Ökumenisches Heiligenlexikon

Acta Sanctorum der Bollandisten
Einleitung Juni V Band Juni I Anhang Juni V

28. Juni

DIES VIGESIMA OCTAVA JUNII

SANCTI QUI QUARTO KALENDAS JULII COLUNTUR.

Sanctus Irenæus Martyr, Episcopus Lugduni in Gallia.
S. Lupercius seu Luperculus, Martyr apud Elusates in Novempopulania.
S. Serenus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Theodorus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Pastaphus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Tytirus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Dionysia, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Parsimus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Phesicus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Dista, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Ambenius, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Ariusus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Dioscorus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Orion, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Turbanus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Capitulinus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Orion II, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Simerus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Plutarchus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Hirenæus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Heraclius, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Heron, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Potaminus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Marcellus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Basilides, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Leonides, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Panosus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Pece, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Sidistus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Pambonus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Oriosus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Panuberus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Tilinus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Nonnica, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Sinidus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Memmius, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Julius, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Leonides II, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Plutarchus II, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Serenus, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Potamiena, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Marcella, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Rais sive Herais, Martyr Alexandriæ in Ægypto.
S. Vigilantius, Episcopus Atinensis in Latio.
S. Fabianus, Martyr in Africa.
S. Felix, Martyr in Africa.
S. Arion, Martyr in Africa.
S. Capitolinus, Martyr in Africa.
S. Nisias, Martyr in Africa.
S. Elaphas, Martyr in Africa.
S. Asthesius, Martyr in Africa.
S. Apollonius, Martyr in Africa.
S. Amphanion, Martyr in Africa.
S. Phisocius, Martyr in Africa.
S. Meleus, Martyr in Africa.
S. Dionysius, Martyr in Africa.
S. Hinus, Martyr in Africa.
S. Venustus, eunuchus, Martyr in Africa.
S. Crescens, Martyr in Africa.
S. Alexander, Martyr in Africa.
S. Theonas, Martyr in Africa.
S. Pleosus, Martyr in Africa.
S. Pannus, Martyr in Africa.
S. Plebrius, Martyr in Africa.
S. Panubrio, Martyr in Africa.
S. Dioscorus, Martyr in Africa.
S. Tubonus, Martyr in Africa.
S. Capitulinus, Martyr in Africa.
S. Nicas, Martyr in Africa.
S. Gurdinus, Martyr in Africa.
S. Macedonius, Martyr apud Græcos.
SS. Duo Pueri, Martyres apud Græcos.
S. Lucianus, Confessor apud eosdem.
S. Paulus Medicus, Confessor apud eosdem.
S. Pontamus, Martyr.
S. Nemesius, Martyr.
S. Secundinus, Martyr.
S. Maximus, Martyr.
SS. Septuaginta Martyres, Scythopoli in Palæstina.
SS. Tres Martyres, in Galatia.
S. Benignus, Episcopus Martyr, Ultrajecti honoratus.
S. Pappius seu Pappianus, Milis in Sicilia.
S. Theodechildis, Virgo Regia, Deo devota, apud Senones in Gallia.
S. Leo II, Pontifex Romanus.
S. Paulus I, Pontifex Romanus.
S. Argimirus Monachus, Martyr Cordubæ in Hispania,
S. Sergius Magister, Fundator monasterii Nicetiatæ in sinu Nicomediensi.
B. Heymeradus, Presbyter in Hassia.

PRÆTERMISSI AUT IN ALIOS DIES REJECTI.
Opera & studio R. P. Henschenii p. m. nisi litteræ margini adjectæ aliud indicent.

D.P.
Sanctorum Cyri & Joannis Martyrum repositio Reliquiarum, celebratur a Græcis in Menæis & Menologiis & a Molano, Galesinio atque Ferrario, nec non in Hagiologio Metrico Æthiopum. Eorum Acta & miracula aliqua dedimus, longe plura habemus danda in Supplemento	XXXI Jan.
S. Juliana, Virgo & Martyr Nicomediensis, coli hoc die solet in diœcesi Hispaniæ Burgensi, uti ad ejus Vitam num. 25 diximus	XVI Februarii.
S. Moyses Anachoreta, in Synaxariis nostrorum Collegiorum Divione & Parisiis, comparatur cum Propheta synonymo in monte mortuo, unde verosimile fit, ipsum esse, de quo una cum aliis relato dicitur, quod in edito quodam vertice Syriæ, supra Ramam vicum, vitam asceticam coluit,	XXIII Februarii.
Jonas discipulus discipulorum S. Columbani, vir sanctissimus, inscriptus est Menologio Scotico Dempsteri, ut Scotus. Sed is Segusii, vulgo Susa, in Alpibus, juxta radices montis Cinisii, natus est, uti diximus ad Vitam S. Attalæ Abbatis Bobiensis,	X Martii.
D.P.
Petrus de Honestis, cognomento propriæ humilitatis Peccator, institutor & primus Prior Canonicorum Regularium prope Ravennam, unde Classensis Congregatio prodiit, dicitur hac die obiisse a Pennotto; sed satis constat ex Epitaphio, apud Hieronymum Fabri legendo, in antiquis memoriis Ravennatium, obiisse ipsum ea die, qua de illo ut Beato agemus, si aliquis cultus publicus probatus fuerit, sicut jam diximus inter Prætermissos,	XXIX Martii.
Guda conversa Ordinis Cisterciensis in Hovenes prope Tolbiacum, ut Beata indicatur ab Henriquez & Chalemoto. De ea, sed tecto nomine ejus & loci, in Vita B. Hermanni Josephi Ordinis Præmonstratensis cap. 7 num. 38 agitur	VII Aprilis.
S. Leo primus Papa magnis encomiis celebratur a Rabano, Notkero, Greveno, & aliis Fastis excusis & manu exaratis. Nos cum aliis eum honoravimus	XI Aprilis.
D.P.
SS. Agathodorus & Agathonica, alio nullo verbo addito, memorantur in Ms. Synaxario Taurinensi, post S. Paulum Medicum. Videntur esse famulus & soror S. Pauli Diaconi, alias Papyli, cum S. Carpo Episcopo passi, & a nobis relati	XIII Aprilis.
S. Stanislaus Episcopus refertur in scriptis additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Grevenum. Videtur esse Episcopus Cracoviensis in Polonia, cujus Acta illustravimus	VII Maji.
Murenus, Abbas Benchorensis, indicatur in Menologio Scotico Camerarii. De eo inter Prætermissos egimus	XII Maji.
D.P.
S. Potamiæna, Virgo Martyr, Alexandriæ, junior illa, quæ colitur hoc mense die 28, relata fuerat inter Prætermissos 23 Febr. & huc dilata: sed egi de ea, quando ipsam reperi in duplici Ms. Synaxario,	VII Junii.
Agatha, Monialis Winbrunæ in Germania, indicatur in Martyrol. Angl. Wilsoni secundæ editionis. Consule quæ de ea diximus inter Prætermissos	XII Junii.
D.P.
S. Medicus M. propter ejus aliquas Reliquias Bononiæ refertur a Masinio. De eo egi, quando colitur Utriculi, ubi passus est	XXV Junii.
D.P.
S. Arialdus Diaconus Martyr Mediolani, licet hoc die occisus, colitur tamen pridie, quando Acta dedi	XXVII Junii.
Benedictus & Benignus, Episcopi Carnotenses, a Ferrario protrusi, & a Saussaio relati, infra rejiciuntur in Actis S. Benigni, Episcopi & Martyris, Ultrajecti honorati.
Columbanus inter illos, qui vita sancte, exemplo sincere, & doctrina solide Scotiam illustrarunt, recensetur a Leslæo lib. 4 in Donaldo 53 Rege. Is a Wione & Meinardo in Appendice, quod dies natalitius ignoretur, refertur: & inde translatus est ad Martyrologium Anglicanum Wilsoni primæ editionis, cujus exemplo Ferrarius ipsum celebrat. In secunda editione habetur XVIII Junii, prout auctori commodius erat, ut aliquem Sanctum singulis diebus proferret.
Gero Archiepiscopus Coloniensis anno 976 hoc 28 Junii mortuus, in Vita S. Maurini Abbatis & Martyris 10 Junii num. 8 appellatur ab auctore coævo sanctæ memoriæ, sed nullis æstimandis Fastis sacris adscriptus reperitur. Interim Gelenius in Fastis Coloniensibus eumdem titulo Sancti honorat, & pag. 257 recensens festa Metropolitanæ Ecclesiæ, indicat S. Geronis obitum 28 Junii, & pag. 247 aliqua Acta ejus refert, quæ ibi legi possunt, uti & in Hierotheca ejusdem edita an. 1634. Interim reperio Epistolam Wilthemii nostri, qua significat an. 1647, Canonicum D. Eyschen dixisse sibi, quod brevi esset elevaturus corpus S. Geronis, quod in ejus capella in humo sub vetustissima tumba jacet. Dempsterus 19 Februarii eumdem Menologio Scotico inscripsit; sed forsan phantasia sua abreptus, ex Suevia, ubi Duces dicitur habuisse parentes, credidit posse Scotiam facere. Camerarius ad 16 Junii S. Jeronem aut Geronem facit Abbatem S. Pantaleonis, cujus mentio esset in Vita S. Maurini 10 Junii; cum fuerit Archiepiscopus, frustra ad Scotos relatus.
Andreas monachus Romanus, cujusdam cœnobii Virginum Christi Director, ut Sanctus insertus est scripto Kalendario Benedictino, absque ulteriori notitia, quam optaremus nancisci.
Rainaldus, Abbas in Pesiniaco, insertus Catalogo Cisterciensi Divione excuso, & cum titulo Beati relatus ab Henriquez & Chalemoto; qui appellat cœnobium de Persignia, apud Cenomanos. Saussajus inter Pios collocat. Bollando nostro indicatus est quidam Reginaldus Abbas Melinensis Ordinis Fontis-Ebraldi & B. Roberti de Abricello discipulus, cujus corpus in finibus Cenomannorum prope Flexiam magno totius Provinciæ Andegavensis concursu colatur 1 Dominica Augusti, de quo plura doceri cupimus pro ipso mense Augusto.
D.P.
B. Incognitus aliquis, refertur ab Arturo, propter sarcophagum quemdam, in conventu S. Francisci prope oppidum S. Mariæ de Ornano in Corsica, devote visitari ab incolis solitum. Antonius Terrinca illud putat esse Joannis Parentis, primi post sanctum Fundatorem Generalis, in Corsica, primoque istic a se erecto Conventu mortui, & ab eodem Arturo inter Beatos relati 1 Januarii, absque notitia loci in quo obierit: sed agnoscit idem Terrinca, propter Urbani VIII decretum, ossa decenter collecta intra arculam, fuisse delata in sacristiam, & publicæ venerationi subducta. Id sane Decretum Urbani non exigebat, si ab immemorabili habebat cultum. Sed hunc semel intermissum difficile erit legitime restaurare: diem interim utrumque arbitrio Arturi electum opinamur.
B. Petrus Areatinus, melius Jacobillo dictus Reatinus, an. 1464, prope S. Urbani, diœcesis Narniensis, obiisse dicitur, & corpus hodiedum incorruptum servari. Expectanda distinctior informatio de cultu, quem sua privata auctoritate huic diei affixit Arturus; ne hoc quidem docens, uti nec docet Jacobillus ipsum secutus, utrum corpus illud ita publice habeatur in ecclesia, an privatim in Sacristia; licet multum id referat ad aliquem absolute adscribendum Beatis, publicum cultum habentibus, quales solos opus hoc admittit.
Andreas Dulcis, Arimini, Laurentius in agro Cremonensi, Damianus a Campania, in Lucania, Josephus a Colleamato, Forosempronii Francisca de Belen, Virgo Placentiæ, Ordinis S. Francisci, ut Beati inscripti Martyrologio Franciscano Arturi: & Francisca etiam ejus Gynæceo, ob aliquas eorum indicatas virtutes, & quorumdam miracula.
D.P.
Mauritius, Episcopus Florentinus, a Totilæ militibus per magna tormenta sublatus e vivis, jacet in S. Reparatæ, inquit Joannes Villanus initio lib. 2 Chronic. Florent, & quia urbs dicitur excisa a Totila an. 450, die 28 Junii idem Mauritius, cum titulo Sancti Martyris, aliis Hetruriæ Sanctis accensetur a Razzio & Ughello: optamus certiora veteris cultus indicia in Martyrologiis Florentiæ scriptis aliisve antiquioribus monumentis inveniri.
Mariæ Pisanæ, Sanctimonialis Ordinis S. Dominici, res gestæ valde illustres, late deducuntur a Seraphino Razzio & ex eo a Michaële Pio lib. 2 cap. 63, ejusque elogium est in anno sancto ejusdem Ordinis, & ab eodem Venerabilis Soror, ab aliis Beata Soror compellatur. Arturus retulerat eam ad 2 Februarii, cum absoluto titulo Beatæ, quod etiam fecit Marchesius in Diario, sed ex communiori auctorum assertione mortuam ait in solenni festo Assumptæ Virginis. Habita igitur ratione majoris, qua hic posterior usus est circumspectionis, differimus illam, si forte interim distinctius probetur cultus usque in	XV Augusti.
S. Cassianus, Episcopus Tudertinus & Martyr, memoratur in Mss. Florentinis Medicæis & Strozzianis; ab aliis	XIII Augusti.
SS. Pappiani, Gregorii, Acacii depositio, Mylis, Messanæ, Columnæ, & Asculi, celebratur apud Octavium Cajetanum. De primo eorum, qui in Menæis Papius est, agimus hic loco suo; secundi cultum abolitum nuperque restauratum idem Cajetanus ait, de duobus aliis nihil certi explicans; & res tota suspecta fabulositatis habetur, ideoque hic prætermittitur, examinanda ad festum S. Bartholomæi, cum quo illi pariter ex Armenia per mare allapsi dicuntur,	XXIV Augusti.
B. Hedwigis suggeritur in scriptis additionibus Carthusiæ Bruxellensis ad Greveni Usuardum Colitur illa	XV Octobris.
D.P.
S. Joseph Martyr cum sociis, inscriptus Taurinensi cuidam Synaxario Ducis Sabaudiæ, & Parisiensi Cardinalis Mazarini, is forsitan est, qui cum SS. Acepsima & Aithala passus colitur	III Novembris.
Malchus, monachus Mellifontis, Ordinis Cliterciensis in Hibernia, ut Beatus refertur ab Henriquez & Chalemoto. Quæ de eo sciuntur in Vita S. Malachiæ, a quo conversus est, legenda	III Nov.
S. Livini elevatio in Hautem indicatur a Dempstero, uti pridie ejusdem translatio. Dies natalis celebratur	XII Novembris.
S. Sophonias Propheta, cum Prophetis Israël omnibus, hodie invocatur in Hagiologio Habessinorum. De singulis suo cujusque die egimus vel agemus: Sophonias colitur a Græcis	III Decembris.
SS. Maximiani Junioris Abbatis, Viatoris Diaconi, Constrantii seu Constantiani, Frambaldi, Maximi, Florentii, Ruffini, Euchardi, Leonardi, Ducati, Linentii, & aliorum Monachorum cœnobii Miciacensis, in pago Aurelianensi, festivitas Dominica infra octavam sancti Sacramenti indicatur hoc XXXVIII Junii a Menardo in Martyrologio Benedictino, qui addit lib. 2 Observationum, illorum memoriam pæne excidisse. Hinc a Saussajo, ab Andrea minori charactere, quasi inter Pios, solum referuntur. Carolus Saussajus, in Annalibus Ecclesiæ Aurelianensis lib. 3 pag. 100, asserit diversis locis coli. De S. Linentio egimus XXV Januarii. S. Leonardi de Vendopera Acta varia habemus, danda XV Octobris. Frambaldus aliquis refertur XXIII Augusti. De SS. Viatore & Duberdo, qui videtur Ducatus supra appellari, agit Mabilio in Appendice ad tomum 1 Benedictinum pag. 614, & fatetur de illis nihil in antiquis Martyrologiis legi at coli S. Viatorem in Tremuli vico in Pertico, & Dulcardum Ambiliani apud Bituricenses. Utinam & diem, quo coluntur, adjunxisset! Mentio fit S. Viatoris Diaconi in Vita S. Læti etiam Monachi Miciacensis, cui poterit adjungi VI Novembris. Aliquis etiam Constantianus memoratur prima Decembris. Miramur Meinardum & Mabilionem, qui Parisiis scripserunt, non curasse ut certiorem venerationis notitiam adipiscerentur. S. Maximinus junior, poterit seniori adjungi ad diem	XV Dec.

DE S. IRENÆO MARTYRE,
EPISCOPO LUGDUNENSI IN GALLIA.

ANNO CCII ℣ VII

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Irenæus Martyr, Episcopus Lugduni in Gallia (S.)

AUCTORE D. P.

§. I. Antiquiores Sancti notitiæ: nomen quando & quomodo adscriptum primi Martyrologii ecgraphis: cultus apud Græcos.

Theophilus Raynaudus noster, Indiculum Sanctorum Lugdunensium editurus, quatuor Prolegomena eidem præmittit, quorum duobus posterioribus erudite & copiose describit geminam, [In priori Lugduni persecutione S. Photinus Ep.] Lugdunensi Ecclesiæ suscitatam a Gentilibus Imperatoribus procellam, qua utraque civium fides singulariter emicuit. Prior sub Marco Aurelio & Antonino Vero, circa annum Dionysianæ æræ CLXXVII, S. Pothinm seu Photinum urbis Episcopum, [in altera S. Irenæus triumphavit:] cum Sociis, sustulit; quorum Acta Henschenius illustravit ad hujus mensis diem II; posteriori, sub Severi Principatu, S. Irenæus Episcopus, cum omni fere civitatis suæ populo, glorioso coronatur martyrio, sicut scribit in suo Martyrologio Ado Episcopus Viennensis, Lugdunensi diœcesi proximus

[2] Tribus fere seculis Adone antiquior S. Gregorius Turonensis, utrumque agonem lib. 1 Hist. Franc. cap. 26 & 27 sic describit: [utrumque laudat Gregorius Turon.] In Asia orta persecutione beatissimus Polycarpus… per ignem Domino consecratur. Sed & in Galliis multi pro Christi nomine sunt per martyrium gemmis cælestibus coronati, quorum Passionum historiæ apud nos fideliter usque hodie retinentur. Ex quibus & ille primus Lugdunensis ecclesiæ Photinus Episcopus fuit: qui plenus dierum, diversis affectus suppliciis pro Christi nomine passus est * Beatissimus vero Irenæus, hujus successor Martyris, qui a B. Polycarpo ad hanc urbem directus est, admirabili virtute enituit: qui in modici temporis spatio, prædicatione sua maxime in integrum civitatem reddidit Christianam. Sed veniente persecutione, talia ibidem diabolus bella per tyrannum exercuit, & tanta ibidem multitudo Christianorum confessionem Dominici nominis est jugulata, ut per plateas flumina currerent de sanguine Christiano, quorum nec numerum nec nomina colligere potuimus: Dominus autem eos in libro vitæ conscripsit. Beatum Irenæum, diversis in sua carnifex præsentia pœnis affectum, Christo Domino per martyrium dedicavit. Hactenus Gregorius, Francicæ historiæ Pater merito suo dictus, immerito autem somniculositatis redargutus a Theophilo, ob librariorum socordiam, qui, quod vel ipse, vel interpolator ejus aliquis, ad marginem scripserat de Vettio Epagato, Episcopum suum ad coronam secuto; quodque ad signum interjici debuerat, retulerunt post verba de S. Irenæo, temporis ordinem perturbantes.

[3] Hoc autem si excuses, non erit difficile in Gregoriano contextu geminæ persecutionis procellas distinguere; [& ab ultimo dicit brevi tempore conversam civitatem totam.] restabitque earum inter se examinare intervallum. Ac primo cave ne putes, modici temporis spatium inter utramque Passionem statui a Gregorio, sed id refer ad moram, quæ fuit inter adventum Irenæi & integram civitatis conversionem: illum enim sub Severo passum, omnes consentiunt, adeoque ut minimum ponunt XX aut XXX annos intermedios. Recentiores aliqui apud Theophilum posteriorem tragœdiam referunt ad annum VI istius Imperatoris; Christi CXCVIII, quo victus prope Lugdunum Albinus est, Imperii competitor: fuit & civitas, ei favens, direptioni tradita: sed hoc nervose refutat Tertullianus, cap. 35 Apologiæ, [Passus hic anno, non 198,] Christianorum erga Cæsares fidem fidenter extollens: qua enim fronte is ex Romanis id est Gentilibus improperando quæsivisset, unde Nigri & Albini? aut quomodo lib. ad Scapulam cap. 1 ausus fuisset scribere? Numquam Albiniani nec Nigriani inveniri potuerunt Christiani; si talis civitas ac fere Christiana tota, propter studium erga Albinum visa fuisset mereri, ut tota exscinderetur, quod volunt illi, non id ignorare potuisset Tertullianus. Igitur rem Theophilus merito differt vel in annum CCII, [sed 202] quo Severus ab Ægypto exorsus est vexare Christianos, contra quos eatenus durius nihil statuerat, quin potius & Proculum Christianum… requisivit, & in palatio suo habuit usque ad mortem ejus; & clarissimos viros sciens hujus sectæ esse, non modo non læsit, verum & testimonio honoravit, & populo furenti in os palam restitit.

[4] Quid animum, eatenus benevolum Christianis, ab eisdem averterit, [vel potius 207,] fuse ex Tertulliano aliisque declarat prælaudatus Theophilus: nec tamen sic probat primo imperatæ a Severo persecutionis anno passum S. Irenæum, ut non magis propendeat in posteriorem alium annum, ut scilicet annus ultimus Irenæi, fuerit Imperatoris decimus quintus, Christianæ æræ CCVII, quo idem Severus in Britanniam movit, bellum istic gesturus. Hac enim occasione potuit Lugduno transiisse Imperator; & quia ad ejus præsentiam civitas, jam tota fere Christiana, non effundebatur in omnem petulantiam atque lasciviam, qualem Tertullianus graphice describit, a Gentilibus solitam usurpari, visa sit caput & salutem ac victoriam Principis amare minus: eaque res invidiosius per calumniatores delata ad Imperatorem, [præsente Severo Imp.] potuit hominem, re ac nomine Severum, ad istam promiscuam cædem mandandam impulisse. Certe credibile vix est lanienam tantam, ad illius simplex edictum vel rescriptum a quantumcumque feroci Præfecto exerceri potuisse, nisi ipsemet Imperator vel præsens vel propinquus eam præcepisset.

[5] Porro inter Historias Passionum, quas usque ad suum tempus fideliter retentas testatur Turonensis, [Acta antiquitus nulla scripta.] fuisse Passionem S. Irenæi, nemo prudenter asseruerit, Cur enim hanc, non æque ac illam S. Photini, quam in omnibus fere Passionariis reperire est, Ecclesia Lugdunensis conservasset? conservatam autem quomodo non invenisset ejusdem Ecclesiæ Presbyter Florus, vacantes Auctorum defectu dies in Martyrologio Bedæ, ex repertis a sese prima vice suppleturus? Et tamen jam tum Irenæi nomen legebatur in variis Hieronymiani Martyrologii apographis, ut infra docebo: neque credibile est ipsius Hieronymi genuinum fœtum, librum, inquam, ejus de Scriptoribus Ecclesiasticis, ignotum tunc fuisse Floro, unde mutuari aliquid potuisset, si tulisset institutum ejus, ut alios commemoraret, quam quorum integræ habebantur historiæ. Talem autem, ne diu quidem post aliquis præsumpsit conscribere, & Ecclesiæ Lugdunensi legendam tradere: traditam enim aliæ, præsertim Gallicanæ, certatim descripsissent sibi. Certe in centenis aliquot Passionariis, quæ per Galliam, Italiam, Germaniam, Belgiumque evolvimus, nihil invenimus de S. Irenæo, quod esset antiquitate aliqua & modica saltem prolixitate spectabile.

[6] S. Basilius, lib. de Spiritu sancto cap. 29 Irenæum laudat, ut vicinum Apostolorum temporibus. [Laudatur Irenæus a SS. Basilio, Hieronymo,] Hieronymus, de script. cap. 35. Photino, inquit, prope nonagenario Christum Martyrio coronato, in locum ejus Irenæus constituitur. Constat autem Polycarpi Sacerdotis & Martyris hunc fuisse discipulum… Floruit maxime sub Commodo Principe, qui Marco Antonino Vero in imperium successerat; id est ab anno CLXXX ad CXCII; de morte autem illius nihil habet, nec in Chronico quidem; uti nec Eusebius, quem ille Latinum fecit. Sanctus deinde Gregorius Magnus, lib. 9 Regesti cap. 50, ad Ætherium Episcopum Viennensem; [Gregorio.] Gesta, & scripta, inquit, B. Irenæi, dudum est quod solicite quæsivimus: sed hactenus ex iis inveniri aliquid non valuit. Unde ergo scribere potuerunt Ado & Usuardus verbis propemodum iisdem Ado quidem, Apud Lugdunum Galliæ [natale] S. Irenæi Episcopi, [qui B. Photino prope nonagenario ob Christi martyrium coronato in locum ejus successit:] quem [etiam] constat beatissimi Polycarpi Sacerdotis & Martyris fuisse discipulum, [Ado & Usuardus videntur secuti] & Apostolicorum temporum vicinum: postea vero persecutione Severi, cum omni fere civitatis suæ populo, glorioso coronatur martyrio: Usuardus vero omissis illis pauculis quæ [] inclusi, eadem omnia habet.

[7] Existimo, Adoni, quem Usuardus more suo contraxit, præluxisse, Flori venerabilis viri e pluribus, in eodem negotio Martyrologico, secundi libri commenta, [Flori librum 2] quæ se adhibuisse præfatur Usuardus. Secundi, inquam, libri, non primi: hunc enim dedisse me, puto, cum genuino textu Bedæ, ante secundum tomum Martii, absque ulla, sicut jam dixi, mentione Irenæi; unde colligo, eam a primo libro abfuisse, adfuisse in secundo. In hoc autem Florus suæ Lugdunensis Ecclesiæ respectu collocarit Irenæum, licet nulla adhuc propria Acta habentem; [aliunde quam ex Actis collectum,] collegeritque verba SS. Basilii & Hieronymi, cetera ex populari traditione suppleverit. Atque hæc prima occasio mihi venit secundum librum Flori discernendi a primo; cujus discriminis nudam dumtaxat notitiam acceperam ex Usuardo, divinare vero necdum poteram, cum Martium edidimus. Nunc vero conjecto, in secundo libro plures accessisse, quorum celebris constabat cultus & aliunde quam ex Actis suis, nimirum ex sanctis Patribus, ecclesiasticaque historia Eusebii & Rufini, elogia concinnari potuerunt, sicut apparet collectum fuisse illud S. Irenæi elogium, descriptum ab Adone & Usuardo, quos secuti Notkerus aliique.

[8] Quod attinet ad vetustiora Martyrologia, ab omnium antiquissimi Hieronymo adscripti primis exemplaribus abfuisse puto Irenæi nomen; quemadmodum reipsa abest in apographo Corbeiensi, [in Hieon. Martyrologii ecgraphis variis omissum nomen,] & desideratur etiam in decerpta minus integre Ecloga membranarum, nihilo minus vetustarum, Rhinoviensium, Trevirensium, Augustanarum, Cassinensium ac Romanarum S. Cyriacæ: adest autem in Epternacensi ante mille annos exarato, Lucensi ac Blumiano; necnon in ecloga sumpta ex tali aliquo in membranis, Richenoviensibus, Barberinis, Gellonensibus, Coloniensibus B. Mariæ ad Gradus, Romanis S. Mariæ in Vallicella, aliisque; sed ita adest, [additum aliis,] ut appareat primum addendi exemplum factum esse in margine dumtaxat ejus loci, ubi enumerantur mox commemorandi Martyres Alexandrini: cumque ibi jam scriptum legeretur, Lugduni, vel, Lugduno Galliæ, S. Irenæi, Erenæi, Hirenei, Hierenei vel Hyrenæi: sic enim diversissime scribitur, addito nonnumquam titulo Episcopi vel Episcopi & Martyris. Cum autem sic legeretur in margine; fuisse puto, qui tam illustrem Sanctum, [videtur ex margine in textū transiisse,] Martyrologia describendo, transtulerint in textum; ab eo præsertim tempore, quo S. Patiens, Lugdunensis Episcopus, inter annum CCCCLXX & CCCCXC, corpus S. Irenæi extulit ab eo, in quo defossum jacuerat loco, vel in aliam ecclesiam transtulit, hac fortassis die, cum de proprio passionis ipsius die nihil certi constaret; esto Natalem Ado vocet.

[9] Verum iis, qui Hieronymiani Martyrologii contextum, assumpto istoc ex margine additamento, [interpolato Alexandrinorum MM. ordine,] interpolavere, satis infeliciter accidit, ut inter Alexandrinos Martyres collocarent Irenȩum, ante hæc verba, cum aliis sex vel septem, Leonidis, Plutarchi, Sereni, Potaminæ, Marcellæ: quæ nomina Epitomatores Richenoviensis & Barberinus omittentes, solum scripserint, Lugduno Galliæ Erenæi Episcopi, cum aliis sex: quod etiam in Atrebatensi, Lætiensi & Tornacensi ad Bedam Additamentis legere est: Gellonense vero insuper addidit solum nomen Marcellæ: in Epternacensi denique non solum ista inseruntur, sed etiam in priori eorumdem Martyrum Alexandrinorum classe, ad decimum octavum inter illos, [quasi additis sex sociis.] Ereneum, additur titulus Episcopi. Interim omnino censeo, Irenæo Lugdunensi nullos socios, sive nominatim, sive numeratim adjungendos esse; sed solum relinquendum, sicuti in Eusebio solus passus legitur, & quidem ante tyrannum, civibus promiscua cæde prius sublatis de medio.

[10] Inter Græcos Patres, præter supracitatos Eusebium & Basilium, laudarunt etiam S. Irenæum, ex libris Græce scriptis notum, Epiphanius, hæresi XXXI, [Laus Irenæi apud Epiphaniū,] quæ Valentinianorum est, dicens, quod Senex Irenæus, vir omnino Spiritus sancti donis adornatus, tamquam generosus athleta a Domino productus, & cælestibus gratiis veræ fidei & scientiæ inunctus, omnem istorum nugacem doctrinam oppugnavit ac debellavit. Theodoretus Dialogo 1 appendit, [aliosque Græcos;] quod Doctrina Polycarpi fruitus, fuit lumen Gallorum Occidentalium. Georgius Syncellus in Chronico, ad tempora Commodi Imperatoris, dicit, quod divinis verbis & actibus coruscavit. Hinc Collectores Synaxariorum quorumdam recentiorum, Parisiis & in Crypta ferrata repertorum, una cum excusis Menæis, occasione S. Irenæi Syrmiensis Episcopi sub Diocletiano passi ad XXIII Augusti; retulerunt etiam S. Irenæum Lugdunensem, cum hujusmodi disticho:

Σπεύδει λιπεῖν γῆν ἐκ ξίφους Εἰρηναῖος,
Ἐρωτᾷ γὰρ τῷ πρὸς οὐρανοὺς πόθῳ.

Linquere per ensem terrea Irenæus studet,
Nam cæli amore totus ardenti flagrat.

Elogium historicum nihil dicit, [in Menæis autem 23 Augusti.] quod non aliunde hauserimus certius; nec ullum proprium locum assignat cultus, illi Constantinopoli vel alibi delati; ut appareat, ex sola occasione synonymi Sancti relatum eum, cujus dies nullus sciebatur.

§. II. De gestis & scriptis S. Irenæi.

[11] Petrus Halloix noster, inter Vitas & documenta illustrium Ecclesiæ Orientalis Scriptorum, [Creditur Smyrnæ natus, quia Polycarpi discipulus,] qui sanctitate juxta & eruditione secundo Christi seculo floruerunt, tertium locum S. Irenæo Lugdunensi attribuit: suumque de eo Commentarium, per Capita omnino triginta tria, extendit, additis Notationibus paris fere amplitudinis, sic ut tertiam unius tomi partem illæ cum Vita impleant. Hunc adeat lector, qui plura cupiet: nobis satis est ex originariis fontibus pauca illa haurire, quæ proprie ad Historiam pertinent. Igitur Smyrnæ in Asia minore natum Irenæum, inde malim opinari, quia urbis ejus Episcopum a pueris habuit magistrum; quam id confirmare auctoritate Galesinii, in talibus non magna; aut ex Primi, imo Joannis, Cabilonensis Episcopi Topographia. Non etiam opero refutabo scriptores neotericos, qui S. Joannis Euangelistæ fecere discipulum, tunc, cum is vel obiit vel translatus est, necdum forte natum. S. Hieronymo, [qui fuit Joannis Evang. sicut & Papias,] Epist. 29 ad Theodorum, Irenæus vir quidem Apostolicorum temporum est; sed latius accepto vocabulo, sic ut secundum etiam seculum comprehendat, hoc autem declarat, cum addit, quod etiam Papiæ auditoris Joannis Euangelistæ discipulus fuit. Nam ut fuit Irenæus S. Polycarpi discipulus, licet anno primum CLXIX coronam adeptus; sic non probatur, ætate dispar Papiæ fuisse, cujus successor sub idem tempus, id est sub M. Antonini & Lucii Veri Imperio dumtaxat cognoscitur floruisse. Colitur hic, qui Hierapolitanus Episcopus fuit, XXII Februarii, iste XXIII Januarii, ubi de utriusque ætate Bollandus disputat.

[12] Ipse Irenæus Florino scribens: Vidi te, inquit, adhuc puer cum essem, in inferiore Asia apud Polycarpum, [audito Polycarpo in pueritia;] cum … ei te probare quam sedulo nitereris. Nam ea quæ tunc gerebantur (quemadmodum cognitio, quam a teneris combibimus, una cum ætate crescit, & cum animo ipso coalescit) multo firmius inhærent memoriæ, quam ea quæ nuper præterierunt. Quin & locus mihi obversatur, in quo Polycarpus, tum cum dissereret, sessitabat; & illius eodem adventus atque introitus, & vitæ ratio & forma corporis: possemque & sermones illius referre, quos ad multitudinem habebat: & quam ipse sibi, cum Joanne & cum aliis qui Dominum viderunt, [qualia is ex Joanne audierat, fideliter retinuisse,] intercessisse consuetudinem atque usum memorabat; & quo item pacto ea quæ ab illo dicta & de Domino ipso relata præsens inaudisset, solitus erat enarrare: quo etiam modo ea quæ de ejusdem Domini miraculis & doctrina, ab iis qui Verbum vitæ oculis suis vidissent, accepisset, omnia Scripturis esse conformia affirmaret, mihi posse videor recensere. Hæc enim ego (quæ divina fuit erga me miseratio, [etiam quoad ætatem Christi annorū 33.]) sane quidem diligenter tum auscultabam, non chartæ quidem illa inscribens, sed cordi meo imprimens, quæ & nunc per Dei gratiam semper ingenue nomino menteque recogito. Hinc magnæ videri posset auctoritatis ex talium magistrorum relatu attribuentis Christo ætatem, cum fuit crucifixus communi sententia majorem; & esset reapse, magna si sincera; sed locum omnino corruptum haberi, atque in ipsiusmet Irenæi sententia, Christum tricenarium prædicare exorsum, tria paschata numerasse nec plura, erudite ostendit in Criticis Pagius ad an. 32 num 5, atque adeo non debere talem opinionem Irenæi erroribus adnumerari.

[13] Inter ejusmodi documenta adultus, sacrisque ac profanis litteris egregie instructus Irenæus, præsumitur a S. Polycarpo per omnes ecclesiasticos gradus, ad Presbyteratum usque promotus; [Liber ejus contra Gentiles,] & eo, quo ipsi sic adhærebat tempore, librum scripsisse, putat Halloix, contra Gentiles, quo demonstrata idolorum & totius ipsorum superstitionis vanitate, a multis falsis Diis, ad unum verum Deum revocaret. De hoc libro sic loquitur Eusebius lib. 5 Hist. Eccl. cap. 25: Circumfertur & alius ejus liber contra Gentes, brevissimus ille quidem, maxime tamen necessarius, de disciplina; inscriptus περι ἐπιστὴμης, quod, de scientia, Valesius vertit divisionis suæ cap. 26: quem Eusebii locum aliter legens vel intelligens Hieronymus infra, Scripsit, inquit, contra Gentiles volumen breve, & de disciplina aliud. Sed ejus nec fragmentum quidem unicum superest apud Græcos Latinosque Patres. Felicior eorum librorum fortuna fuit, [non videtur scriptus ante libros contra hæreticos,] quos contra hæreses scripsit in Gallia, & ad amicum, nusquam adhuc nominatum, misit in Asiam: totum enim fere librum primum Epiphanius in suum simile opus transtulit, aliaque multa: quæ ut dubitare nos non patiuntur quin eos Irenæus Græce scripserit, etsi subdubitarit Erasmus; ita ægre permittunt, ut sine scrupulo assentiamur Halloisio, quod liber contra Gentiles fuerit primus Irenæi fœtus, cum in illorum præfatione sese excuset, veluti μήτε συγγράφειν εἰθισμένον, μήτε λόγων τέχνην ἐσχηκότα, id est, neque scribere quidquam assuetum, neque artis oratoriæ peritum. Quæ autem Irenæo occasio fuerit in Gallias transeundi, idem Halloix sic exponit.

[14] Cum temporibus Antonini Pii Imperatoris & Aniceti Pontificis, [editos post transitum in Gallias,] (quorum hunc ab anno CLIII ad CLXII sedisse opinamur) Valentiniana hæresis invalesceret, nec in Asiam modo, sed & in Galliam penetrasset; proclive creditu est, S. Photinum Lugdunensem Episcopum, gravi ævo fatiscentem, ac jam laboribus & vigilus contra grassantes lupos imparem, a beatissimo Polycarpo submitti sibi ab eo auxilia missis litteris postulasse: hunc autem acceptis pridem eruditionis ac sanctimoniæ Irenæi experimentis, illum ex omnibus ad ejusmodi provinciam perquam aptum & idoneum judicasse atque eo destinasse. Deinde addit, quod Primus illi, in terram ingresso, labor maximeque necessarius is fuit, quem ipse in addiscenda ejus gentis lingua impendit. Et hoc ex præcitata contra Hæreses præfatione intelligitur; ubi amico excusans simplicitatem inornati sui styli, [& operam linguæ, non Celticæ, sed Latinæ impensam;] Neque vero facies, inquit, ut a nobis qui inter Gallos degimus, atque in barbara lingua ut plurimum operam ponimus, verborum requiras artificium; Sed ibi nequaquam intellexerim ego veterem Celticam, prævalente in provinciis illis Latina lingua, tunc prorsus abolitam, etiam interrusticos, quamvis hi ea corrupta uterentur; sed ipsammet Latinam, Græcis habitam barbaram; qui adeo eam domi suæ non curabant discere, ut etiam Romæ, ubi cultiores quique Græce loquebantur, eadem magnopere non egerent.

[15] In his occupato Irenæo, Florinus & Blassus, teste Theodoreto lib. 1 hæretic. fabul. in Presbyterorum Romanorum numerum computati, [edidit autē illos Græce,] in Valentini sectam declinarunt, quorum morbum deplorans ter beatus Irenæus, adversus Valentinum scripsisse dicitur. Homines illi erant, vel origine Græci, vel Græcæ linguæ (ut reliquus Romæ Clerus) bene periti; ut propterea non debeat quis dubitare, utrum Irenæus suos illos libros Græce primum scripserit. Sed quid vetat cogitare, quod eosdem mox fecerit a suorum domesticorum aliquo in Latinam linguam traduci; aut potius exercitii causa ipsemet Latine transtulerit, quales postea habuit S. Augustinus, & loco non uno allegat? [ac postea forte ipsemet vertit Latine.] Certe ab hac conjectura non dimoveor translationis istius nonnulla barbarie & styli asperitate: cui enim mirum videatur hominem, licet cultissimum, sed ab incunabulis Græcum, qualis fuit S. Irenæus, qui in provecta ætate Latinæ linguæ primum cœperit animum applicare, etiam post diligens studium in ea positum græcizare, & minus eleganter loqui? Est, inquit Raynaudus, [Non putatur tamen ritu Græco usus in Sacris,] qui ad S. Irenæum ejusve decessorem Pothinum referat institutionem Divini Officii, ritu Asianorum Græce celebrandi Lugduni, quod confirmat ex Græce exarato codice pervetusto in cortice, asservato in Lugdunensis Ecclesiæ tabulario; eo siquidem Codice Psalmi & Hymni universumque divinum Officium continetur… Ægre tamen suadetur id usu receptum in provincia Romani juris, cui Græcum idioma esset exoticum; & cui ut se accommodaret S. Irenæus, necesse habuit suum opus contra Gnosticos, Valentinum & discipulos, utcumque Latine edere vel edi curare. [sed solo Latino.] Interim nihil vetat credere, si vere tam antiquus est liber, ab alterutro prædictorum Sanctorum allatum ex Asia: eumque prælo committi ac publici juris fieri tanto erit optabilius, quanto divini Officii ordo magis differre invenietur ab eo, quem postea SS. Basilius aut Chrysostomus ordinavere; sicuti gaudemus videre Sacramentarium Gelasianum, & ipsum cum Gregoriano ac deinde cum hodierno Romano conferre.

[16] [Post S. Photini Martyriū Romam legatus,] Ceterum utcumque Irenæus Græce libentius meliusque scriberet quam Latine; hujus tamen linguæ satis norat, ut posset absque interprete commissum sibi negotium agere, quando Pothini Episcopi adhuc Presbyter a Martyribus ejusdem loci ob quasdam Ecclesiæ quæstiones legatus Romam missus, honorificas super nomine suo ad Eleutherum Episcopum pertulit litteras. Sedit Eleutherus, juxta veteres Catalogos, a nobis explicatos ab anno CLXXI ad CLXXXV, cujus anno VI cum S. Photinus ac plures alii illustre martyrium consummassent, II Junii explicatum; [cum litteris ea de re scriptis,] relatrices rei gestæ litteras scripsere servi Christi, qui apud Viennam & Lugdunum Galliæ degunt, Fratribus per Asiam & Phrygiam constitutis: cujus exemplar cum etiam Romam perferendum Irenæo dedissent, ad earum calcem ita Pontificem alloquuntur: [tunc tantū Presbyter erat,] Te per omnia ac perpetuo valere optamus, Pater Eleuthere. Has litteras ad te ut perferret, fratrem & collegam nostrum Irenæum hortati sumus; quem quidem ut commendatum habeas, rogamus, utpote æmulatorem testamenti Christi. Quod si nobis compertum esset, locum cuiquam conferre justitiam; eum tamquam Presbyterum Ecclesiȩ (hunc enim gradum obtinet) tibi imprimis commendassemus. Ad quid autem? An forte ut a se electum Pontifex consecraret Episcopum? Ita opinor.

[17] Adeo interim clarum videtur testimonium istud, ut nullum superesse putem locum dubitandi, [necdum Episcopus;] utrum Irenæus fuerit consecratus Episcopus, vel Romæ, vel post suum Roma reditum, Lugduni. Frustra Halloix huc allegat locum ex Vita S. Augustini, cui persuasum fuit, Valerio Episcopo rogante, ut Hipponensi Ecclesiæ ordinaretur Episcopus, qui suæ Cathedræ, non jam succederet, sed Consacerdos accederet, dum fieri solere ab omnibus suaderetur, atque id transmarinis & Africanis Ecclesiæ exemplis probaretur. Frustra etiam eodem allegaretur Beda, lib. 2 cap. 4 narrans, [talem tamen si eum fecisset Photinus senex,] quomodo Cantuariensi Augustino successit in Episcopatum Laurentius; quem ipse idcirco adhuc vivens ordinaverat, ne se defuncto status Ecclesiæ tam rudis, vel ad horam Pastore destitutus, vacillare inciperet: in quo & exemplum sequebatur primi Pasioris Ecclesiæ, hoc est beatissimi Apostolorum Principis Petri, qui fundata Romæ Ecclesia Christi, Clementem sibi adjutorem evangelizandi simul & successorem consecrasse perhibetur. [rem tunc nec vetitā nec inusitatam fecisset.] Frustra, inquam, talia allegarentur ad anticipatam ordinationem suadendam: neque enim quoties id rationabiliter fieri potuit, factum etiam esse prudenter quis dixerit: fieri tamen sæpius potuisse, visum Henschenio est, omninoque evinceret auctoritas antiquissimi Catalogi Pontificii, qua ille nititur, si ea tanti nunc Romæ esset, quanti fore credidit. Quamquam in istis etiam casibus existimaverit non fuisse tales Vicarios ordinatos, cum pleno jure successionis; sed ita ut ad perfectum Pontificem habendum requisitus fuerit novus a jus habentibus ad electionem consensus.

[18] Scripsit autem S. Irenæus, post susceptum Episcopatum, fortassis etiam ante, apud Hieronymum, quinque adversus hæreses libros; [Alia S. Irenæi scripta:] & contra gentes volumen breve; & de disciplina aliud; ad Martianum fratrem, de Apostolica prædicatione; & librum variorum tractatuum; & ad Blastum, de schismate; & ad Florinum, de Monarchia; sive quod Deus non sit conditor malorum; & περὶ τῶν ὀγδοαστῶν egregium Commentarium, in cujus fine significans, se Apostolicorum temporum vicinum fuisse, sic subscripsit, Adjuro te, qui transcribis librum istum, per Dominum nostrum Jesum Christum, & per gloriosum ejus adventum, quo judicaturus est vivos & mortuos, ut conferas postquam transcripseris; & emendes illum ad exemplar, unde transcripsisti, diligentissime; hanc quoque obtestationem similiter transferas, ut invenisti in exemplari (Quæ Auctoris tam singularis pro hoc suo libro solicitudo facit, [cura cavēdo schismati impensa,] ut eum excidisse dolendum sit magis) Feruntur ejus & aliæ, ad Victorem Episcopum Romanum de quæstione Paschæ Epistolæ, sub annum CXCVI scriptæ, in quibus commonet eum non facile debere unitatem collegii scindere: siquidem Victor multos Asiæ & Orientis Episcopos, qui decima quarta luna cum Judæis Pascha celebrabant, damnandos crediderat; in qua sententia, hi etiam, qui discrepabant ab illis, Victori non dederunt manus.

[19] Præconceptum igitur rigorem temperavit Pontifex; & Irenæo, vere juxta vim nominis sui Pacifico, successit quod optabat, ut schisma tunc caveretur: nihilo tamen segnius Victoris probavit sententiam, Pascha non XIV luna primi mensis, [& legitimi Paschatis observationi.] sed potius die Dominico, post XIV lunam & vernale æquinoctium occurrente; prout ab Apostolis (Petro scilicet & Paulo) traditum est, celebrandum esse. Itaque divina & sacra provincialis synodus, collecta Lugduni Galliæ ab Irenæo, sanctissimo ibidem Episcopo, aliisque tredecim Episcopis, similiter de divino mystico Pascha constituit. Ut autem ecclesiam a schismate vivus servavit Irenæus, ita mortuus hæresim Lutheranam quadamtenus stitit, [Multitudo civium cum Irenæo passorum,] quando (sicut scribit Florimundus Remundus, de orto progressuque hæreseon cap. 7) Regem Franciscum I, mellitis hæreticorum sermonibus & personatorum Catholicorum artibus prope actum in muscipulam, Cardinalis Turnonius, fraudi, unaque Galliam universam ruinæ subduxit; ostentato, sui (ut ajebat) in Lugdunensi sede decessoris volumine; & Regi (ut erat litterarum & librorum amantissimus) de industria suggessit, quæ S. Irenæus lib. 3 cap. 3 de Apostolorum & Apostolicorum virorum in hæreticos odio, & diligenti eorum devitatione, quamcumque speciem pietatis obtendant, scripta reliquit. Ita ille a Raynaudo Latine redditus.

§. III. De martyrio, sepultura & translationibus Sancti.

[20] Crudelitatem persecutionis, in qua S. Irenæus, post gregem fidelium communi internecioni traditum, coronam retulit ipse, [antiquitus æstimata 19000:] singulariter per varia probatus supplicia, describens Gregorius Turonensis, cæsorum nec numerum, nec nomina, ait colligi potuisse. Quod sane non est mirum, si vere, scripsit Ado, sanctum Pontificem, cum omni fere civitatis suæ populo, coronatum martyrio. Vetustissimum tamen Ms. ecclesiæ Lugdunensis apud Severtium, sicut illud appellat Halloix in Notis ad cap. 12; sive, Ms. Codex ecclesiæ S. Irenæi, ut nominat Raynaudus in Prologum 4 Indiculi; vel, ut alibi dicitur, Homiliarium (quibus omnibus suppono nihil indicari seculis IX vel X antiquius) præsumit definire, interfecta ibi decem & novem vivorum millia, exceptis parvulis & mulieribus. Qui numerus, inquit Raynaudus, in his quoque versibus exprimitur, quos, in reliquiis magnificentissimæ quondam Basilicæ, in primo pavimenti aditu, etiamnum legere ex parte licet, musivo opere vermiculatis tesserulis obducto, expressos; recens autem, ne ab edaci rerum ævo prorsus exederentur, ostii fronti adscriptos.

Ingrediens loca tam sacra, rea pectora tunde;
Posce gemens veniam, lacrymas hic cum prece funde.
Præsulis hic Irenæi turba jacet sociorum,
Quos par martyrium traduxit ad alta polorum.
Millia dena novemque fuerunt sub duce tanto.

[21] Halloix pag. 684 allegat Auctorem libri de sex ætatibus mundi, ætate sexta fol. 116 dicentem, quod Irenæus a Severo positus inter duos colles, cum in uno Crucem, in alio idolum posuisset, ut mortem per Crucem vel vitam per idolum eligeret; cum populo tamen ad crucem venit, [ii inter crucem & idolum positi ad istā dicuntur cucurrisse,] & omnes martyrio coronati sunt IV Kal. Julii. Nescio quantæ auctoritatis sit Auctor, aut potius liber ille, apud Halloix. Non omnibus saltem probabitur, quod habet de duobus collibus: quamvis idem prudentior aliis fuerit in non definiendo præcise numero Martyrum; contentus dicere, Irenæum cum populo omni, secum inter colles posito, (is enim videtur sensus esse) martyrio coronatum fuisse. Iste autem omnis populus, non debet necessario valde numerosus putari. [ex auctore de 6 ætatibus mundi anno 1493 impresso.] Liber ex variis scriptis collectus fuit anno MCCCCXCIII, & quidem brevi tempore, ut fatetur impressor, simul indicans collectoris nomen, & alia quædam folio CCLXVI, his verbis: Completo in famosissima Nurembergensi urbe Operi de historiis ætatum mundi, ac descriptione urbium, felix imponitur finis. Collectum brevi tempore auxilio Doctoris Hertmanni Schedel, qua fieri potuit diligentia, anno Christi millesimo quadringentesimo nonagesimo tertio, die quarto mensis Junii. Hæc ibi. Nos alium quoque similis argumenti librum, sex ætates complexum, habemus, annos XVIII citius impressum Lubecæ; cujus quia non admodum multi, ante annum MCCCCLXXV typis formati, reperiuntur libri, Conclusionem hic juvat describere, aliquid forte lectori utilitatis allaturam. Sic habet: Anno secundum carnem Filii Dei a nativitate MCCCCLXXV, ipso die sanctissimi Regis & Martyris Oswaldi, qui est V Augusti; sanctissimo in Christo Patre ac Domino, D. Sixto Papa quarto; illustrissimo præclarissimæ Domus Austriæ Frederico tertio, Romanorum Imperatore invictissimo semper Augusto, ac pro nunc Coloniæ existente; Imperiali nobili in urbe Lubecana, [Alius liber illo antiquior] arte impressoria, speciali gratia divina, animarum ob salutem fidelium inventa; Epitoma istud, partes in sex, juxta mundi sex ætates divisum, prius alibi non repertum, quod placuit, Rudimentum novitiorum intitulari; Dei adjutorio, qui supernas res ac subternas fortiter, suaviter tranquilleque dispensat; per Magistrum Lucam Brandis de Schasz, feliciter est excusum & finitum; veteris novique Testamentorum ac aliarum incidentium historiarum contentivum, a Protoplasto non solum usque ad Christum, ut in Proœmio est promissum; sed etiam omnium Imperatorum ac summorum Pontificum, usque ad annum præmemoratum, omnibus cum Doctoribus famosis, Poëtis, & sapientibus contemporaneis earumdem ætatum, [anno 1475 cusus,] cum memorabilioribus eorum gestis, ceteris præcisis, in quantum unico fuit possibile volumine concludi; ut pauperes, [in quo nil legitur de 2 collibus,] multos solvere libros non valentes, unum tamen haberent enchiridion, loco multorum semper ad manum librorum. Nec talis quemquam moveat abbreviatio, cum Christus, Fons omnis sapientiæ, multa fecerit, quæ scripta non sunt.

[22] Hoc in codice fol. CCCXXVI sic legitur: Decimo anno Marci Aurelii Antonini Veri (sic enim quasi unum appellat, qui duo sunt) Hirenæus, Polycarpi discipulus, Fotino Lugdunensi Episcopo martyrizato, in locum ejus substituitur, ut dicit Hieronymus, de viris illustribus cap. XXXV. [sed solum numerus 19000 tenetur.] Hic multa scripsit, ut patet ibidem. Iste martyrizatur, post multas virtutes cum Clero suo. Nam Lugduni in uno puteo, in monte Martyrum, decem & novem millia corpora Martyrum requiescunt. Et infra, agens de quinta post Neronem persecutione, quam Severus exercuit, decimo Imperii sui anno, addit: Item, hoc anno passi sunt Hirenæus Episcopus & Clerus suus, IV Kal. Julii. Clerici autem cum Episcopo suo post ceterorum stragem seorsim passi, sex fortassis numero fuerint; & sic apographis Hieronymianis tribus, aliisque vetustioribus Martyrologiis num. 9 allegatis, passus ille dicitur cum aliis sex, qui cum Alexandrinis, quibus intermiscentur, nequaquam confundi debeant.

[23] Ado, in suo Martyrologio, elogium S. Irenæi sic finit: Sepultus est a Zacharia Presbytero, in crypta Basilicæ B. Joannis Baptistæ sub altari: cui ab uno latere Epipodius, [Nihilo certius dicit Ado, sepulturam curatam a Zacharia Presb.] ab altero Alexander Martyr est tumulatus. Hujus cryptæ tam reverenda est claritas, ut meritum Martyrum signare credatur. Accepta sunt hæc ex Gregorio Turonensi lib. 1 de Gloria Martyrum cap. 50 sic scribente; ubi cum egisset de S. Fotino, & dixisset quod ei & merito & sanctitate condignus Irenæus successit Episcopus, per Martyrium & ipse finitus; sic prosequitur: Hic in crypta Basilicæ B. Joannis sub altari est sepultus, & ab uno quidem latere Epipodius, ab alio vero Alexander Martyr est tumulatus: de quorum monumentis si pulvis cum fide colligitur, extemplo medetur infirmis. Magna enim claritas in crypta illa continetur, quæ (ut credo) merita Martyrum signat. Prudenter tacet de Zacharia Gregorius, [in crypta S. Joannis:] qui eum retulerat inter Martyres jam inde ab anno CLXXVII id est annis XXX ante S. Irenæum Martyrio coronatos: sed licet hoc dubium sit, eo quod ex sensu Epistolæ Martyrialis, ab Eusebio relatæ, ibi nominetur aliquis Presbyter Zacharias, sed Vettius Epagatus intelligatur, eadem laude dignus, quæ seniori Zachariæ patri Joannis Baptistæ in Euangelio tribuitur; non evadit certum, in silentio antiquiorum Scriptorum & defectu Actorum genuinorum, Lugduni floruisse ætate illa aliquem Presbyterum Zachariam, & quidem talem, qui, sicut idem Ado in Chronico sustinet, [nam illum alii dicunt cum S. Photino passum:] tempore Paracodis Episcopi Viennensis, superstitis usque ad Imperium Maximini, id est usque ad annum CCXXXV, Lugdunensis Episcopus floruit.

[24] Dicitur quidem in præcitata Lugdunensis Ecclesiæ homilia, apud Raynaudum; Postquam S. Irenæus noctem pervigil in oratione transegerat, supplicante secum B. Zacharia Presbytero; medio fere noctis spatio, Angelus Domini cum ingenti adstitit claritate, & sancto Sacerdoti locutus est; Zachariam Presbyterum solicite latere facito, qui post tuum abscessum tibi successor existens, confirmet Fratres in Christo. [& alius Zacharias, successor Irenæi] Dicitur etiam in quibusdam Actis S. Benigni Divionensis, I Novembris examinandis, quod ipse & socii Lugdunum pervenientes, quæ est urbs metropolis Galliarum, illic sanctum Presbyterum Zachariam repererunt; qui tunc, gravissima sub Severo Imperatore persecutione dominante, inter Martyrum sepulcra delitescens, fluctuanti Ecclesiæ divinum advenire precabatur auxilium. Sed neutrum scriptum idoneum est ad veram talis Episcopi existentiam certo comprobandam. Nam hoc quidem (ut alia taceam) dicit quod S. Polycarpo quiescenti, quem constat anno CLXIX obiisse, annis XXXVIII ante S. Irenæum, [non nisi ex Actis suspectis habetur,] subito cum innumera sanctorum Martyrum turba S. Irenæus apparuit; qui, quondam alumnus & minister ipsius, tunc Lugdunensem Ecclesiam, cui Episcopus sederat, gloriosus Martyr meritis triumphalibus exornabat: quem etiam rogare cœpit monereque, ut sanctos Sacerdotes Benignum, Andochium, simulque Thyrsum Diaconum in Gallias dirigeret. Homilia vero (ut fatetur Raynaldus in Indiculo ad elogium S. Irenæi) dicit, quod hunc S. Polycarpus legavit in Galliam, addicta ipsi primaria urbe Lugduno, ut B. Pothini jam demortui loco Ecclesiam Lugdunensem gubernaret; quem tamen Pothino adhuc vivente constat Lugdunum advenisse.

