculæ parietibus, cum Matthæus Typhernas Architectus novæ ædi fines jam designaturus adesset, [ac valde amplum,] Philippus ea de re certior factus (erat tum in ædibus S. Hieronymi, & paratus ad Sacrificium e vestiario pedem efferebat) expectari se jubet cum sacrum faceret, eoque peracto ad Vallicellam venit; cumque Architectus pro rei opportunitate satis longam lineam traheret, iterum ac tertio trahere eum longius jussit, quousque scilicet illi præmonstraverat Deus; tum demum; Hic, [super fundamenta ibi reperta,] inquit, terminus esto, hic terram eruite ad fundamenta jacienda. Mira res dictu! Effossa humo solidus paries pervetustus apparet, decem palmos latus, longitudine ædificium ipsum quod designabatur excedens. Hoc itaque fundamento dextrum templi latus extruitur, tantaque præterea vis ruderum ibidem reperta, ut reliquis obstructionibus muroque plurimo ducendo satis fuerit. Hæc igitur Vallicellanæ ædis longe præclara initia fuere: cujus primum lapidem solenni ritu posuit Alexander Medices, eo tempore Archiepiscopus Florentinus (qui postmodum Leo XI Pontifex Max.) XVII Kalendas Octobris MDLXXV.

[107] Interea dum opus Dei perficiebatur, multas (ut ferme sit) contradictiones sustinuit a vicinis quibusdam, quorum aliqui tum privatim tum etiam publice de Patribus detrahebant; [invidis vicinis nequidquam obturbantibus,] alii vero ingenio ferociores, Joannem Antonium Luccium, qui ædificio præerat, lapidibus interdum appetere non dubitarunt. Sed frustra; quandoquidem virum optimum, & in eam curam acriter incumbentē, divina bonitas omni periculo liberavit. Quin etiam multorum observatione compertum est, quicumque huic extructioni temere obstiterunt, hos omnes intra biennium extinctos esse. Cum autem deinde aspirante Dei gratia ad operis fastigium brevi perventum esset, [quod anno 1577 dedicatur.] divina officia inibi Patres obire cœperunt III Nonas Februarii MDLXXVII, in quem diem inciderat Dominica Septuagesimæ. Utque res majori cum fructu perageretur, Gregorius XIII Pontifex Max. plenariam peccatorum omnium Indulgentiam impertiri dignatus est iis, qui hac die novam ecclesiam visitassent, aut solenni Missæ sacrificio interfuissent, quod prædictus Archiepiscopus Florentinus quam maxime festo apparatu peregit. Itaque locus summa hominum frequentia celebrari cœpit, paucosque post dies, nimirum Aprili mense, eodem Patres, ex Oratorio S. Joannis, quotidiana colloquia transtulere.

[108] Inter hæc Congregatio majorem in modum quotidie augebatur, [Pro addenda domo emendum vicini monasterii locum] multique certatim ad militiam spiritualem Philippo dabant nomina, quamobrem de ampliori etiam habitatione cogitandum fuit. Erat tum novæ ædi contiguum perangustum quoddam monasterium, in quo paucæ admodum sacræ Virgines ex S. Claræ disciplina degebant: cumque jam pridem Superiorum jussu in aliud sui Ordinis Monasterium migraturæ essent, ejusmodi locum sibi ad habitandum coëmere Patrum consilium fuit. Abnuit tamen Philippus, tum quod ad necessariam ecclesiæ ædificationem, haud parvo ære alieno contracto, novo insuper gravari minus consentaneum existimabat; tum etiam quod alia via & ratione, Deo adjuvante, id obtineri posse sperabat. Sed (ut sunt homines timidi, [negat Sanctus;] suæque prudentiæ facile innituntur) nonnulli ex Patribus, ne forte alienus emptor eos occuparet, utcumque rem tentarunt. Jamque ad emptionem faciendam ventum erat; cum ecce tibi qui aderat Judex, præter omnem expectationem & consuetudinem, pro numerata pecunia syngrapham nequaquam, ajt, accipiendam: neque ullis unquam rationibus potuit ab hac sententia dimoveri. Itaque re infecta discessum est.

[109] Tum vero Pompejus Paterius, Congregationis Presbyter & Procurator, ad Philippum adit; [prædicitque aliter obtinendum,] eumque forte egrediens in limine Vallicellanæ ædis offendit. Quem ubi primum videt Pater, continuo; Nonne ego, inquit, prædixeram, cœnobium hoc nostra pecunia emendum non esse? Cedo mihi istiusmodi syngrapham: quamquam enim hæc a nobis emptio fieri non possit, non tamen deseret Dominus sperantes in se. Neque abfuit dicto fides. Etenim quinq; post mensibus, Petrus Donatus, Cardinalis Cæsius, vir de Congregatione nostra in primis optime meritus, non modo cœnobium ipsum, sed alias etiam vicinas domos ingenti pretio coëmit, eidemque Congregationi liberaliter attribuit.

[110] [& fabricam ecclesiæ promovet,] Incredibile autem memoratu est, quantam in hoc opere tum inchoando tum promovendo fiduciam in Deum Philippus ostenderit; quandoquidem nullo ferme subsidio instructus, ad ædificandum aggressus est: & tamen intra biennium ædificium prope ad finem perduxit. Nec vero quod interdum ad prosequendum nihil suppeteret, idcirco animum despondebat: sed in Deum spem erigens, ajebat, Ecce Dominus Deus auxiliator meus. Neque illum unquam fefellit eventus: quotiescumque enim opus esset, toties illi pecunia prope ad nutum præsto erat. Quamobrem divinitus suppeditatam fuisse (quod alibi etiam dicturi sumus) multi pro certo existimarunt: cum & quotidianos sumptus faceret, & ne obolum quidem a quoquam expeteret. Quoniam vero nonnulli, haud justi rerum æstimatores, [mirabili in Deum fiducia,] operis magnitudinem ac difficultatem illi interdum objiciebant; bonæ spei plenus; Ego, inquit, in Domino sperans, non infirmabor. Quamobrem ejus fretus auxilio, templum hoc destruere, si quidem ita expediat, atque aliud longe amplius & magnificentius extruere posse confido. Alias quoque hac de re cum dissereret, aperte professus est, sese pacto jam cum Deipara inito ex hac vita non antea decessurum, quam ecclesiæ tectum imponeretur, quod & re ipsa impletum est.

[111] Igitur ad faciendum opus tabernaculi, primus omnium ducentos aureos obtulit Domino vir sanctissimus Carolus, Cardinalis Barromæus. [& pecunia a variis collata ultro,] Post hunc octo millia tribuit Gregorius XIII Pontifex Max. totidem deinde Petrus Donatus, Cardinalis Cæsius, testamento reliquit. Fratris pietatem æmulatus Angelus Cæsius, Episcopus Tudertinus, plusquam triginta millia in anteriorem templi partem impendit, atque insuper nobile sacellum extruxit: quatuor quoque millia, mente promptissima atque devota, præbuit Federicus, Cardinalis Borromæus. Quidquid præterea ad opus Sanctuarii alii complures contulerunt, voluntarie Domino ab omnibus dedicatum est: neque enim (ut diximus) Dei famulus quidquam unquam ab aliquo postulavit.

[112] [nihil a quoquam petare volente Sancto.] Operæ pretium est hoc loco referre, quod per hos ipsos dies accidit, dum ecclesia extruebatur. Unus quidam ex laicis Congregationis ædificio præerat, cumque ad ejus coronam perventū esset, nec ultra jam provehi posset ob pecuniæ angustiam, ad Patrē de more confugit, eiq; subtristis omnia nuntiavit. Cui Pater; Confide, fili: dabit enim Dominus quȩcumque ad domus suæ ædificationem opus sunt. At ille; Scito, inquit, Pater, hominem quemdam in Urbe esse ditissimum, in pios usus omnia erogantem; quod si vel leviter rogetur, non dubito quin magnam aliquā pecuniæ summā sit nobis promptissime largiturus. Tū Philippus; Ego vero, fili, ab hominibus nihil unquam omnino quȩsivi, tamen omnia a Deo liberaliter accepi. Nec latet profecto hunc, quem tu dicis, divitē & pium virū nostra necessitas: quamobrē, si quid elargiri nobis voluerit, sponte sua faciet; sin autem, Deus adjutor noster in æternum. Quid multa? Paucis post mensibus nobilis quidam Advocatus, nostræque Congregationis amantissimus, moriens, amplius quatuor aureorum millia; alius deinde, post menses sex, supra octo millia ad id legant: ut nimirum inter omnes constaret, quantum Philippi propositum atque animi altitudo Domino probaretur.

CAPUT IX.
De nonnullis ejus in Spiritu filiis, vitæ sanctitate præclaris.

CAP. XVII

[113] His igitur exercitationibus plurimos, eosque præcipuos in Urbe viros, a seculi stipendiis, ad Christi militiam pertraxit, quorum deinde virtus mirifice enituit. [I. B. Salviatus,] Ex his unus fuit Joannes Baptista Salviatus, vir longe nobilissimus, & Catharinæ Galliarum Reginæ arcta propinquitate conjunctus, in primis vero Christiana humilitate spectabilis. Quamquam enim, Philippo duce ac præceptore, ad omnes virtutes sese optime exerceret, hanc tamen præcipuo quodam studio colendam sibi proposuerat: quamobrem celebriora Urbis nosocomia frequentabat; ibique decumbentibus diligenter inserviens, vilissima quæque munia lætus obibat. Nec omittenda hoc loco res est plane memorabilis. [humilitate eximius,] Venerat ille quadam die ad valetudinarium, cui a Consolatione nomen est; ibique ægrotum invenit, quem antea servum domi habuerat. Ad hunc igitur cum accessisset, eumque amicissimis verbis affatus esset, rogavit ut tantisper e lecto surgeret. Is vero, Cur, inquit, surgam? At Salviatus; Ut lectum tibi sternam. Ægrotus autem, jocari secum hominem arbitratus; Haud jocis locus est, inquit; desine quæso, domine, nec misero mihi molestiam exhibe. Mihi vero, subjicit alter; certum est, lectum tibi componere; idque haud joco, sed serio facio. Denique, post longam concertationem, Salviati caritas atque humilitas de illius modestia triumphavit.

[114] Porro autem vir iste nobilissimus, ex Philippi consuetudine, [& humanarum rerū contemptu,] ad eum rerum humanarum contemptum pervenerat, ut qui dudum pretiosis vestibus ornari, & famulorum grege stipatus incedere consueverat; exinde non modo modestissimum habitum indueret, sed ne unum quidem famulum secum duceret: quamquam Philippus sic illum modeste sese habere voluit, ut & personam & dignitatem pariter retineret. His igitur aliisque virtutibus præditus, quas nunc persequi longum esset, ad vitæ finem pervenit; ac prænuntiatam sibi mortis horam lætus excipiens, Davidicum illud ex animo cecinit, Lȩtatus sum in his, quæ dicta sunt mihi, in domū Domini ibimus. [Ps. 121, 1] Mox in Philippi complexu spiritum Deo reddidit. [sicut & uxor ejus.] Hujus ipsius uxorem, Portiam de Maximis, jam pridem beatus Pater ad Christianam perfectionem sensim adduxerat; qua deinde adjutrice, virum quoque pellexit, & Christo lucratus est. Eo autem defuncto, piissima femina, quo Deo liberius inserviret, ad sacra se claustra recepit; ac demum vitæ sanctissime actæ consentaneam mortem invenit.

[115] Salviatum deinde secutus est Franciscus Maria Taurusius Politianus, [Franc. M. Taurusius,] & ipse vir nobilissimus, Julio III & Marcello II summis Pontificibus sanguinis vinculo conjunctus, vivido ingenio & morum suavitate in Aula Romana apud omnes ordines gratiosus. Is igitur, cum per id tempus Paulus IV Pont. Max. plenariam peccatorum Indulgentiam Christiano orbi largitus esset, ad templum S. Hieronymi conscientiam expiaturus se contulit: quem Philippus, Confessione peracta, in cubiculum suum deduxit, multaque cum eo collocutus, deniq; orare secum jussit. Quamquam ante Taurusius ejus quæ mentalis dicitur orationis usum & consuetudinem penitus ignoraret; nihilominus tanta spiritus dulcedine perfusus est, ut hora integra, qua oravit, [ex Sancti prædictione Congregationi adjunctus,] momento citius abiisse sibi visa sit. Non semel deinde cum ad beatum Parentem redisset, eumque dum oraret in aëra sublatum vidisset; humano fastigio celsiorem hominem credidit, novumque vitæ institutum aggredi vehementer optavit. Cum autem quȩdam huic proposito haud leviter obsisterent, eaque Philippo sigillatim narrasset, Ne dubita, inquit ille, intra mensem tollentur obstantia. Atq; ita plane accidit, quemadmodum Vir sanctus prædixerat. Elapso etenim mense ad illum rediit, & totius vitæ noxas per sacram Confessionem purgavit: in qua cum animadverteret, Philippum conscientiæ suæ latebras intimosque animi recessus penetrare atque aperire, tam arcto caritatis vinculo ei conjunctus est, ut Aulæ & mortalibus commodis nuntium sponte remittens, ad Philippi ductum arbitriumque sese omnino contulerit. Quamobrem Dei Servus, quocumque annuisset, dicto citius sequentem habuit, eoque adjuvante plurimos ad Christum perduxit.

[116] Tantus autem in Taurusio fuit ardor studiumque pietatis, ut retinendus in cursu fuerit, [magni vir spiritus,] nedum incitandus. Dei voluntati addictissimus, quam initio suæ conversionis pacem & tranquillitatem animi consecutus fuerat, per annos amplius quinquaginta quibus deinde vixit, nullo unquam tempore casuve sese amisisse affirmavit. Orationis & lacrymarum dono fuit insignis. Dei verbum, ex Oratorii instituto, tam scite sancteque administravit, ut primi ejus temporis concionatores singularem illius eloquentiā suspexerint, atq; a Cardinali Baronio vir Apostolicus & Dux verbi appellatus fuerit. Hunc Pius V sanctissimus Pontifex, non modo ad Sacerdotale munus, quod ipse pro sua humilitate detrectabat, cōpulit; sed una cum Cardinali Alexandrino in Galliam, Hispaniam, & Lusitaniam Legato ad Reges misit, [& postea Archiepisc. Avenion. & Card.] quibuscum fœdus adversus Turcarum tyrannum feliciter sancitum est. Deinde Clemens VIII singulari (ut ipse aiebat) Spiritus sancti afflatu, invitum licet ac recusantem, Avenionensis Ecclesiæ onus subire jussit: quam ab hæreticorum contagione & fraudibus summa cum vigilantia servavit, sanctissimisque institutis & legibus temperavit. Nec ita multo post ab eodem Pontifice S. R. E. Cardinalis creatus, hanc ipsam dignitatem præclaris virtutibus auxit, atque in sacris Comitiis, post Leonis excessum, animum ab Apostolico fastigio penitus refugientem ostendit. Denique dierum plenus ac meritorum, ut in nidulo suo mori sibi liceret, vehementer efflagitavit. Id quod cum a Patribus impetrasset, curis omnibus solutus ac liber, ad Vallicellam se recepit: paucisque post mensibus migravit ad Dominum, anno salutis MDCVIII, ætatis LXXXIIII, sepultusque est in sepulcro Congregationis.

[117] Fuit itidem ex primis Philippi discipulis Constantius Tassonius, Petri Bertani Cardinalis Fanensis nepos. Is porro ad Romanam Aulam, [Constantius Tassonius,] tamquam ad saxum adhæserat, nec ab ea ullo unquam pacto divelli posse videbantur: tamen Philippo duce ac magistro in eam rerum humanarum despicientiam & caritatis ardorem adductus est, nullum ut esset tam vile tamque arduum pietatis officium, quod ille libentissime non aggrederetur. Confessionis atque Eucharistiæ mysteria sæpius in hebdomada percipiebat; interdum etiam quotidie certis temporibus cælesti Pane reficiebatur. Urbis nosocomia assidue visitabat, ibique ægrotis humiliter inserviebat; ab ipso autem Philippo in omni mortificationis genere exercebatur. Factus deinde ex illius obedientia Presbyter, a terrenis commodis opibusque animum sic abduxerat, ut oblatum sibi opulentum Sacerdotium recusaverit. Denique, ob præclara virtutum merita, a S. Carolo Borromæo inter familiares exoptatus, atque a B. Pio V Pontifice ad Urbem, mox a Deo ad cælum evocatus est, quemadmodum Philippus prædixerat, nosque infra dicturi sumus.

[118] [I. B. Modius medicus,] Accessit ad hos etiam Joannes Baptista Modius, nobilis medicus, pietate & doctrina insignis, qui de aqua Tiberina satis luculenter scripsit, atque ad Cantica B. Jacoboni plura lectu dignissima adnotavit. Hunc graviter ex calculo laborantem, & ad ultimum prope spiritum adductum, qua solebat caritate Philippus invisit, utque oblatam sibi a Domino crucem tollat, dulcissimis verbis hortatur: dein domo egressus, in proximum templum se confert, ibique pro illius salute preces ac lacrymas fundit. Res mira! Eodem temporis momento calculum ægrotus ejecit, & pristinam valetudinem recuperavit. Ex ea die Modius, beneficii memor, beato Parenti regendum gubernandumque se dedit. Hujus, viri caritas erga proximos fuit plane incredibilis, quicum miseratio pariter crevisse videbatur: cum autem dicendi copia & facultate plurimum valeret, Philippus eum, quamquam laicus esset, in Oratorio narrare jussit Sanctorum gesta, & quidem magno cum audientium fructu ac delectatione. Quo deinde vita functo, eamdem provinciam demandavit Antonio Fuccio Tiphernati, nobili itidem medico, qui magno spiritus fervore cum ipsomet Philippo in Indiam proficisci decreverat, quemadmodum alibi narratum est.

[119] His quoque annumerandus est Martius Alterius, nobilis Romanus, [Martius Alterius,] qui sub ipsa Oratorii initia Philippo adhæsit, tantumque eo magistro profecit, ut de Deo rebusque divinis (quod ipsemet Philippus testatus est) præ nimia spiritus dulcedine, quasi Moyses alter, loqui non posset. Caritate autem & misericordia in pauperes adeo excelluit, ut vel subducta lectulo suo stragula iis distribuerit, seque libenter expoliaverit, ut Christum in pauperibus operiret. Iis deinde sese adjunxerunt Matthæus Stendardus, [aliique,] Pauli IV summi Pontificis Nepos; Bernardinus a Valle, Comensis; Fulvius Amodeus; Jacobus Marmita, alibi commemorandus; Joannes Antonius, San-Severinas; Ludovicus Parisius, qui sancto Patri pietatis causa triginta amplius annos inservivit; aliique permulti, ex præcipua Italiæ nobilitate, qui Philippo duce ac præceptore in Romana luce præclara Christianæ perfectionis exempla ediderunt.

[120] Complures præterea in spiritu filios habuit Philippus, [Stephanus Ariminen.] humili natos loco, sed egregie pios & divinis virtutibus illustres. Ex his unus fuit Stephanus quidam sutor, Ariminensis, olim seculi erroribus implicatus, qui ex longa militia multas gravesq; inimicitias contraxerat. Is igitur aliquando cum venisset in templum S, Hieronymi, ubi tunc temporis sermones habebantur, in imis subselliis tacitus sedebat: quem cum Philippus vidisset, quamquam ne de facie quidem eum nosset, tamen manu prehendit, & digniori loco sedere jubet: deinde concione dimissa ad illum redit, dulcique alloquio hominem demeretur, ut ex ea die Stephanus quotidie ad Oratorium venerit, atque a prava consuetudine ad optimam vitæ rationem se receperit. [tenuis sutor a prava vita conversus,] Quamquam enim esset pauperrimus, tamen ex his quæ quotidiano labore percipiebat, quidquid ex victu vestituque supererat, id totum indigentibus tribuebat. Mortem assidue meditabatur, ad eamque sese parabat veluti quotidie moriturus, nec tamen ob id tristitia aut mœrore ullo afficiebatur; quin etiam hilari ac sereno vultu intimam animi lætitiam perpetuo præseferebat. Obedientiæ studium, quibuscumque rebus potuit, semper ostendit. Orationi maxime deditus, pluribus a Deo donis ornatus est: dumque oraret in templo sanctissimæ Trinitatis peregrinorum, divina quadam luce circumfusus apparuit. [deque sua morte divinitus præmonitus.] Hanc ille vitæ rationem tres & viginti annos tenuit, solusque in domuncula quadam habitavit, ut uni Deo sibique vacaret. Cumque ætate jam gravior ab amicis admoneretur; ne se periculo exponeret repente moriendi sine ullius auxilio, Deiparæ pietate se plurimū confidere, aiebat, ac pro certo habere, eo casu illam sibi pro sua maxima benignitate adfuturam, quod & reipsa factum est. Siquidem nocte quadam repentino morbo correptus, statim foras exit, vicinos convocat, rogatque, ut accersito Sacerdote Ecclesiastica Sacramenta sibi jam jam morituro administrarent. His dictis domum se recipit, & Sacramentis rite susceptis feliciter decedit.

[121] Fuit etiam ex Philippi discipulis Franciscus Maria, vulgo Ferrariensis appellatus, vir admirandæ simplicitatis & puritatis, quamobrem non semel Angelicos concentus audivit, [Franc. M. Ferrariensis,] peccata etiam tetro ex odore sentiebat. Caritate Dei & patientia Christi succensus, omnia pro illo tormenta perferre cupiebat. Cum aliquando acerbissimis calculi doloribus torqueretur, rogavit Dominum, ut se gravioribus etiam suppliciis afficeret: hisque dictis, statim convaluisse se sensit. Dono lacrymarum fuit insignis; quamobrem cum Eucharistiæ mysteriū obiret (obibat autem ferme quotidie) aut de Deo rebusque cælestibus quidquam audiret, uberrimos fletus protinus effundebat. [zelo animarum,] De proximorum salute adeo solicitus erat, ut cum aliquando Judæum quemdam intuitus esset, misericordia commotus tres ipsos annos assiduis Deum precibus oraverit, ut cȩcum hominem ad viam veritatis reduceret. Nec frustra: cum enim quadam die ad Vaticanam Basilicam se contulisset, hunc ipsum Judæum conspexit solenni ritu eo deductum, sacro Fonte abluendum: quo spectaculo mirifice recreatus, extemplo vim lacrymarum profudit.

[122] [& dono lacrymarum insignis;] Eumdem aliquando graviter flentem Taurusius offendit: fletus causam roganti; Mecum, inquit, reputabam, quæ Christus Dominus discipulis suis dixit; Cum hæc omnia feceritis, dicite, quia servi inutiles fumus. [Luc. 17, 10] Etenim si Apostolis, post tot tamque egregia facta, postque Orbem totum ad Christum conversum, dicendū fuit, Servi inutiles sumus; quid misero mihi dicendum est, qui nihil unquam boni feci? Hinc meæ lacrymæ, hinc dolor meus. Hunc ipsum alia die idem Taurusius stantem vidit atque in oratione defixum, deinde sese paulatim retrahentem, veluti insolito visu obstupescentem: cujus rei causam ab eo cum percunctaretur Taurusius; Dei, inquit ille, magnitudinem mente contemplor: & quo eam attentius recogito, hoc mihi grandior apparet: quamobrem ob ejus immensitatem, pedem etiam, nedum mentem referre cogor.

[123] Nec omittendus hoc loco est Thomas quidam Siculus: [Thomas Siculus,] qui religionis causa ad Urbem cum venisset, Vaticanam Basilicam scopis verrendam suscepit, idque sibi maximi honoris loco duxit: quamobrem plures annos, magna cum animi sui jucunditate, in eo munere sese exercuit, a templo interdiu numquam recedens, nisi cum ad Philippum conscientiam expiaturus adibat; noctu autem super nudo scabello altaris cujusdam cubare consueverat. Quod cum videret humani generis hostis, a sancto proposito eum deterrere constituit. Igitur nocte quadam, cum ille quiesceret, immanes sonitus excitavit, atque omnia turbare visus est. Tum vero Dei servus somno experrectus, templi subsellia per aërem ferri, mox ad terram allidi & confringi conspexit. Quamobrem accenso statim lumine perlustrat omnia, nec quidquam loco suo motum videt. Dum tamen solicitis oculis secretiora quæque vestigat, ne forte quispiam templum ipsum expilaturus lateret; ecce tibi pone columnam Æthiops quidam sese offert, cujus aspectu Thomas nihil commotus, sed teterrimum hostem agnoscens, elata dextera alapam intentat: qua re ille confusus ac delusus aufugit.

[124] Addictissimus quoque Philippo fuit Ludovicus Spoletinus, [Ludovicus Spoletinus.] ex Franciscano habitu, quem devotionis causa gerebat, Fratris nomine appellatus. Hunc terrenis facultatibus pauperrimum, divinis virtutibus opulentissimum, monasterio S. Catharinæ, cui a Funariis vel a Rosa cognomen est, beatus Pater præficiendum curavit; eoq; munere diu summa cum laude perfunctus est. [Petrus Molitor.] Intimus etiam Philippo fuit Petrus Molitor, vir egregiæ virtutis; qui inter cetera beneficia donum lacrymarum a Deo acceperat, sic ut oranti sine intermissione continuo fletus erumperet; quapropter, exesa vi luminis, aciem oculorum amisit: quam tamen divinitus (ut fuit omnium opinio) recuperavit. Plurimi præterea Philippi ductum & disciplinam secuti, magnam de se sanctitatis opinionem reliquerunt: quorum alios consulto omittendos existimavimus, ne forte longius quam par sit a proposito digrediamur. De aliis infra, cum se dabit occasio, breviter loquemur.

CAPUT X.
Novæ in Vallicella Congregationis Præposituram Philippus suscipit.

C. XVIII.

[125] Quamquam autem Philippus institutam a se Congregationem diligenter administrabat, omniaque ejus nutu & arbitrio fiebant, [Diu reluctatus,] numquam tamen (ut diximus) adduci potuit, ut ab ædibus S. Hieronymi discederet; quamvis a Patribus quotidie rogaretur, multisque modis propemodum cogeretur. Quod vero in hac sententia tam obstinate persisteret, id erat causæ: quod præ singulari sua humilitate Fundatoris nomen & dignitatem maxime abhorreret. Præterea nolle se aiebat crucem fugere, campoque decedere, in quo certamen forte sibi a Deo datum esset ut vinceret, incorruptamque coronam acciperet. Cum autem Congregatio carissimi Patris absentiam diutius ferre non posset, [& tandem mandato Papæ coactus,] eumque precibus flectere haud semel frustra tentasset; ad Petrum Donatum Cardinalem Cæsium confugit, rogatque, ut rem ad Pontificem deferat (erat is Gregorius XIII) ejusque auctoritate denique impetret, quod hactenus nulla ratione obtineri potuerat. Audiit Pontifex plenas amoris querelas, eumdemque Cardinalem Cæsium admonuit, ut suo nomine Philippum ad Vallicellam migrare juberet. Itaque Pater (ut erat in omnibus obedientissimus) sine ulla controversia statim paruit, & ad Vallicellanam habitationem se contulit, anno salutis nostræ MDLXXXIII, X. Kal. Decembris, quo die B. Virginis & Martyris Cæciliæ anniversaria natalitia celebrantur.

[126] Abiturus autem ab ædibus Caritatis, vilem curtamque supellectilem suam solenni pompa transferri voluit, suorum manibus humerisque, longo ordine incedentium per frequentissimas vias; [ad Vallicellam commigrat Sanctus;] ut nimirum ea ratione seque suosque omnibus ridendos & contemnendos offerret. Nec vero Pater, quam diligentissime custodierat, antiquam cellulam suam potuit omnino deserere: sed ejus clavem, dum vixit, perpetuo retinuit, illamque identidem revisere consuevit. Ad Vallicellam autem cum venisset, nihil de pristina conversatione mutavit: ideoque in superiorem ædium partem se recepit, ut procul omni strepitu; statis quotidie temporibus, suffurato ex summis occupationibus otio, consuetæ contemplationi vacaret; & quam olim initio Sacerdotii longe præclaram vitæ rationem instituerat, hanc ipsam deinde ad ultimum usque spiritum constantissime tenuit.

C. XIX.

[127] Itaque Patres, cum primum ad sese Philippum receperunt, [ibique Præpositus electus,] omnes pariter collocatis in illum suffragiis institutæ ab ipsomet Congregationis Præpositum renuntiarunt. Quod quidem munus, homo parendi quam imperandi longe cupidior, ægerrime suscepit: cumque ea quæ deinceps a nostris servanda essent, suo ipsius exemplo probari vellet; primum omnium constituit, ut Præpositi electio, tertio quoque anno fieri deberet. Quamobrem triennio exacto iterum in suffragia venitur, iterumque ingenti omnium consensu & conspiratione Præpositus deligitur. Quamquam deinde hac lege agi cum sanctissimo Institutore haud æquum Patres existimarunt; eodemque anno, XIII Kal. Julii, [idque ad vitam,] perpetuum Congregationis Præpositū eum declararunt. Id quod quamvis Dei famulus pro sua humilitate nequaquam probaret, impositumque sibi onus obfirmate deprecaretur; tamen precibus atque obsecrationibus fatigatus, denique suorum voluntati obtemperavit. Igitur Pater optimus prudentissimusque, ut statum Congregationis perpetuo firmaret, divino plane Spiritu afflatus, id potissimum edixit; Institutum ejusmodi iisdem legibus retinendum esse, quibus ab initio partum fuerat. Itaque quicumque ad Oratorii Congregationem se reciperent, [sancit suos nullis votis obstringendos;] hos nullis votorum, jurisjurandi, aut cujusvis promissionis nexibus, sed unius Caritatis vinculis debere astringi, atque in Clericali dumtaxat ordine perseverantes libere Deo inservire, nec suum potius quam Dei proximorumque negotium agere: quod si quis perfectioris viæ vitæque desiderio teneretur, non deesse sanctissima tot Religiosorum Ordinum instituta, quæ quisque posset ad libitum profiteri.

[128] Ad hæc privatam ac publicam disciplinam quam accuratissime ordinavit, certasque leges præscripsit; [Constitutionesque facit,] adhibitis in consilium Patribus, aliisque viris non minus religione quam scientia & prudentia præditis, maxime autem Hieronymo Cardinali a Ruvere, Taurinensi Archiepiscopo, divini humaniq; Juris apprime perito: has deinde leges, longo tempore summaque cura recognitas, atque usu ipso & magistra rerum experientia triginta annis amplius probatas, Apostolica auctoritate firmavit Paulus V Pont. Max. cui se nostra Congregatio multis beneficiis profitetur obstrictam. Quoniam vero quæ Instituti hujus sunt propria, earumdem legum volumine continentur, ea hoc loco referre supervacaneum existimavimus. Illud autem prætereundum non est, quod & antea innuimus, Philippi opera atque industria, [& quaternos pios sermones quotidie habendos,] longe laudabilem ac saluberrimam consuetudinem in Urbem inductam, aut verius postliminio reductam esse; qua singulis diebus panis verbi Dei sic parvulis frangeretur, ut non illo sublimi dicendi genere, quod in sacris concionibus adhiberi solet; sed aliquanto submissiore ac magis familiari, res cominus, quasi ex æquo loco, cum uno quoque ageretur. Quod quidem institutum, cum olim Dei famulus ad permovendos audientium animos maxime accommodatum esse diuturno experimento comperisset; decrevit ut quotidie, Sabbathis exceptis (quemadmodum etiam ab initio factum fuerat) salutari lectione prȩmissa, ex nostris quatuor de rebus divinis ad populū sermones haberent, semihorȩ spatio singulis ad dicendum præscripto; hisq; absolutis sacer hymnus musico concentu caneretur; denique, pro Dei Ecclesia brevi precatione peracta, cœtus dimitteretur.

[129] Interim dum sermones omnes habebantur, per annos plurimos aderat quotidie præsens ipsemet Pater: [quibus materiam formamque præscribit,] quod suorum quoque cumplures facere solebant: quin etiam multos per annos singulis diebus in Oratorio S. Hieronymi sermocinari consuevit. Eis porro, quibus dicendi munus fuerat impositum, nominatim præcipiebat, ut fucatam illam eloquentiam, & in singulas voces numerosque solicitam, omnino devitarent; nec ad ingenii doctrinæque ostentationem, sed ad pietatem excitandam populumque permovendum, orationem accommodarent. Quamobrem alium Sanctorum vitas narrare jubebat, alium Ecclesiasticam historiam recensere; alium S. Gregorii Papæ Dialogos, alios denique diversas materias referre, quæ planctum potius quam plausum audientium provocarent. Quod si forte quempiam eorum interdum audiebat subtilia quædam & peregrina tangentem, [simplicem & utilem:] hunc statim sermonem abrumpere, ac de subsellio desilire jubebat. Denique illud omnes admonitos voluit, ut stylo facili atque expedito virtutis pulcritudinem fœditatemque vitiorum ostenderent, atque ex probatis Sanctorum vitis crebra desumentes exempla, rem veluti ante oculos ponerent, animisque auditorum penitus infigerent.

[130] [Studia quoque suorum moderata esse vult,] Quapropter haud patiebatur ex suis quemquam totum se litterarum studiis tradere, iisque tamquam ad saxum adhærescere; sed caute admodum in hac re procedendum esse ajebat hominibus nostris, retinendumque (quod est difficillimum) ex sapientia modum. Quam ob causam Baronio, quam vis in scribendis Annalibus occupatissimo, nequaquam permisit, ut studendi gratia ab oratione quæ fit communiter, a sermonibus habendis, ab auscultandis Confessionibus, ceterisque muneribus exercendis, ulla unquam ratione vacaret. Nec vero studiis litterarum cuiquam suorum interdixit Philippus, sed in re vastissima certos fines terminosque constituit, iisque dumtaxat studere eos voluit, quæ Congregationis instituto maxime consentaneæ viderentur. Ajebat enim, Dei Servis diligendam, non ostentandam esse sapientiam; & Scripturarum opaca secreta, orando quam studendo, citius penetrari.

[131] Porro ad quotidianum Dei verbum, quotidianum quoque pabulum adjunxit; [orationem communem definit,] statuitque, ut nostri omnes in Oratorium quotidie vesperi descenderent, quo convenire possent (feminis exceptis) etiam exteri; præmissaque mentali quam vocant oratione, Letanias precesque recitarent, & singulis ter hebdomadis sese flagellis cæderent. Ad hæc Congregationem frequenti Sacramentorum usu, quasi cælesti quodam præsidio, munitam voluit; & Sacerdotes quidem quotidie Sacrum facere jubebat, quod iis temporibus haud ita communiter fieri consueverat. Quod si forte eorum quempiam, exercendæ virtutis gratia, interdum Sacrificio abstinebat; huic sane præcipiebat, ut simul atque evocaretur, paratus & expeditus ad rem Divinam, præsto esset. In sacrificando autem breviores illos quam longiores esse maluit, quoad rei majestas & dignitas pateretur. Itaque si quisquam interdum, [Missus breves magis quā longas probat,] insolita spiritus suavitate perfunderetur, hunc serio admonebat Pater, ut hujuscemodi importunam dulcedinem caute comprimeret, atque ex altari ad cubiculum revocaret. Nimirum vir sapientissimus optime intelligebat, Missæ sacrificium summa quidem cum animi attentione ac devotione peragendum esse, sed tamen citra omnem molestiam audientium: cumque in cubiculo & clauso ostio orationes fundimus, tum denique habenas Spiritui immittendas. Clericos porro & Laicos Congregationis ter in hebdomada conscientiā apud Confessarium deponere jubebat, ejusque arbitrio sacrum Christi corpus accipere. Illud præterea statuit, [& alia plura utiliter, ordinat.] ut quicumque ad Confessiones excipiendas delecti erant, festis quidem diebus & feria quarta & sexta, mane usque ad horam prandii in ecclesia morarentur; ceteris vero diebus, duo saltem ex illis, ibidem ad id muneris excubarent. In victu cultuque nostrorum nihil singulare esse voluit, quod a communi bonorum & simplicium virorum consuetudine discreparet. Ad mensam denique, ut discumbentium animus juxta corpusque reficerentur, non modo lectionem adhibendam existimavit, quæ ultra dimidium prandium & cœnam extenderetur; sed e sacris etiam litteris aut ex morali disciplina poni jussit quæstiones duas, quibus singuli ex ordine, prout libuisset, modeste ac breviter responderent.

[132] [utque a Congregationibus alibi similiter instituendis,] Hos igitur mores potissimum in Congregationem Philippus induxit. Cumque bonus odor instituti operis manaret quotidie latius, primum quidem in multis Italiæ urbibus, deinde in aliis etiam orbis terræ locis, Romanæ huic similes domus, ingenti populorum approbatione & fructu, constitutæ sunt. Placuit autem sanctissimo eidemque sapientissimo. Institutori, ne Romana Congregatio alibi locum ullum sibi annexum haberet, neque alterius Congregationis regendæ susciperet onus; si quæ vero aliorum locorum Congregationes hujus instituta servare voluissent, non essent illæ quidem huic nostræ conjunctæ, verum unaquæque seorsum ab aliis per seipsas regeret sese ac moderaretur. Quod quidem consilium licet initio nonnullis Patribus minus probaretur, [Romana maneat semper sejuncta:] quippe qui propagandæ Congregationi id officere putabant; tamen usu deinde atque experientia comprobatum est, nec aliter fieri debuisse, nec potuisse. Quamobrem Patres, id ipsum omnes sentientes, præcipuo atque irrevocabili decreto rem confirmarunt: quod postea Gregorius XV Pontifex Maximus, de Congregatione in primis optime meritus, Apostolica auctoritate sancivit.

[133] [neque numerum valde augeri cupit;] Porro autem institutum opus sartum tectumque a Deo conservatum iri, tam certo tenuit Philippus; ut, quantumvis omnes illud deserere voluissent, tamen de sententia ne latum quidem unquem deflexisset. Ajebat enim, Deum hominibus non indigere: quod si forte suorum quispiam abiret, bonæ spei plenus Euangelicum illud usurpabat, Potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahæ. [Luc. 3,8, ] Cum audisset aliquando, religiosos quosdam viros, nostrum Institutum æmulantes, de rebus divinis quotidiana ad populum colloquia habere cœpisse; quidamq; ex nostris, ne id fieret, omnino prohibendum esse censeret; continuo nimium istiusmodi zelum correxit Pater, aitque, Quis det, ut omnes prophetent. Hanc etiam ob causam, haud multos in Congregationem suam adscribi voluit; cum alioqui plurimos, iisque temporibus ingenii & doctrinæ facile principes viros, haberet in potestate: quorum alii, quamquam interdum ad hoc Institutum nati factique viderentur, eo auctore varia Religiosorum instituta professi sunt; alii vero in ipso seculo pie ac religiose vitam instituerunt.

[134] [sed concordiam obedientiamque vigere,] Ceterum Philippus, in gubernanda Congregatione prudentiam cum pietate conjungens, mirum est, quantum animos omnium conciliaret: ut plane, quod antea diximus, cunctorum esset cor unum, & anima una. Verumtamen in hac re non modicam ipse difficultatem persensit. Incredibile est enim (quod ipsemet dicere solebat) quantæ molis sit homines, ceteroqui liberos, regere & continere: idque nulla re posse facilius obtineri, quam si leniter agas, & parce imperes. Quapropter illud sæpe usurpabat, Qui pareri sibi vult plurimum, is profecto modeste imperet. Nihil igitur ille pro imperio a suis exigebat, sed rogando potius omnia facillime impetrabat. At vero ubi opus erat (quod tamen perraro fiebat) gravitatem ac severitatem ita induere consueverat, ut solo nutu aspectuque, quocumque demum voluisset, suorum quemlibet duceret. Quod si quando aliquem reprehenderet, severiori vultu eum intuebatur; idque pro gravi animadversione & castigatione illi erat.

[135] Obedientiam in Congregatione ceteris omnibus virtutibus prætulit: [& minus obsequentes cito dimitti.] qui vero inviti ac dissentientes Superiorum imperia detrectarent, hos, tamquam arrogantes & pertinaces, statim ejiciendos decrevit. Extat in hanc sententiam apud nos ejus scriptum, cujus partem hoc loco inserere visum est. Quicumque, inquit, sine turbis ultra progredi se non posse cognoverit, vel propter victus parcitatem, vel propter functiones in ecclesia aut ubi opus sit exercendas; dimissionem sibi ipsemet quærat, abeatque quamprimum ex Congregatione nostra; alioqui, post commissam iteratamve culpam, procul dubio ab ea dimittetur. Mihi etenim certissimum est, Patres mei, quicumque paucas has leges, quæ hominibus nostris præscriptæ sunt, servare noluerint, hos domi neutiquam retinere. Plura ibi Philippus. Igitur ut Superiori cum voluntate judicium quoque submitterent, sapientemque stultitiam ediscerent, suos identidem hortabatur. Quod si forte ex iis quempiam renitentem aut reluctantem videret, tum denique propositum urgebat, eique alienissimo tempore aliquid muneris imperabat. Qua re illud præsertim efficiebatur, ut ne ambularent, quod ipsemet sæpe usurpabat, in mirabilibus super se, sed in solida humilitate consisterent.

[136] Non alienum fortasse videbitur hoc loco referre, quæ Cæsar Cardinalis Baronius Ferraria scripsit ad Petrum Consolinum, [Cardinalis Baronius ad ejus exemplum formari tirones optat] per id tempus tironibus Congregationis præfectum. Accusare me debeo, inquit, quod nullas ad te litteras reddidi, neque tibi gratias egi de precibus pro me Deo oblatis. Nunc demum id facio, & quas possum gratias ago: rogoque, ut pro me orare pergas, una cum tironibus tuis meisque filiis longe carissimis, quos spiritu & gratia quotidie magis magisque proficere vehementer opto. Pone, Pater, pone novellas arbusculas ad instar magnæ illius arboris, cujus profecto sunt germina; quibusque ipse educatus es modis, ceteros quoque educa: certumque habeto, beatum Patrem nostrum, & vivere adhuc, & videre, & regere filios suos; flagellumque in manu habere, quo discolos feriat. Equidem rogo te, ut tironibus tuis me quoque adscribere velis, atque ubi opus esse intellexeris sine ullo respectu corrigas. [Ps. 102, 5] O utinam Propheticum illud a me impleatur, [& ipse jam senex ut ille spiritu fervere.] atque aliquando tandem in senectute mea renovetur, ut aquilæ, juventus mea! hoc enim proprie juxta spiritualem sensum significare videtur Abisag, dormiens cum David jam ætate confecto, nimirum senectutem cum spiritus fervore conjunctam. Dormivit profecto Abisag (quod ipse probe nosti) cum sancto Patre nostro: quippe qui adeo in senectute fervebat, ut se prope comburi sentiret. Haud fovent senes purpura & pelliceæ lacernæ, sed una Abisag. O utinam tali consortio efficiar dignus. in hac mea frigidissima senectute! Hoc mihi orationibus tuis impetra, propterea enim hanc ad te epistolam scripsi: sic te Deus consoletur, & sanctum faciat. Huc usque Baronius: ubi satis aperte ostendit, quid potissimum sanctus. Pater a suis requireret, quidque ipsemet Baronius ex eo didicisset.

[137] Illud denique fidelis Dei servus & prudens studiose diligenterque curavit, ut res Congregationis magna cum parsimonia administrarentur: quas & res pauperum appellabat, & patrimonium Christi. [Cura paupertatis eximia.] Quamobrem etiam atque etiam videbat, ut nisi ad necessarios usus nullus omnino sumptus fieret: adhibebatque in hanc rem gravissimos testes, Cassianum de Monacho narrantem, cui tria lenticulæ grana, dum ea coctioni præparat, inter manus cum aqua qua diluebantur elapsa sunt; ob eamque negligentiam, velut interversor neglectorque sacri peculii judicatus, ab oratione suspensus est, nec nisi post publicam pœnitentiam absolutus: & S. Antoninum Archiepiscopum Florentinum, quem in ecclesia ferunt ad lampadis lumen opuscula lucubrare consuevisse, ne qua scilicet ratione (quod ipse aiebat) res pauperum imminueretur. Quod si forte quisquam interdum sese opponeret, diceretque, nimiam religionem hanc esse; statim subjiciebat Pater: Hunc mihi scrupulum eximite: non esse pauperum hujusmodi bona ostendite, dein facite ut libet. Hanc igitur Congregationis gubernandæ rationem tenuit Philippus, multoque plura in hanc rem dici possent, nisi alibi fortasse commodius dicenda essent, præsertim cum de virtutibus ejus agetur.

CAPUT XI.
Quantam illi obedientiam ac reverentiam sui omnes præstiterint.

CAP. XX

[138] Illud autem Philippus quam diligentissime curabat, ut suos in spiritu filios dicto statim parentes haberet; [Quam obedientes habuerit subditos,] annuitque ejus votis bonorum omnium largitor Deus. Siquidem ea fuit omnium erga illum obedientia, ut nihil tam arduum tamque difficile inveniri posset, quod eorum plerique iussi extemplo non perfecissent. Quamobrem Cardinalis Taurusius testatus est, quamquam Philippi discipuli obedientiæ voto astricti non essent, tamen eorum nonnullos cum priscis illis Ægypti Monachis in ea virtute comparandos. Siquando autem cum nostris hac de re disserebat, neminem aiebat ex iis qui religiosas familias fundaverant, subditos sibi tam promptos expeditosque ad obediendum habuisse, quam Philippus suorum plerosque. Nec temere id dictum: eorum namque aliquot, ex alto quolibet loco, siquidem ab eo jussi essent, præcipites illico se daturos, aut in ignem sponte sese injecturos fuisse, certe affirmabant. Ejus quippe nutum ac voluntatem instar divini cujusdam oraculi habebant: quæ quidem verba factis etiam comprobata fuisse mox intelligemus.

[139] Die quadam vir sanctus cum suis aliquot disserebat de hac ipsa virtute obedientiæ, [exemplii probatur.] eratque ibi piscina quædam, cum eos ad obediendum hortaretur, in rebus arduis etiam ac difficillimis. Demum Quis vestrum, inquit, ad parēdum paratus ac promptus, in hanc piscinam, siquidem juberetur, desileret? Vix ille hæc dixerat, cum ex iis unus, nec verba ipsa perpendens, in aquas non sine gravi periculo sese projecit; aliis vero statim accurrentibus incolumis eductus est. Alia die tres alios, ut ad hanc virtutem exerceret, vestibus exutos nudosque per celeberrimum Urbis locum incedere jussit; jamque abeuntes seque expoliantes ut præceptum implerent, retinuit; &, Satis est, inquit: vestes resumite. Ibat aliquando per amphitheatrum ad nosocomium S. Joannis in Laterano, viditque miserum in luto jacentem & propemodum animam efflantem: quo spectaculo commotus, e suis unum (Francisco huic nomen erat) hominem arripere, humerisque impositum ad valetudinarium deferre jubet. Necdum verba finierat, cum ille dorso moribundum accepit, ad eumque locum, quamquam satis longo spatio, deportavit.

[140] Cæsar Baronius ex vigiliis laboribusque in eam inciderat stomachi infirmitatem, [etiam Cæs. Baronii infirmi.] ut cibo vel modico absque gravi molestia atque dolore refici non posset: capite præterea erat adeo delicato, ut, ex Philippi præcepto, nec sacræ meditationi nec alii cuiquam mentis exercitationi vacaret. Igitur quodam die a prandio, ut solebat, ad beatum Virum se contulit. Cui Pater; Tolle, inquit, panem illum malumque citreum, & comede hic nunc utrumque. Tum vero Cæsar, quamvis non sine vitæ periculo fieri id posse existimaret, tamen virtute obedientiæ confisus, signo Crucis sese præmunit, & paret. Præterea domum reversus (in ædibus enim Florentinæ nationis per id tempus degebat) dato cœnæ signo cum aliis in triclinium descendit, & promptissime cœnat: quæ res non modo nihil illi attulit detrimenti, sed ex ea die ne minimam quidem capitis aut stomachi molestiam sensit. Ad hæc ipsemet Baronius testatus est, cum per annos novem, Philippo jubente, ad nosocomium sancti Spiritus quotidie ventitasset, ut ægrotis ministraret; non semel febre æstuantem eo accessisse, completo autem ministerio sanum ac vegetum recessisse. Alia in hanc rem & propemodum innumera recenseri possent; nihil enim frequentius Vir sanctus, nihilque familiarius habuit, quam ut suos in spiritu filios ad hanc virtutem exerceret: sed omnia, quæ de illo narrantur, stylo persequi haud animus est.

[141] Illud præterea a pluribus observatum, quæcumque Philippo jubente fierent ea omnia feliciter evenire. [Feliciter cedere quidquid eo probante fieret,] Fabritius de Maximis, ex primis beati Patris discipulis, duos habebat filios, ex longa gravique valetudine eo demum redactos, ut jusculum vix deglutirent. Itaque rebus prope desperatis, pater in oppidum sibi subjectum (Arsolo nomen est, & ab Urbe distat octo & viginti millia passuum) eos transferre cogitabat; medici tamen omnes obsistere, præsertim quod caniculares dies essent; & si id faxit, certissimam illi filiorum mortem prænuntiare. Itaque Fabritius, ancipiti cura suspensus atque solicitus, ad Philippum confugit. Is vero, uno ex iisdem medicis præsente, illi apertissime dixit, ut in posterum diem lecticas haberet expeditas, atque Arsolum una cum filiis proficisceretur, nec quidquam timeret. Paruit ille & postridie cum iisdem iter arripuit: quibus in ipso itineris ingressu melius esse cœpit; eorumque alter haud ita longe ab Urbe e lectica in equum saliens, reliquum viæ equitando feliciter confecit.

[142] Vincentius Crescentius, Petri Pauli Cardinalis Crescentii germanus frater, [miris aliquot eventibus patescit;] cum aliis adolescentibus ad beatum Patrem se contulerat; acceptaque ab eo facultate & benedictione (illo quippe inconsulto nihil agere consueverat) ad templum S. Francisci, ad Ripam Tiberis situm, contendunt. In reditu autem Vincentius ipse e curru delabitur in viam, siliceis lapidibus stratam; ac prætereunte rota, ejusque crura comprimente, socii voces ad cælum extollunt. At ille, quem elisum fractumque omnes putabant, extemplo salvus & incolumis erigit sese, & pedibus domum revertit; idcirco se periculo servatum prædicans, quod beati Patris voluntati obtemperaverit. Alius quoque juvenis ex Romana nobilitate, quoties in convivalibus epulis, quibus etiam nobiles feminæ interessent, apud cognatos aut amicos officii causa divertere cogebatur, si Philippo volente id fieret, nullos concupiscentiæ aculeos sentiebat; sin autem, contra illi accidere consueverat. Marcus Antonius Maffa, quo de alibi dicturi sumus, a sermonibus ad populum habendis adeo abhorrebat, ut quodlibet onus (quemadmodum ipse dicebat) citius subiisset, quam semel in Oratorio verba facere; Philippo tamen id jubenti obtemperavit, impositumque munus tam feliciter implevit, ut in ea re pares paucos habuerit.

[143] Contra autem quicumque Philippi minus dicto audientes erant, iis omnia infeliciter cecidisse, [infeliciter vero quidquid imprebasset,] longo experimento comprobatum est. Franciscus Maria Taurusius, vir ceteroqui obedientissimus beato Patri, fervore pietatis accensus, media nocte ad orationem surgere præoptabat: abnuit tamen ejus votis rogatus Pater. Cujus consilio minime acquiescens Taurusius, denique, post iteratas preces, quod animo jam proposuerat, exequitur. Nec una plus nocte hoc egerat, cum capite adeo debilitatum se sensit, ut exinde per undecim menses ab oratione omnino illi abstinendum fuerit. Alius itidem Philippi discipulus, voluntariæ corporis castigationi deditus, eo inconsulto, quotidiano flagellorum supplicio sese afficiebat: denique religione tactus, beato Patri desiderium suum exponit. At ille corporalem hanc exercitationem non usquequaque ei utilem esse intelligens, Cave, ait, in posterum id unquam faxis. Verum importunus rogator hoc demum a Philippo extorsit; Jubeo te, inquit, semel in hebdomada flagellis corpus cædere, diemque dixit. Rem miram! [non solum in rebus spiritualibus,] Pauci intercesserant dies, cum ille tantam in hac re molestiam & difficultatem sentire cœpit, ut perficere jussus omnino non posset, quod antea injussus, non modo sine molestia sed libentissime faciebat. Alium e suis Neapolim, alium vero Tybur cogitantes, Vir sanctus profectionem differre jubet: neuter tamen ejus consilio acquievit, sed uterque contumaciæ pœnas dedit. Hic enim equo excussus coxendicem fregit, ille in mare prolapsus nihil propius fuit quam ut mergeretur. Pisanus Juvenis (cujus nomen consulto reticemus) Philippo abnuente cujusdam societati sese implicaverat; cumque id rescisset Pater; Iste, inquit, male finiet. Nec ita multo post miser socium ipsum aggressus occidit, & fuga salutem cum quæsisset, de illo nihil unquam auditum est.

[144] Nec vero in spiritualibus solum, sed etiam in temporalibus rebus Philippi dictis obtemperasse operæ pretium fuit. Fabritius de Maximis, [sed etiam temporalibus,] cujus paulo ante meminimus, magnam pecuniæ summam Helenæ filiæ ad periculum vitæ suæ collocaverat; vere autem appetente Arsolum cogitabat. Itaque propediem discessurus, cum ad Philippum venisset; ait ei Vir sanctus, Priusquam abeas, pecuniam illam amissionis periculo subtrahe. Neglexit ille Patris consilium; neque enim id faciendum existimabat, dum filia ætate ac sanitate vigebat. Sed caro ei stetit contumacia: quandoquidem Septembri ineunte Helena in morbum incidit, nec ita multo post vitam finivit, & pecunia tota amissa est. Haud secus Curtio Lodio Aquilano usu venit, qui certam pecuniam Philippo abnuente mutuam dedit, & perdidit. Contra vero aliis accidit, qui beati Patris dictis fidem habuerunt, eaque ratione haud mediocres rei familiaris jacturas evaserunt. Dominicus quidam coriarius aureos ducentos apud trapezitam deposuerat, quibus nimirum tota res ejus continebatur. Huic porro, nec opinanti, Philippus; Abi, inquit, & pecuniam illam actutum repete. Paruit ille: atque argentario mox decocto rem suam servavit. Idipsum plane experti sunt Ludovicus Parisius, Franciscus Fortinus, & Marcus Antonius Ubaldinus. Alii quoque nobiles viri, qui de ampla re qualibet conditione cum propinquo transigere decreverant, dehortante Philippo, sese abstinuerunt; paucosque post dies propinquo mortuo, omnia ejus bona hereditario jure adepti sunt. Plura in hanc rem recenseri possent; quæ cum ad institutum nostrum minus facere videantur, prætermittenda existimavimus.

[145] [Ipse obedientiæ exemplo prælucet,] Denique hanc ipsam virtutem Dei Servus tū verbo tum etiā exemplo luculenter ostendit. Quamquam enim nullis religiosorum votis aut legibus adstrictus esset, atque in Congregatione sua præesse ceteris omnibus cogeretur; tamen, quam alte insitam animo haberet obedientiam, vel hinc intelligi potuit, quod in iis quæ ad Congregationis institutum spectabant, a Superiorum voluntate ac nutu, quemadmodum initio dictum est, ne latum quidem unguem unquam discessit: in iis vero, quæ domi forisve quotidie agenda erant, ad omnia promptum expeditumque se præbuit. Quamobrem a janitore aut ædituo accersitus, [etiam erga sanitorem] dimissis omnibus, statim præsto aderat; atque alienissimo quoque tempore singulis eum evocantibus occurrebat. Præstat enim, inquiebat, ædituo ac janitori obtemperare, quam in cubiculo orationi vacare. Quod si quispiam objiceret, dandum esse spatium aliquod, quo se quis demum ad Sacrificium præpararet; id quidem necesse esse ajebat, [sacristam,] verumtamen boni Sacerdotis optimam præparationem hanc esse, ut custodita vitæ morumque innocentia, quandocumque opus esset, paratum sese ad sacrificandum exhiberet. Medicis quoque, quoties ægrotaret, ita se dicto audientem præbebat, ut, stomacho licet aversante ac repugnante, quælibet medicamenta æquo animo sumeret. [medicum.] Quod si oratione, Sacrificio, sacrisve Confessionibus audiendis ei interdiceretur, absque ulla tergiversatione omnia omittebat: quamobrē Horarias preces per quadragenos dies persolvere vetitus, quamquā ea re mirifice oblectaretur, tamen medicorum voluntati libentissime obtemperavit.

[146] [Sententia Sancti de sua virtute,] Multa præterea in hanc rem præcepta tradere consueverat, illud autem in primis: Quicumque in via Dei feliciter progredi cupiunt, eos Superioribus suis totos se committere oportere: qui vero nullo obedientiæ vinculo adstricti essent, his doctum discretumque virum deligendum esse, cui tamquam Deo parerent, aperirentque animi sui latebras omnes, nec quidquam eo inconsulto decernerent: hoc enim pacto tueri se quemque optime posse in extrema die, ne scilicet æterno Judici vitæ suæ rationem reddere cogatur: antequā vero Confessarius ipse deligeretur, serio deliberandum, Deumq; attente orandum esse, dicebat; delectū autē non nisi gravissimis de causis relinquendum: nihil enim studiosius, nihilque diligentius curare malum dæmonem, quam ut quos ad graviora peccata pertrahere non poterat, eo saltem adduceret, ut a Confessarii consuetudine ac familiaritate recederent: hac etenim ratione plurimum se lucraturum intelligebat. Hanc quoque virtutem viam esse ad perfectionē omnium brevissimam ajebat: eosque longe præstantiores existimabat, qui obedientiȩ vinculo sese adstringentes, communem minusq; austeram vitam agerent, quam qui sponte sua sese assiduis macerationibus exercerent: denique obedientiam verum esse holocaustum, quod Deo in ara cordis offertur. Itaque vel minimis quibusque rebus ad parendum promptos expeditosque suos esse cupiebat, quo scilicet ad majora ac difficiliora sensim assuescerent. Nec omittenda hoc loco res est narratu jucundissima.

[147] [ejusque merito,] Miserat aliquando Vir sanctus Franciscum de Molaria, nobilem Romanum, suumque in spiritu filium, ad ædes Caritatis, eique cubiculi sui claves tradiderat; cujus fores, etsi sæpius aperire tentavit, numquam tamen efficere id potuit. Itaque ad Vallicellam jam rediturus, scalas descendit; re tamen infecta reverti ad Patrem erubescebat. Iterum ergo ad cubiculum rediit, clavesque serȩ aptavit: sed frustra: eas quippe ne vertere quidem in alteram partem potuit. Quapropter non sine rubore ad Philippum revertitur. Cui Sanctus, Abi, stolide, atque aperi. Paret ille: & vix ostio claves aptaverat, cum statim reclusas fores videt. Cui mox redeunti atque obstupescenti; Disce, inquit Philippus, [si quidem prompta & simplex seri] quanti sit illico & sine examine obedire. Congregationis nostræ homines communibus exercitiis privata omnia, ipsamque orationem, postponere docuit: eosque serio hortabatur, ne quid in sacrario aut in templo præoptarent, non horam, non altare, non vestem, sed ab ædituo usquequaque penderent. Addebat præterea veri obedientis esse, non modo Superiori obtemperare, sed statim sine ulla dubitatione aut examine ejus præcepta exequi; ut nihil eo, quod jubetur, melius nihilque perfectius inveniri posse credatur, quamquam alioqui res aliter sese habere videatur.

[148] [qui eam etiam externis suadet.] Ii porro, qui eo hortante ad religiosa castra transierant, cum ad illum interdum visitandi gratia aut aliam ob causam adibant, de hoc præsertim eos admonebat; ut, sicubi ad proximorum salutem sese quidquam proficere intelligerent, alio tamen abscedere juberentur; æquo libentique animo abirent, quamquam nihil ibi sese acturos existimarent: certum enim indicium hoc esse, nequaquam Deum ab illis fructum ejusmodi exquirere. Nec vero illud tantum videndum esse ajebat, utrum Deus bona illa velit, quæ nos intendimus; sed præterea utrum per nos, eoque modo ac tempore; quo intendimus, velit; quæ quidem omnia veræ obedientiæ virtute discernimus, Quicumque vero sacras Confessiones auscultant, suosque in spiritu filios ad obedientiam exercere facile possunt, id tamen aut negligentia aut humano aliquo respectumissum faciunt; hos minus recte agere dicebat, eosdemque admonebat, ut pœnitentium voluntatem pariter, atque intellectum per obedientiā ipsam in obsequium Christi cogerent potius, quam corporalibus eos exercitationibus onerarent.

CAPUT XII.
De Caritate Philippi in Deum.

LIB. I, CAP. I.

Hactenus Philippi vitæ cursum prope omne lustravimus; nunc veluti eodem recurrentes, præcipua quædam ex ejus dictis factisque, quo magis in promptu sint, [Singulari semper caritate æstuans,] per capita recensebimus: ac primum de caritate ipsius in Deum dicere aggrediemur, qua quidem cor ejus usque adeo æstuabat, ut ceterum quoque corpus ardere videretur; sæpe etiam oranti, aut sacrificanti, aut pium quidpiam obeunti, scintillæ quædam ex vultu atque oculis emicarent. Hoc igitur igne succensus languebat jugiter, & deficientibus viribus sæpe decumbere cogebatur. Interdum quoque, vel cum per Urbem comitatus incederet, cælesti flamma correptus, in illud Apostoli erumpebat, dicens, Cupio: statim autē ad se rediens, latendi studio linguā reprimebat, [vix sine estasi aut orare,] nec sequentia verba promebat, nimirum, Dissolvi, & esse cum Christo. Præterea Ignatius Festinus Ordinis Prædicatorum, qui olim adolescens in ædibus S. Hieronymi quotidie diluculo ad Philippum venire consueverat, testatus est, sese illum plerumque offendisse a sensibus prope abstractum, & cælesti quadam dulcedine superfusum, ut plane cum Apostolo dicere posset, Repletus sum consolatione, superabundo gaudio: & cum S. Ephrem, Contine Domine undas gratiæ tuæ, & recede a me, quia sustinere non possum magnitudinem dulcedinis tuæ. [2. Cor. 7,9] Hæc ille. Eadem alii quoque de Philippo sæpe affirmarunt.

[150] Quod si templum aliquod ingrediebatur, is erat identidem impetus spiritus, quo se commoveri sentiebat, ut adorato vix Numine, statim abscederet, ne forte in ecstasim raperetur. [aut in templis stare potest.] Ubi enim orationi se dabat, continuo alienatus a sensibus, oculisque in cælum defixis, animo & corpore immotus hærebat; ut qui illum aspicerent, Samuelem alterum, aut ipsum B. Martinum orantem sibi viderentur aspicere. Quamquam autem precationi intentus rerum divinarum altissimas notiones perciperet, & mira quadam spiritus dulcedine frueretur: tamen, ut vere Deum diligere cupiebat, non sui ipsius causa (quod ipse ajebat) sed amore unius Dei, sine ullo sensu ac delectatione id facere vehementer optabat. Nimirum ubique & in omnibus institutus, & satiari & esurire, & abundare & penuriam pati.

[151] [erga Eucharistiam impensa affectus,] Ex hac porro caritate eximius ille cultus, studiumque Philippi erga sacram Eucharistiam redundabat. Quamobrem laicus fere quotidie, post Pœnitentiæ sacramentum, cælesti Pane sese reficiebat: sacris deinde initiatus, ex ipso dumtaxat sanctorum contactu vasorum incredibilem jucunditatem percipiebat; ut plane ea contrectandi finem facere non posset. Sacerdotio denique insignitus, si per valetudinem liceret, singulis pariter diebus sacrificabat; sin autem, ex aliorum manibus Christi corpus religiose suscipiebat. Quod quidem post mediam noctem facere consueverat: idque ut commodius fieri posset, postremis suæ vitæ annis a Pontifice obtinuit, ut in proximo sibi cubiculo, in sacelli modum rite comparato, custodiretur Eucharistia. Qua quidem magna cum animi exultatione suscepta, linteo vultum tegebat; atque in hunc fere modum prolixius orans, excipiensque divini luminis radios, Patri cælesti mira quadam spiritus dulcedine jungebatur. Quod si forte Patres, interdum aliqua ratione ducti, re paulisper differrent; ea erat anxietas quæ illum cruciabat, ut, nisi sacra Communione peracta, quiescere omnino non posset.

[152] Ægrotabat in ædibus Caritatis anno Christi MDLXXVII, [non nisi ea accepta potest quiescere.] & quidem adeo graviter, ut de salute ejus a medicis desperatum esset: cumque audisset noctis silentio a religiosis familiis de more per Urbem Matutinis laudibus signum dari, solennem spiritalem refectionem rogavit. Sensit hoc statim Taurusius, qui ægroto aderat; veritusque, ne, ex vehementi devotionis affectu & lacrymarum vi, quam in ea functione profundere solebat, somnus illi & cum somno vita pariter eriperetur, ne id fieret, omnino vetuit. Quæ cum præsensisset beatus Pater, accito Taurusio cordis sui secretum aperit; & Scito, inquit, me idcirco quiescere non posse, quia Eucharistiam ardentissime cupio: præbe illam sodes, & me videbis illico dormientem. Nec abfuit dicto fides: salutari enim munere satiatus, & vitæ pharmaco accepto, statim somnum cepit, ac præter omnium expectationem ex periculosissimo morbo convaluit. Nocte alia pariter a morbo decumbenti divina Mysteria ministrabat Antonius Gallonius; cumque acceptam Hostiam solenni ritu in manibus teneret; haud ferens moram Pater, Quid est, inquit, Antoni, quod tu Dominum meum in manibus tenes, nec mihi illum prȩbes? Qua re vehementer animo commotus Gallonius, a lacrymis temperare non potuit.

[153] In re Divina facienda, incredibile dictu est, quanto spiritus ardore flagraret. [Crebri ejus in Missa raptus,] Quapropter ubi alii passim dissipatis in varias curas animi viribus receptui canunt, & in semetipsos descendunt; ibi evagatio illi quærenda erat, ne scilicet mente excederet, atque alienatus a sensibus rem perficere non posset. Quamquam autem ut poterat se maxime cohibebat; tamen compellente vi spiritus, modo inter agendum consistere cogebatur, modo concusso corpore scabellum quoque ipsum altaris concutiebatur: sæpe etiam extra se rapiebatur, ut monitore opus esset, qui arrepta veste eum velleret, indicaretque quid esset reliqui ad Sacrificium perficiendum. Quamobrem si in publico sacrificandum illi erat, nullo alio administro utebatur, quam qui secretum bene nosset; quique, ubi necesse esset, statim illum admoneret atque adjuvaret. Erant porro hujusmodi raptus quam scitissimi, & quos omnino nullus incompositus corporis motus sequeretur. Quamobrem, quicumq; hujusmodi spectaculo aderant, pietatem ac devotionem excitari in se sentiebant; tantum aberat, ut ex ea re offensionem ullam acciperent. Videbant enim divinum amorem, quod ait Dionysius, ecstasim facientem, Deique servum inter divina mysteria divina patientem.

[154] In ipso præterea Sacrificio, ubi ad Hostiam offerendam ventum erat, exultare spiritus ejus, [exultatio spiritus,] corpusque ipsum gestire videbatur. Et quamvis firma atque integra esset ætate, optima quoque corporis habitudine, subito tamen tremore correptus, vinum, nisi pressis super altare cubitis, in calicem infundere non poterat. Illud autem admirabile dictu est, quod cum vinum non ita paucum invergeret, & quidem tremebundus, caliceque uteretur perexiguo, ne guttula quidem sacrificanti unquam defluxerit. Elevans autem de more sacratissimam Hostiam, [sacer horror,] extenta sursum brachia, quasi jam obriguissent, quandoque retrahere non valebat. Quamobrem homo prudentissimus quam citissime id facere studebat: quod ipsum deinde eamdem ob causam in sacra Communione servabat. Cum sumeret Christi corpus, cælesti quadam dulcedine delibutus, se gerebat quasi suavissimum aliquid abliguriret: [affectus sapidus,] quamobrem densiores Hostias ad Sacrificiū deligere consueverat, quo sacratissimæ species in ipso diutius permanerent, eoque amplius sanctissimo illo cibo perfrueretur. Quȩ cum fierent, in admirandos quosdam affectus erumpebat, quemadmodum qui sacrificanti ministrabant testati sunt.

[155] Calicem quoque salutis accipiens, lambere illum & exugere solebat, usque adeo, ut oras ipsius frequenti tum labiorum tum etiam dentium impressione prope contriverit; [ardor mentis.] idque erat causæ cur in sacrificando ita sibi ministrum adesse juberet, ut vultum suum videre non posset; nec ante purificationem præberet, quam ab se admonitus esset. Si quando autem in sacello aliquo ecclesiæ Sacrum faceret, quod quidem raro admodum fiebat (ad aram quippe maximam facere consueverat) neminem juxta se adstare patiebatur, qui beatos illos affectus aliqua ex parte persentisceret. Et quamquam spiritus fervorem usquequaque cohibere nequibat; tamen cum in publico res agebatur, consulto brevitati studebat, ut circumstantium commodis inserviret; qui ipsi interdum spiritus ardore succensi, in lacrymas & suspiria cogebantur. A Sacro peractis Deo gratiis, si forte in cubiculum rediret, atque inter eundum quempiam offenderet, minime advertebat; adeo alienatus erat a sensibus; quin etiam pallenti ore exanguis, exanimis. Quapropter extremis suæ vitæ annis, adhibitis in consilium præstanti pietate & doctrina viris, a Gregorio XIV summo Pontifice facultatem obtinuit, Missam celebrandi in privato sacello, quod ejus cubiculo adjacebat.

[156] Hic vero sub ipsam cælestis Panis communionem, qui aderant omnes abire, [Privatim celebrans,] ipseque minister parvum quemdam lychnum accendere, altaris lumina extinguere, adductisque aliis atque aliis valvis fenestras claudere, geminumque ostium obserare solebat, ne quid intus aut foris posset audiri; denique in ipsa fronte sacelli affigebatur tabella quædam inscripta, Silentium, quoniam Pater Sacrum facit. Post duas horas eoque amplius minister rediens, fores pulsabat: [duas & amplius horas communioni impendit:] quod si forte vir Dei nihil respondisset, mora interposita iterum atque iterum redibat, dum Pater, aut voce aut tintinnabulo, signum daret. Tum vero ingressus, fenestras aperiebat, accensisque luminibus, Sacrificium rite perficiebatur. Quid ille solus cum Deo ageret, qua suavitate quibusq; gaudiis perfunderetur, quando ad beatos illos amplexus perveniebat, nemo est qui possit referre. Illud dumtaxat, nobis etiā audientibus, narrabant ii qui viderunt oculis suis, & audierunt, & perspexerunt; eo tempore plerumq; illum, ita viribus omnibus destitutum sensibusque emortuis repertum esse, ut expiranti similis videretur.

[157] [Eucharistiā aliis ministrans,] Cum autem Eucharistiæ sacramentum aliis ministraret, subito quodā fervore succensus, non sine magna adstantiū admiratione, toto corpore exultabat. Venit ad illum aliquando femina, ab Judæorum perfidia ad Christianā fidem traducta, uxor unius ex iis quos Philippi opera Christum induisse supra narravimus; cumq; ex ejus manibus Dominicū corpus sumptura esset, vidit illum repente tanto tremore correptum, ut cælestis Panis particulæ supra ipsam pyxidē exilirent; [subsilire videtur,] ipseque Pater, igneus extemplo factus, mox Communione peracta perinde expalluit, quasi grave aliquod animi deliquium pateretur. Idipsum accidit Nero de Nigris, Patricio Florentino, quo de alibi dicendum est. Is cum in templum nostrum venisset, atque ex Philippi manibus Eucharistiam accepturus esset, cum Archidiacono Ecclesiæ Alexandrinæ, quē per eos dies ejusdem Ecclesiæ Patriarcha Oratorē ad Clementem Pontificem miserat; [tremente vehementer brachio,] videt repente Dei servum quodam spiritus impulsu sese concutientem usque adeo, ut manus ejus dextera & brachiū longe supra pyxidem tollerentur. Qua re commotus Nerus, brachium ejus quam reverentissime apprehendit tenuitq; firmiter, donec Sacramentum susciperet; veritus nimirū in tam vehementi concussione, ne quid ex pyxide prosiliret, quod tamen non sine miraculo numquam accidit. Discedentem deinde ab se cum dimitteret Pater, more suo arcte complectitur, aitque; Nimium profecto, Nere, hodie mane calefecisti me. Scilicet adducto ad se Archidiacono illo Alexandrino, qui magnis de rebus tractaturus advenerat, vir de Catholica religione tuenda & propaganda maxime solicitus, rem Deo ferventissimis precibus Philippus commendaverat; ac propterea plus solito incaluerat. Semel quoq; cū Eucharistiā porrigeret Juliæ Ursinæ Rangonæ, [imo& sublevari a terra.] præstanti nobilitate ac pietate feminæ, sacra ipsa Particula, quam ei præbebat, sublata ex illius digitis in aëra, visa est: quod quidem spectaculū maximum omniū stuporem excitavit. Hoc ipsum cum obiret in privato sacello, spectantibus multis, e solo quandoq; sublatus, conspectus est: adeo ille, in hoc Sacramento administrando, divino spiritu replebatur.

[158] Hinc porro suos omnes ad hæc ipsa mysteria frequentanda acriter incendebat, eosque præsertim qui Sacerdotio insigniti Altari addicti jam fuerant: hos enim hortari non desinebat, ut quotidie (modo ne quid obstaret) Missæ sacrificium offerrent; rem plane iis temporibus non admodum usitatam. Aiebat autem, [suadet frequentem Communionem,] quicumque hoc uno nomine id omittebant, ut requiescerent atque animum recrearent, hos tota via aberrare: quicumq; enim recreationem extra Creatorem, consolationemque extra Christum, quærit, hunc proculdubio nusquam eam reperturum. Abstinebat ille quidem (quod supra innuimus) nonnullos interdum a Sacrificio, ut illos ad humilitatem atque obedientiam exerceret; quemadmodum etiam nonnullis, Sacerdotio recens initiatis, ut ad peragenda divina Mysteria statim accederent, non ita facile potestatem faciebat; quo scilicet cælestis Panis desiderio quotidie magis magisque incalescerent. Nec Sacerdotes modo, sed etiam laicos, [etiam laicis:] ad hæc ipsa Mysteria frequentanda incitabat: quamobrem e suis aliquot octavo quoque die, plurimi singulis festis diebus, alii ter in hebdomada, nonnulli etiam quotidie corpus Christi religiose casteque suscipiebant. Quo quidem longe omnium fructuosissimo instituto ex iis plures ad eam vitæ perfectionem devenerunt, [& Confessionem.] ut non vulgaris sanctimoniæ post se exempla reliquerint. At vero Pœnitentiæ sacramentum vel maxime frequentari voluit, quapropter ex suis multi, licet quotidie ad Eucharistiam non accederent, quotidie tamen sacra se Confessione expiabant.

[159] In meditanda Christi passione atque acerbissima morte, pro salute humani generis obita, [Passioni meditandæ addictus,] assidue sese exercebat: quapropter, æream apud se ejusdem Domini crucifixi, dempta cruce, imaginem habebat, quicum libere cor suum effunderet. Hinc illæ lacrymæ atque ardentissima desideria in Indiam transmittendi, & sanguinem pro sanguine reponendi. Id quod cum assequi non potuisset, utcumq; demum voluntati suæ satisfacere decrevit. Siquando igitur sanguis illi e naribus aut ore deflueret, Deum obsecrabat, ut eo usque flueret, [gaudet sibi sæpe sanguinē fluere,] quousque Redemptoris sui beneficio aliqua ex parte responderet. Et quidem ex voto res cecidit: exinde enim tantam sæpe vim sanguinis fudit, ut ex illo catinos ipsos impleverit; quam ob causam interdum oculorum lumen, alias etiam vitalem sensum prope amisit: ad hæc postremos ejus morbos, nihil aliud nisi sanguinis profluvium fecit. Quod ipsum accidisse ferunt, sanctissimæ Virgini Lutgardæ: quæ cum pro Christi nomine sanguinem profundere vehementer optaret, illud dumtaxat a Deo precibus impetravit, [cum desiderio martyrii.] ut abrupta pectoris vena copiosissimum sanguinem daret; audiretque ab eodē Christo, idcirco sese hoc illi beneficium præstitisse, quod pro sui nominis gloria tam ardenter martyriū subire concupiverat. Hinc porro data est occasio hominibus nostris repræsentandi Philippum, in suo sacello rubenti veste Sacerdotali indutum, qua scilicet ardentissimum illud martyrii desiderium ostenderetur. Deniq; in pronuntiando sanctissimo Jesu nomine, ineffabili quadam jucunditate perfundebatur; quamobrem frequenter illud in ore habebat. Orationem quoque Dominicam, & Apostolicum symbolū, tanta cum animi attentione & delectatione recitabat, ut finem propemodum invenire non posset.

CAPUT XIII.
Religio erga Deiparam & Sanctos. Fervor devotionis communicatus cum proximo.

CAP. II

[160] Proxime autem & secundum Deum sanctissimam Dei Genitricem coluit Philippus, quam semper in corde, in ore semper habebat. [Tenero erga Deiparam affectu,] Hanc igitur Amorem suum vocabat, hanc unam divinarum omnium gratiarum dispensatricem ubique prædicabat: quin etiam interdum hanc ipsam, more pueruli, suaviter blandientis, Mammā suam appellabat; atq; orans, sæpe noctem integram dulciter eam alloquebatur. Ægrotabat aliquando in ædibus Caritatis, & quidem adeo graviter, ut medicorum jussu prope illum semper aliquis excubaret, ne forte subito casu interiret. Itaque nocte quadam, officium ejusmodi præstare ei cum voluisset Joannes Antonius Luccius, de quo supra meminimus, an re ipsa deinde id perfecturus esset valde dubitabat, ob loci angustiam, maximosq; calores, & anni tempus gravissimū. Sed longe secus evenit: noctem enim illam tanta cum animi sui jucunditate vigilavit, [eam æger tota nocte alloquitur;] ut cum mane salutationis Angelicæ signum daretur, illud ipsum esse putaret, quod dari vespere consuevit; tantum abfuit ut ex longa vigilia æstuque gravissimo molestiam ullam perceperit. Id quod non aliam ob causam factum est, nisi quia Philippus ab arbitris liberum se esse existimans, Deiparam Virginem, quasi præsentem, dulcissimis verbis tota nocte ad lucem usque affatus est.

[161] Consueverat autem Vir sanctus his præsertim precatiunculis eam identidem invocare: [eidem coronam ex aspirationibus texit;] Virgo Maria, mater Dei, deprecare Jesum pro me: O Virgo, & Mater. Quibus nimirum, quamvis brevissimis orationibus præclarissima quæque de Virgine comprehendi & prædicari, dicebat. His igitur ter & sexagies ingeminatis, quasi coronam quamdam eidem Virgini contexere suos docuit, atq; ipsemet hoc idē facere solebat. Hanc porro precandi formulam Deo ejusque Matri sanctissimæ acceptam fuisse, multorum testimonio comprobatum est, qui se ab impugnationibus dæmonum, [qua utentibus evanescunt tentationes carnis,] hoc uno quasi amuleto, tutati sunt. Laicus quidam erat nostræ Congregationis, cujus mentem de illibata ejusdem Deiparæ virginitate gravis tentatio vexabat: quamobrem ad beatum Patrem venit, conscientiam aperit, remedium poscit. Quem ille nihil aliud, nisi prædictas precatiunculas in Coronæ modum recitare jubet, eaque ratione omni molestia, non modo in præsens, verum etiam imposterum liberatus est.

[162] Multa præterea ac prope innumera beneficia ab illa sese accepisse affirmabat: [sicut ipsimet ante imaginem ejus oranti.] illud autē prȩsertim, quod cum ante ejus imaginem sæpius oraret, ab impugnationibus ac terriculamentis dȩmonū miris modis defensus fuerit. Quapropter memorē se gratumq; erga Dei Genitricem semper ostendit: & cum de sacellis novi templi extruendis deliberaretur, præcipua Redemptionis nostræ mysteria in iis ita depingi voluit, ut in unoquoque eorum imago ipsius Virginis spectaretur, Qua re Patres permoti, cum deinde Philippi quoque imago publicæ venerationi exponenda esset, Deiparā ipsam illi omnimodis adjungendā curarunt: cujus videlicet amore, quasi alterum Bernardinum Senensem, & ipsum incensum fuisse certo scirent. Quo tempore idem hoc templū ædificabatur, is qui ædificio præerat Joannes Antonius Luccius, dirutis jam prope omnibus quæ circa erant ædibus, aliquam tecti partem, antiquæ ædiculæ Vallicellanæ superpositā, tamdiu relinqui jusserat, dum nova ædes perficeretur. Ibi vetus quædā imago erat beatissimæ Virginis, & magna populi veneratione, & editis miraculis inclita, quā deinde religioso ac nobili cultu translatā in Aram novi templi maximā, hodie veneramur.

[163] [Ab eadem monitus casum tecti prævenit.] Quodam mane Philippus acciri ad se statim Luccium jubet; moxque venienti; Ocius, inquit, tectum illud vetus demolire: quod quidem hac nocte certo ruiturum egomet vidi, nisi Dei Mater suis ipsa manibus sustentasset. Paret ille, accitisq; actutum fabris, ad locū advolat; comperitq; tignum, quo tectum omne nitebatur, e pariete discessisse, suspensumq; in aëre nullo fulciente consistere. Quo spectaculo commoti omnes qui aderant, nisi divinitus rem fieri non potuisse, pariter proclamarunt. Denique inter cetera beneficia, quæ a Deipara Virgine Philippus accepit, haud illa sane ultimo loco ponenda sunt; quod templum ei dari voluit, nomini suo dedicatū; ne scilicet amantissimus filius ullo umquā tempore ab æde matris abesset; quodq; ante paucos dies quam ex hac vita discederet, ad illum venit, ægroque statim salutem attulit: quemadmodum suo loco dicturi sumus: quo viso mirifice recreatus, & ineffabili quadam dulcedine delibutus, toto quo superfuit tempore nihil frequentius suorum auribus atque animis ingerebat quā illud; Filioli, Dei Matrem colite, Mariam diligite.

[164] Nec solum Philippus Sanctorum omniū Reginam, sed Sanctos etiam ipsos religiosissime coluit. Quamobrem, prȩter ea quæ jam dicta sunt, postremis suæ vitæ annis quotidie per horas plures eorum res gestas sibi legendas eurabat; tantaq; [Delectatur legendis Vitis Sanctorum,] cum animi jucunditate audiebat, auditasq; narrabat, ut ab iis prope divelli non posset. B. Mariam Magdalenā, cujus pervigilio (ut initio diximus) in hanc lucem editus fuerat, præcipuo quodam cultu venerabatur; Sanctos etiam Apostolos Jacobum & Philippum, [devotissimus ergæ Patronos suos,] cujus illi nomen obtigerat, & quorum festo die quasi agapen & sacrum quoddam epulum exhibebat, dum Congregationis alumnos paulo largiori cœna accipiebat: qui mos postea transiit ad nostros homines, ut certo solenni die quisq; anno vertente idem faciat. [Festa Christi,] Festis autem celeberrimis diebus præcipuo quodam spiritus fervore repleri, & ad Christi Domini Sanctorumque sectanda vestigia acriter impelli atq; incendi se sentiebat: quicumq; vero his diebus sensu aliquo pietatis ac religionis non afficerentur, iis profecto ad æternā salutem satis exiguam spem esse dicebat.

[165] [& Reliquias sacras.] Sacras quoque Reliquias summo in honore semper habuit: quas tamen nec secum ipse deferebat, nec deferri a suis facile patiebatur; tum quia interdū non ea, qua decet, reverentia cultuq; custodiuntur; tū etiam quia per alias atque alias manus posteris traditæ, variis temporum injuriis per incuriam hominum obnoxiæ sunt. Quod si forte quispiam earum aliquid privatim domi pie religioseque asservare voluisset, haud abnuebat; immo etiam ipsemet sacrā Reliquiariam thecam in cubiculo suo reverentissime habebat, quæ ab ejus excessu cum ad Baronii manus venisset, multa per eam miracula a Deo patrata sunt. Hanc porro singularem reverentiam erga Sanctorum Reliquias, tunc maxime Philippus ostendit, cum præclarissimorū Christi Martyrū Papiæ & Mauri sacra corpora ex templo S. Hadriani ad nostram ecclesiā translata sunt: quæ res quoniam memoratu digna videtur, quemadmodū ab oculato teste Cardinali Baronio descripta est, ipsis ejusdem verbis hoc loco referemus.

[166] [SS. Papiæ & Mauri corpora in Vallicellam transferri curat.] Placuit autem, inquit ille, sanctissimo D. N. Sixto V Pont. Max. (id agente singulari amoris studio quo res nostras semper est prosecutus, ipso Illustrissimo ac Reverendissimo Domino Augustino Cusano, ejusdem ecclesiæ Diacono Cardinali, de nostra Congregatione jugiter bene merente) ut eorumdem sanctorum Martyrum Papiæ & Mauri sacra corpora ex Diaconia S. Hadriani in nostram ecclesiam S. Mariæ & S. Gregorii, in Vallicella dictam & in regione Parionis positā, transferrentur; quod religioso officio & munificentia ejusdem Illustrissimi & Reverendissimi curatum est, cuncta quæ ad rem tantam opus essent liberaliter exhibentis. Accidit prope divino miraculo, ut cum multis annis multa impensa ædificaretur, & jam perduceretur ad finem, quæ in honorem Dei Genitricis & S. Gregorii Papæ inchoata erat ecclesia, inter alia insignia illustraretur more majorum Martyrū quoq; sepulchro; [An. 1590,] iidemque Martyres his ipsis diebus opportune Dei plane consilio denuo apparerent, ut in ampliori ecclesia collocatos majori illos Urbs (ut par est) prosequeretur honore; ipsi vero auctiora præstarent beneficia supplicantibus. Vidimus ea pariterq; tetigimus, ac licet indigni iterum atq; iterum exosculati sumus, eorumdemq; sacro feretro una cum collegis Fratribus humeros in eorum translatione læti subjecimus, III Idus Februarii anno MDXC.

[167] Dulce admodum atque jucundum fuit, post recensita tot certamina Martyrū, [Obviā procedentibus Cardinalibus decem;] ultima hac ipsa die a tam insignibus Romanis Martyribus visitari. Suscepimus hilare tantos hospites, apud nos perpetuo permansuros; eosdemque Patronos nostros ampliori cultu veneraturi, majoribusq; indies obsequiis & officiis divina gratia adjuvante sedulo frequentaturi. Qui autem allata celebri pompa sanctorum Martyrum corpora religiosissimo obsequio exceperunt, ad infimos usque ecclesiæ gradus obviam prodeuntes, fuere Illust. ac Rev. S. R. E. Cardinales Alphonsus Gesualdus Neapolitanus, Cardinalis Episcopus Portuensis; Gabriel Palæottus Bononiensis, Cardinalis Episcopus Albanensis; Nicolaus Sfondratus Mediolanensis, Tit. S. Cæciliæ Presbyter Cardinalis Cremonensis; Dominicus Genuensis, Tit. S. Laurentii in Pane & perna Presbyter Cardinalis Pinellus; Hypolitus, Tit. S. Pancratii Presbyter Cardinalis Aldobrandinus, major Pœnitentiarius; Hieronymus Taurinensis, Tit. S. Petri ad Vincula Presbyter Cardinalis de Ruvere; Scipio Mantuanus, Tit. S. Mariæ de Populo Presbyter Cardinalis Gonzaga; Federicus Mediolanensis, S. Agathæ Diaconus Cardinalis Borromæus; Augustinus, S. Hadriani Diaconus Cardinalis Cusanus; qui corpora Sanctorum jussu Sanctissimi conceptis verbis tradidit R. P. Philippo Nerio Florentino, Præposito Congregationis Oratorii; Guido Bononiensis, SS. Cosmæ & Damiani Diaconus Cardinalis Pepulus. Hactenus Baronius.

[168] Incredibile autem dictu est, quanta cum alacritate atque lætitia Dei servus divinum hoc munus acceperit. Vidisses illum, non animo solum, sed etiam corpore exultantem, huc & illuc per ædem cursantem, atque in confertissimam turbam quasi fanatica jactatione irruentem. [quæ deinde anno 1599 sub majori altari posita.] Sacrum feretrum denique impositum est aræ, in medio templo excitatæ, & pretiosa veste contectæ; ubi quatuor ipsis diebus sanctorum Martyrum corpora confluentium venerationi patuerunt. In sacrario deinde reposita, demum anno salutis nostræ MDLXXXXIX, X Kalendas Junii, qua die templum idem solenni ritu consecratum est, sub ara maxima collocata sunt: eorumque capita argento inclusa, magna cum veneratione asservantur.

CAP. III

[169] Porro inter cetera beneficia atque charismata, quæ plena manu in Philippum Deus infudit, [Varii acceptū referunt fervorem spiritus] illud equidem valde præcipuum existimaverim; quod ingens ille devotionis ardor, non in eo solum continebatur, sed etiam diffundebatur in proximos. Quamobrem quicumque ad eum frequentes conveniebant, quamvis alioqui tepidissimi ac devotionis expertes, concepto paulatim spiritus fervore incalescere; qui vero secus, defervere statim atque intepescere videbantur. Lavinia de Rusticis, nobilis inter Romanas familias, quamquam initio adeo studiosa Philippi non esset, ut ejus etiam pietati obloqueretur, quin imo (teste Fabritio de Maximis, illius viro) ne nomen quidem ipsius sine molestia posset audire; [etiam uni colloquio Sancti,] Fabritii ejusdem rogatu denique ad Dei servum adducta, ita ejus alloquio delinita est, ut ad illius arbitrium omnino se composuerit; & abjecta rerum humanarum cura, ter in hebdomada post Pœnitentiæ sacramentum sacra Mysteria accipere consueverit, & ad omnem pietatem sese studiosissime exercuerit: quamobrem dum oraret, sæpe in Deum rapiebatur: abeuntem vero post annos aliquot ex hac vita in cælum migrasse, Philippus ipse palam testatus est.

[170] [vel aspectui sacrificantis] Constantia de Drago-Crescentiæ, natali die sancti Andreæ Apostoli, Philippo in templo nostro de more sacrificanti, una cum Eugenia famula sua intererat. Ecce autem repente ineffabili spiritus fervore inflammari, ingentique compunctionis & lacrymarum vi perfundi se sentiunt. Itaque Constantia, Sentisne, inquit, Eugenia, quid hoc rei est? At illa, Sentio enimvero. Qua de re deinde inter se disserentes, impertitum sibi a Philippo tunc temporis ejusmodi spiritum, certo certius crediderunt. Nerus de Nigris multa inter orandum cordis evagatione in diversa distrahebatur: verum ubi primum Philippo adstitit Sacrum facienti, tantam in rebus divinis meditandis facilitatem nactus est, ut ipsemet sese admirans obstupesceret: quod idem toties deinde in semetipso expertus est, quoties Philippo sacrificanti adesse contigit.

[171] Quicumque vero cum beato viro orarent, iis ille tantum spiritualis jucunditatis impertiebat, [orationi simul cum eo factæ,] ut horæ ipsæ momento citius eisdem prætervolare viderentur. Nonnulli quoque haud temere affirmarunt, si cum Philippo orandum esset, dies noctesque orationi se libentissime operam daturos. Orabant aliquando cum beato Patre Simon Grazinus Florentinus, & Alexander Salvius Senensis, ex primis ejus in spiritu filiis, & puncto temporis horam sibi abiisse vehementer admirati sunt. Quamobrem in oratione ac meditatione sese perpetuo perseveraturos aiebant, si quod acceperant cæleste gaudium, cum ipsa pariter oratione perseveraret. Cumque hæc eadem deinde Philippo narrarent; Haud mirum est, inquit, filii: siquidem tamquam parvulis lac vobis potum dat Deus. Quod & iisdem sæpe, [aut confessioni apud eum.] & aliis etiam cum Philippo orantibus frequenter usu venit. In sacris autem Confessionibus excipiendis beatus Pater caritatis igne succensus, ardere omnino videbatur: & hunc ipsum caritatis ardorem aliis etiam impertiebat, cum apud illum conscientiam deponebant; præsertim vero cum ad absolutionem ventum erat: quo tempore pœnitentes paterno sinu dulciter complectebatur, atque ineffabilem quamdam dulcedinem cum illis pariter communicabat.

[172] [Vti expertis se ait Ioan. Azzina:] Hanc rem inter ceteros luculenter testatam reliquit Joannes Azzina Marsicus, idemque Philippo addictissimus: ait enim; Quoties cubiculum ejus intrabam, subito tremore corripiebar, tametsi ad sanctissimum Senem libentissime adibam: ad cujus pedes humiliter provolutus, cum ille aut latus mihi tangeret, aut crines aut aurem velleret, æternorum bonorum desiderio inflammari me sentiebam, ut plane cælestis quædam gratia in me defluere videretur: qua profecto impellente, statim in templum ad orationem provolabam. [& Abbas Maffa,] Etiam accedit locupletissimus testis Abbas Marcus Antonius Maffa, cujus antea mentionem fecimus, aitque: Ego quidem, licet omnium mortalium abjectissimus, atque innumeris culpis obnoxius, ex quo Philippum cognovi, quasi virum sanctum illum colui; & dum per occupationes licebat, ad eum frequens veniebam. Cumque confitenti mihi aures dabat, atque absolutionis gratiam impendebat, magno illo cordis affectu sanctitatem ab eo afflari satis aperte percipiebam; [dum aut confitebatur ei,] quamobrem Confessione peracta, Missæ sacrificium non sine ingenti devotionis & lacrymarum copia offerebam: quod quidem in me fieri haud sentiebam, cum apud alios conscientiam expiabam. Millies quoque cum illo æstus cordis mei, & quæ me impugnabant tentationes libere communicavi, ejusque consilio & precibus amissam animi tranquilitatem extemplo recepi. Postquam vero in cælum abiit, [aut eadem casula ad Missam utebatur.] quoties ex animo auxilium ejus imploro, toties illum mihi præsto esse sentio: qua re non raro mecum ipse vehementer obstupui. Denique cum semel atque iterum Sacrum facerem iisdem casulis indutus, quibus ille dum viveret utebatur; vim lacrymarum profudi. Hæc eadem alii quoque complures, qui cum eo familiariter agebant, crebro sibi accidisse jurejurando affirmarunt.

CAPUT XIV.
De dono lacrymarum & orationis in Philippo.

CAP. IV

[173] Quamquam hic sermo nobis sit de Philippi virtutibus institutus (de donis enim singillatim postea dicturi sumus) quoniam tamen donum lacrymarum præcipuus devotionis est fructus, [Sanctus lacrymari solitus,] non alienum videtur, hoc loco referre, quam copiose id ei impertitum fuerit. Quotiescumque igitur de re aliqua miseratione digna incideret sermo, statim erumpebat in lacrymas: & si quem forte offenderet funibus peccatorum constrictum, [ad peccatoris cujusque aspectum:] veluti Hieremias alter, cum ejulatu & lamentatione clamabat; Quis dabit capiti meo aquam, & oculis meis fontem lacrymarum; & plorabo die ac nocte interfectos filiæ populi mei? [Ter. 9,] Eaque occasione Federicus Cardinalis Borromæus testatus est, sese non semel vidisse illum tam graviter gementem, quam si puer quispiam a parentibus acriter verberaretur.

[174] [expertus id pudibundus pœnitens,] Advertit aliquando Dei famulus, Nobilem quemdam verecundia occupatum, in sacramento Pœnitentiæ peccata sua tegentem atque celantem. Itaque cum ei omnia detexisset, quæ Deo tantum revelante cognoverat; ut imposterum pure & sincere cum Confessario agere velit, etiam atque etiam hortatur: defixisque in eum oculis, ubi hominem videt conscientia convictum ac rubore suffusum, miseratione commotus, erumpentes affatim lacrymas & singultus continere non potuit: eodemque tempore tantum illi compunctionis affectum a Domino impetravit, [quem lacrymis suis ad integre confitendum induxit,] ut ipse quoque a fletu temperare nequiverit. Quapropter haud brevi intervallo præ gemitu steterunt ambo, & vox faucibus hæsit: dein miser ille, ubi spiritum vocemque recepit, quas longo jam silentio dissimulaverat culpas, per sacram Confessionem statim se expiaturum pollicetur; atque ad Philippi preces, tamquam ad sacram anchoram, confugit. Ille, ut solebat, contristatum ad pœnitentiam dulciter amplectitur, & bona spe veniæ consolatur. Quoniam vero Pater amantissimus pro ingenti sua caritate non satis lacrymarum profuderat, in secretiorem locum se recipit; ibique per aliquod spatium, quas adduxerat fletibus habenas, remittit. Interea pœnitens, cum apud Confessarium suum totius anteactæ vitæ labes & maculas eluisset, ad Philippum redit. Cui Pater, Nunc tu alium vultum induisti, & quidem bonum. Quamquam autem te audire nolui, tamen omnia peccata tua mihi a Domino sigillatim patefacta esse certo scito. [impetratat ei insolita contritione.] Tum vero ille infimis precibus iterum rogat, ut longe uberiorem sibi compunctionem a Deo obtineat: atque eo ipso temporis momento talem cordis contritionem excitari in se sensit, qualem profecto nec desiderio assequi potuisset: & tamen ille, priusquam Philippo innotesceret, vix contritionis nomen audiverat.

[175] [item ad colloquia pia,] Quod si de rebus divinis Dei famulus dicere aggrederetur, cadentes ubertim lacrymæ sermonem plerumque interrumpebant; quare aut silere cogebatur, aut ejusmodi argumentum deserere. Idque erat causæ, quod cum ille aut privatim aut publice de rebus spiritualibus verba faceret, de industria aliquod Philosophorum dictum factumve intersereret, quamvis ab ingenio suo hoc esset maxime alienū. Invitavit illum aliquando ad prandium in hortos suos Patricius de Patriciis, eximia nobilitate & pietate vir, eaque Philippo acceptissimus; nec recusavit Pater, quamquam (ut diximus) veteri jam consuetudine vix exiguum panis frustulum prandii loco capiebat: secumque duxit Marcellum Vitellescum, Cæsarem Baronium, Joannem Franciscum Bordinum, & Thomam Bozzium. Hunc vero sublatis mensis, ne scilicet consueta Oratorii exercitia omnino intermitterentur, ex tempore aliquid disserere jussit, quod ad aliorum ædificationem facere videretur: dein sermone absoluto, cum ad rem confirmandam non nihil ipsemet adjungere vellet, vix aliqua prolocutus erat, cum subito tremore correptus vim lacrymarum profudit, nec ultra progredi potuit.

[176] [vel legendus Sanctorum Vitas,] Sanctorum quoque Vitas dum legebat, sæpe ad singula prope verba illico fletus erumpebat. Quadam die venit ad illum Præsul quidam, lugentemq; graviter inter legendum invenit; quamobrem, numquid mali accidisset, rogavit. Cui Pater, rem alio torquens, an vero mihi plorandi non subest causa, qui utroque parente orbatus sum? Alia etiam die Angelus Victorius, cujus antea mentionem fecimus, ut familiariter eo utebatur, legentē pariter & lugentem offendit: cumque ab illo causam luctus exquireret; Ideo, inquit, lugeo, quia Vir iste sanctus, cujus Acta percurro, mundo renuntiavit, & omnibus quæ possidebat, ut uni Deo inserviret: ego nihil unquam boni egi, omnesque me bonitate præcedunt. Deinde suspirans, imoque trahens a pectore vocem; O Angele, inquit, quid si ego vinctus per Urbem ducar, & fustibus cædar? Profecto dixeris; En hic ille est Philippus, qui se tam probum simulabat: fortiter illum cædite. Atque hæc dicens, mortificationis amore vehementer ingemiscebat.

[177] [aut memoriam Passionis,] De Passione Domini cum aut meditabatur aliquid, aut loquebatur, aut legebat, incredibili quadam affectus teneritudine, veluti cera ad ignem liquescere videbatur. Interdum quoque niveo quodam pallore suffusus, lacrymis ubertim cadentibus apparebat, non sine intuentium admiratione ac devotionis affectu. In majori autem hebdomada, cum Sacrum faciens, Euangelicæ Passionis historiam legeret; longe alio distrahenda illi mens erat, ut rem perficere posset: quamquam adhibita omni cautione & diligentia, a lacrymis tandem atque suspiriis temperare non poterat. Cum aliquando in Oratorio sermonem ad populum haberet, atque in ipsius Passionis mentionem incidisset; tanto fervore correptus est, ut præ singultu & lacrymis spiritum trahere non valeret: quamobrem e subsellio descendit, seque foras repente proripuit. Id quod cum sæpius illi accidisset, multis ante annis quam ex hac vita discederet, a sermocinando sese abstinuit; ipse vero, ob inertiam suam dicendique imperitiam, huic se muneri imparem prædicabat. Et si forte quispiam objiceret, tamdiu illum ejusmodi munus exercuisse; statim subjiciebat, illo initio nascentis Oratorii, quod pauci admodum essent qui ad populum verba facerent, sibi etiam impertitam a Deo fuisse copiam aliquam facultatemque dicendi; quæ tum demum speranda non esset, cum eorum numerus ad plenitudinem jam crevisset. Deniq; audito Passionis nomine sæpe erumpebant lacrymæ, quæ vocem illi atque animam intercludebant.

[178] Guido Ferrerius, Titulo SS. Viti & Modesti Cardinalis Vercellensis, [etiā fortuito occurrentem,] & suorum nobilitate & sua ipsius virtute laudabilis, ad eorumdem Martyrum natalitia celebranda vocaverat Philippum, atque alios aliquot Congregationis Presbyteros; eosque convivio acceperat in proximo cœnobio S. Praxedis. Remotis epulis mensisque, beatus Pater, eodem Cardinali jubente, quædam quasi bellaria in medio posuit, quȩ omnium animos pascerent ac recrearent; deinde suam quemq; symbolam jussit in commune conferre. Denique ipsemet iterum exorsus, cum rem dilatarent, atque explicaret, incidit mentio de nimia caritate, qua Christus dilexit nos & tradidit semetipsum pro nobis: eodemque temporis momento tanto dolore ac gemitu correptus est, ut loquendi potestatem amiserit: cumque se quantum poterat coërceret atque reprimeret, denique jussu ipsius Cardinalis quievit. Ægrotabat graviter, anno salutis nostræ MDLXXXX, allatusque est ex pulli pulpa contusa cœnaturo cibus, ad reficiendas vires. Quem manibus acceptum prius quam ad os admoveret, subito tremore occupatus, acriter ingemuit; elataque voce ait: Tu Christe, tu Crucifixus: ego autem in lecto, tot commodis, tot levaminibus, & carorum adstantium turba recreatus? Atque hæc dicenti, lacrymæ ubertim cedebant: cumque ejusmodi cibum capere tentasset, frustra fuit.

[179] Cum suos in spiritu filios cælesti Pane reficiebat, uberrimi lacrymarum fontes intolerantia gaudii sæpissime prorumpebant, [atque ad alias occasiones;] ut eam functionem vix perficere posset. Quapropter ex iis plerique, videntes Patrem madentibus oculis ac fervido vultu id peragentem, impertitum sibi quoque ab eo spiritus fervorem satis aperte senserunt. In audiendis divinis Officiis, Ecclesiastico ritu decantatis, sic afficiebatur, sic commovebatur animo, ut ne aliis quidem prȩsentibus fletum contineret. Quamobrem cum interesset Vespertinis & supremi crepusculi precationibus, quas Dominicani Fratres de more psallentes persolvebant; non semel conspectus est, non modo vultum, sed ipsas etiam vestes uberrimis lacrymis perfudisse. Cum videbat eos qui convitiis atque injuriis illum persequebantur; continuo miseratione commotus, miseram hominum conditionem deflebat. Denique donum lacrymarum a Domino Philippus acceperat sic, ut, oblata quavis occasione, statim fletus erumperet. Quamobrem pro miraculo fuit, [integris tamen semper oculis usus.] humoris acrimonia, paulatim exesa vi luminis, aciem oculorum non esse consumptam: quam tamen adeo integram vegetamque servavit ad ultimam usque diem, ut octoginta jam natus annos conspiciliis numquam usus fuerit; quamquam ex iis plura apud se habebat, non ad necessitatem, sed (ut ipse aiebat) ad voluptatem. Hoc porro tam insigne donum, ceteroqui maximi æstimandum, Philippus, qua erat humilitate, more suo prætexere studebat; dicebatque de se loquens, hujusmodi lacrymas divini amoris haud certum indicium esse, neque ex ea re cujusquam sanctitatem conjici posse: quandoquidem perditas etiam meretriculas, si forte de Deo aliquid audiunt, continuo videas lacrymantes.

CAP. V.

[180] Precationi & contemplationi adeo deditus fuit, ut omnia Congregationis exercitia ad hunc finem instituisse videatur: [Animo jugiter intentus in Deum,] quam etiam ab orandi consuetudine Oratorii Congregationem appellandam existimavit. Itaque cum a prima ætate in hanc curam toto animo & studio incubuisset, tantam Deo adjutore in ea re facultatem adeptus est, ut quocumque loco aut tempore mens ejus cælestia contemplaretur, atque Apostolicum illud perfecte exequeretur, Sine intermissione orate: multo enim facilius & proclivius ille in Deum sese extollebat, quam miseri mortales ad terram sese dejiciunt. [Tess. 5, 17] Quapropter, cum ejus cubiculum maxima hominum frequentia celebraretur, multaque inibi eo præsente atque audiente agerentur; ipse, ut rebus non se tradebat, sed commodabat, identidem oculos manusque ad cælum levabat, atque ex imo pectore suspirabat ad Dominum; quamquam hujusmodi affectus, ubi testes aderant, quam occultissimos tenebat.

[181] [difficulter cum distrahit alio,] Cum per Urbem ibat, ita erat abstractus a sensibus, ut monitore opus haberet ad salutandum aut resalutandum. Quin etiam interdum lacinia vellicata, quasi e gravissimo somno excitatus, vix denique advertebat. A prandio (si tamen prandium dicendum est, ubi tantum panis sumebatur, quantum jejunio solvendo satis sit) omnino in varias res distrahendus erat, ne scilicet ex nimia cura atque intentione læderetur. Quamobrem, cum aliter quietem capere non posset, accito Gallonio inquiebat, Si me vis quiescere, Antoni, præbe libros haud mihi gratos: aut alio hujus generis levamento illum a contemplatione rerum divinarum divelli oportebat: itaque eo implebatur, quod ipsemet quasi de aliis dicere solebat, hominem Dei amore succensum, eo tandem pervenire, ut dicere cogatur, Sine quæso, Domine, me quiescere; atque illud; Quicumque hora vigesima, videlicet a meridie secunda aut tertia, paratus ad orandum promptusque non est, is orationis spiritum profecto non habet. Nihil unquam, præsertim majoris momenti, aggrediebatur, [quidquid vellet solitus orandī impetrare.] nisi attente consulto & propitiato Deo: ad eamque fiduciam precandi assiduitate pervenit, ut libere diceret, Quæcumque petiero a Domino, me accepturum pro certo habeo, dum ne tempus orandi desit. Nonnumquam etiam eo usque processit, ut diceret; Volo hoc aut illud ita fieri: & perinde eveniebat, ut ipse prædixerat.

[182] Quamquam autem Philippus orandi usu atque assiduitate id assecutus erat, [Statas precandi horas] ut quocumque loco aut tempore in Dei cogitationem amoremque raperetur: habebat tamen quotidie horas suas sacris meditationibus præstitutas: & quidem æstivo tempore mane & vesperi, nisi forte secus suaderet caritas erga proximos, superiorem ascendebat ædium partem, unde liber esset in cælum prospectus, ibique per plures horas contemplationi vacabat. Quod si forte a quoquam inter orandum per janitorem accersiretur, [partitur & servat solicite.] continuo ad illum descendebat: aiebat enim nequaquam hoc pacto intermitti orationem, sed Christum potius pro Christo reliqui. Re deinde peracta ad locum redibat; neque propterea, ut ipse affirmabat, ab oratione distrahebatur, sed ex operibus pietatis magis magisque ad eam excitari atque inflammari se sentiebat. Per hiemem, vesperi post solis occasum, duas aut tres horas precationi & meditationi dabat. Iturus autem cubitum, ad lectuli caput ponere solebat æream Christi Domini morientis effigiem, dempta tamen cruce; precariam coronam, & horologium, cujus tactu horas cognosceret: quo pacto nocturnis & matutinis precibus se comparabat: neque enim amplius, quam horas quatuor aut quinque ad summum necessariæ tribuebat quieti. Ad hæc certis anni temporibus orationi attentior videbatur; nimirum in solennioribus diebus, aut in publicis privatisque necessitatibus: maxime vero in majore hebdomada, in qua quidem per annos multos immobilis atque jejunus, ad sacellum excubare consuevit die noctuque, dum sacrum Christi corpus, ad recolendam acerbissimæ mortis memoriam, ibidem custoditur.

[183] [Officium quomodo recitaret.] Horas quotidie septenas, ex more & ritu Romanæ Ecclesiæ, intentissima cura recitare solebat, & quidem alternis sæpius: solus namque non sine magna difficultate id efficere poterat; propterea quod statim in Deum rapiebatur, eique penitus adhærebat. Quicumque vero divinas preces cum ipso recitabat, hos Breviarium ante oculos semper habere jubebat; utque sine ullo errore id fieret, diligentissime curabat. Quamquam autem seni jam prope octogenario, tum propter ætatem tum propter alias justissimas causas, Gregorius XIV Pontifex Max. potestatem fecerat recitandi pro Canonicis Horis Coronam, quam vocant Beatissimæ Virginis, aut aliam quamlibet breviorem precationem; numquam tamen ea facultate usus est, nisi forte morbo implicitus, Tunc vero ex aliis divinum Officium audire volebat, idque tam attenta aure atque animo agebat, ut si in dicendo quisquam vel leviter lapsus esset, aut nutu aut verbo statim ab illo corriperetur; etsi a se ipso prope abstractus omnino aliud agere videbatur.

