Ökumenisches Heiligenlexikon

3. Juni

TERTIA DIES IUNII.

SANCTI QUI III NONAS IUNII COLUNTUR.

Sanctus Cæcilius, Presbyter Carthagine, in Africa.
S. Pergentinus, Frater Martyr Aretii in Hetruria.
S. Laurentinus, Frater Martyr Aretii in Hetruria.
Sancti Quadringenti, Martyres Aretii in Hetruria.
S. Lucillianus Senex, Martyr Byzantii in Thracia.
S. Claudius, puer Martyr Byzantii in Thracia.
S. Hypatius, puer Martyr Byzantii in Thracia.
S. Paulus, puer Martyr Byzantii in Thracia.
S. Dionysius, puer Martyr Byzantii in Thracia.
S. Paula, seu Paulina Virgo Martyr Byzantii in Thracia.
S. Quirinus, Martyr in Africa.
S. Abidianus, Martyr in Africa.
S. Gagus, Martyr in Africa.
S. Donatus, Martyr in Africa.
S. Nepor, Martyr in Africa.
S. Papozinicus, Martyr in Africa.
S. Januaria, Martyr in Africa.
S. Demetria, Martyr in Africa.
Sancti CXLVII, Martyres in Africa.
S. Juliana V. Martyr in Africa.
S. Marcellus, Martyr Romanus.
S. Avidus, Martyr Romanus.
S. Gagus, Martyr Romanus.
S. Donatus, Martyr Romanus.
S. Mefomus, Martyr Romanus.
S. Possemus, Martyr Romanus.
S. Saturnus, Martyr Romanus
S Januarius, Martyr Romanus.
S. Victor, Martyr Romanus.
S. Virianus, Martyr Romanus.
S. Urbanus, Martyr Romanus.
S. Felix, Martyr Romanus.
S. Veneria, Martyr Romana.
S. Rogatianus, Martyr Romanus.
S. Fortunatus, Martyr Romanus.
S. Extricatus, Martyr Romanus.
S. Victurina, Martyr Romana.
S. Gorgonia, Martyr Romana.
S. Toga, Martyr Romana.
S. Felicitas, Martyr Romana.
S. Valeria, Martyr Romana.
S. Prisca, Martyr Romana.
S. Paula, Martyr Romana.
S. Fortunata, Martyr Romana.
S. Donata, Martyr Romana.
S. Victuria, Martyr Romana.
S. Sinereus, Martyr Romanus.
S. Cassianus, Martyr Romanus.
S. Quintus, Martyr Romanus.
S, Zetula, Martyr Romana.
S. Victurinus, Martyr Romanus.
S. Silvanus, Martyr Romanus.
S. Gagia, Martyr Romana.
S. Rogatianus II, Martyr Romanus.
S. Aurelius, Martyr Romanus.
S. Apronus, Martyr Romanus.
S. Nabor, Martyr Romanus.
S. Quintus II, Martyr Romanus.
S. Mituana, Martyr Romana.
S. Libosus, Martyr Romanus.
S. Emeritus, Martyr Romanus.
S. Sextus, Martyr Romanus.
S. Fructus, Martyr Romanus.
S. Severus, Martyr Romanus.
S. Secundus, Martyr Romanus.
S. Januarius II, Martyr Romanus.
S. Florus, Martyr Romanus.
S. Titonia, Martyr Romana.
S. Donata II, Martyr Romana.
S. Januaria, Martyr Romana.
S. Severa, Martyr Romana.
S. Januarissa, Martyr Romana.
S. Honorata, Martyr Romana.
S. Saturninus, Martyr Romanus.
S. Victoria, Martyr Romana.
S. Matura, Martyr Romana.
S. Lucia, Martyr Romana.
S. Neptunalis, Martyr Romanus.
S. Crescens, Martyr Romanus.
S. Pompanus, Martyr Romanus.
S. Cyprus, Martyr Romanus.
S. Tertula, Martyr Romana.
S. Lucas, Martyr Romanus.
S. Silvana, Martyr Romana.
S. Publius, Martyr Romanus.
S. Obercus, Martyr Romanus.
S. Justa, Martyr Romana.
S. Domitius, Martyr Romanus.
S. Procula, Martyr Romana.
S. Rufina, Martyr Romana.
S. Valeria, Martyr Romana.
S. Januaria II, Martyr Romana.
S. Silvanus II, Martyr Romanus.
S. Felix II, Martyr Romanus.
S. Veneria II, Martyr Romana.
S. Victor, Martyr Romanus.
S. Fortunata II, Martyr Romana.
S. Exuperia, Martyr Romana.
S. Flavia, Martyr Romana.
S. Justus, Martyr Romanus.
S. Matrona, Martyr Romana.
S. Faustina, Martyr Romana.
S. Gallicia, Martyr Romana.
S. Januaria III, Martyr Romana.
S. Fortunatus II, Martyr Romanus.
S. Publius, Martyr Romanus.
S. Romanus, Martyr Romanus.
S. Petrus, Martyr Romanus.
S. Urbanus II, Martyr Romanus.
S. Apenus, Martyr Romanus.
Sancti LXXXIV aut CII. Martyres Romani.
S. Silvanus, Martyr.
Sancti LXXXIII, vel LXXXXIIII, Martyres.
S. Emerita, Martyr.
S. Septinius, Martyr.
S. Saturninus, Martyr.
S. Amasius, Martyr.
S. Orasus, Martyr.
S. Luccanus, Martyr.
S. Servulus, Martyr.
S. Erasmus, Martyr.
S. Perseverantius, Martyr in Africa.
S. Auditus, sive Ovidius, Bracaræ in Lusitania.
S. Hilarius, Episcopus Carcassonensis in Occitania Galliæ provincia.
S. Valerius, Episcopus Carcassonensis in Occitania Galliæ provincia.
S. Chrotildis Regina, uxor Chlodovei primi, Regis Francorum, Parisiis.
S. Liphardus, Abbas Magdunensis in Gallia.
S. Urbitius, Abbas Magdunensis in Gallia.
S. Adelbertus, Episcopus Comensis in Italia.
S. Coemgenus, sive Keivinus, Abbas Glindelacensis in Hibernia.
S. Genesius, Episcopus Claromontanus in Arvernia.
S. Isaacus Monachus, Martyr Cordubæ in Hispania.
S. Athanasius Thaumaturgus, Monachus in Asia Minore.
S. Davinus, Peregrinus Lucæ in Hetruria.
S. Adamus, Galionisii, in Italia.
S. Oliva Virgo, Anagniæ in Italia.
S. Morandus, Monachus Cluniacensis in Suntgovia.
S. Conus, Monachus Ordinis S. Benedicti, Dianii in Italia.
Ven. Hildeburgis Vidua, juxta Pontifaram in Francia.
B. Andreas, Ordinis Minorum Hispelli in Umbria.
B. Peregrinus, Eremita Camalduli in Hetruria.

PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REIECTI.

Opera R. P. Godefridi Henschenii piæ memoriæ, nisi aliud indicent litteræ appositæ Margini.