[24] Ut ut est, nullus ejus temporis, quo S. Irenæus triumphavit, Zacharias potuit illius corpus condidisse in crypta Basilicæ B. Joannis Baptistæ sub altari, cum ea Basilica ante Constantini tempora nulla fuerit, nedum crypta, tam reverendæ claritatis, qualem Ado indicat, & Sidonius Apollinaris celebrat suis versibus lib. 2 Epist. 10. Vide de istis agentem Raynaudum in Indiculo, ad Elogium S. Patientis, multoque distinctius Chiffletium, [seculo autem 3 ineunte necdum erat talis ecclesia,] æque nostrum in Observationibus Claudianis VI Junii num. 34 & seqq. Hic ibi docet, Martyrum quidem corpora persecutionis tempore latuisse in subterraneis suburbanisque Christianorum cœmeteriis, aut dumoso quodam profundo quale describitur in SS. Epipodii & Alexandri Actis XXII Aprilis, cum dicitur, quod erat in colle superposito civitati concretis densatus stipitibus locus, ibique in modum speluncæ conclusa frutetis ac sentibus vallis latebat; quo in recessu venerabilia corpora religiosa provisione demersa sunt; quia Gentilium furor externam denegans sepulturam, [sed dumosa vallis, ex qua elata sec. 4 corpora ad ædem S. Justi.] etiam in corpora inanimata sæviebat: quo etiam illatam magnam illam civium multitudinem, sub Severo passam cum Irenæo docet idem Chiffletius: Postea vero venerabilem locum religiosorum cultus servavit, & prodidit reverentia deducta per posteros, donec in vicino loco constructa fuit SS. Machabæorum, postea S. Justi dicta ecclesia, in quam ejus conditor, quisquis is fuit, S. Irenæi, & aliorum nonnullorum corpora transtulit.

§. IV. De ecclesia & crypta a S. Patiente Episcopo constructa, & S. Irenæi veneratione in eisdem.

[26] Seculo V ad finem vergente, Lugdunensis Episcopus S. Patiens, [Fundatæ sunt illæ circa an. 480] supra ostium præmemorati antri, seu dumosi profundi, in quod tot millium sub Irenæo Martyrum defossa erant corpora, duo templa tecto sub uno fundata extruxit, hoc est cryptam eique impositam ædem S. Joannis, postea dictam Irenæi; quam esse ipsam, cujus majestatem Sidonius Apollinaris ornavit hendecasyllabis suis, clare demonstrat prælaudatus Chiffletius. Ipsos hic accipe, nativo suo quo habentur Ordine, inserti lib. 2 Ep. 10 ad Hesperium; in qua sic præfatur: Ecclesia nuper constructa est Lugduni, quæ studio Papæ Patientis ad summum cœpti operis accessit… Hujus igitur ædis extimis, [quales describit Sidonius Apollinaris,] rogatu præfati Antistitis, tumultuarium carmen inscripsi, trochæis triplicibus, adhuc mihi familiaribus. Namque ab hexametris eminentium Poëtarum, Constantii & Secundini, vicinantia altari Basilicæ latera clarescunt: quos in hanc paginam admitti, nostra quam maxime verecundia vetat; quam, suas otiositates trepidanter edentem, meliorum carminum comparatio premit… Sed quorsum ista? Quin potius paupertinus flagitatæ cantilenæ culmus immurmuret.

[27]

Quisquis Pontificis Patrisque nostri
Collaudat Patientis hic laborem:
Voti compote supplicatione
Concessum experiare quod rogabis.
Ædes celsa nitet, nec in sinistrum
Aut dextrum trahitur: sed arce frontis
Ortum prospicit æquinoctialem.
Intus lux micat, atque bracteatum
Sol sic solicitatur ad lacunar, [sitas ad Ortum æquinoctialem,]
Fulvo ut concolor erret in metallo.
Distinctum vario nitore marmor
Percurrit cameram, solum, fenestras;
Ac sub versicoloribus figuris
Vernans herbida crusta, saphyratos
Flectit per prasinum vitrum lapillos.
Huic & porticus applicata triplex,
Fulmentis Aquitanicis superba:
Ad cujus specimen remotiora
Claudunt atria porticus secundæ; [opere splendidissimo]
Et campum medium, procul locatas,
Vestit saxea silva, per columnas.
Hinc agger sonat, hinc Arar resultat;
Hinc sese pedes atque eques reflectit;
Stridentum hinc moderator essedorum;
Curvorum hinc chorus helciariorum, [super Ararim,]
Responsantibus Alleluia ripis,
Ad Christum levat amnicum celeuma.
Sic sic psallite, nauta vel viator:
Namque hic est locus omnibus petendus,
Omnes quo via ducit ad salutem.

[28] Simili majestate aut saltem forma stetisse tunc etiam S. Justi ecclesiam idem Sidonius indicat lib. 5 Epist. 17 ubi ait: Conveneramus ad S. Justi sepulcrum … Processio fuerat antelucana, solennitas anniversaria, populus ingens sexu ex utroque, quem capacissima basilica non caperet, [quibus etiā fuit vicina sed antiquior S. Justi.] & quamlibet cincta diffusis crypta porticibus. Non hanc tamen, sed illam S. Irenæi, a Sidonio versibus suprascriptis depingi, Gregorio Turonensi sub nomine S. Joannis designari, ab Adone ad Zachariæ ætatem perperam evehi, demonstrat loco præcitato Chiffletius; & in hac SS. Alexandri, Epipodii & Irenæi corpora a tempore S. Patientis quievisse, usque ad tempora iconoclastarum; contra Audoyni Chorepiscopi sententiam, anno DCCCCVIII affirmantis ipsa in restaurata a se S. Justi basilica requiescere. Quæ controversia cum anno MCCCCX a Canonicis S. Justi esset resuscitata, eo quod Petrus Cardinalis de Thuræo, Apostolicæ Sedis legatus, translatis in novas arcas Sanctorum Irenæi, Epipodii & Alexandri corporibus, [In bac, non ista, corpus S. Irenæi repertum an. 908;] in diem V Aprilis fideles in S. Irenæi invitasset ad Indulgentias, ea causa propositas. Anno tandem post tertio pronuntiatum pro Sanct. Irenæensibus est: & nonnullis aliis deinde repertis ibidem corporibus, ipsaque festivitate a die V Aprilis, ad primam post octavam Paschæ Dominicam translata, sequens est instituta Oratio, sub Missam & Officium divinum recitanda, Omnipotens sempiterne Deus, qui hodierna die beatissimos Martyres tuos Irenæum Pontificem, Epipodium atque Alexandrum, cum sociis eorum, gloriosissime relevari voluisti; concede propitius, [translatio 5 Aprilis facta] intercessionis ipsorum auxilio, nos ab omnibus malis mentis & corporis liberari, & de eorum societate in æterna beatitudine consolari.

[29] Illic, inquit Halloix cap. 12, tanta olim S. Irenæi veneratio fuisse fertur, ut nec ipse Canonicorum Lugdunensium Ordo sacer, ad sanctum illud pignus attrectandum, nisi nudis pedibus & expiata in Sancti honorem peccatorum sordibus anima, auderent accedere; neque item quisquam civium aut peregrinorum, nisi eadem servata religione, ad illud visitandum admitteretur. [agitur Dom. 2 post Pascha.] Religionem porro comitabatur tanta Martyris gratia, tantaque prodigiosorum beneficiorum multitudo, ut tres de iis conscripti libri extitisse ferantur: qui quidem libri, illa temporum iniquitate, qua hæreticorum efferata rabies rerum potiebatur, una cum aliis multis cimeliis interierunt. Ita Halloix, ex instructione, [Illud ibi reverentissime habitum, multis miraculis claruit,] ut profitetur in Notis, nostri P. Antonii Grenu, sui quondam contubernalis Duaci, anno autem MDCXX sacræ Theologiæ apud Lugdunenses Professoris; deinde ex Severtio parte 1 de Lugdunen. Archiepiscopis num. 2 addit sequentia,

[30] Annus erat a Domini natalitiis MDLXII, cum ad diem Aprilis XXIX Lugdunensis urbs ab hæreticis capta, miserum ac lamentabile improbitatis ac nequitiæ spolium fuit; templa autem, aræ, imagines, reliquiæ, & quidquid sancti erat, summæ impietatis ludibrium. Tunc siquidem & beatissimi Irenæi venerandum corpus, ereptum ex adytis, projectum in compita, in partes distractum, partim flumine disperditur, partim ad contumeliam reservatur. Capitis enim cranium homines sceleratissimi, per vicos & plateas, pilæ instar, quæsita e flagitio voluptate, pedibus pertruserunt; [sed fuit an. 1562 dissipatum a Calvinistis,] donec tandem e rivulo quopiam, pro re nihili derelictum, a certo chirurgo, insignis probitatis viro, clandestine asportatum, tam diu solicite conservatum est, donec eadem urbe, ab Carolo IX Francorum Rege, depulsis hæreticis recuperata, pristino honori per publicam supplicationem restitutum omnis ordo vidit; omnis populus, ut de reperto thesauro, applausit. Prælaudatus Antonius Grenu, qui prædicta submisit, in aliis ad Ambrosium Silvium, [unde solum caput recuperatum in honore manet.] suum & Haloisii quondam Superiorem, litteris, huic indicatum voluit; extare etiam tum, id est anno MDCXX die XV Januarii, integrum magni Irenæi cranium, quod hesterno die, inquit, hisce oculis meis vidi, & ea qua par est devotione complexus fui. Hic juvat annectere Deductionem historicam Controversiæ Lugduni agitatæ super possessione corporis sancti Irenæi & aliorum Sanctorum, inter ecclesias S. Justi & S. Irenæi, concinnatam a P. Chifletio p. m. & dein ad nos transmissam.

DEDUCTIO HISTORICA
Controversiæ agitatæ inter Ecclesias Lugdunenses S. Justi, & S. Irenæi, super possessione sacrorum corporum S. Irenæi, S. Epipodii, & S. Alexandri Martyrum: a die XXI Junii, anni MCCCCX, usque ad nonam diem Augusti, anni MCCCCXIII.

Irenæus Martyr, Episcopus Lugduni in Gallia (S.)

EX MSS.

§. I. Petri Card. de Thureyo anno MCCCCX pro Irenensibus præjudicium.

[1] [SS. Justi & Irenæi Ecclesiarū] Ecclesiam S. Irenæi extruxit S. Patiens Episcopus Lugdunensis: ea prior fuit Ecclesia S. Justi, olim sanctorum Machabæorum dicta, quippe in qua non tantum S. Patiens, sed etiam ejus decessores, S. Justus, S. Alpinus, S. Antiochus, & S. Elpidius sepulti essent. Utriusque Ecclesiæ, [olim una familia] S. Justi & S. Irenæi una olim erat familia, quam in duas primus divisit Hugo ex Episcopo Diensi & Apostolicæ Sedis Legato Lugdunensis Archiepiscopus, inter ævi sui illustres viros numerandus: & Ecclesiam quidem S. Justi auctoritate Apostolica secularem & collegiatam esse statuit, multis eam libertatibus & immunitatibus donando, sibique & suis successoribus Archiepiscopis nomen Abbatis ejusdem Ecclesiæ retinendo: [dividitur in Canonicos seculares & Regulares.] unde & ejus Capituli Præsidi Obedientiarii nomen inditum. Ecclesiam porro S. Irenæi regularem esse voluit sub S. Augustini Canonicorum regula; cujus caput Prioris appellatione gauderet, cujus tanta esset dignitas atque auctoritas, ut in divinis Officiis mitra uteretur, ut Bellævillæ Abbatem ejusdem Augustiniani Ordinis sibi haberet obnoxium, ut in triduo Passionis, tubæ clangore populum ad suam Ecclesiam convocari faceret; ut denique in suburbio sibi subdito, die mensis Junii vigesima septima (quod erat S. Irenæi pervigilium) jejunium indiceret, sequenti XXVIII (quæ erat Apostolorum Petri & Pauli vigilia) eademque S. Irenæi festivitas minime ex debito observandum.

[2] Anno MCCCCX VIII Idus Aprilis Petrus tituli S. Susannæ Presbyter Cardinalis, [Anno 1410 Card. de Thureyo] de Thureyo vulgo nuncupatus, Apostolicæ Sedis Legatus a latere, adstantibus Philippo de Thureyo Archiepiscopo Lugdunensi ejus germano, & magno Clerici ac populi Procerumque cœtu, in Ecclesia S. Irenæi, sanctorum Irenæi, Epipodii, & Alexandri Martyrum corpora e plumbeis loculis exempta in elegantiores hierothecas transtulit: damnata S. Justi Canonicorum arrogantia, qui eorum Sanctorum corpora in crypta Ecclesiæ suæ se habere jactabant. Hinc dedit Petrus Cardinalis rescriptum quod sequitur.

[3] Petrus miseratione divina, tituli sanctæ Susannæ, sanctæ Romanæ Ecclesiæ Presbyter Cardinalis de Thureyo vulgariter nuncupatus, [dato diplomate] in Lugdunensi & certis aliis regni Franciæ provinciis, cum plena potestate Legati a latere, Nuntius Apostolicus specialiter destinatus. Universis Christi fidelibus, præsentes litteras inspecturis, salutem in Domino sempiternam. Gloriosos Christi Martyres, qui ejus amore, victo terrore seculi, ac spretis pœnis corporis, sanguinem proprium fundere non timentes, cælestis sunt effecti beatitudinis possessores, & in choro sanctitatis coruscant; decet per Christi fideles magnis attolli præconiis, ac solicitis & indefessis studiis honorari. Ipsi namque eisdem fidelibus, cum ad eos humiliter recurrunt, benignas aures exhibent, & pro eis (utpote gentium devotarum inclyti defensores) apud Regem Regum suis excellentibus meritis, & devotis orationibus sedule intercedunt.

[4] Cupientes igitur, prout juris exigit auctoritas, & exposcit judicium rationis, veritati testimonium perhibere; eisdem Christi fidelibus clara notitia notum fieri volumus, quod nuper, videlicet anno Domini millesimo quadringentesimo decimo, ad notitiam nostram deducto, inclyti Christi Martyres, sancti Irenæus Olim Lugdunensis secundus Archiepiscopus, Epipodius & Alexander, pro fide orthodoxa glorioso martyrio coronati, per beatum Zachariam in basilica sive Ecclesia monasterii, sancti Irenæi Lugdunensis, Ordinis sancti Augustini, in terra fuerant tumulati: & quod dilecti nobis in Christo Prior & Conventus dicti monasterii, asserentes dictorum Sanctorum corpora in eorum ecclesia fuisse tumulata, multipliciter affectabant dictorum Sanctorum corpora exhumari, & in loco notabiliori relevari; quamquam pro parte nonnullorum Canonicorum ecclesiæ sancti Justi assereretur, dicta Sanctorum corpora non in basilica sancti Irenæi, sed in dicta ecclesia sancti Justi fuisse tumulata.

[5] Nos cum de præmissis aliquam notitiam non haberemus, cupientes de hujusmodi varia assertione plenarie informari, die datæ præsentium, una cum Reverendissimis in Christo Patribus, [omnibus diligenter inspectis] Dominis Philippo de Thureyo Archiepiscopo & Comite Lugdunensi, atque Galliarum Primate, germano nostro, Petro de Saluciis Mimatensi; Jacobo Crepigniaci Divionensi Episcopis, necnon Joanne de Archerio Savigniaci, Ludovico de Varambone Ambroniaci, Guillermo Malumpsi sancti Ruphi Valentinensis, Emardo de Cordone Insulæ Barbaræ, Anthonio de Verona Athanacensis Lugdunensium monasteriorum Abbatibus, ac Domino Petro de Monteoco Decano Ecclesiæ Lugdunensis, & pluribus aliis viris tam litteratis quam nobilibus & laicis in multitudine copiosa; primo personaliter accessimus ad ecclesiam sancti Justi Lugdunensis, in monte supra civitatem situatam: & ibidem ipsius ecclesiæ Canonici, scientes quod pro informatione hujusmodi facienda principaliter veneramus; ad probandum quod dicta Sanctorum corpora Irenæi, Epipodii & Alexandri, in eorum ecclesia sancti Justi requiescerent, quamdam scripturam privatam, in qua continebatur, quod prædicta corpora Sanctorum in dicta eorum ecclesia sancti Justi requiescebant, in pergameno coram nobis produxerunt: [tum S. Justi] cujus lecto coram nobis ac intellecto tenore, nos postmodum una cum eisdem Prælatis, litteratis, nobilibus, & aliis supradictis accessimus, intravimus & visitavimus, inspectionique oculorum subjecimus ipsam cryptam ecclesiæ sancti Justi.

[6] Quo facto, subsequenter ad dictam basilicam sive ecclesiam sancti Irenæi direximus gressus nostros, dictis Priore & Conventu processionaliter & honorifice obviam exeuntibus omnibus nobis: & ad probandum quod supradicta Sanctorum corpora in eadem basilica sive ecclesia sancti Irenæi requiescerent, nonnullos libros antiquos, Martyrologia nuncupatos, Legendas Sanctorum, & nonnulla alia scripta, tam in archivis ipsius monasterii, [tum S. Irenæi] quam metropolitanæ Lugdunensis, quam sancti Nicetii, & Athenacensis Lugdunensium ecclesiarum reperta, coram nobis produxerunt. In quibus quidem scripturis coram nobis diligenter perlectis, inter cetera cavebatur, dictorum sanctorum Martyrum corpora (videlicet sanctus Irenæus dudum per beatum Zachariam sepultus in dicta sancti Irenæi basilica, videlicet in crypta basilicæ sancti Joannis Euangelistæ, sub altari; & sanctus Epipodius a parte dextra altaris sancti Irenæi, & sanctus Alexander a parte sinistra) tumulata extitisse. Hoc etiam scriptura antiqua in dicta crypta posita, & fama publica referebat: & ipsa crypta quam vidimus & visitavimus, seipsam manifestat. Attestabantur hæc etiam tria altaria in eadem ecclesia, [utriusque ecclesiæ monumentis] videlicet altare sancti Irenæi quasi in medio, & altaria Sanctorum Epipodii & Alexandri a duobus lateribus; ad quæ collegium Ecclesiæ Lugdunensis singulis diebus festivitatum dictorum sanctorum ibant processionaliter, Missam magnam celebraturi.

[7] Subsequenter vero, ut res majoris formitatis & approbationis existeret, vocari fecimus Capitulum sancti Justi supradicti, ut venirent ad certificationem & apertionem tumulorum dictorum Sanctorum, & ad visionem scripturarum sculptarum in dictis eorum tumulis; ut super discrepatione hujusmodi, quam ipsi de sancto Justo prætendebant, viderent, nos cum multitudine Prælatorum, Doctorum, & Licentiatorum in utroque Jure, ad dictorum Corporum sanctorum relevationem processuros. Unde comparentibus coram nobis pro Capitulo sancti Justi dilectis nobis in Christo Amedeo de Thatam Decretorum Doctore Canonico, & Gaufrido de Cholis dictæ ecclesiæ sancti Justi Magistro chori, [ac matura habita deliberatione cum plurimis] ac etiam Canonicis ejusdem ab una parte; ac præfatis Priore & Conventu sancti Irænei ex altera: habitaque super his matura deliberatione cum dictis Prælatis, & aliis solemnibus Clericis in utraque facultate peritis; videlicet venerabilibus & religiosis viris Magistris Joanne Bard, & Joanne Ploteti, Magistris in sacra Pagina, ac etiam venerabilibus viris, Dominis Joanne de Burgo Camerario sancti Pauli, Petro Papa Sacrista Viennensi, & Cantore sancti Nicetii Lugdunensium ecclesiarum; Legum Doctoribus Hieronymo de Balrad Judice Ressortorum Regis Lugdunensium, Anthonio Grandis legum Doctore, Anthonio de Furano, Jacobo de Meysiaco Judice Metropolitano, in Decretis Licentiato, & Petro de Auxilliaco Licentiato in Legibus; & pluribus aliis viris litteratis & expertis ibidem existentibus: ac materia hujusmodi per nos una cum ipsis diligenter examinata, [Corpus S. Irenæi & aliorum ejusdem ecclesiæ adjudicat,] manifeste comperimus, indubitatum & notorium esse, attentis antiqua fundatione dictæ ecclesiæ sancti Irenæi, ac scripturis Martyrologiorum, & sculpturis lapideis, fama publica, ocularique visione, & aliis præmissis, dictorum Sanctorum corpora non in dicta ecclesia sancti Justi, sed in ecclesia sancti Irenæi fuisse & esse tumulata: & ideo ad relevationem dictorum Sanctorum processimus in hunc modum.

[8] Primo ad monumentum dicti sancti Irenæi, pluribus facibus cereis accensis accessimus; & capsam plumbeam in qua corpus sancti Irenæi jacebat, per dilectum nobis in Christo Joannem de Han aurifabrum fecimus aperiri. Infra quam ossa capitis ejus invenimus, quæ per dictum Episcopum Mimatensem cum magna reverentia recipi & levari, & in mappa alba quam tenebant Abbas monasterii Ambroniaci, & Decanus Ecclesiæ Lugdunensis, poni, & nobis fecimus apportari. [revelatisq; Reliquiis] Quod caput infra quamdam capsam fusteam argento tectam posuimus; ac ossa alia sui corporis reponi fecimus in eadem. Deinde ad tumulum sancti Epipodii accedentes; & aperta sua capsa plumbea per aurifabrum prædictum; invenimus in ea ossa sui corporis: cujus caput super humerum suum dextrum existebat, & ab ipso capite in cerebro vulnerato cruor sanguinis adhuc apparebat. Quod caput cum aliis ossibus sui corporis in quadam capsa fustea reposuimus. Ad tumulum vero sancti Alexandri postmodum accedentes, capsam ipsam fecimus aperiri; in qua capsa dicti sancti Alexandri corpus, quasi in carne, cum capite prorsus piloso repertum, levari & extrahi, & nobis apportari, & in quadam alia capsa fustea ad hoc parata reponi fecimus & recondi; ac per Priorem & Canonicos dicti monasterii præcepimus, prout decet, dictorum Sanctorum corpora honorifice custodiri.

[9] Et ne de cetero ubi dicta Sanctorum corpora requiescant, in futurum valeat hȩsitari, prȩmissa ad perpetuam gestorum memoriam publice attestamur. Ideoque cupientes, ut Christi fideles ad exhibendam eisdem sanctis Martyribus reverentiam & honorem eo devotius invitentur, quo ex his donis gratiæ spiritualis uberius conspexerint se refectos; de omnipotentis Dei misericordia, & Beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, & ex potestate a Sede Apostolica nobis tradita, omnibus vere pœnitentibus & confessis, [indulgētias concedit.] qui in sanctorum Irenæi, Epipodii, & Alexandri prædictorum festivitatibus, ac in sermone generali qui ibidem fiet, & in die relevationis hujusmodi, videlicet sexta die Aprilis, prædictam ecclesiam & loca, in quibus dictorum Sanctorum corpora sunt collocata devote visitaverint annuatim, singulis videlicet festivitatum ipsorum ac relevationis diebus, quibus ecclesiam, & loca prædicta visitaverint, & in dicto sermone interfuerint, ut præfertur; tres annos, & tres quadragenas de injunctis eis pœnitentiis misericorditer relaxamus; præsentibus tamen quoad indulgentias hujusmodi post decennium minime valituris. Datum Lugduni apud sanctum Irenæum prȩdictum, octavo Idus Aprilis, Pontificatus Domini nostri, Domini Alexandri Papæ quinti anno primo.

[10] Errabant Irenæenses dum asserebant, sanctos Irenæum, Epipodium, & Alexandrum Martyres, per beatum Zachariam in basilica sive Ecclesia monasterii sancti Irenæi Lugdunensis, Ordinis S. Augustini fuisse tumulatos. [Error Irenæensium.] Passi enim erant Epipodius & Alexander viginti fere annis ante S. Irenæum: neque hi Martyres in S. Irenæi basilica sepeliri poterant, quæ nulla tunc extabat; sed in Lugdunensium Christianorum cryptis seu cœmeteriis subterraneis. Vetus hic error etiam Martyrologos, & Sermonis de S. Irenæo auctores afflavit, qui tertiam horum Sanctorum sepulturam cum prima confuderunt. Super tumulos trium Sanctorum qui in S. Irenæi crypta relevati sunt, erant ipsi jacentes, antiquissimo opere depicti, S. Irenȩi directe sub altari superioris ecclesiæ S. Joannis, S. Epipodius a dextris, S. Alexander a sinistris.

[11] Anno MCCCCX, XXXI Junii dies dicitur Irenæensibus a S. Justi Canonicis, [Rei Romā delatæ arbiter statuitur Joannes Patriarcha C. P.] ad tribunal Joannis de Castrolucio Seneschalli Lugdunensis: unde provocatur ad Senatum Parisiensem pro possessione exponendi in publico trium Sanctorum relevata corpora; Romam deinde pro summa rei causa pertrahitur. Deputatur a Joanne Papa XXII Judex Henricus Episcopus Sabinensis Cardinalis Neapolitanus. Diu lite agitata tum in Curia Romana, tum in regia Parisiensi, ac Lugdunensi Præfectura, tandem arbiter eligitur anno MCCCCXIII Joannes Patriarcha Constantinopolitanus.

§. II. Prolata testimonia pro S. Justi Canonicis.

[12] Anno Christi DCCCLVIII venerabilis, & in omni pietatis ac religionis opere strenuus vir, [Canonici S. Justi pro se adferunt] nomine Audinus, sive Audoynus, sub beato Remigio Lugdunensi Archiepiscopo Chorepiscopus, cum Ecclesiam S. Justi quasi funditus reædificasset, adeoque ejus structuram majori ex parte immutasset; multa in eam bona de patrimonio suo contulit, & inter cetera villam S. Justi, cum omnibus juribus ad eam spectantibus; In honorem, inquit, sanctorum Irenæi & Justi, in basilica dictæ villæ quiescentium.

[13] Anschericus Lugdunensis Archiepiscopus, anno DCCCCXXVII, donavit Ecclesias S. Clementis & Vallisvannæ Collegio Ecclesiæ S. Justi, in honorem S. Irenæi, & S. Justi, in una illa basilica requiescentium.

[14] [varias Donationes antiquas,] Archandus Comes Forensis, & Dominus Bellyoci anno DCCCCXCIII, dedit Ecclesiæ S. Justi, locum de Lectra, & castrum Yreysiaci: & elegit sepulturam suam ante valvas Ecclesiæ S. Irenæi in Monte sancto, ubi condita erat multitudo Martyrum. Verum hoc magis favet Irenæensibus, qui tum unicam familiam cum S. Justi Canonicis conflabat.

[15] Versus olim inscripti in cryptæ S. Justi propylæo. [versus in inscriptos propylæo cryptæ S. Justi]

Idola res vana (plebs) & simulacra profana.
Yreneus pulchro jacet hic testante sepulcro.
Sanctus Alexander, & Ypipodius hic requiescunt,
Atque Polycarpus, quorum semper bona crescunt.
Martyrii florem passi fudere cruorem.
Yreneum Procerum sociant bis millia dena,
Sed tria centena desunt: istud scio: verum
Excipias numerum puerorum & mulierum.

[16] Hos versus merito explodit Irenæensium patronus, asserens vix a centum & viginti annis conscriptos: & certo nihil habent comparandum cum iis quos Constantio & Secundino nobilibus Poëtis a Sidonio tribui monuimus Illustrationum Claudianarum capite quinto. [qui parum ad rem faciunt,] Neque vero admodum vetusta censeri possunt carmina Leonino rhythmo decurrentia, quorum usus ante seculum Christi undecimum tam rarus vel potius nullus fuit, quam frequens deinceps. Innocentius Papa IV data bulla Lugduni, XV Kalendas Januarii, Pontificatus anno IV, Christi MCCXLVI, hortatus est universos fideles per Remensem, Bituricensem, Lugdunensem, Rotomagensem, Senonensem, Turonensem, Viennensem, & Bisuntinam provinciam constitutos, ut suis eleëmosynis promoverent structuram Ecclesiæ S. Justi: (quam, inquit, ædificare inceperant opere non modicum sumptuoso) propositis unius anni Indulgentiis. Ejusdemque argumenti commendatitias dedit VI Kal. Septembris, anno Pontificatus VI, Christi MCCXLVII ad fideles in Cantuariensi, [Chronicam Sanctorum ecclesiæ suæ,] & Eboracensi provinciis degentes. Hæc ipsa est S. Justi nova basilica, materia, opere, & amplitudine spectabilis, quæ supererat anno MCCCCX, & anno demum MDLXII a furentibus Calvinianis funditus diruta, planeque solo æquata, centum amplius annis in ruinis suis jacet.

[17] Chronica Sanctorum, quorum corpora in Ecclesia S. Justi habentur, quæ ita habet. Item hic habentur reliquiæ & corpus beati Irenæi. Narrat historia Ecclesiastica, sanctum Irenæum beati Polycarpi fuisse discipulum: qui missus in Galliis a prædicto sancto Polycarpo, una cum Zacharia Diacono, & duobus clericis intrantes mare, ut venerunt Massiliam aurora jam rutilante, [in qua] Irenæus igne quem Dominus Jesus misit in terris, accensus, suis ait; Eia, fratres, surgamus, & quam citius ad Lugdunensem urbem, quo a sancto magistro dirigimur, tandem pergamus. Ingrediens autem prædictam civitatem nobilissimam Galliarum, (ubi quo major populus Idolorum cultui deditus degebat, eo copiosior humani generis hostis rabies in Christianos sæviebat) paucos invenit, [Vitæ S. Irenæi compendium,] qui ob gentilium furorem latebris ac tuguriis occultabantur: quibus paterno amore blandiendo inquit; Dilectissimi fratres, nosse debetis Dominum dixisse discipulis suis, Nolite timere eos qui occidunt corpus, sed potius &c. Quid dicam? Spiritus sanctus ipsum ita decoraverat, ut quacumque morbi peste quispiam infirmorum langueret, invocato Jesu nomine, sibi divina gratia subveniret: cæcis visum, claudis gressum, surdis auditum, ægros pristinæ sanitati reddebat; mortuis vitam præstabat, dæmonibus imperabat &c. Post hæc ad rogatum cleri & populi ivit Romam ad Eleutherum Papam, qui tradidit ei Sedem Pontificatus, post mortem beati Photini. Deinde rediit ad propriam sedem, ubi innumerabilem populum Domino acquisivit. Audiens hæc Severus Imperator, jussit militibus civitatem circumdare; conditionem proponendo, ut siquis ullum Christianorum dimitteret seu defenderet, similem sententiam damnationis exciperet. Cædebantur ergo passim universi; nullusque sexus, nulla ætas, nulla conditio omittebatur; tanta fuit effusio sanguinis, ut plateæ fluerent pretiosi sanguinis rivis, & vicina flumina nimio interfectorum cruore infecta rubescerent. Fuerunt autem interfecti cum beato Irenæo XIX millia, & DCC exceptis parvulis & mulieribus, &c. [& memoria Reliquiarum]

[18] Item hic habentur reliquiȩ Innocentium, qui passi sunt sub Herode; item de sanguine Martyrum plenum sepulcrum marmoreum juxta altare beatæ Mariȩ; item Reliquiȩ Sanctorum Machabȩorum, in quorum honore fuit fundata Ecclesia sancti Justi a principio: hic autem habetur corpus beati Justi Lugdunensis Archiepiscopi XII; [S. Justi,] mirȩ humilitatis & prophetici spiritus viri, & Confessoris. Justus iste tanta puritate, tanta patientia, tanta cura pauperum, tanta diligentia fulsit in Ecclesia, ut prȩiret cælestes & virtutum gratia, & divinȩ mandatorum legis observantia. [S. Viatoris,] Item corpus beati Viatoris Comitis sancti Justi, Item corpus beati Alpini Lugdunensis Episcopi XIII, [S. Alpini,] qui construxit Ecclesiam beati Stephani Protomartyris, & baptisterium. [S. Antiochi] Item corpus beati Antiochi Lugdunensis Episcopi XV; Item corpus beati Elpidii Lugdunensis Episcopi XVI; [S. Elpidii, S. Patientis, S. Lupicini, S. Arigii, S. Stephani, S. Remigii, S. Eusebii Episcoporū Lugdun.] Item corpus beati Patientis Lugdunensis Episcopi XXI; Item corpus beati Lupicini Lugdunensis Episcopi XXII; Item corpus B. Stephani Lugdunensis Episcopi XXIIII, Confessoris; Item corpus beati Arigii Lugdunensis Episcopi XXXIIII; Item corpus beati Remigii Lugdunensis Episcopi LIII; Item corpus beati Eusebii Lugdunensis Episcopi. Multa siquidem alia corpora Sanctorum & Reliquæ hic habentur, quorum nomina ad prȩsens non habentur. Item Reliquiæ beati Peregrini, Capellani primi Ecclesiȩ sancti Petri veteris Lugdunensis.

[19] Bonifacius de Augusta Canonicus Lugdunensis, nomine Petri de Augusta Lugdunensis Electi, [instrumentum anni 1287,] Guillelmum Viennensem Archiepiscopum rogat, ut corpus S. Justi, aliorumque Sanctorum in S. Justi Ecclesia quiescentium, ex antiquis tumulis in præparatas hierothecas transferre ne gravetur VII Idus Augusti, MCCLXXXVII. Hic Petrus de Augusta inter Lugdunenses Archiepiscopos locum non habet, quia morte præventus est antequam institueretur. Fuerat Archidiaconus in Ecclesia Lugdunensi, ut notat Severtius in Rodulpho II Lugdunensi Archiepiscopo. Sed mendum irrepsit apud illum, ubi dum obiisse referte XIII Kal. Julii MCCLXXXVII, cum eum adhuc superstitem fuisse ex præmissis constat. Ejus obitum evenisse putamus anno MCCLXXXVIII. Instrumentum hic subjungimus.

[20] Reverendo in Christo Patri ac Domino Dei gratia sanctæ Viennensis Ecclesiæ Archiepiscopo, [quo postulabatur Archiepiscopus Vienn.] Bonifacius de Augusta, Canonicus Lugdunensis, Procurator generalis Reverendi in Christo Patris ac Domini Dei gratia primæ Lugdunensis Ecclesiæ Electi, se ipsum cum omni reverentia & honore. Venerabilium virorum, Obedientiarii & Capituli sancti Justi Lugdunensis devotis precibus inclinati paternitatem vestram ex parte dicti Domini nostri requirimus & rogamus; quatenus ad Ecclesiam Sancti Justi prædicti (si placet) personaliter accedentes, viro & auctoritati dicti Domini nostri, sacratissimum corpus sancti Justi, [Corpus S. Justi & aliorū SS. in ejusdem ecclesia] & alia corpora Sanctorum in dicta Ecclesia requiescentia, ad requisitionem dictorum Obedientiarii & Capituli; ad alia loca dictæ Ecclesiæ, ad honorem dictorum Sanctorum & venerationem relevare & transferre per vos vel per alios fide dignos dignemini; prout vobis & dicto Capitulo videbitur faciendum. [examinare & transferre,] In cujus rei testimonium, sigillum officialatus Lugdunensis præsentibus fecimus opponi. Et nos Magister Jacobus Symeonis Officialis Lugdunensis prædicto Domino Electo, ad mandatum dicti Domini Bonifacii dictum sigillum præsentibus apposuimus in testimonium præmissorum. Datum VII Idus Augusti: anno Domini millesimo ducentesimo octuagesimo septimo.

[21] Ad hujus requisitionem quatuor Doctores Ordinis Prædicatorum, [quod factū per 4 Doctores,] totidemque Ordinis Minorum, Guillelmi Vidunensis Archiepiscopi mandato, corpora aliquot Sanctorum in S. Justi basilica quiescentium, e sepulcris antiquis in novas thecas transferunt IV Kalendas Septembris MCCLXXXVII, ac subsequens instrumentum desuper confecere.

[22] Ad honorem omnipotentis Dei, & exaltationem nominis & fidei Domini nostri Jesu Christi, [qui confecto desuper instrumento] qui bonum odorem notitiæ suæ per Sanctorum suorum merita in fidelium corda diffundit. Notum sit universis, quod anno Incarnationis ejusdem Domini nostri Jesu Christi MCCLXXXVII IV Kalendas Septembris, nos Frater Hugo de Lausanna Lector Claustri Lugdunensis, Frater Hugo de Vienna, Frater Richardus de Peziaco, & Frater Jacobus de Romanis de Ordine Fratrum Prædicatorum Conventus Lugdunensis: itemque Frater Joannes de Vivariis Lector Fratrum Minorum Lugdunensium, Frater Guillelmus de Corbano, Frater Marcus de sancto Boneto, & Frater Joannes de Mornant Ordinis Fratrum Minorum Conventus Lugdunensis, ad instantiam & requisitionem Obedientiarii & Capituli Ecclesiæ sancti Justi Lugdunensis, necnon ad requisitionem & rogatum, seu etiam commissionem Reverendi in Christo Patris Domini G. Dei gratia sanctæ Viennensis Ecclesiæ Archiepiscopi, cui super relevatione sacratissimi corporis sancti Justi, & aliorum Sanctorum in dicta Ecclesia sancti Justi Lugdunensis requiescentium, a prædictis Obedientiario & Capitulo instanter fuerat supplicatum; accessimus personaliter ad prædictam Ecclesiam sancti Justi, Priore Prædicatorum Lugdunensium, & Fratre Joanne de Tarantasia ejusdem Ordinis, & Gardiano Fratrum Minorum prædictorum, qui etiam super hoc requisiti fuerant, absentibus & agentibus in remotis.

[23] Quoniam igitur, teste Scriptura, opera Dei revelare honorificum est, [testantur] ne lucerna memoriæ Sanctorum diutius lateret sub modio, quæ ad promotionem fidei, & ampliandam devotionem populi Christiani potius erat super candelabrum Ecclesiȩ exaltanda, reserato tumulo sancti Justi ad manum prȩdicti Domini Archiepiscopi, aliorum Sanctorum circa eumdem jacentium fecimus aperiri sepulcra, inventasque ibi sacrosanctas reliquias in capsis singulis ad hoc specialiter deputatis, una cum Sacrista, & pluribus aliis ejusdem loci Canonicis reposuimus, & inclusimus sigillatim: de singulis tamen Reliquiis seorsum in sacculis posuimus de voluntate Capituli supradicti, ad ostendendum populis, cum fuerit opportunum: prȩdictorum autem Sanctorum nomina sunt ista. In primo tumulo reperimus corpus beati Arigii Confessoris & Lugdunensis Archiepiscopi, & juxta ipsum in eodem tumulo corpus beati Viatoris Confessoris & Comitis sancti Justi, cum scriptis vel chartis antiquis, de iis facientibus expressam mentionem. Item in alio tumulo corpus beati Patientis Confessoris & Archiepiscopi Lugdunensis, cui suprascriptus erat titulus marmoreus exprimens nomen ejus. Item in alio tumulo corpus beati Eusebii Confessoris, cujus nomen lapis supra eum positus prȩtendebat. Item in alio sepulcro reperimus corpus sancti Stephani Confessoris & Archiepiscopi Lugdunensis, cujus nomen lapis rotundus marmoreus demonstrabat. Item in alio sarcophago repertum est corpus beati Remigii Confessoris & Archiepiscopi Lugdunensis, cujus sepulcrum marmoreum versibus ipsum exprimentibus ab antiquo fuerat adornatum.

[24] Item in alio sepulcro corpus beati Alpini Confessoris & Archiepiscopi Lugdunensis inventum est, [præter alia Sanctorum Corpora] quod juxta tumulum gloriosi Confessoris sancti Justi prȩdicti situm erat, cujus etiam veritas sepulcri propalatur per ejusdem epitaphium, quod nomen ejus cum prȩclaris meritis manifestat. Item in alio tumulo repertum est corpus sancti Antiochi Confessoris & Archiepiscopi Lugdunensis, cujus sacrarum vestium, quibus indutus fuerat, sicut & plurium ceterorum adhuc vestigia manifesta restabant, super cujus etiam tumulum, secundum antiquam prȩdictȩ Ecclesiȩ sancti Justi consuetudinem, in festo ipsius, quod colitur Idibus Octobris, Sacerdotes & Clerici ejusdem loci candelam ponere consueverunt. Item in alio sepulcro reperimus corpus beati Helpidii Confessoris & Archiepiscopi Lugdunensis, cujus sacrarum vestium, quibus indutus fuerat, sicut supra dictum est de beato Antiocho, adhuc vestigia manifesta demonstrabantur, cujus etiam sepulcri locum epitaphium suprapositum ostendebat. Item sub altari beatæ Virginis ejusdem Ecclesiæ repertum est corpus beati Peregrini Presbyteri & Confessoris, cum quadam charta Græce conscripta, juxta quem reperimus corpus beati Constantini Martyris, qui fuit pro fide Christi a Barbaris interfectus, secundum quod quædam scriptura lapidea sepulcro ejus supraposita declarabat. Reperitur etiam quoddam vas lapideum sub prædicto altari beatȩ Virginis, in quo multus sanguis Martyrum fuerat recollectus. Item in alio tumulo juxta altare antiquum sancti Justi, reperta sunt ossa, quȩ pie & probabiliter creduntur esse beati Lupicini, prȩsertim eo quod secundum antiquam hujus Ecclesiȩ consuetudinem, sicut circa reliquos Sanctos inibi quiescentes hactenus observatum, fiebat processio in festo ejusdem cum candela accensa supra eum posita, [ibidem quoque servari corpora SS. Irenæi, Alexandri & Epipodii:] & commemoratio de eodem. Insuper juxta sepulcrum prȩdictum inventum est fragmen lapidis marmorei, quod partem sui nominis, videlicet duas primas syllabas continebat. In apertione etiam prȩdicti tumuli mirabilis & suavis odoris fragrantia testibus astantibus emanavit.

[25] His peractis processimus una cum Sacrista & Canonicis ejusdem Ecclesiȩ sancti Justi ad quamdam cryptam juxta portam ejusdem Ecclesiȩ principalem, sub altari beati Joannis Euangelistȩ, in qua crypta credebant dicti Canonici, sicut acceperant ab antiquis Prȩdecessoribus suis, infra quemdam tumulum marmoreum perpulchrum, super quem Missȩ celebrari consueverunt, corpus beati Irenȩi Martyris contineri. Ad habendam igitur certitudinem ampliorem, prȩdictum sepulcrum fractis ferraturis & cȩmentis, quibus fortiter ab antiquo fuerat obseratum, fecimus aperiri, ibique reperimus, & oculata fide perspeximus una cum Canonicis, & pluribus Ecclesiȩ ejusdem Sacerdotibus & Clericis, caput & reliqua ossa humani corporis cum quadam antiqua scriptura, quæ continebat hæc verba: Hic jacet sanctus Irenæus, secundus a beato Photino. Quibus visis, & charta reposita in suo loco, tumulum clausimus & sigillavimus diligenter. Invenimus etiam in duobus tumulis lapideis, qui erant alter a dextris, & alter a sinistris prædicti sepulcri sancti Irenæi, ossa quamplurima, inter quæ creduntur esse ossa sancti Alexandri & sancti Ypipodii, qui secundum eorum legendas, dicuntur esse sepulti juxta sanctum Irenæum, unus a dextris, & alius a sinistris: in sinistro vero tumulo est quoddam vasculum ligneum, ubi est pulvis cum sanguine coagulato & indurato, qui creditur esse beati Polycarpi, secundum quod ab antiquis & fide dignis suis Prædecessoribus dicti Canonici memorant. In quorum omnium testimonium sigilla nostra duximus præsentibus apponenda: ego tamen prædictus Frater Jacobus de Romanis, quia sigillum proprium non habebam, sigillo Fratris Joannis Seneschalci usus fui: & ego prædictus Frater Joannes de Mornant, quia sigillum proprium non habebam, sigillum Gardiani Lugdunensis feci apponi. Datum in Capitulo prædictæ Ecclesiæ sancti Justi, anno & die, quibus supra.

[26] Post hȩc Guillielmus Archiepiscopus Viennensis corpus S. Justi ex antiquo tumulo in capsam marmoream quatuor fultam columnis marmoreis transfert IV Nonas Septembris, MCCLXXXXII, unde sequens confectum monumentum.

[27] G. divina miseratione sanctæ Viennensis Ecclesiæ Archiepiscopus, [deinde facta fuit] universis præsentes litteras inspecturis, salutem & pacem in Domino sempiternam. Cum venerabilis vir Dominus Bonifacius de Augusta Canonicus Lugdunensis, Procurator generalis Reverendi in Christo Patris ac Domini de Augusta, Dei gratia primæ Lugdunensis Ecclesiæ Electi, ad preces & supplicationes instantes venerabilium virorum G. Obedientiarii & Capituli sancti justi Lugdunensis, requisierint nos & rogaverint, quatenus ad Ecclesiam sancti Justi prædicti personaliter accedentes, vice & auctoritate prædicti Domini electi, sacratissimum corpus sancti Justi Lugdunensis, & alia corpora Sanctorum in dicta Ecclesia requiescentia, ad alia loca dictæ Ecclesiæ per nos vel per alios fide dignos relevare & transferre vellemus. [ab Archiep. Vienn.]

[28] Nos attendentes quod nos prædicta omnia per nos de facili facere non possemus; requisivimus & rogavimus religiosos viros, Priorem fratrum Prædicatorum Lugdunensium; fratrem Hugonem de Vienna, Fratrem Joannem de Tarantasia, & fratrem Jacobum de Romanis, ejusdem Ordinis Prædicatorum; ac etiam religiosos viros Gardianum fratrum Minorum Lugdunensium Lectorem ejusdem loci, fratrem Marcum de sancto Boneto, & fratrem Guillielmum de Corbano ejusdem Ordinis fratrum Minorum; quatenus vice nostra ad dictam Ecclesiam sancti Justi personaliter accederent, quandocumque a prædicto Capitulo super hoc requisiti fuissent: prædictaque Sanctorum corpora relevanda excepto sacratissimo corpore sancti Justi prædicti in capsis ad hoc ordinatis & deputatis vice nostra imponerent & includerent fideliter & distincte.

[29] Ita etiam quod si omnes prædicto negotio personaliter interesse non possent, alii nihilominus ab executione hujusmodi non cessarent. Cumque Prior ejusdem Ordinis Prædicatorum, & frater Joannes de Tarantasia, itemque Gardianus fratrum Minorum prædicti, in remotis agentes, dicto negotio non potuerint interesse; [translatio Corporis S. Justi] reliqui quibus mandatum hujusmodi dederamus, loco absentium, fratre Hugone de Lausanna Lectore claustri Lugdunensis, & Fratre Richardo de Piziaco Ordinis Fratrum Prædicatorum, itemque fratre Joanne de Marnam Ordinis fratrum Minorum secum ad uberiorem cautelam assumptis, ad prædictam Ecclesiam sancti Justi personaliter accesserunt, & juxta mandatum per nos super hoc eis datum, corpora Sanctorum ibidem jacentium relevarunt, & in capsis ad hoc deputatis fideliter incluserunt. Quorum nomina sunt hæc; Videlicet corpus Beati Arigii, sancti Viatoris, sancti Patientis, sancti Eusebii, sancti Stephani, sancti Remigii, sancti Alpini, sancti Antiochi, sancti Helpidii, sancti Peregrini, sancti Constantini, & sancti Lupicini; reservato nobis sacratissimo corpore sancti Justi; prout in quadam littera super hoc ab eisdem fratribus confecta & sigillata plenius continetur. Quibus juxta, mandatum nostrum rite peractis.

[30] [in capsam marmoreā,] Nos in festo ejusdem Sancti, quod colitur IV Nonas Septembris, ad prædictam Ecclesiam propter hoc personaliter accedentes, assumptis nihilominus nobiscum venerabilibus & religiosis viris Abbate Savigniacensi, Abbate Attanacensi; Abbate Insulæ Barbaræ, Lugdunensis diœcesis, præsentibus quamplurimis religiosis, ecclesiasticis & secularibus personis; cum reverentia & solennitate debita, prædicti sancti Justi reverendum corpus de sepulcro ubi hactenus jacuerat, transtulimus ad quamdam capsam marmoream super quatuor columnas marmoreas, retro majus altare pro ipso specialiter fabricatam; & ibidem ipsum instituimus diligenter.

[31] Accessimus insuper cum prædictis Abbatibus ad quamdam cryptam juxta portam dictæ Ecclesiæ principalem, ubi prædicti Canonici credebant, [atque in eadem ecclesia] secundum quod a suis prædecessoribus acceperant, intra quemdam tumulum marmoreum, corpus seu ossa beati Irenæi Martyris contineri: & ad habendam super hoc certitudinem ampliorem, prȩdictum sepulcrum fecimus coram nobis personaliter aperiri: ibique reperimus & oculata fide perspeximus, caput cum reliquis ossibus Sancti prædicti, prout quædam antiqua charta per nos ibidem inventa continebat, his verbis; [Corpus S. Irenæi asservari asseritur.] Hic jacet sanctus Irenæus, secundus a beato Photino. Quibus visis & charta veteri cum nostra de eadem faciente mentionem, in eodem loco repositis, sepulcrum prædictum iterum claudi & firmari fecimus diligenter. In quorum omnium testimonium & æternam memoriam sigillum nostrum præsentibus duximus apponendum. Datum & actum anno Domini millesimo ducentesimo octuagesimo septimo, IV Nonas Septembris.

§. III. Prolata testimonia pro Ecclesia S. Irenæi, & sententia pro eadem.

[32] Irenȩenses pro sese attulerunt varia ex Martyrologiis antiquis Ecclesiarum Lugdunensium, [Irenæenses pro se offerunt] quæ totidem verbis refert Ado in suo Martyrologio. Quæ hic subsequentur. X Kalend. Maji, Lugduni Galliȩ Natale sancti Epipodii, qui persecutione Antonini Veri, post gloriosos XLVIII Martyrū agones, qui in eadem urbe passi sunt, cum Alexandro charissimo collega tentus, ipso interim in carcerem truso; primo os diu pugnorum ictibus cæsus, deinde equulei extensione vexatus, postremo Martyrium capitis abscissione complevit.

[33] VIII Kalendas Maji, Lugduni Galliæ Natale sancti Alexandri, [varia ex Martl. antiquis eccl. Lugd.] qui tertio post passionem beati Epipodii die productus ex carcere, primo ita est laniatus crudelitate verberantium, ut crate soluta costarum, patefactis visceribus secreta animæ panderentur: deinde crucis affixus patibulo beatum spiritum exanimatus reddidit. Passi sunt cum eo & alii numero XXXIV. Sepulti ambo ex utroque altaris latere in crypta quæ in colle superposito civitati, pulchro & antiquo opere extructa est.

[34] [quæ totidem verbis refert Ado,] X Kalendas Septembris Lugduni Galliæ Natale Sanctorum Martyrum Minervi & Eleazari, cum filiis octo: quorum corpora in crypta quæ urbi supereminet condita habentur.

[35] IV Kalendas Julii, apud Lugdunum Galliæ, Natale sancti Irenæi Episcopi, qui beato Photino prope nonagenario, & Christi martyrio coronato, in locum ejus successit: quem etiam constat beatissimi Polycarpi Sacerdotis & Martyris fuisse discipulum, & apostolicorum temporum vicinum. Postea vero persecutione Severi, cum omni fere civitatis suæ populo, glorioso coronatus martyrio, sepultus est a Zacharia Presbytero in crypta basilicæ beati Joannis Euangelistæ, sub altari: cui ab uno latere Epipodius, ab altero Alexander Martyr est tumulatus. Hujus cryptæ tam veneranda est claritas, ut meritum Martyrum signare credatur.

[36] Deinde ex homilia seu sermone in divinis Officiis legi solito in festivitate S. Irenæi & sociorum Martyrum. Si Martyribus regionis extraneæ pia votorum debita &c. Inter alia sequitur; Beatum itaque Christi Martyrem Irenæum, [deinde ex homilia] Pontificem Pontificum, gemmam Martyrum, Galliarum lumen, speculum fidelium, sancta Lugdunensis Ecclesia licet totum anxie sibi retineat, mundo tamen in benedictione transmisit, reliquiis sociorum ejus fere per universam Ecclesiam in monumento veræ fidei & copiosæ benedictionis diffusis.

[37] [legi solita] Tum circa medium hæc habentur. Unde & beatus Irenæus Pontifex egregius, & Doctor eximius, vir totus Deo plenus, gemma Martyrum, lumen Galliarum, speculum fidelium, cujus linguam spiritus sanctus ubique rexit, [in festivitate S. Irenæi.] cujus corpus possessio atque habitaculum Dei semper extitit, cujus hodie gloriosam de mundi hoste Victoriam universalis Ecclesia festiva exultatione concelebrat; cum tempore gentilitatis persecutio Severi quam maxime in Lugdunensi civitate insaniendo debaccharetur, interfectis ibi decem novem virorum millibus, exceptis parvulis & mulieribus, quorum major fuit numerus, longo atque gloriosissimo coronatus martyrio, tandem hostia Christi factus est. Hic Christi athleta, flos omnium Christi athletarum, in crypta quæ in colle superposito civitati, pulchro & antiquo musivi & auripetri opere exstructa est, a beato Zacharia Presbytero noctu honorifice est tumulatus: cui ab uno latere Ypipodius, ab altero Alexander Martyr est sepultus. Juxta quos positi Minervus & Eleazarus cum filiis octo quasi luminaria splendide lucentia, & seorsum sanctissimæ sanctissimi Polycarpi Reliquiæ exstant. Et in hac eadem crypta parvissimo spatiolo distans ab ipsis Sanctis puteus miræ magnitudinis & altitudinis, [Denique fertur sententia] odorifero sanctorum Martyrum sanguine repletus. Quot & quanta sanctorum Martyrum membra in hac eadem crypta sint posita, nemo scit, nisi qui scrutatur renes & corda. Hujus vero cryptæ per totum mundum tam eminens & reverenda est claritas, ut meritum tot Martyrum signare credatur.

[38] Post hæc subsecuta est hæc sententia Joannis Patriarchæ Constantinopolitani, pro Irenæensibus sic prolata anno 1413, die IX mensis Augusti, ut sancti Justi Canonicos omni malæ fidei suspicione liberet. Hæc autem sic habet.

[39] Joannes miseratione divina Patriarcha Constantinopolitanus, ad Castellæ, Legionis, Aragoniæ, Navarræ, & Granatæ regna, necnon ad Armagniaci & * Fuxi Comitatus, cum plena potestate Legati a latere & facultate utendi in civitate & diœcesi Lugdunensi, ac certis aliis partibus, [a Joan. Patriarcha C. P.] Nuntius Apostolicus specialiter destinatus: arbiter, arbitrator, & amicabilis compositor, reique dubiæ veritatis indagator a partibus communiter electus, & etiam nominatus, universis Christi fidelibus præsentibus & futuris salutem in Domino &c.

[40] Meminit exortæ controversiæ inter Ecclesias S. Justi, & S. Irenæi, super sacris corporibus sanctorum Irenæi, Epipodii, & Alexandri; ac primum in Romana Curia; tum pro possessione venerationis, in Curia regia Parisiensi agitatæ. Deinde describit ipsas compromissi tabulas, anno Christi 1413, die sexta Augusti datas, quibus declarant litigantes, se causæ totius arbitrarium Judicem eligere, Reverendissimum in Christo Patrem ac Dominum, D. Joannem digna Dei gratia Patriarcham Constantinopolitanum: datis illi duobus Consiliariis, civibus Lugdunensibus, Hieronymo de Balardis, regiæ Lugdunensis Præfecturæ judice, ab Ecclesiæ S. Irenæi partibus; ac Joanne Patermi Licentiato in Legibus, a S. Justi Ecclesia designato; a quibus de partis utriusque juribus plenius edoceretur: & compromittunt centum in singulos argenti markis, se arbitri judicio staturos. Re igitur studiose discussa, expensisque quam diligentissime partis utriusque probationum momentis, eodem anno Christi 1413 Indictione sexta, Pontificatus Sanctissimi in Christo Patris Joannis divina providentia Papæ XXIII anno quarto, die vero Mercurii, nono Augusti, Vigilia beati Laurentii, in choro Ecclesiæ Lugdunensis (qui locus liti dirimendæ dictus erat) in magno virorum gravium cœtu sic decernit Patriarcha.

[41] Cum debatum, & grandis controversia dudum exorta fuerint inter venerabiles viros, Dominos Obedientiarium & Capitulum Ecclesiæ Collegiatæ sancti Justi, & honorabilem ac religiosum virum Priorem & Conventum sancti Irenæi Lugdunensis, [qua declaratur] de & super corporibus sanctorum Martyrum, Hyrenæi secundi Archiepiscopi Lugdunensis, Ypipodii, & Alexandri; utrisque asserentibus ea existere penes se, & in cryptis Ecclesiarum suarum reposita, ut ipsorum singuli asserebant: quorum occasione in Romana Curia primo, [Canonicos S. Justi] & demum super possessione venerationis, in venerabili Curia Parlamenti lis fuit introducta. Tandem partes ipsæ, attendentes Apostoli consilium, qui hominem deditum litigiis detestatur, & quod mancipatos divinis servitiis convenit a talibus esse alienos, etiam remittendo pallium, petenti vestem injuste; maxime vero ut scandalum de medio sublevetur; in nos tamquam in amicabilem tractatorem communiter descenderunt; sed & ultimo ut arbitro & arbitratori plenariam nobis potestatem certo duraturo tempore relaxarunt.