[184] Orationi sociam Philippus adjunxit lectionem sacrorum librorum, [quos libros spirituales & quomodo legeret.] eorumque præsertim in quibus Sanctorum res gestæ descriptæ sunt, qua nihil efficacius esse dicebat ad spiritum excitandum. Erant autem illi plerumque in manibus, Collationes Joannis Cassiani, Thomæ a Kempis de imitatione Christi aureus libellus, Vita sanctæ Catharinæ Senensis, ac Beati Joannis Columbini; Ludovici Granatensis opera, Seraphini de Firmo Pharetra divini Amoris. Porto ex Vitis sanctorum Patrum, atque ex iis quas doctissimus idemque piissimus Lipomanus congessit, aliquid ferme quotidie aut legebat aut audiebat. Ex libris autem sacræ Scripturæ, vel maxime delectabatur Epistolis B. Pauli Apostoli, quas quidem sensim atque admodum attente legebat. Ubi autem devotionis fervorem excitari in se sentiebat, nequaquam progrediebatur; sed locum illum secum ipse diligentissime pertractabat, idque alias inter legendum identidem faciebat. Itaque longo jam experimento edoctus quantum ea res utilitatis afferret, suos admonebat, præsertim qui ex Congregatione essent, Deique verbum administrarent, ut iis libris operam darent, quorum titulis initium faceret littera S. nempe S. Augustino, S. Gregorio, S. Bernardo, horumque similibus.

[185] Breves quidem orationes, ex Cassiani ipsius præcepto, [Commendat usum jaculatoriarum,] sed creberrimas facere docebat, eos præsertim, quibus in ea re immorari diutius non liceret. Quamobrē precatiunculas quasdam jaculatorias iisdem proponere solebat, quibus nimirum ignita velociter mens atque alata cælum peteret, & frequenter in Deum sese elevans eidem jugiter cohæreret. Ex his nonnullas hoc loco inserere haud alienum existimavimus.

Cor mundum crea in me Deus, & spiritum rectum innova in visceribus meis. [tam Latina]
Deus in adjutorium meum intende, Domine ad adjuvandum me festina.
Doce me facere voluntatem tuam.
Domine, ne te abscondas mihi.
Domine, vim patior, responde pro me.
Ego sum via, veritas, & vita.
Fiat voluntas tua, sicut in cælo & in terra.
Jesu, sis mihi Jesus.
Ne reminiscaris, Domine, iniquitatum mearum.
Quando te diligam filiali amore.
Sancta Trinitas, unus Deus, miserere mei.
Tui amoris in me ignem accende.
Maria mater gratiæ, mater misericordiæ, tu nos ab hoste protege, & hora mortis suscipe.

[186] Alias etiam hoc genus supplicandi formulas vulgari idiomate ad omnium captum edocuit, [quam vulgari lingua.] quas in Latinum translatas prædictis adscribendas duximus.

Nondum te cognovi, mi Jesu, quia nondum te quæsivi.
Quid faciam, nisi tu adjuves me, mi Jesu?
Quid facere possum, mi Jesu, ut faciam voluntatem tuam?
Da mihi, mi Jesu, ut tibi serviam, non timoris causa, sed amoris.
Aliquando tandem amare te vellem, mi Jesu.
Mihi diffido, in te confido, mi Jesu.
Nihil boni facere possum, nisi tu adjuves me, mi Jesu.
Nihil volo, nisi tuam facere sanctissimam voluntatem, mi Jesu.
Numquam te amavi, & tamen amare te cupio, mi Jesu.
Numquam te amabo, nisi adjuves me, mi Jesu.
Amare te vellem, Jesu, nec viam ad amandum invenio.
Ego te quæro, nec invenio, mi Jesu.
Si te cognoscerem, & me cognoscerem, mi Jesu.
Si quidquid boni fieri potest fecero, qui tandem fecero?
Cadam, nisi tu adjuves me, mi Jesu.
Tolle omnia, quæ me impediunt, si me vis, mi Jesu.
Domina mea, Virgo benedicta, da mihi ut semper memor sim tui.

Docebat præterea, ut in precatoriæ Coronæ modum, ter & sexagies repeteretur Davidicum illud, Deus in adjutorium meum intende, aut aliæ nonnullæ ex supradictis precatiunculis; quemadmodum antea dictum est de iis, quæ in honorem Deiparæ Virginis ab eo fuerant institutæ.

[187] Nec vero Philippus in Oratorio dumtaxat, quod fuse narravimus, [Ratio orandi etiam in privatas domos inducta,] quotidianas orationes fieri præcepit; sed in plures etiam, & quidem honestissimas domos eadem ferme exercitia invexit. Quapropter parentes, cum liberis ceteraque familia, quotidie vesperi in privatum sacellum sese recipiebant, eoque ritu preces ad Deum fundebant, quem in Oratorio nostro servari most est. Nec defuere ex illis, qui non modo ejusmodi exercitia, sed alia quoque Congregationis nostræ instituta, pro modulo suo studiose diligenterque servarent.

[188] [& præceptæ ad bene orandu media,] Multa autem super ipsa oratione Dei famulus, in orando exercitatissimus, præcepta ac monita tradere solebat; & quidem cum dictis aliorum Sanctorum sententiisque fere communia; tamen, quoniam familiarissima illi erant, & tamquam ipsius propria a suis prædicabantur, nos quoque eodem loco ea statuemus, tum hic, tum alibi, ubi de illis incidet mentio. Primum igitur, ad orandum optimam viam ac rationem eam esse dicebat, ut se quisque tam præclaro beneficio indignum agnosceret; verumque modum parandi se ad orationem esse, exercere se ad mortificationem: sine qua nihilo facilius esset orare, quam sine pennis volare. Quamobrem cuipiam e suis roganti ut orandi artem sibi monstraret: Esto humilis, inquit, & obediens, [imprimis humilitas.] & Spiritus sanctus te docebit. Aiebat præterea parendum esse spiritui, quem Deus in oratione communicat, nec ab eo declinandum; ut, si forte ad Dominicam Passionem meditandam nos provocet, ad alia atque alia mysteria nequaquam transeamus. [perseverantia,] Cum autem aliquid a Domino postulamus, non ideo cessandum esse, quod nos exaudiri tardius sentiamus; sed in oratione ad finem usque perseverandum. Quod si quis spiritu fervens magnam in postulando quietem inveniat, atque obtinuisse se credat in ipsa orationis effusione quod poscit; certo sperandum, preces ipsius ad Deum efficaciter penetrasse Christianæ perfectionis studiosos etiam atque etiam hortabatur, [studiū perfectionis,] ut ne in mediocri bonitate acquiescerent; sed magno atque excelso animo ad suprema contenderent; adeo ut, si fieri posset, vel ipsos Apostolorum Principes sanctitate præcellerent: quod quidem, etsi re ipsa non assequerentur, tamen optandum esse, ut ea saltem ratione divinæ caritati aliqua ex parte respondeatur.

[189] Orantes insuper ac meditantes serio admonebat, ne diu defixos in sacras Imagines oculos tenerent: [Alia quædā huc spectantia præcepta.] id enim capiti longe grave & perniciosum esse, eoque pacto diabolicis illusionibus locum dari. Ariditati spiritus, cum dormitare videtur anima nostra præ tædio, præsentissimum remedium esse dicebat, si se quisque, tamquam pauperculum aliquem, ante Deum Sanctosque prosternat, ac modo hunc, modo illum spiritualem stipem humilissimis precibus roget; eosque interdum, non animo solum, sed etiam corpore adeundos, nimirum templa iisdem dedicata pie religioseque visitando. Quatuor hominis novissima assidue meditanda, tironibus præsertim, prædicabat; solitus dicere, Quicumque non descendunt in infernum viventes, iis profecto, ne mortui eo casuri sint, summum periculum est. Admonebat præterea suos, quotidiana exercitia ne intermitterent, quæ vesperi in Oratorio nostro fieri consueverunt; suadebatque omnibus, ut aliorum precibus sese humiliter commendarent. Ad hæc, ut orandi necessitatem ostenderet, hominem absque oratione sine ratione bestiam esse dicebat. Quamobrem ipsemet aliquando dum ægrotaret, oratione tantisper abstinere jussus a medicis, cum rem diutius ferre non posset, ad Gallonium se convertit, aitque; Heu mihi, Antoni, in bestiam plane mutatus sum. Denique affirmabat, oratione nihil gravius aut odiosius esse diabolo, nihil quod ille studiosius impedire intendat: in qua quidem id luminis Philippus acceperat, ut Deo revelante cognosceret, utrum quis mane illi operam dedisset, an vero eam per negligentiam omisisset.

CAPUT XV.
Philippi caritas erga proximos.

C. VI.

[190] Ex præclara autem caritate, quam erga Deum Philippus ostendit, amor ille ardentissimus in proximos derivabatur, quo omnis ætatis atque ordinis homines ad Dei ipsius cultum dilectionemque perducere satagebat: [Dexterrime solitus tractare peccatores,] id quod tanta cum dexteritate ac suavitate exequebatur, ut ferme omnes obstupescerent; quique ad illum semel accesserant, ab eo deinde recedendi viam non invenirent. Videlicet factus omnia omnibus, ut omnes Christo lucrifaceret, omnium sese ingenio attemperabat. Itaque si quos offenderet vitiorum cœno demersos; primum quidem excitabat abjectos, æternamque salutem vetabat desperare; deinde, ut letalia quæque peccata præcaverent etiam atque etiam hortabatur: denique quo-illos-cumque voluisset admirabili quadam arte fortiter ac suaviter perducebat. [consuetudinario uni solum præcipit ad se redire;] Venit ad illum aliquando quidam, qui in mala se consuetudinem penitus immerserat, & ferme quotidie in eadem peccata revolvebatur. Huic, expiata per sacram Confessionem conscientia, satisfactionis loco fere nihil injunxit Pater, nisi ut, si forte in eamdem culpam recidisset, ad se statim rediret, & sine mora purgaret animam suam. Paruit ille, nec Philippus aliud unquam injunxit, quam ut ad se statim reverteretur. Hoc uno modo miser ille non solum ex prava consuetudine, sed ex aliis etiam malis, paucis post mensibus feliciter emersit; exutisque vitiis, eodem Philippo teste, pudicos & plane Angelicos mores induit.

[191] Nec alia ferme ratione juvenem dissolutissimum ad officium sanitatemque reduxit, quem dumtaxat rogavit, [alteri quotidie Salve Regina dicendum,] ut septies quotidie recitaret Antiphonam, salve Regina; mox terram deosculatus, hæc secum ipse loqueretur, Crastina die fortasse moriturus sum: qua re brevi se ad frugem bonam recepit: postque annos quatuordecim consentaneam vitæ laudabiliter actæ sortitus est mortem. Dominicus Saracenus de Colle-Scipionis, quo de alibi fiet mentio, cum in Urbe Philosophiæ operam daret, [tertio ut proxime ad se redeat.] & de Philippi sanctitate multa narrantem condiscipulum suum audiret; ad illum adiit, & Confessione peracta, ut ferme aliquid elemosynæ patrio more Sacerdoti largiri consueverat; Ignosce mihi, inquit, neque enim modo suppetit, quod dare cupiebam. Cui subridens, Pater: Age, age, pro hac pecunia proximo Sabbato te ad me rediturum promittito. Paret ille, & viri facilitate ac suavitate devinctus, ad ejus ductum arbitriumque se contulit. Quamobrem assidua ac diligenti Confessione omnes animi labes ac maculas eluebat, & in singulas hebdomadas sacrosanctum Eucharistiæ mysterium percipiebat.

[192] Anno post Virginis partum MDLXII frequens ibat ad Oratorium S. Hieronymi Joannes Thomas Arena, [Proterve illudentem exercitiis Oratoris,] adolescens & divitiarum affluentia & vivido ingenio & viribus corporis ferox; & quidem ad eum finem, ut quæ ibi fiebant exercitia procaciter irrideret. Quod cum non semel qui aderant animadvertissent, neque hominis petulantiam diutius ferre possent, ad Philippum rem detulerunt. At ille, ut erat vir mitissimus, quiescere eos jussit: paterentur & sinerent eum tantisper suis moribus indulgere. Quamquam autem impudens juvenis de sua protervitate nihil remitteret, sed aliena patientia quotidie fieret insolentior; nihilominus Pater ne mutire quidem contra illum quemquam passus est, [patientia sua lucratur.] atque omnia sedato animo tulit. Nec frustra: quandoquidem effrænatus animus, cum spiritualibus colloquiis, tum Philippi orationibus, adeo delinitus est, ut haud ita multo post ejus voluntati se totum commiserit; & cælestium bonorum amore inflammatus, mortalibus nuntium sponte remittens, hortante eodem Philippo, ad sacram Dominicanorum familiam se receperit, ubi in ipso religiosæ vitæ tirocinio pie spiritum Deo reddidit.

[193] Alius quidam juvenis Neapolitanus, nomine Petrus Fociles, & ipse luxu perditus, [Alium dilata ad duos menses Confessione.] jocisque & dicteriis deditus, quodam die ab amico adductus est in Oratorium S. Hieronymi, ubi tum forte sermones habebantur; utque erat nimis lascive ac prope histrionice vestitus, advertit Philippum in se unum oculos fere defixisse: quibus veluti sagittis sibi pectus feriri, animique recessus ac latebras penetrari sentiebat. Itaque quæcumque ad populum dicebantur, perinde accipiebat, quasi uni sibi dicerentur. Denique ea die superatus ita captusque est, ut a Philippi latere divelli non posset. Jamque illapsum in se esse spiritum Domini, & mutatum se in virum alium pro certo habebat: quamobrem cum ab amicis, ut fit, ad antiquas nugas revocaretur, nec tamen flecti posset; ingentem omnium admirationem excitabat. Post dies paucos ad Philippum redit, anteactæ vitæ noxas per exactissimam Confessionem expiaturus. Erat tum ille in ecclesia, & suorum Confessiones excipiebat. Cumque novum pœnitentem ante se genuflexum videret, quasi illum contemneret atque despiceret: ut opportuniori tempore ad se redeat, præcipit, eaque ratione sæpius ad se revertentem differt in duos menses. At Petrus, quo magis extrahebatur a Philippo, eo ardentiori desiderio ad eum redeundi urgeri se sentiebat. Denique Sanctus, quo solebat caritatis affectu, hominem complectitur; benigne auscultat, plenumque lætitiæ & spiritualis consolationis ab se dimittit. Is deinde tanto pietatis ardore succensus est, ut inter ferventiores Philippi discipulos jure sit recensendus: cui recreando se Dei famulus, dum inter homines ageret, per quietem non semel obtulit, atque alia longe præclara beneficia impertivit. Huic quoque præter expectationem masculam prolem nascituram prædixit, biduo antequam partus in lucem ederetur; reique familiaris tandem jacturam facturum, quemadmodum re ipsa deinde comprobatum est.

[194] Marcellus Ferrus Romanus, nobili loco natus & in præcipua Urbis Basilica opulento beneficio præditus, [Læscivientē Clericum] per summam licentiam, Clericali veste dimissa, laicum ferme referebat. Is Pervigilio S. Dominici, eleganti ac militari prope habitu vestitus, deambulabat in peristylio cœnobii S. Mariæ supra Minervam, ibique offendit adolescentulum, Philippi in spiritu filium, modestia plane angelica; quicum in ecclesiam veniens, fallendi temporis gratia sermonem instituit. Utque aliud ex alio oritur, adolescens de Philippi egregia sanctitate aggressus est dicere, &; O te beatum, inquit, si tantus vir tibi aliquando innotesceret! si illum semel alloquereris! & fortasse hodie huc veniet, venit enim frequentissime. Tum vero Marcellus, tam præclaræ virtutis virum ut sibi ostendat etiam atque etiam rogat. [& suadente socio sui videndi cupidum,] Ecce autem Philippus cum aliquot ex suis templum ingreditur: & vixdum positis genibus, divino spiritu plenus, de more intumescit, quamquam latendi studio utraque manu vultum obtegeret: quo quidem spectaculo, homo cælestium donorum ignarus atque insolens, non leviter offensus est. Interea Joannes Animuccia, ex iis unus quos secum Philippus adduxerat, ad Marcellum accedit: utque erat ei perfamiliaris; Quid rerum agis, inquit? At ille, quæ modo audierat, exposuit. Cui statim Animuccia; Profecto nihil verius dici potuit. O te beatum, si tibi Philippus aliquando innotescat!

[195] Hic autem Pater ipse sese adjungit, una cum Joanne Baptista Salviato & Constantio Tassonio, [post fusas preces] omnesque pariter in odæum Marcellum deducunt: ubi post paulo Completorii officium solenni ritu decantatum est, orante interim Philippo gemitibus inenarrabilibus, atque omnibus artubus contremiscente. Denique sacris precibus absolutis, de rebus divinis disseritur; mox Philippus Marcellum benigne complectitur, [benigne complexus,] atque ad Oratorium invitat. Quo facto, ille statim ad se redit, suasque culpas gemebundus agnoscit: quas cum actutum per sacram Confessionem purgare vellet; Nequaquam, inquit Philippus: scribe primum peccata tua, atque ad Oratorium veni, tum vero post quatuor aut quinque dies audiā te. Nec abnuit ille, sed omnia alacriter executus, dicta die exactissimam totius vitæ Confessionem peragit apud Patrem. Qui pallido vultu in cælumque defixo, sese divino spiritu impellente concutiens, de more intima cordis ipsius penetrabat, ejusque crimina detegebat. [ad Confessionem] Nec dum completo mysterio, cecidit super collum ejus; &, Noli, inquit, fili, Spiritui sancto resistere: Deus enim te vult salvum fieri. Igitur bonæ spei plenus a Philippo dimittitur, atque ex ea die Oratorium frequentare cœpit. Quamquam autem initio clericalem habitum non resumpsit, [& morum mutationem paulatim inducit:] nihil tamen illi quidquam ea de re dixit beatus Pater, sed precibus dumtaxat & spiritualibus exercitationibus ad rectam salutis semitam eum provocare contendit. Et sane egregius patientiæ fructus Dei beneficio constitit: siquidem post quindecim dies ipsemet sponte, laicali veste deposita, clericalem induit; seque Philippo exercendum colendumque, quod infra dicturi sumus, omnino commisit.

[196] Hac denique facilitate ac suavitate fere innumeros omnium ordinum homines, [& plurimos alios sua in audiendis confessionibus lenitate,] ab impura & flagitiosa vita, ad castum Dei timorem amoremque convertit. Quamobrem ex iis complures, beneficii memores, in ipso mortis limine constituti, magna cum spiritus exultatione benedicebant diei atque horæ, quibus sibi datum esset Philippum nosse. Alii vero, cum viderent quotidie quam multos ille ad virtutem ac Dei cultum a vitæ pravitate traduceret, obstupescentes dicebant, Ut magnes ferrum, sic Philippus animas trahit: & quisquis semel apud illum Confessionem peragit, ad eum redire compellitur. Idque erat causæ, quamobrem eorum sententiam improbaret, qui pœnitentibus, maxime autem tironibus, nimis arctam atque arduam prædicant virtutis viam, acriusque objurgando deterrent atque avocant sæpe a proposito, ut aut dilata aut omissa Confessione in peccatis diutius perseverent. Hanc ipsam ob causam non magnopere laborabat de inani ac supervacaneo mulierum cultu, [uti & mulieres indulgentius cum eis agendo circa vestiū luxum.] sed quoad poterat rem silentio dissimulabat, quo eas facilius deinde ad virtutem adduceret. Hæc etenim mala sic in aliis ferenda esse dicebat, quemadmodum innata in nobis ipsis atque insita quædam vitia toleramus. Siquidem, adveniente Domini spiritu, hæc omnia sponte evanescunt. Itaque nobili cuidam feminæ, roganti liceretne citra Dei offensam altioribus sandaliis uti, nihil ad illam Sanctus, nisi, Cave tibi, ne cadas. Alium quoque crispato rigentique colli amiculo ornatum, belle & festive reprehendit dicens, Equidem te sæpe demulcerem, nisi istiusmodi collare mihi manus feriret. Hac lenitate utrique facile persuasum est, ab hujusmodi vanitatibus imposterum abstinerent.

[197] [Mira erga omnes & quovis tempore affabilitate utens,] Alloquendi vero illum opportunitas quærenda non erat: quacumque adiisses hora, sive corpore melius haberet, sive deterius, aperto semper ostio cubiculi & humaniter omnes accipiebat, & ad finem usque sine interpellatione audiebat. Quod si forte adeuntium quispiam, respectu aliquo ductus, interdum pedem retraheret; hunc statim prodiens Pater manu prehendere, atque intro adducere, nec ullo sibi aut loco aut tempore parcere: adeo ut, vel cum se lectulo composuerat ad necessariam quietem, quoslibet interpellatores admitteret, ut scilicet nemo unus unquam a se discederet, cui plene satisfactum non esset. Quibus germanæ caritatis illecebris incredibile dictu est, quantum omnium animos sibi devinxerit. [neminē patitur aditu prohiberi,] Omnes enim illi omnibus in rebus certatim aderant; nihilque tam arduum atque difficile esse poterat, quin ejus gratia, ubi opus esset, unusquisque promptissime aggrederetur. Igitur dictu nefas erat, Philippum, aut quiescere, aut sibi vacare. Quamobrem Antonium Gallonium, quod adeuntem, alieno licet tempore, quempiam detinuisset, gravioribus verbis accepit: & Nonne, inquit, tibi dixi, me nec tempus, nec horam mea causa observari velle? Franciscum quoque Zazzaram, quod clauso cubiculi ostio alium quemdā remoratus esset, coram acriter reprehendit. Alias etiam ad hunc aut illum ex nostris improviso superveniebat: &, si quem forte apud illos reperiret, qui eum operiretur, haud impune ferebant: nihil enim gravius molestiusque illi accidere poterat, quam ut incommode ab aliquo expectatum se esse intelligeret. Rogantibus autem quibusdam ut aliquantulum sibi parceret, tantamque sui copiam omnibus ne faceret; Scitote, inquit, quos nunc videtis spiritu ferventiores, hos me nocturnis etiam vigiliis crebrisque cohortationibus Domino peperisse.

[198] Nec vero domi solum atque in ecclesia diu noctuque animarum saluti excubabat; [nulli parcit labori pro cavenda animarum jactura.] sed foris etiam, ubi opus esset, in aciem prodibat ad præliandum prælia Domini. Etenim dum proximorum bono consultum esset, atque e peccatorum cœno vel unum erueret, nihil ille quidquam pensi habere; non æstum, non frigus, non ventos, non pluvias, aut alia quælibet incommoda atq; pericula pertimescere. Audivit aliquando adolescenti cuidam nobilissimo, quod primariam feminam juvenili insania deperiret, certum vitæ periculum imminere. Hunc sæpe jam Principes viri omnibus modis deterrere tentaverant: sed frustra. Itaque Philippus, qua pollebat dexteritate ac suavitate, hominem aggreditur: & qua rationibus, qua orationibus delinitū eo tandē adduxit, ut non modo animum mutaverit, sed viam ipsam domumque, in qua illa habitabat, nedum aspectum illius, toto biennio declinaverit. Quin etiam interdum cum magno quodam Principe per Urbem incedens, si forte prope ad illam viam accederetur, petita venia e rheda sese subito proripiebat: adeo Philippi verba & salutaria monita observabat.

[199] [omnibus omnia factus,] Denique quocumque loco aut tempore, promiscue omnis ordinis atque ætatis homines ad amorem virtutis alliciebat; atque ad aliorum arbitrium ac voluntatem, quibus rebus honeste posset, accommodare se ac flectere solebat; doctus nimirum Apostoli verbo, gaudere cum gaudentibus, flere cum flentibus. [Rom. 12, 15] Pauperibus æque ac divitibus omni ratione præsto erat: quibus artibus omnium sibi gratiam ac benevolentiam facile peperit, quorum plurimi quotidie, alii etiam mane & vespere ad eum ventitabant, idque triginta aut quadraginta continuos annos peregerunt: quamobrem cubiculum ejus, populi frequentia celeberrimum, sanctitatis schola atque æternæ lætitiæ habitaculum, prope communi vocabulo, appellabatur. [eaq; lenitate plus proficiens quam severitate alii,] Quamquam autem hoc spiritu lenitatis & mansuetudinis multos, ut diximus, ad Dei cultum studiumque religionis excitaret; non tamen defuerunt viri, ceteroqui gravissimi & zelo pietatis accensi, qui ipsa de re eum reprehenderent, atque acriter abjurgarent. Verum experimento compertum est, Philippum ea ratione plus multo ad animarum salutem profecisse, quam illi sua austeritate ac disciplinæ severitate efficere potuerint.

[200] Theseus Raspa erat ex iis Sacerdotibus unus, qui in ecclesia S. Hieronymi divino sese ministerio addixerant. [uti expertus est Theseus Raspa:] Is suopte ingenio rigidus, Philippi facilitatem ac suavitatem in sacramento Pœnitentiæ administrando minus probabat. Utrius consilium anteferendum esset, rei probavit eventus: quandoquidem ille, etsi initio permultos nec infimæ sortis homines habebat, qui sibi a Confessionibus eum delegerant, breui tamen prope ab hominibus relictus est: contra vero Philippus, [aliique:] quos semel susceperat in spiritu filios, hos deinde paulatim ad virtutem educatos, numero & fervore crescere & augeri in Domino gloriabatur. Illud autem a pluribus observatum est, ex iis aliquot, qui beati Patris arbitrio regebantur, quamvis non tam crebro sacra se Confessione expiarent, tamen plus multo in caritate fundatos fuisse, quam qui aliorum ductu hoc ipsum sæpius facere consueverant.

[201] [nec tamen severitas deerat ubi opus esset.] Hanc porro comitatem lenitatemque spiritus vir prudentissimus ita temperavit, ut ubi necessitas cogeret, severitate & imperio ut qui maxime uteretur. Rogatus est semel, ut misero cuidam morti addicto adesse vellet: neque enim ulla ratione adduci potuerat, ut debitum delictis suis supplicium patienter ferret, quamvis multi religiosi viri in id strenue laborassent. Igitur accito Gallonio ad illum advolat: atque ubi sacellum ingreditur, videt hominem, vicina morte perterritum, magnis clamoribus omnia implentem. Itaque remotis arbitris in eum manus injicit, apprehensaque cervice ad terram prosternit, aitque, Obmutesce. At ille terribili voce perperculsus, confestim ad se redit, sacra Confessione semel atque iterum conscientiam lavat, & compunctionis spiritu plenus delictorum pœnas morte persolvit.

CAPUT XVI.
Vt juventutem procul a vitiis contineat, omni studio contendit.

CAP. VII

[202] Quamquam autem Philippus & verbo & exemplo omnis ætatis homines ad amorem pœnitentiæ salutaris accenderet; [De suvenibus solicitior.] tamen singulari quodam studio enitebatur, ut adolescentium animos a vitiis abstraheret, & quibus poterat modis ad frugem bonam perduceret. Nimirū illud Sapientis alte retinebat, Adolescens juxta viam suam, etiam cum senuerit, non recedet ab ea. [Prou. 22.] Igitur, quamvis affecta jam esset ætate, viribusque admodum infirmis, tamen caritate animos viresque sufficiente, sæpissime per Urbem incedentem vidisses stipatum gregibus juvenum, modo hunc, [eos ipse ad lusus honestos deducit,] modo illum suaviter alloquentem de iis rebus, quæ unicuique eorum congruere videbantur. Sæpe etiam in apertum eos deducebat, atque ut sese jactis laterum fragminibus aliisque hujusmodi honestis lusibus recrearent, hilariter hortabatur: quin & ipsemet ludum auspicabatur, sensim vero in angulum secedebat, ibique solus aut meditabatur aliquid de passione Dominica, aut legebat de Euangeliorum libro, quem ferme secum afferre consueverat. Quod si forte ex iis quispiam, ut fit, Pœnitentiæ sacramentum, aut Oratorii exercitia, intermitteret, per occasionem ad se vocabat. [& in bono confirmat,] Quos vero a recta salutis semita aberrare intelligeret, omni studio atque industria, aliis etiam caute submissis, in viam tetrahere satagebat: qua ratione sæpe fiebat, ut ad intermissa officia, majori quam antea spiritus fervore, reverterentur.

[203] [uti in suis Novitiis experti Prædicatores:] Ita vero in Urbe apud omnes, præsertim apud religiosos viros, increbuerat fama de Philippi optimis artibus, quibus adolescentium animos ad amorem virtutis studiumque Christianæ perfectionis inflammabat; ut is qui præerat præclaro cœnobio S. Mariæ super Minervam, novitios suos illi sæpe committeret, ut quocumque libuisset eos duceret; certus nimirum, quantum utilitatis ex ejus consuetudine percepturi essent. Quamobrem cum illis interdum, maxime autem Bacchanalibus diebus septem præcipuas Urbis Ecclesias obibat: interdum vero in amœniorem aliquem locum se conferebant, ibique una omnes prandebant: qua re beatus Pater mirifice delectabatur. Dum enim illos videbat lætantes, seque appositis cibis reficientes, Comedite, ajebat, filii, comedite, nec fiat vobis in re hac scrupulus: etenim recreor atque reficior, cum vos video comedentes. Expletis epulis humi eos considere jubebat; hacque numerosa corona præcinctus, tirunculos Christi ad omnem virtutem, maxime vero ad perseverantiam, cohortabatur: hoc enim potissimum esse ajebat beneficiorum omnium, quæ divina illis bonitas præstitisset, quod scilicet a seculi stipendiis ad sua castra atque vexilla eos evocasset: Idque, inquiebat, vere & ex animo dico. Quibus monitis & cohortationibus novi milites vehementer inflammati, ad maxima quæque pro Christo gerenda incitari se sentiebant: itaque cum diem totum feliciter exegissent, spiritualis lætitiæ pleni ad cœnobium redibant.

[204] [magna ad id patientia utitur,] Verum enimvero, ut juventutem longius a vitiis arceret, patientia usus est plane incredibili. Eorum enim qui ad se ventitabant vel audaciam & arrogantiam, vel ineptias ac stultitiam, quantum fieri poterat, devorabat dissimulatione mirabili, ut etiam ante fores cubibuli sui vociferari illos & certatim obstrepere, æquo animo pateretur. Quare nonnulli ex hominibus nostris aliquando commoti, de eorum immoderata libertate ac licentia conquesti sunt. Id quod cum ex ipsis juvenibus rescisset Philippus; Sinite, inquit, ut quantum velint murmurent, vos vero pergite, & lætamini: nihil enim a vobis requiro, nisi ut abstineatis a peccatis. Igitur ipsemet Pater ante cubiculum suum, ut pila luderent, imperabat, ne qua scilicet illis daretur occasio alio abeundi. Hanc ipsam patientiam valde admiratus nobilis quidam Romanus, qui ad Philippum frequens veniebat; rogavit, quemadmodum juvenilem illam licentiam & quotidianum strepitum ferre posset. At ille; Ego vero vel si ligna supra dorsum meum cædere velint, libentissime patiar, dum a peccatis abstineant. Quamobrem Aulicus quidam primarius amico non sine lacrymis testatus est, per eos annos quibus olim juvenis Philippum conscientiæ suæ arbitrum ac judicem habuerat, mortali se crimine caruisse; ubi vero ab illo recesserat, ad impuram & flagitiosam vitam continuo deflexisse.

[205] Ad hæc pati non poterat, eos in animo suo locum dare tristitiæ. [semper hilares esse eos volens,] Quod si forte quempiam videret suspenso animo atque solicito, statim rogabat, quid rei accidisset. Nonnumquam vero, impacta etiam alapa, adjiciebat; Lætus esto. Longo enim experimento didicerat, hilarem multo facilius quam tristem ad Christianam virtutem perduci. Quapropter hilares atque jucundos singulari quadam benevolentia complectebatur. Nec vero omittenda hoc loco res est, quæ Philippo accidit, cum religiosis quibusdam viris familiariter agenti. Venerant ad illum invisendum duo ex sacra Capuccinorum familia, quorum alter, quo ætate inferior altero, hoc spiritu præstantior, ex solo intuitu beato Patri visus est: cumque id re ipsa (ut sæpe solebat) experiri vellet, occasione desumpta, quod ante se expuisset; hominem inurbanitatis acriter increpavit, postque plurimam objurgationem, quasi in illum vehementer iratus; Quid tu, [juvenē Capuccinum duriter a se habitum] inquit, hominis es? quid istuc rusticitatis est? Abi hinc cito e conspectu meo, & exuto pede crepidam manu arripuit, quasi in caput ejus impacturus. At ille, tot lacessitus injuriis, ne tantulum quidem commotus est, hilari semper vultu ac læto: contra vero senior, ut erat ingenio subtristis, quamquam alterius res agebatur, tamen ea occasione non mediocriter offensum se esse, vultu ipso indicabat. Neque his contentus Philippus, pallium extemplo eum deponere jussit, eo videlicet quod, ut ipse aiebat, dignus non esset. Nec mora, deposito pallio; Quidni ego, inquit, libenter tibi morem geram? cum & vere pallio dignus non sim; & illo, homo minime frigidus ac bene pransus, nequaquam indigeam. Multa præterea inconcinna atque absurda imperavit Sanctus, [nec inde tristatum valde laudat:] quæ quidem omnia, prompto atque alacri animo optimus juvenis executus est: denique quam potuit torve eum aspexit, atque a se dimisit. Ille autem quo magis despiciebatur, eo lætabatur magis, & veluti gaudio triumphabat. Postquam igitur discesserant, & ad extremas scalas pervenerant, revocari eos ad se jussit: & cum primum juvenem videt, accurrit, amplectitur, ac piacularia quædam grana aliaque id genus sacra munuscula ei tribuit: denique, Perge, inquit, fili, cum tua istiusmodi lætitia; hæc enim profecto optima est ad virtutem via.

[206] Verum quemadmodum hilaritatem atque lætitiam probavit maxime, [dissolutionē] sic etiam dissolutionem & nimiam animi relaxationē semper abhorruit. Itaque Christianæ virtutis studiosis diligenter cavendum esse dicebat, ne forte scurrilem, quod ipse aiebat, spiritum induant: siquidem scurrilitas, & supervenienti divinæ gratiæ plurimum officiat, & adeptam jam penitus evacuet. [& otiū vitare docet,] Illud quoque, ad continendos in officio juvenes, diligenter curabat, ut occupatiores eos semper haberet. Quamobrem jubebat illos interdum cubiculum sibi verrere, lectulum sternere, capsam aut tabulam alio atque alio transferre, ex precatoriis globulis aut ex floribus etiam coronas texere, legere aliquid aut scribere; alia denique aliis imperabat, ne scilicet eorum quisquam otiosus & vacuus ageret: qua re nihil ejus ingenio alienius esse poterat, quippe quem nisi occupatum nemo vidit unquam.

[207] [usurpare Sacramenta,] Præterea ad Pœnitentiæ sacramentum frequenter venire eos volebat, ad Eucharistiam non item; sed ut ad eam se quam diligentissime compararent, certis etiam spiritualibus exercitationibus præscriptis, sæpe admonebat. Cum autem deinde ad sacrum Mysterium accederent, in aliud atque aliud tempus eos differebat, alias atque alias exercitationes designando, usque eo dum opportune id fieri posse existimabat. Porro hujus rei rationem afferebat, quod eo tempore, quo Christi fideles tantum Sacramentum accipiunt, acrioribus tentationibus impugnentur, quibus juvenes ferme succumbunt, nec plane sine gravi injuria ejusdem Sacramenti. Ad hȩc cælestem illam mensam, esurientibus & sitientibus dumtaxat paratam esse dicebat: quamobrem petentibus interdum ab se facultatem communicandi; Nequaquam, inquiebat, Sitientes, sitientes venite ad aquas. Ferventibus autem Bacchanalibus, ut ipse juvenes a prophanis fœdisque spectaculis averteret, [7 ecclesias obire,] sacra & moralia quædam gesta repræsentanda curabat. Hanc etiam ob causam septem Urbis Ecclesias cum illis obire, aut in Quirinali, aut in Janiculo sacros conventus sub dio celebrare consuevit.

[208] [& levia etiam pericula castitatis cavere,] Quædam insuper longe salutaria monita dabat eis, ad castitatem & pudicitiam custodiendam: nimirum, ne se a prandio ab aliis secernerent, nec ad legendum, aut scribendum, aut aliud quidlibet peragendum soli secederent: hoc enim tempore, ut ipse aiebat, humani generis hostis, omnibus technis adhibitis, homines vehementius oppugnat: quamobrem sacris litteris edocemur, cavendum nobis esse a dæmonio meridiano. Illud etiam nominatim jubebat, ut quoscumque contactus, manuum quoque, tamquam contagia devitarent: quod in hominibus nostris omnium maxime abhorrebat: neq; inter se remotis arbitris agere patiebatur, quamvis arctissimo propinquitatis vinculo conjuncti, atque optima indole pudicisque moribus præditi essent: quamquā enim probi & casti forent, nec quidquam mali tunc mente agitarent; tamen, ut ad malum proni sunt sensus hominum, longe alii mox evadere poterant. Fratres quoque cum sororibus ipsis liberius ludere, atque inter sese contingere, expresse vetabat: quippe qui diaboli insidias & occultas artes nocendi noverat.

[209] [neque fratres cum Sororibus ludere patitur.] Nec ab re fuerit huic loco subtexere, quæ Dei servus in hanc sententiam lepide simul & graviter effatus est. Adolescens quidam, propterea quod ludere solebat cum sororibus suis, ab Angelo Vellio, cujus antea mentionem fecimus, quemque ille conscientiæ suæ judicem delegerat, ne id faceret, sæpe admonitus fuerat. At juvenis, ut erat optimo ingenio moribusque castus, iteratis istiusmodi monitis offensus est. Itaque Vellius; Cedo, inquit, fili: nullus in hac re te tangit scrupulus: nonne? Nullus enimvero, ait ille. Abi igitur, addit Vellius, ad P. Philippum, atque illum hac ipsa de re consulito. Paret adolescens. Quo audito Philippus, statim rogat, quibusnam studiis operam daret. Logicæ subjicit ille. Tum vero beatus Pater; Scito igitur malum dæmonem, tamquam Logicum peritissimum, abstrahendi rationem facile tibi suasurum, ut nimirum feminam cogites, non sororem. His dictis convictus adoscens quievit, atque ex ea die ejusmodi lusibus sese abstinuit. Demum in gubernanda moderandaque juventute, longe omnium prudentissimus exstitit Philippus; idque eo fuit mirabilius, quod ita in uniuscujusque curam incumbebat, quasi nemo illi prȩter ipsum curandus.

CAPUT XVII.
Ad suos in extremo agone juvandos, quantam diligentiam adhibuerit.

C. VIII.

[210] Nec sane minorem curam impendit in recreandis refocillandisque suis in spiritu filiis, cum adversa valetudine afficerentur: [Ægris sedulo assistere solitus,] siquidem unumquemque eorum continuo invisebat ipsemet; & cum primum decumbentis cubiculum intraverat, positis statim genibus pro eo ad Dominum preces fundere solebat, idque secum pariter adstantes ut facerent hortabatur. Quod si forte ingravesceret morbus, languenti ad extremum usque spiritum assidebat, atque ad extremam pugnam arma contra dæmonum incursus mirabiliter subministrabat. [uni ex suis desperabundo,] Sebastianus quidam erat, musicæ artis peritus, Philippi discipulus, atque egregia pietate vir. Huic animam agenti vafer humani generis inimicus, terribili quadam specie sese offerens, ut de æterna salute desperaret variis rationibus suadebat: quibus denique miser ille fatigatus victusque, exclamare cœpit, O me infelicem! o utinam natus non essem! quandoquidem omni spe salutis amissa, in æternas flammas jam jam detrudendus sum. Talia vociferans, omnia replebat gemitu. Cumque horas ipsas duas in iis clamoribus perseveraret, demum Parochus advocatur. At ille nec videre illum nec audire voluit; sed iracundia incitatus oculos ab eo statim avertit; testatus palam, nullam sese illi fidem unquam habiturum, propterea quod de sua ipsius salute jam conclamatū esset.

[211] Rebus igitur desperatis ad Philippum itur, qui statim præsto adest. [fugatis dæmonibus,] Vixdum autem cubiculi limen attigerat, cum more suo, Quid rei, hoc est? inquit elata voce: quid hoc est? Adducensque se intro, ad lectulum venit decumbentis, capiti manum imponit, aitque, Ne dubita. Hoc verbo repente sese ille collegit ac recreavit; nec minori voce quam antea clamare cœpit; Philippus dæmones ejicit: dæmones fugiunt, [quietam mortē facit.] & Philippus eos ejicit. O admirandam Philippi virtutem? Vivat Christus. Vivat Philippus, qui eruit animam meam ex inferno inferiori. Incredibili quoque lætitia perfusus, sacras cantiunculas aggreditur, quæ in Oratorio tunc temporis canebantur; eamque præsertim, quæ iterato centeis Jesu nomine contexta est. Denique elevatis ad cælum manibus oculisque; Ecce, inquit, Angeli, ecce Archangeli; reliquos etiam beatorum Spirituum ordines appellans. Atque hȩc dicens, ipso Pervigilio sancti Michaelis Archangeli, IV Kalendas Octobris, in beati Patris amplexu efflavit animam.

[212] [item Confessario suo] Ægrotabat graviter Persianus Rosa, is quem Philippus (ut diximus) a sacris Confessionibus habuit, egregia pietate & virtute Presbyter: cumque ad extremum vitæ discrimen adductus esset, vehementissimis tentationibus oppugnabatur. Quamobrem ad Dominum, cum tribularetur, clamabat, Tu judica me Deus, tu discerne causam meam: atque hæc repetens, præ timore ac pavore identidem strato surgebat, [spectris territo:] muniens sese signo Crucis; & nunc huc, nunc illuc sese versabat. Ecce autem advenit Philippus: quem ubi primum videt ille, continuo inclamat, Sancte Philippe, ora pro me; & ejice, obsecro, canem illum tam nigrum, tamque terribilem, qui me lacerare contendit. Re audita Pater ad terram se prosternit, hortaturque adstantes omnes, ut oratione Dominica & Angelica salutatione, Deum Deique matrem suppliciter exorent. Mirum dictu! Vix genua flexerat beatus Pater, cum Persianus exclamat: Deo gratias, Deo gratias; canis abit: canis fugit. Surgit Philippus, & aqua sancta ægrotum aspergit ac benedicit. Ille autem timore deposito, lætus atque alacer, postridie ejus diei consentaneam mortem vitæ sanctissime actæ sortitus est. [alterum longioris vitæ desiderium]

[213] Gabriel Tana Mutinensis, ex familia Joannis Riccii, Cardinalis Politiani, octodecim annos natus, ægrotabat ad mortem. Is biennio ante in Philippi fidem se contulerat; magnoque spiritus ardore succensus, Confessionis atque Eucharistiæ mysteria bis saltem in hebdomada obire solebat, & in nosocomiis ad sublevandos infirmos frequens erat. Igitur ingravescente indies morbo, cum nulla medicorum arte relevari posset, ad ultimum vitæ diem redactus est. Hic vero, instinctu inflatuque diaboli, magna illum cupido invasit valetudinem recuperandi: quamobrem de vicina morte omnino cogitare non poterat. Aderat tum forte Philippus (frequens enim ad illum ventitabat) rogavitque, quomodo se haberet? [periculose tentatum,] At ille, Equidem præ gaudio gestio: neque enim, Deo favente, nunc moriturum me puto. Itaque rogo te etiam atque etiam, Pater, ut inter, sacrificandum pro mea salute ad Dominum preces fundas; mihique impetres spatium pœnitentiæ, quo plangam paululum dolorem meum. Tum vero Pater, dæmonis artes agnoscens, quippe qui vicinam hominis mortem Deo revelante cognoverat; Volo, inquit, a te voluntatem tuam, quam Deo Patri, cum sacratissimam Hostiam offeram, pariter offerre desidero: propterea volo, quod si te Deus advocet, obsistenti satanæ confestim respondeas, Mihi nulla voluntas est, sed eam Christo jā tradidi. Sic factum. Rogavit denique Philippus omnes qui aderant, ut pro infirmo Deum attente deprecarentur, & ad Sacrificium celebrandum se recepit.

[214] [facit citam mortem optare,] Quo peracto ad ægrotum rediit, offenditque illum immutata penitus voluntate Apostolicum illud magno cum spiritus ardore iterantem, Cupio dissolvi & esse cum Christo; acceptam deinde Crucifixi imaginem non sine lacrymis amplexantem atque osculantem; adstantes etiam amicos fortiter admonentem, ut ad Dei cultum toto pectore incumberent, omnemque seculi fastum penitus conculcarent. Ajebat enim, Tædet me, mihi credite, vitæ meæ, mortemque desidero, ut ad paradisum conscendam. Ad Philippum postea se convertens; Hactenus, inquit, rogavi te, Pater, ut mihi salutem a Domino impetrares: nunc te etiam atque etiam oro, ut mihi quam citissimam ex hac misera vita migrationem obtineas. Porro in iisdem pietatis affectibus ad vesperam usque perseveravit. Cumque Philippus sub noctem domum rediturus esset, iterum ille, Equidem, Pater, in paradisū ire volo: ora igitur pro me, ut desiderium meum omnino impleatur. Tum Philippus. At vero si te Deus istiusmodi morbo affectum differre velit in annos multos, ejus voluntati nonne libenter obtemperabis? At ille; Quid istud verbi est, Pater? An vero nescis, quod toties jam tibi dixi, velle me quamprimum in paradisum migrare, ut Deum meum videam, meque in hac vita diutius esse non posse? Quamobrem precare quæso piissimum Dominum, ut ante mediam noctem migrationem mihi omnimodis largiatur. Cui Philippus: Age igitur, ne dubita, votum tuum implebitur.

[215] [eumque adversus futuras tentationes instruit:] At tibi arma sumenda sunt, & contra diabolum fortiter dimicandum: siquidem multis te machinis oppugnabit. Quamobrem voluntatem tuam te Christo obligasse memento, nec time; ipse enim pro te pugnabit, & vincet. Prædixitque ei Sanctus omnes infidias, quibus eum vaferrimus hostis aggressurus esset. Denique ita præmonitum munitumque reliquit, quo nimirum liberius ad Dominum pro illo funderet preces, substitutis tamen suo loco Joanne Baptista Salviato, & Francisco Maria Taurusio, aliisque; quos admonuit, ut simul ac novi quidquam accidisset, [ille, victo præsumptionis spiritu,] statim se certiorem facerent. Vixdum abierat hora, cum ecce tibi satanas ægrotum aggreditur: utque eum in superbiam efferret, quidquid boni unquam egisset ita illi repræsentavit, quasi certissimum a Domino præmium sibi propterea deberetur. Quamobrem cum inter letanias precesque recitaretur illud, A mala morte libera eum, Domine; statim subridens, caput agitavit, aitque; Qui Christum habet in corde, is profecto perire non potest. Mox vero fraude detecta, clamare cœpit; Vestris precibus, quæso vos Fratres, juvate me: quod enim nunc dixi, non mea voluntate, sed instinctu impulsuque dæmonis dictum est.

[216] Hac igitur tentationis procella perfunctum iterū invadit veterator, [Iesu nomen invocare impeditur,] & quibus potest artibus prohibet, ne sanctum Jesu nomen appellet; quod quidem in ore semper habere cupiebat, quamobrem amicos omnes id nominatim rogaverat, ut illud sibi in extremo spiritu ad memoriam revocarent. Itaque cum se tam fortiter adstrictum devinctumque videret; Succurrite, inquit, Fratres, mihi, quæso, succurrite: neque enim efferre id possum. Rogantibusque, quid hoc rei esset, quod efferre non posset, num forte sanctissimum Jesu nomen? Hoc ipsum esse solo nutu significavit; &, Quænam atrox tentatio hæc est, inquit, ut Jesu nomen proferre non valeam? Quamquam enim illud ore exprimeret, tamen nulla ratione id facere posse opinabatur: inter has ergo curas anxius atque solicitus, multo sudore manabat. Quamobrem confestim Philippus accitur: cujus adventu ægrotus vehementer gavisus est: eoque adjuvante, & voce ipsa præeunte, dulcissimum Jesu nomen, qua cupiebat ratione atque affectu, sæpius pronuntiavit.

[217] Neque ideo, quia semel atque iterum superatus esset, [deinde rursus spe vitæ tentatur,] humani generis hostis incepto desistit; sed nova veluti irruptione ejus fidem labefactare conatur, iterumque spem maximam facit valetudinis recuperandæ. Quapropter ad Philippum conversus; Adjuva me, inquit, Pater: neque enim iis, quæ credenda sunt fidem habere mihi videor, nec me nunc moriturum puto. Cui Philippus; Sperne, fili, has etiam diabolicas technas, & dic mecum, Credo, Credo. Quæ quidem verba tametsi optime pronuntiabat, tamen neque se recte hoc facere, neque eorum quæ credenda sunt certam firmamque fidem habere se existimabat. Igitur Philippus adstantibus imperat, ut omnes pariter clara voce pronuntient Symbolum Apostolorum, atque idem hoc ipsum corde saltem agere ægrotum jubet. Qua re tentatio illa confestim evanuit: quin etiam ubi se tantisper collegit, animos sumpsit; ac fortiter, nec sine contemptu, ipsi adversario insultabat, dicens; Equidem, velis, nolis, credere, volo; crediturus utique in æternum. Porro ex hac pugna quamquam victor evasit, tamen admodum defatigatus est.

[218] Denique callidissimus serpens, ubi tot machinis adhibitis nihil se profecisse intellexit, ad extremam desperationem hominem adducere constituit. [tum ad desperationem impellitur,] Igitur visibili specie, trucibus oculis, ore habituque terribili, ei sese objicit. Quo ille spectaculo vehementer exterritus, immutato vultu huc illuc convertebatur, nec ubi quiesceret, invenire poterat. Quamobrem gravi pressus mœstitia clamabat; Me miserum, quot peccata! quot scelera! Domine miserere. Ejice, Pater, teterrimos canes, qui me circumstant atque obsident. Tum demum Philippus, qua solebat fiducia atque auctoritate, impositis manibus super caput ejus; Tene igitur, inquit, immunde spiritus, divinæ gratiæ tam audacter obsistere? [sed confortatus a Philippo,] Hæ manus hodie Christi corpus contrectaverunt: quamobrem, jubeo in ejus nomine, hinc abi, atque hominem hunc liberum extemplo dimittito. His dictis tentatio evanuit. Tum vero beatus Pater ad ægrotum: Age, fili, confortetur cor tuum, & dic mecum: Discedite a me omnes, qui operamini iniquitatem: nec time: etsi enim peccasti, Christus pro te mortuus est, & redemit te in sanguine suo. Ingredere igitur in latus ejus, & intra vulnera ejus abscondere; nec quidquam dubita. Hæc cum dixisset Sanctus, procumbit in genua. At ille gaudio triumphans, [pulsis dæmonibus,] ait; Gaudete, Fratres, gaudete: etenim canes fugiunt, & Philippus eos expulit. Ut fugiunt! (digito locum indicabat) ut sese repente abripiunt! Vicimus demum, & vos victi celeri fuga evanuistis. Nunc demum nomen Jesu dulcissimum appellare libere potero: libet jam Jesum millies invocare. Atque in hunc modum fervente spiritu, defixisque oculis in Crucifixi effigiē, quam quidam ex astantibus manu tenebat, eo animi ardore orabat ad Dominum, ut nemo ex iis qui aderant prȩ cordis compunctione uberrimas lacrymas non effuderit.

[219] Tum se ad illos convertens; O quæ & qualia, Fratres, egomet hisce oculis vidi! [in Dei amorem exardescit:] Nunc demum intelligo, quod Pater auribus nostris quotidie insonabat, nimirum quantum amoris creatis rebus impendimus, tantumdem nos detrahere Creatori. Igitur toto corde, quæso vos, Fratres, Deum diligite. Iterum deinde ad Crucifixum se vertit, acceptumque manibus arcte complectitur atque osculatur, extentoque brachio clariori voce clamavit; Vivat Jesus per orbem totum, vivat in æternum. Quis me separabit a caritate tua? Discedite a me omnes, qui operamini iniquitatem. Hæc atque alia hujuscemodi magno cordis affectu effundentem, & acriter dæmones increpantem Philippus repressit; aitque, Sat est, fili, sat est: facessant dæmones, quandoquidem cum de iis loquimur, nimio plus iisdem honoris tribuimus quam mereantur. Pone in Domino tuo spem tuam, & spera in eo, & ipse faciet. [& tandem quiete exspirat.] Paruit ille, & statim quievit. Quamquam autem medici aliique omnes putabant, ipsum in posterum etiam diem vitam facile protracturum; quippe qui & voce & spiritu optime constare videbatur; Philippus tamen; Longe aliter eveniet, inquit: ubi enim tantisper se loco moverit, statim expiraturus est. Neque abfuit dicto fides: siquidem post mediam horam se in dexterum latus vertit, & in Philippum defigens oculos, appellato Jesu nomine, placidissime efflavit animam. Cujus in vultu tantus repente nitor & venustas apparuit, ut angelicam prope faciem repræsentaret.

[220] [Sanctus alterius moribundi tristitiā pellit.] Jacobus Marmita, eidem Cardinali Politiano a secretis ac Philippo addictissimus, prudentia, eruditione, ac pietate spectabilis, ardentissima febre correptus, acutisque torminibus diu vexatus, denique ad extremum adductus est; &, ut sunt homines natura fragiles atque infirmi, gravi mœstitia pressus ita jacebat, ut nulla re mitigari dolor ejus posse videretur. Quapropter Philippus, qui pro sua caritate languenti frequens adstabat; Confortare, ait, fili, & esto robustus. Invoca Deum tuum, & dic mecum, Deus noster refugium & virtus, adjutor in tribulationibus. Cui Marmitta statim subjecit; Quæ invenerunt nos nimis. Pergit deinde Philippus, qua orationibus, qua verbis plane divinis afflictum excitare & consolari. Nec frustra; quandoquidem in tantis tenebris nutanti opportune radius divinæ claritatis affulsit, discussaque tristitiæ caligine pristinam mentis serenitatem cum tranquillitate restituit; demum lætus atque alacer congruentem vitæ pie sancteque actæ finem adeptus est.

[221] [pro alio sacrificans,] Nicolaus Giglius, nostræ Congregationis Presbyter, natione Gallus, omnium virtutum homo probatus & spectatus, iisque nominibus Philippo unice carus, ex morbo gravissimo ad finem vitæ appropinquabat. Ecce autem quadam die ingens strepitus, quasi saxorum aut ferratorum curruum aut etiam tonitruum, in nostris ædibus auditus est; quo tempore Pater in privato sacello inter sacrificandum solus orabat. Cumque repente inclamasset, accurrunt nostri, & primus omnium Petrus Consolinus. Cui statim Philippus: Abi cito ad Nicolaum, & ut sese res habeant mihi renuntia. Paret is, ad Nicolaum advolat, offenditque illum gaudentem, extentisque in cælum manibus identidem hæc iterantem; Gratias agamus Domino Deo nostro: [fugat dæmonem;] accessit, recessit, victus est. Quæ omnia cum Philippus audivit; Sat est, inquit, sat est. Venit deinde ad ægrotum. Quem cum primum videt ille, confestim exclamans ait, Pater, ego te antea non cognovi. Cur tam sero mihi innotuisti? Nimirum vir optimus, in extremo spiritu longe clarius quam antea, Philippi egregiam sanctitatem Deo revelante cognovit, ejusque præsentissimum auxilium in tam difficili certamine expertus est.

[222] Carolus Mazzeus, & ipse Philippi discipulus, gravissime ægrotabat, [idem alius,] agentique animam humani generis hostis horribili specie sese objicit: utque hominem spectro perterritum ad desperationem salutis adigeret, quidquid mali olim aut cogitaverat, aut dixerat, aut fecerat, id omne illi statim sub uno aspectu ponit. Cui Carolus, cælitus inspiratus, nihil omnino respondit, nisi; Appello Philippum. Quare victus, & pudore confusus superbus & callidus hostis, aufugit. Dixit autem beatus Pater, casurum utiq; Carolum in dæmonis laqueos, si cum dæmone verbis contendere voluisset; animam autem ejus, per fidem atque humilitatem, salutis locum obtinuisse. [aliiq; plures experiuntur,] Constabat vero inter omnes, qui Philippo familiariter utebantur, ejus præsentia, cum, præsertim ad ægrotos veniebat, rogabatque quis intus esset, fugari statim dæmones, omnesque tentationes longius propulsari: plurimos quoque in extremo spiritu, adstante sibi beato Patre, malignum turpiter terga vertentem visibili specie conspexisse.

[223] Hac porro caritate & benignitate Philippus, non modo suos dum ægrotabant complexus est, [etiam externi & inimici.] sed etiam alienos; eosque præsertim, qui male de illo meriti essent. Et ut eorum plurimos omittamus, de quibus infra commodiori loco dicturi sumus, illud tantum hic recensebimus, quod cum ex iis quidam ejus nomini infensissimus, quique illum ejusque in spiritu filium indignis modis acceperat, gravi morbo laboraret; quamquam id Vir sanctus, nisi divinitus rescire nequiverat; a Sacro tamen in vestiarium reversus, dixit, vehementius solito pro eo se preces fudisse. Compertumque est, eodem tempore improviso morbo illum correptum esse; cujus commiseratione amantissimus Pater adeo commovebatur, ut quoties de illo cogitaret lacrymas continere non posset. Libet autem ad hæc quasi appendiculam adjicere, quæ vir prudentissimus in visitandis infirmis, præsertim morti proximis, suos admonitos esse voluit. Primum quidem, ut ne verbis res ageretur, neve multa illis ingererent, sed orationibus potius opportune succurrerent: deinde ne vaticinari aut de morbi exitu prædicere auderent: siquidem nonnulli, postquam ægrum moriturum esse prædixerant, cum deinde secus accidisset, isque sanitatem recuperasset, moleste id tulerant, propterea quod prædictio illis haud feliciter cecidisset.

CAPUT XVIII.
Multos ex variis tentationibus, molestiis, & scrupulis liberat.

CAP. IX

[224] Nec vero ejus cura & sedulitas ad infirmos tantummodo pertinebat, sed ad alios quoque, [Iuvat Sanctus,] quacumque illi aut tentatione, aut molestia scrupulorum, aut ægritudine premerentur: nemo enim erat tam afflictus ac perditus, quem ille statim, inexplicabili illa caritate & benignitate, non reficeret & recrearet. Marcellus Bencius, nobilis Politianus, valde solicitus erat ob periculum, in quo versabatur, Deum graviter offendendi. [in peccandi periculo positum,] Itaque cum Angelo Vellio, qui sibi confitenti aures dabat, omnia non semel contulit. Is vero longe periculosam ægritudinem hanc esse intelligens, nec cuivis medicorum facile sanabilem. Huic malo, inquit, si mederi cupis, tantoque periculo liberari, ad P. Philippum confugito. Nec mora ad Philippum accedit, detectoque vulnere obtestatur, ut sibi auxilium & curationem afferat. Res mira! Eodem tempore quo beatum Patrem alloquebatur, miris modis recreari & confirmari se sensit: & necdum sermone completo, omni tentatione & molestia, non modo in præsens, verum etiam imposterum liberatus est.

[225] Antonius Fantinus, pauper in hoc mundo, dives in fide erat, qui triginta ipsos annos apud Philippum sacra se Confessione expiavit, postremos autem viginti id facere quotidie consuevit. [avertit consilium occidendi adversarii,] Is porro olim juvenis uxorem duxerat adolescentulam; vidit autem aliquando quemdam de familia nobilis viri, euntem sæpius ac redeuntem per viam in qua ipse habitabat, & ad fenestras suas oculos obliquantem: utque erat ingenio ferox & militiæ assuetus, hominem aggreditur; ut ne imposterum illac pertranseat, expresse vetat; si secus faxit, fore ut illum cito pœniteret facti. Cumque ea re homo pertinax nihil a proposito averteretur, Antonius ira incitatus, de eo interficiendo secum ipse deliberat. Interveniente autem post triduum die festo, quo apud Philippum conscientiam deponere consueverat; quamvis natura fortiter repugnaret, adire tamen ad illum voluit, ad ejusque genua provolutus animum suum aperuit. At Pater, de more caput ejus demulcens, Abi, abi, inquit. Quo dicto Antonius, quamquam modo tam anxius atque solicitus, subita quadam lætitia perfusus est; omnique perturbatione repente sedata, pristinam animi tranquillitatem recuperavit; & si forte in adversarium incideret, ne tantulum quidem commoveri aut accendi se sentiebat: quodque longe admirabilius videri possit, ipsemet famulus ex ea die numquam locum illum repetere visus est.

[226] Juvenis quidam, non ita pridem ad Philippi amicitiam adjunctus, nullo pacto adduci poterat, [alterum in voluntate vindictæ obstinatum,] ut illatam sibi injuriam condonaret. Itaque beatus Pater multis rationibus id ei suadere cum studuisset, nec quidquam proficeret; denique hominem aggreditur: & Crucifixi effigiem in manu tenens, magno spiritus ardore; Vide, quæso, inquit, & considera quantum pro se sanguinis Dominus tuus effuderit: nec solum ipse inimicis, qui eum crucifixerant, omnia sponte remisit; sed etiam Patrem, ut illis ignosceret, postulavit. An non intelligis, miser, quotidie te orationem Dominicam enuntiantem, non delictorum veniam, sed ultionem exposcere? His dictis magna cum spiritus libertate eidem præcipit, [crucis objectu emollit.] ut genibus positis ante Crucifixi imaginem, his illum precibus oret: Domine Deus, tametsi manibus pedibusque que transfixis e cruce pendeas, & fosso latere sanguinem totum profuderis, tamen ad meam salutem hoc parum est: quamobrem necesse est, ut iterum transfodiatur cor tuum, novusque sanguis fundatur (si tamen reliqui quidquā sit) quandoquidem, quem pro me hactenus effudisti, is profecto non sufficit mihi. Vixdum genua posuerat juvenis, ut Patris imperio obtemperaret; cum subito tremore correptus est, arrectisque comis præ stupore mutus hæsit atque immobilis: nec vero nisi longo intervallo tremor illum deseruit. Denique ubi se collegit, ad Philippum venit, &, Pareo, inquit, Pater, atque ex nunc libenter ignosco: quidvis jubeas licet, factum dabo.

[227] [contumacis discipuli,] Petrus Focilis, de quo antea dictum est, venit aliquando ad Philippum, sacram Confessionem peracturus: quem Sanctus audire noluit, sed graviter reprehendit, propterea quod in re quadam sæpius admonitus, ejus imperium neglexisset. At ille, ut erat ingenio vivido ac præfervido, graviter id molesteque ferens, hæc apud se reputabat. Quid rei hoc est? Numquid in Urbe præter hunc nemo erit, cui rite peccata confitear? Abiitque iratior ad ecclesiam Societatis Jesu, [mœstitiam levat & ipsā corrigit:] ibique Confessionis sacramentum obivit. Ecce autem repente, tanta illum mœstitia mentisque perturbatio invasit, ut requiem invenire omnino non posset. Post duos dies Philippus acciri eum ad se jubet: &, mira res! hoc tantum nuntio accepto pristinæ lætitiæ redditus est. Itaq; ad beatū Patrem venit, ejusque genibus provolutus, præteritam contumaciam accusans, amare flevit. At ille qua solebat caritate hominem arcte complectitur, & leniter corrigit. Tum vero Petrus, gaudio triumphans; Equidem, Pater, ex hoc die me tibi dicto audientem fore promitto: quod & re ipsa, quoad vixit, implevit.

[228] [gravem mulieris tentationem discutit.] Elisabeth Contessa Tiphernas, horribili quadam tentatione tres aut quatuor continuos menses vexata, demum ab Angelo Vellio, apud quem Confessionem de more peractura erat, ad Philippum mittitur, quicum conscientiam suam aperiat. Paret illa, & statim ad ejus pedes sese abjicit. At Pater, cum primum eam videt; O te, inquit, miseram; quam sane multa gravissima tentatio exagitat: nonne est ita? omnesque ejus animi sensus ac latebras patefecit: qua re mulier vehementer obstupuit: uni enim Confessario, secundum Deum, hæc innotescere potuerant. Pergit deinde Philippus, aitque; Ne dubita, jam jam rem Divinam facturus sum, itaque pro te Deo preces offeram. His dictis solito tremore concussus, e sede surrexit, atque abiit ad sacrificandum. Eodemque tempore Elisabeth ab omni molestia liberam se esse intellexit, nec deinde alias unquam ejusmodi perturbatione tentata est. Postridie vero cum ad nostram ecclesiam rediisset, ubi eam videt beatus Pater, An non ego, inquit, præclare de te meritus sum? Igitur in posterum, si siquid tibi opus fuerit, ad me redito. Ex eo die mulier Philippum, tamquam humano fastigio celsiorem, magis magisque suspexit.

[229] [Discipulum absens invocatus juvat,] Mutius Achilleus, Septempedanus Canonicus, & Theologus Cathedralis ecclesiæ, cum olim juvenis in Philippi fidem & curam se contulisset, eique Vir sanctus inter sacram Confessionem cordis secreta detexisset, tantam de illius sanctitate opinionem habere cœpit, ut eo inconsulto, præsens, absens, nihil omnino facere auderet; quin etiam illum adhuc inter homines agentem, quasi ex Superis unū, sibi in auxilium invocabat. Nec frustra; cum enim aliquando ad Urbem rediens, ex alta atque abrupta rupe in solo loco, jam jam se in Tiberim prolapsurum videret; ad eum etiamnum viventem precibus votisque confugit, sensitque statim quasi præsentis auxilium: id, quod toties se expertum esse affirmavit, [aliosque plures,] quoties in tentationibus suis mentisque perturbationibus eum invocasset. Multi præterea testati sunt, quotiescumque apud illum sacra se Confessione purgabant, aut tangebantur manibus ejus, aut datis ab ipso remediis utebantur; confestim sese qualibet tentationis molestia recreatos confirmatosque fuisse: non nulli etiam professi sunt, varias dæmonum impugnationes, implorato dumtaxat Philippi nomine, sese feliciter evasisse.

[230] Alios præterea complures, ab aliis etiam animi perturbationibus liberavit. Julius Petruccius, [curas graves sedat,] nobilis Senensis, quem beatus Pater deinde in familiam S. Caroli Cardinalis Borromæi cooptandum curavit, maxima solicitudine tenebatur. Cum autem multa jam de Philippi virtute sanctisque moribus audisset; ad illum confugit, non modo conscientiam, sed quod ipse jam certo sperabat, molestiam omnem depositurus. Nec spes eū fefellit: vixdum enim rem Patri narraverat, cum extemplo, sedato curarum æstu, pristinæ quieti & tranquillitati restituitur: id quod secum ipse recogitans, viri sanctitatem magis magisque reveritus est, atque ex ea die ad illius arbitrium totum se contulit; denique ad decrepitam usque ætatem Oratorii nostri exercitia religiose frequentavit.

[231] [Capitalem rixam oratione sopit.] Sixto Quinto ad summum Pontificatum evecto, acerrima dissensio exorta est inter Bernardinum Cottam & Gerardum Caraccium, Philippi in spiritu filium; quod nimirum uterque novi Pontificis pharmacopolio ut præesset, summo studio contenderet. Crescente vero indies discordia, propius nihil est factum, quam ut sese hostiliter appeterent. Qua re vehementer commota Gerardi soror, bene mane ad nostram ecclesiam venit: cumque Sacerdotem, cui de more confitebatur (erat is Joannes Franciscus Bordinus) in templo non offendisset, Phlippi genibus advoluta, solicitudinis suȩ causas aperuit. Cui Philippus, quasi aliud agens; Sat est, sat est, inquit: revertere domum, ne dubites. Cumque illa adjecisset, velle se tria Sacrificia in honorem Spiritus sancti eo nomine offerri; Optimum sane consilium, ait Pater, ego quoque jam jam hoc ipso nomine Sacrum faciam: confide, filia, voti compos fies. Et cum dicto in vestiarium se confert, sacris indumentis ornatur, ac rem Divinam peragit: cui femina eadem adesse voluit. Mox domum reversa, Gerardum invenit gaudio triumphantem, propterea quod, volente etiam adversario, quidquid optaverat obtinuisset. Ubi vero ex ipsa sorore audivit, quemadmodum cum Philippo gesta res esset; præ ingenti lætitia erumpentes lacrymas cohibere non potuit: actisque Deo gratiis; Equidem, inquit, Philippum in Sanctorum numero semper habui, eodemque loco mihi nunc est, eritque in æternum.

[232] Joannes Baptista Magnanus, nobilis Bononiensis, Gregorio XIII Pontifici Maximo a Cubiculo intimo, [mœstitiam abstergit.] ingentem pecuniam ludendo perdiderat: quapropter in summam prope desperationem adductus, plane non sine Numine in Philippum incidit, haud ita procul ab ædibus Caritatis. Quamquam autem Beatus Pater, ne de facie quidem hominem noverat; tamen, Deo ita illum impellente, manu statim prehendit: &, Nolis inquit, diffidere rebus tuis: Deus enim tibi opem feret. Sacra te Confessione expiatum volo, & profecto videbis auxilium Domini super te. His aliisque amicissimis verbis in proximum templum S. Hieronymi illum deducit, confitentem auscultat, imponensque capiti ejus manum (res mira!) omnem ab eo molestiam depellit. Itaque tam subita sui mutatione obstupescens, Philippum ubique miris laudibus prædicabat. Boëtius Junta, Clericus Senogalliensis, magno curarum æstu fluctuabat. Quodam autem die in ædem ipsam S. Hieronymi cum se contulisset, vidissetque Philippum de more ad Confessiones audiendas sedentem; genuflectit ante illum, conscientiam purgaturus. Necdum verbum ore protulerat, cum. Sanctus, rem divinitus odoratus (neque enim hominem antea unquam viderat) oculos ad cælum extollit, aitque; Domine, Anima hæc multis tribulationibus vexatur. Nec plura effatus, pœnitentem auscultat, plenumque jucunditatis ab se dimittit.

[233] Bartholomæus Mantica, Clericus Romanus, quem Cæsar Baronius mendis typographorum corrigendis adhibuit, [captum a latronibus,] nuntium accepit, patrem suum in latronum potestatem venisse. Qua re graviter commotus, confestim ad Vallicellam se contulit, oratum Patres, ut pro illo ad Deum funderent preces: offenditque Philippum, peracto Sacrificio sacrum habitum in vestiario deponentem. Igitur ad illum supplex accedit, factumque miserandum gemebundus exponit. Cui Sanctus; Bono animo es, fili, nihil patri tuo eveniet mali. Deinde ille ad Philippum redit, & narrat, [absque lytro evasurum prædicit,] patri suo mille & quingentos aureos imperatos esse; ni solveret, intra paucos dies morte pœnas daturum. Quo audito Dei Servus infremuit spiritu, & turbavit seipsum, & dixit: Enimvero hoc ferendum non est: neque enim centum aureos miser iste persolvere posset. Igitur ad Capuccinos adi, ut rem orationibus adjuvent deprecare. At ille: Itum est, inquit, atque oratum est. Iterum adeundi sunt, ait Pater læto vultu, [factis pro eo precibus.] atque orationibus insistendum: certissime enim tibi illum Dominus sospitem incolumemque restituet. Neque fefellit eventus; quandoquidem paucis post diebus præter omnem expectationem nuntiatum est, admirabili quadam ratione, hominem, sine ullo prorsus incommodo aut detrimento, e latronum manibus evasisse.

[234] Femina quædam in Italia ex familia serenissima, decem jam annos gravissima tribulatione cruciabatur. [Principi feminæ per epistolam,] Hanc, data occasione, Philippus per litteras consolatur: quibus perlectis tanta repente jucunditate perfusa est, ut deinde palam profiteretur, sese de eo statu dimoveri nolle, si regnum ipsum offerretur; idque secundum Deum Philippi orationibus se acceptum referre. Prudentia Diaz, nobilis Matrona Romana, ob varios casus magnis angoribus & molestiis implicita, nullam quietem capere, neminem videre aut alloqui poterat; de nihilo irascebatur, nullum levamentum aut solatium accipiebat. Itaque in summas angustias adducta, ad nostram ecclesiam venit; atque Angelo Vellio, quem a Confessionibus habebat, fluctuantis animi sui miseriam exponit. [& alteri intolerabiliter iracundæ,] Ille ad eam consolandam omnes adhibet rationes, sed frustra. Quamobrem cum oblatam sæpius medicinam respuisset, & quotidie iratiorem atque obstinatiorem eam videret Vellius; rogat denique ut cum Philippo omnia communicet. Erat tum Pater in templo, atque e regione ejusdem Vellii sedebat ad Confessiones auscultandas. Ubi igitur venientem ad se feminam videt: [per impressam fronti Crucem,] Huc ades, inquit, iracunda, quid est quod ita irasceris? Pone hic genua. His dictis, omnes ejus animi sensus eidem obstupescenti patefecit; mox solito tremore concussus, manus capiti ejus imposuit, frontemque Cruce signavit, denique tantisper oravit ad Dominum: eodemque momento (res mira!) non modo perturbationes animi corporisque sedavit; sed cælesti quadam dulcedine delibutam, ad pietatem acrius incitavit. [tranquillitatem animi donat,] Tum vero Pater, Ut vales? inquit. At illa, Optime quidem: & cum dicto amplissimis verbis gratias agit; dein læta & gestiens ad Vellium redit, rem narrat, atque ex ea die Philippi virtutem, supra quam dici potest, observavit.

[235] Idem ferme accidit Liviæ Vestriæ Ursinæ: quam, [aliisque,] totos sex menses graviori cura solicitam atque anxiam, ad Philippum ire cum jussisset idem Vellius; auditam beatus Pater his tantum vocibus affatur; Nihil est quod timeas; eodemque tempore omnem illi molestiam abstersit. Nec secius Camillo Pamphilio, Innocentii X Pont. Max. patri, usuvenit; qui de re gravissima valde solicitus, tota nocte somnum videre non potuit. Vixdum autem illuxerat, cum ad Philippum venit, omnia cum eo de more communicaturus. Hunc autem ubi videt Sanctus, statim loqui occupat, aitque; Quam opportune advenis, Camille? quomodo tecum agitur? [eorū curas divinitus præsciens.] hac nocte tibi semper adfui. Obstupuit ille beati Patris dicto; atque e vestigio cura solutus ac liber, omnia deinde ex sententia confecit. Denique Hieronymus Cardinalis Pamphilius, hujus ipsius Camilli germanus frater, hæc testata reliquit: Equidem in omnibus ad Philippum confugiebam, ejusque consilio atque orationibus qualibet cura & solicitudine levari me sentiebam: quamobrem eo adjutore securus agebam, & nihil erat omnino quod timerem.

CAP. XI.

[236] Præterea insitas quasdam ægritudines & scrupulorum molestias detergendi miram a Domino facultatem est consecutus. [Ex dæmonis terriculamento,] Nobilis quidam Romanus erat, in ecclesia S. Gregorii ad clivum Scauri, cum defuncti corpus eo delatum est: accidit autem ut funebrem pompam inter alios sequeretur arreptitius quidam, in Urbe notissimus. Solutis exequiis, vir ille cœpit curiosius interrogare; sed magno ei stetit curiositas; siquidem post multa homo, irato atque horribili vultu; Tu quoque, inquit, a dæmone arreptus es. Quo dicto ille vehementer exhorruit, & ne forte id verum esset valde dubitavit. Interea crescente indies animi perturbatione, eo tandem miser adductus est, ut se cuidam Sacerdoti exorcizandum curandumque tradiderit. Et quidem alienatus ab sensu animus talia illum dicere ac facere compellebat, [obsessum se existimant,] quæ malo dæmone revera obsessum facile suadebant. Cum vero hujusmodi remedia ad ejus curationem nihil proficerent, sed medendo potius ægresceret; denique accitis medicorum peritissimis, validissima quæque medicamenta melancholiæ huic detergendæ adhibita sunt: sed frustra. Itaque longa jam media vigiliisque consumptus, & vix ossibus hærens, de salute sua desperabat. Inter hæc amita ejus, ex Turris Speculorum Oblatis, ad eum venit; [& Sancto commendatus,] cognatique casum graviter miserans, ad Philippum confugit: rogat, obsecrat, ut misero juveni pro sua pietate succurrat. Igitur Pater ad eum venit, impositisque manibus super illum, Bono animo esto, inquit, nihil quidquam a dæmone passus es. His dictis, una cum Antonio Gallonio, quem secum adduxerat, eum canere jubet; ut nimirum afflictum & jacentem animum a tristitia avocaret. Ubi autem satis cantatum est, ad Vallicelam illum invitat, atque abit.

[237] Hac porro suavitate ac facilitate juvenis illectus, ad nostram ecclesiam se confert, [eique confessus, sanatur,] ibique Philippum offendit; qui leniter clementerq; acceptum genu flectere jubet: dein caput ejus apprehendit, & ad pectus suum dulciter admovet, nescio quid secum murmurans, seque concutiens. Hic vero ille repente erigi & recreari se sensit: & Pater, Ut vales? inquit. At ille, Profecto convalui. Atque ex ea die tam fortiter Philippo adjunctus est, ut ad eum quotidie veniret, & ab ejus latere numquam discederet. Cumque exactissimam totius vitæ Confessionem apud ipsum peregisset; nullo præterea adhibito remedio, tum animi tum etiam corporis salutem recuperavit, atque ad ultimam usque diem Oratorii exercitia frequentavit. Nec prætereundum videtur hoc loco, quod per hos ipsos dies quibus ille anteactæ vitæ noxas per sacram Confessionem expiabat, cum diceret hanc sibimet ex animo opinionem sese evellere non posse; [& liberatur.] Ne dubita, inquit Philippus, ego enim noctu exorcizo te. Ecce autem nocte quadam magnam dæmonum multitudinem ex ore evomere sibi per quietem videtur, eodemque tempore inclamat Jesum, & ab omni molestia liberum se esse cognoscit. Adveniente autem die, cum rem beato Patri narrare voluisset, is, ut erat laudum suarum juratissimus hostis, sermonem abrupit; incussoque leviter colapho, Vade, inquit, & noli amplius peccare.

[238] Dominicus Saracenus, nobilis ejus temporis medicus, atra bile tam graviter laborabat, ut nullo unquam remedio sublevari potuerit. [item duo melancholici.] Denique magna cum fiducia ad Philippum confugit: qui venientem ad se solita caritate complectitur, atque his tantum verbis affatur; Ne dubita, utique convalesces. Hoc dicto statim recreari se sensit, atque hac una medicina omnem a se ægritudinem depulit. Id ipsum ferme usuvenit Aulico cuidam in primis nobili, qui eodem morbo pariter afflictus, quamquam vultu angorem animi usquequaque tegebat, tamen ad summam prope desperationem redactus erat. Hunc itaque cum videret Pater; Quæso, inquit, ne desperes: atque his vocibus jacentem protinus excitavit confirmavitque.

[239] Multos præterea molestissimo & difficillimo scrupulorum morbo vexatos, multis rationibus mentis sanitati tranquillitatique restituit; [Varios scrupulosos curat;] quos quidem omnes nimis longum sit recensere. Quamobrem duos tantum ex iis hic referemus; quo quisque facile intelligat, quantam in hac re potestatem Philippus a Domino obtinuerit. Julianus Fuscherius, egregia pietate & virtute Sacerdos, ex iis qui in ædibus Caritatis agebant; cum videret quemdam ex suis in spiritu filiis assidua scrupulorum molestia agitatum, ut prope jam Confessionis mysterium obire non posset; pluribus, & quidem gravissimis ac religiosissimis viris, eum curandum tradiderat: sed frustra. Igitur quadam die ad Philippum illum adducit. [unum Confessionem ejus abrumpens,] Quem ubi videt sanctus Pater; Ego te, inquit, fili optime novi: tu quidem diabolicis tentationibus cruciaris, verumtamen bono animo esto; liberaberis. Hæc dicens, hominem arcte complectitur, aitque, Diceresne peccata tua coram me & Fuscherio? Equidem libentissime id faciam, inquit ille: neque enim aut pudor aut timor tenent me, quin ea confitear; sed hoc dumtaxat, quod animi mei latebras aperire atque explicare non possum. Tum vero Vir sanctus; Age igitur, & positis genibus hic jam peccata tua confitere. Paret ille: & Philippus post multa, Satis est, inquit, nihil ultra ex te audire volo. His dictis pœnitentem absolvit, dein terram deosculari jubet, & ab omni molestia liberum lætumque dimittit. Alius quidam, teste Cardinali Federico Borromæo, [alium occludens ei ostium.] in Horis canonicis persolvendis gravissimos conscientiæ stimulos patiebatur. Cumque gliscenti indies morbo medicinam non inveniret, rebus denique desperatis ad Philippum confugit. Is autem ostium cubiculi, quod patebat, in os illi occludens, Ego, inquit, pro te Deum rogabo; atque ita inauditum jubet abscedere. Quid multa? Domum revertitur, Horarias preces aggreditur, sine ulla offensione aut molestia absolvit, neque ex eo tempore ulla unquam de hac re anxietas aut formido mentem ejus invasit.

[240] Plura autem huic pestilenti morbo remedia Philippus tradere consueverat; illud autem imprimis, ut cum quis semel secum ipse affirmavit, [Remedia talibus præscribit.] diabolicis suggestionibus sese assensum non præbuisse; nequaquam deinde recogitet, utrum assenserit, nec ne: sæpe enim hæc dum retractantur, quodammodo recrudescunt. Ad tollendam vero ex pusillorum animis omnem dubitationem atque formidinem, duo quasi certissima argumenta & indicia proponebat. Primum quidem, ut quisque vitio aliquo tentatus, etiam atque etiam videret, utrum oppositæ virtuti in ipsa tentatione adhæsisset: tunc etenim pro certo eum credere posse, sese non esse superatum. Alterum vero, ut secum ipse reputaret, utrum jusjurando affirmaturus esset, sese tentationi hujusmodi assensum dedisse, nec ne: quod si præstare id noluisset, indicio erat neutiquam illum assensum esse. Præterea qui hoc morbo laborabant, eos Confessario suo cum voluntate judicium quoque submittere debere, & inanes conscientiæ stimulos scrupulosq; contemnere. Quamobrem horum Confessiones sæpe auscultare recusabat, eosque inauditos sacram Eucharistiam sumere jubebat. Denique ajebat ab ægritudine inducias sperari posse, non pacem; ad eamque curandam unius dumtaxat humilitatis proficere medicinam.

[241] Ad consolandos autem mœrentium animos, si quisquam natus unquam factusque censendus est, [Quoscumque mœrentes tactu & alloquio recreat:] is profecto censendus est Philippus; cujus non tantum verba, sed gestus ipse aspectusque mirifice recreabant. Quapropter Tiberius Ricciardellus de se ipso testatum reliquit, quoties ei Philippus blandiendo crinem velleret, toties ingentem animo lætitiam se percepisse. Id quod & Cæsar Cardinalis Baronius expertum se esse affirmavit, cum olim beatus Pater sæpe illi per jocum colaphos impingeret. Qua de re Octavius quoque Cardinalis Bandinus pariter gloriabatur: omnesque ferme, qui apud Philippum conscientiam expiabant, testati sunt, cum ipse eis manus imponeret, tanto spiritus ardore corripi consuevisse, ut præ lætitia cor illis exilire videretur. Ad hæc Peregrinus Altobellus, Canonicus ecclesiæ S. Marci in Urbe, Ad confirmandam, inquit, Philippi sanctitatem, profiteor, ex ejus alloquiis me tantam semper accepisse animo voluptatem, ut ab eo divelli non possem: quoties autem per Urbem euntem me offendebat, caput meum manibus apprehendens rogabat, Ut vales? quid agis? Tum vero incredibili gaudio perfruebar, atque ex ipsius corpore suavissimum odorem spirare sentiebam. Semel autem, quod præsertim memini, cum in illum incidissem prope ædes Cardinalis Sforziæ, statim ad me properans, more suo tempora mea manibus stringens, Quomodo, inquit, tecum agitur, sancte vir Peregrine? Eodemque momento tam insolita jucunditate perfusus sum, ut ubi essem, aut quo me via duceret, plane nescirem.

[242] Nec solum Philippi vox, manus, vultusque consolandi vim habebant; [quin & cubiculū ejus ingredi solatium est.] sed ipsius etiam cubiculum tantam omnibus voluptatem afferebat, ut perturbationes animi doloresque penitus abstergeret. Quamobrem Martius Alterius dicere solebat, Philippi cubiculum terrestris est Paradisus. Quod idem Julius Benignus, Archiepiscopus Thessalonicensis, testatus est. Federicus autem Cardinalis Borromæus eo loco ita se recreari sentiebat, ut vel animi causa eo se conferret. Alexander quoque Cardinalis Medices, qui deinde ad summum Pontificatum evectus Leo XI appellatus est, singulis quibusque hebdomadis non semel illuc adire consueverat, ibique quinque & sex horas exigebat, dolebatque vehementer noctem maturius supervenire, sibique tam præclaram oblectationem eripere. Multi præterea, ad fores dumtaxat ipsius cubiculi accedentes, incredibili solatio & delectatione afficiebantur. Quamobrem Fabricius de Maximis, si qua forte illum perturbatio mentis invaserat, huc se illico conferebat, eoque remedio omnem ab se ægritudinem depellebat. Hunc porro cum quadam die superveniens Augustinus Cardinalis Cusanus ibidem stantem videret; rogavit, cur in cubiculum non intraret? At ille; Satis superque mihi est, inquit, si ad fores resisto; hic etenim statim, quam volo, consolationem invenio. Denique Nerus de Nigris; vel defuncto Philippo, ubi se quoquomodo perturbari sentiebat, ad ejus cubiculum, tamquam ad portum quemdam fugere consueverat; ibique extemplo optatam animi tranquillitatem recuperabat. Nec vero defuerunt, [& eum videre.] qui Philippi tantum præsentia, ex gravi mœrore in gaudium pristinum sint restituti. Id quod ex aliis Montes Zazzara de se ipse testatum reliquit: & Rodulphus Silvestrius, Gregorii XIV Pontificis Max. medicus, jurejurando affirmavit, majorem animo voluptatem numquam se percepisse, quam cum Philippum præsentem haberet: quin etiam nonnulli hac una re valde oblectati sunt, quod illum per quietem vidissent.

CAPUT XIX.
Eleemosynæ Philippi, & cordis teneritudo erga miseros.

CAP. XI

[243] Quemadmodum autem Philippus in sanandis proximorum animis totus fuit, sic etiam ad curanda eorumdem corpora omnes contulit vires. [Egentiam plucium divinitus noscens] Itaque cum pauperes infirmos visitabat, non modo pecunia eos juvare studebat, sed aliis etiam rebus, quæ ad illorum curationem facere videbantur. Neque vero advocari aut rogari se patiebatur; sed ipsemet sponte miserorum necessitates inquirebat, & quocumque opus esset, diu noctuque, suis ipse manibus aut sinu, quæ sunt ad victum necessaria deferebat. Cum igitur tam incenso caritatis ardore flagraret, illud etiam obtinuit, ut plurimorum calamitates Deo revelante cognosceret. Quamobrem cum ad inopiam redactus esset tibicen quidam Arcis S. Angeli, [ultro eis sub venit,] quoties re aliqua indigeret, statim a beato Patre accipiebat, quamquam ea de re ne verbum quidem cum illo fecisset. Idem plane accidit Antonio Fantino, quo de supra meminimus. Is enim cum ad illum venisset sacra se Confessione purgaturus, & in summas angustias adductus esset; quamvis rem silentio tegeret, sexdecim aureis a beato Patre donatus est. Hac ferme ratione nobilem quemdam virum, qui multis calamitatibus afflictus rei familiaris naufragium fecerat, per annos plures liberaliter sustentavit.

[244] Incredibile memoratu est, quantum ille tum pecuniarum tum aliarum etiam rerum in pauperes effuderit. Quidquid enim, aut ex sua substantiola, aut ex aliorum pietate ac liberalitate habere poterat, id totum confestim egentibus largiebatur. Quamobrem aliquando aulæa nonnulla, a nobili femina dono sibi missa, [ac nominatim tribus viduis prole gravatis,] continuo distrahenda curavit, coactamque ex iis pecuniam pauperibus distribuit. Mater quædam familias erat, cum quatuor filiis parvulis atque avia; nec quidquam omnino habebant rerum, quo se alere ac sustentare possent. Horum curam Philippus cogitationemque suscepit, & quatuor ipsos annos, quæcumque sunt ad victum necessaria, iisdem in dies singulos subministravit; sæpe etiam bonam nummorum summam in alios usus pie ac largiter contulit. Aliam quoque relictam Vincentii Illuminatoris, cujus mentionem infra facturi sumus, quæ vere vidua erat, & sex filios habebat quos alere nequibat, omnibus rebus ad usum vitæ necessariis instruxit; ex iisque virginem, in sacra claustra sese recipientem, universa supellectili exornavit. Gabriella Cortonensis honestissima femina, defuncto viro, liberis relictis, egebat maxime: sed hujus quoque viduitati & solitudini copiose a Philippo subventum est, cujus insuper filiam nuptui collocandam curavit, & nuptialibus epulis ipsemet interesse voluit, secumque duxit Baronium, Taurusium, & Bordinum: ubi pro epithalamio Psalmum quinquagesimum Miserere decantari jussit, præcinente Baronio, alternis versibus illum subsequentibus ceteris.

[245] [& puellis orphanis,] Quamquam autem Philippi caritas ad omnes sese facile extendebat, tamen ad sublevandam virginum paupertatem effuso sinu sibi accurrendum putabat. Joannis Animucciæ, quem supra vidimus ex primis fuisse Philippi discipulis, neptes erant omni prorsus auxilio destitutæ. Has itaque beatus Pater non modo educandas atque alendas curavit, sed adultas jam aureis sexcentis donavit. Duas quoque Florentinas puellas, utroque parente orbatas, quarum pudicitia valde periclitabatur ob angustias rei familiaris, & in Urbe diu sustentavit, & deinde Florentiam misit, ubi inter sacratas Virgines eo adjutore receptæ sunt. Alii quoque aureos octoginta, quibus ad ingressum monasterii opus habebat, suppeditavit. Tres etiam alias puellas, non modo ab omni fortuna, verum etiam spe derelictas, nuptui collocavit; unique ex iis, qui matrimonio eas sibi junxerant, centum aureos supra dotem adjecit.

[246] [& quandoque viginti earū simul;] Vidua quædam erat pauper, gravata sex filiis, & cum illa pariter aliæ duæ pauperes feminæ, quæ omnes Philippi ductum sequebantur; & (ut est sexus ille ad pietatem propensus) eo inconsulto atque inscio, puellas, vel orbas parentibus vel derelictas, unum in locum cogere, atque emendicato victu educare constituunt. Utque in Urbe plena peregrinis atque advenis, ex iis plures per plateas & compita egentes errare contingit, brevi factus est numerus earum ferme viginti. Verum cum rem longe difficilem & periculosam majori fiducia quam prudentia tentassent, in summas angustias adductæ sunt: neque enim tot capita ulla ratione sustentare poterant, & quid facerent prorsus nesciebant. Hæc ubi intelligit Philippus, confestim ad se illas accersit; & graviter objurgatas aditu nostræ ecclesiæ prohibet. Dein puellarum tutelam ipse suscipiens, ex iis alias matrimonio jungendas, alias in sacratarum virginum cœnobia recipiendas, alias alio honeste collocandas curavit.

[247] Miseros quoque carceri addictos, quibus poterat modis, sublevare studebat. Quamobrem ad eos, [captivis,] variis Urbis locis detentos, tum pecuniæ vim, tum alia etiam ad victum necessaria sæpius per hebdomadam mittere solebat; suosque in spiritu filios eo delegabat, ut eosdem inviserent, & consilio, opera, ac labore adjuvarent. Eorum porro in primis miserebatur, qui post vitæ commoda in paupertatem ex infortunio incidissent: quapropter large illis effuseque tribuebat. Religiosorum pauperum monasteriis, præter quotidianas eleemosynas, [piis locū,] menstruam quoque pecuniam assignaverat. Ad hæc piorum locorum indicem aversis cubiculi foribus affixum habebat, eoque sæpius inspiciendo, huc illuc quæcumque iis essent necessaria, pro temporis opportunitate, mittebat. Adolescentibus etiam, qui litterarum studiis operam dabant, [studiosis pauperibus sub venit.] præsertim cum eos bona indole præditos ac pietatis amantes videbat, non modo ea quæ ad victum, sed quæ ad studium quoque suppeditarent benigne subministrabat. Ex iis autem duos, quorum cursum progressumque ad scientias angustia rei familiaris retardabat, omnibus rebus adjuvit: quorum alteri triginta aureos eoque amplius identidem obtulit, alteri vero ut opem ferret suos ipse libros omnes divendere non dubitavit. Et quidem operi egregius fructus constitit: ambo enim ob eximiam virtutem atque doctrinam ad Cardinalatus dignitatem evecti sunt. Denique nemo pauper, Gallonio teste, ad illum veniebat, quin aliquid eleemosynæ ab ipso referret. Quapropter ex tam effusis largitionibus constans fuit multorum opinio, quod alias innuimus, pecuniam illi divinitus fuisse suppeditatam.

[248] Hanc porro egregiam in pauperes pietatem Deus apertissimis miraculis comprobavit. [Tali in opere lapsus in foveam liberatur,] Ibat Sanctus anno salutis nostræ MDL intempesta nocte ad nobilem quemdam virum, summa egestate laborantem, eique panem deferebat. Ecce autem rapido cursu venientem in se rhedam sentit; dumque ictum declinat seque retrahit, in altissimam foveam delapsus est. Hic vero apprehendit eum Angelus Domini in vertice ejus, & portavit eum capillo capitis sui, posuitque eum incolumem supra foveam in impetu spiritus sui: id quod suorum nonnullis ipsemet beatus Pater, ad eorum pietatem excitandam, non semel retulit. [alias Angelum excipit in specie pauperis,] Hoc ferme tempore Angelus itidem specie pauperis ei sese objicit, manumque ad stipem porrigit supplex. Ille autem, ut erat in omnes benignus atque misericors, quotquot habebat nummos ei statim offert. Tum pauper; Ego vero, inquit, te in hac re experiri volebam, quid facturus esses; atque his dictis, statim evanuit. Quæ res Philippo, ad pietatem sponte currenti, veluti calcar admovit: quod nimirum hinc optime intelligeret, quam gratum acceptumque Deo sacrificium sit misericordia in pauperes: atque ex eo die (quod modo diximus) eleemosynas omnibus quam liberalissime impertivit.

[249] Hanc igitur ob causam a suis tum animæ tum etiam corporis Pater appellabatur; [maxime laudatur post mortem] postque ejus excessum plerique, eleemosynas illius vel animo reputantes, lacrymas tenere non poterant: alii quoque dicere non dubitabant; Nemo erit quisquam, qui ad Philippi caritatem unquam aspiret. Robertus autem Cardinalis Bellarminus, [ab effusa liberalitate.] sanctitate & doctrina orbi notissimus, a sacra Rituum Congregatione ad cognoscendam causam Canonizationis beati Viri delectus; cum videret tam effusam in pauperes liberalitatem, alterum Joannem Eleemosynarium appellabat. Neque hoc loco prætereundum nobis est, quod anno Christi MDCVIII, cum B. Francisca Romana Sanctorum numero in Vaticana ecclesia solenni ritu adscriberetur; mulier quædam, templum ipsum ingressa, magno cum fletu dixit; Ecquando tandem Pater meus Philippus & ipse inter Sanctos referetur? Si enim nobilissima & sanctissima femina sæpe lignorum fasces suo ipsa capite pauperibus deferebat, Pater meus Philippus centies ac millies ad me domum venit, ac præter multam pecuniā, quam parentibus meis identidem dare consuevit, panem, & vinum, & oleum, aliaque hujusmodi ad victum necessaria suo ipse sinu portavit. Eamdem hanc feminam beatus Pater facilem quamdam divina meditandi rationem edocuit, ut dum orationem Dominicam recitabat, cælesti Patri mente & spiritu jungeretur.

[250] At vero Philippi summa liberalitas, non ad pauperes solum, [Gratum erga beneficos se præbet:] sed ad alios etiam omnes sese longe lateque diffudit. Beneficiorum memorem gratumque se semper ostendit, ultra quam credi potest. Quamobrem Hieronymus Cardinalis Pamphilius hoc inter multa de illo testatum reliquit. Fuit sanctus Pater, dum inter homines egit, gratissimus erga omnes, ut si quid beneficii vel levissimi a quoquam acciperet, multo plenius largiusque illi gratiam referret, atque ipsius beneficii memoriam teneret sempiternam. Hæc eadem ferme repetens Abbas Maffa; Erat, inquit, Philippus in omnes adeo gratus & humanus, ut plane nihil quidquam acciperet, quin statim longe majori beneficio compensaret: id quod egomet expertus sum. Cum enim aliquando leve nescio quod munusculum ad eum misissem, vix tandem precibus obtinui ut illud acciperet: & confestim æream quamdam Crucis imaginem affabre factam ad me remisit: quæ quidem, tamquam Viri sancti pretiosissimum donum, summa cum diligentia ac veneratione apud me asservatur. Hæc ille.

CAP. XII

[251] Non abs re fuerit hoc loco subtexere, quod, etsi tanta erat Philippi caritas erga pauperes, [mendicos ab ecclesia arcet,] nihilominus pati omnino non poterat eos in templo mendicare. Quapropter ipsemet surgens interdum e sede, in qua Confessiones audiebat, ad templi fores eos compellebat; ne scilicet divinis Officiis quoquomodo obstreperetur. Idipsum facere consueverat, si forte (ut fit) pueros ejulantes aut vociferantes audiebat, aut alios quoslibet utcumque Ecclesiasticis functionibus incommodantes. In ærumnis autem & miseriis proximorum sic afficiebatur, ut vir alioqui patientissimus hujus rei dumtaxat impatiens videretur: [eis alias maxime compatiens:] quia nimirum & ipse vere dicere poterat cum, B. Job, ab infantia mea crevit mecum miseratio, & de utero matris meæ egressa est mecū. Itaque tametsi animus ejus omnino a divitiis abhorrebat, tamen hoc uno nomine pecunias in promptu semper habere voluisset, ut pauperibus distribueret, eorumque miserias sublevaret. Audivit aliquando pauperem feminam domo pedem efferre non posse, propterea quod vestem, qua se honeste contegeret, non haberet. Nec mora, continuo togam exuit, atque ad eam mittit. Cum videbat pueros puellasque lacera veste, ac prope seminudos, subita miseratione commotus, ut melioribus indumentis operirentur, impensius operam dabat.

[252] [injuria oppressos omni ope sublevat:] Siquem forte injuria vexari iutelligeret, usque eo commovebatur, ut ad illum utique tegendum statim compelleretur: quemadmodum accidit Tiberio Astallio, nobili Romano, qui homicidii insimulatus capite periclitabatur. Cujus innocentiam cum perspectam haberet Philippus, eo conatu cum Pontifice ipso transegit, ut prope condemnatum ab interitu vindicaverit. Quemdam etiam Presbyterum, in ecclesia sancti Benedicti (quæ nunc est sanctissimæ Trinitatis peregrinorum & convalescentium) Vicarium, fortiter adjuvit contra aliquos ceteroqui potentissimos viros, ejusque integritas & innocentia ut omnibus innotesceret, diligentissime curavit. Cum aliquando accepisset miseros aliquot Ægyptios (vulgo Zingaros appellant) vi atque imperio principis viri in carcerem fuisse conjectos, & ad triremes per injuriam destinatos, eorum defensionem suscepit, atque a Pio V Pontifice Max. iisdem libertatem impetravit. Sixto deinde hujus nominis Quinto regente Ecclesiam Dei, e suis in spiritu filiis unum Urbis Patricium, contra plurimos eosque fortissimos adversarios, ab injuria pariter defendit. Nec alii desunt, quorum miseratione commotus, aut opes, aut dignitatem, aut vitam ipsam tutatus fuerit.

[253] Illud autem hoc loco haud prætereundum videtur, quod anno MDLI, in summa annonæ caritate, cum quadam die sex panes dono accepisset; confestim illos misit ad pauperem Presbyterum, in ædibus Caritatis commorantem, eaque die paucis dumtaxat olivis se ipse sustinuit. Quod ubi rescivit e suis unus, rogavit, cur in alios tam liberalis esset, in semet tam parcus & durus: cur saltem dimidiam sibi partem non reservasset. At Sanctus; Ego, inquit, cum multos habeam qui me agnoscunt & diligunt, facili negotio sublevari possum: ille vero, cum sit exterus paucisque cognitus, vix quemquam inveniret, qui suæ necessitati subveniat.

[254] Pauperes etiam opifices incredibile dictu est quanto pietatis studio prosequebatur, eosque præsertim, quorum peritiæ atque industriæ temporum difficultas obsisteret; [item opifices, inque iis horologiarios duos,] hos enim qua ratione juvare posset assidue meditabatur. Duo fratres erant ex Gallia, qui horologia affabre faciebant, tamen seque familiamque suam satis numerosam quotidianis laboribus ægre sustentabant. Igitur Philippus, ut eorum necessitati occurreret, quasi pararius aliquis, nunc hunc, nunc illum ad coëmenda ejusmodi horologia etiam atque etiam hortabatur. Quamobrem e suis unus, cum vidisset aliquando principem virum, suasore Philippo, ex iis non pauca comparasse, haud leviter offensus est: &, ut sunt varia hominum judicia, hæc secum ipse volvebat: Quorsum Philippus virum istiusmodi ad perdendam pecuniam hortatur? Ubi vero rem propius aspexit, & caritatis impulsu fieri intellexit, seipsum reprehendit, atque ex ea die Philippi virtutem magis magisque suspexit. [& olitorem:] Olitor quidam, ex iis qui per Urbem cichorium atque olera hujusmodi vendunt, vesperi venerat ad Oratorium S. Hieronymi, ibique ingruente maxima pluvia obsessus, loco pedem efferre non poterat. Vidit hoc Philippus, atque hominem miseratus, bonam oleris partem, quod is secum advexerat, soluto pretio ipse accepit; reliquam ab iis qui aderant comparandam curavit. Qua re miser ille lætitia exultans, domum reversus est.

[255] [etiā bestiis compatitur,] Hac porro miseratione, non solum homines, sed bestias etiam quodammodo complectebatur. Quamobrē cum aliquando ex nostris unus, transiens per impluvium domus, lacertam forte pedibus obtrivisset, Quid tibi, inquit, crudelis, unquam nocuit misera hæc bestiola? Semel quoque, cum inter cundum lanium quemdam canem ferientē vidisset; quamquam alioqui animo erat satis firmo atque constanti, tamen eo spectaculo commotus est vehementer, nec ita facile quiescere potuit. Aviculam ceperat adolescens quidam ejus in spiritu filius, quam statim ad beatū Patrem detulit. Ille autē, ubi eam vidit, continuo, Cave, inquit, quidquam ei noceas; sed aperta fenestra abire eam sinito. Paret ille: nec ita multo post Philippus adolescentem accersit, quid de avicula factum sit quærit. Ego vero, ait juvenis, quemadmodum prȩceperas, liberam emisi. Tum Sanctus, Melius erat forsitan alere illam atque educare: cum etenim recens e nidulo evolaverit, ubi cibum capiat non inveniet, ac fame necabitur.

[256] [eisque prospicit;] Denique non aves modo, sed ceteras etiam animantes, si forte comprehensas videbat, statim libertate donabat; ne muribus quidem exceptis, quos interdum (ut sit) muscipula inclusos alio deferri jubebat, atque dimitti ubi nemini obesse possent. Si quando autem per Urbem rheda vehendus erat, rhedarium præmonebat, ut magnopere caveret, ne cui forte hominum aut etiam animantium incommodaret. Siquid præterea vivum, ut assolet, ad eum dono mittebatur, quo mensæ posset apponi; nequaquam illud patiebatur interfici, sed ad alios continuo remittebat hac lege, ut aut alerent illud, aut aliis dono mitterent, usque adeo cor ejus vel feras ipsas miseratione complectebatur. Hæc autem eo narrare voluimus, quantumvis minuta & exigua, quod tanti viri actiones vel minimas, commemoratione atque admiratione dignas, haud immerito existimavimus. Hanc porro humanitatem & misericordiam, ad bestias usque pertinentem, ipsæmet quodammodo se intellexisse non obscure significarunt: quæ enim suopte ingenio aggrestes & pavidæ erant, has coram Philippo tractabiles videres atque securas.

[257] [quæ etiam ipsi cicures se præbent.] Aloysius Ames Gallus, ex primis beati Patris discipulis, canoras aviculas duas eidem obtulit: quas quidem libenter accepit, sed ita, si ille quotidie ad eas alendas veniret. Scilicet Dei servus, non munus, sed muneris auctorem curabat. Interea dum Aloysius imperium diligenter exequitur, accidit ut quadam die alterius caveam vacuam apertoque ostiolo invenerit. Quamobrem omnia oculis vestigans, num forte aliquo avolasset avicula, vidit illam Philippi ægrotantis lectoque decumbentis barbam dulciter vellicantem, & identidem suavissime cantillantem. Is vero ubi Aloysium videt; Dic sodes, inquit, an tecum avicula isthæc ita facere consuevit? Nequaquam, ait ille; rem admiratus. Tum vero Sanctus, ut fuit semper modestissimus, statim ab se eam expellit, sed frustra: quandoquidem a facie ad pedes, rursumque a pedibus ad faciem beati Patris transvolabat, nec abigi poterat. Demum Philippus ad Aloysium, Sume caveam, & aviculæ huic ostendito: quo facto, continuo in eam insiluit, intravitque non secus ac si intelligendi facultatem haberet.

CAPUT XX.
Virginalis Castitas S. Philippi.

CAP. XIII

Incomparabili huic caritati virginalem castimoniam adjunctam habuit Philippus, eamque ut perpetuo integram illibatamque servaret, [Castitatem perpetuam a se servatam,] a teneris adversus carnem fortiter pugnando contendit. Divinum autem hoc donum in Dei famulo plane ad miraculum effulsisse, firma & constans omnium opinio fuit, tum Florentiæ, tum etiam Romæ. Præterea Cæsar Cardinalis Baronius, quem ille (ut diximus) conscientiæ suæ arbitrum delegerat, luculentissime id testatum reliquit. Ipse enim beatus Pater, paucis ante diebus quam ex hac vita migraret, eidem sese non sine uberrimis lacrymis accusabat, tamquam divinorum beneficiorum parum memorem gratumque, [ipse ante mortem fatetur.] quod præsertim perpetuæ virginitatis donum tam singulari privilegio accepisset. Idem ipsum moriens affirmavit gravissimus testis Persianus Rosa, qui Philippo jam tum juveni (quod antea dictum est) a Confessionibus fuit. Quapropter sacra Rituum Congregatio, id ratum certumque apud omnes habendum esse, non semel decrevit. Denique ipsemet Sanctus, non ita multo ante quam migraturus esset ad cælum, dum cuipiam suorum confitenti aures daret, eumque ad castimoniam hortaretur; quo facilius homini persuaderet, non modo castitatem, sed etiam virginitatem cum Dei adjutorio in hac mortali vita perpetuo custodiri posse, suo ipsius exemplo modeste atque ingenue affirmavit.

[259] Verum, & Apostoli verbo & multorum periculo edoctus, [ad quod pervenit severa sensuum] thesaurum istiusmodi nos habere in vasis fictilibus; a prima pueritia, ad ultimam usque diem, quam diligentissime eum sibi custodiendum proposuit. Primum igitur, ut spiritualium latrunculorum insidias evaderet, profundæ humilitatis latebra illum obtegere; deinde, ex Sapientis præcepto, omni custodia servare cor suum; denique ad externos quoque sensus, tamquam ad cordis ipsius fenestras portasque, diu noctuque excubare consuevit. [Prou. 4, 23.] Quamobrem Magni illius Antonii exemplo, corpus ejus ulla ex parte nudum, nisi forte necessitate cogente, nemo unquam aspexit; neque ex ore ipsius omnino quidquam excidit, quod puritatem maximam non redoleret. Fœdus quoque cum oculis suis pepigerat, ut ne cogitaret quidem de femina. [& oculorū custodia.] Quamobrem matrona quædam longe omnium formosissima, cujus Confessiones triginta ipsos annos audierat, jurejurando affirmavit, sese toto illo spatio numquam advertere potuisse; Philippum vel semel in se oculos conjecisse. Quam ob causam, cum primum ad auscultandas Confessiones accessit, haud libenter feminas audiebat: quarum exinde etiam longe minorem numerum habuit, quam virorum. Nec vero illis consitentibus aures dabat nisi ex altero latere, in quo crates interjacent: quin etiam aversis oculis vultuque eas ferme, & rigidioribus verbis accipiebat: quamquam, cum demum per ætatem licuit, de hujusmodi severitate non nihil remisit.

[260] [Adhuc laicus bis postulatus ad flagitium] Nec tamen propterea quod Dei famulus tantam in hac re cautionem & diligentiam adhibebat, humani generis hostis ab ejus se oppugnatione continuit: sed hominem castissimum purissimumque virginitatis honore utcumque dejicere tentavit. Olim laicus cum esset, apud amicum nocte quadam requiescere coactus est. Ecce autem mulier quæplam, quo corpore vultuque formosior, hoc animo moribusque deformior, impurissimi dæmonis instinctu, in ejus cubiculum clam sese infert, illumque in flagitium omnimodis illicere satagit. At castus juvenis, tam horribili aggressione tentatus, non modo animum non despondit; sed divino munitus auxilio, diabolicam hanc machinam fortiter repulit, deque tenebrarum principe triumphavit. [victoriam refert.] Per idem tempus juvenes aliquot, ut sunt hominum mores perversi atque corrupti, per honestam causam in suas ipsorum ædes illum adduxerunt, duasque perditissimas feminas in cubiculum, in quod se receperat, immiserunt; obserato foris ostio, ut nullum misero pateret effugium. Quid faceret Philippus, aut quo se verteret tantis interclusus angustiis? Ad terram sese prosternit, eoque spiritus fervore ad Deum confugit, ut impurissimæ illæ, ne mutire quidem ausæ, pudore ac pavore confusæ, irrito incepto discesserint.