D. P.
Sancti Danielis, Levitæ & Martyris Patavii, translatio inscripta est Catalogo generali Ferrarii, citatis Tabulis Ecclesiæ Patavinæ. Aliqua ejus Acta dedimus, alia habemus danda	III Januarii.
Pega Virgo Angla, soror S. Guthlaci, Romæ mortua, indicatur a Wilsono, in secunda editione Martyrologii Anglicani: & hoc secutus Alfordus est ad annum 720 num. 4. Edovardus Maihew, cum XI Aprilis egisset de S. Guthlaco, sequenti XII Aprilis agit de S. Pega. Nos cum Menardo Acta ejus dedimus	VIII Januarii.
Tergeminorum Lingonensium susceptio Reliquiarum, ad primum S. Antonii templum in agro Viennensi, celebratur apud Viennenses, teste Saussajo in Supplemento Martyrologii Gallicani. Illorum Acta illustravimus ad diem	XVII Januarii.
Ferrus, Episcopus & Confessor in Gallia, inscriptus Catalogo Ferrarii, asserentis se ita doctum ex Catalogo sibi e Lotharingia submisso. Hinc Saussajus in Supplemento. In Lotharingia S. Ferri, Episcopi & Conf. titulis divinæ beatitudinis gloriosi. In Ms. Florario aliquid ulterius habetur his verbis: Ipso die S. Ferri Episcopi, primitus panni-tonsoris. Hic multis loquelam præstitit, & multos aliis ægris sospitatem. Optaremus aliquid accedere lucis de ejus Episcopatu & actis. An forte S. Severus, Episcopus Ravennæ panni-tonsor? cujus Reliquiæ in Germaniam delatæ. Colitur	I Febr.
S. Trefanus Confessor, indicatur a Camerario in Menologio Scotorum. De eo, inquit, Dempsterus & alii. Verum apud Dempsterum nullus reperitur Trefanus, sed 3 Decemb. Trefanus in Campania Galliæ: cujus Acta dedimus	VII Februarii.
Translatio ossium S. P. N. Martyris ac Regis Demetrii, Moscoviæ ac totius Russiæ Thaumaturgi, indicatur nobis ex Ruthenorum Synaxario quod P. Georgius David vertit, ubi puto Rectoris, non Regis debere legi, & ipsum esse cujus in Kalendario figurato nomen indicatur, tamquam natali suo die, cum titulis Hegumeni Prylukensis & Volohodensis Thaumaturgi	XI Februarii.
S. Elpidius, B. Jacobi Apostoli discipulus, Toletanus Episcopus, in Chersoneso passus, refertur a Tamajo Salazar in Martyrologio Hispanico, ex Iuliani Petri Chronico, atque Hali carmine, sed nuper adinventis. Egerat ipse 4 Martii, de eo & aliis sex; nos autem figmenta illa rejecimus die, quo ipsi Sancti, in vera, non fictitia, Chersoneso paßi, coluntur	VII Martii.
D. P.
S. Conus Abbas, Panormi in Sicilia, indicatur a Ferrario in Catalogo Sanctorum Italiæ, Lectore remisso ad Martium, ubi de ejusdem nominis Monacho Naxi seu Nesi in eadem Sicilia egerat, sicut & nos fecimus. Idem Ferrarius in Catalogo Generali eorum qui non sunt in Romano, eumdem Abbatem recolit ex Tab. Eccles. Panorm. sed merito in dubium revocat, sitne idem qui Nasi colitur, cum Acta non viderit. Neque nos alia vidimus, quam istic dentur; neque Cajetanus aliquem ejusmodi Abbatem novit, Panormitanis proprium: quin etiam Panormo responsum accepimus an. 1689, omnino unum solum Conum esse, cujus ibi Reliquiæ quidem habeantur, sed moto nuper an eæ satis insignes essent dubio, desitum sit celebrari Officium, qua de re agi poterit in Supplemento ad	XXVIII Martii.
Isaac, Abbas Spoleti, legitur apud Maurolycum. Vitam dedimus	XI Aprilis.
S. Richarii Sacerdotis relatio corporis.ad cœnobium Centulam, celebratur in Martyrologio Ms. Centulensi. De ea egimus ad diem natalem	XXVI Aprilis.
Gaufridus, Abbas Saviniaci in Gallia, suggeritur ab Henriquez in Menologio Cisterciensi, inter Omissa referenda ad hunc 3 Iunii, citato Menardo, qui de illo agit Kalendis Maji, occasione elevatorum corporum hujus & aliorum. Consule dicta inter Prætermissos & alios rejectos	I Maji.
S. Dunstanus Abbas, indicatur in Menologio Scotico Camerarii, citata historia Leslæi, sed non indicato ejus loco; & Wione lib. 3: sed hic agit de S. Dunstano Abbate Clusteniensi, dein Episcopo Wigorniensi & Londinensi & Archiepiscopo Cantuariensi: cujus varia Acta illustravimus die	XIX Maji.
B. Bona Pisana, a XXIV Aprilis ad hunc diem perperam a nobis olim transmissa, dimitti debuit (quod istic corrige) ad	XXIX Maji.
S. Erasmus, Episcopus & Martyr, memoratur ab Usuardo, Adone, Notkero, & aliis; nec non Synaxariis Græcorum cum titulo Πολυάθλου, a multitudine agonum sumpto; & in nonnullis Actis dicitur hoc die quievisse; addunturque CCCXXV Martyres. Nos eum ēx antiquioribus & pluribus tam Actis quam Martyrologiis dedimus	II Junii.
Audiani nomen insertum est Kalendario, addito post Martyrologium Patricianum, acephalum repertum a nobis Neapoli apud Antonium Caracciolum. Quis ille sit optaremus scire.
S. Ulfardus Confessor colitur hoc die Tutelæ in inferiore Lemovicensi agro: is a Betrando Turriano, Deoano Tutelensi, appellatur, Liphardus, ad cujus Vitam num. 8 adducimus, quæ de eo habet Stephanus Baluzius Tutelensis. Coli etiam dicitur Nonis Augusti, si qua suggerantur certiora, poterunt tunc illustrari.
S. Kevinus, Abbas in Livinia prope Mentoth, natus in insula Rothesan quæ postea Buta: & sane in Ducatu Rosæ cella visitur vulgo Kilkevin, postea tamen curam nescio cujus monasterii gessit, Alexandro Millo auctore. Putat non nemo, eumdem esse cum Koëngo: de quo Giraldus Cambrensis in Typographia Hiberniæ. Scripta non extant. Vixit anno 807, colitur 3 Junii. Ex nundinis concursu maximo celebratis id constat. Ita Demsterus in Historia Ecclesiastica gentis Scotorum pag. 419, eumdemque refert in suo Menologio Scotico ad hunc eumdem diem. Sunt notæ provinciæ Levinia vulgo Lennox, & Mentetha ei vicina. Alius est.
Kevinus, Abbas in Hibernia; relatus hoc die in Ms. Florario; item a Greveno, Canisio, Ferrario; potißimum si idem sit cum S. Coëmgino ut sentit Usserius pag. 956 & 1048. Unde a Scotis & Hibernis plus lucis desideramus.
F. B.
Cronanus cognomento Coriarius, ut dicitur in Vita S. Coemgini, quam infra dabimus vir sanctus & pius, qui claram Cellam Domino ædificavit. juxta Prophetiam in eadem vita num. 44 relatam, hac die coli solebat. Nam Cronano rogante, ut eodem cum sancto Coëmgino die ex hac vita migrare liceret; respondet hic Sanctus: Non uno die nos ambo ibimus ad cælum, id est, non eodem anno: sed tamen in ipso die migrationis meæ, post tempus migrabis ad Christum, & uno die postea solennitas nostra erit, & sic factum est. Optaremus plura & certiora de hujus Sancti cultu scire.
Eleutherius, Eremita Anglus, post Hierosolymitanam peregrinationem, in Italiam reversus, sancte obiisse in Apulia dicitur, in Martyrologio Anglicano Wilsoni coli; in oppido Arca, cujus meminit Leander Albertus in Samnitibus, & alii in Aprutio citeriore. Solet Ferrarius in Catalogo generali describere Martyrologium Anglicanum: at hic de hoc S. Eleutherio silet, etiam in Catalogo generali Italiæ. Ejus etiam meminit DavidRomæus in Indice Divorum, qui nati vel humati sunt in Neapolitano regno. Non potuimus etiam invenire ejus memoriam apud Alfordum, & alios Anglorum scriptores: ideo fortaßis quia tempus vitæ & mortis aut omnino ignoratur, aut a Wilsono indicatur. Optantes ergo informari de veneratione ipsius sacra & rebus gestis, in Apuliam scripsimus.
Berneredus seu Bernardus, Abbas Benedictinus SS. Crispini & Crispiniani apud Suessionenses, dein Cardinalis & Episcopus Prænestinus, dicitur obiisse hoc tertio Junii anno 1181, in monte Casino. Ejus aliqua Vita, Gallice scripta, nobis submissa est e monasterio Corbeiensi: quia de veneratione nihil constat. Ughellus in Episcopis Prænestinis columna 227 & sequenti de eo quidem agit, absque titulo Beati: felicem tamen ejus obitum miraculis clarum fuisse ait, ex epistola Petri Cellensis. Nulla ejus mentio in Fastis Benedictinis aut Catalogo Sanctorum Italiæ. Quare & nos certiorem venerationis alicujus publicæ notitiam expectamus.
Maria, Peregrina vocata, & Conversa Ordinis Cisterciensis Lorvanii in Lusitania, quæ in spiritu loca sacra Palæstinæ visitavit, cum titulo Beatæ indicatur in Menologio Henriquez, & in alio Cisterciensi citato a Georgio Cardoso in Hagiologio Lusitano; qui nihilominns abstinet a titulo Beatæ, ac solum inter Venerabiles eam recenset.
Lifardus, Conversus Hemmerodensis cœnobii Ordinis Cisterciensis laudatus a Cæsario Heisterbacensi lib. 4 Historiæ memorabilium sui temporis c. 4 & lib. 10 c. 54 hoc die (quo colitur S. Lifardus Presbyter Aurelianensis) refertur ab Henriquez, Chalemoto, Bucelino, qui dant titulum Beati. Gelenius in fastis Agrippinensibus, solum appellat Venerabilem, aitque antea fuisse Coloniensem Patricium.
Micia ab Apostolis, ut Beata Soror Ordinis S. Dominici, refertur in Anno sancto ejusdem Ordinis; & cum longo elogio a Georgio Cardoso in Hagiologio Lusitano.
Richardus Rosbel Hugo Richeus Guardiani Ordinis S. Francisci, sub Henrcio VIII Rege Angliæ occisi. Referuntur in Martyrol. Franciscano.
Paulus Jovia, Ordinis Minorum Sacræ Theologiæ Magister, pietate & miraculis clarus, memoratur a Waddingo ad an. 1289 num. 45, & alibi; & ab Haroldo ad an. 1283 num. 23, sed absque titulo Beati; quem tribuit ei Arturus in Martyrol. Francisc. Waddingus ait, non mediocrem sanctitatis opinionem obtinuisse.
D. P.
Gonzalvus Vaz, nativitate Maurus, profeßione fidei Christianus, post militaria multa contra suos contribules facinora, in eorumdem manus lapsus, & Tetuanum abductus, crudelißimeque excarnificatus, tam generose mortem istam multiplicem sustinuit, Christum invocans & Mahometem execrans, anno 1516 die 3 Iunii, ut Ioannes III Lusitaniæ Rex, rite de omnibus informatus, eumdem a Leone X canonizari petierit, & ab eodem Commissoriales ad Episcopos Septæ atque Finchalis obtinuerit; quæ tamen per ipsius Regis mortem effectu caruerint, forsitan aliquando resumendæ: quare eumdem Hagiologio suo inseruit Cardosus, cum uterino ejus fratre Joanne, sub annum 1524 similia passo: quod hic volui indicare.
Antonius ab Elvas, in Lusitania an. 1491 Onuphrius a Caramanico, in Aprutio, Laurentius, laicus in Hispania, an. 1517 Elisabeth Peralta Segobiæ, an. 1519 Ordinis S. Francisci, indicantur in Martyrologio Arturi ut Beati, & Elisabeth etiam in ejus Gynæceo.
S. Cyrinus, Episcopus & Martyr Aquileiæ, cum aliis ducentis, profertur in Ms. Trevirensi S. Martini, ut dicetur	IV Junii.
S. Illidius, Episcopus Massiliæ, cujus corpus requiescit in ecclesia S. Victoris, indicatur in Saussaji Supplemento, & ante ipsum in Catalogo generali Ferrarii: qui addit, se nescire cujus loci Episcopus fuerit, neque se illius Acta vidisse. Habemus Officia propria S. Victoris, inter quæ sunt Lectiones tres de S. Illidio Episcopo Claromontano, sed ad diem ejus natalem, quo Acta damus,	V Junii.
Failbeus Abbas in Trioit proponitur in Menologio Scotico & Historia Eccles. Dempsteri, in qua dicitur Acta S. Columbæ scripsisse, ad quæ de ipso agetur	IX Junii.
D. P.
S. P. N. Achillas, Papa Alexandriæ, repertus a nobis in Ms. Synaxario Conventus S. Ludovici Parisiis in Via S. Honorati apud Combefisium: in fastis Habessinorum, Sanctos ab Alexandrina Ecclesia acceptos notantibus, omnino prætermittitur; idcirco (ut existimo) quia Arium suscepit in Ecclesiam: quapropter cita morte percussum divinitus scribit Auctor Historiæ Patriarchalis, ab Abrahamo Ecchellensi Latine edita: quæ ipsum nominat Archelaum; & dicit obiisse decima nona Bunæ; quo tamen die de illo inter Sanctos nobis agendum non putamus. Est autem nobis	XIII Junii.
S. Theodechildis, ut filia S. Chrothildæ Reginæ, & Fundatrix S. Petri Vivi Senonibus, refertur una cum hac a Saussajo & Arturo. Videntur nobis in unam conflatæ personæ plures: quas conabimur discernere proprio unius earum die	XXVIII Junii.
D.P.
S. Numerianus, Episcopus Trevirensis, memoratur tertio Nonas Junii, a Molano in prima editione Usuardi aucti, Canisio, Ferrario. In Martyrologio Romano & Breviario Trevirensi tertio Nonas Julii proinde agendum de eo	V Julii.
Bonizo, Episcopus Sutrinus, & Placentinus, & Martyr, antea Abbas S. Savini, refertur a Bucelino in Menologio Benedictino. At Ferrarius, die quo obiit,	XIV Julii.
D. P.
Samuelis Prophetæ festum, ut ex celebrioribus unum, rubrica notatur a Iobo Ludolfo in Fastis Æthiopicis, Poetam Hagiologum Habeßinum secuto: colunt eum Græci & Latini	XX Augusti.
S. Gregorii Episcopi Ultrajectini translatio inscripta est Ms. Florario, & Martyrologio Germanico Canisii. Dies ejus natalis est	XXV Augusti.
S. Ositha Virgo inscripta est Martyrologio Ms. Altempsiano, in Anglia aucto, & Ms. Bruxellensi S. Gudilæ. Colitur ab aliis	VII Octobris.
D. P.
Festum Joannis, & descensus libri Abrahæ, super quem sit pax, reperitur inter festa Christianorum Coptitarum, recensita secundum ordinem Kalendarii apud Seldenum, lib. 3 de Synedriis Hebræorum pag. 371, ex Ms. cujusdam Calcasendii Mahumetani, sic a Christiano aliquo edocti. Nequeo aliunde divinare quis iste Joannes sit. Si loco libri liceret legere Limbi, idque Arabicus textus pateretur, (multa enim ex Seldeni autographo vitiosißime constat esse post ejus mortem impressa) suspicari possemus, de Joanne Baptista agi: cujus ante Christum mortui descensus ad Limbum, seu sinum Abrahæ, hoc die recolatur. Librum Abrahæ nullum novimus; ipse vero Abraham colitur a Græcis & Latinis	IX Octobris.
B. Sindulfi Episcopi Confessoris translatio inscripta est Ms. Usuardo vetusto & optimæ notæ, & S. Sindulfi Episcopi translatio legitur in Ms. Florario. Nudum nomen B. Sindulfi est in Martyrologio Ms. Coloniæ, apud Carmelitas asservato. Sindulphus, Episcopus Viennensis, colitur X Decembris: Sindulphus, Confessor in agro Remensi,	XX Oct.
Erpo, Abbas Siburgi a S. Annone institutus, indicatur cum titulo Beati in quibusdam Fastis Westphaliæ, recenter collectis a Ioanne Velde, citata Vita S. Annonis, ad quam poterit fieri mentio Erponis	IV Decembris.
S. Thomas Apostolus inscriptus est antiquo Martyrologio S. Hieronymi, & variis aliis. Colitur is	XXI Decembris.
S. Thomæ, Martyris & Archiepiscopi Ordinatio, inscripta est Ms. Altempsiano, aucto uti dixi in Anglia. Videtur intelligi S. Thomas Cantuariensis, qui colitur	XXIX Decembris.

DE S. CÆCILIO PRESBYTERO, CARTHAGINE IN AFRICA.

SEC. III.

Sylloge, ex variis Scriptoribus, & hodierno Romano.

Cæcilius, Presbyter Carthagine, in Africa (S.)

G. H. & D. P.

[1] Sacræ Martyrologii Romani, sub Gregorio XIII recogniti & aucti, Tabulæ, ad hunc tertium Iunii, ista habent: Carthagine, S. Cæcilii Presbyteri, qui S. Cyprianum ad Christi fidem perduxit. S. Hieronymus de Scriptoribus Ecclesiasticis cap. 67, [Memoria in Martyrol. Rom. & apud S. Hieronymum;] ita utriusque meminit: Cyprianus Afer primum gloriose Rhetoricam docuit: exinde, suadente Presbytero Cæcilio, a quo & cognomentum sortitus est, factus Christianus, omnem substantiam suam pauperibus erogavit; ac post non multum temporis electus in Presbyterum etiam Episcopus Carthaginiensis constitutus est & c.

[2] Omnia hæc in S. Cæcilium Magistrum redundant. De quo S. Pontius Diaconus, S. Cypriani Episcopi discipulus, a nobis memoratus die VIII Martii, in Vita ejusdem S. Cypriani, ad diem XIV Septembris illustranda, sic habet: [item in Vita S. Cypriani per S. Pontirum,] Erat sane illi etiam de nobis contubernium viri justi & memorabilis memoriæ Cæcilii, & ætate tunc & honore Presbyteri, qui eum ad agnitionem veræ Divinitatis a seculari errore correxerat. Hunc toto honore atque omni observantia diligebat, obsequenti venerationem suscipiens, non tam ut amicum * animæ coæqualem, sed tamquam novæ vitæ parentem. Denique ille, demulsus ejus obsequiis, in tantum dilectionis immensæ merito provocatus est, ut de seculo excedens, accersitione * jam proxima, commendaret illi conjugem ac liberos suos; ut quem fecerat de sectæ communione participem, postmodum faceret pietatis heredem. S. Pontium in laudando Cæcilio secuti paßim posteriores sunt, [apud Paulum Diaconum,] inter quos Paulus Diaconus ita exorsus est Paßionem S. Cypriani: Temporibus Valentini iniquissimi Imperatoris, fuit in Carthagine, quæ est in Africa, gloriosissimus vir, nomine Cyprianus: qui primo quidem Rhetoricam docuit, deinde a quodam Presbytero, nomine Cæcilio, conversus ad fidem Christi, nomen quoque sortitus est Cæcilius.

[3] Inter alia Acta Martyrii S. Cypriani aliqua Mss. Romæ in Vallicellana Patrum Oratorii Bibliotheca reperimus cum hoc initio Prologi. Cyprianus Afer, [& in Actis tam Mss.] Rhetor præcipuus, Carthaginensis Cathedræ Episcopus, a quodam Cæcilio Presbytero illectus, etiam ab eodem venerabili Sacerdote cognomentum sortitus est: cujus peritia ac sanctitate non solum Carthago emicat, sed pene universa Ecclesia suo fulget eloquio. Atque hæc esse puto Mss. allegata in Baronianis ad Romanum Martyrologium Notis: neque enim vetusta ulla Mss. Martyrologia (vidimus autem quæ Romæ sunt omnia) Cæcilii nomen uspiam habent. [quam a Pamelio editis.] Denique Iacobus Pamelius in Vita S. Cypriani, a se ex ipsius scriptis collecta, ista habet: Catechistam habuit, qui & illum ad agnitionem veræ fidei traduxit, Cæcilium Presbyterum; a quo & Cæcilii prænomen sortitus est: cujus ipse quoque meminit Cyprianus, ad Florentinum epistola. Est hæc epistola LXIX, in qua se Cæcilium Cyprianum Episcopum Christianorum appellat.