[42] Nos qui in ipsa civitate a primæva ætate pabularia nutrimenta recepimus, & quæ pro parte utraque deducuntur, facilius [menti] imprimere potuimus, utroque nobis concesso tempore a partibus, ad ipsorum Ecclesiarum & cujuslibet cryptas sæpissime, ac diversis & aliquando successivis diebus personaliter transtulimus: & cum revolutione plurium & diversorum librorum, bullarum, instrumentorum antiquorum utrimque exhibitorum, visione characterum & litterarum in lapidibus sculptarum, versuumque in muris descriptorum, visitatione etiam locorum, in quibus jacere corpora dicebantur, quantum diligentius potuimus, veritatem quæsivimus. Quodammodo ita reperimus pro utraque parte probationes possibiles, & præsumptiones resultantes dubias, quod pars illorum de sancto Justo causam probabilem atque justam litigandi & prosequendi, [fide bona processisse:] absque suspicione doli mali, calumniæ, aut alterius machinationis indubitanter habuit, & prosequi potuit, quinimmo & licuit, maxime ex eo quod (ut asserebant per quædam asserta scripta, atque testimonia quorumdam antiquorum, qui ab aliis antiquioribus suis prædecessoribus se habuisse referebant) ipsorum Sanctorum corpora primo in crypta Ecclesiæ sancti Justi prædicti reposita fuere, quæ post per beatum Patientem ad Ecclesiam sancti Hyrenȩi translata sunt, ut dicebant. Tamen ea in crypta ejusdem Ecclesiȩ sancti Hyrenȩi, de directo sub altari beati Joannis Euangelistȩ (quemadmodum quȩdam Martyrologia continebant) volta tantummodo media, prout lineari fecimus, & per filum, primo desuper, & deinde inferius ad sensum personaliter probavimus, solenniter atque reverenter fuisse posita reperimus. Igitur hinc inde curiose ponderatis, ad nostram arbitralem sententiam proferendam processimus in hunc modum.

[43] Christi nomine invocato, habito consilio & deliberatione cum Consiliariis a partibus electis, pronuntiamus, decernimus, & declaramus, [Corpora autem in S. Irenæi esse,] corpora sanctorum Martyrum prædictorum, Hyrenæi, secundi Archiepiscopi Lugdunensis, Ypipodii & Alexandri, de quibus contentio erat inter partes prædictas, fuisse & esse in crypta Ecclesiæ sancti Hyrenæi antedicti: venerationemque ipsorum sanctorum Martyrum, ratione ipsorum corporum, fuisse, esseque & intelligi debere in prædicta Ecclesia sancti Hyrenæi: nec deinceps super ipsis corporibus, & eorum veneratione, præfatos Priorem & Conventum sancti Hyrenæi, eorumque successores, per prædictos de Capitulo sancti Justi esse molestandos, neque molestari debere. Non propterea negantes, ut siquis in Ecclesia sive crypta sancti Justi prædicti velit aut cupiat venerari dictos gloriosos Martyres devotionis causa, quin hoc sibi liceat.

[44] Eademque sententia pronuntiamus, decernimus & declaramus, omnes & singulas causas, lites, controversias & quæstiones, [sine præjudicio ecclesiæ S. Justi in bonis suis] præmissorum occasione inter prænominatas partes, & quascumque alias personas, emergenter sive incidenter, dependenter, aut alias motas, & quovis modo pendentes, ubicumque motæ sint vel pendeant, & quæ moveri sperarentur sive possent horum prætextu in futurum; rancores, odia, injurias verbales, reales, & personales; convitia, damna, & interesse quæcumque; cessare extinctas & perpetuo remissas, & remissa, abolitasque & abolita esse & intelligi debere. Quodque prænominati de sancto Justo possint, & sibi suisque successoribus liceat, in suis vexillis, sigillis, juramentis, orationibus, ac etiam processionibus, imaginem sancti Hyrenæi; bonaque, terras, loca, villas, castra, possessiones, jura, reditus, valores atque census, quæ sub vocabulo sanctorum Justi & Hyrenæi, aut alterius ipsorum data vel concessa fuerint, portare, exprimere, nominare, retinere, ac etiam possidere, sicut tempore motȩ litis faciebant; cum antiquitus altera ipsarum Ecclesiarum sanctorum Justi & Hyrenȩi, prout scripta tradunt, ab alia processerit; expensas hinc inde quovis modo factas & sustentas, eadem sententia remittendo, & etiam compensando; quodque etiam partes ipsȩ teneantur & debeant hanc nostram pronuntiationem & sententiam, in continenti singulares personȩ, quȩ sunt prȩsentes, & infra diem crastinam usque ad meridiem in eorum Capitulis ratificare.

[45] Subdit, prædictam sententiam laudatam, approbatam, ratificatam, emologatam & confirmatam fuisse ab adstantibus litigatoribus, præstito etiam juramento super sancta Dei Euangelia: ac postridie, decima Augusti, die Jovis, hora primæ ab utriusque Ecclesiæ Capitulis pari consensu receptam & approbatam.

[46] Raynaldus, Baronii Annalium Continuator, ad annum 1413 numero 18 meminit ex tabulis Vaticanis, Joannis Patriarchæ Constantinopolitani in Hispanias hoc anno a Joanne Papa XXIII missi. Porro Joannem de Rupescissa, qui & Cardinalis & Rotomagensis ac Bisuntinus Archiepiscopus fuit, asserit Ciaconius fuisse quoque Patriarcham Constantinopolitanum: cujus opinioni, licet a plerisque neglectȩ, libens assentior, cum in hoc rescripto fateatur Patriarcha, se in civitate Lugdunensi a primæva ætate pabularia nutrimenta recepisse, quod & Joanni de Rupescissa convenire omnes fatentur. Hȩc igitur legatio Hispaniensis, Patriarchatui illi umbratico juncta, viam Joanni straverit ad pinguiora illa beneficia, quȩ ei sequentibus annis delata sunt.

[Annotatum]

* vel Furi aut Turi

DE S. LUPERCIO VEL LUPERCULO,
MARTYRE APUD ELUSATES IN NOVEMPOPULANIA,
AD DIOECESIM S. PAPULI IN GALLIA NARB. TRANSLATO.

SUB IMP. DECIO.

SYLLOGE CRITICA.
De ejus ætate, cultu, ac distinctione a S. Luperco Mart. Cæsaraugustano.

Lupercius seu Luperculus, Martyr apud Elusates in Novempopulania (S.)

BHL Number: 5072

AUCTORE D. P.

Extima versus Hispaniam ad Occidentem Galliæ Provincia, Novempopulaniæ nomine dicta antiquitus, Metropolim olim venerata est Elusam, passim Claudiano penultima correpta Elysam, vulgo Euse dictam; exiguum nunc oppidum, dignitate Metropolitica Augustam Auciorum, [Elusa olim metropolis Novempopulaniæ,] vulgo, Aux translata. Elosanum & Elosanensem Antistitem quædam vetera Acta scribunt, de quibus vide erudite disserentem Guilielmum Catellum, Memoriarum Languedociæ, id est Occitaniæ pag 445; ubi ex illius Ecclesiæ Catalogis ita recenset primos ejus urbis Episcopos, ut post Paternum atque Servandum, tertius memoretur Luperculus; & pag. seqq. allegat Scaligeri Notas in Ausonium, asserentis hujus Sancti, vulgo Saint Louberc dicti, ipsius ecclesiæ Elosanensis Patroni, Vitam sibi lectam in antiquo de Vitis Sanctorum Aquitaniæ manuscripto; [inter primos Episcopum habuit S. Lupercium,] eodem fortassis, quod Ferrarius, in Catalogo Generali eorum qui Romano Martyrologio non sunt adscripti, allegat in Notis, veluti reperiendum in Bibliotheca Dominicanorum Tolosæ.

[2] Ex hoc, vel ex eodem fonte, Petrus Episcopus S. Papuli Epitomen eam sumpsit, quam, una cum aliis Sanctorum in ista diœcesi quiescentium elogiis, [cujus Vita contracta in Epitomen,] sub trium Canonicorum attestationibus, & authentica Vicarii Generalis fide, facta anno MDCLXXXII, nobis Tolosa misit P. Petrus Possinus piæ mem. Fuerunt autem ejusdem nominis & cognominis de Crosso, ibidem successive fratres germani (quod mireris) duo Episcopi, quorum prior, ex Lemovicensi S. Martialis monasterio, per varios gradus ad Cathedram istam promotus anno MCCCLXXVI, videtur mox animum appulisse ad istius suæ diœceseos sanctuaria illustranda. Vix enim ab ordinatione biennium transierat, quando ad Archiepiscopatum Bituricensem, ac denique ad Arelatensem, & Cardinalitiam sub Clemente VII Antipapa Purpuram transiit; primæ autem sponsæ suæ reliquit multos libros, quos inter videtur fuisse Ms. istud, in quo de S. Lupericio sic legitur:

[3] Item quiescit in eadem diœcesi (S. Papuli) corpus S. Lupercii Martyris, [dicit eum a Daciano Cæsaraugustæ] seu major pars corporis, ad conventum Fratrum Minorum Castri-novi de Arrio translati; vulgo Chatel nau d'Arry, duabus circiter leucis ab urbe in occasum. In Cæsaraugusta nobilibus ortus parentibus, virtutibus plenus, in Domino crevit; in castitate pollens, miraculis in vita coruscans, ferrum ignitum manibus suis sine læsione levavit, cæcos illuminari a Deo obtinuit, indefesse corpus maceravit, paralyticum curavit, multos ad fidem Christi attraxit. Cujus fructum ferre non valens Dacianus Præses, persecutor Christianorum; ut Dominica seges absorberetur a partibus Hispaniæ, ipsum beatissimum Lupercium, contra edictum Diocletiani Imperatoris & Daciani ejus ministri, in medio funestorum sacrificiorum, idolo Apollinis a Præside & Paganis oblatorum, clamantem, ad consolationem Christianorum gementium… fecit eum Dacianus in equuleo suspendi, ungulis ferreis viscera dilaniari, [dire cruciatum,] foras civitatem cum galea ferrea candenti super aculeos ferri acutos nudis pedibus ambulare, flagellis cædi, malleo contundi. Invictissimus autem Christi miles, inter tot tormenta invocabat Deum, [rursumque Eluzonæ in Vasconia,] & Angelos sibi assistentes ad mitigationem dolorum. Cujus constantiam Pagani videntes, multi, cum Anatolio Magistro militum, ad fidem conversi sunt. Apud Helyzonam, urbem Vasconiæ, plumbum liquefactum velut aquam frigidam vomebat, fumum fœtentem naribus appositum sustinebat: cujus flatu in abyssum idola cum dæmonibus sunt absorpta. Tandem die quarta Kalendarum Juliarum, in eadem urbe, jussu Daciani gladio percussus, feliciter obdormivit in Domino. [corpus delatum in diœcesim S. Papuli.] Tractu temporis pars membrorum suam ad ecclesiam nunc desertam S. Columbæ, Mirapicensis diœcesis, transducta, inde ad Conventum prȩdictum fuit translata, ubi honorantibus eam a Deo dabuntur magna prȩmia.

[4] S. Saturnini Tolosatium Apostoli, XXIX Novembris recolendi, [Ibi male Eluzona confunditur cum Elusa] Passionem & Acta quædam vetera allegat Hadrianus Valesius in notitia Galliarum, ubi fiat mentio Elyzonȩ, & hanc putat esse Elusionem Mansionem, quæ in veteri a Burdegala usque Hierusalem Itinerario ponitur inter civitatem Tolosam & Castellum Carcassionem, a Carcassione distans XXXIII passuum millibus: quo intervallo præcise topographica mappa Occitaniæ seu Languedociæ ponit vicum Luzes, ut istic fuisse Mansionem prædictam nequeat dubitari. Verum in Actis S. Saturnini qualibuscumque non Mansio aliqua, sed Civitas nominatur, qualis Elusatium metropolis fuit, in hodierna Vasconia, quadruplo longius Tolosa distans ad Occasum, quam prædicta mansio indidem distat versus Ortum. Teneo igitur S. Luperculi seu Lupercii passionem, huic, non illi adscriptam; & censeo, occasione barbaricarum per Occidentalem Aquitaniam incursionum, corpus vel partem corporis translatum in Narbonensem provinciam, primum quidem Mirapicum, ex novis a Joanne XXII institutis Episcopalibus Sedibus unam, ad ecclesiam fortassis Metropolitanam S. Mauritio sacram; deinde ad Conventum prædictum, leucis quinque versus Septemtrionem remotum.

[5] Non etiam dubito, quin ex jam relatis qualibuscumque Tolosani Ms. Actis, Saussajus acceperit & Martyrologii sui Gallicani supplemento inseruerit hujusmodi Elogium. [Ipsam sequens Saussajus,] Quarto Kalendas Julii, in Vasconia apud Elosatium civitatem, Passio S. Luperculi Martyris. Hic ortu Cȩsaraugustanus, irradiatus fide Christiana, in ipsa pueritia jam divinis prodigiis micans, gloriam ut fugeret, eremum petiit: unde abstractus, proque prosapiȩ (qua ingenua prodierat) dignitate, militiȩ seculari adscriptus, crescenteque ȩtate & robore, numeroso agmini armatorum prȩfectus; cum Dacianus, sævus Prȩses, in cultores Christi atrocibus tam terriculamentis quam suppliciis fureret, palam prodiit, pro fide Christiana conflicturus: increpatoque tyranno, delusis pseudonuminum simulacris, nefandȩque superstitionis ritibus; ob assertȩ pietatis prȩconia nexibus constrictus, equuleo suspensus, ungulis dilaceratus, aculeos ferreos nudis pedibus calcare compulsus, horrendisque tormentis excruciatus; his omnibus confortatione Angelica superatis, tandem triumphans, multis divinæ virtutis sibi assistentis prodigiis; datis fortiter, non tam ad percussionem, quam coronam cervicibus, ovans evolavit ad præmium.

[6] Nihil hic de Episcopali dignitate, cum qua S. Luperculus sive Lupercius apud Sammarthanos tom. 1 Galliæ Christianæ pag. 96 Elusianis Archiepiscopis adscribitur, [sed absque titulo Episcopi,] tertius post Ceratium atque Paternum, ecclesiæ Elusanæ divus tutelaris & Patronus, qui in hac urbe passus dicitur sub Decio, ut est in Vitis Aquitanorum Martyrum a pervetusto & elegantissimo Auctore conscriptis, quæ citantur a Josepho Scaligero lib. 2 cap. 7 ad Lectiones Ausonianas. [quo ex Actis utuntur Sammarthani,] Agnoscunt tamen etiam illi tabularia antiqua, qui expuncto Luperculo interserunt Optatum & Pompidianum. Minus etiam capio, cur iidem Sammarthani (nisi alia quam quæ protulimus Acta invenerint a Scaligero allegata) Decium Imperatorem nominent, sub quo passus sit Sanctus, circa annum Christi CCL, pro Daciano, Hispaniæ Præside anno CCCIII.

[7] Omnia interim consideranti satius videtur, suum Cæsaraugustæ S. Lupercum relinquere aliisque Cæsaraugustanis Martyribus, [confundentes eum cū S. Luperco Ep. Cæsaraug.] de quo ex Prudentio egi die XVI Aprilis; & illo seniorem S. Luperculum pro hoc die dare Elusatibus Martyrem, non item Episcopum, quando nec ipsismet hoc certum est. Quod autem ad torturæ multiplicis species Sancto adhibitas attinet, vereor ne in his exaggerandis posterorum, veris Actis carentium, & solas majorum traditiones sequentium credulitas, potius addere quam detrahere solita, plusculum sibi indulserit: sicut etiam Joannes Tamayus abusus Saussajo est, quando assertam ab ea primum anachoresim extendens, dixit, quod Sanctus a pueritia eremum incoluit, ubi multos in suum contubernium discipulos attraxit. Ita ingenia ad exornandas narrationes prona, inventis fere semper addunt aliquid. [a Martyre Elusate verosimilius alio,] Quam autem sæpe contingat propter nominum affinitatem ab uno ad alterum Sanctum quidpiam traduci absque certo ullo fundamento, quod hic factum videtur, in Cæsaraugustana origine, Dacianoque Præside, Elusati Luperculo adscribendis, frequentissimis in hoc opere exemplis docemur, & cogimur falsitatem plerumque suspicari.

[8] [San-papulensiū Patronorum uno,] Finit prælaudatus Episcopus Petrus suum istud opusculum, de quinque eadem in diœcesi Sanctis; Papulo scilicet, I Octobris occurrente; Berengario, a nobis ad XXVI Maji laudato; Puellis duabus, a S. Saturnino instructis, quarum festum agitur XVI Novembris; S. Lupercio præfato; & B. Raymundo Milite, cujus corpus in Podio Siurani Ordinis Hierosolymitani quiescit, nescio ad quem diem referendo. Finit, inquam, Episcopis Petrus opusculum istud, commemoratione mirabilium, quæ sunt in eadem diœcesi: quorum primum censet rupem de Nauroza, quæ triplex olim homini equiti patuisse dicebatur; nunc vero transitum nulli præbeat, jugis inter se junctis; idque in signum exulantis jam mundo pudicitiæ; alterum e contrario memorabile sit monasterium Virginum Provilhanarum, sub Regula S. Augustini a S. Dominico institutarum, Camera Deiparæ dictum: deinde concludens; Ego, inquit, Petrus, [quibus accenseri merentur Virgines monasterii Provilhani.] indignus S. Papuli Episcopus, earum puritatem & merita frequenter expertus, testimonium perhibeo, coram Deo & universo mundo, cessante adulatione pro filiabus carissimis danda. Quare si corpora Sanctorum, cum quibus de vicinis cœmeteriis resurrecturi sumus; a domesticis suis laudum præconiis annotanda [censuimus]; possumus gloriosas Virgines, vultibus & operibus Angelicis in vita descriptas, rutilanti fama in virtutis pulchritudine, tamquam patronas magnificare, quarum memoria in benedictione sancta permanet gloriosa. Hactenus ille, nescio an potius Synonymi sui successoris in Episcopatu S. Papuli, patruus credendus quam frater; utpote mortuus, idque in provecta ætate, uti ex variis muniis quæ gessit, consequi videtur, anno MCCCLXXXVIII, prout legitur in Epitaphio ejus apud Sammarthanos in Archiepiscopis Bituricensibus; cum alter pervixerit usq; ad an. MCCCCXII.

[9] His jam prælo paratis, dum pro S. Martiale Lemovicensium Apostolo, [Acta, auctori Epitomes & Saussajo visa,] ad XXX hujus mensis diem illustrando, accuratius pervolvo librum Historiarum Gallicanæ Historiæ, a Francisco Bosqueto viro doctissimo editum cum auctario Partis secundæ; inter antiquas Sanctorum Vitas, ibi ad probationem vel judicium collectas, ex Codicibus Mss. reperio pag. 161 Vitam vel Passionem S. Lupercii Martyris, qui fuit miræ beatitudinis in Vita, & perfectæ virtutis in agone; & passus est in Helisona civitate, in provincia Galiiæ, IV Kalendas Julii. De hac Vita agens idem Bosquetus pag. 159 lib. 4 partis seu tom 1 cap. 13, Ejus Acta, inquit, eleganti stylo descripta se legisse, ait Scaliger in Notis ad Ausonium: [licet apocrypha dantur ex Bosqueto.] quæ eadem cum his, quæ ex Ms. Codice edimus, esse non arbitramur. Cur autem non? Stylus certe, pro rudi illo quo scripta sunt seculo XIII aut XIV (neque enim videntur antiquiora censenda) satis elegans est. Cur igitur non? Credo, quia tam insulse conficta sunt, ut vir eruditus, qualis Scaliger erat, probare ea non potuerit. Verum aliud est stylum, aliud rem ipsam stylo descriptam laudare: aliam profecto non viderunt Petrus S. Papuli Episcopus & Saussayus, quorum inde sumptam Epitomen supra dedimus. Hoc ut clarius appareat, non gravabor ipsa Acta hic inserere, ut apocrypha, & in adjunctis Censuris ac Notis talia demonstrare.

ACTA MINUS PROBA,
Ex Ms. edita a Franc. Bosqueto.

Lupercius seu Luperculus, Martyr apud Elusates in Novempopulania (S.)

BHL Number: 5071

EX BOSQUETO.

[1] Pretiosa sunt Domino & expectata Martyrum certamina, [Auctor excusat tennitatem suā, Deo fretus.] quæ digna sunt pro miraculorum dignitate conscribi: sed tamen sine fortitudinis trepidatione, ad scribendum inchoari non possunt: quia cum magnarum rerum consideratur assumptio, non est mirum, si suscipiendi operis timeatur multitudo: & quamvis sermone tenui explicari non valeat, quantum de se dicat veritas passionis, ponitur tamen rei ipsius propositum, licet continere arduum, & habere videatur initium, & in hoc trepidationis aliquid habere dicitur: sed speratur quod per opificem summum, & divinam instructionem informetur inchoantis initium, & ingenii perstatione perducatur ad effectum.

[2] Hic ergo beatissimus Lupercius, natus in Cæsar-Augustana urbe, [Cæsaraugustæ natus] mediocribus parentibus, sed meritis excelsus fuit, humilis in terris, in cælis electus, cui hoc fuit nobilitatis lumen insigne, Christo sine culpa servire; & non de generis intumescens superbia, sed habens de moribus ornamenta; & non sumens de parentali laude jactantiam, sed gratiam agens in virtutibus, exemplo intrans summum exemplum, thesaurum retinens Domini, mundo corde ipsum complectens, sed & cum Christo pauper regnavit in humilitatis conversatione, in charitatis ubertate, in castitatis lumine, in divinorum præceptorum pinguedine; & ita se Domini totum tradidit disciplinæ, ut ab ipsa infantia Domino accederet; & positus in corpore, quasi nihil de carne portaret. Hac itaque beatissimus instructione succinctus, & venerandis operibus magnus a Sacerdos; cum, inquam, electus Dei, calcata mundi culpa divinis armis initiandus accederet, [sancteque educatus Lupercius,] felicibus artibus ad palmam, de hoste publico relatam, in militia Christi exercitandus, optimus bellator effectus est; ac se ipsum in templo Christi primitus offerens voluntarium sacrificium & devotum, scilicet hostiam victimæ carnis puræ mentis ingenio Deo reddit, clarior mente quam nomine, & merito major quam gradu, sine offendiculo suum gerens officium. Cupivitque in merito crescere, & quod acceperat augere, cujus occulto facto citius velut in vite palmites cœperunt fructificari virtutes: nec pertulit in eo Christus sua dona diu abscondi, quæ de sursum venerant, & ab eo humiliter videbantur amplecti.

[3] [jussus candens ferrū manu tollere,] Denique cum adhuc Christianorum tyrocinium exerceret, miraculis [virtus] ejus proditur, & signis cælestibus illustratur. Ipse namque accedens quadam vice ad officia fabrilia, extracta de ardenti camino ferri massa candente, despectus ab artifice cogitur, ut manu sua ferrum accensum attolleret, & quanti esset ponderis enarraret. Tunc vir beatissimus Lupercius, non ignarus, b quod cum esset in veris virtutibus potens, [id facit illæsus & pondus definit.] præstans erat omnibus obedire: mox supposita manu (tantum de Christo præsumebat) ferrum altius elevavit dicens: De calore, calet, sed novem pondera habet, quot postea habere tantum, in statera inventum est, ut vox libera prædixerat; & sic in una specie duplex miraculum propagavit, cum nec foci calor læderet, nec ferri pondera fefellissent. Tandem fractis vitiis in se libidinis vaporem non habuit, qui tam liber diu portavit incendia: nam qui elementum ignis vicit, ante flammas carnis extinxit; & ut in ipsa pensa probaret ferri pondera, fuit hoc ex virtute divina, ut populus incredulus potius crederet Dei famulum esse Lupercium. Itaque cum esset annorum decem, adveniens c Holoronam civitatem, invenit ibi quinque cæcos, [Decennis 5 cæcos Holoronæ illuminat,] qui ab annis nativitatis suȩ numquam viderant, & sedebant ad stipem quotidie. Ut autem Sanctus vidit flentes ante januam, ex sputo linivit oculos eorum, & illuminati sunt per orationem, & credulitatem sancti Lupercii. Tunc multitudo populi signaverunt se signaculo Domini, & credebant in Deum, quia videbant magnalia, quȩ operatus est Dominus Jesus in virtute famuli: sui Lupercii; & quod eorum qui a nativitate lumen non viderant, per orationem famuli sui aperti sunt oculi.

[4] Cum vero esset annorum duodecim, eremum concupivit, ibique afflicto corpore, [duodennū eremum petit,] diu Deo servivit. Postea captus est & catenatus exinde rediit, pervenitque ad urbem Helisonam, super fluvium d Gelisam; ubi erat vermis, qui vocabatur Echina e, cujus timore in quatuor & dimidio milliaribus nullum facere iter homines præsumebant, & erat in cavernis montium & petrarum. Dixit autem sanctus Dei Lupercius circumstantibus civitatis; Eamus ad serpentem, & ejiciamus eum de agro quem possidet. Ad quem cum venisset S. Lupercius, exivit, [Elisonam serpente liberat.] & voluit comprehendere eum. Tunc Sanctus Dei orans, adversus serpentem tulit orarium suum, quo erat indutus, & alligavit eum per collum ejus, pertraxitque eum usque ad fluvium Gelisȩ, & contestatus est eum, nullam tangeret ripam fluminis, usque dum ingrederetur mare. Tunc multitudo populi laudantes Deum, cognoverunt, quod gratia in famulo suo Lupercio fuerat revelata, tantam virtutem ostendendo contra magnum serpentem. [Anno ætat. 26 paralyticū sanat.] Cumque viginti sex esset annorum, venit ad eum paralyticus, cui erat nomen Astericus, ab annis XXVIII habens lepram multam: pro quo oravit S. Lupercius horis duabus, signavitque illum signo Crucis, & osculatus eum dixit: Sta super pedes tuos. Eadem hora stetit, & factus est sanus. Ecce quomodo S. Lupercius in nomine Domini nostri Jesu Christi operatus fuit multa bona, unde crediderunt multi in Dominum Jesum Christum Salvatorem nostrum. Sed tamen pauca sunt scripta, nam adhuc majores sunt virtutes ejus, quam hic sint scriptæ.

[5] In illo tempore arripuit diabolus Præsidem f Dacianum civem Helisonæ; [Dæcianus sæviturus in Christianos,] qui regnabat super quatuordecim Sedes. Tunc misit edictum per omnem terram, ut omnes Senatores convenirent in unum. Cum vero congregati fuissent septuaginta g Senatores, sedente eo pro tribunali, & omnes Principes & milites in circuitu ejus astarent, quorum non erat numerus, jussit ipse Dacianus omnia tormenta ferrea quæ præparaverant Christianis, ante conspectum populi afferri, ut omnes qui viderent opera tormentorum, timerent Præsidem offendere. Attulerunt itaque compositos gladios & acutos, [exponit tormentorū instrumenta.] sartagines, cacabos, serras acutissimas, boias acres, uncinos ferreos, galeas ferreas, & alia multa tormenta, quorum non erat numerus, & cœpit dicere: Si quis contradixerit, ut non sacrificet Diis nostris, incidam linguam ejus, & oculos evellam, aures obturabo, maxillas separabo, dentes eruam, cerebrum a capite dispergam, brachia separabo, cervicem contundam, tibias & pedes secabo, & etiam superiora corporis vermibus tradam. Quo audito, multi qui in Deum credere cogitabant, videntes tormenta apposita, præ timore vertebantur, ita ut nullus fere diceret, Christianus sum.

[6] Unde cum congregatus fuisset inæstimabilis populus; [Sistit eidē se omnibus abdicatis Sanctus,] ecce sanctus Dei Lupercius, videns multos Senatores & Principes Daciani congregatos, blasphemantes Christum, & dæmones adorantes, omne aurum, & quidquid in seculo obtinuerat pauperibus distribuit, & exuit se chlamyde qua erat præcinctus, & projiciens eam in terram, intra se cœpit dicere. Excæcavit diabolus oculos istorum, ut non cognoscant Deum. Nam ipse sanctus Dei Lupercius erat Comes h super multa millia hominum, & acceperat aurum multum, & pervenerat ad Dacianum, ut cum eo procederet. Stans autem in medio populi, cœpit voce magna dicere: Imagines tuas præscinde, o Præses, quia nihil prævalent, quia non sunt Dii quos adoras, sed opera manuum hominum. Dii qui non fecerunt cælum & terram, pereant. Audiens autem Præses vocem ejus, silentium fecit, & respiciens in eum dixit: Tu homo non solum injuriam facis, sed & diis imperas *: hi sunt quibus oportet gratias agere. Ideo modo ingredere, & sacrifica Apollini, qui continet omnem terram, & gubernat seculum. Dic mihi tamen, de qua civitate es tu, & quod est nomen tuum, vel pro qua causa huc venisti? Respondit S. Lupercius: Ego ab hominibus vocor Lupercius, & in Christo Christianus sum; generaliter autem Cæsaraugustæ miles fui super multum numerum, sed revertens ad Christum, bene ago cum ipso, Dixit iterum Præses, Ingredere, ut sacrifices magno Apollini. S. Lupercius dixit, Non sacrificabo dæmonibus. Erubesce Præses, quoniam non sunt dii, sed sunt surda & muta opera hominum, manu fabricata.

[7] Tunc iratus Præses jussit eum in equuleo suspendi, [& ideo varie excarnificatur.] & ungulis vexari, ita ut intestina ejus disrumperentur, & has pœnas fideliter in Christo sustinuit. Tunc eum deponi, & foras civitatem duci jussit: & per quatuor partes carnes de corpore ejus cadebant exterminatæ, quas cilicio aspero abstergi jussit. Rursus applicuit ei galeam ferream, & jussit discalceatum duci super aculeos, & sanguis defluebat de pedibus ejus, quasi de fonte. iterum jussit eum civitatem ingredi, & videns quod nulla tormenta ei prævalerent, jussit fieri arulam magnam, & collum ejus acutis configi clavis ab intus, & uno ferro acuto nervos ejus evelli; & videns quod non ei nocebant illa tormenta, jussit eum deponi, & malleo ferreo caput ejus tundi, donec cerebrum ejus per nares distillaret, & ipse plus in Christo confortabatur. Deinde eum jussit in carcerem trudi, [A Christo apparente confortatus,] & in arcto cyppo extendi. Iterum jussit Præses columnam quam vix decem, & octo viri portabant, superponi ventri ejus: & dum in custodia fuisset, benedicebat Dominum, qui ejus animam & membra confortabat, ut vinceret inimicum diabolum. Et ecce lumen præclarum fulsit in custodia: in eadem vero nocte apparuit ei Dominus, dicens: Confortare, Luperci, ne deficias, quoniam ego tecum sum. Per meipsum juro, & per Angelos meos ac per potentiam meam, quod inter natos mulierum non est major Joanne Baptista, qui intercedit pro te. Esto fortis in veritate, & noli deficere, quoniam ego tecum sum, & non derelinquam te; statimque Dominus ascendit in cælum. Sanctus vero Lupercius non cessabat deprecari Dominum; nec per somnum vidit, quia hæc visio apparuerat ei, luce facta. [iterumque & tertio tortus,]

[8] Tunc jussit Præses Sanctum Dei produci de carcere, & ante conspectum suum venire, & ipse psallebat Domino dicens: Deus in adjutorium meum intende, Domine ad adjuvandum me festina. Ingressus vero ad Præsidem dixit ei: Tu sis cum Apolline, ego sum cum Deo quem invoco. Jussit eum iterum Præses extendi & flagellari, cæsusque accepit in dorso centum plagas, & in ventre quadraginta, & scripsit Præses epistolam per orbem i terræ, dicens: Si quis magus poterit solvere magicas artes Christianorum, veniat ad me, & dabo ei auri pondera ducenta, & argenti sexcenta, ac possessiones multas, & erit secundus in Regno meo. Tunc sanctus Lupercius voce magna clamavit dicens: Domine Jesu Christe, qui dignatus es descendere de cælo in terram, libera omnes, qui a diabolo detinentur, & libera animam meam, & da mihi signaculum, ut merear ingredi portas Paradisi. Videns ergo Præses Sanctum orantem, jussit eum a lictoribus cædi, & iterum in custodia detineri. Alia vero die jussit Præses maganam k fieri, & acutis eam clavavit clavis, & in medio ejus S. Lupercium mitti præcepit. Tunc unus ex Principibus, cui nomen erat Georgius, videns maganam, [ac rotæ applicatus,] ac rotam volventem & rugientem, intra se cœpit dicere: Putas liberari de isto tormento? Tunc aspiciens eum Dominus dixit ei: Luperci, memor esto temporis, in quo Christus inter duos latrones crucifixus est. Et respiciens in cælum dixit ei: Memor sum, Domine, mandati tui; & dixit: Domine Jesu Christe, cujus imperium permanet in seculum seculi, corona te laudantium, virtus sustinentium, credentium fortitudo, sperantium vita, auxiliator subveni mihi in hac tribulatione. Tu, Domine, antequam cælum & terram faceres, ipse es, cujus spiritus super aquas ferebatur & requiescebat, & nullus hominum vidit Majestatem tuam, neque videre potest; perpetua sapientia cælum fundasti, & nubes adimplesti, qui pluis super justos & injustos. Domine, qui creasti cælum & terram, & montes ex tua virtute magnificasti, [Christum invocat:] qui imperas congregationi ventorum, & eos qui non crediderunt in te, in tartarum tradidisti. Domine Deus, qui in posteriori tempore misisti nobis unicum filium tuum, quem intra Mariæ ventris cubiculum, per tuam pietatem inclusisti, quod nullus hominum potest intelligere; qui ambulasti super aquas maris, & non apparuerunt vestigia tua in mari; qui de quinque panibus quinque millia hominum saturasti; nunc exaudi me, Domine, & accelera, ut eripias me de doloribus qui circumdederunt me, quia in te confidit anima mea, cui est gloria in secula seculorum, Amen.

[9] Completa vero oratione missus est in rotam & maganam constrictam. [Hinc nihil læsum cernens Magister militum] Elevans autem Præses se, dixit omnibus Principibus suis: Videtis quia non est alius Deus, nisi Apollo & Hercules, & Diana, & Athena, l & Amandorus, m & Ypoculus, & Neptunus qui cælos palmo continent, per quos Reges regnant, & potentes obtinent Regna. Et adjecit: Ubi est Deus tuus Luperci, Christus crucifixus, quem Pilatus & Judæi interfecerunt? Quare non venit, ut liberet te de manibus meis? Statimque venit Dominus in medio, & dixit: Putas, possum te liberare de hac magana, ut credant ac confidant atque cognoscant, [cum toto suo exercitu convertitur.] quoniam tu es servus meus, Luperci? Ecce manus quæ plasmavit protoplastum, ipsa tibi sufferentiam dabit: & confortatus est B. Lupercius. Videns autem unus ex militibus, Anatholius nomine, qui fuit Magister militum, quod famulus Dei cuncta tormenta pro Christo sustinuerat, credidit cum omni exercitu suo, clamans, Luperci famule Christi, & nos credimus in Dominum Jesum Christum crucifixum, qui potest liberare nos de isto periculo. Audiens vero Præses, jussit eos ejici foras civitatem, in eremum locum; & statuens eos in præcipitium, [Post liquatum plumbum,] factoque signaculo Christi ab illis, eos percuti præcepit. Tunc jussit venire S. Lupercium ante conspectum suum, & afferri lectum æneum, & in illum extendi; & liquefieri plumbum præcepit, & aperiri os venerabilis Lupercii, & superinfundi; quod factum est ut aqua frigidum, & nihil mali sensit. Tunc jussit eum solvi Præses, & clavos igneos in capite ejus infigi, & lapidem magnum insculptum capiti ejus applicuit, & sic eum volvi præcepit. Et jussu Domini evulsum est omne genus pœnarum, & plumbum velut aqua factum est frigidum, & nulla plaga in Sancto apparuit. Quod videns Dacianus Præses, iratus est, & jussit eum a capite deorsum suspendi, & in collo ejus lapidem magnum ligari, & fumum naribus ejus applicari. Quo facto, jussit Præses bovem æreum apportari, [bovem æreum &c.] & infixit in eo clavos ferreos acutissimos, & intra eum Sanctum misit, ut membra ejus disrumperentur, & fieret tamquam pulvis: sed ipse intus gratias agebat Deo.

[10] Quo viso, jussit Præses ejici inde Sanctum, & in custodiam mitti, [nocturna Dei visitatione confortatus] & nervo ferreo constringi, donec excogitaret quomodo eum perderet, quia nullum tormentum ei prævalebat. In eadem vero nocte, in custodia apparuit ei Deus, dixitque ad eum: Confortare Luperci, ne timeas tormentum quodcumque tibi additum fuerit; ego enim tecum sum. Confortare in virtute, & vera confessione. Et hoc dicens, Dominus ascendit in cælum. Ipse vero non cessabat dicere, Gratias tibi ago Domine Deus meus, quoniam apparuisti mihi. Tunc jussit eum Præses adduci, & inter maganas retrudi, & fortiter constringi, & in capite ejus serram poni & secari, ut facilius membra ejus disrumperentur: sed ipse amplius in Christo confortabatur, & dixit Dominus ad eum: Confortare, ne deficias, quoniam ego tecum sum in omni passione tua. [puerum cæcum illuminat,] Cui mulier quædam dixit: Domine sancte, natus est mihi filius cæcus, surdus & paralyticus, & ecce confundor coram vicinis meis; sed si per orationem tuam salvabitur filius meus, credam in Deum tuum. Videns ergo Sanctus Dei fidem mulieris, dixit ad eam; Affer mihi filium tuum, & accipiens infantem posuit eum super genua sua, imponensque ei manum oravit ad Dominum, & completa oratione insufflavit in oculos ejus, & continuo aperti sunt, & visum recepit; & dixit ei mulier: O famule Dei, præsta ut ipse audiat & ambulet; dixitque ad eam S. Lupercius: Sufficit ei: nam gressus ejus non erit cognitus, usque ad diem quo eum vocavero: tunc audiet vocem Domini, & veniet ad me. Et amplius ei non est locuta mulier: timuit enim eum, quia vidit vultum ejus sicut Angeli Dei.

[11] Præses vero cœpit deambulare in palatio suo, respiciensque vidit Sanctum stantem in signo mirabili, & multitudinem populi circa eum: qui facto signo Christi, percussit terram pede, [multosque convertit;] & exivit fons aquæ vivæ, & baptizavit eos in nomine Patris, & Filii, & Spiritus sancti; & introjerunt cum eo in civitatem. Baptizati sunt autem tunc a S. Lupercio mille sexcenti & octo, qui statim crediderunt in Dominum Jesum Christum, & ingressi ad Præsidem dixerunt: Tu sis cum Apolline, & nos cum Domino nostro Jesu Christo. Et respiciens Sanctos Dei Præses, conturbatus est sicut leo, & jussit eos suspendi pedibus, & gladio percuti. Coronati sunt autem in nomine Domini per sanctum Lupercium illi omnes. Tunc Præses ad Sanctum Dei dixit: Per solem & septuaginta & octo deos, n & matrem eorum Dianam, te obtestor, [contemnit blanditias,] consenti mihi, fili Luperci, ut patri, & sacrifica Apollini, qui continet omnem terram, & carebis tormentis horrificis. Dixit ad eum Sanctus Dei; Ubi fuerunt absconsa verba ista mansueta? Tanto tempore in manibus tuis sum, & tormentis variis tradidisti me. Nam & per te gratiam Dei mei acquisivi, & omnes, qui in Deum meum crediderunt; sed sermones mansuetos, & verba dulcia a te huc usque non audivi. An ignoras, Præses, quia genus Christianorum immortale est, & contra omnia tormenta diaboli resistit, sufferens omnia? Quare suades mihi ut Apollini tuo sacrificem, & faciam voluntatem tuam?[Simulans sacrificaturum se:]

[12] … o Tunc Præses lætus factus est, & cœpit caput ejus osculari. Sanctus vero Lupercius non permittebat dicens: Non est talis consuetudo urbis Helisonæ, sacrificabo primum diis, & sic meum osculaberis caput. Rursumque dixit Præsidi: Tu es morbidus, & sol declinabit; non possum hodie sacrificare diis tuis; sed præcipe me hodie in custodiam retrudi, ut cras sacrificem diis. Respondit Præses: Non eris in custodia ut pœnis tradaris, sed pro his plagis, quas tibi jussi imponi, indulge mihi, ut patri tuo. Tunc flexit genua famulus Dei, & oravit dicens: Quis Deus magnus, sicut Deus noster? tu es Deus qui facis mirabilia. Tunc dixit Præsidi, Congrega omnes seniores & principes tecum, & stabo in palatio tuo ego, & Sacerdotes deorum, & omnis exercitus militum, ut omnes videant quando sacrificavero Apollini. Tunc præcepit Præses præconi, ut clamaret voce magna dicens: Convenite omnes populi ad templum deorum, [increpatur a matre cæci illuminati,] quia Lupercius famulus Christi sacrificabit magno Deo Apollini. Quod mulier audiens, cujus filius cæcus fuerat natus, & per orationem S. Lupercii illuminatus, confestim dissipavit crines capitis sui, & scidit vestimenta sua; attollensque filium suum, transibat clamans voce magna, & dicens: Væ tibi, Luperci, qui mortuos suscitasti, & cæcos illuminasti, & claudos curasti, & multa bona operatus es adversus inimicum: quomodo vis sacrificare Apollini, avertens omnes populos, qui credere desiderabant in nomine Jesu Christi Salvatoris? Non permittat hoc Deus fieri. [eumque paralyticum erigit.] Væ tibi diabole & operibus tuis! Sanctus vero audiens vocem mulieris, silentio facto vocavit eam ad se, & dixit: Pone infantem ante me. Et dixit infanti: Christus, qui illuminavit abscondita tenebrarum, ipse tibi imperat, ut stes super pedes tuos; & veni, & loquere omnibus.

[13] Eadem hora surgens infans venit ad famulum Dei, & ille dixit ei: Tibi dico puer, ingredere in templum paganorum, & dic idolo Apollinis: Tibi dicit famulus Christi, exi velociter. Et ingressus puer in templum, [per quem adesse jussus in idolo suo dæmon] dixit idolo: Tibi dico idolum surdum & cæcum, ac mutum; deceptio ac perditio animarum in te credentium; Lupercius servus Christi vocat. Et cœpit Apollo clamare: O Jesu Nazarene, omnes ad te traxisti, & nunc contra me manifestasti infantem trium annorum. Unde hoc, ut talis puer ad me ingrederetur? Adveniens idolum stetit ante famulum Dei. Dixit ad eum S. Lupercius: Tu es Deus Paganorum? [Respondit idolum]; Nonne cognoscis, Luperci, quod ego sum? Sustine me una hora, & indicabo tibi omnia. Dixitque ei famulus Dei; Quidquid volueris dic. Respondit idolum, & dixit; Quomodo Deus cælum & terram creavit, plantavit Paradisum ad Orientem, & dixit, Faciamus hominem ad imaginem & similitudinem nostram? Sed & Princeps noster dejectus est de cælo, & nos omnes cum eo, quia dixit in corde suo; In cælum ascendam, & super astra exaltabo solium meum; sedebo in latere Aquilonis, regnabo in nubibus, & similis ero Altissimo. Ideo iratus Dominus abstulit a nobis gloriam nostram, [fatetur impotentiam suam.] & projecit nos ut pluviam super faciem terræ; & propterea facti sumus minimi omnium creaturarum, & ob hoc ego maneo in statuis istis; & si potero aliquem seducere, hoc mihi lucrum est. S. Lupercius dixit: Miser, tu cum sis miserrima creatura, & tuo de merito sis damnatus, cur decipis mentes hominum, & a veritate deviare voluisti? Ego te mittam in infernum; & eris ibi usque in diem judicii, quando eris rationem redditurus ante tribunal Christi. Et ingressus in templum, insufflavit idolum Herculis, [Sanctus, idolis ceteris statu dispersis,] & omnium simulacrorum statuas, & facta sunt velut pulvis. Rursum dixit: Ite omnes dii Paganorum in perditionem, & nusquam appareatis. Tunc dæmones rugientes cœperunt fugere, dicentes; Magnus est Deus Christianorum, qui potest eripere credentes in se de tribulatione.

[14] Ideoque Sacerdotes Paganorum confusi vehementer, [capite plectitur.] & levantes Sanctum Dei, adduxerunt ante præsidem, & indicaverunt perditionem deorum suorum, quomodo in inferiorem infernum misisset eos. Igitur Præses dixit ad S. Lupercium: Induratum est cor tuum, ut video, Luperci, quia non vis adorare deos nostros: quam obrem jubeo te extra civitatem ab apparitoribus duci, & capitalem subire sententiam… … p die IV Kalendarum Juliarum, regnante D. N. Jesu Christo, una cum Patre & Spiritu sancto in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA D. P.

a Nescio quid hic faciat titulus Sacerdotis, nisi forte ut auctor gratificetur iis, qui Episcopis Elusatibus nomen Lupercii recentius admiscuerunt, antiquioribus Catalogis reclamantibus.

b Hinc exemptam Parenthesim, quæ sensum turbabat, suo (ut credo) loco nativo posui.

c Illuro hæc est Antonino; & libello veteri Provinciarum, Eloronensium civitas; Sidonio Oloronensis, ad cognominem sibi fluvium in Bearnia, sub radicibus Pyrenæorum, quæ Elusa distabat circiter ad 24 leucas.

d Mallem Gerisam legere, vulgo enim Giers dicitur, & in Vita S. Saturnini Gertanus fluvius nominatur.

e Melius forte, Echidna: nam. ἔχις, ἔχιδα, vipera est.

f Bosquetus apte hæc adnotat. Aquitaniam Galliarum, & Tarraconensem Hispaniarum, provincias rexisse hac tempestate (id est sub annum 292) Dacianus legitur in Actis Martyrum: quod verum esse non ausim affirmare. Nam diversȩ semper fuerunt Galliarum & Hispaniarum administrationes, quȩ & duorum Vicariorum dispositioni postea subditȩ sunt. Fieri tamen potest, ut Daciani nomen, propter varias Christianorum in Hispaniis cȩdes, vicinis Aquitanis & Narbonensibus cognitum, Gallorum Martyrum. Actis a posterioribus scriptoribus infertum sit: quod hic omnino factum apparet. Sed quomodo Dacianus hic fingitur civis Helisonȩ? & quid sunt 14 Sedes, super quibus regnaverit? In utroque Codice, Sedes nomen est dignitatis, Præfectis Prætorio fere tribui solitum, unde Sedes vestra illustris, prȩclara, eminentissima &c; sicuti nunc diceretur Celsitudo vel Majestas vestra. An hoc voluit, uni Daciano parem potestatem fuisse 14 Prætoribus vel saltem præfectis?

g Senatorum in Gallia sub imperatoribus dignitas magna fuit, & Romanæ nobilitati propria, de quibus vide pluribus Glossarium Cangii: de Senioribus autem Francorum Germanorumque, Hadrianum Valesium, in Notitia Galliarum, ad nomen Rotomagus.

h An obliviscitur Auctor, quod pauolo ante duodennem Sanctum miserit ad eremum? Ubinam autem aut in quos hanc exercuisset potestatem, Helisonam adductus, captus & catenatus; &, antequam decennis esset patria sua egressus: idque, ut apparet, prædicandæ fidei causa, non arma tractandi?

i Enormis hyperbole, nam quid de ipso Imperatore Diocletiano dici amplius potuisset? Hic vero numquam sic insanivit, suæque æstimationis tam prodigus fuit, ut tali causa edictum proponeret, palam contestans suam suorumque deorum adversus magias Christianorum impotentiam.

k Magana, alias Mangana, medio ævo dicebantur machinæ bellicæ jaculatoriæ, numero tam singulari quam plurali, videturque a Græcobarbaris deducta vox.

l Ἀθήνη Græcis, Latinis Pallas, solo nomine distinguitur ab ea quæ his Diana, istis Ἄρτεμις est: sed ut Græca Latinis, ita hæc illis inusitata vocabula sunt.

m Amandorus utrisque ignotus, unde huc irrepserit nescio. Fortassis opinio quorumdam fuit Rupem-Amatoris vulgo Roquemodour, in vicino Cadurcensi agro oppidum, cujus nomenclaturam alii aliter reddunt, a patrio & Aquitanis proprio nomine nuncupatam: opinio mere conjecturalis, nec in ullo auctore fundata. Quid porro de Ypoculo dicam; nec conjectura quidem suggerit.

n De LXXVIII diis, quorum mater Diana diceretur, hactenus nil legi apud Poëtas: & omnes Dianam faciunt Virginem.

o Oportet ut hic exciderit aliquid, quo dicebatur Sanctus, quasi mutata mente, simulasse quod vellet sacrificare.

p Hic rursum videtur excidisse aliquid, puta, Passus est autem S. Lupercius.

* an improperas? seque profitetur Christianum,

DE SANCTIS MARTYRIBUS SERENO, THEODORO, PASTAPHO, TYTIRO, DIONYSIA, PASSIMO, PHESICO, DISTA, AMBENIO, ARIUSO, DIOSCORO, ORIONE, TURBANO, CAPITULINO, ITEM ORIONE, SIMERO, PLUTARCHO, HIRENEO, HERACLIO, HERONE, POTAMINO, MARCELLO, BASILIDE, LEONIDE, PANOSO, PECE, SIDISTO, PAMBONO, ORIOSO, PANUBERO, TILINO, NONNICA, SINIDO, MEMMIO, JULIO, LEONIDE, PLUTARCHO II, SERENO, POTAMINA VIRGINE, MARCELLA MATRE, RAIDE SIVE HERAIDE.
ALEXANDRIÆ IN ÆGYPTO.

ANNO CCII.

Notitia nominum ex Martyrologiis, Acta quorumdam ex Eusebio.

Serenus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Theodorus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Pastaphus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Tytirus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Dionysia, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Parsimus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Phesicus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Dista, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Ambenius, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Ariusus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Dioscorus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Orion, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Turbanus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Capitulinus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Orion II, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Simerus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Plutarchus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Hirenæus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Heraclius, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Heron, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Potaminus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Marcellus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Basilides, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Leonides, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Panosus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Pece, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Sidistus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Pambonus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Oriosus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Panuberus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Tilinus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Nonnica, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Sinidus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Memmius, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Julius, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Leonides II, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Plutarchus II, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Serenus, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Potamiena, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Marcella, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)
Rais sive Herais, Martyr Alexandriæ in Ægypto (S.)

AUCTORE G. H.

Eusebius Phamphili auspicatur librum sextum Historiæ Ecclesiasticæ, a persecutione sub Severo Imperatore Alexandriæ facta, & mox caput 2 ab Origenis institutione, [Plurimi sub Severo Alexnadriæ passi] & cap. 3 ab hujus prædicatione, ac variis Martyribus per eum confortatis; ubi sub finem scribit, multos ex Gentilibus, tum in omni genere doctrinæ, tum in philosophia præstantissimos ejus se magisterio submisisse: eosque cum fidem Christi sincere atque intimo mentis affectu ab ipso accepissent, persecutionis illius tempore inclaruisse usque adeo, ut quidam ex ipsis comprehensi, martyrio perfuncti sint. Dein cap. 4 & 5, novem ex illis eligit, quorum martyrium ab eo descriptum infra damus, ac sub finem addit plures quoque alios ex Alexandrinis civibus ad fidem Christi subito transiisse.

[2] Horum Martyrum nomina suggerunt quatuor antiqua Martyrologii Hieronymiani apographa sæpius a nobis indicata: [Antesignani Serenus & Theodorus.] quorum Antesignanus Serenus, etiam litteris transpositis Senerus, memoratur. Secundus Theodorus, etiam Tardorus scriptus, idemque primo loco refertur in vetusto codice Reginæ Sueciæ, per Holstenium vulgato his verbis: In Alexandria natalis S. Theodori, cum aliis viginti septem; nos aliquanto plures damus. In Mss. Barberiniano, Atrebatensi, Tornacensi Lætiensi, & Trevirensi S. Maximini, hi duo ita proferuntur: In Alexandria natalis SS. Sereni & Theodori; at solius Theodori mentio fit in Ms. Rhinoviensi.

[3] Sequuntur nomina Pastaphi, Tytiri, Dionysiniæ, Passimi, Phesici; qui cum aliqua varietate sunt, postaphus, seu Pastophus, Tyrus, Donysima, seu Dosimia, [Alii 38,] Pasimius, Pleficus seu Sicus. In decuria proxima sunt nomina Distæ, Ambemi, Ariusi, Dioscori, Orionis, Turbani, Capitulini; item Orionis, Simiri, Plutarchi. Ex his omissum nomen Ariusum, atque ex voce Ambeni, factum Ambeniari & Ambeniani: & denique loco Simiri, scriptum Gimiri, Simeri. Sequuntur Hiereneus, perperam in apographo Corbejensi Episcopus habitus; a quo alius est S. Irenæus, Episcopus Lugdunensis, in omnibus apographis etiam hoc die relatus. Tum Heraclides & Heron ab Eusebio infra relati, qui ab aliis fere Heraclius & Herorus appellantur: Potaminus, Marcellus, pro quo etiam Marcella habetur; sed ea mox referetur. Basilides etiam historiæ Eusebianæ inscriptus, & in Martyrologio Romano ad diem XXX Junii relatus. Tum Leonides etiam Leonodes scriptus: ac dein hi tres, Panasus, Pece, Sedistus, in solo Epternacensi relati, ex quibus Pece videtur femina, cujus genitivus sit Peces. Sequuntur Pambonus, seu Pambunus; Oriosus, aut Orosus; Panuberus, Tilina, seu Tilinus: tum Nonnica & Spiridus, in tribus apographis relati; pro quibus in Epternacensi, in Nicæa Finidus, quasi hic aliis non esset adjunctus. In Mss. Augustano S. Udalrici & Parisiensi Labbei conjunguntur nomina Sereni, & Senidi; atque ita ea servamus. Quis tamen Nonnicam excludendam putaverit, nolumus pro ea contentionis funem trahere. Interponebatur in omnibus apographis Martyrologii Hieronymiani, S. Irenæus Episcopus Lugdunensis, cum sex aut septem sociis Martyribus, de quibus seorsim agimus: ac tunc sequebantur huc referenda nomina, Leonidis, Plutarchi, Sereni, Potamienæ & Marcellæ; de quorum martyrio mox ex Eusebio agemus. In Ms. Richenoviensi ex relatis pauca nomina sic proponantur: In Alexandria Theodori, Pastasi, Titiri, Pasi, Misæ; ubi pro penultimo ab aliis Passimus habetur: ac pro Misa, forsan Dista dicitur.

[4] Alii quosdam ex Martyribus ab Eusebio relatis prolixius celebrant, [aliqui relati ab Usuardo] & ex relatione Rufini ita eos commemorat Usuardus: Alexandriæ sanctorum Martyrum Plutarchi, Sereni, Heraclidis, Herois, Potamiænæ, Marcellæ, cum aliis tribus: inter quos præcipue emicuit Potamiæna Virgo, quæ primo immensos & innumeros agones pro virginitate desudans, deinde etiam pro martyrio exquisita & inaudita tormenta perpessa, ad ultimum igne consumpta est. Apud Adonem, Notkerum, & supposititium Bedam aliosque post τὸ Marcellæ interponuntur memoria catechumenæ, Heræ nomine, [Adone aliisque] baptismum martyrii consecutæ. Baronius pro hodierno Martyrologio Romano hoc eis elogium statuit: Alexandriæ, in eadem Severi persecutione, sanctorum Martyrum, [& Martyrol. Rom.] Plutarchi, Sereni, Heraclidis catechumeni, Heronis neophyti, & alterius Sereni, Raidis catechumenæ, Potamiænæ & Marcellæ ejus Matris; inter quos præcipue enituit Potamiæna Virgo, quæ primo immensos innumerosque agones pro virginitate desudans, deinde etiam exquisita & inaudita tormenta pro fide perpessa, ad ultimum una cum matre igne consumpta est. [adjuncta Ætra, Rais, sive Herais.] Hæc ibi, & quæ supra apud Adonem & Notkerum Hera dicebatur, a nonnullis: Ætra & Rais seu Herais appellatur, cum Eusebio apud Christophorsonum, & Nicephoro Callisto lib. 5 cap. 7. Ast Henrico Valesio ex Mss. Regio & alio Parisiensi, Herais appellatur, quam in vetustis apographis Martyrologii Hieronymiani desideratam, reliquis sub finem tituli apposuimus.

ACTA MARTYRII.
Ex libro VI Eusebii.

AUCTORE G. H.

Cap. 1. , Cap. 2.

[1] Porro cum Severus persecutionem adversum Ecclesias excitasset, per omnes quidem ubique locorum Ecclesias ab athletis pro pietate certantibus, [Intersecutione Alexandriæ mota] illustria sunt confecta martyria. Præcipue tamen Alexandriæ increbuerunt, cum ex universa Ægypto ac Thebaide lectissimi pugiles eo, tamquam in amplissimum Dei stadium, deducerentur; & cujusquemodi tormenta mortesque invicto animo perpessi, immortales a Deo coronas acciperent … Igitur Severo a annum Imperii decimum agente … persecutionis ardentissimum flagravit incendium, [anno 10 Severi Imp.] atque innumerabiles martyrio coronantur…

Cap. 3.

[2] Interea vero cum nemo superesset Alexandriæ, qui tradendis fidei nostræ rudimentis operam daret, [ab Origene conversi] omnibus ob persecutionis metum pulsis ac fugatis; quidam ex Gentilibus Origenem, scholæ etiamnum vacantem atque affixum, adierunt, verbum Dei ex ipso audituri. Inter quos primum fuisse testatur Plutarchum, [SS Plutarchus] qui post vitam honeste transatcam, sacro etiam martyrio coronatus est. Secundum b Heraclum, ejusdem Plutarchi fratrem, [& Heraclus] qui cum ipse quoque philosophicæ vitæ ac districtioris cujusdam disciplinæ documenta plurima apud ipsum præbuisset, urbis Episcopatu dignus est habitus. Annum porro ætatis octavum decimum agebat tunc, cum catechumenis instituendis prȩfectus est. Quo in munere maximos fecit progressus, tempore persecutionum illarum, quæ Aquila prȩfecturam gerente, Alexandriæ contigerunt. Tunc siquidem apud universos fideles maximam nominis celebritatem adeptus est, [ab hoc Martyres adjuti] ob sedulæ benevolentiæ atque humanitatis officia, quæ omnibus sanctis Dei Martyribus, notis pariter atque ignotis, promptissime exhibebat. Neque enim solum illis hactenus comes aderat, dum in vinculis essent, aut dum ad extremam usque sententiam interrogarentur; sed post latam quoque sententiam, cum sanctissimi Martyres ad supplicium abducerentur, ipse incredibili fiducia præditus, & pericula ipsa provocans, adstabat: adeo ut sæpenumero audacter accederet, [& confortati:] & Martyres summa cum libertate osculo salutaret… Multi vero cum fidem Christi sincere atque intimo mentis affectu ab ipso accepissent, persecutionis illius tempore inclaruerunt; usque adeo ut quidam ex ipsis comprehensi, martyrio perfuncti sint.