[261] Sacerdotio deinde insignitus, cum jam ad sacras Confessiones audiendas accessisset, [Sacerdos a scorto solicitatus,] deque ejus vitæ morumque sanctitate majora quotidie prædicarentur; nobile quoddam in Urbe scortum, cui Cæsareæ erat nomen, sua ipsius impudentia confisa, viri pudicitiam labefactare animum induxit, in eaque re se multum jactavit. Itaque per speciem ægritudinis ad se illum accersit, quasi anteactæ pœnitens, nunc demum conscientiam suam purgare percuperet. Philippus, quamquam eo maxime tempore perditas istiusmodi meretriculas ab impuritate avocandi longe periculosam provinciam declinavit; tamen (ut fuit semper de animarum salute valde solicitus) post multam deliberationem, denique divina fretus virtute, ad eam se contulit. Vix dum autem superiorem ædium partem ascenderat; [geminum discrimen evadit:] cum ecce tibi procacissima feminarum, tenui quodam perspicuoque velamine obvoluta, ut nudum corpus ostenderet, Philippo se statim offert. At ille, fœdissimam furiam detestatus, per scalas sese proripuit. Tum femina in rabiem acta, quod se delusam videret, arreptum scamnum in eum projecit: sed frustra; quandoquidem singulari Dei beneficio ex tanto periculo, tum animæ tum etiam corporis, salvus & incolumis eductus est.

[262] [exindeque omnis carnis motu liber manet,] Hoc vero longe præclarissimum facinus ratum gratumque se habuisse satis aperte Deus ostendit. Siquidem ex ea die Philippus, quod olim simili occasione S. Thomæ Aquinati divinitus concessum fuit, ne minimum quidem carnis pertulit motum, neque illusiones nocturnas unquam postea passus est. Quamobrem ipsemet Baronio affirmavit, siquid hujusmodi sibi vel in somnis contigisset, præ animi dolore statim expiraturum. Quin etiam omni sensu carnis emortuo, perinde se habebat, ac si stipes esset aut lapis. Quapropter Antonius Gallonius hæc de ejus virginali pudicitia testatus est. Equidem, inquit, pro ea familiaritate, quæ mihi olim cum beato Patre intercessit, cum Eleazaro illo Ariani Comite & Simone Salo eum omnino componendum existimaverim, cujus eximiam castitatem nobili encomio apud Surium celebrat Metaphrastes; quod nimirum, inter homines interque seculi illecebras, cælestem & plane angelicam vitam exegerit, ab omni corporis contagione sejunctus.

[263] Ex hac porro summa morum integritate ac puritate, [ipsisque oculis & corpore toto] mira quædam & plane prodigiosa in Philippo elucebant. Primum enim candor ille nitorque virginalis in ipso vultu emicabat, maxime vero in oculis, quos vegetos micantesque habuit ad ultimam usque ætatem, ut nullius arte atque industria ad vivum referri potuerint, etsi multi iidemque pictorum nobilissimi id efficere tentaverint. Nec vero quisquam ita facile in hos ipsos oculos aciem figere poterat; igneum enim quoddam atque sidereum radiabat ex illis, quod intuentium visum statim perstringeret. Itaque nonnulli vultum ejus tamquam vultum Angeli intuebantur. [castitatem spirat:] Ad hæc corpus ipsius odorem quemdam suavissimum expirabat, quo se mirifice recreari sentiebant, quicumque eo familiariter utebantur: multique testati sunt, hac una re se devotionis spiritum accepisse, quod ex pectore ac manibus ejus hujusmodi fragrantiam hausissent.

[264] Venit ad illum aliquando Fabricius Aragona Mantuanus, ut conscientiam suam de more purgaret, [suavissimū de se odorem emittens] ac decumbentem ex adversa valetudine invenit: quamobrem haud libenter ad eum prope accedebat, veritus nimirum ne forte corpus, senio morboque confectum, gravius oleret. Denique cum ante illum procubuisset, Philippus hominem complectitur, & aperto accipit sinu. Tum vero Fabricius suavissimum odorem ex eo efflari sentit & plane cælestem, neque enim in terris similem unquam persenserat. Cumque deinde audisset, Philippum virginali pudicitia præditum esse, tum demum inusitati illius odoris originem intellexit. Joannes Baptista Lambertus, ex Beneficiatis, ut vocant, Basilicæ Vaticanæ, & ipse Confessionem peragens, dum capite in Philippi sinum rejecto peccatorum absolutionem expectat; hunc ipsum odorem non sine maxima admiratione percepit.

[265] Illud præterea largitus est ei Deus, ut oppositum castitati vitium pariter ex odore cognosceret. [impuros olfactu cognoscit.] Quapropter si forte inter eundum perditam aliquam feminam offenderet, continuo, etsi eam penitus ignorabat, manum aut linteolum ad nares adhibebat, eaque signa ostendebat, quæ grave aliquid odorantes edere consueverunt. Affirmabat autem, eum esse vitii hujus fœtorem, ut nihil gravius, nihilque ingratius omnino percipi possit. Igitur cum ad illum quispiam veniret hac labe inquinatus, statim vir Dei, rem longe subodoratus, ajebat; Tu putes, fili. Sæpe etiam inquiebat, Fili, ego naribus sentio peccata tua. Idque erat causæ, quod ex iis nonnulli, ubi se hoc vitio implicatos videbant, haud libenter ad eum adirent, ne scilicet ex solo aspectu detegerentur. Neque illos dumtaxat, qui in hanc labem incidissent, ex odore ipsoque oris intuitu agnoscebat; sed eos etiam, qui nocturnas illusiones utcumque perpessi essent. Quinimmo vel in ipsis bestiis impuritatem, si modo impuritas in ipsis dicenda est, Philippus optime percipiebat.

[266] [tentatis & ipse & res ejus prosunt,] Multi sunt & sæpe innumerabiles, quos carnis illecebris agitatos, aut impositis capiti manibus, aut solo complexu Dei famulus omni periculo atque molestia liberavit. Complures etiam usu ejus & consuetudine mirabiles in se castitatis amores excitari senserunt, atque hac una ratione, tum corporis, tum etiam mentis integritatem servabant. Quod autem fortasse admirabilius videri possit, res ipsæ, quibus Philippus utebatur, fugandis impuris ejusmodi tentationibus Domino cooperante maxime proderant. Antonius Fuccius Tiphernas, cujus ante meminimus, [uti ex semicinctio ejus medico cuidam accidit,] vir optimus & sui temporis medicus non ignobilis, quam exercuerat artem demum deserere decreverat, propterea quod in curandis præsertim feminis variis dæmonum impugnationibus impeteretur. Audivit hoc ex ipsomet Fuccio Philippus: cumque videret hominem sorores neptesque habere, ejus auxilio indigentes; semicinctium quoddam, quo ipse utebatur, ei tradit: &, Bono animo es, inquit, munus tuum exequere; unum caveto dumtaxat, ne curiosius, quam par est, oculos jactes. Rem miram? Ex ea die Antonius ejusmodi carnis impugnationes non sensit, suoque munere absque ulla solicitudine atque molestia functus est.

[267] Ipsum denique Philippi nomen immundissimos spiritus exsufflabat. [& feminæ nomen ejus usurpare ad hoc jussæ.] Adolescentula quædam erat annorum quatuordecim, que viro amisso carnis stimulis vehementer urebatur. Quamobrem multis huic malo spiritualibus remediis, Deo id permittente, frustra adhibitis, ab Angelo Vellio, qui ei a Confessionibus erat, ad Philippum mittitur. Cui Sanctus, Cum primum, inquit, ejusmodi tentationibus te impugnari senseris, hæc dices Satanæ: Accusabo te apud scelestum illum, apud asinum illum, apud Philippum. Cumque mulier se hæc dicere posse negaret; Age sis, ait Pater, omnino hæc dicito. Abit illa, & ubi primum tentator accedit, conceptis verbis illum objurgat, & ad Philippum provocat. Vix ea protulerat, cum repente omni molestia liberam se esse intellexit. Quamobrem ex ea die hoc quasi amuleto, contra omnia diaboli maleficia, se tuebatur. Idipsum Philippus, alios etiam complures, non sine ingenti eorum beneficio, facere docuit: quos tamen admonere solebat, ut istiusmodi verba simpliciter, & sine ulla ratiocinatione atque hæsitatione, proferrent: quippe qui optime intelligebat, quantum Christianam fidem & simplicitatem serpens ille antiquus ac tortuosus exhorreat. Erat autem Philippi puritas immundis spiritibus adeo formidabilis, ut etiam post ejus excessum in obsessis corporibus adjurati propter honestatem B. Philippi, miris modis se torqueri inusitatis motibus ostenderent: quod quidem P. Onuphrius Bagnascus Pedemontanus, Ordinis sanctissimæ Trinitatis, sæpius experimento se comperisse testatus est.

[268] Verum cum Dei famulus hanc ipsam castimoniam ab aliis quoque sedulo custodiri percuperet, plura in hanc rem præcepta atque admonita, [Vt in aliis eamdē virtutem tueatur,] tum generatim omnibus, tum etiam nominatim singulis quibusque hominum generibus tradere consuevit. Primum igitur qui Confessionis mysterium administrabant, eos beatus Pater admonebat, ut feminas nisi crate interposita, non audirent, nec illarum vultus intuerentur, neve longiora cum iisdem colloquia sererent: sed asperius quam lenius eas acciperent, neque ad illas facile se conferrent, nisi forte necessitas & ingens aliqua spiritualis utilitas cogeret, eoque casu comitem secum ducerent. [præcipit Sacerdotibus quomodo agendum cum feminis,] Quandoquidem non ideo suis ipsi viribus fidere poterant, quod nullis antea tentationibus impugnari se senserant: hac enim arte vaferrimus hostis plurimos decipit, quos tum denique præcipites agit, cum sibi ab omni metu atque periculo videntur immunes; debiliorem partem, nempe feminam, primo impellens, quo simul alterius ruina consequatur. Quamobrem cum aliquando ad nostram ecclesiam venisset Sacerdos quidam (cujus vultum quamquam Vir sanctus numquam viderat, conscientiam tamen optime perspiciebat) ad se illum accersit, aitque, minus decere, præsertim Sacerdotem, cum mulieribus agere tam familiariter; itaque ne id faceret, omnino videret imposterum. Hoc dicto obstupuit ille; cumque exploratissimum haberet, Philipporem nisi divinitus innotescere non potuisse, exinde Viri sanctitatem valde reveritus, se ipse correxit atque emendavit.

[269] Illud quoque, filios suos præsertim, admonebat; quacumque ii essent ætate, virtute, integritate, [& adolescentulis.] quamvis affecto debilitatoque corpusculo, ut ne sibi quidquam fiderent, sed quamlibet peccandi occasionem longissime fugerent, donec palpebras (ut ipse ajebat) tollere possent. Neque vero suo ipsius exemplo moverentur: quippe quem Deus pro immensa sua pietate & largitate singulari quodam privilegio insignire voluisset. Eosdem præterea hortabatur, ut confitentes adolescentulos, etiam crate interposita auscultarent, quo liberior illis sese accusandi facultas daretur, & nimius ille pudor summo veretur, quo interdū peccata sua reticere non verentur. [& omnibus suadet humilitatem.] Porro adolescentibus ipsis, siquidem caste vivere vellent, hæc præcipiebat; nimirum ut pravorum hominum consuetudinem devitarent, corpus suum molliter ac delicate ne tractarent, otiose numquam agerent, orationi instarent, Confessionis atque Eucharistiæ mysteria frequentes obirent. Id autem generatim omnibus prædicabat, humilitate castimoniam custodiri oportere; alienis lapsibus nequaquam irascendum esse, sed miserendum: quoscumque enim in hujusmodi casibus aliorum cura aut miseratio non tangit, eos quoque propediem ruituros satis exploratum esse; deniq; in hac re nihil periculosum esse ajebat, quam periculum non timere.

[270] Juvenis quidam a turpi cujusdam feminæ consuetudine ad frugem bonam se receperat, & Philippi arbitrio regendum gubernandumq; se dederat. [noc præsumendam recens conversis,] Interjecto deinde haud longo intervallo, magna illum cupido incessit, hanc ipsam feminam a vitæ pravitate ad officium sanitatemque reducendi. Sed longe aliter accidit; qui enim alios convertere præsumebat, ipsemet misere subversus est; suoque periculo didicit, quam verum sit illud, quod Deus præsumentes de se & de sua virtute gloriantes humiliat. Quamobrem cauteriatam conscientiam cum haberet, ad Oratorium venire jam non audebat; cumque Philippi præsentiam pertimesceret, noxarum suarum Confessionem apud alium peragebat; Denique, Deo adjuvante, ad beatum Patrem rediit. Erat ille tum forte cum suis in spiritu filiis; atque, ubi hominem vidit, extemplo ita exorsus est: Nonnulli sunt, qui simul ac spiritum degustarunt, magna se & præclara omnia facturos, orbemque universum ad Deum conversuros sibi persuadent: [aliorum a vitio reductionem,] sed evanescunt in cogitationibus suis, & misere cadunt: dein Sacerdotis & Patris sui conspectum cum erubescant, alio se convertunt. His auditis adolescens conscientia motus expalluit, & prope exanimatus est. At Sanctus, caput illi de more demulcens, amicissimis verbis trepidantem excitat, inducitque in spem cogitationemque meliorem: qua quidem medicina recreatus, animum resumpsit, & exinde ad consueta Oratorii exercitia se retulit.

[271] Ad hæc cogitationes omnes Sacerdoti per sacram Confessionem sincere ac libere aperire, optimum tuendæ castitatis antidotum esse dicebat; [candide vero agendum cum Confessario.] statimque ulcus sanari posse, simul ac medico detectum foret. Porro ad eam virtutem tum adipiscendam, tum etiam conservandam, perito atque experto Confessario opus esse. Illud denique tamquam præsens remedium omnibus commendabat, ut cum primum tentatione aliqua peterentur, statim confugerent ad Dominum, & Davidicum illud antiquis Patribus probatissimum clamarent; Deus in adjutorium meum intende, Domine ad adjuvandum me festina; aut illud, Cor mundum crea in me Deus, & spiritum rectum innova in visceribus meis: dein proni ac supplices terram oscularentur. Ad amoliendas autem nocturnas illusiones, [& ad Deū clamandū.] eosdem hortabatur, ut prius quam cubitum irent, Hymnum, Te lucis ante terminum, devote recitarent. Id autem suis in spiritu filiis vel maxime inculcabat, nimirum cetera vitia resistendo, hoc unum fugiendo superari; & in præliis carnis ignavos, hoc est minime audaces, triumphare. Hæc atque alia plura Philippus suis præcipere consuevit, quibus perpetuam castimoniæ puritatem cum Dei adjutorio custodire possent.

CAPUT XXI.
Philippi in victu abstinentia, divitiarum contemptus.

CAP. XIV

[272] Has vero virtutes Dei famulus non sine ingenti labore ac studio adeptus est; quippe qui carnem suam crucifixerat cum vitiis & concupiscentiis suis. Præter illam admirabilem cibi potusque abstinentiam, [Vesperi dumtaxat,] quam (ut initio diximus) in juventute servaverat, ubi postmodum Sacerdotio insignitus est, quotidie aut jejunus ad vesperam usque perseverabat, aut pro cibo meridiano panis frustulū dumtaxat cum vini dilutissimi haustu gustabat, [parco & vili cibo assuetus,] idque fere deambulando: vesperi autem ad panis ipsius reliquias, quæ ex brevi jentaculo restabant, nihil omnino adhibebat præter acetarium ex paucis herbis crudis, atque unum aut cum plurimum duo ova, non oleo sed aqua frixa; interdum etiam recens aliquod pomum, sæpius vero uno ex his ferculis contentus erat. Caseo, lacte, & jurulentis numquam, raro piscibus, rarissime carnibus vescebatur; nimirum cum, [fere a lacticiniis & carnibus abstinet:] aut morbus cogeret, aut suaderet caritas & necessitas cum aliquo comedendi. Quapropter si forte inter eundum carnaria videbat, secum ipse tacitus Deo gratias agebat, quod ejus beneficio hujusmodi obsonio minime indigeret. Cum in ædibus Caritatis morabatur, si quando e suis quisquam edulium ex carne ad illum misisset, Clericis ibidem in templo ministrantibus id statim distribuebat.

[273] Quamquam autem cibi minimi erat, tamen ex brevissima cœnula reliquiarum aliquid quotidie sibi superesse curabat: & quæ recondebat panis frusta, alieno licet tempore, suos sæpe comedere jubebat, ut ea ratione illorum virtutem exerceret. Hæc autem non raro per se ipsi clam accipiebant, [delicatioribus se gravari queritur:] ut aliis ob viri sanctitatem eadem flagitantibus traderent. Si quando autem jubentibus medicis delicatior illi cibus sumendus erat, querebatur se eo nequaquam refocillari, sed gravari vehementer; itaque vix tandem adduci poterat ut acciperet. Et paucis ante diebus quam ex hac vita discederet, rogantibus suis ut jentaculum sumeret, statim respondebat: Jentaculum (Eucharistiam intelligebat) jam sumptum est. Sæpe etiam iisdem quærentibus quamobrem non comedisset: Quia, ajebat, oblitus fueram. Cœnabat autem solus in cubiculo, apposita sibi suis ipsius manibus mensula, neque enim sine ingenti pudore corporis necessitatibus serviebat. In triclinium vero cum hominibus nostris non nisi rarissime descendit, propterea quod tenuissimo victu ex longo jam intervallo assuetus, communi aliorum cibo, non sine magno valetudinis incommodo, vesci potuisset.

[274] Vini quoque parcissimus erat, quod quidem exolescens & eo usque dilutum bibebat, ut aquam verius quam vinum diceres. Sæpe etiam sola aqua sitim sedabat: laguncula vero tam parvula utebatur, quæ cyathum dumtaxat caperet. [vino admodum diluto & vilo cubiculo utitur,] Poculo potabat vitreo, satis vili atque obsoleto, quem aliquando Joanni Antonio Luccio dono dedit: dataque occasione eidem, dixit, sese eo per annos plures idcirco uti voluisse, ut suam ipsius naturam delicatiorem vinceret, & veluti sub jugum mitteret. Porro ex iisdem caliculis unus, & hic quidem fractus, argentea theca Cracoviæ magno cum honore asservatus, solenni pompa per eam urbem delatus est, cum demum Philippum Sanctorum numero Romana adscripsit Ecclesia.

[275] Denique tam parcus in victu fuit, ut communi medicorum sententia constaret, tam modico cibo vitam nisi divinitus eum sustentare non potuisse; sed cælesti pane, quem quotidie accipiebat, [suos jubet appositis vescit] cor ejus corpusque confirmatum & sustentatum esse, pro certo omnes existimarunt. Verum in hac re ne se imitarentur, serio suos admonebat: ajebat enim, quicumque cum aliis vitam agunt, & quorum communis est mensa, eos nullo ciborum delectu aut discrimine vesci oportere. Quamobrem Congregationis alumnis, ne quid singularis edulii sibi quærerent aut exposcerent (nisi forte necessitas cogeret) omnino interdixit; utque unusquisque appositis contentus esset, firmiter decrevit. Nec ferre poterat, suorum quemquam temere extra prandium & cœnam cibum sumere: quapropter cuidam, in hac re interdum peccanti, libere dixit; Tu quidem in spiritu numquam proficies, nisi hoc vitium corrigas.

[276] Somno quoque adeo non indulgebat, ut non amplius quam quatuor aut cum plurimum quinque horas dormiret; nec eas quidem continuas; [somno brevi,] sed ut in eo temporis spatio, quod antea narravimus, cum expergisceretur, ad Deum preces funderet: quod autem supererat noctis, contemplationi bonorum cælestium aliisque spiritualibus exercitiis tribuebat. Instrumenti ejus & supellectilis parcimonia apparet etiam nunc, residuis lecto & mensula ceterisque utensilibus: [suppellectile vili,] quibus illius cubiculum ita instructum erat, ut plane omnia Christianam simplicitatem ac paupertatem redolerent. Concubia nocte ferme necessariæ quieti se dabat, & ut omnium postremus cubitum ibat, ita primus omnium evigilabat, nisi forte adversa valetudine impediretur. Veste usus est humili & pingui, sed quæ a communi honestorum virorum consuetudine non abhorreret: [veste humili utens,] sericis numquam aut aliis hoc genus indumentis, quæ politiorem atque exquisitam elegantiam præseferrent: calceamentis crassis, laxisque, lineo autem collari latiore. Munditias in victu cultuque amavit, sed faciles atque parabiles: nec sordes, præsertim in vestimentis, sufferre poterat. Crebro itaque illud D. Bernardi jactabat; Paupertas mihi semper placuit, sordes vero numquam.

[277] Igitur ad ultimam usque diem hoc continentiæ cucurrit gradu; & quo propius finem suum aspiciebat, eo se vehementius incitabat. Quod si forte quispiam obsisteret, ætatemque decrepitam illi opponeret, quæ nimiam istiusmodi parcimoniam sustinere non posset; [erga alios tamen est indulgentior.] statim aut sermonem alio deflectebat, aut certe subridens ajebat, Paradisus non est paratus ignavis. At vero Dei servus, tametsi adversus semetipsum durior atque austerior visus est, aliis tamen longe facilem se liberalemque præbebat; nec ferre poterat e suis quemquam, in spiritualibus exercitationibus, supra modum supraque vires quidquam conari: Præstat enim ferme, ajebat, corpori plusculum quam parum cibi tribuere. Siquidem quod superat, facile imminui potest; ubi vero ex victus tunuitate corpus fractum debilitatumque est, haud ita facile reficitur: plerumque autem dæmonis artibus fieri, ut qui se divino servitio manciparunt, corporali exercitatione, quæ quidem Apostolo teste ad modicum utilis est, sese conficiant; quamobrem viribus deficientibus, ad pietatem, quæ ad omnia utilis est, ægre sese exercere possunt; aut certe adversa valetudine deterriti, relicto Christi vexillo ad seculi stipendia revertuntur. [1 Tim. 4] Quam ob causam quicumque, carnis macerationibus moderatius adhibitis, intellectum & voluntatem in obsequium Christi subjicere studerent, eos ipse multo pluris æstimabat quam qui corpore dumtaxat castigando curam omnem atque operam impendunt.

C. XV.

[278] Exteriorem paupertatem, tametsi suo ipsius instituto minus congruam esse intelligebat; sic tamen erga illam affectus est animo, [Paupertatis amore,] ut omnem habendi cupiditatem a se quam longissime rejecerit. Quamobrem (ut initio diximus) jam tum laicus opulentissima patrui hereditate dimissa, parce admodum ac duriter vixit. Sacerdotio deinde insignitus, sponte ac libere oblatam sibi a principibus viris ingentem pecuniæ vim sæpius recusavit; [neque oblatam sæpe pecuniam,] quod si interdum justis de causis quidquam accipere cogebatur; id totum aut in ecclesiam aut in pauperes refundebat. Admonuit illum aliquando e suis unus, ut prædiorum quorumdam ad se spectantium in Valle Arni, unde Neriorum familia originem ducit, [nec avita prædia,] curam aliquando susciperet. At Sanctus; Cave, inquit, in posterum hac de re mihi verbum facias. Cum propinqui cujusdam litteris accepisset, patrem suum decessisse, eoque præterito Catharinam natu majorem filiam heredem testamento scripsisse; [nec hereditatem paternam,] id totum ratum se gratumque habere respondit, juraque sua & actiones sorori se libentissime cedere. Elisabeth porro, altera illius soror, omnium bonorum suorum heredem illum instituere decreverat, [aut sororiā admittit;] sed abnuit ille: & quamvis sæpe rogatus, numquam adduci potuit, ut ejus voluntati obtemperaret: sed ad eam libere aperteque rescripsit, alium sibi heredem quæreret; se quidem longe meliorem hereditatem, nimirum incorruptibilem illam & incontaminatam, conservatam in cælis, meditari.

[279] A Cognatis suis sexaginta amplius annis, quibus in Urbe vixit, nihil unquam accipere voluit; cumque semel prædicta Elisabeth lineas quasdam subuculas ad eum dono misisset, [nec munera a cognatis,] ne sibi posthac quidquam mitteret, omnino interdixit; quamquam nec illas quidem accepit; quandoquidem, deferentis aut negligentia aut malitia, ad ejus manus minime pervenerunt. Erat tunc moris in ecclesia S. Hieronymi (qui mos etiam nunc ibidem perseverat) ut quicumque Presbyteri eidem ecclesiæ sese addixerant, [neque portionem consuetam ad S. Hieronymi,] iis non modo honesta habitatio, sed menstruum quoque ad victum vestitumque daretur: Philippus vero sola dumtaxat habitatione contentus, nihil præterea quidquam accepit. Hereditatum aut legatorum vel nomina ipsa longissime fugiebat; [neque legata testamentaria.] siquidem Apostoli verbo ab omni specie mala sibi abstinendum esse intelligebat. [1 Thes. 5] Itaque cum ad ægrotos se conferebat, ubi de testamento inscribendo agebatur, illico abscedebat, nec antea redibat quam omnia confecta esse percepisset. Legaverat illi inscienti Vincentius Teccozius, quo de alibi dictum est, aureos centum atque alia quædam, singularis amoris atque observantiæ pignus. Id ubi Philippus rescivit, continuo factus ex legatario executor, defuncti neptibus omnia attribuit.

[280] Constantinus quoque Thassonius, ex primis, ut diximus, Philippi discipulis, bonam pecuniæ summam eidem moriens reliquit: cumque ad illum descripta ex testamenti tabulis verba deferrentur, ex ea charta testæ cuidam, quam forte præmanibus habebat, operculum confecit; neque hujus legati mentionem aliquā fieri apud se unquam permisit. [heres ex asse scribendus a discipulo,] Ægrotavit graviter Prosper Cribellius, is de quo antea narratum est, atque ob singularem benevolentiam, qua Philippum prosequebatur, heredem ex asse illum instituere decrevit. Sensit hoc Pater, [ægrum non visit,] & quamquam antea ad eum quotidie ventitabat; hac tamen re graviter offensus, non prius ad Prosperum rediit, quam de eo conclamatum esse cognovit: tum vero caritate compulsus, ad eum venit. Cui statim ægrotus; Quid causæ est, Pater, quod tam sero ad me redis? Scito, certam mihi mortem a medicis prænuntiatam esse, siquidem consueta fieret febris accessio, quemadmodum facta est. At ille, Profecto, fili, ne ideo tui oblitum me esse puta, quod ad te non accesserim: neque enim eorum quidquam omisi, quæ fecissem, si tibi quotidie adfuissem. Quoniam vero per Urbem fertur, heredem a te me esse nuncupatum, id plane in causa est, cur ad te venire noluerim; non enim quæro quæ tua sunt, sed te: [nisi ut deposito sanitatem reddat:] atque ut vere & ex animo me ista dicere intelligas, ad S. Petri Basilicam statim advolo, Deum enixe rogaturus; ut tibi integram valetudinem omnino restituat; quod si alia ratione id obtineri nequeat, hanc ipsam ægritudinem tuam mihi a Domino precabor. Hæc dicens ac prope lacrymans manus ejus apprehendit, & recta in Vaticanum se contulit. Quid multa? Eodem temporis momento ægrotus somnum capit; ac paulo post experrectus, non sine magna onium admiratione, pristinæ sanitati restituitur.

[281] [optat mendicato vivere,] Crevit deinde in Dei famulo eo usque studium paupertatis, ut nihil illi optatius esset, quam rebus omnibus indigere: quapropter magno spiritus fervore compulsus: O utinam, ajebat, mendicando vivere cogar. Utinam ad tantam inopiam redigar, ut denario ac teruncio egeam, nec dantem inveniam. Hoc ego inter divina beneficia præstantissimum duxerim, si in publico valetudinario vitam finire contingat. Hæc atque alia his similia verus paupertatis amator identidem repetebat. Quin etiam exiguum illud, quo nutriebatur, loco eleemosynæ & quasi emendicatum a suis accipiebat. Quamobrem Antonio Gallonio præcepit, suaderet Federico Cardinali Borromæo, præcepto tamen dissimulato, ut panem unum atque ova nonnulla illi quotidie tamquam pauperi largiretur: id quod non modo Borromæus ipse, [& necessaria sibi ut eleemosynā dari.] sed ejus exemplo Augustinus Cardinalis Cusanus insuper præstare voluit; vini quoque quod satis esset Alexander Cardinalis Montaltus certatim præbebat. A Cardinali quoque Alexandrino veteres atque attritos calceos, quibus utebatur, eleemosynæ loco accipiebat: ac Francisco Bozzio, nostræ Congregationis homini, aliquando dixit; Francisce, ad mortem jam me comparo; propterea cuncta, quæ in hoc mundo sunt, ex animo abjeci. Pauper & egenus & vivere & mori cupiens, aliorum eleemosynis lubens sustentor.

[282] Hunc ipsum paupertatis amorem rerumque fluxarum contemptum Philippus in suos omnes transfundere satagebat: [Eodem modo suos affectos vult,] & si quem forte videret parandis divitiis attentum, hunc cito ab recta virtutis via deflexurum, haud temere judicabat. Itaque ex iis unum, rei faciendæ studiosiorem, his verbis increpavit: Profecto, fili, antequam opibus quærendis incumberes, Angeli præ te speciem ferebas, aspectuque tuo maxime delectabar; nunc vero immutata est facies tua, exutaque lætitia tristitiam induisti: itaque prospice rebus tuis. Hoc dicto erubuit ille vehementer, atque ex ea die ad quæstum pietatis sese omnino convertit. Quæsivit aliquando ex laico nostræ Congregationis (is erat Ægidius Calvellus, qui vita innocentissime acta superioribus annis in senectute bona quievit) optaretne pecuniam? At ille nequaquam, ait, Pater, hæc opto. Tum Philippus; Siquidem ita res habet, una in cælum eamus volo, atque egomet illuc te perducere volo; ea tamen conditione, ut pecuniam terrenasque divitias numquam cupias, idque a Domino assiduis precibus postules. Hæc eadem Sanctus suis identidem repetebat, illudque semper in ore habebat; Quantum amoris confertur in creaturas, tantumdem demitur Creatori.

[283] Franciscus Zazzara jam tum adolescens, quo de supra meminimus, [juvenem honorum cupidum,] Legū civilium studiis operam dabat, eo sane consilio, ut iis optime instructus, aditum sibi ad honores & dignitates aperiret. Hæc inter a Philippo accersitur, ejusque pedibus advolutus perhumaniter excipitur, hisque vocibus compellatur: O te beatum! Tu modo juris prudentiæ studes, lauream procul dubio ex tuis laboribus consecuturus: legum deinde peritus magnum ex hac facultate lucrum facies, domumque tuam extolles: dein causarum patronus, [ironice ei velut de jā adeptis gratiis,] & Præsul quoque fortasse fies: alia deinde atque alia recensebat, quæ obtinere aliquando poterat, quæque ipsemet jam mente præceperat: iterumque repetebat. O te beatum! tum enimvero supercilium tolles. Credidit initio Franciscus, Dei servuum vere & ex animo ista loqui. At Pater, juvenem arcte complexus, hoc illi in aurem instillavit; Quid tum postea? Hæc porro verba adolescentis animo tam alte adhæserunt, ut mox domum reversus eadem secum ipse revolveret, diceretque. Equidem ad studia litterarum incumbo, ut magnus efficiar: quid tum postea? [jubet cogitare, quid postea?] Cumque hæc serio cogitaret, mutato repente consilio, in Dei obsequium omnem curam cogitationemque convertit: nostramque Congregationem ingressus, vitæ integerrime actæ paucis ab hinc annis consentaneam sortitus est mortem. Hic ille est Zazzara, qui pro Philippo inter Sanctos referendo egregie laboravit, magnumque illud opus & plane arduum feliciter absolvit. Hoc ipsum ferme accidit nobili cuidam mercatori, [itemque mercatorem lucra spectantem:] qui Philippum pariter sequebatur. Is etenim post magnos quæstus, majora se propediem facturum esse compendia sperabat: id quod Dei famulo cum significasset, Quid tum postea? inquit ille. Quibus verbis extemplo compunctus, mercaturæ nuntium sponte remisit, dein Clericali militiæ nomen dedit, in eaque præclare se gessit.

[284] Hanc porro rerum omnium despicientiam tametsi in suis omnibus videre percupiebat, [eos autem qui de Congregatione erant] tamen ab hominibus Congregationis majorem in modum exigebat; quos ut ad divina pertractanda expeditissimos haberet, propriis stipendiis militare voluit, suosque reditus in pios usus quotannis expendere, & a rebus etiam Congregationis, tamquā ab alienis, abstinere. Quicumque vero auscultandis Confessionibus præficiebantur, eos maxime admonebat, ut pœnitentium marsupium, quemadmodum ipse ajebat, ne tangerent; animas namque cum pecuniis pariter lucrifieri non posse: illudque identidem usurpabat; A marsupiis abstinete vos, siquidem lucra quæritis animarum. Suos autem in spiritu filios Apostoli verbis alloquebatur; Non quæro quæ vestra sunt, sed vos. [2 Cor. 12] Illud præterea nostris omnibus inculcabat, ut ne testamentis faciendis ullo pacto sese immiscerent; [abstinere a marsupiis captandis monet,] quod nimirum magnæ invidiæ res sit, quamvis animo sanctissimo pertractetur: numquam illum ad virtutem processurum, qui divitiarum studio & cupiditate quoquomodo teneatur; ac diuturno jam experimento se cognovisse, longe facilius ad officium sanitatemque reduci, qui carnis voluptatibus, quam qui opibus quærendis dediti essent, quamobrē avariiam perniciossimam animarum pestem appellare consueverat. Addebat insuper; Dabit quidem vobis Deus facultates plurimas, [& tenacibus eleemosynas præ jejunio suadet.] sed cavendum est maxime, ne forte, cum rerum copia suppeditaverit, spiritus desit. Quod si forte parcior ac tenacior quispiam jejunandi licentiam ab illo exposceret; Nequaquam, inquiebat, sed fac eleemosynem. Ubi vero in hoc vitio quispiam tacite reprehendendus videbatur; capta occasione hæc sermoni inserebat: Quicumque rem augere voluerit, is numquam accipiet spiritum. Interdum vero; Fugiant juvenes carnis illecebras, senes avaritiam, & sancti erimus. Denique Christianæ reipublicæ commodo nihil opportunius rerum humanarum contemptu existimabat, ut libere diceret: Cedo mihi decem viros, vere humana omnia contemnentes, & orbem totum ad Christum me traducturum esse confido.

CAPUT XXII.
Primarias etiam dignitates recusat: & humilitate excellens, suos ad eamdem instruit.

CAP. XVI

[285] Nec minorem animi altitudinem in honoribus rejiciendis, quam in divitiis contemnendis Philippus ostendit. [Recusare honores omnes certus,] Agebat ille in Urbe, & sanctitatem suam cum populo universo tum principibus viris ita probaverat, ut summi quoque Pontifices illum officiose colerent atque observarent. Tamen vir, apud omnes ordines gratiosissimus, ita sibi temperavit, ut a Christiana humilitate & voluntario sui ipsius contemptu ne latum quidem unguem discesserit: nec dignitates ullas aut reditus Ecclesiasticos unquam admisit: quamquam præcipuarum Basilicarum Canonicatus, insignes etiam Episcopatus denique Cardinalatus ipse, non semel ei offerrentur. Id tamen dexteritate & dissimulatione mirabili faciebat, ut eos ipsos qui offerebant facile falleret; & quam, recusando talia tantaque, consequi poterat apud homines laudem & gloriam omnino declinaret.

[286] Verum ut ex multis pauca seligamus; Gregorius XIV, [oblatum a Gregorio 15 Cardinalatum,] cum primum ad summum Pontificatum evectus est, Philippo ad se venienti statim occurrit; eumque familiariter complexus, post multam collocutionem, pluribus spectantibus, biretum ipsum, quo nuperrime utebatur, cum esset Cardinalis, accepit, atque illius capiti imposuit dicens, Te Cardinalem creamus. Mox ad Marcellum Vestrium, quem a secretis habebat, se convertens, ut de hac re diploma conficeret, imperavit. Tum vero Dei servus nescio quid Pontifici in aurem insusurravit, dein multis lepide jucundeque dictis ab eo discessit. At Pontifex paulo post ad illum domum mittit, qui biretum ipsum cum dignitate deferret. Cui statim Philippus, pro tali honore maximas Pontifici se gratias agere, testatus est; atque ubi opportune eam dignitatem accipere posset, sese illi significaturum. Qua quidem ratione Pontificem a suscepto consilio leniter avocavit, id quod non ad speciem dumtaxat, sed vere & exanimo Gregoriū effecisse, tum ipsius Philippi testimonio compertum est, qui non semel suorum nonnullis rem ingenue narravit; tum etiam aliorum, qui hæc ipsa suis oculis usurparunt: quamquam autem Pontifex illum ad Cardinalatum evehere decreverat, tamen adductis ab eo rationibus acquievit, nec Dei servo vim faciendam esse existimavit.

[287] Hoc ipsum sæpius deinde tentavit Clemens VIII: initio namque Pontificatus Philippum, [itemque a Clemente 8 declinas.] ad pedum oscula accedentem, præsente Josepho Carradoro Lateranensi Canonico, omnibus amoris notis excepit: aitque, Nunc enimvero effugere non poteris, quin Cardinalatum accipias. At Sanctus, qua erat prudentia & dexteritate, quod serio dictum erat, in jocum convertit, seque periculo eripuit. Quod quidem sæpe illi iterandum fuit Pontifici, eadem constanter ingerenti.

[288] [quod liquet ex responso ad ejus Epistolam] Libet hoc loco referre, quæ Philippus ad Clementem scripsit, quæque ad Philippum manu sua Clemens rescripsit, lectu jucundissima. Ait igitur Sanctus; Ecquis ego sum, beatissime Pater, ut Cardinales veniant ad me, quemadmodum heri vesperi Medices & Cusanus? Et quoniam nonnihil mannæ in foliis mihi opus erat, idem Cardinalis Medices uncias duas dandas curavit ab hospitali domo sancti Spiritus, cui magnam ejus copiam ipse donaverat. Eadem die commoratus est mecum ad secundam noctis horam, deque Sanctitate tua tam honorifice locutus est, ut modum plane excessisse mihi visus sit. Cum enim summo Pontificatu fungaris, ipsam in te exprimere debes humilitatem. Christus septima noctis hora ad me venit, & in me: Sanctitas autem tua, ne semel quidem ad nostram ecclesiam accessit. Christus Deus & homo est, tamen quotiescumque volo, venit ad me, Tu vero homo es; Tu natus ex homine probo & sancto, ipse natus ex Deo Patre; tu quidem ex Agnesina sanctissima femina, ille vero ex Virgine Virginum. Plura habeo, quæ dicam, si iracundiæ obsequi velim. Jubeo Sanctitatem tuam voluntati meæ morem gerere; mihique per te licere volo sacris Virginibus Turris speculorum adscribere filiam Claudii Neri, cui jam pridem promisisti filiorum ejus curam te suscepturum: summi autem Pontificis est implere promissa. Itaque rem totam ad me rejicito, ut nimirum auctoritate tua, siquidem opus fuerit, uti possim: cum præsertim puellæ voluntatem exploratam habeam, quam Deo tantum inspirante in hanc mentem impelli certo scio, & qua par est maxima humilitate ad sanctissimos pedes tuos procumbo.

[289] Hactenus Philippus: cui in eadem charta propria manu hæc rescripsit Clemens. [per Clementem dato,] Ait Pontifex, priorem schedulæ partem nonnihil ambitiosi spiritus præseferre, in qua scilicet ostentas Cardinales frequenter ad te venire: nisi forte id fiat ad significandam eorum pietatem, quæ quidem neminem latet. Quod autem ille ad te non venerit, tibi ipsi imputandum: neque enim id te mereri, qui oblatum toties Cardinalatum recusaveris. Quod vero jubes, annuit ipse, ut graviter & pro imperio, ut soles, bonas illas Matres increpes, nisi dicto audientes fuerint. Contra vero tibi iterum præcipit, ut des operam valetudini, neque se inconsulto audiendi Confessiones laborem resumas, demumque cum Dominus ad te venerit, tum pro se, tum etiam pro gravissimis Christianæ reipublicæ necessitatibus illum depreceris. Hactenus Pontifex. His autem admodum consentanea sunt, [& ipsiusmet confessione.] quæ Philippus dixit, paucis ante mensibus quam ad cælum migraret. Cum enim aliquando Bernardinum Coronam ex laicis nostræ Congregationis familiariter alloqueretur; Mihi, inquit, Bernardine, Cardinalatum Pontifex destinavit: quid tibi videtur? At ille, ut erat apertus & simplex; Equidem, Pater, hanc dignitatem haud rejiciendam existimaverim, si nihil aliud, saltem ut rebus Congregationis commodius provideatur. Tum vero Philippus, aperto capite sublatisque in cælum oculis ait; Paradisum, Paradisum, Bernardine. Ille autem eadem simplicitate subjecit, Ignosce, Pater, non enim cogitaram.

[290] Interdum quoque suorum nonnullis, humana hæc decora plus justo æstimantibus, & necdum sapientibus quæ sunt spiritus Dei; Ignoscite mihi, ajebat, filioli, & verba mea æqui bonique facite. Equidem Cardinalium & Pontificum virtutes vehementer optaverim, ceterum mortem mihi præoptaverim, quam istiusmodi dignitates. Hanc porro rerum humanarum despicientiam secum ipse reputans Abbas Maffa, [ac rei omnis humanæ despectu.] quod olim de S. Hilarione Hieronymus scripsit, hoc idem de Philippo vere prædicari posse affirmavit: Mirentur alii signa quæ fecit, mirentur incredibilem abstinentiam, scientiam, humilitatem: ego nihil ita stupeo, quam gloriam illum & honorem calcare potuisse: idque in Philippo eo mirabilius videri posse, quod non in Ægypti solitudinibus latitabat, sed in media Urbe, ubi quo propior occasio, hoc tentatio gravior atque violentior.

[291] Non modo autem Philippi animus ab externis honoribus & dignitatibus longissime abfuit, [Cupit etiam se abdicare Præpositura,] sed iis etiam sese abdicavit quæ propriissime illius erant, ab eoque tamquam Congregationis auctore nulla ratione separari posse videbantur. Cumque jamdudum, ut diximus, communi omnium suffragio Præpositus perpetuus renuntiatus esset; demum, qua erat humilitate, biennio antequam ex hac vita migraret, vigiliam suam alteri tradere decrevit. Itaque convocatis Patribus, consilium suum exponit, se graviori ætate prope confectum, oneri ferendo none esse; datoque sibi jam receptui signo, nunc demum vasa colligenda & profectionem parandam: proinde Congregationis utilitati consulant, eique præficiant virum, & animo & corpore firmiorem. At Patres, quod Philippi modestiam & submissionem optime nossent, una voce omnes adversantur; nec se unquam passuros affirmant, ut quam recens fundaverat Congregationem, quasi durus pater teneram adhuc filiam, deserat.

[292] Tum vero Sanctus, ubi se verbis nihil proficere videt, Cusanum & Borromæum Cardinales, [idque per amicos Cardinales impetrat:] suosque, ut diximus, in spiritu filios dilectissimos, tamquam auxiliares accersit: rogat, ut rem ad Pontificem deferant, eoque annuente Patres hortentur, atque adeo impellant, ad novum Præpositum deligendum. Sic factum: pridie etenim nonas Julii anno MDXCIII, Congregatione coacta, Cusanus & Borromæus intersunt, affirmant Patribus Philippum in sententia perstare, ac pro ipso stare Pontificem; quamobrem huic tam justo Patris desiderio obsequantur, ejusque liberam abdicationem admittant. Igitur Patres, non ultra contradicere ausi, ne forte Pontificis dicto minus audientes viderentur; paucis interjectis diebus iterum in consilium veniunt, collatisque suffragiis Præpositus Congregationis renuntiatur Cæsar Baronius, nemine adversante, atque ipso quantum potuit repugnante & contradicente. Nec tamen propterea de Philippi auctoritate quidquam imminutum est: quippe quem Patres omnes, & ipsemet Baronius, parentis loco ut cum maxime habebant, ad eumque sigillatim quidquid accidisset, quotidie deferebant. Is vero nihil unquam omnino prætermisit, quod ad Congregationem recte administrandam facere videretur.

[293] Quemadmodum autem ab honoribus & dignitatibus expetendis longe aberat ipse, [suos quoque vult esse alienos ab aula:] sic etiam suos omnes abesse vehementer optabat, eosque præsertim, qui ad Congregationem se receperant: quod quidem haud facile patiebatur Principum domos aut curias frequentare. Et quoniam Germanicus Fidelis, vir ob singularem prudentiam & dexteritatem principibus carus, ad eos itabat, quamquam non nisi data occasione id faceret; sæpius tamen a Philippo audivit, Tu quidem, mi Germanice, apud hos aliquando hærebis, nec propterea fies Præsul. Neque abfuit dicto fides: quandoquidem Clemens VIII, e Congregatione assumptum vitæ morumque præceptorem illum tradidit Silvestro Aldobrandino neptis filio, qui deinde ad Cardinalatum evectus ex titulo S. Cæsarii nuncupatus est, eumdemque Vaticanæ Basilicæ Canonicatu cohonestavit; ille vero jam pridem quieti assuetus, dimisso etiā Canonicatu, Deo sibique vixit. Illud quoque ex præscripto sacrorum Canonum maxime esse, ne suorum quisquam plura Ecclesiastica beneficia possideret; qua de re summos etiam Ecclesiæ Præsules sæpe correxit, atque emendavit. Quicumque vero extra suam diœcesim diutius morando sine causa abessent, quacumque dignitate fulgerent, horum Confessiones audire nolebat. Quapropter Cardinalis Baronius hoc inter cetera testatum reliquit de illo. Philippus vir erat, qui magna libertate malefacta reprehenderet, præsertim in Prælatis aliisque principibus viris; capta tamen opportunitate temporum & locorum.

[294] [& mundana spernere.] Sermo illi familiaris erat de seculi vanitate, & perorationis loco illud Ecclesiastis plerumque usurpabat, Vanitas vanitatum, & omnia vanitas: Nihil boni est in hoc mundo: atque his similia. Quæ quidem tanto spiritus ardore pronuntiabat, ut in audientium animos penetrarent; multique privatis ejusmodi colloquiis ac monitis incitati, abjecta rerum secularium cura, Christianam disciplinam religiosius amplecterentur. Ajebat præterea, divitiarum & gloriæ contemptum in Urbe maxime necessarium esse: ibi enim multo acrius quam alibi usquam honores & dignitates mortalium oculos inani fulgore perstringunt. Denique a terrenarum rerum ambitu & cupiditate tam longe aberat Philippus, ut sæpe diceret; Nihil est in hoc mundo, quod me delectet; idq; me delectat maxime, quod me nihil delectet. Sæpe etiam ajebat, nihil molestius, nihilque gravius perpessuros fuisse viros justos, siquidem omni culpa veniali vacare possent, quam ut in hoc mundo retinerentur.

C. XVII

[295] Quod autem Philippus humana omnia despiceret ac pro nihilo reputaret, [Humillime de seipso sentiens,] tum ex eo fiebat, quia divino præditus lumine plus multo videbat, quam quantum hominum acies intueri potest, resque ipsas momentis suis justissime ponderabat; tum etiam quia de se humillime sentiebat. Quamobrem omnium hominum nequissimum sese appellabat: quod quidem tam constanter affirmabat, ut ex intimo cordis affectu eum loqui satis aperte constaret. Quod si forte quempiā in grave aliquod crimē incurrisse intelligebat; Utinam vero, ajebat, his ego pejora non commiserim! Idque erat causæ, cur sæpe attentissimo animo legeret res gestas S. Mariæ Ægyptiacæ, quod scilicet conversionem ejus ardoremque in studio pœnitentiæ maxime sibi imitandum putaret. Ad hæc quotidie hoc pacto Deum obtestabatur; Domine a me hodie tibi cavendum: tradam enim te, & mala omnia perpetrabo. Alias quoque ajebat; Vulnus lateris Christi magnum quidem est, [maximum se peccatorē ægnoscit;] sed nisi me regat ipsemet Deus, ego certe majus efficiam. Sacram quoque Eucharistiam sumpturus, hæc intra se dicebat; Testor, Domine, nihil nisi malum agere possum, nisi tu adjuves me. Ajebat præterea hac una ratione sese ad sacrificandum parari, ut quod in se foret, ad omnia scelera promptum se atque expeditum, agnosceret.

[296] [ac prorsus inutilem.] Cum autem ægrotabat, quamquam antea dicere soleret; Si me Deus superstitem servet, vitam moresque mutare, & ad bonam frugem redire volo; postremis vitæ suæ annis, majori lumine illustratus, vilitatemque suam propius inspiciens, Domine, inquit, sanitati si me restituis, quod in me est, quotidie in pejus ruam: toties enim pravitatem meam, me correcturum tibi promisi, nec fidem unquam servavi; itaque posthac de me ipse diffido. Confessionis mysterium non sine uberrimis lacrymis peragebat, addebatque frequenter, Nihil boni unquā gessi. Adolescentes & juvenes cum videbat, non poterat quin protinus exclamaret, O vos beatos! quibus tempus suppetit ad bene operandum, quod ego numquam feci. Eadem ferme repetebat, si quos interdum offenderet viros religiosos, O vos felices, ajebat, qui seculum reliquistis! ego sane tantum animi numquam habuissem. Aliaque his similia identidem ex abundantia cordis os ejus loquebatur, quibus sæpe adjiciebat, De me desperavi. Quamobrem quodam die, cum incidisset in duos viros religiosos ex Dominicana familia, facto impetu in medios sese proripiens; Sinite ut abeam, inquit: de me namque desperavi. At illi, rem serio interpretantes, euntem fortiter retinebant, atque amicissimis verbis ad patientiam hortabantur. Ubi vero Pater de se valde solicitos atque anxios eos videt, tum demum subridens, dixit; Equidem de me ipso despero, spero tamen in Deo.

[297] [nedum alicui necessarium,] Hac igitur humilitate subnixus, inanis gloriæ flatibus efferri non poterat. Rogavit illum piissima femina, aitque; De rebus tuis aliquid, Pater, apud me habere velim, scio enim te esse Sanctum. Quo dicto ille vehementer commotus, irato vultu, Apage, inquit, diabolus sum, non Sanctus. Ægrotantem aliquando nonnulli ex filiis suis orabant atque obsecrabant, ut salutem suam Domino precibus commendaret; & B. Martini exemplo diceret, Domine, si adhuc populo tuo sū necessarius, non recuso laborē. At ille iratioribus verbis præter morem suum respondit: Non facio: neque is ego sum, qui me cuiquam necessarium putem; numquam hoc mihi venit in mentem: quod si me talem existimarem, æternæ damnationi obnoxium me judicarem. Rogabat itidem illum graviter decumbentem Nobilis quidam, ne suos in spiritu filios desereret, sed ut oraret ad Dominum, quo diu sospitem illum esse vellet proximorum adjumento. Cui Vir sanctus ac veræ humilitatis amator; Numquam in cor meum ascendit, me cuiquam quoquo modo adjumentum afferre posse. Hic idem secum ipse reputans singularia charismata, quæ in servum suum infudisset Deus; Magna quidem, inquit, o Pater, faciunt Sancti. At, ille; Ne ita loquere: dic autem potius, Magna facit Deus in Sanctis suis. Alius quidam, cum illi conscientiam suam aperiret, libere dixit; Hæc me tentatio, Pater, sæpius apprehendit, ut te non eum esse putem, quem mundus existimat. Cui ille; Ego, inquit, plane sum sicut ceteri hominum, nec quidquam amplius: itaque nec te solicitum habeat ejusmodi tentatio, siquidem nullius est momenti.

[298] [aliorum preces pro se solicite petit:] Igitur cum se omnium nequissimum judicaret, omnium orationibus instantissime se commendabat: ac propterea huc illuc ad Religiosorū cœnobia mittebat, qui enixe rogarent illos, ut pro se ad Dominum preces funderent: id quod ab eorum novitiis atque tironibus maxime postulabat. Ad hæc, Sacra in omnibus necessitatibus suis pro se offerri curabat; eoque nomine multis Religiosorum familiis eleemosynas dispertiebat, præsertim recurrentibus Sanctorum festis diebus, quo tempore in eorum ecclesiis id fieri cupiebat; hac enim ratione sese obtenturum sperabat, quod per se ipse minime præsumebat. Quamobrem quidquid beneficiorum a Deo impetraret, id totum aliorum precibus meritisque referebat acceptum. Et cum aliquando in æde S. Hieronymi sacrificaret, atque ingens terræ motus ibidem repente factus esset; rogatus an fragorem ejusmodi persensisset; Anus illa, inquit (hæc una sacrificio interfuerat) orationibus suis terræ motum profecto excitavit. Hanc quoque ob causam cum salutarem pœnitentiā peccata confitentibus injungeret, ut aliquam ejus partem sibi attribuerent, eos quandoque rogabat: quod si Sacerdotali munere fungerentur, ut pro se Sacrificiū offerrent, identidē postulabat.

[299] Quoniam vero humiliter adeo ac demisse de se sētiebat, [nec ab eis magni fieri,] bonā sui existimationē omnino aversabatur: & si forte quempiā audiret prȩclare de se existimantē: Me miserum, ajebat, quot rustici homines, quot inopes puellæ præcedent me in regno cælorum? Itaq; cum e suis quidam, ex Lauretana peregrinatione reversus, ei familiariter referret; quacumque iter faceret, magnam de illo se reperisse apud omnes sanctitatis opinionem, quamobrem ejus orationibus plurimum se commendabant; Me miserum! inquit, me miserum! o utinam talis sim, qualem homines me esse putant! neque ea die querelarum finem fecit. Honores laudesque, quasi perniciem ac pestem, longissime fugiebat: quælibet etiam obsequia recusabat; nec quemquam, [vel laudari se patitur,] quamvis infimæ sortis hominem, stare coram se aperto capite patiebatur. Manus quoque Sacerdotales (ut mos est) osculandas, vix demum suis in spiritu filiis ac familiaribus flagitantibus porrigebat. De rebus spiritualibus, cum iis qui aliqua sanctitatis fama florerent, fere numquam loquebatur.

[300] [aut titulis honorificis appellari,] Præpositum aut Rectorem se appellari a nostris hominibus minime passus est. Patris autem nomen haud recusavit, quod nimirum non tam potestatem significet, quam amorem: quo quidem uno ac simplici nomine Præpositus Congregationis hodie a domesticis appellatur. Fundatoris quoque appellationem, ut maledictum, semper exhorruit: iis vero qui hac de re cum ipso interdum verba facerent, asseveranter affirmabat, de re hujusmodi numquam se cogitare; sed unius Dei munere id factum, qui se tamquam infirmiori instrumento usus esset, ut ostenderet divitias gloriæ suæ. Quin etiam hoc idem interdum secum ipse reputans, vehementer admirabatur, qui fieri potuisset, ut se administro Dominus istiusmodi opus efficere voluisset.

[301] [simplicitatem in verbis factisq; amat,] Contentiones atque æmulationes omnino devitabat. Cultum autem atque elegantiam, tum in verbis tum in rebus ipsis, adeo non affectavit, ut aulicos mores modosque loquendi ferre non posset: quippe qui in omnibus Christiana simplicitate mirifice delectabatur. Quamobrem cum sapientibus & prudentibus seculi hujus minime illi conveniebat, versutos autem, obscuros, atque fallaces maxime aversabatur; quemadmodum & fallacias ipsas, atque mendacia, a quibus tamquam a pestilentia ut diligentissime caverent, suos frequenter admonebat. In deliberando de rebus Congregationis, aliisque etiam levioribus, quamquam ipse prudentia maxime excelleret, tamen alios quoque, nec peritissimos modo, sed etiam rudiores, in consilium adhibebat; ab iisq; vel invitis sententiam omnino extorquebat. Cum autē contemni se videbat, & nihili æstimari; tunc enimvero ex animo lætabatur, Apostolicum illud secum sæpe retractans, Si quis videtur inter vos sapiens esse, stultus fiat, ut sit sapiens. [1 Cor. 3] Quapropter multi iidemque præclarissimi viri de Philippo usurpari posse existimarunt, quod olim de S. Ephrem Gregorius Nyssenus scriptum reliquit, nimirum, Esse quam videri maluit.

[302] [miracula sua solicite occultat,] Quoniam vero ejus precibus creberrima & prope continua fiebant a Deo miracula, mirum est quibus illa involucris obtegeret, ut pauci admodum ac fere nulli statim animadverterent. Quemadmodum autem S. Franciscus de Paula herbas atque alia hujusmodi adhibebat, quibus admirabilia quæ patrabat obtenderet; sic etiam Philippus longe alia cogitare videbatur; & (quod suo loco dicturi sumus) ludendo ac ridendo mira quotidie efficiebat: qua quidem ratione intuentium animos, ab eo quod agebatur, avertere consueverat. Quapropter plerique, postquam ille migravit in cælum, præclara ejus gesta recolentes, nec intelligentes qua demum ratione res adeo manifestȩ occultari & silentio præteriri potuissent; admiratione defixi pro certo existimarunt, virum sanctissimum, quasi alterum Symeonē Salum, a Deo id precibus obtinuisse. Quod si forte oculatior quispiam interdum hæc ipsa signa & virtutes ejus deprehenderet, ne mutire quidem audebat, ne scilicet loquendo virum Dei graviter offenderet. Sæpe autem data occasione, præsertim extremis vitæ suæ annis, Cæsari Baronio familiariter dicebat; Scito, Cæsar, me molestissime ferre inanem hunc rumorem, quem homines excitarunt de me: quamobrē Deum oro sine intermissione, ne per me quidquam unquam fiat, quo quis me existimet supra id quod videt in me. Si quid autem accidit aliquando præter morem viresque naturæ, id profecto non meis meritis, sed aliorum fidei tribuendum est. Sæpe etiam cum ægrotos visitaret, & ab iis interdum rogaretur, ut sibi manus imponeret, aut super se oraret; non sine rubore ac dolore inquiebat: Isti signa & miracula a me petunt, ego vero ea facere non possum nec scio.

[303] [cavet ne cui sit molestus,] Denique ea fuit Philippi humilitas, ut quantum in ipso erat neminem gravaret; & si quid interdum præciperet (quod supra etiam innuimus) roganti propior esset, quam jubenti. Consuetudo ejus jucundissima: dulcis quippe erat, atque festivus, & jucundi sermonis. Officia & negotia, quæ per se ipse obire non poterat, vix tandem alicui ex suis exequenda mandabat: &, ne qua ratione cuiquam esset incommodo, quam diligentissime præcavebat. Quapropter, si forte ei per cubiculum esset inambulandum, laneis calceis utebatur, ne qua vel levi molestia, ii qui sub se habitabant, afficerentur. Superbiam & arrogantiam vel maxime detestabatur: & quamquam flagitiosissimos quosque complectebatur, ut omnes Christo lucrifaceret; tamen elatos inflatosque inani spiritu, ferre non posse videbatur. Demum tanta fuit ejus animi demissio, ut, quod de S. Thoma Aquinate non sine admiratione legitur, inanis gloriæ incentivum aut stimulum omnino numquam persenserit.

[304] [suis inculcat humilitatem.] Ut autem hac ipsa virtute filios suos imbueret, toto pectore nitebatur: & quemadmodum S. Joannes Euangelista illud continuo inculcabat, Filioli, diligite alterutrum; sic etiam Philippus nihil suis crebrius iterabat, quam, Estote humiles, non alta sapientes, sed humilibus consentientes. Quapropter cum aliquando Taurusius de more sermonem haberet ad populum, magnoque spiritus fervore, frequenti & plaudenti auditorio ostenderet, quam præclara res sit mala pro Christo pati; Philippus, qui more suo in sedicula lignea ibi prope a suggestu sedebat, toto corpore concuti & contremiscere cœpit, surgensque confestim manu parietem percutiebat; quo facto omnium in se oculos mentesque convertit. Denique sermone absoluto, subsellium ipse conscendit, elataque voce affirmavit, neque se neque suorum quemquam ea de re gloriandi causam ullam habere, nemo quippe illorum ne unam quidem sanguinis guttam pro Christo fuderat; quin etiam ex divino servitio plurimum dignitatis & honoris eorum unusquisque retulerat: in eamque sententiam multa locutus, audientium animos ingenti admiratione complevit. Illud quoque monebat urgebatque, ut ne quis serio vel joco quidquam proferret, quod in propriam laudem & gloriam redire posset.

[305] Quod si forte quispiam aliquid boni sese egisse, idque alios sibimet vendicare intelligeret; nequaquam illi ea re dolendum esse, immo vero gaudendum: quod enim injuria sibi præriperent homines, cumulatius a Deo se recuperaturum. Sæpe etiam suis ajebat, [vetatque in propriam laudem aliquid dicere,] Jactate cogitatum vestrum in Domino, & ipse idoneos vos faciet ministros ad quæcumque vos destinaverit. Porro autem singulos eorum hortabatur, Deum assidue rogarent, ut si quid virtutis aut donorum ipsis impertiebatur, id ne animadverterent; quo nimirum humilitatem servarent, nec inanis gloriæ spiritu efferentur. Quamobrem siquid interdum quispiam proferebat, quod in propriam sui laudem redundaret; statim corrigebat eum dicens; Secretum meum mihi, secretum meum mihi. Illud præterea ajebat; Quicumque peccandi occasioni sese immiscet, nec casum timet, tunc enimvero satis claro indicio est, illum haud dubie ruiturum. Quapropter identidem ad Deum ex intimo corde clamandum, [aut sibi quidquam tribuere] Domine, nihil boni de me præsumas: certo enim casurus sum, nisi adjuves me: Domine, nihil a me nisi malum expectes. Ubi de tentationibus agitur, nemini de se præsumendum esse affirmabat, ut diceret, Ego hoc aut illud facerem: sed humiliter sentiendum, dicendumque potius, Equidem, quid mihi faciendum esset, probe intelligo; quid autem facturus essem, prorsus nescio.

[306] In sacra Confessione peragenda, illud præsertim admonebat, [vel sese excusare,] ut ipso Confessionis initio graviora quisque peccata depromeret; hac enim ratione magnam dæmoni confusionem inferri, tantumque mysterium fructuosius peragi. Nihil vero gravius illi esse poterat, quam ut audiret quemquam sese quomodolibet excusantem. Ajebat enim, quicumque ad sanctiorem vitam aspirant, iis nullas ferme excusationes quærendas esse, sed semet potius accusando veniam exposcendam, quamquam nihil omnino commiserint. Porro quicumque ei se quoquomodo purgare studebat, hunc primæ parentis nomine Evam festive appellabat. Illud præterea præsentissimum remedium adversus peccatum esse censebat, si animi sui elationem quisque comprimeret. Siquando autem de aliquo eum reprehendi contingat, [aut nimis tristari ex proprio delicto.] non tamen propterea supra modum contristari debere: Sæpe enim (ut ipse ajebat) gravius peccamus, cum de peccati reprehensione tristamur, quam cum peccatum ipsum committimus: quandoquidem immodica isthæc tristitia non aliunde quam ex superbia proficiscitur. Quapropter unumquemq; post lapsum in se redire jubebat, deque profundis ad Dominum clamare; Si fuissem humilis, profecto non cecidissem. Neque vero ille eorum spiritum approbabat, qui propriis viribus nisi, a Deo tribulationes audacter exposcerent; sed patientiam potius ingruentibus tribulationibus petendam existimabat. Nihil insuper periculosius esse censebat viam spiritus ineunti, quam ut statim magister fieri velit, atque aliis vivendi præcepta tradere.

[307] [Inanis gloriæ gradus tres explicat.] Ut autem inanis gloriæ vitium omnino devitaretur, pia quædam & privata exercitamenta in suo quemque cubiculo obire jubebat, neque enim in propatulo spirituales delicias quærendas. Quæcumque igitur minus communia & singularia videri possunt, hæc omnia longissime fugienda, ex quibus nimirum spiritualis superbia facillime gignitur atque alitur. Nec tamen, ab incepto bono, cuiquam idcirco desistendum, quod ex eo inanis gloria sequi possit: siquidem (quod & communiter Patres docent) inanis gloria triplex sit: prima, quam ille dominam appellabat, propterea quod opus ipsum anteire consuevit, & ad quam illud velut ad proprium finem dirigitur: altera vero, quam sociam vocabat, quippe quæ operi sese tantummodo adjungit: tertia denique, quam servam nuncupabat, quia nimirum operi quod fit innascitur, vix tamen orta statim comprimitur, & adhuc parvula tenetur & alliditur ad petram. Quapropter illud identidem suis repetebat; Cavete, filii, inanem gloriam, ne forte domina sensim evadat. Plura quoque hujusmodi documenta dabat Philippus, ut suos in humilitate contineret: quæ quidem, ne modum voluminis excedamus, consulto duximus omittenda.

CAPUT XXIII.
In virtute mortificationis se ipsum primo, tum etiam suos exercet.

CAP. XVIII

[308] Ad hanc porro humilitatem adjunctam habuit Philippus virtutem, quam vocant mortificationis; in eaque exercenda, [Vt contemptibilem se reddat] tum in se ipso, tum etiam in suis adeo excelluit, ut ejus disciplinæ magister merito ab omnibus appellaretur. Itaque nihil unquam habuit antiquius, quam ut se abjectum & contemptibilem omnibus exhiberet. Quod ut ex sententia succederet, ea sæpe dicebat & faciebat, quæ magnæ levitatis speciem præseferrent: quamquam qui in ea acrius intuebantur, facile agnoscebant sapientem stultitiam, qua vir prudentissimus a Deo edoctus, se ipsum suosque omnes optime gubernabat. [aliquando publice saltat,] Igitur domi forisque semper mortificationem Jesu in corpore suo circumferebat, ut sæpe, spectantibus etiam principibus viris & Cardinalibus, exultaret ac tripudiaret; nec solum intra domesticos parietes, aut in secessu, sed in ipsorum principum domibus, in plateis ac triviis id facere consueverat. Quapropter Kalendis Augusti, in area ecclesiæ S. Petri ad Vincula in Exquiliis, circumfusus omnis generis hominum frequentia, saltare conspectus est. Quo spectaculo commotus quidam, nec rem intelligens; Vide, inquit, senem hunc fatuum! Tum vero Dei servus gaudebat, cum se contemni & ludibrio haberi videbat.

[309] [bibit.] Ibat aliquando per Urbem, & forte aquariolum offendit; quem statim in media via manu prehensum suppliciter orat, ut per eum bibere liceat. Annuit ille, & Sanctus ex asino cadum arripuit, atque ori admovit; non sine ingenti admiratione, tum aquarioli ipsius, tum etiam aliorum, qui ad id spectaculum confluxerant. Alia die cum in B. Felicem a Cantalicio, virum ex Capuccinorum familia longe sanctissimum, incidisset, & quidem in celeberrima Urbis via; post mutuam salutationem atque complexum, is Philippum rogat, an sitiat: Sitio enimvero, [& B. Felici Capuccino suum pileū imponit,] ait Pater. Tum ille: Nunc demum intelligam, an vere mortificationi studeas. Et cum dicto, quem humero gestabat œnophorum ligneum ei porrigit. Cui statim manibus arrepto labra admovit Philippus, & bibit. Aderant ibi complures, remque sine ulla prorsus offensione spectabant: ajebant enim; En Sancto Sanctus potum præbet. Tum vero ad Felicem Philippus; Nunc jam ego quoque intelligam, an tu mortificationi studeas; detractumque sibi pileum capiti ejus imposuit, eoque ornatu abire jussit. At ille, Ibo, inquit: quod si forte mihi pileus auferatur, ipse videris. Igitur eo habitu per longum spatium ire perrexit: cumque illius virtutem jamdiu perspectam haberet Philippus, qui pileum suum reciperet, post eum misit. Itaque in dubio relictum est, uter ipsorum majorem sui contemptū præsetulisset.

[310] Alphonsus Cardinalis Gesualdus, ut erat Philippi amantissimus, [pellicea tunica pretiosa utitur,] sæviente hieme detractam sibimet tunicam pelliceam pretiosam ei dono dedit, hac lege ut illa omnino uteretur, quod nimirum jam senescere cœpisset, & ab audiendis Confessionibus fere numquam discederet. Paruit ille, eoque habitu per totum mensem indutus est: atque ita ornatus graviter incedebat, seque ipsum pavonis in morem circumspiciebat; quo videlicet ab omnibus derideretur. Aliquando etiam a Cardinali Alexandrino invitatus ad prandium, [lentes defert ad mensam Cardinalis:] e suis quemdam secum adduxit; qui ollam cum lente quasi symbolam deferret: cumque omnes jam discubuissent, Philippus in media mensa ollam ipsam apponi jubet. Qua re Cardinalis, ut Dei servum optime noverat, adeo offensus non est, ut etiam ejusmodi edulio cum aliis pariter vesci voluerit. Quamquam enim beatus Pater hisce artibus sui contemptum sibimet comparare studebat, sæpe tamen multo secus evenire consueverat, quod nimirum ejus eximiam sanctitatem atque prudentiam ferme perspectam haberent.

[311] Quo die corpora SS. Martyrum Papiæ & Mauri solenni pompa ad nostram ecclesiam translata sunt, [satelliti barbā mulcet,] quemadmodum antea diximus, magna illuc populi multitudo confluxit. Cumque Philippus lætitia gestiens ad templi fores eadem operiretur, unum ex Helvetiis satellitibus, qui Pontificis jussu sacræ huic functioni adstabant, & quidem bene barbatum aggreditur; barbamque ipsam, ad pectus usque promissam, sæpe manibus mulcet trahitque: quo scilicet Christi martyres non sine spirituali fructu reciperet, seque ipsum hominum ludibriis & contumeliis, siquidem ex sententia res cecidisset, exponeret. Hanc ipsam ob causam, [semitonsus prodit,] aliquando ex altera dumtaxat mala barbam sibi tonderi jussit, atque ita semibarbatus in publicum prodiit, exultans atque triumphans, non secus ac si præclarum aliquid gessisset. [tonderi se palā jubet,] Non semel quoque Julium Saveram laicum Congregationis ad se accersivit, & circumfusus hominum frequentia tonderi pectique sibi capillum barbamque præcepit. Interea vero ante oculos spectantium sese jactare, ac tondentis peritiam laudare, atque identidem dicere, Nunc sane bene comptus sum. [eum genista in manu] Sæpe etiam suorum grege stipatus domo exibat, florentis genistæ haud parvum fasciculum manu præferens; quo nimirum & ipse, & qui cum ipso ibant, pariter deriderentur. Non raro insuper sola toga contectus, [& sine pallio ambulat.] præter omnium consuetudinem, per Urbem ibat sine pallio. Quandoque etiam audientibus multis, ac præsertim viris doctis, aliquid legebat, interque legendum nonnulla perperam pronuntiabat. Denique dies fere nullus erat, quin domo pedem efferens ad sui contemptum aliquid perpetraret.

[312] Domi vero nihil frequentius, nihil illi familiarius fuit, [Domi sæpe,] quam ut ad mortificationis virtutem sese exerceret. Sed ne longius quam par sit scribendo progrediamur, hic pauca de multis narrare sufficiat. Primum igitur sæpe in cubiculo Dei servum indutum offenderes, calceamentis albis laxisque, parvo bireto, & subucula rubra ad genua usque demissa: quo quidem habitu quoscumque ad se venientes excipiebat, quacumque ii dignitate præditi essent. Festis etiam diebus in templum aliquando descendebat inverso colobio superindutus, bireto frontem contegens; interdum etiam sericeo thorace ornatus, quo sanctissimus Pontifex Pius hujus nominis quintus pridem usus fuerat. [in templo aliquando, comparet vestitus contemptibiliter.] Nec ferme dissimili habitu spectandum sese obtulit sexto Idus Septembris, quo die Deiparæ Virgini nascenti nostra præsertim ecclesia anniversaria solennitate gratulatur. Cumque Vesperis celebrandis Cardinales frequentissimi convenissent, ecce tibi Philippus, alienis ejusmodi vestibus circumtectus, in Chorum prodit; cui tamen venienti honoris gratia Cardinales statim assurgunt, & ut cum ipsis sedere velit certatim omnes contendunt. At ille, ut longe alia cupiebat, subridens ait; Mihi sane satis superque est, si inter Caudatorios istos sedere liceat: ibique ita ornatus, ut diximus, ad pedes Cardinalium permansit, dum Vesperæ complerentur: quæ res mirum in modum spectantes ædificavit, ne dum vel leviter offenderit.

[313] Id porro erat causæ quamobrem libros quosdam apud se haberet, fabularum & facetiarum plenos: [Simulat se fabulis oblectari,] ubi vero principes viri eum adibant, de industria illos sibi legendos curabat, eique lectioni attentissimas aures præbebat, perinde ac si mirifice oblectaretur. Nobiles quidam viri ex regno Poloniæ religionis causa ad Urbem venerant; hos Clemens VIII Pontifex Maximus ad Philippum mittit, ut singularem ejus virtutem & sanctitatem intueantur. Igitur ubi de eorum adventu nuntius affertur, Philippus statim cuidam suorum præcipit; ut ex hujusmodi libris unum accipiat, legatque usque eo dum ipse aliter jubeat. Itaque cum ad illum jam pervenissent, ex templo Dei servus; Expectate quæso, inquit, tantisper, dum fabulæ istiusmodi lectio absolvitur. Interea vero dum legebatur; An non ego quoque, [easque corā aliis legi sibi jubet,] inquit, bonis libris utor, utilesque tractatus præ manibus habeo? aliaque hujusmodi subjecit; de rebus autem spiritualibus mirum silentium. Quamobrem nobiles illi admiratione perculsi, inter se aspicientes, ab eo discesserunt. Tum vero Sanctus lectorem de manibus librum ponere jussit, aitque; Quod facto opus erat peregimus.

[314] Nec solum Philippus libros istiusmodi apud se habebat, eosque sibi legendos curabat, [deque iū quasi gloriatur.] cum ad illum salutandum viri principes ventitabant: sed ipsemet, ubi se dabat occasio, hæc eadem de se prædicabat; ut omnibus stultus propter Christum appareret. Venerat ille ad Juliam Ursinam, qua de supra meminimus, ibique offendit Comitem de Olivares Hispani Regis Oratorem ejusque uxorem. Hæc porro (ut est feminarum genus maxime curiosum) post pauca rogavit Philippum, quam pridem seculum reliquisset? At ille, Equidem, quod sciam, numquam reliqui. His dictis ad Antonium Gallonium, quem secum duxerat, se convertens; Dic, ait, Antoni, nonne ego bonis libris delector poëtarum & fabulatorum? Is vero; Quidni, inquit, id facias Pater, qui divinæ caritatis flammas aliter temperare non potes? Tum vero Dei servus, qui longe aliud responsum petebat, domum reversus, Antonium ipsum correxit; Et tu quidem, inquit, belle scilicet respondisti. Propitius sit tibi Deus: quid tibi in mentem venit, ut hoc diceres?

[315] Laurentius Alterius, Nobilis Romanus, ad Philippum venit, [Abstinet a serio gravique sermone,] ejusque singularem hilaritatem & communem loquendi morem valde admiratus est; ut deinde Angelo Victorio, a quo ad illum missus fuerat, aperte dixerit, sese ex eo congressu, nihil admodum spiritualis fructus reportasse. Cui Angelus, hanc esse Philippi artem eximiam subdidit, qua sanctitatem suam dissimulare atque obtegere studeret. Quod quidem ubi ille accepit, de revisendo quamprimum Dei servo statim cogitare cœpit. Interea Victorius Philippo rem totam narrat, rogatque, ut redeunti ad se Alterio humanitatem exhibeat, ita tamen ut ne deserat gravitatem. Tum vero Philippus; Amabo te, inquit, quid facerem? Vin' tu me supercilium attollere, quo dicatur; En Pater ille Philippus, qui ore rotundo præclara verba & sententias funditat? Sane, si ad me revertatur, noveris me ad superiora aliquid adjecturum. Redit deinde ad virum sanctum Alterius; cumque ex frequenti ejus consuetudine didicisset, virtutis dissimulatione studioque latendi hæc illum agere, ex ea die & unice dilexit & valde reveritus est.

[316] Nec vero secus cum domesticis ipsis se gerebat, quo nimirum ab iis etiam parvipenderetur. Modo igitur illos ad currendum, modo ad saltandum provocabat; interdum quoque, dum erat in cubiculo, rubro bireto, quod, ut diximus, a Gregorio XIV acceperat, [& ipsis domesticis cupit videri levis.] caput tegebat, atque ita ornatus ad se venientes operiebatur. Quod si forte quispiam ingredi non auderet; statim illum appellans rogabat, cur non ingrederetur. Cumque audiret, non sine causa id fieri, sed quia Cardinalitiis insignibus ornato, quinam titulus adhibendus esset, ambigeretur; statim subridens, detracto sibi bireto ajebat, An non ego fatuus & amens sum? Hæc atque alia hujusmodi prope innumera Dei servus facere consueverat; numquam tamen de ejus existimatione quidquam imminui potuit.

CAP. XIX.

[317] At quoniam Philippus, non sibi solum, sed aliis etiam (quod sæpe diximus) spirituales divitias parabat; [Suos etiam publice mortificat,] quemadmodum semetipsum, ita suos quoque ad mortificationem quotidie exercebat. Quamqulam autem innumera prope sint, quæ in hanc rem scribi possent, pauca tamen ex iis referre hoc loco contenti erimus. [vilia jubendo,] Primum igitur suos in spiritu filios, quamvis genere & nobilitate præstantes, ad januas ecclesiarum stare jubebat; ibique aut eleëmosynam petere, aut limina scopis diligenter purgare; & quidem eo tempore, quo loca illa maxime frequentabantur. Ad hæc, dum conciones ad populum haberentur, eosdem passim a populo stipem quærere imperabat; res plane iis temporibus inusitata, quæque non sine rubore exerceretur. Cum Oratorii locum in ædibus Caritatis (ut initio narravimus) extruendum curabat; plurimam cæmentorum, latetum, lignorumque partem a suis deferri voluit, quasi ædificantibus pro mercede inservirent. Interdum quoque ostiatim panē emendicare, quandoque etiam in choro Fratrum Dominicanorum toto corpore prostratos tamdiu jacere eos jussit, donec Complectorium atque Antiphona Salve Regina solenni more decantaretur.

[318] Habebat præterea apud se varii generis conspicilia, & quamquam iis numquam ipse usus est, aliis tamen, [imo & ridicula,] ac præsertim adolescentibus, hæc ante oculos affigebat, eodemque ornatu huc atque illuc eos mittebat; aliaque id genus quamplurima suis imperabat, ut nimirum omni cura propriæ existimationis abjecta, veram ac solidam humilitatem induerent. Juvenis quidam aliquando accepto tintinnabulo campum Floræ, aliaque celeberrima Urbis loca, eo jubente obibat: quamobrem opifices & tabernarii, intempestivo sonitu exciti, ad eum undique accurrebant, & quasi dementem ac stultum risu, jocis & sibilis prosequebantur. Alium quoque per Urbem vagari jussit, cujus ab humero pendebat ligneum operculum arculæ, eique inscriptum erat, Ob tragemata devorata.

[319] Adierat beatus Pater Cardinalem Alexandrinum, cumque de more adduxisset secum e suis plurimos, [quibus illi se egregie vincerent.] prius quam discederet Cardinalem rogavit, ut bellariorum aliquid sibi daret, quod iis, quos secum habebat, filiis impertiret. Tum vero Cardinalis (ut Philippi consilium optime noverat) grande quoddam crustulum ex armario depromit, eiq; donat. Vixdum autem Pater domo pedem extulerat, cum acceptum edulium in singulos dispertit, hac lege, ut quod quisque acceperit, statim comedat. Haud mora: continuo Patris præcepta facessunt, atque inter eundum suo quisque munere egregie fungitur. Cum e suis quidam intonsos ad frontem capillos deferret, ad tonsorem confestim ire jussit: & ut hominem acrius exerceret, ad B. Felicem, de quo supra dictum est, eum ablegavit. Paruit ille, & virum sanctum adit. Is vero (ut ei jam cum Philippo convenerat) ad cutem illi caput attondit, id quod ipse patientissimo animo tulit. Alius quidam e suis faber lignarius, cui Roberto erat nomen, rogavit illum, ut sibi cilicio utendi potestatem faceret. Annuit Philippus, hoc tamen pacto, ut eo sibi tamquam cingulo extimas vestes præcingeret; nec ille mandatum detrectavit, sed ex ea die ad mortem usque quo jussus fuerat modo sese cilicio præcinxit; quamobrem Bertus a Cilicio ab omnibus appellabatur.

[320] [familiari etiam cane ad id utens;] Vir erat in Urbe inter principes non postremus, eratque ei canis in deliciis, ut propterea laute ac delicate eum alendum curaret. Accidit autem ut unus ex ejus familiaribus ad ædes S. Hieronymi hunc ipsum canem duceret, illectusque Philippi blanditiis, perinde ac si sensum humanitatis haberet, ab eo deinde divelli non potuit, quamvis illum vir sanctus ad Dominum suum sæpissime remiserit. Non tulit id leviter initio Dominus, quamobrem fugitivum & contumacem arctius custodiendum curavit: cum autem videret illum, ubi liber abire posset, statim ad Philippum redire, subridens dixit; Non satis habet Philippus, si mihi homines auferat, nisi etiam ab domo mea bestias avertat: nonnulli enim Philippo auctore, relicta ejus aula, se totos Dei servitio mancipaverant. Hoc ipso cane deinde usus est Sanctus, ut se suosque in spiritu mortificationis exerceret. Modo enim in sinu illum, aut gestabat ipse, aut ab aliis gestari jubebat; modo lavari aut pecti, modo post se catenatum duci jubebat, idque exercitium per annos quatuordecim protractum est: quapropter Cardinalis Taurusius, humanarum mentium crudele flagellum, canem ejusmodi per jocum appellare consuevit. Ad hunc ipsum finem, cum beatus Pater ad Vallicellam se contulit, in ædibus Caritatis felem reliquit, [item fele.] quam deinde toto sexennio per suos ibidem quotidie pavit: eosque ad lanii tabernam quandoque mittebat, ut edulium illi pararent; mox ad se revertentes, quamvis iidem sæpe viri nobiles essent, præsentibus etiam Præsulibus & Cardinalibus, interrogabat, an feli prandium detulissent; utque se haberet; quam bene comedisset; atque hoc genus alia, quasi de re gravissima ageretur.

[321] Cæsarem Baronium, cum primum ejus arbitrio regendum se dedit, non semel ad cauponas misit ea lege, ut minimam omnium vini mensuram expeteret, [Quomodo exercuerit Baroniam,] & grandem quemdam œnophorum, nempe sextariorum duodecim secum deferret, ac diligenter abluendum curaret, iretque cum caupone ipso in cellamvinariam; denique pretii loco solveret aureum nummum; & quidquid supererat de pretio reciperet. Quæ quidem omnia cum ille religiosissime exequeretur, caupones ipsi iracundia permoti, quod se deludi existimarent, omnibus verborum contumeliis hominem onerabant, quandoque etiam verberibus sese eum male accepturos minabantur. Hunc ipsum Baronium, cum jam Sacerdotio insignitus Florentinæ nationis ecclesiam administraret, crucem sæpius per Urbem gestare jussit, dum mortui ad eamdem ecclesiam efferrentur; quod ferme pauperum adolescentium est, qui infimis templorum ministeriis inserviunt.

[322] Thomas Bozzius erat honestissimus juvenis, qui & ipse Philippi curæ atque arbitrio se commiserat. [Bozzium,] Hunc igitur, dum Paulo III Pontifici anniversariæ exequiæ solenni pompa ab Alexandro Cardinali Farnesio celebrarentur, multisque pauperibus funebres vestes tribuerentur, eorum numero adscribendum curavit, & cum iis pariter præclaro funeri assistere jussit. Bernardinus Corona, Guilielmo Cardinali Sirleto intimus familiaris, [Coronam,] cum primum in Philippi fidem & disciplinam se tradidit, continuo Vir sanctus in studio mortificationis eum exercendum putavit. Sæpe igitur ante ipsius Cardinalis ædes eum, quasi a pedibus servum, manu equum ducere jussit: & quoniam propexam venustamque barbam habebat, ut mediam raderet imperavit: quamquam euntem, & jamjam mandata exequentem, statim retinuit, sola voluntate contentus. Quantam deinde vitæ puritatem vir iste hac sui despicientia fuerit assecutus, quicumque eo familiariter utebantur, luculenter testati sunt; siquidem innocentia & simplicitate vere effectus est, sicut parvulus; quam ob causam a Philippo mirum in modum diligebatur.

[323] Admonitus aliquando a janitore ut in ecclesiam descenderet, ubi illustris quædam femina eum ad colloquium operiebatur; [Vitellescum.] quamquam æstivi dies essent, tamen lacernam pelliceam sumpsit, eoque habitu indutus in templum venit. Dein colloquio absoluto in proximum impluvium secedit, exutaque lacerna, & quidem inversa, Marcellum Vitellescum induit, nobilem adolescentem, de quo antea mentionem fecimus. Cum autem eo tempore Vesperæ in ecclesia decantarentur, præcipit ei vir sanctus, ut sic lacernatus in chorum se conferat, Baronio, qui tunc aliis præerat, nescio quid nuntiaturus. Adolescens, ut erat suopte ingenio timidus ac verecundus, quo potuit occultius post sedilia ad Baronium accedit. Vidit hæc Philippus, qui de industria in templum reversus, rem diligenter observabat; redeuntique Marcello statim imperavit ut recta per medium chorum ad Baronium regrediatur. Quod ille extemplo sine mora ulla peregit.

[324] Antonius Gallonius erat corporis habitudine adeo ferventi, ut vel in media hieme una dumtaxat tunica uteretur. [Gallonium,] Hunc igitur Sanctus, ut more suo exerceret, tota æstate per tres continuos menses, super laneam togam, lacerna quoque pellicea indui jussit. Hunc ipsum, virum ceteroqui gravissimum, cantiunculas quasdam ad rusticorum Nursinorum modos cantare sæpe jubebat, maxime autem cum principes viri ad nostras ædes venirent; hac enim ratione principes ipsos, Gallonium, sequemet pariter exercebat. Quidam ex nostra Congregatione mali dȩmonis instinctu contemptim de beato Parente sentire cœpit; [aliosque,] cum autem hanc ipsam tentationem eidem libere aperuisset, præcipit ei vir sanctus, ut in medio triclinio coram discumbentibus ejusmodi cogitationes proferret. Id quod cum ille promptissime exequeretur, ipsemet Sanctus eidem dicenti libentissimas aures dabat. Hanc porro medicinam vir prudens, quamvis multis suorum, non tamen omnibus adhibebat; sed iis dumtaxat, quos ad eam paratos esse noverat. Quamobrem Ignatius Festinus, Ordinis Fratrum Prædicatorum, testatus est, sese olim, cum laicus esset, propterea quod occultas quasdam tentationes, Philippo jubente palam ac publice protulisset, & magnam cœpisse in ipsa prolatione jucunditatem, & protinus omni molestia atque periculo caruisse. Augustinus Mannus Canthianensis, Congregationis Presbyter, [item Mannum,] vir spiritu & caritate ferventissimus, cum quodam die præclarum sermonem ad populum habuisset, a Philippo accersitur; utque eadem, quæ dixerat, verba sexies in Oratorio diebus sequentibus repetat, expresse jubetur. Quod quidem ille tam studiose diligenterque perfecit, ut cum eum deinde accedentem ad dicendum viderent auditores, continuo obmurmurantes, En ille, inquiebant, præclarus Orator, qui unum eumdemque dumtaxat sermonem habere novit.

[325] At quoniam primum omnium a suis Philippus exigebat, [ac rursus Baronium,] ut intelligentiam & mentem, quæ summum in homine obtinent locum, in obsequium Christi submitterent; rem profecto arduam atque difficilem, eoque nomine a Sanctis omnibus maxime commendatam; non esse alienum duximus hoc loco repetere, quod eidem, quem modo memoravimus, Baronio accidisse supra innuimus. Redibat ille a Pontifice (fuit is Sixtus V, cui nomine utique nostra Congregatio plurimum debet) ab eoque, post oblatas ad Martyrologium Romanum præclaras Adnotationes, annua pensione ecclesiastica vel invitissimus donatus fuerat; eo scilicet, ut Annalibus Ecclesiasticis, quos conscribendos susceperat, commodiorem operam navare posset. Vixdum autem ad Vallicellanas ædes se receperat, cum Philippus ad eum mittit, qui Congregationis nomine annuam contributionem ab illo exigat. Voluit quippe sanctissimus Institutor, quam filiis suis posuerat legem ipso initio stabilire, ut ex censu quisque suo quotannis in commune conferrent, propriisque stipendiis militarent. Visa est initio ea res Baronio nimis dura: & quamquam beato Parenti in omnibus dicto audientem sese præbuerat, tamen in hac re passus est aliquid humani: quippe qui pecunia haud modica opus habebat ad ea quæ sibi ex Vaticanis codicibus exscribenda erant, ipsosque Annales excudendos, quo dumtaxat nomine ecclesiasticam pensionem acceperat. Itaque plures adhibuit ex hominibus nostris, ut a suscepto consilio Dei servum averteret: sed frustra: neque enim ille cujusquam dictis vel minimum de sententia deflexit.

[325] Qua re Baronius in eam denique necessitatem adductus est, [severus exactor obedientiæ,] ut ad Thomam Bozzium statim adiverit; eumque enixe rogaverit, ut Patrem, quibus posset rationibus flectere conaretur; ne forte sibi daretur occasio alio cogitandi: id vero summa cum diligentia statim perfecit Bozzius, nullo tamen fructu. Philippus enim ut cum maxime in proposito perseverans, libere aperteque respondit; Aut pareat Cæsar, aut abeat, quandoquidem hominibus non eget Deus. Hoc accepto responso conticuit Bozzius, mox ad Baronium revertitur; & quoniam apud Philippum profici nihil posset, etiam atque etiam illum hortatur, ut in hac quoque re sese ejus arbitrio & voluntati submittat, cui nimirum sua omnia seque ipsum deberet. Acquievit ille amicissimi hominis consilio, & continuo ad Philippum se contulit; cujus pedibus provolutus, pertinaciam suam confessus est; petitaque venia, non modo quam nuper pensionem acceperat, sed quæcumque habuisset umquam libentissime se daturum promisit. Tum vero Sanctus; Nunc demum, quod debueras, effecisti: abi jam, & censu tuo utere, ut libet, nihil enim nisi voluntatem tuam a te quærebam. Disce ex hoc obedientiam, & sine ulla contradictione Superioris imperio parere.

[326] Nec plane absimile est quod de Taurusio narratur, nosque ipsi ex Petro Consolino viro candidissimo non semel audivimus. [& Taurusium,] Continebat enim Philippus in disciplina cum ceteros omnes, tum eos maxime qui eruditione aut generis nobilitate præstarent; quippe quorum facta ad exemplum aliorum plurimum valere intelligebat. Igitur quodam die huic ipsi Bozzio, de quo modo diximus, ad se accersito, præcipit, ut discessum e Congregatione Taurusio statim edicat, quandoquidem ejus mores cum ejusdem Congregationis instituto nulla jam ratione congruerent. Tam tristi tamque inopinato nuntio ille perculsus, incredibili dolore correptus est: nec sibi, multa cum animo dies noctesque agitanti, unquam occurrit, quid esset, quo Philippum tam graviter offendere potuisset, ut se Congregatione prorsus indignum existimaret. Itaque post multas & assiduas ad Deum preces, [etiam discessum ei a Congregatione indicens.] ceteraque ad Numen propitiandum adhiberi solita, ad Bozzium venit; rogat, si salvum & incolumem se esse velit, quam accuratissime cum Philippo agat, ut si quid deliquisset, tandem aperiret, nec se diutius dolore & miseria tabescere pateretur: delicti pœnam quamlibet vel gravissimam æquo animo sese laturum, dum ne ex Congregatione abire cogeretur. Paruit amico statim Bozzius: & quamquam Philippi constantiam satis noverat, tamen ejus benignitate confisus, animum sumpsit, & ad illum venit cum ipso Taurusio, quem tamen extra cubiculi limen reliquit. Ingressus deinde qua potuit dexteritate sermonem instituit, errantemque ovem ad pastorem se reduxisse inquit, nec dubitare quin aperto sinu ab eo esset excipienda. His dictis denique beatus Pater annuere visus est, & rem forte, ut solebat, divinitus odoratus, Taurusium ad se introduci jubet: quem ubi afflictum jacentemque ad pedes suos videt, prȩ dolore ac gemitu vix verba promentem; Parcitur tibi, inquit, veniam humiliter exposcenti; vide autem in posterum quid agas, ut Congregatione ista haud indignum te reddas. His dictis hominem a se dimittit: mox ad Bozzium se convertens; O quantum, inquit, paucis hisce diebus iste ad virtutem profecit?

[327] Igitur nihil antiquius habuit Philippus, quam ut homines intellectum captivarent in obsequium Christi. Ajebat enim viri sanctitatem trium digitorum spatio contineri: [perfectionē metitur] atque hæc dicens, digitos ipsos fronti admovebat: deinde rem planius explicans, Tota hominis perfectio, ajebat, in mortificando propriæ rationis consilio consistit. Quamobrem cum ad illum adibat quisquam, qui sanctitatis opinione floreret; mortificationibus virtutem ipsius experiebatur: quod si hominem dominantem animo suo & sibimet acriter imperantem videbat, [mortificatione] optime de illo existimabat; sin autem, ejus virtutem valde suspectam habebat. Denique quasi alter Joannes Columbinus, cujus spiritum & virtutē hauserat, Congregationis alumnos, quantum ejusmodi institutum patiebatur, ad mortificationem jugiter exercebat. Modo enim, cum ex eis quispiam sermocinabatur, in ipso fervore dicendi per alium repente illum interpellabat, [& prompta obedientia,] & statim e subsellio descendere jubebat, quod ipsemet sermonem habere vellet. Sæpe etiam iisdem, nec opinantibus, ad populum ut verba facerent, imperabat: quippe qui divino prȩditus lumine futura prævidebat. Quamobrem eo jubente, vel imparati, multo melius multoque fructuosius loquebantur, quam si ad dicendum paratissimi accessissent.

[328] Interdum quoque ad bibliopolas per Urbem mittebat, ut ab iis ineptos & ridiculos libros quærerent, & quidem clara voce, [varie suos in utraque exercens,] quo scilicet ab audientibus irriderentur. Hos ipsos non raro ex ædibus Caritatis ad Vallicellam ire jubebat, aut sine pallio, aut laceris obsoletisq; vestibus, ut propterea uni eorum vir nobilis aliquando manicas eleëmosynæ loco obtulerit. Quas quidem cum ille modeste recusasset, idque subinde rescisset beatus Pater; statim ei imperavit, ut ad virum illum rediret; diceretque, sese, etsi manicas paulo ante recusaverat, nunc tamen eas libentissime accepturum, quod iis plane indigeret. Abiit ille, acceptoque pio munere, eodem Philippo jubente, deinde usus est. Præterea ex suis alios, eorum qui ad se ventitabant pedes osculari, alios coram principibus viris (quod modo diximus) canere & saltare jubebat; hos lineo pileolo, illos veteri latoque galero, aut longo Rosario e collo suspenso ornatos per Urbē incedere; alios deniq; alio atq; alio mortificationis genere exercebat, prout cuiq; eorum expedire intelligebat; hæc identidē repetens; Filioli, parvis mortificationibus assuescite, ut majora quotidie sustinere possitis.

[329] [ad omnia obsequentissimos.] Illud autem in Philippo vel maxime admirere, quod nihil unquā, quamvis grave & molestum, cuiquam imperavit, quin ille statim ex animo exequeretur; ex eoque fructum perciperet, quem Pater ipse cupiebat. Quippe qui a Deo doctus optime intelligebat, quid quis ferre posset, quidq; cujusque ingenio maxime congrueret. Quapropter eorum nonnullis, qui triginta & quadraginta annos cum illo vixerant, nihil hujusmodi unquam imperavit; alii contra, simul atque ei se obtulerant, continuo durissimis ac difficillimis in rebus ab illo tentabantur. Hanc porro virtutem quanti æstimaret vir Sanctus, illud præsertim indicio esse possit, quod præclara illa verba S. Bernardi in ore semper haberet, Spernere mundū, spernere nullum, spernere seipsum, spernere se spernit: quibus statim subjungebat, Et hæc sunt dona Superni, aut illud; Huc ego pervenire non potui; huc ego pervenire desidero; atque his similia: ut nimirum intelligeretur, quanta & quam non facilis sit hæc virtus. Quamquam autem Dei servus in id studium totus incumberet, postremis tamen vitæ suæ annis externæ hujus mortificationis exercitio parcius utebatur; quod nimirum (ut ipse ajebat) res admodum innotuisset, nec jam tanto cum fructu perageretur, quin etiam nonnulli superbiæ & vanitatis occasionem arripere inde possent.

CAPUT XXIV.
Patientia injuriarum & morborum excellens in Philippo.

CAP. XX.

[330] Ut autem ad eam virtutem veniamus, quam sancti viri veræ sanctitatis indicem æstimarunt, patientiam, inquam; præter ea quæ superius initio diximus, citra omnem arrogantiam affirmare possumus, toto vitæ spatio Philippum in hujus virtutis palæstra se strenue exercuisse: quæcumque enim facere tentavit, in iis ferme omnibus fortes gravesque adversarios nactus est. Primum igitur, ut est Aulicorum turba ad obtrectandum facilis & expedita, [Initio conditi Oratorii,] multa contra illum temere jactabant, præsertim cum Oratorii exercitia frequentari cœperunt. Si forte enim e suis quispiam, aut officii aut negotiorum causa, adiret Principum aulas, continuo ludibundi ad eum concurrebant, & rogabant, quid ageret P. Philippus? quid cupediarum mane ligurisset? quot capos dono accepisset? quot pulpamenta ad illum misissent ejus in spiritu filiæ? atque alia hujusmodi in virum sanctum importune effutiebant. Quibus dicteriis annos jam plures cum linguas procaces exercuissent, Urbem prope totam compleverant; [aulicorum & vulgi dicteriis proscissus,] ut passim per compita atque tabernas, irreligiosum atque otiosum vulgus Philippum ejusque discipulos derideret, atque hoc se ludo quotidie oblectaret. Quæ omnia cum ad virum sanctum a suis deferrentur, non modo æquo animo, sed etiam ingenti cum gaudio accipiebat: ut omnes plane, qui ad eum ventitabant eaque audiebant, ad tantam virtutem obstupescerent. [omnia silentio sustinet,] Quin etiam vir nobilissimus, & ipse nuper Philippi derisor atque contemptor, incredibili patientia commotus, Dei servum eo usque suspexit, ut ejus orationibus sæpissime se commendaret, ejusdemque sanctimoniam ubique prædicaret.

[331] [etiam calumnias,] Ii vero qui æmulatione aut invidia ferre non poterant Oratorii exercitia indies crescere, bonumq; Institutoris odorē quotidie latius diffundi, nihil omnino prætermittebant, quin improbissimos in illum rumores dissiparent. Quamobrem quodā die tota Urbe vulgatū est, Philippū hunc, qui in ædibus Caritatis habitabat, turpem ob causam in carcerem conjectum esse. Hujus commēti ea fuit origo, quod servus quidā, cui nomen erat Philippo, quiq; in eisdem ædibus versabatur, tamquam flagitiosus carceri addictus fuerat; quapropter impostoribus improbis haud difficile fuit imperitum vulgus in errorem adducere, & in virum sanctissimum criminis culpam conferre. At ille cum omnia rescisset, ne tantulum quidem commotus est, sed hilari vultu subrisit, & rem pro nihilo duxit.

[332] [& convitia sibi in os dicta a judice,] Fabricius de Maximis, a viro potentissimo graviter vexatus, capitalis criminis per summam injuriam insimulabatur. Hunc igitur Philippus, quod ejus innocentiam probe nosset, omnimodis defendendum & protegendum putavit. Quamobrem ad Judicem se contulit, rem, ut erat, ex ordine narraturus. Hic vero, ut erat affectibus occupatus, omnemque inquirendæ veritatis rationem amiserat, ne audire quidem illum voluit; quin etiam multis probris increpitum ab se discedere jussit; ut qui tum beati Patri comes aderat Pompejus Paterius, infractam ejus patientiam satis admirari non posset: quo enim gravius incessebatur, hoc benignius convitianti respondebat, nec nisi humilitate ac mansuetudine alienam insolentiam superabat. Adfuit deinde, qui facit judicium & justitiam omnibus injuriam patientibus Deus, [a servulo,] Fabriciumque periculo, Philippum solicitudine liberavit. Haud secus accidit viro Dei cum servulo quodam vili atque arrogante, in æde S. Joannis Florentinæ nationis. Is enim per summā injuriam illi tam grave convitium facere cœpit, ut qui intererat, Fabricius Maria Zachettus, Vaticanæ Basilicæ Canonicus, rei indignitate commotus, vix ab eo manus abstinere potuerit. Cum autem videret Philippum, tam fortiter injurias & contumelias ferentem, sese continuit; ex eoque facto, homo gravis & prudens, viri sanctitatem non dubio argumento interpretatus, ex ea die illum magis magisque suspexit. Ibat aliquando beatus Pater per Urbem de more cum suis, & forte incidit in Cardinalem, [a Cardinali quodam:] qui falsis in illum calumniis & suspicionibus occupatus, stare currum jussit, ibique publice gravioribus verbis illum accepit. At Sanctus, ut optimum corrigentis animum probe noverat, nihil omnino ea re permotus, qua solebat hilaritate & tranquillitate prope ad illum accessit; eique in aurem nescio quid breviter insusurravit. Tum vero Cardinalis, posito repente supercilio, hominem arcte complectitur; & Perge, inquit, Pater, & quæ cœpisti feliciter exequere.

[333] [injuriam ab uno e suis sustinet.] Nec vero cum externis solum Philippo decertandum fuit, sed interdum etiam cum domesticorum nonnemine. Agebatur aliquando res Congregationis valde gravis, de qua cum allatæ essent litteræ ad ipsam Congregationem, easque ille tamquam Præpositus aperiret; e suis quidam (ut erat cervicosus ac durus, eaque inibi scripta esse suspicabatur, quæ ab eo legi noluisset) per summam licentiam ac temeritatem, abreptas e manibus abstulit: non enim, ajebat, legi oportere. Id quod vir patientissimus tam sedato animo tulit, ut nulla ratione ea de re questus sit. Quamquam deinde post annos plures, biennio antequam ex hac vita discederet, Germanico Fideli mandavit, ut post migrationem suam hominem omnino admonendum & corrigendum curaret; atque hoc ipsum, ne forte excideret, scripto notaret; quo videlicet præteritam culpam agnosceret, & veniam a Domino precibus impetraret. Multa præterea Christi famulus patientissimo animo pertulit, quæ quidem consulto brevitati studentes omittimus. Quapropter Franciscus Rosanus, vir juxta pius ac doctus, hæc ipsa recogitans, eaque præsertim, quæ Philippus eo tempore passus est, quo Oratorii exercitia frequentari cœperunt, dicere consueverat: Philippus jure ac merito in ædibus S. Hieronymi sedem fixit, quandoquidem eorum uterque gravissima pro Christi nomine perpessi sunt.

[334] Illud vero hic adnotandum videtur, quod quicumque Philippum quoquo modo insectati essent, ii aut pœnitentia ducti ad eum revertebantur, veniam postulantes; aut certe, si id facere neglexissent, contumaciæ suæ post paulo, Deo ulciscente, justas gravesque pœnas dabant. [Obtrectatores ejus puniuntur:] Oblocutus quidam fuerat de Christi famulo; postridie vero ejus diei, cum domo pedem efferret, in abruptum locum præceps lapsus est, & crus alterum fregit, nihilque propius fuit, quam ut vitam amitteret. Id non aliam ob causam sibi accidisse affirmavit, [unus fracto crure,] quam quod de Philippo minus honeste locutus erat: quod si malo animo id fecisset, pro certo se habere, futurum fuisse, ut non modo crus, sed etiam collum elideret. Ex illo autem tempore pati omnino non poterat, quemquam adversus beatum Virum, vel quid levissimum proferre.

[235] Matrona quædam, pietate, nobilitate, & doctrina, per id tempus in Urbe spectabilis, [alius ipsum domo exclusum volens] morbo gravissimo diu vexata, in extremo jam vitæ discrimine versabatur. Hanc itaque Philippus pro spirituali necessitudine (erat enim illi a Confessionibus) sæpissime visitabat: qua re ipsius nepos in eam suspicionem adductus est, ne forte piissima femina aut Philippum aut institutam ab eo Congregationem heredem faceret. Igitur homo potens & cupidus, per domesticos aliquot edicit illi, ut ne in posterum ad suas ædes accedat. At Sanctus, quia nihil aliud nisi salutem animarum cupiebat, ad eam deinde itare non dubitavit. Tum vero ille, ira & nova quadam suspicione fervidior atque commotior, famulis omnibus præcipit atque interdicit, venientem in ædes neutiquam introducant. Nec tamen propterea Philippus incepto desistit, nec, minis licet gravissimis perterritus, caritatis officium deserit. [& multa minitans si redierit] Quæ cum ad Patres Congregationis perlata essent, continuo ad illum advolant, rogant, obsecrant, obtestantur, ut det locum iræ, nec mortis discrimini se committat. Sed ille, Ego, inquit, hanc ideo visito, quia animæ ejus salutem quæro; quod si hoc nomine mortem oppetere liceat, nihil mihi optatius, nihil jucundius accidere poterit. Omnibus tamen contradicentibus atque enixe orantibus, ut demum tempori cederet, nec quidquam ultra tentaret; Quiescite, inquit, nihil mihi periculi est ab hoc homine: hæc enim, quæ modo tam graviter ægrotat, brevi pristinæ sanitati restituetur; ille vero, [cita morte:] qui tā vegeto ac valenti corpore est, intra quindecim dies extinctus jacebit. Neque abfuit dicto fides; siquidem mulier post paulo ex infirmitate convaluit, & plures annos Philippo superstes fuit; nepos autem ejus intra prædictos dies mortuus est.

[336] Visitavit aliquando Vir sanctus cum suis de more septem Urbis ecclesias: quidam vero, [item irrisores duo:] qui exercitium hujusmodi nequaquam probabat, socium suum alloquens, non sine contemptu dixit; An vero nescis Hieronymistas (hoc enim vocabulo nostri olim appellabantur, cum Oratorium in ædibus S. Hieronymi initium habuit) septem ecclesias obiisse, septemque asinos placentis onustos secum duxisse? Multaque præterea effutiit, exercitia ejusmodi deridens atque contemnens. Sed caro ei stetit ludificatio: nec enim multos post dies, & ipse misere interfectus est; &, qui ei faciles aures dederat, pariter vitam amisit.

[337] [& Præsul contra Sanctū agens,] Præsul quidam, cujus nomini parcitur, multa & prorsus indigna adversus Dei servum locutus est cum Cardinali, per eos dies Pontifici in primis caro, quo nimirum Oratorii exercitia prohiberentur: eoque res tandem devenit, ut ad Pontificem ipsum omnia delata fuerint. Quæ quidem quamquam sigillatim Philippo referebantur, numquam tamen de calumniatore questus est; sed conscientiæ testimonio innixus, totam hanc procellam invicto animo sustinebat, quin etiam ad Cardinalem illum sæpius veniebat, a quo variis objurgationibus exercebatur: hac enim ratione Vir sanctus se ipsum frangere atque contemnere studebat. Interea non sine Numine factum est, [accusatur ipsemet ut apostata.] ut Olivetanæ Congregationis Monachi plura eidem Præsuli objecerint, præsertim quod ab sua Congregatione post exactum inibi quinquennium apostatasset; quamobrem tamquam transfugam & sui Ordinis desertorem ad supplicium deposcebant. Is vero ut se hoc crimine peti videt, in tantam ægritudinem incidit, ut jam propemodum ad ultimam desperationem adductus, intra paucos dies ex hac vita decesserit. Philippus vero immemor injuriæ, memor clementiæ, ægrotantem sæpius invisit: auditaque ejus morte, vehementer indoluit: atque e suis uni; Cedo, inquit, sacra Biblia. Quæ cum aperuisset, sese illi ante oculos obtulit illud proverbium; Homo apostata vir inutilis, graditur ore perverso, annuit oculis, terit pede, digito loquitur, pravo corde machinatur malum, & omni tempore jurgia seminat: huic extemplo veniet perditio sua, & subito conteretur, nec habebit ultra medicinam. [Prov. 6.]

[338] Alios præterea hic recensere possemus, quos tamen silentio libet præterire, ne forte ex rebus gestis etiam personæ innotescant: [Ille vero pro talibus orat,] quamplurimi enim numerantur, qui Dei servo adversati sunt, quamobrem disperdidit eos Deus, & cum familiis ipsis misere interierunt. Ea autem erat Philippi patientia, ut non modo persecutores suos æquo animo toleraret, sed etiam vere & ex animo diligeret. Itaque, & ipsemet pro iis rogabat, eoque nomine Basilicam S. Petri, aliaque sacra loca sæpe visitabat, & suos in spiritu filios idipsum suo nomine facere jubebat: denique omnia patienter ferendo eo pervenerat, ut nemo eum unquam viderit iratum, ac prope nesciret irasci. [nulli sciens irasci:] Quod si interdum, e suis quempiam corriperet, vultumque superindueret severiorem aliis præsentibus; ubi munus hujusmodi expleverat, correptosque ab se dimiserat, statim ad eos qui aderant se convertens; Nonne, ajebat, vobis videor iratus? aut illud; An ego apud vos offendi? eodemque momento vultum placidissimum resumebat.

[339] Quodam die, peracto Sacrificio, e privato sacello egredienti sese offert Antonius Gallonius: [licet id aliquando simularet.] quem statim Pater, quasi ei graviter iratus esset, sine causa reprehendit: cumque se modestissime excusaret, acrius atque acrius objurgat: qua re Antonius non nihil repente commotus est. Tum vero Sanctus, Antoni, da mihi osculum, statimque in ejus amplexum ruit, atque omnem ab illo iracundiæ nebulam dispulit. Id porro Petrus Paulus Cardinalis Crescentius, ex primis (ut diximus) Philippi discipulis, nobis audientibus sic interpretatus est, ut non modo Dei famulus hac ratione Gallonium exercere, sed etiam pallorem illum obtegere voluerit, quo inter sacrificandum suffundebatur, & mortuo simillimus apparebat. Nemo illum tristem vidit unquam: quacumque hora eum adires, hilarem lætumque offenderes: idque tam vulgare erat apud suos, ut libere dicerent; Philippo quidvis injuriarum, aut dicto aut facto intuleris, numquam illum conturbaveris. Quamobrem cum aliquando accepisset, dixisse quosdam, illum jam ætatis vitio desipere ac repuerascere, vehementer gavisus est. Rursum vero cum audisset multa pro concione contra Oratorii institutum prolata fuisse, nihil quidquam respondit, nec ea re vel minimum perturbatum se esse ostendit.