[4] Hactenus noster Henschenius, diligentißime scrutantus, non solum illa quæ Gregoriani Martyrologii Curatores vidisse potuerunt Mss. sed & centenaalia: [Titulus Sancti quomodo a 100 annis ei tributus,] ut omnino certum videatur, illos hic quoque usos ea libertate, quam vidimus assumpsisse etiam alibi, & præsertim ad Acta S. Gregorii Nazianzeni IX Maji, cujus consanguineos & amicos plures, cum titulo Sanctitatis Romano Martyrologio primi inseruerunt; electo ad id qui commodior visus est die, nullo vel exemplo vel auctore. Est quidem in antiquißimo Carthaginensis Ecclesiæ Kalendario, [uti & dies hic?] quod tertio Tomo Analectorum veterum Mabilio insertum edidit anno 1682, aliquanto post Henschenii mortem, ad II Idus Majas inscripta memoria Sanctæ Felicis, Cæcili, & Comitum; estque verosimile, hos esse illos Quadraginta, qui in Hieronymiano Martyrologio nominatim recensentur, veluti Nonis Maji in Africa paßi, inter quos Felices duo, Felicia una, unus item Cecilius sive Cecilus; sed hunc esse Cæcilium Presbyterum, Cypriani institutorem, quis nisi temere divinaverit? Ad hunc autem III Nonas Junii altum ibi est de illo silentium; nec alibi istic uspiam ejus nomen.

[5] [quomodo hactenus relinquatur.] Præsumere tamen possumus sancte mortuum, qui sancte vixit, & tam egregium Episcopum ac Martyrem enutrivit. Quibus vero facultas data a Pontifice fuit Martyrologii, non solum ad vetera Mss. corrigendi, sed etiam additis aliunde Sanctis augendi, ii licere etiam sibi putaverint, tum Sancti titulum, tum diem certum in commendato sibi opere attribuere laudatis apud Veteres atque id bene mereri visis. Utrumque certe jam olim fecisse videntur Latini illi, qui Martyrologiis inseruerunt multos, etiamnum in Romano legi solitos; quorum vel miracula vel virtutes in libris Dialogorum sic narrat S. Gregorius, ut de modo aut die mortis eorum habeat nihil, neque aliunde sciantur eorum corpora, in locis ubi vixerunt obieruntve, ullam venerationem habere. Liberaliores etiam hoc in genere fuerunt Græci, dum suis Synaxariis inseruerunt quam plurima eorum nomina, qui vel in Sacris Scripturis, vel in Sanctorum Actis, vel denique in Vitis-Patrum ut nuncupamus, inveniebantur laudati, absque ulteriori notitia. Sed hæc exempla ut valent excusandis, ante Urbani VIII decreta, Baronio & sociis, ad Romani Martyrologii editionem adhibitis; quorum judicium quamdiu non improbat Ecclesia, neque nos præsumimus improbare: non tamen ideo tenebimur etiam probare aut sequi Fastorum monasticorum aut nationalium conditores, qui post illa Decreta licitum sibi esse voluerunt, illustribus sui Ordinis aut Nationis viris Sanctitatis aut Beatitatis titulum addere, & diem illis quasi Natalem, quem nusquam invenerint, arbitratu suo legere. Sed hoc quoque judicium Sacræ Rituum Congregationi dimittimus; cujus arbitrio si nunc fieret Romani Martyrologii reformatio, fortaßis omitterentur nonnulli, de quorum antiquo cultu & cultus die non satis constat. Nostrum non est in Martyrologio isto mutare quidquam. Ideoque & S. Cæcilium, sicut invenimus, ita relinquimus.

ANNOTATA

* coæqualis sectæ

* accersitione

DE SANCTIS FRATRIBUS,
PERGENTINO ET LAURENTINO, ET CCCC MARTYRIBUS, ARETII IN HETRURIA.

SUB DECIO.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De eorumdem cultu & Actis.

Pergentinus, Frater Martyr Aretii in Hetruria (S.)
Laurentinus, Frater Martyr Aretii in Hetruria (S.)
Quadringenti, Martyres Aretii in Hetruria (SS.)

AUCTORE G. H. & D. P.

[1] Retium, sive prima consonante duplicata Arretium, antiquißima Hetruriæ urbs, & a Livio inter tres nobilißimas numerata, sicut sub Gentilibus scriptoribus illustris famæ habita fuit, ita non minoris gloriæ fuisse censetur, dum Christianam fidem suscepit: quod factum memorant prædicante S. Romulo, S. Petri Alumno, & Hetruriæ Apostolo ac Fæsulano Episcopo, sub Nerone VI Iulii per martyrium coronato. Sed ea civitas, ob continuam persecutionem, non potuit nisi paulatim Evangelii lucem accipere. Interim sub Decio Imperatore patriam suam illustrarunt SS. Pergentinus & Laurentinus fratres, [Acta antiqua ex Mss.] fortes Christi veri Dei Athletæ, strenuique Prædicatores, qui eamdem meruerunt martyrii palmam obtinere. Horum Acta antiqua, quæ mutato stylo edidit Surius, quæque Iosephus de Caselis Aretinus anno MDC XLII elegantißima paraphrasi Italica donavit, & Renatæ Austriacæ Polonorum Suecorumque Reginæ dedicavit; damus primigenia phrasi, accepta ex pervetusto Codice Trevirensi monasterii S. Maximini, & ex collectione Gallonii, quam licuit nobis Romæ perlustrare; ubi inter alia hæc illorum Acta descripsimus, ad id usi benevola gratia Patrum Congregationis Oratorii. De illis autem intelligi videtur, quod Baronius in Notis ad Martyrologium asserit, ea fuisse accepta ab Ecclesia Aretina. Eadem, sed contracta, habemus ex Ms. Ultrajectino S. Salvatoris, & illustre compendium edidit Petrus de Natalibus, lib 5 Catalogi cap. 80. Ad eadem Acta allusit Usuardus in suo Martyrologio, dum ad hunc diem tertium Iunii ita scribit: [& memoria in Martyrologiis.] Apud Aretium, civitatem Tusciæ, sanctorum Martyrum Pergentini & Laurentini fratrum; qui persecutione Decii cum essent pueri, post dira supplicia tolerata, & magna miracula ostensa, gladio cæsi sunt. Eadem habentur in Martyrologio Romano; & additur sub Tiburtio Præside, circa quem consentiunt plurima Mss. Martyrologia, etiam sub nomine Adonis, & posteriora a variis excusa: Ipse Wandelbertus his olim eos versibus honoravit

Pergentinus item Laurentinusque, cruoris
Et generis Ternas gemino fulgore venustant.

[2] Dicuntur in Actis num. 3 Verbo prædicationis suæ multos ad fidem Christi perduxisse: & per eorum miracula num. 4, multi crediderunt Domino Jesu Christo, & ipsi ministri crediderunt Christo. Iidem num. 6 conversos ad fidem instruunt, & mittunt ad Cornelium Sacerdotem, ut baptizentur. [An 400 Martyres jungendi.] Sed & baptizati sunt fere sexaginta viri; & num. 5 amplius quam ducenti viri crediderunt. In antiquo Martyrologii Hieronymiani apographo Epternacensi ista leguntur: Apud Aretium Tusciæ, Laurentii & aliorum quadringentorum. Rabanus in suo Martyrologio: In Tuscia, Laurentii, & aliorum quadringentorum. Notkerus; Apud Aritium, civitatem Tusciæ, sanctorum Martyrum Pergentini & Laurentini fratrum… & aliorum plurimorum quadringentorum.

[3] Verosimile sit, huc spectasse suppositicium Bedam, cum ad diem sequentem posuit, S. Laurentium cum aliis quadraginta in Tuscia, ac voluisse scribere Quadringentos, quamquam in Actis nihil de ipsis legatur. Verisimile quoque fit trium auctorum testimonio eos revera Aretii passos esse: quapropter eosdem in titulo proposuimus. Fortaßis inter illos etiam fuit Cornelius Presbyter, qui in Actis Sanctus appelatur: & Pergentina soror, in Ms. Florario, Greveno Canisio aliisque recentioribus indicatur, partim hoc, partim die V Iunii. Qui supra Laurentinus, & non Laurentinus appellatur; is apud Bellinum, in editione Veneta anni 1498, est Valentinus: sed in editione Parisiensi anni 1521. facta correctione, dicitur Laurentinus; ut mirum non sit si errore amanuensium scriptas est Laurentius. Non tamen arbitramur hos quadringentoscum SS. Pergentino & Laurentino, eodemve aut die aut anno martyrium subiisse; sed diversis eos autem post mortem Decii fuisse coronatos, ob aliquam; cum his martyribus connexionem, atque simul cum illis collocatos.

[4] In fine Actorum dicitur, quod Christiani noctu collecti, una cum Pergentina Sanctorum sorore, sepelierunt eos non longe a Civitate prope fluvium qui dicitur Castrum, [Corpora ubi sepulta] quomodo etiam ad XIX hujus mensis videbimus Sanctorum Martyrum Gaudentii Episcopi & Culmatii Diaconi corpora sepulta, non longe a civitate Aretii, juxta Theatrum & flumen Castrum, idem forsitan de quo Leander in Thuscia, supra Aretium flumen, e jugis ubi Mons-acutus, in Arnum profluens Ciassa. Hoc certius, templum Sanctorum Martyrum Pergentini & Laurentini non longe ab urbe Aretia situm visi, uti scribit Augustinus Florentinus Hist. Camald. lib. 2 cap. 35; eodem verosimiliter, aut vicino loco, ubi condita primum corpora fuerunt: quod templum circa MCCXXVII Camaldulensibus traditum fuisse idem Auctor ibidem ait. Istic etiam ipsa sacra pignora servari atque in veneratione præcipua haberi vix dubito, nisi forte ob varias temporum calamitates intra urbem ablata illa sint: quod nihil prohibet quominus Reliquiæ nonnullæ etiam alio translatæ credantur. Aliquas certe S. Laurentini Martyris asservari Bononiæ, [Particula aliqua an Bononia?] in ecclesia Sanctimonialium sub nomine Iesu & Mariæ, in via Galiera, indicat Masinius in Bononia perlustrata, ad hanc III Iunii. Si sciri posset, unde eas habuerint, certius definiretur, sintne Patroni Aretini, an non. Verum intelligo ex responso Illustriss. Comitis Valerii de Zanis, non modo instrumentum donationis nullum; sed nec Reliquiam quidem ipsam, licet diligentißime quæsitam, nunc inveniri; ut oporteat exiguam plane fuisse particulam, cui affixum nominis Schediasma Masinius quidem legerit, sed ipsum postea casu dilapsum perierit.

ACTA VETUSTA MARTYRII.
Ex Mss. codicibus variis.

Pergentinus, Frater Martyr Aretii in Hetruria (S.)
Laurentinus, Frater Martyr Aretii in Hetruria (S.)
Quadringenti, Martyres Aretii in Hetruria (SS.)

BHL Number: 6632

EX MSS.

[1] In diebus Decii Cæsaris urbis Romæ, multæ persecutiones erant adversus Christianos, [Sub Decio] multaque præcepta proposita, ut si quis Christum coleret, diversis pœnis interficeretur; inventi vero si non sacrificarent, capitalem subirent sententiam. Eodem tempore, dum peragraret impiissimus Decius Cæsar universas civitates regionesque, cum suis consiliariis & ministris, venit in civitatem Aretinam. Erat autem unus ex Consiliariis Decii Cæsaris, nomine Tiburtius, exercens crudelissimam persecutionem adversus Christi nomen. [apud Aretium Christiani fratres] Tunc unus ex Paganis dixit ei: Sunt hic duo viri, fratres uterini, Pergentinus & Laurentinus nomine, de genere nobili; qui Christianos se profitentes, quotidie ad scholam pergunt & erudiuntur litteris, ut plenissime Christi præcepta, quæ scripta sunt, cognoscere possint. Si eos sic dimiseris, magnum malum adveniet civitati isti, totumque populum istum ad Christi culturam perducent. Tunc Tiburtius his auditis, in ira furoris sui jussit eos accersiri, & ante suum conspectum adduci. Milites vero cum festinatione comprehenderunt eos, [comprehensi, animant se mutuo:] dixeruntque ad Sanctos: Dominus noster Tiburtius vos vocat: nam non nostra potentia ducimini. Cumque ducerentur, dixit Pergentinus ad Laurentium fratrem suum: Modo appropinquabit certamen nostrum. Respondit B. Laurentinus, & dixit: Domine frater, non metuamus ista tormenta , sed potius timeamus æternum supplicium, & Redemptorem nostrum, qui docuit ut non metuamus eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere. [Matth. 10] Pergentinus dixit: Eamus viriliter, & stemus in fide, præcepta tyranni non metuentes. Sed ego eligo te priorem, ut respondeas Judici: quoniam tibi data est scientia loquendi & respondendi, major quam mihi.

[2] Cum autem perducti fuissent ante conspectum Tiburtii; dixit eis: Quare ista audio de vobis, [adducti ad Tiburtium,] ut relinquatis Deos quos colunt piissimi Imperatores, & quibus Dominus noster cervicem flectit; & sequimini Christum, qui a Judæis interfectus est? B. Laurentinus dixit: Nos alium Deum nescimus præter ipsum Jesum Christum, filium Dei vivi, [& constanter fidem professi,] qui fecit cælum & terram, mare & omnia quæ in eis sunt. Deos, quos tu dicis, scimus esse, omni pollutione coinquinatos, surdos & mutos, sine visu vel auditu; & nisi custodiantur ab hominibus, rapiuntur; & ne ab aliquo dejiciantur impulsu, vinculis ferreis coarctantur & plumbo: qui nec sibi, nec aliis auxilium præstare possunt. Tiburtius Consiliarius dixit: Parco modo vobis, [dimittuntur:] quoniam de genere nobili estis. Ite & relinquite istam vanam religionem, quam colitis: nam si iterum ista audio de vobis, diversis cruciatibus vos interire faciam.