Cap. 4.

[3] Horum primus fuit is, quem paulo supra memoravimus, Plutarchus. Qui cum ad mortem duceretur; [ab Origene Plutarchus,] iterum hic de quo loquimur Origenes, dum Plutarcho ad extremum usque vitæ terminum individuus adhæret, parum abfuit, quin ab illius occideretur civibus: utpote qui necis illius auctor fuisset. Verum divina providentia tunc quoque illum conservavit. Post Plutarchum, secundus ex Origenis discipulis Martyr fuit Serenus, qui fidem quam acceprat, [Serenus,] igne examinatam ae probatam exhibuit. Tertius ex eadem schola Martyr extitit Heraclides, [Heraclides,] ac deinde quartus Heron: [Heron,] ambo securi percussi; prior dum adhuc esset catechumenus, alter vero neophytus. Præter hos quintus, [Serenus alter,] ex eodem auditorio, Christianæ pietatis athleta, victor renuntiatus est Serenus, prioris illius cognominis: qui cum plurimos cruciatus fortissime pertulisset, tandem capite truncatus fuisse dicitur. Sed & ex mulierum numero c Herais quædam adhuc catechumena, [Herais,] per ignem baptismum adepta, ex hac luce migravit.

Cap. 5.

[4] Septimus inter hos recenseatur Basilides, is qui celeberrimam illam Potamiænam ad supplicium abduxit. [Potamiæna Virgo,] Cujus quidem mulieris fama, apud earum regionum incolas, etiamnum pervulgata est: quippe quæ pro castitate corporis, & pro virginitate qua præcipue excelluit conservanda, innumera adversus amatores certamina subjerit (nam præter animi pulchritudinem, mirabilis quoque totius corporis venustas in ea efflorescebat) innumera etiam pro Christi fide pertulerit, tandemque post acerbissimos vel dictu ipso horribiles cruciatus, una cum matre Marcella, igne consumpta sit. Porro Aquila, [cum Marcella matre] (id enim Judicis nomen fuit) cum eam toto corpore excruciasset, ad extremum interminatus ei esse dicitur, se illam gladiatoribus violandam traditurum. At illa cum paulisper secum ipsa rem perpendisset, interrogata quid consilii caperet, ejusmodi fertur dedisse responsum: quod impium esse Gentilibus videbatur. Protinus igitur Judicis sententia damnatam Basilides, [a Basilide protecta] unus ex apparitoribus, ad supplicium abducit. Cumque vulgus eam vexare, & obscœnis verbis illudere ei conaretur; Basilides quidem eos, qui contumeliam Virgini faciebant, absterrens propellebat, multaque misericordiæ & humanitatis erga illam præbebat indicia. Illa vero, benignitatem hominis erga se libenter amplectens, [addicit ei preces,] bono animo eum esse jussit; se namque post obitum salutem ipsius a Domino impetraturam, & collata in se beneficia brevi remuneraturam esse. Hæc cum dixisset, [igne consumpta:] ferventi pice per varia corporis membra, ab imis pedibus ad ipsum usque capitis verticem, lente ac paulatim circumfusa, mortem constanti animo pertulisse memoratur. Et hujusmodi quidem certamen nobilissima Virgo decertavit.

[5] [Basilides factus Christianus,] Brevi autem postea Basilides, cum ob nescio quam causam a contubernalibus suis sacramento adigeretur, nefas sibi esse affirmavit, omnino jurare: quippe Christianum se esse, idque palam profiteri. Illi primo quidem hominem jocari arbitrabantur: verum cum id constanter asseveraret; ad Judicem est perductus; apud quem fidei suæ constantiam professus, in vincula conjicitur. Cumque quidam in Domino Fratres eum adjissent, & causam subitæ illius atque insperatæ conversionis interrogarent; dixisse fertur, Potamiænam d tertio post martyrium die, [& ab apparēte Potamiæna coronatus,] noctu sibi assistentem, coronam capiti suo imposuisse; dixisseque, se ipsius causa Dominum orasse, atque id quod petierat impetrasse; nec diu postea ipsum ad superos migraturum. Posthæc signaculo Domini a Fratribus accepto, [Martyr obit.] postridie Christum gloriose confessus, capite truncatus est. Plures quoque alii, ex Alexandrinis civibus, eodem tempore ad fidem Christi subito transiisse memorantur: quos scilicet e Potamiæna in somnis apparens, ad id faciendum provocaverat. Verum de his hactenus. f

ANNOTATA G. H.

a Annus decimus Severi Imp. qui creatus fuit anno Christi 193 incipit in ejusdem anno 202.

b S. Heraclus, colitur 14 Julii.

c Aliis Hera, Ætra, & Rais, ut supra diximus sub finem Commentarii nostri.

d Hinc Baronius Basilidem retulit ad diem 30 Junii. Sed gesta ejus non potuerunt ab aliis sejungi, ideoque ibidem lectorem huc remittimus.

e Omittimus hic quæ de SS. Potamiæna, ejusque matre Quinctia Marcella, & Q. Sereno, & M. Sereno quasi ex Hispania oriundis congerit Tamajus de Salazar in Martyrologio Hispanico, adversariis, ne dicam fabulis Luitprandi & Epigrammate Auli Hali nixus. Qui hisce delectantur ineptiis, abeant ad Auctores citatos.

f Hæc omnia, & alia plura ex antiquiori quadam Eusebii versione habet insigne nostrum Junii mensis Passionale membraneum, quod olim Valcellensis monasterii fuit; nec propter solam styli differentiam visum est huc transferendum, cum Eusebii textus Græcus præ manibus sit, ad quem collatæ versiones alio judice non egent.

DE SANCTIS MARTYRIBUS AFRIS,
FABIANO, FELICE, ARIONE, CAPITOLINO, NISIA, ELAPHA, VENUSTO EUNUCHO, CRESCENTE, ALEXANDRO, THEONA, PLEOSO, ASTHESIO, APOLLONIO, AMPHAMONE, PHISOCIO, MELEO, DIONYSIO, HINO, PANNO, PLEBRIO, PANUBRIO, DIOSCORO, TUBONO, CAPITULINO, NICA, GURDINO.
Ex Martyrologio S. Hieronymi & aliis.

[Commentarius]

Fabianus, Martyr in Africa (S.)
Felix, Martyr in Africa (S.)
Arion, Martyr in Africa (S.)
Capitolinus, Martyr in Africa (S.)
Nisias, Martyr in Africa (S.)
Elaphas, Martyr in Africa (S.)
Asthesius, Martyr in Africa (S.)
Apollonius, Martyr in Africa (S.)
Amphanion, Martyr in Africa (S.)
Phisocius, Martyr in Africa (S.)
Meleus, Martyr in Africa (S.)
Dionysius, Martyr in Africa (S.)
Hinus, Martyr in Africa (S.)
Venustus, eunuchus, Martyr in Africa (S.)
Crescens, Martyr in Africa (S.)
Alexander, Martyr in Africa (S.)
Theonas, Martyr in Africa (S.)
Pleosus, Martyr in Africa (S.)
Pannus, Martyr in Africa (S.)
Plebrius, Martyr in Africa (S.)
Panubrio, Martyr in Africa (S.)
Dioscorus, Martyr in Africa (S.)
Tubonus, Martyr in Africa (S.)
Capitulinus, Martyr in Africa (S.)
Nicas, Martyr in Africa (S.)
Gurdinus, Martyr in Africa (S.)

G. H.

[Memoria in Martyrologio S. Hieronymi] Hanc classem Martyrum Afrorum adducunt quatuor antiqua Martyrologii Hieronymiani apographa, sub nonnulla scriptionis varietate. Ac primo quidem Arion post Theoniam collocatur; Capitolinus & Nisia, quarto ac quinto loco positi, solum sunt in Ms. Epternacensi, desunt in aliis; quasi Capitulinus & Nica, sub finem collocati, ab his prioribus non essent alii: eos tamen ut distinctos, cum antiquissimo illo apographo servamus. Dein loco Ploësi & Asthesii, leguntur nomina Ploëius, Pleosi, Astecii & Astefri. Ita pro Amphamone habetur Ampamon & Amphimontus; & pro Phisocio & Meleo, Philosisus, Astisus, & Melatus. Pro Hino & Panno ibidem est, In Spanis, quasi altera sequeretur classis Hispaniæ tribuenda. Postea pro Panno & Plebrio sunt Penius, Pheursus, & Benverus: Panubrius vero est in solo Epternacensi, & loco Nicæ est Bicca.

[2] Multi horum Martyrum consignantur in aliis Mss. & in aliquo Reginæ Suëciæ per Holstenium vulgato, sunt ista; In Africa Fabiani, Felicis, [& variis aliis Fastis.] & aliorum viginti duorum. Ita etiam Notkerus: In Africa Fabiani, Felicis, cum aliis multis Martyribus. Ms. Aquisgranense: In Africa natalis Fabiani, Felicis, Arionis, Capitulini, Theonis, Gurdini. Ms. Barberinianum: In Africa Fabiani, Felicis, Venusti, Crescentis. Mss. Richenoviense & Rhinoviense: In Africa Fabiani, Arionis, Capitulini. Mss. Augustanum S. Udalrici & Parisiense Labbei: Africa Fabiani, Theoni, Gurdini, Alexandri, Venusti Eunuchi, Apollioni, Dionysi. Ms. Trevirense S. Maximini: In Africa Fabiani, Felicis, Nemisi, Crescentis. Ubique palæstra eorum nominatur Africa, & horum Athletarum Antesignanus, Fabianus; cui ex reliquis varii a diversis tribuuntur socii. At Nemisius seu Nemesius huc non spectat, infra cum aliis dandus.

DE SANCTO MACEDONIO ET DUOBUS SANCTIS PUERIS
MARTYRIBUS APUD GRÆCOS.
ITEM DE SS. LUCIANO ET PAULO MEDICO,
CONFESSORIBUS APUD EOSDEM.
Ex Ms. Synaxario Divionensi.

[Commentarius]

Macedonius, Martyr apud Græcos (S.)
Duo Pueri, Martyres apud Græcos (SS.)
Lucianus, Confessor apud eosdem (S.)
Paulus Medicus, Confessor apud eosdem (S.)

D. P.

Conjungo hos Sanctos, licet ad diversa verosimiliter loca temporaque spectantes, [Macedonio præcisi manuum ac pedum digiti.] quia in uno eodemque Divionensi Synaxario simul eos reperio, cum proprio cuique Disticho, genus mortis explicante. Et de primo quidem sic ibi legitur; Ὁ ἅγιος Μακεδόνιος, τοὺς δακτύλους τῶν χειρῶν καὶ τῶν ποδῶν ἐκκοπ εὶς τελειοῦται. S. Macedonius, manuum ac pedum digitos sectus, vitam finivit, eique sic canitur:

Μακεδονίου Μάρτυρος τοὺς δακτύλους
Τέμνουσιν ἀνδρῶν δάκτυλοι μιαιφόνων

Digitos rescindunt Martyris Macedonoi, [Lucianus in pace mortuus,]
Digiti virorum sanguine inquinatorum.

[2] Deinde laudatur quidam S. Lucianus, in pace defunctus eadem die: ac primo quidem, Οὐλκιανὸς, in titulo appellatur, sed in subsequenti disticho corrigi videtur librarium sphalma, dum ita scribitur:

Εισέλθε χαίρων, Λουκιανὲ παμμάκαρ,
Τὴν ὀυρανῶν ἄνοιξε Χριστός σοι πύλην.

Ingredere gaudens, Luciane, in cælum, [uti & Paulus Medicus.]
Cujus recluditur a Christo tibi porta.
Eadem quoque die Paulus Ιατρὸς, Medicus, ἐν

εἰρήνῃ τελειοῦται in pace requievit: & additur,

Ἔπαυε Παῦλος πρὶν τομῇ καὶ καύσει χρήσῃ,
Τὰ νῦν δὲ παύει πάθεα πρεσβείᾳ πάντα.

Et ferrum & ignem priusquam experiretur, [2 Pueri crucifixi.]
Paulus quievit: & passiones cunctas
Quiescere facit, precibus ad Deum fusis.

Hinc suspicio oritur captum quidem pro fide fuisse Paulum, sed priusquam tormenta ei admoverentur, defunctum: quod idem de Luciano suspicatus, utrique titulum Confessoris addidi.

[4] Denique ὁι ἅγιοι δύο παῖδες σταυρωθέντες τελειοῦνται. Sancti duo Pueri crucifixi moriuntur; & de ipsis hoc distichon recitatur.

Ἐν τοῖς χρόνου πίναξι παῖδας δύο
Σταυρωμένους γράφουσιν παῖδες ζωγράφων.

In temporum tabulis crucibus fixos duos
Pueri pictorum pingere pueros solent.

Ubi non aliæ tabulæ mihi videntur significari, quam Ephemerides figuratæ, quales a Græcis accepisse Moscos docui ante Acta Sanctorum Maji, quasque Ecclesiæ variæ habebant, non nihil varias æque, ac Synaxaria; & ut sua Latini Martyrologia diversa, dum proprios Sanctos unaquæque Ecclesia in iis præcipue locari curat.

DE SANCTIS MARTYRIBUS
PONTAMIO, NEMESIO, SECUNDINO, ET MAXIMO.
Ex Martyrologio Ms. Monasterii Casinensis.

[Commentarius]

Pontamus, Martyr (S.)
Nemesius, Martyr (S.)
Secundinus, Martyr (S.)
Maximus, Martyr (S.)
[B]

G. H.

Cum nos anno MDCLXI in monasterio Casinensi magna humanitate excepti, excuteremus codices charactere Longobardico exaratos, quibus integra Bibliotheca erat referta; reperimus duo antiqua Martyrologia, quæ nobis curavimus describi, & in eorum altero ista invenimus ad hunc diem: VI Kalendas Julii natalis sanctorum Martyrum, Pontamii, Nemesii, Secundini & Maximi. Sunt horum nominum Martyres variis anni diebus inscripti Martyrologiis, & hoc die Potaminus inter Martyres Alexandrinos recensetur, sed arbitramur ab hoc Pontamio diversum. Nemesius quoque numeratur inter filios S. Symphorosæ, qui a variis XXVII Junii relati, in Martyrologio Romano die XVIII Julii commemorantur. Idem dicimus de Secundino & Maximo: sed quia hi quatuor Martyres non reperiuntur simul collocati, eos ob antiquitatem Martyrologii prælaudati hic damus.

DE SANCTIS SEPTUAGINTA
MARTYRIBUS SCYTHOPOLI IN PALÆSTINA.
Ex Ms. Synaxario Divionensi.

[Commentarius]

Septuaginta Martyres, Scythopoli in Palæstina (SS.)

AUCTORE D. P.

Turbata sub annum CCCCLII Palæstina, ab iis qui Chalcedonensem Synodum suscipere recusabant, [Eorū numerus, in titulo omissus,] pro ejusdem defensione occisus fuit S. Severianus, Scythopolitanæ civitatis Episcopus, in hodiernum Romanum adscriptus XXI Februarii. Tali occasione pluribus de ea civitate egit Bollandus, [habetur ex comparatione cum 70 Discipulis] ad quæ Lectorem remittens, indico ex Divionensi Ms. Martyres, multo, ut ego quidem existimo, vetustiores Septuaginta. Qui numerus, licet festinanti librario elapsus in titulo sit, & ibi legantur hæc sola verba, Οἱ ἅγιοι Μάρτυρες, οἱ ἐν Σκυθοπόλει ξίφει τελειοῦνται, sancti Martyres in Scythopoli gladio consummantur; comparatio tamen eorumdem cum Discipulis Christi, expressa adjuncto Disticho numerum ipsum requirit, hoc modo:

Ἐχει Μαθητὰς ἑπτάκις, Σῶτερ, δέκα,
Εχεὶς Ἀρλὴτας καὶ τοσούτους ἐκ ξίφους.

Habes sequaces septies decem viros,
Totidem per ensem Christe, pugnantes habes.

An autem, ut Discipuli & scripturarum interpretes rotundo numero dicuntur septuaginta, [uti & genus mortis ex Distincho.] licet fuerint septuaginta duo; sic etiam possit augeri numerus horum Sanctorum pugilum, non ausim definire.

DE SANCTIS TRIBVS MARTYRIBVS,
EX GALATIA, ASIÆ MINORIS PROVINCIA.
Ex eodem Synaxario Divionensi.

[Commentarius]

Tres Martyres, in Galatia (SS.)

D. P.

Nihilo minus quam Palæstina Martyribus abundavit Galatia, quorum nomina & certamina pluries occurrunt in hoc opere, [Dicuntur pariter gladio plexi.] quam ut operæ pretium sit hic ea commemorare, aut multa præfari de provincia, omnibus notissima. Hic ex prædicto Synaxario, præ ceteris quæ vidimus copioso, & abundante Sancti necdum aliunde notis, Tres prænominati Galatæ absque distinctiore Palæstræ martyrialis notitia indicantur, eodem modo quo Scythopolitani septuaginta. Οἱ ἄγιοι τρεῖς Μάρτυρες ἐκ Γαλατίας, ξίφει τελειοῦνται. Sancti tres Martyres ex Galatia, gladio consummantur, ubi vel quando non explicatur, sed additur Distichon.

Τρεῖς ἄνδρες ἡμεῖς, ἀλλα συμπνοίας λόγῳ
Ὡς εἷς ἰδοὺ χωροῦμεν ὁι τρεῖς πρὸς ξίφους.

Tres quamvis, unus ut vir, consensu pari
Venimus ecce subdere gladio caput.

DE SANCTO BENIGNO EPISCOPO MARTYRE
QUI ULTRAJECTI IN BELGIO COLITUR.

[Commentarius]

Benignus, Episcopus Martyr, Ultrajecti honoratus (S.)

AUCTORE C. J.

Joannes Molanus, diligens inquisitor Sanctorum Belgii, ex Bibliothecis Ultrajectensium Ecclesiarum, in Auctario Usuardi hæc solum habet: [Reliquiæ Ultrajectū delatæ] Trajecti, Benigni Martyris atque Pontificis. Verum in Natalibus eorumdem Sanctorum ea deducit hoc modo: Trajecti, B. Benigni Martyris atque Pontificis. Hic propter Corporis aut Reliquiarum allationem, novem Lectiones habet in Vigilia SS. Petri & Pauli, in collegiatis Ecclesiis beatorum Martini & Petri. Sed cujus B. Benigni hæ sint Reliquiæ, vetus est controversia, nondum, quod sciam, resoluta; ideoque eam indecisam relinquo. Constat autem Reliquias allatas esse a Baldrico Pio, [a Baldrico Episcopo] Clivensis Comitis filio, qui Ottonis primi Consiliarius & filii ejus Præceptor fuit. E regione enim Reliquiarum B. Agnetis, superest dicti Præsulis Epitaphium.

Trajectina feris urbs Danis versa, latebat;
Baldricus priscum reddidit iste decus.
Auspicio cujus jam Pontius, Agna, Benignus
Conservant urbem, fulget & ecclesia.

[2] Hæc Molanus. Joannes de Beka in suo Chronico sive Catalogo Episcoporum Ultrajectensium; in dicto Baldrico XV Episcopo, inter alia scribit ista: Hic Episcopus, anno Domini DCCCCLXVI transcendens Alpes, devenit in Italiam; ubi pro quibusdam utilitatibus Ecclesiæ, [circa an. 966.] Regis Ottonis exquisivit præsentiam. Demum idem Antistes valedicens Regi, corpora sanctorum Martyrum Pontiani, Benigni & Agnetis secum transtulit, ac eadem in Ecclesia Trajectensi cum ingenti devotione detulit. Ex his S. Pontianus fuit Martyr Spoleti, cujus Acta dedimus XIV Januarii, ubi plura de itinere Baldrici & asportatis Reliquiis habentur: & ille solus videtur ex Italia allatus fuisse; non item duo alii; uti mox dicemus.

[3] Acta Martyrii, a S. Benigno tolerati, habemus aliqua ex Ms. Ultrajectino; & eorum compendium in Lectionibus Breviarii, anno MDXVIII excusi, [Acta Martyrii eadē quæ Benigni Divionen. 1 Novembris] ubi sic finitur Lectio VI: Acta sunt hæc Kalendis Novembris. Verum uti hic dies est, quo obiit coliturque S. Benignus. Martyr Divionensis; ita ex hujus quoque Actis desumpta sunt, quæ modo citavimus, & Ultrajectini recitant pro suo S. Benigno die XXVIII Junii, qui translationis habetur; adduntque hanc Orationem: Omnipotens sempiterne Deus, qui nos B. Benigni Martyris tui atque Pontificis festivitate lætificas; præsta quæsumus, ut cujus commemoratione gaudemus, præsidio muniamur.

[4] Habemus quoque codicem manuscriptum complexum Festa composita, [Inventio Corporum S. Benigni & Agnetis] sive solenniora alicujus per Belgium Ecclesiæ, & puto, Antverpiensis; in quo notatur die 2 Septembris Translatio beatæ Agnetis V. M. atque in Lectionibus narratur inventio Corporis ipsiusmet Agnetis & S. Benigni Ep. Carnotensis & Mart. desumpta narratione ex ampliori & veteri Historia Ms. S. Pauli Ultrajecti de inventione ac translatione eorumdem Agnetis & Benigni, quam Bollandus XXI Januarii post Acta S. Agnetis impressit. In illa dicuntur prædictorum corpora, a Clodovæo Rege, ad fidem Catholicam sub annum CCCCXCV converso, illata fuisse in monasterium, ab ipso ad Ligeris ripam constructum & varie locupletatum.

[5] Eo autem postea per Nortmannorum incursiones destructo, [in Gallia ad Ligerim] sacra Corpora diu abdita & ingloria latuerunt, donec anno primo Ottonis Augusti, Romæ coronati a Joanne Papa XII; nono autem Lotharii Regis (quæ tempora concurrunt cum anno æræ vulgaris DCCCCLXII) facta est divinitus revelatio sanctorum Corporum B. Benigni Martyris atque Pontificis, [quæ donantur Baldrico Ep. Ultraject.] nec non & S. Agnetis Virginis & Martyris Christi. Inventa autem Corpora fuerunt ablata, volente S. Agnete, a Comite Thiadboldo, ac donata Baldrico Episcopo Ultrajectino; qui illa anno Incarnationis Dominicæ DCCCCLXIV, Indictione VII, pridie Kalendas Aprilis honorifice reposuit in ecclesia sua Cathedrali. Sed plura de his uti & miracula ad corpus S. Benigni facta legi poterunt in ipsa Historia dicto die XXI Januarii.

[6] Quod Episcopus Carnotensis fuerit S. Benignus, non video cur negari omnino debeat, etiamsi nomen ejus in Catalogis illius ecclesiæ non legatur. Non enim omnium ibi nomina primorum Episcoporum sunt, & quæ sunt, tantum nomine tenus indicantur. Quod autem Ferrarius in Catalogo generali S. Benignum Ep. Carnotensem, nominet Benedictum, errori tribue: quod vero ex ipso Saussajus, Benignum & Benedictum duos faciat, tribue socordiæ.

DE S. PAPPIO SEU PAPPIANO
MARTYRE APUD MYLAS IN SICILIA.

[Commentarius]

Pappius seu Pappianus, Milis in Sicilia (S.)

BHL Number: 6451

AUCTORE D. P.

[Unde elogium S. Anecti pridie] Ex eodem fonte, unde ad diem præcedentem, Menæorum majorum Collector, & Maximus Cytherorum Episcopus acceperunt tormenta S. Anecti seu Aniceti; acceperunt similia S. Pappii, supra verosimilitudinem fere exaggerata; & in hoc istis etiam imperfectiora, quod nec locum quidem certaminis exprimant; in eo autem paria, quod necdum memoriam talis Martyris aliis ullis in Synaxariis invenire nobis contigerit; quodque ea Sirletus in Menologium suum retulerit, unde eis contigit in hodiernum quoque Romanum referri, cum prolixiori Elogio inde sumpto. Græcus, Menæorum contextus hic est.

[2] [etiam damus S. Pappii, isti simile,] Οὗτος [ὁ Πάππιος] ἦν κατα τοὺς χρόνους Διοκλητιανοῦ καὶ Μαξιμιανοῦ, ἄνωθεν ἐκ προγόνων τὸν Χριστὸν σεβόμενος καὶ κηρύσσων. Διαβληθεὶς οὖν συλλαμβάνεται, καὶ παραστὰς τῷ Ἄρχοντι θύειν προτρέπεται· μὴ εἶξας δὲ, ἀλλὰ μᾶλλον τὸν Ἡγέμονα ἐξυβρίσας, εις ὀργὴν ἀνῆψεν. Αὐτίκα οὖν αἴρεται ἐκ τεσσάρων καὶ τείνεται, καὶ νεύροις ὠμοῖς μαστίζεται ἐπὶ πολύ. Εἶτα λέβητι μεγίστῳ ἐλαίου καὶ στέατος ἐπὶ τρίσὶν ἡμέραις ἐμβάλλεται· καὶ ἦν θαῦμα καὶ ἔκπληξις τὸ ὁρώμενον, ἄνθρωπος ὡς ἱμάτιον ἀναβαλλόμενος τὸ πῦρ, καὶ ἐπὶ ἑπτὰ ἡμέρας τῇ βασάνῳ ταύτῃ ἐγκαρτερῶν. Πολλοὺς οὖν τῶν ἀπίστων πρὸς την ἐις Χριστὸν πίστιν ἐξεκαλέσατο. Ἐκεῖθέν τε ἐκβληθεὶς, αὖθις ἐπὶ τριβόλων σιδηρῶν γυμνὸς συρέται, καὶ ἵπποις ἀγρίοις προσδεθεὶς ἐπὶ τραχέσι καὶ δυσβάτοις τόποις ἐλαύνεται. Ἔπειτα κρεμᾶται ἐν τῷ δοκῷ ἐπὶ τρισὶν ἡμέραις κατα κεφαλῆς, λίθῳ μεγίστῳ ἐξαρτηθέντος αὐτῷ τῷ τραχήλω, καὶ μετὰ τρίτην ἡμέραν δρεπάνῳ τὸ σχοινίον διακοπὲν, ἐπὶ τῆς γῆς ὁ Ἅγιος προσαράσσεται. Αὖθις οὖν ἀνθρακίαν ἐπὶ πλείστην ἐκφορεῖται καθ᾽ ὅλου τοῦ σώματος, καὶ λίθοις ἄνωθεν ἐπιχώννυται. Ἀγγέλου δὲ ἐπιστασίᾳ αβλαβὴς τῶν λίθων ἐκβάλλεται, καὶ ὑγιὴς ὅλος ἀποκαθίσταται, καὶ τοὺς δημίους πρὸς την πίστιν ἐπισπᾶται, καὶ ὄχλον ἱκανὸν, οἱ καὶ τὰς κεφαλὰς ἀπετμήθησαν. Εἶτα ὁ Ἅγιος την διὰ ξίφους δέχεται τελευτην, ἐις δόξαν καὶ αἶνον τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ ἡμῶν. Ἀμην.

[3] Hic [Pappius] erat temporibus Diocletiani & Maximiani, ex progenitoribus Christum colens ac prædicans; [exaggeratis supra fidem tormentis.] delatus autem comprehenditur; & coram Præside assistens jubetur sacrificare. Quod cum recusaret facere, imo ipsummet Præfectum contumelia afficiens, ad iracundiam concitaret; statim ex quatuor palis suspensus tenditur, atque crudis nervis cæditur perquam diu: deinde maximo lebeti injicitur, ad tres dies oleo atque adipe incoquendus. Tunc miraculum erat & stupor, videre hominem, qui ignem velut vestem indutus, ejusmodi supplicium totis septem diebus sustinebat invictus: quapropter infidelium multi ad Christi fidem convertebantur. Inde igitur ejectus, super ferreos tribulos nudus raptatur; equisque silvestribus alligatus, per loca aspera & invia trahitur: postea ex trabe triduum suspenditur in caput, cummagno ad collum saxo: tertia vero die funis falce resectus est, & Sanctus in terram corruit. Rursus autem totum corpus copia prunarum perfusus, lapidibus desuper injectis defoditur. Verum assistente sibi Angelo inde erutus, & sanus illæsusque assistens, suos lictores ad fidem pellexit, & multam simul turbam; qui capite etiam plexi sunt. Deinde vero & Sanctus ipse certaminum finem gladio cæsus accepit, ad laudem & gloriam veri Dei nostri. Amen.

[4] Agnosco haud dubio stylum scriptoris, ejusdem qui S. Anecti Elogium texuit; [Hinc relatum in Rom. Martyrologium] & cujus verba a Sirleto contracta, in Romano etiam contractiora sic leguntur. Eadem die S. Pappii Martyris, qui in persecutione Diocletiani flagris cæsus, & in lebetem oleo & adipe ferventi plenum injectus, aliaque horrenda supplicia perpessus, demum datis cervicibus coronatur. Tam illustre martyrium, nulli certo adscriptum loco, [ad se trahunt Hispani,] non debebat præteriri ab Hispanicorum figmentorum fabricatoribus, certis in Hispaniam trahere adespota quæque. Itaque Pseudodexter Segisamone anno CCC decollatum Martyrem scripsit: Simancam vertit interpres ejus Villanovanus. Arbucariæ in Celtiberis (hodie Albacar) eumdem adscribunt Adversaria Pseudo-Luitprandi, æque commentitia, quæ cum illo ita conciliare conatur Tamayus, ut uno loco natus, altero passus Sanctus sit: deinde prolixiora adducit Acta ex Ms. Legendario Segobiensi: quæ quoniam proferre profitetur, additis dumtaxat originis & agonis locis, placet sub hac cautela illa huc transcribere ad commodius judicandum de re tota.

[5] Pappius ab ineunte ȩtate Christi fidem amplexus, eam toto vitæ tempore absque diminutione sustinuit. Sed eveniente, [cum Actis ex Segoviensi Ms. sumptis.] cum jam probatæ esset vitæ vir, persecutionis procella, qua Dacianus, Imperatorum Diocletiani & Maximiani auctoritate suffultus, universas Occidentalium partium urbes, Christianorum excidio penitus depopulari conabatur; Sogessam urbem, in qua natus fuerat, relinquens, Præsidi obviam ire proposuit. Quo invento, ad Brucam oppidum, cum suis adesset conspectibus, forti corde & intrepido sequentia protulit verba. Cur, insane, adversus Christi membra tanto furore inflammaris? ut sic sæve Sanctorum corpora discerpseris? Nonne vides, quod in eo ipso quo defatigaris acerbe, glorias Martyribus sempiternas, te ignorante, multiplicas? Forte non experimini, quod humus Sanctorum irrigata sanguine, pro uno, quem enecas, multorum fidem pullulat indelebilem? Ergo, ut quid insanis? Desine quippe furoris progressum: & qui vidisti tot etiam in fragili sexu constantiæ miracula & virtutum prodigia, abstine ab itinere incepto; & Jesum Christum Deum verum, qui te ad nihilum reducere potest, adora, ut sic vitam consequaris æternam. His Præses auditis fremens, [ubi dicitur sub Præside Daciano] Papium comprehendi jussit, satellitibus imperans, ut subito denudatis vestibus, illum durissimis flagellarent nervis, donec verborum insolentiam una cum anima inter verbera evomeret. Paruit satellitum manus, & tamdiu Martyrem flagris cædere perstiterunt, ut vix pellis minima circumspectaretur illæsa. Ad hæc sanctus Martyr Deum semper læta fronte laudabat; & aliquando Præsidis cæcitatem increpans, ut in Christum crederet, persuadebat. Tunc Dacianus, Martyris corpus dissectum contuens, lebetem oleo & adipe plenum accersiri jubens, illum super ignem fecit apponi, quousque materia illa liquefacta & fervens appareret; illamque supra corpus poni præcepit, una cum prunis & titionibus, ut etiam ignis violentia citius animam efflaret. Sed, o insignis Dei providentia! septem dies in hoc tormento permansit, in unoquoque pluries repetitis olei & adipis ferventium liquoribus, quousq; Præses devictus, sanctissimum Athletam decollari præcepit, quo Martyr gloriosus in cælos corona redimitus ascendit IV Kal. Julii, anno CCCIII.

[6] Habes verbotenus Acta, quæ Tamayus ex Ms. Legendario Segobiensi accepisse se ait, [Bruccæ passus, natus Sogessæ;] omissis dumtaxat, quæ suo ex Pseudodextero appinxerat, verbis, ipso statim principio; Papius natione Hispanus ex Segisamone in Vaccæis urbe oriundus. Volui etiam expungere nomen Arbucaræ, fictitium agonis locum, sed non reperi Actis insertum a Tamayo, tantumque nominatum in contextu Martyrologii ab eo concinnati, hoc modo; Arbucaræ in Celtiberia Hispaniæ Tarraconensis S. Papii &c In Commentario autem meo reprehendi Acta, quod locum certaminis Brucam nominent, quia hoc est Siciliæ oppidum littorale inter Catanam & Siracusam, hodiedum la Brucca dictum; locum vero nativitatis Sogessam, qualis in Hispania nulla invenitur, cum tamen Hispanum fuisse Martyrem, extra dubium esse putet Tamajus. [sed uterque locus in Sicilia potius invenietur,] Ego igitur dum considero eadem in Sicilia, sed opposito in littore inter Drepanum & Panormum veterem urbem Segessam, censeo fieri facillime potuisse, ut ejus nomen in Sogessa verteret imperitus librarius; minus facile, ut hoc substitueret pro Segisamone, aut Brucam pro Arbucana. Cum autem stylus recens ipsamet Acta recentia quoque esse doceat, haud ægre concipio, quomodo suadente Hyguera, vel complicum ejus in fingendis antiquitatibus aliquo, irrepserit Legendario minime antiquo, Dacianus Præses, in Hispanicis martyriis nominatissimus atque ad Pappii nomen additum sit, natione Hispanus (si tamen utrumque in Breviario adest) cetera vero quoad substantiā sic relicta sint, prout ex Sicilia Segobiam allata fuerant, fortassis una cum Reliquiis; alias enim nulla causa apparet, qua illa Acta contigerit tali loco inveniri.

[7] Ut ut fuit: accipio libenter, sic præter intentionem Tamaji eorumque qui Hispanum facere Papium voluerunt, [ubi videtur notus sub nomine Pappini aut Pappiani,] oblatum nobis Siciliæ indicium, in eaque patriam & palæstram Sancti: & hunc eum ipsum esse opinor, quem (teste Cajetano in Animadversis ad depositionem SS. Pappiani, Luciani, Gregorii & Acacii Martyrum) huic diei adscriptum, Mylenses in eadem Sicilia, Papinum dicunt, quemque in Translatione S. Bartholomæi ad Liparam insulam Mylis objectam, vocatum legimus Pappianum. De hujus autem apud illos cultu sic scribit idem Cajetanus in dictis Animadversis num. 8. [apud Mylas propriā ædem habens,] Qua parte Chersonesus Mylensis in Occasum flectitur, extat vetus ædicula D. Pappiano sacra: illuc loculum ejus ejectum conditumque fama est: nec famam refutaverim; quippe illic a majoribus ædificata ædes, & plurima in eo loco miracula, quæ non modo urbem Mylas, sed ipsum littus prope ædiculam, in D. Pappiani tutela esse, ostendunt. Etenim cum scabiosi ulcerosique, scrobe istic defossa, affectas partes corporis arena contegunt, & aquam maris superinfundunt, continuo vermiculi quidam illinc existunt, atque ita ægri sani fiunt.

[8] Memorant incolæ, haud multos ante annos, piratarum triremes quasdam (Turcæ aut Mauri, [oppidum a Turcicis piratis tutatus,] hostes nostræ fidei erant) Mylarum direptionem molitas, qua parte littoris, ædes est, D. Pappiano sacra. Militem vero exponere jam festinantibus, armatas equitum acies ac peditum visas tota ea ora maritima, ac ducem agminum Pappianum: metuque perculsos trepidantesque in altum revectos. Miraculi testes multi sunt: inter ceteros Vincentius Jacius Mylensis, qui captivus in iis triremibus habebatur, cum Turcæ viso in littore exercitu, in altum se recepere. Nam incerti rerum Vincentium interrogavere, numne in ora Mylarum miles ad custodiam staret? Respondit is, nullum illic militem esse, sed D. Pappianum Mylarum præsidem & custodem. Idem Vincentius tota de re consanguineos per litteras docuit, monitis civibus, ut ædiculam S. Pappiani summa in veneratione haberent. [& cultus ut Patronus 17 Junii,] Paucos ante annos superstites erant Sacerdotes duo, Oliverius Virgilius & Franciscus Bittus, qui litteras legerant. Ejusdem rei testis est Didacus Morales, miles Hispanus, qui cum in Turcarum triremibus captivus tum teneretur, armatas in littore cohortes contuitus est: libertate dein donatus, Mylas ultro adiit, diuque pro sua in D. Pappianum pietate, ejus ædi famulatus est. Porro Divus Pappianus Mylensis urbis Patronus habetur, magnoque cultu, anniversario festo die ad XV Kal. Julias, celebratur.

[9] Hactenus Cajetanus, Tomo 1 de Actis Sanctorum Siculorum, anno MDCXX vita functus: [corpore illuc per mare intra arcam allapso,] qui etiam notat, credere incolas, arcam lapideam cum sacro corpore illuc adnatasse per mare; & ipse inter Acta Depositionis præfatæ, ex Menæis, ad XXV Augusti describentibus adventum corporis S. Bartholomæi ad Lyparam insulam ejusque ibidem inventionem, Theophilo imperante; portentosæ illuc transvectionis meminit, ibique dictam Ἄμυλλαν πόλιν Σικελίας, Mylas esse satis verosimiliter sentit. Miraculo tamen ipsi perquam antiquo, ut præfertur, & cujus etiam meminit S. Gregorius Turonensis libro de Gloria Martyrum cap. 34, eidemque circumstantiis in speciem fabulosis non aucto magnam fidem facit relatio, [quod de S. Bartholomæi corpore tradunt alii.] seculo primum IX vel serius etiam scripta; maxime cum Theodorus & Joseph (a quibus Translationem prædictam habemus non multo citius scriptam, & unde sua sumpsit Menæorum collector) corpus quidem Apostoli per mare affluxisse dicant in comitatu arcarum quatuor, quæ suo deinde officio functæ, ad destinata sibi divinitus loca adnatarint; non tamen vel ipsa loca vel corpora nominent; & perperam omnia exprimantur in Menæis. [Quidsi illud Bruccæ projectum in Mare Mylas allapsum sit?] Proinde interpolationem istam gratis confictam sentio, & Pappiani, ut Amyllam advecti, ideo tantum usurpatum nomen, quia ex Mylensium traditione habetur per mare illuc allapsum corpus, quod ego potius quam credam ex Armenia in arca saxea affluxisse, dixerim Bruccæ projectum in mare nudum & absque capite, ac deinde, Deo sic disponente, Mylensi in littore a fluctibus depositum; idque XXVIII Junii, quo Synaxariis inscriptum Pappii nomen est, magis integre legendum Pappiani; diem autem ejusdem mensis XVII esse novæ alicujus translationis vel dedicationis apud Mylas celebratæ.

DE S. TECHILDE SEU THEODECHILDE, FILIA CLODOVÆI I, REGIS FRANCORUM,
VIRGINE AC FUNDATRICE S. PETRI-VIVI APUD SENONES.

SEC. VI.

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Theodechildis, Virgo Regia, Deo devota, apud Senones in Gallia (S.)

AUCTORE D. P.

§. I. Diploma Clodovæi, quo Sancta, ipsius filia, & monasteria fundatrix esse sustinetur.

Vivus, Senonensis civitatis vicus suburbanus erat, ubi sanctis Apostolis Petro & Paulo dedicata ecclesia, cum monasterio plane regio, [Fundatricis titulus constat ex Epitaphio,] quod vulgo dicitur, S. Petri-Vivi. Fundatricem anno MDCXLIII adhuc loquebatur Epitaphium suum, parieti Chori ad latus Euangelii insertum, post quod sacrum ejusdem corpus inventum tunc est, sic descriptum.

Hunc Regina locum Monachis construxit ab imo
      Techildis, rebus nobilitando suis.
Cujus nunc licet hoc corpus claudatur in antro,
      Spiritus astrigero vivit in axe, Deo,
Implorans rectis Pastoribus, Euge beatum;
      Det rapientibus hinc, heu male! digna Deus.

Epitaphio consonat Basoli Comitis, [aliisq; propinqui temporis documentis.] istic etiam depositi Epitaphium, de quo infra; necnon Privilegium Emmonis, Episcopi Senonensis, anno Cholotharii III tertio, qui fuit DCLIII, fortasse necdum centum annis a morte Sanctæ elapsis, concessum Agnileno Abbati & Fratribus secum consistentibus de monasterio sancti Petri & Pauli, quem Domna Theodechildis Regina quondam suo opere construxit, vel ipsa ibidem suum videtur habere sepulcrum, sub oppidum Senonis civitatis. Quod Privilegium integrum legere est parte 2 seculi 3 Benedictini pag. 613, itaque congrue illustratum ab eruditissimo Mabilione, ut nullus relinquatur locus dubitandi de ejus sinceritate, licet transcribentium imperitia stylum fortassis pluribus exasperarit solœcismis, quam fuerant in originali membrana.

[2] Clarius, ejusdem loci Monachus & Chronologus, qui anno MCVIII vixisse se indicat, [Dicitur ipsa fuisse Clodovæi R. filia] & usque ad MCLXXXIV scribendo pervenit, incipiens ab anno CCCCXLVI, post narratum Chlodovæi primi inter Francos Christani Regis baptismum, & filios ex Chrothilde Christianissima Regina susceptos; Fuit, inquit, præfato Regi & Reginæ filia nomine Techilda, quæ baptizata vovit Deo virginitatem. … Quæ adhuc vivente patre & fratribus, cœpit ædificare ad orientalem plagam urbis Senonicæ cœnobium, in honore Apostolorum Petri & Pauli. [in Chronicis monasterii & Bullis Pontificū,] Clarium secutus seculo XIII ineunte Robertus Antissiodorensis in Chronico; & eodem seculo exeunte Gaufridus a Collone in tractatu de Reliquiis ipsius ecclesiæ similia habent; tum quotquot exinde cœnobii istius meminerunt. Quin etiam Romani Pontifices (quorum agmen ducit Paschalis II, initio seculi XII Ecclesiæ clavum tenens) identidem hæc verba dicuntur repetere, Quod videlicet monasterium Theodechildis, Chlodovei Regis filia fundasse, & rerum suarum muneribus ditasse cognoscitur: nec omnino quemquam dubitasse existimo, [de quo tamen cœptū dubitari hoc seculo;] donec hoc curioso seculo cœperunt omnia, etiam antiquissima, rerum præteritarum monumenta adduci in examen; non quidem absque levi eorum molestia, quibus injustum videbatur cogi se ad reddendam rationem, non semper facilem, rerum suarum; sed non sine magno ipsorummet emolumento, dum agitata contradictionibus ejusmodi rerum veritas, elucescit magis; ac tandem deterso pulvere, quem adduxerat nimium sui secura antiquitas, certa ab incertis, verosimilia a certo falsis discernuntur.

[3] Quod sane videtur accidere primis illis Clodovæi Regis & Theodechildis Virginis Regiæ tabulis, quibus fundatio prædicta continetur. [præsertim circa instrumentū Regis,] Has enim criticorum plurium judicio ventilatas, ac pæne communi consensu eruditorum rejectas, D. Hugo Mathoud, a suppositionis calumnia dicitur vindicasse, in opusculo necdum mihi viso de vera Senorum origine Christiana & de Episcopis Senonensibus edito sub an. 1687. Ne autem ipsum desiderarem, fecit diligentia D. Tossani du Carroy, ibidem anno MDCXCI Supprioris, prolixa epistola dignati respondere dubiis a me motis in Propylæo ad tom. 2 Aprilis; quatenus ea videbantur prædictorum instrumentorum sinceritati officere. Sed multis eorum jam satisfecerat in suo eruditissimo opere de re diplomatica D. Joannes Mabilio; accedente autem, quam ex epistola illa hausi luce, quamque ex prædictis opusculis facile erit haurire ipsa habentibus; mihi opus non est operosius hic reproducere; sola remansit difficultas salvandarum, quæ in iis sese offerunt Chronotacticarum notarum, vel vitii si quod irrepsit antiquis originalium veterum jamque evanidarum transumptis, corrigendi per veram temporam rationem. Incipio ab ipsius Regis diplomate, cujus hic est tenor, ex duplicis ecgraphi collatione descriptus, omissa discrepantium leviter lectionem varietate, quam exemplar nobis missum accurate habet nottam in margine.

[4] [qui dicit, se anno 3 post baptismū, suum] In Christi nomine Chlodoveus, Rex Francorum, omnibus Christi fidelibus, qui consistunt in universo regno meo. Pax & veritas sit semper nobiscum. Anno tertio, postquam baptismi gratiam percepi, per manus Patris mei Remigii Remorum Episcopi, & catholice imbutus sum omnem legem Christianam; residente me in urbe Parisiaca, cum uxore mea Crothilde, per cujus exhortationem ad Christianam legem perveni; una cum filiis meis, Theodorico videlicet, Chlodomiro, Childeberto & Chlotario, [dedisse filiæ bona hereditatis maternæ, ex parte patris R. Burgundionū,] ceterisque Proceribus Francorum; venit ante præsentiam meam filia mea charissima Theodechildis, quȩ se devovit virginem in Christo, postulans a me multis precibus, ut ei quantamcumque portionem condonarem de hereditate mea, seu de hereditate matris suæ; postulans insuper, ut in ipsa hereditate ei liceret ædificare monasterium Monachorum, in honorem Apostolorum. Audiens igitur ego tam justam postulationem, tradidi illi partem de hereditate mea, quæ venit in sorte mea, ex parte uxoris meæ Crothildis, quæ hereditas fuit patris ejusdem uxoris meæ, Chilperici Regis Burgundionum.

[5] In primis igitur trado ei ecclesias meas duas, unam in honorem beatorum Martyrum Saviniani & Potentiani, alteram in honorem B. Serotini Martyris, cum omni decimatione, & quidquid ad ipsas pertinere videtur: [sita in agro & urbe Senonensi,] distant enim ipsæ ecclesiæ ab urbe Senonica milliario uno; inter autem ipsas ecclesias sunt passus fere quinquaginta. Igitur in cœmeterio ipsarum ecclesiarum. … Est enim in ipsis ecclesiis beatorum Martyrum, ab antiquis temporibus, sepultura Præsulum Senonum seu Clericorum S. Stephani, & Procerum ejusdem urbis, populique ipsius pagi, ob corpora Martyrum; successoresque eorum, venerandi Pontifices Senonicæ urbis, id est, Leontius, Severinus, Audatus, Eraclius, Lunanus, Simplicius, & Theodoricus Archidiaconus, cum aliis sanctis viris. Trado etiam illi villam meam indominicatam, Vicum nomine, cum appendiciis suis: in qua, sicut diximus, ædificare desiderat filia mea charissima monasterium suum, id est, Planta, Malfiacum subteriorem, & aquam Venandam, quæ ibi currit, cum Molendinis, & silvam; terram etiam quæ est ad Spinetum, vel quidquid in circuitu ipsius vici S. Petri habere & possidere videor. Mercatum etiam in ipso vico in feria V concedo illi: Feriam autem annualem similiter concedo illi, in festivitate Apostolorum Petri & Pauli &c. Sequuntur nomina plurium ecclesiarum & villarum, quibus in Senonensi diœcesi positis, hactenus ex parte fruitur monasterium, ceteris per Archembaldum Episcopum aliosque Optimates (ut antiqua ferunt Chronica) injuriose distractis & retentis, quorum enumerationem, alibi facile reperiendam, operosius transcribere superfluum Tossanus credidit. Ego vero interesse reor ejus, qui de scriptura tota judicaturus est, sincerane ea sit an non, & quatenus; ut totum contextum præ oculis habeat. Igitur ex Miscellaneis curiosis Labbei nostri pag. 389 sequentia habe.

[6] Feriam autem annualem similiter concedo illi in festivitate Apostolorum Petri & Pauli, quæ est tertio Kalendas Julii. Item, ut nullus ex Ministris nostris, [cum omni immunitate sicut ea Burgundi tenuerunt,] neque Comes, neque Vicecomes, neque ullus Judex, publice in mercato, neque in ipsa feria annali, ullam consuetudinem accipiat, nisi ipsi Monachi qui ibidem Deo deservierint; neque rotaticos, neque homines distringendos: sed teneant secure absque ulla contradictione, sicuti antecessores mei Reges Burgundionum tenuerunt. Trado autem illi terram quæ vocatur Castellum-Britonis, & Villam-Mari. Ecclesiam autem meam, quæ est in honore Martyrum Saviniani & Sociorum ejus, cum omni decimatione, concedo illi. Villam etiam quæ vocatur Saucerys, cum silva quæ in ea est. Trado illi similiter & villam, quæ vocatur Seligniacus major, una cum silva, quæ in ea est; & villam, quæ vocatur Seligniacus minor, concedo illi. In civitate autem (ut sciat omnis populus, quia Catholicus factus sum, & hoc quod facio libenti animo facio) juxta portam quæ est ad Orientalem partem, trado illi capellam meam indominicatam, in honore sancti Petri dicatam, quam construxit uxor mea Crothildis: areas quoque sexaginta in civitate. Ultra Igaunam autem terras cultas & incultas cum vineis: item pontem qui est supra ipsum flumen, & areas subtus pontem; piscatoriam habentem perticas quadraginta sex, & dextros duos. Retineo autem in manu mea areas plurimas in ipsa civitate, & Massiliacum-majorem cum appendiciis suis.

[7] Extra res quas trado per hanc chartam filiæ meæ carissimæ, adhuc alias res trado, quarum hæc sunt nomina. Ecclesiam quæ est in villa quæ vocatur Vianaretum, cum decimatione; & totam ipsam villam, cum appendiciis suis, & silvam quæ in ea est. Similiter Ecclesiam, quæ vocatur Villa-Jaso cum omni decimatione; [item alia multa proprii juris sui] & totam villam, cum silvis sibi subjectis. Ecclesiam quoque quæ vocatur Ciconias, in honore S. Petri dicatam, & totam decimationem; totam ipsam villam, cum silvis sibi subjectis, & cum omnibus appendiciis suis, quarum hæc sunt nomina. Villa quæ vocatur Bardellus, super Igaunam fluvium, cum molendinis & piscatione, cum pratis, vineis, terris cultis & incultis &c. Hæc omnia cum mancipiis desuper manentibus, mansis, domibus, ædificiis, cultiferis, mundiscapis, vineis, silvis, campis, pratis & pascuis, aquis aquarumque decursibus, totam & ad integrum rem inexquisitam cum omni soliditate, ad prædictum monasterium ad honorem peculiaris Patroni nostri Apostoli, fundatum illis, qui ibidem die noctuque deinceps Deo famulari noscuntur, proficiat in augmento. Præcipimus igitur atque statuimus idem monasterium, [ad constractionē monasterii; sub mundibordio regio,] quod filia mea carissima fundare cupit, cum omnibus ad se pertinentibus, sub nostra defensione atque mainburdio; & hujus nostræ regiæ auctoritatis confirmationem, ab omni strepitu & judiciariæ potestatis auctoritate, adeo liberam & securam esse decernimus; ut nullus Judex publicus, vel quilibbbet judiciariæ potestatis auctoritate suffultus, in ecclesias, aut loca, vel agros, seu aliquas possessiones, quas præsenti moderno tempore, in quibuslibet territoriis infra ditionem regiminis nostri, juste & legaliter præfatum monasterium possidere videtur, vel in ea quæ deinceps ipsius Monasterii dominio devenerint, ad causas audiendas, vel freda aut tributa exigenda, aut mansiones vel paratas faciendas, aut fide jussores aut homines ipsius monasterii, tam ingenuos quam servos, super ejusdem terram commanentes, sua temeritate restringendos; nec ullas redhibitiones aut illicitas exactiones requirendas; per laticos, nec teloniarios, nec rotaticos sive portaticos aut ripaticos tollendos, nostris vel futuris temporibus, ingredi vel auferre præsumat: sed omnia sint secura & pacifica plenissima defensione: & sic ea teneant Monachi, sicut antecessores mei Reges Burgundionum tenuerunt secure & quiete, & plenissima libertate absque ulla contradictione. His ex Labbeo transcriptis, pergo cum ecgrapho Tossaniano.

[8] Trado illi etiam Ducem Basolum, admodum superbum & tumidum, modo vero humiliatum, [item possessiones Ducis Basoli in Aquitanicis Provinciis,] quem catenatum retineo, cum omni hereditate sua, cum castellis, vicis, terris, ecclesiis, & reliquas possessiones suas, eo tenore, ut ab hodierna die & deinceps totum & ad integrum rem inexquisitam, ad prædictum monasterium S. Petri Senonensis, omnibus temporibus permanere decernimus, in alimoniam servorum Dei, qui ibidem per tempus successerint, & assiduam pauperum acceptionem & luminaria continuanda, & Sacrificium offerendum, vel ipsa domo Dei dirigenda, ipsæ res in futuro permaneant. Sunt autem ipsæ res Basoli in Arvernica provincia, & in Lemovicino, & in Caturcensi pago, & Petragorico pago, & in Galvoduno pago.

[9] Postulo igitur ego Clodoveus Rex Francorum, successores meos Reges hanc donationem, quam contuli Deo & Apostolis ejus, & filiæ meæ carissimæ Techildi, Monachisque ibi Deo servientibus, ut firmam & stabilem permanere faciant per cuncta secula. Amen. Si quis autem contra hanc scriptionem venire tentaverit, imprimis iram Dei incurrat, & nullo modo evincere valeat: [subscribentibus Regibus eorumque liberis 5] omnipotens autem Deus, qui dixit, Mihi vindictam, ego retribuam; ipse illum condemnet, qui hanc nostram chartam in aliquam calumniam immiserit. Amen. * Actum publice in urbe Parisiaca coram filiis. † Ego Chlodoveus in Dei nomine Rex Francorum, manu propria firmavi & subscripsi. † Ego in Dei nomine Crothildis Regina. † Ego in Dei nomine Theodoricus filius Rex. † in Die nomine Clodomirus Rex, filius ejus. † Ego in Dei nomine Childebertus Rex filius ejus. † Ego in Dei nomine Clotarius Rex filius ejus. [& 8 Episcopis,] † Ego in Dei nomine Theodechildis, filia ejus carissima. † Ego in Die nomine Eraclius Archiepiscopus Senonum.

[10] † Ego in Dei nomine Remigius, jam senex, Remorum Episcopus. † Ego in Dei nomine Principius, Suessionis Episcopus. † Ego in Dei nomine Medardus, Noviomensis Episcopus. † Ego in Dei nomine Vedastus, Atrebatensis Episcopus. † Ego in Dei nomine Germanus, Parisiorum Episcopus. † Ego in Dei nomine Austregisilus, Bituricensis Archiepiscopus. † Ego in Dei nomine Genebaudus, [etiam post tempus datæ.] Lauduni primus Episcopus. Hi septem ultimi præsentes non fuerunt cum scriberetur instrumentum; quidam etiam nec esse potuerunt, per temporum & ætatum rationes, sed postea rogati (secundum morem, a Mabilione probatum lib. 2 cap. 20 & exempla proferente tabularum ipsarum, ad autographum sculptarum, lib. 5 tab. 17 & tab. 21 num. 2) septem, inquam, illi nullo ordine subscripserunt, spatio eum in finem vacuo relicto; signantibus denique primo Regis Consiliario (Majorem domus posteri dixere) & Cancellario sive Notario † Ego in Dei nomine Aurelianus, Consiliarius Regis. Geilebertus hoc testamentum scripsi & subscripsi. † Data mense Octobris, Indictione prima in Dei nomine Parisius in urbe regia. Consideratu hic digna sunt quædam signa præfixa subsignationibus fere singulorum. Solus eo caret Vedastus: & Crothildis ipsum nomini suo postponit. Ipsa signa, quæ typorum tam singularium defectu exprimi suo loco non potuerunt, invenies infra Epitaphium Basoli, ex Duce monachi.

§. II. Diplomatis quoad substantiam fides asseritur, interpolationes notantur, annus Sanctæ natalis quæritur.