[340] [Frequenter & graviter infirmus] Nec minori sane patientia Philippus sustinuit corporis infirmitates, quas ferme quotannis ex nimio labore contraxit; & graviores eas quidem longioresque, ut sæpius de illius salute desperatum fuerit, & quater Oleo Sancto, quasi jam jam expiraturus, inunctus sit. Etsi enim corpore ægrotabat, animum tamen vultumque semper hilarem retinebat: cumque aliquando medicorum judicio de illo conclamatum esset, videretque omnes mœrore metuque consternatos, constanter & fortiter clamare cœpit; Paratus sum, & non sum turbatus. [sensum doloris semper vincit,] De morbo non nisi cum medicis loquebatur, nec doloris, licet gravissime torqueretur, vel minimum indicium ostendit. Dum ægrotaret, nisi forte id nominatim a medicis vetitum esset, suorum Confessiones auscultabat: quod si domestici illum rogarent, ut tantisper desisteret, dum convalesceret; statim respondebat, ea re se mirifice recreari: adeo ille alienæ salutis desiderio flagrabat. Ægrotus, qui mos est ferme omnium, vocem numquam mutavit aut remisit, sed eumdem plane verborum sonum retinuit, quasi optime valeret: quin etiam quicumque consolandi gratia eum adibant, hos ipse consolabatur, & jucundis alloquiis recreabat. Illud autem miraculo fuit, quod homo devexa jam ætate, post gravem & diuturnam ægrotationem, [& subito convalescit,] cum primum e lecto surrexerat, continuo Sacrum faceret, aliasque ejusmodi functiones libere exerceret; quique vesperi moribundus videbatur, postridie mane sanus ac vegetus sua munera obiret, perinde ac si nullo morbo tentatus esset. Quamobrem, cum aliquando eum tam subito convaluisse medici obstupescerent; Philippus, ut ostenderet auxilium ex alto sibi obvenisse; Nequaquam vos, inquit, sed hæ sanctæ Reliquiæ sanitatem mihi restituerunt: indicabat autem Reliquiariam thecam, quam ei S. Carolus dono dederat.

[341] Hic vero prætermittendum non est, quod Dei servo, in ædibus Caritatis gravissime ægrotanti, [Angelo quandoque necessaria adferente:] usu venit. Cum enim Julium Petruccium, cujus antea meminimus, rogaret frigidam, modico vino malorum punicorum admixto; is autem videret, nisi saccharum potioni huic adjungeretur, languentis voluntati absque periculo non posse satisfieri; cumque id minime suppeteret; ecce tibi hæc animo agitanti repente apparet adolescens, cujus ipse vultum non agnoscebat, & candidissimam sacchari massam offert. Qua accepta Petruccius statim potionem conficit, ægroto præbet; hic vero post eam desumptam quievit aliquantulum, mox experrectus; Juli, inquit, sanus sum: ac postridie ejus diei e lecto surrexit, & ad consueta munera rediit. Quod quidem factum Petruccius secum reputans, cum præsertim adolescens ille deinde nusquam comparuisset, pro certo credidit singulari Dei beneficio hoc gestum esse, atque adolescentis specie Angelum Domini sese illi obtulisse, ut viro Sancto opportune succurreretur. Ægrotabat iterum in iisdem ædibus, & gliscente in dies morbo de illius vita omnes desperaverant: igitur Ecclesiasticis Sacramentis rite susceptis, nihil jam propius erat, quam ut emitteret spiritum. Assidebat ægro Petrus Victricius Parmensis ejus alumnus, deque domo nostra optime meritus: cui Sanctus; Cedo, inquit, parum aquæ, auribus abluendis. Re peracta Dei servus, quasi alter Ezechias, convertit faciem suam ad parietem, & oravit Dominum: mox autem sanus ac liber ad sua statim est reparatus officia.

[342] Quamquam autem Philippus multa & præclara de virtute patientiæ dicere consueverat, [ejus de patientia præclare dicta] hæc tamen frequentius inculcabat; nimirum Christiano homini nihil accidere posse gloriosius, quam pati pro Christo; & vere Deum amanti nihil molestius esse, quam quod pro illo pati non possit: maxima quippe tribulationum Dei servis est, nullam habere tribulationem. Quapropter si forte e suis quisquam diceret, se adversa ferre non posse; Immo vero, inquit, dic potius tam præclaro te dignum non esse beneficio: nullum enim certius divinæ in nos dilectionis est signum, quam cum premimur adversis. Et Sacerdoti cuidam, auscultandis sacris Confessionibus dedito, quod secum aliquando quereretur, sese immerito persecutiones pati: Quonam modo, inquit, impatiens homo, patientiam aliis persuasurum te putas? An vero nescis, dilectionem erga Deum hac una re dignosci, siquis pro ipso gravia pati desideret? Ajebat prȩterea, nullam ad rerum humanarum contemptum expeditiorem viam esse, quam calamitatibus atque angustiis urgeri; eosque longe omnium mortalium infelicissimos existimandos, qui in hanc scholam minime admittebantur. Illud quoque sæpe affirmabat, in hac vita nullum esse Purgatorium, sed Paradisum dumtaxat & Infernum: quicumque enim adversa patienter tolerat, huic Deus intimam consolationem & Paradisi gaudia impertit: qui vero in adversis impatiens est, Inferni pœnas sustinere quodammodo cogitur.

[343] Ad hæc etiam adjiciebat, quoties Deus Animam singulari spiritus dulcedine reficit, [& media ad ipsam acquirendam.] tunc enimvero gravem aliquam tribulationem expectandam: hoc enim quasi prodromo tribulatio prænuntiatur. Quapropter suos in spiritu filios identidem hortabatur, in tribulationibus & angustiis animo ne deficerent; etenim misericors Deus mœstis rebus quædam etiam jucunda permiscet, servosque suos neque tribulationes neque jucunditates sinit habere perpetuas; sed tum de adversis tum ex prosperis justorum vitam, quasi admirabili varietate, contexit. Igitur quam cuique dederit Deus crucem nemini fugiendam, ne scilicet aliam majorem cogatur accipere: quin potius virtutem ex necessitate faciendam esse, plurimosque mortalium crucem sibimetipsis fabricare. Nec vero suorum cuiquam suadebat, ut tribulationes a Domino postularet: Satis est enim, ajebat, si quæ ab ipso mala quotidie ad salutem immittuntur, æquo animo toleremus. Eos porro qui in spirituali militia exercitatiores & provectiores videbantur, ex Cassiani præcepto docebat, ut propositis sibi multimodis injuriarum generibus, velut ab alio sibimet irrogatis, assuefacerent mentem suam, omnibus, quæ inferre improbitas potest, perfecta humilitate succumbere; atque aspera sibi quæque, & intolerabilia frequenter opponentes, quanta eis occurrere debeant lenitate, omni jugiter cordis contritione meditarentur: hac enim ratione valde eos in spiritu profecturos. His atque aliis hujusmodi salutiferis monitis Philippus seque suosque, ad gravissima quælibet perferenda, quotidie confirmabat.

CAPUT XXV.
Constantia atque Perseverantia Philippi eximia.

CAP. XXI

[344] Quoniam, teste Gregorio, virtus boni operis perseverantia est, nec quidquam magnum esse possit, [Constanter in proposito] quod stabile firmumque non sit; propterea Philippus ab ipsa pueritia constanter in bono persistere summopere studuit. Igitur cum primum ad Urbem venit, atque a Deo vocatum se esse intellexit, [totis 60 annis Romæ manet,] ut ibidem ad salutem animarum toto pectore incumberet; ita in ea sedem fixit, ut sexaginta ipsis annis pedem portis non extulerit, nisi ut septem Ecclesias, ut diximus devote obiret. Quamquam autem sæpe a cognatis Florentiam evocatus, ab amicis etiam sæpissime rogatus est, ut cum ipsis in varia loca secederet; numquam tamen induci potuit, ut a proposito vel unius dieculæ spatio declinaret. Sacerdotio deinde insignitus, & ad audiendas Confessiones destinatus, ut ea munera diligenter impleret, strenue laboravit: quamobrem toto vitæ curriculo nihil aliud egit, quam ut orationi & lectioni incumberet, [Confessiones audit,] verbo Dei & Sacramentis administrandis operam daret, ecclesias atque infirmos visitaret, aliaque ejusmodi pietatis opera quotidie exerceret.

[345] Instituta postmodum Congregatione, ut in ea regenda & gubernanda totus esset, [Congregationi regendæ unice intendit:] nullum omnino extra illam munus admisit; quemadmodum etiam haud multa ejus exercitia esse voluit, contentus nimirum (ut ipse ajebat) his tribus, oratione, Sacramentorum administratione, & Verbo Dei: idque ob hanc maxime causam, ut & ipse & suæ Congregationis alumni, pauca hæc firmiter & diligentissime custodirent. Ut autem in omnium animos hanc ipsam virtutem insereret, [& moderata exercitia] plura identidem præcepta & documenta tradere consueverat, Euangelicum illud sæpe usurpans, non qui inceperit, sed qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. Igitur ad eam adipiscendam, discretionem vel maxime adhibendam esse docebat, quæ scilicet omnium genitrix moderatrixque virtutum merito appellatur. Itaque in via spiritus caute admodum procedendum esse: neque enim tridui spatio ad sanctitatem perveniri, ac longe difficilius eos retineri qui nimium properant, quam qui tardius progrediuntur incitari, ajebat. Insuper non ita inherendum esse iis quæ sunt ad finem, ut finis ipsius quis obliviscatur: nec carnis macerationi adeo incumbendum, ut de subigenda ratione, quod est maximum, minimum cogitetur.

[346] Ad hæc cœpta jam spiritualia exercitia non temere omittenda, [nec temere dimittenda præscribit.] sed in iis assumendis modum retineri oportere; multi enim paulatim tot precum coronis totq; orationibus sese onerant, ut deinde tædio affecti aut ea recitare non possint, aut certe id faciant absque ullo prorsus devotionis affectu. Quapropter suos admonebat, ut paucis contenti numquā ea intermitterēt: semel enim omissa mali dȩmonis instinctu, iterum atque iterum facillime intercidi, dum penitus relinquantur: itaque vetus illud sȩpe inculcabat; Nulla dies sine linea. Omnes præterea hortabatur, ut quæ olim ad bene vivendum sibi proposuerant animo, sæpe renovarent; nec insurgentibus deinde tentationibus terrerentur: Deus enim, ut ipse ajebat, quem virtute aliqua insignire constituit, hunc vitio eidem virtuti opposito prius tentari permittit. Illud quoque adjiciebat, incipientibus quidem fervidiorem inesse spiritum, sed Deum postmodum fingere se longius ire; tum vero constanter agendum, atque alacri animo perseverandum fore enim; ut quamprimum ad nos revertatur.

[347] Porro autem spiritualem vitam tribus gradibus distinctam esse dicebat, [Distinguit tres gradus vitæ spiritualis:] quorum primum animalem appellabat, eorum scilicet qui sensibilem quamdam devotionem sectantur: quam incipientibus largitur Deus, ut ea dulcedine illiciti, tamquam animalia rei sensibilis objectu, ad spiritualem vivendi rationem petrahantur. Alterum vero, vitam hominis vocabat, eorum videlicet, qui nulla sensibili dulcedine attracti, adversus pravas affectiones pro virtute pugnabant, quod hominis maxime proprium videtur. Tertium denique, quem Angelorum vitam esse dicebat, ad eosque pertinere qui in edomandis vitiis & concupiscentiis suis sese diu exercuerunt: quamobrem Deo dante, adhuc agentes in carne, quietum, tranquillum, & prope Angelicum vitæ genus adepti sunt. Verum ex his tribus vitæ gradibus, secundum ut tenerent, in eoque fortiter perseverarent, suos etiam atque etiam hortabatur: hac enim ratione spem sibi facere posse, ad tertium illum ac perfectissimum denique, divina aspirante gratia, provehendos.

[348] Adolescentibus, ut in Dei servitio perseverarent, malorum consortia devitanda, bonosque sectandos esse, docebat; idque illis æque expedire, atque ipsam Sacramentorum frequentiam. [adolescentibus semper timendum esse docet,] Eosdem si quando spiritu ferventiores videret, non ita de illis securus erat. Quod si quis forte nuntiaret, hunc atque illum magnos in spiritu progressus facere; Sine, ajebat, pennas emittant, tunc enim vero videbis, quo volatum dirigant. Omnes præterea admonebat, ut perseverantiæ donum assiduis a Domino precibus postularent; eoque nomine vesperi in Oratorio quotidianam precationem fieri jussit: quemadmodum etiam, ad res bene inchoandas ac perficiendas, Deiparæ auxilium implorandum, & Missæ sacrificio, quotidie cū fieri poterat, assistendū esse docebat. Quos vero ad religiosa castra a Deo vocari intelligebat, [& religionem cogitantes mortificandos:] ut deinde in cœpto perstarent, ad mortificationem antea diu multumque exercebat; ut sibimet acriter imperare, suamque ipsi voluntatem frangere discerent, in iis præsertim quæ rationi minus consentanea videbantur. Quamobrem plurimi eorum, qui ejus consilio ad Religionem se receperant, sæpe affirmarunt; nisi Philippi arbitrio sese antea regendos dedissent, in cœnobio postmodum haud perseveraturos fuisse. Quidam etiā ex Capuccinorum familia ad illum aliquando cum venisset, ejusque manus exosculatus esset; Levissima sunt illa quidem, inquit, mi Pater, quæ me olim facere jussisti, si cum gravissimis Religionis oneribus conferantur; nihilominus affirmo tibi, nisi ea prȩcessissent, [statum mutari improbat.] hæc deinde me neutiquā laturum fuisse.

[349] Siquis autem cœnobium aliquod laxioris disciplinæ ingressus esset, ibique pie ac laudabiliter viveret, nequaquam illi alio cogitandum esse dicebat: Deum enim fortasse ea ratione veterem sobrietatem atque adeo sanctimoniam illuc revocare decrevisse. Omnem denique mutationem suspectam habebat: nec quemquam, nisi post multam consultationem, ex bono ad alium, vel meliorem statum migrare facile patiebatur. Ajebat enim, satanam transfigurare se in Angelum lucis, ejusque dolo nonnullos, dum meliora sequuntur, acquisita bona perdidisse. Hanc porro stabilitatem atque constantiam, non ab iis solum qui religiosis claustris continerentur, sed ab aliis etiam omnibus exigebat: curabatque diligenter, ut quicumque sibi vivendi rationem jam præscripsissent, hanc deinde firmiter tenerent, nec loco aut muneri facile cederent. Maximianus Burgus Veronensis, in Principis cujusdam aulam adscitus, ea tandem lege id munus susceperat, ut ne sibi secularia negotia committerentur, quæ illum a spiritualibus exercitiis avocarent. Cum autem aliter deinde res cederet atque convenerat, ab domo Principis pedem referre decrevit; rem tamen prius cum Philippo communicavit, quem olim conscientiæ suæ judicem delegerat. Is vero hominem suaviter hortatus est, persisteret, nec crucem hanc detrectaret; ni faciat, fore ut aliam graviorem inveniret. Atque ita plane factum est: quandoquidem, aliis aliter suadentibus, ab aula Principis recessit; atque ex ea die, ubi quiesceret, numquam invenit, quamquam alioqui laudabiliter vixerit. [E suis unū si in patriam eat,]

[350] Verum hanc ipsam firmitudinem atque perseverantiam in hominibus nostris quam maxime requirebat: spiritus enim, quod ipse ajebat, facile relaxatur, atque ægre admodum intermissa diu exercitia resumuntur. Juvenis quidam, optimæ spei atque indolis, Congregationi nomen dederat: accidit autem post quatuor annos, ut in ægritudinem inciderit, quapropter hortantibus amicis in patriam reverti constituit, [prædicit non rediturum,] cælo salubriore fruiturus; quod quidem consilium minime probavit Philippus. Verum cum ille quotidie impensius instaret, rogaretque alium ex nostris, cui necessario abeundum erat, ut secum una ire vellet; tandem Vir sanctus discedendi facultatem dedit, ita tamen ut dixerit; Duo ibunt, redibit unus: quemadmodum postea accidit. Siquidem juvenis, patriæ amore devinctus, ad Congregationē redire non potuit. Philippus tamē ad eū epistolā misit, cujus exemplum Latine redditum hic apponendum duximus.

[351] Equidem cupiebam Germanicum serius ab Urbe discedere, [eique revocando postea frustra scribit,] teque istic inter carnis & sanguinis amorem, scilicet matris fratrumque tuorum, haud diu retineri: satis etenim compertum habebam, sanctos Martyres Marcum & Marcellianum, cum tot jam tormentorum genera fortiter superassent, denique parentibus ac filiis intercedentibus eo prope adductos, ut Christum negarent, nisi eos S. Sebastianus verbis gravissimis confirmasset. Si forte magnos sumptus mihi objicis; non video, quocumque demum te studiorum causa contuleris, quin multo majores facturus sis. Quoad valetudinem: sane haud intelligo, quo pacto gravioribus studiis navare operam possis, quem vel perbrevis lectio gravat, ac prope conficit. Itaque, meo quidem judicio, pro miraculo erit, si in hac re quidquam profeceris. Quod si domesticis rebus curam impendere cogitas, id nihil est aliud, quam ad seculum redire, & Christum relinquere; quem si vel leviter gustares, profecto diceres, Quam bonus, & quam suavis est Dominus; [prætextus ejus omnes refellens:] contra autem, Vanitas vanitatum, & omnia vanitas. Num vero æquo animo ferre poteris, cum te laborante fratres tuos, quamvis bono sint ingenio, large affuseque vivere videris? Verum dimissis omnibus, si Dei spiritum amiseris, ex liberali avarissimus fies, tuisque ipsis odiosus: rerum enim cupiditas plerumque inter affines & cognatos inimicitias parere consuevit. Quid ultra? Secundum carnem ambulabis, nec quietem invenies, sed tristitiam cordis atque mœrorem. Quapropter mater tua (quod Deus avertat) dolebit vehementer, quod te a recta salutis semita avocaverit. Tu vero, fili, optime nosti, quamdiu quantumque laboraveris, ut in hanc domum admittereris; ac salutis tuæ desiderium, tuaque illa perseverantia, bonumque ingenium, quod præ te ferebas, omnia denique superavit; non autem scientia, aut divitiæ, aut aliud quidpiam: cum præsertim plurimi ex nostris subsidia majora conferrent, quam quæ ipse tribueres. Igitur redeas, nec ne, totum in te est: hic enim neminem habemus invitum. Verumtamen Paulus Camillus (erat is Gregorii XIV fratris filius, ipsoque Pontifice vivente inter nostros agebat) exemplo tibi & pudori esse debet. Et hæc sufficiant. Hactenus Philippus.

[352] [eadem occasione alios quoque defecturos cognoscit.] Ioannes Antonius Luccius, Congregationis Presbyter, de quo alibi dictum est, Balneoregium cogitabat. Cui Sanctus; Ne quæso, inquit, discedito: scio enim quid dicam, & puto ego quod spiritum Dei habeam. Quid multa? Abiit; & patriæ amore pellectus, ad Congregationem ultra non rediit. Id ipsum aliis quoque nonnullis usuvenit, qui illo abnuente in patriam cum revertissent, aut morte occupati sunt, aut de Congregatione consilium abjecerunt. Illud etiam parum æquo animo patiebatur, quod e suis quisquam alio se conferret ad alias Congregationes excitandas: sed eos manere cupiebat, in vocatione qua vocati essent; ibique suum quemque munus diligenter implere: quemadmodum aperte ostenditur ex epistola, quam ipsemet beatus Pater ad S. Carolum scripsit, cujus autographum imperpolitum in scheda reperimus, atque huic loco inserendum putavimus.

[353] [S. Carolo Borromæe scribens,] Legi, inquit, nec tamen expertus sum, quicumq; eo non pervenerit, ut sese condemnet, ubi sese putat innocentem; hunc viri spiritualis nomen sibi vendicare non posse; multoque magis ubi dubium aliquod sese queat, ut in casu nostro, in quo tu, Illustrissime Domine, aliter sentis: quem rogo genibus flexis, pro me Deum ores, ut demum intelligam quam durum & pervicax sit rationalis meæ partis judicium, eamque omnino sub jugum mittam. Pergit deinde, & nostrorum tum privatas, tum publicas occupationes recenset. [excusat quod ei non concedat Baronium,] Denique in tuo discessu, inquit, quod ad te non venerim, mihi quidem molestissimum fuit; quantum enim te diligam, unum dumtaxat testem Deum appello: non sustinebam negare tibi, quem exposcebas, ex hominibus nostris (erat is Cæsar Baronius) nec dare eum poteram absque gravi Congregationis jactura. O utinam in mei unius curam incumbere libere mihi liceat! Et quidem satis admirari non possum, quonam pacto sic nexum atq; obligatum me videam. Quod autem ais de nostra sensualitate, pace tua dixerim, non modo sensualitatis, sed furti quoque a pluribus insimulari te certo scito, id quod Ariminensis & Vercellensis Episcopi aliique complures affirmant: cum enim idoneum virum offendis, denudari alterum altare (quemadmodum vulgo ferunt) dum alterum cooperiatur, nihil pensi habes. Amicus Socrates, amicus Plato, [aut aliquem ex suis.] magis amica veritas. Ignosce quæso libertati meæ. Porro autem homines nostri numquam professi sunt sacrarum ceremoniarum peritiam, nisi quantum ecclesiæ nostræ necessitas tulit: nec nisi usu quotidiano eas addiscere per assiduas occupationes illis licuit; idque senes dumtaxat facere potuerunt, qui multis rebus, atque infirma valetudine distinentur. Juniores adhuc rudes incumbunt ad studia aliasque exercitationes, quæ in hoc Instituto confirmare eos queant. Hos igitur imperitos ignarosque, a studiis atque a seniorum conspectu avulsos, mittere nefas sit. Provectiores autem sunt nobis maxime necessarii; quod ipsos cum demum ad munus aliquod deligere cogor, tremo horreoque, ac toto pectore Dei auxilium imploro. Plura deinde addit Philippus, ut virum sanctum sibique carissimum, ab ejusmodi voluntate sensim ac suaviter abducat.

CAPUT XXVI.
Ecstases, raptus, & visiones S. Philippi.

LIB. III. CAP. I.

[354] Quemadmodum superius eximias Philippi virtutes aliqua ex parte perspeximus, sic etiam infusa eidem divinitus charismatum dona, quoad imbecillitas nostra patitur, subsequenter contemplari decrevimus. Igitur præter incredibilem caritatem sublimeque orationis donum, quæ illi a Deo benigne impertita narravimus, per frequentes spiritus elevationes identidem ad superna rapiebatur, audiebatque arcana verba, quæ non licet homini loqui. Quamquam autem humilitatis amator hos ipsos raptus & ecstases pro viribus reprimere atque occultare studeret, tamen vehementes violentosque amoris impetus usquequaque continere non poterat. Cum Dominicani Patres gravissima quadam de causa valde soliciti essent, [A Prædicatoribus ad preces communes invitatus,] indicta privatim in sacro ipsorum cœnobio quadraginta horarum supplicatione, Philippum quoque, quasi tribulationum suarum socium, advocarunt. Adfuit igitur pius Pater cum Taurusio atque aliis in spiritu filiis: cumque ante altare genuflexus oraret, repente in ecstasim raptus est, oculisque in sacram Hostiam defixis, sereno vultu hærebat immobilis. Vidit hoc primum Pater Angelus Diacetus, qui per id tempus eidem cœnobio præerat, deinde Fæsularum Episcopus creatus est: atque una cum alio ex iisdem Patribus propius ad Philippum venit; iterum ac sæpius vocat, manu prehendit, gelidos rigentesque artus sentit; quapropter aliquid ægritudinis suspicatus, in proximum cubiculum deferendum curat: ibi satis longo intervallo alienatus a sensibus jacuit, denique ad se rediens, ait: [rapitur in ecstasim,] Victoria, Victoria: exaudita est oratio nostra. Hoc spectaculo Diacetus obstupuit: cumque jam probe intelligeret nequaquam id esse animi deliquium, etiam atque etiam rogat, quid hoc rei sit, & quam victoriam obtinuerit. Abnuit initio Philippus: dein multis precibus fatigatus, Scitote, inquit, rem feliciter cecidisse, precesque nostras auditas esse. [& ipsos intelligit exauditos.] Rogantibus autem quid ei singillatim a Deo ostensum esset; in Hostia sacra se Christum Jesum corporali specie vidisse dixit, iis omnibus benedicentem, qui illuc oratum convenerant; igitur Deo gratias agerent, eique victoriam acceptam referrent. Compertumque est, quo tempore Philippus hæc dixit, causam Patribus a Pontifice adjudicatam.

[355] Fabricius de Maximis Christi famulum aliquando convenit, conscientiam de more eluturus: [item in cubiculo Confessiones auditurus,] impulsoque ostio (erat enim jam semiadapertum) suspenso pede ingreditur; offenditque Philippum orationi vacantem, elevatis manibus oculisque in cælum defixis, a terra prope sublimem. Cumque aliquamdiu ad id spectaculum substitisset, propius accedit, ac salvere eum jubet. Is vero, quamquam adversa erat facie, nec videre, nec audire, quasi sensum omnem amisisset. Itaque Fabricius iterum subsistit, atque in eum attente intuetur, hoc enim spectaculo mirifice delectabatur. Longo post intervallo ad se cum rediisset Pater, videretque ibi Fabricium; quærit ex illo, quomodo ingressus esset? Cumque ille, semiclausum ostium se invenisse diceret, verbum non addit Philippus; sed audita Confessione illum dimittit. Franciscus de Molaria, quo de supra meminimus, & ipse cum aliquando ad Sanctum se contulisset, sacra Confessione expiandus; sedentem illum offendit, & cælestia attentissime contemplantem, ut apertis oculis nihil videret: quamobrem cum ad ejus pedes de more genua submisisset, alienatum a sensibus animadvertit, ut ei diutius expectandum fuerit, donec ad se demum reverteretur.

[356] [& in sacellis B. M.] Erat aliquando Vir Dei in templo, atque humili sedecula more suo se composuerat, prope sacellum Visitationis B. Mariæ: ibi enim libentissime morabatur, quod ejusdem Deiparæ imagine, a Federico Baroccio eleganter depicta, admodum oblectaretur. Ecce autem, dum orat, repente in ecstasim raptus est. Id ubi advertunt virgines quædam, ejus in spiritu filiæ, quæ haud longe aberant, accedunt; eumque diu contemplatæ interpellant, atque usque eo exagitant, ut demum ad se redierit. Tum ille, quo magis rem tegat, continuo sese excutit, surgit, atque irascentis in morem Gallonium inclamat; prȩcipit ut molestas feminas longius ejiciat, quæ sibi tam importune obstreperent & quietem abrumperent. Paulus Recuperatus utriusq; [& in ædibus Caritatis,] Signaturæ Referendarius & Philippo carissimus, vesperi ad illum venit (erat tum in ædibus Caritatis, & cum Joanne Animuccia cœnabat) itaque surgit a cœna, pœnitentem auscultat: extentaq; dextera, ut a peccatis absolvat, cecidit super eum mentis excessus, immotusq; diu permansit, denique sensibus restitutus rem prosecutus est; id quod aliis quoque compluribus usu venit, qui ad illum eamdem ob causam cum venissent, in altissimo mentis excessu omnino alienatum a sensibus invenerunt.

[357] Sub annum deinde MDLXXXV diluculo Antonius Gallonius venit ad beatum senem (siquidem in ejus curam incumbebat maxime) invenitque illum in lectulo quiescentem. Itaque veritus, [denique in lecto sic inventus,] ne forte ex longa vigilia denique somnum cepisset, aut certe attentius oraret; suspenso vestigio tacitus pedem retulit. Postquam autem illuxit, iterum ad eum venit, apertisque fenestris prope mortuum vidit, sine voce, sine motu. Igitur accitis extemplo Patribus medicisque, multa in ejus curationem adhibita sunt medicamenta, caustica & exulceratoria, siquidem apoplexia correptum autumabant. Quoniam vero medendo parum aut nihil proficiebatur, vitæ tamen indicia nonnulla apparebant, tamquā morti proximus Oleo infirmorum inungitur a Jo. Francisco Bordino. [curatus frustra quasi apoplecticus,] Qua functione completa, statim spiritum recepit, apertisque oculis circumfusos Patres plorantesque conspexit. Cumque ex iis quidam diceret, Grave est est profecto quod passus es, Pater; Nihil, inquit ille, mali passus sum, nisi quod mihi vos ipsi intulistis: compertumque est manifesto nequaquam animi deliquium id fuisse, sed mentis excessum. Hæc porro quod ei non raro accidere consueverant, fortasse illū impellebant, ut sæpe dormiturus, cum lecto se composuerat, diceret, Abite jam, & si me mortuum cras inveneritis, sepelite. In sacro autem faciendo sæpe illum divina hȩc pati consuevisse, testati sunt ii quibus in ea re administris utebatur; maxime vero Octavius Cardinalis Paravicinus, qui olim adolescentulus per annos ferme viginti hoc ei ministerium præstitit, atque alii etiam complures.

[358] Ad Pontificem cum adibat; Orate pro me ad Dominum, [orans elevatur in aërem,] ajebat Patribus, ne forte insaniā: quippe qui experimento didicerat, quam difficulter præsente Christi Vicario ecstases hujusmodi, & divini amoris impetus cohibere posset. Sæpius quoque toto corpore in aëra sublatus est: atque inter ceteros affirmavit Paulus Camillus Cardinalis Sfondratus, qui haud ita multo, ante quam ex hac vita discederet, Paulo Quinto Pont. Max. narravit, sese olim orantem Dei servum, plures ulnas a terra sublimem & prope ad ipsam cubiculi contignationem, suis oculis conspexisse. Jo. Baptista Modius, cujus supra mentionem habuimus, adeo periculoso morbo correptus est, ut nihil propius videretur, quam ut animam efflaret. Supervenit interea Philippus, eumque invisit; mox se in aliud cubiculum recipit, Deum pro illius salute exoraturus. Post mediam noctem nonnulli ex domesticis, ubi nam sit Pater, inquirunt; eumq; offendunt in aëra sublatum, cælestique lumine circumfusum: quo viso obstupefacti exclamant; [deinde moribundum sanat.] Properate, Currite. His vocibus accurrunt omnes, Deique famulum ad lacunar usque elevatum, & cælesti luce radiantem conspiciunt. Post dimidiam horam ad sensum rediens Pater, ad ægrotum revertitur: imponensque manum capiti ejus; Bono animo es, inquit, non morieris. Hoc dicto ille vocem, quam amiserat, statim recuperavit, & cum sancto Viro disserere cœpit, tam libere atque expedite, quasi nihil mali passus esset; denique post dies paucos saluti pristinæ redditus est.

[359] Vidit illum pariter orantis specie in sublime elatum, & clarissimo splendore circumdatum, Gregorius Ozes Romanus, antequam ad Dominicanam familiam se reciperet, quemadmodū ipsemet testatum reliquit. [Idem ei accidit in Bas. Vaticana,] Præterea in locis etiam publicis atque in ipsis ecclesiis, invitus interdum hujusmodi ecstases & raptus patiebatur; quamobrem, cum aliquando oraret in Vaticana Basilica ad sepulcrum Apostolorum, visus est repente in sublime levari toto corpore, vestibusque ita obvolutis, quasi genibus flexis terrā contingeret; mox in locum suum reponi: veritus autem ne forte id adstantes observassent, se illinc statim proripuit. Quapropter cum sæpe illi hoc accideret, ubi templum aliquod cum suis adibat, salutato numine Deique Matre, per Orationem Dominicā atque Angelicam salutationem, statim surgebat; ne scilicet orando diutius, in Deum raperetur. Inter sacrificandū autem sæpe illum in aëra extolli; a pluribus observatum est: & in cœnobio Turris Speculorū itidem dum Sacrum faceret, tres, aut quatuor ulnas terra sublimē conspexere plures ex religiosis illis Virginibus: id quod & in ecclesia sancti Hieronymi cum vidisset puella quædam, ad matrem statim se vertit, & dixit, [& sub Missa, ideo creditur arreptitius.] Arreptitiū hominem istum opinor: viden', ut sese librat in aëre? At illa, Tace, inquit, vir sanctus est, atque ecstasim patitur. Sulpitia quoque Sirleta, hoc idē non semel intuita, in hanc ipsam suspicionem inciderat; cum autem deinde venisset ad Sanctum conscientiam de more expositura, rēque, ut erat, fateri erubesceret, Dixi, inquit; nec ultra præ pudore loqui poterat. Tum vero Philippus; Age, stulta, nempe de me detraxisti. Cumque illa annueret; Cedo, subjicit Pater, quid dixisti? At Sulpitia, cum pridie Sacrum faceres, atque in aëre sublimē te viderem. Hic vero Dei famulus, manu silentium indicens, Quiesce, inquit. Illa tamē pergens, Tum ego mecum ipsa dixi, Certe vir iste arreptitius est. Hic vero Philippus gaudio exultans, atque subridens; Ita profecto, ita est: arreptitius sum.

[360] Sæpius quoque cum rem divinam faceret, divinus quidā splendor circa caput ejus visus est. Sacrificabat aliquando ad aram maximā nostræ ecclesiæ, eoq; pervenerat ubi Sacerdos vivorum commemorationē facere consuevit: tum vero ex iis qui aderant Aurelius Baccius Senensis, [Sub Missa etiam splendido diademate coronatus cernitur,] aureo quodā splendore caput ejus circumdari vidit, ac veluti diademate coronari. Veritus autem ne forte vitio oculorum suorum id fieret, sæpe alio visum abduxit: sed iterum ad Philippū respiciens, idipsum videbat. Deniq; manibus ac linteolo oculos perfricat & abstergit, nec tamē in aliis circumspiciendo videre poterat quidquam splendoris aut nitoris; quod deinde in Philippi capite usq; eo perseveravit, dum Christi corpus & sanguinem sumpsit. Non semel etiam virgo quædam annorum duodecim vidit illū pariter, sacrificantem in æde sancti Hieronymi, sublimem a terra, candida & lucida nube contectum: quamquam autem rubra, aut viridi, aut nigra veste indutus esset, candidus tamen ac nitidus ejus oculis apparebat. Mutius quoq; Achilleus, cujus antea meminimus, videre solebat vultum ejus, dum Missæ sacrificium offerebat, aureo nitore circumfusum.

CAP. II.

[361] [Apparet manus ejus ut aurum fulgida.] Vincentius Lanterus, Archiepiscopus Ragusinus, quod illi olim adolescenti sæpe Vir sanctus aut crines vellicare aut alapas leniter impingere soleret, cum aliquando in illū incidisset, statim occupat, apprehensamque ejus dexteram reverenter osculatur: quam quidem auro ipso nitidiorem, & solari radio splendidiorem intuetur. Quo spectaculo vehementer commotus, ad Vallicellam statim advolat, remque ut ceciderat Thomæ Bozio singillatim refert; isque hoc idem ab aliis quoq; observatum esse testatus est. Multa præterea in hanc rem adjici possent, quæ tamē alio properantes consulto omittenda existimavimus. Prȩter ea vero quæ Philippo divinitus impertita fuisse narravimus, admirabiles quoq; visiones, & revelationes referre operæ pretium erit, quibus ille ferme per singulas noctes a Deo illustrari & recreari consuevit. Verum haud omnes persequi animus est, nonnullas dumtaxat recensebimus, quas nimirum ad utilitatem nostram maxime facere existimamus.

[362] Primum igitur antequam Sacerdotio initiaretur, cum nihil ea de re adhuc statuisset, intentissimis precibus orabat ad Dominum, [Videndos ei se præbent S. Io. Baptista,] ut voluntatem suam sibi patefacere dignaretur. Ecce autem sub aurorā intento precationi, per visum sese Præcursor Domini offert: cujus adventu tanto spiritu repletus est, ut toto corpore exultaret: ac post quemdam mentis excessum eo impelli se sensit, ut crederet (quemadmodū ipsemet postea Federico Cardinali Borromæo familiariter dixit) Romā sese a Deo vocatum ad proximorum salutem procurandam, ab omni prorsus rerum humanarum cupiditate alienum: id quod & duo ex beatis spiritibus ei aperte significarunt. Quamobrem tum ex his quæ a Deo sibimet revelata sunt, tum ex iis quæ ab Augustino Ghettino (ut supra diximus) accepit, toto vitæ curiculo vocationis suæ certus permansit. Sacerdotio jam insignitus, pervigilio Dominicæ Nativitatis, orabat cum Constantino Tassonio & Sebastiano Musico, de quibus antea dictum est. Ecce autē Christus Jesus pueri specie ei sese offert in medio altari: quapropter conversus ad socios; An non videtis, inquit, puerum Jesum in altari? Cumque illi minime id videre se dicerent, rem tacitus dissimulavit, atque orationi se reddidit.

[363] Cum aliquando Missæ sacrificiū perageret, Cȩsar Tomasius Ripanus, ejus in spiritu filius, advertit, post elevatā ac repositam Hostiam, [videt in Missa Beatorum gloriam,] diu immobilem illum stetisse priusquā calicem elevaret: completo deniq; Sacrificio, lȩto ridentiq; vultu in vestiariū revertisse. Cujus rei causam cum Tomasius idem familiariter rogaret; transegit vir Sanctus silentio rem atque subrisit. At ille instantius urgere, orare, obsecrare. Tū demū Pater precibus victus libere dixit; inter sacrificandum, post peractam consecrationē, Beatorum gloriam mentis suæ oculis interdū repræsentari consuevisse; id tamen ne cuiquam aperiret omnino vetuit.

[364] Suorū quoq; animas cælū euntes singulari Dei munere intuebatur. Marius Tosinus erat ex iis unus, [item in cælos ferri animas Marii Tosini,] qui primo Societati sanctissimæ Trinitatis nomē dederant, integritate morum insignis, cujus actiones descripsit Bonsignorius Cacciaguerra: is ubi primū ex hac vita migravit, continuo sese beato Patri nocte intempesta per visum obtulit, atq; alta voce semel atq; iterum inclamavit, Philippe, Philippe. Tum vero Sanctus extollens oculos, vidit animā ipsius, luce clarissima coruscantē in sublime ferri, atq; ipsa cæli beatissima regna conscēdere. Postridie mane de illius morte nuntiū accepit, comperitque eodem momento eum excessisse, quo sibi apparuerat. Idque ipsemet Sanctus data occasione suorum nonnullis retulit, cum de Tosini sanctimonia ac pietate narraret.

[365] Vincentius Illuminator, & ipse ex primis sodalibus ejusdē Societatis, ac Philippi in spiritu filius, post vitā sanctissime actam decessit: [Vincentii Illuminatoris,] eodemq; tempore Philippo per noctem eximio fulgore micans apparuit, cum ad cælum iret. Quamobrē mane beatus Pater ad ejus uxorem se confert, eamque sic affatur. Vir tuus hac nocte fores meas pulsavit, teque tuamque familiam mihi intime commendavit. Ex ea autem die Philippus (quod antea diximus) ejus domus curam cogitationemque suscepit.

[366] Marcus Antonius Cortesella Comensis, sancto Patri carissimus filius, [M. Antonii Cortesellæ,] vir orationi, aliisque piis operibus maxime deditus, qui multos annos summa cum caritate rem familiarē Capuccinorum administravit, denique in senectute bona quievit. Cum autē Christiano more delatus esset in templum S. Catharinæ, prope ȩdes Caritatis; Philippus una cum Antonio Gallonio atque alio quodam Sacerdote eo se contulit; eumq; attente contemplatus, pictoris manu in tabulā sibi referri jussit. Id quod cum videret Sacerdos ille atq; admiraretur; Ne mireris, inquit Gallonius, siquidē Pater mihi dixit, hac ipsa nocte Cortesellæ animā lucidissimā sese vidisse, & cum illa quatuor aut quinq; horas sermonem habuisse, denique ad cælum feliciter evolasse. Ea porro fuit hujus viri opinio de Philippi virtute & sanctitate, ut Paulo Magio, Sacerdoti & sacræ Pœnitentiariæ Procuratori, libere dixerit; Nunc quidē quantus homo sit Philippus haud cognoscitur, sed cum mortuus fuerit tum demum cognoscetur.

[367] Helena de Maximis, Fabricii, cujus sæpe mentionē fecimus filia, erat omnium virtutum laude insignis. Hæc tredecim annos nata, [& Helenæ de Maximis,] amore Christi penitus ardebat; quem sibi Patrem in spiritu delegerat, hunc quasi Deum ipsum reverebatur; ab ejusq; voluntate ne transversum quidem unquem discedebat; de passione Dominica quoties recogitabat, toties solvebatur in lacrymas; sacra Confessionis & Eucharistiæ mysteria singulis hebdomadis ter saltem obibat, non sine lacrymarū vi; oratione tamquam quotidiano pabulo mentem reficiebat; tanta se humilitate dejecerat, ut minimam omnium sese existimaret; nihil illi carius atq; antiquius erat, quam ut pro Christo pateretur, ejusq; passionibus communicaret; quamobrē extremis vitæ diebus, sacro Viatico rite suscepto, vidit Christum Jesum, animam sibi pretioso suo sanguine respergentē; demum prænuntiato mortis die magna cum spiritus exultatione, migravit ad Sponsum. Hujus igitur animā, ipso migrationis tempore, Philippus deducentibus Angelis vidit in cælum ferri, eosdemq; Angelos Hebraica voce psallentes audivit, quemadmodum ipsemet Cæsari Baronio aperte narravit.

[368] [aliarumque,] Deniq; ab iis qui Dei servo familiariter utebātur, pro certo habitum est, neminem suorum unquā excessisse, cujus statum ipse non intelligeret. Præter hos enim quos diximus, vidit in ipso obitu ad cælum conscendere Laviniam de Rusticis, primam uxorem Fabricii de Maximis; Helenam alteram & Scholasticā ejus filias, quæ Romæ in cœnobio Turris-speculorū pie ac laudabiliter vixerant; Patricium de Patriciis, & Virgilium Crescentium; cujus filios ut consolaretur, omnemq; dolorem abstergeret, Bono animo este, inquit, pater vester in cælo est: hoc ego vobis affirmo: idq; sæpius iteravit Sanctus. [& aliorum plurium.] Alios præterea complures ex suis in spiritu filiis in cælum ascendere vidit, quos brevitati studentes omittimus: hoc autem perfamiliare sibi fuisse ipsemet Federico Cardinali Borromæo aperte significavit. Quam ob causam dicere solebat, verbis exprimi non posse, quanta sit animarū pulchritudo eorum qui in Domino moriuntur. Erat autem omnibus adeo perspectum atq; exploratum, Philippo hoc donum a Deo impertitum esse, ut Joannes Antonius Luccius, matre amissa, libere eum rogaverit, ut de ejus statu a Domino precibus exquireret. At ille oratione peracta, Læto animo es, inquit, mater tua in cȩlo est. Quo audito Luccius præ gaudio lacrymas tenere non potuit. Idipsum in obitu patris eidem affirmavit Philippus, & quasi dicti sui rationē redderet; Idē enim ait, plane accidit mihi, quod olim in obitu patris mei. Qua re aperte intelligitur, Philippi patrē Paradisi gaudia adeptū esse, quod quidem tanti filii precibus meritisq; adscribendū esse quis ambigat?

[369] Joannes Animuccia, de quo supra memoravimus, musicæ artis peritissimus, & in Vaticana Basilica Cantus moderator, ad Oratorium nostrum quotidie ventitabat, secumq; ducebat Cantores multos; a quibus, post sermones absolutos, [Item de Io. Animucciæ salute fit certior.] sacer hymnus de more concineretur. Ubi vero Philippo regendum se dedit, animi corporisq; puritatem eousque adamavit, ut ex ea die ad mortem usque uxorem quasi sororē habuerit; illud quoque singulari Dei beneficio assecutus, ut toto prope vitæ curriculo scrupulorum molestia agitatus, denique in extremū morbum cum incidisset, omni molestia se liberum senserit, & placidissime quieverit. Accidit autem triennio postquam ille decesserat, ut Alfonsus quidam Lusitanus sub vesperā ab Oratorio S. Hieronymi pedem efferret. Ecce autem per viam ei sese offert idem Animuccia, rogatque familiariter, an Oratorii exercitia sint absoluta. Affirmavit ille, nec cogitavit Animucciam jam pridem obiisse. Dic quæso Patri Philippo, subjicit Animuccia, ut pro me ad Dominum preces fundat: & cum dicto ex oculis ejus evanuit. Dum vero Alfonsus rem animadvertit, facti consideratione perterritus, ad Sanctum perrexit; remque, ut acciderat, retulit. Is vero postridie mane in Oratorio publice omnia narrare eum jussit: mox ad sacra pro illo facienda eleëmosynas in plura Urbis templa distribuit, & in æde S. Joannis Florentinorum solenne Sacrificium hoc ipso nomine peragi voluit, iisque completis palam ac publice in Oratorio dixit, Animuccia pervenit ex Purgatorio, videlicet ad Paradisum.

[370] Nec morientium solum, sed etiam viventium animas introspiciebat Philippus. Quamobrem de sancto Ignatio Societatis Jesu Fundatore dicere solebat, eam esse sanctissimi illius viri interiorem pulchritudinem, ut in ipso etiam vultu præluceret, quem divino lumine radiantem se conspexisse affirmabat a. Idem de S. Carolo asserebat: videre se scilicet faciem ejus, quasi faciem Angeli. Vidit præterea eximio splendore nitentem vultum adolescentis cujusdam, ex suis in spiritu filiis, cui nomen erat Joanni Baptistæ Saraceno; qui deinde in sacram Prædicatorum familiam receptus, Petrus Martyr appellatus est; atque ob præclara virtutum merita præcipuis Religionis ejusdem ministeriis adhibitus, demum Vicarius Generalis creatus, vitæ sanctissime actæ consentaneum sortitus est finem. Ex Carthusianis etiam Monachis nonnullos ab oratione redeuntes, oculis atque ore micantibus non semel aspexit.

[371] Quamadmodum autem cælestes spiritus animasque justorum ad solatium, sic etiam malignos spiritus ad sui aliorumque utilitatem videre Philippo datum est. [Dæmones visibili specie intuetur;] Vivebat ille in ædibus Caritatis, & Joanni Antonio Luccio præceperat, ut a dæmone obsessam exorcizaret, eamque flagris insuper objurgaret. Quare malus ac superbus sequenti nocte horribili aspectu sese Philippo videndum obtulit, ejusque cubiculum tanto fœtore complevit, ut longo post tempore Dei servus illum persenserit. Erat aliquando in Oratorio itidem Caritatis, eratque cum eo inter alios multos Gabriel Paleottus. Cum autem de divinis rebus sermonem de more agressus esset, repente consurgit, aitque; En malus dæmon ad nos intrare contendit: prosternite vos, fratres, & ad Deum orate. Tum vero ipse etiam positis genibus, atque elevata in adversum dextera, Crucis signum teterrimo adversario opponit, dicens; Tu quidem huc non intrabis. His dictis statim e conspectu ejus inimicus evanuit, & quiete ad cœpta exercitia reditum est. Quadam die beatus Pater more suo in templum descenderat: [in ecclesia,] ecce autem veterator pessimus ei sese offert, speciem indutus pueri sex aut septem annorum, linteolum ore prementis, sibique illudentis. Tum vero Sanctus, severo vultu eum intuitus, loco cedere jubet: ad quam ille vocem statim, ceu fumus, evanuit. Aderat ibi tum forte Gallonius, quem Philippus interrogat, an puerum illum conspexerit: cumque ille affirmaret; Scito, inquit, non puerum fuisse, sed dæmonem, qui haud dubie malum aliquod meditabatur.

[372] Diocletianas thermas cum præteriret, vidit supra antiquos illos fornices juvenili aspectu malum Dæmonem; [& supra Thermas Diocletianas,] eumque attente intuitus, immutato sæpius vultu, nunc juvenem, nunc senem, nunc formosum, nunc vero deformem conspicabatur: quamobrem pessimo illusori in nomine Domini præcipit, ut inde se statim proripiat: quo dicto in auras evanuit, odoremque teterrimum itidem post se reliquit. [factore insuper emisso sensibiles,] Erat autem odor iste quasi sulphureus; quem etsi plerumque ipse solus, interdum tamen alii pariter cum illo percipiebant; quemadmodum aliquando usu venit. Cum enim obsessæ cuidam manum imposuisset, tam gravi odore ex eo contactu imbutam sensit, ut per plures dies illum abstergere nequiverit; quamvis saponem, atque alia hujusmodi smigmata adhibuerit. Itaque multis suorum manum ipsam porrigebat, ut scilicet graveolentiam illam percipientes, peccatorum contagia longissime devitarent.

[373] Denique tanto eum odio diabolus insequebatur, ut illi si pium quidpiam agressus esset, molestius semper adversaretur. [eosdemque infestissimos sibi patitur] Igitur noctu oranti sese obtulit, truculento & terribili aspectu: at ille, implorato Dei Matris auxilio, importunissimum hostem extemplo fugavit. Secesserat aliquando ad orandum in superiorem partem cubiculi: quod quidem malignus cum ferre non posset, injectis sordibus vestem fœdavit. Alias insuper grandiori tabula illum opprimere tentavit: sæpe etiam ægrotanti lucernam extinxit: sæpissime vero ingentes strepitus in ejus cubiculo audiebantur, quare Gallonius, qui inferius habitabat frequenter somnum abrumpere, & ad Philippum provolare cogebatur; sed huc illucque solicitis oculis circumspiciens, cum nihil quidquam videret, dæmonum ludibria hæc esse satis aperte intelligebat. Crebro autem ipsemet Sanctus, Hac nocte, ajebat, dæmon terrorem mihi incutere studuit, verum Deiparam invocavi, & me liberavit.

[374] [Docet visionibus non facile fidendum esse:] Cum igitur longo jam experimento divinitus didicisset, quid inter veras falsasque visiones interesset; quoties de iis sermo incidebat, commune illud sanctorum Patrum effatum inculcabat, visionibus non temere fidem habendam esse. Et quamvis ipse mentis illustrationibus atque in Deum elationibus frequentissime frueretur, tamen cum in aperto hæc fierent, minus laudabat, siquidem (ut ipse ajebat) periculi plena res est: quamobrem hæc eadem, si a Deo immittantur, remotis arbitris optanda esse in cubiculo, & quam occultissime tegenda. Illud quoque adjiciebat, [utpote periculo plenis;] visiones tum veras tum falsas iis etiam interdum accidere, qui eas minime optarent; quapropter neminem, quantumvis animo ab iis alieno, ab illusionibus tutum esse. Ajebat præterea difficile esse divinas visiones accipere quempiam, nec intumescere; difficilius vero, se iis parum dignum putare; difficillimum denique, se illis omnino indignum existimare, nec earum suavitatem patientiæ, humilitati, obedientiæ præponere; eas porro visiones & revelationes nihili prorsus faciendas esse, quæ aut Ecclesiæ, aut iis ipsis quibus accidunt, aut aliis quibusque minime profuturæ viderentur. Quicumque vero auscultandis Confessionibus præessent, eos præsertim admonitos voluit, ut ne pœnitentium, maxime autem feminarum revelationibus, facile crederent; sæpe enim maximum spiritus fervorem præseferre, sed plerumque effluere atque evanescere: multosque, spiritualia hujusmodi oblectamenta sectantes, miserrimum naufragium fecisse.

[375] Hanc ipsam ob causam suis sæpe præcipiebat, ut quantum poterant isthæc a se rejicerent, [nec appetendas,] nec propterea Deum offensum iri: hic etenim ex pluribus unus est modus, quo veræ a falsis visiones discernuntur. Quamobrem cum aliquando in Oratorio sermonem aggressus esset, & subitos quosdam impetus spiritus persentisceret, vim sibimet maximam fecit, ne in ecstasim raperetur. Cumque ultra dicendo progredi non posset, percusso femore; Quicumque, inquit, visiones atque ecstases quærit, is profecto quid quærat nescit: mox erumpentibus lacrymis loco cedere cogitur. Alia etiam die, cum Joannes Franciscus Bordinus itidem in Oratorio, data occasione, [aut magni faciendas.] hac ipsa de re verba faceret; sermone absoluto, ipsemet sedem conscendit, atque ad ea quæ modo dicta fuerant non nihil adjecturum se dixit. Deinde; Ego, inquit, novi sanctissimam feminam, quæ longo temporis intervallo continuas ecstases patiebatur, has denique illi abstulit Deus: rogo, quonam tempore existimatis hanc ipsam me pluris fecisse, an tum cum ecstases raptusque patiebatur, an vero cum iis careret? Mihi quidem longe major videbatur cum iis carebat. His dictis e sede descendit, & abscessit.

[376] Audivit aliquando Virgini cuidam, Tertiariæ (ut ajunt) S. Dominici, [sed potius contemnendas,] sæpe Christum Dominum, sæpissime vero S. Catharinam Senensem apparuisse. Rogatus quid in hac re faciendum existimaret: Feminæ, inquit, facile decipiuntur; itaque ei præcipite, ut quoties hujusmodi species illi sese offerunt, omnino a se rejiciat, pro nihilo putet atque contemnat, quin etiam cuilibet sibi per visum occurrenti in os expuat: quam quidem regulam quasi de cœlo delapsam servavit Virgo, & sane non mediocrem ex ea fructum percepit. Franciscus Maria, vulgo Ferrariensis appellatus, quo de supra meminimus, noctu sibi videre visus est Deiparam Virginem, cælesti lumine circumfusam: cumque id mane Philippo retulisset; Hæc, inquit, quam vidisti, nequaquam Deipara fuit, sed malus dæmon: quamobrem, si redierit, [ut fraus si qua subest detegatur,] in illam expue. Sequenti nocte sese illi iterum ostendit mentita Virgo; ipse vero præcepti memor, in os ejus expuit; quo facto umbratilis larva statim evanuit. Nec ita multo post in oratione perseveranti vera Dei Mater apparuit: cumque ille in eam expuere tentaret; Expue, ait Virgo, si potes; conantique lingua & palatum adeo exiccata sunt, ut saliva omnino caruerit. Tum vero Deipara: Optime, inquit, Patris consilio paruisti, hominemque reliquit incredibili gaudio delibutum.

[377] [maxime extremis in morbis.] Antonius Tuccius medicus, de quo alibi mentionem fecimus, Monialem quamdam, vitæ sanctimonia insignem, graviter ægrotantem visitabat. Accidit autem aliquando ut tota mente in Deum raptam offenderit, ubi vero ad se rediit, ad Tuccium conversa; O quam speciosum, inquit, te modo vidi in Paradiso! His auditis ille ad Phillippum venit, eique rem totam narrat: eademque die in morbum incidit. Quo quidem quotidie ingravescente, humani generis hostis, ut hominem deluderet, medici forma indutus, sæpe illum invisebat, ex eoque morbo eum convaliturum, diuque victurum pro certo affirmabat. Hæc itidem Tuccius retulit ad Philippum, qui ad eum quotidie veniebat. Is vero diaboli artem agnoscens, & futuri præscius, aperte illum admonuit, nequaquam hunc medicum fuisse, sed dæmonem. Igitur detecta fraude, Antonius Dei voluntati se penitus conformavit, paucosque post dies vitam pie ac laudabiliter actam consentanea morte finivit. Hoc autem exemplo beatus Pater suos admonere solebat, ingravescentibus morbis haud facile visionibus & revelationibus credendum esse; iisque præsertim, quibus diuturnitas vitæ promittitur: plerumque enim illusiones sunt, & callidissimi veteratoris commenta, perdite conantis miseros mortales dulci spe fallere, imparatosque ad ultimum usque spiritum adducere.

[378] [Discipulo oblatum somnium,] Matthias Maffeius, Presbyter & Philippi discipulus, ab eoque ex morbo gravissimo liberatus, quemadmdoum suo loco dicturi sumus; post salutem divinitus recuperatā, sequenti nocte vidit quȩdam in somnis, narratu plane nec indigna nec injucunda. Igitur Philippo ductore ire sibi videbatur per latissimum campum, ubi erat multitudo plane innumerabilis principum ac dynastarum, ostro auroque fulgentium; eodemque momento, quo inspiciebatur, pompa omnis absorpta est, atque in flammas exarsit. Ingens interea dæmonum exercitus omnia opplevit; cumq; ipse in angusto prati margine remansisset, unus ex malignis spiritibus unco illum omnimodis in incendium trahere nitebatur. Cum autem se contra adversarium fortiter tueretur, [in quo sibi videbatur ab ipso animari contra dæmones,] eo quasi jucundissimo spectaculo Philippus oblectabatur: denique illum manu prehendit, &, Macte virtute, inquit, Matthia, ne dubita: secumque hominem duxit per densissimum senticetū, qua quidem Vir sanctus inoffenso pede transibat, Maffejumque trahebat per acutissimas spinas, doloris magnitudine ejulantem. Hinc rursus ab eodem Philippo deductus est ad aliud amœnissimū pratum, cujus ad extremum mollis quidam clivus sese attollebat, ejusque in margine stabant tres Angeli, pretiose vestiti; quorum duo accensos cereos super candelabra gestabant, alter vero Crucem manibus præferebat. Hos deinde sequebatur multitudo maxima virginum, viduarum, ac nuptarum, quarū plurimæ Philippo debitum honorem exhibebant, nonnullæ autem Maffeium humaniter rogabant, [atq; ad cælum duci,] ut secum iret; ille vero præ timore verbum facere non audebat. Quamobrem Sanctus, Nondum, inquit, tempus est: necdum enim omnino vir bonus evasit. Ibat autem Beatorum exercitus per viam florentibus undique arboribus consitam, quarum cacuminibus alati plures pueri insidebant, cæsosque hinc atque hinc efflorescentes ramusculos in transeuntem turbam spargebant, suavissimis modis pariter concinentes, Gloria in excelsis Deo; hymnumque alterum, Jesu corona Virginum. Denique ubi summum collis verticem felix agmen ascendit, lucidissimum quoddam palatium ingreditur. Hic vero Maffeius experrectus est, somniumque disparuit.

[379] [novit & contemnit.] Mane igitur cum primum licuit ad Philippum se contulit, conscientiam de more expiaturus. Necdum verbum protulerat, cum Sanctus ex eo quærit, an somniis fidem præstet. Tum vero Maffeius data occasione, quæ per quietem viderat dicere aggreditur. At Pater statim severo vultu; Apage te, inquit: quicumque ad Paradisum adspirat, hunc virum bonum probumque Christianum esse decet, nec habenda somniis fides est. Illud demum sæpe usurpabat, quicumque sine pennis volare contendunt, eos pedibus ad terram trahendos, ne in laqueum diaboli incidant; nec alios plane his verbis designabat, quam qui visiones, somnia, atque his similia sectantur.

ADDITIUNCULA.

a Eminentißimus Coloredus, huic de S. Ignatii excellentia loco addi per epistolam jußit sequentia: Memini sæpius a Barnabæo audivisse, sanctum Patrem nostrum, cum primum præ manibus Vitam P. Ignatii, necdum vindicati, habuisset, ipsamque lectitasset; sæpius dicere solitum, Heu! quam plura sunt prætermissa, quam quæ scripta! quæ si scirentur, mirabilem profecto virum magis ac magis exhiberent. Quamobrem nihil dubitamus, quin verissimum sit, quod in quodam Nicolai Lancicii vestri scripto legimus de sancto Patre nostro hisce verbis declaratum: S. Ignatio mortuo, dum aliqua necessitate S. Philippus teneretur, ejus sepulcrum adibat, & per ejus intercessionem auxilium referebat; quod ipse Philippus intimo suo amico Abbati Salernitano Marco-Antonio, & is Andreæ Sorbelongo, postea Episcopo Eugubino, narravit: & hic Episcopus id deinde coram Apostolico Notario jurejurando testatus est. Hoc cum alibi scriptum non sit, posterorum memoriæ commendare necessarium duco; nosque ipsi, si quando iterum sancti Patris Vitam evulgabimus, incunctanter adjungemus.

CAPUT XXVII.
Prophetico spiritu mortem multorum aut sanitatem, aliaque plura prædicit Philippus.

C. III

[380] Prophetiæ quoque dono fuit insignis; siquidem & futura prædixit, & longe a conspectu remota prospexit, [Prædicit mortem Constantii Tassonii,] & cordium arcana penetravit. At ne forte, quem proposuimus, scribendi modum excedamus (multorum enim testimonio affirmatum est, plura in hanc rem conscribi posse volumina; & sacra Rituum Congregatio libere de Philippo pronuntiavit, In prophetiæ dono non est inventus similis illi) nonnulla dumtaxat seligemus, ex quibus intelligi facile poterit, quantum hac in re a Deo illustratus fuerit. Libet autem ab iis exordiri, quibus Philippus mortem prænuntiavit. Constantius Tassonius, is quem alibi memoravimus, a Pio V Sanctissimo Pontifice Mediolano Romam evocatus, ut erat sancto Patri addictissimus, recta ad illum venit, in ædibus Caritatis tum commorantem. Quidam vero ex fenestra illum prospiciens, statim ad Sanctum advolat, atque; En, inquit, Constantius ad te venit, Pater. Tum vero Philippus Octavio Paravicino & Germanico Fideli adolescentibus præcipit, ut in limine portæ, qua ingressurus erat Constantius, sese humi quasi mortui in feretro jacentes componant. Quo quidem spectaculo commotus Tassonius, ut ne sibi aditum impediant, rogat: neuter tamen eorum, nisi Philippo jubente, loco motus est. Denique, surgentibus illis, Constantius in beati Patris amplexum ruit, nec ita multo post repentino morbo corripitur, atq; intra quindecim dies feliciter decedit.

[381] [Io. Angeli Cribelli,] Joannes Angelus Cribellius, feria quinta in Cœna Domini, integer ac vegetus ad Philippum adit, sacram Confessionem peracturus: in cujus vultum defigens oculos Pater, Paratus esto, inquit, fili, Deus enim aliquid requirit a te. Cui extemplo Cribellius: Quod bonum est in oculis suis faciat: omnia enim de manu ejus libenter suscipiam. Tum Sanctus, At vero, si quid gravissimum Deus immiserit, æquone animo feres. Ferā enimvero animo æquissimo subjicit ille, ipsius gratia adjuvante. Age igitur, ait Philippus, præpara animam tuam, siquidem in festis Paschalibus vocabit te Deus. His dictis abiit Cribellius, atque ipsa die febri correptus, triduo post migravit e vita. [Fulviæ de Cavaleriis,] Accivit mane aliquando sanctus Pater Franciscum de Molaria, &, Quid faceres, inquit, si tibi uxor moreretur? Cumque ille nescire se diceret, quid eo casu facturus esset: subjicit Philippus, Quid igitur facturus sis cogita, si uxor tibi moriarur. Necdum abierant decem dies, cum uxor ejus (erat hæc Fulvia de Cavaleriis, ceteroqui valetudine prospera) in acutam febrem incidit, atque intra quindecim dies moritur.

[382] [Hieronymi Cordella,] Ægrotabat aliquando Hieronymus Cordella, nobilis medicus & Philippo apprime carus: quamobrem ejus uxor statim ad beatum Patrem mittit, qui viri ægritudinem nuntiaret, rogaretque ut pro illo ad Dominum preces funderet. Necdum nuntius scalas ascenderat, nec quidquam dixerat; cum Philippus, Miserum, inquit, Cordellam, nunc enim moritur: hæc est hora ejus. Obstupescere omnes qui aderant, neque enim de Cordella quidquam auditum fuerat: cum autem de illius morbo mox nuntitius allatus est; iterum Philippus, Miserum Cordellam, cursus vitæ ejus impletus est; cito decedet. Tum vero illi: Age igitur, Pater, si de corpore jam desperatum est, animæ saltem opitulari studeamus. Tum Sanctus more suo: Faciam profecto, faciam libentissime. Post dies octo quam ille decubuerat, cum Gallonius & Consolinus primo diluculo ad beatum Patrem venissent, lumenque deferrent: Ergo Cordella mortuus est, inquit, hac nocte tali hora: nonne? Sed statim advertens nihil ea de re illos scire potuisse, alio sermonem convertit. Mittitur interea qui rem diligenter exploret: compertumque est, eadem qua Philippus dixerat hora, Cordellam expirasse. Illud autem hoc loco prætereundum non est, quod deinde Dei servus Augustino Cardinali Cusano significavit; nimirum Cordellæ morienti se adfuisse, quamvis eo tempore ab suo cubiculo non recessisset.

[383] [Orinthiæ Columnæ,] Orinthia Columna erat, Pompei Columnæ uxor, tum genere tum pietate præclarissima femina, quæ ad Nosocomium S. Jacobi itare solita erat, ibique miseros incurabiles omni caritatis officio recreare. Hæc igitur in morbum incidit: cumque medicorum peritissimi ad eam venirent, nullius momenti rem esse omnes pariter affirmabant. At illa, fallaci medicorum judicio parum fidens, Philippum ad se omnino accersendum curavit. Venit ille, & multa de rebus spiritualibus cum ea disseruit; aquam deinde benedictam digito accepit, Cruceque signavit in fronte; mox ad passionem Domini jugiter meditandam hortatus abscessit. Dum autem ædibus pedem efferret, forte medicos offendit, aitque, Orinthiam vere graviter ægrotare. Quo audito, risere omnes. Tum Philippus, Vos quidem ridetis, ego autem affirmo vobis tali die eam morituram: id quod majori cum risu exceptum est. Haud tamen fefellit eventus: qua enim ille prædixerat die Orinthia expiravit.

[384] [Dominici Mazzei;] Helena Cybo & vir ejus Dominicus Mazzeus pariter ægrotabant: quamobrem Tamiria Ceula, Helenæ mater, ad Philippum confugit, eique rem vehementer commendat; vereri enim se dixit, ne utrumque eodem tempore amitteret. At Sanctus, Nequaquam, inquit, Nequaquam: alterutrum satis est. Neque abfuit dicto fides, siquidem Dominicus ex eo morbo decessit, Helena autem convaluit, rejectisque seculi curis se ad religiosa claustra recepit. Victoria Cybo, Helenæ hujus germana soror, ad Philippum venit sacra Confessione conscientiam ablutura: cui Pater, Quam pridem, inquit, Vincentiam sororem tuam (erat hæc in sacra domo Turris-speculorum) visitasti? At illa, Jam diu, subjicit. [Vincentiæ Cybo,] Tum vero Vir sanctus; Age, jam sæpe illam invisito, cito enim moritura est. His dictis haud multi abierant dies, cum Vincentia, alioqui valens & robusta, subita atque acuta febri corripitur, & intra duodevigesimum diem moritur.

[385] Marcellus Ferrus, ab Urbe propediem discessurus, in Philippum incidit: cui Sanctus, Quid agis, [Alphonsi Ferri,] Marcelle? quo tendis? At ille profectionem parare se dixit, ita enim Cardinali Gambaræ domino suo se facturum promiserat. Tum Philippus, fixis in eum oculis, ore manu admota (orabat ille & vim spiritus reprimere videbatur) Ne discede, inquit: brevi enim pater tuus moriturus est: nec te eum relinquere decet, sed morienti adesse. Hoc dicto Marcellus obstupuit, siquidem pater ejus Alphonsus sano ac valenti corpore erat, necdum devexa ætate; verumtamen monenti statim credidit, nec ire voluit. Igitur paulo post Alphonsus in febrem incidit, & post diem quintum, qui a Philippi prædictione fuit vigesimus, ex hac vita migravit. Non semel deinde Dei servus Marcello dixit; Viden'quanti referat te in Urbe remansisse? Anno MDXCIIII Kalendis Augusti, [Alexandri Crescentii,] Alexander Crescentius, sanus ac vegetus, ad beatum Patrem venit. Cui statim Pater, Paratus esto, inquit, brevi enim tempore moriturus es. Neque fefellit eventus: siquidem sexto decimo ejusdem mensis die vita functus est. Ægrotabat Gulielmus Bucca Romanus, Philippus autem Joanni Francisco ejus germano fratri dixit, [Guilielmi Buccæ,] Frater tuus morietur, nec tibi propterea dolendum est, ita enim illi expedit; utque ipse prædixerat, ita prorsus evenit.

[386] [Virgilii Crescentii,] Virgilius quoque Crescentius, cum in ægritudinem incidisset, quamquam initio nullius periculi nulliusque momenti res esse videretur, Philippus tamen ad illum veniens, Constantiæ ejus uxori libere dixit, Dei voluntati acquiescendum: quo audito illa valde commota est. Cum autem viri eximiam sanctitatem optime nosset, cum eo in aliam ædium partem secessit: ibique remotis arbitris sese ad pedes ejus abjecit, vim lacrymarum profundens, obsecrans & obtestans, ut viro suo vitam & sanitatem a Domino exoraret. At sanctus Pater, inquit; Voluntas Dei hæc est; numquid vis aliud quam æternam salutem? Rogantibus deinde eadem ipsa Constantia & filiis suis, apertissime dixit, saluti illius ita expedire. Quamobrem domum reversus, Marcello Vitellesco semel atque iterum affirmavit, se pro Virgilii sanitate orandi modum nullum invenisse; in eamque mentem sese impulsum esse, ut crederet ejus saluti hoc maxime expedire. Denique cum ægrotus jam in extremis laboraret, a Jacobo Crescentio ejus filio accersitus; Scio equidem, inquit, cur pater tuus a Deo nunc evocetur: idque post ejus obitum tibi aperte significabo, quod & deinde implevit.

[387] [Patricii de Patriciis,] Haud secus ei usuvenit in morte Patricii de Patriciis. Is enim cum in morbum incurrisset, ut putabatur, levissimum, nec medicorum judicio febris ullum indicium adesset; Philippus tamen, ubi primum ad eum venit, sacra Communione muniri jussit, atque omnia subinde componi. Quamobrem ejus uxor, summa hac festinatione haud leviter offensa; Delirat, inquit, senex iste. Ipse etiam Patricius, ceteroqui Philippo obsequentissimus; Mihi quidem, ait, in hac re Pater magis festinare videtur, quam par est. Quantum autem properato opus esset, rei probavit eventus: quandoquidem Sacramentis Ecclesiæ rite susceptis, rebusque compositis, statim migravit e vita. Porro autem vir iste nobilissimus Christiana virtute nobilior fuit, cujus vitæ morumque sanctitatem Philippus ipse adeo reveritus est, ut ejus etiam mortui precibus se commendaverit.

[388] [Francisci Bencini,] Desiderius Consalvus ex Dominicana familia, pestifera febri ac phrenesi gravissime laborabat, deque ejus salute omnes jam desperaverant: eodemque tempore ac loco ægrotabat, non tamen ita graviter, Franciscus Bencinus ex hac ipsa familia. Utrumque Philippus visitavit, prius autem ad Bencinum venit, aitque; Hic profecto morietur: deinde ad Consalvum ascendens, impositis manibus super caput ejus, statim illum ad se redire fecit: mox; Confide, inquit, convalesces. At ille, in te confido Pater, ora pro me, & pro salute mea. Abscessurus denique; Bono animo es, subjicit, certo convalesces. Nec vana fuere promissa: hic etenim contra omnium opinionem redditus est sanitati, ille autem paucis interjectis diebus decessit.

[389] Mortem denique Caroli Cardinalis Borromæi eodem plane spiritu prædixit. [S. Caroli Borromæi:] Cum enim Ceccolinus Margaruccius, Presbyter Septempedanus, Philippi opera in ipsius sancti Cardinalis familiam cooptatus, Mediolano in patriam per aliquot menses revertisset; cuperetque, eodem Philippo intercedente, a domino suo nescio quid impetrare; beatus Pater libere ei rescripsit, hac de re minime agendum esse: siquidem quo tempore ipse Mediolanum cogitaret tale aliquid eventurum erat, quo minus ad dominum sibi redeundum esset. Quod quidem responsum haud percepit Margaruccius: tunc vero rem probe intellexit, cum Mediolanum jamjam profecturus, de sancti Cardinalis morte nuntium accepit. Scripserat autem ad illum Philippus ante mensem, quo tempore ne minimum quidem in illo infirmitatis indicium erat. Romam deinde veniens Margaruccius, ubi primum eum vidit Philippus; Nonne, inquit, tibi prædictum, tale aliquid casurum, quod tibi ad dominum redeundi causam auferret?

CAP. IV

[390] At ne forte quispiam Philippum dumtaxat mortis nuntium fuisse arbitraretur, [contra, sanandos prædicit, Franc. Card. Sfortiam,] erit profecto operæ pretium de iis etiam narrare, quos vel in ipso mortis limine constitutos sanitati mox restituendos esse prædixit. Franciscus Cardinalis Sfortia putrida febri atque torminibus laborabat; jamque viginti dies abierant, quibus gravissima symptomata cibique fastidia passus, denique eo redactus fuerat, ut ceteris Ecclesiæ Sacramentis munitus, extremam Unctionem tantum non acceperit. Hæc inter Catharina Sfortia ejus mater ad Philippum mittit, qui cereum afferat; rogetque illum, ut Cardinali salutem a Domino deprecetur. At Sanctus tantisper subsistit: mox bono animo esse eam jubet, & Cardinalem nequaquam moriturum affirmat: quod quidem dictum, re comprobatum est.

[391] Idem plane accidit in Michaele Mercato, medico longe præstantissimo & sancto viro in primis caro. [Michaelem Mercatum,] Is enim cum ex gravi morbo ad supremam prope diem adductus esset; Philippus Petro Mercato ejus parenti iterum atque iterum constanter dixit; Ne dubita, filius tuus vivet. Cum autem ille deinde, non sine ingenti dolore, diceret; En, Pater, quo tandem res rediit; momentis vivitur; Philippus respondit; Nonne tibi jam prædictum? Ne dubita, nequaquam morietur. Scito nondum illum a Deo evocari, sed per aliquod tempus nobis relinqui: quod & factum est. Etenim ex morbo levatus undecim annos superfuit, & Clementis VIII medicus factus est; cui denique Philippus, idem qui vitam ante prædixerat, mortem pariter prænuntiavit. Ægrotabat Joannes Baptista Altovitus, [Ioannū Baptistam Altovitum,] & quidem tam graviter, ut medici omnes de illo jam desperarent: at Sanctus pro ejus salute ad Deum oravit. Mox accito Taurusio; Abi, inquit, ad Joannem Baptistam, atque a me dicito, nequaquam illum moriturum, sed postridie melius habiturum: atque ita plane accidit, sicut prædictum est.

[392] [Bartholomæum Dottum,] Bartholomæus Dottus Mutinensis continua febri laborabat, jamque eo adductus fuerat, ut rebus omnibus compositis, tamquam moribundo domestici vigiles adstarent. Cum autem officium quoddam haberet in Palatio Apostolico, cujus pretium ex illius capite pendebat; fratris ejus filius venit ad Philippum, atque enixe rogat, ut pro patrui salute preces ad Deum offerre dignetur: etenim cum illo officium ejusque pretium amitti, non sine magno rei suæ domesticæ detrimento, quod ejusmodi officium in se transferre jam cogitasset. Cui vir Sanctus; Vade, inquit, nunc enim patruus tuus convalescet; quicumque vero posthac eum occupaverit morbus, profecto letalis erit. De officio autem nihil erit. Quid multa? Convalescit ille, quadriennio post in morbum incidit, moritur, & cum eo pariter officium amittitur.

[393] [Olympiam de Nigris,] Olympia de Nigris, Marci Antonii Vitelleschi uxor, tam perniciosa febri æstuabat, ut eodem die tres fierent accessiones. Itaque medicorum peritissimi de ejus salute spem omnem abjecerant; ac Hieronymus Cordella libere affirmavit, ex quo ad medicinam exercendam accesserat, tres tantum sese eo morbo vexatos offendisse, nulloque remedio eorum quemquam juvari potuisse. Philippus tamen bono animo omnes esse jubet, velle se vim facere Deo, ne forte tot filii, optima parente orbati, cum ipsa domo dilaberentur. Nec inania fuere promissa: siquidem ex ea die Olympia melius habere cœpit, paucosque post dies reddita est sanitati.

[394] Hieronymus Pamphilius, nondum ad Cardinalatum evectus, [Hieronymum] cum adhuc Romanæ Rotæ Auditor esset, letali morbo correptus est: cumque ad illum Philippus quotidie mane & vesperi ventitaret, quadam die divino spiritu impellente, manibus caput ejus arcte complectitur, solitisque motibus sese concutiens tantisper orat; dein, Bono animo es, inquit, ne dubita, nunc etenim haud morieris. Igitur ex ea die convalescens, haud longo intervallo sanitatem viresque recepit. [& Alexandrum Pamphilios,] Hoc idem Alexandro fratris sui filio usuvenisse ipsemet Cardinalis testatus est. Cum enim gravissime ægrotaret, & jam salutis spes reliqua nulla esset, Philippus ad eum venit; positisque super eum certis sanctorum Reliquiis, oravit aliquantulum; dein more suo; Nihil metuendum est, inquit. Quo dicto ille statim levatus, præter omnium opinionem valetudinem recuperavit.

[395] Venit aliquando beatus Pater ad Faustinam Cinciam, [Matronas tres,] Caroli Gabriellii uxorem, de cujus salute medici jam desperaverant, impositisque manibus super caput ejus ad Deum orat. Mox ait, Ne dubita: nequaquam morieris. Cui illa; De me jam actum est, inquit. Iterum Pater, Bono animo es: equidem affirmo tibi, nunc te minime morituram. Nec vana fuere promissa: siquidem paucis interjectis diebus pristinæ sanitati restituta est. Constantia quoque de Drago ad ultimum prope discrimen adducta erat; cum ad eam veniens Dei servus; Ne dubita, inquit, propedium venies ad S. Hieronymi. Atque ita plane factum est: quin immo ea occasione Philippum ad sacras Confessiones sibi delegit. Uxor etiam Francisci Buccæ Romani a morte propius aberat, jamque advocati fuerant qui ejus cadaver efferrent: supervenit interim Philippus, admotisque moribundæ Sanctorum Reliquiis, pro ea tantisper orat ad Dominum. Ad virum deinde se vertit, aitque; Uxor tua nequaquam morietur. Quod quidem impletum est, obstupescentibus omnibus, qui modo in extremo vitæ discrimine eam viderant.

[396] [Ioannem Antonium Luccium,] Joannes Antonius Luccius, de quo sæpe dictum est, ad Urbem veniens, equo excussus, male caput fregit; atque altera scapula luxata propius nihil est factum, quam ut statim moreretur. Erat ille sexagenario major, & febris jam supervenerat, quamobrem medicorum judicio valde periclitabatur. Igitur ad Philippum itur: quem cum vidisset Luccius, Confessione peracta rogavit ut pro salute sua Deo preces offerret; neque enim mori recusabat, sed res suas qua destinaverat ratione componere cupiebat. Tum vero Sanctus, hominem arcte complexus; Ne dubita, inquit, omnia compones prout libuerit; tempusque suppetet, quo testamentum commode condere possis. Eodemque tempore melius habere cœpit: dein paucos post dies, contra omnium opinionem, sanus & integer visus est, atque ipsi Philippo superstes fuit.

[397] Idipsum ferme dixit Dei servus Joanni Francisco de Bernardis, [& alios plures.] Congregationis Presbytero. Is etenim Oleo sancto inunctus, jam jam moriturus videbatur: tamen, ut Philippus prædixerat, præter omnium expectationem redditus est sanitati. Agnesinæ itidem Columnæ, pari nobilitate ac pietate feminæ, de cujus salute omnes jam desperaverant; Ne dubita, inquit, nequaquam morieris: atque ita evenit, quemadmodum prædictum est. Venit aliquando beatus Pater ad Joannem Baptistam Cribellium, ex febri graviter laborantem: cumque ejus accessionem pertimesceret; Ne dubita, inquit, nequaquam reditura est: atque uti dixerat, reliquit eum febris. Quoscumque demum Philippus convalituros prædixerat, ii citra dubium sanitati restituebantur; quamvis medicorum spe destituti, atque ad extremum usque spiritum adducti essent: quos vero contra morituros ipse affirmaverat, licet levissima ægritudine detinerentur, nec periculi quidquam subesse videretur, omnes tamen interiisse compertum est. Quapropter Montes Zazzara testatum reliquit, sese non semel domi plures morbis difficillimis implicitos habuisse, quorum non alius fuit exitus, quam quem Philippus prædixit.

CAP. V

[398] Multa præterea in omni genere Dei servus, instinctu afflatuque divino, [Prænoscit filium parentibus gravē fore,] præsensit atque prænuntiavit. Sulpicia Sirleta, Petri Focilis uxor, de quibus antea meminimus, quadrimam filiolam habebat periculose ægrotantem: itaque cum viro suo Philippum adit in ecclesia S. Hieronymi, rogatque illum lacrymans, ut unicæ huic filiolæ salutem precibus impetrare dignetur. At ille: Quiesce, ait, vocat eam Deus, Dei nutricem te fuisse sufficiat. Cumque ambo nihilominus dolendo & rogando pergerent; Abite, inquit, audiet profecto vos Dominus, dabitque filium ejusmodi, ut vos pœniteat voti: igitur biennio post filium suscipiunt, qui deinde ubi adolevit ad ultimum usque diem parentibus gravissimus fuit. Helena Cybo, [fœtum mortuum pariendum,] de qua paulo ante dictum est, partu appropinquante Philippum advocat; & sacramento Confessionis expiata, rogat illum, ut quem susceptura erat filium sacro fonte levare ne gravetur. At Sanctus; Nequaquam patrino opus erit. Sequenti nocte Helena mortuum fœtum enititur, & dictum Patris impletur.

[399] Petrus Paulus de Petris erat Congregationis laicus, [amittendā pecuniam alea acquisitam,] cujus pater cum aliquando alea magnam pecuniæ vim comparasset, ab instituto filium omnimodis revocare studebat, ratus nimirum ea se ratione domum suam aliquando amplificaturum. Is igitur ut patris importuna consilia declinaret; Neapolim, ita hortantibus Patribus, cogitabat. Itaque vesperi a Philippo missionem & benedictionem petit. At ille; Abi, inquit, siquidem Patres ita sentiunt. Mox vero iturus cubitum, laico cuidam ex nostris præcipit, ut ne abire illum permittat. Postridie Petrus Paulus surgit, in viam se daturus; cum ecce ibi nuntius a Philippo, qui abitum ei nominatim vetat. Paret ille, & statim beatum Patrem adit: hic autem; Ne dubita, inquit, fili, Deus tibi opem feret. Necdum tres menses abierant, cum bonus aleator, quam ludo quæsierat pecuniam ludo perdidit, nec exinde filio molestus fuit.

[400] Olympia de Nigris, de qua paulo superius commemoravimus, cum septem filias suscepisset, [sexum prolis suscipiendæ,] & masculam prolem peroptaret; magna cum fide ad Philippum confugit, aitque; En Pater, septem filias habeo. Cui Sanctus: Ne dubita, nullas præterea paries feminas. Cum autem tres deinceps mares peperisset, prolesque plus nimio crescere videretur, iterum ad Philippum venit, aitque; Tres mihi sunt mares, Pater. Tum ille; Abi, inquit; nec mares in posterum paries nec feminas; atque ita prorsus evenit.

[401] [Præsidem Turris-speculorum futuram,] Contulerat se aliquando Vir sanctus in sacram Domum Turris-speculorum, cum ecce ibi quatuor ex Monialibus illi obviam veniunt, eumque ad veterem suam ecclesiam deducunt. Interea Philippus uni ex iis (fuit hæc Porcia Capozucchia) Incumbe, inquit, orationi. At illa; Haud possum, Pater: munere meo impedior, negotii plena sum. Tum vero Maria Magdalena Anguillaria subjicit: At ego, Pater, quæ nec orationi incumbo, nec boni quidquam aliud agere novi? Cui statim Sanctus: Tu scilicet nihil boni agere nosti? & tamen Præsidem ages: nunc igitur tibi orationi instandum, neque enim id facere poteris, cum aliis præeris. His auditis risere omnes, siquidem Anguillaria annos plus minus viginti non excedebat, quamobrem ab eo munere longissime distabat. Iterum Philippus subdit: Ridete jam, ridete: postea vero dicetis, Philippus dixit. Quin etiam ipsi Anguillariæ; Tu rides, inquit: memento, hæc tibi dixisse Philippum. Quadraginta deinde anni jam abierant, cum Hieronyma Taschia ejus loci Præses, utroque lumine prope orbata, vicem suam alteri tradere, seque eo munere abdicare constituit. Igitur convocatis omnibus ad quas spectabat electio, communi consensu Anguillaria Præses renuntiata est. Tum vero illis in mentem rediit, quod Philippus olim prædixerat, quodque præter omnem expectationem impletum est: quandoquidem Taschia nec gravi erat ætate, nec valetudine; ut, nisi cæcitas obstitisset, munus suum, quod alioqui perpetuum est, diutius administratura videretur.

[402] Marcus Antonius Columna & Felix Ursina ejus uxor, valde anxii atque soliciti erant, quod Fabricius eorum filius sobole careret: [duos filios suscipiēdos,] quapropter Anna Borromæa, ejusdem Fabricii uxor, & sancti Caroli germana soror, quo jubente Philippi arbitrio regendam se dederat, ad illum confugit; utque prolis beneficium sibi a Domino precibus obtineat, etiam atque etiam rogat. Itaque Vir sanctus nec opinanti dixit, Bono es animo, Anna, non enim multo post duos filios paries. Igitur anno sequenti filium peperit, cui Marco Antonio nomen inditum; alium deinde anno post sustulit, eumque Philippum nuncupavit: quos quidem piissima matrona, beati Patris intercessione sese a Deo obtinuisse, palam ac publice prædicabat, ut etiam ejus filios appellaret.

[403] Thomas Minerbettus, & Petrus Antonius Morellus, [cogitatum a duobus statum reipsa non adeundum.] ad Philippum aliquando se contulerunt, ita eos hortante Francisco Bencio, viro e Societate Jesu juxta pietate atque doctrina præstanti; uterque enim seculum relinquere, & ad religiosa castra transire decreverant. Erat tum beatus Pater in ædibus Caritatis, egressusque ante fores cubiculi, ubi eos videt, quid velint rogat. Tum prior Morellus; Ego, inquit, Monachus esse cupio. Ad alterum deinde se vertens; Tu vero, inquit, quid facturum te cogitas? Ego quidem, subjicit iste, studiis operam dare, & Presbyter esse decrevi. Tum Sanctus assurgens, & baculo quem tenebat Thomæ caput leviter feriens; Tu, inquit, nequaquam eris Presbyter: atque alteri; Neque tu Monachus. Itaque Thomas, quamvis viam ad Presbyteratum paulo post injisset, in eaque sententia diu perseverasset; tamen, cum matura jam esset ætate, sibi uxorem adjunxit; Morellus autem, quamquam omnia tentavit ut Monachus fieret, numquam tamen id perficere potuit; sed Presbyter factus est, in eoque statu ad mortem usque permansit.

[404] Ottonellus de Ottonellis, Militum dux Mutinensis, [Militum ducem fore Sacerdotem.] cum ad Urbem venisset, fundationem cujusdam monasterii sacrarum Virginum curaturus, in qua quidem re multa difficilia occurebant; ad Philippum deductus est a Germanico Fideli, ut suis apud Deum precibus eum juvaret. Quem simul ac vidit Sanctus, ad adstantes quosdam Presbyteros se convertens; Hic, ait, frater vester est. Deinde hominem rogat, ecquidnam profiteatur: Militem, inquit ille. At Pater; Nequaquam miles, subjicit, sed horum frater: extensaque super caput ejus dextera eidem benedixit. Erat tum ille matrimonio junctus, multosque habebat liberos, atque in re militari totus versabatur. Nec ita multo post uxorem liberosque plurimos amisit, quæ autem supererant filiæ spiritualibus nuptiis Christo sese adjunxerunt; quamobrem ille, seculi curis solutus ac liber, divina adspirante gratia Sacris initiatus, denique Sacerdos effectus est.

[405] Anno MDLXXVI quatuor Congregationis Presbyteri Mediolanum ab ipsamet Congregatione missi fuerant: [Pestem Mediolano imminentem,] ecce autem Philippus accito Taurusio præcipit, ut datis ad eos statim litteris ad Urbem quamprimum redire jubeat. Cumque ille modeste admoneret, fore ut ex improviso eorum abitu Mediolanensium plurimi offenderentur; quod præsertim rem, nuperrime inchoatam, infectam relinquerent; Ne, inquit, obdura: dictis obtempera: & ut ad nos sine mora revertātur, nominatim perscribe. Vixdum has litteras Patres acceperant, cum repente Mediolani pestilentia coorta est, cujus rei nulla omnino erat suspicio: adeoque maturato opus fuit, ut ex iis duo, multis in itinere difficultatibus impediti, ægre tandem ad Urbem sese receperint.

[406] Presbyter quidam nobile Sacerdotium a Pontifice obtinuerat. Eo tamen mortuo, [amoliendū Sacerdotii obtinendi impedimentum,] antequam diploma ederetur, Aulicus longe nobilis ac potens rem perturbare atque omnimodis impedire studebat: quamobrem Presbyter, rebus prope desperatis, eo demum adductus est, ut Sacrificio divinique Officii recitatio ne intermissa, nihil aliud nisi de adversario interficiendo cogitaret. Interea cum fratre suo ad nostram ecclesiam venit, atque adorato Numine, oculos conjicit in Philippum, ad audiendas Confessiones haud procul sedentem. Quamquam autem illum nec de facie noverat, tamen occulta quadam vi pertrahi ad eum se sentiens, ad ejus pedes sese abjicit, nec quidquam loquitur. Tum vero Sanctus, sinistra ejus auricula manu apprehensa caputque demulcens; Tentatio, inquit, te graviter urget, nonne? At ille; Tam graviter quidem, Pater, ut grande aliquod malum perpetraturus sim, eique animum suum aperuit. Cui Pater; Confide, fili, intra dies quindecim in tranquillo eris. His auditis sacra se Confessione expiavit, atque abiit. Vix prædictum tempus elapsum fuerat, cum ecce tibi per viam adversarium offendit: qui ultro ad eum accedit, &, Vicisti, inquit, meus enim patronus atque defensor in ordinem redactus est. Tum vero illi in mentem venit, quod Christi servus aperte prædixerat; cumque omnia deinde feliciter cecidissent, largitori bonorum omnium gratias egit, & Philippum supra hominem suspexit.

[407] Haud secus accidit Horatio Riccio, Equiti Hierosolymitano, [dissipandam calumniam] Federici Cardinalis Borromæi familiari: hic enim (ut sæpe aulam sectantibus usuvenit) nonnullorum invidia graviter fama periclitabatur. Quamobrem diluculo domo egressus incidit in Philippum; qui statim; Quo tendis? inquit. Deambulatum, subjicit ille; numquid tamen vis, Pater? At Sanctus, Eamus: eumque secum ducit ad Apostolicæ Cameræ Auditorem (erat is Horatius Burghesius, Pauli Papæ V germanus frater) quocum Philippus de re gravissima acturus erat. Cum autem præmature advenisset, diu commoda admissio fuit expectanda. Itaque Vir sanctus, fallendi temporis gratia, ad legendum aggreditur: ad Riccius, qua animi ægritudine, qua moræ & loci tædio affectus, diutius durare non poterat, dimissionem tamen petere non audebat. Tum vero Philippus hominem manu prehendit, defixisque in eum oculis; Ne dubita, inquit, nihil erit quidquam incommodi: omnia tibi præclare casura sunt: me vide. His vocibus Riccius mirifice recreatus est, certoque credidit, quemadmodum Christi servus prædixerat, omnia sibi feliciter eventura. Nec falso: siquidem post quindecim dies improbus ille calumniator ab domo Principis expulsus est, ipse vero Domini gratiam adeo non amisit, ut eodem intercedente inter Cubicularios Pontificis adlectus fuerit.

[408] [vitæ discrimen adeundum,] Dominicus Rudulsius, ex sacra Clericorum Regularium familia, salutis anno MDLXXX, a Superioribus suis Neapoli Cremonam destinatus, Romam venit; ibique de Philippi sanctitate multa cum audisset, ad eum se contulit, sedentemque in templo invenit ad Confessiones auscultandas. Itaque propius accessit, ejusque manum osculatus, reverenter salutavit. At Sanctus, Perge, inquit, quo te sancta obedientia mittit, & ad animarum salutem toto pectore incumbe. Scito autem posthac te ad Episcopatum provehendum, ut eo magis in illo opere te exerceas. Verum illud cogita, te in hoc itinere vitæ discrimen subiturum: Deo tamen ejusque sanctissima Matre opem ferente, ægre quidem, salvus tamen & incolumis evades. Igitur Cremonam profectus, cum ad Alpes Florentino agro imminentes pervenisset, limoque plenam fossam transire tentasset, cum equo pariter collo tenus demersus est. Qua re vehementer commoti, quicumque eum comitabantur, quod morti proximum jam putarent; Deo Superisque omnibus illius animam solennibus Ecclesiæ precibus commendabant. Interea in tantis difficultatibus angustiisque versanti in memoriam venit, [& liberationem ab eodem.] quod a Philippo nuper audierat; ejusque auxilium magna cum fiducia imploravit. Nec frustra: extemplo enim dissolvi sibi brachia manusque sensit, atque ex profundo ac tenaci limo tandem semivivus emersit: equum vero quatuor bobus religatum extrahere opus fuit. Itaque tanto periculo liberatus, ad animarum salutem procurandam totum se contulit: denique a Paulo V Pont. Max. Orientis Episcopus creatus, Philippi verbum re comprobatum perspexit. Nostrorum autem diuturna observatione compertum est, quidquid Philippus diceret, quamvis casu prolatum videretur, ita prorsus, ut prædictum fuerat, evenire; id quod post ejus quoque migrationē fieri perspeximus: plura enim, quæ ipse olim nominatim aut obscure præsignificavit, & videntibus nobis impleta sunt, & quotidie implentur.

CAPUT XXVIII.
Summas dignitates multis prænuntiat Philippus, aliaque absentia & longe remota.

CAP. IV

[409] Multos præterea ad supremas dignitates evehendos Philippus præsensit, apertissimeque prædixit. [Prædicit Cardinalatum Petro Aldobrandino,] Erant aliquando apud ipsum juvenes aliquot, interque eos Petrus Aldobrandinus, Jacobus Crescentius, & Marcellus Vitellescus; cum improviso Dei servus Petrum advocat, jubetque illum ad socios hæc perferre: Philippus mihi præcipit, ut vobis significem, vos me Illustrissimi titulo, qualis nimirum eo tempore Cardinalibus congruebat, breui compellaturos, & haud faciles aditus ad me habituros. Frubuit Petrus hoc dicto, tamen, ut erat Philippi observantissimus, statim paruit. Nec ita multo post, Innocentio Summo Pontifice vita functo, Hippolytus Cardinalis Aldobrandinus, ejusdem Petri patruus, in ejus locum eligitur; ipseque postmodum, ut ei prædictum fuerat, Cardinalis creatur. Ad hæc, eodem Innocentio Pontifice, cum ad beatum Patrem ȩgrotantem venisset idem Aldobrandinus: En quo tandem, inquit Pater, redactus sum? ut mihi parvo post tempore Illustrissimi titulo sis salutandus.

[410] Venit aliquando ad Dei servum Joannes Franciscus Aldobrandinus, Clementis VIII fratris filiæ conjux, & S. R. E. armorum generalis Imperator; viditque in ipsius Patris cubiculo duo Cardinalitia in papyro depicta insigna & parieti affixa, [item duos ex Congregatione] in quorum medio duo crania delineata erant: cujus rei mysterium ut sibi aperiret, beatum Patrem rogavit. At ille, quamquam initio nihil ad postulata respondit, iterum tamen rogatus, quasi per ludum & jocum dixit; Anne mihi quoque post mortem duos Cardinales ex hac mea Congregatione futuros esse non putas? Quod quidem, quemadmodum prædictum fuerat, factum est: paucis enim post mensibus, quam ille decesserat, Taurusius atque Baronius, Congregationis Presbyteri, ad Cardinalatum evecti sunt. [post mortem suam assumendos,] Porro hæc ipsa beatus Pater insignia triennio antequam ex hac vita migraret omnium oculis exposuerat: quin etiam de hac ipsa suorum promotione, viginti ante annis quam ad effectum perduceretur, cum Paulo Recuperato nominatim egerat: quod idem cum aliis etiam fecit, maxime autem cum Francisco Nerio Societatis Jesu; qui præterea curiosius ex eo quæsivit, an Baronius deinde ad summum Pontificatum evehendus esset; [non tamen Papam futurum Baronium,] & Pater, nequaquam id futurum esse respondit. Quamobrem Clemente Pontifice defuncto, cum sacra comitia agerentur, atque omnium vota vocesque in unum Baronium ferrentur; Nerius tamen constanter id fieri posse negabat, quandoquidem hoc Philippi oraculum esset.

[411] [item Cardinalem creandū Hier- Pamphiliū,] Hieronymus Cardinalis Pamphilius, de suo ipsius Cardinalatu hoc testatum reliquit. Cum ego Confessionem de more peracturus accessissem ad beatum Patrem ex morbo decumbentem; Tu quidem, inquit, Cardinalis esse cupis: nonne? Ego vero; Nihil minus cogito. At ille, Eris profecto Cardinalis. Hic ego subridens, Ecquis, inquam, te judice, me ad hanc dignitatem provehat? Tum vero beatus Pater semel atque iterum dixit, Affirmo tibi, te Cardinalem futurum. Id quod nullis meis meritis, Dei gratia adspirante, factum est, eo maximo tempore, quo id minime cogitabam. Itaque hanc dignitatem Philippi precibus acceptam refero. Hæc ille.

[412] [Innocentium de Bubalis,] Innocentius Cardinalis de Bubalis, & ipse hæc de se scripsit. Anno salutis nostræ, nisi fallor, MDLXXXXIII, Pater Philippus, me Vaticanæ Basilicæ Canonicatu exornandum, mihi sæpe affirmabat. Cum autem qua ratione id contingere posset omnino non viderem: quippe quem Pontifex, quantum ego existimabam, ne de facie quidem noverat; ejusmodi prædictonem ridebam: & quo ille rem certius affirmabat, hoc ergo minorem ejus dictis fidem habebam. Anno tamen MDLXXXXIV Sextili mense, Petrus Cardinalis Aldobrandinus me nec opinantem accersit, aitque, Pontificem mihi Vaticanæ Basilicæ Canonicatum destinasse. Pergit deinde: Igitur cum ex ea re incredibilem quamdam lætitiam ostenderem, beatus Pater, Istuc quidem nihil est, inquit: hic enim Pontifex te Cardinalem creabit. Quo audito risum tenere non potui; id enim nulla unquam ratione fieri posse existimabam, At Pater, id ipsum mihi quotidie constanter iterabat. Postquam vero singulari Dei beneficio ad Cardinalatum evectus sum, hoc idem sæpius ab eodem Philippo Silviæ sorori meæ prædictum fuisse intellexi. Quamobrem cum olim de morbo gravissimo, qui me oppressit in Gallia, nuntius ad Urbem allatus esset; illa bonæ spei plena, libere affirmabat, nisi adepto Cardinalatu me non interiturum, quandoquidem sic Philippus prædixerat.

[413] [Franciscum Dietricstain] Franciscus quoque Cardinalis Dietricstain, hæc de seipso testatur. Cum olim adolescens in Urbe essem Clementi VIII Pont. Max. a cubiculo intimo, quadam die a Petro Cardinali Aldobrandino ad Vallicellam deductus sum ad P. Philippum Nerium. Ubi vero me in cubiculum ad se introeuntem vidit beatus Senex; continuo in partem interiorem secessit, desumptumque e cistula Cardinalitium biretum, satis illud quidem obsoletum, capiti meo subridens imposuit, aitque, O! venustulum Cardinalem. Ego vero, qui viri sanctitatem eximiam divinumque lumen haud probe noveram, veritus ne forte his me dictis illuderet, nonnihil commotus sum: sed pudor meus, illiusque senectus, & aliorum præsentia conceptam iracundiam cohibuerunt. Nec ita multo post Philippi verba probavit eventus, meamque perturbationem damnavit: quam ego quoque condemno, atque ad viri sanctissimi gloriam, rem, ut cecidit, retuli, meaque manu subscripsi.

[414] Quod spectat ad summum Pontificatum, Sede vacante, [Pontifices vero Piū V,] seu dormiret Pater seu vigilaret, futuri Pontificis nomen audire sibi videbatur. Paucis ante diebus quam Pontifex renuntiaretur Pius, hujus nominis Quintus, cum Dei servus ex ædibus Caritatis pedem efferret, elatis ad cælum oculis, haustoque spiritu more suo intumescens, & prope extra se raptus, dixit, Die Lunæ creandus est Pontifex. Audivit hoc inter ceteros Marcellus Ferrus; qui deinde cum eodem Philippo per Urbem ambulans, rogat illum familiariter, ut, quoniam Pontificis electionem proxime futuram dixisset, quis demum futurus esset Pontifex sibi aperte significaret. Cui statim Philippus: Tibi vero id tacere nolo: Pontifex erit Cardinalis Alexandrinus, idque sine dubio fiet die Lunæ hora vespertina. Atque ita plane accidit, quemadmodum vir Sanctus prædixerat. Hanc ipsam electionem paulo ante nonnullis aliis Philippus prænuntiaverat. [Gregorium XIII,] Pio deinde Pontifice vita functo, idem hic Marcellus, præteritæ prædictionis memor, ex beato Parente etiam atque etiam quærit, quisnam futurus sit Pontifex? At ille, Quisnam, inquit, hominum opinione huic dignitati destinatur? Alii ab aliis, subdit Marcellus, maxime autem Joannes Cardinalis Moronus. Tum vero Philippus, Nequaquam Moronus, sed Boncompagnus Pontifex renuntiabitur: isque demum creatus est, & Gregorius XIII appellatus.

[415] Post Sixti V Pontificis excessum, Nicolaus Cardinalis Sfondratus ad beatum Patrem venit; [& XIV,] is vero ubi de ejus adventu audivit, statim ad eum misit, qui nuntiaret se in aulam mox descensurum, ibiq; cum illo collocuturum. Cum igitur ambo in hunc locum convenissent, essentque ibi Petrus Paulus Crescentius, qui deinde ad Cardinalatum evectus est, Jacobus quoque ejus germanus frater, Marcellus Vitellescus, aliique; Philippus extemplo, priusquam sermonem cum Cardinali institueret, ut illius pedes oscularentur omnibus singillatim præcipit: id quod sine ulla contradictione peractum est, tanta erat ejus reverentia apud omnes. Postera die cum idem Cardinalis in templum nostrum venisset, continuo Franciscus de Molaria ad Philippum advolat, nuntiatque Cardinalem Sfondratum in templo adesse, cui Sanctus: Ille nimirum Pontifex, nonne? Quin etiam Sixto vivente pluribus idipsum modis Philippus significaverat, ac præsertim anno antequam Sixtus idem vita decederet. Cum enim hic ipse Cardinalis ad beatum Patrem se contulisset, essentque ibi in cubiculo Marcellus Vitellescus, aliique; Sume, inquit Marcello Philippus ex armario pileolum illud Pontificium (fuerat hoc pridem in usu Pii V sanctissimi Pontificis, atque a sancto Viro magna cum reverentia custodiebatur) acceptumque manibus capiti Cardinalis imposuit, aitque, Experire sodes quam commode tibi aptetur. Huic porro ob præclara virtutum merita deinde ad summum Pontificatum evecto, Gregorio XIV nomen inditum est.

[416] Nec vero secuturi Pontificis electionem ignoravit Philippus, cujus & nomen ipsum præscivit, ac prænuntiavit. [Clementem VIII,] Cum enim aliquando Hippolytus Cardinalis Aldobrandinus, una cum Augustino Cardinali Cusano aliisque Præsulibus, in hortos Curtii de Maximis se contulissent, quo Philippus forte secesserat; Curtius ad aurem beati Patris accedens, Vellem, inquit, Pater, per te in Cardinalis Aldobrandini clientelā admitti. At ille, Libentissime factum puta; affirmo autem tibi, virum hunc non in hac dignitate moriturum. Necdum quatuor menses abierant, cum ad Petri Cathedram evectus est. Pridie autem quam id fieret, nonnullis suorum, ac præsertim Marco Antonio Maffæ, apertissime dixit, Aldobrandinum ad summum Pontificatum assumendum esse, & Clementis nomine nuncupandum.

[417] [& Leonem XI,] Alexandro Mediceo, qui postea summus Pontifex Leo XI dictus est, olim cum laicus esset, ac magni Hetruriæ Ducis ad Pontificem Orator, paucis plura prædixit. Tu quidem, inquit, Cardinalis, dein Pontifex eris, sed haud perennabis. Id quod ex Leone ipso sese audisse testatur Hieronymus Ghettus Romanus, Ordinis Eremitarum sancti Augustini: qui & publice hoc in Urbe prædicavit, cum de ipsius Philippi laudibus diceret, quo tempore Sanctorum numero adscriptus est: quin etiam Gregorius XV Pont. Max. idipsum satis aperte confirmavit. Cum enim ea de re apud illum dissereretur, hæc subdidit: Equidem hoc verum esse existimamus: etenim cum olim sacræ Rotæ Auditoris munere fungeremur, atque ad ejusdem Pontificis pedes osculandos adiissemus, inter alia hæc dixit; Non diu molesti erimus, non enim diu victuri sumus. Quamquam autem Philippus futurorum Pontificum electiones ferme omnes divinitus prævidebat; eas tamen, nisi gravi de causa, aut certe cum suis carioribus familiariter & jocose agens, haud aperiebat; illud sæpe usurpans, minime credendum esse somniis, atque inutilibus revelationibus, quod iis dæmonum fraudes & fallaciæ facile subesse possint.

CAP. VII.

[418] Illud quoque Philippo a Deo impertitum est, ut longe distantia atque a sensibus remota, quasi præsentia atque oculis subjecta, conspiceret. [Absens novit,] Venit aliquando ad illum Dominica die Cæsar Baronius, sacram Confessionem de more peracturus: quem ubi videt Sanctus, Abi, inquit, ad Nosocomium sancti Spiritus, atque ægrotos invisito. At Cæsar, Quorsum istuc, Pater, illis jam pransis & dormitantibus? Abi, inquam, subjicit Philippus, & dictis obtempera. Paret igitur, ad Nosocomium venit, videtque ibi jacentem miserum, ab omnibus destitutum, [ægrum in nosocomio animam agere,] & spiritum vix trahentem: venerat porro is pridie ejus diei, alieno tamen tempore, quamobrem ministrorum incuria, Confessario inconsulto in lectulo collocatus fuerat; atque ingravescente mox morbo, ut fit in re subita, accurrens Presbyter Oleo sancto inunxerat moribundum. Ad hunc itaque accedit Baronius, morientem excitat, ecquid velit rogat, numque Sacramenta omnia Ecclesiæ perceperit. Cum autem sacra Confessione hominem haud expiatum invenisset, statim accito Sacerdote, ut id fieret, curavit. Igitur peccata rite confessus, & sacro Viatico munitus, illico excessit e vita. Rediit deinde Cæsar ad Philippum, atque omnia singillatim retulit. At ille; Disce ergo in posterum sine ulla contradictione parere.

[419] Nec dissimile huic fuit, quod sibi accidisse testatur Franciscus Maria Cardinalis Taurusius: [item mulierem ægram,] hic enim cum olim laicus mane venisset ad Philippum, conscientiam de more eluturus; statim ab eo interrogatur de femina quadam, satis pia ac religiosa, quæ in Nosocomio S. Jacobi incurabilium mulierum servitio sese addiderat. Quamdiu eam, inquit Pater, vidisti? Abi, atque illam vise, tum vero tibi aures præbebo: nunc etenim gravissima quædam me cura de ea angit atque solicitat. Abiit extemplo Taurusius, invenitque illam letali morbo correptam, ac prope exspirantem. Itaque extremis Christianæ pietatis officiis morienti adfuit, [& militum ducem,] & ad Philippum rediit: qui rem procul dubio nisi divinitus nosse non potuit. Idipsum ferme in quodam militum duce, ejus spirituali filio, usu venit? Hunc enim mane summa cum diligentia Dei servus perquiri jussit: compertumque est, eum quoque ad extremum usque spiritum adductum esse: quamobrem hic itidem opportunum beati Patris auxilium sensit.

[420] Antonio Fantino, de quo sæpe jam dictum est, ad nostram ecclesiam venienti, levem ob causam mulier quædam e fenestra pelvim aqua plenam invergit, [injuriā uni ex suis factam,] qua re non mediocriter ille commotus est. Mox vero templum ingressus ad Philippum accedit, Confessionis mysterium obiturus. At Sanctus statim occupat, hominem acriter reprehendit, rem totam singillatim ut ceciderat referens. Quo facto Fantinus obstupuit; neque enim nisi divinitus hæc Philippo innotescere potuerant. Ibat aliquando Vir sanctus per Urbem, ibatque cum eo multitudo copiosa suorum, [domi alienæ meditatam cædem,] inter quos erat Marcellus Ferrus. Cum autem pervenissent ad Campum Floræ, Philippus manu oculis admota in excessu mentis, accito ad se Marcello dixit: Quid tu hominum domi habes? At ille, viros esse nobiles, sibique perfamiliares. Cavendum est tibi in hac re diligenter, subjicit Pater: grave enim malum moliuntur: nisi vero quam celerrime occurratur, cædes & occisio secutura est, id quod tibi posthac facile innotescet. Hoc dicto Marcellus, suspicione ac timore perculsus, domum revertitur; fusisque ad Deum precibus orat, ut quæ modo Philippus sibi indicaverat, pro sua ineffabili pietate aperte ostendat. Hæc eadem deinde secum reputans, eorumque quos domi habebat actiones diligenter perpendens, certis indiciis vera esse comperit quæcumque sibi prædicta fuerant, & suæ aliorumque saluti caute prospexit.