[3] Tunc Beatissimi Laurentinus & Pergentinus exierunt de conspectu Tiburtii; [multos convertunt:] magisque accensi in fide Christi, quotidie Dominum deprecabantur, die noctuque flectentes genua sua. Per singulos itaque dies crescebat fides sancta in operibus multis; & verbo prædicationis suæ, multos ad fidem Christi perducebant. Et quia veritas abscondi non potest, Euangelista testante, qui ait, Non potest civitas abscondi super montem posita, neque accendunt lucernam, & ponunt sub medio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt; & quia lux lucet in tenebris; [Matt. 5, 15] Pagani, videntes mirabilia quæ Deus operabatur per Sanctos suos, & quia multi ad fidem Christi convertebantur; [reducti ad Tiburtium] indignati sunt, & comprehenderunt eos, duxeruntque ad Tiburtium Consiliarium. Qui dixerunt ei: Nihil profuit verbum prædicationis tuæ. Ecce isti, quos docuisti ut recederent a vanitate superstitiosa, non solum non audierunt te, sed etiam per magicas artes suas totum populum subverterunt. Tiburtius Consiliarius dixit ad Sanctos, Quare sic fecistis, ut nec piissimum Cæsarem, nec me volueritis habere propitium? S. Pergentinus respondit: Nos propitium habemus Dominum Jesum Christum. Propitiationem tuam illi quærant, qui Christum propitium habere non merentur; & terrores vestros illi metuant, qui Regem æternum non metuunt.

[4] [suspensi cæduntur fustibus:] Statim Tiburtius, exiliens de sede sua, scidit vestimenta sua, & ait: Numquid non vobis inducias dedi, ut relinqueretis vanam doctrinam? Sed Christum vestrum nunc me præsente a prædicatis. Jussitque Sanctos levari catenis, & fustibus diutissime cædi. Cumque cæderentur, psallebant Sancti, dicentes: Domine Deus in adjutorium nostrum intende, Domine ad adjuvandumnos festina: & subito arefacta sunt brachia eorum, qui cædebant eos. Videns hæc Tiburtius, stupefactus est: ministri vero præ dolore clamabant: Brachia nostra velut arefacta sunt: rogamus vos servi Dei, orate ad Dominum vestrum pro nobis: & si nos salvos fecerit, [brachia lictorum arefacta sanant,] credimus in ipsum. Sancti vero deprecati sunt Dominum, & salva facta sunt brachia ipsorum. Videntes ea multi qui aderant, crediderunt Domino Jesu Christo: sed & ipsi ministri crediderunt Christo, & laudaverunt Dominum una voce, dicentes: Non est alius Deus præter ipsum, [& convertunt multos.] quem prædicant Laurentinus & Pergentinus servi ejus. Dixit S. Pergentinus ad eos qui crediderunt: Audite Fratres, audite & intelligite nostra præcepta, & baptizemini, & eritis liberi ab omni nexu iniquitatis.

[5] [In carcerem retrusi,] Videns hæc Tiburtius, timuit: Beatissimos autem Laurentinum & Pergentinum jussit retrudi in carcerem: & jussit ut neque panem neque aquam darent eis. Cum autem introducti fuissent in carcerem; dixit S. Pergentinus ad Laurentinum fratrem suum: Frater, surge, invocemus Dominum nostrum Jesum Christum in auxilium nostrum. Et surgentes psallebant dicentes; Domine Deus salutis nostræ, in die clamavimus & nocte coram te, [post triduanum jejunium,] intret oratio nostra in conspectu tuo, inclina aurem tuam ad preces nostras, Domine. Itaque per tres dies & noctes non sumpserunt cibum: Angelus enim Domini de cælo veniens, fere in medio noctis tempore, attulit eis panem cælestem, & dixit: Surgite & comedite, quæ Dominus vobis transmisit ut manducetis. Ingressus vero est Angelus Domini, [resiciuntur pane per Angelum dato:] & totus carcer illuminatus est; & carcerarii, præ pavore exterriti, facti sunt velut mortui, & obdormierunt. Sancti vero, refecti pane cælesti, psallebant dicentes: Misericors & miserator Dominus, escam dedit timentibus se.

[6] Post hæc venerunt qui crediderunt in Christo, ut visitarent Sanctos, [conversos ad fidem instruunt,] una cum Pergentina germana ipsorum: & attulerunt ad custodes munera, ut eos ad Sanctos intromitterent: sed carcer apertus erat, & carcerarii velut mortui jacebant. Intraverunt ergo ad Beatissimos Pergentinum & Laurentinum, & jactaverunt se ad pedes eorum, & cum fletu dixerunt; Domini Patres, ecce carcer apertus est, & custodes tamquam mortui jacent. Venite & exite hinc, & alibi moramini (quia vita vestra nobis necessaria est) & nos amplius instruite, de nomine Domini Jesu Christi. Responderunt Sancti dicentes; Absit a nobis, Fratres, ut hanc rem faciamus; & coronam, [& baptizandos mittunt ad Cornelium Presbyt.] quam per fidem nostram meruimus, perdamus nunc: sed audite præcepta nostra, Fratres. Est hic unus de Sacerdotibus, nomine Cornelius, propter timorem Tiburtii nunc latitans: Ite & inquirite eum, & si invenire potestis nuntiate ei hæc omnia: & quanta Dominus noster Jesus Christus in nobis operatus est: quia ipse nos, & parentes nostros, vel nostram germanam, docuit de nomine Christi, & baptizavit. Ipse vos baptizabit aqua & Spiritu sancto. Baptizati vero, permanete in fide. Jactaveruntque se iterum ad pedes eorum, & planxerunt diutissime, & rogaverunt Sanctos, dicentes: Rogamus vos, Domini nostri, ut oretis pro nobis ad Dominum nostrum, ut salventur animæ nostræ. Sancti vero prædicaverunt eis, & oraverunt pro eis ad Dominum, & dixerunt: Domine Deus, Rex immortalis, qui permisisti nos ad fidem tuam venire; tu permitte & hos omnes ad tuam misericordiam pertingere. Et signantes eos emiserunt a se: exeuntes autem, quærebant b Sanctum Cornelium Presbyterum. Cumque invenissent eum, nuntiaverunt ei omnia de Pergentino & Laurentino. Gavisus est autem Sanctus Cornelius gaudio magno: statim catechizavit eos: & baptizati sunt fere sexaginta viri.

[7] Audiens hæc omnia Tiburtius Consiliarius, jussit Beatissimos Pergentinum & Laurentinum, cum omni festinatione, ante suum conspectum perduci. Cumque perducti fuissent, ait illis: [super prunas stant pedibus illæsis:] Per maleficia vestra evertistis totam civitatem istam. Respondit S. Laurentinus & dixit: Non sunt maleficia: sed beneficia Dei. Nos malefici non sumus, sed servi sumus Domini nostri Jesu Christi. Tiburtius dixit: Quid multum verbosamini? Aut sacrificate Deo Jovi, aut diversis pœnis nunc vos interficiam. S. Laurentinus respondit: Tu adora Deum Jovem, & genus tuum: nam nos Christum adoramus. Tiburtius vero indignatus est, jussitque adduci prunas viventes, & super prunas jussit Sanctos nudis pedibus stare. Cum autem stetissent super prunas, subito mortui sunt carbones, & facti sunt sicut frigida aqua. Populus itaque magis credebat in Jesu Christo. Dixerunt Pagani ad Judicem: Vides quoniam nobis nihil proficit: si eos amplius dimiseris, & civitatem & totum populum perdes. Tiburtius itaque jussit adduci Jovem ante suum conspectum, & ait ad Sanctos: Sacrificate Deo Jovi. Dixit S. Pergentinus ad Tiburtium; [statuam Fovis in pulverem redigunt:] Modo videbitis sacrificium nostrum. Et accesserunt prope idola: populus autem timorem faciebat, & cedebant ut ipsi sacrificarent Deo Jovi. Posueruntque Sancti genua in terra, & adoraverunt diutissime ad Dominum: cumque elevassent capita a terra, statim idolum liquefactum est tamquam c plumbum: jacta veruntque se, iterum in terram, & egerunt gratias Domino Jesu Christo.

[8] Factus est clamor magnus in populo, & crediderunt in illa hora, in Christo Jesu, [diutissime cæsi,] amplius quam ducenti viri. Pagani vero irruentes super Sanctos, d diutissime eos cædebant. Videns hæc Tiburtius, & se victum esse a Sanctis, feriens alapam in fronte sua, dixit. Væ mihi! superatus sum. Et jussit statim Sanctos capitalem subire sententiam. Milites vero duxerant eos foras civitatem ad decollandum. Cumque ducerentur, Sancti dixerunt ad milites: Rogamus vos, fratres, sustinete paululum, ut deprecemur Dominum nostrum Jesum Christum. Et jactantes se in terram, adoraverunt, & dixerunt; Tu es Protector noster, Domine; in manus tuas commendamus spiritum nostrum. Statim unus ex militibus, euaginato gladio amputavit prius caput Laurentini, & Pergentini similiter abscidit. [capite plectuntur:] Milites vero reversi sunt ad Dominum suum Tiburtium, renuntiaveruntque ei quæcumque fecerunt. Tunc Christiani, una cum Pergentina sorore ipsorum, collegerunt se noctu, & sepelierunt eos, non longe a civitate Aretina, fere mille passus, prope fluvium qui dicitur Castrum. Passi sunt autem Beatissimi Martyres Christi, Laurentinus & Pergentinus, [3 Funii.] sub Decio Imperatore in civitate Aretina, tertio Nonas Junii; regnante Domino nostro Jesu Christo, cui est laus & gloria, in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA G.H

a Ms. Aretinum Romæ asservatum, deprecamini.

b Nomen hujus Cornelii Presbyteri, necdum reperimus Sanctorum Catalogo aut Fastis adscriptum, sed forte inter 400 Martyres comprehenditur.

c Ms. Aretinum, tamquam pulvis. Petrus de Natalibus, idolum in pulverem redactum est.

d Ms. S. Maximini, mactaverunt eos, & diutissime cædentes, semivivos reliquerunt.

DE SANCTIS LUCILLIANO SENE; CLAUDIO, HYPATIO, PAULO, DIONYSIO, PUERIS; ET SANCTA VIRGINE PAULA SEU PAULINA; MARTYRIBUS BYZANTII IN THRACIA.

Circa CCLXXIII

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Memoria in plurimis Fastis, præsertim Græcorum.

Lucillianus Senex, Martyr Byzantii in Thracia (S.)
Claudius, puer Martyr Byzantii in Thracia (S.)
Hypatius, puer Martyr Byzantii in Thracia (S.)
Paulus, puer Martyr Byzantii in Thracia (S.)
Dionysius, puer Martyr Byzantii in Thracia (S.)
Paula, seu Paulina Virgo Martyr Byzantii in Thracia (S.)

AUCTORE C. J.

[1] Coepit Romani Imperii habenas Aurelianus anno vulgari CCLXX, tenuitque ad annum CCLXXV, movens interea in Christianos persecutionem, quam S. Augustinus nonam appellat. In hac, per Gallias quidem Christianæ fidei confeßionem sanguine suo subscripsere SS. Reverianus Episcopus, [Sub Aureliano passi SS. Lucillianus Socii,] Paulus Presbyter & Socii decem; de quibus I hujus egimus: Byzantii vero in Thracia, mirabile martyrium paßi sunt hoc III die, SS. Lucillianus (qui aliis Lucianus dicitur) Claudius, Hypatius, Paulus, Dionysius & Paula. Ex his Lucillianus, cum in provecta ætate e sacrificulo idolorum factus esset Christianus; conprehensus, cruciatus, conjectusque in carcerem, quatuor ibidem pueros itidem Christianos, modo nominatos, invenit, confortavit, secum ad palmam martyrii cælumque duxit. Denique Paula (quæ & Paulina) cum vulneræ horum Martyrum curasset, mercedis loco & ipsa comprehensa, varie cruciata, ac tandem necata, post illos ad sempiternam cæli gloriam Martyr evolavit.

[2] Horum ipsorum Martyrum memoria celebris, apud Græcos præsertim, [celebrantur in Menologio Basilii Imp.] agitur hodie; ac primo quidem in Ms. Menologio Basilii Imperatoris, annos abhinc facile septingentos exarato; quod ita habet: Λουκιλλιανὸς, ὁ τοῦ Χριστοῦ μάρτυς, ἦν μὲν έπὶ τῆς βασιλείας Αὐρηλιανοῦ· πρώτερον ἱερεὺς τῶν εἰδώλων ὑπάρχων ἐν τῇ πόλει Νικομηδείας, γηραιὸς τὴν ἡλικίαν· μετατεθεὶς δὲ πρὸς τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν, ἐκρατήθη καὶ παρεδόθη Σἱλβανῷ τῷ Κόμητι· καὶ μὴ πεισθεὶς ἀρνήσασθαι τὸν Χριστὸν, συνετρίβη λίθοις τὸ πρόσωπον· καὶ τυφθεὶς ῥαβδίοις, ἐκρεμάσθη κατὰ κεφαλῆς ἐπὶ ξύλου· εἶτα βληθεὶς εἰς φυλακὴν, εὗρεν ἐκεὶ παιδία τέσσαρα, διὰ τὴν εἰς Χριστὸν πίστιν ἀποκλεισθέντα, Κλαύδιον, Ὑπάτιον, Παῦλον καὶ Διονύσιον· καὶ περιχαρὴς γενόμενος, ἐστήριζεν αὐτὰ πρὸς τὴν πίστιν· καὶ μετ᾽ αὐτῶν τῷ Κόμητι αὖθις παραστὰς, καὶ μὴ πισθεὶς ἀρνήσασθαι τὸν Χριστὸν, ἐνεβλήθη εἰς κάμινον πυρός· καὶ ἐξελθὼν ἀβλαβὴς, ἤχθη δέσμιος μετὰ τῶν παιδίων εἰς τὸ Βυζάντιον· καὶ τὰ μὲν παιδία ἀπεκεφαλίσθησαν, αὐτὸς δὲ σταυρῷ προσηλωθεὶς, ἐτελειώθη.

[3] Lucillianus, Christi martyr, sub Imperatore Aureliano passus, antea idolorum Sacerdos Nicomediæ fuerat; deinde vero ætate jam provecta ad fidem Christi convertit sese, captusque & Comiti Silvano traditus est: cumque induci non posset ad negandum Christum; lapidibus faciem contusus, virgis cæsus, in caput e ligno suspensus est: tum in carcerem conjectus, invenit quatuor pueros, ibidem fidei Christianæ causa inclusos, Claudium, Hypatium, Paulum & Dionysium; quos delibutus gaudio in fide confirmavit, & socios habuit, cum denuo Comiti præsentatus fuit: a quo, nequidquam persuadere conato, ut Christum negaret, in caminum ignis immissus, & sine noxa indidem egressus, cum pueris vinctus Byzantium deductus est: ubi pueri quidem capite minuti, ipse vero in crucem suffixus, vivere desierunt.