[11] Hæc fidelissime ex duplici legali apographo, altero an. MCCCLXVIII, [Alicubi intrusus annus Christi 500,] altero MCCCCLXXXV, sua manu descripsit mihi D. du Carroy, ubi ad * solum legitur, Actum publice in urbe Parisiaca coram filiis meis. Aliud ecgraphum minus sincerum habuit Labbeus, ex quo insuper legit, Anno Domini quingetesimo; regni vero sexto decimo; a baptismo autem anno tertio. Ubi tria convenit notari. Primum, quod tunc de anno Domini notando necdum cœperat cogitare, fortassis necdum studio ulli graviori idoneus, Dionysius Exiguus, [cum Ind. 1, quæ non consistunt: Regni 16] Abbas Romanus, primus annorum ab Incarnatione numerandorum inventor, circa an. DXXXIII; Secundum, quod annus regni, qui ponitur XVI, tunc esse debuisset XXI secundum Henschenium; secundum alios saltem XIX: obiit enim juxta Turonensem Rex anno regni XXX, ætatis XLV; Christi juxta Henschenium, DIX; juxta alios, XI. Tertium, quod circa Baptismum istum varie hallucinati medii ævi chronologi sunt: sed omnem ambigendi locum sustulit Anastasii II Papæ Epistola, de illo suscepto gratulatoria: hic enim Pontifex sedere cœpit anno CCCCXCVI die XII Septembris, nec vixit ultra VIII Septembris anni CCCCXCVIII, sicut puto me satis probasse. Ex hoc autem fundamento, nihil contradictionis est, quo minus potuerit facta esse Donatio anno suscepti baptismi tertio, eodemque anno Domini quingentesimo. Sed manet, quod hic annus fuerit intrusus a posteris, & quidem vacillantibus circa initium regni; gravius autem lapsis, cum characteribus illis præsumpserunt addere Indictionem I, quæ Octobri anni D omnino numerabatur Indictio IX. Legitur illa Indictio I, non solum sub ecgrapho quo Labbeus est usus, sed etiam sub iis quæ Viviani Monachi servant & æstimant; unde certo apparet neque hæc omnino esse ab interpolationibus pura. Equidem non existimo pro omnimoda suorum ecgraphorum sinceritate pertinacius pugnaturos Vivianos, [quare nec Mabilio sincerum diploma credit.] cum Mabilio, inter Benedictinos eruditissimus, numquam sibi potuerit persuadere veracia esse, ne quidem quoad substantiam, nusquam ausus fundatricem ipsorum Theodechildem, filiam Chlodovæi asserere, quam, inquit, alii Chlodovæi, alii Theodorici filii ejus nothi, filiam; alii virginem, alii nuptam dicunt.

[12] Qui Chlodovæi filiam negant, fere etiam sustinent, nec esse potuisse saltem ex Chrothilde, vix octo annis ante diem diplomatis, [Si dicatur Sancta esse nata ex Chrothilde] ut ipsi quidem existimant, ducta, Prius ergo ductam si sustineri possit, poterit eatenus verum esse diploma; quod ego in tam constanti Vivianorum Chronologorum asseveratione negare nolim, nisi evidenti ratiocinio convictus. Videamus ergo an Chrothildis matrimonium, & (quod consequens foret) Theodechildis nativitas usque ad annum CCCCXC differri necessario debeat, ex mente S. Gregorii Turonensis. Narrat hic lib. 2 cap. 27, quomodo Rex adhuc Gentilis multa bella victoriasque fecit: nam decimo, inquit, regni sui anno Thoringis bellum intulit, eosdemque suis ditionibus subjugavit; deinde ad ejus baptismum transiturus, cui occasionem dedit uxor, ex Burgundionibus sumpta, incipit Regum illorum historiam texere; quorum unus Gundobadus, fratris a se occisi filias duas exilio damnavit, [ducta non anno 492] quarum junior Chrothildis vocabatur. Porro Chlodovæus dum legationem in Burgundiam sæpius mittit, Chrothildis puella reperitur a legatis ejus: qui cum eam vidissent elegantem atque sapientem, & cognovissent quod de regio esset genere, nuntiaverunt hæc Chlodovæo Regi. Nec moratus ille, ad Gundobadum legationem dirigit, eam sibi matrimonio petens: quod ille recusare metuens, tradidit illam viris: illique accipientes puellam, Regi velociter repræsentat. Qua visa, Rex valde gavisus, suo eam conjugio sociavit, habens jam de concubina filium nomine Theodoricum. Hinc consequi vult eruditus Annalista saltem biennium intercessisse inter bellum Turingicum & regium istud matrimonium: [(quod ex Turonensi assumitur,] ex quo licet prima supponeretur processisse Theodechildis, ante Ingomerum, statim a baptismo per matrem procurato mortuum, & Chlodomerum baptismo superstitem; vix potuit ipsa in illa sententia fuisse octennis tertio post baptismum patris anno; tres autem ejus fratres debuissent fuisse gradatim minores, quando leguntur subscripti paternæ donationi.

[13] Ego, quanto attentius considero Turonensis historiam, libris præsertim duobus primis; tanto minus invenio observatum ab eo ordinem annorum. Res ille potius summatim & conglobatim perstringit: [ast male intellecto)] & sic nihil cogit matrimonii Burgundici tractationem bello Turingico posteriorem facere. Ponamus ergo octodennem Regem cum genuit Theodoricum, vicennem cum duxit Chrothildem; annus tunc fuerit regni quintus, Christi CCCCLXXXIV vel VI; adeoque proles regia jam cœperit adolescere tertio post baptismum susceptum anno, [sed circa 486;] Christi D. Huic tamen tertio anno cur mordicus teneamur adhærere, non video. Tam enim hic annus potuit vitiari in ecgraphis præcitatis, vel ex ingenio transcribentis fuisse adjectus, quam nota Indictionis, stirpis Merovingicæ Regibus inusitatæ, aliaque nonnulla. Inhærendo igitur communi eruditorum sententiæ, Regium Baptismum referenti ad Natalem Dominicum anni CCCCXCVI, [& si pro an. 3 post baptismū, sumatur 13, Christi 509.] posset pro anno abinde tertio, substitui annus tertius decimus, & Donatio signata credi mense Octobri anni DIX etiam in calculo Henscheniano; quo Rex obiisse dicitur ipsomet anno, die XXVII Novembris; nedum in sententia aliorum, eam mortem in annum DXI differentium: quando non solum Theodechildis, sed etiam minor omnium natu Chlotarius potuit pubertatem attigisse.

[14] Talis mutatio anni tertii, in tertium decimum, evadit molestiam minime levem, [subacta jā pridem Aquitania ab an. 504 vel 6,] quam contra ipsius donationis substantiam oggerit eruditus Annalista, Labbeum nostrum secutus, dum quærit. quid juris Chlodoveo per Aquitaniam esse potuit anno Christi quingentesimo, bello Gothico, quo Regem Alaricum sustulit, & universam Aquitaniam subegit, nondum suscepto? Nam teste Gregorio Turonensi migravit Chlodoveus post Vogladense bellum, quo victus Alaricus fuit, anno quinto, adeoque commissum prælium istud primum est anno DIV vel VI. Atqui Arvernica provincia, Lemovicinusque, [& Basolo in vincula dato.] Caturcensis, Petragoricus, & Galvadanus, Pagi, in quibus suas, Theodechildi transcriptas, habebat Basolus possessiones, ad Aquitaniam spectant: ipse vero Dux Basolus ex suomet Epitaphio intelligitur proditionis titulo conjectus in vincula, utique post fidem Regi datam, compertus cum Gothis Aquitania pulsis res novas moliri, ut merito captivitas ejus ad ultimos Chlodovæi annos omnino referenda videatur. [Potest etiā Eraclius Episc.] Neque hic nobis objiciat aliquis mortem Eraclii Episcopi Senonensis, ad annum DVII relatam a Baronio, qui proinde non potuisset tanto serius factæ donationi subscripsisse vivus; invenitur autem non solum subscriptus instrumento Chlodovæi, [vixisse ultra an. 520,] sed etiam alteri Theodechildis, anno post patris obitum nono. Isti enim in Episcopatu suus frater successit, ac verosimiliter brevi supervixit tempore; proximus autem ab iis Senonensis Episcopus Leo, non ante annum DXXXIII notus habetur; ac proinde gratis dicitur Eraclius obiisse anno DVII, & quod sine argumento ac teste dicitur, libere negatur, cum hactenus nihil obstet, quo minus ille vixerit ad annum DXXII & ultra.

[15] Carolus le Cointe, certus antiquitati isti indulgere nihil, [nec probatur puellare monasteriū diu ante fundasse:] sed utrumque instrumentum ut ridiculum ac falsum habere, fidenter pronuntiat ista non aliam ob causam inventa, quam ut monasterium S. Petri, quod virorum est, antiquitate par credatur cœnobio virginum, quod Eraclius Antistes in suburbio Senonensi condidit. Sed prius ostendendum ei erat, aliquod puellare cœnobium ab Eraclio conditum, Chlodovæo adhuc vivente. Ejus enim monasterii alta nulla memoria superest, quam in quadam Chronica Senonensi, per D. Tossanum nobis allegata, ubi legitur, quod S. Eraclius fundavit monasterium; & quia virginitatem diligebat, in honore B. Apostoli & Euangelistæ & Virginis, fundavit ibidem Sanctimoniales Virgines, ponendo illud prope S. Petri vivi. Idem Vita ejus ad VIII Junii edita confirmat, dicens, quod Ecclesiam supradictam idem Pontifex de rebus propriis pulchre dotavit; & quæ digne Deo in ea deservirent Virgines aggregavit. Addit Tossanus, quod ipsæ ibidem permanserunt usque ad annum DCCXXXV. Quo posito, verba hæc Emmonis Archiepiscopi in prænotato privilegio, ut nullus Episcoporum, nisi rogatus a Congregatione ipsa vel Abbate, audeat adire secreta aut feminea septa, [cum satis sit si concedatur id aliquando fecisse,] intelligi debebunt de Sanctimonialibus, contiguas majori ecclesiæ S. Petri mansiones habentibus, & proprium seu privatum oratorium S. Joanni Euangelistæ dicatum, non longe a majori cœnobii area, ubi, inquit Tossanus, Crux etiamnum stat erecta ab antiquis temporibus. Sed & in ipsa majori ecclesia videntur eædem habuisse supra primariam portam chorum pensilem, unde prospectus eis esset in majus altare ad Missas audiendas aliaque divina Officia; sic tamen, ut psallentes monachos non viderent Virgines, nec ab ipsis conspicerentur: nam in Processionali anni MDCLXI etiamnunc nominatur Sedes B. Theodechildis, quam habet in Choro Virginum.

[16] Sed horum nihil firmat censuram prædictam, quamdiu non probatur puellare aliquod monasterium prius fundatum quam virile: [idque post fundatum monasteriū virile a Sancta;] quin potius ipsum antiquorum diplomatum silentium de eo quod alias virili cœnobio subjiciendum fuerat; satis verosimile facit non nisi post fundatos viros de Virginibus aggregandis cogitatum fuisse, quarum primæ præsumi possunt fuisse eæ, quæ S. Theodechildi, citra professionem monasticam Deo servienti, & Reginæ titulum statumque retinenti, ad familiare ministerium aderant; quasque ea mortua vel adhuc vivente, S. Eraclius per veli impositionem consecravit. Quod velum ipsam quoque Reginam ante mortem suscepisse, uti nihil vetat credere, ita nec suadet ulla idoneæ antiquitatis auctoritas. A puellari quidem ætate Devotam Deo ipsa se & Pater Rex appellant, sed ejusmodi appellatio Monasticam professionem nequaquam importat, prout ingenue agnoscit Mabilio ad vitam S. Ebbonis num. 6, allegans verba Clarii narrantis, quomodo Donna Ingoara Deo sacrata, [quæ non videtur facta Monialis, sed solū ex voto Virgo vixisse.] soror S. Ebbonis, & alia ejusdem soror Leotheria sive Mummia, similiter Deo sacrata, dederunt cunctam hereditam suam S. Petro … & ibidem jacent in oratorio S. Mariæ, ubi & ipse S. Ebbo consepultus, innumerabilibus post mortem claruit virtutibus ante annum DCCXLIV defunctus, uti demonstrat Mabilio, nec ullis hactenus Fastis sacris adscriptus, eo quod dies ignoretur. Ingoaræ nullum instrumentum proditur, unde discernatur, fueritne illa vere soror Ebbonis, ut Clarius præsumit; de utraque addens, eas sic disposuisse vivente adhuc & confirmante Ebbone fratre suo: de Leotheria merito dubitatur, cum ejus, de æterna retributione & sepulturio suo solicitæ, testamentum signetur anno quinto regni Chlodovæi Regis, scilicet Junioris, concurrente cum anno Christi DCXCV, mortuo jam ante annos XLII vel III Ebbone.

[17] Restat ultima difficultas, eaque meo judicio gravissima, [Non potuit Rex dicere, quod Senones teneret ex parte S. Chrothildis] quia ipsammet rei substantiam propius attingit, neque est per numeri mutationem corrigibilis. Fundi omnes, hac donatione comprehensi, præter eos qui Basoli Ducis fuerant, intra diœcesim Senonicam comprehenduntur, in qua Burgundionibus, antequam Francis subjicerentur, nec unus quidem pes terræ obtigit: & tamen profitetur Chlodovæus, e filiæ tradere partem de hereditate sua, quæ venit in sorte sua ex parte uxoris suæ Chrothildis; quæ hereditas fuit patris ejusdem uxoris suæ, Chilperici Regis Burgundionum. Deinde bis præcipit idem lex, [(in quos Burgundis Regibus nihil juris fuerat)] eos fundos teneri a Monachis, secure & absque ulla contradictione, sicut antecessores sui Reges Burgundionum tenuerant. Merito hic interrogat Annalista, quis veterum scripsit, Senonente territorium a Burgundis ad Francos transiisse, quia Clotildis Burgunda Clodoveo Francorum Regi nupserat? Equidem non existimo, quemquam esse qui sustinere velit, ita Regem scripsisse; sed multos fore, qui interrogatos Vivianos velint, quomodo putent scriptori suo in mentem venire potuisse, ut notaret rem adeo ab omni verisimilitudine alienam, & falsi condemnandam a quocumque vel modice in Francorum gestis versato. Ego rem factam hoc modo concipio.

[18] Puellam sibi Rex petierat acceperatque nulla facta dotis mentione, nedum paternæ hereditatis, quam sciebat a Gondebado non posse absque armis recuperari. [nisi forte ex cambio facto, cum illa] Hæc dum parat contra tyrannum, qui fratrem suum Regem occiderat, & filias orphanas competenti singulis parte spoliatas dimiserat; cesserit Chrothildi Senonum partem pro jure quod hæc in Burgundia habebat hereditarium, eodem jure possidendam, quo possedisset, si illam revera Childericus pater tenuisset. Sic inceperit eosdem Clodoveus non jam proprio, ut antea, sed uxorio jure tenere, ipsosque hereditatem Chrothildis appellare, per quamdam juris fictionem, quo illi directum dominium Senonum, Regi vero marito indirectum dumtaxat competere censebatur: vi cujus cambii Burgundicum regnum vindicaret sibi Rex pleno ac directo jure. Hoc vero cum terminis perquam obscuris insinuaret donatio originaria, nec satis caperet ejusdem forsan amissæ secundus vel tertius scriptor, [vel donatione eidem facta a se causa nuptiarum.] ita loqui maluerit, acsi revera Chilpericus ejusque majores Senonum Reges fuissent. Usitata antiquis, præsertim Longobardis, ac verosimiliter etiam Francis erat Donatio propter nuptias; Morghengabam illi dicebant, eo quod post primam noctem sponsæ a sponso dabatur pro bono mane, ut loquitur Ernestus Bavariæ Dux, apud Cangium in Glossario. Respondebat autem ejusmodi donatio doti, quam sponso attulerat sponsa: lege tamen cautum apud Longobardos erat, ne ejusmodi donatio excederet quartam partem bonorum sponsi. Sed hujusmodi titulus, non habebat rationem hereditatis, adeoque minus aptus est huic loco; ubi quæritur, quomodo de Senonibus disponere Clodovæus potuerit, tamquam de suæ uxoris hereditate; quod habetur per titulum cambii cum ipsa hereditate facti.

§. III. Prædicta fundatio, proprio Theodechildis testamento completa, nono post mortem patris anno.

[19] Præmemorata Chlodovæi donatio sic excusata, ut quoad substantiam dumtaxat possit verificari, [Certius probatur Chlodovæi filia Theodechildis,] non autem quoad cetera adjuncta; adeoque non debeat pro originaria vel ex originariis sincere transcripta haberi; haud magnam videbitur vim habitura, ad probandum quod Regis istius filia fuerit revera fundatrix sæpe dicti monasterii; nisi id aliunde certius probaretur. [ex hujus sinceriori testamento:] Probatur autem, ut supra dixi ex Epitaphiis & antiquissima traditione ipsius loci, cujus nihil intererat, an Fundatrix sua fuerit Chlodovæi filia vel neptis, an seculo VI ineunte vel adulto floruerit, ut propterea vellent Deo consecrati homines ex integro comminisci Chartas & Epitaphia. Hæc certe suam adhuc antiquitatem loquuntur aspicientibus; & istarum primæ, imbecilliori ad fidem, suffragatur altera longe sincerior, & in qua redarguere nihil possis præter Indictionis annum, a transcribente intrusum. Testamentum, inquam, ipsius S. Theodechildis, quod ex transsumpto anni MCCXXI prælaudatus Tossanus sic mihi transcripsit.

[20] Dominico [&] sacrosancto monasterio, in honorem beatorum Apostolorum Petri & Pauli, sub oppido civitatis Senonum, [quo cedit monasterio] nostro opere [a] fundamentis constructo. Ego in Dei nomine Theodechildis, filia Clodovæi quondam Regis.

Illud unusquisque ad mercedis augmentum, sibi Domino retribuente, confidat pertinere, si aliquid de rebus propriis, erga loca Sanctorum, [multos fundos & ecclesias in Senonico,] plena animi devotione, cum inspiratione divina, futuris temporibus, in alimoniis servorum Dei vel pauperum, voluerit delegare. Igitur ego, pertractans casum humanæ fragilitatis, pro amore D. N. Jesu Christi, & meorum facinorum parentumque nostrorum abluenda discrimina, per hanc epistolam cessionis, cedo ad ipsum locum sanctum, cessumque in perpetuum esse volo, & de jure meo in jure & dominatione ipsius ecclesiæ transcribo atque transfundo, hoc est rem proprietatis meæ, quæ a progenitoribus nostris in hereditatem nobis successit. Id est Massiliaco subteriore & Planea, vel quod in circuitu in ipso vico S. Petri habere & possidere videor seu in pago, tam de comparato vel de quolibet attracto, ad nos noscitur pervenisse. Item villas, quarum nomina sunt, Saliniaco, Sanciacas, Vicinias, Cicunias, Fontanas, Villacato, Curtemauro, Fusciaco, Villare, tresmonte, Parido, Vogadro, Bajonæ medietatem. In Geminiaco ecclesiam in honore S. Petri, & quidquid ibidem aspicere videtur cum integritate; Baniaco cum integritate: aream quoque piscatoriam in Igauna fluvio, subtus pontem, habentem perticas XL & VI, & dextros duos, quam a genitore meo præfato Chlodoveo pro hoc ipso impetravi. In pago Maglidonensi, villa quæ vocatur Villa-vetus Campaniæ, Silviniaco cum integritate; & in pago Althiodrense locello cognominato Misciaco. Hæc omnia cum mancipiis desuper manentibus, mansis, domibus, ædificiis, curtiferis, vineis, campis, silvis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus, totum ad prædictum locum in honore peculiaris Patroni nostri Petri Apostoli fundatum, illis qui deinceps diu noctuque Deo ibidem famulari noscuntur, proficiat in augentum.

[21] [cum bonis a Basolo sibi cessis in Arvernia] Illud quoque nobis in præsenti epistola cessionis addere complacuit; ut res quas homo aliquis nomine Basolus, pro redemptioen vitæ suæ, in Aquitania nobis per suum Instrumentum condonavit, in locis quorum nomina subtus continentur inserta, pleniter ad supradictum locum perpetualiter in Dei nomine proficiat in augmentum. Id est in pago Alvernico in vicaria Mauriacensi, in primis in ipso vico Mauriaco [ecclesia] in honore S. Thyrsi Martyris constructa, vel quidquid in ipso vico porti mea videtur ad integrum; & casam indominicatam, in loco nuncupante Cuciniano cum appendiciis; id sunt Turpiaco, Cartigias, Muntesugo, Albolo, Viriliaco, Carice, Fagido, Farro, Abbierolas, Ternesugo, Bolon, Erausino superiore cum integritate, Monte-tredente, Nova-villa, Villa-barbarorum, Carmina, Biavera, Areas, Magniaco, Rigniaco, Surigniaco, Bion, Monte-sagin, Metiaco, Toliniaco, vel quidquid ad ipsa loca pertinere videtur, tam [in] mansis, domibus, ædificiis, servis & liberis, terris cultis & incultis, silvis, ingrediciis, pratis, pascuis, aquis aquarumque decursibus, totum & ad integrum rem enexquisitam. Etiam & in pago ipso Albernico, villa quæ vocatur Ursicide, cum mansis & servis ibidem commanentibus, & vineas indominicatas cum integritate.

[22] Similiter & in pago Lemovicino Sancticiaco ecclesias quatuor, una in honore S. Mariæ, S. Petri & S. Sulpitii, alia in honore S. Joannis Baptistæ, tertia in honore S. Juliani Martyris, quarta in honore S. Martialis: [& pago Lemovicino;] ad quas subjecta sunt loca denominata Logunzanicas, ubi casa indominicata memorato Basolo fuisse dignoscitur; villa quæ vocatur Pungum super alveum Dornoniæ; villa Rigato, Clusa, Vapra, Villa-hibernalis, Monte-majorinas, Casanica; item Monte-cisternas, Vuarado, Papulanias, Pomenus, Lonena Riberia, Eredia, Culippia, Luco, Fanzanicas, Eugavicas, Casanicas, Clanciaco; item Monte-villa quæ vocatur, Latissima, Marimilla, Ursinanicas, Adilla, Eagia; item Jasunias, Marisco, Transmonte, Cabianias, Reufenias, Halmabras, Milla, Milla-Vetula, nec non etiam & in ipso pago Lemovicino Ingrafia, Canteleuse, Brutia, Luco, Vuapra, Nubriaco, omnia & ex omnibus quidquid in prædictis pagis aut territoriis habemus, tam in mansis, coloniis, ædificiis, silvis, vineis, campis, pratis, pascuis, aquis aquarumve decursibus cum itibus, reditibus, ad ipsa loca superius nominata adspicientibus, totum & ad integrum rem ienxquisitam, ad prædictum monasterium S. Petri omnibus temporibus permanere decernimus, in alimonia servorum Dei, qui ibidem per tempora successerint, & assidua pauperum receptione; in eleemosyna videlicet Domini & Genitoris mei Clodovei, & remedio animæ meæ, habeat luminaria continuanda, vel ipsa domo Dei dirigenda, ipsæ res permaneant.

[23] Si quis vero contra hanc conscriptionem nostram, [sub dira imprecatione] qua [supradicta ad] memoratum monasterium plena & integra voluntate conscribere rogavimus, & præsentialiter tradidimus ullo unquam tempore de heredibus nostris, aut ulla opposita persona aliquid opponere aut repetere vel contradicere tentaverit; imprimis iram Dei omnipotentis incurrat, & a populo Christiano sequestratus, & a communione alienus fiat: & insuper inferat, [in invasores,] partibus ipsius monasterii, distringente fisco, auri libras XV, argenti pondera L; & nihilominus quod cupit evendicare non valeat: sed hæc cessio voluntatis nostræ, auctore Domino perpetem obtineat firmitatis vigorem, cum stipulatione subnexa. Actum Senon. in mense Septembr. anno nono regnante Chlotario germano meo, indictione secunda, in Dei nomine feliciter Amen.

† Ego in Dei nomine Theodechilda, Deo devota, [attestantibus Episcopis & Abbatibus variis,] manu propria firmavi.

† In Dei nomine Heraclius Senonens. Archiepiscopus. In Dei nomine Geritus Episcopus rogatus. In Dei nomine Helatius Abbas In Dei nomine Moschardinus Archidiaconus. In Dei nomine Gualdebertus Abbas. In Dei nomine Tudebertus Diaconus. Sig. Guinemarus. Signum Waldebertus. In Christi nomine Germanus Parisiorum Episcopus. In Dei nomine Medardus Episcopus Noviomensis … Agedulphus. Sign. Doannus. Sign. Ragnardo, Sign. Elario. Sign. Adrebertus. Sign. Ecreberti. Sign. Elerico. Sign. Aistulpho Comiti. Sign. Boniverto Defensori. Ego in Dei nomine Amalbertus peccator Abba, hoc testamentum rogante Domina mea Theodechilde scripsi.

[24] Annus IX Clotharii, apud Suessiones regnantis a morte patris numeratus est annus Christi DXVIII vel XX, [an. 518 vel 520,] ut supra indicavimus: tunc vero necdum Episcopos fuisse SS. Germanum & Medardum in confesso est: sed illam difficultatem ex Mabilione solvimus, dicendo eorum plerosque, qui inter Eraclium Episcopum & Amalbertum scribam signarunt, successivis temporibus id fecisse, prout contingebat illis prædictum testamentum confirmandum offerri. Ad hoc tamen non animadvertens Odorannus, a le Cointe, nescio unde, nec propriis suis verbis citatus (nam prior pars Chronici ejus, apud Andream du Chesne excusi tom. 2 Francorum, adhuc desideratur) Odorannus, inquam, apud le Cointe ad annum 564 num. 36 scribere dicitur monasterium S. Petri conditum esse, cum Clotharius universæ Franciæ dominabatur, id est post annum Christi DLVIII, unde ductus annus nonus, esset DLXVII; non quidem negando primam donationem, filiæ a Chlodovæo patre tanto prius factam; sed complementum operis differendo usque ad ultimos annos Theodechildis; [non autem an. 567.] quam annis LXXV vixisse tenet ex vulgari opinione adscribentium Fundatrici S. Petri annos, quos Fortunatus adscribit illius, ut infra dicemus, synonymæ nepti.

§. IV. Servati per S. Theodechildem Basoli Ducis monachatus & sepultura. Mauriaci ecclesia in ejus fundis erecta seculo IX. Clodovæi diploma iterato expensum.

[25] Ad Basolum Ducem captivum, atque Theodechildi cum omnibus possessionibus suis traditum, quod attinet; [Anno 1643 reserata capsa S. Theodechildis,] nullam is habet in hac charta difficultatem, cum ea solum supponat id factum post Aquitanicum bellum. Quia tamen Annalista tacitus eum præterit, quasi indignum in Francica historia nominari, cujus vera existentia tota pendeat a fide prædictis chartis præstanda, quam his ipse nullam habet; placet huc referre de eo communicatam nobis per litteras a Tossano notitiam Susurros, inquit ille, quorumdam novæ critices alumnorum volentium esse spuriam aut dubiam Clodovei donationem Ducisque Arvernorum Basoli cessionem, pro nobis refellunt parietes ipsi cœnobiales, [recognitum etiam fuit corpus Basoli Monachi,] dum adhuc retinent exhibentque antiquissimum illius Epitaphium, priori sepulcro B. Theodechildis contiguum, & pari fere charactere in lapide sculptum, sub quo quiescit etiamnum ipsius corpus in arca, quam anno MDCXLIII, translatis B. Theodechildis ossibus, aperuit Octavius de Bellegardo Senonensis Archiepiscopus: sed cum non constaret, eum sacris honoribus & fidelium votis dignum esse, corpus intactum ibidem reliquit, nec de ejus detectione in verbali Processu mentionem faciendam judicavit. Hoc porro Epitaphium ea qua potui similiori forma, inquit Tossanus, a me missum, tanti fecit doctissimus Sirmondus, & ipse Arvernus, ut sinceram illam venerandæ antiquitatis tesseram publico bono dari voluerit in æs incisam.

[26] [quem a Clodoveo captum adhuc loquitur Epitaphium,] Non gravabor ego doctissimi viri judicium sequi; & quod ille faciendum censuit, opere ipso exhibitum dare. Eccum ergo, sicut ipsum licuit ex Tossani fide sculpere. Inscriptos lapidi versus, servata orthographiæ regula, sic legere expeditius potes.

Dux Aquitanensis, Monachus tandem Senonensis,
      Hic tegitur Basolus, Petre beate, tuus,
Quem Techilda tuus Pater & Rex dat Chlodoveus,
      Cum multis patriæ rebus Aquitaniæ,
Quas tibi qui tulerit Paradisi flore carebit;
      Augens hæc, habeat cum Basolo valeat.

[27] Ista legens Sirmondus, qu eodem fere charactere exarata, quo dabimus infra Epitaphium Theodechildis, æri incisum, [non solum recentius positum sec. 13;] licet supra jam datum sit typis impressum; potuit quidem laudare felicitatem manus, vetustatem sic assimilantis, ut ambo Epitaphia nunc videri possint eodem tempore sculpta: sed non potuit pariter non animadvertere, quam multo post seculum VI receptus sit rhythmorum usus, ad concinnanda ejus generis poëmata. Cum ergo constet, ipsa corpora, eo in quo nuper reperta sunt loco, collocata fuisse (ut infra dicetur) intra annos MCCXL & LXIX; credibile est, Theodechildis quidem Epitaphium una cum corpore translatum fuisse, atque esse ipsummet quod primitus appositum fuerat; [sed etiam antiquius, postea inventum,] pro veteri autem Basoli Epitaphio, quod perierat, aut inter rudera combustæ ecclesiæ ejectum a non agnoscentibus fuerat, novum istud compositum sculptumque, ad vetustatis imitationem fuisse seculo XIII. Non esset igitur hujus lapidis magna apud me auctoritas, nisi verum Basoli Epitaphium bona nobis fortuna servasset, si non in lapide, saltem in Mss. Gaufridi de Collone, anno MCCXCVII enumerantis ecclesiæ suæ Reliquias; quale scilicet lectum olim fuerat in Oratorio S. Bartholomæi, in quo primum ille tumulatus fuisse dicitur. Ipsum ex Gaufrido transcripsisse videtur Urbanus Raversey, ex cujus Historia Ms. Senonensis ecclesiæ, ita ipsum recitat Mabilio, ante Vitam Ebbonis præcitatam.

[28]

Consulis hic artus recubant, Arvernia tellus
      Magnifici Basoli quem dedit esse suis. [ubi dicitur ipse res suas monasterio cessisse,]
Dux Aquitanensis felix quod rura beavit,
      Pacis in augmento consolidans populos.
Francorum Regem Chlodoveum corpore vincens,
      Abdicat esse suum hunc proprium Dominum.
Artibus & variis tandem Rex quem proditorem *
      Constrictum tenuit carceris in tenebris.
Regia sed meritis proles Regina Techildis
      Ereptum precibus, constituit Monachum.
Pagus Aquitaniæ, vel quantum Arvernia [tellus]

Hujus habebat opes, contulit hic Monachis; videlicet quod jure belli ereptum ipsi, Rex donavisse filiæ dicitur; hæc vero monasterio cessisse; id ipse quantum in se erat datum voluerit in sua Professione: quam cum fecisse in ordine Conversorum opinor, uti fere ceteri Principes a seculari militia ad spiritualem transgressi & sacrarum litterarum plerumque rudes, [defunctus 17 Februarii.] etiam in ipsis quæ fundaverant monasteriis. Puto autem quod, sicuti in sepulcro Theodechildis repertus fuit laterculus, diem obitus significans, prout infra: sic etiam repertus sit in sepultura Basoli unus, sic notatus, XIII Kal. Martii TRANSIIT DONNUS BASOLUS MONACHUS: & ex tali fundamento scripserit præfatus Raversey apud Mabilionem, quod idem Basolus obiit XVII Februarii.

[29] Strumentum sive instrumentum cessionis a Basolo factæ, supra indicatum a Sancta, adhuc latet; certius prædicta definiturum, [In ejus bonis ædificata cella Mauriacensis,] si aliquando prodeat in lucem. Interim apparet, primo ac præcipue nominata ibi fuisse, quæ idem Basolus possederat in vico Mauriaco. Hinc Clarius in chronico tom. 2 Spicilegii pag. 710, narrata ordinatione Hieremiæ ad Archiepiscopatum Senonensem, tempore Ludovici Pii; Ipse, inquit, ædificavit cellam in Aquitania, in loco qui dicitur Mauriacus, mutans nomen ejus & vocans Noviacum, in honore S. Petri, in proprio fundo ipsius S. Petri Senonensis, quem Theodechildis filia Regis Chlodovei, & Basolus Comes Arverniæ, ob amorem Dei, ad stipendia Monachorum reliquerant; per deprecationem Frodberti Abbatis S. Petri Senonensis, ipsam cellam construxit, eo quod homines ipsius pagi terras & prædia S. Petri diriperent, [traductis illuc ex Senensi Monachis] & sibi retinerent. Instituit autem & Monachos Regulares de ecclesia S. Petri Senonensis, qui illic Deo servirent; quatenus locus ipse, prædia & terras, quas ibi adhuc possidebat, ex toto non perderet; & ut ipsa cella, Deo auctore, per cuncta tempora, sub custodia Frodberti Abbatis & ejus successorum esset, & ibi gubernarent villas & ecclesias, quæ conjacent in Aquitania & Arvernia & in Lemovicensi pago, sicut antecessores sui gubernaverunt. Postulavit autem idem Hieremias Archiepiscopus & Frodbertus Abbas Privilegium de eadem cella.

[30] Ad hæc verba prælaudatus Tossanus notat, ipsum Privilegium servari in archivio Archiepiscopatus Senonensis, & anno DCCCXXIV signatum dici: [sub privilegio anno 824,] ad quem annum fundationem istam etiam notet Gaufredus de Collone. Deinde subjungit idem Tossanus, quod Mauriacensis cœnobii constitutionem confirmarunt Paschalis. Honorius, Lucius, Innocentius, istis nominibus Secundi, Alexander III & Lucius item III, his omnes verbis: Mauriacensem cellam in Arvernico pago constitutam, sub jure semper & directione monasterii vestri permanere sancimus, cum rebus omnibus & possessionibus ad ipsam pertinentibus, sicut juste & pacifice possidetis, monasterio vestro confirmamus. Idem Honorius III anno MCCXVI confirmavit Abbati & monasterio S. Petri jus instituendi Decanum Mauriacensem, [& directione Abbatis Viviani.] cui Cardinalis Ottobonus anno MCCLXIX leges præscripsit, quibus erga S. Petri vivi Abbatem teneretur, quas postea summus Pontifex factus confirmavit. Inter illas septima talis erat; Abbatis est visitare monasterium Mauriacense, corrigere, statuere necessaria; idque poterit quotannis; per alios vero non nisi de triennio in triennium: & veniens Mauriacum Abbas, cum solenni processione a Monachis & villanis seu oppidanis recipietur, ut Dominus illorum in spiritualibus & temporalibus. Item obeunte Decano, alium ejus loco subrogandi facultatem petebat Conventus Mauriacensis ab Abbate S. Petri Vivi, cujus etiam erat Decanum electum confirmare, a quo tum obedientiæ sacramentum secundum statutas leges exigebat.

[31] Porro ex præmissis de testamento S. Theodechildis, ac Basoli cessione, [Clodovæi diploma] videor mihi tandem distinctius aliquid pronuntiare posse de Charta Clodovæi, & dicere; eam videri ex duabus, quæ perierint, conflatam, salva rerum substantia, circumstantiis autem ex ingenio scribentis parum feliciter investitam. Primam Rex & Regina dederint, anno post baptismum tertio, Christi CCCCXCIX; qua Theodechildi, jam pubertatem adeptæ, atque ut minimum duodenni, post virginitatem Deo oblatam cesserint illi possessiones eas, quas Rex Reginæ in Senonico dederat, vel concambii titulo, vel causa nuptiarum; idque fortassis absque ulla expressione loci, in quo puella conditura monasterium erat, & juxta illud victura. Interim cœperit illud procedentibus annis apud Senonas condi; & circa ultimos Regis annos conjectus in vincula Basolus, [videtur ex duobus conflatum,] ac Theodechildi donatus, & Monachus factus, ipsi pro vitasua obtulerit juris sui allodia in Arvernico & alibi, de quibus si non ipsemet Basalus, Rex saltem scribi fecerit instrumentum secundum; cui subscripserint nati ex Crothilde filii, nam primo ut summum subscribere potuit natus ex concubina ante conjugium Theodoricus. Sic ejus, quod nunc habemus, diplomatis initium sumptum sit ex primo instrumento, [& in paucis corrigendum.] vel potius ex memoria illius, cujus textus non amplius habebatur; idque cum turpi illa de Burgundiæ Regibus apud Senones aliquando dominatis hallucinatione; sic forsitan ex mente Regis corrigibili: Tradidi illi partem de hereditate mea, quæ venit in sorte uxoris meæ Crothildis, pro hereditate quæ fuit Patris ejusdem uxoris meæ Chilperici Regis Burgundionum. Et hac correctione admissa, istic ubi jubentur Monachi possidere sicut possederant antecessores Reges Burgundionum, substitui debebunt Reges Francorum. Atque hæc in prima parte: pars autem secunda invariatum servabit finem chartæ secundæ; quia omnes Regis filii huic potuerunt per ætatem subscripsisse, non item primæ.

[Annotatum]

* Al. A tribus & Proditoris.

§. V. De Theodechilde Juniore, filia Theodorici Austrasii, a Fortunato laudata, a multis confusa cum amita sua.

[32] Vitam S. Germani Parisiensis, a Venantio Fortunato compositam, ad XXVIII Maji daturus. Magister noster Godefridus Henschenius, de Auctoris ætate sic præfatur: Hic ille est, scriptis poëmatis ævo suo celebratissimus, ex Italia in Germaniam, indeque in Galliam advectus, [Fortunatus circa 565 advectus in Galliam,] circa annum DLXV: ubi post contractam cum Gregorio Turonensi amicitiam, S. Radegundi adhærens. Pictavis sibi domicilium fixit, ejusdem Ecclesiæ factus Presbyter; in eoque gradu perseverasse videtur, quamdiu S. Radegundis vixit, sub annum DXC defuncta; ipse fortassis nec ante obitum Gregorii, anno DXCIV mortui, factus Episcopus Pictavensis, [& Pictavensis Ep. factus post 594,] & sub annum DC vita functus. Hæc resumere mutatis pauculis hic oportuit, quoniam Theodechildem quamdam Reginam, vivam Elogio, mortuam laudavit Epitaphio idem Fortunatus. Et dubitari potest, primo, unamne an duas laudet. Secundo, utra earum, vel an omnino aliqua, fuerit fundatrix monasterii, cujus causa hæc tractamus. De primo dubium movet ordo ipsorum poëmatum, dum Epitaphium legitur lib. IV, Elogium vero lib. VI. De secundo ac tertio dubitari potest, quia tam in uno, quam in altero scripto Fortunati indicari videtur nupta: suam vero fundatricem Viviani ut Virginem colunt: & jam inde a prima adolescentia Deo devotam fuisse, indicat pater suus in Donatione præmemorata.

[33]

EPITAPHIUM THEODECHILDIS REGINÆ,

In quo versuum ordinem a transcribentibus turbatum judicans, primum & secundum distichon facio. quod hactenus fuit quartum & quintum, atque ita lego.

Inclita nobilitas, genitali luce coruscans,
      Hic, properante die, Theodechilda jacet;
Cui Frater, Genitor, Conjux, Avus, atque Priores,
      Culmine succiduo Regius ordo fuit.
Quamvis ætatis senio jam flecteret annos, [laudavit Epitaphio, Theodechildam Reginam,]
      Multorumque tamen spes cito rapta fuit.
Si precibus possent naturæ debita flecti,
      Plebs ageret lacrymis hanc superesse sibi.
Gaudia quanta inopum tumulo sunt clausa sub isto! [Majoribus, avo, patre, fratre, marito Regibus claram,]
      Votaque quot populis abstulit una dies!
Orphanus, exul, egens, viduæ, nudique jacentes,
      Matrem, escam, tegmen hic sepelisse dolent.
Unica res placuit, cumulo mercedis opimæ;
      Antea cuncta dedit, quam peteretur opem.
Occultans sua dona suis, ne forte vetarent;
      Sed quæ clausa dedit, Judice teste, docet.
Templorum Domini cultrix, pia munera præbens; [defunctam æt. an. 75:]
       Hoc proprium reputans quidquid habebat inops.
Una mori sors est, & terræ reddere terram,
      Felix, cui meritis stat sine fine dies!
Actibus his instans, terrena in luce relata,
      Ter quino lustro vixit in orbe decus.

Tossanus putat versu nono, Conjugis nomine non necessario maritum intelligi; sed uxorem patris posse sumi; quia ut Mater poneretur, non permittebat ultima brevis, inepta cum voce Avus dactylum facere: sed si hoc spectasset Poëta, poterat Genitrix scripsisse. Elogium vivæ datum hoc est.

[34]

Elogium Theodechildis Reginæ.

Inclita progenies, Regali ex stirpe coruscans, [sicut diu antea laudaverat vivam,]
      Cui celsum a proavis nomen origo dedit:
Currit in orbe volans generis nova gloria vestri,
      Et simul hinc Frater personat, inde Pater.
Sed quamvis niteat generosa propago Parentum,
      Moribus ex vestris multiplicatur honor.
Cernimus in vobis quidquid laudatur in illis: [a gloria patris ac fratris,]
      Ornasti antiquum, Theodechilda, genus.
Mens veneranda, decens, solers, pia, chara, benigna,
      Cum sis prole potens, gratia major adest.
Evitans odii causas: micat ampla potestas;
      Qua terrore minus, plus in amore venis.
Mitis ab ore sonus, suavissima dicta resultant:
      Verbaque colloquii, sunt quasi mella favi. [ab indole præclara,]
Femineum sexum quantum præcedis honore,
      Tantum alias superas & pietatis ope.
Si novus adveniat, recipis sic mente benigna,
      Acsi servitiis jam placuisset Avis. [a liberalitate in egenos]
Pauperibus fessis tua dextera seminat escas,
      Ut segetes fructu fertiliore metas.
Unde foves inopes, semper satiata manebis;
      Et quem sumit egens, fit tuus ille cibus.
Pervenit ad Christum quidquid largiris egeno:
      Etsi nemo videt, non peritura manent.
Cum venit extremus finis concludere mundum,
      Omnia dum pereunt, tu meliora petis: [& in ecclesias:]
Ecclesiæ sacræ, te dispensante, novantur:
      Ipsa domum Christi condis, & ille tuam.
Tu fabricas illi terris, dabit ille supernis:
      Commutas melius, sic habitura polos.
Stat sine fraude tuum, quod mittis ad astra, talentū:
      Quas bene dispergis, has tibi condis opes.
Quæ Domino vivis, summos non perdis honores:
      Regna tenes terris, regna tenendo polis.
Sit modo longa salus, pro munere plebis, in urbe:
      Felix, quæ meritis lucis perennis eris.

[35] Nunc ad primum propositæ dubitationis punctum, utrum in utroque illo scripto una laudetur, [Eadem in utroq; scripto laudantur,] an duæ. Si utrumque conferas attente inter se, comperies eadem præcipue laudari utrobique, Regiam progeniem, solicitam ornandi ecclesias curam, caritatem liberalitatemque in egenos & plebem: cujus mercedem Poëta in Elogio quodammodo promittit viventi, ut plura præstet; in Epitaphio autem extollit præstita. Sic ut de una eademque videantur intelligi omnia posse ac debere. Neque obstat, quod Epitaphium legatur libro IV, Elogium sexto. Eo relata fuerunt, vel ab ipso Fortunato, vel a Collectoribus opusculorum ejus; non quia prius compositum ab illo sit Epitaphium & totus liber quartus, quam Elogium & liber sextus: sed quia quartus totus est Epitaphiorum; ideoque & istud eo fuerit relatum: sextus vero totus impenditur Regum Reginarumque viventium laudibus: [& pleraq; convenire possunt nostræ, præter prolem] ita ut non temporis, sed argumenti oratio & congruentia in librorum partitione spectanda sit, atque præ oculis fuerit iis, qui carmina illa, per se disparata, in certum ordinem & libros redegerant. Sed cui igitur ista conveniant? Pleraque in se considerata videntur applicari posse Theodechildi nostræ, Clodovæi & Clothildis filiæ, Theodorici Regis Austrasiæ sorori non uterinæ; nisi qua parte suam Theodechildem Poëta facit potentem prole. Id enim competere non potest nostræ; sed neque potest proles hic intelligi (ut quidam vult) quasi sit progenies, ac Theodechildis fuerit progenie potens ex parte majorum suorum. [quam non habuit:] De majoribus quippe & progenie ejus ex regali stirpe proavorum, jam scripserat Poëta, tum in primus duobus distichis, tum in primo versu tertii; incipiens in secundo referre quæ ad ipsam propius spectant:

Sed quamvis niteat generosa propago parentum;
Moribus ex vestris multiplicatur honor.

Ac deinde pergit dotes atq; laudes, Theodechildi proprias, enumerare, mentem venerandam, decentiam, solertiam, pietatem, charitatem, benignitatem: easque, ait, majorem habere gratiam in illa, quæ est prole potens, cui tales dotes impendat. Præterea in secundo disticho Elogii, [habuit autē fratres plures, non unū tantum.] totum genus Theodechildis & gloria videtur restringi in patre & uno fratre: quod nostræ minime quadrat, quæ quatuor fratres eosque gloriosos habuit: quadrat vero in ejus neptē ex fratre Theodorico; cui unicus solum frater fuit, & is gloriam in bello, vivente adhuc patre, maximam consecutus. Deniq; si nostram Senonensem Poëta laudandā sumpsisset, quomodo in tam prolixis Elogio & Epitaphio summam ejus laudem conticuisset virginitatem tam constanter servatam?

[36] Censeo igitur cum Mabilione, de eadem quidē persona Elogium atq; Epitaphium fuisse concinnatum; [Conveniūt Theodechildi filiæ Theodorici] illud autem facile viginti annos citius, quā hoc: sed qua de persona? Invenisse eam puto apud Flodoardum Hist. Rem. lib. 2 cap. 4. agentem de Mapinio, ab an. DLIX & citius, ad DLXXII Remensi Archiepiscopo. Hujus, inquit, temporibus Suanegotta Regina, Remensi Ecclesiȩ tertiam partem villæ Vireziaci, per testamenti paginam delegasse reperitur. Quam partem villæ ipse quoque Præsul Theudechildi, præfatæ Reginȩ filiæ, per precariam, salvo Ecclesiæ jure, concessit; ita dumtaxat, ut post ejus obitum, absque ullo præjudicio, sicut ab eo meliorata fuisset, additionem Remensis reverteretur Ecclesiæ. Quæ scilicet Theodechildis Regina, postmodum nonnulla, per testamenti sui auctoritatem, tempore Domni Ægidii, Remensi contulit Ecclesiæ prædia, id est, [circa 580 de Remensi ecclesia bene meritæ,] intra an. DLXXII & XC, quo Ægidius iste exauctoratus & abdicatus fuit. Non opus est alio calculo, inquit le Cointe, ut Theodechildem Theodorici Regis Austrasiæ, Metis commorari soliti, filiam, a Theodechilde, ipsius Theodorici sorore, Clodovæi & Clothildis filia, distinguas. Similiter existimo ego, ut huic abjudices, illi adjudices Epitaphium, atq; adeo etiam Elogium; non alio opus esse argumento præter jam dicta, [cui etiam hic versus competit] quam quod filiæ Theodorici, non sorori, possit convenire hic versus,

Frater, Genitor, Conjux, Avus atque Priores, quibus pariter omnibus, culmine succiduo; id est, ex successione omnibus, culmine succiduo; id est, ex successione hereditaria, Regius ordo fuit.

[37] Ast Conjux ejus, Rex, idemq; Regis filius quæritur: & invenitur in Procopio lib. 4 c. 20 Historiæ Gotthicæ, [& fuerunt duo saltem mariti.] ubi Theodechildis junior Theodorici Regis Austrasiæ filia, Theodeberti, qui ab anno DXXXIV ad DXLVIII regnavit, soror, duobus Varnorum Regibus Hermegisclo & Radigeri successive nupsit: ex primo nulla suscepta prole; an susceperit ex secundo, non meminit Historia. Cum neutro videtur diu vixisse, ut verosimiliter tertius deinde in Gallia adiverit nuptias pepereritq; prolem, de qua in Elogio, si ex secundo nullā habuit. Varni, inquit Procopius, Transdanubianus populus, pertingunt ad Oceani septentrionalia & amnem Rhenum, qui ipsos a Francis aliisque, sedes Francis vicinas habentibus nationibus, secludit… Illis nuper imperaverat Hermegisclus quidam, qui firmando regno, [Metas remissam ad fratrē Regem circa an. 540,] Theodeberti Francorum Regis sororem conjugio sibi sociaverat; amissa non ita pridem quam habuerat uxore, filii unius matre, quem illa moriens marito reliquerat, nomine Radigerē. Huic filio pater virginem Brittia e gente desponderat… sed paulo post mori se videns, nullos ex secunda uxore habentem liberos, filium vero ad eum usque diem expertem nuptiarum; considerans autem quanto conducibilior Varnis foret cum Francis, quam cum Brittis contracta affinitas; edicit suis, quæcumque sponsalium nomine Brittia virgo accepit, sibi habeat, spretæ conditionis suæ gentium ex jure solatium: Radiger apud novercam deinceps habitet, ut mos patrius jubet. Hæc postquam dixerat, præsignificata die quadragesima fatum explevit. Repudiata sic Brittia trajicit fretum maris cum ingenti suorum exercitu, ac duce fratre suo; Varnos prælio vincit, Radigerem capit, supplicem recipit; qui vinculis exsolutus dimittit Theodeberti sororem, & illam prius pactam rite uxorem capit.

[38] Nihil erat pronius, quam ut ex Austrasia petita Regina reverteretur Metas, ubi nata erat, & unde vicinæ Remensi ecclesiæ ac metropoli suæ benefacere matrem ejus in proclivi erat. [anno circiter 515 natam] Illam autem faciamus annorum fuisse circiter triginta quinque, cum a Varnis rediit, natam circa annum DIV, patris sui in regno illo anno XV; [& circa 590 de functam,] potuit illi Fortunatus, quam sexagenaria majorem laudaverat, defunctæ anno LXXV ætatis, Epitaphium scribere ano circiter DXC, adeoque ante mortem Gregorii Turonensis, cui Carmina sua ipse inscribit. Ita optime conciliantur, quæ de Remensis Ecclesiæ benefactrice Theudechilde Flodoardus, & de Varnorum Regina, bis sponsa, numquam matre, narrat Procopius; cujus in Historia Gothica multos errores frustra conquirit Carolus le Cointe, ut probet errasse illum, Theudeberti Regis ἀδελφήν sororem, appellando, quæ fuerat πατράδελφος, amita; & ut S. Petri-Vivi fundatricem titulo virginitatis frustrando, faciat Reginam Varnorum credi; simulque evertat antiquiora illius monasterii Monumenta & Epitaphia, Clodovæi filiam Theodechildem Senonensem facientia: quod idem ad Vitam S. Ebbonis e converso etiam facit Mabilio, secutus Hadrianum Valesium lib. 7 rerum Franc. dum se fatetur, prolatum istic Basoli Epitaphium (& consequenter etiam Epitaphium Theodechildis) æstimare non omni ex parte verum; & Theodoricum pro Clodovæo substituendum videri: cum in nostra sententia nihil contortum, nihil Vivianis injuriosum appareat, sed liquida omnia.

[39] Verum, inquies, ipse Clarius, & ceteri post eum, de Fundatrice sua dicunt, quod vovit Deo virginitatem, & tenuit septuaginta quinque annis vivens: [cujus annorum 75 ætas] hunc autem annorum numerum conficiunt ter quinque lustra, in Epitaphio præmisso notata. Respondeo, quod jam inde a seculo X, vulgari opinione receptum apud Senones fuerit, Theodechildis Senonensis Epitaphium a Fortunato compositum fuisse; cumque in hujus libris nullum aliud inveniretur, quam Theudechildis Metensis Epitaphium, hujus ætatem transtulerit Clarius ad Theudechildem fundatricem Senonensem cum aliis, nescientibus utramque distinguere. Sic cum Archembaldus, latro potius quam Archiepiscopus dicendus, [perperam tributa sit Senonensi a credentibus, quod hujus Epitaphium scripserit Fortunatus,] circa annum DCCCCLX canes suos & accipitres faciebat quiescere in claustro S. Petri… quadam die duxit illum quidam Canonicus S. Stephani, Candacer nomine, qui erat studiosus in omni philosophia, ad sepulcrum Domnæ Theodechildis Reginæ, dicens illi: Lege hoc Epitaphium, quod edidit S. Fortunatus Episcopus. Cœpit autem Archembaldus legere sic:

Hunc Regina locum Monachis construxit ab imo
Techildis rebus nobilitanda suis &c.

Dixit illi Candacer: Perspice & intellige; Perspice & intellige, quoniam non ad usus canum, sed servorum Christi, cœnobium hoc constructum esse videtur. Illud autem revera Fortunati esse, hactenus nemo dixit, fortassis nec esse potuit; si prius mortua Theodechildis, Senonensis sit, quam in Gallias, aut saltem Senonas, Fortunatus appelleret; quod satis verosimile mihi videtur; non autem, Epitaphium eidem ab eodem diu postea conditum fuisse. Cur enim id non æque apposuisset libro Epitaphiorum reliquorum?

[40] Nulla certe auctoritas, si modo dictam excludas, suadere potest, fratri suo Clothario supervixisse Sanctam, quamvis etiam sic ætatis annum sexagesimum accesserit vel excesserit, [licet prius mortuæ quam ille veniret in Gallias.] uti ex præmissis de ejus nativitate liquet. Interim illo monarchiam tenente, aut etiam citius, accidisse potuit, quod Turonensis de gloria Confess. cap. 14 narrat, Nunnino Tribuno actum, tempore Theudechildæ Reginæ, cum is ex Arverno de Francia, post reddita Reginæ tributa, reverteretur. Sed locum, verborum transpositione corruptum, sic restitui debere puto; Cum de Francia, post reddita Reginæ ex Arverno tributa, reverteretur. Quamquam autem Arvernia, ab obitu Chlodovæi, ejus filio Theodorico ac deinde nepoti Theodeberto paruerit, [Hujus, non illius videtur meminisse Gregorius Turon.] usque ad hujus mortem & annum DXLVIII Austrasiæ regno attributa; non eo tamen minus debuit Senior Theodechildis, soror Theodorici & amita Theodeberti, ex iis quæ Basoli in Arvernia fuerant, recipere tributa seu reditus suos. Quamquam etiam Juniori Theudechildi pater suus potuerit in eadem Arvernia assignasse hereditatem, dum tamen id non probatur, præsumptio pro ea manet, de cujus ibi possessionibus constat; & quæ, cum scriberet Turonensis, jam pridem obierat, ut ex ejus phrasi videtur colligi; cum e contrario Metensis Theodechildis, non multis ante Gregorium annis possit fuisse defuncta, defuncta tamen ante illum: quod nescio quomodo impossibile visum fuerit jam sæpe citato Annalium Scriptori.

§. VI. De cultu Theodechildis Senonensis, & nupera corporis inspectione ac translatione.

[41] Licet supramemorati Romani Pontifices, Paschalis II & successores ejus quinque, in suis de Viviano monasterio Bullis, [Sanctæ memoriæ dicta a Romanis Pontificibus,] fundatricem ejus appellent sanctæ Memoriæ Theodechildem; expressiora tamen antiquæ venerationis testimonia nobis collegit Tossanus, ex supra allegato aliquoties Gaufredo a Collone, qui anno MCCXC sedulo collegit ediditque Tractatum de Reliquiis S. Petri-vivi, & in Codice ibidem Ms. pag. 65 de sancta Theodechilde Virgine & Fundatione monasterii sic habet: Chlodovæus vero Christianissimus quatuor habuit filios … filiamque Theodechildem nomine, quæ infra annos pueriles constituta, Deum colere studuit & amare. Videns autem pater ejus tantum amorem Dei in puellæ animo crescere, cœpit eam amplius adamare, [cum Deo se virginem obtulisset a pueritia;] & ad virginitatis decus observandum exhortatione paterna diligenter exhortari. Quæ obtemperanter obaudiens, voluntarie se Dei servitio, votum castitatis faciendo, cœpit ampliare, & * ad cumulum suæ perfectionis, misericordiæ operibus insistere, & pauperum misericordiis insudare. Pater vero, ipsius puellæ bonis operibus delectatus, dedit ei possessiones, promittens ampliora, si in cœptis perseverantiam exhiberet. His bonis operibus perseverans prædicta S. Theodechildis, voluntate patris sui cœpit ædificare monasterium S. Petri, in vico qui Vivus dicitur: quod perfecit Deo concedente, ibique Monachos instituit, qui Deo deservirent, vivendo sub Abbatis imperio. &c. [condito S. Petri cœnobio,]

[42] Deinde pag. 67, acturus de majori altari & consecratione altariorum, sic progreditur: In diebus illis regebat Sedem Apostolicam vir vitæ venerabilis S. Felix Papa, hujus nominis IV, ab anno scilicet DXXVI ad DXXX; qui quomodo Sanctus vulgo habeatur alibi exposui. Misit autem S. Theodechildis nuntios, cum Legatis fratris sui Clotharii, Regis illustrissimi Francorum, ad prædictum S. Felicem, pro Reliquiis Apostolorum & Martyrum obtinendis. [eidem impetrat Reliquias a Felice 4,] Cujus preces suscipiens S. Felix, quod mandaverat ipsa Virgo & Rex, per nuntios studuit adimplere. Susceptas vero sacras Reliquias prædicta Theodechildis jussit in monasterio S. Petri reverentissime conservari. Ad hæc Tossanus: Extabant eæ Reliquiæ nuper adhuc in eodem scrinio ex ære confecto, in quo allatæ fuerant: cujus plurimam partem, nondum vetustate prorsus consumptam, testantur se vidisse D. Victor Cotronius in Chronico Ms. S. Petri-vivi, & D. Hugo Mathoud in sua Dissertatione typis mandata pag. 73, ubi Reliquiarum ipsarum referunt inscriptiones, uncialibus litteris efformatas. [hodiedum ibi asservatas;] S. Petrus. S. Joannes. &c. Perseverat autem earumdem cultus aliis in thecis, cum iisdem inscriptionibus. Hæ Inscriptiones licet Gaufridi ætatem non excedant, ipsarum tamen ex originariis fideliter transcriptarum testis est idem Gaufredus in Prol. pag. 1 dicens, quod videns Prior loci, prædecessorum scripturas, super reliquiis Sanctorum & Sanctarum, in monasterio S. Petri vivi Senonensis honorifice servatis, longævis temporibus jam transactis editas, adeo veteratas, ut absque difficultate non valeant recognosci … viro religioso Priori nostro placuit renovare.