[421] Paulus Recuperatus, quem supra non semel memoravimus, vesperi cum amico secretum colloquium habuerat: [arcanum inter duos colloquiū,] cum autem mane Philippum adisset, quæcumque pridie vesperi collocutus fuerat, hæc eadem singillatim referri sibi a beato Patre non sine stupore audivit. Quamquam autem jam probe noverat, amico eidem nullam omnino cum sancto Viro necessitudinem intercedere, tamen ut rem penitus perspectam atque exploratam haberet, illum ipsum alloqui voluit: cumque ex eo audisset, sese hac de re nec verbum quidem cum aliquo uspiam fecisse; apertissime intellexit, hæc omnia Deo dumtaxat detegente Philippo innotuisse. [periculum illusienis & lapsus,] Mutius Achilleus, qui se olim juvenem (ut diximus) sancto Patri excolendum tradiderat, in patriam reversus, cum leviori esset ingenio, somniis inanibusque phantasmatis facile movebatur, & sensibilem quamdam spiritus dulcedinem sectabatur. At Sanctus rem divinitus subodoratus, opportune hominem admonendum curavit, ne quam inierat viam prosequeretur, neve dæmonum fraudibus aliisque periculis sese exponeret. Hunc ipsum præterea admonuit, ut quamdam peccandi occasionem, cui se imprudenter immiscuerat, diligenter imposterum præcaveret: quæ quidem omnia cum occultissima essent, Deo tantum revelante Philippum cognoscere potuisse, idem Mutius publice testatus est.

[422] [ægrum qui mortuus nuntiabatur] Jo. Baptista Lambertus Neapolitanus ex litteris patris accepit, Messanæ patruum suum, satis illum quidem opulentum, mortem obiisse, eumque ex asse heredem instituisse; itaque nulla mora interposita eo proficisceretur, ad hereditatem adeundam. Perlectis litteris ille, ut solebat, ad Philippum se confert, rem aperit, mox genuflectit, sacram Confessionem peracturus. At Pater aurem juvenis manu apprehendit, ejusque caput in sinum suum deflectit, quo tempore pœnitens divino quodam odore perfusus est; defixisque in eum oculis; Quiesce, inquit, fili, neque enim te abire opus est: siquidem patruus tuus ex morbo convaluit, [convaluisse,] ab eoq; litteras propediem accipies, quibus ad Urbem te venisse gratulabitur, & munusculum aliquod amoris sui testem ad te mittet. Credidit ille Philippi dicto, & quamquam ad iter se jam comparasset, tamen proficisci noluit. Nec fides eum frustrata est, quandoquidem sequenti hebdomada a patruo litteras munusque, ita ut Philippus prædixerat, accepit. Quapropter ad eum statim advolans, quæ acciderant, narrat. At Sanctus, severiore vultu in eum intuens; Deo, inquit, gratias age, nec de hac re mutire audeto: quod quidem ab illo, dum Philippus inter homines ageret, diligenter custoditum est.

[423] Jo. Atrina Marsus, de matris morte nuntium accepit; cumque esset pauperrimus, piaculare Sacrum pro illa statim celebrandum curavit; mox recta ad beatum Patrem perrexit, [matrem alterius vivere,] ut ejus quoque suffragia impetraret: eo tamen dolore conflictabatur, ut manantibus affatim lacrymis vocem proferre non posset. Tum Sanctus, Abi, inquit: fabulæ: nihil est incommodi matri tuæ. Quod quidem quam vere dictum fuerit, paucis post diebus ostensum est, cum ab ea litteræ ad filium perlatæ sunt. Julio quoque Saveræ (ut diximus) Congregationis Laico, [alterius obiisse.] mane ad Philippum eunti conscientiam expiatum, litteræ redduntur, matris obitum nuntiantes, cujus de adversa valetudine nihil prorsus acceperat. Itaque tristis ac tacitus ad Patrem venit, atque ante illum genuflectit. Is vero more suo ludens, detractum sibi biretum capiti ejus imponit; quodque præ manibus habebat Rosarium, ipsius collo circumdat, aitque; Ne fleveris, fili, siquidem mater tua salutis locum obtinuit. Lætare igitur, & triumpha. Hoc dicto Julius, qui nemini rem aperuerat, vehementer obstupuit: sed ut viri sanctitatem optime noverat, factum tam firmiter credidit, ut dolorem, qui ex morte matris acciderat, temperaret.

[424] Antequam vero huic Capiti finem imponamus, rem plane non injucundam referre libet, eique persimilem, [e duobus vasculis ad se missis unum fractū esse.] quam de S. Benedicto narrat magnus Gregorius; de servo scilicet, qui duo vini œnophora ad Sanctum deferens, ex iis alterum per viam surripuit, quem ille (istam quippe rem Deo revelante cognoverat) multa cum dexteritate & caritate corripuit. Igitur Marcellus Vitellescus, cum ad sanctum Virum duo vascula aquæ, ex floribus aurantiis expressæ, dono misisset; qui ea deferebat servus, alterum ex iis per incuriam fregit, alterum autem Philippo obtulit. At ille lepide suaviterque subridens, dixit: Tu quidem dic sodes, hujus aquæ dimidium per viam hausisti: nonne? Tum vero servus, detectum se putans, rem, ut ceciderat, narrat; reversusque domum quærit ex Domino, numquid viro sancto significaverit de duobus vasculis ad eum mittendis: at ille nihil omnino ea de re dictum esse respondit. Quamobrem manifesto compertum est, Philippum omnia divinitus præsensisse.

CAPUT XXIX.
Secreta cordium cognoscit Philippus.

CAP. VIII

[425] In animorum sensibus penetrandis usque adeo Philippus enituit, ut siquid ab iis, quorum Confessiones solebat audire, [Pœnitentiū suorum omnia novit bona ac mala:] boni vel mali gestum aut cogitatum esset, optime intelligeret. Quapropter utrum solenni orationi se dedissent, nec ne; quantumque temporis in eam insumpsissent, intime noverat: mala itidem quæcumque admisissent, quæcumque etiam animo agitassent, iisdem singillatim referebat. Quod quidem illis adeo commune & vulgare erat, ut quicumque sibi male conscii forent, eo præsente stare loco non possent; quicumque vero bene conscii essent, paradisi gaudia quodammodo sibi percipere viderentur. Præterea e suis complures, cum inter se loquebantur, si forte de re futili aut quoquo modo culpæ obnoxia incideret sermo, statim illum abrumpebant, seque invicem corripiebant, dicentes; Cauto est opus, alioquin Philippus nos deteget. Denique ipsemet Sanctus, data occasione, sæpius dixit, ex animone an potius simulate quisquam pœnitentiæ Sacramentum obiret, sese optime dignoscere.

[426] [simulate confitentem corrigit,] Raphaelem Lupum Romanum, olim adolescentem seculi voluptatibus deditum, amicus optimus ad oratorium S. Hieronymi adduxit, absolutisque sermonibus in beati Patris cubiculum pertraxit, aitque, hunc juvenem ad bonam frugem se recipere, atque anteactæ vitæ noxas per sacram Confessionem eluere velle, ut Dei servitio se manciparet. Hoc audito Lupus infremuit, quippe qui nihil minus cogitabat; tamen ut amico utcumque obsequi videretur, ante Philippum genuflectit, & peccata sua confiteri se simulat. Quod quidem Deo revelante cognoscens Pater, utraque manu caput ejus arcte complectitur, aitque; Spiritus sanctus ostendit mihi, quæcumque mihi dixisti a vero longius abesse. Ne abscondas peccatum tuum. Revela, fili, revela Domino viam tuam, & spera in eo, & ipse faciet. His vocibus pœnitens subita compunctione perculsus, ad se statim rediit, atque exactissimam totius vitæ Confessionem peregit. Ex ea autem die Philippum conscientiæ suæ judicem delegit, & castigato vetere luxu Christianæ disciplinæ severitatem induit; denique eodem Philippo auctore ad religiosam S. Francisci familiam se recepit, ubi vitæ piissime actæ consentaneam sortitus est mortem.

[427] Maria Magdalena de Anguillara, ex Oblatis Turris-speculorum, [de Confessionis integritate anxiam pœnitentē,] cum aliquando peccata sua Philippo confiteretur, in eam intuens Pater dixit; Heus tu, conscientiam diligentius excutito. Secedit illa, atque animi sui secreta rimatur: mox redit ad Sanctum, quæque ad mentem redierant commissa confitetur: denique; Quæso, inquit, Pater, siquidem peccata mea a te non sunt abscondita, siquid præterea est quod me lateat, mihi ostendito. At ille; Quiescas, nihil enim jam reliquum est. Subit deinde animum ejus suspicio, an temere hæc Philippus dixisset, [reddit securam:] an vere cordis sui secreta penetrasset. Quamobrem paulo post, cum iterum apud ipsum sacram Confessionem aggrederetur, continuo Dei servus; Tace, inquit, ego pro te eloquar: & quæcumque illa dicere cogitaverat, hæc omnia singillatim ipse narravit: eodemque tempore & pœnitentis suspicionem prævidit & abstersit: qua re mulier obstupescens, ex ea die tamquam prophetam illum habebat.

[428] [item alium:] Jacobus Crescentius, ex primis (ut diximus) Philippi discipulis, aperte testatur, Dei servum animi sui recessus ac latebras sibi patefacere consuevisse. Cum autem aliquando suspenso & solicito animo esset, numquid olim mali admisisset, quod se lateret aut quoquomodo præteriisset, nec per Pœnitentiæ sacramentum expiasset, eoque nomine sese ejus precibus commendaret; Bono animo es, inquit, nec dubita: siquid enim grave, aut per ignorantiam, aut per oblivionem præteriisses, id mihi Deus aperte demonstraret, atque hoc pro certo habeto.

[429] Non absimile huic accidit Francisco de Molaria. Is etenim cum apud Philippum totius anteactæ vitæ Confessionem obiisset, rediens deinde ad illum, [alterum omissi peccati monet,] ut conscientiam suam amplius elueret; Dic quæso, inquit, fili, nonne hoc peccatum (& speciem expressit) commisisti? Cumque ille affirmaret; Cur igitur, subjicit Pater, illud non confiteris? At pœnitens, Equidem me id jam confessum esse existimabam. Tum Sanctus, Nequaquam id te fecisse certo scito. Et sane diligenter recogitanti ita rem se habere succurrit; quapropter Deo gratias egit, qui per servum suum opportune admonere dignatus esset. [& cogitata novit:] Josepho Zerlæ, quem supra memoravimus, pœnitentiæ Sacramentum obeunti, non modo præteritas cogitationes detegebat, sed futuras etiam præmonstrabat; sua quibusque remedia attribuens. Itaque Zerla dicere solebat, cordis sui secreta Philippo magis patescere, quam sibi.

[430] [item alium in se scandalizatum fuisse;] Anno salutis nostræ MDLXXXXI, cum ad Urbem venisset Terius Guerius Senensis, morum probitate ac pietate insignis, ut erat omnibus nostris amicitia conjunctissimus, ab iisdem hospitio acceptus est. Is igitur vesperi videt Philippum, cum suis aliisque nonnullis dignitate præstantibus viris, ridentem atque jocantem. Qua re homo gravis ac severus nonnihil offensus, secum ipse dubitare cœpit, an vere is esset Philippus, qualis vulgo existimabatur: leviora quippe hæc ei videbantur quam ut Virum sanctum decerent. Postridie mane ad beatum Patrem venit, eique peccata rite confitetur; de hac vero animi sui perturbatione nullum omnino verbum. At Pater (totam quippe rem, Deo monstrante, cognoverat) Vide, inquit, apertus in Confessione & sincerus esto; atque illud firmiter tene, nihil tibi quidquam ulla unquam de causa reticendum, quantumvis leve & exiguum videatur. Cur autem, obsecro, mihi libere non confiteris, te heri vesperi mea causa offensum esse? eique omnia singillatim detegit, quæ pridie secum ipse cogitaverat. Quo facto is obstupescens, nec dubio argumento viri sanctitatem colligens, ex eo die Philippum magis magisque suspexit.

[431] [& an alia quam confitendi intentione aliquis ad se veniat;] Venit aliquando ad Dei servum mulier quædam, verbo conscientiam expiatura, re vera panis portionem petitura, quem per singulas hebdomadas pauperibus distribuere solet Congregatio Caritatis. Sensit hoc statim Deo revelante Philippus, utque accedentem ad se feminam videt; Abi, inquit, bona mulier, neque enim hic tibi est panis, atque ita inauditam a se dimittit. Porro autem Dei servus id quam diligentissime præcavebat, ne quis quæstum faceret pietatem, & Pœnitentiæ sacramento perperam uteretur. Quapropter si quem forte e suis, ad vitam honeste sustentandam, adjumento indigere sentiebat; huic occulte pecuniam per ignotos homines submittere consueverat, ut & pudori consuleret, & omnem simulandi occasionem præcideret.

[432] [vel utrū aliquid sponte reticeatur.] Præterea si quid inter confitendum sponte quispiam prætermitteret, hunc statim acriter reprehendebat, & ad sinceram Confessionem pertrahebat. Cum aliquando Hectori Modio, conscientiam expianti, aures daret; is vero impuras quasdam tentationes, quibus impetitus fuerat, silentio dissimularet; Philippus illico; Tu, inquit, hacatque illa tentatione pulsaris, in iisq; abigendis negligentiorē te præbes; quodque deterius est, eas minime confiteris. Quo dicto ille commotus atq; compunctus, statim resipuit, & ex ea die conscientiæ suæ sinus omnes ac latebras patefecit. Alius quidam, [& quas passus quis sit tentationes.] cujus nomini parcitur, gravissimis tentationibus noctu exagitatus, postridie mane in Philippi conspectum venire non audebat; non enim fortasse tentatori, ut par erat, repugnaverat. A prandio tamen ad oratorium de more se contulit; & quamquam latendi studio in secretiorem partem secessisset, tamen Philippi oculos effugere non potuit: qui ad se accersito, Eho tu, inquit, bone vir, a me fugis? Seducensque illum serio corripuit, & præteritæ noctis impugnationes non sine ingenti ejus admiratione narravit. Hunc ipsum alia die beatus Pater opportune correxit, dicens; Tu quidem, fili, eo te contulisti, & me id latere (locumque signavit) voluisses: hoc porro, nisi Deo revelante, Philippus neutiquam scire potuerat.

[433] [Ex pudore reticentibus gravia peccata,] Idem ferme accidit juveni, qui inanibus rationibus ductus, gravia quædam crimina, dum confiteretur beato Patri, aperire noluerat. Huic enim statim ille; Fili, tu haud sincere mihi confessus es, talia enim peccata sponte præteriisti: & omnia illi nominatim recensuit; loca insuper & tempora, quibus fuerant perpetrata, indicavit; atque hoc genus alia longe occultissima eidem patefecit. Quare pœnitens, pudore ac dolore compulsus, lacrymas tenere non potuit: statimq; recogitans annos suos in amaritudine animæ suæ, exactissimam totius vitæ Confessionem peregit. Alius quoque, cum jam genuflexus ante Dei servum sacram Confessionem aggrederetur, [ipsa eis nominat,] toto corpore contremiscere cœpit, nec vocem exprimere poterat. Quamobrem Sanctus, Cur, inquit, non pergis? At ille, Quia grave quoddam crimen fateri erubesco. Tum vero Philippus, miseratione commotus, hominem manu prehendit, aitque, Ne dubita, ego tibi peccatum tuum aperiam; eique extemplo narravit quæcumque ille, perversa quadam verecundia impeditus, proferre nequiverat. Qua re pœnitens obstupescens, expiata optime conscientia, Philippum deinde, tamquam Virum sanctissimum, summopere observavit.

[434] Nec plane dissimile est illud, quod alii cuipiam accidit, [eis item qui ex pudore fuerant confessi alteri.] qui Philippo itidem ad sacras Confessiones utebatur: cum autem aliquid commisisset, quod ei detegere non audebat, apud alium Sacerdotem sese expiavit. Huic igitur ad se redeunti, & de more confitenti, ait Pater: Fili, tu in crimen incurristi, quod me latere desideras, idque alteri confessus es: at Deus mihi illud ostendit. His vocibus homo vehementer commotus, & facti pœnitens, veniam petiit: exinde vero assidua ac sincera Confessione omnes animi labes ac maculas eluere perrexit. Alium quoque, hanc ipsam ob causam rarius solito ad se venientem, & modo hoc, modo illud causantem, acriter reprehendit, dicens: Tu quidem idcirco ad me non redisti, quod te gravioribus criminibus implicasti. Alium pariter improviso seorsum ducens, humanissimis verbis hortatus est; & Cur, inquit, fili, hoc peccatum non confiteris? Multi præterea sunt & prope innumerabiles, quorum peccata alioqui occultissima atque intimas tentationes, Deo revelante, Philippus aperuit: hæc tamen alio properantes omittimus, ne modum volumen excedat.

[435] [Misso ad se juveni] Neque ea dumtaxat, quæ ad Confessionis mysterium pertinere videbantur, sed alia quoque quamplurima Dei servus prænovit atque prædixit. Vincentius Beger adolescens erat vanitatibus deditus, cum autem aliquando per Urbem inambularet, Deus illum in eam mentem impulit, ut relicto seculo ad sacram Dominicanorum familiam se reciperet. Itaque nulla interposita mora ad ecclesiam S. Mariæ supra Minervam se contulit, ibique ex iisdem Patribus unum offendit, cui Petro Martyri nomen erat, quem etiam nos antea memoravimus, [pro consilio circa religionem ineundam capiendo,] & tum forte ejusdem familiæ tironibus præerat. Ad hunc igitur accedens, etsi illum minime noverat, divino spiritu ad eam se Religionem impelli significat. Is vero, ut jam Philippi virtutem satis perspectam habebat, Age, age, inquit, fili, quamprimum te confer in ædes S. Hieronymi, ibique cum Philippo viro sanctissimo consilium hoc tuum communica: & siquidem ille id probaverit, exequere; sin minus, nequaquam hoc tibi expedire pro certo habeto.

[436] [ultro indicat cur advenerit,] Abiit ille ad Philippum, eumque pro foribus sacrarii cum alio loquentem offendit. Ubi vero beatus Pater venientem ad se adolescentem vidit; Expecta, fili, tantisper, inquit, dum me expedio; novi etenim quid quæras. Finito deinde colloquio ad illum se convertit, crinemque atque aurem more suo leviter vellicans; Scio, inquit, te a Petro Martyre idcirco ad me missum, ut tibi significem, expediat nec ne te ad religiosa castra transire. Abi igitur, atque a me ei dicito, hanc tibi mentem a Deo injectam fuisse. Quo quidem responso obstupefactus adolescens, ad Petrum revertitur, eumque Samaritanæ verbis alloquitur: Inveni hominem, qui dixit mihi omnia quæcumque cogitavi. At ille subridens ait: [& religionē persuadet,] Equidem virum noveram, ad quem te mittebam: quoniam igitur consilium istiusmodi Philippo probatur, ne dubita, quin propediem voti compos fias. Itaque paucis post diebus, Philippo ipso præsente aliisque Congregationis hominibus, solenni ritu sacrum habitum suscepit: qui deinde ex eodem Petro non semel audivit, Philippum de hac re, nisi Deo revelante, nihil omnino intelligere potuisse.

[437] Cum ad Urbem venisset Dominicus Scoppa eo consilio, [alteri facilia omnia in ea promittit;] ut Clericorum Regularium religionem ingrederetur; Taurusius, qui cum ipso rem communicaverat, hominem ad Philippum deducit. Is porro, ut quæ animo jam proposuerat omnino perficiat, etiam atque etiam hortatur. Mox illi hæc in aurem in susurrat, Ne dubita; quæ enim in præsentia gravia & difficilia videntur, nullam tibi molestiam allatura sunt. Qua re Dominicus vehementer obstupuit, neque enim cuiquam hominum aperuerat, quæ secum ipse agitabat; cum autem deinde ad Religionē se recepisset, ita prorsus accidisse cognovit, quemadmodum Philippus prænuntiaverat.

[438] [diuturnæ tentationis remedium suggerit,] Blasius Bettus, itidem Clericus Regularis, gravissimas animi perturbationes anno amplius patiebatur: & quamquam eas orationibus, macerationibus, aliisque hujusmodi exercitationibus ab se depellere niteretur, nulla tamen re juvari posse videbatur. Verum ut Philippi virtutem maxime suspiciebat, ad eum, tamquam ad sacram anchoram sibi confugiendum existimavit. Igitur ad Vallicellam se contulit, invenitque Dei servum in templo sacras Confessiones excipientem: quamobrem in vicinam porticum se recepit, ibique deambulans illum opperiebatur. Is vero peracto munere, ubi hominem videt, continuo loqui occupat, aitque; Nihil tibi hic opus est verbis, novi quid cupias: abi, & quæcumque præceperit tuus in spiritu Pater, exequere: id enim sat est. Hoc dicto obstupescit ille, quippe qui uni dumtaxat Confessario rem patefecerat; quicum denuo, ut Philippo pareret, æstus animi sui communicavit, eaque ratione insanabili morbo medicinam fecit.

[439] Ludovicus Cardinalis de Torres, olim juvenis, Philippo familiariter utebatur: cum autem videret illum vili atque attrita veste indutum, [novam vestem sibi destinari scit,] novam ei parare cogitavit; eoque nomine pecuniam secum detulit. Antequam vero ad laneorum venditorem veniret, ad Oratorium de more se contulit; quo finito, vir Sanctus (totam quippe rem divinitus odoratus fuerat) hominem ad se accersit; secumque in cubiculum adducens, aperto armario; Viden', inquit, me vestimentis minime indigere, nec mea causa te quidquam impendere oportere? Audivit hoc non sine maxima admiratione Ludovicus, nemini enim animum suum aperuerat; eoque facto deinde post Philippi excessum omnibus comprobare consueverat, quantum in penetrandis animorum sensibus ille præstiterit.

[440] Claudius Nerus, Civis Romanus, legum peritissimus, & ipse tam gravibus perturbationibus excruciabatur, [alteri suas tentationes detegit] ut a multis piis operibus atque a frequenti Eucharistiæ usu abstineret: quapropter cum viro aliquo spectatæ pietatis, & cum Philippo ipso rem communicare sæpe animum induxit: tamen optimum istiusmodi consilium ad exitum perducere non valebat. Accidit autem ut ad Philippum per id tempus ex morbo decumbentem veniret: cumque inter se multum collocuti essent, denique Pater; Quid est, inquit, quod mecum communicare volueras? Nihil est quidquam, ait ille: hoc enim consilio dumtaxat ad te veni, ut te inviserem. Sciscitantique sæpius, ut libere diceret, quid hoc esset, idipsum constanter Claudius iterabat. Tū vero Philippus dicere cœpit. [& remediū indicat:] Fuit aliquando vir quidā mihi perfamiliaris, qui magnis animi perturbationibus solicitabatur: & continuata exinde narratione, omnes illi cogitationū recessus ac latebras sensim patefecit, adjecto insuper remedio, quasi idipsū amico jam ostendisset. Qua quidē ratione obstupescenti Nero, molestissimas illas perturbationes admirabili dexteritate sedavit.

[441] Erat porro huic filia, quæ in quoddam monasterium se recipere cupiebat: [negotia amicorum sibi revelata] ille vero eam ingredi maluisset sacram domum Turris-speculorum. Sensit hoc, Deo inspirante, Philippus; nec ab ullo requisitus diligenter egit, ut in hunc locum puella reciperetur, quo mox patre gaudente, [ex voto conficit:] ipsa quoque libens volensque ingressa est. Simile quid in se ipso expertus est Franciscus de Rusticis, Nobilis Romanus, qui nocte quadam, cum ad lucem usque vigilasset, secum agitans quo pactorem gravissimam cum affini suo componere posset, statim ad Philippum venit, hac ipsa de re eum consulturus. At Sanctus, cum primum accedentem ad se intuetur, continuo; Scio, inquit, quid quæras: post biduum ad me redito, tibique satisfiet. Abiit ille, & post biduum ad beatum Patrem revertitur: quem ex sua ipsius sententia negotium jam confecisse comperit: admiraturque vehementer, quemadmodum se tacente res, alioqui gravissima & multis implexa difficultatibus, tam cito expediri potuerit.

[442] Joanni Andreæ Pomio Lucatellio, Sacerdoti & sacræ Theologiæ peritissimo, [cogitationes alienas pervidet,] sæpe usuvenit, ut cum nonnullos Scholasticorum libros audiente Philippo legeret, post multam lectionem vir Sanctus; Tu quidem, inquiebat, mi Lucatelle, modo alias res agebas: eique prorsus attonito singillatim omnia referebat, quæcumque illius menti occurrerant. Constantia de Drago, cujus sæpe mentionem fecimus, amisso viro venientem ad se consolandi gratia Philippum videns, hæc secum animo agitabat; Senex iste adhuc vivit vigetque, vir autem meus ætate longe rubustior mortuus est. Hæc vero cogitanti statim subridens beatus Pater; Senex iste, inquit, cadaverosus adhuc vivit; vir autem tuus me longe robustior mortuus est: nonne? Hæsit hoc dicto Constantia: & quamquam excusandi se aliquam rationem quærebat, tamē præ pudore ac stupore invenire non potuit. Hæc eadem cum de obeundo quodā pietatis officio apud se decrevisset, sed mutato deinde consilio (ut fit sæpe) aliud cogitaret; Philippus, ubi primū venientem ad se in templo intuetur; Cur, inquit, de sententia decessisti? quodque animo jam proposueras (rem ipsam designavit) ad exitum non perduxisti? Quibus auditis Constantia vehementer obstupuit, & cordis sui secreta Philippi oculis nuda & aperta esse manifeste intellexit.

[443] [de salute æterna dubitanti] Venit aliquando beatus Pater ad monasterium sacrarum Virginum S. Marthæ dedicatum, ibique in templo ex iis plures familiariter allocutus est. Erat autem ibidem inter ceteras Scholastica Gazzia, quæ ut Philippi sanctitatem olim perspectam habebat, gravissimam animi sui perturbationem ei aperire decrevit: æternis namque suppliciis addictam sese opinabatur, nec tamen ejusmodi tentationem cuiquam patefacere audebat. Huic igitur ad se venienti, necdum loquenti, statim Pater; Quid agis Scholastica? quid agis? Paradisus, tuus est. Immo vero, Infernus domus mea est, ait illa. Tum Sanctus; [Paradisum addicit.] Atqui Paradisus, inquam, tuus est, idque tibi aperte demonstro. Christus, dic sodes, pro quibus mortuus est? Pro peccatoribus, subjicit illa. Tu vero, subdit Philippus, quænam es? Peccatrix mulier ego sum, ait illa. Tum denique Sanctus: Ergo, inquit, Paradisus tuus est, siquidem peccata tua ex animo detestaris. His dictis Virgo a metu atque molestia respiravit, depulsaq; omni suspicione audire sibi continuo videbatur, Paradisus tuus, Paradisus tuus est. Id ipsum ferme testantur Maria Victoria & Praxedes, Sanctimoniales ex eodem monasterio; quarū alteri secretum cordis Philippus aperuit, alteri vehementem dæmonis impugnationem detexit, quam ante Religionis ingressum perpessa fuerat, nec ulli unquam hominum communicaverat.

[444] Denique his omnibus attexendum videtur, quod accidit Thomæ cuidam a S. Geminiano. [Sub laico habitu occultum Sacerdotem] Erat is adolescens annorum sexdecim, & quamquam Sacerdotio insignitus (necdum enim Sacrosanctum Tridentinum Concilium fuerat promulgatum) laicali tamen habitu incedens, nihil minus quam Sacerdotem præseferebat. Hunc igitur ad se adeuntem ubi videt Philippus, defixis illico in eum oculis; Dic sodes, inquit, nonne Sacerdos es tu? Certe sum, ait ille; & causam subdit, quamobrem Sacerdotio initiatus esset; adnitentibus nimirum propinquis eumque ad id cogentibus, ut in magnam & luculentam hereditatem sese immitterent. Tum vero Philippus, ejus miseratione commotus, in ædes Caritatis, [novit ex splendore vultus.] ubi per eos dies & ipse degebat, eum recipiendum curavit; utque illi ad victum cultumque necessaria ab ipsis propinquis suppeditarentur effecit; denique scientiis imbutum lætumque in Patriam remisit: hujus porro latentem dignitatem, ex Sacerdotali charactere in vultu ipsius radiante, se cognovisse, Dei servus Francisco Mariæ Taurusio testatus est.

[445] [Isti autē in Philippo gratiæ attestantur Cardinales,] Verum quo quisque facilius intelligat, ex iis quæ diximus nihil omnino nos exaggerasse, aut amplificasse, sed plura etiam aut modeste præteriisse, aut certe leviter tetigisse; non abs re fuerit nonnullorum præclara testimonia huc afferre, quibus nimirum aperte ostenditur, quantum in hac re Philippus excelluerit. Igitur Federicus Cardinalis Borromæus, [Fredericus Borromæus,] virtutum ejus diligentissimus spectator atque imitator; Habuit, inquit, Philippus ejusmodi cognitionem animorum, adeo sublimem atque perfectam, ut vel subitam mutationem ex malo in bonum, vel contra extemplo cognosceret. Quapropter cuidam ad se aliquando adeunti dixit; Tu fœdam speciem habes. Quo audito ille secessit, & peccata sua amare flevit. Nec ita multo post eum videns Pater, quamquam quo se contulisset, aut quid egisset plane nesciret; Ex quo recessisti, inquit, speciem immutasti.

[416] [Taurusius,] Franciscus Maria Cardinalis Taurusius: Mihi, inquit, crebro usu venit, ut cum ad illum itarem, occulta peccata mea prænosceret, & Confessionem meam præoccuparet, dicens; Fili, tu hoc & illud periculum incurristi, atque hoc peccatum commisisti, idque inter orandum ego percepi. Octavius quoque Cardinalis Paravicinus hæc testatur. [Paravicinus,] Quod ille occulta animorum penetraret, in me ipso sæpe expertus sum; quare vehementer admirabar, quo pacto fieri posset, ut quæ mihi veniebant in mentem, statim ille persentisceret: id quod aliis etiam pluribus accidisse intellexi. Hieronymus Cardinalis Pamphilius ait; [Pamphilius,] Cum aliquando apud me statuissem beato Patri consilium meum aperire, quod nemini unquam mortalium patefeceram; mane in sacrario Vallicellanæ ecclesiæ dexteram mihi apprehendit; & nihil omnino sciscitanti, aut loquenti, Volo, inquit, nos huic rei operam dare: atque omnia ex ordine retulit, quæ cum illo communicare decreveram: qua re vehementer obstupui. Quin etiam, cum apud illum sacra me Confessione expiabam, quæcumque mala commiseram unico actu statim videbat; quamobrem sæpe, antequam verbum facerem, quidquid ei dicere cogitaveram, id omne singillatim ipse narrabat.

[447] Petrus Paulus Cardinalis Crescentius; Philippo, inquit, cordis intima atque occultissima quæque patuisse certo scio, [Crescentius,] idque in me ipso sæpius animadverti: quædam enim mihi referebat, quæ præter me nemo hominum, nisi divinitus, scire poterat: id quod & alios in se ipsos expertos esse, non semel audivi. Marcellus autem Vitellescus, & ipse hæc de se affirmat: [& Vitellescus,] Cum ego interdū, stulta quadam verecundia impeditus, peccatum aliquod confiteri non auderem; antequam Confessionem aggrederer, beatus Pater me de hoc ipso admonebat: quod quidem non semel mihi usu venit. Si quando autem ad pœnitentiæ Sacramentum accederem, scrupulorum multitudine agitatus; placido ac sereno vultu me aspiciens, fluctuantem conscientiam statim sedabat: ac pro certo habebam, si quid grave ex ignorantia aut negligentia reticuissem, illum a me confestim id fuisse quæsiturum.

[448] Paulus Magius; Sæpe, inquit, cum ad eum venirem, [Idem testātur Magius,] sacram Confessionem peracturus, antequam quidquam loquerer, peccata mea mihi ipse prænuntiabat, quæ quidem uni Deo nota esse poterant. Marcellus Ferrus ait; Dum sacramentum Confessionis obirem, [Ferrus,] crebro in me intuens Pater, quæcumque egissem mihi singillatim narrabat, quasi cordis mei secreta omnia penetraret. Cum autem in absolutione impertienda capiti meo manum imponeret, tota mente atque omnibus artibus, & magno spiritus fervore repleri me sentiebam.

[449] Mutius Achilleus hæc de se refert. Expertus loquor; [Achilleus,] Beatus Pater secreta cordium, & conscientiarum abdita penetrabat. Memoria teneo, quod & in quodam Codice adnotatum habeo; salutis nostræ anno MDLXXIII, cum in peccata quædam prolapsus essem, eaque ei patefacere erubescerem, aliquando accidisse, ut, data occasione, Vir sanctus annosam feminam, me præsente, reprehenderet, diceretque; Tu ad infernum detraheris. Quo audito, cum ego temere ac leviter riderem, statim in me conversus Pater; Tu quoque, inquit, ad infernum pertraheris. Quod quidem non aliam ob causam factum crediderim, nisi ut ego pœnarum metu resipiscerem, & ad officium redirem. Sed ut eram seculi voluptatibus deditus, nec viri sanctimoniam satis perspexeram, neutiquam futura prospiciens, e peccatorum cœno emergere nesciebam. Cum autem ad illum aliquando rediissem, nec tamen occulta quædam crimina ei detegere auderem; ea omnia mihi dilucide atque aperte significavit. Itaque errore detecto, statim decrevi per humilem atque sinceram Confessionem conscientiam expiare, dæmonisque astus deludere.

[450] [M. Ant. Vitellescus,] Marcus Antonius Vitellescus ait: Ego sæpe ad beatum Patrem veniebam, eaque mihi indicabat, quæ præter unum Deum meque ipsum scire poterat nemo. Si quando autem coram ipso quavis macula aspersum me viderem, toto corpore contremiscebam: id enim ne mihi forte detegeret valde verebar: quod si nihil mihi conscius essem, ejus præsentia quasi Paradisi gaudio mirifice recreabar. Angelus Victorius hæc attestatur: [Ang. Victorius,] Cum ego interdum ad beatum Patrem adirem, rogaremque illum, ut pro me ad Dominum preces funderet; statim subjiciebat, hoc atque illud mihi maxime cavendum esse, & vitia mea sigillatim recensebat, quæ nisi divinitus scire non poterat; neque enim ille a Confessionibus mihi erat, nec cuiquam hominum ejusmodi peccata aperueram. Petrus Focilis; Sæpe, inquit, [Petrus Focilis,] mihi beatus Pater Philippus occultas cogitationes meas aperiebat: sæpe etiam, simul ac me videbat, tum gravia tum levia peccata, & quæcumque eo nolente commiseram, mihi renuntiabat: quæ quidem, nisi Deo revelante, nosse non poterat.

[451] [& illustres matronæ duæ.] Cassandra Raida; Equidem, inquit, Philippum pro viro sancto semper habui. Cum enim primo ad illum venissem, ut sacram Confessionem peragerem; antequam loquerer, omnes cogitationes meas, & quidquid mente retinebam, mihi patefecit: quod sane, nisi divino lumine præditus, nequaquam efficere potuisset. Antonia de Pecorillis ait; Biennio antequam ex hac vita migraret beatus Pater, dum inter nos colloqueremur, occulta quædam animi mei consilia mihi significavit, quæ nemini unquam aperire volueram: qua re attonita mecum ipsa dixi: Hæc profecto, non nisi Deo revelante intelligi possunt. Denique, ne rei longitudo legentibus fastidium pariat, id nobis dixisse sufficiat; omnia Philippi acta prædictionibus hujusmodi referta esse. Quicumque enim eo familiariter utebantur, ii profecto omnes, in animorum sensibus penetrandis, illum mirifice enituisse, luculenter testati sunt.

CAPUT XXX.
Prudentia & discretio in Philippo ad animarum optimum regimen.

CAP. IX.

[452] Quamquam Philippo (ut sæpe jam dictum est) nihil antiquius erat, quam ut homo nullius consilii haberetur; [Prudentiam ejus mirati Pontifices,] tamen prudentissimus ac solertissimus communi omnium judicio existimatus est. Quamobrem ad illum undique, tamquam ad oraculum, concurrebant; ipsique summi Pontifices ejus sententiam plurimi faciebant. Gregorius XIV in rebus gravissimis crebro ad illum misit, ejusque sententiam rogavit. Idipsum fecit deinde Clemens VIII, præsertim cum de Henrico IV Navarræ Rege cū Catholica Ecclesia reconciliando ageretur. Leo XI, [Cardinales,] olim Cardinalis (quod antea narravimus) sæpius in hebdomada ad illum itare consuevit, & cum eo longissima gravissimaque habere colloquia: inter ceteras autem virtutes singularem prudentiam sese in Philippo perspexisse, testatus est. Carolus Cardinalis Borromæus, Sanctorum & ipse deinde numero adscriptus, per horas plures cum illo familiariter agere solebat; deque iis præsertim quæ ad Mediolanensem Ecclesiam administrandam spectabant; denique ab Urbe discedens, Pio IV Pont. ejus avunculo vita defuncto, Annam Borromæam germanam suam ipsius ductu atque arbitrio gubernari voluit.

[453] Alii quoque Cardinales, Antistites, ac principes in Urbe viri, quotidie ad Philippum confluebant, ejusque consilium expectabant. Claudius Aquaviva, quartus post S. Ignatium Societatis Jesu Generalis Præpositus, summa virtute ac prudentia vir, [Ordinum Generales &c.] non raro ad Philippum veniebat, cum eoque tres quatuorve horas colloquebatur. Denique sacris religiosorum familiis Præfecti complures, de rebus gravioribus consulturi, frequenter eum adibant; ac Teus Senensis, nuper commemoratus, hæc de illo juratus affirmat. Equidem plures novi gravissimos & religiosissimos viros, [qui eū frequenter consulebant de gravissimis rebus,] quibus etiam familiariter usus sum: nec quemquam inveni, qui tam mature, tam sancte, tamque sapienter consilium daret, quam Philippus. Quod autem in illo erat admirabilius, de re aliqua consultus, temere atque imprudenter responsum plerumque reddere videbatur; quantum autem ponderis ejus inesset verbis, ipsius rei eventus facile ostendebat. In rebus autem gerendis caute admodum procedebat; & quamquam suopte ingenio officiosissimus erat, non ultra tamen, quam par est, progrediebatur. Quamobrem rogatus aliquando, ut de re gravi cum Pontifice agere vellet; sapienter respondit, per alios id fieri commode posse, nec importune aures Pontificis obtundendas; ne forte quoquo modo aditus sibi obstrueretur ad exponendas eorum necessitates, quibus non esset auxiliator.

[454] Verum in discernendis spiritibus tantum luminis Philippus adeptus est, ut quid cuique ad æternam salutem expediret, [Discretio spirituum patuit in iis quibus religionem suasit,] optime intelligeret. [Thren. 1.] Quapropter quicumque eo hortatore ad Religionem aliquam se receperunt (fuerunt autem prope innumerabiles) ii profecto omnes ad finem usque vitæ ibidem feliciter perseveraverunt: qui vero eo dehortante id facere aggressi sunt, in proposito haud perstiterunt. Quod quidem in nostris quoque hominibus observatum est: quicumque enim ex illius sententia in Congregationem sunt admissi, tum suo tum aliorum bono ad ultimum usque spiritum egregie laborarunt; contra autem pauci aliquot, qui eo minus probante allecti sunt, haud longo post intervallo abierunt.

[455] Ii porro quos certis de causis in seculo, tamquam in sua ipsorum vocatione, [quosque in seculo manere jussit.] manere jubebat, magnos faciebant in solida virtute profectus. Quamquam autem horum plurimos recensere possemus, tamen brevitati studentes, paucos dumtaxat, ad illos quos alibi memoravimus, hoc loco adjiciemus. In primis autem censendus est Dei servus Joannes Baptista Vitellius Fulginas, singulari integritate atque innocentia notissimus, qui octuagenario major migravit ad Dominum, salutis nostræ anno MDCXXI. [in quibus I. B. Vitellius, vir deinde sanctissimus,] Is igitur scire cupiens, quonam vitæ genere Deo gratius inservire posset; ineunte anno Jubilæi MDLXXV, se contulit ad Philippum, cujus sanctitatis fama longe lateque jam percrebuerat: eique se in manus tradidit (ut ipse ajebat) tamquam hominem mortuum, quocumque juberet sine ulla contradictione tractandum atque ducendum. Primum vero ad ejus sese pedes abjecit, exactissimam totius vitæ Confessionem iteraturus; cumque adnotata quædam memoriæ causa ei legere aggrederetur; Philippus acceptam e manibus ejus schedulam laceravit, nec ultra progredi illum confitendo permisit. Qua re pœnitens nihil commotus, statim acquievit, ac beati Patris arbitrio omnino se regendum commisit: quem ille variis modis ad humilitatem ceterasque virtutes quotidie exercebat. Nec cessabat interea Vitellius assiduis Deum precibus exorare, ut qua demum ratione vita sibi instituenda esset, clementer ostenderet.

[456] Accidit autem, ut quadam die cum esset in templo S. Bonaventuræ ad Quirinalis radices, [quem in patriam remisit.] ubi tunc temporis Capuccini Patres habitabant, audire sibi visus sit; Revertere Fulginium, Joannes Baptista, revertere Fulginium. Et quamquam ille omnia cum Philippo communicabat, id tamen ei haud statim aperuit; nequa daretur occasio suspicandi, hæc sese idcirco in medium proferre, quod in patriam redire cuperet. Verum idem ipse spiritus, qui Joannem Baptistam intime allocutus fuerat, Philippo quoque eamdem mentem injecit: quamobrem per hos ipsos dies illi aperte ac pro imperio; Edico tibi, inquit, ut Fulginium revertaris, eo namque te Deus vocat. Ita tamen illuc redire eum jussit, ut simulatque evocaretur paratus atque expeditus esset ad recedendum. Hac scilicet ratione vir sapientissimus exercere eum voluit, atque ab affectu patriæ liberum conservare. Hic vero ad ultimam usque senectutem in Dei servitio perseverans, tantum virtutis tantumque apud omnes existimationis adeptus est, ut vel cum inter homines ageret omnium sermone celebraretur, & Beati nomine communiter appellaretur.

[457] Idem plane accidit Cæsari Baronio, qui olim adolescens, [Sic Baronio vetuit Cappuccinum fieri,] quamquam ad sacram Capuccinorum familiam se recipere vehementer optaret; id tamen a Philippo, quem in spiritu patrem delegerat, vel infimis precibus impetrare non potuit. Qua re nonnulli offendebantur, quasi homines ab Religione revocaret: neque enim ipsi perspiciebant, quod Vir sanctus divino præditus lumine prævidebat, Baronium communi Ecclesiæ bono longe alio a Domino destinari.

[458] [itemq; Frāc. Puccium.] Franciscus quoque Puccius Prænestinus, eodem plane desiderio cum flagraret, Philippi fama permotus ad eum venit, quodque jam pridem statuerat exposuit, ac sententiam rogavit. Cui statim Sanctus; Abi, inquit, tu Religioni minime aptus es, præsertim ob malam corporis habitudinem. Mane igitur, mane Præneste, ibi enim tibi aliisque longe uberrimos fructus metes: idque illi beatus Pater sæpius iteravit. Sed ut fere homines nimium sibi credunt, Philippi dictis Puccius non acquievit; quin etiam quotidie magis magisque urgebat, atque importunis precibus missionem efflagitabat. Quamobrem Philippus denique victus, dixit; Quoniam id tibi tam certum atque obstinatum est, abi, nequaquam tamen permanebis. Igitur paucos post dies, [quem tamē admissum dimissumque,] explorata ejus voluntate, a Patribus Capuccinis Viterbium mittitur, ubi religionis tirocinia ponat. Necdum medium iter emensus fuerat, cum subita quadam ægritudine corripitur; atque ab ipsis Fratribus, qui sese ei comites junxerant, ad Urbem redire cogitur: indeque in patriam reversus, gravi & periculoso morbo tentatus est: in quo quidem non modo propositum non deseruit, verum etiam cum primum convaluisset, ad Capuccinorum familiam se statim convolaturum, Deo superisque promisit. Itaque sanitati redditus Romam redit, & quo se voto obstrinxerat Philippo refert. At ille: Propitius sit tibi Deus, nonne tibi jam dictum fuerat, [sed ex voto redire certum,] Religioni te minime aptum esse, & majori cum fructu Præneste remansurum? Utque hominem religione, & solicitudine exolveret, votum ipsum in aliud pium opus commutandi facultatem a Pontifice obtinuit: nec tamen idcirco Puccius acquievit. Quapropter Philippus ad Capuccinorum cœnobium illum adduxit, & cum Generali eorum Ministro hac de re colloqui jussit. Is igitur a beato Patre præmonitus, accedenti ad se juveni; Quid quæris? inquit. Cumque ille ingrediendæ Capuccinorum religionis voto se obstrictum esse narraret: Bene habet, subjicit: nos autem nullo prorsus tui recipiendi voto sumus obstricti. [recipi vecat:] Quo audito abiit ille ad Philippum, ad demum quietus Religionis consilium dimisit. Deinde vero satis aperte intellexit, Virum sanctum divino spiritu futura præsensisse: siquidem paucis post annis Prænestinus Archipresbyter factus est, multique omnium ætatum atque ordinum homines, quos præceps in omnem licentiam natura cupiditasque corruperat, ejus monitis exemplisque incitati, recepere sese & ad officium sanitatemque rediere.

[459] Joannes Baptista Crescentius, nobilis adolescens, ingrediendæ Religionis desiderio flagrabat: [alterum a simili consilio abducit,] quamobrem cum Patribus Dominicanis diligenter egit, ut nihil jam propius esset, quam ut inter ipsos reciperetur. Sensit hoc tandem Virgilius Crescentius ejus pater, & variis illum rationibus a proposito abducere tentavit. Ubi vero obstinatam adolescentis voluntatem perspexit, ut saltem cum Philippo rem communicaret, etiam atque etiam rogavit. Paret ille: at Sanctus, multa ei in hanc rem cum objecisset, & quantæ molis opus aggrederetur clare demonstrasset, [& uxori jungendum prædicit:] denique apertissime dixit: Nequaquam, fili, hæc Dei vocatio est, sed mali dæmonis impulsus, qui te domumque tuam perturbare contendit; scito autem, te postmodum mutato consilio temporales nuptias celebraturum. Obstupuit beati Patris dicto Adolescens, quod & nihil minus cogitaret; & alios fratres haberet natu majores, quibus id potius quam sibi curandum esse videbatur: tamen ita deinde factum esse perspexit, quemadmodum Philippus prædixerat.

[460] [item qui perseveraturi sint in religione, qui non:] In decernendo autem quid cuique ad æternam salutem maxime congrueret, tantum a Deo luminis adeptus fuerat, ut sæpe suis libere diceret, Hoc facite, hæc est enim voluntas Dei. Quod quidem cū non semel Federicus Cardinalis Borromȩus audisset; Hunc sane, ajebat, loquendi modum aut pauci, aut fortasse nemo usurpare potest. Interdum etiam Vir sanctus dicebat, Iste in Dei servitio perseverabit, ille autem nequaquam: atque ita prorsus fiebat, quemadmodum ipse prædixerat. Franciscus quidam, & Joannes Baptista Saracenus, quem antea memoravimus, ex iis erant, qui Philippum ipso Oratorii initio sequebantur: cumque ambo eodem tempore ad sacram Dominicanorum familiam se recipere decrevissent; Philippus divino spiritu tactus dixit, Joannes Baptista in suscepto instituto ad finem usque perseverabit, at longe aliter Francisco eveniet: is namque annum intra religiosa castra non implebit, abjectaque severiori disciplina ad seculi commoda revertetur, quemadmodum deinde rei probavit eventus.

[461] Statuerant aliquando Patres optima indole ac spe juvenem in Congregationem admittere, [quinam a virtutis proposito defecturi,] quod quidem Philippus minus probabat, quippe qui haud illum diu in proposito permansurum prævidebat: quamquam autem id Patribus satis aperte significaverat, tamen imperio uti noluit, & ut reciperetur demum permisit. Nec multi abiere menses, cum ille arrepti Instituti pertæsus abscessit; nostrique experimento didicere, quantam Philippi verbis fidem habere oporteret. Duo erant ex primis beati Patris discipulis, Italus alter, alter vero Gallus; hoc autem ille longe ferventior spiritu videbatur. De his igitur Sanctu se suis nonnullis familiariter interrogavit, uter ex illis in via Dei perseveraturus videretur. Quibus tacentibus, ipsemet libere dixit: Italus iste, qui nunc spiritu ferventiorem sese ostendit, haud in incepto perstabit; hic autem Gallus, quamvis minus fervidus videatur, perseveraturus est usque in finem, quod quidem re ipsa comprobatum est.

[462] [quod deflevit in Lusitano habitū religiosum induente.] Lusitanus quidam adolescens, annorum septemdecim, ex iis erat qui Philippum initio sequebantur: is porro ad eam spiritus altitudinem pervenerat, ut plane exemplo omnibus præluceret, deque rebus divinis supra quam cuiquam credibile est subtiliter atque expedite dissereret; quamobrem privatis ejus colloquiis (Taurusio teste) viri doctissimi obstupescebant, præsertim Aloysius Lippomanus Episcopus Veronensis, pietate ac doctrina insignis, qui tunc temporis Oratorii exercitia frequentabat. Accidit autem, ut nescio quo spiritu ductus ad religiosa castra transire decreverit; quod quidem consilium quam vis minime probaret Philippus, importunis tamen precibus victus, dimisit eum (quod in casibus ejusmodi ajebat Pater) in desideria cordis sui. Cum igitur solenni more sacrum habitum sumpturus esset, adfuit cum Taurusio atque aliis ipsemet Sanctus. Dum autem sacræ ceremoniæ peragerentur, in partem templi secedens, vim lacrymarum profudit; quamobrem ad eum accedens Taurusius rogavit, quid tam acriter fleret. At ille; Adolescentis hujus virtutes defleo. Quod sane dictum haud percepit Taurusius, nisi cum illum vidit post paulo in Dei servitio adeo remissum atque oscitantem, ut nihil minus quam de religiosa disciplina custodienda cogitaret: & quamquam Religionis habitum non abjecit, vagus tamen & profugus fuit super terram usque dum vixit.

[463] [Vrsulæ Benincasiæ spiritum] Hanc porro facultatem discernendorum spirituum Philippo singulariter a Deo impertitam esse, adeo constabat, ut Gregorius XIII Pont. Max. probatū volens spiritū Virginis cujusdam (Ursulæ Benincasiæ nomen erat, per eosque dies Neapoli ad Urbem venerat, magna cum sanctitatis opinione) neminem ad id Philippo aptiorem existimarit. Ejus igitur curam Vir sanctus cum suscepisset, primum quidem ad humilitatem ac mortificationem per plures menses illam exercuit, ejusque raptus atque ecstases frequentissimas nihili se facere ostendit, sacra insuper Christi corporis Communione eam diu abstineri jussit; denique cum longo jam experimento illius spiritum ex Deo esse comperisset, [explorat & probat.] omnia ad Pontificem retulit. Hanc ipsam deinde ab Urbe discedentem opportunis monitis communivit, quibus per arctam salutis semitam tuta ac tecta ab hostium insidiis incederet; multisque suorum testatus est, idcirco eam a Domino per hujusmodi viam deduci, quod singulari esset morum puritate ac singularitate. Itaque Neapolim rediens, & Philippi dictorum memor, in timore & tremore suam ipsius salutem operabatur; dicere solita, nemini unquam se melius quam Philippo innotuisse. Denique multis virtutibus clara migravit ad Dominum, sextodecimo Kalendas Februarias, [atque Artemii Vannini,] anno redempti Orbis MDCXVIII. Artemius Vanninus Senensis, Sacerdos morum probitate & doctrina spectabilis, admirabiles quasdam inter orandum mentis illustrationes percipiebat: cumque rem valde suspectam & periculosam esse intelligeret, religiosissimos ac probatissimos viros consuluit: unum tamen Philippum invenit, qui fraudes omnes & latentes inimici insidias detegeret, regiamque spiritus viam demonstraret.

[464] Ad probandos autem spiritus beatus Pater mortificatione, tamquam Lydio lapide, utebatur: neque enim sine hac, vitæ morumque sanctitatem consistere posse consebat. Alfonsus Lupus, de quo supra mentionem fecimus, [Alfonsi Lupi celebris concionatoris,] concionaturus ad populum, quæ mox dicturus erat, solus in recessu meditabatur. Huic igitur nec opinanti supervenit Philippus; severoque vultu in eum intuens; Tune, inquit, es ille Lupus, concionator ille celeberrimus, qui mundi plausibus tumens, longe majorem sese existimat, quam revera sit? quique inaniter gloriatur, primos Christiani Orbis suggestus se conscendisse? An vero deesse putas in Italia Concionatores, qui te & doctrina & sanctitate præcedant? His atque aliis gravioribus dictis in eum Philippus invehebatur, ut plane qui aderant obstupescerent: quibus tamen Lupus nihil commotus est; sed, ut erat mitis & humilis corde, ad pedes beati Patris se statim abjecit, totusque effusus in lacrymas ex animo dixit; Quam vera mihi narras, Pater! Tum vero Sanctus, frontem explicans, qua solebat humanitate atque hilaritate hominem complectitur, & osculatur dicens: Perge modo, & Christi Euangelium Populis prædica, ut facis, Deumque pro me deprecare. His dictis statim abscessit, quippe qui optime noverat, quantum ea re & Lupo & sibimet apud Dominum lucratus esset.

[465] [Antoniæ Tertiariæ,] Antonia quædam erat, ex iis quas Tertiarias vocant Ordinis S. Francisci, utroque lumine orbata, lectoque ex longa infirmitate decumbens, cujus sanctitatis fama per Urbem satis jam percrebuerat. Ad hanc igitur cum suis aliquot Philippus accessit; ejusque spiritum probaturus, variis illam mortificationibus exercuit. Denique experta atque perspecta ejus virtute, ut aliis quoque innotesceret, quam alte atque acute cæca Virgo perspiceret; accitum ad se clam ex his qui aderant Sacerdotem quemdam, Florentia nuper advectum, ante lectum decumbentis in genua procumbere jubet, aitque; Antonia pro misello isto Dominum deprecemur. At illa, extenta dextera procumbentis manum apprehendit, eamque reverenter osculata; Hic, inquit, Sacerdos est, atque hodie mane Sacrum fecit; proinde ego ejus orationibus egeo, meque illi ex corde commendo. Tum vero Philippus, ne facto quidem verbo, digressus est.

[466] Alius quidam in Urbe erat, itidem Tertiarius Ordinis S. Francisci, [& alterius Tertiarii.] ob summam in proximos caritatem ac singularem vitæ austeritatem, magna apud omnes sanctitatis opinione. Hunc porro Augustinus Cardinalis Cusanus, per eos dies ejusdem Ordinis Protector, eo nomine ad beatum Patrem misit, ut ejus spiritum expenderet atque perspiceret. Itaque ubi illum videt Pater, non sine supercilio atque contemptu; Quid istuc hominis est? inquit. Mox pixidiculam afferri jubet, in qua ærei nummuli plures erant, ut quotquot voluisset acciperet. At ille quamquam omnes avide arrepturus videbatur, vix demum unum accepit: quod quidem Vir sanctus valde probavit, rem tamen caute dissimulans; Hic profecto, inquit, cibum potius quam pecuniam quærit, afferte huc panem. Quem cum primum videt ille, statim morsu apprehendit, mox demittit in sacculum. Rogat illum deinde Pater, quonam instituto vivat, quemve orandi modum teneat? Is vero dentes, manus, pedesque concutiens, hanc unam orandi rationem se nosse respondit: quo dicto valde lætatus est Sanctus, nihilominus, quasi hominem contemneret, ab se statim ejecit. Abit ille, aitque, Profecto Senex iste mortificandi & corrigendi spiritum adeptus est. Hunc ipsum deinde ad se ventitantem sæpius tentavit Pater, ejusque constantia perspecta, ab vitæ morumque simplicitate ac puritate plurimum commendavit.

[467] Porro autem moderatoribus animarum salutaria quædam monita dare consueverat; in primis vero eos qui auscultandis Confessionibus præsunt serio admonebat, ne una eademque via quam ipsi tenuissent, [Monet non facile mutandos Conessarios,] suos etiam in spiritu filios ad stadium pietatis conarentur adducere; id enim sæpe haud sine magno eorum incommodo ac detrimento fieri posse. Præterea iisdem quæcumque libuisset facere ne permitterent; sed operæ pretium esse, eos vel ad virtutem currentes interdum retinere, tum ad recreandos animos, tum etiam ad intellectum & voluntatem subjiciendam. Illud quoque admonebat, ne pœnitentes, quos semel a Confessionibus Patres sibi delegerant, levi de causa desererent, neve hi pœnitentes alienos facile admitterent; sed ad Confessarios suos, nisi forte gravis intercederet causa, quamprimum remitterent: quod ipsemet ad aliorum exemplum facere consuevit. Quamobrem Nero de Nigris, quem unice diligebat, nominatim præcepit, ut Religiosum quemdam ex Servis B. Mariæ, quem a Confessionibus habebat, ne dimitteret.

[468] [atque ad primos redeundū mox ut licet.] Hoc idem de se ipso luculenter testatur Peregrinus Altobellus, Romanus Presbyter & Canonicus S. Marci, ait enim: Quoniam de Philippi sanctitate tota Urbe jam fama percrebuerat, in ejus familiaritatem venire maxime cupiebam: cum igitur P. Joannes Franciscus Bordinus, qui mihi a Confessionibus erat, in Poloniam se contulisset cum Hippolyto Cardinali Aldobrandino, cui deinde ad summum Pontificatum evecto Clementis nomen inditum est; Philippum mihi in spiritu patrem delegi, quo deinde dum vixit familiariter usus sum, quamquam haud semper apud illum sacras Confessiones peregi; sed ipso anno, quo scilicet Bordinus idem in Polonia commoratus est: siquidem post ejus reditum, cum ad pedes beati viri conscientiam purgaturus procubuissem; Vidistin, ait mihi, Patrem tuum? Nequaquam, inquam. At ille; Nunc tibi ad eum redeundum est. Cumque ego etiam atque etiam rogarem, ut confitenti mihi aures daret: Sic par est facere, inquit. Hactenus Altobellus.

[469] Illud quoque probabat maxime, ut cum uxore vir pariter, dummodo id sponte ac libenter facerent, [Præcepta quædā Confessariis inculcata.] uno atque eodem Confessario uterentur, qui nimirum paci & concordiæ ipsorum facile consuleret. Docebat præterea Vir sanctus, si qui forte in via spiritus longe ad virtutem processisset, deinde aliquo casu gravius prolapsus esset, nihil ad ejus salutem opportunius adhiberi posse, quam ut lapsum suum viro alicui religiosæ probatæque vitæ libere aperiret: hac enim ratione ad salutis viam haud difficile illum posse reduci. [& pœnitentibus;] Eos porro qui auscultandis Confessionibus operam dabant, serio admonebat, ut ne pœnitentibus permitterent, quæcumque fervore spiritus incitati facere voluissent: hoc enim pacto vegetiores ad virtutem atque alacriores fieri; sin aliter, animum remissuros, ac tædio affectos ab incepto facile destituros. Rursum vero pœnitentibus ajebat, nulla unquam ratione Confessarii voluntati vim adhibendam, aut alio deflectendam, quo ipse haud propenderet: quinimo eo absente illius mentem interpretandam, & quasi præsente ac jubente res dirigendas. Ad hæc flagellationes aliasque corporis macerationes illo inconsulto minime aggrediendas: si quis autem sponte ac temere id facere ausus esset, hunc sane aut in ægritudinem aliquam, aut in superbiam atque arrogantiam facile prolapsurum.

[470] Ad hæc Deo quidquam voveri, nisi eo consulto quem quis in spiritu patrem sibi delegerit, [nec facile vovendum quid,] nequaquam probabat: nec suis interdum rogatus id facile permittebat; illud Ecclesiastis mente retinens, multo melius est non vovere, quam post votum promissa missa non reddere. De statu quoque suo quemquam moveri haud facile patiebatur, sed unumquemque manere cupiebat in ea vocatione, in qua initio vocatus esset, [aut statum mutandum.] dummodo sine Dei offensa vitam ageret. Ajebat enim vel in media hominum turba Christianæ perfectioni operam dari posse, neque opificium, aut quæstum, aut laborem ullum Dei servitio impedimentum afferre. Quamvis igitur innumeros prope filios (ut diximus) in varias Religiosorum familias miserit; tamen vehementer optabat, ut in sua quisque domo atque familia ad virtutem sese exerceret: pluresque aulicorum, qui pie ac laudabiliter viverent, ab instituto recedere vetuit: dicere solitus, ex malo ad bonum statum transituro nihil consulto opus esse; ex bono autem ad meliorem progressurum indigere tempore, consilio, atque oratione: neque enim quod in se melius est, unicuique melius esse: quamquam autem Religiosorum virorum instituta eminentiora sint, non tamen omnibus bene congruere. Itaque cum ad sacrum aliquod institutum quemquam a Domino vocatum aptumque videbat, remis velisque illuc hominem impellebat: ubi vero rem aliter se habere perspiciebat, haud ita facile cuiquam permittebat, ut ad Religionem se reciperet.

[471] Pacem & concordiam cum proximis servare quicumque cuperet, [Principes quomodo corrigendi:] huic profecto quæ in aliis cerneret caute dissimulanda naturæ vitia. Principes autem viros non temere, sed veluti ex transverso corrigendos esse docebat, quod & Nathan cum David fecisse narratur. Si quid vero incommodi eorum causa interdum cuipiam contingeret, æquissimo animo ferri, eodemque vultu atque hilaritate rediri oportere: sic etenim brevi cum illo in gratiam redituros, omnemque illatæ offensæ suspicionem a se amolituros. Mulieres ex Apostoli verbo hortabatur, domus curam haberent, in publicum facile ne prodirent. Quamobrem cum aliquando laudibus extolleret Martham Spoletinam, [mulieribus commendandam curam domus.] feminam vitæ morumque sanctimonia inclitam, nonnullique ex suis ei subjicerent cur illam tantopere celebraret? Quia, inquit, lanam facit. Ad illud scilicet Proverbiorum respeciens: Manum suam misit ad fortia, & digiti ejus apprehenderunt fusum. Fuit hæc porro Philippi observantissima: cumque ad Urbem veniebat, statim ad illum convolabat, ejusque pedibus provoluta, ut pro se Dominum rogaret, humiliter postulabat. Quoties vero Dei servum intuebatur (hoc quippe donum inter cetera obtinuerat, ut animarum pulchritudinem introspiceret) toties admiratione defixa extra se rapi videbatur. Multa præterea in hanc rem ex Philippi sententia adjicienda essent, quæ tamen alio properantes omittere cogimur.

CAPUT XXXI.
Philippus energumenos liberat, absentibus apparet, mortuum suscitat.

CAP. X.

[472] Quamquam Philippus ab exorcizandis malignis spiritibus alienior videbatur, tamen hoc quoque longe præclarissimum munus illi a Domino impertitum est, [Liberat a dæmone Catharinam Aversanā;] ut plurimos ab iis male vexatos liberaverit. Catharina quædam puella, Aversa Campaniæ Urbe Romam eo nomine perducta est, ut ab ea dæmonium suis precibus meritisque Philippus ejiceret. Hæc porro cum nullas litteras didicisset, tamen Græce ac Latine loquebatur, quasi sese in scholis diu exercuisset. Præterea ejus corpori tantum roboris accesserat, ut multorum vel fortium ac robustorum manibus teneri non posset. Quoties vero beatus Pater eam ad se perduci juberet, quamvis longe abesset, statim præsentiebat; ajebatq; Nunc Presbyter ille me accersit: dein fugiens & in remotissimas domus latebras sese conjiciens, ægerrime tandem ad ecclesiam pertrahebatur. Igitur quadam die, cum in templum S. Joannis Florentinorum adducta esset; Philippus, parentum calamitati & puellæ compatiens, omissis exorcismis, orationi se dedidit: eodemque momento ab immundis spiritibus liberam se sensit, nec deinde ullo unquam tempore ab iisdem ne minimam quidam molestiam recepit.

[473] [Lucretiam Cottā a maleficio;] Lucretia Cotta Romana, octo ipsos annos ex maleficio vexabatur: quapropter oculos miserandum in modum distorquebat, interdum quoque visum penitus amittebat: ad hæc cor ipsum prope divelli sibi cum persentisceret, toto corpore quatiebatur, ut pluribus feminis pectori ejus obnixis concussio hujusmodi reprimi omnino nequiret, & jam jam expiratura videretur. Cum igitur tam graviter cruciata cibum aut somnū capere non posset, & jam ossibus vix hæreret, ad Philippum se contulit, ut sacramentum Confessionis obiret. Is vero ubi illam videt, misericordia permotus, genuflectere jubet. Quo facto alteram manum super cor ejus, alteram sibi ob oculos ponit, attentoque animo Deum orat per mediam horam; eodemque tempore mulier ab omni cordis afflictione se sensit immunem. Nec ita multo post ad Sanctum reversa, cum eam videret oculis tam male affectam; Ne dubites, inquit, filia, ab hac quoque ægritudine liberam te volo. Igitur ad illum deinde cum rediisset, sacram Confessionem peractura; Philippus super oculos ejus manus imponit, & post paulo ad se retrahit. Cui statim illa clamitans; Heu! heu! inquit, Pater, tu me penitus excæcasti. At Sanctus subridens, ait; Ne dubita, nequaquam excæcaberis. Post horam (res mira) quasi velum quoddam ab oculis detrahi sibi sensit: reversisque in locum suum pupillis, statim visum recepit; neque ex ea die ullo oculorum vitio laboravit, quin etiam tenuissimo opere telas acu pinxit.

[474] Advenerat ex Germania ad Urbem nobilissima femina, male a dæmonio exagitata. [Matronam Germanam a dæmone in S. Mariæ,] Hanc quodam die in templum sanctæ Crucis in Hierusalem propinqui adduxerant, solenni Ecclesiæ ritu adjurandam: jubente autem Otthone Truchses Cardinali Augustano, adfuit etiam cum suis aliquot Philippus. Cum igitur lignum sanctissimæ Crucis, atque aliæ quæ ibidem asservantur Reliquiæ, publice ostenderentur, gravissimis cruciatibus urebatur. Quamquam autem adstantium plurimi dæmonē ab ea ejectum esse opinarentur, re vera tamen haud abiisse compertum est: quamobrem omnes pariter beatum Patrem exorant, ut miseræ opem ferat. At ille, quamquam invitus, accedit tamen ad arreptitiam; cogitque dæmonem, ut diem indicet, qua demum abscessurus sit. Tum vero ad eos qui aderant se convertens; Scitote, inquit, miseram hanc ob unius adstantium incredulitatē nunc liberari non potuisse, verum die dicta id certe fiet. Nec vana fuere promissa, siquidem præstituto tempore in templo S. Mariæ ad Martyres obsessam diabolus omnino deseruit, liberamque reliquit, maxima cum suorum admiratione atque lætitia, qui paulo post salvam & incolumem in patriam reduxerunt. Ingrediebatur aliquando Vir sanctus, una cum Petro Victricio, [& aliam energumenā in Vaticana,] Lateranensem Basilicam, ubi tum forte capita SS. Apostolorum Petri & Pauli, argenteis gemmatisque thecis inclusa, frequentissimo populo ostendebantur. Ecce autem energumena quædam vociferari atque ululare cœpit. Quam ut videt Philippus, crines ejus apprehendit, eique in faciem expuens; Cognoscisne me? inquit. At illa; Utinam te non cognoscerem! Eodemque tempore semimortua in terram prolabitur, atque a maligno spiritu liberatur. Cum autem ad id spectaculum multi concurrerent, Dei servus, ut longissime gloriam fugiebat, sese confestim e templo proripuit.

[475] Ea porro erat potestas ejus in dæmones, ut si quis forte ab iis obsessus ad sacram Confessionem aut Communionem accedere non posset, [Pro imperio coërcet dæmones, in arreptitiū,] hunc pro imperio statim libere ac sine impedimento mysterium illud peragere juberet. Quamobrem cum in templum nostrum venisset mulier, religioso habitu induta (erat hæc arreptitia, nemini tamen nostrorum cognita) & ad sacram mensam accessisset, dæmone autem obnitente Eucharistiam sumere recusaret; Philippus, rem non tam oculis, quam mente perspiciens, e sella in qua tum forte sacras Confessiones auscultabat sese proripit, ejusque capiti manum imponit. Qua re misera statim sui compos effecta, sine ulla contradictione, sacrosanctum Eucharistiæ mysterium obivit. [usum Sacramentorum impedientes.] Nec plane absimile huic accidit in hac ipsa ecclesia. Etenim cum se eo contulissent aliquando duæ pauperes aniculæ, earum altera, Clerico cuidam ex nostris, Quæso te, inquit, Sanctum illum Patrem nobis advoca. Is vero cum subjiceret, Patrem illum ætate confectum ægre descendere posse: iterum illa etiam atque etiam rogare, ut eum omnimodis evocaret, quo scilicet sacra Confessione expiaret sociam suam, a dæmone obsessam. Cumque ille itidem abnueret, rursum illa usque eo oravit & obsecravit, dum Clericus precibus victus ad Sanctum adiit; aitque, arreptitiam quamdam in templum venisse, quæ mali spiritus instinctu a sacra Confessione & Communione arcebatur, quamobrem ad eam descendere ne gravetur. Tum vero Dei servus, Abige illam, inquit: quid mihi cum arreptitiis? Cum autem paululum substitisset, miseratione commotus, Age, inquit, dic illi, ut me expectet. Dein veniens in templum, ad locum in quo Confessiones audire solebat se contulit: cujus aspectu energumena statim turbari cœpit, nec sine vi ac minis ad illum adducta est. Tum Sanctus placido vultu; Hic, inquit, genuflectito. Quo audito mulier sine ulla contradictione obtemperavit, & sacra Confessione peracta sanctissimum Christi corpus ex ejusdem Philippi manibus sumpsit: quod & deinde eo præsente sæpe facere consuevit.

[476] Cum autem superbus ac malignus Philippi imperium & potestatem ferre non posset; quoties voluntati ejus obtemperate cogebatur, [Ab eo se sperni ægerrime fert dæmon.] toties in illum indignationem suam aperte demonstrabat. P. Jo. Antonius Luccius (quod supra innuimus) energumenam adjuraverat, ac beato Patre jubente per summum contemptum eam flagellaverat. Hac re tam graviter offensus est dæmon, ut sequenti nocte horribili specie sese Philippo objecerit, multa insuper atque horrenda minatus, quod se ea ratione sprevisset: denique abscedens, ingenti fœtore omnia complevit. Illud præterea eidem gravissimum videbatur, Dei servum, ubi ad energumenos adjurandos precibus adigeretur, suis in spiritu filiis id muneris demandare: hoc enim dedecori atque ignominiæ sibi esse putabat. Itaque cum aliquando Joanni Baptistæ Boniperto, Canonico Novariensi suoque in spiritu filio, virginem quandam exorcizandam remisisset, isque vesperi peracto exorcismo domum revertisset; conscenso scamno, dum in parietem clavum adigit, inverso scamno propius nihil est factum, quam ut alliso in terram capite vitam amitteret. Quo autem tempore hoc accidit, dæmon ipse per energumenam loquens; Putabam, inquit, me illum occidisse.

[477] Quamquam autem Deus dederat illi virtutem & potestatem super omnia dæmonia; raro tamen, nec ferme nisi coactus, ad energumenos exorcizandos accedebat. Ajebat enim, in hac re haud facile credendum esse: quandoquidem inusitati quidam effectus sæpe non ex dæmone, sed ex morbis melancholicis, capitis debilitate, [Docet non facile hac in re credendū feminis,] aliisque hujusmodi proveniunt; in feminis vero ex vehementi phantasmatum impressione, aliisque tum animi tum corporis ægritudinibus, non raro etiam ex malignitate, qua sese ob varias causas a dæmone obsessas simulant. Quapropter cum ad P. Nicolaum Gilium adducta esset puella, quam propinqui omnes vere arreptitiam existimabant; quippe quæ domum totam subverteret, qua clamando, qua frangendo, [quarum alias ex malitia furere,] & perdendo quæcumque illi venirent in manus; cumque ea de re nuntius ad Philippum afferretur, rogareturque ut miseræ benigne succurreret; ad eam descendit, atque ex adspectu ipso nequaquam a dæmone occupatam esse cognovit, nec tam coacte, quam sponte insanire. Quapropter accito ejus fratri dixit, sororem suam, si salvam ac liberam esse vellet, quoties inposterum insaniret ac fureret, toties flagris acriter cæderet: hoc enim remedio certissime convalituram. Sic factum: cædentique fratri mentita energumena insaniæ suæ causas statim aperuit. Alia quædam huic persimilis, aliquando ad sanctum Virum adducta est: in quam ille intuitus, Nequaquam hæc, inquit, energumena est: atque ita esse, quemadmodum Philippus dixerat, postmodum satis liquido apparuit.

[478] Aliam itidem, nomine Sideram, ab Sabinis ad Urbem propinqui adduxerant, sacris exorcismis adjurandam, quippe quæ omnibus vere arreptitia videbatur. Et quodam die, [aliam fatuam esse demonstrat.] cum ad solennem summi Pontificis benedictionem iidem propinqui eam ducere statuissent, in puteum sese præcipitem dedit, sed accurrentibus multis statim inde educta est. Sæpius deinde ab aliquot exorcistis adjurata, ac tum flagris tum etiam suffitibus graviter excruciata, denique ad beatum Patrem adducitur. Qui præmissa ad Deum oratione, propinquis ejus libere dixit: Hæc profecto arreptitia non est, sed fatua: igitur patienter ferenda, nec amplius crucianda. Quemadmodum autem Philippus dixerat, sic rem se habere manifesto compertum est. Has igitur ob causas Vir sanctus suos in spiritu filios admonebat, in hac re ne facile crederent, nec nisi in publico feminas exorcizarent, ne scilicet gravibus periculis sese objicerent.

CAP. XI.

[479] Illud præterea Philippo singulariter a Domino impertitum est, ut multis etiam absentibus, cum inter mortales esset, visibili specie sese ostenderet, iisque periclitantibus opem ferret. Sacerdos quidam ex nostris grave peccandi periculum sibi pertimescebat in re, cujus illi curam Dei servus demandaverat: [Adhuc vivus & absens apparet uni ex suis tentato,] cumque ob id graviter animo torqueretur, noctu dum quiesceret in ædibus Vallicellanis, cubiculi fores quamvis firmissime obseratas, sensit extemplo reserari. Itaque somno excitus, vel in mediis tenebris Philippum vidit ad se introeuntem (habitabat tum ille in ædibus Caritatis) sibique dicentem; Quomodo tecum agitur? Is vero, Male, inquit: animo quippe graviter ægrotabat. Tum demum Philippus, extensa dextera Crucis illum signo munivit, aitque, Ne dubita. His dictis evanuit, & perturbationes omnes repente sedavit.

[480] Adolescens quidam, Neapolim cogitans, beato Patri, cujus arbitrio regendum sese commiserat, [alteri in mari periclitanti,] animum suum aperuit. Is vero consilium hujusmodi improbavit: eunti enim, aut a mari, aut a Turcis periculum esse affirmabat. Sed ille in sententia persistens iter agreditur. Ecce autem dum navigat, sese improviso a Turcis supervenientibus impeti sentit: quapropter plurimi, qui una navigabant, mari se commiserunt, quos & ipse statim secutus in undas sese projecit. Sed ut erat natandi imperitus, jam jam in profundum mergebatur. Igitur ubi se morti proximum videt, ea quæ a sancto Patre nuper audierat memoria tenens, ejus auxilium supplex implorat: eodemque tempore (rem miram!) Philippus ei sese offert, & qua solebat voce, Ne dubites, inquit: manuque arreptum ad littus educit.

[481] Marcellus Ferrus, alibi sæpe commemoratus, ex Ægypto in Italiam negotiatoria navi vehebatur: [alteri a piratis capto,] quæ cum Cyprum præterlaberetur, repente a piratis obsidetur & capitur. Ii porro comprehensis illico mercatoribus catenas injiciunt. Quod ubi videt Marcellus, pavore perculsus, ad Deum orat, ut Philippi meritis incolumem se e tanto periculo servet. Vix ille has preces effuderat, cum repente videre sibi visus est beatum Patrem, ejusque dulcissimas voces audire, Ne dubita, ad Deum confugito, nequaquam captivus eris. Atque ita plane res cecidit. Cum enim piratæ eum quoque post alios catena vincire vellent, Christianæ navis Præfectus; Quorsum, inquit, senem hunc miserum vincire vultis? Quo dicto Barbari, præter omnem consuetudinem expectationemque commoti, eum liberum dimiserunt. Cum igitur ad Urbem denique pervenisset, accepit hoc ipso tempore, quo se Deo & beato Parenti precibus commendaverat, nonnullis nostrorum illum dixisse; Pro Marcello Ferro orandum est, valde enim periclitatur.

[482] Constantia de Drago, qua de supra meminimus, cuidam ex propinquis suis subirata, ab ejus consuetudine recesserat. [mulieri rācorem servanti,] Cum autem tres aut quatuor dies præteriissent, nec iram poneret; diluculo dum quiesceret, somnum inter ac vigiliam, ictu pulsari se sentit. Quo statim experrecta est, eodemque momento beatum Patrem sibi dicentem audivit, Quousque tandem tua durabit iracundia? Qua re Constantia perterrita, cum primum illuxit ad Philippum se contulit; expiataque conscientia, rem ut ceciderat retulit. At Sanctus, quasi factum hujusmodi penitus ignoraret, nihil omnino respondit. Constituerat Dei servus Lucretiæ Gioliæ, [& alteri diutius dormienti.] Joannis Animucciæ uxori, singulari pietati feminæ, tum diurna tum etiam nocturna sacræ precationis tempora, edixeratque, ut certa noctis hora surgeret ad meditandum. Quoniam vero somno occupata sæpe id negligebat, quadam die eam reprehendit Pater; &, Nisi resipueris, inquit, ego ipse in posterum excitabo. Nec inania fuere verba. Quoties enim illa somno largius indulgebat, toties Philippum audiebat clara voce dicentem, Lucretia, surge. Quin etiam cum expurgatura conscientiam ad eum adibat, Nonne ego, inquiebat, hac nocte te compellavi?

[483] Ægrotabat ad mortem Cæsar Baronius in ædibus Florentinorum, [Cæsari Baronio ægrotanti videtur,] jamque sacro Oleo perunctus, vitalique sensu deperdito, nihil propius erat, quam ut spiritum emitteret. Cum paululum quiescens repente videt beatum Patrem (erat tum ille in ædibus Caritatis) ad Christi Domini ejusque sanctissimæ Matris pedes humiliter procumbentem, ab iisque salutem sibi his verbis postulantem; Da mihi Cæsarem, Domine: mihi illum redde: sic cupio, sic volo. Christo autem abnuente, videt sanctum Virum ad Deiparam se convertere, orare, obsecrare, ut id sibi a Filio suo impetrare non dedignetur. Qua demum benigne intercedente, statim exoratum esse intellexit; eodemque momento experrectus, ex ea infirmitate se minime moriturum pro certo credidit. Advenienti deinde Philippo rem totam refert, multasque gratias agit. At ille modesto silentio præstitum beneficium dissimulans, Nimis periculose, ait, fidem somniis habere: [exorare sanitatem;] proinde paratus esto, inquit, ad Dei voluntatem. Quod autem haud inane somnium id fuerit, statim apparuit: siquidem eo ipso die ita convaluit, ut qui modo de illo desperaverant medici nihil jam pertimescerent, atque insperatam salutem Philippi precibus meritisque tribuendam esse affirmarent. Quapropter Baronius ipse, & vitam & doctrinam beato Patri acceptam sese referre, non semel in Annalibus suis testatur.

[484] [alteri auditur sanitatem promittens,] Matthias Maffeus, cujus antea meminimus, cum ex morbo gravissimo laboraret, deque illius salute a medicis omnibus jam desperatum esset, a Philippo invisitur: is porro duas sacrarum Reliquiarum thecas secum detulit, aitque ægroto, Ne dubites, confide te Jesu Christi gratia ex hoc morbo convaliturum: dein dexteram super cor ejus imponit, munitque signaculo Crucis, atque abit. Ipsa autem nocte ægrotus magna sibi voce ter inclamantem Philippum audivit, Surge. Quamobrem somno excitus, sanitati extemplo restitutum se sensit, ac biduo post liber e lecto surrexit. Alius quidam, Philippi in spiritu filius, teste Federico Cardinali Borromæo, [alteri spectris territu adest.] nocte intempesta horribili spectro perterritus est. Immanis quædam bestia obsidere sibi lectulum videbatur, trucibus oculis sævoque rictu minitans; itaque diu agonizans, denique evigilavit, non sine ingenti mœrore, quasi verberibus male acceptus esset. Mane igitur ad Philippum venit, ac rem totam narrat. Cui Sanctus, Scito, inquit, me tibi hac nocte adfuisse, & pro te decertasse. Hanc porro visionem tibi Deus certam ob causam immisit, atque ego ipse precibus impetravi.

[485] Petrus Franciscus Justus, Sacerdos & Abbas Florentinus, beatoque Patri perfamiliaris, [Ægro mortem optanti,] ex pituitoso morbo toto biennio tam graviter laboraverat, ut jam vix ossibus hæreret, ad eumque sustentandum plurium adjumento opus esset. Igitur periculosæ ægritudini & medicorum judicio insanabili curationes omnes adhibuit; & ab Urbe secessit, cælo salubriore fruiturus: sed frustra: quamobrem eorumdem medicorum consilio ad Urbem revertitur. Hic vero adeo se recreari non sensit, ut quotidie deterius habere cœperit. Itaque Deum ex animo rogabat, miserrimæ hujusmodi vitæ finem aliquando imponeret; siquidem tam acutis doloribus excruciabatur, ut sæpissime animo linqueretur. Interea Sacerdos quidam ex nostris ad eum venit, nuntiatque Philippum vesperi adfuturum. At ille, ne id faciat, etiam atque etiam rogat: sæviente enim hieme nix omnia operuerat. Igitur a cœna ad concubiam noctem acerbissimis doloribus tortus, denique ex nimia lassitudine somno occupatur. [noctu apparens sanum reddit,] Ecce autem beatus Pater per visum ei sese offert, caputque manibus arcte complectitur: qua re ille haud sine timore expergiscitur, neque enim intelligere poterat quonam pacto illuc penetrare potuisset, clausis atque obseratis cubiculi foribus. Tum Sanctus, quomodo sese haberet, rogavit. At ille, quamquam initio vocem proferre nequibat, tamen ubi se tantisper collegit, quibus potuit modis salutem imploravit. Hic vero Philippus, conformatis in Crucis similitudinem ejus manibus, substitit; dein Surge, inquit. Hoc dicto ægrotus (quod multis ante mensibus efficere nequiverat) e lecto surrexit. Et Sanctus; Nonne vides te non tam male habere, quam putas? Statimque ex oculis ejus evanuit, sanumque reliquit.

[486] Joannes Animuccia, de quo alibi mentionem fecimus, [Prati visitat sanctimonialem sui videndi cupidam.] Pratum, Etruriæ olim præclarum oppidum, modo in civitatem erectum, aliquando se contulit; ibique Catharinam Ricciam Florentinam, ex Monialibus S. Dominici, spectatæ sanctitatis Virginem visitavit. Cumque de Philippo sermo incidisset, quæsivit ex ea, an illum unquam vidisset. Cui Virgo, nequaquam sese illum vidisse dixit, sola sanctitatis fama sibi innotuisse, quamquam & videre eum & alloqui vehementer optaret. Sequenti autem anno iterum ad illam venienti Animucciæ libere dixit, sese & Philippum vidisse, & cum eo locutam esse; quamquam nec Philippus Romæ, nec Prato Catharina pedem unquam extulerint. Redeunti deinde eidem Animucciæ, & rem ut ceciderat nuntianti, Philippus satis aperte hæc eadem confirmavit. Quin etiam anno salutis nostræ MDXC, cum jam sacra Virgo migrasset ad Dominum, audientibus multis libere testatus est, sese eam vidisse dum viveret; & singillatim omnia ejus lineamenta descripsit, quæ sane (ut diximus) nisi divinitus nosse non poterat.

CAP. XII

[487] Præter hæc omnia divinitus infusa charismata, Philippus sortitus est gratiam quam vocant miraculorum, [Miraculorū gratia, donatus,] quibus vivens juxta ac mortuus singulariter enituit. Non solum enim variis morbis oppressos sanitati restituit, sed mortuos etiam ad vitam revocavit, id quod hoc loco referre contenti erimus: cetera enim plurima, quæ ab ipso patrata sunt, consultius ad finem vitæ rejecimus, quo quisque commodius atque expeditius ea legere possit. Fabricius de Maximis, quem sæpe memoravimus, quinque filias susceperat ex Lavinia de Rusticis: quam partui appropinquantem. Fabricius idem Philippi precibus summopere commendavit. At Sanctus paulū tacitus hæsit, [juvenē cui nomen Pauli esse voluerat,] deinde, Uxor tua, inquit, nunc marem pariet; huic porro quod libitum erit mihi nomen inditum volo; nonne libet etiam tibi? Annuit ipse. Tum Philippus: Igitur Paulo huic nomen erit: id autem Vir sanctus alias illi sæpe prædixerat. Itaque domum redeunti obviam fit servus, natumque ei filium nuntiat; quem Fabricius promissi memor, Paulum appellari jubet. Mortua deinde Lavinia cum Paulus decimum quartum annum ageret, in febrim incidit, quæ quinque & sexaginta dies sine ulla remissione eum tenuit; quamquam illius patientiam adeo non defatigavit, ut rogatus a Germanico Fidele, an ægritudinem hujusmodi cum sua ipsius salute commutare vellet; Nequaquam, inquit: meam quippe ægritudinem carissimam habeo. Igitur gliscente indies morbo, adolescens ad extremum adductus est. Cumque Philippus, [morbo extinctum se absente,] qui ad eum quotidie veniebat, nominatim domesticis edixisset, ut cum proximus morti videretur, certiorem se facerent; ad eum mittunt, qui nuntiet, Paulum supremos anhelitus trahere. Sed tum forte Vir Dei in æde S. Hieronymi sacrificabat.

[488] Hæc inter adolescens decessit e vita, cui pater ipse oculos clausit, [ad vitam revocat;] & Parochus supremis in eum officiis perfunctus abscessit: jamque omnia parabantur ad cadaver curandum. Post mediam horam supervenit Philippus, & scalas ascendenti Fabricius occurrit; nec sine lacrymis, Paulus mortuus est, inquit. Cui Sanctus, Cur accersitum me non misistis? At ille, Misimus, ait: sed tum forte Sacrum faciebas. Hoc dicto beatus Pater cubiculum, in quo mortuus jacebat, ingressus, ad lectuli spondam sese projecit, ibique prolixius orans solitis motibus quatiebatur: deinde aqua benedicta vultum ejus aspergit, eamq; in os eidē infundit; denique manu super mortui frontē imposita, clara elataque voce dixit; Paule, Paule. At ille repente, quasi somno excitatus, reclusis oculis respondens, dixit; Pater. Mox subjicit; Unum confiteri cupio. Tum Sanctus remotis arbitris illum auscultat, eique Crucifixi imaginem porrigit. Redeuntibus deinde in cubiculum, qui modo recesserant, de Lavinia ejus matre deque sorore jam vita functis cum eo sermonem instituit, [deque matre ac sorore defunctis collocutus,] protraxitque ad mediam horam. Is vero tamquam sanus ac vegetus loquebatur, quin etiam tam verum vivacemque colorem in vultu præseferebat, ut quicumque in eum intuebantur, nulla unquam ægritudine tactum esse existimarent. Denique post multa quæsivit ex eo beatus Pater, an libenter moreretur? At ille, libentissime se id facere dixit, eoque maxime nomine, ut matrem & sororem suam viseret in Paradiso. Tum Sanctus ei benedixit, aitque, Abi jam feliciter, [mori permittit,] & pro me Dominum deprecare. His dictis placidissime quievit, iterumque expiravit in beati Patris amplexu. Huic autem spectaculo interfuere tum Fabricius ipse, tum etiam duæ ejus filiæ, & Violantes Sanctacrucia secunda illius uxor, & famula quædam, aliique nonnulli.

[489] [alteri etiam citam mortem imperat.] Quoniam vero haud minori admiratione dignum videtur, morti imperare, quam vitæ; id quoque a Domino Philippus accepit, ut haberet mortis imperium. Quamquam autem hoc satis constare videatur ex iis quæ modo narravimus, tamen apertissime demonstrabitur ex his quæ dicturi sumus. Nobilissima quædam femina in Urbe graviter ægrotabat, ad eamque Philippus ventitare consueverat. Cumque ex longa valetudine ad extremum adducta esset, redit ad illam beatus Pater, & quibus potest modis laborantem erigit atque confirmat; denique ad Vallicellam reversurus abscedit. Cum autem aliquantum viæ processisset, jam repente substitit, iisque qui eum comitabantur libere dixit; Equidem impelli me sentio, ut ad ægram hanc redeam. His dictis ad eam venit, & circumstantes officii causa matronas secedere jubet: mox capiti ejus impositis manibus; Jubeo te, inquit, anima, in Dei nomine quamprimum ex hoc corpore exire. Necdum Sanctus verba compleverat, cum illa spiritum emisit. Affirmavit deinde Dei servus his qui miraculo interfuerant, feminam illam, nisi cito migrasset e vita, facile in tentationem casuram fuisse, seque propterea celerem illi migrationem a Domino impetrasse.

CAPUT XXXII.
Quanta fuerit apud omnes de Philippi sanctitate existimatio.

[490] His igitur virtutibus ac donis ornatus, tantam sui admirationem apud homines Philippus excitavit; [Virum sanctum reputant] ut quicumque eum vel leviter nossent, tamquam Virum sanctissimum venerarentur. Quamobrem omnium ordinum homines, ipsique summi Pontifices, mirifice eum observarunt, & prope supra hominem suspexerunt. Paulus IV cum illius sanctitatem (ut diximus) optime perspexisset, [Paulus V,] adeo reveritus est, ut ad eum mitteret, seque ejus orationibus commendaret, excusaretque quod Pontificatus onere impeditus Oratorii exercitiis interesse non posset. Pius IV magno eum in honore semper habuit, sibique morienti adesse voluit, [Pius IV & V,] cujus nimirum precibus meritisque maxime confidebat. B. Pius V, sanctissimus Pontifex, cum Oratorii exercitia (ut sæpe narravimus) diligenter cognovisset, multumque probasset; lætari se dixit vehementer, quod homines in Urbe haberet, qui animos ad pietatem inflammarent, Deique gratiam in proximis resuscitarent, quemadmodum faciebat Philippus. Nec aliam plane opinionem de ipsius Pontificis sanctitate Vir sanctus habebat, cujus calceum ex holoserico villoso rubro magna cum reverentia servabat, secumque interdum deferebat cum visitabat infirmos. Accidit autem aliquando res memorabilis. Cum enim ad ægram quamdam se contulisset, fusisque Deo precibus affectam corporis partem eodem calceo tetigisset, extemplo convaluit.

[491] [Gregorius XIII,] Gregorius XIII, præterquam quod ejus prudentiam magni æstimabat, deque rebus gravissimis cum eo consultabat; sanctitatem præterea usque adeo reveritus est, ut alienissimo etiam tempore ad privatum colloquium eum admitteret, & operto capite se coram sedere juberet, longeque familiarius illo quam quolibet suorum uteretur. [Sixtus IV,] Sixtus V beati Patris sanctimoniam adeo coluit, ut (quod antea dictum est) Corpora SS. Martyrum Papiæ & Mauri ei dono dederit, multisque præterea & quidem præclarissimis beneficiis nascentem Congregationem exornaverit. [Gregorius XIV,] Gregorius XIV & ipse in rebus difficillimis eum in consilium adhibebat, quin imo tantopere observabat, ut cum ad summum Pontificatum elatus esset, venienti ad se Dei servo & ad pedum oscula de more accedenti, obviam prodiret, in ejusque amplexum rueret: &; Si ego, inquit, Pater, te dignitate; tu tamen me sanctitate prȩcedis. Quamobrem stare illum aperto capite ante se haud patiebatur, sed tecto capite sedere jubebat.

[492] [& Clemens VIII,] Clemens VIII tanto illum honore ac reverentia prosecutus est, ut omnibus in rebus sese ejus orationibus commendaret. Cum autem ægrotabat, sæpe cuidam ex suis intimo sibi familiari dixit; Pater Philippus Deum pro me non rogat: quasi salutem & valetudinem suam ex ejus precibus pendere existimaret. Nec vero alium sibi a Confessionibus esse cupiebat, quo antequam Pontifex fieret usus fuerat: quamquam ille excusans senectutem munus declinavit, Cæsaremque Baronium pro se substituit. Cum autem Vir sanctus ad eum veniret (quod sæpe fiebat) illum arcte Pontifex complectebatur, exceptumque osculo apud se operto itidem capite sedere jubebat: in discessu deinde iterum inter se amplexari atque osculari consueverant. Quin etiam Pontifex ipse veniente sæpe assurrexit, atque abeuntis manum deosculatus est, quod & Gregorius XIV facere solebat. Porro Clemens idem, priusquam ad Petri Cathedram eveheretur, nihil carius atque antiquius Philippi consuetudine & familiaritate habere videbatur. Olim vero cum S. Romanæ Rotæ Auditor esset, audiretque litigantem qui se Philippi in spiritu filium esse ajebat; libere dixit; Pater ille vere Sanctus est, eritque aliquando ut inter Sanctos solenni ritu adscribatur.

[493] At vero Cardinales quo illum loco haberent, ex iis facile constare poterit, [item Cardinales,] quæ ipsimet scripta ac publice testata relinquerunt. In primis autem Augustinus Cardinalis Valerius, [Augustinus Valerius,] Veronensis Episcopus, sanctitate & doctrina insignis, cum adhuc Dei servus inter homines ageret, librum contexuit, inscripsitque, Philippus, sive de lætitia Christiana; in quo, præter plurima, quæ de Philippo præclara scribit, Socratem illum Christianum appellat; [Socratem Christianū eum vocās;] aitque: Vere Christianus ille Socrates appellandus est, qui res omnes externas contemnens, vitiorum omnium hostis accerrimus, virtutum cultor assiduus, sinceritatis magister, veræ disciplinæ propagator; humilitatem docens perpetuo, non verbis tantum, sed exemplis; intima caritate expandens viscera sua omnibus, tolerans plurimorum infirmitatem; alios erudiens, alios salutaribus monitionibus juvans; sanctis precibus commendans omnes Altissimo, ac piis hujusmodi exercitationibus perpetuam hilaritatem servans.

[494] Gabriel Cardinalis Paleottus, primus Bononiensis Ecclesiæ Archiepiscopus, Philippi olim alumnus, in libro quem scripsit de Bono senectutis, Philippum adhuc in terris agentem his laudibus ad Cælum tollit. Quamquam ex veteri historiarum memoria, [Gabriel Palæottus,] & præsertim ex ecclesiastica antiquitate facile potuissent senes multi produci, admirabili sanctitate & bonis illis cumulati, quæ nos loco suo commemoramus: nihilominus cum ea, quæ aspectui subjiciuntur, manibusque contrectantur, eo efficacius mentem arripiant, ac veritas ipsa tunc clara magis inexpugnabilisque reddatur, existimavi hominem viventem, atque ante omnium oculos versantem, qui Romæ, hoc est in Orbis terræ theatro, annos quinquaginta & amplius summa cum laude vixit, & alios ad bene & religiose vivendum mirifice excitavit & adjuvit, tamquam expressum & vivum exemplar senectutis illustrandæ in medio statuere. Is est Pater Philippus Nerius, Florentinus, qui annum agens ætatis suæ LXXX, [in libro de bono senectutis,] veluti procera arbor, jampridem multiplices virtutum suarum fructus populo dispergit: qui Congregationis amplissimæ, quæ Oratorii dicitur, primus in Urbe institutor fuit; unde aliæ multæ, variis in locis & regionibus, in hunc usque diem fuerunt feliciter propagatæ: quem olim multi summi Pontifices, & præsertim piæ memoriæ Gregorius XIII, Gregorius XIV, & hodie sanctissimus D. N. Clemens VIII, sæpe ad se religionis & colloquiorum piorum causa accersere consueverunt: [eum in singulare exemplū proponens;] ad quem frequenter amplissimi Cardinales, Episcopi, Præsules, atque alii cujuscumque ordinis viri, tum pœnitentiæ tum etiam salubrium consiliorum gratia accedunt: qui terrenorum omnium bonorum contemptor, nullos nisi æternos honores & dignitates quærit, licet apud summos Pontifices & amplissimos Cardinales in magna semper auctoritate & existimatione fuerit; in quo denique sapientiæ, religionis, ac pietatis exempla, cum summa mansuetudine, hilaritate, ac Christiana simplicitate conjuncta, copiose effulgent. Pergit ille deinde in ejus laudes, cujus etiam viventis effigiem exprimendam, & in fronte ipsius libri imprimendam curavit, quamquam hoc ipso tempore, quo in publicum editus est, Philippus migravit in cælum.

[495] Augustinus Cardinalis Cusanus tanta in illum voluntatis inclinatione propendebat, [Augustinus Cusanus,] ut ab ejus cubiculo fere numquam discederet: quamobrem de illo hæc testatus est. Ego, inquit, neminem plane cognovi, vel inter religiosissimos viros, cui tantum honoris ac venerationis impensum fuerit, quantum Philippus apud omnium ordinum homines assecutus est: idque ex eo dumtaxat oriebatur, quod de ejus sanctitate summa esset omnium opinio, quodque uberiores quotidie fructus perspicerentur, dum ille tot Christo filios acquireret, & in rectam salutis semitam deduceret. Et sane singulares ejus virtutes permagno semper æstimavi, quæ quidem eo præclarius emicabant, quo ipse eas studiosius obtegebat.

[496] Federicus Cardinalis Borromæus, quem pariter cum Cusano Philippi animam appellabant, [Federicus Borromæus,] tam præclare tamque alte de illo sentiebat, ut luculentissimum hoc testimonium reliquerit. Quamdiu cum venerabili hoc viro versatus sum, adeo excellenti virtute præditum, totque divinis charismatibus ornatum semper existimavi, ut cum iis ipsis quos olim suspexit antiquitas comparari posse crediderim: erat enim in illo rerum spiritualium tam perfecta cognitio, ut vere dici posset illum pro temporis opportunitate, tum in se ipso, tum etiam in aliis opere complevisse, quidquid hac de re scriptum reliquerunt Cassianus, Climacus, & Richardus a S. Victore. Illud denique affirmo, neminem unquam animo meo cumulatius illo satisfecisse; usque adeo, ut cum interdum mecum ipse cogitarem, quid tandem perfectionis in eo desiderari posset; continuo nec sine ingenti admiratione subjicerem, nihil omnino huic viro deesse. Hactenus Borromæus, qui hanc ipsam ob causam ejusdem Philippi adhuc viventis effigiem ceream apud se reverentissime servabat.

[497] [Octavius Paravicinus,] Octavius Cardinalis Paravicinus in eamdē sententiam hoc manu sua scriptum reliquit. Notus mihi divina gratia esse cœpit Philippus Nerius, ab anno sexto circiter ætatis meæ: a quo tempore conversatione & colloquio illius familiariter atque assidue frui datum est, usque ad annum circiter vigesimum octavum, quo me in Hispaniam oportuit proficisci. Toto hoc intervallo, ac rursus post meum ad Urbem reditum, cum plerasque ejus viri actiones, motus, verba ob oculos haberem, ac diligentissime observarem; profunda cum humilitate, ardentique in Deum & proximos caritate ornatissimum cognovi. Multa præterea subjicit ad ejus vitæ morumque sanctimoniam demonstrandam. Denique, inquit, eorum ferme omnium, quæ de hoc beato viro Antonius Gallonius ornate ac diserte libello comprehendit, æque me oculatum & certum testem, ac quemvis alium, vere possum affirmare. Gratias autem summas omnipotenti Deo plane habeo, quod singulari benignitatis suæ munere talem mihi magistrum dederit, cujus præclarissima virtus in hoc orbis theatro spectatissima fuerit, & de cujus laudibus nulla unquam ætas conticeseet.

[498] Plura ille, cujus ea fuit erga Philippum benevolentia atque observantia, [etiam ministrare ægrotanti solitus,] ut ab ejus conspectu divelli non posset: quamobrem noctes & dies integros apud ipsum sæpe commorabatur. Quod si forte beatus Pater ægrotaret, tam alacri & prompto animo ei ministrabat, quam ante Cardinalatum facere consueverat. Quapropter cum ad illum aliquando lectulo decumbentem venisset, omnibus qui aderant ab se dimissis, ad Cardinalem conversus beatus Pater: Vellem, inquit, Octavi, tantisper te alloqui: sed si forte commota tussi expuendum sit, tu mihi, quæso, pelvim præbe, quemadmodum ante Cardinalatum facere solebas. Cui statim Cardinalis; Hoc enimvero, Pater, pro summo beneficio mihi habendum est, neque enim tali me dignor honore. Id porro Vir sanctus ob id maxime cupiebat, quod optime intelligeret, nihil illi optatius esse posse, quam ut sibi in re aliqua inserviret: quod quidem his verbis ipsemet testatum reliquit. Equidem, inquit, tam libenter Patri inserviebā, ut quamvis interdum fame, siti, aliisque gravissimis incommodis afficerer; tamen dum ei inserviebam, incredibilem voluptatem percipiebam: quoties autem mea in eum officia recolo, mihimetipsi vehementer gratulor, idque unum doleo, quod diutius illi inservire non potuerim.

[499] [Octavius Bandinus,] Octavius Cardinalis Bandinus gloriatur, sese olim adolescentulum in sacrificio Missæ ei ministrasse, deque ejus vita moribusque sanctissimis hæc ait: Ea fuit opinio de illius sanctimonia, ut non modo omnes eum studiosissime colerent ac venerarentur; sed plurimi etiam nihil, nisi eo duce ac magistro, in spiritu se profecturos existimarent: itaque ad Philippum, tamquam ad oraculum, undique confluebant, ut ab eo recte vivendi rationem, pro suo quisque instituto, depromerent. Pergit deinde, & paulo post ait: Quicumque B. Philippi familiari consuetudine usus est, & in ejus vitam tam longo annorum spatio sanctissime actam inspexit, dubitare non potest, ea omnia, quæ illius meritis & intercessione, tum in vita tum etiam post mortem, patrata sunt, vera esse miracula. Quæ quidem cum plurima & longe præclara sint, tamquam Dei servum eum semper reveritus sum; nunc vero dignissimum existimo, qui Sanctorum numero adscribatur, ob vitæ morumque innocentiam, ob insignia atque admirabilia quæ gessit, ob communem etiam totius populi consensum. Gloriatur præterea vir optimus, sibi olim puero colaphum leviter ab Philippo impactum esse, quo scilicet præclarum quoddam monitum fortius memoria retineret.

[500] [Franciscus Taurusius,] Franciscus Maria Cardinalis Taurusius, cum Avenionensi Ecclesiȩ præesset, in Epistola quadam de Philippo (adhuc ille inter homines erat) hæc scribit. O utinam ex iis unum esse mihi liceret, qui sacello fruuntur, in quo sanctus Pater Missæ sacrificium peragit! Quamquam illud angustum sit, longissimoq; intervallo a me disjunctum; divina tamen favente gratia, assidue ibi præsens adsum, tum fide ac dilectione erga carissimum Patrem meum, tum etiam quod locum aliquem in mente ejus habere me certo existimo, quam quidem cum expandit atque elevat ad Deum, haud sedere me puto in novissimo loco. Sancta Catharina Senensis cellam sibi in suo corde construxerat, ibique vel in summa hominum frequentia cum Jesu sola commorabatur: ego vero in intimo corde Patris nostri cellam mihi struere velim, ibi enim Jesum profecto invenirem, cum omnibus gradibus admirabilis ac divinæ illius vitæ trium & triginta annorum, quibus in terris visus est, & cum hominibus conversatus est. Cum autem Pater jubilat, eiq; præ nimio amore cor salit intra pectus, ego quoque cum illo pariter jubilarem atque saltarem. Pergit deinde, & ad finem hæc addit: Fruimini interea hac felicitate, dum a Deo vobis datur, qua quidem & mihi diu frui licuit: at quoniā haud bene illa usus sum, justo Dei judicio meisque peccatis illam amisi.

[501] [Hieronymus Pamphilius,] Hieronymus Cardinalis Pamphilius, qui Philippo (ut diximus) usus est familiarissime, præter ea quæ luculenter de illo testatus est, hoc prȩsertim elogio eū celebravit. Maxima cum caritate omnes complectebatur, recreabat, & sublevabat; ut nemo plane ab illo rediret, cui cumulatissime satisfactum non esset, quique eum vitæ morumque sanctimonia supra hominem non æstimaret. Ego sane pro Viro sancto eum semper habui, iisque omnibus virtutibus ornatū credidi, quæ in vero Dei servo possunt optari; eumdemq; in actibus suis quotidie eminentiorem perspexi, ad ultimam usq; diem. Ludovicus Cardinalis Madrutius, [Ludovicus Madrucius] non modo in ejus cubiculum crebro se conferebat, & cum illo multa familiariter pertractabat; sed instituta recens in ædibus Caritatis Oratorii exercitia frequentare consuevit. [Michael Bonellus,] Fr. Mihael Bonellus Cardinalis Alexandrinus, Pii V Pontificis ex sorore pronepos, singulari eum benevolentia, & tamquam virum divino spiritu plenum, summopere coluit: quamobrē illius usu & consuetudine mirifice delectabatur.

[502] [Alexander Medices,] Alexander Cardinalis Medices, Archiepiscopus Florentinus, qui deinde ad summum Pontificatū evectus Leo XI dictus est, semel saltem per hebdomadā (quod antea innuimus) illum conveniebat, totamque diem in ejus cubiculo consumebat: vivere enim cum illo felicitatem & beatitudinem quamdam existimabat. [Donatus Cæsius,] Petri Donati Cardinalis Cȩsii ea fuit erga sanctum Virū observantia, ut in Vallicellani templi constructionem magnam pecuniam contulerit, & Congregationem nostrā aliis multis beneficiis affecerit. Guilielmus Cardinalis Sirletus eum dilexit unice, [Guilielmus Sirletus,] illiusq; sanctitatem celebrandi modum aut finem ullū invenire non poterat. Nec minori amore, ac honore Christi famulum prosecuti sunt, Antonius Cardinalis Carrafa, [Caraffa, Santorius, aliique.] & Julius Antonius Sanctorius Cardinalis a sancta Severina, qui eum a Confessionibus habere voluit. Præter hos omnes, tamquam Virum sanctum illum coluere Cardinales alii plurimi magnique viri, quibus maxima cum Philippo familiaritas & necessitudo intercessit.

[503] Fuit præterea Philippus, magno in honore ac reverentia apud religiosos viros omnium prope Ordinum, [tum Religiosi celebriores,] maxime autem apud Dominicanos Patres, ad quorum sacram familiam (ut diximus) multos transmisit. Quamobrem cum ad eorum ecclesiam aut ad S. Silvestri in Quirinali, aut ad S. Mariæ Angelorum ad Thermas Diocletianas, aut ad alia Religiosorum loca cum suis se conferebat; iidem statim obviam beato Patri prodire, positisque genibus manum deosculari, precarique benedictionem, quasi Angelum Dei, non hominem ad se venientem exciperent. Igitur quicumque ex sacris Religiosorum familiis ea tempestate in Urbe doctrina & sanctitate florebant, ii sane omnes Philippum mirifice observabant. Ex iis unus fuit P. Franciscus Vicedomini Ferrariensis, vitæ sanctimonia spectabilis, ac nobilissimus sui temporis concionator: qui non modo ad beatum Patrem frequens veniebat, & cum eo omnia consilia sua conferebat, sed Oratorium quoque frequentabat, & pomeridianos sermones libentissime audiebat, & etiam interdum rogatus habebat.

[504] Huic porro nihil in amore ac reverentia concessit Frater Euangelista, [omnium Ordinum,] vulgo Marcellinus appellatus, ex Minoribus Observantibus S. Francisci, & ipse concionator egregius, vitæque sanctimonia laudatissimus. Franciscus Panicarola, ex eodem Ordine Astensis Episcopus, & concionatorum illius ætatis facile princeps, multis audientibus dixit; Philippum Reliquiam esse animatam, hoc est Sanctorum honore prope colendum esse. Alphonsus ex Capuccinorum familia, & morum integritate & Christiana eloquentia inclitus, totus ex beati Patris arbitrio atque ore pendebat, ad ejusque pedes sese abjicere atq; prosternere consueverat. Frater Paulinus Lucensis Dominicanus, & probitate & doctrina insignis, usque adeo illi sese addixerat, ut cum pro sua humilitate præcipuum Religionis suæ munus, multis etiam rogantibus atque obsecrantibus, accipere noluisset, unius Philippi consilio nutuque sine ulla contradictione susceperit. Denique complures alii sacrorum Ordinum viri, pietate & sapientia præstantissimi, Philippum summa observantia ac religione coluerunt.

[505] [Tum suæ Congregationis Presbyteri,] Quanta vero esset apud suos in spiritu filios de illius sanctitate existimatio, hinc etiam facile potest intelligi, quod eorū, quibus ille uti consueverat, vel ipso vivente aliquid surripiebant, & in sacrarum Reliquiarū loco habebant. Ad hæc cum tonsori operam daret, cadentes capillos clam illi colligebant, atque apud se reverenter servabant. Id quod Dei servus aliquando cum advertisset, statim per fenestram eos projici jussit, quos tamen illi furtim recolligendos curarunt. Alii quoque ex ejus sanguine aliquid sibi desumpsere, quod tum præsertim factum est, cum singulari Dei beneficio, extremo vitæ suæ tempore (ut antea narravimus) tam copiose illum effudit. Nec defuere qui nimia quadam pietate compulsi, beato Viro adhuc inter homines agente, [etiā adhuc viventis res pro Reliquiis servantes,] hanc precantiunculam quotidie in modum coronæ sæpius iterarent, Sancte Philippe ora pro me. Nonnulli depictam ejus effigiem, inter alias Sanctorum imagines, domi servabant; positisque genibus quotidie venerari solebant. Compluribus quoque religio fuit ad eum quotidie non adire, & benedictionem exposcere. Fuere etiam qui pedes illius deosculari consueverant. Multi præterea quotidiana ejus consuetudine tantopere delectabantur, ut quamvis aliud suaderet ætas, sociique alio ad recreandos animos avocarent, tamen ire recusarent: nihil enim jucundius nihilque dulcius accidere sibi posse existimabant, quam ut cum Philiopo versarentur. Itaque sæpe eum deprecati sunt, ut mortem illis a Domino impetraret, antequam ipse decederet; ne scilicet dulci ejus consortio orbati in mœrore luctuque remanerent.