[4] Hæc Menologium Basilii; quibus continuo subjicitur encomium S. Paulæ, [uti etiam S. Paula Virg. Mart.] interposito tamen novo hoc titulo (Καὶ ἄθλησις τῆς ἁγίας μάρτυρος Παύλης τῆς παρθένου. Et certamen sanctæ martyris Paulæ Virginis) contra quam faciunt Menæa, quæ Paulæ nomen cum nominibus Lucilliani & puerorum conjungentia, contextum utriusque encomii continuant sine interruptione. Sic igitur de Paula legitur in Menologio præfato: Ἡ τοῦ Χριστοῦ μάρτυς Παῦλα, συμπαροῦσα τῇ ἀθλήσει καὶ τοῖς ἀγωνίσμασι τῶν ἁγίων Λουκιλλιανοῦ καὶ τῶν παίδων, κατά τε τὴν φυλακὴν καὶ τὴν ὁδὸν, ἀπεσπόγγιζε τὰ ἅγματα καὶ τῶν τραυμάτων τὰ ἕλκη, θεραπεύουσα κατὰ δύναμιν τῶν Ἁγίων τὰ σώματα· ἦν γὰρ ἐκ προγόνων Χριστιανὴ, καὶ τοῦτο ἔργον ἦν αὐτῇ, τὸ ἐπισκέπτεσθαι τοὺς ἐν φυλακαῖς, καὶ τοὺς ὑπὲρ Χριστοῦ μαρτυροῦντας θεραπεύειν καὶ διατρέφειν· διὰ ταῦτα οὖν κρατηθεῖσα, ἤχθν καὶ αὐτὴ πρὸς τὸν Κόμητα Σιλβανόν· καὶ μὴ πεισθεῖσα θῦσαι τοῖς εἰδώλοις, ἐτύφθη σφοδρῶς· καὶ ταῖς ἐπιφοραῖς τῶν ῥάβδων τὸ σῶμα διαλυθεῖσα, ἐπιστασίᾳ Ἀγγέλου ἐγένετο ὑγιής· καὶ πάλιν προσαχθεῖσα τῷ Κόμητι, εἰς κάμινον ἐνεβλήθη πυρός· καὶ ἐξελθοῦσα ἀβλαβὴς, ἐπέμφθη καὶ αὐτὴ εἰς τὸ Βυζάντιον, καὶ ἀπεκεφαλείσθη ἔνθα καὶ ὁ ἅγιος Λουκιλλιανός.

[5] Paula, Christi Martyr, cum præsens adesset certamini & conflictationibus Sanctorum Lucilliani & Puerorum, tam in carcere, quam per viam, spongia detergebat eorum sanguinem, & vulnera mundabat a pure; itaque pro viribus curabat Sanctorum corpora. Erat enim ex parentibus Christianis prognata & fidelis, in id præcipue intenta, ut visitaret carcere detentos, & mederetur atque aleret pro Christi nomine martyrium subeuntes. Quamobrem comprehensa, & ipsa ducta est ad Comitem Silvanum: cumque induci non posset ad sacrificandum idolis, crudeliter cæsa & verberibus virgarum toto corpore laniata, Angeli, visibilem se monstantis, curatione sanitatem recuperavit. Deinde ad Comitem reducta, in ardentem conjecta est fornacem, e qua exivit illæsa;: tum missa etiam ipsa Byzantium, præciso capite, Martyr obiit, eodem quo S. Lucillianus loco. Perparum ab hise discrepant quæ de memoratis Martyribus leguntur in magnis Græcorum Menæis excusis, uti etiam in Synaxario Ms. Ecclesiæ Constantinopolitanæ, quod Menologio Basiliano fortasse vetustius est, servaturque in Collegio. Parisiensi Societatis Iesu; nisi quod addant, S. Lucillianum domicilium habuisse non procul ab urbe Nicomedia: pueros (quos tres tantum ponunt Menæa) cum sancto sene in caminum ignis immissos, flammasque superveniente imbre extinctas esse.

[6] In encomio S. Paulæ vix plura super addunt prædicta Menæa & Synaxarium: quia tamen de illa mentio nulla fit in Actis encomiasticis, quæ mox daturi sumus; juvat hic textum integrum Synaxarii, saltem latine proferre; qui sic sonat. Sancta autem virgo Paula, quæ præsens erat, in via curabat eorum vulnera, & finito martyrio colligebat Reliquias. Hauserat enim a parentibus Christianam fidem, & exercere se gaudebat adeundo carceres, fovendo, medicando, alendo pro Christi nomine patientes. Hinc ipsa quoque comprehensa, ad Comitemque deducta, cum idolis litare nollet, spoliata vestibus, primum loris, deinde virgis cæditur: & postquam iteratis verberibus & multiplicatis plagis crudeliter saucia & laniata esset, ab Angelo ipsam, visitante sanitati pristinæ restituta, atque ad perferendum martyrium animata est. Post hæc denuo sistitur Comiti, cui quod crudelitatem suam exprobrare ausa esset, os contunditur graviter, & custodia redditur: ex qua porro iterum protracta in quæstionem, & in fornacem injecta, integra & inviolata inde exivit. Denique, prolata sententia, capitis damnata; & Byzantium, uti jusserat Comes, avecta; [quod ecclesias duas profert Cangio ignotas,] eodem in loco, ubi S. Lucillianus cum pueris certamen absolverat, & ipsa, cervice resecta, martyrii palmam reportavit. Celebratur autem horum (nempe Lucilliani, quatuor Puerorum, & Paulæ) festum in sacratissimo eorumdem templo, quod prope abest ab æde Archistrategi Michaëlis in Oxia.

[7] Neutra illarum ædium nota est eruditißimo Cangio in Constantinopoli Christiana. Quare in gratiam illorum, qui antiquitatum Byzantinarum studiosi sunt, ipsum contextum Græcum, ea continentem, hic repræsentare ex Menæis impreßis lubet, cum Synaxarium ad manum non sit, ut inde proferre nunc poßim. Ajunt igitur Menæa: Τελεῖται δὲ ἡ αὐτῶν σύναξις ἐν τῷ ἁγιωτάτῳ αὐτῶν μαρτυρίῳ, τῷ ὄντι πλησίον τοῦ Ἀρχαγγέλου Μιχαὴλ, ἐν τῇ Ὀξείᾳ. Codex Ms. Bibliothecæ Ambrosianæ in quarto, signatus I, num. 364, simile elogium S. Paulæ (quam Paulinam appellat) exhibet, præter clausulam modo dictam de templis. Codex Ms. Chiffletianus, eadem fere quæ Menæa excusa prosecutus, hosce qualescumque versus subjungit.

Σταυρῷ αμφὶ τρίτην Λουκιανὸν θανάτωσαν,
Οὐχ ὡς ὁ Χριστοῦ καὶ τίτλον φέρων ἄνω;

Lucillianum tertia occidit cruce,
Christi ferentem numquid ut titulum supra?

Οὐκ ἄξια πρὸς μέλλον, ὡς Παῦλος, κλέος
Τὰ νῦν πάθη φάσκουσα, τέμνεται Παῦλα.

Quæ patimur hic, nil sunt futuram ad gloriam,
Paula, inquit, uti Paulus; & gladio cadit.

Τοὺς παιδαρίσκους, ὧν ἀριθμὸς δὶς δύο,
Θεοῦ πατρὸς τίθησιν υἱοὺς ἡ σπάθη.

Ætate pueros bis duos, Dei patris
Mucrone diro filios ensis facit.

[8] Encomia præmissa, sed contractiora, legere est etiam in Menologio Græcorum Iacobi Sirleti, eoque citato in Martyrologio Romano. [nec non Sirletus,] Magnis Menæis impreßis similia sunt quæ habentur apud Maximum Cytherorum Episcopum in Vitis Sanctorum: utrobique enim tres tantum Pueri adnumerantur, Claudio prætermisso, & paßi dicuntur sub Libanio Præside; qui aliis Silvanus Comes appellatur. [Horologiū Cryptæ-Ferratæ,] Anthologium novum, auctoritate Clementis VIII excusum Romæ, de S. Lucilliano & Pueris illa fere habet, quæ supra jam dedimus, sed de S. Paula ejusve elogio nihil meminit. Horologium, secundum vetustum ordinem & Typicum monasterii Cryptæ-ferratæ anno MDCLXXVII Romæ impressum, in adjuncto sibi Menologio aliud non habet III Iunii, quam, τοῦ ἁγίου μάρτυρος Λουκιλλιανοῦ, Sancti Martyris Lucilliani. [Molanus, Galesinius,] Ejusdem meminit Molanus; ejusdem & Sociorum, Galesinius. Certamen S. Lucilliani & Pauli (Paulæ potius) & Puerorum, qui cum ipsis erant, notat Kalendarium Arabo-ægyptiacum, ex Arabico Latine factum a Gratia Simonio, Collegii Maronitarum Romæ pridem alumno, [& Kalendarium Araboæ-gyptiacū,] deinde Archiepiscopo Tyrensi in Syria creato. Kalendarium item nostrum Græco-Moscum, primo Maji Tomo præfixum; tam Paulæ, quam Lucilliani & Sociorum quatuor Puerorum notitiam habet, repræsentans omnes in una eademque imagine ibi videnda. Menologium vero Slavo-Rußicum, quod Baro Sparwenfeldius Latinum nobis dictavit, sancti Martyris Lucilliani & sociorum passionem sub Aureliano adscribit anno CCLXXIII; [uti & Græco-Moscum.] unde rursum convincimur annos Moschis computari secundum Æram vulgarem: nam secundum Græcos, octennio nobis lentiores, computatur mortuus esse Aurelianus, anno CCLXVII, qui nobis obiit anno CCLXXV; atque adeo si computum Græcorum sequerentur Rußi: dicere deberent passum esse Lucillianum anno CCLXV, aut saltem ante obitum Aureliani.

[9] Ejusdem Reliquias, Constantinopoli in propria collocatas æde, ut supra dictum est, [Reliquiæ an & quales Trecis] multis claruisse miraculis, patet ex epilogo Encomii mox dandi: an inde, ante vel post captam urbem a Latinis primum, deinde a Turcis; & quo ablatæ sint, nobis non constat. Nicolaus Des-Guerrois, de Sanctis Ecclesiæ Trecensis agens, proponit ordine mensium festa Sanctorum istius diœcesis: & die III Iunii affert S. Lucillianum Martyrem cum Sociis suis: moxque in indice Alphabetico ait, brachium ejus esse in S. Stephani: porro in corpore libri sub anno 350, postquam fuse ac fere supervacaneis verbis historiam protraxit, pro conclusione asserit, S. Lucillianum cum sociis martyrium subiisse tempore Juliani Apostatæ, circiter annum CCCLXII; ac Trecenses, in ecclesia Collegiata S. Stephani, possidere brachium ejus. Si tamen ultima istius asserti pars non sit fundatior quam prima; [& Bononiæ.] ambas pro conjecturis habendas existimo: in tempore enim Martyrii aßignato, centum fere annis aberratur; quoniam illud non sub Juliano, sed Aureliano contigisse constat, ex præmißis. Antonius Masini, in Bononia perlustrata, ad hunc diem scribit, in civitate illa, Reliquias S. Claudii Martyris, asservari in ecclesia S. Petri; & S. Paulæ Virginis & martyris, in ecclesia S. Mariæ Servorum. Suspicabar Reliquias hic intelligi aut insignes, ob quas divinum Officium dici posset, aut certe admodum notabiles, quæ in peculiari honore essent: sed id suspicari, saltem de Reliquiis S. Paulæ, non patitur Eruditißimi Comitis Valerii Zani, illa super re a nobis consulti, rescriptum, sic inquientis: De S. Paula Virg. & Mart. apud Patres Servitas nulla reperitur authentica scriptura, nulla memoria; nec scitur unde Reliquiæ istæ sint extractæ, aut quomodo illuc apportatæ. Porro frustulum exiguum ossis est, reconditum cum aliis Reliquiis in grandi tabernaculo; exponiturque solennioribus festis in ara principe, cum aliis Reliquiarum capsis, inauratis & crystallo tectis. Quamobren cur ad hunc diem potißimum retulerit Masinius Sanctos hosce, aliam subesse causam non opinor, quam quod in Martyrologio Romano hodie eadem nomina occurrant.

[10] Quæ jam præmisimus elogia, fundamentum laudationis suæ suppeditarunt Encomiastæ, [Acta unde sumpta ?] cujus mox orationem subjiciemus. Quidquid enim ille amplificat, inde videtur hausisse; nisi quod sub calcem insinuet, aliquod beneficium curationis sibi ægroto a S. Lucilliano, cum Pueris apparente, collatum esse. Oratio illa Ms. hactenus nuspiam per typos publicæ luci data, extat in Bibliotheca Vaticana; estque illa ipsa, quam in Ephemeridibus Græco-Moscis die III Iunii querimur nobis adhuc deesse. Postea vero exemplum ejus, Romæ describi curatum, ipse mecum non ita pridem in Belgium contuli, Latinum feci, & illustrare conatus fui: atque inde nunc primum tam in una quam altera lingua publici juris per typos fit. Titulus, qui nomina Martyris præcipui & Auctoris continet, iste præfigitur: Φωτίου, τοῦ μακαριωτάτου Σκευοφύλακος τῶν ἁγίων Ἀποστόλων καὶ Λογοθέτου, ἐγκώμιον εἰς τὸν ἅγιον ἱερομάρτυρα Λουκιλλιανόν. Sancti Martyris Lucilliani Encomium, auctore beatissimo Photio, sanctorum Apostolorum Sceuophylace ac Logotheta. De auctore nihil nobis aliunde innotuit. Per ecclesiam sanctorum Apostolorum, cujus Sceuophylax fuit, illa verosimiliter intelligenda est, quæ a Constantino Magno primum excitata sub illo titulo, & Imperatorum sepulturæ destinata, æmula deinde fuit sanctæ ac celeberrimæ Sophiæ.