[43] Denique de morte & sepultura B. Theodechildis Virginis pag. 68 ita scribit Gaufredus. B. Theodechildis quæ Virgo & Deo sacrata extitit a pueritia, [& sanctam vitam sancte concludens,] vitam virginalem ducens, in justitia & sanctitate permanens, dignum habitaculum sui cordis Spiritui sancto præbuit perseverans. Fuit eleemosynis larga, jejuniis, abstinentiis, disciplinis & orationibus dedita; mitissimoque corde Domino serviebat. Quæ postquam cursum vitæ hujus laudabiliter explevit, migravit a seculo vivens in Christo, & sepulta fuit in monasterio S. Petri vivi… Dies anniversarius memoriæ ejus ducitur in Vigilia Apostolorum Petri & Pauli. [28 Junii ibidem sepulta fuit,] Postea vero D. Gaufredus Abbas, qui novum opus monasterii construi fecit, & cujus notitia habetur apud Sammarthanos pro anno MCCXL & LXIX, [translata sec. 13.] sacrum Corpus dictæ sanctæ Virginis transtulit in locum in quo est, una cum veteri Epitaphio; sicut & corpus Basoli Monachi, faciens id quoque charactere simili, sed stylo sui ævi, Epitaphium poni (ut supra censui) & honorifice caput ipsius Reginæ in argento, ad modum faciei fabricato fecit conservari. Ita ille, cum initio operis pag. 2 hæc scripsisset, Corpus S. Theodechildis Virginis, quæ monasterium nostrum fundavit, habemus decenter a sinistris majoris altaris in muro, sub lapide sui Epitaphii tumulatum; & caput ipsius Virginis argento, ad formam suæ faciei fabricato. His consonat vetustum Inventarium anni MCCCCXXXVIII die VI Septembris signatum; & aliud scriptum Gallice anno MDLII, ubi etiam indicatur Brachium S. Techildis, inclusum argento; necnon costa S. Techildis, similiter cooperta.

[44] Porro ad probandum ecclesiasticum cultum, alicui ut Sancto Sanctæve delatum, [Probatur cultus ex antiquis 500 annorum Ritualibus,] imprimis faciunt ii libri, quorum usus est inter divina Officia cantanda, vel ad ea regulanda, puta Martyrologia, Ritualia, Ceremonialia, Processionalia &c. Hujusmodi ante quadringentos aut quingentos annos conscripta, & Theodechildim Sanctis adscribentia, habentur apud Monachos Vivianos complura. Ceremoniale, S. Thoma Aquinate vetustius, ubi festum B. Petri venerit die Dominica, assignat diei præcedenti tres Missas, primam de B. Theodechilde, secundam de B. Maria, tertiam de Jejunio; & pag. 274, ubi præscribitur modus incensandi altare post Offertorium, debet Diaconus post incensatum Sacerdotem, incensare altare matutinale & cassas; locum ubi ponitur corpus Christi, & caput beatæ Thechildis, & par altare B. Potentianæ &c. In veteri ipsius ecclesiæ Martyrologio, ad IV Kal. Julii post Vigiliam Apostolorum, [Martyrologiis,] aliosque Sanctos istius diei, notatur; Eodem die depositio Donnæ Theodechildis Reginæ, quæ cœnobium B. Petri Apostoli ab imo fundavit, & in libro de reditibus Anniversariorum scripto sub nota anni MCCXCVIII (ubi singulæ festivitates anni per menses sunt distributæ) similiter ad IV Kal. Julii, sic legitur: [& Litaniis.] Obit S. Theodechildis Virgo, hujus ecclesiæ fundatrix: & in Rituali, ejusdem cum Martyrologio ætatis ac manus, ad Litanias, recitandas in agone Religiosorum, dicitur; S. Thecla, ora pro eo, S. Juliana, ora pro eo, S. Thechildis, ora pro eo. Idem fit in Litaniis prolixioribus & brevioribus, contentis in Processionali recentiori, anno MDCLX recognitis editisque, & in Breviarii Senonensis Kalendario: eamdemque festivitatem celebrant Mauriacenses, ac Rotomagenses, uti nobis scribit sæpe laudatus Tossanus.

[45] Recentiorum Breviariorum Ritualiumque impressionem præcesserat solennis translatio corporis, de qua extat Processus verbalis (ut appellant) Gallice scriptus, quem Latine sic reddo. Anno MDCXLIII, [Corpus anno 1643 transferre rogatur Archiepiscopus,] die XVI Octobris, Nobis Octavio de Bellegarde, Dei & Apostolicæ Sedis gratia Archiepiscopo Senonensi, Primati Galliarum & Germaniarum, in Palatio nostro Archiepiscopali, stitit sese Domnus Severinus de Lanchy, Presbyter, Religiosus reformatus Ordinis & Congregationis S. Benedicti, atque Superior Abbatiæ S. Petri-Vivi Senonensis d. Ordinis; humiliter supplicans, ut Nos conferre dignaremur ad ecclesiam d. Abbatiæ, eo fine, ut post solennem quatuor campanarum benedictionem visitaremus & inspiceremus Reliquias S. Theodechildis, quæ clauduntur intra parietem majoris Chori ipsius ecclesiæ. Quod ei libenter annuentes, circa horam secundam post meridiem illuc accessimus, comitantibus nos infra nominandis: & post dd. Campanarum benedictionem completam, ad supplicationem prænominati de Lanchy aliorumque Religiosorum reformatorum Congregationis præd. ingressi sumus in majorem Chorum ipsius ecclesiæ coram infra nominandis aliisque pluribus notabilibus personis, assumpto nobiscum Mag. Gabriele Garsement Notario Apostolico & Secretario nostro.

[46] [qui viso veteri Epitaphio] Venientibus porro ad quoddam oratorium in forma sacelli, post factam ibi orationem, d. Domnus Severinus de Lanchy ostendit Epitaphium quoddam intra parietem majoris Chori ad latus sinistrum ejus loci, ubi quondam steterat ara princeps, incisum lapidi quadro, pedum circiter duorum, sicut in sequenti pagina.

[47] [post ipsum reperit capsam plumbeam,] Post hujusmodi Epitaphium inventa est capsa plumbea, in qua præd. de Lanchy affirmabat contineri Reliquias S. Theodechildis. Revera autem facta apertura ipsius capsæ plumbeæ, invenimus plenam ossibus involutis serico diversi coloris, una cum laterculo sic inciso, uti infra lapidem grandiorem notatur. Ea reseratione sic facta, [& in eadē sanctæ Techildis Reg. ossa,] jussimus ut præd. de Lanchy jurata fide nobis ediceret, an ipsa essent ossa, de quibus nobis locutus erat, & an nihil additum demptumque esset. Qui cum jurejurando affirmasset, esse eadem, nec quidquam additum ablatumve; continuo quam potuimus reverentissime, sigillatim accepimus ossa omnia, & transposuimus in cistam arcuatam, serisque munitam; quam deposuimus inter manus præd. Lanchy, inferendam gazophylacio monasterii; donec a nobis super ea re aliter constitutum foret.

[48] Super quibus scribi jussimus Processum verbalem, [quibus in gazophylaciū ablatis,] in loco & tempore convenienti serviturum; coram Excellentissimo ac præpotente Domino, D. Roger, Duce Bellæ-guardiæ, Pari Franciæ, primo Nobili in Camera Domini Filii Regis Franciæ, patrui Regis & Ducis Aurelianensis; D. Joanne Antonio de Gondrin, Priore commendatario Prioratus S. Aurintii Ordinis Cluniacensis; venerabili & scientifico viro… du Rollet, magno nostro Vicario & Cellerario ecclesiæ metropolitanæ S. Stephani Senonensis; [authenticatur Processus super eo actu scriptus:] Reverendo Patre in Domino Fr. Claudio du Chats, Abbate Abbatiæ S. Pauli Ordinis Præmonstratensis; Venerabili & scientifico viro Carolo de Rys, Presbytero Canonico ecclesiæ metropolitanæ Senonensis; Nobilibus viris, Mag. Baptista Driet, Advocato in Parlamento & Majore civitatis Senonensis; &… Poncy Consiliario Regio atque Electo in Electionibus Senonensibus, aliisque magno numero & auctoritate nobilibus ordinis utriusque tam secularis quam ecclesiastici. [& ossa quædam separantur.] Factum est etiam, ut d. de Lanchy id requirente separaremus os unum notabile, ad instantiam præfati Domini Bellæ-guardiæ, consignandum Reginæ; aliud item pro monasterio S. Columbæ, & aliud pro præd. Priore S. Aurintii cum nonnullis particulis anno & die præsignatis. (Signatum) O de Bellegarde Archiep. Senon.

[49] Infra libellum supplicem, eidem Octavio Archiepiscopo directum a Priore & Monachis S. Petri-Vivi, [Eadē permittuntur exponi cultui publico,] die XXVI Octobris anni MDCXLVIII, eo fine, ut ipsis liceret extractas ex capsula plumbea Reliquias, exponere publicis votis & cultui populorum; diemque obitus, necnon translationis mox faciendæ novo ritu celebrare; subscriptum Gallice invenitur: Permittimus supplicantibus exponere dd. sanctas Reliquias, & ossa d. S. Theodechildis in ipsa S. Petri-Vivi ecclesia, ut honorentur & colantur a fidelibus Christianis. Permittimus etiam iisdem supplicantibus facere & celebrare divinum Officium in honorem S. Theodechildis, tam in ejus die festo qui est XXVIII Junii, quam in die quo præfata ejus sancta ossa transferentur per ipsos Supplicantes. Datum in oppido Chasson nostræ diœcesis die XXVI Octobris MDCXLIII. (Signatum) O de Bellegarde A. S.

[50] Post hoc indultum, Corpus B. Theodechildis, anno ex subsequentibus aliquo, translatum fuit in novam thecam, aureis liliis undique ornatam, [intra novā thecam:] in qua supra scriptorum libellorum exempla originalia, cum sequenti attestatione reposita. Nos infrascripti, Fr. Severinus de Lanchy, humilis Prior Abbatiæ S. Petri-Vivi Senonensis, Ordinis S. Benedicti & Congregationis S. Mauri; assistente nobis Donno Mauro du Rhu, Sacristano, Presbytero professo ejusdem Ordinis & Congregationis; certificamus omnibus quorum intererit, quod hodie XXVIII Junii MDCXLVIII Reliquiæ S. Theodechildis, filiæ Clodovæ I, Regis Franciæ Christianissimi, & fundatricis hujus monasterii, fuerint a nobis positæ & locatæ intra hanc arcam, ut in ea perpetuo conserventur … In quorum fidem &c. [unde unum petentibus Mauriacensibus,] Ita dum apud Senones transferebantur prædictæ Reliquiæ; Mauriacenses Monachi, una cum Clero & populo, iteratis precibus petierunt sibi concedi os unum, e sancto Corpore decisum. Quorum votis annuentes Monachi Viviani, sanctæque Theodechildis cultum latius propagare cupientes, suæ petitionis, tum a Congregationis S. Mauri Superiore Generali, tum ab illustrissimo Senonensi Antistite postularunt confirmationem, & obtinuerunt sub sequenti tenore, sic accipiendo, ut ubi dicitur Monasterium Mauriacense vivens ipsa dotasse, intelligatur id fecisse mediante donatione facta monasterio Senonensi, cujus doti attribuerat omnia, quæ ex possessionibus Ducis Basoli ad ipsam devenerant, & in quibus Mauriacensis cella fundata est tempore Hieremiæ Archiepiscopi. Tenor talis est.

[51] Ludovicus-Henricus de Gondrin, miseratione divina Senonensis Archiepiscopus &c. dilectis nostris, Monachis, [in ejus possessione fundatis,] Priori & Conventui monasterii S. Petri Mauriacensis, a monasterio S. Petri-Vivi prope Senonas dependentis, salutem in eo, per quem Sancti regnant in gloria. Etsi venerandas ubique & ab omnibus Christianis Sanctorum Reliquias, fide catholica profiteamur; æquum tamen est, & omni rationi consentaneum, ut ibi præcipua quadam religione sacra eorum pignora colantur, ubi, dum vel in vivis agerent, virtutes maximæ effulserunt; vel ubi patratis quibusdam ad eorum commendationem miraculis, testatam Deus voluit & observatam eorum sanctitatem. Cum itaque, sicut accepimus, vestrum monasterium S. Theodechildis, Chlodovæi primi Francorum Regis filiæ, dum adhuc inter mortales viveret, opibus ac pietate dotatum, Deo postmodum, sub invocatione ejusdem sanctissimæ Virginis, consecratum sit; desiderium vestrum, tamquam pium & religiosum, laude dignum censuimus; quo instantissime postulastis, [successor Archiep. permittit donari vertebrā,] a religiosis Priore & Conventu S. Petri-Vivi, prope civitatem nostram Senonensem, ubi sacra ejusdem Virginis pignora observari, huc usque veneranda traditione creditum est, partem quamdam insignem ad vos transmitti, quæ vestram totiusque regionis incolarum in d. Sanctam Virginem devotionem fovere vel etiam augere possit. Porrecto itaque nobis ex parte d. Prioris & Conventus S. Petri-Vivi supplici libello, concessimus, ut una vertebrarum, jam olim seposita a prædecessore nostro fel. record. Octavio de Bellegarde, pro vobis Monachis Mauriacensibus die XVI Octobris anni MDCXLIII, cum ejusdem sacræ Virginis ultimæ translationi operam dedit, ad vos mitteretur: [anno 1662.] quam nobis a d. Priore oblatam, interposito juramento eam ipsam esse affirmante, eidem d. Priori dedimus, ad vos majori qua possit reverentia transmittendam, cum præsentibus nostris litteris: quas quidem Illustrissimo vestro Ordinario simul cum sacris Reliquiis exhibebitis, ut non nisi cum ejus approbatione & consensu, fidelibus Christianis venerandas exponere possitis. Datum in castro nostro de Nolone, die XXX mensis Julii. A.D. MDCLXIII. SS. de Gondrin A. Senonensis. De Mandato &c. d'Aignan.

[Annotatum]

* an applicare?

DE SANCTO LEONE II,
ROMANO PONTIFICE.

AN. DCLXXXIV.

SYNOPSIS CHRONOLOGICA PRÆVIA.

Leo II, Pontifex Romanus (S.)

D. P.

Die XXVIII Junii, vetus Ecclesia Romæ celebrabat festum S. Leonis Papæ I, ob quamdam ejus translationem: quod deinde visum est celebrari potius debere annuatim ipso, quo primum in basilica S. Petri sepulturæ traditum fuerat Corpus, [Quo die translatus fuit Leo 1,] die XI Aprilis; quo etiam nunc colitur; licet alioqui mortuus sit die XXX præcedentis Octobris, anno CCCCLXI. Eodem die XXVIII Junii, annis abinde CCXXIII, anno Christi DCLXXXIV, ibidem solenniter tumulatus fuit S. Leo II; mortuus (ut nobis quidem videtur) XXIII Maji præcedentis, & ad tempus depositus in Basilica Lateranensi, [depositus in Vaticano fuit Leo 2,] sicut alii passim; pluribus sæpe mensibus, primam inter & secundam depositionem labentibus; atque secunda sola Fastis Vaticanis adscribebatur, sicut alibi fuit ostensum.

[2] Fatetur Labbeus, libris pluribus in lucem editis clarus, & historiæ Pontificum atque Conciliorum, siquis alius, sciens; in tota Pontificum Romanorum serie, [cujus intricatissimum Pontificatū] vix quidquam occurrere intricatius initio, gestis, atque obitu Leonis Papæ secundi. Ego ad ipsius inventa addens modicum, expedivisse omnia mihi visus sum, commutando inter se spatia, tum vacantis antea Sedis, quod definiebatur unius anni, mensium VII, dierum V; tum ejusdem obtentæ, quod dicebatur fuisse mensium X, dierum XVIII. Ita post mortem decessoris Agatonis, obitam I Novembris anni DCLXXXI, [videor extricasse, commutando tempus, vacanti Sedi adscriptum, cum eo quo ipsam tenuerit.] per dictos menses X, dies XVII, perveniens usque ad XIX Octobris anni sequentis, quo fuerat ordinatus Leo in die Dominica; per annum I, menses VII, dies V, perduxi illum ad XXIII Maji anni DCLXXXIV: post quem diem, & vacationem aliam mensium XI & dierum XX, successerit in Sede Apostolica ordinatus Benedictus II, die XIV Maji, similiter in Dominica. Hactenus autem in hac Chronologia persisto: quia necdum aliquid efficax in oppositum vidi: per eam autem evasisse mihi videor omnes difficultates, quæ Labbeo inexplicabiles videbantur.

[3] Non libet illa pluribus hic retexere, nec reproducere Sermonem, quem Leo habuit in die Ordinationis suæ, vel ejus Octava, ut censet Lucas Holstenius; sub hoc principio: Hodierni diei festi jucunditas invitat nos, [Electionis decretum missum CP.] Dilectissimi, vestram in Christo fraternam humili voce exhortari concordiam &c. Neque magis libet reproducere Formulam Decreti, de ejusdem Leonis electione ad Principes missi; ad quod dum expectatur Constantinopoli responsum, contingebat sæpe ætate illa Interpontificia haberi longiora; cum nempe non a die Electionis, sed Consecrationis censerentur Pontificatuum initia. Incipit Decretum: Cum non sine divinæ misericordiæ nutu sit, ita post mortem summi Pontificis, in unius electionem omnium vota concurrere &c. [sermo in die Ordinationis] Transeo potius ad Vitam, sicut apud Anastasium Bibliothecarium descripta habetur, Notis illustrandam: si verbum unum præmisero de cultu. Habebat eum hoc die, ut dixi, translatus Leo primus, jam ante medium seculum VIII, quo scriptum est vetus Romanum Kalendarium, a Joanne Frontone Parisiis editum. Gregorius Magnus, in suo Sacramentario (si hic nihil est ab interpolantis manu) pro voce Translatio, [pro Primo Leone olim hoc die Fastis inscripto] scripsit Natalis S. Leonis Papæ, utique Primi, siquidem Secundus octoginta fere annos post Gregorium sedit. Eumdem, nec alium, intellexit Wandelbertus Prumiensis, in suo metrico Martyrologio, ubi ait:

Præsule quartus (ante Kalendas Julii) ovat, verbi & Doctore, Leone.

Non alio etiam sensu loquitur, auctus apud S. Genovefæ Monachos Usuardus, eodem die, Natalis beati Leonis Pontificis & Doctoris.

[4] Ast vero, postquam hujus nominis Secundum, de sua elevatum sepultura, una cum Tertio Quartoque, in oratorio Leonis IV Papæ, [successit apud recentiores Secundus, translatus a Paschale 3.] sanctæ recordationis D. Paschalis Papa II recondidit; sicuti in descriptione Romanæ Basilicæ, ex relatu testium oculatorum scripsit Romanus Presbyter, tempore Eugenii Papæ III (sedit autem Paschalis iste ab anno MXCIX ad MCXVIII) cœpit in pluribus Usuardi exemplaribus Mss. & apud plurimos recentiores, pro Primo, ad Aprilem relato, celebrari Secundus, juxta Anastasium hoc die depositus: quod denique ex Bellino aliisque retentum est in hodierno Romano, ubi legitur: [Tumulus in cryptis Vaticanis.] Romæ S. Leonis Papæ secundi: de quo etiam, fortassis a tempore prædicti Paschalis, Officium præscribitur cum Lectione propria ex Anastasio, sicut reperimus in excuso anni MCCCCLXXIX aliisque deinceps. Tumulus ejus sicuti & aliorum duorum, destructo Oratorio prædicto, ne novæ basilicæ ædificandæ officeret, nunc monstratur in cryptis Vaticanis, absque aliquo singulari honore. An autem habeantur alibi acceptæ inde Reliquiæ, me latet; dum omnes fere Primi esse volunt, siquas habent.

[3] Patria Siculum fuisse hunc Pontificem, cum asserat Vitæ Auctor, ambigit nemo: Messana autem, [Patria Siculus,] sicut scripsit D. Antoninus Languidara, nostri istic operis studiosissimus, quodam proprio jure suum esse credit. Etenim, antiquitus huic civitati ex parte septentrionali accrevit suburbium, quod usque in hunc diem vulgus S. Leonis nominat: in quo etiam vetustissima stat ecclesia, ejus nomini nuncupata: & in antiquo Messanensi ac Gallicano Breviario, quod usque ad tempus Pii V servatum legimus, [creditur fuisse Messanensis,] præscribebatur ejusdem ad hunc diem facienda Commemoratio: & Papaleonum familia indidem cognomentum sumpsisse putatur a Cajetano, in memoriam communis cum illo originis. Quamobrem ei quæ ad prædictum suburbium ducit portæ, hæc inscriptio incisa legitur; D. O. M. D. Leoni II Pont. Maximo, populari suo, [ubi suburbium & ecclesia ab eo dicta ac Papaleonum familia.] S. P. Q. M. Portam Leonam P. D. D. Q. mense Decembri anno Christi. In eamdem sententiam conspirant Silvester Maurolycus, in Oceano Religionum pag. 92; Stephanus Maurus, in sua Messanæ Proto-Metropoli pag. 239; Placidus Samperus S. I. in Iconologia Mariana p. 92 Siculi omnes; & Carolus Jongolinus, Italus Fanensis, in sua Hendegraphia disc. 3 cap. 104, mihi a Languidara indicati: qui deinde addit, ejusdem sancti Pontificis Reliquias reverenter servari in ecclesia Patrum Clericorum Minorum, sub titulo S. Agathæ; famamque ad hæc usque tempora perductam vigere, natalem ipsius domum extitisse eo loco, [Aidonenses quoque apud se natum dicunt.] ubi nunc exurgit celeberrimum cœnobium Montis-Virginum, a beata Eustochio Messanensi fundatum. Hæc ille ad me Idibus Maji, anni MDCLXXXVII. Nolim tamen ex Cajetano dissimulare Aidonensis oppidi incolas apud Leontinos, similiter ac Messanenses de nato apud se S. Leone gloriari, eoque titulo habere ecclesiam ipsi dicatam, cum inscriptione D. Leoni Papæ II, Civi & Patrono, Ordo Populusque Aidonensis, Basilicam hanc erexit. Non quod ipsorum oppidum tam sit antiquum (utpote conditum a Lombardis, Rogerium Comitem in Siciliam secutis, circa annum MXC) sed quod ex veteris Herlitæ ruinis, splendidæ quondam urbis, uti residua adhuc rudera monstrant, surrexisse credatur, & Herlitensis Leo fuerit: quod Siculis porro disceptandum relinquo.

ACTA
Ex Anastasio Bibliothecario.

Leo II, Pontifex Romanus (S.)

AUCTORE D. P.

[1] Leo, natione Siculus, ex patre Paulo, sedit menses decem, a dies septem & decem; vir eloquentissimus, & in divinis Scripturis sufficenter instructus; Græca Latinaque lingua eruditus, cantilena ac psalmodia præcipuus, & in earum sensibus subtilissima exercitatione limatus; lingua quoque Scholasticus, eloquens, & majori lectione politus: exhortator omnium bonorum operum, plerisque florentissimam ingerens scientiam: paupertatis amator; & erga inopum provisionem, non solum mentis pietate, sed & studii sui labore solicitus.

[2] Hic suscepit sanctam sextam b Synodum, quæ per Dei providentiam nuper c in Regia urbe celebrata est, Græco eloquio conscriptam, exequente ac residente piissimo magno Principe Constantino d intra regale Palatium ejus, quod appellatur Trullus. Simulque cum eo Legati Sedis e Apostolicæ, & duo Patriarchæ, id est Constantinopolitanus & Antiochenus f, atque centum g quinquaginta Episcopi; in qua condemnati sunt Cyrus, Sergius, Honorius h, Pyrrhus, Paulus & Petrus; necnon & Macarius cum discipulo suo Stephano; sed & Polychronius novus i Symon, qui unam voluntatem & operationem in Domino Jesu Christo dixerunt & prædicaverunt, aut qui denique prædicaturi fuerint & defensaverint: sed [statutum est], ut & nunc duæ voluntates & operationes ipsius dispensatoris Christi & Servatoris Dei nostri dicantur; sicuti eadem Synodus, studiosissime in Latinum translata declarat. Verumtamen de suprascriptis defensoribus majores, k scilicet Macarius, Stephanus, Polychronius & Anastasius, dum nollent a suo recedere proposito, Romæ l per diversa Monasteria sunt retrusi.

[4] Qui prædictus sanctissimus vir Leo, absolvit duos viros in percipienda communione, qui de Regia urbe cum supradicto Macario & ceteris in Romanam directi sunt civitatem; qui necdum a Synodo anathematizati erant, id est Anastasium Presbyterum & Leontium Diaconum Ecclesiæ Constantinopolitanæ, in die S. Theophaniæ; exponentes videlicet per propria scripta fidem suam, juxta quod & sancta Synodus determinavit, anathematizantes videlicet omnes dictos hæreticos; sed & suprascriptos viros complices, quos sancta Synodus vel Sedes Apostolica anathematizavit.

[5] Hujus temporibus, percurrente Divali jussione clementissimi Principis, restituta est ecclesia Ravennatum, sub ordinatione Sedis Apostolicæ, ut defuncto Archiepiscopo, qui electus fuit, juxta antiquam consuetudinem, in civitatem Romanam veniat ordinandus. Hic fecit constitutum, quod archivo Ecclesiæ continetur, ut qui ordinatus fuerit Archiepiscopus, nulla consuetudine, pro usu Pallii aut diversis Officiis Ecclesiæ, persolvere debeat; sed & ne Mauri, quondam m Episcopi, anniversarius aut agenda n celebraretur. Sed & typum o Autocephaliæ, quem sibi elicuerant [Ravennates Archiepiscopi] ad amputanda scandala, Sedi Apostolicæ restituerunt.

[6] Hic fecit ecclesiam in urbe Roma juxta S. Bibianam, ubi & corpora sanctorum Simplicii, Faustini & Beatricis p atque aliorum Martyrum recondidit; & ad nomen S. Pauli Apostoli dedicavit. Hujus almi Pontificis jussu ecclesia juxta Velum-aureum, in honorem B. Sebastiani ædificata est, nec non in honorem Martyris Georgii, sub die XXII q Februarii, ubi & dona obtulit.

[7] Hujus temporibus die decima sexta mensis Aprilis, Indictione undecima, luna r eclipsim pertulit. Post cœnam Domini nocte pæne tota in sanguineo vultu laboravit, & nisi post galli cantum cœpit paulatim dilimpidari, & in suum reverti respectum.

[8] Hic fecit ordinationem unam per mensem s Junii die vigesima septima, Presbyteros novem, Diaconos tres, Episcopos per diversa loca numero viginti tres. Qui etiam sepultus est ad B. Petrum Apostolum sub die quarto t Kalendas Julias. Et cessavit Episcopatus menses XI v dies XXII.

[9] Qui etiam x suprascriptus sanctissimus vir, ordinatus est a tribus Episcopis, id est, Andrea Ostiensi, Joanne Portuensi, & Placentino Veliterniensi, pro eo quod Albanensis y Ecclesia Episcopum minime habuit.

ANNOTATA. D. P.

a Imo annum 1, menses VII, dies V, ut supra indicatum; a 19 Octobris 682, ad 23 Maji an. 684.

b Celebratam esse Synodum Constantinopoli a 7 mensis Novembris anni 681 non 680, usque ad 17 Septembris sequentis 682, ostendi ea Dissertatione, quam Pontificatui Agathonis Papæ subtexui; & sic Divalis ad Leonem missa (ut habetur subjuncta in fine Actionis Synodicæ) 18 mensis Decembris Indict. XI die 13, venit eidem, jam tum vere (ut ibi nominatur) sanctissimo & beatissimo Archiepiscopo veteris & clarissimæ urbis Romæ, Oecumenico Papæ: quod stare non posset, si inter Agathonem & Leonem ponatur Interpontificium mensium 19 &c.

c Hinc erudite probat Ciampinus, in Examine libri Pontificalis, Sect. 6, Vitarum ab Anastasio collectarum plures esse successive auctores; & eum qui hanc scripsit, coævum Leoni fuisse, cum hinc usque ad obitum Nicolai I, in quo finit Anastasius, anni 180 circiter fluxerint.

d Constantino scilicet Pogonato seu Barbato, cujus in hac causa zelum mire collaudat Synodus.

e Theodorus ac Georgius Presbyteri, & Joannes Diaconus.

f Georgius & Macarius.

g Imo centum octoginta novem, uti eos colligit Labbeus in Synopsi Conciliorum.

h Honorius Papa, quomodo meruerit cum hæreticis damnari, licet ipse nequaquam hæreticus fuerit, vide alibi a nobis breviter explicatum. Equidem dubitavi aliquando, an Synodales illas Epistolas, quibus solis fraudulenter inserta reperitur Honorii damnatio, sic acceperit Leo, uti nunc versæ Latine habentur, itaque cum Actis publicarit: sed dubitare nequeo amplius. Etenim in Conciliorum editione Græco-Latine prodiit Epilogus cujusdam libri, de iis quæ insanus tyrannus Bardas ausus est adversus Oecumenicam sextam Synodum, hoc exordio: Ego peccator & omnium minimus, Agatho, indignus Diaconus & Bibliothecarius sanctissimæ hujus magnæ ecclesiæ, Constantinopolitanæ scilicet, & venerandi Secretarii Patriarchalis Protonotarius, ante annos plus minus triginta duos, cum essem adhuc ætate juvenis, in Lectoris gradu connumeratus & inutilis notarius, fui administer huic sanctæ & oecumenicæ Synodo, omnia quæ in ea acta sunt ordine persecutus; simul cum Paulo, qui fuit sanctæ hujus civitatis Archiepiscopus & Patriarcha, cum esset adhuc laicus a Secretis Imperatoris, & quibusdam aliis. Omnes autem Actorum Tomos, litteris ecclesiasticis pure & nitide, propria manu scripsi: qui etiam in palatio Imperatoris tuto fuerunt repositi. Justiniani tamen junioris tempore, ut infra dicetur, cum fidei Decreto, quod in scriptis fuit editum ab ipsa sancta Synodo. Quin etiam quinque Patriarchalibus Sedibus tradita exempla hujus decreti scripsi similiter. Hactenus ille, qui licet non expresse dicat, ipsorum quoque Actorum plura scripta fuisse exempla, dum tamen narrat, quomodo exemplum, quod in Palatio servabatur, ipsius Diaconi Apostolici manu propria scriptum, comburi fecerit Bardas, decernens, ut appellatio Sergii & Honorii & reliquorum, qui cum eis fuerant anathematizati, in sacris diptychis recitarentur, & eorum in locum suum reponerentur imagines; hoc, inquam, dum narrat, evidens facit plura fuisse exempla, post autographi combustionem reservata, adeoque ea minime fuisse clam a Græcis habita, & Romanorum oculis ad fraudem tegendam subtracta, quemadmodum antehac suspicati fuimus: Græcos etiam, pro insita semel persuasione, statim ab ipsius conclusione Synodi, Honorii nomen pertinacissime fuisse abominatos, tamquam in Synodo damnati: licet Synodus ipsius causam intactam dimisisset istic, ubi agi ea potuerat, imo debuerat, si ad hoc potestatem Legati habuissent.

i Quia velut alter Symon Magus, dæmonum præstigiis fretus, pollicebatur Monothelismi hæresim miracula faciendo comprobare, multumque post se populum deceptum trahebat: sed cum frustra conatus esset mortuum suscitare, exhilans eum populus, Novo Symoni anathema dixit.

k Alias suprascripti defensores malorum hæreseos, dum nollent &c. Ego & hic & alibi, ex variis lectionibus, quas Regia editio suggerit, eas seligo, quæ mihi magis arrident, nec laboro ut singularum rationem distinctius reddam, cum ipse codex videri possit.

l Deest nonnullis exemplaribus τὸ Romæ.

m Maurus Episcopus Ravennas ob contumeliam in S. Vitalianum Papam depositus an. 669: de hac re vide Baronium.

n Agenda scilicet Mortuorum, seu Missa pro Defunctis. Vide Cangium in Glossario.

o Plurimi inter Græcos dicebantur Acephali, eo quod pari cum Patriarchis jure, iis subesse recusarent, aut aliquo privilegio Imperiali haberentur exempti: quod in Archiepiscopis Ravennatibus non tulit Romana Ecclesia. Vide plura apud Cangium.

p Coluntur hi Sancti 29 Julii, sub Diocletiano passi: sed nulla amplius ecclesiæ S. Pauli juxta S. Bibianæ vestigia supersunt: de corporibus autem Sanctorum quid factum, aveo discere, nec enim eorum meminit Pancirolius in Thesauris absconditis urbis Romæ.

q Anno 683 habente litteram Dominicalem D. 22 Februarii incidit in Dominicam, tali actioni idoneam.

r Eidem anno 683 hæc omnia unice quadrant: fieri igitur non potest, ut hoc anno, die 15 Augusti, sicut censet Baronius, primum fuerit ordinatus Leo.

s Alia lectio, Julii; sed malo Junii: quia hujus mensis dies 27 incidit in Sabbatum anni prædicti; Julii in feriam 2: solebant autem Ordinationes fieri in Sabbato vel Dominica. Hæc porro convenientia Dominicæ & Sabbati, uti valide faciunt pro eo quo sic occurrunt anno, ita contra eumdem, si primum 15 Augusti esset Ordinatus Leo. Nihil enim ad rem facit electio ante X Januarii facta: quia hæc tunc temporis non constituebat absolutum Pontificem, quoad accessisset Imperatoris confirmatio.

t Alias Quinto nonas Julias: sed hæc anno 684, habente litteram Dominicalem B. Dominica erat, inepta curandis funeribus.

v Alias menses X, dies XXI: sed prior lectio aptior est, quia per eam habetur Benedictus II electus an. 685 in Dominica, videlicet 14 Maji; per litteram Dominicalem A.

x Hæc appendicula videtur esse ipsiusmet Anastasii, aliunde assumpta; ideoque huc ad finem relata extra ordinem.

y Mortuo scilicet Juvenale, post suum a Concilio præfato reditum: videtur autem diutius, nescio ex qua causa, vacasse Sedes illa, vel potius ex serie Episcoporum Albanensium unus alterve excidisse, qui sederit ante Andream, notum pro anno 721.

APPENDIX D. P.
De corpore S. Leonis Papæ Ferrariæ.

Leo II, Pontifex Romanus (S.)

AUCTORE D. P.

[1] [Cultus ejus Ferrariæ hoc die] Anno MDCLX ego & Magister meus P. Godefridus Henschenius Romam profecti, Ferraria transivimus mense Novembri; interque alias illius urbis ecclesias, visitavimus die XII mensis Parochialem S. Stephani, ejusque ornatum & nitorem laudantes, venerati sumus ex utroque chori latere positas insignes arcas duas, quarum sinistra dicebatur continere corpus S. Romani Martyris, de quo locus agendi erit IX Augusti; in dextera vero parte S. Leonis Papæ II. Admoniti autem sumus ab eo qui nos deducebat, P. Andrea Lazaro, optimo sene, deque hoc opere pluries benemerito, vetuisse Apostolicum quemdam Nuntium, ne illud ut tale coleretur; Romanis apud se esse sustinentibus, quatuor Sanctorum Leonum corpora. [jussu Nuntii Pontificii dimissus;] Intermissus igitur hoc die cultus est, neque alius dies substitutus; & nullus hujus nominis Sanctus nobis tunc occurrebat, cujus id esse corpus per vero similem aliquam conjecturam possemus opinari. Quamvis enim Vicohabentia ablatum illud esse constaret; & istic Episcopum fuisse quemdam S. Leum seu Leonem, 1 Augusti colendum, meminissemus; memineramus tamen de corpore ejus in Monte-Feretrano (quo a destructa Vico habentia translata Sedes Episcopalis cum Sanctorum Reliquiis fuit) adeo clara accepisse documenta, ut ejus istic præsentia non videretur in dubium revocari posse.

[2] Sic ambigui petivimus describi nobis quem in pariete legebamus, tabulæ marmoreæ insculptum litteris inauratis titulum; cujus hic tenor est. Deo Opt. Max. a Partu Virginis anno MDIX, III Kal. Julii, [moto dubio circa veritatē translationis factæ anno 1509] Pont. Max. Julio II, Alfonso Estensi Duce III, Hippolytoque ejus fratre S. R. E. Cardinali Ferrariensi Episcopo; hoc in sepulcro, ubi Faustinæ olim cinis reconditus, Ven. Jacobus Benzonus, hujusque ecclesiæ Protomartyris Antistes, arcam plumbeam ossibus instratam deprehendit, in qua hæc incisa legebantur: Hic requiescit corpus S. Leonis, [post alterā anni 1081] Pontificis & Sacerdotis Christi, translatum huc a Vicaventia, sub Gratiano Ferrariensi Episcopo, A. D. M. OCT. I. XVI Kal. Mart. Indic. quarta. Cujus rei causa indicta supplicatione, per venerabile Sacerdotum Collegium, religiosissime eodem loco eadem ossa reposita sunt, eodem anno (scilicet MDIX) Idibus Julii, tunc in Dominicam diem cadentibus, sub cursu litteræ Dominicalis G; quemadmodum etiam anno MLXXXI, currente littera Dominicali C, observare est, XIV diem Februarii cum Dominica concurrentem; anni numerum quadrantem cum numero Romanæ Indictionis. Marcus Antonius Guarini, in Compendio historico rerum Ferrariensium pag. 129, [cum arca Faustinæ.] recitat prædictum titulum, aitque sepulcrum istud fuisse his litteris inscriptum D. M. Annia Faustina viva sibi posuit. Primæ litteræ, Diis Manibus sacrum saxum esse indicantes, arguunt gentilem fuisse Faustinam illam: ipsius tamen cineres collectos aliquando illic jacuisse non probat inscriptio, sed potius contrarium; utpote post mortem Faustinæ imperfecta relicta; quia alibi scilicet condita ipsa fuerit. Laudat autem arcam Guarinius, velut unum ex monumentis pulchrioribus, quæ Ferrariensis ditio habeat.

[3] Idem Guarinius historiam allati Ferrariam corporis quo de agimus, hujusmodi refert. Anselmus, Aistulfi Regis Longobardorum cognatus, [Interim dicitur corpus delatū circa 754 Roma Nonantulam,] de consensu Huntrudis uxoris suæ, monasticam vitam auspicaturus, eum in finem fundaverat Nonantulanum monasterium, sub Privilegio Zachariæ Papæ ad id obtento, simul cum corporibus sanctorum Martyrum Synesii ac Theopompi; quibus deinde Zachariæ successor Stephanus II addidit corpora sanctorum Pontificum & Confessorum, [1006 Vicohabentiā,] Silvestri atque Leonis II, circa annum DCCLIV. Anno postea MVI invaluit pestilentia per Italiam, cujus restinguendæ causa Nonantulani Monachi primum sanctorum Martyrum prædictorum extulere corpora, per diœcesim Bononiensem processionaliter circumferenda: quibus in suum locum relatis circumferendum similiter decreverunt corpus S. Leonis per diœcesim Ferrariensem. Hujus autem portatores cum Vicohabentiam advenissent X milliaribus Ferraria dissitam, [indeque Ferrariam 1081.] ibidem peste extincti sunt omnes mense Aprilis; itaque ipsum sacrum depositum ibi mansit, usque ad annum MLXXXI, quando illud Ferrariam attulit Gratianus, uti jam dictum est. Successor porro Gratiani Samuel, ejusdem seculi anno LXXXIII, sub die XVII Aprilis, manu Gregorii Sacerdotis Instrumentum dedit, quo medietatem ecclesiæ S. Stephani tradidit Capitulo ecclesiæ Cathedralis; alteram vero, una cum corpore S. Leonis, addidit Guido Aretinus, sub instrumento anni XCII IX Januarii, per manus Jacobi quondam Petri Antonii: & hanc donationem deinceps confirmarunt Romani Pontifices anno MCLXXXVII Gregorius VII, XCVIII Innocentius III; MCCLXXV Alexander IV.

[4] [Forma & situs arcæ prædictæ] Hæc sic asserta a Guarinio, si productis ipsis, quæ allegantur instrumentis, valeant; poterit quidem prohiberi, quo minus S. Leoni Papæ II in civitate Ferrariensi deferatur cultus; sed non poterunt continuo dimoveri cives ab inolita & a majoribus suscepta credulitate, quod ejus corpus, aut magna pars illius apud se sit; nisi forte, aperta quæ Romæ adhuc monstratur arca, ostenderint ibi adhuc integrum haberi ossium sacrorum imus olim conditorum numerum. Ego præjudicare neutri contendentium parti intendo; sed quæ reperi, simpliciter refero: & quæ noster Pater Joannes Paulus Senerthus, rogatus, accuratam ipsius arcæ descriptionem nobis mittere, sequentia submisit a viro docto & pio accepta.

[5] Corpus S. Leonis Papæ antiquitus quiescebat in arca plumbea, [antiquus & hodiernus:] longitudinis quinque circiter palmorum, & altitudinis unius; hæc vero alia itidem arca claudebatur, sed marmorea lapidis vulgo Travertino aut Macigno dicti, inserta muro ecclesiæ S. Stephani ad latus sinistrum extra sacellum majus; duabus basibus sic innixa, ut pæne tota promineret extra murum supra pavimentum elata palmos decem. Forma arcæ erat omnino plana, cujus in facie anteriori hæc verba legebantur; Corpus S. Leonis Papæ. Operculum elaboratum opere squammato (quale scilicet est urnæ, ad VI Junii Corollario 2 Norbertino num. 38 repræsentatæ) prominentibus ad quatuor angulos totidem capitibus humanis humilis celaturæ. Ea arca longa erat sedecim, alta sex palmos. [specificatio ossium in ea repositorum.] Sed nunc operculum istud ac bases, informia saxa, jacent extra ecclesiam: arca vero facta est conditorium alterius ligneæ, sculptæ & inauratæ, cui plumbea est inclusa, simulque posita sub altari majori, ad quod translatum fuit corpus ipsius sancti Pontificis, ut patet ex titulo ad latus dextrum ejusdem altaris posito. Occasione translationis aperta fuit arca plumbea, repertaque inibi sunt tria ossa oblonga, puta crurum vel coxendicum, cum osse vulgo Scio (Ischion) aliquot costulis & multis cineribus & nihil aliud. Corpus ergo dicitur Pars notabilis corporis, quam Ferrariensibus adesse, non volent, credo, negare Romani, nisi eadem quæ hic nominantur ossa, aperto similiter sepulcro parati sint ostendere. Proinde merito Ferrarienses agent, ut suus sibi usus antiquus restituatur.

DE SANCTO PAULO I,
ROMANO PONTIFICE.

AN. DCCLXVII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De ejus cultu, Actis apud Anastasium & Petrum de Natalibus; Analectis ad Acta.

Paulus I, Pontifex Romanus (S.)

D. P.

Primus Petrus de Natalibus Sanctorum Catalogo addidit hunc Pontificem, nullis (quod quidem sciamus) Fastis antea adscriptum, [Qui factū ut mortuus in Junio,] idque ad XXVII Januarii, ut ibi inter Prætermissos diximus: ad quem diem secuti illum sunt Cartusiani Colonienses, in suis ad Usuardum additionibus, Canisius, Felicius & Maurolycus. Mense Junio ad finem vergente obiisse Paulum satis constabat: ideoque Baronius, sicut XXVIII Maji ordinatum dixerat Paulum, mortuum dixit XXVIII Junii, & sic Romano Martyrologio inscripsit ad eumdem diem; [a Petro de Nat. adscriptus sit Jannario.] ita fortassis correctum volens errorem in nomine mensis apud Petrum. Et verosimile est ipsum Petrum, ut habuit Vitam aliquanto auctiorem, quam extat in Anastasianis nunc notis exemplaribus; ita ibidem reperisse diem primæ in ecclesia S. Pauli sepulturæ, sed Junio converso in Januarium. Cumque diem sepulturæ, istic notari solitæ, sumeret pro die mortis (contra quam faciendum alibi docui) crediderit tali die mortuum; & sic nimium scrupulosus in sumendo pleno mense fuerit Baronius, ne diem XXVII Junii definiret. Ego interim stabilitum & receptum qualitercumque diem cultus, tenendum hic censui; quoad aliter statuant, quibus posthac forte corrigendum Martyrologium committetur.

[2] Romanus Presbyter, in veteris Basilicæ Vaticanæ descriptione, tempore Eugenii Papæ III curata, agens de Oratorio S. Mariæ, [Corpus ex Vaticano translatum alio anno 1516,] per Paulum Pontificem ibi extructo; testatur, quod suo tempore ejus ibidem sepulcro adhuc legebatur inscriptum; Hic requiescit Paulus Papa; nec porro quidquam novimus, de illius corpore translato in alium locum. Alio tamen aliquando translatum fuisse oportet; & quidem diu ante annum MDVI. Nam isto partim anno, partim centesimo post, quando Julius Papa II unam, ac deinde Paulus V alteram veteris Basilicæ partem solo æquarunt, ruinæ imminenti præcaventes, & eam quæ nunc habetur condituri; placuit omnia antiquorum Pontificum monumenta, [quia 1635 ibi non est repertum.] supra vel infra vetus pavimentum extantia amovere, & in cryptas etiamnum superstites transferre; prout insigni de illis libro, sub annum MDCXXXV edito, declaravit Franciscus Maria Torrigius; nullam uspiam facta mentione Pauli; eum non omissurus, si tunc superfuisset aliqua ejus memoria quæ transferri debuisset.

[3] Vitam damus ex Pontificali Anastasii Bibliothecarii libro, cui talis fere inserta videtur, qualem a coævo scriptam ille reperit; [Vita apud Anastasiū Bibliothecarium] quod & de ceteris Pontificum seculo VII atque VIII florentium Vitis, censet Joannes Ciampinus, in ejus libri Examine paulo ante ad Vitam S. Leonis II citato sect. 6. Idem confirmant verba, scribentis de Pauli ad pauperes noctu visitandos sedulitate num. 3, Ut multi testati sunt; prima tamen atque ultima verba Anastasii sunt. Ex sic scripta Vita habemus, quod, mortuo Pauli fratre majore, Stephano II (Baronius III numerat) & ad S. Petri sepulto VI Kalendas Maji; continuo eadem populi & Cleri congregatio, quæ manenti apud moribundum funusque curanti Paulo adhæserat in Lateranensi Palatio, [a coævo scripta,] eumdem continuo in Pontificatus culmine elegerunt; non tamen ante XXII Maji ordinaverunt, itaque habetur interpontificium mensis unius, dierum quinque, quod meliora Anastasii exemplaria notant: licet Baronius, diem mortis a die sepulturæ ab Anastasio notatæ, non solitus distinguere, post interpontificium dierum XXXII (juxta aliam Anastasiani codicis lectionem) Pauli Pontificatum ordiatur XXVIII Maji: [Baronii diversus aliquanto calculus.] qui anno DCCLVII habente litteram Dominicalem B, æque Dominicus fuit; sicut etiam anno DCCLXVII, habente litteram Dominicalem D, dies XXVIII Junii. Mortuum autem esse Paulum non feria VI vel in Sabbato, sed in Dominica, videtur probari ex Anastasio.

[4] Narrat enim hic ad Vitam successoris Stephani Tertii, Baronio Quarti, quod cum Paulus in ægritudine positus, nondum adhuc spiritum exhalaret; illico Toto quidam, Dux Nepesinæ civitatis, collecto exercitu ingressus civitatem, [Constantinus Antipapa.] eumque ante domum suam constituens, ipse & fratres ejus laici, suum similiter laicum fratrem Constantinum elegerunt ibi subito, id est mox atque innotuit obiisse Paulum, & latrocinantes in Lateranense Patriarchium illum introduxerunt; & ascendentes cum eo in Vicedominio, Georgium Episcopum accersitum compulerunt, ut orationem Clericatus eidem Constantino tribueret … qui alio mox die illucescente feria secunda Subdiaconus atque Diaconus, ab eodem Episcopo in oratorio S. Laurentii intra eumdem Patriarchium, contra sanctorum Canonum instituta, consecratus est, & adveniente Dominico die Pontifex, simili cum violentia. Quis autem credat ab ita sacrilege properantibus feriam secundam expectandam fuisse, si feria VI vel in Sabbato, & non in Dominica Paulus obiisset? Petrus de Natalibus libro 3 cap. 30 Catalogi, narrata ejus ad S. Petrum sepultura, addit; Ubi & miraculis claret.

[5] [Translatū corpus S. Petronillæ.] Videtur autem Petrus, uti dixi, quamvis iisdem fere quibus Anastasius verbis usus, habuisse Vitam aliquanto prolixiorem, in qua etiam hæc legebantur: Hic constituit divina Officia celebrari in Quadragesima ante Sextam; quæ antea scilicet celebrabantur post decantatam Nonam. Hic congregatis Sacerdotibus & Clero ac Populo universæ urbis, corpus B. Petronillæ, de loco ubi quiescebat extra portam via Appia, abstulit; una cum sarcophago marmoreo, [Epistolæ Apostolicæ,] in quo legebatur titulus, manu propria B. Petri Apostoli sculptus, Aureæ Petronillæ, dulcissimæ filiæ, (scilicet spirituali ex baptismo, prout dictum XXXI Maji) quod plaustro impositum, intra urbem in B. Petri ecclesia collocavit. Plura, magisque ad ecclesiasticam historiam remque publicam spectantia Acta colligi possent, si extaret Registrum Epistolarum ejus, quas in Orientem contra Iconomachos, vel in Occidentem contra Longobardos identidem fœdifragos, & Romanis graves atque damnosos, dedit ad Regem Francorum Pippinum. Nunc hujus generis decem dumtaxat supersunt, plenæ Apostolico spiritu, cum plurium aliarum argumentis, nullo temporis ordine servato collectis, & apud Baronium inveniendis ad annum 797; ex quo nihilominus placet aliquid Actis Anastasianis subtexere.

ACTA
Ex Pontificali Anastasii Bibliothecarii.

Paulus I, Pontifex Romanus (S.)

EX ANASTASIO.

[1] Paulus, natione Romanus, ex patre Constantino, a sedit annos decem, mensem unum. Hic ab ineunte ætate in Lateranensi Patriarchio, cum proprio seniore germano Stephano, [Educatus in Patriarchio,] prædecessore ejus Pontifice, pro eruditione Ecclesiasticæ disciplinæ traditus est, temporibus b Domni Gregorii Secundi Junioris Pontificis: & postmodum a Domno c Zacharia beatissimo Papa, in Diaconii ordine, pariter cum antefato suo germano, consecratus est.

[2] Dum idem ejus germanus, & antecessor Pontifex ad extremum pertingeret vitæ, illico & populus d hujus Romanæ Urbis divisus est; & alii cum Theophylacto Archidiacono tenentes, [Stephano Papæ Fratri suo morienti assistit:] in ejus domo congregati residebant: alii vero eidem beatissimo concordabant Paulo Diacono, plurima pars Judicum & populi cum eo tenentes, quam cum prȩdicto Theophylacto Archidiacono. Ipse vero sanctissimus vir nequaquam a Lateranensi Palatio recessit; sed cum ceteris fidelibus, suo ægrotanti germano & prædecessori Pontifici constanter famulabatur. Dum vero de hac vita prædictus ejus germanus & prædecessor migrasset, eoque cum honore in basilica B. Petri sepulto, [eique successor eligitur,] continuo eadem populi congregatio, quæ cum sæpefato beatissimo Paulo tunc tenebat, quoniam validior & fortior erat, eum in Pontificatus culmen elegerunt. Post hæc hi, qui cum præfato Archidiacono aggregati erant, dispersi sunt: & ita Deo annuente, [vir mitissimus] idem sanctissimus vir in Apostolicam beatissimi Petri Sedem consecratus Pontifex est.

[3] Fuit autem temporibus Constantini e & Leonis Imperatorum. Erat etiam mitis atque valde misericors, nulli malum pro malo reddens: & si pro modico quemquam per iniquos satellites tribulatos audiebat; [& operibus misericordiæ impense addictus,] in proximo pietate motus, consolationis illi impendebat misericordiam. Hic, ut multi testati sunt, nocte per semetipsum cellas pauperum infirmorum per [urbem] jacentium, necnon & aliorum inopum, cum suis familiaribus, noctis circuibat silentio, amplissime illis ministrans alimoniam, atque subsidii inferens opem. Sed & carceres atque alia claustra per eadem noctium secreta visitabat: & si quos ibidem inveniebat retrusos, a mortis eruens periculo, liberos ire relaxabat. Sed & plures, qui debitis obligati atque afflicti, a suis fœneratoribus opprimebantur, reddito ipso debito a jugo eximebat servitii; viduis & pupillis, omnibusque egentibus opem ferens.

[4] Fortissimus etiam erat orthodoxæ fidei defensor; unde sæpius suos Missos, cum Apostolicis atque admonitoriis litteris, præfatis Constantino atque Leoni Augustis direxit, [sacrarum imaginum assertor,] pro restituendis confirmandisque in pristinum venerationis statum sacratissimis imaginibus Domini Dei & Salvatoris nostri Jesu Christi, sanctæque ejus Genitricis, atque beatorum Apostolorum, omniumq; sanctorum Prophetarum, Martyrum & Confessorum. Hic etiam beatissimus Pontifex, cum omnibus suis spiritualibus studiis, magnam solicitudinis curam erga sancta cœmeteria indesinenter gerebat: unde cernens plurima eorumdem sanctorum cœmeteriorum loca neglecta, ac desidia antiquitatis maxima in demolitione, [Cœmeteria sacra restaurat,] atque jam vicina ruinæ posita; protinus eadem Sanctorum corpora de ipsis dirutis abstulit cœmeteriis: quæ cum hymnis & canticis spiritualibus infra hanc civitatem Romanam introducens, aliqua eorum per Titulos & Diaconias seu monasteria & reliquas ecclesias cum condecenti studuit recondi honore.

[5] [monasterium fundat] Hic sanctissimus Præsul in sua propria domo monasterium a fundamentis in honore sancti Stephani, scilicet Martyris atque Pontificis; nec non & beati Silvestri, item Pontificis & Confessoris Christi construxit: ubi & oraculum in superioribus ejusdem monasterii mœniis ædificans, eorum corpora, magna cum veneratione condidit. Infra claustra vero ipsius monasterii, ecclesiam miræ pulchritudinis a fundamentis noviter extruxit: quam musivo & marmoribus decorans, omnem illi ornatum in auro argentoque & diversis speciebus largitus est. [& dotat.] Sed & cyborium ibidem ex argento librarum f… fecit: illicque innumerabilium Sanctorum corpora, quæ de præfatis demolitis abstulit cœmeteriis, maximo venerationis condidit affectu. In eodem quoque monasterio plurima contulit prædia, & possessiones ac loca suburbana vel rustica, superflue atque abundanter ditans auro & argento aliisque rerum speciebus, & omnibus utilitatibus: [Pro Græcis] ubi & Monachorum congregationem construens, Græcæ modulationis psalmodiæ monasterium esse decrevit: atque Deo nostro omnipotenti & omnibus ibi requiescentibus Sanctis, magnis sub interdictionibus, sedule ac indesinenter laudes statuit persolvendas. g

[6] Hic fecit noviter ecclesiam, infra hanc civitatem Romanam, in Via sacra juxta templum h Romuli, [condit ecclesiam Apostolorum in Viasacra.] in honore sanctorum Apostolorum Petri & Pauli; ubi ipsi beatissimi Principes Apostolorum, tempore quo pro Christi nomine martyrio coronati sunt, dum Redemptori nostro funderent preces, propria genua flectere visi sunt. In quo loco usque hactenus eorum genua, pro testimonio omnis in postremo venturæ generationis, in quodam fortissimo silice, esse noscuntur i designata.

[7] Nam & infra ecclesiam B. Petri Apostoli, foris muros hujus civitatis Romanæ, oraculum k in honore sanctæ Dei Genitricis construxit; juxta oratorium S. Leonis Papæ, [Vaticanam ornat:] secus fores introitus S. Petronillæ atque B. Andreæ Apostoli, musivis atque diverso metallo eum adornans: ubi & effigiem sanctæ Dei Genitricis, in statua ex argento deaurato, quæ pensat libras centum, constituit: in quo oraculo & sepulturam sibi construxit.

[8] Hic dum in ecclesia l B. Pauli Apostoli æstivo tempore, pro valido caloris fervore, demoraretur, [ad S. Pauli mortuus] corporali præoccupatus ægritudine vitam finivit; m ubi & sepultus est; illicque feretrium mensium spatio n ejus inhumatum permansit funus: postmodum vero congregati omnes Romani cives & aliæ nationes, ejus corpus per flumen Tiberis navicula transfretantes, o ad B. Petrum cum psalmodiæ honore deportaverunt, [transfertur ad S. Petri.] & in præfato ab eo constructo oraculo eum sepeliverunt.