[506] Ea porro fiducia beati Patris orationibus nitebantur, ut libere dicerent, pro certo se habere, [in eoque ut Sancto maximam habentes fiduciam,] quidquid Philippo intercedente a Domino postulassent (siquidem suæ ipsorum saluti expediret) sese haud dubie impetraturos. Alii quoq; ajebant, quamquam ex propria improbitate perditos se dignosque æternis suppliciis existimarent, Philippi tamen precibus meritisque beatitudinis gloriam se consecuturos sperarent. Nonnullis præterea tam sanctum tamquam venerabile Philippi nomen erat, ut si quando illum audissent mortuos ab inferis excitantem, ne minimam quidem admirationem ex ea re percepturos fuisse, affirmarent. Illud denique a multis dictum nos ipsi accepimus, qui eo familiariter usi sunt, cum illum deinde Sanctorum numero adscriptum viderunt, nihil admodum hoc facto sibi accessisse ad summam sanctitatis opionionem, quam olim de ipso conceperant. Quod enim Ecclesia docente & decernente de eo credere jubebantur, id & vidisse se, & audisse, & manibus suis contrectasse recordabantur.

[507] [magnisque præconiis extollentes,] Quibus autem laudibus, quibusque preconiis illum extollerent, credi vix potest. Alii Angelum, alii Prophetam, alii Moysen alterum eum appellabant, & quasi a cælo delapsum variis illum titulis exornabant. Quamobrem ex his quidam, qui ad Capuccinorum familiam se receperat, amico Romam cogitanti persuasit, ut Philippi arbitrio regendum gubernandumque se traderet: Ipse enim, inquit, vir est plane Apostolicus, Petrus alter, atque alter Paulus. Quamquam autem hæc hyperbolice dicta amicus probe intelligeret, ubi tamen ab Urbem venit, & Philippi virtutem propius inspexit; longe minora sibi narrata esse cognovit, quam quȩ deinde suis ipse oculis usurpavit. Franciscus Cardonius ex Dominicana familia, beato Patri longo usu conjunctus, hæc de illo honorifice prædicare consueverat; Philippus in humilitate magnus, in castitate Angelus, & in paupertate dives.

[508] [& Sanctum sine scrupulo appellantes.] Ea fuit præterea de ejus sanctitate apud multos suorum opinio, ut nihil minus dubitarent, quam quin ipse virtutum omnium culmen jam attigisset, atque animo suo procul omni contradictione ac repugnantia dominaretur. Viri quoque nobilissimi singularis beneficii loco habebant lectulum illi sternere, cubiculum verrere, calceos detergere, eique præsertim dum ægrotaret certatim omnes ministrabant. Quidquid ab eo diceretur, ex oraculo editum arbitrabantur. Quicumque de vita & moribus ejus testimonium dixere, ii ferme omnes, Sanctum illum appellant; atque inter Sanctos certissime referendus communi eorum judicio censebatur; multique nitorem quemdam & majestatem sanctitatis occultæ in ejus facie sese vidisse testati sunt. Marcus Antonius Maffa, alibi commemoratus, cum de Philippo verba faciebat, modum prorsus excedere videbatur; quamobrem de illius sanctitate hæc inter alia pro testimonio dixit. [imprimis M. Ant, Massa,] Etsi ego peccator sum oniumque vilissimus, ex quo Patrem cognovi, cum eoque familiariter vixi, semper illum quasi Virum sanctum colui: cumque apud eum conscientiam eluerem atque a peccatis absolverer, sanctitatis odorem ex illo ad me progredi sentiebam: mox Sacrum peragens, præcipuo quodam spiritus fervore replebar: quod quidem, cum apud alios Confessionem peragerem, minime sentiebam. Denique Cardinales ipsi, Episcopi, Præsules, ubi se quoquo pacto in ejus familiaritatem immiserant, mirifice eum colere cogebantur, ac prope omnes venerabundi manus ejus deosculari consueverant.

[509] Demum, quod est maximum, Sanctus quoque a viris sanctissimis habitus est, imprimisque a sancto Carolo: [qui etiam S. Carolus Borromæus,] qui Mediolano ad Urbem cum se conferebat, ad Philippum ventitare, atque apud illum quatuor aut quinque horas commorari consuevit: absens vero cum eo sæpe per litteras agebat, deque gravioribus rebus consultabat. Ad ejus quoque pedes non semel procubuisse, & vim lacrymarum profundens manus illius deosculari visus est. Ad hȩc viri sanctitatem ubique prædicabat, ejusque orationibus sese ex animo commendabat. Quadam die, post longam collocutionem, cum ab illo discederet, nonnullis se comitantibus dixit: Philippus vir est egregiæ sanctitatis, & admirabilis sinceritatis. Tantam præterea jucunditatem ex ejus familiari consuetudine institutisque ab illo exercitiis percipiebat, ut vir alioqui occupatissimus, inter ipsam negotiorum molem, solidam diem domi nostræ aliquando consumere voluerit. Fuit autem hæc IV nonas Octobris, qua S. Francisco in cælum abeunti solenni ritu gratulatur Ecclesia.

[510] Vix dum igitur illuxerat, cum ille in templum nostrum se contulit; & Sacrificio peracto sacram Eucharistiam, [totum aliquando diē cum eo demoratus.] ad meridiem & ultra, confluenti populo administravit. Adfuit autem & inter alios Martinus Navarrus, pietate & doctrina celeberrimus; qui a sacrificando ea die sibi abstinendum esse duxit, ut sancti Cardinalis manibus Eucharistiam acciperet. A prandio Congregationis nostræ instituta omnia sigillatim nosse voluit, pomeridianos sermones audivit, vespertinis precibus quæ in Oratorio fiunt interfuit, cœnavitque cum nostris, eamdemque noctem ibidem requievit; postridie vero discessurus, O vos beatos! inquit, qui talem habetis virum, a quo tam laudabilia tamque sancta instituta fluxerunt. Porro idem hic ipse Philippum, in ecclesia S. Ambrosii Mediolanensis nationis, frequenti populo verba facere jussit, eaque avidissimis auribus excepit; quemadmodum & ipse Philippus non semel illum concionantem audivit. Cujus rei memoria ut ad posteros etiam perveniret, in pariete ejusdem ecclesiæ, ejus loci præsides coloribus exprimendum curarunt. Sæpe etiam ambo Horarias preces alternis recitare consueverant.

[511] Beatus Felix a Cantalicio Capuccinus, præter ea quæ superius de illo narravimus, tam sancte Philippum coluit, ut ad illum sæpius benedictionem petiturus adiret. [B. Felix Capuccinus,] Quadam autem die, cum procul eum aspexisset in Quirinali, arrepto cursu ad illum venit, & ad ejus pedes sese projecit, manusque deosculatus est. Quem beatus Pater arcte complectitur, atque ita uterque taciti diu perstiterunt. Alter deinde ab altero discessit: nec secus plane iis usu venit, quam olim S. Ludovico Galliarum Regi, & B. Ægidio Socio S. Francisci, qui Perusiæ post mutuos amplexus, sine ullo verborum sono, solo animorum sermone, inter se locuti sunt. Alia etiam die idem ipse Dei servus, cum ad Philippum venisset, ejusque pedibus provolutus benedictionem exposceret, abnuit Pater; contra vero positis ipsemet genibus benedictionem ab illo precabatur, atque ita inter se complexi, haud parvo temporis intervallo sancta contentione certarunt. Illud autem sæpius fieri consuevit, ut idem B. Felix, ejusque socius Rainerius, & ipse morum simplicitate ac puritate laudabilis, ad pedes beati Patris accederent & benedictionem expeterent; cujus præstantia eo usque recreari se sentiebant, ut ab eo diuelli non possent. Soror Catharina Riccia, [Catharina Riccia,] cujus antea meminimus; ad illum quasi ad virum Sanctum scribere solebat, ejusque orationibus humillime se commendabat.

[512] Ursula Benincasia, qua de supra memoravimus, tanto eum in honore semper habuit, ut de illius sanctitate præclarum hoc testimonium dixerit: Jubente Gregorio XIII Pont. Max. beato Philippo in disciplinam tradita sum: [Vrsula Benincasia,] & quamquam ego nihil in me divini spiritus esse sentiam, magno tamen in Deum amore eum effervescere cognovi. Mecum enim loquens totus contremiscere videbatur, adeo ingenti desiderio flagrabat animas ad Christum pertrahendi: magnos autem labores mea causa suscepit, ut probaret spiritum meum: cumque in me veluti subiratus multa jactasset, ego ante illum statim procumbens, Ne tu, inquam, Pater, intus & in cute me nosti, ejusque pedes deosculata sum. At ille, Jam tu, inquit, iisdem me convitiis proscindito, idque etiam atque etiam rogavit: quamobrem singularem viri humilitatem perspexi. Quod si forte ecstasim meam, hoc est meam crucem, eo præsente patiebar; quamquam aliis compellantibus nihil prorsus audirem, tamen ubi me beatus Pater per sanctissimum Jesu nomen excitabat, vox ejus in aures meas usque adeo penetrabat, ut præter omnem consuetudinem extemplo revocarer ad sensus. Ad hæc cum aliquando in templo S. Hieronymi, post acceptam ex ejus manibus sacram Eucharistiam, in ecstasim rapta essem; completo Missæ sacrificio ille ad me venit, & secum pariter per ipsum templum ambulare jussit: & quamquam alienata essem a sensibus, tamen ut progrederer, effecit. Hactenus illa.

[513] Francisca de Serrone, Septempedana Virgo, cujus de vita moribusque sanctissimis Joannes Severanus Congregationis Presbyter luculente scripsit, [& Francisca de Serrone.] ad Urbem venit anno Jubilæi MDLXXV; atque ad Philippum adducta, adeo illius virtutem sanctimoniamque suspexit, ut libere diceret, Jesum in ejus corde conceptum, & S. Catharinæ Senensis spiritum illi a Deo impertitum esse. Quamobrem ejus monita quasi gemmas pretiosissimas asservabat: quin etiam calanticam quamdam Religiose custodiebat, quod eam Philippus attigisset, dum sibi confitenti extenta dextera absolutionem impertiret. Denique de illius sanctitate usque adeo fama & opinio percrebuerat, ut non modo ex Italia, sed etiam ex Gallia, Hispania, Germania, atque ex toto Christiano orbe ad eum concurreretur. Quinimo ipsi quoque Judæi, aliique nostræ Religionis expertes, qui aliqua occasione virum alloqui & propius nosse potuerunt, magno in honore ac reverentia habuerunt.

CAPUT XXXIII.
Philippo sæpius ad mortem ægrotanti mira quædam usu veniunt, & ipse tandem sanctißime obit.

LIB. IV. CAP. I

[514] Interea Philippus, emenso mortalis vitæ spatio, plenus dierum ac meritorum, properabat ad metam; cum anno antequam migraret ad cælum assidua febri corripitur, renumque doloribus acutissimis: [Anno ante mortem febri correptus,] quibus paucos post dies eo tandem adductus est, ut vitalem spiritum amisisse videretur, nec jam cibum sumeret, aut vocem mitteret: incredibilem tamen animi tranquillitatem præseferebat, nec sese motibus ullis jactabat, aut doloris sensum aliquem ostendebat, sed voce submissa illud dumtaxat ingeminabat; Adauge dolorem, sed adauge patientiam. Hæc inter Angelus Victorius & Rodulphus Silvestrius, nobiles medici, ad eum veniunt, arteriam explorant, [& jam mori creditus,] de Philippo jam conclamatum esse pronuntiant. Obducto itaque lectuli velo, in partem cubiculi sese recipiunt, cum nostrorum nonnullis aliisque ejus in spiritu filiis, qui de vicina Patris morte soliciti vehementer dolebant.

[515] Ecce autem beatus Senex elata voce clamare cœpit, O sanctissima Domina mea! O pulcherrima, & decora! O Domina mea benedicta! Eaque repetens, [invenitur raptus & cum Deipara colloquens;] tanto spiritus ardore ac vehementia sese concutiebat, ut lectus ipse penitus contremisceret. Accurrunt medici aliique, & velo reducto vident Sanctum toto corpore in aëra sublatum, modo extendentem, modo contrahentem brachia, quasi aliquid arcte religioseque complectererur; & Dominam suam iterum atque iterum inclamantem audiunt, atque hæc subjicientem; Non sum dignus, non sum dignus. Ecquis ego sum, Domina mea dulcissima, ut venias ad me? Admirari omnes qui aderant, alii præ gaudio lacrymari, alii toto corpore contremiscere, alii oculis in illum defixis rei exitum expectare; denique abrupto silentio, quærunt ex illo medici, quo modo se habeat. At ille in lectulum repositus, Nonne vidistis, inquit, sanctissimam Virginem, quæ venit ad me, & dolorem omnem abstersit? His dictis, quasi ad se jam redisset, ubi tam multos circumstare conspexit, linteo caput obvolvit; totusq; in lacrymas effusus, haud modico temporis intervallo perseveravit in fletu. [atq; omnino sanus,] Tum vero medici, veriti ne quid grave ex ea re pateretur, Desine jam, inquiunt, Pater, desine. At ille libere atque aperte subjecit: Equidem opera vestra jam minime indigeo, sanctissima Domina mea venit ad me, & salvum me fecit. Quo audito venarum pulsum explorant, depulsa febri salvum & incolumem reperiunt: itaque postridie e lecto surrexit, suaque munia alacer ac promptus obivit.

[516] Cujus rei admiratione permotus Angelus Victorius, cum primum domum se recepit, omnia, ut ceciderant, [gratulantibus Borromæo & Cusano Cardd.] singillatim perscripsit. Quamquam autem Dei servus medicos etiam atque etiam rogaverat, ut rem silentio tegerent; tamen efficere non potuit, quin statim per Urbem vulgaretur. Cumque ad Cardinales Federicum Borromæum & Augustinum Cusanum fama pervenisset; extemplo ad Philippum convolant, eique gratulantur, tum quod salutem receperit, tum etiam quod illi sese Dei Mater ostenderit. Obsecrant deinde atque obtestantur, ut factum istiusmodi narrare sibi ne gravetur. Itaque Pater, carorum filiorum precibus victus, quæcumque ei divinitus ostensa fuerant refert. Quæ quidem Clementi VIII, de Philippi salute valde solicito, gratissima fore intelligens Cardinalis Borromæus, [quibus aliisque Deiparæ cultum suadet impensius.] statim illum per epistolam de re tota certiorem fecit. Porro Vir sanctus ea die, non modo Cardinalibus ipsis, sed aliis quoque omnibus qui ad se adibant, id unum vehementer inculcabat, ut sanctissimæ Virgini sese totos addicerent: Scitote enim, inquiebat, filii, mihique experto jam credite, nihil ad divina beneficia promerenda tam opportunum tamque efficax inveniri posse, quam Dei Matris auxilium. Quapropter eos acriter hortabatur, ut ad illam sæpissime confugerent, hac præsertim precatiuncula, quam alibi memoravimus: Virgo Maria, Mater Dei, ora Jesum pro me.

[517] [anno 1595 iterum æger Aprili toto,] Postero autem anno salutis nostræ MDLXXXXV pridie Kal. Aprilis, iterum febri cum rigore corripitur, ut omnibus artubus contremisceret, & venienti ad eum Cardinali Veronensi nihil omnino respondere potuerit. Hæc igitur febris toto Aprili mense eum tenuit. Majo autem ineunte, cum orasset ad Dominum, [1 Maji vires obtinet subitas ad Missam dicendam:] ut ea die qua SS. Apostolorum Philippi & Jacobi, quos præcipua devotione colebat, Natalitia celebrantur, sibi ad eorum honorem sacrificandi facultas daretur, voti factus est compos; atque ipso mane Missæ sacrificium peregit, suorumque nonnullis Eucharistiæ sacramentum administravit; & quidem tam prompte atque expedite, ut facile intelligi posset, illum saluti divinitus restitutum: quamquam sequenti triduo, ut medicorum consilio obtemperaret a sacrificando abstinuit, privatim tamen cælesti Pane quotidie reficiebatur.

[518] Ecce autem IV Idus Majas, quo die sanctos Martyres Nereum Achilleum & Flaviam Domitillam singulari quodam cultu Congregatio nostra veneratur, [12 Maji, sanguine fluens munitur Oleo sacro,] improviso beatus Senex sanguinis profluvio oppressus, ac propemodum exanimatus est. Qua re Cæsar Baronius, qui eo tempore (ut diximus) Congregationi præerat, veritus ne jam jam migraret e vita, Oleo sancto eum inunxit; quo facto ad se redire aliquantulum visus est. Quapropter Federicus Cardinalis Borromæus sacro Viatico statim muniendum existimavit, atque ipsemet sacram Eucharistiam, ex altari statim desumptam, ad eum detulit. Vixdum autem cubiculi limen intraverat, cum Vir sanctus, quamquam prope mortuus videretur, oculos aperit; & magno spiritus fervore, nec sine uberrimis lacrymis clamat; Ecce amor meus, ecce amor meus: ecce bonum meum: cædo amorem meum. Quo quidem facto vehementer commoti omnes qui aderant, a fletu temperare non poterant. [magna cum devotione Viaticum suscipit:] Præeunte autem Borromæo solennia verba, Domine non sum dignus; Philippus alta & vegeta voce subjecit, Domine non sum dignus, nec unquam fui dignus, nec boni quidquam gessi: atque hæc dicenti lacrymæ ubertim cadebant. Alia deinde atque alia hujusmodi magno cordis affectu subjunxit: sacram autem Hostiam suscepturus, Veni, inquit, Domine, veni. Denique ut rem perfecit. Nunc, ait, verum animæ meæ medicum accepi. Vanitas vanitatum, & omnia vanitas. Quicumque aliud quam Christum quærit, is profecto quid quærat, nescit: itaque reliquum diei quietus exegit.

[519] Vesperi porro idem profluvium ter aut quater passus est, [iterato profluvio,] & gravissimis cum doloribus maximam sanguinis vim profudit. Qua re non modo nihil commotus est, sed sublatis in cælum oculis dixit: Deo gratias, quoniam sanguinem pro sanguine reponere datum est. Cuidam vero e suis, qui eo spectaculo obstupescebat; Tunc ergo times? inquit: equidem nihil timeo. Et sane haud timebat; nihil enim illi optatius (ut diximus) accidere poterat. [& gravi iussi accedentibus;] Ad sanguinis profluvium secuta est gravissima tussis, qua spiritus intercludi videbatur; ut sæpius dixerit, vultu tamen semper læto atque hilari, Mori me sentio. Quamquam autem multa adhibita sunt remedia, nihil profici potuit. Postera die medicis ad se redeuntibus; Abite, inquit, cum vestris medicamentis: mea siquidem iis longe præstantiora & potentiora sunt. Etenim summo mane, cum eleëmosynas ad diversas Religiosorū familias miserim, ut pro me Sacrificia precesque ad Deum offerrent, ex illo sisti sanguinem, [tamen die postero sanitatem recipit.] pectoris angorem, omnemque molestiam decessisse, & plane sanitati me restitutum esse cognovi. Id quod ita esse, quemadmodum ille asserebat, explorata arteria medici, non sine ingenti admiratione, affirmarunt; nec nisi divinitus rem fieri potuisse, certo crediderunt. Ex eo die ad VI Kal. Junii sanus ac vegetus fuit, quotidie Horas septenas recitavit, sacris Confessionibus operam dedit, Eucharistiam administravit: quare ad annos aliquot adhuc illum superstitem fore communiter omnes sperabant.

CAP. II.

[520] Prævidit autem Philippus, sæpiusq; data occasione prædixit, [Qui se moriturum negaverat,] non modo tempus & diem, sed horā ipsam ac modum, quo migraturus esset e vita; quo etiam loco corpus suum condi deberet. Primum igitur dum ægrotaret, ingravescentibus licet morbis, sese haud moriturum sæpe affirmavit: quæcumque enim in servo suo Deus facere decreverat, hæc illi deinceps tamquam amico longe ante communicabat. Anno Salutis nostræ MDLXII gravissimo brachii dexteri dolore correptus, [anno 1562] superveniente etiam febri eo adductus est, ut medicorum peritissimi de illius salute penitus desperarint. Igitur qui in ejus curam dies noctesque incumbebant, sacro Viatico atque extrema Unctione muniendum existimarunt. At ille accito Taurusio aperte dixit: Equidem ad mortem me libentissime comparo, scito autem me nunc minime moriturum: etenim qui tot in me beneficia huc usque contulit Deus, spiritu devotionis exhaustum nequaquam relinqueret, quem videret propediem decessurum. Quin etiam ægrotus libere affirmare consueverat, Deum sibi mortem haud permissurum, quin antea nuntiasset insolito spiritus incremento. Igitur sacro Viatico refectus, atque Oleo infirmorum inunctus, extemplo discussa febri sedatisque doloribus, præter omnium expectationem, ad pristina reparatur officia.

[521] Anno autem MDLXXXXII Novembri mense, post gravem ac diuturnam febrem, supremæ diei jam proximus censebatur. [& anno 1592 medicis de vita ejus desperantibus,] Quamobrem veniens ad eum vespere memoratus alibi medicus Hieronymus Cordella, dolens atque ejulans dixit, de Philippi salute conclamatum esse. Mane autem cum redisset, exploraturus an jam expirasset, ubi illum ad se venientem senex videt; Scito, inquit, mi Cordella, ex hoc morbo haud me moriturum. Nec falso: siquidem postridie omnino convaluit, suasque functiones statim resumpsit. Illud etiam tunc accidit, quod cum quotidie deterius habere videretur, a suisque rogaretur, ut instantibus Natalitiis Dominicis diebus sibi apud alium conscientiæ eluendæ potestatem faceret; Nequaquam, inquit: paulisper sustinete: Natalitiis hisce diebus ego ipse vos audiam: quod & re ipsa impletum est.

[522] [anno 1595 ultro significat] Pridie Kalendas Aprilis, ejusdem anni quo migravit ad Superos, P. Flaminium Riccium Firmanum, qui Neapolim se contulerat, per litteras admonendum curavit, ut quamprimum ad Urbem rediret, quod eum videre cuperet antequam moreretur. Fuit is ob singularem virtutem Philippo carissimus, tertius post illum Congregationis Præpositus. Cum autem sese excusaret, nec nisi exacta æstate redire se posse affirmaret; rescribi ad eum jussit, ut omnino quamprimum rediret. Ceterum moram illi injicientibus principibus viris, ac præsertim Neapolitano Archiepiscopo, iterum atque iterum Philippi jussu evocatus est, etsi demum beatus Pater dixit, Frustra jam veniet. Duodecimo die ante ejus excessum Nero de Nigris receptam salutem sibi gratulanti, [hunc sibi postremū esse,] dixit: Ego, mi Neri, profecto convalui, nec mali quidquam sentio: noveris tamen me paucos post dies moriturum, & præter omnium expectationem id fiet: mors quippe mea inter lucem & tenebras cadet: atque ita plane factum est. Hanc ipsam ob causam nihil frequentius suis per hos dies decantabat, quam illud, Filii, moriendum est. Quapropter eorum nonnulli tædio affecti, quod eadem semper audirent; Jam, inquiunt, novimus moriendum esse. At Sanctus; Sat est, ait, vos autem minime id creditis. Quo tempore sanguinis profluvium patiebatur, Marcus Antonius Maffa; Ne dubites, inquit, Pater, Deus te superstitem diu servabit; si nihil aliud, saltem ut animarum utilitati deservias. Cui ille festive more suo respondit; Huic anno me superstitem facito, & magno te munere dono.

[523] Promiserat jam Francisco Zazzaræ, sese, antequam vita decederet, significaturum quæcumque illi facienda atque servanda essent post mortem suam. Itaque Zazzara beatum Senem sæpe rogabat, [& promissa in tempus mortis dilata complet:] ut fidem suam liberaret. At ille; Quiesce, ajebat, ac lætus esto: quotidie enim inter sacrificandum pro te ad Dominum preces fundo: quodque Deus ostenderit mihi, indicabo tibi: igitur ne dubita, quin ego, antequam moriar, omnia tibi patefaciam quæcumque a te voluero. Tu mihi fidem habuisti: nec expectatione tua frustrari te volo. Interea, quamvis ad mortem non semel ægrotasset Pater, nihil tamen illi unquam significavit. Nono autem die antequam vita decederet, cum nil tale cogitaretur, accito Francisco, quæcumque promiserat, aperit. Quamobrem ille a fletu temperare non potuit: quippe Dei servum brevi moriturum intellexit, quemadmodum probavit eventus. Die item decimo ante excessum suum, beatus Pater Joannem Baptistam Guerram, [quin & paucos solū dies superesse sibi,] Congregationis nostræ laicum, ad se accersit; rogatque, quot jam mensis dies abiissent; Quindecim, inquit ille. At Sanctus; Quindecim decem superaddito, & mox abibimus.

[524] Germanico etiam Fideli per idem tempus sæpius dixit: Tu quidem, mi Germanice, multos pro me labores huc usque sustinuisti; [affirmat variis occasionibus:] sed nihil tibi jam mea causa ferendum est. Alia die, apprehensam ejus dexteram arcte complectens; Qualia, inquit, mi Germanice, intra paucos dies visurus es? Atque hæc sæpius iteravit: ut ille totus exhorruerit, veritus nimirum, ne gravius aliquid Christiano Orbi immineret. Ubi vero Philippi mors cecidit, tum denique quid ejus verba portenderent aperte intellexit. XVI Kalendas Junias Germanicus idem Carbonianum profecturus, oppidulum diei itinere ab Urbe, beatum Patrem adit, benedictionem de more petiturus, aitque; Equidem, Pater, haud libenter abiturus sum, nisi te post reditum meum sanum salvumque futurum mihi promittis. Tum vero Philippus, quamdiu ibi commoraturus es? At ille; Septem, inquit, dies: pervigilio enim festi Corporis Christi in Urbe esse volo. Hic Sanctus paulisper hæsit, mox; Abi, inquit, & die dicta redi. Igitur profectus, ibique per aliquot dies commoratus, nocte ipsa quæ pervigilium ejusdem festi antecedit, Philippum in suo cubiculo lectuloque jacentem videre sibi visus est; dicentemque, Germanice en morior. Itaque expergefactus, & futuri suspicione solicitus, statim profectionem parat: nec, deprecantibus licet ejus loci incolis, vel unius diei spatio retineri potuit. Igitur vesperi Romam venit, ad Patrem adit, salvum & incolumem, quemadmodum optaverat, reperit: cui manus reverenter exosculanti statim Sanctus; Opportune, inquit, redisti: si enim tardius, frustra advenisses. Eodem pervigilio accersitum ad se Petrum Consolinum, illum pectori suo manum superponere jubet, quo loco (ut diximus) intumescebat: &; Facito, inquit, ut pro me Sacrificium offeras. At ille; Obtuli, subjicit, & nisi aliud præcipiatur, pro te semper facio, Pater: quamquam, inquit, hoc tempore, quo te salvum & incolumem habemus, minime id opus esse videam. Tum Sanctus, Haud ego, quod tu reris, Sacrificium peto, sed piaculare pro mortuis.

[525] Ipsa die Bernardina quædam in extremis laborabat, ac tantum non emiserat spiritum; [& locum designat] quamobrem spe salutis abjecta, quæ curando cadaveri opus erant a domesticis parabantur. Hæc inter ad eam venit Antonius Carolus, nostræ Congregationis Presbyter: & casum graviter miseratus, tres enim filios relinquebat, ad Philippum statim, confugit, rem narrat, utque pro illa Dominum deprecatur etiam atque etiam rogat. Cui Sanctus, Abi, inquit: convalescet illa, ego autem moriar. Eodemque momento, quo Dei servus orationi se dedit, e toto moribundæ corpore sudor fluere cœpit, ac bidui spatio reddita est sanitati; Philippus vero sequenti nocte evolavit ad cælum. Locum præterea, quo sepeliendus esset, aperte prædixit. Nec enim ita multo ante quam moreretur, Francisco Bozzio Congregationis Presbytero dixit, velle se prope ipsum habitare. Cumque ille subjiceret, haud commodum esse illud cubiculum: [in quem postea corpus translatum est,] Volo, inquit, omnino apud te habitare. Atque ita plane factum est: siquidem corpus ejus (quod infra dicturi sumus) ad sinistrum templi latus sublimiori loco repositum est, prope cubiculum, in quo Bozzius ipse habitabat. Joannes Baptista Guerra, ejusdem templi ædificio præfectus, quodam die Philippo dixit, Sepulcrum Patribus Fratribusque nostræ Congregationis extruximus. Cui Sanctus, Eritne locus etiam mihi? Quidni, ait ille, sub ara maxima ad lævam tibi quoque paratus est. At Pater, Nequaquam ibi me esse sines. [ex loco primæ sepultura.] Sinam enimvero, subjicit ille. Denique Philippus, Ibi me profecto collocabis, sed non diu jacere sines. Nec vana fuit prædictio: quandoquidem sacrum ejus corpus ab ipsomet Guerra ibidem positū est, & postridie idem ipse illud transtulit in eum locum, quem paulo ante memoravimus.

Cap. III

[526] Igitur VIII Kal. Junii, in quem diem inciderat Festum corporis Christi, [Die 25 Maii festo corporis Christi,] beatus Pater præcepit, ut quicumque conscientiam expiaturi ad se venirent, libere admitterentur. Itaque summo mane sacras Confessiones audire cœpit, suorumq; pluribus salutaris pœnitentiæ loco ioco imposuit, ut post ejus mortem pro salute sua Rosarium B. Virginis recitarent. Multa præterea præclara monita dedit eis; præsertim vero ad frequentem Sacramentorum usum, ad Dei verbum audiendum, ad Vitas Sanctorum perlegendas, illos hortatus est: cumque eorum singulos insolitis quibusdam amoris significationibus complecteretur, satis aperte ostendebat, cito se ab iis discessurum. Sacris Confessionibus absolutis, singulari devotionis affectu Horas Canonicas recitavit; [Missā ultimo celebrat,] Sacrum deinde in suo sacello peregit, idque duabus horis antequam soleret; atque in ipso Missæ introitu obtutum in Occidentem defixit, quasi mirum aliquid intueretur. Ubi autem pervenit ad Hymnum, Gloria in excelsis, præter omnem consuetudinē moremq; suum, canere occepit; eumq; magna cum spiritus exultatione, cantando potius, quam pronuntiando complevit. Sacrificio peracto nonnullis Eucharistiam administravit, actisque Deo gratiis in cubiculum se recepit. Interea jusculum ei desumendum affertur. At Sanctus, Isti, inquit, me convaluisse opinantur, sed longe opinione falluntur. Sacras deinde Confessiones resumpsit, & venientes ad se familiari excipiebat colloquio, atque omnibus caritatis officiis prosequebatur.

[527] Hæc inter superveniunt Cardinales Cusanus & Borromæus, [Confessiones suorū audit,] quibuscum ad prandium usque sermones de rebus divinis dulcissimos habuit: iis autem discedentibus more suo jentaculum sumpsit, atq; aliquantulū quievit: deinde Vespertinas & Completorias preces attentissime recitavit: reliquum diem impendit, partim accipiendo adeuntes ad se (quibus dimittendis satis aperte indicabat, sese illos mox relicturum) partim in legendis Sanctorum rebus gestis, præsertim S. Bernardini Senensis, cujus mortem iterum sibi legi jussit. [Horas Matutinas recitat in diē sequentem,] Redit interea ad illum Cardinalis Cusanus, cumque eo Hieronymus Pamphilius, eo tempore S. R. Rotæ Auditor; mox etiam Spinellus Bencius, primus Montis-politiani Episcopus: cum quibus Matutinas preces insequentis diei devotissime recitavit, reliquas Horas cum Angelis in cælo decantaturus. His vero expletis pariter in cubiculum revertuntur. Ecce autem Angelus Victorius de more ad Patrem venit; atque explorata, ut solebat, vena, Ecquid, Pater, ait, unquam antea tam belle, ut nunc, te habuisti? Ac sane decem abhinc annis melius tibi esse numquam sensi. Post hæc Cardinali Cusano confitenti aures dedit; atque abeuntem, præter omnem consuetudinem suam, ad scalas usque obsequii gratia persecutus est, oculis in illum defixis, ejusque manus arcte complectens.

[528] [belle adhuc valens;] Aliorum deinde Confessiones multas audivit. Postmodum solus de more cœnavit, atque a cœna nostrorum aliquot Confessiones audivit, eorum scilicet, qui postridie diluculo Missam celebraturi erant. Denique ex domesticis plurimi superveniunt, a sancto Parente solennem benedictionem petituri: quos ille omnes præcipua quadam benevolentia excepit. [auditis iterum Confessionibus,] Post tertiam noctis horam, consuetis precibus persolutis, lectulo se composuit, ne minimum quidem præ se ferens infirmæ valetudinis indicium; quamquam ipse migrationis horam instare sibi præsentiens, quod superioribus diebus sæpissime dictitaverat, magno cum animi ardore iteravit; Denique moriendum est. Sciscitanti deinde hora quota esset, ubi audivit tertiam noctis horam abiisse, quasi secum ipse supputaret, ait; Bis tres, sunt sex: [sub horam noctis sextā moriturum se novit;] mox hinc migrabimus. Itaque omnes a se dimittit, quod supererat noctis cum Domino suo sine arbitris peracturus. Ecce autem post quintam noctis horam e lecto surrexit, perque cubiculum inambulare cœpit: qua re excitus Antonius Gallonius, qui in inferiori cubiculo quiescebat, statim accurrit; videtque beatum Senem in lectulum se recepisse, pituita fauces leviter premente. Roganti autem ut valeret? Antoni, inquit, ego abeo.

[529] [subitoque deficiens,] Tum vero ille accurrit ad socios, accitisque medicis ad Philippum veniunt, videntque illum lecto insidentem. Cum autem sanguinis profluvium iterum imminere putarent, multa huic morbo adhibita sunt remedia: itaque brevissimo temporis spatio spiritum viresque resumere visus est, ut prompte atque expedite loqueretur. Ipse vero venturi præscius, nihil jam opus esse dixit. Patres interea omnes convocantur, qui lectulo circumfusi positis genibus ad Deum orabant, & carissimum Parentem abeuntem deflebant. Jamque modicus calor tepebat in pectore, nec præter sensum quidquam vivi hominis supererat; cum Cæsar Baronius, qui ejus animam solenni Ecclesiæ ritu Deo Superisque omnibus commendaverat, elata voce, Ergo, inquit, Pater, abis, [suis extremum benedicit & decedit.] nec quidquam nobis loqueris? Tua saltem nos benedictione confirma. Hic vero Philippus sustollens dexteram, oculosque in cælum defigens, haud modico temporis intervallo intentus hæsit; mox oculos demittens, quasi benedictionem illis a Domino impetrasset, placidissime animam efflavit.

CAPUT XXXIV.
Apparitiones post mortem, miracula, sepultura

CAP. IV

[530] Eodem puncto temporis, quo Vir sanctus in cælum migravit, multis sese per visum obtulit, imprimisque Teo Guerrio, [Apparet senis Teo Guerrio,] qui senis cum esset, inter somnum atque vigiliam, videre sibi visus est beatum Parentem, divina luce circumfusum, dicentemque, Pax tibi, Frater, en ego in locum meliorem ascendo. His dictis ille, somno penitus excusso, eadem sibi ter iterari sensit. Acceptis deinde ab Urbe litteris intellexit, Philippū eodem momento decessisse, quo se ille videndum objecerat. Hortensia quoque Anellia, sacra Virgo Romæ in monasterio S. Ceciliæ, [Romæ Hortensiæ Anelliæ,] in somnis vidit eum sedentem ab Angelis in cælum deferri, candida veste indutum, atque dicentem; Ego ad quietem ascendo, tu quoque in Religioso instituto perge ac labora; & quo ego vado, venies & tu, ne dubita: nunc enim multo melius quam antea pro te Deum rogabo; His dictis expergefacta, atque incredibili gaudio perfusa est. Mane autem vulgata per Urbem Philippi morte, ea ipsa hora illum migrasse cognovit, qua se illi per quietem ostenderat.

[531] Alia itidem sacra Virgo, quæ Novitiis præerat S. Mariæ Magdalenæ in Quirinali; [alterique moniali,] eodem temporis momento gloria & honore coronatum beatum Parentem vidit; eique multa de salute sua sciscitanti, denique Dei servus; Dimitte me, inquit, neque enim hic diutius consistere possum, nimio plus alii (nostros designabat) me jam detinuerunt. Nocte ipsa Victoriæ de Maximis ex Monialibus S. Marthæ Religiosissimæ Virgini, [& Victoriæ de Maximis, valedicens eis;] sibique olim in spiritu filiæ, sanctus Pater apparuit, aitque, Veni ad te, antequam abeam, ne conqueri possis de me. At illa; Sancte Pater, tu in cælum abis. Tum Sanctus, latissimum illi dumetum ostendens; Si venire cupis, inquit, quo ego iturus sum, hac tibi eundum est: eodemque puncto evigilavit plorans ac dicens, Eheu! Pater mi, jam te amplius videre non potero. Nec ita multo post advenisse septimam noctis horam intellexit, ex quo ad matutinam usque precationem continuo sese ei commendavit, quippe quem certo credidit in cælum migrasse.

[532] Catharina itidem a Morlupo, ex tertio Ordine S. Dominici sacrata Deo Virgo, [item Catharinæ de Morlupo] & Christianæ virtutis fama celebris, ea ipsa die, quæ Philippi mortem subsecuta est, post sacram Eucharistiam acceptam vidit in excessu mentis Senem quemdam, aspectu canitieque venerabilem, Sacerdotali candida veste indutum, sublimi solio insidentem, quod pegmata multa circumdabant; in iisque inscriptæ aureis litteris legebantur virtutes, in quibus ille præsertim sese exercuerat. Porro ad pedes ejus multitudo magna tum Sacerdotum, [gloriosus in cælo:] tum etiam Laicorum utriusque sexus visebantur, quos cum illa cognoscere maxime cuperet, eos esse intellexit, qui per Senem ipsum æternam salutem adepti fuerant. Hoc autem cum illa deinde ex obedientia narraret. Confessario suo Fr. David de Nigris, Ordinis Prædicatorum, isque senis aspectum ætatemque ex illa requireret, omnia ipsius lineamenta ad vivum descripsit; atque ostensa sibi beati Patris effigie, quam Confessarius idem secum habebat, statim exclamavit: Hic ille ipse est, quem modo conspexi.

[533] Nec omittendum hoc loco est, quod paucis post diebus ab excessu Philippi, [& Artemisiæ Cheliæ de ejus sanctitate dubitanti,] accidit Artemisiæ Cheliæ, probatæ virtutis Virgini, quæ deinde in monasterio Purificationis B. Mariæ Virginis non sine sanctitatis opinione vitam finivit. Hæc igitur de beati Patris eximia virtute cum matre sua verba faciens: Equidem, inquit, Philippum egregie Deo inservisse existimo, sed illum videre voluissem mortuos suscitantem, cæcis visum, claudis gressum restituentem, tunc enim longe præclarius de illo existimassem, & vere Sanctus mihi fuisset. Quamquam autem multa, & mirabilia ab eo patrata dicantur, tamen quia plus oculis, quam auribus credo, multaque sæpe in majus ab hominibus efferuntur, de illius sanctitate narrantibus certissimam fidem habere non possum. Igitur sub primam noctem vix quieti se dederat, [præmonstrat se canonizaturum.] cum Philippum in Vaticana Basilica, ad sepulcrum Apostolorum, e grandi quodam pegmate eminentem, videre sibi visa est, dicentemque: Si ea quæ vivens aut moriens patravi minime aspexisti, aspice jam, Artemisia, quid faciam. His dictis, sublato statim pegmate, ad rotundam ac lucidissimam mensam, quæ in summo templi fornice apparebat, evolavit, mox penitus ex oculis ejus evanuit. Qua re illa vehementer commota, quæcumque viderat matri retulit, & suam ipsius incredulitatem damnavit. Quo quidem facto haud temere quispiam existimaverit præmonstratum illi fuisse, Philippum denique solenni Ecclesiæ ritu Sanctorum numero adscribendum, ut deinde de ipsius sanctitate minime dubitaret.

CAP. V.

[534] Post septimam noctis horam defuncti corpus curatum, [Corpore in ecclesia exposito:] ornatumque Sacerdotalibus indumentis, nostrorum manibus in templum defertur: proxima vero luce, vulgata ejus morte, ingens confestim hominum multitudo ad eum visendum confluxit. Porro nihil pallor mutaverat faciem; sed ita dignitas quædam & gravitas eam compleverat, ut eum putares non mortuum, sed dormientem: quin etiam splendore quodam circumfusus videbatur, quo omnium oculos ad se mirabiliter pertrahebat. Quidquid autem florum & rosarum super feretrum spargebatur, confluentium manibus illico diripiebatur. Solennes deinde pro mortuis preces ei persolvuntur, & Missæ sacrificium celebratur, [celebrantur exequia,] cui plures Præsules interfuerunt. Interea dum funebres preces recitantur, Marcus Antonius Carattus, Clericus Albensis, & ipse ad psallendum cum aliis intereat; quodque prægravi quadam solicitudine torqueretur, cui publice parentabat, huic pariter intimo cordis affectu supplicavit. Nec frustra, siquidem extemplo ab omni molestia liberum se esse cognovit.

[535] Ad eum visendum complures etiam Cardinales convenerunt, [accurrum spectatum Cardinales, & Principes femina.] e quibus Cusanus & Borromæus illius manus ac pedes non sine uberrimo fletu exosculati sunt. Adfuit etiam Gabriel Paleottus, flevitque defunctum; quem adhuc viventem, ut alibi diximus, tamquam virtutum omnium exemplar ad senectutem commendandam, Christiano orbi proposuit. Incredibile autem est, quo dolore quibusque lacrymis Octavius Cardinalis Paravicinus defleverit parentem illum, quem a prima ætate observavit, semperque dilexit. Multi præterea proceres, & principes quoque feminæ ad visendum sacrum corpus se contulerunt, ex quibus Hispani Regis Oratoris uxor, & pie Philippum venerata est, & illius sanctitatem multis laudibus celebravit. [Baronius invocandū potius quā pro eo orandum, intelligit;] Accidit autem hoc tempore res plane memorabilis. Cum enim Cæsar Baronius, qui Congregationi præerat, cum ceteris Patribus in Ecclesia circa sacrum cadaver assisteret, nec satis intelligeret, quas potissimum preces pro illo funderet, quem defunctum seculo, feliciter Deo vivere, pro certo habebat; in eam mentem impelli se sensit, ut breviarium aperiret, & primo intuitu sese ei obtulit Davidicum illud: Respice de cælo & vide, & visita vineam istam, quam plantavit dextera tua. [Ps. 79, 12.] Hac porro precatiuncula, quasi divinitus inspirata, tum Baronius ipse, tum etiam alii Congregationis alumni beato Parenti privatim supplicare postmodum consueverunt.

[536] Hoc ipsum ferme accidit Marcello Vitellesco; qui lecto decumbens, audita Philippi morte, numquam animum inducere potuit, ut Psalmum De profundis, pro defunctis recitari solitum, pronuntiaret; [idem sentiunt alii viri eximii.] sed ejus loco dixit, Laudate Dominum omnes gentes; quo scilicet Psalmo Ecclesia utitur in obitu infantium & puerorum, quos suam innocentiam cælo asseruisse, certum est. Jacobus quoque Crescentius, ipsa die sacrum pro illo facturus, maxima cum animi sui repugnantia vix demū adductus est, ut Missam defunctorum celebraret. Hieronymus autem Beger, ex Dominicana familia Prædicator generalis, hac ipsa die, in ecclesia S. Mariæ supra Minervam, de Philippi virtute & sanctitate luculentissimam ad populum orationem habuit; nec pro eo quasi pro mortuo orandum esse dixit, quem in cælo feliciter vivere nemini dubium esse posset: quapropter quæ pro illius anima offerebantur cælestes Hostiæ, eas non illi, sed iis quæ in Purgatorio erant, procul dubio profuturas. Ad hæc plurimorum una vox erat, Philippum nulla interposita mora Sanctorum numero adscribi posse, quo nimirum debito honore ac veneratione coleretur in terris, quem certo crederent gloria & honore jam coronatum in cælis.

[537] Biduo autem ipso, quo sacrum corpus in templo omnium oculis fuit expositum, summa populi frequentia celebratum est: [Toto biduo ingens fit concursus,] atque hi manus, hi pedes, illi feretrum certatim exosculari, alii rosaria quæ vocantur admovere. Quamquam autem diligenter caveretur a nostris, ne quis quid inde surriperet; tamen effici non potuit, quin alii vestium frustula, alii capillos, alii barbam, alii etiam ungues resecarent, eaque Religiose apud se custodirent. Nonnullæ etiam nobiles feminæ detractos sibi annulos, digitisque ejus insertos, pie postmodum ac devote servarunt. [ipsum ut Sanctum venerantiū.] Alii præterea innumerabiles ex variis Religiosorum familiis eo confluxerunt, manus, pedes osculantes. Adfuere præsertim tirones Patrum Dominicanorum, qui feretro undique circumfusi carissimum Parentem deflebant, a quo toties se recreatos & ad virtutem incitatos recolebant. Hic vero audires, alios alias ejus virtutes & gesta præclarissima referentes: hi sanctitatis exemplar amissum vehementer dolebant; illi magnum Ecclesiæ lumen extinctum ajebant, quo scilicet Oratorii exercitia magno Christianæ Reipublicæ commodo fuerint instituta; hi virum omnium præstantissimum eum nuncupabant, qui tot Dynastis, Præsulibus, ipsisque summis Pontificibus familiariter usus, tam longe ab honoribus & dignitatibus abhorruerit; alii profundam illius humilitatem extollebant, qua singularem vitæ sanctimoniam, & quotidiana signa atque miracula, tam sapienter obtexerit; omnis denique inopum multitudo patrem sese amisisse clamabant.

CAP. VI.

[538] Interea dum sacrum corpus servabatur in templo, [Ad corpus expositum sanatur strumesus,] mirificavit Dominus Sanctum suum; imprimisque Augustinus de Magistris, adolescens annorum undecim, multis circa collum strumis, & ad oris intimum penetrantibus, male affectus; cum sex eoque amplius annos gravissimo, nec medicorum cuiquam sanabili morbo teneretur; vulgata per Urbem fama, Virum sanctum in Vallicellanis ædibus obiisse, multaque per eum signa & prodigia fieri; eo statim convolavit, & per confertissimam turbam ad feretrum denique penetravit; ibique paululum cum orasset, apprehensa beati Patris manu multa cum fide collum suum tetigit, eodemque momento sanitatem recepit. Necdum enim templo pedem extulerat, cum cerotum, quod collo affixum habebat, sponte decidit; domumque reversus, ne vestigium quidem ulceris aut morbi in se esse sensit. Id quod ubi audivit Cardinalis Paleottus, oculis suis rem inspicere & manibus contrectare voluit: comperto autem ita esse, ut ferebatur in vulgus, obstupuit, Deoque gratias egit, qui mirabilis est in Sanctis suis.

[539] Porro idem hic Augustinus, ut modo diximus, domum cum revertisset; [ejusque soror etiam strumosa,] remque, ut ceciderat, matri retulisset; incredibili voluptate mulier perfusa est: ac bonæ spei plena, cum alia esset minor natu filia, & ipsa hoc itidem morbo sexennio toto vexata, in ædem Vallicellanam illico eam adduxit: & ad sacrum feretrum deniq; cum pervasisset, sublimem puellam sancto corpori admovit: & qua parte Sancti manus ejus collum attingere potuit, sanatum est; ex altera enim parte id fieri vetuit tum concurrentis populi multitudo, tum superveniens uxor Oratoris Regis Hispaniarum. Ad hæc eadem puella, [& uno crare debilis,] cum jam biennio ex altero crure adeo laboraret, ut stare omnino non posset; vesperi pia mater, admixtis aqua rosis, quas ex Beati corpore abstulerat, crus ipsum abluit; qua adhibita medicina, puella statim ingredi cœpit, & sanitati se redditam esse cognovit. [& utriusq; pater lippus:] Alexander quoque ejus pater sexagenario major, duos jam menses lippitudine graviter vexatus, ut noctu ad lumen aspicere non posset, atque ex humoris abundantia cæcitatem vehementer pertimesceret; audita Philippi morte, ad sacras Reliquias confugit, & suis ipse oculis manum beati Parentis imponit. Quo facto statim melius habere cœpit, ac nulla adhibita medicorum cura post paulo salutem penitus recuperavit.

[540] [item pleuriticus attactu florū corpori impositorum,] Per idem tempus Angelus Continus, Romanus, acuta febri & pleuritide tam graviter ægrotabat, ut de illius salute jam desperatum esset. Accidit autem ut germanus ejus frater ad visendum sacrum corpus accederet, floresque aliquot domum referret, quos deinde pie ac devote capiti fratris apposuit. Hæc inter supervenit mater, ægrotumque videt immutato vultu tam luridum tetrumque evasisse, ut jam jam moriturus videretur; quo quidem spectaculo commota, in aliud cubiculum se recepit, & fletui habenas immisit. Interea qui flores fratri attulerat, ad matrem venit, eique quid fecerit narrat. Illa fiduciæ plena ad ægrotum revertitur, detersaque nigredine illum reperit pristinum colorem jam recepisse; quin etiam sensum vocemque quam amiserat recuperasse, ut lætus atque hilaris cum fratribus jocaretur: & veniens ad eum deinde qui illi a Confessionibus præerat, ut Oleo sancto ungendum curaret, salvum ac liberum non sine ingenti admiratione conspexit.

[541] [& asthmatica,] Epiphania Colicchia, Recinetensis, septem jam menses gravissima spiritus difficultate laborabat, ut nec stare, nec progredi, nec quietem aliquam capere posset, assiduis etiam doloribus torqueretur. Igitur vulgata Philippi morte & miraculorum fama, ad sacrum ejus corpus accessit; atque oratione peracta, rosas aliquot quibus fuerat conspersum accepit, & stomacho pie ac fideliter applicuit; eodemque temporis momento omnem ægritudinis molestiam a se depulsam esse cognovit. [ac scabiosa:] Hæc eadem turpi & vetusta scabie cum vexaretur, quæ carnem totam deturpaverat, maximisque doloribus miseram excruciabat; hoc uno rosarum contactu statim mundata est, ne minimo quidem ejus morbi vestigio relicto.

[542] Maria Justiniana capitis dolore tam graviter laborabat, ut nulla medicorum arte sanari potuerit. [puella capite dolens admotis capillis;] Hanc itaque ad sacrum Philippi corpus pia mater adducit, resectisque clam nonnullis ejus capillis domum revertitur; bonæ spei plena, quasi præsentissimum filiæ remedium jam invenisset. Mox ejus capiti illos apponit, hæc dicens: Rogo te, S. Philippe, per eas cogitationes & desideria, quibus in procuranda animarum salute semper flagrasti, ut filiam hanc meam sanitati restituas. Eademque hora puellæ melius esse cœpit, ac brevi temporis spatio valetudinem prorsus recuperavit.

[543] Dorotheæ Brumanæ parvulus erat filius, genibus cruribusque adeo distortis, ut ingredi aut stare omnino non posset: quamobrem tentatis frustra remediis, naturæ vitium hoc esse haud temere mater existimavit. [& puer distortus ac debilis] Cum autem non semel puerum ad Philippum viventem adducere præoptasset, nec tamen fieri id unquam commode potuisset; pro certo credidit, Philippum vel mortuum votis suis adfuturum; ejusque corpus si tangeret filius, fore ut sanitati redderetur. Igitur cum primum de illius migratione nuntium accepit, continuo nutricem ad se accersit, [impositus corpori.] & ad Vallicellanam ecclesiam mittit. Mox ipsamet eodem se conferens, e sinu nutricis puerum accipit, abstractisque caligis, infirma ac divaricata crura sacro corpori superponit: deinde nutricem cum filio domum remittit: denique post fusas preces & ipsa domum revertitur. Necdum scalas ascenderat, cum ei obviam sese obtulit nutrix, aitque, puerum libere jam atque expedite ambulare: id quod ubi mater aspexit, incredibili lætitia perfusa est; atque ex ea die puerulus integram corporis firmitatem ac robur accepit.

CAP. VII

[544] Igitur sacrum corpus, ad tertiam noctis horam confluentis populi venerationi expositum, [Secandum a medicis cadaver] inspiciendi causa dissectum est. Aderant ex nostris nonnulli, medici quoque, atque alii complures. Accidit autē res plane memorabilis: dum enim hinc, atque illinc sæpius versaretur, perinde ac si viveret, manu sibi verenda operiebat. Qua re obstupescens Angelus Victorius; Quantæ, inquit, castitatis virum hunc fuisse putemus, [manu contegit verenda,] qui vel mortuus pudorem custodit? Porro idipsum a nostris observatum fuerat, dum sacrum cadaver lavaretur: & curaretur. Igitur secto corpore compertum est, præclaram illam thoracis extuberationem ex duarum costarum fractura originem habuisse, quemadmodum antea narravimus, cum de admirabili ejus palpitatione diceremus; præcordia vero ne minima quidem macula aut vitio affecta apparuerunt. Verum antequam corpus sepeliretur, [mortui vultus gypso excipitur.] multorum precibus effectum est, ut ex ejus vultu gypso imaginem exprimerent plastæ, indeque plurima cerea simulacra ad vivum formarentur. Fuit autem ille statura justa, colore albo, hilari & grato aspectu, exporrecta lætaque fronte, numquam tamen crinibus nuda; naso aquilino, cæsiis ac vivacibus oculis, nigra nec multum promissa barba, extremis autem annis candida.

[545] His demum expletis in feretrum reponitur, & sequenti etiam die confluentium pietati servatur: [Communi sepulcro conditus,] vesperi lignea capsa inclusum communi nostrorum sepulcro conditur, sub Chori pavimento juxta aram maximam. Quod ubi rescivit Federicus Cardinalis Borromæus, nimiam in hac re Patrum modestiam haud probavit: & cum illo pariter sensit Alexander Cardinalis Medices, qui tantum virum communi tumulo ac vulgari haud condendum fuisse dixit; sed decentiori loco seponendum, expectandumque quid tandem cogitaverit de illo Deus. Itaque sacrum corpus exhumatum, [mox ad honestiorem locū transfertur,] & digniori arca reconditum cum ærea lamina, cui Philippi nomen incisum fuerat, ad sinistrum templi latus (quod antea quoque innuimus) sublimiori loco reponitur; muroque in pyramidis modum extructo includitur. Accidit autem non sine miraculo, ut triduanum cadaver cum e sepulcro efferretur, neque oleret, neque rigeret; sed usquequaque tractabile esset, atque intuentibus sese speciem, non tam mortui hominis, quam viventis & dormientis offerret.

[546] Vixdum autem in hunc locum translatum est, [& suavem odorē afflat eo accedentibus:] cum ad illum frequens populus itare cœpit; multaque donaria & votivas tabulas eodem conferre. Nonnulli præterea odorem suavissimum inde efflari senserunt: ex quibus Julia Ursina, magnæ (ut diximus) virtutis femina, dum ibidem oraret, gratissimo odore sæpe perfusa est. Plurimi autem, ac prope innumerabiles fuere, qui ad hunc ipsum locum cum venissent, subita quadam cordis lætitia efferri, atque ad pietatem excitari se senserint. Illud etiam adnotandum hic nobis est, [præcordia post 8 menses integra refodiuntur.] sequenti anno MDLXXXXVI, V Kalendas Februarii, agente Augustino Cardinali Cusano, Philippi præcordia, quæ secto jam corpori in catino recōdita, & superinjecta humo juxta corpus ipsum collocata fuerant, octo post mensibus effossa esse & omnino incorrupta, recentia, & candida apparuisse, acsi eo die sepulta essent. Hæc deinde diligenter eluta atque exiccata, partim prægrandi quadam argentea theca inclusa sunt, partim in varias Urbes locosque distributa, per orbem prope universum conspiciuntur.

CAPUT XXXV.
Translatio corporis quarto anno post mortem, & honores defuncto exhibiti.

CAP. VIII

[547] Ea fuerat Neri de Nigris erga beatum Parentem observantia & cultus, ut de ejus familiari consuetudine plurimum gloriaretur, affirmaretque, [Effracto post quadriennium sepulcro,] solo se illius amplexu (amplectebatur autem eum sanctus Pater, quoties animo perturbatum animadvertebat) ex qualibet ægritudine atque molestia recreari consuevisse; idque post ejus etiam excessum sæpius expertum se esse, cum ad illius sepulchrum adiret. Is igitur tot beneficiorum memor, [consumptæ vestes reperiuntur,] ut erat ditissimus nullosque habebat liberos, argenteum conditorium pretiosissimum Philippi corpori construere meditabatur: quamobrem Patres primum omnium illud inspiciendum existimarunt. Igitur quadriennio post quam translatum fuerat, destructo pyramidali muro, repertum est ruderibus plenum. Ipso etenim muro humescente, ligneum arcæ operculum dissiluerat, quapropter vestimenta omnia computruerant, ac pro certo habebatur, corpus ipsum cum illis pariter computruisse, atque in pulverem redactum esse.

[548] Nocte vero adveniente, retecto purgatoque sacro cadavere, omnia illius membra integra atque intacta reperta sunt: caro etiam adeo mollis, candida, [corpus integrum:] atque tractabilis, ut plane omnes obstupescerent: id quod divinæ virtuti omnino tribuendum putarunt Andreas Cesalpinus, Antonius Portus, & Rodulphus Sylvestrius, medicorum ejus temporis præstantissimi; qui ea de re luculenter scripsere. Interea Jacobus Crescentius, alibi commemoratus, [quod in arcā cupressinā reponitur,] cypressinam arcam extruendam & pretiose ornandam curaverat; in quam deinde, supposita serica culcitra, sacrum corpus reconditum est. Huic porro longe jucundissimo spectaculo nostri omnes interfuerunt; atque inter se gratulantes, præ ingenti gaudio uberes lacrymas profuderunt. Supervenere etiam Cardinales Medices, Borromæus, atque Baronius; iique pariter gaudio triumphantes, Largitori omnium bonorum maximas gratias egerunt. [Sacerdotalibus vestibus induitur,] Placuit deinde Cardinali Medicæo, nova fieri vestimenta, quibus indueretur, Sacerdotali habitu superaddito, eademque Casula, qua Missam celebraverat ipsa die migrationis suæ. Idem hic Cardinalis aureum diadema sacro capiti imposuit; detractumque sibi annulum Pontificalem, prægrandi saphyro insignem, digito ejus inseruit. Multis præterea sericis floribus conspersum est, & pectori superposita Crucifixi argentea imago, quam Julius Sancedonius, Grossetti Episcopus & carissimus Philippo discipulus, dono dedit.

[549] [varieque ornatur,] His demum expletis in eumdem locum corpus relatum est. At quoniam vultus aliquantulum immutatus erat, argentea lamina aptata eum contexerunt. Qua re impletum est, quod olim Vir sanctus data occasione aperte dixerat; fore aliquando, ut caput suum argento includeretur; idemque cultus adhiberetur corpori suo, qui aliis Sanctorum Reliquiis adhiberi consuevit. Hæc inter, quem modo memoravimus, [ex devotione insignia ejus sibi assumens,] Nerus de Nigris, sibi suisque Philippum tamquam singularem patronum cum delegisset, tres illas stellas, quæ Philippi familiæ insigne fuerant, suæ ipsius familiæ insignibus adjungere voluit; eaque omnia, volente Elisabetha Neria, ejusdem beati Patris germana sorore, publicis tabulis confirmanda curavit. [prolem qua carebat suscipit] Cum autem hic ipse mascula careret prole, magna cum fiducia ad illius patrocinium confugit. Nec frustra; siquidem post novem menses statim filium suscepit, quem Philippi nomine appellatum, non modo facultatum, sed etiam virtutum suarum, & singularis erga beatum Parentem amoris heredem reliquit.

[550] [& sacellum Sancto erigit,] Crescente deinde indies Neri pietate, mutato in melius consilio, pro argentea theca nobile ac sumptuosum sacellum construere decrevit, cujus primum lapidem solenni ecclesiæ ritu posuit Franciscus Maria Cardinalis Taurusius, eoque numismata inclusa sunt, quibus ipsius Philippi effigies insculpta erat, inscriptumque: Beatus Philippus Nerius, Florentinus, Congregationis Oratorii Fundator, obiit Romæ anno millesimo quingentesimo nonagesimo quinto. His etiam apposita est lamina plumbea cum his litteris: Sacellum hoc in honorem beati Philippi Nerii, Florentini, Congregationis Oratorii Fundatoris, Nerus de Nigris, Nobilis Florentinus, ob singularem in beatum Virum pietatem, a fundamentis, suis sumptibus, magnificentissime extruendum curavit, anno Jubilei millesimo sexcentesimo, mense Julio, die octava festi SS. Apostolorum Petri & Pauli, Clemente Octavo Pontifice, Pontificatus anno nono.

[551] [filioque moribundo] Interea dum quotidie opus urgeret Nerus, & jam octodecim mensium spatio ad summum prope excrevisset, non sine divino consilio factum est, ut quem paulo ante sustulerat filiū gravissimus morbus opprimeret; brevique eo adduceretur, ut, amissa voce ac spiritu, tantum non animam efflaverit. Quod quidem spectaculum cum sustinere non posset Nerus, in proximum cubiculum secedens, sese projecit in lectum, & nimio dolore compulsus, inquit: Beate Pater, fierine unquam poterit, ut te volente in sacello hoc, quod in honorem nominis tui erigendum curavi, primum omnium filio meo huic unico sepulcrum parandum sit? Necdum verba compleverat, cum puer, quasi gravissimo somno excitatus, patrem sæpius inclamat. [sanitatem impetrat.] Quo audito pueri soror statim ad patrem accurrit, & ad filium redire compellit. Hic vero iterum puer clare atque expedite dixit, Salvus sum, Pater, salutemque mihi attulit avus, hoc scilicet nomine Philippum appellabat; cum ei sæpe depicta ad vivum illius effigies, avi nomine, ostenderetur. Quin etiam quo rem melius explorarent, rogant; fueritne avia, quæ illi salutem attulerit. At ille altius inclamabat, Nequaquam, sed avus; & digito Philippi effigiem designans; Hic, inquit, hic me saluti restituit. Rogatus deinde, quonam pacto illi avus sanitatem attulisset, capiti manum admovebat, ut nimirum indicaret, ejus contactu se esse sanatum. Itaque jusculo degustato, lac statim sugere cœpit, & quieti se dedit. Mox dextera ex auricula pus erupit, eoque per dies aliquot effuso, febris morbusque discessit.

[552] [Translatio fit an. 1602] Anno denique salutis nostræ MDCII, nono Kalendas Junias Philippi corpus in novum sacellum privato ritu transfertur, Cardinalibus aliquot ac Præsulibus nostrisque omnibus illud pie ac devote prosequentibus; ibidem postridie Cardinalis Taurusius primum sacrificavit: exinde locus magna populi frequentia celebratur.

CAP. IX

[553] Quamquam autem a nostris caute vetaretur, ne quis præpropere publicos illi honores cultumque tribueret; vicit tamen confluentium pietas, [Pro letargo depulso,] & primus omnium Marcus Antonius Abbas Maffa, vir religiosissimus idemque doctissimus, quo de alibi dictum est, votivam tabulam cereumque manu sua ad Philippi sepulcrum appendit. Cum enim non ita multo post beati Parentis mortem, pestifera febri gravique letargo oppressus esset, tentatis frustra remediis, videre sibi videbatur domum suam conceptis flammis ardere, ejusque muros nonnullis impetentibus concuti: qua re vehementer perterritus, quid faceret plane nesciebat. Ecce autem beatus Pater in tanto periculo nutanti opportune sese offert, atque immanissimis illis auctoritatem suam opponens, clamabat, Salvate Abbatem, salvate Abbatem. [primum sepulcro anathema appensum anno 1595;] Quibus dictis omni periculo solutum ac liberum sese esse putavit. Nec vana fuit ejusmodi visio, siquidem eodem temporis momento melius illi esse cœpit, postero autem die omnino convaluit. Quamobrem singularis beneficii testem, quam diximus tabulam posuit his litteris inscriptam J. C. R. B. Philippo liberatori suo Marcus Antonius Maffa Salern. Nonis Augusti MDXCV. Crevit deinde eousque votivarū tabellarum & pretiosorum anathematum multitudo, ut non modo sacelli, sed etiam templi parietes majori ex parte contexerint.

[554] [mox lampades duæ,] Idem ipse Maffa primus omnium pendentem lychnum ibidem accendi voluit; quodque a nostris deinde ablatus fuerit, graviter conquestus est cum Clemente VIII Pont. quo jubente, iterum appensus est; eoque exemplo Constantia de Draco mox eidem sepulcro argenteum item lychnum dono obtulit, quam deinde alii, atque alii imitati sunt. [& effigies cum radiis sculpta ac picta,] Anno autem ipso quo Philippus migravit e vita, illius effigies ære incisa in publicum edita est, vultu radiis coruscante, tituloque Beati apposito, cum signis & prodigiis, quæ ab eo patrata fuerant. In multis quoque tum privatorum, tum etiam principum ædibus, ejus effigies depicta; vultus quoque (ut modo diximus) ex cera & gypso ad vivum expressa simulacra magno cum honore ac reverentia servabantur; atque ipsemet Pontifex Clemens ex his unū in cubiculo suo reverenter habebat, præter aliam illius effigiem in tabula depictam; quam ibidem, velo contectam, inter multas Sanctorum imagines asservabat.

[555] [cultus ut Beati delatus a pluribus.] Complures præterea ac prope innumerabiles eum vix mortuum precibus votisque invocare, summaque religione colere cœperunt. Locum quoque, quo conditus erat, non modo frequens populus celebrabat, sed principes etiam viri, Præsules & Cardinales illic venerabundi procumbebant; atque alii parietem ipsum deosculari, alii indidem erepta fragmina desumere, alii circumjacentem pulverem colligere; nonnulli quoque oleum ex lychno, qui ibidem ardebat, floresq; conspersos secum reverenter auferre; quibus adhibitis multa divinitus beneficia adepti sunt. Nec defuere qui religionis causa illuc quotidie se conferrent, & viri etiam nobilissimi, qui nudis pedibus locum aliquando visitarent. Anno sequenti, [Anniversariū celebrari cœptum,] anniversaria ejus obitus dies apparatu ornatuque visendo celebrata est, multis Cardinalibus, Prȩsulibus, aliorumque ordinum hominibus in Vallicellanum Templum confluentibus, Missa tamen diei currentis decantata; Vespertinas autem precationes præclara illius laudatio secuta est: quæ omnia deinde quotannis, non modo a nostris, sed ab exteris quoque in honorem ipsius fieri consueverunt.

[556] Plurimi quoque & dignitate & doctrina præstantissimi viri per hos ipsos dies Philippum miris laudibus celebrarunt. [laudat defunctum Card. Paleottus,] In primis autem Gabriel Cardinalis Paleottus, ad ea quæ supra recitavimus ex libro de bono Senectutis, hæc insuper annotavit. Hæc, o pie & benevole lector, fuerant jam a nobis non solum conscripta atque in hanc fere formulā redacta, sed etiam una cum toto opere absoluta, ita ut nihil aliud quam eadem typis imprimi superesset. Sed ecce æternum summi rerum Moderatoris consilium, quo vir Dei nonnihil quidem paulo ante affectus, ita tamen ut in cubili non detineretur, nec a consuetis actionibus impediretur; momento nobis ereptus fuit, atque ab hoc exilio ad cælestem patriam evocatus septimo Kal. Junii. Quo exitu tam improviso & præter opiniorem nostram secuto; nos tamen pristinum consilium, quo Senem præstantissimum tamquam vivum exemplar ad bona Senectutis comprobanda proponere statueramus, minime immutandum duximus. Quamquam enim quarto circiter ab hinc mense visus ille fuerit oculis nostris mori; vivit tamen in regno vivorum veram vitam, ut ob pias & præclaras ejus actiones sperandum est. Vivit etiam in terris, in hominum bonorum & piorum memoria. Vivit præsertim in urbe Roma, ubi permultos omnium ordinum spirituales filios reliquit, [& multimodis adhuc vivere demonstrans,] quos genuit in Christo. Sed vivit præcipue, tamquam dilectissimus parens, in hac ipsa carissima filia a se genita, educata, ac mire locupletata, urbis scilicet Romæ Societate: quam cum ipsemet olim laboribus, vigiliis, solicitudineque sua erectam ac fundatam sanctissimæ disciplinæ regulis communierit, in posterum de ejus fructu propagando solicitus, unū ex antiquioribus ejus alumnis, & inter Sacerdotes domus Presbyterio vetustiorem, Annalium Ecclesiasticorum scriptorem, omnibus satis notum & nostris laudibus non indigentem, qui ei Præfectus futurus esset, pridem designavit; adjunctis eidem aliis multis magnæ doctrinæ & integritatis collegis, qui audiendis Confessionibus, sacris sermonibus habendis, ecclesiasticis libris conscribendis, Sacramentis administrandis, piisque aliis muneribus exercendis operam suam navant.

[557] [effigiem ejus suo libro inserit:] Quæ tam præclara ejus opera cum indies magis augenda, atque omnibus ubique patefacienda, sit sperandum; nos ejusdem etiam effigiem exprimendam hoc loco curavimus, ut eos consoletur, qui eum ut parentum in Christo dilexerunt; alios, ut ejus nominis fama permoti, ad illius imitationem excitentur; denique ut posteri perpetuum habere in conspectu monumentum possint, unde bona Senectutis agnoscere, atque jam (ut par est) revereri assuescant. Nam de ejus morte & migratione ad Dominum, cum fuerit illius peregrinationis exitus reliquo sanctissimȩ vitæ cursui anteacto consentaneus; & ille ita plane, sicuti vitam egit, eamdem concluserit, non sine magnis illius sanctitatis argumentis; nos hæc aliis plenius enarranda relinquimus. Hactenus ille.

[558] [item Cardinales alii, Borromæus,] Federicus Cardinalis Borromæus hæc inter alia ad Antonium Gallonium scribit: Nosti qua reverentia, quo amore sanctum hunc Virum prosecutus fuerim: nec vero ejus morte de iis quidquam imminutum est, sed plurimum etiam accessit: quod si ita expediret pro illius memoria sanguinem libentissime profunderem. Augustinus Cardinalis Cusanus; Placuit, [Cusanus,] inquit, Deo, post octoginta annos, in suo ipsius famulatu feliciter exactos, sanctissimam hanc animam, tot Christianis virtutibus cumulatam, ad se vocare, in quam optime convenit illud propheticum: Qui ad justitiam erudiunt multos, fulgebunt quasi stellæ in perpetuas æternitates. [Dan. 12, Ps. 9, 16] Illud quoque Davidicum: Longitudine dierum replebo eum, & ostendam illi salutare meum. Porro idē hic Cardinalis, quam vivens erga beatum Patrem singularem observantiam præ se tulerat, hanc ipsam moriturus apertissime demonstravit. Supremis quippe tabulis, migranti e seculo animæ suæ ducem ac præsidem Philippum instituit, atque infimis precibus rogavit. Octavius Cardinalis Bandinus; multa paucis complectens, hæc ait: [Bandinus,] Mihi in Philippum virtutes omnes & prærogativæ pariter confluxisse videntur, quas in aliis sanctissimis viris singillatim dispertitas divisasque suspicimus.

[559] Cæsar Cardinalis Baronius, præter ea quæ initio diximus, cū de ejus Annalibus ageretur, [Baronius, in Martyrorolog. Rom. 23 Aug.] in Adnotationibus ad Martyrologium Romanum de beato Philippo Benizio verba faciens X Kal. Septembris; Non hoc uno tantum, inquit, beato Philippo nobilissima Civitas Florentia exornatur; sed altero ejusdem nominis, Institutore ac Patre nostro, nostræque Congregationis Oratorii in Urbe Fundatore, Beato Philippo, cognomento Nerio, sanctitate & puritate vitæ, atque eximia in Deum & proximum caritate clarissimo; quem Sanctorum consortio perfrui in cælis, miracula crebra testantur. Hieronymus Cardinalis Pamphilius. Quotidie, inquit, de sanctitate beati hujus Patris fama crebrescit, ex innumeris miraculis ac beneficiis, quæ se invocantibus præstat. [Pamphilius,] Atque ego quidem indies, cum ad eum in necessitatibus meis confugio, continuo adjuvari me sentio; certamque spem habeo, mihi illum in omnibus propitium adfuturum: siquidem in ejus tutelam totum me tradidi, utque in suam potestatem me benigne recipiat, supplex rogo. De virtutibus autem rebusque gestis Philippi per hos ipsos dies scripsere quamplures. In his Rutilius Benzonius, [& varii scriptores.] Episcopus Lauretanus; Joannes Baptista de Tufo, Cerræ Episcopus; Silvanus Razzius, Alphonsus Vigliega, Archangelus Granius, Thomas Bozzius, Franciscus Bocchius, aliique quamplurimi.

[560] [Imago ante ædes Caritatis posita,] Plura quoque monumenta variis in locis excitata sunt, ad illius memoriam consecrandam. Ac præsertim in ipso ingressu ædium Caritatis, jubente Julio Sansedonio, qui tunc temporis huic loco præerat, Philippi imago, suos in spiritu filios Deiparæ Virgini commendantis, depicta est, eique adscriptum, Beato Philippo Nerio Florentino; ut ubi triginta tres annos eximiæ sanctitatis & miraculorum laude claruerat, innumerisque ad Christi obsequium traductis prima Congregationis fundamenta jecerat, ibi aliquod ejus rei monimentum extaret; templi hujus ac Sacerdotum Deputatus, annuente piissima Congregatione Caritatis, Parenti in spiritu optimo benemerenti posuit, Kal. Septembris MDCV. Multa insuper donaria ad ejus sepulcrum allata sunt. Augustinus Cardinalis Cusanus Attalicam vestem obtulit: idemque post ipsum præstitit Alphonsus Cardinalis Vicecomes: [munera varia allata ad sepulcrū,] nec ita multo post Senatus Populusque Romanus publicis tabulis decrevit, quotannis imposterum, recurrente Philippi die festo, argenteum Calicem cum cereis quatuor, solenni pompa ejus sepulcro offerre. Ad hæc Maximilianus, utriusque Bavariæ Dux, argenteam lampadem septuaginta pondo dono misit; quæ dies noctesque ad ejus sepulcrum arderet. Carolus quoque Cardinalis Lotharingiæ aliam pariter magni ponderis vovit atque obtulit. Alii deinde atque alii proceres variis ac pretiosis muneribus locum exornarunt.

[561] [Vita edita & probata,] Quinquennio post beati Patris excessum, quæ de illius vita moribusque sanctissimis, tum Latine, tum etiam Italice scripserat Antonius Gallonius, in lucem edita sunt, ipso summo Pontifice approbante, eaque omnia sæpius magna cum animi jucunditate perlegente; multis etiam Cardinalibus in ipsa libri fronte sic subscribentibus; Omnia quȩ de beato Philippo Nerio conscripta sunt, partim propriis me oculis vidisse, partim certo gravissimorum virorum sermone cognovisse, attestor ego. Clemente VIII Pont. defuncto, qui in ejus locum adlectus est Leo hujus nominis Undecimus, cum pro beato Carolo in Sanctorum numerum adscribendo solicitaretur precibus multorum, [Canonizare eum vult Leo XI,] ac præsertim Cardinalis Baronii; libenter id se facturum respondit, sed Philippum pariter iisdem adjungere se decrevisse: quamquam in ipso Pontificatus limine extinctus, quod animo jam proposuerat, efficere non potuit. Post hunc Paulus V, [Beatis adscribit Paulus V,] ad Apostolicum solium evectus, quo illum loco habuerit, facile ex eo intelligi poterit; quod & in Beatorum numerum aggregavit, & in illius honorem Missam celebrari & Officium recitari, primum in Urbe, deinde ubique locorum Congregationis alumnis indulsit; quin etiam antequam Beatorum Catalogo eum adscriberet, plenariam peccatorum Indulgentiam visitantibus illius sepulcrum in ejusdem natali die vivæ vocis oraculo impertivit. [Sanctis Gregorius XV,] Qui vero Paulo in Apostolatus ministerio successit Gregorius XV, beati Viri sanctitatem (quippe qui virtutum illius excellentiam oculis suis perspexerat) usque adeo veneratus est, ut eum solenni Ecclesiæ ritu inter Sanctos retulerit; quodque ipse semper optaverat, olim Cardinalis, quasi futuri conscius, sese facturum, siquidem id facere ad se pertineret, apertis verbis litterisque significavit.

CAPUT XXXVI.
Sanctorum numero adscribitur Philippus.

CAP. X.

[562] Ut autem omnibus innotescat, quam caute diligenterque in hac re Romana procedat Ecclesia; [Clemente VIII annuente] singillatim hic referre curabimus, quæcumque ab ejus migratione ad hanc usque functionem peracta sunt. Cum igitur Philippus quotidie virtutum & miraculorum gloria magis magisque claresceret, paulo postquam ille in cælum migraverat, nonnulli ex suis in spiritu filiis, ac præsertim memoratus alibi sæpius Abbas Maffa, cum Clemente Pontifice egerunt, ut de Philippi virtutibus atque miraculis publice inquirere liceret. Huic porro Pontifex, manibus in Crucis formam ter pectori admotis; Nos, [ut inquiratur in virtutes & miracula.] inquit, pro Sancto illum habemus. Nec ita multo post ejusmodi provinciam demandavit Ludovico de Torres, Archiepiscopo Montis-Regalis, quem deinde spectata virtus evexit ad Purpuram; & Audoeno Vudovico, Cassani Episcopo. Hi postmodum rogatu Augustini Cardinalis Cusani & Cæsaris Baronii, tunc temporis Congregationi Præpositi; Jacobo Butio, Basilicæ Lateranensis Canonico & Pontificii Vicarii Notario, mandant, ut Testes in hanc rem excipiant, eorumque dicta diligenter expendant.

[563] [auctoritate ordinaria informationes sumuntur auditis Testibus 360.] Itaque IV Nonas Augusti, hoc est duos non amplius menses ab ejus excessu, hac de re inquiri cœptum, & ad Kal. usque Junias anni MDCI perseveratum est. Mortuo deinde Jacobo Butio, Franciscus Maria Taurusius & Cæsar Baronius Cardinalis, unaque Flaminius Riccius Congregationis Præpositus, iterum rogant, ut cœpta jam inquisitio atque cognitio perficiatur; eo scilicet consilio, ut Acta deinde in Vaticanam Bibliothecam inferrentur, ad Philippi memoriam in posteros transmittendam. Itaque VI Idus Februarii Camillus Cardinalis Burghesius, tum Papæ in Urbe Vicarius, cui deinde ad summum Pontificatum assumpto Paulo V nomen est inditum, Petro Mazziotto Notario suo præcipit, ut cœptum opus ad finem usque prosequatur. Is igitur pridie Idus ejusdem mensis negotium resumit: cui deinde XI Kal. Octobris finis imponitur, citatis atque auditis in hanc rem juratis testibus plus trecentis sexaginta: in quibus fuere Cardinales complures, aliorumque Ordinum præstantissimi viri. Omnia denique in publicas tabulas relata, ab ipso Cardinali Baronio S. R. E. Bibliothecario, in eadem Bibliotheca recondita sunt; eaque dicuntur acta auctoritate ordinaria, præter alia quæ extra Urbem collecta fuerunt.

[574] [Pius Vauct. Apostolica procedi jubet.] Triennio post Carolus Gonzaga, Nivernensium Dux, Henrici IV Galliarum Regis ad Paulum V summum Pontificem Orator, ad Urbem se contulit; & ut olim, Clemente VIII Pont. cum parente suo Romam veniens, Philippi virtutem sanctitatemque perspexerat, eumdemque ut Patrem in spiritu mirifice coluerat; Pontificem ipsum rogavit, ut Congregationis Oratorii Presbyteris potestatem faceret in ejusdem beati Patris honorem Missam celebrandi & Officium recitandi. Cujus precibus permotus Pontifex, Dominico Cardinali Pinello sacrorum Rituum Congregationi Præfecto mandavit, ut rem cum Cardinalibus ejusdem Congregationis conferret. Quo facto, communi omnium consensu decretum est, ut tantæ molis negotium ad Pontificem iterum referretur; a quo nimirum litteras expediri oportebat, quibus ipsimet Congregationi facultas daretur recognoscendi ea quæ initio acta fuerant auctoritate ordinaria, ac præterea inquirendi auctoritate Apostolica tum Romæ, tum etiam alibi, super fama sanctitatis, virtutibus, & miraculis ejusdem beati Philippi.

[565] [idē Principum rogatū,] Dum hæc agebantur, de eo inter Sanctos adscribendo egere cum Pontifice, Ludovicus XIII Gallorum Rex Christianissimus, & Maria Medices Regina ejus mater; inclitus quoque Senatus Populusque Romanus, Ferdinandus Magnus Etruriæ Dux, illoque mortuo Cosmus ejus filius, Maximilianus utriusque Bavariæ Dux memoratus, etiam Carolus Gonzaga Nivernensium Dux, ejusque Uxor Catharina de Lotharingia, & nostræ Congregationis Presbyteri: quorum precibus annuens Pontifex, Apostolicis litteris causæ hujus cognitionem sacrorum Rituum Congregationi commisit: ab eaque secundum, [causam committit Congregationi Rituum in genere cognoscendā,] quem vocant, Processum in genere confici jussit per Hieronymum Cardinalem Pamphilium, ipsius Pontificis in Urbe Vicarium. Quæ quidem ubi primum peracta sunt, Roberto Cardinali Bellarmino recognoscenda traduntur: cumque ille omnia diligenter inspexisset atque probasset, denique res tota a Dominico Cardinali Pinello ad Pontificem defertur. Is igitur cum accepisset, jam plene constare de fama sanctitatis & miraculorum beati Philippi, ac merito deveniri posse ad inquisitionem in specie; Francisco Peniæ Rom. Rotæ Decano, [deinde in specie,] & Horatio Lancellotto; ipsoque ad Cardinalatum promoto, Alexandro Ludovicio (qui deinde ad summi Pontificatus apicem assumptus Gregorius XV dictus est) ac Dionysio Marquemont Ecclesiæ Lugdunensis postmodum Præfecto & Cardinali, tunc Rom. Rotȩ Auditoribus, ejus rei curam demandavit.

[566] [quibus Processibus probatis,] Hi vero injuncto sibi officio diligenter perfuncti, totius negotii seriem descriptam ad eumdem Pontificem detulerunt: isque rursum hæc omnia cum iteratis precibus prædictorum Principum ad sacram Rituum Congregantionem remisit: quibus a Roberto Cardinali Bellarmino, ad id specialiter electo, examinatis, & in octo Congregationibus diligenter discussis; apertissime compertum est, de fide, spe, caritate, virginitate, prophetia, aliisque donis, virtutibus, & miraculis, tum in vita tum etiam post obitum beati Philippi, plene constare. His demum expletis Congregatio nostra pro Missa atque Officio, [Beatis ad scribitur cū Missa & Officio] in honorem beati Parentis celebrando, iterum Pontifici supplicavit; isque iterum ad sacrorum Rituum Congregationem negotium remisit. Quæ cum id recte concedi posse decrevisset, denique Pontifex in secreto Consistorio omnium Cardinalium suffragiis ejusmodi decretum probavit, & IX Kalendas Maji MDCXV Apostolicis litteris Beatorum numero adscripsit: utque in ejus honorem in ecclesia Vallicellana nostræ Congregationis Presbyteri, aliique ad eam confluentes, Missam celebrare & Officium recitare licite possent, indulsit; idque anno sequenti ad alias etiam Congregationes Oratorii, extra Urbem canonice erectas, extendit.

[567] Paulo autem Pontifice defuncto, qui in ejus locum successit Gregorius XV, [Gregorius 15 causa extremum cognita,] communi Christi fidelium devotione, precibusque multorum Principum, instantius quam unquam repetitis, permotus, Philippum in Sanctorum numerum referre constituit. Quamobrem hanc ipsam causam iterum sacrorum Rituum Congregationi commisit, iterumque ad eam recognoscendam delectus Cardinalis Bellarminus; eoque ab humanis exempto, Petrus Paulus Cardinalis Crescentius; & negotio iterum ac tertio ab eadem Congregatione diligentissime examinato, unanimi omnium consensu affirmatum est, plenissime constare de vitæ sanctitate, virtutibus, atque miraculis B. Philippi, ita ut merito Sanctorum Catalogo posset adjungi. Cum autem Pontifex jampridem statuisset, [una cū aliis 4 Beatis ipsum Canonizaturus,] B. Isidorum Agricolam Sanctis aggregare; cumque a multis instantius rogaretur, ut ei beatos quoque Ignatium, Franciscum Xaverium, ac Teresiam adjungeret; eidem Congregationi sacrorum Rituum examinandum commisit, utrum Christianæ rei expediret, hos omnes pariter cum B. Philippo in numerum Sanctorum referri; qua re diligenter semel atque iterum discussa, communi omnium consensu responsum est, id fieri non modo posse, sed etiam debere.

[568] [in Consistorio primum secreto,] Igitur Pontifex in Consistorium, quod secretum vocant, Cardinales coëgit; ibique Franciscus Maria Cardinalis de Monte idemque Episcopus Portuensis de B. Philippo orationem habuit, ejusque acta breviter collecta singulis distribuit: quibus auditis atque perspectis, omnium sententia rem libere perfici posse decretum est. [deinde publico,] Iterum deinde in publicum Consistorium vocati sunt non modo Cardinales ipsi, sed etiam Patriarchæ, Archiepiscopi, Episcopi, aliique Romanæ Curiæ Præsules. Hic vero Joannes Baptista Spada, Aulæ Consistorialis Advocatus, quem postea egregia virtus evexit ad Purpuram, de vita, virtutibusque ejusdem B. Philippi diserte dixit, & prædictorum Principum nomine illius Canonizationem suppliciter petiit. Quibus auditis Pontifex respondit, se precibus eorum libenter annuere: sed quoniam sancta Sedes librum æternæ vitæ, nisi Spiritu sancto aperiente, perscrutari non consueverat; velle se ea de re amplius deliberare, lentiusque procedere: quamobrem omnes in Domino rogavit, ut secum una orationibus, jejuniis, ac eleemosynis divinæ voluntatis arbitrium explorarent. Denique Consistorio, quod semipublicum vocant, [ac denique semipublico auditis suffragiis,] indicto, in quo duo & triginta Cardinales, Patriarchæ, Archiepiscopi, Episcopi, Sedis Apostolicæ Notarii & Romanæ Rotæ Auditores interfuerunt, pio brevique sermone præmisso, summus Pontifex eorum sententiam sciscitatur, omnesque beatum Virum Sanctorum numero adscribendum esse publicis suffragiis judicarunt. Tum vero Pontifex, aperiens os suum in benedictiones, divinæ Clementiæ gratias egit, quod tantam Servo suo gratiam contulisset; statuitque illum inter Sanctos referre proximo die festo S. Gregorii Magni; iterumque omnes hortatus est ad preces, jejunia, & eleemosynas; ut in tanto opere exequendo lumen ejus, qui lucem habitat inaccessibilem, implorarent ad ea peragenda, quibus divinæ gloriæ honor & Catholicæ Ecclesiæ fides augeretur.

[569] [12 Martii 1622] Dicta itaque die IV Idus Martii MDCXXII, ad Principis Apostolorum Basilicam, cum Cardinalibus, Patriarchis, Archiepiscopis, Episcopis, aliisque Præsulibus atque principibus viris, Clero etiam seculari & regulari, ac maxima populi frequentia convenit: postque sacros hymnos, letanias, aliasque preces, implorata Spiritus sancti gratia, ad honorem sanctissimæ & individuæ Trinitatis, & fidei Catholicæ exaltationem, Christianæque religionis augmentum, [eumdem adscribit Catalogo Sanctorum,] auctoritate ejusdem Dei omnipotentis, & beatorum Petri & Pauli Apostolorum, Philippum, una cum beatis Isidoro, Ignatio, Francisco, & Teresia, Sanctorum Catalogo ascripsit. Quapropter ab universis Christi fidelibus in ejus honorem ecclesias & altaria, in quibus sacrificia Deo offerantur ædificari; & recurrente quotannis ejus obitus die, Festum ipsius & Officium solenne celebrari posse decrevit; insuper omnibus utriusque sexus fidelibus, vere pœnitentibus & confessis, qui annis singulis in eodem Festo ad sepulcrum, in quo corpus ejus requiescit, visitandum accesserint, annum & quadraginta dies; iis vero qui in ejusdem festi Octava id fecerint, etiam quadraginta dies, de injunctis eis aut alias quomodolibet debitis pœnitentiis, misericorditer in Domino relaxavit. Dein decantato solenniter Hymno, Te Deum laudamus, & divina ope implorata, S. Philippi ac prædictorum Sanctorum meritis, per peculiarem orationem, quam Pontifex ipse pie & solenniter recitavit; sacrosanctum Missæ sacrificium solenni pompa & ritu, cum eorumdem Sanctorum commemoratione, ad altare Principis Apostolorum celebravit; & omnibus Christi fidelibus tunc præsentibus plenariam omnium peccatorum Indulgentiam impertitus est.

[570] Nec vero in Urbe tantum, sed in toto Christiano orbe sese hujusmodi lætitia diffudit. [communi pluribus locis lætitia,] Siquidem multis in locis solennes supplicationes habitæ apparatu ornatuque insigni, maxime autem Matriti: ubi cum celebris supplicatio quinque his Sanctis indicta esset, Elisabetha Hispaniarum Regina, Philippi statuam ornavit Sacerdotali veste, multo adamante distincta, aliisque amplissimis honoribus decoravit. Multa præterea altaria ac templa in ejus honorem ubique erecta sunt, pluresque urbes illum sibi Patronum delegerunt. Ad hæc Dominicana Religio, [Clemens 9 Officium ad omnes extendit.] ut fuit in illum semper gratissima, recurrente ejus Natali die Officium de illo ubique a suis ritu duplici celebrandum decrevit; quem ritum pariter ab universali Ecclesia Clemens IX Pontifex Max. ob peculiarem (ut ipsemet testatur) erga S. Philippum devotionem, motu proprio servari mandavit. Denique plures civitates eadem die ferias edicto imperarunt: nec frustra: quandoquidem nulla gens est, quæ ad Philippi patrocinium confugiens, eo intercedente divina beneficia non senserit, quemadmodum in extremo libro narrabitur.

[571] Hæc autem omnia Vir sanctus, divino instinctu atque impulsu, multo ante quam fierent, [Et hæc sibi obventura ipse Sanctus prædixerat.] aperte præsensit atque prædixit. Data enim occasione, familiariter cum suis loquens, olim dixerat; Videbitis aliquando corpus hoc meum, cum aliis pariter Sanctorum reliquiis honorari, & ad sepulcrum meum votiva signa confluere. Alia etiam die rogatus ut Florentiam rediret, patriumque cælum tandem aliquando reviseret, quasi per jocum respondit, Florentiæ ego suspendar: quod quidem intelligi numquam potuit, nisi cum ibidem per hos ipsos dies, in templo S. Reparatæ maximo, vexillum cum sacra ejus imagine suspensum est. Suorum quoque nonnullis aperte promisit, sese post mortem memoriam eorum apud Deum habiturum: quamobrē illos sæpe bene sperare jubebat, dicens, ex hoc mundo se migraturum in eum locum, ubi longe plurimum juvare eos posset. Nonnullis quoque se in mortis articulo præsto futurum pollicitus est: præsertim vero Constantiæ de Draco libere dixit: Ne time, numquam enim te deseram; agamque tecum, quemadmodum S. Franciscus & S. Clara cum suis vel post obitum agere consueverunt.

CAPUT XXXVII.
Miracula quæ vivens Philippus signo Crucis aut manuum tactu patravit.

LIB. V, CAP. I

[572] Hactenus Philippi vitam moresque descripsimus: nunc præter ea quæ superius divinitus illi accidisse narravimus, non pauca, nec minus admirabilia, in hunc locum rejicere visum est; quo unicuique expeditior esset historiæ decursus, & quicumque hæc legere nolit, librum ponere possit. Quamquam ea quæ dicturi sumus, tantum ponderis habere videntur, ut non minus ex iis, quam ex prædictis Philippi sanctitas enitescat. Primum vero, quæ ile patravit dum adhuc inter homines versaretur, referentur. Prometheus Peregrinus, Congregationis Presbyter, [Signo Crucis sanat] colicis doloribus adeo torquebatur, ut intestina sibi divelli ac distrahi viderentur: quamobrem ne tantulum quidem quiescere poterat. [dolores colicos,] Cumque ingravesceret dolor, supervenit Pater, eumque signo Crucis muniens, statim sanitati restituit.

[573] [pleuritim cum febri,] Ægrotabat Antonia Caraccia ex laterali dolore atque acuta febri, ut prostratis jam corporis viribus loco se movere nequiret. Cumque dies quindecim abiissent, nec ulla medicorum arte juvari potuisset; vir ejus Gerardus Caraccius ad Philippum confugit, & rem narrat. Cui ille; Abi, inquit, nihil eveniet mali, Deum pro ea rogabimus. Gliscente tamen indies morbo, cum jam quietem aut cibum capere non posset, Gerardus ad Patrem redit, aitque; Antonia jam moritur. At ille; Ne dubita: dixi tibi, nihil mali fore: nunc ego ipse ad illam veniam. Cum igitur ad eam se contulisset; Ubinam, inquit, dolor? Cui illa; Ad latus dexterum. Tum vero Sanctus extenta manu Crucis signum pingit in latere, aitque, Nihil est: eodemque temporis momento febris & dolor omnis abscessit. His autem, qui aderant rem pervulgare volentibus, obstitit Antonia, ne scilicet Philippus ea re offenderetur; quippe qui nominatim illi edixisset, ut biduo amplius aut triduo lecto decumberet, ne subitæ saluti restituta videretur.

[574] [humeri unius cruciatum,] Angela Lippia ex altero humero per plures annos graviter laborabat, quare dies noctesque adeo cruciabatur, ut anhelantem ex imis pulmonibus spiritum vix ducere posset, dexteroque brachio prope emortuo minime uteretur. Huic igitur Julia ejus filia; Ito, inquit, ad Patrem Philippum; eumque rogato, ut pro te ad Dominum oret: novi enim id tibi maxime profuturum. Abit illa, rogantique statim Pater; Cur, inquit, pro te ipsa non oras? Hoc dicto contristata mulier jam recedebat; cum Sanctus miseratione commotus ad se illam accersit, aitque; Age sane, ambo pariter oremus. Mox brevi prece completa, affectam corporis partem, quamquam ægrota locum non indicaverat, forma Crucis obsignat; depulsoque dolore, domum læta revertitur, nullamque deinde ejus morbi molestiam sensit. Virginia Martella ex oculis graviter laborabat; quamobrem ad Philippum se confert (erat tum ille in templo ad Confessiones audiendas) rogatque, [item oculorum] ut oculis suis spiritualem aliquam medicinam faciat. Tum Sanctus, accepta aqua ex ampulla vitrea, misellæ oculos linit; signoque Crucis impresso, salvam & incolumem ab se dimittit.

[575] Maria Paganella capitis doloribus hoc uno remedio sæpe liberata est, [capitis & stomachi,] quod in templo nostro Philippum offenderit, eamque tacentem Pater figura Crucis in fronte obsignaverit. Itaque longo usu edocta, stomacho cum graviter laboraret, ad Patrem venit, rogatque ut salutari signo eam muniat, quo facto statim dolor abscedit. Isabella Mareria, ex Oblatis Turris-speculorum, vertigine correpta, [atque vertigines.] vehementer diuque ægrotabat, ut caput levare non posset; noctuque ex medicorum consilio eam custodiri oporteret, ne subita morte occuparetur. Cum autem audisset Philippum ad eam domum de more se contulisse, continuo e lecto surgere, atque ad illum (ut potuit) ire voluit. Quam cum vidisset Vir sanctus, audissetque graviter dolentem; Ne dubita, inquit, sanare te volo. Caputque ejus manibus premens, Cruce sæpius obsignavit: statimque ex altero oculo, mox etiam ex naribus corruptus humor defluere cœpit, nec ultra deinde eo morbo tentata est.

CAP. II

[576] Quæ vero virtus & gratia curationum in Philippi manibus esset, [Manuum contactu curat] longo usu cum didicisset Cardinalis Taurusius; dexteram illius salutarem appellabat, cujus tactu ægris salus afflictis solatium afferebatur. Nobilem quemdam Romanum gravis morbus oppresserat; eumque vehementer excruciabat, [ignem sacrum,] non modo acutissimus dolor, sed etiam timor, ne forte id morbi genus esset, quem ignem sacrum appellant. Itaque perterritus ad Philippum confugit: quem ubi ad se venientem videt Pater, statim loqui occupat; & Obsera, inquit, ostium, atque ubi fit morbus ostendito. Paret ille, & Sanctus, sublatis in cælum oculis attentius orans seque concutiens, affectam corporis partem bis manu tangit, atque ad salutem reducit. Quo facto vir ille commotus clamare cœpit, Miraculum, Miraculum. Tu quidem Sanctus es, per Urbem totam mihi jam prædicandus es Sanctus, Cui pater, manu reprimens linguam, silentium indixit; nec prius ab se discedere passus est, quam nemini se id narraturum promisit: quod & re ipsa præstitit, nec ante Philippi mortem rem cuiquam aperuit.

[577] [moribundā unum] Anno Salutis MDLX, Petrus Victricius Parmensis, cum esset in familia Cardinalis Boncompagni, qui deinde ad Pontificatum evectus Gregorius XIII dictus est, in ultimum vitæ discrimen adductus, a Philippo invisitur. Qui ad illum ingressus, orationem de more præmisit, dein super ejus frontem manus imposuit: quo facto statim revixit, ac biduo post salvus & incolumis egrediens domo, vitam ac salutem a Philippo se accepisse palam ubique prædicavit. Ex ea autem die ita ad beati Patris voluntatem ac disciplinam adhæsit, ut apud illum ter in hebdomada conscientiam purgaret, ac sacra Communione reficeretur; demum annos natus nonaginta amplius decessit e vita. [alterumque,] Mauritius Anerius tam periculose ægrotabat, ut amissa voce & venarum pulsu, tantum animam non exalaret. Venit ad illum Philippus, qui erat ei a Confessionibus; præmissaque oratione, his qui aderant dixit; Oremus ad Dominum, nolo enim hunc in præsentia mori. Positis deinde manibus super caput pectusque illius, tacitus abscessit; Eodemque momento (res mira) ægrotus vocem ac spiritum recepit, postridie mane sanus ac vegetus e lecto surrexit, uniusque Philippi opera ac manu se statim convaluisse cognovit. Erat is porro, antequam sancto Patri familiaritate conjungeretur, seculi voluptatibus deditus; & ut ipse rarius Pœnitentiæ sacramentum obibat, pati non poterat uxorem suam id sæpius peragere. Qua de re cum illa apud Philippum graviter quereretur, eo quippe ad Confessiones utebatur; Perge, inquit, ille, ne dubita; siquidem vir tuus apud me conscientiam expiabit, teque longe melior evadet. Nec vana fuit prædictio, quandoquidē Philippi arbitrio regenum se dedit, magnosq; fecit in vera virtute progressus.

[578] [pestiferam febrim,] Hujus quoque filius Jo. Franciscus Anerius, adolescens annorum quatuordecim, ex putrida ac pestifera febri eo tandem devenerat, ut septemdecim dies prostratus exanimisque jaceret, sine motu, sine voce, sine sensu ciboque; nec jam præter anhelitum modicumque teporem quidquam vivi hominis supererat. Quod ubi audivit Julia Ursina, sæpe alibi commemorata, quasi monstrum ac prodigium aliquod suis ipsa oculis videre voluit. Adfuit autem & Sanctus, eoque spectaculo vehementer commotus, circumstantes tantisper secum orare jubet; dein fronti ejus manum imponit; accitaque matre, ut solebat, festive dixit, Egregium vero facinus, misellum hunc puerum fame necare. Afferte huc cito Creticum vinum, jam jam illum sanitati restituo. Quid multa? Affertur vinum, atque instillante Philippo ægrotus paulatim illud sugere cœpit, & ad se rediit: mox etiam, depulsa febri resumptisque viribus, omnino convaluit.

[579] Carolus Ursinus, quatuordecim annos natus, ex pleuritide graviter ægrotabat, & jam quatuor aut quinque dies cibum sumere non poterat. Itaque Livia Vestria ejus mater Philippum accessit, rogatque, ut quamprimum veniat ad filium jam jam moriturum. [letalem pleuritim,] Venit Sanctus, remotisque arbitris quærit ex Carolo, quo morbo & qua parte magis laboraret. At ille, Sub sinistro, inquit, ubere. Tum vero Pater procumbens in genua, affectam corporis partem manu comprimit, atque ægroti Confessionem auscultat. Qua peracta, cum videret eum morbo vehementer oppressum; Ego pro te, inquit, fili, pœnas solvendo satisfaciam, ne dubita; non enim morieris. Vix dum Sanctus abierat, cum redeunti ad se matri ait Carolus, Sanus sum. Hoc dicto obstupuit illa, nec affirmanti credere poterat. Is vero; Equidem sanus sum, inquit, nec dolorem ullum, nec spirandi difficultatem sentio: eodemque tempore cibum petiit, sumpsitque, ac deinde placidissime somnum cepit: itaque postridie mane veniens ad eum medicus, sanum atque integrum invenit.

[580] Fabius Ursinus, ex putrida atque acuta febri ad vitæ finem adductus, [acutam febrim,] & sacro infirmorum Oleo inunctis, vitali sensu deperdito, jam jam expiraturus videbatur. Cum autem antea dixisset se magnam in Philipo habere fiduciam, Julia Ursina ejus amita illum accersendum curavit. Is vero ad ægrotum cum accessisset, caput ejus de more apprimit pectori. Ex quo Fabius confestim vocem spiritumque resumit, rogatque, Quis sit. At Pater, Ego sum Philippus: quonam loco te vexat morbus? In corde, inquit ille. Tum Sanctus ibidem manum imposuit, eumque mirifice refrigeravit: quamobrem clamare cœpit, Sanus sum. Erexit se deinde, & lecto insedit; mox medicis & domesticis omnibus admiratione defixis, e morbo liber evasit.

[581] Jo. Baptista Bonipertus Sacerdos, alibi supra commemoratus, capitis dolore cruciatus, lecto se continere vix poterat. [dolorem capitis,] Venit ad eum Philippus, & fronti manum imposuit, & sanitati restituit. Anno redempti Orbis MDLXXXX, Tiberis alluvies & inundatio graves atque pestiferos in Urbe vulgaverat morbos, quam etiam ob causam Marcus Antonius Maffa febrem contraxit, & acutissimos capitis dolores. Cum autem nec sanguinis detractione, nec aliis ejusmodi remediis relevari posset; invisit eum Philippus; & ut hominem valde diligebat, utraque manu caput illius amplectitur; & aperto sinu excipiens, solita cordis exultatione ad Deum oravit, omnemque dolorem atque ægritudinis molestiam abstersit. Joannem Baptistam Crescium tam dira febris atque acer capitis dolor invaserat, ut malleo sibi tempora tundi viderentur: quapropter e fenestra furibundus in puteum se præcipitem dare cogitabat. Tentatis autem omnibus, cum nihil omnino proficeret; ad Philippum mittit qui illum oret, ut ad se venire ne gravetur. Venit Pater: quem statim ægrotus enixe rogat, ut aut doloris imminutionem sibi a Domino exoret, aut mortem: acerbissimos namque cruciatus diutius sustinere non poterat. Tum vero Sanctus, imposita capiti ejus manu, hortatur, ut Deiparæ Virgini se totum offerat, ac peccata longissime fugiat; & continuo solutum dolore se sensit, paucosque post dies febris etiam abscessit. Idem ipse olim puer ex oculis valide laborabat; [& oculorum,] quos cum turgidos & cruore suffusos haberet, lucem prorsus reformidabat. Venit autem ad illum Philippus, manibusque ad oculos positis dixit; Tibi nihil erit mali; statimque convaluit.

[582] Lucia Vestria, Valerii Ursini uxor, quā paulo ante memoravimus, [item dolorem capitis,] ex vertigine atque acutissimo capitis dolore quadraginta jam dies lecto detinebatur, neq; ullum huic morbo remediū invenire potuerat. Denique cum dolor aliquantulum remisisse, in Valicellanum templum se contulit; dumq; Pœnitentiæ sacramentum obiret, subita vertigine correpta est. Is porro qui ei confitenti aures dabat, mittit illā ad Philippū, ibidem sacras Confessiones auscultantem: qui statim more suo; Nihil, inquit, mali est: imposuitque capiti ejus manum, quæ cerebrum sibi quodammodo penetrare videbatur: eodemq; temporis momento ab omni molestia liberā se sensit, nec deinde tale quidquam perpessa est. Sigismunda de Rusticis, Alexandri Vitelleschi uxor, prope continuo capitis dolore cruciata, & quidem tam graviter ut in lecto jacere haud raro cogeretur; quadam die vehementius solito torquebatur, eratq; in horto Rusticorū ad fontem Trivii. Ecce autem Vir sanctus (huc enim absolutis Oratorii exercitiis, cum suis interdū ad animum recreandum, venire consueverat) qui ut eam videt, continuo utraq; manu caput arcte complectitur, & statim dolor omnis evanuit, neque rediit postea unquam.

[583] Puellam quamdam, quinquennem aut sexennē, Hieronymi Ruissii filiam, [narium morbum,] teter ac perniciosus in naribus morbus incessit. Quam quidem frustra per plures menses peritissimorū in Urbe medicorum manus expertā, denique mater fiduciæ plena ad Philippum adducit, rogatque, ut misellæ, quam poterat, opē ferat. Hanc itaq; miserandum in modum deformatam ubi videt beatus Pater, manu ad nares ejus admota; Ne dubita, inquit, filia, nihil tibi amplius erit mali. Eademq; hora melius illi esse cœpit, atq; intra paucos dies perfectæ saluti reddita est, in qua deinde diutius perseveravit.

[584] Petrus Ruissius, Catharinæ hujus germanus frater, gravi capitis dolore vexatus, [iterum dolorem capitis,] a Philippo invisitur: qui Hieronymo ejus patri, salutē filii vehementer exposcenti, libere dixit; Petro quidē mors esset præoptanda, quam vita; me tamen tui miseratio tangit: quamobrem salus ipsius a Deo omni studio contendenda est. His dictis fronti ejus manum imposuit, & confestim dolor omnis abscessit. Nec ita multo post Gasparem, hujus ipsius fratrem, acutissimus capitis dolor oppressit, non sine vertigine animiq; deliquiis. Hunc itaque Hieronymus idem, in alio filio Philippi virtutem nuper expertus, ad eum misit; cujus capiti cum primum Sanctus manum imposuit, continuo ab omni molestia liber evasit, nec deinde unquam ejusmodi morbo tentatus est. [& humeri;] Victoria Varesia, Octobri ineunte tam vehementi dolore correpta est in humero dextero, ut præ spiritus difficultate non somnum capere, nec lecto decumbere posset. Itaque cum sæpius salutares Philippi manus in se persensisset, ad ejus opem confugit; narrantique adversam valetudinem suam vir Sanctus lepide, ut solebat; Quid rei est? inquit. Tune ergo una perpetuum mihi negotium exhibebis? & quid doles? Cumq; illa dexterum humerum indicaret; eo pugnum impingit Sanctus; aitque, Ne dubita, nihil tibi jam mali erit: statimque deferbuit dolor. Necdum vero domus suæ limen intraverat, cum se penitus convaluisse cognovit, eoque morbo nunquam deinde tentari se sensit.

[585] [desperatum morbum,] Ersilia Bucca, ex gravi morbo eo tandem devenerat, ut a medicis de illius salute jam desperatum esset, atq; a domesticis omnibus quasi mortua defleretur. Porro autem vir ejus, in Philippi virtute spem habens maximam, rogavit eum, ut ȩgrotam inviseret. Itaque cum venisset Vir sanctus; Nunc quidē, inquit, Ersilia haud morietur, sed certissime convalescet. His dictis manum capiti ejus imponit, aitque; Ne time, nequaquam morieris. Hic mulier tali gaudio perfusa est, ut nihil gratius, nihil jucundius ullo unquam tempore sibi accidisse affirmaverit: & continuo morbus sese remittens, triduo aut quatriduo post penitus evanuit. Lucretia Gazia, gangræna ad mamillam erumpente, graviter laborabat; & medici, qui ad eam ignem adhiberet, [mamillarem cancrum,] opperiebatur manus. Ipsa autem die qua id peragendum erat, caustici medicamenti cogitatione perterrita, e lecto sese proripiens, ad Vallicellanam ecclesiam perrexit, ibique Philippo omnia narravit. Is vero, O! misellam: ubinam morbus est? At illa, Hic, inquit: & locum indicavit. Tum Sanctus extenta manu eam tetigit, aitque; Abi jam læta, nec dubita: nihil enim tibi eveniet mali. Itaque domum cum rediisset, inter prandendum repente dixit, Nihil jam doloris aut molestiæ sentio, & quidem sanitati restitutam me esse existimo. Nec vana fides fuit: ita enim revera esse comperit quemadmodum existimaverat. Quapropter cum ad inurendum ulcus medici supervenissent, nec morbi vestigium ullum appareret, vehementer obstupuerunt.