[11] Aliam quoque Vitam eorumdem SS. Lucilliani & Sociorum incerto Auctore indicat Leo Allatius in Diatriba de Simeonum scriptis pag. 119, cum hoc exordio: Βασιλεύοντος Αὐρηλιανοῦ ἦν ἀτριοισμὸς μέγας τῶν Χριστιανῶν ἐν τῇ Νικομηδέων πόλει. Sed illam hactenus nancisci non potuimus. [An Presbyter Lucillianus?] Fortaßis ea nobis dubium solveret, fueritne post conversionem suam Christiani Sacerdotii Ordine initiatus Lucillianus, nec ne? Tacent de tali Sacerdotio omnia, quæ huc usque adduximus, monumenta: sed asserit Oratio Photii, mox danda, num. 2 his verbis; Ὁ μυστὴς τῆς Χάριτος γενόμενος, quod Sacerdos gratiæ factus sit. In eamdem sententiam propendit jam tum P. Papebrochius in Ephemeridibus supra citatis, priusquam vidisset orationem Photii; credo, quia istic repræsentatur Lucillianus in casula, cum libro Euangeliorum in manu, uti fere Sacerdotes solent. [Talem Habessini agnoscunt in suis Hagiologiis.]

[12] Hagiologium Metricum Habeßinorum, cujus Latinam versionem Iobus Ludolfus nobis commodavit, certos nos reddit, S. Lucilliani ac Sociorum paßionem in Ægypto quoque notißimam fuisse; imo apud eosdem olim extitisse pleniorem integrioremque illius historiam. Siquidem ejus notitia, per Ægyptios ad Æthiopes translata, etiam maxillas ei confractas fuisse docet: sic enim ibi ab Auctore salutatur: Saluto Lucianum, (nam sic ibi scribitur) qui consecutus est laudem cum quatuor [pueris] patienter sustinendo tormenta: quia sacrificium Excelsi præferebat sacrificiis idolorum: quapropter maxillam ejus confregerunt saxis, & transfoderunt eam: itaque animam suam reddidit. Ubi etiam haud obscure confirmatur Presbyteratus ejus, a Photio assertus.

ENCOMIUM
Auctore Photio Sceuophylace & Logotheta C. P.
Ex Ms. Bibliothecæ Vaticanæ.
Interprete Conrado Janningo.

INTERP. C. J.

CAPUT I.
Lucilliani vita, ante & post conversionem.

Πάλαι μὲν ἐγκωμιάζειν τὰς τοῦ μεγίστου Μάρτυρος Λουκιλλιανοῦ ἀριστείας ἐφιέμενος, ὑπὸ τῆς περὶτοῦ λέγειν στενότητος ἀνεκοπτόμην τῆς ἑγχειρήσεως· τό τε γὰρ ὑπερφυὲς τῶν ἄθλων καὶ τῶν κατορθωμάτων μέγεθος, ἰλιγγιᾷν μὲν τὸν νοῦν, σιγᾷν δὲ τὴν γλῶτταν καλῶς ὑπετίθεντο. Μεγάλοι γὰρ ὡς ἀληθῶς, μεγάλοι τῶν Μαρτύρων οἱ πόνοι τε καὶ ἄθλοι, καὶ πᾶσαν ὑπεραίροντες ἐγκωμίων ὑπόθεσιν καὶ λόγων δεινότητα. Εἰ γὰρ τὸ τῆς καρτερίας αὐτῶν ὕψος, καὶ ἀσώματοι νόες κατεπλήγησαν, πῶς ἂν βροτεῖος νοῦς ἀξίως τούτους ἐγκωμιάζειν ἐξισχύσειεν; Ἐπεὶ δὲ πόθος, ὑποσμύχων ἔνδοθεν τὸν περὶ τὸν ἀθλοφόρον διαπύρως ἀνέφλεγεν ἔρωτα, ἄλλος τε καὶ τὸ τῶν φιλτάτων ἐπίταγμα συνελθὸν, εἰς τούτο ἐφθη προτρεπόμενον καὶ τὸν ὄκνον ἀνακαθαιρόμενον, καὶ χρέους λοιπὸν ἔκτισις, οὐκ ἐπίδειξις λόγων, ἡ ὑπόθεσις γεγένηται· οὐ θεμιτὸν ἡγησάμην τῆς καταξίαν εὐφημίας ἀπολειπόμενος καὶ τῆς δυνατῆς ἀμελῆσαι· οἷς γὰρ ὁ ἔπαινος οὐκ ἐπείσακτος, ἀλλ᾽ οἴκοθεν φέρει τὸ βέβαιον, τούτοις ὡς ἀληθῶς ἡττᾶται καὶ τῶν λόγων ἡ δύναμις, καταπολὺ λειπωμένη τῆς ἐναργοῦς τῶν πραγμάτων ἐμφάσεως. Ἔτι δὲ καὶ πρὸς το τῶν ἐπαίνων κέρδος ἀφορῶν καὶ τὴν ἐντεῦθεν ἀναλογιζόμενος ὠφέλειαν (ἔσται γὰρ τῷ τε λέγοντι φωτισμὸς ψυχῆς, καὶ τοῖς ἀκούουσι ζῆλος ἔνθεος, καὶ τῶν ὁμοίων μίμησις) ἐπὶ τὸν τοῦ λόγου πάροχον Θεὸν ἐλπίσας, καὶ τὴν τοῦ ἐγκωμιαζομένου πρεσβείαν σύνεργον γενέσθαι καθικετεύσας, προθύμως ἐμαυτὸν πρὸς τὸν ἀγὠνα φέρων τῶν λόγων ἐπέδωκα, φίλον ἐπιστάμενος Θεῷ καὶ τῷ Μάρτυρι τὸ καταδύναμιν.

Ὁ μακαριώτατος τοίνυν Λουκιλλιανὸς (ἵνα ταύτην ἀπαρχὴν ποιήσωμαι τῆς διηγήσεως) ὁ διαυγὴς τῆς οἰκουμένης φωστὴρ, ὁ μεγαλοφωνότατος τῆς ἀληθείας κήρυξ, τὸ πάντων ἐμοὶ τιμιώτατον καὶ πᾶσιν ὁμοίως ποθούμενον ὄνομα, ἱερεὺς εἰδώλων ὑπῆρχεν τὸ πρότερον, καὶ τῷ τῆς ἀγνοίας μεδίῳ τὸ διαυγὲς τῆς ψυχῆς ἐκαλύπτετο· μυστὴς τῆς χάριτος γενόμενος ὕστερον, καὶ ταῖς ἀκτῖσι τῆς πίστεως καταλάμψας τὴν σύμπασαν. Καὶ μή μέ τις μικροψύχως καθυβρίζειν ὑπολογίσοιτο τὸν Μάρτυρα, τῆς αὐτοῦ προτέρας διαγωγῆς μνήμην ποιούμενον· ἐπεὶ καὶ τον μέγαν Παῦλον Εὐαγγλιστὴν Ματθαῖον παραγράψοιτο· ὧν ὁ μὲν ἄκρας ἀρετῆς ἐπιβὰς, τὴν προτέραν ἀναστροφὴν διαγορεύειν οὐκ ἀπατριοῖ· ὁδὲ, τὴν εὐαγγελικὴν διεξιὼν συγγραφὴν, τελώνην ἑαυτὸν ὁνομάζων οὐκ ἐγκαλύπτεται. Οὐ γὰρ τοῖς προτέροις ἐπαισχύνονται, τοῖς δευτέροις ἐγκαλωπιζόμενοι.

Ἐπεὶ δὲ τοῦ θείου κηρύγματος πανταχόσε γῆς καταγγελλόμενον τὸ μέγα τεράστιον τῆς ἐν ἀνθρώποις τοῦ Σωτῆρος ἐπιδημίας διηγορεύετο, ἕαγον ἅπαντας πρὸς τὴν αὐτοῦ ἐπίγνωσιν, καὶ οὗτος ἀγρεύεται θείᾳ σαγήνῃ, καὶ τοῖς τῆς πἰστεως δικτύοις ἐμπερικλεῖται, οὐ φωνῆς ἄνωθεν καλούσης προσδεόμενος, οὐδὲ ἀστραπῇ τὰς ὄψεις ἀμαυρούσῃ τὴν ἀσέβειαν παιδευόμενος· ἀλλὰ σώφρονι νῷ πρὸς τὴν ἀλήθειαν μεταστοιχειούμενος. Πατρίδος γὰρ τῆς οὐρανίου τέκνον ὡ, ἀληθῶς ὑπάρχων, καὶ ἐν ταύτῃ προγνωστικῶς πολιτογραφηθεὶς, οὐκ επιπολὺ νοθεῦσαι τὴν εὐγένειαν ἐκαρτέρησεν· ἀλλ ὡς προγνωσθεὶς καὶ προκληθεὶς παρὰ τοῦ τὰ πάντα σοφῶς Θεοῦ διακυβερνῶντος καὶ διεξάγοντος, ἔσπευσε σύμμορφος τῆς τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ εἰκόνος χρηματίσαι, δικαιωθεὶς τῇ χάριτι καὶ βασιλείας κληρονόμος γενησόμενος. Ὅτε τοίνυν ὁ καιρὸς ἐνέστη τῆς κλήσεως, οὐκ ἀναβολῇ καὶ ὑπερθέσει ταύτην παρεπέμψατο, ἁλλὰ ταχὺς ὑπήκοος τῷ καλοῦντι γνωρίζεται, καὶ τὴν πρὸς τὸ κρεῖττον ῥοπὴν εὐγνώμονι λογισμῷ παραυτίκα ἐπιδείκνυται· διὸ καὶ τὴν ἐπὶ γῆς πατρίδα, καὶ γένος ἅπαν, καὶ εὐκληρίαν, καὶ τὴν προσοῦσαν ὕπαρξιν παρὰ φαῦλον θέμενος, καθάπερ γῆ καλὴ καὶ εὔφορος, τὸν καταβληθέντα σπόρον τοῦ θείου κηρύγματος ἐν ἑαυτῷ δεξάμενος, τῷ θείῳ προτρέχει λουτρῷ τοῦ βαπτίσματος, καὶ τήν τε προγονικὴν παλαιότητα, καὶ τὸν ἐν τῆς δεισιδαιμονίας ῥύπον ἀποτιναξάμενος, ὅλος λοιπὸν καθαγνίζεται, καὶ τὸν καινὸν ἁμφιέννυται ἄνθρωπον, τῇ τοῦ φωτὸς μετουσιᾳ φῶς γινόμος, καὶ τῇ τοῦ πνεύματος παλιγγενεσίᾳ, υἱὸς Θεοῦ χρηματίζων ἄψευδέστατος.

Ἀλλ ἐπείπερ τῷ δώρῳ τῆς χάριτος ἔδει τινὸς καὶ προς ἐργασίας,· ἱνὰ μὴ τὸ ὄλον ᾖ μόνου τοῦ χαρίσματος, ἀλλά τις δειχθῇ καὶ τῆς τοῦ συνεισενεγκόντος εὐγνωμοσύνης φλοτιμία· ἤδει δὲ ὡς αἱ ἐν ἡσηχίᾳ καὶ μονότητι ἀρεταὶ κατορθουμέναι, μονιμωτέραι πως καὶ δυσκίνητοι καθίστανται, ὄλης πρὸς ἑαυτὴν τῆς ψυχῆς συννευούσης, καὶ τῷ ἀνεπιθολώτῳ καὶ ἀταράχῳ τοῦ νοὸς πρός τε τὴν τοῦ λείποντος κτῆσιν θερμῶς ἐπισπευδούσης, καὶ τὴν τοῦ κτηθέντος φυλακὴν βεβαίως κατεχούσης, ἐντεῦθεν εἴς τι χώρίον καθαρὸν θορύβου καὶ πάσης ταραχούδοις συγχύσεως καὶ βιωτικῆς τύρβης ἀπανίστατο, τῇ τε τῶν γραφῶν μελέτῃ τὸν θεῖον ἀνάπτων σπινθῆρα, καὶ ταῖς θείαις θεωρίαις τὸν νοῦν ἐλλαμπόμενος, πρὸς δὲ τὴν τῶν ἀρετῶν ἀνάληψιν ἐξασκούμενος, διὰ ταύτης πολυπλασιάζειν τὸ τῆς χάριτος τάλαντον κατηπείγετο, δικαιοσὺνῃ λαμπρυνόμενος καὶ ἀνδρείῳ ψυχῆς κατακοσμούμενος, φρονήσει κυβερνῶν τὰ τῆς ψυχῆς αἰσθητήρια, καὶ τοῦ χείρονος τῷ κρείττονι διδοὺς τὴν κυριότητα, τὴν δὲ σωφροσύνην ἔκπαλαι σύνοικον ἔχων, τότε καὶ μᾶλλον τῇ ταύτης αἴγλῃ ἐπωραΐζετο, αὐτοκράτωρ κατὰ τῆς τῶν παθῶν τυραννίδος σαφῶς ἀγωνιζόμενος φιλοπτωχίας επιμελούμενος, καὶ δι᾽ αὐτῆς πρὸς ἀγαπὴν χειραγογούμενος, χρηστότητα ἐπιδεικνύμενος, καὶ ἐπιεικείᾳ τρόπων σεμνυνόμενος, τὴν ἔφεσιν δὲ πᾶσαν πρὸς τὸν ποιήσαντα ἐπανάγων, τὸν δίκαιον καὶ καταφύσιν θυμὸν τοῖς νοητοῖς θηρίοις παρέθηκεν, καὶ τὸν θεῖον φόβον ὥσπέρ τινα τῶν τοιούτων καλῶν ἐπιστήσας φύλακα, πρὸς αὐτὴν ἐχώρει λοιπὸν τὴν θείαν ἀγάπησιν, ὑπ᾽ αὐτῆς πρὸς τὸν τῶν ἀρετῶν καταλόγον παιδοτριβηθεὶς, καὶ πρὸς ταύτην αὖθις καλῶς περαιωθείς.