[9] Hic fecit Ordinationem unam per mensem Decembris, Presbyteros duodecim, Diaconos duos, Episcopos per diversa loca numero tres. Et cessavit Episcopatus per annum unum, & mensem unum. [Ordinationes ejus.] p

ANNOTATA D. P.

a Addit Petrus, de regione Via-lata.

b Sedit Gregorius II ab anno 715 ad 731: cui deinde successit Gregorius III.

c Zacharias ab anno 741 ad 752, post quem Electus Stephanus quidam, & antequam consecraretur die tertio defunctus, non auget numerum verorum Pontificum, etsi aliter Baronio visum: qui alterum mox substitutum Stephanum, Pauli fratrem, aliis omnibus Secundum, judicavit appellandum Tertium; quod secuti recentiores passim; mutatione perquam incommoda, dum ea ad ceteros ejusdem nominis per vim trahitur, contra usum totius antiquitatis.

d Abundant in editis verba, cum eo, quæ expunxi.

e Scilicet Constantini Copronymi, & filii Leonis: hunc enim pater asciverat Imperii consortem, sexto a sua nativitate mense, anno 751, qui patri supervixit ad quinquennium, defunctus an. 780; mali corvi malum ovum, & iconomachiæ continuator.

f Numerum librarum, qui festinantibus excidit, non præsumpsi supplere per conjecturam: grandem fuisse facile colliges ex dictis 12 Junii de S. Leone tertio, ubi is num. 69 dicitur argentea cyboria, id est quadrata tabernacula, ex quatuor columnis suspensa super altaria fecisse, unum librarum 367, alterum 504.

g De hac ecclesia & monasterio, hodie dictis S. Silvestri de Capite, vide libellum integrum, anno 1629 Romæ editum, auctore Joanne Giacchetti Serrano: ubi pluribus explicatur & expenditur insignis Bulla de translationibus prædictis atque fundatione tota, qualis verbotenus extat apud Baronium ad an. 761, ac deinde in tomis Conciliorum sub die IV Nonas Julii Indictionis XIV compositæ cum annis Constantini Augusti XLI, & post Consulatum ejus anno XXI, qui nobis faciunt DCCLXI. Nescio autem quomodo mihi obrepserit in Conatu, ut ex his ipsis notis aliisque similibus, sub altera Bulla anni DCCLIX, suspectas haberi ipsas juberem, quasi notarentur anni quartus & secundus post mortem Pauli. Oportet omnino, ut memoria lapsus imaginatus mihi sim, Paulum obiisse an. 757, quo non mortuus sed creatus est. Itaque censuram istic positam totam expungi jubeo. Sed & in S. Stephano num. 3 typographicus apud Serranum error, notans Indict. 15 pro 14, tunc a me non animadversus, fecit ut datam Bullam dicerem anno Pontificatus VI, Christi DCCLXII; quod in altera editione similiter corrigendum erit. Quomodo autem eadem ecclesia vocata aliquando fuerit Catapaulum, vide in eodem libello; atque intellige, eam appellationem fluxisse a Monachis Græcis, dicentibus se ibi vivere Κατὰ Παῦλον; id est, ex institutione Pauli: quorum & complura istic dicuntur superesse indicia alia. Illos autem istic constituendi occasio fuit Paulo, quod Iconomachorum edictis Monachi plures ex Oriente pulsi, Romam se reciperent; qui etiam ad eamdem ecclesiam attulisse dicuntur Imaginem vultus Christi Edessenam, & caput S. Joannis Baptistæ: sed hoc agnoscit Baronius anno 760 primo inventum in monasterio Spelæi, indeque Emesam translatum esse; atque ita corruere omnia, ex quibus prætenditur, antea in Occidentem translatum ipsum esse: quod vero Romæ habetur, id ego potius suspicor esse Caput Joannis Presbyteri & Martyris Romani, de quo 23 Junii.

h Templum Romuli ponit Donatus noster in Campo, Vaccino hodie dicto, ubi nunc est ecclesia SS. Cosmæ & Damiani: & Via sacra, per eumdem campum, a Cœlio monte tendit usque ad ædem Jovis Statoris; unde porro ad Palatinum montem flectens via Clivus sacer dicebatur.

i Hujusmodi vestigia genuum adhuc cernebantur usque ad tempore Pauli III, qui viæ ampliandæ causa ecclesiam istam diruit; nec scitur quid silice illo sacro sit factum.

k Id est oratorium. Porro in descriptione veteris Basilicæ apud Joannem de Angelis sub num. 13, ad latus occidentale majoris tribunæ erant Fores hic dictæ; & juxta, ad dextram ingredientium, Oratorium S. Leonis sub num. 14; ac porro S. Mariæ de Cancellis dictæ, sub num. 17 in extimo angulo; ut S. Petronillæ locum concipere debeamus, mutato nomine, deinde dictum Oratorium S. Hadriani Papæ I sub num. 15; aut ubi sepulcrum erat Urbani II sub num. 16.

l Distat hæc p. m. fere 2 ad Viam Ostiensem & quæ eo ducit Porta, olim Tergemina nunc S. Pauli dicitur.

m Die 22 Junii, ut supra diximus.

n Ergo usque in adultum Septembrem.

o Distant Basilicæ Apostolorum ab invicem p. m. ut minimum 4.

p Quia huic scriptori familiare videtur plenos menses sumere; quomodo dixit sedisse Paulum annos X, mensem I, ita hic credidi omissos dies, eosque XVI notavi. Quod si placeret Pontificatui addere dies V vel VI, & die XXVII vel XXVIII mortuum, non vero sepultum Paulum credere; possent sufficere ad annum I, mensem I, additi dies IX vel X, per quos veniretur ad 7 Augusti anni 778, quo ordinatum doceo successorem Stephanum tertium, Baronio quartum. Causa diuturnioris vacationis fuit intrusio Pseudopapæ Constantini, qui sanctam Sedem interim violenter obtinuit.

ANALECTA D. P.

Paulus I, Pontifex Romanus (S.)

AUCTORE D. P.

[10] Notanda mihi hic imprimis venit eximia Pauli ante Pontificatum modestia; qui non curavit sub fratre Papa ad altiorem gradum ascendere, sed in suo Diaconatus Ordine constanter perseveravit, magnis licet rebus atque præcipuis Ecclesiæ negotiis adhibitus. [Ante Pontificatum mire modestus] Apud Anastasium de Stephano legitur, quod dum magna persecutio, a Longobardorum Rege Aistulfo, in hac urbe Roma vel subjacentibus ei civitatibus extitisset, & vehemens ejusdem Regis sævitia immineret; illico isdem beatissimus Papa, tertio Apostolatus Ordinationis suæ mense, id est Junio anni DCCLII, disponens suum germanum sanctissimum, scilicet Paulum Diaconum atque Ambrosium Primicerium, plurimis cum muneribus, [mittitur pro pace ad Aistulfum R. Longob,] ad eumdem Longobardorum Regem Aistulfum, ad pacis ordinandum atque confirmandum fœdera, misit. Qui præfati viri ad eum convenientes, impertitis muneribus, quo facilius eadem pro re apud eum impetrarent, in quadraginta annorum spatia pacis fœdus cum eo confirmaverunt. Quomodo autem idem Rex post pæne quatuor menses in perjurii crimen inciderit, & tributo subjicere Populum Romanum nisus sit, per unumquodque caput singulos auri solidos annue exigens; [qua cito per eumdem rupta,] Ravennatem quoque exarchatum sibi subdens, aliasque plures contumelius & injurias Ecclesiæ inferens, quousque Pippini Francorum Regis armis bis compressus, coactusque fuit ablata restituere. Videsis Anastasium.

[11] Obiit denique infelix & sæpe pejeratus Aistulfus anno DCCLVII, eique Desiderius Dux, suffragante sibi Stephano Papa in regnum successit: qui etiam illius fratri Paulo promissam fidem aliquamdiu servavit: [similia metuens a R. Desiderio Paulus] prudenter tamen agens Pontifex perfidæque genti ad totius Italiæ imperium aspiranti, nihil credendum esse sciens; Francorum Regem continuis colere officiis cœpit statim a sua electione; ita scribens; Cum gravi gemitu & immenso mœrore cordis, innotescimus a Deo protectæ Excellentiæ tuæ, potentissime, victor Rex, Dei vocatione de hac luce ad æternam requiem esse subtractum, sanctæ recordationis Dominum & germanum meum Stephanum Papam, [mox a sua electione, cum Pippino, Francorum R.] in cujus etiam transitu & ipsi lapides, si dici potest, nobiscum flentes lacrymaverunt. In cujus Apostolatus ordinem a cuncta populorum caterva, mea infelicitas electa est. Et dum hæc agerentur, convenit Romam Immo, Christianissimæ Excellentiæ Tuæ Missus; & cum eo loquentes una cum nostris Optimatibus, aptum perspeximus eum hic detineri, donec Dei providentia, sacra Apostolica benedictione illustrati fuissemus, & tunc plenius satisfactus, de nostra vel cuncti populi puritate & dilectione, quam erga tuam benignissimam Excellentiam, & cunctam gentem Francorum gerimus, eum ad vos repedandum cum nostris Missis Apostolicis dirigeremus. Quoniam nos pro certo cognoscas, Excellentissime & a Deo protecte, [decessoris sui fœdus innovat;] noster post Deum auxiliator & defensor Rex, quod firmi & robusti, usque ad animam & sanguinis effusionem, in ea fide & dilectione & caritatis concordia atque pacis fœdere, quæ præfatus beatissimæ memoriæ dominus & germanus meus sanctissimus Pontifex vobiscum confirmavit, permanentes, cum nostro populo permanebimus usque in finem. Unde & indesinenter, extensis palmis ad cælum, pro vitæ incolumitate Excellentiæ tuæ, atque dulcissimorum filiorum, & excellentissimæ Reginæ sospitate, Domini Dei nostri exoramus clementiam, ut semper tuum auxilium & firmissima protectio extendatur super nos. Incolumem Excellentiam tuam gratia superna custodiat.

[12] Eodem anno DCCLVII in Annalibus pervetustis ab an. DCCVIII ad DCCC deductis, [ejus filiam ad baptismum suscipit,] notatur Nativitas Gislanæ, cui baptizandæ optatus a Pippino videtur patrinus novus Pontifex, itaque factus compater ejus spiritualis. Tali officio gratiam relaturus Rex misit Romam Wulfardum, Abbatem Martinianensem; qui, sicuti Epistola in tomis Conciliorum sexta, rescribit Paulus, pretiosissimum supernæ gratiæ munus attulit, [& gratanter excipit sabanum, quo fuerat tecta.] Sabanum videlicet, in quo nostra, inquit, dulcissima atque amantissima spiritualis filia, sacratissimo lavacro abluta, suscepta est: quem & cum magna jucunditate, aggregata populi cohorte, infra aulam sacrati corporis auxiliatricis vestræ B. Petronillæ, quæ pro laude æternæ memoriæ nominis vestri nunc dedicata cognoscitur, celebrantes Missarum solennia, cum magno gaudio suscepimus; & per allatum eumdem sabanum, eam tamquam præsentialiter nos suscepisse gaudemus. Inscribitur epistola, ac ceteræ deinceps omnes, Excellentissimo filio & spirituali compatri, Pippino Regi Francorum & Patricio Romanorum. Sola eo titulo abstinet illa, qua eidem Pippino concedit monasterium beati Silvestri Confessoris atque Pontificis, situm in monte Soractæ, (quod Zachariæ Papæ a Carolomanno Pippini fratre datum fuerat) cum tribus ei subjacentibus monasteriis: [Concedit ei monasterium in M. Soracte] quare vereor, ut ea Epistola recte jubeat concessionem valere a præsenti decima quinta indictione, quæ notaret annum Christi DCCLXII; mallemque legere simpliciter decimam, ut haberetur annus Christi DCCLVII, Pontificatus vero 1: hoc autem etiam ex eo fit verosimile, quod in hac concessione nondum commemoretur protectio & defensio Paulo: impensa a Pippino, quam omnes aliæ epistolæ passim prædicant; solumque hæc additur causa, quod quidquid venerabilium locorum requirit utilitas, iis committendum credatur esse personis, quibus divinæ illustrationis gratia diffusa, ea quæ pertinent ad laudem Redemptoris nostri, & ad maximum redintegrationis statum sanctorum locorum pertinere noscuntur, totis conatibus perficere nituntur.

[13] Utut est, compaternitatis prædictæ vinculum inter Regem & Pontificem geminatum fuit anno DCCLIX, quando natus est filius ultimus, [seque iterum offert filio nato patrinum:] patrio nomine Pippinus dicendus. Cum enim Paulus litterarum frequentia magis magisque devincturus benevolentissimum Principem, scripsisset Epistolam, quæ in Codice Carolino est XIII, embolum hujusmodi adjunxit, pariter a Georgio Episcopo in Franciam perferendum. Sublimissime Regum, nostræ perlatum est notioni, quod novum Regem ex vestris visceribus ad exaltationem sanctæ suæ Ecclesiæ omnipotens Deus contulit, de cujus nativitate maximo gaudio sumus relevati; unde obnixe te petimus, ut a sacratissimi baptismi lavacro, eumdem maximum vestrum filium suscipere mereamur: quatenus duplex Spiritus sancti gratia in medio nostrum, & geminæ festivitatis nobis oriatur lætitia. Gratum habuit Rex officium oblatum, & retentis qui ceræmonia illa fungerentur apud se Apostolicis Missis, Georgio præfato atque Petro, [& remissum ab eo munus] misit Romam selectissimos viros Andream & Gundericum; in quorum adventu regiisque litteris recreatus Pontifex, & recordatus sacræ mensæ, quam decessor suus Stephanus a Pippino acceperat, S. Petri confessioni imponendam; eam, inquit, cum hymnis & canticis spiritualibus litaniæ laudes solenniter referentes, infra aulam ipsius Principis Apostolorum introduximus; eamque vestri Missi in sacram Confessionem super corpus ipsius cæli Janitoris ex vestri persona obtulerunt: [dedicat ad corpus S. Petri.] quam & Chrismate Unctionis sanctificantes, & sacram oblationem super ipsam imponentes, sacrificium laudis Deo omnipotenti, pro æterna animæ vestræ remuneratione & regni stabilitate obtulimus.

[14] Peculiarium istarum inter Paulum & Pippinum officiorum non meminisse Auctorem Vitæ præmissæ, haud magnopere miror. Sed, si ipse est qui Vitam quoque decessoris Stephani scripserat, [Pro Vita non integre data ab Anastasio,] uti est verosimile, in eaque tam distincte meminit rerum cum Aistulfo Longobardorum Rege actarum, & auxilii contra eum a Pippino petiti impetratique; cogor suspicari, Vitam Pauli non integram pervenisse ad manus Anastasii; quomodo enim præteriisset ille acta cum Desiderio Aistulfi successore, auctoritate ejusdem Pippini Regis mediante, [succedunt epistolæ a Gretsero editæ] nihilo minus ad historiam Pontificiam spectantia, quam illa? quæque idem Pontifex, pro juribus Ecclesiæ sibi commissæ solicitus, egit ad præveniendos conatus Græcorum, Ravennati Exarchatui recuperando imminentium. Præter pauculas in Codice Conciliorum reperiendas Epistolas illic spectantes, plurium aliarum argumenta extant apud Baronium, ipsum codicem Vaticanum, ubi integræ illæ habebantur, periisse dolentem.

[15] Dolori occurrit Jacobus Gretserus noster, quando easdem fere omnes an. 1613 excudit, ex Codice Cæsareæ Bibliothecæ, in quam anno DCCXCI universas epistolas, quæ tempore bonæ memoriæ Caroli avi sui, necnon & gloriosi genitoris sui Pippini suisque temporibus, de summa Sede Apostolica Apostolorum Principis, [aliæque ex Codice Carolino insertæ Annalibus le Cointe,] seu etiam de Imperio (quas ultimas, ut ab Hæretico missas, neglexit Gretserus) directȩ esse noscuntur; eo quod nimia vetustate & per incuriam jam ex parte dirutas atque deletas conspexerat, denuo memorabilibus membranis, summo cum certamine renovare ac rescribere decrevit, ut habet ipsius Codicis inscriptio; ubi tamen alio omnes ordine relatæ referuntur, quam quem profert index argumentorum apud Baronium, sic tamen, ut neque ibi servatus inveniatur ordo temporum: ad quem nescio an reducturus ipsas fuerit, & an plures aliunde additurus Andreas du Chene, qui omnes in lucem dandas promittebat apud Ludovicum Jacob in Bibliotheca Pontificia anni 1643. Miror interim eas sic extantes, in post curatis Conciliorum generalium editionibus, non fuisse reproductas. Quod facturus Baronius fuerat, & historiam ecclesiasticam ex illis locupletaturus, [ex quibus habetur] si editas videre potuisset; fecit Carolus le Cointe in Annalibus Ecclesiasticis Francorum, ex cujus tomo V, sub. an. 1673 edito, non gravabor excerpere aliquam & apud Anastasium neglectam S. Pauli historiā, circa Græcos & Longobardos, Pontificiæ ditioni & jurisdictioni molestos.

[16] Successerat, ut supra dixi, Aistulfo tyranno Desiderius, suffragio Stephani Papæ adjutus; moxque in præsentia Folradi Abbatis a Pippino missi sub jurejurando pollicitus est, [quod restitutionem promissam differente Desiderio,] restituendas B. Petro civitates, ab Aistulfo ablatas, Faventiam, Immolam, & Ferrariam, cum earum finibus, necnon & Auximum, Anconam, & Humanam; & postmodum reddendam spopondit civitatem Bononiam, cum finibus ejus. Sed ex omnibus istis solum recepit Stephanus, Anastasio teste, Faventiam cum castro Tiberiaco, & universum Ducatum Ferrariæ. Cetera reddere cunctabatur Desiderius; cumque interim pacem cum Francis optaret, de exequendis promissis Pippino Regi obsides dederat: [Paulus Pippini opem implorarit,] sed mortuo Stephano successor ejus Paulus coactus est, in eadem epistola qua filiæ suæ spiritualis sabanum a Rege missum accepisse significabat, eum rogare, ut cœptum redemptionis Dei Ecclesiæ & plenariæ justitiæ B. Petri proficere jubeat opus bonum, certum illum reddens, quod solite perfidi & maligni illi, in magna cordis arrogantia permanentes, nequaquam inclinantur justitiam B. Petri restituere.

[17] Verum hujusmodi querelis supersedendum tantisper Paulo fuit, propter periculum a Græcis imminens; & pax cum desiderio, [& mox etiam contra Græcos,] sicut Pippinus suadebat, qualiscumque tenenda. Etenim Constantinus Imperator, ut Ravennam totumque Exarchatum ad defectionem solicitaret, Leonem Missum Imperialem cum litteris eo direxit. Exemplar autem illius epistolæ Sergius Ravennæ Episcopus, Romano Pontifici deferendum curavit. Paulus acceptam transmisit Pippino cum litteris ipsius Sergii: rogavitque eumdem Regem, ut Desiderium hortaretur ad auxilium Ravennæ civitatibusque maritimis Exarchatus ferendum, si quid adversus eas Græci molirentur. Convenit autem, [Ravennæ imminentes;] inquit, Epist. 28 Paulus, ut pariter nos in Ravennatium urbe præsentare studeamus, ad perficiendum quasdam utilitates sanctæ nostræ Ecclesiæ, & pertractandum de Græcorum malitia, qui quotidie imminent in ipsam Ravennam ingredi civitatem. Nihil tamen ille minus fecit; sed, uti ex Epist. XV Carolini codicis summatim refert le Cointe, igne ferroque vastavit provinciam Pentapoleos cum Ducatu Spoletano & Beneventano. Albinum Ducem Spoletanum nonnullosque proceres, qui se B. Petro Pippinoque Rege submiserant, gravissimis vulneribus excepit, [quos Desiderius solicitabat,] atque in vincula detrusit: quia vero Dux Beneventanus Otrantum fugit, nec induci potuit ullis artibus, ut ex ipsa sua civitate pedem efferret, Beneventanis Ducem præfecit Argem. Præterea Georgium Constantini Legatum, qui prius in Franciam directus fuerat, accersivit Neapoli: communicatoque cum ipso consilio Imperatorem litteris solicitavit, ut Ravennatibus bellum directo in Italiam exercitu, Otrantanis Sicula classe gereret; seque subsidiarias copias utroque pro viribus missurum spopondit, ea tantum lege, ut postquam Ravenna & Otrantum in potestatem Augusti venissent, sibi dederetur Dux Beneventanus, & ejus nutritor Joannes, qui capta Benevento se receperant Otrantum.

[18] Sciebat sane hæc non latere Pontificem: nihilominus ad eum Romam venit; [interim pacem cum Ecclesia simulans;] rogantique restitueret Immolam, Bononiam, Auximum, Anconam & alias civitates, quas præsentibus Franciæ Legatis Folrado Abbate & Rodberto, se redditurum promiserat, haud acquievit: inventaque stropha simulate respondit, se pacem ultro amplexurum cum Sede Apostolica, modo sibi remitterentur obsides, quos Pippino Regi tradiderat. Papa periculum ratus in mora, [sed dolum eludit Paulus,] Pippino scripsit semel atque iterum: veritusque ne utræque litteræ venissent in manus Longobardorum, tertias exaravit, transmisitque per Georgium Episcopum & Stephanum Presbyterum, quos in Franciam Legatos destinabat; & per Rodbertum, Pippini Regis Oratorem, qui res nefarie commissas a Desiderio testis oculatus viderat. Ut autem tutius ad Pippinum deferrentur, has commodavit ad mentem Desiderii, pro remittendis obsidibus; sed aliud agendum verbo legatis præcepit; imo contrarias prioribus supraindicatis litteras dedit, quibus auxilium a Pippino poposcit ad repetendas civitates, quas Rex Longobardorum Apostolicæ Sedi necdum restituerat.

[19] [pergitque urgere Pippinum,] In Codice Carolino multæ Pauli Papæ leguntur Epistolæ, quæ res anno DCCLVIII gestas complectuntur. Sub initium Pontifex, inquit Annalista, Wlcharium Episcopum & Felicem Religiosum, qui Romam anno superiori cum Roberto venerant, eoque ad Pippinum reverso remanserant in civitate Romana, remisit etiam in Franciam, ac paulo post adversus Græcos auxilium postulavit, scripta Epistola XXXIV quia, ut plenissime satisfacta est, inquit, vestra Excellentia, non ob aliud ipsi nefandissimi nos persequuntur Græci, nisi propter sanctam & orthodoxam fidem, & venerandorum Patrum piam traditionem, circa cultum imaginum, quem cupiunt destruere atque conculcare. Nempe ut observat le Cointe, Hoc potissimum intendebat Paulus, ut contra Græcos orthodoxam fidem suumque principatum tueretur; neque quidquam sibi videbatur acturus magis opportune, quam si Pippinum Regem ab Imperatore Constantino dissociaret. Ut id assequeretur nihil omisit aut intentatum reliquit: [ut contra utrosque auxilium ferat.] amorem singularem erga Pippinum, odium vehemens adversus Constantinum significavit; palam testatus in Pippino post Deum spem omnem se collocasse, ab uno Constantino metum sibi ac terrorem incuti. Ne litteras quidem ab Alexandrino Patriarcha per Monachum Acosmam accepit, quin earum exemplar Pippino ut Orthodoxo Regi & defensori fidei catholicæ transmitteret.

[20] His officiis effectum est, ut Desiderium per Missos suos non desineret urgere Pippinus, [Hinc cogitur Desiderius quædū restituere,] ad opem Pontifici ferendam justitiamque faciendam; quibus ut ille quadamtenus moveri videretur, Autumnali tempore adiit Apostolorum limina, colloquium habuit cum Romano Pontifice, deque restituendis Ecclesiæ quibusdam in Tuscia & alibi patrimoniis convenit. Paulo post Petrus Notarius Regionarius, & Joannes Mansionarius Confessionis Basilicæ S. Petri, quos Papa in Franciam direxerat, Romam reversi sunt cum regiis Nuntiis, Wlfrando jam laudato, & altero cujus nomen reticetur. Tunc Paulus e Pippini litteris accepit, suos Nuntios, qui simul cum Francis anno superiori Constantinopolim perrexerant, ibidem utrosque detineri; moxque ad Pippinum epistolam misit, vigesimam sextam in codice, unde prædicta omnia diffuse haberi possunt. Sub initium anni DCCLX pervenerunt in Italiam Remedius sive Remigius Archiepiscopus Rotomagensis, Pippini Regis frater, & Autharius sive Audegarius Dux, ejusdem Pippini Regis Oratores; [& cetera restituenda polliceri.] quibus Desiderius Longobardorum Rex spopondit, se Paulo Romano Pontifici omnia B. Petri patrimonia, jura etiam, loca, fines, & territoria variarum civitatum plenissime restituturum, hac ipsa Indictione XIII, mense Aprili: atque reipsa partem reddidit, aliam partem pollicitus se paulo post quoque redditurum. Rogavit insuper Romanum Pontificem, ut Pippinum de rebus istis certiorem faceret. Quod quidem Paulus legitur præstitisse per Epistolam XXI, missoque in Franciam Petro Presbytero; ita tamen ut Regi Francorum supplicaret, ne desisteret a solicitando Desiderio, donec is rite suas omnes pollicitationes exolvisset.

[21] Anno DCCLXIII Haribertus sive Hasibertus, superiori anno Murbachiensis Abbas factus, [Tum missi ultro citroq; Legati inter Paulū & Pippinum] & Dodo Comes, Romam directi sunt, ut Paulum Papam, qui sibi iterum timebat a Longobardis, certiorem redderent de firmos proposito magnaque constantia, quam Pippinus in causis Apostolicis perficiendis, & pollicitationibus exolvendis gerebat: pauloq; post reversi sunt in Franciam cum Legatis Pontificis, Joanne Subdiacono & Abbate, ac Petro primo Defensore, gratulotoriisque litteris ad Pippinum, pro sincero atque constanti erga Sedem Apostolicam studio: quarum rerum fidem facit ipsis Pauli Epistola XVIII in sæpe jam citato Codice Carolino. Illud autem suum studium ut indies magis ac magis testaretur, [& ab hoc etiam Constantinopolim:] anno DCCLXIV Anthimum Spatarium & Synesium Eunuchum, Constantini Augusti Oratores, nec videre nec audire voluit nisi præsentibus Legatis Apostolicis, disputationibus interfuit, quas utrique inierunt inter se, de observatione fidei orthodoxæ, & pia Patrum traditione. Postea vero cum Anthimo, qui Constantinopolim redibat, suos quoque misit Oratores, per quos Imperatorem cunctis de rebus certiorem fecit. Romam vero direxit Flavinum Capellanum, una cum Legatis Apostolicis, Joanne Subdiacono & Abbate, atque Pamphilo Defensore Regionario; per quos deferri curavit ad Papam, non litteras modo, quæ gesti negotii seriem omnem complectebantur; sed & exemplar ipsarummet quas acceperat a Constantino, vel eidem Imperatori rescripserat. Paulus amplissimas gratias egit, misso protinus Legato cum litteris, quæ locum XX tenent in Codice, & sine quibus nihil horum sciremus.

[21] Anno DCCLXV Paulus Papa certior factus, quod sex Patricii cum trecentis navibus Constantinopoli solverant, [quibus cum nihil proficeretur,] auctique classe Sicula Romam properare, deinde in Franciam progredi decreverant; litteras ipsas quas ab amicis acceperat ea de re, Pippino transmisit, cum Epistola XXIV, per Conibertum hominem Francum, qui Romæ tunc erat. Præterea tres saltem Oratores in Italiam mitti rogavit, qui Desiderium apud Ticinum convenirent, atque inde Romam duo proficiscerentur, Ticino tertius in Franciam rediret, Pippino responsum Desiderii laturus: hic enim nihil eorum restituerat, quæ coram Francicis Legatis toties promiserat se redditurum; imo litteras scripserat minis refertas, quas Paulus æque Pippino deferendas curavit… Sed antequam hæ litteræ in manus Pippini venirent, ei scripserat Desiderius, [iterum de Longobardis queritur Paulus,] nihil a Longobardis tentatum contra Romanum Pontificem. Quod ubi Paulus per Andream & Gundericum solertissimos viros, a Pippino Romam directos, resciit, eos cum Desiderii Legatis coram se vocavit in colloquium: totoque negotio palam facto, quam primum in Franciam remisit cum aliis litteris (Epistolam XIV hæ faciunt) quibus apud Pippinum de mendacio Desiderii graviter questus, auxilium petiit, quia Longobardi Senogalliam ferro & igni vastarant, cæsis incolis abactaque præda: nec minori clade Castrum-Valentis in Campania jam percusserant.

[23] Anno DCCLXVI Paulus a Pippino duas accepit Epistolas; alteram per Petrum primum Defensorem, [eorumque legatis auditis] quem in Franciam Legatum prius miserat; alteram per Widmarum & Gerbertum Abbates, atque Hugbaldum virum illustrem, quos Pippinus Romam Oratores dirigebat. Et hi quidem cum Legatis Desiderii Regis, necnon & Pentapolitanarum ac singularum civitatum quæ Pontificiæ ditionis erant, coram ipso Papa congressum habuerunt; constititque de nonnullis peculiis inter utrasque partes restitutis: sed quoad fines urbium Pontificiarum & patrimonia B. Petri, tantum abest ut quidquam decretum fuerit, quin & Longobardi quæ prius Ecclesiæ reddiderant ea denuo invaserunt: [pejora metuit,] conventum tamen fuit, ut Franciæ civitatumque Pontificiarum Legati Desiderium adirent. At Paulus nihil inde sperandum duxit; imo potius vereri cœpit, ne Longobardi ceteris Ecclesiæ bonis insidiarentur: quapropter opem enixe postulavit, mißa ad Pippinum Epistola XVII.

[24] Atque hæc fere sunt, quæ pro republica Ecclesiæ Paulum egisse contra Græcos & Longobardos, ex ejus superstitibus litteris colligere potuit Carolus le Cointe, a nobis descriptus, [quæ & secuta sunt mortuis Papa ac Rege.] ne si ipsa Epistolarum verba more nostro voluissemus exhibere, actum ageremus. Plura ne haberentur, fecit mors Pontificis anno DCCLXVII obita, & apud Bituricas agenti Pippino nuntiata. Invadente deinde Apostolicam Sedem Constantino, & Pippino XXIV Septembris anni DCCLXVIII ad præmia fidelis auxilii referenda evocato, licuit Desiderio Ecclesiam solitis artibus ludificare, sub Stephano Papa III, legitimo Pauli successore, illius viribus retundendis impare: quoad sub Hadriano Papa descendens in Italiam Carolus Magnus, anno DCCLXXIV, Desiderio retribuit quidquid in Romanos peccaverat, pro eoque, in Franciam cum conjuge liberisque deportato, Longobardici Regni coronam sumpsit, dictus exinde Rex Francorum & Longobardorum atque Patricius Romanorum. Neque longum postea tempus abiit, quin scelerum suorum violatæque Religionis pœnas etiam lueret impius Constantinus Copronymus, alter Pauli Papæ adversarius anno mox sequenti DCCLXXV die XIV Septembris, duplici corporis & animi morte extinctus atque ad inferos raptus.

DE S. ARGIMIRO MONACHO,
MARTYRE CORDUBÆ IN HISPANIA.

ANNO DCCCLVI.

Acta & notitia ex S. Eulogii Memoriali.

Argimirus Monachus, Martyr Cordubæ in Hispania (S.)

D. P.

Penultimus Martyrum, quorum notitiam nobis reliquit S. Eulogius Cordubensis Presbyter, in suo Sanctorum Memoriali, tribus libris distincto, prænominatus Sanctus est; [Auctor triennio post Martyrio coronandus,] de quo ille, non multo post, id est anno DCCCLIX, fidem Christianam etiam ipse suo sanguine consignaturus, sic scribit lib. 3 cap. 16 post relatum Capite præcedenti Martyrium Heliæ Presbyteri, Paulique & Isidori, duobus ante Argimirum mensibus in persecutione Arabica ibidem Cordubæ coronatorum, de quibus egimus XVII Aprilis.

[2] Inde præterea Argimirus quidam Confessor, vir nobilis & ætate jam plenus, ex oppido Egabrensi cognationem ducebat; & quodam tempore Cordubæ Patritiæ Censor a Rege præfectus extiterat. [laudat Argimiri fortitudinem.] Cum semotus ab administratione judicii, otium cœnobii incoleret quietus, quorumdam Ethinicorum dolo vel odio circumventus, accusatur coram Judice de subsannio Vatis sui, & exprobratur de professione divinitatis filii Dei; quodque isto omnipotentiorem nullum alium fateatur, & illum vanitatis auctorem ducemque asserat perditorum. Quem Judex coram se post aliquot dies jubens assistere, dum suis adhortationibus & lenocinio quodam verborum profano ritui mancipare studet, nec prævalet; pertinacem in sancto proposito militem Christi, equuleo viventem imposuit, enseque transfossum peremit IV Kalendas Julias Æra DCCCXCIV. Cujus corpus cum post multos dies ex præcepto Judicis de patibulo deponeretur, cujusdam Religiosi solertia S. Aciscli basilicæ deportatur, ac digno Sacerdotum ministerio prope tumulum prædicti Martyris, & S. Perfecti humatum est.

[3] S. Perfecti Martyrium, unde Memoriale prælaudatum S. Eulogius incipit, dedimus ex illo ad XVIII Aprilis, quo passus est anno DCCCLI; de S. Acisclo, antiquo Martyre sub Diocletiano, acturi XVII Novembris. Ambrosius Morales, qui scholiis Memoriale ipsum illustravit, [Ambr. Moralis observationes huc spectantes.] suspicatur Argimirum jam alias Christi fidem confessum fuisse, eo quod Confessor prætituletur: Egabram autem, ubi Monachum egit Argimirus, dicit Cabram esse, oppidum XXXVI milliaribus Corduba dissitum, Græco scilicet nomine Αἴξ, αἰγὸς, quod Capram significat, Latine reddito. Sed aliis parum apta fortassis videbitur istiusmodi derivatio. Quis autem fuerit Censoris Magistratus apud Arabes, ignorare se fatetur ille; suspicatur tamen nomen hoc mutuatum Eulogium a Romanis, per relationem aliquam ad Censuram Romanam, quod facile admisero cum aliquid Judiciariæ potestatis, & quidem supremæ Censores habuerint: sed non confuderim Censuram cum Censu; quem qui faciebant, non Censores sed Censitores dicebantur, uti recte observat Tamajus, aliud nihil adferens quod huc faciat.

[4] Galesinius in annotando Fastis sacris Argimiri nomine, [Nomē Fastis inscriptum.] præivit Martyrologii Romani innovatoribus sub Gregorio XIII: hos autem secuti in suis Monasticis, Wion, Menardus, Dorganius, Bucelinus, jure prorsus optimo. Historiam ex Eulogio Hispanice reddidit Joannes de Marietta Dominicanus lib. 3 cap. 3 Historiæ Ecclesiasticæ Sanctorum Hispaniæ: noster vero Martinus de Roa, eamdem paraphrasticῶs explicavit: cum ea finiens suum de festis Sanctorum Cordubensium opus, [Desideratur historia inventi anno 1615 corporis.] excusum Hispali anno MDCXV, additque ad calcem hæc ad rem nostram notabilia verba: Inventæ sunt hodieque servantur ejus sanctæ Reliquiæ in ecclesia Apostoli Petri, sicuti scripsimus in historia inventionis suæ. Dignus erat hic locus, ad quem animadvertens Tamajus, doceret nos aliquid de tali historia; sed neque in Bibliotheca Societatis nostræ, etiam nuper recognita auctaque per Nathanaëlem Sothuellum; neque in Bibliotheca Hispanica Nicolai Antonii, accuratius etiam scripta Martini recensente, quidquam indicatur quod huc faciat, unde vehementer vereor, ne frustra sit omnia opera quam in ea Historia requirenda nunc ponent amici hagiophili a nobis rogati.

DE SANCTO SERGIO, MAGISTRO MILITIÆ, FUNDATORE MONASTERII NICETIATÆ.
IN SINU NICOMEDIENSI PROPE BITHYNIAM.
Ex duobus Mss. Synaxariis.

SEC. IX.

[Commentarius]

Sergius Magister, Fundator monasterii Nicetiatæ in sinu Nicomediensi (S.)

AUCTORE D. P.

Ex Italia per Galliam redeuntes in Belgium anno MDCLXII, invenimus & utenda accepimus illustria Synaxaria duo, [Historici vitiis Michaëlis Imp. intenti,] alterum in charta linea, sed valde densa, scriptum, & a Petro Francisco Chiffletio Divionensi nostro Collegio comparatum; alterum Membraneum, a Jacobo Sirmundo illatum Parisiensis Collegii Bibliothecæ, tota Gallia instructissimæ. Utrique debemus Sancti, in titulo expressi, notitiam, qui sub Michaële Theophili filio Romanum exercitum duxit in Cretam, ibique videtur obiisse DCCCLX; [vix loquuntur de Ducibus copiarum ejus.] de quo tamen nihil legitur apud Leonem Grammaticum, Zonaram, Manassem vel Cedrenum, etsi Michaëlis illius imperium scripto prosecutos: quippe qui juvenis Imperatoris post retrusam in Monasterium sanctissimam matrem Theodoram, ineptum ingenium moresque & actus potius studuerunt explicare, quam bellicas sub eo expeditiones Ducum, contra Saracenos aliosque barbaros emissorum. [unus tantū meminit Petronæ,] Solus Zonaras relata Petrona victoria de Saracenis, Romaniam ipsam cum agmine populabundo ingressis anno circiter DCCCLVIII facere huc videtur, cum ait, quod idem Petronas cum triumpho exceptus Constantinopoli, Legionum Domesticus designatur (jam enim Manuel Magister & Legionum Domesticus in vivis esse desierat) neque multo post & ipse naturæ debitum persolvit: ostendit autem sub Michaelis auspiciis nihil deinde boni gestum esse, contra Barbaros identidem infestos.

[2] Petronæ ergo Magistro Legionum Domestico, in ejusdem tituli honorem successisse Sergium possumus credere, [cui potuit Sergius successisse,] occasione expeditionis in Cretam directæ, uti in Synaxariis prædictis inter ceteras viri sancti laudes legitur, sub hoc titulo, Μνήμη τοῦ ἁγίου καὶ δικαίου καὶ μακαρίου Σεργίου Μαγίστρου, τοῦ συστησαμένου, τὴν μονὴν τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου, τὴν οὕτως ἐπονομασαμένην τὴν Νικητιάτου, τὴν ἐν τῷ κόλπῳ τῆς Νικομηδείας, μεταξὺ τῶν δύο ἐμπορίων Καλουαγροῦ καὶ Δόρκωνος, κειμένην. Memoria sancti justique ac beati Sergii Magistri, qui fundavit monasterium sanctissimæ Deiparæ Nicetiatæ cognominatum, in sinu Nicomediensi situm, [condito prope Nicomediam cœnobio clarus,] inter duo emporia Pulchri agri & Dorconis. Hæc tunc nomina erant, nunc esse desierunt, solaque restat in intimo sinus Astaceni recessu Nicomedia, vulgo Europæorum Comidia appellata; Turcis Ismid, sed pæne deserta, ad centum & amplius passuum millia distans Constantinopoli; ubi Magni Domestici (teste Codino Curopalata cap. 2) quarta erat in Palatio dignitas, ejusdemque Codini, ætate alius Domesticus Orientalium, alius Occidentalium Thematum seu Legionum, de quibus vide Commentatores in Codinum, dum Acta expono sic breviter contracta:

[3] [genere Paphlago.] Οὗτος ἦν ἐκ τῆς Παφλαγόνων χώρας, ἀπὸ χωρίου λεγομένου Νηκέτια, ἔγγιστα πόλεως Ἀμαστρίδος, διὸ καὶ την ἐπονομίαν ἡ αὐτοῦ μονὴ ἔλαχεν. Ὁ δὲ τοιοῦτος ἀνὴρ ἀγαθὸς ὢν, καὶ ἀγαθῶν γεννητόρων υἱὸς, ἔσχε καὶ συγγενεῖς την Θεοδωραν την ἀοίδημον Βασίλισσαν, καὶ τὸν τάυτης υἱὸν Μιχαὴλ τὸν Βασιλέα. Ὁς καὶ ζηλωτὴς διάπυρος τῆς ὀρθοδόξης πίστεως γέγονε, καὶ πολλὰ ἠγονίσατο εἰς τὸ την ὀρθοδοξίαν γενέσθαι τῶν ἁγίων καὶ σεπτῶν εἰκόνων. Τοῦ δὲ Ῥωμαικοῦ, στόλου κατελθόντος τῷ τοτε χρόνῳ τῇ Κρήτῃ, [Exercitui in Cretam misso præficitur,] αὐτὸς ἀπεστάλη παρὰ Μιχαὴλ τοῦ Βασιλέως καὶ πάσης τῆς Συγκλήτου, μόλις εἰς τοῦτο αὐτὸν πεισάντων ἐξάρχειν καὶ κυριεύειν παντὸς τοῦ στρατοπέδου, δι᾽ εὐφυΐας, καὶ τὸ ἱκανὸν εἶναι τῶν Ῥωμαικῶν πραγμάτων προΐστασθαι. Ἐκεῖδε αὐτοῦ ἀπελθόντος καὶ κοιμηθέντος, [ibiq; mortuus sepelitur.] τότε μεν κατετέθη τὸ ἱερὸν αὐτοῦ λείψανον ἐν τῇ κατα την Κρήτην μονῇ, τῇ μέχρι τὸ νῦν ἐπονομαζομένη του Μαγίστρου· ὕστερον δὲ διανεκομίσθη καὶ ἐτέθη ἐν τῇ παρ᾽ αὐτοῦ οἰκοδομισθείσῃ μονῇ, κατα τὸν κόλπον τῆς Νικομηδείας.

[4] [Fuerat Theodoræ Imp. cognatus.] Hic oriundus erat ex Paphlagonum regione, in oppido quod Nicetia nuncupabatur prope urbem Amastrim, unde & cognomentum accepit ejus monasterium. Erat autem vir bonus & optimorum parentum filius, cognatos habens Theodoram reverendissimam Imperatricem, ejusque filium Imperatorem Michaelem. Fuit autem ferventissimus zelator rectæ fidei, ac multum laboravit pro restituenda sanctarum ac venerandarum imaginum orthodoxia; anno DCCCLXII, [zelator orthodoxiæ] de qua vide Henschenium in Actis S. Theodora §. 6 die XI Februarii. Cum autem emittenda postea esset in Cretam classis Romana, missus ipse est a Michaële Imperatore totoque Senatu, propter notam ejus generositatem, & quia idoneus judicabatur Romanæ reipublicæ negotiis præesse: quamvis ipse ægre persuaderi potuerit, ut egrediens susciperet imperium exercitus totius. [Corpus in monasteriū suum relatum.] Illo autem istuc progresso, ibidemque mortuo, tunc quidem sanctum ejus corpus positum est in eo quod apud Cretam erat monasterio, & in hodiernum usque diem Magistri cognominatur: postea vero inde translatum est ad illud quod ipse construxerat, apud Sinum Nicomediensem.

DE S. HEIMERADO PRESB.
IN LANDGRAVIATU HASSIÆ.

ANNO MXIX.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De Hasungensis monasterii origine, Sancti istic cultu, & duplicis Vitæ scriptoribus.

Heymeradus, Presbyter in Hassia (B.)

BHL Number: 3771

AUCTORE D. P.

Hasungen, mons Hassiæ, vaste in altum projectus, idemque spatiosus & irriguus, in confinio oppidi Wolfshagen situs est, [Alto in monte,] teste Adolfo Overhamo in scholiis infra laudandis. Oppidum autem istud, Ambacti a se nuncupati caput, horis circiter quinque distat Casselia, sede primaria Landgraviorum; inde vero flectendo in meridiem una solum leuca abest mons ipse, quem suo incolatu, morte, miraculis illustravit Presbyter Heimeradus. Ei hoc ibidem positum Epitaphium olim legebatur, annum & diem mortis atque cultum explicans.

Anno milleno Christi decimoque noveno,
Morte fuit victus Heimeradus benedictus, [anno 1019 defunctus Heimeradus,]
Luce Kalendarum quarta mensis Juliarum.
Qui prece multa pia quærunt solatia dia,
Ejus per merita capiunt relevamina cita.

Epitaphio consonant Abbatiæ Corbejensis in Westphalia pervetusti Annales ad annum prænotatum: Heimered Monachus in Vigilia S. Petri obiit, [non fuit Monachus,] & statim multas virtutes per eum Dominus operatus est. Voluit quidem sanctæ conversationis habitum ei tradere Abbas Hersfeldensis Arnoldus: sed ille nullo modo consensit; nec deinde in alio ullo monasterio vixit, quare abstineo titulo Monachi.

[2] Eo certe abstinet cujus jam verba allegavi, Egbertus, Monachus ejusdem Hersfeldensis cœnobii, in superiori quam vocant Hassia, [Vita scripta] Vitam scribens jussu Abbatis sui Hartwigi. Hunc ait Lambertus, sub eodem Abbate etiam ipse Monachus, vulgo Schaffnaburgensis dictus, in Chronico usque ad annum MLXXVII perducto, successisse Ruothardo, sub annum MLXXII exeuntem abdicanti. Scripsit igitur Egbertus, quando jam in monte non solum templum, sed etiam monasterium numerosum erat, juxta Prophetiam Sancti num. 22 Vitæ propositam. Sic enim de ea fundatione Gabriel Bucelinus: Hassungen, locuples olim & splendidum Benedictini Ordinis monasterium, [post monasterium eo loci conditū circa 1070.] cujus fundamenta primum jecit Aribo sive Erbo, Moguntinus Archiepiscopus, sub annum MXXVIII; absolvit autem sub annum MLX sive LXX Sigefridus, ex Abbate Fuldensi Moguntinus & ipse Archipræsul; consecratum in honorem SS. Petri & Pauli ac S. Haimeradi Confessoris; cujus ibidem sacrum corpus repositum, grandi miraculorum gloria fideles omnes pellexit, & magnum cœnobio splendorem contulit. Misit eodem primum Abbatem Giselbertum, virum egregium, S. Wilhelmus Hirsaugiensis (qui anno MLXVIII assumptus, obiit IV Julii MXC) cum integra Religiosorum colonia, qui cito sunt aucti ad septuaginta. Paulo post absolutum monasterium, in quo deinde conditor suus Sigefridus sepultus est. Otto, Bavariæ Ducatu per calumniam expulsus Hasungen montem occupavit, eumque natura situque satis munitum, munitiorem tamen manu & opere fecit, inquit Lambertus Schaffnaburgensis ad annum MLXXI; Bucelinus vero addit; quod hoc ipsum asceterium anno MDL Bursfeldensi Congregationi se adjunxit.

[3] Auctor Vitæ Egbertus præfatur, parum quid se gustavisse de his, [Illa fideliter scripta] quæ in profectu positus, vel quæ Sanctus post virtutum consummationem grandævus jam peregit. Horum enim, inquit, mihi aliqua comperta sunt, partim referente meo patre, quæ se olim audivisse commemorat ab ejusdem servi Deo ministro, partim ipsis auctoribus, quorum adhuc superstes fovebatur hospitio, humanitate & obsequio: at vero qualiter vitam suam instituerit, vel certe de qua stirpe pullulaverit, indagare non potui. Hujusmodi scriptionem jam olim Bollando ex Bodecensi Ms. communicaverat Joannes Gamansius, [datur ex Mss. & impresso,] nobis in Bollandi Vita laudatus: deinde sub annum MDCLXXXI, una cum Vita S. Meintwerci, qualem dedimus V Junii, scholiis illustravit imprimique curavit Adolphus Overham p. m. Werthinensis Monachus Benedictinus tunc in Ferdinandi Episcopi Paderbornensis, Mecænatis nostri, obsequiis litterariis degens. Eam ego more nostro partior in capita, & addere volui ex Membraneo Codice nostro, qui olim Collegii Paderbornensis fuit, transcriptam prioris Vitæ paraphrasim metricam, sub hoc titulo repertam, Incipit Vita devoti Presbyteri Heimeradi, [omissa paraphrasi metrica] in Hasungen reconditi. Quamquam enim ea Paraphrasis nihil magnopere addat historiæ, præter testimonium fundati seu absoluti a Sigefrido monasterii; mereri tamen videbatur ipsa carminis antiquitas, ut hujusmodi monumentum non traderetur oblivioni. Auctor initio ac fine Eringerum se nominat, quem versus, necdum perfecte Leoninus, indicat saltem seculo XII vixisse: nam XIII summam jam perfectionem poësis rythmica acquisierat. Verum stylus adeo obscurus & intricatus apparuit, ut Lectori molestus ac gravis plus fastidii allaturus videretur quam commodi: quapropter satis habeo indicare primos Versus, paratus poëma totum et communicare, qui operæ pretium putabit ipsum per typos vulgare. Exordium hoc est:

Es qui cunctorum dator, o Deus alme, bonorum;
A me spurcorum mala deme, precor, labiorum,
Ut possim clare Te laudibus amplificare.

Finit autem in completa Sancti Prophetia de condendo monasterio hoc modo:

Post Moguntinus Præsul dictus Sigefridus,
Illic cœnobium struxit vitæ Monachorum,
Ad laudem Domini simul istius Patris almi,
Mente prophetiæ sicut prædixerat iste.
Jam Patri nato, sit Spiritui simul almo,
Laus, velut est æquum, decus imperiumque, per ævum.

[4] De cultu S. Heimeradi antiquo satis constat ex dictis: [Memoria in Fastis,] constat etiam de eodem ex Lamberto Schaffnaburgensi ad annum MLXXII, quo vivebat, sic scribente: Clara & celebris his temporibus per Gallias erat memoria S. Seboldi in Nurnberg & sancti Hemerad in Hasungen; & magno populorum concursu quotidie frequentabantur, propter opitulationes, quæ divinitus illic languentibus sæpe conferebantur. Colitur S. Seboldus sive Sebaldus XIX Augusti. Interim nec hic nec iste invenitur ullis vetustioribus Fastis, quæ quidem nos viderimus, adscriptus: ut tamen non dubitamus de Seboldo quin Norimbergiensia Kalendaria omnia etiam ante annos quingentos scripta eum habeant; quæ speramus suo tempore nobis suggerenda, sic non ambigimus, quin similiter S. Heimeradus adnotatus fuerit sui monasterii & vicinorum Martyrologiis: ex quorum aliquo adscripserit eumdem Hermannus Grevenus Carthusiensis, suis ad Usuardum Additionibus, anno MDXV & XXI excusis Coloniæ; sed non sine errore, dum his verbis ultimo loco proponitur: Item beatæ memoriæ Heymeradi, Presbyteri & Confessoris, in Hassia Monasterio Hasungen a se fundato quiescentis. Non enim fundavit ipse monasterium, sed ipso quem incolebat loco fundandum prophetavit. [non sine errore aliquo.] Interim eumdem errorem in suum Martyrologium Germanicum transtulit Canisius, & ex Canisio accepit Ferrarius, in suo Catalogo generali Sanctorum qui Romano Martyrologio desunt; ubi Prioris Hasungensis titulo Sanctum gratis onerat, & in Notis addit; Prior hic fuit ecclesiæ & cœnobii Hasungensis a se constructi; allegato Canisio, qui tamen de Prioratu tacet.

VITA
Auctore Egberto Monacho Hersfeldensi.
Ex Ms. Bodecensi & editione Overhami.

Heymeradus, Presbyter in Hassia (B.)

BHL Number: 3770

AUCTORE EGBERTO

PROLOGUS.

[1] Domino ac Patri suo Hartwigo, veræ virtutis exemplari unico, [Jussus ab Abbate suo scribere Auctor,] Egbertus ultima portio gregis Dominici, quod scit, quod valet, si cujus est ponderis aut pretii. Revera, Pater egregie, unicum te præbes exemplar, quid sit patrem esse; cum tam affectuose imitaris in filio morem euangelici agricolæ, qui omnem palmitem fructum afferentem purgat, ut fructum plus afferat. Nam quæcumque occasio tibi oblata fuerit, quidquid nugarum animo tuo occurrerit, his occupare pergis mentem meam, ne quod tempus otio aut quieti concedam; id autem ea gratia facis, quia dedita opera extirpare niteris silvam urticarum, quæ replevit agrum mei cordis, ut revera pigri hominis. Sed cum sedulo uterque nostrum suum facit officium, tu imperando, ego modeste parendo; tandem, quod pace illus dixerim, majestas tua imperandi excessit modum. Præcepisti namque mihi, ut vitam S. Heimeradi Confessoris litteris mandarem: materiam scilicet rudem, [præfatur] meisque viribus majorem; utpote fructibus, quos manens in Christo hic attulit palmes, uberem: quorum ubertas, quorum suavitas me pæne subterfugit, nisi quod vix parum quid gustavi de his, quæ in profectu positus, vel quæ post virtutum consummationem grandævus jam peregit. [sola vitæ extrema sibi certo nota:] Horum enim mihi aliqua comperta sunt, partim referente meo patre, quæ se olim audivisse commemorabat ab ejusdem servi Dei ministro; partim ipsis auctoribus, quorum adhuc superstes fovebatur hospitio, humanitate & obsequio. At vero qualiter vitam suam instituerit, quomodo ut cedrus libani multiplicatus sit in domo Domini; vel certe de qua stirpe pullulaverit, quos terrenæ propaginis parentes habuerit, indagare non potui; ea vero, quæ mihi comperta sunt, eruditioris ingenii vindemiatorem exposcunt.

[2] Nam cum sim nullius artis, nulliusque facundiæ, tam grandis materiæ silvam non prȩsumebam aliquando attingere; sed in humilium rerum arbustis scribendi operam insumere consueveram: unde non nihil timeo, [& materiā viribus suis majorem,] ne mihi ante sub fasce cadendum sit, quam levandum. Verum ego pretium ob stultitiam fero, qui in agro absconditum nullius ponderis, nullius momenti thesaurum ventosus prodidi; qui scientiam ingenioli mei non cinere pauperis conscientiæ operui. Eorum enim est, talentum terræ non subfodere, qui sciunt illud operando lucrifacere; qui evaserunt in virum perfectæ scientiæ; quorum est solidus cibus; qui frangere norunt panem pueris petentibus; qui parati sunt proferre de thesauro suo nova & vetera; qui occidente littera callent spiritum vivificantem excludere: qui sciunt sapere ad sobrietatem, & inflantem scientiam retundere ad caritatis ædificationem. Ecce illic invenies pretiosam, quam quæris, liberalis ingenii margaritam; illic mna, non in sudario posita est, quæ cum nummulariis data fuerit, vel quinque, vel decem mnas ad mensam Domini sui reportabis. Illic sedens Dominus constans purgabit filios Levi, in speciem mundissimi auri & argenti. Tales videtur hoc dictum respicere Salomonis: [ex voto diu dilato a se tractari.] Sapientia abscondita, & thesaurus invisus, quid utilitatis in utrisque est? In me vero nihil est tale. Sed quoniam omnis labor volentibus facilis existit; sed econtrario, ut Comicus ait, Nulla res tam facilis est, quin si quis eam invitus facit, sit difficilis; libens experiar quid possim: præsertim cum idipsum studii me olim devoverim arrepturum, siqua rerum ab eo feliciter gestarum investigare possem, quamvis huc usque distulerim. Unde & satis credo, non sine divini Numinis instinctu tibi in mentem venisse, ut inter tot præclara ingenia, inter tot filios matris Hersfeldiæ, qui educati sunt in faustis penetralibus Philosophiæ; mihi, qui sum corpus sine pectore, id operis injungeres: ne forte contingeret me voti reum existere; quia tutius erat non vovisse, quam post votum non reddere.

CAPUT I.
Romam & Hierosolymas peregrinatus Heimeradus, ab Hersfeldensi Abbate excipitur; & flagellatus pellitur.

[3] Incipiente matutina luce, fugientibus tenebris, videmus etiam stellas rarescere: [Quod in fine mundi minus lucere videantur Sancti,] non quod omnino evanescant, sed quod earum splendor vicini solis prævia luce victus cedat, ut puta longe inferior. Sic qui oculos videndi habemus, haud multum dissimiliter modo in Sanctis Dei, veris quippe luminaribus cæli, fieri videmus. Nam quanto finis seculi appropinquat, quanto veri solis adventus vicinus imminet, tanto splendor horum luminarium cæli mundo subducitur: ut jam pæne nullus esse electorum credatur, cui gratia sanitatum & miraculorum distributa sit per dividentem singulis, prout vult, Spiritum. Absit autem, ut hanc causam vero soli Christo, [non tam vicinitati Christi venturi,] videlicet Domino nostro, adscribamus quasi vasa electionis ex vicinitate adventus ejus minoris incipiant esse virtutis; qui quo vicinior est, eo majore necesse est jubare claritatis suæ, suos qui in mundo sunt Sanctos illustret: quin potius nobis, adversum quos jam finis seculi evigilavit, quos invenerunt illa periculosa tempora, iniquitas & refrigescens caritas; nobis inquam, quorum lumen tenebræ sunt, obtenebrantur etiam hæ stellæ cæli a caligine malitiæ nostræ. Nam divina & humana promiscua habentes, sacra profanis miscentes, eos qui latam & spatiosam viam, quæ ducit ad mortem, ambulant, beatificamus, & hos alicujus momenti æstimamus; arctam vero & angustam viam, quæ ducit ad vitam arripientes, nullius ponderis aut pretii computamus. Præterea cum per tales servos suos Dominum moderno tempore antiqua miracula resonare audierimus, [quam nostræ incredulitati imputandum est.] dedignamur fidem accommodare; taliumque auctores non solum mendacii arguimus, sed & injuriis & contumeliis afficimus. Unde dum se circa finem seculi sub modio infidelitatis nostræ sic obscurandam Ecclesia prævidit, quasi vicem ejus dolentibus, zelo fidei ferventibus ait: Nolite me considerare quod fusca sim, quia decoloravit me sol. [Cant. 1, 5] Tamquam diceret: Non vos moveat, quod appropinquante mundi fine, prope secundum adventum Christi, propter pusillæ fidei homines, bonorum operum flammas exerere non valeo: quia non idcirco in virtutum profectibus, licet sub modio, licet in tenebris, ardere desisto. Supersunt multi adhuc magni meriti apud Deum, sed lucernæ non sunt positæ super candelabrum. Verum ut tandem explicemus, cujus rei gratia hoc sermonis exordium arripuerimus; Sanctus, de quo hic nobis deinceps sermo habendus est, unum erat ex supradictis cæli luminaribus.