[586] Laura erat adolescentula annorum circiter tredecim, [puellā moribundam,] eaque ex morbo gravissimo eo tandem adducta est, ut deplorata a medicis ejus salute, expletisque omnibus quæ ritu Ecclesiastico moribundis adhiberi solent, lugubres vestes atq; alia funeri necessaria pararentur. Hæc inter parentes ipsius, Philippi opem in tanto luctu sibi implorandam existimarunt. Is igitur rogatus statim venit, jacentemque miseram invenit sine voce, sine sensu. Itaq; solito spiritus fervore commotus, insufflavit in faciem ejus. Mox veluti per jocum colaphum illi impegit, apprehensoque crine eam fortiter excutiens, sanctissimum Jesu nomen invocare jubebat. Ad eum contactum (mira res dictu!) confestim ægra ad se rediit, apertisque oculis Jesum appellans vires resumpsit, deinde sanam ac liberam se esse intellexit. [dolorem capitis,] Juliam Lippiam toto ferme biennio continuus capitis dolor excruciaverat. Quadam autem die, cum vehementius solito torqueretur, ad Vallicellanam ecclesiam se contulit. Hic vero ingravescente morbo cum amplius stare non posset, super humile scabellum sese projecit. Quo deinde cum venisset Vir sanctus ad Confessiones auscultandas; confestim Julia, Equidam, Pater, inquit, quo modo hinc pedem efferam nescio, ita me oppressit dolor. Tum ille more suo contremiscens, caput ejus manibus apprehendit, oravit, deinde, Ut vales? inquit; At illa, Meliuscule. Iterum Pater caput ejus manibus premens, Ut vales? subjicit. Illa autem, Omnino convalui. Tum Sanctus impertita benedictione, sanam ac liberam ab se dimisit.

[587] Catharina Corradina ad mortem ægrotabat, & jam sacro infirmorum Oleo peruncta nihil propius erat, [moribundam,] quam ut animam efflaret. Supervenit interea Philippus, & languentis capiti manum imponit: mox Cantores aliquot, quos secum adduxerat, spiritualem quandam cantiunculam modulari jubet, in qua sæpius Jesu nomen ingeminatur. Qua re ægrota mirifice recreari visa est; & paulo post spiritum viresq; recipiens, integræ valetudini restituitur; Abiens autem Vir sanctus dixit patri familias, Nunc sane Catharina moritura erat, sed illam Deus superstitem esse voluit, ut familiæ tuæ curam gerat. Porro autem per hos ipsos dies malus dæmon visibili specie eidem feminæ sese obtulit, atque incompositis gestibus illud sæpe iterabat; Quid hic sibi vult Philippus iste nequissimus? Sed illa scutum fidei assumens, vaferrimum hostem a se statim avertit.

[588] Clemens VIII Pont. Max. vehementer ex chiragra laborabat. [chiragram,] Quem cum impensius diligeret Philippus, invisit; sed accedenti ad se Pontifex, qui præ ingenti dolore ne lectum quidem in quo jacebat a quoquam tangi patiebatur. Cave, inquit, ad me propius accedas, Pater. At ille nihilominus paulatim se lectulo admovit. Iterum vero Pontifex, Ne accedito, ne tangito. Cui Philippus; Ne dubita, beatissime Pater: & statim more suo tremefactus, affectam manum prehendit & stringit. Quo facto statim dolor omnis abscedit. Quamobrem Pontifex, Perge, ait, & tange, siquidem mirifice recreari me sentio. Porro præclarum hoc beneficium tum Cardinali Baronio, tum aliis pluribus Cardinalibus Clemens ipse narravit: idque sæpius referre consueverat, ad Philippi sanctimoniam comprobandam. Ex ea autem die, cum chiragræ doloribus tentabatur, Philippo, etiam mortuo se precibus commendabat, & confestim recreari se sentiebat.

[589] Placuit deinde bonorum omnium Largitori id miraculum instaurare per Juvenalem Ancinam Fossanensem, Philippi ipsius discipulum & Congregationis Presbyterum; qui ejusdem Clementis jussu Saluciarum Episcopus invitus ac reluctans creatus est, [(quod ejus exemplo facit etiam Iuvenalis Ancina)] virum vitæ morumque sanctitate spectabilem, cujus de præclaris virtutibus rebusque gestis Apostolica auctoritate jam inquisitum est. Is igitur salutis anno MDCII in patriam cum venisset, Thomas Bava, vir nobilis eidemque urbi præfectus, chiragræ doloribus non tentabatur modo, sed urebatur. Itaque ad Dei servum se contulit, quod nimirum ejus prȩsentiam levamento sibi fore speraret. Nec frustra: siquidem venienti statim obviam fit Juvenalis, aitque, Mi Thoma, tua te chiragra vehementer excruciat: Beatus Pater noster Philippus sic eam tangendo curabat. Hæc dicens affectam ægroti manum complectitur. At ille tactum reformidans, eam statim retrahit. Tum vero Juvenalis, Ne dubita, iterumque manū apprehendit, aitque, Sic beatus Philippus Clementem VIII sanitati restituit. His dictis dolor omnino discutitur; & qui jam diu digitos movere non poterat, statim extendit atque agitavit, nec deinde unquam hoc morbo vexatus est.

[590] [ac denique podagram.] Quod autem Clementi Pontifici usu venerat, id ferme accidit Attilio Tinozzio, Philippi in spiritu filio, quem podagra graviter laborantem Vir sanctus invisit, rogatque quomodo se habeat. At ille, Male, inquit, Pater: cave quæso ne forte mihi pedē tangas. Tum Sanctus more suo, Ne dubita: extentaq; dextera Crucem figurat in pede. Quo quidem contactu dolor omnis evanuit; & quamquā antea sȩpe podagræ doloribus torqueretur, ex ea tamen die ne leviter quidē ejusmodi morbo amplius tentatus est. Joannes Manzolius, alibi commemoratus, quoties podagræ aut chiragræ doloribus corripiebatur, hoc unum se remedium adhibuisse testatur: Philippum scilicet adiisse, atque affectam corporis partem ei tangendam obtulisse, eoque contactu molestiam omnem longius ablegasse: id quod alii quoque quamplures experimento se comperisse testantur. Nihil porro familiarius erat illi, quam dolore capitis laborantes, imposita capiti manu statim ad sanitatem reducere. Quamobrem Angelus Victorius, non se Philippo medicinam facere, sed sibi a Philippo sæpissime medicinam fieri fatebatur: quandoquidem crebro capitis dolore vexatus, visendi causa ad eum cum adisset, Beatus Pater, primo intuitu ægritudinem ejus agnoscens, imposita capiti dextera illum extemplo sanabat.

CAPUT XXXVIII.
Orando, imperando, & aliis modis variis plurimos sanitati restituit Philippus: in puerperio periclitantes juvat.

CAP. III

[591] Laurentius Christianus, Beneficiatus Basilicæ S. Petri, ac Philippi in spiritu filius, ad mortem ægrotabat; [Oratione sanat moribundos duos,] jamque expletis omnibus, quæ moribundis ecclesiastico ritu adhiberi solent, tantum non emiserat spiritum. Hæc inter supervenit Philippus, ac spiritu exultans & more suo contremiscens, semel atque iterum orationi se dedit: denique surrexit, & dixit; Nunc sane Laurentius haud morietur. Mox capiti ejus manum imposuit, illumque nomine compellavit. Tunc vero ægrotus statim revixit, apertisque oculis Dei servum agnovit, eique respondit. Cui Sanctus cibum illico afferri jubet, eodemque tempore febris abscessit, nec sine ingenti omnium admiratione integram sanitatem recuperavit. Adveniens deinde Petrus Crispus medicus, eumque sanum reperiens, exclamat; Hoc profecto grande miraculum est. Cum autem audisset beatum Virum eo se paulo ante contulisse; Haud mirum, inquit: Philippus enim vir Sanctus est. Bartholomæus Fuginus Romanus, ad ultimum discrimen adductus atque Oleo sancto inunctus, amissa voce, vitam quoque jamjam amissurus videbatur; quamobem vesperi, cum rediret ab illo Angelus Vellius, qui ei erat a Confessionibus, rogareturque a Philippo, ut se haberet Fuginus; Jamjam discessurus est, inquit, & medicus vix illum cras inter vivos futurum existimat. Aderant tum forte ex Patribus nostris plures, cum Sanctus ait, Morine vultis hunc juvenem, nec ne? At illi, Ita Deus faxit, ut illum vivere cupimus. Tum vero Pater, Agite igitur, vesperi pro ejus salute Deum rogate, & ipse aderit nobis. Diluculo Vellius ad ægrotum misit; comperitque illum non modo non expirasse, sed integræ valetudini restitutum.

[592] [& Alexandrinum Archidiaconū a sanguineo vomitu;] Barsum, Alexandrinæ Ecclesiæ Archidiaconus, de quo alibi dictum est, ex febre & sanguinis ejectione eo tandem devenerat, ut medici de illius salute omnino desperarent: quamobrem Hieronymus Vecchiettus, qui ex Ægypto Romam eum deduxerat, ad Philippum adit; rogat, ut pro ægroto ad Dominum preces fundat (erat tum Sanctus in procinctu ad sacrificandum) compertumque est, eadem hora illum bene placideque quievisse, quamvis toto triduo somnum capere non potuisset. Hunc ipsum deinde Philippus ad se adduci jubet; quod cum Vecchiettus ei renuntiasset, nequaquam id fieri posse respondit, neque enim e lecto surgere posse. Cum autem instaret ille, & omnino eundum esse diceret, siquidem ita juberet Pater; hoc verbo fretus ægrotus, e lecto surgit, & curru ad Philippum deducitur. Is porro ad se introeunti obviam venit, exceptumque osculo arcte complectitur. Quo sane complexu, qui modo tam graviter ægrotabat, extemplo confirmari se sentit: quapropter Dei servum etiam atque etiam orat, ut pro se orare non desinat, omnia videlicet impetraturus a Deo, ut ipse ajebat, excelso. Id vero Vir sanctus libentissime facturum se dixit, & ad Federicum Cardinalem Borromæum una cum Vecchietto illum mittit. Cum autem a Cardinali discederent, Barsum socio se omnino convaluisse affirmavit; paucosque post dies tam fortis ac vegetus apparuit, ut qui eum videbant vix demum agnoscerent, eique per jocum dicerent; Tu quidem nequaquam es Barsum, sed alter similis illi. Rediitque porro vir iste Alexandriam: iterumque Romam reversus, cum coram Clemente VIII Pont. Max. pluribusque Cardinalibus orationem haberet, inter præclara beneficia, quæ cum pridem ad Urbem accesserat sese accepisse narravit; idipsum, quod modo retulimus, a P. Philippo se obtinuisse testatus est.

[493] [alterum ab hæmorrœa,] Joannes Manzolius, quem paulo ante memoravimus, annum agens jam septuagesimum, ex sanguinis profluvio febrique pestifera eo denique adductus est, ut conclamatus ab omnibus vocem ac spiritum propemodum amiserit. Itaque intermortuis vocibus fratris sui filio imperat, ad Philippum adeat, rogetque illum, ut e suis aliquem ad se mittat, qui suam ipsius animam solennibus Ecclesiæ precibus Deo commendet, corpus ubicumque libuerit sepeliri jubeat, ac pro se Dominum deprecetur. Paret ille, & Sanctus Matthiam Maffeum ad eum mittit. Cumque ex medicorum judicio infra horam expiraturus esset, lugubres vestes jam parabantur; quique postridie funus ducerent, evocati sunt. Sequenti mane Montes Zazzara aliique Philippo nuntiant, Manzolium mortuum esse. At ille; [jam obiisse creditum,] Manzolius nenequaquam mortuus est, neque ex hoc morbo morietur: accitoque Maffeo, quid de Manzolio factum sit, quærit. Is vero, Hodie mane, inquit, ad illum redii, & mortuum esse intellexi. Cui Pater, nequaquam ita est, Manzolius vivit. Redi igitur, & tuis ipse oculis illum visito. Abiit, & quemadmodum Philippus dixerat, & vivere illum comperit, & satis convaluisse. Porro autem Manzolius ipse ante annos aliquot Philippum rogaverat, ut sibi morienti adesse vellet. Cui Vir sanctus, Ego, inquit, te morte præïbo. Id quod sæpe eidem data occasione, iteravit; atque ita plane res cecidit, quandoquidem Manzolius complures annos Philippo superstes fuit.

[594] Ægrotabat graviter Alexander Cervinus, Aulicus eo tempore potens & gratiosus: [item moribundum] quamobrem beatus Pater quodam die; Juvandus omnino nobis est, inquit, Alexander: & continuo ad eum pergit, cum nonnullis ex suis in spiritu filiis. Ingressusque cubiculum ejus, pro ipso sese oraturum promisit, atque inibi rem divinam peregit: id enim eo tempore ex Pontificum indulgentia in privatis quoque Nobilium ædibus fieri licebat. Inter sacrificandum tanta spiritus dulcedine est delibutus, ut lacrymas & singultus tenere nequiverit. Igitur Sacrificio peracto, ægro ad aures accedens; Bono animo es, inquit: convalesces. His dictis abiit: nec duo abierant dies, cum sanus ac liber per Urbem incedere visus est, non sine ingenti admiratione eorum, qui modo illum viderant tam graviter decumbentem. Pompejus Paterius, nostræ Congregationis Sacerdos, febri gravissima laborabat. [& graviter febrientem,] Ad hunc cum venisset beatus Pater, ejusque sacram Confessionem audisset; impositis capiti manibus seque concutiens, aliquantulum oravit, aitque; Ne dubita. Et statim reliquit eum febris. Quamquam autem ex medicorum consilio non nisi post horas aliquot cibus ei sumendus erat; tamen, cum appetentia supervenisset, eadem hora comedere voluit, atque integræ sanitati restitutum se sensit.

[595] Ibat aliquando beatus Pater cum suis aliquot ad S. Mariæ de Populo, [moribundum in Hospitali,] atque inter eundum hospitales ædes pauperum incurabilium ingreditur, videtque ibi miserum quemdam, accensa ad lectuli caput lampade ante sacram Imaginem (quod moribundis fieri consuevit) sine voce, sine sensu, tantum animam non efflantem. Eo spectaculo more suo contremiscens, orationi se dedit, suosque pariter orare jussit. Deinde ægrotum in lectulo ipso aliquantulum ab iisdem erigi voluit. Mira res! Revixit extemplo miser ille, quem Sanctus cibo reficiendum curavit, ab eoque discessit. Postridie mane, cum e suis unus eo rediisset, sanum ac liberum invenit.

[596] Victoriam Varesiam, cujus antea meminimus, distillatio quædam frigida vehementer oppresserat. [brachio ac manu inutilem,] Cumque tentatis frustra remediis, quotidie pejus medendo se haberet, jamque in dextero brachio & manu sensum prope omnem amisisset; mœrens dolensque ad beatum Parentem confugit, aitque; Equidem Pater distillationem hanc a capite per totum corpus diffundi sentio, & ne dexteræ manus usum mihi penitus eripiat timeo vehementer, & plane id cogitans perhorresco. Tum vero Philippus oculos in cælum sustollit, solitoque tremore manum ipsam affectam manu sua premens; Ne dubita, inquit, convalesces: eamque ab se dimittit. Igitur mulier domum regreditur, & secum reputat, locumne morbi aperiat, appositumque cerotum abjiciat, an vero consuetis medicamentis utatur. Denique; Nonne ego, inquit intra se, Philippum pro Dei servo atque amico habeo ac veneror? Nonne ego spem omnem atque fiduciam salutis meæ in eo collocavi. Quid igitur dubito? Et cum hoc dicto cerotum detraxit, atque in ignem abjecit. Nec spes eam fefellit: emortuæ enim dexteræ usum extemplo recepit, nulloque adibito remedio liberam se esse conspexit.

[597] [ex alto lapsum & graviter læsum,] Joannes Baptista Guerra, laicus Congregationis, cum aliquando sub noctem Vallicellani templi parietibus aulæa suspenderet, ex altissimo loco, fallente pedem scala, prolapsus cecidit; allisoque ad sepulchralem lapidem capite, prope exanimatus est. Itaque in lectulum delatus, ubi a medicis inspicitur, de illius salute desperatur: nec ex iis defuere qui dicerent, aperienda esse vulnera, atque os ipsum perterebrandum. Interea Philippus, re audita, statim orationi se dedit, suosque vesperi in Oratorio eo nomine ad Dominum preces fundere jussit. Venienti deinde ad se Angelo Victorio medico, dicentique Guerram gravissime ægrotare, & esse omnino letalia vulnera; subridens Vir sanctus ait; Equidem, inquit, Joannē Baptistam nunc mori nolo; Deumque tamdiu deprecabor, dum illum mihi restituat. Nec vana fides fuit: siquidem oratione peracta, æger tota nocte placidissime quievit; diluculo vero, ut solebat, experrectus, nec pridianum lapsum ulla ratione sentiens, e lecto surrexit: & nisi a nostris vetitus esset, statim consueta munera obiisset. Neque vero amplius febris accessit, neque convulsiones aut inflationes ullæ supervenerunt; quamquam hæc omnia mox eventura medici pro certo affirmarent.

[598] Bertinus Riccardus Vercellensis, itidem Congregationis laicus, [delirio laborantes in morte,] acuta febri correptus est, eaque statim ei delirium movit. Quamobrem cum jam properaret ad mortem, nec Sacramentis Ecclesiæ muniri posset; venit ad eum Philippus, & pro illo ad Dominum preces fundit. Eodemque tempore ægrotus ad se rediens, sacra Confessione peracta, ex ipsius Philippi manibus Domini corpus sumit: rebus deinde compositis in phrenesim recidit, atque e vita migravit. Idem plane accidit Flaminiæ Galloniæ: quæ cum in phrenesim pariter incidisset, Philippi precibus ad se revocata est, rebusque omnibus rite peractis migravit e vita. Nec vero his, quæ narravimus absimile videtur, [& sine Sacramentis moriturum:] quod a sancto Parente patratum est in nosocomio sancti Spiritus. Cum enim eo se cum suorum pluribus contulisset, in ipso ingressu; Eamus, inquit, quo nos Deus vocat: ad eumque locum perrexit, in quo vulnerati curantur; aitque, Eo me vocari sentio. Recta igitur ad quemdam ex iis sibi prorsus ignotum accedit: quem cum prope expirantem videret, precibus ad Deum præmissis, fronti ejus manum imponit; atque illico ægrotus spiritum vocemque recepit; & peccata rite confessus, quod antea sæviente morbo facere nequiverat, sacra Communione refectus est. Denique Oleo sancto inunctus, magna cum spe salutis æternæ excessit e vita, Deo gratias agens, qui per Virum hunc sanctum, quem ne de facie quidem noverat, tam opportunum sibi remedium attulisset.

[599] [equos cum curru in foveam lapsos salvat:] Nec vero aliis dumtaxat Philippus fusis ad Deum precibus opem tulit, sed etiam semetipsum a multis gravissimisque periculis custodivit. Obibat aliquando cum suis aliquot septem Urbis templa, & religione & Pontificum Indulgentia celeberrima; cum subito collecta procella tam violentum imbrem effudit, ut remigrandum illis fuerit. Cumque e via Appia ad eum locum, cui Marmoratæ nomen est, pervenissent; equi & currus, quo vehebantur, in altam foveam prolabuntur: quamobrem equos mortuos, currumque confractum pro certo existimabant. Igitur qua quisque potuit ratione sese foras proripiunt, atque alii alio ad bubalos exquirendos (quibus nimirum currus & equi extraherentur) Philippus autem in templo S. Mariæ in Porticu ad orationem se recipit. Res mira! Dum Pater oraret, extemplo equi e fovea nullo adjuvante prosiliunt, nec quidquam omnino detrimenti ex eo lapsu quisquam accepit. Alia die hæc ipsa templa cum suis pariter visitabat. In reditu autem, [seque ipsum periculo eximit orando.] ceteris ad terram desilientibus, solus Pater in curru remanserat. Cumque per angustum pontem iretur, currus ipsius rotæ ex altera parte extra pontis marginem in aëre pendere visæ sunt. Qua re vehementer commoti qui sequebantur, Jesum alta voce inclamabant. Res mira! Currus sine ulla difficultate pertransiit; quin etiam haud hinc longius, ex declivi ac præcipiti loco, non sine miraculo liber evasit: in quem mox nobiles quædam feminæ prolapsæ sunt; fractoque curru, atque altero equo mortuo, alia crus, alia brachium fregit. Hæc porro pericula Philippum assidua oratione a se feliciter propulsasse, pro certo ab omnibus creditum est.

CAP. IV

[600] Illud quoque Philippo divinitus impertitum est, ut non solum postulando, [Imperio suo salvat moribundam] sed etiam imperando miracula perpetraret. Ægrotabat graviter Anna Morona, Matthæi Maffæ Uxor; brevique eo adducta est, ut quasi mortuam domestici omnes deflerent. Adest interea Philippus, eique manus imponens, & more suo contremiscens; Anna, inquit, dic mecum; Domine, Philippus in nomine tuo mihi imperavit, ne moriar: idemque sæpius repetere eam jussit. Nec frustra: quandoquidem statim convalescere cœpit, atque integram sanitatem recuperavit. Maria Felix a Castro, ex Oblatis Turris speculorum, [& continua febri laborantem;] centum ipsos dies contiuua febri vexata, cum se jam deficere videret, Philippum ad se accersendum curavit. Is vero cum ad eam venisset, rogat quonam morbo detineretur? Cumque illa assidua febri se vexari dixisset; Confide, inquit, in Domino, ne dubita. Mox ecquid velit, rogat. At illa; Bonam, inquit, valetudinem. Tum Sanctus capiti ejus manum imponit, aitque; Impero tibi, febris, ut abscedas, atque hanc Dei creaturam relinquas; eademque die febris recessit, atque illa ad perfectam salutem reducitur.

[601] Sigismundam Capizuccam, ex eodem cœnobio, quartanæ morbus quatuor plus mensibus detinebat. [alterā quartana] Cumque ad eam beatus Pater ultima anni die se contulisset; rogavit illum, ut a Domino impetraret, ad se febris amplius ne accederet. At ille, extollens dexteram; Age sane, inquit, postridie voti compotem esse te volo, neque ultra ad te febris accedet, quod re ipsa impletum est. Erat aliquando beatus Pater cum suis aliquot: [& plures morti propinquos,] ecce autem quidam supervenit, ægrotumque calide precibus ejus commendat: tum Philippus subridens, dixit; Volumusne illum ad sanitatem reducere? Cunctisque assentientibus; ei qui rem nuntiaverat, subjicit; Abi, & dic illi, me nolle eum mori. Atque ita plane factum est, quemadmodum & alias sæpissime fieri consuevit. Ægrotabat ad mortem domi nostræ quidam, victus quotidiani administer, satis ex Christiana virtute laudabilis. In hujus cura tanta cum assiduitate vigiliisque versatus est Cæsar Baronius, ut præ sui corporis negligentia in gravem & periculosam febrem inciderit. Id cum ex Petro Consolino Philippus rescisset; Dic, inquit, a me Cæsari, ut febrem extemplo abire jubeat. Paret ille: & re audita Cæsar, nihil hæsitans, ait; Impero tibi febris, Philippi nomine, hinc statim abscedere. His dictis e lecto desiliit, sumptisque vestibus ad Vaticanam Basilicam (quingentis ea passibus ab Vallicellanis ædibus distat) more suo pedes contendit; nec ultra, eo quidem tempore, febrem sensit.

[602] Antoniæ Raidæ beatus Pater; Vide, inquit, Ne me inconsulto ægrotaveris. [aut febri detentas,] Igitur dicto audiens mulier, cum primum morbi aliquod indicium præsentiebat, continuo ad Philippum adibat, atque ajebat: Libetne, Pater, me ægrotare? Quod si ille abnueret, statim morbus evanescebat, idque sæpissime factum est. Lucretia Giolia plures jam dies ardebat febri. Venit ad eam beatus Pater, & postridie ad S. Hieronymi illam venire jubet, ibique Missæ Sacrificio interesse. Rem miram! Nocte ipsa integræ saluti reddita est, & mane jussa Patris implevit. Alexander Illuminatus, [venam in pectore ruptam,] Congregationis laicus, qui Dei servo, præsertim cum ægrotaret, assistere consueverat; disrupta pectoris vena vivum sanguinem expuebat: re audita Philippus ad se illum accersit, aitque; Nolo tibi incommodi quidquam accidere: eodemque temporis momento sistitur sanguis, nec ullam deinde pectoris molestiam sensit.

[603] Idem plane accidit in Petro Focili, quem alibi memoravimus. [& graviter ægrum] Cum enim ad eum gravissime ægrotantem Philippus adisset; dolens atque ejulans mater, Sancto obviam prodit; & Adjuva me, inquit, Pater: filius quippe meus jam jam moritur. Cui Sanctus, Ne dubita: nolo enim illum mori: quod & re ipsa impletum est. Rogatus aliquando Dei servus ab uno ex Sacerdotibus S. Hieronymi, [atque olinicum.] ad Ambrosium quemdam se contulit; qui amisso membrorum omnium usu, lecto misere decumbebat. Hunc cum vidisset Vir sanctus; Surge, inquit, Ambrosi. Quo audito miser ille surrexit, & lectulo insedit: domesticis omnibus obstupescentibus, & miraculum sæpius exclamantibus: idemque post paulo sanus ac liber ad pristina reparatur officia.

CAP. V

[604] Torquatus de Comitibus morbo gravissimo detinebatur: quamobrem Franciscus Maria Taurusius eum hortatur, siquidem salutem cupiat, apud Philippum conscientiam deponat. Igitur dicto audiens, accersito Patri peccata confitetur; [Sanantur diuturnæ ægritudines facta Sancta Confessione,] & necdum Confessione peracta, salvum & incolumem se esse cognovit. Alia die rusticus quidam ex Palumbara (haud longe ab Urbe oppidum est) ad virum Dei se contulit, ejusque orationibus sese plurimum commendavit, quod præsertim diuturna ægritudine dies noctesque torqueretur. Cui nihil aliud Vir sanctus injunxit, nisi ut sacra se Confessione purgaret; atque hoc uno remedio, tum animæ tum etiam corporis salutem recuperavit. Re audita deinde, multi ex eodem loco variis morbis affecti ad Philippum conveniunt, rogantque, ut sibi quoque salutem impertiatur. Quorum fide morumque simplicitate commotus beatus Pater, & eorum Confessiones libenter excepit, & divinis monitis recreatos incolumes ab se dimisit.

[605] Eugenia Mansueta, ex Colle-Scipionis, ozæna putri affectas nares octodecim jam menses habebat: quæ cum miserandum in modum intumuissent, [linteamina Sancti sanitatem prestant] fœdamque saniem emitterent, incredibilem ei molestiam exhibebant. Itaque tentatis frustra remediis, linteolum ex iis quibus inustum cauterio brachium beatus Pater abstergere consueverat (ea quippe lavabat ipsa atque curabat) magna cum fide accepit, & naribus imposuit. Eodemque temporis momento morbus omnis abscessit, nec deinde amplius in ea corporis parte aut dolorem aut molestiam sensit. Lucretiæ a Cithara, quatuor jam menses uterum gestanti, maximum sanguinis profluvium supervenerat, [ea sibi applicantibus:] quod nulla arte aut medicina sisti potuerat. Huic porro Cassandra Raida, quæ beati Patris linteamina lavabat, pileolum, quo ipse utebatur, defert; hortaturque, ut suomet corpori illud imponat, & Philippi meritis intercedentibus certissimam a Deo sanitatem expectet. Paret illa, & confestim stetit fluxus sanguinis ejus, atque alvus conquievit. Sensit hoc Philippus, quemadmodum olim Dominus in Hæmorrhoissa illa novit virtutem de se exisse: quamobrem Antonio Gallonio præcipit, ut linteamina sua statim resumeret, & Cassandram ipsam ea de re acriter reprehendit: verus quippe humilitatis amator ab omni humana existimatione longissime abhorrebat.

[606] [item copilli,] Stephanus Calcinardus, triginta jam dies continua febri vexatus, resoluto stomacho cibum tenere non poterat; quamobrem sacro Viatico munitus, atque Oleo sancto perunctus, profectioni se comparaverat. Ecce autem Franciscus Zazzara ad illum venit, aitque habere se ex capillis Patris Philippi (adhuc ille inter homines erat) quod si tanti viri virtute & sanctitate confideret, sese stomacho illos impositurum. Annuit Stephanus, eoque remedio statim somnum cepit. Post horam deinde experrectus, cibum sumpsit ac tenuit, eodemque tempore febri abscedente pristinam sanitatem recuperavit.

[607] Hercules Cortesinus Carpensis ad Urbem venit, atque a Monte Zazzara hospitio acceptus, cum de Philippi virtutibus & miraculis multa quotidie audisset, incredibili ejus videndi desiderio succensus est. Igitur a Francisco Zazzara ad Dei servum deducitur; & primo ejus aspectu commotus, procumbit in genua, benedictionem exposcit, illiusque orationibus humiliter sese commendat. Egressus deinde; Vidi, inquit , Virum sanctum, [& soleæ laneæ] & primo ejus aspectu toto corpore contremui; quapropter ab Urbe discessurus, monumentum aliquod tanti viri religionis causa secum omnino deferendum putavit: importunisque precibus tandem laneas quasdam soleas, quibus ille utebatur, & ex capillis aliquid a nostris obtinuit: quin etiam cum ipsomet Patre diligenter egit, ab eoque rosariam Coronam impetravit. Abiit deinde in patriam Sextili mense, atque ex itineris incommodo importunisque caloribus, gravissimum capitis dolorem contraxit, ut quietem omnino invenire non posset. Itaque ad uxorē conversus, Sume, inquit, e bulga soleas illas, quas mecum attuli, & fronti meæ imponito. Hæc vero acceptis soleis risit, & Quorsum, inquit, hæc jubes? At Hercules, tu dictis obtempera; quod enim facio, scio. Igitur dum illa soleas pectori ejus apponit, in hunc modum orat ægrotus: Quæso te, Domine, per merita Patris Philippi, quem ego pie colo & observo, ut me ab his doloribus liberes. Vixdum orationem compleverat, cum dolor omnis & molestia ab eo penitus abscessit. Hoc deinde exemplo hujus ipsius fratris filius ex morbo gravissimo liberatus est. Cum enim febri arderet, ac laterali dolore sæviente ægrotaret ad mortem; altera ex his soleis affecto lateri imposita, confestim disrupto apostemate febris & languor omnis recessit.

[608] [item invocatio simplex,] Patricius Patricius, alibi memoratus, ex stomacho & colico dolore valde laborabat, Ad eum autem visendi gratia Philippus mittit Germanicum Fidelem: cui Patricius, Scito, inquit, hac nocte dolorem hunc meum eo usque exarsisse, ut me jamjam moriturum putarem. Interea æstuanti Philippus venit in mentem, eique tamquam præsenti, Adjuva me, inquam, Pater, atque ora pro me. His dictis statim abiit dolor, atque optime valeo. Huic ipsi Germanico hernia, quam medici sarcocelem appellant, supervenit: cumque medendo nihil proficeret, denique ad beatum Patrem confugit, aitque, Orationibus tuis, siquidem vis, Pater, me sanitati reddere potes. Cui Sanctus, Ne dubita, profecto sanaberis. Igitur fiduciæ plenus medicamenta rejecit, atque illico sanitatem recuperavit.

[609] [Iuvat ex aborsu periclitantem absens:] Hoc demum Philippo a Deo tributum est, ut laborantibus utero præsto esset, easque periculo eximeret. Isabella Bacciocca Novariensis, octo jam mensibus ventrem gerens, abortum passa est, & ad ultimum vitæ discrimen adducta. Audivit hæc Romæ ex suorum litteris levir ejus Joannes Baptista Bonipertus, quo de antea dictum est, isque eam statim beato Parenti commendavit. Cui ille, Scribe, inquit, fratriæ tuæ, nolle me illam amplius abortire. Paruit Bonipertus, atque ægra non modo præsens periculum feliciter evasit, sed absque ulla difficultate duodecim deinceps liberos peperit.

[610] Delia Buscaglia Vicentina, Gasparis Brixii uxor, [aliamque, cui dimidius fœtus exierat,] septem jam menses uterū gestans, octavo ineunte, dimidium fœtum, cumque intermortuum pertulerat; statimq; deliquiū passa propius nihil est factū, quā, ut expiraret: dilapso etenim vitali calore, sine voce, sine spiritu relicta est. Accitis itaq; medicis obstetrix ait, Nihil jā opus esse remediis, Deo tantū curationem ejusmodi committendam, cavendumq; maxime ne fœtus extraheretur, neque enim sine matris interitu id fieri posse. Sic igitur misera bidui prope spatio jacuit. Interea vir ejus ad varia Religiosorum cœnobia perrexit, eorumque orationibus enixe rem commendavit. Denique ad Philippum confugiens, rogat illum, ut ad uxorem suam ire dignetur. Adit ille; & cum ad miseram accessisset, detractum sibi pileum super eam imposuit; flexisque genibus, ac manibus in cælum sublatis, spiritu ingemiscens, clamavit; Unusquisque procumbat, [orando levat altera fœtus medietate;] atque oret. Post paulo exsurgens Sanctus, ægrotȩ in aurem, sed elata voce dixit: Heus tu, Delia. Res mira? Hoc dicto ad se illa statim redit, & veluti gravissimo somno experrecta; Quid me jubes, Pater, ait. Atque ille, Ut Sancti simus. Faxit Deus, subjicit illa. Dein, Male, inquit, me habeo, Pater. Ait Sanctus; Ne dubita, nihil mali passura es: eamque Crucis signo munitam reliquit. Necdum scalas descenderat, cum Gaspari, quem manu tenebat, dixit: Abi jam, uxor tua voti compos facta est. Abit ille, comperitque uxorem, emisso feliciter fœtu, periculum atque molestiam omnem evasisse: quamobrem illa ipsa nocte e lecto surrexit, [eamque a pleuritide sanat;] quasi nihil unquam mali perpessa esset. Huic ipsi multo post tempore, ex pleuritide graviter ægrotanti, beatus Pater per virum suum nuntiari jussit; bono animo esset, nocte enim elapsa morbum remisisse, quamvis ipsa id minime sensisset. Atque ita prorsus accidit, quemadmodum ille dixerat.

[611] [periclitanti fœtui baptismum obtinet,] Fausta Capizucca, Domitii Cecchini uxor, nobilis femina, & ipsa gravida erat septē jam mensibus, cū gravissimo morbo oppressa & diu cruciata, deniq; illius salutem jam desperantibus medicis properabat ad mortem. Ecce autem sanctus Pater ad eam venit, impositisque manibus super illam, oculos ad cælum sustollit, aitque, Volo, Domine, animam hujus fœtus. Volo, Domine. His dictis abscessit: nec ita multo post ad eam rediit, eademque verba iteravit: quæ quidem haud inania fuere. Siquidē post paulo feminam peperit, quaæ sacro Baptismate renata migravit ad Sponsum, & cum ea pariter genitrix quievit in pace. Olympia quoque Trojana ex partus difficultate ad ultimum vitæ discrimen adducta est, atque a suis omnibus tamquam mortua deflebatur. [& mulieribus duabus felix puerperium,] Accitus interea Philippus ad eam venit, & misericordia commotus oravit super eam, deinde manus imposuit, atque abiit; eodemque temporis momento felicissime peperit. Ersilia itidem, uxor Joannis Francisci Buccæ, quem alibi memoravimus, tam gravem tamque vehementem de proxima morte opinionem imbiberat, ut eam illi ex animo evellere nemo posset; quare dies noctesque mirifice torquebatur. Huic porro ex Vallicellano templo mane abeunti obviam fit Pater, aitque, Quæ tandem ista dementia est? Imponensque ejus capiti manum; Ne dubita; inquit, Quo audito, statim recreari se sensit, ac mœrore discusso domum reversa, paucos post dies feliciter peperit.

[612] [aliis ad eum finem] Innumeris præterea in partu laborantibus præsto fuit Philppus. Cum autem ea de re illi orandum erat, ac fœtui mortis periculum imminebat, libere ac nulla addita conditione id facere consueverat. Quamquam humilis Dei servus fere semper in iis casibus secum ferre consueverat sacculum, in quo, ut ipse ajebat, sacræ Reliquiæ servabantur: quem quidem quoties utero laborantibus imposuisset, toties aut fœtui aut genitrici salutem a Domino impertitam esse affirmabat. Quamobrem Cleriæ Bonardæ, Claudii Nerii uxori, [adhibet sacculum Reliquiarum.] quæ semper in partu graviter periclitabatur, ad se aliquando confugienti, ejusque auxilium imploranti; hunc ipsum sacculum misit, atque hoc uno remedio tam facile ac feliciter peperit, ut vix se peperisse perceperit. Idipsum aliis quoque quamplurimis usuvenit; qua re per Urbem vulgata, sacculus ejusmodi huc illuc quotidie deferebatur. Mortuo deinde Philippo ex suis nonnulli, scire cupientes quid tandem sacculus ille contineret, nihil aliud inibi, nisi linteolum, quod purificatorium appellant, quodque in sacrificio Missæ adhiberi solet; sacrumque numisma, in quo sanctæ Helenæ imago expressa erat, lineis pluribus integumentis involutum, invenerunt. Unde facile intelligi potuit, hujusmodi involucris Dei servum virtutem suam tectam voluisse.

CAPUT XXXIX.
Miracula post mortem per Sancti præcordia, capillos, lintea, & precatorios globulos facta.

LIB. VI, CAP. I.

[613] Ad hæc porro admiranda, quæ Philippus dum adhuc inter homines ageret divina virtute patravit, [Post mortē Sancti,] plura etiam, nec minora, deinde accessisse comperimus, cum ille inter Superos receptus est; quæ quidem cum eo tandem excreverint, ut grandiori volumine contineri vix possent, eorum aliqua dumtaxat (quod in præcedentibus curavimus) hoc loco exponere animus est; ex quibus nimirum clarius innotescat, quod ipsemet Philippus ajebat, quam sit mirabilis Deus in Sanctis suis. Theodosia de Duca Romæ, ex Monialibus S. Luciæ in Silice, [præcordiorū particula applicata,] liene turgente quindecim continuos annos male habebat; eoque præcordia occupante vix spiritum ducere poterat, stomacho etiam graviter tumultuante. Accidit autem ut ex sacris Philippi prȩcordiis particula ad monasterium afferretur: [juvantur laborantes liene,] quam illa pie ac devote affectæ corporis parti cum imposuisset, & beati Patris auxilium invocasset; statim ab illa vexatione liberata est, nec ullam præterea lienis molestiam sensit.

[614] Joannes Antonius Lemmarus, mercator Neapolitanus, [lateribus,] ex laterali dolore graviter decumbebat; multisque jam tentatis frustra remediis, B. Philippo, cujus imaginem ante oculos habebat, sese ex animo commendavit. Tum vero Lucretia ejus filia hortatur illum, ut ex præcordiorum particula, quam apud se religiose servabat, acceptum fragmentum cum vino desumat, ac beati Patris auxilium imploret: quæ omnia ille promptissime exsecutus, illico conquievit; deinde somno excitus, pristinæ sanitati se redditum sensit. Itaque cum gaudio pariter & lacrymis ad Philippi imaginem provolat, apprehensam sæpius osculatur, mox etiam domesticis omnibus exosculandam præbet; votivam quoque argenteam imaginem ad sacellum ejus appendi jubet, seque cum suis pariter quotannis pridie illius diei festi jejunium servaturum profitetur; denique beneficii memor ex ea die in honorem Beati viri Hymnum, Iste Confessor, quotidie recitare consuevit. [faucibus,] Hæc ipsa Lucretia deinde, faucium angore occupata, in extremum vitæ periculum adducta erat; cum pater ejus præterita recolens, filiæ capiti sacras ipsas Reliquias imponit, eamque bene sperare jubet, & S. Philippo se precibus commendare. Hoc uno remedio Lucretia convaluit; & postridie mane surgens e lecto, sua munia libere repetiit.

[615] Joannes Iacobus Lemmarus, huic ipsi quem modo diximus propinquitate conjunctus, [pedibus.] podagra valde cruciabatur, qua quidem quindecim dies eoque amplius detineri solebat. Hic igitur propinqui hortatu aquam, cui sacra eadem præcordia infusa fuerant, pie ac devote sumit: mox somnum capit, postridie dolore discusso sese liberum reperit. Gertrudes Tartaglina, [Sanatur etiam moribunda,] ex prædictis Monialibus S. Luciæ in Silice, ex diuturno gravique morbo eo demum perducta erat, ut sine cibo, sine sensu prope jaceret exanimis. Interea, dum extremæ Unctioni necessaria parabantur, Hieronyma Marzana, ejusdem cœnobii alumna, supervenit; secumque deferens particulam præcordiorum beati Parentis, quæ tum forte ad monasterium relata fuerat; En, ait, quas tam vehementer optabat S. Philippi Reliquias: & cum dicto super ægram eas imponit. Nec dum horæ pars quarta abierat, cum illa sensum vocemque recepit; atque incredibili gaudio perfusa, Deo gratias agens, hæc iterabat: Hæ sacræ Reliquiæ salutem mihi profecto reddiderunt. Quæ sane aut deliramenta, aut certa proximæ mortis indicia adstantes illi sacræ Virgines putabant: cum autem quotidie melius haberet, brevi temporis intervallo non solum ex eo periculo, sed a quibusdam etiam animi defectionibus, quæ eam quotidie mane & vesperi anno amplius occupabant, liberata est.

CAP. II.

[616] Ea fuit de Philippi virtute & sanctitate apud omnes opinio ut multi (quod supra narravimus) ejus etiam capillos furtim collegerint, [Sancti capillis cum fide admotis,] & sacrarum Reliquiarū loco servaverint: iis porro adhibitis plura divinitus accidisse compertum est. Catharina Lotia, Hieronymi Martignoni Mediolanensis uxor, octo jam mensibus partum ferens, febri ac pleuritide correpta, [resuscitatur fœtus mortuus,] mortuū & nigrum fœtum enixa est. Obstetrix vero, quæ peritissima erat, cum omnia tentasset, ut rem pervestigaret, ac certo cognosceret; cum denique mortuum infantem videret, doleretque vehementer quod ille sacro fonte renasci non potuisset; multa cum fiducia quos secum habebat Philippi capillos mortuo puero superposuit, atque ait: O sancte Philippe, Deiparam ora, ut puerum hunc a mortuis excitet, utque sacro Baptismate recreetur. Hoc dicto revixit infans, & sacro lavacro mundatus, post dies vigiti evolavit ad cælum.

[617] Antonius Parma Januensis vomica tam graviter laborabat, [liberantur ægri ex vomita,] ut præ ingenti dolore quiescere numquam posset. Gliscente autem indies morbo, nec ulla medicorum arte detecto, eo tandem pervenerat, ut ab amicis omnibus tamquam mortuus deploraretur. Ex iis autem unus Camillus Rellius, vesperi cum ad eum venisset, secumque beati Viri capillos aliquot attulisset, collo ejus appendit, aitque; Habe fiduciam in B. Philippo, cujus hæ sacræ Reliquiæ sunt, ejusque auxilium implora. Paret ille amici dictis, atque imminuto statim dolore morbus abscessit, quamobrem mane e lecto surrexit; & non sine maxima omnium admiratione, per Urbem sanus ac liber incedere visus est. Agnes Minutola, sacra Virgo in Neapolitano monasterio S. Ioseph, [malo hysterico,] per annos plures variis morbis conflictata, eoque præsertim, quem hystericum appellant, cum acri quadam distillatione, ex qua deinde putridum malignumque ulcus exortum est, continua febri assiduisque doloribus torquebatur. In hujus curam medicorum peritissimi sese exercuerant: cum autem quotidianis remediis ad ejus salutem nihil proficerent, denique quasi insanabilem ac prope desperatam reliquerunt. Paucos post dies ex iis unus Hieronymus Tomasius visendi causa ad illam venit; cumque febre ac dolore carentem vegetamque invenisset, rogavit quonam pharmaco aut remedio tam gravem morbum tam subito a se depulisset? At illa; Ubi spe salutis destitutam vos me deseruistis; P. Antonius Talpa, ex Congregatione Oratorii, capillos aliquot B. Philippi attulit mihi, quos aqua infusos pie ac devote sumpsi, statimque dolor & febris abscessit.

[618] [angina,] Ioannes Alphonsus Destites Neapolitanus, I. V. D. & causarum patronus, angina tam graviter torquebatur, ut salivam ipsam glutire non posset. Itaque Philippi auxilium implorat: cumque apud se præcordiorum capillorumque ejus aliquid haberet, affecto gutturi imposuit; atq; illico abiit dolor. Mox toto corpore affatim sudore manante, febris quoq; recessit. Quod autem admirabilius videri potuit, cum ille ex medicorum consilio oleum quoddam, quod ad hunc morbum præclare facere putabatur, jam comparasset; quamquam liberum se sanumque videret, tamen ne iterum morbo ipso impeteretur, sibi præcavendum existimavit, eoque se inunxit. Sed caro ei stetit inunctio: statim enim dolore correptus est. Quamobrem facti pœnitens oleum abstersit, sacrasque Reliquias iterum gutturi apposuit, iterumque dolorem abiisse miratus est. Hæc porro res tantam homini fiduciam attulit, ut cum deinde Petrus Antonius Chiaravellotus, amicus ejus, febre ac phrenesi gravissime laboraret; has ipsas Reliquias ad illum attulerit, ejusque ori admoverit; quo quidem remedio ægrotus confestim ad se rediit, ac desperatam ab omnibus sanitatem recuperavit.

[619] Simon de Fighino, Thusciæ vicus est, ex sacra Capuccinorum familia, sideratione quadam affectus, vix brachia tendere poterat. Decem jam menses abierant, [sanatur brachiorū dissolutio,] multaque frustra expertus remedia, denique quos habebat Philippi capillos, minutissime concisos & aqua mixtos, ebibit; ac pridie ejus diei festi quotannis jejunium se servaturum voto promittit. Necdum ea compleverat, cum dolor omnis abscessit, & brachia statim deduxit; quamquam, ut Philippi intercessio clarius innotesceret, in sinistro brachio nonnihil impedimenti relictum est. Quamobrem cum ad Urbem venisset, atque ab Antonio Gallonio linteum frustulum, sancti Viri Sanguine delibutum, accepisset; simul ac brachio eidem illud admovit, confestim perfectæ sanitati redditum sensit. [febris quartana,] Gora quædam Cornetana tres ferme annos quartana febri cruciabatur; quadam autem die, in ipsa febris accessione, capillos aliquot Philippi sibimet collo appendit, & statim febris recessit.

[620] Neapoli Marcus Antonius de Sanctis, putrida ac pestifera febri diu vexatus, [pestilens febris,] denique vitali sensu amisso, nihil jam propius esse videbatur, quam ut animam exhalaret. Cum autem ex Philippi capillis aliquid allatum, ejusque collo suspensum esset; extemplo convaluit, ac beneficii testem, argenteam tabulam, ad beati Patris sepulchrum transmisit. Io. Franciscus Lemmarus, prædicti Lemmari fratris filius, ardebat febri, eoque adductus erat, ut jam jam decessurus videretur. Adfuit interea patruus ejus, atque ex capillis aliquot Philippi, quos religiose custodiebat, unum accipiens, infusum aqua ægrotanti bibendum dedit, eumque bene sperare jussit. Ab hac potione per noctem placidissimum somnum cepit, & mane experrectus discussa febri se omnino convaluisse cognovit. Antonius Maria Martinellus, in Panormitana domo Congregationis Oratorii, [& quotidiana,] quotidiana febri laborabat, atque intolerabili quadam siti æstuabat; cumque ad eum accessisset Petrus Puteus, ejusdem Congregationis Fundator, ut jacentis animum ad fiduciam excitaret, multa illi de Philippi virtutibus atque miraculis enarravit; deinde Reliquiarum thecam, in qua beati Patris capilli servabantur, pectori ejus imposuit; eodemque temporis momento ægrotus; Jam satis est, inquit: abscessit febris, & abiit. Ac pristinæ sanitati redditus est.

[621] Octavius Rositanus, Neapolitanus Sacerdos, ex febre sanguinisque profluvio periculose decumbebat; quamobrem sacro Viatico munitus, [cum sanguinis fluxu;] ex hac vita profectionem parabat. Venit ad illum Ioannes Baptista Antonius, atque ex Philippi capillis cum attulisset, hortatur ut sancti Patris auxilium imploret, certam ab eo salutem consecuturus. Igitur bonæ spei plenus, ex iisdem capillis aliquot, minutatim concisos admixtosque aqua, ebibit; ac votivam imaginem argenteam ad Philippi sepulchrum se missurum promittit; eademque nocte febris cum reliquit. Fabius Apicella, [podagra & laterum ac renū dolor;] nobilis medicus Neapolitanus, podagra laborabat, ac lateralibus insuper nephritricisque doloribus vehementissime torquebatur: cumque nullo remedio sublevari posset, ad Philippi opem confugit, ejusque capillis affectæ corporis parti admotis statim convaluit, ac sine ulla difficultate aut dolore calculum ejecit. Famulus quidam Marci Antonii Vitelleschi, prolapsus ex equo, [contusio capitis,] caput fregerat; & supercilii osse discisso, continua febri laborabat: sed Philippi capillis super eum impositis, statim febris evanuit; paucosque post dies, sanato vulnere, ad sua munia rediit.

[622] [pueri duo graviter ægri,] Montopoli, quod Sabinorum est oppidum, puerulus, varis toto corpore erumpentibus, lac amplius sugere non poterat, quamobrem morbo sæviente jam jam moriturus credebatur. Huic mater Philippi capillos applicat, ac statim convalescit: iis porro sublatis in pristinum statum recidit, iterumque appositis ad sanitatem reducitur. Idem prorsus accidit Camillo de Amatis, puero ex gravissima febri ad mortem ægrotanti. Hortensia quoque Lellia continua febri & stomacho valde laborabat; [& mulieros duæ.] iisdemque capillis sibimet collo suspensis, extemplo sanata est. Hæc porro cum venisset deinde ad Liviam quamdam, de cujus salute medici jam desperaverant; eique narrasset, quod in se experta esset; magna cum fiducia capillos ipsos stomacho illius imposuit; cunctisque obstupentibus, statim sanitati restitutam conspexit. Multa præterea, ac prope innumerabilia, per hos sacros capillos divinitus patrata sunt: quamobrem Clemens VIII Pont. Max. paulo post beati Patris mortem ex iis aliquot petiit, atque a Cardinali Baronio acceptos pie ac religiose servavit. Alii quoque complures, qui religionis causa eosdem secum deferre consueverant, a multis dæmonum tentationibus, atque a nocturnis præsertim illusionibus se liberatos esse testantur.

CAP. III.

[623] Stephanus Calcinardus, antea memoratus, Augusto mense per Urbem cum ambularet, [Linteolum sanguine Sancti tinctum præservat a peccato,] a femina quadam cive sua per honestam causam evocatus, ab eadem deinde ad stuprum per summam petulantiam incitatur. Ille beati Patris capillos, & linteola aliquot ejus sanguine imbuta, e collo suspensa gerebat: cumque jam prope nefario operi acquiesceret; iisdem sacris Reliquiis, quasi malleo pectus sibi percuti sensit, & quodam spiritus deliquio occupatus, nihil propius factum, quam ut in terram prolaberetur; eodemque tempore, Philippum ipsum inclamantem audivit: Vide quid agas? facesse hinc: fuge peccatum. Qua re Stephanus ad se statim rediit, abscessit, & peccandi periculum feliciter evasit. Hic ipse paulo ante, cum propter stomachi resolutionem, [sanat languorem stomachi,] magnum in cibis sumendis fastidium, atque adeo horrorem pateretur; & deficientibus corporis viribus, ossibus vix hæreret; appositis stomacho iisdem Reliquiis, confestim, & ciborum appetentiam, & vires recepit. Claudius Rangonius, [febrim continuam.] Episcopus Placentinus, continua & periculosa febri vexatus, cum ab Julia Ursina Rangonia amita sua has ipsas Reliquias holoserico insutas accepisset, simul ac collo suspendit, sanitati restituitur.

[624] Comitem Prosperum Bentivolum, vomica quædam in lingua tres menset continuos cruciaverat, [vomicam in lingua,] nec ulla medicorum arte aut dignosci aut curari potuerat; quapropter accerbissimis doloribus pressus, loqui jam aut sorbere nequibat. Hæc inter Nannina de Nigris Ursina, socrus ejus, ex linteolo Philippi sanguine consperso fila quædam extrahit, & in aquam infusa ægrotanti præbet. Quo haustu, confestim dolor abiit: brevique horarum intervallo tam perfecte sanatus est, ut biduo post Florentia Bononiam difficili itinere sese contulerit, Joseph Sermeius, quadrimus puer, pestifera febri atque acutissimis doloribus tortus, triduo jam sine cibo sideratus exanimis jacebat, quamobrem de illo medici omnino desperaverant. [pestifæram febrim,] Interea mater ad Augustinum Mannum, nostræ Congregationis Presbyterum, mittit, rogatque aliquid sacrarum Philippi Reliquiarum. Is vero linteolum, quo Vir sanctus utebatur, ad eam misit: quod illa acceptum pueruli pectori imposuit, aitque; Hoc uno remedio, fili, convalescere potes. Nec dicto fides abfuit: siquidem paulo post oculos aperuit, & jam vegetus e lecto surrexit, cibum petiit, ac postridie mane cum aliis pueris ludere visus est.

[625] Aloysia de Nigris puella, ruri satis graviter ægrotabat: [ejicit hirudinem ægræ corpus ingressam,] quamobrem cum ei hirudines adhiberentur, earum una ægræ intestina penetravit. Quo facto Nannina de Nigris, quam modo memoravimus, ejus mater conterrita, quid consilii caperet, nesciebat; neque enim ibi medicorum copia suppetebat. Igitur ad Philippum confugit (quem domus suæ Patronum jam pridem agnoscebat) panique linei ejus sanguine imbuti frustulum ex aqua bibendum filiæ præbet; quæ eodem temporis momento & sanguinem & hirudinem ejecit, magna cum omnium admiratione & plausu. Florentiæ haud longe ab urbe sacrarum Virginum cœnobium est, [sanat etiam anginam,] cui Brondono nomen inditum. Ibi Francisca Maria Strozza, anginæ morbo tam graviter cruciabatur, ut nec glutire, nec vocem proferre posset. Itaque in summa rerum desperatione, quæ in ejus curam incumbebant Moniales, linteoli sanguine Philippi imbuti frustulum aqua benedicta infundunt, eamque ægrotæ bibendam præbent. Quo haustu statim illi melius esse cœpit, ac brevissimo temporis spatio ad pristinam salutem reducta est. Quamquam autem antea, æstu ac frigore sæviente, quotannis eo morbo tentari solebat; ex ea tamen die nihil omnino perpessa est.

[626] Hæc eadem multo post tempore ex febri atque apostemate tam periculose ægrotabat, ut de illius salute nihil spei relinqueretur. [apostema periculosū,] Igitur præteriti beneficii memor, eodem pharmaco sibimet mederi decrevit; haustaque aqua, cui sacras Reliquias infuderat, dixit; Mirabilis Deus in Sanctis suis. Mox placide quievit: & pure ejecto, dolor omnis evanuit. Maria Magadalena de Tempis, ex eodem monasterio, annum agens nonum supra sexagesimum, ex edito quodam loco præceps ruit, [collisionem capitis,] atque ad parietem caput allisit: quamobrem sociarum manibus in cellam delata, cum sanguis erumperet, nec ullis remediis inhiberi posset, denique sacro Viatico refecta ad vitæ finem properabat. Cum Octavia Strozza, quas modo diximus, reliquias ejus capiti supposuit: mox oratione peracta, easdem manu tenens, illam Cruce signavit: atque illico constitit sanguis, & sanitati reddita est.

[627] Hortensia Anella, Romæ in monasterio S. Cȩciliæ, suborto in mammis ulcere graviter affecta, per plures menses rem silentio texit, ne forte propterea Moniales eam fastidirent ac devitarent. [mamillam ulcerosam,] Gliscente autem indies morbo, cum id Confessario suo aperuisset, ab eoque admonita esset, ut accersito medico demum curationem admitteret; obsistente pudore adduci ad id numquam potuit. Itaque Confessarius miseratione commotus, prædicti linteoli frustulum ei præbuit, & ut affecto pectori adhiberet, admonuit. Paruit illa, & nocte ipsa beatum Patrem per quietem vidit, audivitque sibi dicentem; Ne dubita, nihil tibi eveniet mali: sequere bonitatem. Igitur mane experrecta sanam ac liberam se esse conspexit. Puella quædam trima, Joannis Baptistæ Simoncelli filia, varis obsessa, in vitæ discrimen venerat. Huic Angelus Vellius has ipsas Reliquias collo suspendit, aitque, Confide, filia, [ægram ex varis,] sanaberis. Nec inania fuere verba: cum enim medicus supervenisset, discussa febri protinus saluti redditam sensit. Rogata deinde ut valeret; Hoc me, inquit, Pater ille amuleto, atque hoc sanguine sanam fecit.

[628] Eugenia Mansueta, ex Colle-Scipionis, periculosa febri laborabat, [periculosam febrim,] quapropter a medico admonita est ut ecclesiasticis Sacramentis quamprimum sese muniret. Quo audito illa, statim quod Religiose custodiebat linteolum, Philippi sanguine infusum, afferri ad se jussit, atque aqua mersit: mox aquam ipsam hausit, atque extemplo convaluit. Hujus porro feminæ tanta erat in Philippo fiducia, ut quoties morbo aliquo impeteretur, toties aliquid ex beati Viri Reliquiis assumeret, atque efficacissimam sibimet medicinam experiretur. [sideratum brachium,] Florentiæ, in monasterio S. Petri Martyris, Maria Victoria Trevia sacra Virgo, & Philippi sororis filia, ex destillatione quadam sideratum brachium sinistrum habebat: quamobrem annum ipsum beati Patris opem assiduis precibus imploravit. Denique cum vehemens dolor urgeret, ante illius effigiem sese prosternens, Mi avuncule, inquit, quandoquidem aliis tam multa quotidie tribuis, hoc mihi quoque beneficium impertire: neque enim tibi sanguine aliena sum. His dictis linteolum Philippi sanguine tinctum accepit, affectumque brachium sæpius Cruce signavit: quo quidem contactu statim dolor abscessit, omnibusque Monialibus admiratione defixis, pristinam sanitatem recuperavit.

CAP. IV.

[629] Anno postquam Philippus in cælum migraverat, Barbara Contina Romana, [Precatorierum ejus globulorum tactu sanatur febris,] assidua & periculosa febri laborabat. Huic mater precatoriam Coronam, qua beatus Pater usus fuerat, recitandam præbuit: ad eumque contactum statim febris abscessit, & postero die perfecte convaluit. Mater ipsa deinde, ex fluxione quadam in crura erumpente, octo jam menses quindecim ulceribus cruciabatur, [& crus exulceratum;] unoque præsertim grandiore & vere Chironio, cujus ex ore tibia ipsa perspiciebatur. Itaque cum medici, ingravescenti quotidie morbo nullam reperiri posse medicinam libere pronuntiarent; dolens atque ejulans misera, ad Philippi auxilium confugit; eumque humillimis precibus rogavit, ut quemadmodum antea filiæ suæ, ita sibi quoque sanitatem a Domino impetraret: si voti compos fieret, duo crura argentea sese ad illius sepulcrum allaturam. His dictis eadem, modo quam diximus, precatoria Corona ter aut quater ulcerosa crura tetigit; mox lecto sese composuit, ac placidissime quievit, quod quidem octo ipsis mensibus facere nequiverat. Postero autem mane, pittaciis submotis, plagas omnes, obducta jam cicatrice, sanatas invenit. Virginiam quoque Ruissiam, ardentem febri, simulac precatoria Philippi Corona ejus avia tetigit, sanam, atque incolumem conspexit.

[630] Augustinus quidam morte damnatus, & postridie ad supplicium ducendus, [Reus pertinax ante supplicium,] nocte ipsa de more in sacellum deductus, ac per summam caritatem a viris piissimis rogatus, ut delictorum suorum veniam a Deo per pœnitentiam exposceret, ac proximam profectionem pararet; mali dæmonis instinctu actus in rabiem, nihil aliud respondebat, nisi velle se, cum ante ædes Præfecti Urbis transiret, publice illum injuriarum accusare, atque in divinum judicium vocare. Cumque tota in nocte frustra ab omnibus desudatum esset, ut hominem ab ejusmodi sententia averterent; denique Montes Zazzara precatoriam Philippi Coronam, quam secum ferebat, accepit: & ad eum conversus; Quæso te, [adducitur ad pœnitentiam,] inquit, Frater, Coronam hanc recita in honorem Viri illius sancti, qui ea usus est, ut nimirum tibi a Deo pœnitentiæ spiritum veramque cordis contritionem obtineat. Ille accepta Corona, Viri illius sancti nomen exposcit: cumque Philippum eum esse audisset, divino spiritu tactus in genua procumbit: & recitationem aggressus, vim lacrymarum profundit, omnemque ab se tentationem depulsam esse testatur. Itaque expiata per humilem Confessionem conscientia, Eucharistiæ mysterium devotissime obivit; atque in eadem spiritus compunctione perseverans, in ipso supplicii loco omnium orationibus sese commendans, magna cum spe salutis æternæ excessit e vita.

[631] Francisca, adolescentula Tiburtina, in putridam febrim cum incidisset, [curatur putrida febrit] incisa vena, pro sanguine saniem mittebat: quapropter de illius salute omnes desperaverant. Cum autem allatam ad se Philippi Coronam accepisset, ejusque auxilium implorasset, quem olim a Confessionibus habuerat; sequenti die depulsa febri sanitatem recuperavit. Ibat aliquando Tiberius Astallus per agrum Tiburtinum, cumque tumultuantem turbam prospiceret, [& energumena domatur.] eo statim immittit equum: videtque miseram quamdam, a malignis spiritibus obsessam, quæ veluti altissimis radicibus humi defixa, multis licet obnitentibus nulla vi loco dimoveri poterat. Tum vero Tiberius, equo desiliens, ad illam accedit, & precatorios beati Patris globulos, quos apud se habebat, ei clam imponit. Qua re obsessa vehementer commota extemplo clamare cœpit; Ignem mihi injecerunt, Ignem mihi injecerunt. Nec diutius cunctata cursum arripuit, nulloque cogente eo sese ipsamet contulit, quo fuerat deducenda.

CAPUT XL.
Miracula ex biretis, pileolis, aliisque reliquiis, & Vitæ lectione.

CAP. V

[632] Novariæ Margarita Caccia acerbissimis doloribus torquebatur: cumque a Joanne Baptista Boniperto, [Bireto Sancti curantur dolores acuti] qui ei erat a Confessionibus, Philippi biretum accepisset; ad illius contactum statim sanata est. Romæ, in monasterio S. Cæciliæ, Hippolyta Cypriana, acutissimis laterum doloribus cruciata, cum febris quoque accessisset, ad mortem ægrotabat. Sensit hoc qui Monialium Confessionibus præerat; statimque ad eam, quod apud se habebat, Philippi biretum transmisit; ejusque contactu illico febris & dolor omnis abscessit. Antonius Fantinus, [puer emaciatus,] alibi sæpe commemoratus, cum accepisset puerum quemdam in vicinia sua, ex diuturna ægritudine, eo tandem devenisse, ut præter ossa & pellem nulla præterea corporis parte constaret; desumptum ex Philippi bireto frustulum, parentibus ejus tradidit: quod pueri collo suspensum, statim illi sanitatem restituit. Idem hic Fantinus nobili cuidam viro, ex familia Cardinalis Taurusii, [& gravis febris;] dum febri vehementer ardebat; ejusdem bireti frustulum dedit, eaque dumtaxat medicina confestim integram valetudinem æger recepit.

[633] Neapoli Victoria, Antonii Sclavi nobilis medici filia, [juvatur parturiens,] partus doloribus vehementissime torquebatur, nec longe a mortis periculo aberat. Huic Bartholomæus de Curtis ejus propinquus Philippi biretum mittit: ad cujus contactum, non sine omnium admiratione, extemplo fœtum emisit. Nec prætereundum hoc loco existimamus, quod eidem Victoriæ olim adolescentulæ usuvenerat. Duabus enim horrendis fistulis vexabatur, quarum altera manui, altera collo inhærebat; eaque adeo illi cervicem inflexerat, ut mentum pectori infixum haberet. Quamquam autem pater omnia prope remedia in ea curanda expertus fuerat, [antea a duabus fistulis curata:] nihil tamen omnino proficere potuit: itaque in summa rerum desperatione idem, quem modo memoravimus, Bartholomæus de Curtis, flores quosdam, Philippi sacro cadaveri jam superfusos, ad eam mittit: quibus aqua infusis mulier sibimet ulcera lavit, atque hoc uno medicamento paucos post dies sanam ac liberam se esse conspexit. Isabella Miramma, Joannis Antonii Lemmari uxor, [item alia puerpera.] itidem Neapoli ex partus difficultate summisque doloribus ad ultimum vitæ discrimen adduci consueverat: cum autem ad illam, appropinquante jam partu, Neapolitanæ Congregationis Patres Philippi biretum misissent; ad ejus contactum, statim fœtum feliciter edidit: atque ad beneficii memoriam recolendam, puero Philippi nomen inditum est.

CAP. VI

[634] Hieronymus Cardinalis Pamphilius, olim Romanæ Rotæ Auditorem agens, [Pileolo pellitur dolor capitis] gravissimo capitis dolore premebatur, ut mente prope alienatus videretur: itaque Philippi pileolum capiti imponit, eodemque temporis momento dolorem penitus a se depellit. [& stomachi,] Hoc ipsum prorsus accidit Jacobo Abbati Crescentio, ex doloribus stomachi graviter ægrotanti. Pompeius Paterius, Congregationis Presbyter, perniciosa febri atque acutissimo capitis dolore vexatus, amedicis omnibus desperabatur: cum extemplo beati Patris pileolum sumit, imploratoque ejus auxilio suomet capiti imponit. Nec frustra: eadem quippe hora melius habere cœpit. Quamobrem supervenientes medici, non sine ingenti admiratione, extra omne periculum eum esse comperiunt, & quamprimum convaliturum affirmant: quod & re ipsa ostensum est.

[635] [facies catarrhis deformata,] Faventiæ Antonius Severolus puer, ex distillatione quadam adeo deformatus est, ut jam de facie minime agnosceretur. Quamquam autem, adhibitis remediis, non nihil se morbus remittere videretur; nova tamen fluxione erumpente, ad ultimum adductus est: quare Vincentius ejus pater mœrens ac dolens, ad monasterium S. Cæciliæ pergit, atque ejusdem loci Monialibus filii salutem commendat. Hic vero ex iis una, ejus soror, Philippi pileolum, qui ibidem devote custodiebatur, illi offert. Is tamen ut Viri egregiam sanctitatem jamdiu perspectam habebat, id sane sibi gratissimum esse dixit, sed ad sacras Reliquias pie ac religiose accipiendas parare se velle. Igitur postridie mane, conscientia per Confessionem detersa, ad monasterium perrexit, pileolum accepit, domumque reversus vesperi ægroto imposuit; mane ad Moniales rediit, lætusque dixit, Filius meus jam sanus est.

[636] [oculus graviter læsus,] Septimiæ Neriæ, decennis puellæ, per summam imprudentiam Olympia soror, ferrea folliculi fistula ignita, sinistrum oculum graviter percusserat; eoque statim intumescente, atque intolerabiles dolores movente, jacebat misera & toto corpore contremiscebat. Quo spectaculo mater vehementer commota, aquam rosaceam cum ovi albumine oculo imposuit, nec tamen quidquam profecit. Itaque cum ingravesceret dolor, ablatis medicamentis, Philippi pileolum aliasque ejusdem Reliquias eidem oculo imposuit; atque ante ipsius effigiem sese prosternens, humiliter vovit; siquidem filia visum non amitteret, argenteos oculos ad beati Patris sepulcrum sese allaturam. Res mira! Eodem temporis momento dolor ac tumor omnis evanuit: mox placide quievit puella, & postero mane salva atque incolumis apparuit. Quin etiam a pluribus observatum est, hunc ipsum oculum altero longe clariorem & pulcriorem evasisse.

[637] [dolor capitis,] Bononiæ Lucia, uxor Geminiani de Vecchis, gravissimo capitis dolore totum jam decennium detinebatur. Quadam autem die cum vehementius solito torqueretur, hortante filia, Philippi pileolum, quem Lucretia de Cithara religiose servabat, accepit: isque capiti impositus, confestim illi dolorem atque molestiam omnē abstersit. Theosodia quædam, Monialis in prædicto Faventino cœnobio, [tinnitus curium.] ex continuo gravique aurium tinnitu surditatem contraxerat, cui toto ferme biennio remedium inveniri non potuit. Itaque Seraphina Rondinina, ibidem Monialis, pileolum, quo de supra meminimus, magna cum fiducia ejus capiti imposuit; statimque sibilus ille ac tinnitus evanuit, nec deinde amplius aurium vitio laboravit.

CAP. IV

[648] Non solum autem quas ante retulimus Philippi Reliquias admirabilem quamdam virtutem ex eo traxisse compertum est, [Lecta Sancti Vita] sed ipsa quoque rerum ab illo gestarū lectione multa divinitus facta narrantur. Vincentius Valesius Sacerdos, I. V. D. viginti continuas horas diabolica tentatione tam graviter vexatus est, ut excitatas phantasias improbasque cogitationes a se depellere nullo modo posset, quin vel inter sacrificandum sese importune objicerent. Interea legenda ei traditur Philippi Vita, videtque ibi præsertim quemadmodum Stephanus Calcinardus a peccandi periculo liberatus sit. [cogitationes impuræ auferuntur,] Quo quidem exemplo & ipse in Philippum spem erigens; Mihi vero, ait, sanctus Pater. Necdum ea verba compleverat, cum importunas illas cogitationes evanuisse sensit. Itaque tam præclaro beneficio provocatus, voto sese adstrinxit, quoties in Vallicellanum templum veniret, toties ad beati Patris sepulcrum orationem Dominicam ac salutationem Angelicam se quinquies recitaturum: votivā quoque tabulam ibidem appendit, cui hæc adscripta leguntur. Anno Domini MDCI, dum viginti horis Angelus satanæ me colaphizat, licet pluries Dominum rogaverim, ut a me recederet, non obtinui: sed dum beati Philippi Vitæ & Miraculorum librum perlego, & ad illud Stephani de anno Domini MDXCV devenio, implorato ejusdem Beati auxilio statim recessit.

[638] [sanatur continua febris,] Alexandro de Benedictis, medico Aquilano, ex continua febri gravissimoque capitis dolore ægrotanti, quidam Philippi Vitam legebat; idque præsertim inter legendum occurrit, quo quidam colicis doloribus agitatus repente sanatus esse narratur. Tum vero Alexander, fiduciæ plenus, beati Patris auxilium supplex rogat, atque illico sanitati restituitur. Thomas Grifonius Florentinus J. V. D. sexagenario major, autumno ineunte ventris proluvie torminibusque, & febre tam graviter laborabat, ut morti jam proximum sese existimaret. [& diarrœa,] Cum autem Philippi res gestas paulo ante legisset, quasdam ejus Reliquias multa cum fiducia accepit, atque affecto corpori admovit, hæc sæpius repetens: Maria mater Jesu, tuque beate Philippe, mihi quæso adeste. Atque illico cum dolore pariter febris abscessit.

[699] [corrigitur incredulitas,] Natalis Rondininus, Pauli Æmilii Cardinalis Rondinini avus, Philippi Vitæ librum evolvebat; cumque inibi præsertim legisset, quemadmodum Dei servus, noctu pauperibus panem deferens, in altam foveam delapsus, ab Angelo mirabiliter ereptus fuerat; quemadmodum etiam Clementem VIII Pont. Max. chiragræ doloribus solo contactu liberaverat; in fide nonnihil hæsitans, an facta dictis exæquarentur, secum ipse reputabat. Ecce autem nocte ipsa per quietem Philippus, candida veste amictus, ei sese offert; ejusque incredulitatem & cordis duritiem increpat. Quo viso, ille experrectus ac perterritus, temeritatem suam dolenter accusans, Sanctos omnes deinde studiosissime colere atque observare constituit. Quamobrē cum de sanctis Viris eorumve factis sermo incidebat, statim illud de trivio usurpabat: Ludito cum servis, Sanctos reverenter habeto.

[640] [And. Saussajus varie juvatur,] Andreas du Saussay, Episcopus & Comes Tullensis, peculiari erga sanctum Philippum pietatis affectu præditus, hoc sibi solenne constituerat, ut mane ac vesperi quotidie aliquid de illius gestis lectitaret; ex quo plurimum sibi compendii evenisse testatur. Ego, inquit, ex quo morem mihi institui, quotidie mane & sero aliquā vitæ ejus lectionē inire, nonnulla solatia & subsidia hoc ex usu percepi. Porro cum de tanto Præsule mentionem fecerimus, non omittemus dicere, ab ipsomet sancti Philippi vitam in epitomen contractam, [hic Vitam contraxit in epitomen,] atque ejus canonizationis Bullam didacticis notis selectisque observationibus illustratam: ut plane mirabile fuerit, quod omnium gentium litteris atque linguis (ut cum Hieronymo loquar) Philippi vita laudetur. Nam ex Hispanis idipsum patrio idiomate præstitit spectabilis Antistes Ludovicus de Crespi & Borja. Is ex Congregatione Oratorii, Valentiæ pridem erecta, ad Oriolensem primum, mox ad Placentinum Episcopatum assumptus, cum vitæ probitate ac doctrinæ præstantia excelleret, ad Alexandrum VII pro causa Immaculatæ Conceptionis Beatæ Virginis Orator extraordinarius, ut vocant, directus; cum ad Ecclesiam suam re feliciter expleta rediret, [estq; etiam Hispanice & Belgice reddita,] morbo in itinere correptus, piissime excessit e vita; atque in hora exitus ejus sanctorum Angelorum concentus auditos, litteræ ad nos transmissæ testantur. His etiam addendus Heribertus Rosweidus, eruditissimus Societatis Jesu Theologus, qui, ut habet Alegambe in Syllabo scriptorum Societatis, in Belgicam linguam Philippi Vitam transtulit; atque alii quamplurimi, qui vario diversoque idiomate de illius gestis scripsere.

[641] [eamdem vehementer laudat Doctor Parisiensis Faber.] Quid autem per illos ipsos dies, quibus primum sancti Patris Vita emanavit, Nicolao Fabro, summæ inter Parisienses eruditionis Rhetori acciderit, ipsemet datis ad Baronium litteris fatetur his verbis. Ex ea, inquit, gratiarum actione, quam ad sanctissimæ recordationis Philippum Nerium octavo tuo Annali præfixisti, etsi de illo eam concepissem opinionem, quam de viro magno & solide pio habere par est; nostri tamen ævi hominem (parcat quȩso divina illa mens) mihi finxeram; magnificas vero illas laudes, quas ei tribuis, ex amoris abundantia in majus auctas, in eo quem parentis loco habueras (quod etiam cum laude fit a gratis in datores animis) credideram. Verum acceptam ejus ex proximis nundinis Vitam, non solum innumeris omnis generis exercitiis pietatis plenam, sed etiam signorum prodigiorumq; exhibitionibus refertam legenti, idem ex parte evenit (nam cur non omnino, vah misero! cor durum & impœnitens impedimento fuit) quod Divus Augustinus sibi, Potitianum vitam beati Antonii narrantē auscultanti, accidisse scriptum reliquit. Obstupui, inquam, audiens tam recenti memoria & nostris temporibus testatissima mirabilia Dei, in recta fide & Catholica Ecclesia. O te felicem & favens Dei numen nactum! cui hoc corruptissimo seculo viri, vel Apostolicis temporibus magni, præceptis atque exemplis efformari, assiduis quotidianisque colloquiis & exhortationibus contineri, & tot virtutum, quas per eum operatus est Dominus, testis atque etiam pars esse contigit. A quo quid nisi excellens & cum cura dicendum proficisci potuit? Hæc Faber. Ut non immerito proinde paucos ante annos Joseph Crispinus Franci, Cardinalis Caraccioli Neapolitani Archiepiscopi a secretis, egregium excogitaverit opus, cui titulum fecit, Schola S. Philippi: in quo, ad omnes homines ad veram pietatem informandos, e Philippi Sociorumque ejus gestis ac dictis, lectiones ac monita hauriri luculenter demonstrat.

CAP. VII

[642] Philippus, Neri de Nigris filius, acutissimo dentium dolore diu noctuque cruciatus, beati Patris Reliquiis maxillæ impositis, extemplo sanatus est. Cæsar Marerius podagra ac febri graviter laborabat. [Solea Philippi admota curatur podagra,] Ad hunc cum venisset soror ejus, suspenso vestigio adrepens, pulvino sensim se admovit, & Philippi soleam pedi illius apposuit. Tum ægrotus statim somno correptus est, deinde experrectus sese omnino convaluisse cognovit, ex eaque die numquam ejusmodi morbo tentatus est. [& deliquiū.] Quidam etiam ejusdem familiæ, subita animi defectione toto corpore contremiscens, adhibitis iisdem Reliquiis, ad se statim rediit, nec deinde amplius tale quidquam perpessus est. [pileolo dolor genu & renum;] Claudius Nerus Romanus, ex altero genu renibusque duos jam menses laborabat; eoque jam dolor increverat, ut magna cum voce dies noctesque exclamare cogeretur. Igitur, tentatis frustra remediis, Philippi pileolum, aliasque beati Patris Reliquias affecto corpori admovit, ejusque auxilium supplex rogavit: necdum preces absolverat, cum se doloribus solutum repente intellexit. [aliis Reliquiis chiragra,] Carolus a Castro Romanus chiragra vehementissime cruciabatur. Ad hunc cum venisset P. Angelus Vellius, qui ei erat a Confessionibus, post expurgatam Conscientiam, Philippi Reliquias ægri manibus apponit, aitque; Confide fili. Mirum dictu! Eodem temporis momento dolor omnis evanuit.

[643] [pestilens febris,] Joannes Baptista de Comitibus Interamnensis, pestifera febri correptus, erumpentibus papulis, & sacro igne per totum corpus vagante, eo devenerat, ut ut ejus aspectum omnes horrescerent, ac medici nihil hujusmodi sese unquam vidisse affirmarent: quamobrem de illius salute omnino desperabant, cum præsertim quarta postquam decubuerat die deliratio secuta esset, undecima vero visum etiam amisisset. [eum delirio & cæcitate,] Interea nonnulli ex nostris visendi gratia ad illum veniunt, eoque rogante beati Patris Reliquias deferunt, scilicet indusii frustulum, chartacea ipsius Philippi imagine obvolutum. Quod ille pie ac reverenter acceptum, cordi statim admovit; & subita quadam lætitia perfusus, excitari visus est. Mox ceciderunt ex oculis ejus tamquam squamæ, & visum mentemque recepit; denique cœnatus placidissime obdormivit. Ecce autem in somnis Vir sanctus, amictus lumine, ei sese offert; elataque dextera benedicit, aitque; Ne dubita, fili, nihil tibi erit mali: his dictis evanuit. Æger vero, post gratias peractas, votivam tabulam ad ejus sepulcrum se delaturum promisit. Postridie somno experrectus, se omnino convaluisse miratur: itaque quod in somnis conceperat, libens confirmat atque persolvit.

[644] Tuderti in Umbria Bartholomæus Lazzarolus, ex cubiti sinistri tumore ac dolore diu cruciatus, [tumor brachii,] cum nullo unquam remedio sublevari potuisset; ex Philippi subucula desectam particulam cubito imposuit: eademque hora dolor ac tumor ille se remisit, [febris pestilens,] usumque brachii recepit. Euangelista Mariottus, Canonicus Viterbiensis, ex pestifera febri gravissimisque doloribus ad extremum discrimen adductus; frustulo femoralium beati Patris adhibito, haustaque aqua cui illud fuerat infusum, statim sanitatem obtinuit. Prosper Lutius Spoletinus, ex putrida febri & sanguinis ejectione, ad mortem ægrotabat: cui soror acceptum ex quodam ejus urbis monasterio Philippi calceum lineum, magna cum fiducia imposuit: atque illico eum febris reliquit. Ibidem Thecla Lipantina, febri atque acutissimis doloribus cum torqueretur, hoc eodem remedio repente sanata est. Hujus ipsius deinde sororis nepos, cui Sensio Giulio nomen erat, letali febre cum vexaretur, iisdem Reliquiis a matre super eum impositis, discussa febri statim e lecto liber exiliit.

[645] Joannes Baptista Felicius Sacerdos, acerbissimo dentium dolore cruciatus, [dolor dentiū] Philippi linteolo ad os admoto, confestim liberatur. Annibal Gerionus Tiburtinus, biennis puer, morbo post dies quindecim, tentatis frustra remediis, eo denique redactus erat, ut calore ac sensu deficiente, nihil jam vivi hominis superesset. [puer moribundus,] Itaque ad vitam explorandam ardenti facula, ut assolet, ad os ejus admota, cum per horæ quadrantem nec palpitare quidem, aut spiritum ducere visus esset, tamquam mortuus ab omnibus plorabatur, & jam funeri necessaria parabantur. Supervenit interea pia quædam mulier, quæ parentum lacrymis ac dolore commota, eosdem hortatur, ut votum B. Philippo voveant, ejusque Reliquias puero imponant, magna videlicet & mirabilia conspecturi. Nec verbis fides abfuit: vixdum enim pater sacras Reliquias pueri collo suspenderat, cum ille statim oculos aperuit, quos biduo jam clausos tenebat; sumptoque cibo, quem antea omnino respuebat, post diem sequentem sanus ac liber e lecto surrexit. Hunc deinde in sinu matris cum vidisset medicus, qui in ejus curationem incubuerat, infantis nomen rogavit: cui mater Annibalem appellari eum dixit. At ille; Posthac veriori, inquit, nomine, Resuscitatum vocate.

[646] Francisca quædam Viterbii textoriam faciens, filium peperit, [mulier filiū lactare non valens:] qui præter omnem consuetudinem ex ea lac sugere numquam voluit; nec rei familiaris angustia patiebatur, ut puer aliis alendus traderetur. Quare avia, miseratione commota, ad ejusmodi impedimentum amoliendum, nescio quod remedium adhibere cogitabat: sed quod superstitioni vicina res videbatur, inconsulto Pœnitentiario nihil agere decrevit. Is vero nequaquam ejusmodi medicamento utendum esse dixit, sed sacras quasdam Philippi Reliquias ei præbuit, aitque; Confide, & mira videbis. Abit illa, acceptasque Reliquias filiæ collo suspendit: quæ deinde placide obdormivit. Per quietem autem præclara & eximia specie mulier ei sese offerens; Surge, inquit, Lacta filium tuum. At illa extemplo, suis licet contradicentibus, surgit, assumptoque puerulo lac præbet: qui ex ea die matris ubera usque adeo non refugit, ut alteram quoque mamillam, cui papilla deerat, admotis avide labris apprehenderit: quæ quidem pia mater Philippo, apud Deiparam intercedenti, accepta retulit. Hæc ipsa deinde diuturno morbo vexata, cum paupertate graviter premeretur; præteriti memor, [& graviter ægra:] assumptis iisdem Reliquiis, defixisque in cælum oculis; O, inquit, Beate Philippe, quemadmodum ut filius meus ex me lac sugeret effecisti, ita me quoque sanitati restitue. Eodemque temporis momento valetudinem recuperavit.

[647] [dolor laterū] His porro Reliquiis Joannes Laurentius Massinus, Viterbiensis, Cathedralis ecclesiæ Canonicus ac Pœnitentiarius, Juliam quamdam Biturgiensem, quæ Monialibus S. Mariæ de Pace in eadem urbe præerat, sanitati divinitus restitutam esse testatur. Cum enim acutissimis laterum doloribus diu noctuque cruciaretur, desectum a Philippi femoralibus frustulum aqua infudit, eaque hausta confestim dolor abscessit, nec deinde amplius ad eam rediit. [& renum,] Nobilis quædam femina ischiacis doloribus diu jam cruciabatur. Ad hanc Julia Ursina Rangona pulvinar, quo beatus Pater usus fuerat, mittit; quod illa pie ac devote osculata, ab omni statim dolore liberatur. Isabella Priora, Nobilis Vicentina, ex febre & capitis dolore tam graviter laborabat, ut quietem omnino invenire non posset: [febris cum dolore capitis,] ad hæc cum alienatio mentis sequeretur, de illius salute medici valde dubitabant. Nocte autem quadam cum vehementius solito torqueretur, Federicus Marerius ejus filius sacras Philippi Reliquias super illam imponit: ad earumque contactum placidissimo somno correpta, postridie mane, maxima cum omnium admiratione, optimæ valetudini restituitur.

[648] Bernabæi Sanesii uxorem distillatio gravis oppresserat, nullumque huic malo remedium inveniebatur. Cum autem vir ejus ex amico audisset, [grave rheuma,] quemadmodum puella quædam frustulo vestis B. Philippi repente sanata esset; idipsum remedium affecto uxoris collo applicuit, ejusque contactu statim morbus evanuit. [incurabilis febris,] Firmi in Piceno Septimia Ottonia Brancadora, nobilis femina, insanabili febre correpta, quo curabatur diligentius, hoc ei deterius erat: quapropter medici de illius salute spem abjecerant. Interea ex domesticis quidam, orantibus ceteris, Philippi collare lineum illi imponit, atque extemplo febris abscedit. [fœtus qui mortuus credebatur:] Carleone Siciliæ Oppido, Angela, Philippi Nasciæ uxor, quinque partus mortuos ex ordine, non sine ingenti discrimine, enixa erat: sexto autem jam appropinquante, cum & ipsa & obstetrix, longo experimento edoctæ, hunc quoque mortuum certo existimarent; ad Philippi opem confugit, & nonnihil sacrarum ejus Reliquiarum aqua benedicta infusum ebibit: quo haustu statim vivum fœtum edidit, eumque deinde feliciter educavit.

[649] [acicula glutita periclitans,] Florentiæ in monasterio S. Joannis Euangelistæ, quo de supra memoratum est, Novitia quædam per imprudentiam cum pane aciculam deglutiit; eaque transversim faucibus inhærente, incredibili dolore cruciabatur: qua re Moniales perterritæ, quid consilii caperent, nesciebant. Cum autem Philippi auxilium sæpe sensissent, sacras ejus Reliquias aqua mergunt, eamque puellæ bibendam præbent: quo facto statim illa aciculam evomit, omnique molestia liberatur. In monasterio S. Petri Martyris ejusdem Urbis, [ex lapsu moritura,] Monialis quædam supina cecidit, atque occipitium subjecto lapidi tam graviter impegit, ut prope exanimata fuerit. Igitur in cellam delata, accitisque chirurgis, nec sanguinis dectractione, nec cucurbitulis aliisque ejusmodi remediis adhibitis, effici potuit ut ad se rediret: denique post duas horas e sociis una, particulam ex Philippi veste super eam imposuit, eodemque temporis momento spiritum ac sanitatem recepit.

[650] [capite dolens,] Maria Magdalena Laura, in Romano Monasterio S. Luciæ in Silice, undecim ipsos menses capitis dolore vexata, eo tandem devenerat, ut assiduas molestias diutius ferre non posset. Cum autem quædam ex eodem cœnobio linteam sacram supellectilem Vallicellanæ ecclesiæ lavandam accepisset; linteum ex ea, quo Philippi altare coopertum fuerat, desumpsit atque ad ægram detulit: quod illa affecto capiti advolvit, statimque dolor abiit, nec deinde amplius eo tentari se sensit. Candelora quædam, Tuderti in Umbria, [febris continua.] novem circiter menses continua febri vexata atque consumpta, vix demum de facie agnoscebatur. Cumque illi nulla unquam medicorum arte subveniri potuisset, denique fidei plena frustulum indusii, quo Philippus olim usus fuerat, aqua infundit; eaque hausta, confestim febrem ab se depellit. Demum Maria Paganella, alibi memorata, jurejurando affirmavit; quoties morbo se tentari sensisset, toties adhibitis Philippi Reliquiis se statim sanitatem recuperasse.

CAPUT XLI.
Miracula ex votis Philippo nuncupatis, atque apparitionibus ejus.

CAP. IX

[651] Anno ipso quo Vir sanctus in cælum abiit, Flammetta Hannonia, vitæ innocentia insignis virgo, [Voto nuncupato sanatur crus fractum,] fracto crure decem plus menses graviter decumbebat: cumque acutissimis doloribus torqueretur, in eam mentem impelli se sensit, ut Deiparæ auxilium invocaret, & argenteam imaginem, siquidem valetudinem recuperaret, ad Philippi sepulcrum sese allaturam polliceretur. Vix dum illa votum conceperat, cum integræ sanitati se redditam vidit, & votum læta persolvit. [surditas ex suppuratione;] Joannes Baptista Magnonus Cremonensis, ex Presbyteris S. Hieronymi, suppurationibus quibusdam surditatem contraxerat. Igitur quadam die in Vallicellanum templum cum venisset, & ad locum in quo sermones habebantur propius accessisset, nec tamen quidquam ex iis quæ dicebantur audiret; dolens ac lugens ad Philippi sacellum perrexit, rogavitque eum plurimum, ut audiendi sensum sibi a Domino impetraret, quo saltem Dei verbum excipere posset: id si obtineret, Missæ sacrificium in ejus honorem sese oblaturum. Postero die a prandio, cum ab iisdem Presbyteris spirituales quædam cantiunculæ canerentur, adaperiri sibi extemplo aures, ex iisque duas veluti glandes plumbeas evelli sensit. Tum vero ad socios Conversus; Scitote, inquit, auditum me recuperasse. Rogantibus autem illis, quo pacto id tam subito fieri potuisset? rem totam, ut ceciderat, retulit, lætusque votum persolvit.

[652] Joannes Baptista Marsia Valentinus, ex Ordine Sanctissimæ Trinitatis Redemptionis captivorum, [distillatio cum fluxu sanguinis,] Sac. Theol. Magister, septuagenario major, Neapoli, ex destillatione sanguinisque profluvio toto biennio laboraverat: & cum omnia ferme remedia expertus esset, eo jam adductus erat, ut immutato prorsus aspectu, ossibus vix hæreret. Is igitur cum audiret multa & præclara a Philippo in urbe miracula fieri, toto mentis affectu ad eum confugit; atque in spem salutis erectus; O Beate Philippe, inquit, siquidem a Domino, te intercedente, salutem obtineo; ad tuum sepulcrum me statim aditurum, ibique votivam tabulam suspensurum, & rem divinam facturum promitto. Mox Romam scripsit ad socium ex eadem familia, ut ad altare Beati Philippi Missæ Sacrificium pro se celebraret: eodemque temporis momento, quo Sacrum ipsum peragebatur (ut ex litteris ab Urbe missis compertum est) ab omni molestia liberatur; adeo ut ea ipsa die, non sine ingenti amicorum omnium admiratione, per urbem pedibus deambulaverit, nec deinde amplius pravis ejusmodi affectionibus vexatus fuerit.

[653] Illud autem hoc loco prætereundum non est, quod hic ipse olim, [in eo quem olim confitentem juverat:] cum apud Philippum conscientiam expiaret, Confessione peracta, Vir sanctus, antequam illum a peccatis absolveret; Quæso te, inquit, fili, ut peccata tua diligentius inquiras, jam jam enim ad te redibo. His dictis abiit Pater, ille autem anteactæ vitæ noxas secum retractans atque recogitans, sese olim juvenem aliquid commisisse meminit, quod per oblivionem deinde in sacris Confessionibus prætermiserat. Igitur Philippo ad se redeunti illud aperuit, cui Sanctus; Hoc profecto illud est, quod oblitus fueras; eumque absolutum, tantoque facto obstupescentem, ab se dimisit. Didacus Ordognes Neapolitanus, difficili morbo implicitus, [contractis in genu,] per plures menses ex altero genu contractis nervis tam graviter laborabat, ut acutissimos dolores diutius portare non posset. Itaque Philippi auxilium implorans, votivam tabulam, siquidem valetudinem recuperaret, ad ejus sepulcrum sese allaturum promisit. Vix ea compleverat, cum placidus somnus illum complexus est; postridie vero expeditus ac liber, ad beati Parentis sepulcrum pedibus se contulit, votumque persolvit.

[654] Hieronymus Tomasius Medicus, & in Neapolitana Academia Philosophiæ Professor, acutissima febre laborabat, [pestilens febris,] quam deinde mentis alienatio, exanthemata toto corpore erumpentia, vitalis spiritus defectio, aliaque hujusmodi letalia symptomata secuta sunt. Quamobrem medicis omnibus de ejus salute desperantibus, sacro Viatico munitus, sanctoque Oleo perunctus est. Venit illi interea in mentem S. Philippus, ad eumque conversus; Rogo te, inquit, beate Pater, ut mihi a Domino, siquidem ita expediat, sanitatem & ad peccata deflenda spatium aliquod obtineas; quod si impetravero, argenteam tabulam duarum librarum pondo ad tuum sacellum suspensurum me voveo. His dictis, placidissime quievit: nocte autem intempesta e somno experrectus, spiritum viresque sibi rediisse sensit; explorataque vena febrem jam abiisse cognovit. Quapropter accitis domesticis; Nolite, inquit, flere, quandoquidem mihi jam Dominus sanitatem, beato Philippo intercedente, restituit. Nec vana fuere verba: medicis namque advenientibus revera morbum abscessisse compertum est. Idipsum ferme usu venit Francisco Odescalco itidē Neapolitano, [dolor capitis,] qui febri atq; acutissimo capitis dolore vexatus, Philippo votum vix nuncupavit, cum ab omni molestia liber evasit.

[655] Octavianus Losfredus, & ipse Neapolitanus, stranguria male cruciabatur: cumque acerbissimos dolores sustinere non posset, [stranguria,] Philippi auxilium implorat: vovetque, recurrente ejus festo, Pœnitentiæ atque Eucharistiæ mysteria sese obiturum, eodemque temporis momento sanatus est. [mutus puer,] Bimulus puer ne mutire quidem poterat, nec ullum omnino loquelæ indicium præseferebat. Quare dolens Pater ad Philippum confugit, eique imaginem argenteam vovit, ex eaque hora puerulus libere atque expedite locutus est. [& moribundus,] Alius itidem puerulus, Alexandri Presciati filius, ex morbo gravissimo eo tandem adductus erat, ut jam defunctus crederetur; quapropter quæcumque funeri necessaria videbantur parata sunt; & Christophorus Roncallius, egregius ejus temporis pictor, accitus est, ut ejus vultum effingeret. At vero Roncallii ipsius germanus frater, ut puerum ejusque parentes plurimum diligebat; O inquit, beate Philippe, alios jam te intercedente a mortuis excitatos novi, quamobrem huic quoque ut a Domino vitam obtineas obsecro atque obtestor: hoc si impetro, votivam tabulam ad tuum sepulcrum appendo. His dictis confestim puer ad se rediit: postera autem die eodem ornatu, quo efferendus fuerat, ad ipsum Roncallium deducitur, magna cum omnium admiratione atque lætitia.

[656] Maria Puritas Generotta, Deo sacrata Virgo in Florentino cœnobio S. Petri Martyris, in profundissimam foveam delapsa, alliso ad acervum lapidum capite, [ex lapsu collisa virgo:] fractaque altera mala, & dextero oculo propemodum effosso, visum sensumq; omnem penitus amiserat. Itaque supervenientes medici de illa jam actum esse affirmabant. At vero Cherubina Guccia, ex eodem monasterio, sociæ miseratione commota, ad Philippum confugiens, pridie ejus festi votivum jejunium decernit, dum illa sanitati restituatur. Nec spes eam fefellit. Siquidem postero mane ad eam rediens, vegetam invenit; repositoque in suam sedem oculo, clarissime omnia perspicientem. Mariangelus Chelius Interamnensis, de uxoris dote cum socero graviter altercatus, [discordia inter socerū generumq; sopitur.] denique iracundia succensus, uxorem ipsam domo ejecit: quare duæ ejus filiæ dolentes, ad Philippi sepulcrum convolant; atque oratione peracta votivam tabulam, siquidem inter domesticos pax fieret, sese allaturas promittunt. Domum deinde redeuntes omnia pacata præter spem omnem reperiunt, patremq; suum cum socero & uxorem in gratiam rediisse. Multa præterea ac prope innumera beneficia ab aliis hac ipsa ratione obtenta sunt, quæ quidem tot votivæ tabellæ, atque ex pretioso metallo imagines, ad beati Viri sepulcrum affixæ, testantur; nos jam alio properantes consulto omittenda existimavimus.

CAP. X.

[657] Duo mensesabierant ab illius excessu, cum Drusilla, Antonii Fantini uxor, ex alto solario in impluvium præceps ruit; [Apparente tertiū Sancto,] allisoque ad ferrum capite inferius labrum trifariam fregit, dextero etiam oculo propemodum eruto, labentibusq; dentibus sanguinis vim per os reddens, jam jam spiritum exhalatura videbatur. Igitur accurrentes nonnulli semimortuam in lectum deposuerunt, ibique quindecim ferme dies sine voce, sine sensu jacuit, nec nisi coacta cibum sumpsit. Ecce autem mane cum sola esset, Philippum suppliciter invocat, quem diu a Confessionibus habuerat. Dumque orabat, gravi onere se premi, [sanatur ex alto lapsa indeque cæca,] deinde quasi linteolum quoddam in fauces immitti, mox indidem extrahi sensit. Atque extemplo, quem amiserat, visum recipiens, vidit beatum Patrem Sacerdotali habitu indutum, cælestique lumine circumfusum, ac linteolum illud sanguine adspersum manu gestantȩm: quo spectaculo repente recreata est, atque integræ valetudini restituta. Redit interea vir ejus, ingredientique cubiculum, ait Drusilla, Propitius sit tibi Deus, cur quæso ad me venisti? te enim adveniente statim abiit B. Philippus, qui hic adfuit, meque sanitati restituit. [& in genu secanda,] At quoniam ex eo lapsu dexterum quoque genu valde intumuerat, illudque medici secare decreverant; perterrita mulier, ut in posterum diem rem differant suppliciter petit. Interea vesperi beatum Parentem quibus potuit precibus obsecravit, ut quod nuper cœperat pro sua pietate perficeret, seque hoc etiam cruciatu liberaret. Ecce autem iterum, noctis ipsius silentio, sese illi Vir sanctus, eodem habitu, eademque luce amictus, ostendit; solutisque fasciis, affectum genu manu tangit & sanat. [ac summe debilis.] Tum vero illa virum inclamat; sed eo surgente Philippus evanuit. Adfuit deinde chirurgus, tamque admirabili facto vehementer obstupuit. Denique cum adhuc imbecillis ac debilis lecto detineretur, iterum Philippi auxilium implorat, iterumque Vir sanctus ei sese offert: cujus aspectu recreata & confirmata, ipso mane consueta ad munia surrexit.

[658] Sulpitia Sirleta, alibi memorata, diuturno morbo consumpta, magnam sanguinis copiam exspuebat; [Simili apparitionis curatur sanguinis vomitus,] & toto corpore contremiscens, medicorum judicio desperabatur. Primo igitur diluculo, toto cordis affectu Philippi opem imploranti, ecce tibi Vir sanctus, pulcherrimo ac nitidissimo vultu, sese ostendit; & more suo; Stulta, ne dubita, inquit, nihil tibi erit mali. His dictis, ter signo Crucis eam munivit, stetitque sanguis, & tremor omnis abscessit. Leonardus Rovellius Romanus, continua & pestifera febri nephriticisque doloribus diu cruciatus, [febris pestilens,] ex gravibus symptomatibus propediem moriturus a medicis credebatur. Itaque pridie ejus diei, quo Philippi annua solennitate gratulatur Ecclesia, magna cum fiducia ejus auxilium exposcit. Prima luce beatum Parentem sibi adesse videt: cujus aspectu, vim lacrymarum profundens, mirifice recreatus est. Tum vero Sanctus, Pax tecum, inquit, fili. Res mira? Ipso mane, febre ac dolore depulso, surrexit, & ad Vallicellanum templum se conferens, ad Philippi sepulcrum Missæ sacrificio interfuit.

[659] Felix Sebastiana, cujus antea non semel mentionem fecimus, ex pleuritide ad mortem ægrotabat; cumque uterum ferret, [pleuritis,] nulla prope medicina ad eam sublevandam adhiberi poterat. Igitur septimo postquam decubuerat die, non nihil præcordiorum beati Patris habere se meminit, quorum minutissimam particulam ex jusculo sumpsit: eodemque temporis momento sopori se dedit, quod antea facere numquam potuerat. Deinde somnum inter atque vigiliam, nomine compellari se sensit: eaque voce experrecta, in alteram partem se convertit; viditq; Philippum, qui infantulum sinu gestans, Ne dubita, inquit, tui enim pueruli ego curam gero. Nec vana fuere verba: ipsa enim nocte rupto apostemate convalescere cœpit, nec ita multo post feliciter enixa est. Hæc eadem deinde partu alio appropinquante, pariēdiq; pœnis minime sufficiens, [difficile puerperiū:] octo ipsos dies accerbissimis doloribus cruciata, cum primum Philippi sepulchrū adituram se vovit, continuo filium feliciter edidit, quem etiā ipsius Philippi nomine appellavit. Hieronyma Vascona, sex menses uterum gestans, instante jam partu sola cum esset (vir quippe ipsius ad obstetricem vocandā abierat) Philippi auxilium implorat: eodemq; puncto clarissima quadā luce cubiculum illustrante, beatū Virū sibi dicentem audivit, Ne dubita, tibi enim hic adsum. Et statim, nullo adjuvante, mares duos peperit: quorum alter sacro fonte renatus migravit in cælum, alter Philippi nomine appellatus post dies septemdecim & ipse ad Superos evolavit.

[660] Vir quidam, cujus nomen consulto reticetur, priusquam Philippus Beatorum numero adscriptus esset, [salvatur multis ictibus,] quotidie vesperi iturus cubitum hac præcatiuncula Philippū invocare consueverat; Sub tuum præsidium confugio, beate Philippe, meas deprecationes ne despicias, sed a periculis cunctis libera me semper, Beate gloriose & benedicte. Cui subjiciebat, Beate Philippe ora pro me. Is igitur prima nocte, cum ab amico rediret, tres armatos offendit: qui eum adorti, strictisque gladiis undique percutientes, demum prosternunt. At ille in tanto vitæ discrimine ad beatum Patrem confugiens, eamdem precatiunculam recitavit. [sine vulnere appetitus,] Nec frustra. Illico enim Patronum suum, nube lucida amictum, adesse sibi conspexit. Necdum orationem expleverat, cum illuc a multis accurritur: quare conterriti adversarii statim fugam arripiunt. Is vero ad amicum ipsum se recipit: & quamvis pallium, tunica, & thorax undequaque conscissa conspicerentur, tamen ne uno quidem ictu indusium perforatum est. Id quod ille uni Philippo acceptum retulit, in cujus fidem atque tutelam quotidie se tradere consueverat.

[662] Catharina Castalionia, ex febre ac sanguinis profusione gravissime ægrotabat, ut de illius salute a medicis nihil jam spei relinqueretur. [& sanguinis fluxu moribunda:] At mater, ut illam unice diligebat, hortatur Philippi auxilium imploret, eoque intercedente Deiparam præsto sibi futuram confidat. His dictis Philippi effigiem ei porrexit, quam illa reverenter accepit, seque beato Parenti intime commendavit. Nocte autem ipsa sumno experrecta, matrem inclamavit, aitque; Deipara Virgo modo venit ad me, tetigitque cor meum, meque bono animo esse jussit, quandoquidem Philippi precibus restituenda sim sanitati. Interea vero ingravescente morbo ad ultimum vitæ discrimen adducta est. Jamque oculorum lumen amiserat, cum ad Urbem rediens Joseph Castalio ejus pater, ubi eam prope expirantem videt, ipse etiam ad Philippum confugit; quippe quem magno studio colebat: ejusque Reliquiarum aliquid a nostris cum accepisset, filiæ collo suspendit; dein bonæ spei plenus Cornetum versus, contradicentibus licet medicis amicisque omnibus, eam quoque quamvis moribundam cum cetera familia secum ducere decrevit. Itaque lectica Barberanum usque defertur: cum autem ibidem medicorum judicio jam jam expiratura videretur, repente matrem inclamans; An non videtis Deiparam, inquit, candida veste ac hyacinthino amictu nitentem? Quam pulchra est! quam decora! quam splendens! sanitatem mihi impertivit, & medicorum judicio minime credendum nobis esse dixit. His dictis cibum sumpsit; postridie vero læta atque alacris reliquum iter confecit, ac tridui spatio pristinæ valetudini reddita est: quare pater beneficii testes, candidam vestem votivamque tabellam Philippi sepulchro appendi jussit, his versibus adscriptis:

Mota Deigenitrix precibus studiisque Philippi,
Depositam eripuit morti incolumemq; puellam,
Servavitque senum solatia magna parentum.
Castalio vestem natæ, pictamque tabellam
Appendi jussit, voti damnatus, in æde.

[663] [cultro in pectus fixo læsus ad mortem,] Romæ miles quidam ad beati Patris sepulchrum ab amico deductus est, multaque illius præclare gesta ex eodem audivit; quibus magnopere delectatus, ibidem Dei servo sese intime commendavit. Accidit autem eadem die, ut ex familia cujusdam Principis duos offenderit, in miserum quemdam manus injicientes. Quos cum prohibere tentasset; eorum alter in eum conversus, acuminatum cultrum adverso illius pectori infigit: quo ictu propemodum exanimatus, in proximam domum se recepit. Accitis autem illico medicorum peritissimis, inspectoque vulnere, post mediam noctem eum migraturum certo creditum est: quapropter Religiosi viri ex Ministris infirmorum accersiti sunt, qui de more institutoq; suo moribundo assisterent. Ecce autem Philippus, Sacerdotali veste ornatus, ei sese offert; lætoque vultu, Ne dubita, inquit, nequaquam morieris: [post apparitionem ter repetitā,] sed mores muta. Idipsum duabus insequentibus noctibus factum est. Itaque beati Patris aspectu verbisq; recreatus, expiata per humilem Confessionem conscientia, feminam quamdam, cum qua biennio jam inhoneste vixerat, matrimonio sibi junxit; ac septimo postquam hæc perfecerat die, pristinam valetudinem recuperavit: quamquam deinde ad ingenium rediens, capite damnatus morte multatus est; id quod non aliam ob causam sibi accidisse affirmabat, quam quod Philippi dictis minime obtemperasset.

[664] Hilarius Collius, Sacerdos Septempedanus, olim adolescentulus, cum aliis condiscipulis, [Adolescens sacrilege confessus,] jubente ludimagistro, ad conscientiam expiandam convenerat in templum Deiparæ, cui a Luminibus nomen est inditum, quodque per eos dies ad nostræ Congregationis curam spectabat; &, ut puerorum mos est, conscenso suggestu usque adeo perstrepebat, ut is qui ceterorum Confessiones excipiebat, demum coactus e sede surrexerit, eumque graviter reprehenderit. Itaque cum ex eo loco descendisset, sacrarium versus perrexit. Hic vero repente Philippus ei sese offert, & manu prehensum ducit; deinde attonito atque intentis oculis in se intuenti; Miserum te, ait, fili, nonne hæc atque illa peccata admisisti? Omniaque illi quæcumque commiserat singillatim recensuit. Dein, Tu quidem, inquit, [a Sancto apparente corripitur;] apud illum (& Confessarium designat) animam purgaturus accessisti, sed omnes ei conscientiæ tuæ latebras haud aperuisti; quin etiam multa roganti, teque amicissimis verbis hortanti ut peccata libere fatereris, aperte negasti, & mendacia mendaciis exaggerasti. Igitur quo loco sis vide, teque sub diabolica potestate esse certo scito. His dictis evanuit. Tum vero adolescens timore perterritus, ad socios cum rediisset, Patrem Philippum (ejus quippe fama eo quoque pervaserat, & seni cuidam ejusdem urbis persimilis esse fatebatur) Septempedam venisse; secumque in sacrario collocutum esse narravit. [& emendatur.] Iis autem contradicentibus, neque id fieri potuisse, quandoquidem Philippus jam vita excessisset; tacuit ille, & rem totam mente pertractans, conscientiæ pondere atque angore eousque agitari cœpit, ut quietē invenire non posset. Quamobrem anteactæ vitæ noxas per sacram Confessionem expiavit, atque ex ea die a secularibus nugis ad Dei amorem studiumque virtutis conversus, deinde Clericali militiæ adscriptus, & Sacerdotio denique insignitus, siquid in spiritu profecisset, id totum Philippo se debere testatus est.

[665] [Sacerdos Siculus inextremis positus sanatur,] Jacobus Lancellottus, Platensis Sacerdos in Sicilia, Sextili mense gravissime ægrotabat, medicorum judicio paucas post horas obiturus. Venit interea ad illum Nobilis quidam ejus familiaris, atque ex Philippi præcordiis particulam secum attulit, & aqua mersam extraxit, deinde aquam ipsam ægro bibendam præbuit. Nocte autem insequenti, dum attento animo orabat, salutemque a Philippo calidis precibus exposcebat, extemplo votis ejus Sanctus occurrit, aitque; Ne dubita, fili, nihil tibi mali eveniet: reliquum aquæ, quam hausisti, sumito & sanus fies. Paruit ille, & statim placidissimus eum somnus occupavit. Postero mane advenientes medici atque obstupescentes, a mortuis illum vere excitatum, exclamarunt. Cujus beneficii memoria ut perpetuo sibi inhæreret, Horariis precibus quotidie S. Philippi commemorationem inserere consuevit.

[666] Alexander Linguitus, Neapolitanæ Congregationis Oratorii Laicus, [sedatur tempestas,] navicula per mare vehebatur; cum noctis silentio horribilis tempestas co-orta est, elatisque in cælum fluctibus, atque inter se decertantibus, denique fracto malo, vela quoque conscissa sunt. Quare nautæ aliique omnes animis consternati plorabant, & quasi jamjam morituri Deo se humillimis precibus commēdabant. Alexander autem more suo Philippi opem cum implorasset; ecce tibi Vir sanctus in puppi, cælesti luce circumdatus: cujus aspectu confestim mare deferbuit, omnesque a metu recreati, Deo ac beato Parenti gratias egerunt, & reliquum iter feliciter prosecuti sunt. Hic ipse Alexander, cum aliquando fratrem suum, sanguinis profluvio laborantem, [dysentericus sanatur:] atque a medicis jam derelictum videret, voto facto ad Philippum confugit; eodemque temporis momento Dei servum Deiparæ Virgini supplicantem conspexit, & fratre sanitati restituto vehementer obstupuit.