Ταῖς οὖν τοιαύταις ἀρεταῖς καὶ ὁμοίοις ἀγλαἳζόμενος, τῷ θείῳ ἔρωτι ὅλος ἐγίνετο κάτοχος, φωτὶ προσλαμβάνων ὡς ἀληθῶς φῶς, καὶ ἐκ δυνάμεως εἰς δύναμιν ὑψηλοτέραν τε καὶ σεβασμιωτέραν ὁσημέραι ἀναγόμενος. Ἐπεὶ δὲ ταῦτα οὕτως αὐτῷ καλῶς διεπέπρακτο, οὐκ ἦν δὲ ἄρα τῷ τοῦ φθόνου γενήτορι τὴν τοσαύτην τοῦ ἀνδρὸς ὑπενεγκεῖν προκοπὴν καὶ λαμπρότητα, ἀντιστρατηγεῖν διεγνώκει, καὶ πρὸς τὴν κατ᾽ αὐτοῦ πάλην χωρεῖν ἠπείγετο, δεινὸς ἀνταγωνιστὴς καὶ δυσμενὴς ἀντιπαλος δειχθῆναι φιλονεικῶν· ἐλάνθανε δὲ ἄρα τὸ δι᾽ εὐχῆς αὐτῷ καὶ ἐφέσεως ἔργον προξενῶν· ἔδει γὰρ τὸν ἐν μηδενὶ τῶν καλῶν ἀπολειφθένα, καὶ τῷ τῆς μαρτυρίας στεφάνῳ κοσμηθῆναι, καὶ Χριστοῦ τὰ παθῆματα ἐν τοῖς οἰκείοις μέλεσι περιφέροντα, λαμπρᾶς καὶ τῆς ἀναῤῥήσεως τυχεῖν.

[1] Olim incensus cupidine laudandi præclara eximii Martyris Lucilliani gesta, abstinui ab opere, propter tenuem quæ mihi erat facultatem dicendi: excellentia quippe certaminum & magnitudo præclare gestorum deficere animum, silere linguam jubebant. [A laudatione olim deterritus Auctor,] Vere enim, vere magna fuere, quæ Martyres sustinuere labores ac certamina; quæ, omne laudandi argumentum & dicendi facundiam superant. Si namque tolerantiam ipsorum summam confiderantes, animo percellanturipsi etiam corpore carentes spiritus; quo pacto poterit mortalis homo dignis illos prosequi encomiis? Posteaquam vero temporis lapsu exarsit magis in animo meo cupiditas, & vehementius succendit amorem, quo Martyrem Lucillanum prosequor; præsertim cum accedant amicorum præcepta, ad illud ipsum incitantium & excutientium torporem; [rationes affert, cur nunc ausit inchoare.] denique cum exsolutio debiti, non ostentatio sermonis, facta sit præsens tractatio; existimavi æquum non esse, me, si minus pro dignitate virum commendare possim, id quod facultas dicendi mihi tribuit, non conferre. Quibus enim laus, non extranea sed domestica, affert fundamentum dicendi; hic profecto deficit eloquendi facultas, multo inferior manifesta operum exhibitione. Ad hæc cum laudationis hujusce lucrum respicio, & quod inde proventurum est emolumentum considero (erit enim legenti lux animæ, & in audientibus excitabit zelum divinum atque exemplorum imitationem) sperans in Deo, qui copiam orationis mihi conferet; & supplex orans Sanctum, cujus laudes percurrimus, ut cooperetur nobiscum; prompto animo palæstram hanc ingressus, initium dicendi feci; sciens gratum fore acceptumque Deo & Martyri ejus, quidquid pro viribus dixero.

[2] [Lucillianus ex idolorum sacrificulo,] Beatissimus igitur Lucillianus (ut hinc narrationis exordium sumam) lucida mundi stella, altisonus veritatis præco, omnium mihi æstimatissimum aliisque desideratissimum nomen; idolorum sacrificulus primum fuit, sub ignorantiæ medio abscondens splendorem animæ suæ: postea vero Sacerdos gratiæ a effectus, radiis fidei suæ illuminavit mundum æ universum. Ac ne quis suspicetur, injurium esse me sancto Martyri, quia prioris vitæ ejus mentionem facio; nisi & magnum Paulum & Euangelistam Matthæum eadem labe velit aspersos: istorum enim alterum, postquam summum virtutis culmen attigerat, non puduit pristinæ conversationis suæ narrationem instituere; alter vero, euangelicam pertexens historiam, Publicanum se ipse apertis terminis appellat. Neque enim anteactæ vitæ gestis confunduntur, qui illis in melius mutatis laudabiliter vivunt.

[3] [illustratus Euangelii luce,] Posteaquam igitur, divinæ prædicationis beneficio, ubique terrarum annuntiatum publicatumque fuit grande prodigium adventus Salvatoris nostri, hominem induti; inter alios, qui ad ejus cognitionem adducti sunt, etiam Lucillianus noster fuit, divina sagena captus & fidei retibus involutus; nihil indigus vocis de cælo vocantis, aut fulguris oculorum aciem obtundentis, ut impietatem dedoceretur; sed provida mente ad veritatem conversus est. Cum enim verus patriæ cælestis filius esset, in eaque ex prævia Dei scientia adscriptus civis, non diu degenerem esse sivit nobilem indolem suam; sed veluti præscitus ac prædestinatus a sapientissimo rerum omnium rectore & gubernatore Deo, summo studio connixus est, ut imaginem filii ejus in animam suam induceret, per gratiam justificatus & heres regni cælestis factus. Cum igitur instaret tempus vocationis ejus, non eam distulit, interponendo moram; sed illico obsecutus vocanti, grato monstravit animo suam ad virtutem propensionem Hac ipsa de causa terrenam hanc patriam suam, universum genus, hereditatem amplam, totamque rem familiarem pro nihilo ducens; [& contemptis rebus omnibus baptizatur:] & adinstar bonæ ac fertilis terræ, immissum in animam suam divinæ prædicationis semen recipiens; ad sacrum baptismi lavacrum properat: majorumque suorum vetustos ritus, & quos per dæmoniorum cultum contraxerat sordes excutiens, omni ex parte mundatur, ac novum induitur hominem; ex participatione lucis totus lucidus, & spirituali regeneratione sincerissimus Dei Filius effectus.

[4] Quoniam autem divinæ gratiæ donum, societatem alterius etiam agentis requirit ad operandum; ut ne totum opus tribuatur sibi uni, [gratiæ Dei cooperaturus,] sed aliquod insuper ostendatur ab illo cui collatum donum est, gratitudinis studium: noveratque Lucillianus, virtutes, quæ in quiete ac solitudine adolescunt, stabiliores fieri ac firmius perseverare; toto animi nisu eo contendens, ac mente imperturbata serenaque quod deerat virtutis acquirere studens, & quod acquisierat constanter servans; in locum, a turbis omnique specie tumultus semotum, abiit; & sacrarum litterarum meditatione cælestem igniculum fovens, & rerum divinarum contemplatione mentem illustrans, toto pectore in virrutum consecutionem incumbens, [a turbis secedit, & virtutum exercitio se dat;] piis exercitiis gratiæ divinæ talentum brevi tempore multiplicabat, justitia splendebat, fortitudine animi ornabatur, prudentia moderabatur sensus, honestati in vitia dominatum dabat; temperantiæ, quam pridem sibi familiarem habuerat, tum vel maxime elucebat fulgore; ut generosus imperator, contra affectuum tyrannidem præclare pugnabat; voluntariam paupertatem curabat, per eamque ad charitatem deducebatur; benignitatemque exhibebat, modestia morum venerabilis. Porro omnem animi sui affectum transferebat in Deum justamque & consentaneam naturæ iram contra b spirituales feras depromebat. Denique timorem Dei veluti custodem tantarum virtutum constituens, ad Dei tandem pervenit amorem; a quo in virtutibus, quarum modo catalogum texui, exercitatus fuerat; & ad quem virtutes ipsas, quas acquisierat, postliminio referebat.

[5] Hisce igitur aliisque instructus luculenter virtutibus, totus amore Dei incaluit, lumini gratiæ lumen adjecit, & de virtute in virtutem sublimiorem ac præstantiorem, quotidie gradum fecit. Dum autem tam præclare suas res agit Lucillianus, [hinc invidia diaboli contra eum exarsit.] ferre non potuit invidiæ parens progressum ejus tam insignem; sed bellum eidem decernens, propere ad arma concurrit, ac prælium init, terribilis hostis & truculentus adversarius apparere cupidus; sed ignorans, ipsi se præparare quod ei maxime erat in votis: oportebat quippe illum, qui ne ad latum quidem unguem ab honestate recedebat, etiam Martyrii corona redimiri; & illum qui Christi passionem in membris suis circumferebat, etiam illustre præmium mereri.

[Annotata]

a Metaphoricene dumtaxat Sacerdos gratiæ hic vocetur Sanstus, an ordinem Presbyterii suscepisse indicetur, supra quæsivimus & indecisum relinquimus.

b Ecgraphum παρέθηγεν, quod visum est correctionis egere: spiritales autem feras, intelligo, vitiosas affectionesanimi.

CAPUT II.
Ejusdem, orta persecutione, in tormentis constantia.

Διωγμοῦ τοίνυν τὴν σύμπασαν γῆν καταλαβόντος, καὶ κυμάτων δίκην ταύτην ταράττοντος, γραμμάτων τε πανταχοῦ παρὰ τοῦτό τε κρατοῦντος ἐκπεμπομένων, καὶ θύειν δαίμοσιν ἀκαθάρτοις τοὺς ὑποχεῖρα διακελευομένων, ἢ τοὺς ἀντιτείνοντας παντοίαις ὑποβαλλομένους τιμωρίαις θάνατον τὴν ζημίαν τελευταῖον ἐπιφέρεσθαι, τοῦτε εἰδωλικοῦ λύθρου καὶ μιάσματος πᾶσαν γῆν καταχραίνοντος καὶ ταῖς ἐκ θυσιῶν καὶ σπονδῶν κνίσαις τὸν ἀέρα καταμολύνοντος, δαιμόνων τε τῆς τῶν ἀθλίων θεραπευτικῶν ἐὐηθείας κατορχουμένων, ὅτε δὴ καὶ φύσεως νόμος παρὰ φύσιν ἠγνόητο, πατέρων τὴν φυσικὴν στοργὴν εἰς θηριώδη γνώμην μεταλλαττόντων, καὶ τοὺς ἐξ αὐτῶν φύντας τυραννικαῖς χερσὶ προδιδόντων, παιδῶν δὲ τὴν πρὸς πατέρας οἰκειότητα πάμπαν ἀρνουμένων, καὶ οἰκτίστῳ θανάτῳ τούτους παραπεμπόντων, ὅτε καὶ ὁ πάντων κτίστης καὶ Θεὸς παρὰ τῶν τὰ τοιαῦτα τολμώντων ἐξηρνεῖτό τε καὶ ἐνυβρίζετο, οἱ δὲ ζόφον καὶ τάρταρον κληρωσάμενοι δαίμονες θεότητος ὀνόματι ἐπεφημίζοντο.

Τότε δὴ καὶ ὁ τοῦ Χριστοῦ θεράπων Λουκιλλιανὸς παρὰ τῶν τῆς κακίας θεραπευτῶν ἀνεζητεῖτο, τότε καὶ ἀνηρευνᾶτο (καὶ δὴ οὐ γὰρ δύναται πόλις κρυβῆναι ἐπάνω ὄρους κειμένη, κατὰ τὸν σωτήριον λόγον) τῷ τυραννοῦντι δῆλος καθίσταται, πρός τινος Ἑβραίου τῷ γένει καταμηνηθείς· ὃς στρατιωτικὴν φάλαγγα ἐκ προστάξεως ἀνειληφὼς, συλλαμβάνειν τὸν Ἅγιον, καὶ πρὸς αὐτὸν ἄγειν ἐκπέμπεται. Προσάγεται τοίνυν ὁ καλλίνικος Μάρτυς τῷ τοῦ τυράννου βήματι, λαμπρὸν ἔχων τὸ πρόσωπον, καὶ θεἳκῆς χάριτος μεμεστωμένον, καὶ πρὸς οὐδε ἓν τῶν ἀμυντηρίων ὀργάνων τὸν νοῦν ἐκπληττόμενος. Πρὸς ὃν ἀτενίσας ὁ τύραννος, καὶ θάμβους ὑπόπλεως τῷ ἀτρόμῳ τοῦ Μάρτυρος γενόμενος, ἀπεφθέγγετο·

Τί δῆτα ὦ οὗτος, τῆς τῶν ἡμετέρων θεῶν ἱερουργίας τε καὶ θεραπείας ὀλιγωρήσας, καὶ καινὸν θεὸν καὶ πρόσφατον, καὶ ὃν ἡμῖν οἱ πατέρες οὐ παρέδοσαν ἐπιγραψάμενος; ὀπίσω τῆς τούτου δουλείας ἐναπέδραμες; τί δὲ λαμπρὸν καὶ ζηλωτὸν ἐκ τῆσδε τῆς κατεψευσμένης καὶ κενῆς πίστεως κεκάρπωσαι; Οὐχ ὁρᾷς τί τὰ τῶν κρατούντων διατάγματα παρακελεύεται; πῶς τοὺς τὸν Χριστὸν θεὸν ὀνομάζοντας δειναὶ διαδέχονται τιμωρίαι; τοῖς δὲ τοῖς αὐτῶν θεσπίσμασιν εἴκουσι καὶ τοῦτον ἀρνουμένοις, πλοῦτος καὶ δόξα, τιμή τε μεγίστη παρ᾽ αὐτῶν ἀπονέμεται; Ἐννοήσαντα τοινυν τὴν τῶν κολάσεων ἐπιφορὰν καὶ τῶν κινδύνων τὴν ἐπαγωγὴν, φείσασθαί σε τοῦ ἰδίου γήρως παρακαλῶ, καὶ μὴ οὕτως οἰκτίστῳ σεαυτὸν παραδοῦναι θανάτῳ. Τί γὰρ ἔσται σοι κέρδος ἐκ τοῦ τὸν θάνατον ἑλέσθαι; ὅτι ἀγαθόν σοι ἡ τοῦ λαμπροτάτου φωτὸς τούτου στέρησις, ὡς μὲν καλοῦ, ὡς δὲ γλυκέος, ὡς δὲ πᾶσιν εὐφροσύνην παρέχοντος; Ἀλλὰ τερπνόν σοι ἡ διὰ μαστίγων καὶ ξιφους τῶν μελῶν ἐκκοπή· ἀλλ᾽ ὕδιστον ἡ διὰ πυρος τελευτή· ἀλλ᾽ ἀσπάσιον ἡ μετὰ κακούργων συγκαταρίθμησις· ἀλλὰ φίλιον ἡ ἐξ αἱμοβόρων θηρίων καὶ ὀρνέων βορά· Καὶ τίς ἔχων σώφρονα νοῦν, τῆς ἀνέσεως προτιμῆσαι τὸ τὴν τοιαύτην ἔκφρονα βούλησιν; Εἰ τοίνυν ἐμοὶ πείθῃ, τὸν ἔωλον λογισμὸν ἀποῤῥιψάμενος, καὶ ὃν σέβῃ Χριστὸν ἀπαρνησάμενος, κερδανεῖς μετὰ τοῦτον τὸν θάνατον διαδράναι, καὶ πλοῦτον παρ᾽ ἡμῶν μέγιστον, καὶ τιμὴν εἰ βούλει πλείστην, γνωριμός τε κατασταθήση Βασιλεῦσι, περίοπτος καὶ ἐπιδοζος ἐν πᾶσιν ἀποδεικνύμενος· εἰδέ γε πρὸς ταῦτα ἀνανεύσειας, ἴσθι ὡς δειναῖς τιμωρίαις τὸ σῶμα καταναλωθήσῃ, οἰκτίστῳ θανάτῳ παραπεμπόμενος.