[4] Beatus igitur Heimeradus, eximios sanctitatis suæ radios vita comite passim spargebat in mundo: sed propter credentium penuriam, [Ita in B. Heimerado contigit:] Lucerna Domini lucebat sub modio. Hic de Suevia oriundus extitit, de loco qui dicitur a Messankircha: de cujus conditione supervacuum visum est scribere, cum eum Dominus quotidie illustret virtutum & signorum nobilitate. Ubi enim spiritus Domini, ibi libertas: & non est Judæus, neque Græcus, non est servus neque liber, non est masculus neque femina; omnes enim in Christo unum sumus. Denique cum esset in obsequio cujusdam matronæ, & illa alterum quoque Presbyterum secum haberet; ipse libertati se donari petiit, sicubi rebus suis melius prospicere posset. Qua concessa, quasi mandato cum Abraham divinitus accepto, egressus est de terra & de cognatione sua, & unicum prædicandæ sanctitatis exemplar effulsit in Hassonum b provincia. Igitur inter suos nullius ponderis aut pretii æstimatus, [in patria sua contemptus latuit;] eo quod non intenderent lucernæ in caliginoso loco lucenti, salubre sidus, ut ita dicam, visus est aliis gentibus. Nemo enim Propheta, testante Domino, acceptus est in patria sua. [Luc. 4, 24.] Ea tamen res primos aditus difficiles habuit, videlicet ut hominibus, talium virorum desuetis, cujus fuerit sanctitatis inculcaretur. Nam ubi primum vita illius dissimilis aliorum apparuit, juxta quod scriptum est; Animalis homo non percipit ea quæ sunt spiritus Dei; non vera eum via ad virtutem niti, hypocritam esse, exterminata facie hominibus jejunantem apparere, sed corde tumido popularis auræ mercedem quærere, existimabant; & Spiritum sanctum, cujus vocem audiebant, cujus virtutes cernebant, in eo spirare non credebant. [1 Cor. 2, 14.] Servi revera inutiles & pigri, qui operari de accepto ingenii talento gravabantur, & propria illum conscientia metiebantur: unde accidit, ut pæne quocumque locorum devenisset, non sine contumelia evaderet: usquequo ascendit in illum montem, in quo beneplacitum erat Deo, ut habitaret in eo: sed hæc enucleatius, cum rerum ordo poposcerit, explanabimus.

[5] Ergo ubi patriam parentesque deseruit, Romam peregrinationis simul & orationis gratia iter direxit. [Romä regressus] Ibi Sanctorum assidue terebat limina; ibi cum Clavigero cæli precum suarum mercimonia paciscebatur, de aperienda sibi vitæ janua; ibi electionis vas, ibi reliquos omnes cælestis curiæ Senatores, in extremo examine patronos sibi parabat, & testes non neglectæ vitæ suæ (dum comes vita fuit) rationis. Inde postliminio reversus, cum in patriam suam devenisset, nec precibus nec lacrymis suorum flecti potuit, ut domum suam vel quemquam ex familia sua visitaret, aut saltem respiceret; memorans illum sermonem Domini: Quia nemo mittens manum suam ad aratrum, [& Hierosolymis,] & respiciens retro, aptus est regno Dei: & illud; Dimitte mortuos sepelire mortuos suos; tu autem vade & annuntia regnum Dei. [Luc. 9, 62., Mat. 8, 22.] Deinde Hierosolymam petiit, ibi Pedes Jesu lacrymis rigavit; ibi Caput ipsius recumbentis cordis contriti & spiritus contribulati unguento, cum euangelica Unguentaria perfundens, domum in qua recubuit, psalmodiæ & orationum bono odore implevit. Crucem quoque post Jesum cum improperio ejus portans, crucifixum Dominum suum extra castra secutus est in Calvariæ locum, ut videret salutiferi trophæi titulum, Domini sui cruore inscriptum: quin etiam peractis suæ devotionis aromatibus, sepulcrum Domini sui invisere, cum devotis curavit mulieribus. Sic oliva fructifera in domo Domini, cognatum sibi montem, in quo Deo habitare in eo beneplacitum erat; montem in quo nobis pax nostra, ea quæ pacis sunt, rogare Patrem consueverat; & euntem in cælos Jesum forti pectore secutus, adoravit in loco ubi steterunt pedes ejus: sicque bonam spem reportavit domum, scilicet se caput suum, ut revera membrum ejus, quandoque secuturum. Bethleem quoque domum panis, ut gustaret, quam suavis est Dominus, cum Euangelicis transiit pastoribus; & panem Angelorum in præsepio adoravit, piis appositum pabulum animalibus, asinæ scilicet spirituali & pullis ejus, quorum insidere dignatur cordibus.

[6] Quidquid autem in eleëmosynam accipiebat, eadem hora, eodemque momento, cum se pauper obtulisset, [insigni paupertatis] in simile opus expendebat. Quam maxime vero semper laborabat, salva tamen pietate, quantum poterat, ut injuriis quibuslibet & contumeliis afficeretur, castigandi videlicet corporis gratia: sciens scriptum esse, Curatio cessare faciet peccata maxima. [Eccl. 10, 4.] Et cum alia se injuriandi occasio deesset, quidquid inter se & alios dividendum evenerat, eam partem quæ præponderabat, ipse usurpabat, ut eos sic ad contumeliam sui provocaret. Nihil autem erat, quod non statim pauperibus erogaret; nec quidquam sibi ex omnibus reservans, de crastino non cogitabat. Sanctus etiam Heimeradus omnem cogitationem suam, omnem spem, omnem animum suum illo intendit, ubi misericordes beatitudinem misericordiæ consequentur; usque adeo, ut præsens illi & dies, & cibus, & vita simul sæpe de memoria tollerentur. Cum autem socius itineris ejus, functus ipse ministerio Marthæ, dum ille fungebatur Mariæ, [& mortificationis studio exercitus,] nonnumquam tentandi gratia diceret; Domine Heimo c (nam id ei proprium nomen erat) quid hodie manducabimus? nihil residui in marsupiis, cras enim jejunandum est nobis; respondere solebat: Ergo jejunemus hodie, cras manducemus: sic carni, sic spiritui consulebat. Canes etiam ad lacerandum se invitabat vere martyr, quia ipse magis ullo carnifice semetipsum sponte propter Dominum cruciabat.

[7] Igitur emensis tot tantisque terrarum spatiis, satis jam in camino fatigationis, sicut aurum in fornace, excoctus; demum cum Psalmista optabat sibi pennas dari, sicut columbæ, ut volaret, & requiesceret in solitudine. [Psal. 54, 7.] Quem Hersfeldensis Abbas, [Hersfeldiæ recipitur;] nomine Arnoldus, in uno cœnobiorum suorum, d Mimilebo e nomine, invenit: sciscitatusque patriam, gentem, causamque adventus ejus; Hersfeldiam eum ante se præmisit; statimque subsecutus, ei sanctæ conversationis habitum tradere voluit: sed ille nullo modo consensit. Cumque tamen in Regulari proposito regia via, neque ad dexteram, neque ad sinistram incederet, animo & oculis semper in cælum intentus, ut peritus siderum nauta, cum vela ventis commiserit; una die, nihil minus suspicantibus Monachis atque Abbate, in conventu Fratrum ad Capitulum (ut est consuetudinis,) terræ prostratus licentiam abeundi petiit. Interrogatus ergo, quid causæ haberet; hoc tantum respondit; quod animam suam ibi pro voto salvam facere non posset. [unde dimitti petens] Igitur iratus Abbas, & objiciens illud de trivio, videlicet, pedem ei rursus titillare; invitis Fratribus, ejecit eum cum indignatione. Qui ejectus, cum in cella hospitum ad portam equum suum expectaret, quem Præpositus monasterii, profectus in obedientiam suam, secum habebat; fertur interea in hanc vocem prorupisse: non recte se, nec satis honorifice pro natalibus suis tractatum fuisse a Monachis atque Abbate; latuisse illos generis sui nobilitatem, Imperatoris fratrem se esse. Quod verbum ut insonuit rimosis auribus discipulorum portarii, statim cum irrisione; Itane, inquiunt, res est, Domine? At ille affirmavit, ita se rem habere. Et quare, ajunt, hoc tam diu celatum habuisti, nec jam olim sub divum protulisti, ut congruus honor tuæ habitus esset nobilitati? Nec mora, proripientes se ad eumdem Abbatem, ei exposuerunt sermonem, camino adjicientes oleum, qui mediastinus incanduerat adversus eumdem virum, cujus favillæ longe in posteros essent duraturæ: nam peccans Abbas in Deum & in animam suam, admisit in sanguinem innocentem, quod & sibi in scrupulum cordis, & in singultum animæ suæ, & succedentium Fratrum foret posteritati in laqueum & ruinam.

[8] Ut enim hic sermo; Velut cancer serpens, ejus non obturatis auribus irrepsit (non enim meminerat sententiæ Salomonis, ut Aures suas sepiret spinis) continuo evocatum Dei servum exactori, qui carnificibus præerat, contradidit; eumque per sacramentum, [crudeliter flagellatur,] quo se ipsi obligaverat, admonuit, ut illum taliter sibi adornaret, qualiter sibi placeret, cum eum ipse inspicere vellet. [Eccl. 28, 28.] Qui mox susceptum, pro dolor, & pro nefas! ad sepem alligatum verberibus crudeliter per suos officiales macerari fecit. Verum ipse sibi has plagas castigandi corporis causa ultroneus adscivit: rem tamen altiore sensu pertractantibus, inventus est nihil falsum f dixisse; neque enim fas est vasis electionis, in quibus mansionem facere solet spiritus veritatis. Denique Apostolo teste, Sive servus, sive liber, omnes in Christo unum sumus: & ipsius Domini testimonio, unum patrem omnes in cælis habemus. [Eph. 6, 8., Matt. 23, 9.] Ideoque & ab ipso D. N. Jesu Christo unum fraternitatis vocabulum omnes de Euangelio sortiti sumus Qua etiam appellatione nos dignatur in Psalmis: Narrabo, inquiens, nomen tuum fratribus meis. [Psal. 21, 23.] Qui autem missus ab Abbate, huic ejus macerationi intererat, Anzo Monachus, referre solebat, quia inter flagella nihil aliud ex ore ejus resonabat, nisi quinquagesimus Psalmus, [atque ejicitur.] Miserere mei Deus: quem tamen ad finem usque non perduxit: usque eo enim in eum sævitum non est. Erat autem prædictus Frater Anzo tantæ religiositatis tantæque morum gravitatis, quod sibi vel ab incredulis fidem extorqueret. Cum hac ergo contumelia de Monasterio ejectus, tuguriolum cujusdam pauperculæ mulieris foris murum est ingressus: quam cum inconsolabiliter plorantem vidisset, & causas percunctatus, super illatis sibi tam crudelibus plagis commotam audisset; [Psal. 38, 2.] Cessa, inquit, mulier, meam vicem dolere, magisque super tuis peccatis compungere; hæc enim poterunt tibi pluris esse.

ANNOTATA D. P.

a Vulgo Meskirch, Comitum Zimmerensium residentia, media fere inter Zimmeringam ad Danubium & Memmingam ad Ileram via; itemque inter Ulmam & Lacum Constantiensem; ab his tamen quam ab illis remotior.

b Hassones, communius Hassi vel Hessi.

c Usitatum Germanis fuit composita nomina truncare, & trunca per o terminare, uti jam sæpe observavimus.

d Ex Vita S. Godehardi 4 Maji num. 15, habetur, quod ipse an. 1012 senio & labore jam fessus, Hersfeldense regimen Arnoldo, suo prius eo loci Præposito, commendavit.

e Mimilieba Schaffnaburgensi, Dithmaro Miminleve & Mimmeheben. Vide Vitam S. Mathildis 14 Martii Annot. k ad cap. 2, ubi Memleben scribitur. Distat ab Hersfeldensi Abbatia, leucis circiter 40. Notat autem Adolfus ipsum monasterium Hersfeldensi subjectum fuisse an. 1016.

f Ergo Christum Imperatorem intellexit Sanctus, cujus se fratrem dixit; vel eam, quæ in Christo est, Christianis omnibus communem fraternitatem, uti infra explicat Erinherus, significatam voluit.

CAPUT II.
Convitia & flagra patienter tolerata, contumeliosorum pœna, secessus in Hasungen.

[9] Igitur Hersfeldia egressus, imo expulsus, ad augmentum suæ futuræ gloriæ, quæ in illo revelanda erat, villam Kircheberg a nomine, in Hassia sitam, petiit: [Ex Hassia pulsus,] ubi cum aliquamdiu commoratus fuisset, accusatus quod conscius esset fractæ ibidem capellæ, & facti in ea sacrilegii; cum neque fateri, neque se expurgare vellet (memor illius versiculi; Posui ori meo custodiam, cum consisteret peccator adversum me) [Psal. 38, 2.] inde quoque a villanis expulsus est cum injuria. Post hæc venit in villam Deitmelle, b ubi cum essent duæ ecclesiæ, una baptismalis, & altera vetus neglecta, [in Westphaliam transit,] hanc sibi Heimeradus a Presbytero loci illius impetravit ad celebranda ibidem divina mysteria. Res ita non multum temporis transiit, cum adeo cunctis per circuitum populis fama sanctitatis innotuit ejus, ut omnes viri ac mulieres jam dictum Presbyterum negligerent, & ad hunc certatim cum oblationibus suis convenirent. Inter quos & uxor c Vicarii Presbyteri una die veniens, suam quoque viro Dei oblationem obtulit: quam ille respuens accipere noluit. Tunc illa, facie rubore perfusa animoque consternata, [ubi pro Sancto habitus, invidiam sustinet,] ceteris supervenientibus matronis supplicare cœpit, ut ei causam indicaret suæ refutationis. At ille respondit: se non sponte, vel ipsi confusionem, vel populo scandalum facere: ut palam daretur intelligi, aliquid ei revelatum esse de illa, quod non libenter proderet, secreti. Cumque adhuc illa non quiesceret, sed eo magis explicandi sui reatus causa ei instaret: Sciens, inquit, scito, quod nec anima, nec oblatio tua Deo curæ sit, nisi vitam tuam moresque correxeris. Videns autem supradictus Presbyter, se despici, illum amari; se negligi, illum studiose ab hominibus visitari; multis eum primo aggressus injuriis, postremo eum canibus expulit de locis illis.

[10] Itaque proceritas corporis, & facies lurida propter crebra jejunia, & vilitas vestium, quamdam deformitatem viro effecerant; sed difficile est dictu, quantum ei decoris & dignitatis intus præpararint: Etsi exterior noster homo corrumpitur, inquit Apostolus, interior tamen de die in diem renovatur. [2 Cor. 4, 16.] Qui cum Paderburnam venisset, & eum Episcopus d Meginwerc in cute, non intus, vidisset; [& a S. Meinwerco despectus,] interrogavit unde ille diabolus emergeret? Ille gratulabundus crucem contumeliarum post Jesum portans (nam & ipsum Judæi dæmonium habere dixerunt) humiliter respondit, Se dæmonium non habere. Solido nimirum gaudio triumphabat, quod socius factus sit Dominicæ passionis: cum procul dubio sciret, Apostolo teste, socium se futurum consolationis. Sed ut probatio patientiæ ipsius inveniretur multo pretiosior auro, quod per ignem probatur; perseveravit Episcopus asserere, illum diabolum esse. Percunctatusque, an esset Presbyter: [jussu S. Cunigundis flagellatur.] postquam audivit ipsum eodem die mysteria divina celebrasse, jussit sibi libros dari in quibus cantasset: quos eodem momento in ignem projicere jussit, eo quod incompti essent & neglecti, & nullius ponderis viderentur aut pretii; quem etiam ipse verberibus cædi jussit. Audivimus etiam eum Cunizæ e Imperatricis jussu vapulasse, quæ ibidem tunc aderat simul cum D. Imperatore Henrico: qui fundator extitit Babenbergensis Ecclesiæ, suæ religionis & flagrantis in Deum animi evidens ibidem dans indicium, ipsum videlicet locum, ædificiis, opibus, magnitudine, gloria; præterea, quod primum est, divinis laudibus die noctuque ibi personantibus reddens florentissimum. Sed admirabilis patientiæ vir S. Heimeradus, omnes corporis plagas omnesque injurias, ita æquo animo tulit, ut ne mutiret quidem contra, imo gauderet se pro nomine Jesu propterque spem cælestium præmiorum a falsis fratribus perpeti talia; edoctus a Domino regnum cælorum vim pati, & non nisi a violentis diripi.

[11] [Calumniatores ejus castigati,] Porro multorum veridica relatione comperimus, quod nonnulli qui hominem Dei calumniati sunt, ad sepulcrum ejus impetrandæ veniæ causa accedere avide cupierunt (postquam lucerna sanctitatis ejus, super candelabrum posita, lucere cœpit omnibus) sed nullo modo montis ascensum promereri valuerunt. Judicia Dei abyssus multa! Ecce ad sepulcrum unius justi calumniator ejus pœnitens accedere non meruit, super quo majus gaudium esse Angelis Dei in cælis, quam supra nonaginta novem justis Dominus ipse promisit. [Luc. 15, 7.] Et tamen absque ulla ambiguitate credendum est, quod Dominus illis pœnitentibus peccata dimiserit; quia non potuit nisi verum esse, quod dixit: sed quia non erant defuturi, qui virum Dei jam in cælis cum Christo regnantem, jam in terris miraculis coruscantem, blasphemarent (uti post liquido clarebit, scilicet exemplo) ad ampliorem his incutiendum terrorem, si forte quiescerent (dum nullum opus Dei vacat a mysterio) tali in eos usus est sententia. Verum hoc conjiciendo protulerimus, non affirmando: quia sicut præmisimus supra, judicia Dei abyssus multa: & sicut confabulator Sapientiæ dixit, Sensum Domini quis cognovit? [Psal. 35, 7, Rom. 11, 34]

[12] Non multum temporis fluxit, postquam Abbas Hersfeldensis Arnoldus, [Abbas Hersfeldensis ab officio depositus] nesciens quid faceret, beatum virum sic indigne tractari fecit; cum dissilientibus membris a capite, tumultuantibus pueris contra senem, & servis contra Dominum suum, tunica Christi inconsutilis, quam milites pagani scindere voluerunt, discissa est a Fratribus atque Abbate. Rerum autem potiebatur tunc temporis Conradus f pater Henrici II Imperatoris: hic zizania discordiæ, quæ inter Fratres & Abbatem succreverant, inimico homine seminante acuta sententiæ falce taliter demessuit; eumdem Abbatem Arnoldum g deponerent, & piæ memoriæ Rudolphum, de Monasterio, quod dicitur Stabulaus, h postea Paderbonensem i Episcopum, loco ejus subrogarent. Qui cum totum se divinæ religioni mancipasset, fratrum studiis erga divinum servitium, & sanctum quod professi erant propositum, adeo congratulabatur, ut quæcumque posset caritatis officia, ac si indulgentissimus pater, eis impenderet. Depositus vero Abbas Arnoldus, reliquam ætatem suam degebat privatus; cum tamen numquam ad mentem reduceret, quod pro injuria, quam viro Dei ingesserat, deponi meruisset. Quod si nosmetipsos dijudicaremus, inquit Apostolus, non utique judicaremur. [1 Cor. 11, 31] [pœnas luit flagellati Sancti:] Sed præcipitium in quod ceciderat, ideo Abbas videre non poterat, quia lucerna sub modio latebat; quia nullus meritorum adhuc viri Dei splendor emicuerat; quia oleum, quo lampades suas reficere solebat, in vasis conscientiæ, usquequo veniret Sponsus, reservare studebat juste. Ne autem ipse Arnoldus cum hoc mundo damnaretur, sed a Domino correptus hic judicaretur; credimus illum meritis S. Joannis Baptistæ adjutum, cui monasteriolum venustissime construxerat versus Australem plagam urbis, in monte qui exinde appellatur k Mons S. Joannis. Sed & ille locus celeberrimus, [ipsa Abbatia incendio perit,] ubi beatus Heimeradus tam crudeliter verberibus est actus, Hersfeldia scilicet, non longe post abitum ipsius Arnoldi l cum basilica, & universis simul ædificiis incendio conflagravit; sive ob injuriam hominis Dei, sive etiam aliis culpis exigentibus. Verum non abs re est, si inusitatum & inauditum miraculum ad medium deducamus, quod Dominus ad consolandum Fratrum ibidem degentium mœrentia corda ostendere est dignatus. [salvo tamē cereo Paschali.] Nam cereus, qui in Sabbato sancto consecratus est, in initio incendii, ut solet, ad propulsanda pericula, coram altari fuerat accensus: sed altera die, cum totum ædificium in cineres consedisset, integer inventus est atque illæsus, carbonibus atque semiustis roboribus adusque summum cacumen circumdatus: qui exinde per singulos annos donec aliquid superfuit, particulatim novo cereo est adjectus.

[13] Sed ut ad propositum revertamur, hucusque vir Dei mortificationem Jesu in corpore suo circumferens, [Ad montē Hasungen digressus,] tandem ad montem Hasungen pervenit, ubi deinceps & vita Jesu in corpore ejus manifestanda fuit. Ibi ergo decrevit circuitioni suæ ponere modum; ibi post tanti laboris fatigationem quiescere; ibi expectare eum, qui se salvum faceret a pusillanimitate spiritus & tempestate; ibi cælum sibi vidit apertum, sicut ipse referre solebat: quia scilicet cum primum montem illum intueretur, non aliter sibi visum fuerit, quam si interiora cæli contemplaretur. Haud dubitamus eum tunc (utpote in litterarum studiis satis exercitatum) non immemorem illius Jacob versiculi; Quam terribilis est locus iste, non est hic aliud, nisi domus Dei, & porta cæli. [Gen. 28, 17.] Certus igitur ex hac visione locum hunc sibi cælitus prædestinatum fuisse, petiit ab incolis, [suæ sepulturæ destinatum intelligit,] ut sibi jus concederent inhabitandi montis: quod cum libenter annuissent, quid ibi laboris, quid sudoris insumpserit; quam totus in servitio, quam creber in oratione, quam assiduus in lectione, quam largus in eleemosynis, quam compatiens miseris, quam omnibus affabilis extiterit; quomodo corpus suum jejuniis & vigiliis maceraverit, qualiter carnem suam cum vitiis & concupiscentiis crucifixerit; interrogent miracula, qui nobis fidem derogant; respiciant etiam Dominum suos incredulos ad miracula mittentem: Si mihi non vultis credere, inquit, operibus credite: &, Opera quæ ego facio in nomine Patris mei, ipsa testimonium perhibent de me. [Joan. 10, 38 & 5, 36.]

[14] Quoties eum incentiva carnis titillabant, cum psalmos caneret, [stimulos carnis gelida compescit] aut aliquid aliud divini officii persolveret; subito non sine miraculo intuentium proripiens se de ecclesia, quanto citius saltum dedit in piscinam, quæ ibi erat; ibique tamdiu vadabat, donec stimulus carnis ejus quiesceret. [aut spinis:] Fertur etiam una vice nudum corpus suum per spineta traxisse: sicque dum pœnaliter arderet foris, restinxisse incendium, quod exitialiter vivebat in medullis. Peractis vero Missarum solennium officiis, hæc ei erat consuetudo, ut populum, qui convenerat audiendi gratia divinum, talibus exhortaretur monitis, ut domum reversi, quæcumque haberent, omnia in eleëmosynam expenderent. Cumque aliqui subridendo interrogarent, expensis omnibus quid de se futurum esset, quibus rebus vitæ indigentiæ consulerent; Bonus homo de bono cordis sui thesauro protulit verba bona, verba consolatoria; reposita eis esse in cælis, quæ nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit. Tum ne morderentur his curis, Dominum esse solicitum pro eis; [eleemosynas verbo suadet & exemplo.] numquam exhauriri posse fontem divinæ misericordiæ. Qualis arbor, talis fructus. Doctrina concordabat cum vita: non enim ipse, vel sibi vel rebus eleëmosynarum gratia parcebat, certum tenens, quod mercedes suas non in saccum pertusum congregabat. Ipsa quoque femoralia sæpe in usum eleëmosynarum distrahebat. Verum hanc vicissitudinem pulchre sibi fœneratam vidit etiam super terram; brevi quippe fama sanctitatis ejus totam evocavit provinciam, ad videndam quæ in finibus illis apparuit, novæ claritatis stellam; ad considerandam, quæ abscondi non poterat, civitatem in monte positam. Nemo sibi deerat, nullus sexus, nulla ætas, nulla conditio; non nobilitas, non dignitas domi se continebat: quasi ad nundinas, sic quisque post alterum, cum mercibus oblationum ruebat, ut præoccuparet benedictionem servi Dei, ejusque Deo complacitæ se commendaret orationi. Pæne nullus dies, nulla hora, nullum momentum præteriit, quo non aliquis visendi hominis Dei gratia concurrerit.

[15] Interea Comes quidam Dudecho nomine, de monte qui vocatur Wartberg, m super festivitate S. Andreæ Apostoli, Paderbornensem Episcopum Meinwercum invitavit ad convivium: erat enim capella in eodem monte sita, in honorem S. Andreæ Apostoli consecrata. [Iterum contemptus a S. Meinwarco,] Cumque in vigilia ipsius Apostoli ad cœnam convenissent, & prædictus Comes, B. Heimeradum simul invitatum, contra se ad mensam sedere fecisset; indignatus Episcopus interrogavit, quid sibi vir tantæ prudentiæ hoc facto vellet? cœpitque in ore suo beatum virum injuriare, eumque delirum apostatam appellare. Cum ille contra ne mutiret quidem, sciens, scriptum esse: Patientia vobis est necessaria, ut reportetis promissiones. Confusus itaque vice illius Comes qui vocaverat eum, valde enim venerabatur eum; [Heb. 10, 39] respondit, se nescisse, quod adversus illum quidquam haberet controversiæ: cœpitque animum ejus mitigare, & viro Dei veniam postulare. At Episcopus in sua perseverans sententia, juravit, quod ab hominibus Sanctus putaretur; debere eum die altera sine dubio Alleluia ad Missam cantare, ut in hoc sanctitatem ejus experiretur: statimque ei coram omnibus sub interminatione plagarum id injunxit officii. Cumque Comes pro eo obnixius supplicando, [& canere Alleluia jussus,] & ei hujus actionis remissionem petendo nihil ageret, nisi quod oleum flammæ adjiceret; noctu finita Matutina, tulit hominem Dei secreto, & consolans eum obsecrabat, ut prima tentamenta non refugeret, sed saltem in nomine sanctæ Trinitatis incipiens, cetera Deo committeret. Qui licet multum renitens, seque ad hospitiolum dimitti flagitans; [miro successu eum placat.] tamen non cessante a precibus Comite, tandem consensit. Veniente itaque hora, cum Episcopus nullo modo abduci posset a sententia; processit ille; & incipiens, tam solemniter, tam jucunde Alleluia cantavit, & ad finem usque perduxit (sicut ipsius loci Clericus testatus est) ut omnes mirarentur, seque ex nullius unquam hominis ore suaviorem modulationem audivisse faterentur: ut Episcopus finita Missa, eo secretius assumpto, ad pedes ejus corrueret, & veniam postulans, deinceps perpetuus fieret ei amicus.

ANNOTATA D. P.

a Kirchberg in Nidensteinensi Ambacto, media fere via inter Nidenstenium & Fritislariam.

b Dietmelle, Lemgoviensis Comitatus oppidum, intervallo 4 leucarum respicit Paderbornam, sibi ad Austrum adsitam.

c Ea scilicet tunc erant tempora, ut Presbyteri concubinarii uxorem habere dicerentur, veluti legitime ductam.

d Narrantur hæc eadem in Vita S. Meinwerci 5 Junii num. 16, uti & illa quæ hic infra ponuntur num. 14.

e Cuniza, abbreviate pro Kunigundis, cujus Vitam illustravimus 3 Martii.

f Conradus S. Henrico successit an. 1027.

g Chronicon Hildesheim. ad an. 1031 Arnolfus, Pater monasterii Hersfeldensis, præcipuus in divinis & humanis rebus, quorumdam Fratrum eo loci cujusdam criminis objectione accusatus, miserabiliter proprio est honore privatus. Et ad an. 1032 Arnolfus Abbas Herocampiæ obiit 5 Kal. Januarii, Gellingæ sepultus, sed jussu successoris Hersfeldiam mox translatus.

h Stabulaus monasterium in Belgio, vulgo Stavelo, de quo multis ad Vitam conditoris S. Sigeberti Regis 1 Februarii & S. Popponis ibidem Abbatis 25 Januarii.

i Rotho, Bruschio Rothardus, S. Meinwerco suffectus an. 1036, cujus an. 1052 defuncti imago cum radiis pingitur, uti dicemus ad diem 6 Novembris quo obiit.

k Intervallo unius fere leucæ, seu dimidii milliaris Germanici.

l Imo quinquennio post: nam Lambertus Schaffnaburg. incensum monasterium fuisse scribit anno 1037, quo anno Pascha celebratum fuit 10 Aprilis: intelligi autem videtur, ex mox sequenti miraculo Cerei Paschalis, inter ipsum & Ascensionem 19 Maji celebratam incendium contigisse.

m Hodie Warburg, ad sinistram Dimelæ ripam, distat Paderborna leucis 6.

CAPUT III.
Quædam viventis Sancti miracula.

[16] Reverso demum B. Heimerado ad hospitiolum suum, finito convivio, [Conquerentem famulum] cum ei sublimes quoque & in fascibus agentes personȩ, onerantes jumenta quantum portare poterant, munera transmitterent, (ut etiam ratiunculas suas pro Christi amore derelictas, hic videatur recepisse centuplicatas,) ipse tantum panem cum sale & aqua, raroque leguminibus contentus, nihil in proprios usus servabat, sed omnia pauperibus, ut sæpenumero jam inculcatum est memoriæ. Quod cum pergeret facere, una vice jam inclinata ad vesperam die, [omnia in pauperes profusa,] cum nihil ei superesse minister ejus vidisset; cœpit tumido ore debacchari, & baculo contumeliæ aures ejus tundere, cur & secum ea quæ offerebantur non participaret? se fame cruciari, qui ei sedulus ministerium die noctuque non sine sudore vultus sui impenderet; ipsum vero universa in alios profundere, de se autem prorsus nullam curam habere. Tum & columba, licet sine felle sæviens, eum cum jurgio tacere præcepit dicens: Non idcirco mittit ea nobis Dominus, ut omnia a nobis devorentur. Ecce pedes missi a Domino ad januam, qui deferat nobis de rore cæli & de pinguedine terræ abundantiam: inquirentes enim Dominum non minuentur omni bono. Sed sive hoc spiritu prophetiæ providerit, [corripit impetrata subito alimoniæ copia,] seu sola fide obtinuerit, quam maxime Dominus in Sanctis suis laudari consuevit, pollicitatione sua fraudatus non est. Nam ecce, eo tempore quo solent homines nocte interceptis laboribus propria corpora curare, & domesticis suis prospicere; supervenit homo cum jumento, vario ciborum genere, quantum portare poterat, onerato. Tunc increpata pusillanimitate discipuli, ex omnibus sufficienter tribuit ei. Erat autem ibi vas, modicum fabæ continens; hoc eum igni apponere, sibique dum reverteretur parare jussit; ecclesiam intravit, ibi more suo plurimum noctis transegit. Demum reverso cum minister mensulam apposuisset, & ille corpus inedia maceratum reficere cœpisset, subito scintilla igne crepitante prosiliens A mensale perussit: at ille quanto citius surgens iter ad ecclesiam acceleravit, [& fatetur visos sibi SS. Martinum & Mainulphum.] ibique reliquum noctis ad gallicinium usque perduravit. Cumque minister jam reditum ejus desperasset, & cubitum ire decrevisset, ex insperato adveniens denuo mensa apposita cibum sumpsit. Interea, qui ei ministrabat, cœpit eum modeste interrogare, cur lȩso ab igne mensali tam festinus ecclesiam intrasset? At ille; Angelus Domini, ait, cum scintilla me vocatum advenit: cumque ecclesiam intrassem ita omni genere decoris ornatam, ita superno lumine illustratam inveni, ut decuit revera palatium Domini. Ibi S. Martinum & S. Mainulphum inveni, qui & meæ fidei montem istum commendaverunt; & si eum bene custodirem, me in regnum cælorum se introducturos fide mutua promiserunt.

[17] Jam in medio discurrentium pedes nomen ejus ad exteras quoque nationes deportaverant, multumque venerationis ei apud Saxonum gentem conquisierant. [Ministri furtum absens novit:] Habebat autem unum ex vicinis familiarem, & excepta una re, quæ modo introducenda est, alias sibi fidelem; qui frequenter ejus legatione fungebatur, quocumque res postulasset. Huic nomen erat Yemmo, quem dum ex more cum mandatis ad Abbatem a Corbejensem direxisset, misit ei Abbas duo sagmata omnium, quorum usus indiget, plena: qui unum domi abscondit, alterum viro Dei attulit. At ille gratias agens, interrogavit; siquid ei amplius miserit: quo negante: Vade, ait, & istud quod mihi attulisti, adde illi, quod domi abscondisti, habens utrumque. Qui licet alias fidelis extiterit, tamen quia in hoc uno prævaricatus est, prævaricationis suæ pœnas justissimæ censuræ debuit; scriptum est enim: Quicumque totam legem servaverit, offenderit autem in uno, factus est omnium reus. [Jac. 2, 10] Verum quoniam viro Dei, alias, ut dictum est, familiaris & fidelis permansit, meritis ipsius hic recipere meruit, quidquid in legem familiaritatis deliquit: denique non multo post dexteram maxillam ejus, & ita deorsum, usque ad humerum, vermis adeo depastus est, ut os nitens & dextera arteria nuda appareret: æqua vero lance illam partem vermis absumpsit, qua ille, quod furatus fuerat, absumere habuit. Cum una vice jacens in atrio ecclesiæ quiesceret, subito qui simul aderant, [prædicit frequentiā ad se venturorum,] viderunt formicarum gregem de terra, ut solet, ebullientem, supra eum ascendere; quas cum abigendo nihil proficerent, sed, eo animosius, quasi conjuratæ, in bellum acies, conserto agmine super eum irruerent; turbati his monstris, suscitato ei rem indicaverunt. At ille inquit, Nihil periculi est, nolite turbari: sicut enim videtis nunc formicarum gregem, præsagium scilicet futurorum, super me irruere: ita paulo post decessum meum, visuri estis homines de cunctis per circuitum nationibus gregatim montem istum cum votis & oblationibus suis ascendere.

[18] Erat quoque ibi Clericus, in juvenili ætate vernans, sed superbus admodum & arrogans. Hic jam a principio multas viro Dei, ob invidiam, faciebat injurias. Quadam itaque die cum pergeret illi molestus esse, vir Dei dixit ad eum: [& Clerici molesti damnationem.] Propius medullis accipe quæ prædico tibi: dives quidem futurus es, sed postquam omnia congregaveris, veniet satanas, & omnia tibi teque simul auferet. Utinam jam in ipso non impleta sit ista prophetia, quod pace hujus Sancti, salva verborum ejus fide, optaverimus: quam impletam, rerum exitus docuit, in ipsius substantia. Nam postquam vir Dei rebus humanis excessit, cum jam multa Clericus coacervasset, ad ultimum ancillam cujusdam præpotentis hominis ejusdem loci indigenæ corrupit: qui statim domum ejus omnemque suppellectilem invasit, nihilque ex omnibus præter miseram vitam relinquens; insuper ad Frieteslar apud generalem b Synodum eum accusavit. Cumque in eo esset, ut Episcopus ad degradandum eum baculum levare debuisset, subito prorumpens sanguis de naribus ejus cum impetu super Episcopum venit: illico ejectus tam diu sanguinem fudit, usque quo aliis, quæ introducenda erant, introductis & determinatis, eo oblivioni tradito, Synodus illa solveretur. Quis ambigat eum in tantæ necessitatis articulo beati Viri miseratione liberatum? qui profecto cum vidisset prophetiam suam in rebus suis esse impletam, ne amisso pariter sacerdotali gradu funditus omni spe nudaretur, subveniendum ei censuit exemplo Domini sui, qui, cum iratus fuerit, misericordiæ recordabitur.

[19] Quidam ex habitatoribus ejusdem loci, cum jam senex esset & plenus dierum, rarum admodum, sed jucundum, prodidit miraculum, [Gallum mortuum suscitat.] sibi ad beneficium, Deo ad laudem & gloriam, ab eodem servo Dei gestum. Nam cum homo idem esset junior tempore, & erga virum Dei miro flagraret amore, ejusque sedulo fungeretur obsequio; quodam die duxit eum ad proprium hospitium, & ostendit ei suum gallum extinctum, quem quidam malæ mentis adolescens, misso lapillo occidit deambulantem in atrio. Cumque nimium querulosis vocibus suum casum exponeret, quod scilicet jam non esset, qui sibi gallicinia caneret; qui se pro festis diebus ad suum officium, matutinalibus horis ad divinum officium excitaret; quod non esset, quo domum in parte juvaret; pullos educeret; sobolis fœturam suppleret. Tandem motus his querelis Dei servus, elevata dextera signum Crucis contra jacens cadaver edidit; statimque gallus, quasi nihil læsionis pertulisset, sed de somno excitatus esset, nimia velocitate surgens abiit. Quod ideo signum non nisi major natu, non nisi perfectioris ætatis, sub divum proferre prudenter cum animo suo statuit; eo quod vix his annis parum quid fidei sit, eo quod mendacium inundaverit, eo quod omne verum a terris ad superos remearit.

[20] Cum quadam die in villa Elheno, c quæ monti vicina est, [Sub Missa coram populo] divinis mysteriis insisteret, & his quæ præcedere solent, finitis, Euangelium legi rationis ordo deposceret: dum tenacius inhæreret Deo, subito raptus in extasi, unus quoque spiritus, ut ita dixerim, effectus est cum ipso. Diu vero populo exspectante, ut is qui mente excesserat (juxta Apostolum) Deo, sobrius fieret illis. [2 Cor. 5, 13] Jamque omnibus fatigatis, cum domum reverti placuisset, is qui ad impendendum Christi Sacerdoti adjutorium adstabat, Diaconatus officio functus, stola sumpta legit Euangelium; ne cujus causa advenerat populus, divini Officii penitus expers rediret. Deinde aliis digredientibus, remansit unus Hemmo cum sua uxore; qui, ut tenaces anchoræ, familiarius & propinquius viro Dei adhærebant; quique illi propensius servitium impendere solebant. [in extasi permanet,] Cum vero jam inclinata esset ad vesperam dies; ad se reversus, quod reliquum fuerat Missæ, percelebravit; sicque simul cum ipsis ad hospitium illorum intravit. Cui cum ex more mensam apposuissent, ac si Dominum non in suis membris, sed in se ipso excepissent, [& uxor, velut] altera Martha circa frequens ministerium satageret, cœperunt ab eo humiliter exposcere rationem, [usque ad vesperam] cur in medio Missae tam diu fuisset moratus. Tunc ille, ut nihilerat quod illorum caritas ei non extorqueret; Haud, inquit, tunc temporis aderam: videbar quidem vobis præsens corpore, sed spiritus Dei legatione functus eram. O admirabilis sanctitatis virum! licet adhuc corporaliter cum hominibus conversantem, jam tamen inter illos cælestes spiritus superne deputatum; quos cum Domino libuerit, Psalmista testante, Angelos facit. [Ps. 103, 4]

[21] Solebat idem Hemmo fascem lignorum domui suæ arefactum propriis humeris ad hospitiolum sancti Heimeradi, absente ministro ejus, [Virum pium, sibi ministrare solitum,] circa vesperam deportare; focum accendere, aream purgare, sedile ponere, aquam afferre, vasa mundare, lectum sternere: dumque ille his, quæ secundum Deum sunt, vacaret, ipse, quæ secundum hominem sunt, ei providebat; sicque omnibus, quæ usus postulabat, rite perfectis, ad sua regrediebatur, cum alacri spe recipiendæ a Domino vicissitudinis. Quod cum una die ex more faceret, jam ascensurus in montem, vidit diabolum levato ingenti saxo, arbores ibidem stantes lapidare. At ille signaculo sanctæ Crucis se undique muniens, alacriter cœptum iter pergebat: certus quod ejus orationum clypeo tutus erat ab omni periculo, [munit contra dæmonem.] cui humanitatis officium impendebat. Non eget, nisi fallor, admonitione, quid veternosus serpens hoc facto voluerit: videlicet, ut incuteret homini terrorem, si vel sic eum posset a pietatis officio, quod intenderat, impedire; dum unius caritati, alterius invidebat utilitati. Videbat enim hominem caritatis loricam & galeam salutis indutum; ideoque pugnam cominus lacessere, & frontem fronte conterere metuebat: quia toties sibi male tentatum, adversus hujusmodi viros, armaturam Dei indutos, certamen secus cesserat. Cognovit autem id ipsum vir Dei per spiritum, accitumque tantæ devotionis erga se hominem admonuit, ne formidaret, siquid in silva adversi deprehenderet; sed signo Crucis fronti suæ impresso, securus pertransiret; dicens, contra hoc signum nullum stare periculum.

ANNOTATA D. P.

A Mensale intelligo Mappam, qua mensa insternebatur.

a Druthmarum scilicet, deposito ad an. 1015 Walone, Corbeiæ Saxonicæ Abbatem, usque ad an. 1046.

b Difficile est hujus Synodi, a Moguntino Archiepiscopo apud Fritislariam celebratæ, annum definire: sub Aribone tamen vel Bardone rem actam oportuit, quorum prior an. 1020 cœpit, alter 1051 desiit Ecclesiam regere.

c Adolfo videtur esse Elenen, locus memoratus a Schafnaburgensi ad an. 1075.

CAPUT IV.
Mors Sancti, & frequentia ad sepulcrum miracula.

[22] Cum autem instaret tempus resolutionis ejus, [Moriturus prædicit] per aliquot dies in stupore mentis videbatur, adeo ut a supradictis flagrantis erga se studii hominibus solicite custodiretur: triticum enim, in horrea Domini aggregandum, non poterat absque tribulis & ventilabro separari a paleis. Jam vero in ultimo positus spiritu, cum devotas, ut solent, mulieres circa se congregatas, totas (ut aiunt) effluere videret in lacrymas; interrogavit, quænam causa esset tanti ploratus. Quæ cum respondissent, pro ejus morte se dolere; Imo, ait, gaudete, quia patronum me habere meruistis, & juge gaudium, quasi ad perennes nundinas ac festivitates amodo in monte hoc celebraturæ estis. Præterea non post longum tempus videbitis monasterium hoc loco constructum, [monasterium eo loco condendum;] & coadunatam in sancto proposito non parvam Fratrum catervam, ad divinum servitium solenniter explendum. a Igitur quarto Kalend. Julii rebus humanis exemptus, indutus est cælestibus, ut luce clarius constat ex signis & virtutibus, quas per eum solet operari Dominus.

[23] Quidam de gente Hassonum, Benno nomine, prætergrediebatur locum, [mortuo detrahentes] in quo sancti Confessoris Christi Heimeradi requiescit corpus, undecima post obitum ejus die. Hic, quoniam scutum fidei abjecerat, sagitta diaboli cor ejus penetrante, Sancto illi detrahere, & vitam ejus cœpit derisui habere. Qui statim invasus a diabolo, totus ei in prædam cessit; utpote abjectis militiæ suæ armis spiritualibus, quibus ei resistere debuit. Quem illico sui ad sepulcrum viri Dei adducentes, [alter usu mentit] ac pro eo jejuniis & orationibus die noctuque insistentes; & corporis ei sanitatem, hoste depulso, & pristinam mentis obtinuerunt libertatem. Sed quasi unus non satis dedisset exempli, quantum peccet in Deum & in animam suam criminator Sanctorum Dei; alius quidam occurrens duabus mulieribus, [alius crure mulctatur,] sacros Cineres trigesimo die cum oblationibus suis invisere, vel currentibus, vel volentibus; causasque itineris cognoscens; cum imitari studium earum deberet, hoc miser non fecit, sed immittente satana, turpibus dictis & factis ipse etiam hominem Dei injuriavit: quapropter perpetua ariditate statim mulctatus in crure, coram omnibus claudicando, satis vel ipse de hujusmodi sceleris enormitate indicii dedisset, nisi quoddam genus hominum indurata cervice & indomabili corde esset. Igitur quasi nihil actum sit, una infelix mulier Bethzcha nomine, iterum studium & devotionem quorumdam circa sanctum sepulcrum deridere cœpit; [tertia a dæmone invaditur:] sed sicut temeritas culpam, ita & culpa auxit vindictam: ut videlicet in eam illata correptio, omnem deinceps adimeret injuriandi Sanctum Dei præsumptionem. Nam tam diu inimicus sua in eam usus est potestate, quousque omnibus longe lateque innotesceret, quod propter illatam Christi Sacerdoti injuriam, huic sævæ subjaceret sententiæ.

[24] Tandem post exclusas pestes animarum, post eliminata infidelitatis impedimenta, via facta est fidei ad excludendas & eliminandas quoque ægritudines corporum. [paralytici curantur,] Siquidem duo paralytici, vir unus scilicet & mulier, diverso tempore sepulcrum viri Dei cum marcibus fidei adierunt; & suffragantibus meritis Sancti, commutationis suæ pretium, plenam scilicet sospitatem reportaverunt. Viro nomen erat Poppo, Machtilt fuit nuncupata mulier ejusdem loci, oriundo originem trahens de Fresonum provincia. Pari modo duæ aliæ mulieres provinciales de Saxonia, [item cæca,] diversis incommodis detentæ (nam una oculorum, altera linguæ carebat officio) diverso tempore, licet pari devotione, sanctum locum adierunt; & ope beati Viri, quod eis de humana natura defuit, [muta,] fidei commercio reparare meruerunt. Prior erat de Geitzlacher, villa quæ sic appellatur: altera vero de Leimbach. Item claudus quidam adolescens, [claudus,] ex servitiis Bertæ Comitissæ, ad prædictum portum salutis scammellis est deportatus: adeo enim totus dimidius naturæ vitio sibimet erat inutilis: sed meritis viri Dei adjutus, mutato officiali, relictis ibidem scammellis, propriis pedibus suis est reversus. Berngerus Presbyter de Willichashuson, [Presbyter energumenus,] quæ villa sita est in Hassia provincia, incertum quo reatu, dæmonium incurrit, permittente illo qui etiam beatum Job, quamquam longe diverso modo, satanæ tentandum concessit: qui & ipse ad commune propugnaculum, viri Dei sepulcrum adductus, citius dicto ab obsidente peste est liberatus. Quid verbis opus est? si singillatim personas, loca, tempora ponere velimus ad coacervanda testimonia, nullus modus erit, nulla mensura. Tres cæci, duo muti, claudus unus, vel negatam naturæ vitio, [& alii plures.] vel corruptam, ad sacros cineres meruerunt recipere quisque suo tempore, integram sanitatem.

[25] Accidit interea Præfectum Magdeburgensem Meginfridum cum multis aliis Hierosolymam tendentem, vento sibi contrario Laodiceæ b diu esse moratum; denique primo, secundo, ac tertio die, & sæpius navigia repetentes, cum in altum processissent, [Vento contrario prohibiti Hierosolymam accedere,] subito mutata aura, quasi quadam vi detenti divina, nusquam promovere potuerunt. Cumque res in desperatione esset, præfectus Meginfridus & nonnulli alii decreverunt domum reverti. Sed Roding miles ejus & Bebo, & Sibertus, cum aliis plerisque constanter agentes, definierunt apud se rem potius per terram pedibus tentare, & extrema omnia, persecutionem etiam infidelium, si immineret, experiri, quam iter cœptum relinquere In hac igitur definitione superveniente nocte cubitum itum est. Tunc Roding, ut ipse asserebat, nondum in somnum resolutus, vidit clare virum veneranda canitie, in vestitu candido sibi, suæque remorationis causas prædicere; quod videlicet idcirco detenti essent, quia B. Heimeradum domi sibi in vicino positum, in monte videlicet Hasungen, eatenus neglexissent. Quapropter, inquit, si obstinato animo Hierosolymam decrevistis petere, crastino mane ecclesiam S. Georgii in hac urbe ingressi, voto vos constringite, quod petita Hierosolyma nullus vestrum, qui indigenæ estis, prius domum suam ingrediatur, quam hujus sancti Viri visitet sepulcrum; [facto voto adeundi, cum redissent, sepulcrum Sancti,] ejusque patrocinio vos committite; quia nisi vobis ipse apud Deum obtinuerit, nullus vestrum Hierosolymam videbit. Quam visionem cum ille ceteris retulisset, in tantam consolationem & mentis alacritatem devenerunt, non solum ipsi, sed & alienigenæ, qui se illis conjunxerant; ut altero die primo diluculo omnes pariter supradictam ecclesiam adirent, & illi quibus jussum fuerat in prædictam urbem intrantes, non solum sibimetipsis, sed omnibus suis sociis in salutem fierent. Nam vix vota impleverant, cum ecce nauclerus adfuit; & prosperum ventum venisse nuntians, eos ad naves invitavit; quas ingressi, per illud dimidium quod superfuit diei spatium, sicut ipsius naucleri relatione cognoverunt, quatuor dierum cursum impleverunt. Et deinceps adeo prospera fuit navigatio, ut (quod mirum dictu est) iter quod ante se alii vix duodecim hebdomadis mari terraque currerent, isti sex tantum diebus currerent: & illi præcessores, [eo citissime perferuntur.] duorum intervallo tantum dierum Hierosolymam, priores illis intrassent. Itaque peractis Hierosolymæ votis, Meginfridus c Præfectus, Roding, Sibertus, & qui cum illis erant, postquam domum suam reverterunt, promissa factis exequentes, Hasungen petierunt; & visitato beati Viri sepulcro, hæc omnia proprio ore narraverunt.

[26] Quædam mulier, dum linum carperet manibus, sicut mos est mulierum, tertio die post anniversariam Sancti hujus commemorationem, [Curantur contracti tres,] repente contraxit se utraque manus, digitis in volam arctius defixis: accurrerunt, qui aderant, ut linum ei de manibus eriperent, sed non erat facultas. Tandem vi doloris cogente, accessit mulier ad altare sancti Viri; seque perpetuo mancipans ecclesiæ, ejusdem ita demum manus reseratas ad consuetum usum meruit accommodare. Quod miraculum pro gloria Dei & propagandis beati Viri meritis constat factum; cum neque legitimæ essent feriæ, in quibus nullum servile opus fieri liceret; neque aliud quodlibet peccatum mulieris, neque parentum ejus, in illius temporis articulo manifestius appareret. Duo contracti, unus de eadem regione, alius de villa quæ appellatur Geitzlæde, dum corde credunt ad justitiam, [paralytica, cæca.] ore autem confessionem faciunt ad salutem; statum rectitudinis, quem natura negaverat, ibidem exteriori homini fide obtinuerunt interioris. Similiter duæ mulieres, una paralytica, alia oculorum sensu mulctata, fidei suæ pretium ad eamdem memoriam obtulerunt, nec aliquanto tardius salutis dono ditatæ, gaudio triumphantes redierunt: quarum altera de villa quæ Weidere appellatur; alia de Grincenbach procreata dicebatur. [Candelæ altro accenduntur.] In Vigilia Natalis Domini duæ ibi candelæ sunt divinitus accensæ, una in absentia, altera in præsentia Cleri, qui ibidem congregatus fuerat, ad agendas sacras excubias in tabernaculo Domini.

[27] Quidam ex Fratribus de eodem cœnobio, admodum religiosus, in adolescentia sua gravem inciderat ægritudinem, quam nullo modo evadere potuit, usquequo suum votum, modo fidelium devotorum S. Heimerado devovit. Quo facto, [Juvenis, Monachus ex voto factus,] visus est ei vir Dei in somnis adesse, eumque utrisque manibus complecti: evigilans vero sensit se melius habere, statimque non mediocri accensus est desiderio, ut totum se Deo in servitium devoveret, & S. Heimerado. Quo crescente desiderio, crescebat etiam valetudo: usquequo abrenuntians seculo desiderium suum implevit, & sic omni ægritudine illa deinceps in perpetuum caruit. Missus deinde cum mandatis in Wormatiam, cum vidisset ephebos studio deditos liberari, delectabatur rursum in seculum redire, seque ludo reddere liberali. Qua re definita, in Parasceve ante Pascha invasit eum tentatio diaboli in tantum, ut & ipso die lecturus lectionem, cujus initium est, In tribulatione sua mane consurgent ad me (nam lector deerat, [deinde ad seculum regressus,] ipse autem Levita erat) & postea quoties Euangelium lecturus esset, videretur sibi pagina quasi nigro quodam panno obducta, nullamque litteram poterat cognoscere; seque sentiret a quodam totis viribus abstrahi a lectione, ut ipse rejecto libro confugeret ad altare, seque prosternens Sacerdoti, cum summo populi totius qui assistebat terrore, se postularet adjuvari. Cubitum etiam iturus, cum signo salutari se undique muniret, cantando illum versum, sancti Spiritus adsit nobis gratia; audiebat vocem altius dicentis sibi, quod se non deberet signare, eo quod sibi traditus esset. Nonnumquam vero sedens inter alios repente videbatur sibi quasi ab aliquibus ad infernum trahi, ita ut tremeret, clamaret, & omnes in terrorem verteret. Hoc stimulo colaphizabat eum Angelus satanæ sine intermissione diu noctuque, a Parasceve usque ad Pentecosten.

[28] Tunc vero Frater ille in se rediens, intellexit ideo se talia perpeti, [& rursus ad monasterium,] quoniam ad seculum reversus Deo ausus sit mentiri, cœpitque pœnitere facti. Jam inde rarius quidem, interpositis videlicet aliquot diebus, ipsa tamen passione per duos & semis annos, graviter est afflictus, nec ullis remediis sive orationibus sive jejuniis, seu confessionibus creberrimis, his curari potuit infestationibus. Solebat accedente passione Hymnum Athanasii, Quicumque vult salvus esse, & Sequentiam sancti Spiritus adsit nobis gratia, adversus imminens periculum decantare; sed utrumque satanas novissime ita funditus ei velut lethargum passo e memoria eliminaverat, ut non nisi vix primum Versum utriusque carminis animo retineret. Tandem reversus jam ad cœnobium suum, [a dæmonis diuturna infestatione liberatur:] confugiens ad nota præsidia, seque prosternens juxta sanctum sepulcrum, multis lacrymis & precibus beati Viri flagitabat auxilium; tota devotione promittens, se deinceps stabiliter in eodem loco permansurum, & numquam ulterius ad seculum reversurum. Cumque hoc votum corde & ore prompsisset, visum est ei quasi aliquis clara voce, Amen responderet. Nec mora; omnis tentatio illa diabolica evanuit, & sanus factus, illa peste in perpetuum caruit. Referebat nobis idem Frater, in præsentia sui, [duæ cæcæ illuminantur.] circa sepulcrum Viri Dei, mulierem primo sanguinem ex oculis fudisse, & visum recepisse. Quo hæc referente, intulit alius Frater de eodem cœnobio, alio tempore in suis obtutibus in alia muliere miraculum simile factum fuisse.

[29] Successu temporis in anniversario S. Heimeradi, quod est in Vigilia SS. Apostolorum Petri & Pauli, [32 sanantur die uno] innumerabilis multitudo ibidem confluxerat, juxta prophetiam viri Dei, quæ totum montem occupaverat. Plenum tunc erat de languentibus templum omni genere morborum, dæmoniacorum, leprosorum, cæcorum, claudorum, aridorum. Appropinquante autem divinæ visitationis hora, erat videre miseriam, quomodo (ut solent dolore correpti) per atrium ecclesiæ volutarentur, seinvicem complexi: cum quisque collum alterius, quasi gulam ei fracturus, brachiis constrinxisset, & terram manibus foderet, dentibus roderet: tamen qui fortiores erant in populo, densato agmine columnis se circumposuerunt, ne quis ad patientes accederet de vulgo. Eo die triginta duo sanitati donati sunt, Clero spectante & populo. Est vulgi pia, & non contemnenda, [Sancti anniversario.] imo fidelis opinio, quod SS. Apostoli Petrus & Paulus in virtutibus cooperatores existant B. Heimerado; sive quod in eorum Vigilia maxime se prodat in his operibus divina virtus; sive quod eorum honori & patrociniis sit attitulata & consecrata ejus loci ecclesia.

[30] Cum taliter soleat Dominus suos beare amicos, facilis conjectura est, [Epilogus.] quantam illis gloriam contulerit jam in cælis secum regnantibus: unde oportet, ut tanto impensius studium circa illorum obsequia exhibeamus, quanto constat iram Dei adversum nos excitari, si negligamus; maxime ubi eos corporaliter requiescere voluit Dominus beneficii gratia civibus [impendendi], interim moram dum facit Sponsus. Nec est ambigendum, quin tanto vicinius, tanto familiarius quisque illorum, & in præsenti beneficio, & in ultimo futuro perfruatur consortio; tantoque facilius & celerius si fides non titubaverit, divinam impetret misericordiam, urgente necessitatis articulo; quanto illis plus reverentiæ, quanto plus studuerit exhibere honoris, quanto majorem operam in illorum expenderit famulatu. Finem scribendi facere me compellit styli & linguæ tardioris imperitia, non miraculorum penuria; quæ pæne quotidie profluunt, ex eadem virtutum divite vena, ad laudem & gloriam Domini nostri Jesu Christi, qui cum Deo Patre, & Spiritu sancto vivit & regnat per omnia secula seculorum. Amen. [d]

ANNOTATA D. P.

a Id quomodo impletum sit, jam dictum est in Commentario prævio num. 2.

b Laodicea, urbs Syriæ littoralis, proxima Cypro, Ladikia Arabibus dicta; abest a Joppe, sanctæ urbis portu, leucis ferme 90.

c Notat Adolfus, quod hic Meginfredus pro libertate patriæ strenue pugnavit, occubuitque in prælio Fladicheimensi contra Henricianos, quod anno 1080 V Kal. Februarii accidisse invenio in nostro Chronico Saxonico Ms. ubi idem vocatur Magenfridus, Comes Magdeburgensis.

d Fortassis in tabulis dictum Wilberichausen, 18 circiter leucis a Monte, versus confinia Westphaliæ ad Occasum.

Juni V: 29. Juni

Heiligenlexikon als USB-Stick oder als DVD

Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon

Seite zum Ausdruck optimiert

Empfehlung an Freunde senden

Artikel kommentieren / Fehler melden

Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 28. Juni

Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 28. Juni

Fragen? - unsere FAQs antworten!

Im Heiligenlexikon suchen

Impressum - Datenschutzerklärung

Zum Schutz Ihrer Daten:
mit 2 Klicks empfehlen!

Unser Reise-Blog:

Reisen zu den Orten, an denen die
Heiligen lebten und verehrt werden.

- zuletzt aktualisiert 13.12.2014
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.