[667] [repente cœca facta] Clara quædam Asculana, in familia Fabricii Mutii, quamquam antea ab oculis bene valeret, tamen repente nihil omnino se videre intellexit: quare vehementer commota, clamare cœpit, atque ejulatu omnia implevit. Huic porro accurrens domina, quibus potuit modis miseram consolari studuit: hanc autem imprimis ei medicinā proposuit, ut beato Philippo, cujus sepulcrum non ita pridem visitaverant, sese ex animo commendaret, certamque a Deo salutem eo intercedente speraret. Tum vero mulier positis genibus Philippum supplex rogat, ut qui tot miseris opem tulerat, sibi quoque pro sua pietate oculorum lumen restituat. Ex ea die ad pridie Idus Decembris cæca permansit: postridie vero, cum ad eam venisset domina, rogaretque quonam modo se haberet; respondit: [illuminatur visa sibi ad Vallicellam ire.] Postquam hac nocte super oculos meos manus imposuisti, melius mihi esse cœpit. At illa, Falleris, inquit, filia, neque enim ego ad te veni. Denique dum ea de re diligentius inquiritur, ad Philippi sepulcrum visitandum paulo ante profectam se esse narravit: cum autem præ confluentium multitudine templū ingredi non potuisset, beatum Virū benigno vultu sibi apparuisse, atque illico visum ex parte se recepisse. Atqui, inquit domina, non ego, sed hic tibi manus imposuit visumque restituit: itaque liberatori tuo gratias age, atque hoc ipsum visionem fuisse certo scito: neque enim ad Vallicellam ire potuimus. Advenientes deinde medici, remque experimento probare volentes, ardentem faculam afferri jubent, rogantque quid videat. At illa, Magnam facem, inquit. Tum ad fenestram veniens, prætereuntem currum, quasi montem ambulantem videbat. Itaque quemadmodum cæcus ille euangelicus, sic illa quoque sensim visum recepit.

[668] [sanatur paralytica morti proxima,] Lucia Domitia Ripana, ex diutino morbo membrorū omniū usum prorsus amiserat; quamobrē nisi pluribus auxiliantibus loco moveri non poterat, præclusisque faucibus jusculum vix admittebat. Itaque supremam instare diem sibi existimans, accito Sacerdote conscientiam expiavit. Postridie vero in eam mentem impelli se sensit, ut Deiparæ Virgini ac S. Philippo se precibus commendaret, hisque intercedentibus salutem a Domino sibi impertiendam speraret. Nec frustra: oranti etenim repente Dei genitrix cum Philippo videndam sese obtulit: cumque ægra ardentiori studio salutem peteret, ejus precibus votisque benigne annuentes evanuerunt. Quare vires extemplo sibi rediisse cognovit, ac fidei plena vestes poposcit, nulloque adjuvante eas induit; denique e lecto surrexit, ac postridie Deiparæ & B. Philippi templa pedibus adivit, iis omnibus obstupescentibus, qui modo morti proximam certo existimabant. [& veneno sumpto moriturus,] Quidam ex Philippi discipulis, venenatum pomum, quod dono acceperat, comesturus, cum illud jam ori apponeret; beatum Patrem semel atque iterum inclamantem audivit, Projice foras: itaque tremens ac stupens illud ejecit. Cum autem eo degustato non nihil salivæ deglutisset, statim intumescere cœpit; accitusque medicus, datis antidotis, venenum in pomo eum hausisse cognovit; & subito moriturum fuisse dixit, siquidem illud comedisset.

[669] [Baronio indicatur mors Card. Cusani:] Non omittenda videtur hoc loco res memorabilis, quæ accidit Cæsari Cardinali Baronio. Cum enim Ferrariam a Clemente Pontifice ductus esset, Philippum per quietem vidit, audivitque sibi dicentem, Lampadem illam extinguito. Cumque ille circumspiceret, nec tale quidquam videret; iterum Sanctus, Lampadem illam, inquit, extinguito; atque his dictis disparuit. Quapropter Baronius orabat ad Dominum, ut quid portenderet istiusmodi visio, sibi aperire dignaretur. Itaque post dies aliquot iterum Vir sanctus ei sese ostendit, atque aperte nuntiavit, Augustinum Cardinalem Cusanum ex hac vita migrasse. Compertumque est deinde, ex litteris Mediolano allatis, ibidem illum eo temporis momento excessisse, quo Philippus illius mortem innuerat. Multos etiam ante annos Baronius idem a prandio, cum in cubiculum se recepisset, & quietis causa in capsa lignea decubuisset; venit ad eum sanctus Pater, & quemadmodum antea solebat cum inter homines ageret, caput illi demulcet ac fortiter stringit. Cum autem Baronius statim brachia in amplexum cari Parentis extenderet, ejus oculis sese subtraxit, atque incredibili gaudio perfusum reliquit. Nec plane huic absimile est quod accidit Julio Sansedonio, [tentatio discutitur,] Grosseti Episcopo. Hic enim certis tentationibus impetitus, somnoque occupatus, extemplo Philippum sibi adesse conspexit; audivitque dicentem; Juli, si has tentationes evadere cupis, quod te jam docui remedio utere: somnoque repente discusso, ipse etiam cælesti gaudio delibutum se sensit.

[670] Ægrotabat ad mortem Ascanius Bertaccinus, sacroque Viatico jam munitus, sub noctem vigilans, in aëre videt ampullam vitream limpidissimam, tamquam solis radiis verberatam; [sanatur moribundus,] auditque Philippum, cui sese ex animo commendaverat, hæc proclamantem; Sic animæ expiatæ feruntur in cælum. Hac voce recreatus brevi convaluit, certoque credidit hoc sibi a beato Parente idcirco edictum esse, ut puriores mores indueret, profectionemque pararet. Hieronyma Crescentia, [duæ agræ ad mortem pie obeundam animantur.] Philippi olim in spiritu filia, gravissime ægrotabat; jamque sacro Viatico reficienda, æque animo & corpore immota aliquantulum perstitit; rogantique matri, quid ageret, quidve cogitaret; Alloquor, ait, B. Philippum. At mater, Philippus jam in cælum abiit. Tum virgo; Hic illum intueor, hic illum alloquor. Hac porro visione ægrota adeo profecit, ut ad ultimum usque spiritum nihil nisi Christum loqueretur; & sæviente morbo omnia de manu Domini ac Sponsi sui (ut ipsa ajebat) libentissime susciperet. Defunctæ vero corpus eo candore ac nitore perfusum est, ut vere ejus templum fuisse ostenderetur, qui pascitur inter lilia. Idem ferme accidit Gabriellæ Cortonensi, olim Philippi in spiritu filiæ, cujus alibi mentionem fecimus. Hæc etenim centenaria cum esset, & jam morti proxima, Philippum ad se venientem vidit; extensisque brachiis; En, ait, Philippum. Nonne Philippum videtis? Ejusque nomine sæpius invocato, placidissime quievit.

CAPUT XLII.
Miracula ex visitatione sepulcri, vel imaginis, aut simplici invocatione Sancti.

CAP. XI

[671] Claudia Grignana virgo, stomacho, ventre, genibus graviter affecta, atque acerbissimis doloribus cruciata, [Sepulcrum Sancti visitanti sanatur sexennis ægritudo stomachi,] cibum tenere non poterat: quamobrem medici, tentatis frustra remediis, de ejus valetudine spem omnem amiserant. Cumque sex annos jam in ea ægritudine exegisset, nocte Christi natali vehementius solito torqueri cœpit; perque octo ipsos dies assidue vexata, denique Kalendis Januariis, in currum imposita, ad Vallicellanum templum deducitur. Hic vero iisdem doloribus correpta ac prope exanimata, in subsellium sese projecit. Sociis deinde eam cohortantibus atque adjuvantibus, ad Philippi sacellum vix demum adducta est; ibique genibus positis beato Parenti pro salute sua humiliter supplicavit; quam si impetraret, quotannis pridie ejus festi, præter panem & aquam, nihil se gustaturam promisit. Necdum vota compleverat, cum repente dolor eam reliquit: resumptisque illico viribus, nullo adjuvante ad currum rediit, pristina valetudine recepta.

[672] Hippolyta Martella, articularibus doloribus per annum vexata, [arthritis,] nee stare, nec sedere, nec progredi poterat, nisi aliorum manibus sustentata. Quamquam autem omnia propemodum remedia tentasset, nullam tamen huic morbo medicinam invenire potuerat. Igitur cum ad Vallicellanam ecclesiam se contulisset, acrioresque dolores pateretur, in ipso templi aditu ad Philippi sepulcrum aspiciens, rogavit illum, ut dolorem ejusmodi (siquidem ita expediret) sibi aut auferret, aut saltem levaret. Nec frustra preces effudit: confestim namque dolor abscessit, revocatisque viribus sine ullo fulcro pedibus domum rediit, nec deinde unquam hujusmodi morbo tentata est. Petro Contino, alibi memorato, filius erat trimus, [elephantiasis,] Gregorius nomine, isque diuturno atque insanabili morbo, quem elephantiasim medici existimabant, sic affectus erat, ut sive indueret vestes, sive exueret, toto corpore sanguis efflueret; nervos quoque, præsertim crurum, idem hic morbus ei adeo debilitaverat, ut stare omnino non posset. Itaque tentatis frustra remediis, denique patris fratrisque manibus ad Philippi sepulcrum defertur. Ibi oratione peracta melius illi esse cœpit, paucosque post dies gradiendi facultatem atque integram valetudinem recuperavit.

[673] Joseph Marus Neapolitanus ischiade tam graviter laborabat, ut ingredi minime posset. [& ischias:] Cum autem ad Urbem venisset, ad Philippi sepulcrum se contulit: atque arcam ipsam, qua sacrum ejus corpus includitur, affecta coxendice tangens, confestim dolore levatus est. Joseph Zerla, [lis obtinetur,] de quo alibi dictum est, antequam nostræ Congregationi adscriberetur, lite quadam haud levis momenti implicitus, post magnos sumptus incredibilesque molestias, cum jam causa casurum se dubitaret, ad Philippi patrocinium confugit, ejusque sepulcrum cum adiisset; O beate Pater, inquit, tu causam meam suscipe, tuque eam dirige, ut apud Judices jus obtineam. [curatur extrema debilitas,] Hæc dum solicitus atque anxius oraret, schedæ quædam illi ad mentem redeunt, quæ ad eam usque diem illum latuerant; iisque diligenter excussis, duas præsertim invenit, quibus facile atque expedite causam obtinuit. Julia Lippia, alibi quoque memorata, cum animo pariter ac corpore ægrotaret usque adeo ut stare vix posset; fiduciæ plena ad Philippi sepulcrum se contulit, pridie ejus diei, quo ipsius memoria recolitur: atque inter orandum repente ægritudinem ac molestiam omnem abscessisse, viresque sibi rediisse cognovit.

[674] Bartholomæus Grossus de Mirabello, agri Laudensis oppido, [paupertati summæ insperato subvenitur] ex longo litigio ad summam egestatem redactus, ad Philippi sepulcrum, quo se quotidie conferre solebat, pie ac devote aliquando oraverat; ecce autem dum templum egrederetur, obviam fit ei vir quidam ignotus, oblatamque pecuniam in manum tradit: quo tam insperato subsidio peropportune præsenti ejus necessitati subventum est. Hic itidem, in magnis rei familiaris angustiis, more suo ibidem cum orasset; a pia quadam muliere, nec opinato, pecuniam accepit. [tribus vicibus.] Rursus cum in eodem sacello beati Patris opem suppliciter imploraret, videt chartaceum involucrum nummis refertum; sibique audire videbatur dicentem; Accipe, tua quippe pecunia hæc est. At ille, pudore suffusus, paululum substitit: deinde oculos eodem convertens, chartaceum illud integumentum apertum vidit, nummosque in eo resplendentes; eademque verba sibi iterari persensit. Quare demum compulsus, pecuniam accepit: & quamquam omnem diligentiam adhibuit, numquam tamen invenire potuit, qui eam amisisset.

CAP. XII

[675] Marcellus de Laurentiis, Episcopus Strongulensis, laterum doloribus dirissime cruciabatur, [Philippum invocantibus sanatur dolor laterum] seque jam jam moriturum putabat. Itaque ad Philippum confugiens: Adjuva me, inquit, Beate Philippe, quemadmodum olim Clementi VIII Pontifici, chiragra laboranti, opem tulisti. Cumque hæc iterum ac tertio repetisset, confestim liberatus est. [& calculi,] Marcus Antonius Maffa, sæpe jam memoratus, lateris itidem doloribus acerbissime torquebatur. Cumque adhibitis remediis deterius illi esset, nec quietem ulla ratione inveniret; denique viribus omnibus destitutus, implorato Philippi auxilio, miræ crassitudinis calculum ejecit sanitatemque recepit. Augustinus Maria, Vicarius Generalis Reformatorum S. Augustini, iisdem doloribus correptus atque asperrime vexatus, Philippum suppliciter invocat, aitque: Beate Pater, pro ea caritate atque humilitate, quam mundo ostendisti, pro me apud Deum intercede, ut istiusmodi dolores (siquidem ita noveris expedire) a me depellere dignetur: eodemque temporis momento dolor omnis abscessit, nec deinde amplius ad illum rediit.

[676] [stomachi,] Rudulphus Silvestrius medicus, Philippo, ut diximus, perfamiliaris, acutissimis stomachi doloribus cruciabatur, nulloque remedio juvari poterat: quamobrem viribus deficientibus, cum se jam jam moriturum existimaret, ad beatum Parentem confugiens, supplex orat, ut pro veteri sua caritate tot cruciatibus eum exolvat. Vixdum precem compleverat, cum dolor omnis abscessit, & sopori se dedit: post horam deinde evigilans sanum se esse reperit. Itaque Philippi sepulcro depictam tabellam appendit, atque hæc adscripsit: Dum variis sævisque symptomatis me mori sentio, implorato Philippi auxilio placidus somnus me arripuit, & statim convalui. Theodorus Zinus, [podagræ,] Canonicus Veronensis, cum podagra gravissime torqueretur, Philippi miracula legi sibi jussit. Cumque ex ejusmodi lectione non mediocrem fiduciam sumpsisset; O beate Pater, exclamat, qui tot ignotos homines huc usque juvisti; mihi quoque, quæso, succurrito, quem olim tam familiariter dilexisti. His dictis illico obdormivit, atque audire sibi visus est vocem imperantis dicentisque; Crus illud ægritudine liberate. Quo dicto experrectus, [stomachi,] podagram abiisse cognovit, nec ea deinde amplius tentatus est. Victoria quoque Frangipana, stomachi doloribus gravissime cruciata, invocato Philippi auxilio confestim liberatur.

[677] [capitis.] Crispoldus Abbatius, ex oppido S. Geminiani, periculosa febri summoque capitis dolore correptus, ad mortem ægrotabat; cum ei venerunt in mentem signa & miracula, quæ Philippo apud Deum intercedente quotidie fiebant. Quapropter sublatis in cælum oculis dixit; O beate Pater, hanc febrem, quæso, atque hunc dolorem a me depelle. Necdum hæc verba protulerat, cum febris, quæ paulo ante accesserat, repente recessit; & dolore pariter abeunte, [Sancto se commēdantem nequit lædere iratus Princeps:] pristinæ valetudini redditus est. Darius de Bernardis Forojuliensis, cum necessario adiret principem quemdam virum, quem sibi noverat iratissimum; Philippi præsidio se muniens; O Sancte, inquit, qui tot jam animo & corpore periclitantibus opem tulisti, me quoque e mortis periculo, quod imminere mihi præsentio, potenter eripe. Interea ad oppidum Principis cum pervenisset, videt illum districto gladio in se irruentem: quamobrem majori studio supplex Patronū implorat. Quamquam autem sæpius ferro petitus fuerit, numquam tamen vel leviter lædi potuit. Quare percussor ipse obstupescens; Nescio, inquit, quid me prohibeat: scito certe, divina te virtute servatum. Tum vero Darius rogat illum, ut rem totam ab se cognoscere ne gravetur, deinde ipsemet sententiam ferat. Igitur audita causa, statim iras posuit, Dariumque cum bona gratia ab se dimisit.

[678] Alexander Fulignus de Ischia (Ænariam veteres appellabant) coli dolore correptus, [lenitur dolor colicus,] graviterque vexatus, cum multa a suis audiret, quæ divinitus quotidie Philippo intercedente fiebant; toto mentis affectu ejus auxilium exposcit: atque illico, qui modo eum oppresserat dolor nec opinantem reliquit, quamquam antea sæpius per horas plurimas eo cruciari consueverat. Cerræ in Campania, Rosa Gettonia, [compeseuntur lemures.] cum domum haberet lemurum terroribus atque ludibriis infestam, quadam nocte incredibili sonitu strepituque perterrita, foras sese proripuit. Cumque per eam provinciam mira quotidie de Philippo prædicarentur, ad eum confugit; ejusque nomine invocato, domum se recipit: atque ex ea die ejusmodi molestia spectrisque liberata est.

CAP. XIII

[679] Hypermnestra de Damianis Pisana, Confessario suo promiserat, [Ad imaginē Sancti] inanium quorumdam librorum lectionem in posterum sese omissuram; quadam tamen die, cum ex iis unus ei venisset in manus, illum curiose legebat: eodemque temporis momento intumescentes & sine fine lacrymantes oculos sese aperire non posse cognovit. Posito igitur libro, in inferius conclave manibus prætentando descendit; accitisque domesticis, tam subito malo remedium exposcit. Itaque ad medicum statim mittitur, sed quæsitus minime inventus est. Quamobrem ut Philippi opem imploret, [aperiuntur oculi clausi,] eam omnes hortantur, ad ejusque effigiem mœrentem deducunt? Tum illa fiduciæ plena effigiem ipsam, mox clausos oculos manu tangit, statimque (res mira!) illos aperit, tumor ac dolor abscedit, & pristinæ valetudini restituitur. Antonia Raida e genu sinistro octo jam annos graviter laborabat, [curatur male affectum genu,] dirisque doloribus cruciabatur. Quodam autem die cum vehementius torqueretur, in domesticum sacellum secedens, atque ad Philippi imaginem orans; cereum crus, siquidem sanitatem recipiat, ejus sepulcro sese allaturam promittit. Vixdum ea protulerat, cum sanam ac liberam se esse conspexit, nec deinde amplius eo morbo tentata est.

[680] [continua 70 dierum febris,] Petrus de Maximis, Fabricii filius (quem olim nasciturum Philippus pædixerat, atque hoc ipso nomine appellari voluerat) Mediolanum a patre perductus, gravissima febri correptus est. Quamquam autem medici, vigesimo postquam decubuerat die, de illius salute desperaverant; nihilominus ad septuagesimum usque continua febre vexatus est. Itaque Fabricius, ad ultima redactum jam filium cum videret, ejusque funus spectare omnino non sustineret, convasatis omnibus Romam cogitabat. Interea Philippi effigies depicta ante oculos moribundi statuitur; cui Fabricius; En, inquit, fili, beatus Pater; hunc invoca, hujus opem exposcito. Tum ille quibus potuit modis ei se commendat. Nec frustra: ipsa enim nocte melius habere cœpit. Mane autem medici advenientes, depulsa febri illum omnino convaluisse comperiunt atque obstupescunt. Itaque biduo post Romam proficiscitur, quodque admirabilius videri possit, equis mutatis toto ferme itinere vectus est, ad Urbemque rediit, longe meliori & pleniori vultu quam abierat. Joannes Andreas Pomius Lucattellus, Sacerdos alibi memoratus, [& stomachi dolores;] ardebat febri stomachique doloribus acerbissimis, quamobrem de illius vita propemodum desperabatur. Hæc inter venit ad illum P. Antonius Gallonius, secumque detulit Philippi effigiem ad vivum depictam: quam ubi primum intuetur æger, ut erat olim beato Patri perfamiliaris, summa cum reverentia deosculatur, eique ex animo se commendat, statimque febris & dolor abscedit.

[681] [quinquenna lis febris fere continua,] Spoleti Archangela Ancajana, qua de sæpe narratum est, toto ferme quinquennio continua febri vexata, cum nullo remedio juvari posset, ad Mariam Magdalenam Ursinam, in Romano monasterio sanctæ Mariæ Magdalenæ degentem, scribit rogatque, ut ea de re peritissimorum medicorum judicium atque consilium exquirat. At illa, ut erat Philippo addictissima, statim rescribit; huic uni medico sui curationem committat, ab eoque longe certiorem quam ab alio quolibet salutem expectet. Acceptis litteris ægrota toto pectore beati Patris auxilium implorat, atque illico febris abscedit, nec deinde amplius ad illam rediit, Porro tam singulare beneficium ex Ancajana ipsa Vrsina cum audisset, ejusdem Philippi imaginem, [& oculi dolores] cum calceolo aliisque illius Reliquiis, ad eam misit. Accidit autem post menses aliquot, ut hæc ipsa Ancajana ex sinistro oculo graviter laboraret; cumq; adhibitis variis remediis medici nihil proficerent, denique medicamentum quoddam ad sanguinis missionem præscribunt. Illa autem, priusquam ejusmodi medicamentum sumeret, procumbens in genua, quam ante se habebat beati Patris effigiem manu tangit, mox & laborantem oculum: atque illico se dolor remittit, nec in sequenti mane vel minimam ægritudinis molestiam sentit. Haud secus accidit Antoniæ Gentilettæ, ejusdē monasterii devotȩ virgini, [utq; capitis:] quȩ solo hujus ipsius imaginis contactu, gravissimo capitis dolore sanata est.

[682] Romæ in monasterio S. Silvestri, Thecla Sclamana sacra Virgo, [apoplectica loquelā recipit ad confitendū,] apoplexiæ morbo repente correpta, os oculosque miserandum in modum detorquens, ac toto corpore contremiscens, tantum animam non efflabat. Quapropter misera ad Philippi imaginem se convertens, quibus potuit modis ejus opem poposcit; ac statim voce recepta exclamare cœpit, o Præclarum beneficium! Beatus Philippus loquendi facultatem mihi restituit, ut Confessionis sacramentum obire valeam. O præclarum beneficium! Ipsa igitur die exactissimam totius vitæ Confessionem peregit, ac Pane cælesti refecta, illud sæpe iterabat; O præclarum beneficium! Nec ita multo post iterum vocem amisit, paucosque post dies feliciter migravit ad Sponsum. [curantur infirmæ duæ,] Mariæ Guindazzæ, ecthymatum eruptione ægrotanti, tam grave animi deliquium supervenit, ut de ea jam actum esse omnes existimarent. Vir autem ejus, fidei plenus, Philippi imaginem illius pectori apposuit; ad eumque contactum ægrota extemplo revixit, & pristinam sanitatem recuperavit. Quapropter domestici omnes exclamarunt. O grande miraculum! o grande miraculum! Idem plane accidit Romæ Catharinæ cuidam, ex tertio Ordine S. Francisci, quæ doloribus acerbissimis cruciata, cum primum affectam corporis partem Philippi imagine tetigit, continuo sanata est.

[683] Bartholomȩa de Magistris adolescentula, ferventi aqua plenam ollam deferens, [manus aqua ferventi perfusæ.] ea, ut fit, per imprudentiam diffusa, utramque manum sibi graviter adussit: quamobrem dolore ardens, frigida eas mersit. Quo quidem remedio, non modo dolorem non imminuit, sed etiam auxit; pustulisque undique erumpentibus quietem invenire non poterat. Igitur in lectulum collocatam febris invasit. Tum vero mater, Philippi opem implorat: cujus hortatu filia quoque, ad illius imaginem genibus provoluta, preces effundit. Postero mane somno experrecta, læta matrem inclamat, aitque: Convalui, mater; nec mali quidquam jam in manibus sentio. Atque ita plane rem se habere, quemadmodum illa dixerat, a domesticis omnibus, non sine ingenti admiratione, compertum est.

[684] Improbus quidam atque perversus, haud ita multo post Philippi mortem, [imagini injuriosus,] cum beati Viri imagines ferrentur in vulgus, earumque unam in amici manibus conspexisset; ejus pietatem irridens, per summam impudentiam atque proterviam eam illi eripuit, compressamque manibus & conglobatam projecit in terram: quæ tamen (mira res) sponte se explicuit, atque in aëre stetit, quasi supposita manu sustentaretur. Nec vero tam insigne prodigium hominem impium ab incepto deterruit, [miraculo corrigitur:] quin etiam longe protervior & contumacior pedibus eam conculcare contendit; at illa in aëra iterum sustollitur. Quare demum convictus & facti pœnitens, ad sacram Imaginem supplex procumbit; præteritisque criminibus per sacramentalem Confessionem elutis, ad meliorem frugem sese recepit.

[685] Neapoli Julia erat Peregrina, puella a malo dæmone obsessa: quæ quidem etsi nullas litteras didicerat, Latine tamen loquebatur, [per illam liberatur energumena;] atque occulta plurima renuntiabat. Hanc igitur Sacerdos quidam exorcizandam cum suscepisset, sacram Philippi imaginem pertrahit: eodemque temporis momento maligni spiritus ab illa deffugiunt, illud sæpe inclamantes, Philippus nos ejicit. Puella vero jam libera senem quemdam, eidem imagini persimilem, conspexisse se dixit, dæmones imperio expellentem. Drepani in Sicilia, Pasqualis Pinellus, thynnariæ piscationi addictus, cum per annos plures in ea re haud mediocre dispendium passus esset; auditis Philippi miraculis, [& thynnonū piscatio bene cedit.] ejusque virtute confisus, chartaceam beati Viri imaginem fistula inclusam, in locum piscationis dejecit; & quamquam alienissimo tempore; fervente ac furente mari, piscatores novum damnum extimescerent; Pinellus tamen bono animo esse eos jubet, quoniam piscatio ad Philippum tamquam ad Patronum spectabat. Nec spes hominem fefellit: quandoquidem obstupescentibus omnibus, thynnorum quadringenta millia pondo cœpit.

CAP. XIV

[686] Cum aliquando per hiemem; Clementis VIII Pont. jussu, Cardinalis Taurusius ad Mantuæ Parmæque Duces profectus esset, ut eorum animos, jam pridem distractos atque exasperatos, [S. Philippo se commendans,] ad concordiam reduceret, quemadmodum feliciter perfecit; Germanicum Fidelem, Congregationis Presbyterum, perspectæ sibi virtutis & prudentiæ virum, secum duxit. Is vero die quodam sub lucem, ad Deum Deiparamque Virginem & S. Philippum more suo dum preces funderet, singularem devotionis affectum erga beatum Parentem excitari in se sensit. Quamquam autem Cardinalis urgebat & profectionem properabat, tamen ille ab oratione divelli non poterat. Quare ipsemet obstupescens, [lapsusq; ex equo,] in eam mentem incidit, ut ea die tale aliquid eventurum existimaret, in quo Dei servum sibi præsto esse oporteret. Igitur conscenso equo dat sese in viam; cumque declivi loco pergeret (Seravalli huic nomen est) prolapsoque jumento desiliret ad pedes, eorum alter stapedi innixus remansit. Itaque exurgens equus, ac subito pavore transversum actus, per saxosa & fragosa loca, miserum equitem longo itinere pertraxit; quem cum adspicerent comites, nec juvare ullo modo possent, quasi jā mortuum deflebant. Deniq; dum equus ipse ad fluviū quemdā deflectit, ocrea relicta repente crus exit. Tum vero ad Germanicum omnes accurrunt, exploraruri scilicet, viveretne, an vero confractus atq; [per saxa sine damno raptatur;] disscissus jam expirasset. At ille, priusquam ad se eorum quisquam accederet, salvus ac liber erigit sese, admotumq; novū equum statim conscendit, ac reliquū iter feliciter confecit. Narravit deinde Germanicus ipse, audisse se, dum trahebatur, dicentem quemdam; Ne dubita, nihil tibi eveniet mali. Qua scilicet formula, ut sæpe adnotavimus, beatus Pater in ejusmodi casibus uti consueverat.

[687] Anno salutis nostræ MDLXXXXVIII, Jacobus Abbas Crescentius in cœmeterium Priscillæ ab aliquibus, [in cœmeterio S. Priscillæ exorans,] qui se ejus loci subterranea itinera optime nosse profitebantur, eo consilio adductus est, ut sanctorum Martyrum Reliquias, & Christianæ religionis antiqua monumenta conspiceret. Igitur per angustissimum foramen ingressi, quinque horas amplius cæcas semitas obierant; cum viæ ductor aberravit, & quodam veluti labyrintho inclusos sese viderunt. Quamobrem quamquam diutius huc illuc excurrerent, eodem tamen semper recurrebant; quodque illos vehementius angebat, consumpta candela jamjam lumen sibi defuturum videbant, spemque omnem ad auras superas evadendi. Rebus igitur desperatis: Eja Fratres, inquit Abbas, in Deum spem erigamus, oremusque una omnes B. Philippum: ipse enim profecto deprecantibus aderit. Nec vana fides fuit: [ad os cryptæ adducitur:] quandoquidem brevissimo temporis spatio ad os cryptæ, per quod intraverant, se pervenisse comperiunt. Quamobrem, etsi jam ad vesperasceret, & necdum cibi quidquam sumpsissent, tamen ad Vallicellanam ecclesiam convolant, & liberatori suo gratias agunt: cujus in honorem Abbas ipse votivam argenteam tabellam ibidem appendi jussit, ad posterorum memoriam sempiternam.

[688] Perusiæ Pannonius Ceccarellus, gravis cujusdam criminis falso insimulatus, [falsi criminis accusatas,] carceri addictus fuerat. Interea qui in Urbe erat germanus frater, ad Philippi sepulcrum confugit; fusisque ibi precibus, Sacerdotem quem secum habebat etiam atque etiam rogat, ut quamprimum ad altare beati Patris pro fratre suo Sacrum faciat: id quod prid. Idus Octobris anno MDCVII effectum est. Eodemque tempore, [elabitur ex carcere,] quemadmodum ex litteris Perusia allatis apparuit, Pannonius carceris claves præter omnem expectationem satis incongruo loco reperit; apertoque ostio elapsus, ante ipsum Judicem causæque cognitorem, meridiano tempore pertransiit: deinde urbe egressus, ad Tiberim, haud longe inde fluentem, vesperi cum venisset, quamquam ingruentibus pluviis intumescentem, vado tamen feliciter trajecit: denique, [absolvitur,] perspecta ejus innocentia, Pontificis jussu absolutus est. Quamobrem tanti beneficii testem depictam tabellam, Philippi sepulcro suspendendam curavit. Nec prætereundum hoc loco videtur, quod hic ipse Pannonius, [& sanatur a malo.] cum deinde Romæ in gravem morbum incidisset, essetque in ædibus Caritatis, in eo ipso cubiculo, quo jam Vir sanctus usus fuerat; hortante fratre eodem, ut præteriti beneficii memor beati Patris auxilium exposceret, cujus habitaculo fruebatur; sese illi toto pectore commendavit, atque extemplo sanitatem recepit.

[689] Venabatur Thomas quidam Matthæi de Cattaia in agro Cornetano; [Venator ab apro læsus,] dumque aprum insequeretur, ferox bellua cruento dente illum appetiit; apertoque altero lumbo, tres etiam nervos sub genu divulsit: quamobrem spasmo superveniente, de illius salute desperatum est. Accepit hoc ex Thomæ parentibus Marcus Antonius Vitelleschus: eorumq; miseratione commotus, capillos aliquot Philippi, quos apud se reverenter habebat, dolentibus prȩbuit; iisque ægroto suppositis statim convalescere cœpit, nullaque corporis parte præpeditus remansit. Stephanus Calcinardus ad oppidum quoddam non longe ab Urbe se contulerat, [aliusque ab equo consternato raptatus servantur.] creditam pecuniam exacturus: cujus loco a debitore equinum pullum accepit, eoque instrato atque conscenso (siquidem primo intuitu satis mansuetus videbatur) Romam revertitur. Cum autem ad fossam quamdam pervenisset, qua tenuis amnis decurrebat; jumentum, fluentis aquæ murmure perterritum, demisso in terram capite, in fugam se conjecit, atque equitem suum quatuor millibus passuum transversum egit. Denique ad præcelsam rupem cum venisset, seque jam jam præceps daret ex illa; Stephanus maxima cum voce exclamat, Adesto mihi, beate Philippe. Dumque hæc diceret, equus repente substitit, neque exinde domino suo molestiam, ullam exhibuit.

[690] Hieronymus Vecchiettus, cum in Ægyptum semel atque iterum se contulisset, [intercessioni Sancti tribuitur successus Legationis Alexandrinæ.] ut Romanæ Alexandrinam Ecclesiam conciliaret; plurimas easque gravissimas difficultates unius Philippi apud Deum precibus atque intercessione se superasse testatur, cujus adhuc viventis depictam effigiem secum detulerat, reique bene gestæ laudem & gloriam beato Patri amplissimis verbis attribuit in publicis tabulis, quæ solenni ritu confectæ atque signatæ, tum in Ægypto, tum etiam Romæ asservantur: id quod & Barsum, Alexandrinæ ipsius Ecclesiæ Archidiaconus, scripto confirmavit. Porro hujus ipsius Archidiaconi atque aliorum legationem ad Clementem VIII, luculenter Cardinalis Baronius descriptam reliquit, ad calcem Tomi VI Annalium Ecclesiasticorum. Illud quoque hoc loco adjiciendum videtur, quod cum idem ipse Vecchiettus in eas regiones penetrare non posset, ubi autographum quoddam confirmari oportebat; Nobilē quemdam Alexandrinum (Sido Michaëli nomen erat) eo destinavit. Quoniam vero Arabum excursionibus infestiora erant itinera, profecturus Michaël sese Vecchietti orationibus commendavit; is vero Philippi effigiem ei ostendens, Hic, inquit, nobis orandus, hunc viæ ductorem tutoremque eligamus. Ille igitur sacram imaginem deosculatus abscedit, & jam medium iter emensus in Arabes incidit; qui ex habitu Christianum rati, lanceas ejus pectori infigere conantur; sed eo protegente, cui paulo ante se commendaverat, frustra ictus cecidit: Barbaris autem more suo cursum prosequentibus, salvus & incolumis relictus est.

CAPUT XLIII.
Miracula divinitus patrata post Philippi Canonizationem.

CAP. XV

[691] Quoniam vero multis præclarisq; miraculis mirificavit Dominus Sanctum suum, post solennem ejus Canonizationem; antequam operi finem imponamus, eorum aliqua recensere operæ pretium duximus. [Levatur gravis ægritudo,] Hieronymus Porta medicus Aquensis Savonæ cum esset, & plures jam menses tum animo tum etiam corpore graviter ægrotaret; denique ad Deiparæ templum se contulit, cui a Misericordia nomen est, ibique Philippi auxilium ardentibus precibus invocavit. Tum vero inter orandum rigere capillos, caputque velut manibus stringi sibi persensit (quod scilicet beatus Pater facere consueverat cum iis, qui tribulationibus pressi ad se confugiebant) mox repente ab omni ægritudinis molestia liberatus est. [hydropisis, acuta febris,] Andriæ in Apulia Philippi calceus, solenni ritu & pompa per urbem delatus est; hunc sacra Virgo, ex monasterio sanctissimæ Trinitatis, Christina nomine, veternosa & jam a medicis desperata, venerari ac deosculari vehementer optabat: quamobrem voti compos effecta, vixdum illum affecto corpori applicuit; cum statim dirupta cute copiosus humor effluxit, atque hydropis languor penitus evanuit.

[692] Cæsenæ in monasterio Spiritus sancti, Maximilla Gennara ex continua atque acuta febri graviter decumbebat, [quinquennale asthma,] & ad ultimum prope spiritum redacta (ut Philippum ardentissimo studio colebat) Vitæ ejus librum cervicali subjici jubet. Vox autem confestim insonuit: Surge Maximilla, ne dubita. Tum vero illa extemplo resumptis viribus lecto insedit, & lȩtitia gestiens; Sana sum, inquit, sana sum: quare Moniales delirium, & certissimæ mortis indicium hoc esse putabant. At vero superveniens medicus (erat is Camillus Claramontes) vere sanam ac liberam reperit. Quamobrem quæcumque sociarum deinde in illam vivam ac vegetam incidebant, pro miraculo eam intuebantur. In Ripano monasterio S. Claræ, Joanna Filetia, quinque continuos annos spirandi maxima difficultate vexata, cum nullis remediis juvari potuisset; denique anno MDCXXII Aprili mense, qua die Philippi recens inter Sanctos adscripti sacra imago per eam urbem solenni pompa delata est, & Monialium ejusdem cœnobii venerationi exposita, sese beato Parenti toto cordis affectu commendavit, eodemque temporis momento sanitatem recuperavit. Cum autem deinde requisita, ut tam præclari beneficii publicum testimonium ferret, id facere dubitaret; in pristinum morbum statim recidit. Quapropter iterum Philippi auxilio implorato, publicis tabulis rem testari decernit, iterumque bonæ valetudini restituitur.

[693] Cum Romæ, post peractam Philippi Canonizationem, e Vaticana Basilica nostri omnes longo ordine ad Vallicellanum templum incederent; Hieronymus Scatoglia, [macula & dolor oculi,] Sacerdos Septempedanus, ad beati viri sacellum se contulerat: dumque sacrum vexillum cum ejus imagine in ipsam ædem infertur, atque a Cantoribus præcinitur hymnus, Te Deum laudamus, incredibili quadam spiritus dulcedine perfundi se sensit: deinde cum aliquantulum orasset, ingens beneficium sese accepisse cognovit. Quæ enim sinistro illius oculo toto biennio insederat macula, repente evanuit; quique eum vehementer cruciabat dolor, prorsus abscessit. Savonæ Marietta quædam, [inveteratæ strumæ.] Augustini Pugnetti filia, adolescentula, exortis strumis plures jam annos laborabat. Hujus matrem, de filiæ morbo graviter dolentem, Confessarius hortatur, ut ad Cathedralem ecclesiam pergat, ibique ad sacram Philippi imaginem pro filia preces fundat, certamque sanitatem expectet. Abit illa, & magna cum fiducia Confessarii dicta exequitur: dein domum revertitur, videtque pittacia e puellæ collo sponte cadentia: postero autem die obductas etiam cicatrices læta miratur.

[694] Franciscus Arcarsius medicus, uxorem, cum filio duodenni duobusque servis, Savonam miserat; quos cum latrones in itinere adorti comprehendissent, [Puer a latronibus captus,] denique pecunia expoliatos dimiserunt; puero tamen retento, tribus aureorum millibus redimendo. Hoc ubi rescivit Pater, cum solvendo non esset; nihil intentatum reliquit, quod ad flectendos homines improbissimos facere videretur. Sed frustra: quandoquidem precibus sæviores facti, diem edicunt, qua, nisi tria millia solvantur, puerum sese interfecturos certo sciat. Igitur quid faceret pater, aut quo se verteret, nesciebat. Quamobrem Sacerdotem qui illi erat a Confessionibus consulit. [& nisi lytrum grande solvatur necandus,] Is vero ut Philippi opem imploret vehementer hortatur; & ad spem hominis erigendam, Pannonii exemplum proponit: qui ex Perusino carcere, quemadmodum paulo ante narravimus, divinitus est eductus, dum Romæ pro eo ad Philippi aram sacrificabatur. Quibus auditis ille sequenti mane in templo S. Dominici, in honorem S. Philippi, votivam Missam celebrandam curavit, eodemque nomine ipsemet Confessarius rem sacram fecit: postridie vero litteræ ad Arcarsium afferuntur in hæc verba: Hodie mane ad me nec opinantem venerunt latrones, [gratis dimittitur.] & Deo certe aspirante nihil pecuniarum se velle dixerunt &c. Die autem insequenti, qui modo captivus erat adolescentulus, salvus & incolumis Savonam venit: cujus adventu parentes vehementer obstupuerunt, beatoque Patri gratias egerunt, cujus intercessione e tanto periculo ereptus fuerat.

[695] Veronæ, Doralices, uxor Joannis Boni nobilis viri, tertiana febri diu vexata, medicorum consilio in suburbanum se contulerat. [tumens genu citra sectionem sanatur,] Hic vero cum febris recessisset, genua & crura usque adeo illi intumuerunt, ut vix demum se sustinere posset. Itaque ad urbem rediens, tentatis omnibus remediis, denique medici in eam sententiam veniunt, ut postero mane ei genu secetur. Cujus rei cognitione misella cum somnum capere non posset, ad Philippum confugit; vovitque, ad ejus altare argenteam imaginem & sacram Hostiam per Sacerdotem sese oblaturam. Voto nuncupato statim somnum cœpit. Deinde cum primum illuxit, pedibus ad templum perrexit, votumq; persolvit: denique domum rediit. Quo cum venissent medici, ut statutam sectionem perficerent; nihil jam remedio opus esse comperiunt, ac biduo post integram valetudinem recuperavit.

[696] Salodii extremo supplicio quidam addictus, amicum rogavit, [innocens liberatur a parato supplicio.] ut Veronam ad Barbaram Cerutam scriberet (fuerat quippe nuper in ejus familia) ab eaque suo nomine exposceret, ut in sacello S. Philippi, quod ipsa jure patronatus habebat, pro salute sua preces fundi juberet. Acceptis litteris, nobilis æque ac pia femina, confestim parvulos quos habebat filios, ad Philippi aram supplicaturos, mittit. Quæ dum Veronæ agebantur, miser ille Solodii ad supplicium ducebatur. Jamque ad patibulum perventum erat, cum Prætor ex improviso per viros graves rogatus est, ne procederet ad pœnam, sed acta diligentius recognosceret atque perpenderet. Is igitur a supplicio ad carcerem hominem reduci jubet; causaque optime perspecta, cum innocentem illum comperisset, statim absolvit.

[697] In Parmensi monasterio S. Pauli, Benedicta Colia sacra Virgo, alliso ad terram genu, luxataque patella, præ doloris acerbitate immobilis hæsit. [sanatur casu luxatum genu.] Accurrunt sociæ, atque ejulantem vix demum in cubiculum deferunt: cumque ne lecto quidem decumbere posset, in sponda quibus possunt modis eam collocant. Interea dum medici advocantur, dolore ardens misera, Philippum inclamat: eodemque temporis momento læta subjungit, sana Sum, sana sum: jam rediit in locum suum. Quod quidem ita esse, quemadmodum illa affirmabat, manifesto compertum est. Quamobrem paulo post supremi crepusculi precibus in Choro cum aliis interfuit; flexisque genibus ante Philippi imaginem, pro tam præclaro beneficio debitas gratias egit.

[698] Paulus de Bernardis, ex Agro Tarvisino, Romæ erat in familia Raynaldi de Raynaldis nobilis viri; graviterque rixatus cum alio famulo ad Vallicellanam ecclesiam venit, [Guttur transfixus ab inimica,] ibique in Philippi sepulcrum orans, illius auxilium præsertim in re præsenti supplex rogavit. Hora autem circiter secunda noctis, negotium domini peracturus, domo intermis egreditur; quippe qui nihil sibi ab illo timebat, quem scilicet Nobilis cujusdam verbis pacatum putabat. Necdū decem passibus ab ȩdibus aberat, cum improbus rixator, laterna ejus oculis apposita, stylo miserum per guttur transfigit, & fugit. Quo quidem ictu Paulus, quamquam mente commotus, Philippi auxilium implorat; auditque illum more suo dicentem; Ne dubita, nihil tibi eveniet mali. [sicaq; extracta moribundus,] Igitur in ædes ut potuit se recipiens, in ipso limine ingenti quodam fulgore circumfusus, quam nondū senserat sicam ingulo infixam vidit; suisque ipse manibus extraxit atque projecit. Cum autem acerbissimus eum dolor corripuisset, Jesu nomen ingeminans, iterum Philippi opem supplex exposcit. Accurrit interea dominus, jacentē excitat, & bono animo esse jubet. At ille vires vitamque sibi jam deficere sentiens, Sacerdotem petit ad sacram Confessionem peragendam. Aderat tum forte nobilis quidam Presbyter, qui statim moribundo aures præbet; & necdum Confessione completa, quod eum expirantem videret, a peccatis absolvit. Adveniunt tres chirurgi, & locum vulneris inspicientes, omnino insanabile pronuntiant. Itaq; Parochus advocatur, qui sacramentalem illius Confessionē iterum auscultat ac perficit; sacrum tamen Viaticum, ob gutturis impedimentum, ei præbere non potuit.

[699] Igitur tota nocte pervigil Philippo assiduis precibus se commendabat: deniq; ante lucem sopori se dedit, dein expergefactus sanum se esse cognovit, adeo ut resumptis extemplo viribus caput collumque libere agitaret, ac sine ulla difficultate expueret. Quod ubi advertit qui ei assidebat chirurgus, [invocate Sancto sanū se comperit;] interrogavit, ut se haberet. At ille, Philippi beneficio sanatū se esse respondit. Tum vero chirurgus re comperta, ad dominum advolat, ac lætus quod acciderat nuntiat. Is porro, ut mortis nuntium in horas expectabat, quamquam Paulum jam vegetum videret, suis ipse oculis credere non poterat. Quamobrem alios chirurgos iterum accersit: qui inspecto vulnere, vere sanum ac liberum eum esse pronuntiarunt, nec se mirabilius quidquam aut vidisse aut audisse, quandoquidem ne subtilissimum quidem filum, ne dum ferrum, per asperam arteriam vivo cuiquam trajici posse compertissimum sit. Quamquam autem Paulus eadem hora ad Philippi sepulcrum ire voluit; tamen a medicis vetitus, tres aut quatuor dies lecto se continuit, nec post acceptum beneficium vel minimam ægritudinis molestiam sensit; quin etiam cicatrices optime coierant, nisi quod in medio gutture ac sub cervice, quædam in summa cute signa remanserant, videlicet ad memoriam præclarissimi beneficii retinendam. Demum quinto post die salvus & incolumis ad Philippi sepulcrum se contulit, depictamque tabellam, cui res breviter inscripta est, ad sacrum parietem suspendit.

[700] [Monialis arthritica & leprosa,] In Pistoriensi monasterio S. Claræ, Maria Francisca Arfarola, undecim annos arthritidis doloribus gravissime laboraverat, nec agere se quoquam poterat; quin etiā toto ferme biennio insanabili quadam lepra totum ejus corpus inductum, nec videre poterat, nec de facie amplius agnoscebatur. Itaque lecto affixa, non sine acerbissimo dolore, ubi necessitas cogeret, sociarum manibus movebatur. Erat hȩc porro Philippo addictissima, ex cujus Vita quotidie aliquid aut legebat aut audiebat; nec ita pridem ad ejus sepulcrum argenteam imaginem transmiserat, ibique Missas decem pro se celebrandas curaverat; oleo quoque lampadarum, quæ ibidem ardere consueverunt, se non semel inunxerat; denique IV Idus Martii anni MDCXXIX, in Pistoriensi templo S. Prosperi, ad ejusdem Philippi aram, bis sacram Hostiam pro salute sua offerri jusserat. [imposito sibi Casulæ frustulo,] Nocte autem sequenti, ingravescente morbo, cum se morituram putaret, beato Parenti se ex animo commendavit; ejusque Casulæ frustulum suomet vultui imponens, statim somnum cœpit; tresque ipsas horas (quod antehac nunquam illi in tam longa valetudine contigerat) placidissime quievit. Per quietem autem audire sivi visa est quemdam, semel atque iterum dicentem; Surge, jam enim sanata es. Tertio denique eadem sibi iterari, & capiti suo manum imponi sensit: quare expergiscens, luce quadam circumfusa est, quæ statim evanuit. Interea vultui manus admovit, fœdamque scabiem abiisse comperit: quapropter lecto sese proripiens, atque in genua procumbens, orationem Dominicam cum Angelica salutatione ter recitavit, Hymnumque, Te Deum laudamus. Iterum deinde lectulo se composuit: [subito sanatur.] primo autem diluculo Monialem quamdam, ante cubiculum suum transeuntem, accersit; omnia singillatim enarrat, ceterisque ad Matutinas horas convenientibus hæc eadem nuntiari jubet; rogans illas, ut pro recuperata valetudine sua Deo gratias agant. Hæ vero Matutinis precibus absolutis ad eam veniunt, tantoque miraculo lætantur & obstupescunt.

[701] Anno salutis MDCXXXV Carboniani (oppidum est in agro Romano, quod circiter triginta millia passuum distat ab Urbe) Kal. Majis solennes ludos celebraturus frequens populus in plateam convenerat: [sub trabe lapsa collisus puer,] dumque altissimam trabem erigerent, nescio quo casu prolapsa est, fregitque puerulum, Mathæū nomine, Eustachii Poiani filium quadrimum: qui ex attrito ore sinistroque oculo vim sanguinis effundens, sine motu, sine spiritu jacebat, ut vere mortuus ab omnibus crederetur. Tum vero populus miseratione commotus & fidei plenus; Eamus, inquiunt, & ad Philippi templum eum deferamus, qui Deo volente a mortuis excitabit. Igitur ad templum itur, delatusque puer in ipso altari collocatur; omnibus interea, qua precibus, qua lacrymis, beato Patri supplicantibus, ut puerum dolenti restituat matri; quod & ipsa præsens, atque ejulans exposcebat. [resuscitatur;] Ecce autem repente puer oculos aperit, elataque voce ter matrem inclamat. Qua re commoti qui aderant, Miraculum exclamant. Deinde puerum tollunt, domumque deferunt, nec vultu nec ulla corporis parte vel leviter læsum. Hanc igitur ob causam solenni supplicatione indicta, ejusdem loci Clerus ac Populus ad Philippi ecclesiam processerunt: ex eaque die erga sanctum Virum cultus atque Religio, non ibi solum, sed in vicinis etiam locis haud modicum incrementum accepit.

[702] [item obtritus rota plaustri.] Nec ita multo post ibidem Angelus Mirella, plaustro frumentum vehens, temonique insidens pronus cecidit, rota autem medium ejus dorsum obterente, jacentis indusium plane discissum est. Tum vero miser Deiparam Virginem & Philippum suppliciter invocat, atque intermortuus humi procumbit. Accurrunt interea nonnulli, & quod aliis in ejusmodi casibus usu venerat, dissectum atque extinctum putabant. Itaque exceptum manibus in proximam aream deferunt, utque ex animo Philippi auxilium imploret omnes hortantur. Is vero moribundis vocibus atque singultibus, quasi jam jam expiraturus, ajebat: Sancte Philippe, adjuva me. Ecce autem repente clara atque intelligibili voce subjicit, S. Philippus sanitatem mihi restituit. Statimque sanus vegetusque surrexit, quasi nihil unquam mali passus esset.

[703] [Matrona nobilis,] Pontia Scagliona, Amalfitanorum nobilissima, ex longa septem mensium ægritudine ad ultimum vitæ discrimen adducta, denique XIII Kal. Junii anni MDCXXXV sacro Viatico atque extrema Unctione munita, mox decessura videbatur. Verum, ut erat Philippo addictissima, sacras ejus Reliquias poposcit: quæ a Patribus Congregationis Oratorii statim allatæ sunt, ejusque collo suspensæ. Gliscente interea morbo, ex continuis symptomatis, nervorum convulsionibus, tremoribusque vehementissimis, [animam agens,] ut multorum manibus teneri non posset, denique VIII Kal. Junii vocem sensumque omnem amisit: quamobrem, explorata arteria, medicus jam jam expiraturam pronuntiavit. Interea dum sacræ preces solenni Ecclesiæ ritu ab adstantibus recitantur; repente moribunda oculos aperit, extentisque brachiis erigit sese, lectoque insidens, Sana sum, inquit, sana sum: Senex quippe meus pulcherrimus totam me sanam fecit. Cor mihi præ gaudio salit, abiit dolor, optime valeo. Deo gratias & sancto Philippo meo. Quæ quidem verba, lætitia gestiens, sæpius iteravit. Rogata autem quonam pacto Vir sanctus eam sanitati reddidisset; Faciem suam pulcherrimam mihi, inquit, ostendit; [Sancto apparente convalescit.] atque illico sanam fecit. Accurrunt deinde ad illam domestici omnes, tantoque miraculo obstupescunt: mox præcinente ipsa, aliis prosequentibus, Hymnus Te Deum laudamus recitatur. Denique lecto surgens, vegeto ac valenti corpore perambulabat, ea ipsa hora ad Philippi sacellum advolatura, ibiq; totam noctem vigilatura, nisi Confessarii præceptū obstitisset. Igitur postridie, nimirum VII Kalendas Junii, quo die ejusdem Philippi solenne recurrebat, pedibus ad ecclesiam venit; flexisque genibus (quod antea facere numquam potuerat) solenni Missæ Sacrificio interfuit, spectante populo, totaque Urbe Philippi laudibus personante.

APPENDIX
Relatio de Sudore Imaginis Patavinæ Auctore Jacobo-Philippo Thomasino, Civitatis-novæ Episcopo,
Ex Italico secundæ editionis anni 1670.
Deque Reliquiis & Patrocinio Neapoli.

Philippus Nerius, fundator Congregationis Oratorii Romæ (S.)

EX ITAL. TOMASINI

PRÆFATIO.

[1] Sudare & lacrymari imagines ominosum semper antiquitati fuit: [Sudor imaginum ominosus antiquis,] unde S. Augustinus libro 3 de civitate Dei cap. 12, refert, statuam Apollinis Cumani per quatuor dies plorasse: supra quem locum Coquæus adducit locum T. Livii lib. 43, eumque confirmat auctoritate Ciceronis lib. 1 de Divinatione; & Julii Obsequentis, lib. de Prodigiis, asserentium, rem a divinatoribus sic acceptam, quasi proxima Græcorum ruina & Romanorum felicitas eo ploratu significatæ fuerint. Similiter Lucanus inter Belli civilis præsagia numerat:

Indigetes flevisse Deos, Vrbisque laborem
Testatos sudore Lares. ---

Nos contra, sudorem ab imagine S. Philippi Nerei expressum, putamus fuisse effectum visceralis erga Deum amoris. Quare si effectus participent naturam causæ principiique unde procedunt; cum lacrymæ ac sudor nascantur ex visceribus cordis, & hæc in Sancto plena tunc fuerint caritatis ac suavitatis; non potest sudor talis aliud esse signum, quam lætitiæ, tranquillitatis, & pacis.

[2] [lætæ rel index Christianis est,] Præterea divina opera semper diriguntur ad utilitatem salutemque animarum, quemadmodum e contrario tartareus hostis solam earumdem intendit perditionem. Unde S. Petrus distinguit inter miracula a Deo & a magis facta, dicens: Ille qui est a malo, scilicet Simon Magus, signa quæ ille facit nulli prosunt. Et S. Joannes Chrysostomus, in sermone de Elisæo, circa excæcationem copiarum Syriacarum, venientium contra Regem Israëlis, quas impedivit, ait: Alia est conditio belli, alia virtus Dei; alius est ordo pugnantis, alia causa virtutes & signa monstrantis: in bello salus adimitur, in portentis & signis vitæ utilitas exhibetur. Discimus præterea ex Euangelio, Christum, quando gratias facturus erat, planxisse. Etenim ad redemptionem generis humani nascens, vagit infans; resuscitaturus Lazarum, lacrymatus est Iesus: unde etiam dixerunt qui aderant, Ecce quomodo amavit eum. Sudavit in horto, & quidem sudore sanguineo, quando ineffabili fervore ad mortem pro nostra salute obeundam se offerebat. Quis ergo poterit dubitare, quin etiam in Sanctis eorumque imaginibus sudores & lacrymæ signa amoris & secuturæ consolationis sint pignora?

[3] Possem hanc in rem varias historias allegare; una perquam mirabilis sola sufficiet, [& patrocinii a Sanctis præstandi:] quam in Appendice ad XX Januarii, Tomo ejus mensis secundo pag. 1139, ex Antonio Vasconcello in descriptione Lusitaniæ, ita refert Joannes Bollandus in Actis Sanctorum. Anno a Christo nato MDXCIX ardebat pestilentia Vlysippo, quæ vicina contagione Salaciam attigit. Accidit ut S. Bartholomæi pervigilio (libithina vix sufficiente morientibus) cum Sacerdos in ædicula S. Rocho sacra, ubi S. Sebastiani simulacrum positum erat, rem divinam faceret, oculos in effigiem conjiceret. Guttis ubertim manantibus undique sudantem intuitus est. Rei novitate attonitus, effigiem in propatulum adducit, ut omnium oculis exhibita res foret illustrior. Res mira! Præsentibus omnibus magis atque magis in sudorem resoluta est, adeo ut Curioni negotium in abstergendo sudore, qua sudariolis qua mappis, exhibuerit. De improviso cymbala festivo plausu feriuntur: rumor magis atque magis increbrescit: confluunt plenis viis pestilentia laborantes, & fide obfirmata sacro inunguntur sudore: quæ pietas votis ex æquo respondit. Nam ex quo tempore hæc ceciderunt, nec pestis amplius grassata est, nec ullus (licet spe deplorata) imposterum morbo ceßit.

[4] [idem præsumendum de S. Philippo Nerio.] Concludamus igitur dicamusque, sudorem miraculosum, quem divinæ Majestati placuit videndum nobis exhibere in imagine S. Philippi Nerii indicium fuisse visceralis caritatis, qua nos Patavinos nostramque civitatem Sanctus iste complectitur; significans se pro nobis advocatum defensoremque in cælis assistere, suisque lacrymis sæpe avertere tribulationes magnas, atque flagella divinæ justitiæ, alias peccatis nostris destinata.

CAPUT I.
Initium Oratorii Patavini, & Sudoris in imagine S. Philippi observari cœpti mense April 1632.

[5] Cum D. Joannes Antonius Maria Cortivus de Sanctis, Patavinus, [Firmando Oratorio Patavii] Sacerdos mansuetus ac plenus caritate, post multos labores jam inde ab anno MDCXXIV exantlatos, in hanc civitatem introduxisset Congregationem Oratorii S. Philippi Nerii, obtenta eidem ecclesia S. Thomæ Martyris in area Castelli, quo se reciperent spirituales ipsius filii, ad exercitia sancta instituto isti propria; crescente indies eorum numero, propter, fervorem sermonum ejus; profecit ille per Dei gratiam, non solum in excolendis civium animis, sed etiam in ecclesiæ parietibus devota pictura exornandis, locupletanda sacristia, & habitatione amplificanda. Ne autem translato aliquando ad alios loco, [petitur ecclesia S. Thomæ M.] fructus sibi suisque periret tam bene cœpti operis, eo quod ab Ordinarii arbitrio penderet electio Curati; faciendum sibi imprimis putavit, ut auctoritate Pontificia Beneficium ipsum Congregationi adnecteretur; itaque ipso decedente, quando Deo placuisset, Sociorum una habitantium aliquis in eo succederet. Hoc ejus consilium indicatum Illustriss. D. Marco Cornaro, Episcopo Patavino, nihil solicitius cogitanti quam quomodo civitatem ac diœcesim suam probis Sacerdotibus impleret, adeo non displicuit, ut omnem quoque favorem appromiserit consequendæ gratiæ desideratæ. Actum ergo Romæ est: &, quamvis jam e vivis cessisset bonus Pastor Cornarus, successum tamen negotiatio ea habuit apud Urbanum Papam VIII, & concupita unio ab eodem est impetrata.

[6] Vixdum adhuc vehementiam suam posuerat epidemica lues, hisce in partibus grassata, [& impetratur anno 1632.] quando Apostolicæ litteræ sunt allatæ; & per mortem Cardinalis vacabat Episcopo viduata Patavina Sedes. Oportuit igitur ut earum reseratio & executio committeretur proximiori Episcopo, Vicentino videlicet, qui erat D. Cardinalis Fredericus Cornarus. Hic negotium detulit ad Vicarium suum D. Benedictum Saracenum, per quem die XX Januarii an. MDCXXXII Congregationi S. Philippi Nerii unita est ecclesia S. Thomæ. Interim de manu ad manum, ut fit, translatæ pro temporum ratione scripturæ, [Pro amissis ejus vei instrumentis soliciti Patres,] in ea quæ civitatem adhuc tenebat confusione, fuerunt amissæ; & boni illi Sacerdotes, consilii inopes, recurrendum sibi æstimarunt ad suum sanctum Fundatorem, ut suæ ecclesiæ causæque subveniret. Hic autem pro ea qua vivus pollebat promptarum lacrymarum teneritudine, suam quoque imaginem (mirum dictu!) sudare voluit & quodammodo lacrymari per dies multos, temporibus variis & copiose: itaque, reductis ad obsequium suum illorum animis qui prædictas scripturas occultaverant, repertæ eædem sunt; & opus Domini, quod suspensum hæserat, perfectionem ultimam accepit.

[7] [dum opem Sancti petunt coram ejus imagine,] Cum autem æquum non sit, ut res tam prodigiosa prematur silentio, atque in oblivionem adducatur; præsumpsi eamdem (quoniam hisce meis diebus contigerat) scripto consignare, typisque vulgare; ut apud cives meos aliosque perseveret memoria, ad inflammandam devotionem erga Sanctum illum: qui sui excessum amoris erga nos Patavinos voluit sudore isto declaratum; suis illis lacrymis fortassis avertens aliud quodcumque nobis divinitus destinatum flagellum, nostrumque se profitens esse Patronum, ex quo paucorum quorumdam humilitas Oratorium ejus hic erexit. Ad id autem duplici nomine teneri me sentio, amore scilicet communi patriæ, & privata mea erga S. Philippum obligatione, cujus jam inde ab annis multis protectionem singularem experiri cœpi, & porro me experturum confido. Tu igitur, o gloriose Sancte, calamum meum dirige: quo aspirante initium facio narrationis.

[8] [picta anno 1628,] In sacristia Oratorii hujus Patavini, ad pedes sculpti Crucifixi, stabat imago S. Philippi Nerii, supra telam, mediocri magnitudine, picta per manum D. Baptistæ Pelizzarii anno MDCXXVIII, juxta prototypon quod est penes D. Vincentium de Doctoribus, Nobilem Patavinum, a Carthusiano quodam Patre acceptum. Ante hanc Sacerdotes se præparabant more consueto ad Missam dicendam, aliisque temporibus Institutorem suum Sanctum in eadem venerabantur. Stabat autem loco plane sicco, soli meridionali exposita, plusquam palmum unum remota a pariete: fueratque antea per triennium in cella D. Gaspari Columbinæ, & alibi; nec unquam visa fuerat sudare; unde nemo suspicabatur fieri posse, ut alicujus humoris stillæ ab ea aliquando profluerent, sicuti postea contigit. Contingere vero cœpit XVIII Aprilis, [illa 18 Aprilis visa est sudare;] quando R. D. Fabricius Parma animadvertit imaginem humectatam: quod aquæ alicujus aspergine factum ratus (angustus enim satis locus est) aliud nihil tunc fecit, quam quod linteolo humorem absterserit, nihil ultra cogitans.

[9] Die post quarto, id est XXII Aprilis, mane iterum sudare cœpit eadem imago: [& 22 semel] signanterque notabantur majores guttæ duæ, una sub oculo sinistro, altera ex eadem parte qua os desinit. Accurrerunt omnes Oratorii Presbyteri ad intuendam rem adeo miram: & devotæ quædam personæ, tum forte præsentes in ecclesia, ad idem spectandum sunt ingressæ. [iterumque:] His D. Fabricius Parma retulit, quomodo ante paucos dies ipse idem animadvertisset: unde partim terrore, partim stupore repleti Patres, primum decreverunt gratias agendas Deo, semper mirabili in Sanctis suis, orandumque ut monstra converterentur in bonum. Post prandium evanuerat sudor, sed remanebat vestigium duarum quas dixi majorum guttarum: Dominus autem Joannes Antonius Maria Cortivus, re penes se diligenter expensa, censuit conscios faciendos Superiores, convocatisque in consilium Patribus eorum exquisivit sententiam. Hæc vero una omnibus fuit, nihil esse cunctandum; brevique oratione præmissa elegerunt DD. Gasparem Columbinam & Joannem Mariam Monte-rossum, [qua de re monitus Vicarius] qui rem nuntiaret D. Vicario Episcopali, pro parte Capituli tunc constituto, scilicet D. Bartholomæo Sanguinaccio, Metropolitanæ ecclesiæ Archiadiacono. [jubet occultam haberi:] Is rei insolitæ & stupendæ miraculo captus, iterum iterumque eam sibi narrari a Patribus voluit; mandavitque ut, ad præcavendum populi concursum, clauderetur tunc Oratorium, donec juridice esset quæsitum in veritatem. Itaque reversi domum illi sunt, & Vicarii mandatum exposuerunt P. Cortivo: qui ut erat obedientiæ studiosissimus, sine mora claudi Oratorium mandavit, & imaginis vultum operiri velo.

[10] [& die 23] Die sequenti XXIII, hora satis sera, cum jam templum esset ab externis vacuum, boni illi viri, flagrantes amore erga Sanctum suum Patrem, simul omnes ingressi oratorium sunt; dumque coram veneranda imagine orationi incumbunt, unus eorum divinitus inspiratus, non nullam veli partem elevavit; & viderunt omnes faciem Sancti sudare incipientem, eo plane modo quo solet ovum recens, positum ante focum. Tum sublatum integre velum est, & illis orationem prosequentibus evanuit cito sudor ille: sed uno horæ quadrante post cœpit copiosius pullulare, totum Sancti vultum humore opplens. Quod cum iterum aliquantum durasset, siccatus ultro vultus apparuit, & simul rei fama omnem circum percurrit viciniam. [idem ipse intuitus,] Nec longum fuit temporis intervallum, cum tertium & multo quam ante copiosius erupit sudor, præsente jam etiam D. Sanguinaccio, qui finitis in Cathedrali officiis huc accesserat. Hæsit ergo attonitus, suis ipse oculis intuens quod pridie relatum auribus fuerat admiratus; & quod majori jam copia scaturivisset sacer liquor, divinæ voluntatis esse credidit, ut certius haberet compertam veritatem facti: cujus etiam testes fuerunt, quos secum adduxerat Sacerdotes aliqui & famuli sui. Quia autem crescebat populi, [mandat auferri quadrum:] ad omnem novitatem affluere soliti, multitudo; optimum factu censuit, si pictura, sublata ex Oratorio, ad superius aliquod conclave deferretur, quemadmodum statim factum est: ipseque Vicarius sibi sumpsit loci probe clausi clavem, quo manerent excusati Patres iis qui videre imaginem postularent: sibi ejus rei arbitrium omne relinqui volens, atque ita discessit.

[11] Post prandium nonnihil confusi Patres memoria eorum quæ jam viderant, penitiusque considerantes resolutionem Vicarii, [acquiescit tamen ut die 24 publice exponatur,] judicaverunt inclusionem talis imaginis non esse aliud quam Dei mirabilia occultare. In hoc autem anxiabantur magis, quod die sequenti XXIV celebranda recurreret ipsius ecclesiæ dedicatio. Multi ergo ex laicis, filiis eorum spiritualibus, ad quos pervenerat relatio rei mirabiliter actæ, de P. Cortivo querebantur, quod se privatos volebat solatio tam devoti spectaculi: alii vero arguebant, ea ratione tolli Sancto debitum honorem. Quapropter vesperi, post longam orationem deliberationi præmissam, pariter decreverunt, communi mœstitiæ finem postridie quærere, repetita sub primam auroram clave: prout fecerunt P. Joannes Maria Monte-rosso & D. Fabricius Parma nomine P. Cortivi, Vicarium humiliter exorare aggressi, ut respectu solennitatis prædictæ magnique desiderii Sodalium omnium, permitteret prædictam imaginem exponi publico: quod non invitus annuit; & obtenta, quam desiderabant, licentia lætos dimisit.

[12] Itaque reserato conclavi, Sacerdotum primus, superpelliceum stolamque indutus, aliis luminaria gestantibus ad priorem Orarorii locum sanctam tulit imaginem præsentibus D. Vincentio de Doctoribus, D. Sebastiano Corbelli, D. Joanne Papafava, D. Augustino Tolentino Cancellario aliisque nonnullis: [quando cum omnes plane siccam vidissent,] qui omnes viderunt manibusque contrectarunt imaginem siccam, quasi numquam sudavisset. Tum inchoatæ Missæ ex Ordine sunt, audiendisque Confessionibus & distribuendæ Communioni intendebant Patres, quando eis supervenit D. Josephus Gualdus, Archipresbyter Cathedralis ecclesiæ: qui, ut erat vir studiosus atque versatus in historiis, ibidem in Oratorio familiariter discurrit de sudore, qui poterat naturaliter ex qualitate colorum existere, plurium statuarum imaginumque exemplis dicta confirmans. Observata deinde diligenter ipsa imagine, factaque oratione (erat enim & ipse devotus Sancto) discessit inde, solicite rogans, ut cum iterum sudare illa inciperet, etiam domo accerseretur. Verum vix passus quinque & viginti promoverat, cum ecce erumpere sudor sacer & Mag. Fabianus Trentini, [coram Archipresbytero novus sudor erupit,] ex senioribus Oratorii Sodalibus, post Archibresbyterum currere: qui accelerato mox gradu revertens, vidit magno suo cum stupore vultum Sancti majori parte sui humectatum, reliquam vero picturam plane siccam. Quare iterum iterumque intuitus, factique evidentia convictus, discessit, rem sibi videri miraculosam affirmans.

[13] Exinde siccata per se imago est, digressisque ad prandium Sacerdotibus, [iterumque post prandium:] mansit Oratorium plenum populo, ad orandum coram prædicta imagine: a qua mox atque prandium finitum fuit, copiosissimus iterum absistere sudor cœpit; præsentibus ad spectaculum non solum Patribus, sed variis etiam Dominis secularibus, videlicet Abbate Francisco-Leone & Leonello ejus fratre Comitibus, Comite Silvio de S. Bonifacio, Angelo Lazara, Euangelista Zagaglia, Galeatio Passeri, Hippolyto Corradino, Doctore Stra, aliisque magnæ auctoritatis personis. Quantitas autem hujus miraculosi sudoris, præter minutulas guttas, constabat duabus præsertim grandioribus in facie conglobatis, & aliis supra manum, unde eatenus nihil eruperat; erantque tam copiosæ illæ, ut viderentur supra altare decurrere. Aderant inter alios etiam D. Vitalianus Mussatus & Dominus Corbelli, qui coram adstantibus Patribus suadebant, ut deciduum illum sudorem phiala crystallina aut scypho exciperent vel gossypio admoto, sicut antea fecerat P. Cortivus. [qui vase exceptus evanuit.] Primo autem miraculo, ad majorem certitudinem ejus, alterum addere Deus voluit: quod scilicet in scyphum vel ampullam lapsus humor, aut gossypio exceptus evanescebat illico, nec quidquam humectabat, præter naturam aquæ. Quia vero rei fama jam erat per totam civitatem vulgata, de sententia Canonicorum mandavit Vicarius D. Cancellario Tolentino, ut processum de re tota formandum inchoaret: nec amplius voluit ab Oratorio removeri imaginem, sed ad populi satisfactionem ibidem relinqui.

[14] [Et die 25 ab Inquisitere] Die XXV Aprilis, festo S. Marci circa horam XIII denuo sudavit Sanctus coram P. Mag. Antonio de Vercellio Inquisitore, & Vicario ejus, duobusque aulicis Domini Potestatis aliisque. Insuper Pater Inquisitor, magnæ vir integritatis, affirmat, visam sibi effigiem Sancti, dum ante eam genuflexus manebat, rubicundiorem colorem mutato priori assumpsisse; idemque a se observatum ajebat D. Joannes Maria Monterosso. Cum autem sic devote contemplarentur lacrymas hujus venerandæ iconis & varios ejus motus, visa est gutta una supra frontem in modum unionis turgescere; cumque sustineri nequiret amplius, deorsum stillare: & Vicarius sumpta fiducia, carum quæ barbæ adhærebant aliquas attigit. Ad hujus exemplum etiam D. Judex Aquilanus, sustulit unam quæ erat sub oculo sinistro, & medietatem alterius quæ erat in fronte; alteram vero medietatem dimisit ad fidelis populi satisfactionem, [& Iudice tactus, supprimitur ad tempus:] rogatus a Patribus, metuentibus ne seculari manu tangi dedignata imago, supprimeret fluxum miraculosi liquoris: prout revera contigit, & per aliquot dies sudare Sanctus desiit. Quia tamen divina Majestas, necdum satis ad compunctionem moverat corda nostra lacrymis Sancti, voluit ut hic, post eosdem dies non multos, denuo emitteret benedictas lacrymas suas.

[15] [Apparet rursum die 28] Ergo die XXVIII, inter XVI & XVII horam, cœpit de novo sudare imago, idque in majori copia; præsentibus ad initium D. Joanne Maria Monterosso & D. Fabricio Parma, cum Gaspare Rizzola Clerico loci prædicti: qui cum exclamando testati essent sudare Sanctum, inter alios multos accurrerunt etiam D. Sebastianus Corbelli, D. Marcus Bagarotus, D. Hieronymus Batizone, cum D. Joanne Francisco fratre suo & Comite Panigo: quibus paulo post supervenerunt D. Vincentius de Doctoribus, D. Joannes Caput-vaccæ, & D. Eques Jacobus Frizimeliga, cū aliis multitudinis confusæ personis. Erat autem sudor in vultu: sed & supra collare ad latus sinistrum tres majores guttæ turgebant: præterea supra humerum sinistrum, pectus, ac manus, guttæ concreverant: [ampullaque exceptus eā non humectat.] quarum quæ erat in manu, præ sui magnitudine jam jam casura videbatur: quare rogatus fuit P. Cortivus eam ampulla excipere; quod, satisfacere Dominis illis cupiens, fecit: ipsa tamen, similiter ut antea aliæ, mox atque fundum ampullæ attigit subito evanuit. Cumque eodem loco prorumperet alia, similiterque turgescens lapsura esset, ab eodem bono Sacerdote multa cum reverentia fuit excepta in eadem ampulla. Pari modo excrevit etiam tertia, exceptaque est; & nihilominus monstrabat Pater prædictis Dominis fundum ampullæ, in quam omnes stillaverant, nullum collecti intus humoris servare vestigium; quamvis illi crederent, eam jam ibi quantitatem esse, qua cochleare impleretur: quod cunctis admirationem auxit, frustra sperantibus Reliquiarum loco earumdem stillarum aliquid gossypio excipiendum, referre domum suam.

CAPUT II.
Sudores mense Majo notati cum nonnullis apparitionibus Sancti.

[16] Post hunc copiosum sudorem, a tot tantæque notæ personis visum, stetit ille diebus aliquot, [Denuo 8 Maii notatur sudor,] jamque credebatur non fluxurus amplius: quando die VIII Maii, inter XVII ac XVIII horam, iterum cœpit imago sancta abundanter sudare. Ac primo grandis gutta apparuit in fundo nasi, & alia similiter in gena dextera sub oculo, tertiaque supercilio incumbens: multæ præterea guttulæ in naso, sinistro oculo, fronte ac barba, ac denique una satis longa supra collare ad latus sinistrum: qui autem aderant, videbant illas nasci paulatimque turgescere: inter quos fuerunt Reu. Bartholomæus Valentini, Parochus S. Tomii; & Mag. Ruggerius, Sacrista Monialium S. Agathæ, aliique. His digressis solus Presbyter Valentini mansit apud P. Cortivum; atque nonnihil remoti ab Oratorio sermocinabantur, [& Sanctus apparet Clerico,] quando prænominatus Gaspar Rizzola Clericus, humili sedi insidens ad latus sinistrum altarioli ubi stabat imago, auditus est subito in terram procumbere quasi adgeniculando, & gemere, ut raptum extra se vel attonitum. Accurrit illico cum socio suo ad strepitum Pater, interim dum juvenis totus alacer erectusque in pedes, dixit eis; quod per fenestram versus portam, vidisset S. Philippum Nerium, statura grandem, barba canum, capite calvum, sacrificalibus paramentis viridis coloris indutum: portatum a quatuor Angelis, viridia quoque indutis, nisi quod manicæ rubræ erant. Stabat autem Sanctus manibus junctis, & omnes habebant intuitum per fenestram versus oratoriolum, stantemque supra illud imaginem. [cui etiam nocte priori visus erat.] Deinde subjunxit idem adolescens: Pater mi, etiam hac nocte, dum concederem cubitum, apparuit mihi S. Philippus, in habitu nigro Sacerdotali, cum bireto nigro & splendoribus circa caput, quibus illuminabatur totum cubicellum meum, nec non funalibus quatuor, quæ videbam duo ante ac duo post ipsum ferri. Duravit autem ea visio per Ave Maria; visusque est mihi Sanctus ad cor dicere, quod debebam ire ad S. Thomam, sicut feci: sed post prandium non potui venire tam cito quam volebam, propter obedientiam patri meo præstandam: mox autem ac veni, cœpit sudor iste, mihique accidit, id quod dixi. Exultabat gaudio bonus senex, Deoque referebat laudem pro gratiosis ejusmodi effectibus, qui omnes videbantur tendere ad augmentum Congregationis, pro spirituali proximorum utilitate institutæ: ideoque voluit ut adolescentulus eadem iterum iterumque referret, tam Patribus Oratorii quam Fratribus: ac deinde imperavit ut in libello scriberet rem totam, qui apud ipsum P. Cortivum servatur, cum attestationibus omnium qui prædictum sudorem viderunt.

[17] [Die 9 etiā lacrymari visa imago,] Sequenti die XIX Maii, eademque Dominica IV post Pascha, sub horam XIII, iterum sudare visa est imago, tribus tamen dumtaxat guttulis supra manum apparentibus: post prandium vero, ad horam circiter XVIII, copiosior sudor fuit, & lacrymis stillantibus similis. Erant autem quinque grandiores guttæ, sub oculo sinistro. Quod observantes multi, cum non jam sudorem, sed lacrymas æstimarent esse, haud absque terrore aliquo acceperunt, velut præsagium id esset magni cujusdam mali superventuri civitati, jam pene evacuatæ per pestilentiam. Verum consolabatur eos dulciter P. Cortivus, animans omnes ad pœnitentiam fiduciamque, collocandam in Dei misericordia atque protectione efficaci S. Philippi.

[18] [ac rursū 10,] Die X Maii, inter horam X & XI, simili in copia erumpente liquore, videbantur multæ grandiores guttæ sub eodem sinistro oculo, quædam etiam supra frontem & barbam, inter quas una circa superiorem medietatem similis erat unioni oblongæ: quā una cum aliis præsentibus observarunt D. Albertinus Barisone, nunc dignissimus Episcopus Cenetensis, D. Eques Jacobus Frizimeliga, Illustrissimus Lauredanus cum suo Capellano, P. Albertus Corradinus Prior Rucensis, & P. Marinus de S. Augustino. Pullularunt præterea quatuor guttæ ad pectus ex parte sinistra: [quando admota ori gutta divinum quid spirare visa:] dumque omnes defixis in dictum sudorem oculis orationi vacarent, Eques Frizimeliga rogavit P. Cortivum, ut guttarum unam digito apprehenderet: quod tremens fecit, orique admovit, atque dixit, saporem ejus minime naturalem sibi videri, sed divinam aliquam spirare fragrantiam. Perrexit deinde alias gossypio excipere ad solatium infirmorum, ipsumque magna cum caritate inter id requirentes distribuit. Dominus porro Barisone hortatus est eumdem, ut majorem guttam, quæ sub manu Sancti eruperat ampulla exciperet: quod cum is fecisset, mox repullulavit alia; & hac sublata, etiam tertia, magna cum admiratione & consolatione Dominorum istorum: [& plures etiam in pectore apparuerunt:] & ampulla de more mansit sicca vacuaque liquoris. Illi autem recedentes, ut aliis etiam locum facerent Missamque audirent, postea adscenderunt ad cubiculum P. Cortivi, de eo quod acciderat, quodque præsagiri inde posset, conferentes inter se. Deinde sesquihora transiit, postquam siccata imago fuerat; quando illa denuo sudare cœpit, & distincte apparuerunt super manum guttæ undecim, una supra pectus, & alia subtus: ad quas conspiciendas vocati iidem Nobiles, confirmaverunt jam formatam credulitatem de supernaturalitate ejusmodi effectus, & valde contenti discesserunt. [item die 11]

[19] Die XI Maii, hora pariter XI, cum essent in sacristia D. Fabricius Parma & Gaspar Columbina, in apparatu ad celebrandam Missam; audiverunt duos Clericos suos, Gasparem Rizzola & Jacobum Fantone, disceptare inter se, utrum Sanctus deinceps sudaturus esset; unde D. Fabricius accessit ad picturam, velo opertam, viditque sudorem de manu incipientem prorumpere, observans eumdem & magnitudine & numero guttarum augeri: sex enim in manu apparebant & grandior una in pectore, quas P. Cortivus cochleari collegit, & ampullæ aquæ benedictæ immersit; deinde gossypio abstersit sudorem reliquum, coram Dominis Barisone & Corbelli. Elapsa postmodum sesqui hora rediit sudor, totaque facies oppleta fuit guttis, præcipue supra oculum sinistrum; in ipsoque oculo etiam subtus, ubi erat una magna valde & longa: supra frontem autem guttæ tres. Observatum quoque ut admirabile est, quod earum guttarum una, ex oculo prædicto nata, ab ejus fundo versus nasum profluxit ad instar lacrymæ; indeque per spatium unius circiter palmi descendens, locum qua transierat humectatum reliquit: spatium deinde dimidii palmi transiliens siccumque relinquens, pervenit ad manum; unde cum casura videretur, [coram variis illustribus personis:] collecta in scyphum fuit. Aderant ad hæc omnia suprascripta præsentes qu. D. Commendator Scipio Papafava Prior Messanensis, D. Comes Alvisius Valmarana, D. Bartholomæus Conselve, P. Simon Marchesini Canonicus S. Mariæ in Vanzo, D. Joannes Longus, D. Franciscus Portus, & alii. Collecta autem gutta repullulare occepit; sumptaque denuo ampulla collecta, nusquam apparuit, mox ubi ad fundum vasis pervenit: pervenerat autem, id quod aliæ numquam fecerant, sed ipsius ampullæ contacto orificio statim evanuerant. In his porro dum essent, advenerunt Canonici omnes ecclesiæ Cathedralis, ac nominatim D. Marcus Antonius Martinengus, nunc Episcopus Torcellensis; DD. Canonici Ladaza, Campolongus, Discalceatus, & Silvaticus, cum D. Bonifacio Rossi, insigni Nobili hujus civitatis: qui omnes dictas guttas lacrymasque optime vidisse testati sunt.

[20] [& 12 quādo res ad horas duas duravit,] Sequenti die XII Maii, sub horam XX, rediit sudor, & duabus circiter horis duravit: erant autem tres majores guttæ in fronte juxta biretum, quatuor in manu sinistra, quædam supra nasum, & quinque circa barbam. Præ ceteris autem grandior una extitit & margaritæ æqualis circa oculum sinistrum; quæ genam lateraliter transcurrens, procul ab oculo stetit: & huic similis fere erat altera supra labium circa mystacem. Aliæ autem minores per totam faciem videbantur paulatim turgescere ac mox evanescere. Notabile vero imprimis fuit, tum spatium temporis quo sudor hic duravit, multique ad ipsum videndum confluxerunt, tum ipsa copia lacrymarum. [& gutta una usque in crastinum,] Die XIII qui erat Jovis, perseveravit semper gutta illa grandior, quæ de oculo sinistro per genam descenderat: videruntque ipsam Domini Franciscus Bonardi & Georgius Torre, medici, cum Dominico Franchini: coram quibus P. Cortivus sustulit quadrum expanditque ad solem; ita ut omnes videre possent, quod tela erat retro per omnes suas partes sicca, nec ibi poterat signum aliquod humiditatis etiam imaginariæ deprehendi. Eadem nocte accidit Sanctum apparere cuidam Presbytero Oratorii etiamnū viventi, qui se ad somnum capiendum composuerat; eumque cum aliis duobus confratribus amplecti & deosculari. [post apparitionem nocturnam:] Cum autem is reddere osculum vellet, in mentem venit a Superiore prius licentiam petere; sed hic negare videbatur: unde totus perterritus exclamavit, appellavitque D. Gasparem juxta se dormientem. Excitatus est autem ad clamorem etiam Rev. Cortivus, & simul ambo ad decumbentem accesserunt, qui eis narravit visionem supradictam; unde actis Deo gratiis dormitum rediverunt.

[21] [eadem gutta adhuc visa die 14] XIV Maii, sub horam XII, observatum fuit, perseverare adhuc guttā diei præcedentis: quæ cum crederetur calore aëris induruisse, Pater Inquisitor istuc accessit, digitoque eam attigit: huic autem tamquam verus & perfectus liquor adhæsit: & ab omnibus qui aderant supra ipsum ejus digitum visa est stare, qui deinde ipsam oculis suis cum devotione admovit. Tunc iterum ad solis radios expansum fuit quadrum, & omnino sicca tela apparuit, & quadamtenus transparens per omnes suas partes: [Cum expansa ad solem imago sicca maneret.] eoque admirabilius visum est, quod gutta illa potuerit conservari ab excessivo istius Oratorii calore, & sole per fenestram in ipsam picturam quandoque incidente. Unde magnum sumitur argumentū, quod si naturalis esset sudor ille, per omnes ipsius quadri partes æqualiter deberet prorumpere, secundum impetum causæ moventis & sudorem istum provocantis; contra quā apparebat accidere, siccis permanentibus partibus omnibus aliis, etiam ejus faciei. Die etiam sequenti ad horam X fuit visibiliter observatum prædictæ humiditatis vestigium aliaque similia, sed perquam exilia. Post prandium vero coram prædicta imagine exorcismi sacri recitati fuerunt supra D. Bennasciutam, sororem D. Paulæ Bottonæ, cognatam ipsius P. Cortivi, [sudore illo tinctum gossypium energumenā levat.] viduam qu. D. Parmeggiani Cortivi fratris sui: cujus lingua contacta fuit gossypio tincto ejusmodi benedictis guttis; apparueruntque effectus mirabiles, sicut etiam die XVII & XVIII ejusdem mensis; fatente dæmone, quod S. Philippus lacrymabatur & sudabat, præ amore quo fertur erga angulum istum: ita enim appellabat ecclesiam & oratorium, positum in angusto situ ipsius areæ. Alias dixit sudare Sanctum, ut melius radicaretur ejus notitia: ipsa autem Domina multo melius exinde habuit.

[22] [Cum sudor 23 Maii redisset,] Die XXIII, circa horam duodecimam cum dimidia, cum dies aliquos sine sudore transivissent, iterum is rediit. Videbantur tres magnæ guttæ supra manum, quarum maxima, quæ supra carpum erat, cecidit usque ad digitum: & simul omnes intra horæ quadrantem evanuerunt. Tunc decreverunt Patres quadrum istud componere intra tabernaculum ex ligno inaurato, tamquam rem pretiosam & majori veneratione dignam. Cum autem advenisset dies XXVI Maii, ipsius Sancti festo sacra, denuo sudavit imago, non solum mane, sed etiam post prandium. Ac primum quidem gutta una visa est supra manum: dum autem accenso cereolo consideratur facies, ex eadem etiam guttæ duæ cœperunt prorumpere. [imagine jā posita in altari] Sub horam XVIII & XIX iterum sudor rediit, unaque major gutta supra manum duravit plus quam horas duas cum aliquot minoribus; sed his intumescentibus evanescentibusque succedebant aliæ similis quantitatis. Die XXVII ad horam XII evidenter restabat humiditas, relicta a prædicta gutta. Tum sublata de tabernaculo imago, & loco suo priori intra sacristiam restituta est; ut si contingeret ipsam sudare, posset res melius & e vicino observari.

[23] [continuatur miraculum usq; ad 30] Tertio ab inde die, id est XXX Maii, circa vesperam, venit puella quædam dicta Paula Segala, filia qu. D. Pauli & Mariettæ de Vicentinis, ad visitandam sanctam imaginem, cum summo desiderio videndi prorumpentem ex sacris ejus genis sudorem mirabilem. Cumque ibi aliquamdiu orasset, videretque nihil ejusmodi prodire; stimulata devotione erga Sanctum, accepit rosam, quam multis horis tenuerat thoraci vestis suæ affixam (uti solent causa ornatus puellæ) eamque siccam & languidam porrexit D. Joanni Mariæ Monterosso, ut ipsam admoveret sanctæ imagini: quod ei libenter gratificatus est. Cum ergo vultui Sancti rosam admovisset ac reddidisset puellæ; [quando ei admota rosa sicca immaduit,] ipsa eam in manum sinistram a dextera transferens, animadvertit sibi quatuor digitos madere ab humore istius rosæ. Quare admirationis plena ostendit digitos Sacerdoti qui ipsos abstergens, recepit rosam, ut videret an esset madida, sed siccam invenit, itaque puellæ reddidit; quæ ipsa reverenter accipiens, mox humectari sibi digitum indicem sensit. Accersitus ergo fuit P. Cortivus, qui vidit ipsius rosæ folium unum esse humidum totum, [& gestantis manum humectavit.] reliquis in sua siccitate permanentibus: eaque occasione voluit etiam videre alias rosas, quas ejus sodales ad pectus gestabant. Cumque omnes undique siccæ apparerent, censuit locum esse credendi, quod humor ille rosæ, qui manum puellæ madefacerat, ab altiori causa processerat, hanc ei gratiam faciente Sancto. Ipsa autem suam illam rosam inclusit pyxidi, ad eum finem datæ, ut deinde reverentius eam haberet.

CAPUT III.
Sudores mensis Iunii, cum judicio Pictorum & Philosophorum de rei supernaturalitate. Patronatus Neapolitanus.

[24] Cum deinde multis diebus absque sudore imago fuisset, [Cum 20 Iunii iterum prorupisset sudor,] credebatur post hac cessaturum prodigium; quando die XX Junii, circa XX horam, denuo sudare illa cœpit; & gutta una defluxit a tempore sinistro, aliaque in facie & collari apparuit: unde iterum cœpta est imago observari. Die XXI, intra X & XI horam, adhuc visibilia erant vestigia humoris pridiani, sic ut solum guttæ evanuisse viderentur. Cumque die illo adesset D. Marchio Pius Obitius, cum Presbytero Foliata nonnullisque Doctoribus, sermocinantes de isto sudore, an posset esse naturalis; apparuerunt signa aliqua humida circa pectus; quæ P. Cortivus, ut Dominis istis complaceret, gossypio tersit, bis terve fortiter ea premens, nec tamen siccare potuit. Rogarunt ergo eum ut digito admoto exploraret, utrum vera humiditas ea esset, sicut fecit, & ipse liquor in digito ejus apparuit. Postea rogarunt ut, accepta aqua benedicta, [manserunt ejus vestigia in quadro] humectaret quamdam partem ipsius quadri, in similitudinem humectationis miraculosæ: quo facto, voluerunt ut manu tergeret aut gossypio, ad explorandum, utrum post detersam eamdem partem similiter ea humida perseveraret. Experientia autem duobus in locis sumpta, & humore mox ut fuerat abstersus evanescente, plus etiam admirati fuerunt. Petierunt deinde gossypium, quo partem madefactam deterserat, totumque humidum invenerunt; illud vero quod sacro madori applicatum fuerunt, omnino siccum. Denique acceptum manibus quadrum soli opponentes, ipsumque ex omni parte siccum invenientes, recesserunt plene assecurati.

[25] [per 6 dies continuos.] Diebus XXII, XXIII, XXIV, XXV & XXVI Junii, manserunt vestigia humida præcedentium guttarum. Die autem XXVII, de mandato Vicarii Capitularis, portatum fuit quadrum ad Episcopium, [Ipsum 27 Iunii ad Episcopum delatum.] & repositum in capella Episcopali: delatum est autem a D. Joanne Maria Monterosso, comitante eum D. Tolentino Cancellario; & istic aliquanto tempore perstitit. Postea Rev. Cortivus, petita & facile obtenta a Vicario licentia, illuc accessit die III Augusti: & facto ibidem sacrificio Missæ Deum rogavit, ut suam sanctam voluntatem manifestando declararet, quid venerabili ista imagine vellet fieri. Domum quoque reversus, [atque relatū ad Oratoriū 29 Augusti,] mandavit omnibus Patribus Fratribusque Oratorii ut in commune preces funderent, quatenus id decerneretur quod magis ei placitum foret. Post dies autem viginti & amplius statuerunt recipiendum esse prædictum quadrum, & reponendum in tabernaculo supra ipsum altare S. Philippi Nerii. Itaque XXIX Augusti idem D. Joannes Maria Monterossi ad sacrificandum in capellam Episcopalem ivit: Sacroque peracto abstulit quadrum de altari, & domum retulit, reponens illud devote in tabernaculo sub hoc titulo: Postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus Rom. VIII, [servat eadē sudoris præteriti signa.] 22. Perseverant autem usque hodie signa sudoris admirandi supra ipsum quadrum, ac specialiter in gena sinistra. Addo, haud levi consideratione dignum esse, quod, licet illæ sudoris guttæ seu lacrymæ sæpius defluerent a vultu ac manu Sancti in pictura expressi, numquam tamen figuram ipsius excederent foras prolabendo.

[26] [prout de his omnibus constat ex diario P. Cortivi,] Hæc est fidelis observatio sudoris, scaturientis ex imagine S. Philippi Nerii, in hac nostra civitate Patavina, a die XVIII Aprilis usque ad XXI Junii; accepta ex commentariolo Rev. Cortivi, usque hodie asservato: qui sudor visus fuit a personis gravissimis, populoque infinito, ac matronis valde nobilibus: qui omnes professi sunt, eo spectaculo magis se accendi in amorem erga istum Sanctum. Legimus quidem in historiis varias imagines sudavisse, quin etiam vestes ac velamenta Sanctorum Sanctarumque; sed in nostra civitate Patavina (quantum quidem ego assequi indagando potui) simile nihil habuimus, præter sudorem qui anno MDXII mense Februario prodiit ex imagine Crucifixi in ecclesia Servorum; quando is per dies quindecim continuos, rursumque die Veneris sancto IX Aprilis, & consequens biduum, ex vultu ac latere copiose stillavit eum liquorem, qui ampulla exceptus hodiedum in prædicta ecclesia cum magna veneratione custoditur.

[27] Hic addiderat Auctor Capitula seu Articulos octo, super quibus auditi examinatique fuerunt testes, [adscripta habente nomina testiū.] nominatim expreßi tredecim (tot enim ad plenam probationem facti sufficere videbantur) præter quos in libro P. Cortivi propria manu ad perpetuam rei memoriam alii viri nobiles aut religiosi & plurima fide digni quadraginta novem, iis quæ viderant attestati sunt. Sed his prætermißis transeo ad sententias pictorum physicorumque, quorum examini commissa probatio fuit naturalis aut supernaturalis causæ, effectivæ istiusmodi Sudoris.

[28] [Naturaliter ea fieri potuisse] Dicunt pictores, salem ammoniacum seu sabularium (Armoniacum vulgus nuncupat) mixtum coloribus, aliquando resolvi & sudoris instar apparere in picturis. Dicunt etiam virorem illum ærugineum, quem nonnulli ideo admiscent coloribus ut citius desiccentur & formosior imago appareat, aliquando posse, sive ab aëre ambiente, sive a loci humiditate resolvi, & in picturis humoris aliquid ejicere, ita ut figuræ sic pictæ videantur sudare. Sed humor iste ipsius coloris materiam secum aufert, digitoque tactus eum inficit, evidentiaque sui signa & colorata relinquit: istic autem; unde sublatus est signum remanet, & ubi relinquitur atque siccatur, restat deinde macula in ipsa pictura. Tale autem nihil concipi potest in hoc, [negant Pictores] in quo versamur, casu: quia D. Joannes Baptista Pelizzarius, nostræ civitatis pictor celebris, dixit, quod in suis picturis non soleat adhibere vel salem ammoniacum vel virorem ærugineum: idque suo juramento affirmavit sæpius, asserens prædictum sudorem non esse naturalem, sed supranaturalem ac miraculosum. Idem affirmat D. Marcus Antonius Bonacorsi Patavinus, ingeniosissimus etiam pictor; aliique pictores, qui hanc Relationem legerunt, ipsumque sudorem declararunt extra naturæ ordinem esse.

[29] Adm. illustris & excellentissimus D. Joannes Cottunius, Philosophus Primarius in studio Patavino, [& Physici.] sententiam suam his verbis scripsit. Posita relatione & attestatione tot fide dignarum personarum, circa sudorem imaginis S. Philippi Nerii, ego Joannes Cottunius, Lector publicus Philosophiæ in prima cathedra Studii Patavini, sentio & constanter affirmo, quod sudor prædictus non possit ullo modo processisse a causa naturali, sed fuerit omnino miraculosus. Ita attestor, die VI Julii MDCXLV, Patavii. Idem asseruit D. Marius Massoleni, Theologus Collegiatus Patavii & Lector Philophiæ extraordinariæ primo loco in Scholis publicis.

[30] Ceterum cum multis aliis in locis S. Philippus Nerius, imagines suas haber publico expositas cultui, [Cultus & Reliquiæ sancti Neapoli] tum maxime Neapoli, ubi Romani Oratorii quædam quasi colonia habetur, duce Francisco Maria Taurufio illuc deducta. De hac prolixius agit Franciscus de Magistris, in libro quem scripsit de statu Ecclesiæ Neapolitanæ pag. 301 & seqq. & ait, quod in una capellarum, a dextris ac sinistris majoris aræ collocatarum (ea scilicet quam ipsi Sancto fundavit anno MDCXLVII prædicti Francisci Mariæ nepos ex fratre, Tarusius nomine & cognomine dictus) adest, miraculosa ejusdem S. Philippi effigies, quæ, ob gratiarum multitudinem, a confugientibus ad eum devotissime colitur. Inter alia autem simulacra Divorum argentea, quibus locupletatur ecclesia, præcipuum censetur S. Philippi, variis gemmis maximi valoris tempestatum, in quo ipsius Sancti servantur interiora. Ita liber vivente etiamnum Auctore primum editus an. 1641 & additur quod ibidem sit Costa de collo seu nux colli, ac dens molaris ejusdem; ut taceam de Bireto aliisque rebus, eo titulo istic reverenter habitis, quia aliquando fuerunt in usu Sancti Institutoris. Bis deinde scilicet anno 1661 & 1678, liber idem prodiit, cum Additionibus Iosephi de Magistris, patrui opus supplentis: sed hoc loco nihil aliud quam modo dictum est reperitur. Verum anno 1685 Pompeius Sarnelli in lucem dedit Ducem peregrinorum, Neapolim lustrare volentium; agensque de Oratorio Patrum S. Philippi Nerii, pag. 118 dicit, quod in eorum ecclesia habeatur Costa una Sancti, illigata auro, multisque adamantibus ornata, intra lipsanothecam argenteam, insigniter coronatam, sustentatamque a duobus Angelis, item argenteis, supra similis metalli formosam basim, toto opere ad duos cum dimidio palmos assurgente. Præterea Magna pars viscerum ipsius Sancti, cordi argenteo inclusa, cui cordi elegans ex rosis & liliis sertum circumdatur, & utrumque requiescit supra caput argentei Angeli, ejusdem altitudinis. Denique, Nux colli, intra pulcherrimam ex argento statuam, quater mille scutis æstimatam.

[31] [in quibus ossa duo] Præcordia Sancti paulo post mortem exempta corpori aperto fuisse, seorsimque sepulta, habemus ex Vita num. 544; & paulo post dicuntur, eadem octavo post mense refossa repertaque integra, deinde repurgata exiccataque, varie fuisse distributa: ac denique narratur quarto post anno translatum corpus, incorruptum atque tractabile etiam tunc; nec ejus postea vel in ossa resoluti vel partibus aliquibus imminuti fit ulla mentio, nequidem Cap. 39, ubi narrantur miracula, per Sancti præcordia, capillos, lintea, & precatorios globulos facta. Hæc considerans hærensque perplexus, consului Eminentiss. Coloredum; qui solita sua humanitate rescripsit, XVII Februarii MDCLXXXVII; quod anno MDCXXXVIII, auctoritate Urbani VIII, [anno 1638 jussu Pontificis exempta,] facta est illa prædictorum ossium separatio, quamvis Romani Oratorii Patres ægre ferrent, partem aliquam sanctissimi istius corporis distrahi. Sed parendum fuit Pontifici imperanti, cessitque in particulare accidentalis gloriæ augmentum tristis illa divisio, cum per eam testatior facta sit corporis sacri incorruptio, & miraculorum gratia ad urbem quoque Neapolitanam diffusa. Ita ille: postea autem, ex litteris nostri P. Nicolai Iannettasii Neapoli 25 Maji datis intellexi, ejusmodi separationem, per expressum Pontificis Breve, ad instantiam D. Annæ Columnæ Barberinæ imperatam, executionique mandatam fuisse die XII Maji; sequentis autem anni Martio, die XXVIII mensis, signatum fuisse instrumentum donationis, prædictæ Pontificis Nepti factæ, per Cæsium Notarium Eminentißimi Cardinalis Vicarii, cum facultate ipsas Reliquias alienandi, intra vel extra Vrbem exponendas; juxta quam facultatem ipsa Dominæ, [& 1639 Neapolim delata,] almæ Vrbis Præfectissa, easdem tradiderit personis, ad se eum in finem Neapoli deputatis, die XIII Maji MDCXXXIX: quid porro factum sit disce ex Instrumento sequenti.

[32] Franciscus, miseratione divina tituli sanctorum quatuor Coronatorum S. R. E. Presb. Card. Boncompagnus, Archiepiscopus Neapolitanus, Universis & singulis præsentes visuris & inspecturis notum facimus atque testamur, Nuper coram nobis comparitum, pro parte & ad instantiam adm. R. P. Horatii Mancini Congregationis Oratorii Neapolitani Præpositi, & expositum fuisse; diebus re to elapsis ab Illustrissima & Excellentissima Domina, D. Anna Columna Barberina, Almæ Urbis Præfectissa, fuisse donatas Reverendis Patribus dictæ Congregationis infrascriptas Reliquias S. Philippi Nerii, ejusdem Congregationis Oratorii Fundatoris; scilicet Reliquiam de Præcordiis, Costam unam magnam, & Os unum dorsi, seu cervicis ejusdem S. Philippi, ipsi R. P. Præposito nomine dictæ Congregationis transmissas, & per adm. Ill. & adm. Reverendum Dominum D. Claudium Giojosa, nostræ Metropolitanæ ecclesiæ Canonicum, & Rev. Ioannem Rubeum unum ex Fratribus dictæ Congregationis, ad hoc specialiter deputatos, consignatas; & facto exhibitæ nobis fuerunt duæ capsulæ ligneæ, clausæ & sigillatæ, Hispanica cera munitæ cum impressione sigilli Eminentiss. & Reverendiss. D. Cardinalis S. Honofrii S. D. N. Papæ Provicarii. Quibus capsulis sic exhibitis, & per nos apertis; [ab Archiepiscopo recognoscitur,] invenimus in eis infrascriptas Reliquias; videlicet in una ex dictis capsulis invenimus Costam unam magnam ejusdem Sancti, in extrema ejus parte aliquantulum fractam, & ornamento aureo ligatam & conjunctam. In alia vero, Reliquiam de præcordiis ejusdem S. Philippi Nerii, ad formam cordis, inclusam & asservatam in theca argentea, cum craticula supra; & intus eamdem capsulam invenimus aliam capsulam parvam, similiter ligneam, ut supra, sigillis munitam: qua aperta, in ea reperimus aliam pyxidiculam argenteam; & ea per nos aperta, in ea inventum fuit Os unum dorsi versus collum, hoc est vertebra cervicis ejusdem Sancti, habens figuram rotundam in medio vacuam. Et visis per nos scripturis in actis præsentatis, & præcipue instrumento donationis, ut supra facto, prædictarum Reliquiarum, rogato per acta Pamphilii Thomasii Notarii Curiæ causarum Emin. & Rev. Domini Almæ Urbis Cardinalis, S. D. N. Papæ Vicarii, sub die XIII mensis Maji MDCXXXIX tenoris prout in eo. Et recognitione per Nos, ut supra facta supradictarum Reliquiarum & Instrumentorum, instatum fuit per dictum adm. R. P. Præpositum, nomine dictæ Congregationis, licentiam impertiri publice exponendi Reliquias prædictas, ad hoc ut ab omnibus Christi fidelibus venerari & adorari possint. Nos attendentes, requisitionem hujusmodi fore justam, rationique consonam; [& exponi permittitur:] quodque justa petenti non est denegandus assensus; ideo ordinaria auctoritate, ac omnibus melioribus modo, via, jure, causa, & forma, quibus melius & efficacius possumus & debemus; dictis adm. R. P. Præposito, & RR. Patribus dictæ Congregationis, pro tempore existentibus, ut possint & valeant dictas sacras Reliquias publice exponere, ut ab omnibus Christi fidelibus adorari & venerari possint, licentiam & facultatem, desuper necessariam & opportunam, concedendam esse duximus: prout præsentium tenore in Domino concedimus & impertimur. Dat. ex Archiepiscopali Palatio Neapolitano, die XXIV mensis Maji, MDCXXXIX.

F. Cardinalis Archiepiscopus Neapolitanus.
Horatius Barresius Actorum Magister pro Curia.
��Damianus de Orchis Not.

[33] Verosimile est magnam omnino curam fuisse adhibitam Romæ, ut pars utraque, scilicet tam Vertebra quam Costa, tolleretur cum quam minima fieri poterat læsione integræ eatenus cutis atque carnis; adeoque exemptas illas per aperti jam pectoris cavitatem; sic ut utriusque defectus a nemine nunc queat observari, sub ea qua corpus sanctum tegitur veste. [postquam Philippus fuerat anno 1626 in Patronum assumptus a Clero,] Prædictam autem thesauri tanti participationem merebatur insignis illa devotio erga Sanctum, quæ statim a solenni ejus Canonizatione Clerum omnem Neapolitanum tanta incesserat, ut anno MDCXXVI die VI Junii, præcedente consensu Emin. Card. Boncompagni Archiepiscopi, fuerit electus ab eo in Patronum & Protectorem, & sub die XXVI ejusdem mensis & anni, publico instrumento, manu Notarii Lucæ Capassi, intervenientibus Dominis Cellerariis Reverendissimi Capituli & Procuratore Reverendi Cleri confirmatus: ac proinde a S. D. Papa Urbano VIII, præviis eorum supplicationibus obtinuerunt, quod ejusdem S. Philippi festus describeretur in Kalendario Neapolitano sub ritu duplici, ut patet ex Brevi, sub Datum Romæ XI Decembris MDCXXVII: cujus tenor ab hæc scribente de Magistris recitatur.

[34] Postea ab eodem additur, quod Civitas ipsa cum Regno, hoc honore non plene satisfacta, [deinde anno 1629 a Civitate & Regno,] ob tantam & maximam devotionem erga ipsum S. Philippum, in Generalibus Comitiis, habitis die XXV mensis Maji anni MDCXXVIII, & in mense Julii sequentis anni MDCXXIX, in loco Regalis conventus S. Laurentii Fratrum Minorum civitatis Neapolitanæ, in quo convenerunt Domini Deputati Civitatis prædictæ, & insuper Barones & Proceres totius Regni, Civitatem ipsam ac totum Regnum, ac singulas civitates, terras, & castra repræsentantes, omnium communi voto elegerunt in Patronum & Tutelarem Civitatis ejusdē & totius Regni dictum gloriosum S. Philippum: nedum permoti ab insigni sanctitate ejusdem Sancti, quam Deus optimus maximus indies demonstrare non cessat innumeris miraculis; sed etiam existimantes, [propter fundatum apud se Oratoriā,] sic se persoluturos aliquod grati animi signum, quo erga Sanctum se devinctos esse cognoscebant: memores, quod cum idem S. Philippus, in hujus Regni civitate, quæ Cajeta dicitur, prope castrum S. Germani, primitiis spiritus a Deo decoratus fuerit, ut refert ejus vitæ Historia; gratiæ sibi collatæ conscius, velut alter Jacob Patriarcha, qui a Deo in Bethel Scalæ visione dignatus, altare Domino construxit; ob grati animi monumentum, in hac Neapolitana, prima & metropoli Regni totius civitate, Congregationem Oratorii, per tunc R. P. Franciscum Mariam Taurusium alumnum suum, & postmodum S. R. E. Cardinalem, anno MDLXXXVI, [an. 1586.] nono ante ejus obitum, fundavit, benigne annuens multiplicatis petitionibus Illustriss. Annibalis de Capua, tunc hujus civitatis Antistitis, innumerabiliumque virorum nobilium, ceterorumque ejusdem civitatis fidelium: per quam Congregationem fruitur quotidie Civitas ipsa ac Regnum quotidiana verbi Dei prædicatione, Sacramentorum administratione, itemque oratione: quæ tria potissimum sunt ejusdem sancti instituti exercitia, magno cum animarum profectu & æternæ salutis assecutione.

[35] [Cujus electionis Decretum] Hujus autem electionis in Patronum fuit rogatum publicum documentum per Dominos Deputatos Parlamenti Generalis, sub die XX mensis Decembris, ejusdem anni MDCXXIX, in eodem Regali monasterio S. Laurentii, per Notarium Natalem Montanarium. Quam electionem, pro observantia Decreti sacræ Congregationis Rituum, de ordine S. D. Urbani Papæ VIII emanati die XXIII Martii MDCXXX, singulæ Plateæ civitatis confirmarunt, & de novo fecerunt, hoc ordine: videlicet, Platea Sedilis Portæ-novæ, die IX Augusti MDCXLVI: [confirmant Platearum Deputati anno 1646.] Platea Sedilis Portus, die XXIX ejusdem anni; Platea Sedilis Montaneæ, eodem die & anno; Platea fidelissimi Populi, die IV Septembris ejusdem anni; Platea Sedilis Capuani, die X Septembris ejusdem anni; & Platea Nidi, die XVII ejusdem mensis & anni. Et die XXVI ejusdem Septembris ipsiusmet anni, omnes Deputati prædictarum Platearum, ad hoc specialiter electi, pro executione voluntatis earum, concluserunt & confirmarunt electionem prædictam.

Mai V: 27. Mai

Heiligenlexikon als USB-Stick oder als DVD

Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon

Seite zum Ausdruck optimiert

Empfehlung an Freunde senden

Artikel kommentieren / Fehler melden

Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 26. Mai

Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 26. Mai

Fragen? - unsere FAQs antworten!

Im Heiligenlexikon suchen

Impressum - Datenschutzerklärung

Zum Schutz Ihrer Daten:
mit 2 Klicks empfehlen!

Unser Reise-Blog:

Reisen zu den Orten, an denen die
Heiligen lebten und verehrt werden.

- zuletzt aktualisiert 12.12.2014
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.