Ὁ δὲ τοῦ Χριστοῦ γενναῖος στρατιώτης, πλέον τῷ εἰς Χριστὸν ἀναῤῥωσθεὶς φρονήματι, καὶ ζήλου θεἳκοῦ γενόμενος ἔμπλεως, πρὸς τὸν τύραννον θαρσαλέως ἀπεκρίνατο· Τὴν μὲν τῶν θεῶν ὧν ἔφης ἱερουργίαν μᾶλλον δὲ τὰ τῆς πλάνης ὄργια (εἰ δεῖ τἀληθὲς εἰπεῖν) ὦ δικαστὰ, έως μὲν τὸ τῆς δεισιδαιμονίας κάλυμμα τῇ ἐμῇ ψυχῇ περιέκειτο καὶ τὸ τῆς διανοίας ὄμμα ἐπεσκίαζεν, ἐξετέλουν τε καὶ παντοίως τούτους ἐθεράπευον· ἄγνοια γὰρ στρατηγίς τις ὑπῆρχε τῆς τυφλώσεως. Ἀφ᾽ οὑ δὲ τὸν πάντων κτίστην καὶ δημιουργὸν Θεὸν ἐπέγνων, καὶ ταῖς ἐμαῖς ἀκοαῖς ἡ τούτου δι᾽ ἡμᾶς ἄκρα συγκατάβασις ἐνηχήθη, καὶ οὓς πρῴην δεινῶς ἐθεράπευον οὐ θεοὺς ἀλλὰ δαίμονας ἔμαθον ὑπάρχοντας, ἐπ᾽ ὀλέθρῳ ταῖς τῶν τιμῶντων ψυχαῖς εὐφημουμένους, οὐκέτι ἀνεκτὸν ἡγησάμην, λόγῳ τιμηθεὶς παρὰ τοῦ κτίσαντος, τὰ τῆς ἀλογίας διαπράττεσθαι· ἀλλ᾽ ὡς ἐχέφρων, τὸ κρεῖττον τοῦ χείρονος ἐκλεξάμενος, πρὸς τὴν τοῦ κτίσαντος θεραπείαν ἐμφρόνως ἐναπέδραμον, πολλά μεμφόμενος ἐμαυτοῦ καὶ τῆς πρῴην ἀγνωσίας καὶ περιπετειας. Τί δὲ τῶν ἀγαθῶν οὐ πεπορίσμεθα ἐκ τῆς αὐτοῦ ἐπιγνώσεως καὶ λατρείας; ῥίζα γὰρ συνέσεως καὶ τροφὸς ψυχῶν ἡ πίστις, καὶ ζωὴν εἰσκομίζουσα τοῖς δεχομένοις αὐτήν· ἡ γὰρ ἐπίγνωσις τούτου, πάσης ἀρεθῆς ὑπάρχει χορηγός· ἁγνείας γὰρ διδάσκαλος, καθαρότητος εἰσηγήτις, σεμνότητος σύμβουλος, φιλαδελφίας καὶ ἀγάπης σύνδεσμος, καὶ τὸ ἔτι μεῖζον, ἀφθαρσίας πάροχος, σωτηρίας πρόξενος, δουλείας ἀπαλλαγὴ, ἁμαρτημάτων κάθαρσις, οὐρανίου βασιλείας κληρονομία, πρὸς τὸ ἀρχαῖον κάλλος ἐπάνοδος, πρὸς τὸν κτίσαντα ὁμοίωσις.

Μὴ τοίνυν λέγε Θεὸν πρόσφατον, ὃς πρὸ αἰώνων ἐκ τοῦ Πατρὸς ἀχρόνως γενηθεὶς, αὐτὸς καὶ τῶν χρόνων δημιουργὸς ἐγένετο, καὶ τῆς ἡμετέρας ὑπάρξεως καθέστηκεν αἴτιος· ὃν οἱ ἡμέτεροι πατέρες, τὸ ὄμμα τῆς διανοίας ἐθελοκάκως μύσαντες, ἠγνόησαν, καὶ δαιμονικαῖς πλάναις ὀλεθρίως ὑπήχθησαν. Πρόσφατοι γὰρ ὡς ἀληθῶς οἱ παρ᾽ ὑμῶν σεβόμενοι θεοὶ, ὕλης εὐτέχνου καὶ ἀνθρωπίνης ἐπινοίας ἔργον ὑπάρχοντες, καὶ κενὸν τὸ τῆς τιμῆς ὄνομα περιβεβλημένοι, ὧν εἴ τις ἀφέλοιτο τὴν κενῶς καὶ ματαίως εἰς αὐτοὺς ἐπιτεθεῖσαν δόξαν, κατόψεται πάντως τὴν σκηνὴν τοῦ δράματος, καὶ γνώσεται τἀληθὲς τῇ αἰσθήσει χειραγωγούμενος· ὀφθαλμοὺς γὰρ ἔχουσι, κατὰ τὸν μέγαν Δαβὶδ, καὶ οὐ βλέπουσιν· ὦτα, καὶ οὐκ ἀκούουσιν· ῥῖνας, ἀμοιροῦντες ὀσφρησεως· χεῖρας, καὶ ἀφῆς ἐστέρηνται· πόδας, καὶ βαδίζειν οὐ δεδύνηνται· ἀλλ᾽ ουδ᾽ ἐκ στόματος ἰσχύουσι φωνὴν προέσθαι τοῖς δεομένοις. Διὸ καὶ τοὺς σεβομένους αὐτοὺς ἐν κατάρας μοίρᾳ τιθεὶς ὁ αὐτὸς Προφήτης, ὁμοίους αὐτοὺς τοῖς προσκυνουμένοις τε καὶ σεβομένοις εὔχεται γενέσθαι· ὅτι τὴν τιμὴν, ἣν ἔδει τῷ πάντων κτίστῃ καὶ θεῷ φροσφέρειν, ἀψύχῳ ὕλῃ οὐκ ἀπώκνησαν. Οι δὲ τούτων πάλιν πρωτοτυποῦντες καὶ δι᾽ αὐτῶν θεραπευόμενοι δαίμονές εἰσιν, ἐξαπατῶντες τὰς τῶν ἀνθρώπων ψυχὰς, καὶ εἰς τὸ ἑαυτῶν τῆς καταδίκης πῦρ ταύτας συγκαταφέροντες.

Ἀπειλῶν δὲ καὶ προσταγμάτων βασιλικῶν καταφρονοῦμεν, τὰς τοῦ σωτῆρος ἡμῶν καὶ θεοῦ ἐντολάς τε καὶ διατάξεις ἐπίπροσθεν ἄγοντες. Πλοῦτος δὲ καὶ δόξα εἰς οὐδὲν ἡμῖν λελόγισται, ἐπειδὴ βασιλείας οὐρανίου κληρονομία απόκειται. Ἀγαθὸν δὲ ἡ τοῦ φωτὸς τούτου ἀπόλαυσις· ἀλλ᾽ ἕως ἂν εἰς εὐσέβειαν μηδὲν κώλυμα γινομένη τοῖς κεχρημένοις ταύτῃ παρεμποδίζοι · εἰ δέ τινα ψυχῆς ὄλεθρον ἐκ τῆς ἑαυτῆς μετουσίας ἐπιφέρειν βιάζοιτο, προτιμητέα ἡ στέρησις· πρὸς μείζονα γὰρ αἴγλην ἀσβέστου καὶ ἀδιαδόχου φωτὸς παραπέμπει. Ξίφος δὲ καὶ δεινὰς τιμωρίας ἡδέως δεχόμεθα· ἀφθαρσίας γὰρ γίνονται πρόξενα. Εἰ δὲ καὶ πυρὶ δοκιμάσεις τὸ σῶμα, γνώσῃ ὡς ἐκείνῳ μὲν ἐνδώσει φθαρτὸν ὃν καὶ ὑφ᾽ ὁμοιων ἀναλισκόμενον, ψυχὴ δὲ μᾶλλον ἡσθήσεται τῶν ὑλικῶν ἀπαλλασσομένη πραγμάτων. Ἡ δὲ διὰ Χριστὸν μετὰ κακούργων συγκαταρίθμησις, ἐνδόξους μᾶλλον ἀποφανεῖται, ὡς μετόχους τῶν αὐτοῦ παθημάτων, καὶ κοινωνοὺς ὑπάρξαντας, ἐπειδὴ καὶ αὐτὸς μετὰ κακούργων τῷ σταυρῷ προσεπάγη. Ἡ τῶν θηρῶν καὶ ὀρνέων βορὰ, σῖτον καθαρὸν ἀποδείξει, καὶ ἄξιον ἄρτον τῆς ἄνω βασιλικῆς τραπέζης. Αὐτὸς ὁ θάνατος, ἀθανάτου βιωτῆς πρόξενος καὶ ζωῆς ἀἳδίου ἀπόλαυσις. Εἴ τι οὖν σοι παρίσταται, τὸ δωκοῦν προθύμως ἐπιτέλει· οὐ μόνον γὰρ οὐ μεταπείσεις τῆς εἰς Χριστὸν τὸν ἀληθινὸν Θεὸν ἐλπίδος, ἀλλὰ καὶ πλειόνως σαυτὸν τῆς προπετείας καταμέμψῃ· ὄψει γὰρ νεάζον καὶ ἀκμαῖον φρόνημα, ἐν γηραίῳ τῷ σώματι προθύμως τὸν ἀγῶνα ὑποδυόμενον, καὶ πᾶσαν μηχανὴν τοῦ τε καὶ τοῦ διὰ σοοῦ ἐνεργοῦντος καταλυομένην.

Πρὸς ταῦτα ἐμβροντηθεὶς ὁ τύραννος, καὶ ὅλος ἐμμανὴς γενόμενος, ἀπειλὰς τῷ γενναίῳ Μάρτυρι δεινὰς ἐπανετείνετο· αἱ δὲ τῇ τούτου στεῤῥοτάτῃ γνώμῃ ἀντωθουμέναι, κεναὶ πρὸς τὸν βάλλοντα ἐναπέστρεφον. Εἰτα βασάνων πείρᾳ τοῦτον ἐδοκίμαζεν· ὁ δὲ τοῖς λόγοις σύνδρομος τὴν διὰ τῶν ἔργων καρτερίαν ἐπιδεικνύμενος, καθάπερ τις ἀδάμας, τοὺς πόνους ὑποφέρων, τοὺς παίοντας θαυμασίως ἐξέπληττεν. Καὶ ὅρα τὰ τῶν βασάνων ἀνύποιστα· λίθοις γὰρ τὸ θεολόγον αὐτοῦ στόμα συνθλῶντες, ῥάβδοις ἀλλ᾽ ἐπαλλήλοις καὶ συνεχέσιν ἐπιπολὺ τὸ λοιπὸν σῶμα κατῃκίζοντο· ἐντεῦθεν οἱ μὲν τοῦ αἵματος ὀχετοὶ ποταμοῦ δίκην εἰς γῆν ὑπέτρεχον, σάρκες δὲ ταῖς πληγαῖς συγκοπτομέναι ὑπερόριον τὴν ἀλγηδόνα ἐπέφερον· ἶνες δὲ καὶ νεῦρα συσπώμενα τῆς ἰδίας ἁρμονίας ἐλύοντο· ὀστᾶ δε συντριβόμενα, τὴν γενναιοτάτην ψυχὴν τοῦ ἀθλητοῦ ῥήξειν ἠπείλουν, ει μὴ τῇ κελεύσει τοῦ κτίστου συνείχετο.

[6] Pervasit itaque universum terrarum orbem persecutio gravis, [Excitata persecutione,] & fluctuum in modum commovit omnia. Litteræ namque ab Imperatore quaquaversum dimissæ, impuris dæmoniis jubebant immolare eos qui in manus venissent; id vero facere nolentes per omnimodos cruciatus extremo mortis supplicio afficiendos. Cum ergo cruor, ad idolorum simulacra per scelus effusus, omnem late terram pollueret; ac nidor, e sacrificiis ac libaminibus ascendens, aera inficeret, dæmoniis obmiserorum cultorum amentiam tripudiantibus & exultantibus gaudio; [filii a parentibus, & hi a filiis traduntur judicibus:] ipsa naturæ lex, contra naturam ignorabatur, patribus naturalem affectum in rabiem ferinam mutantibus, & prognatos ex sese liberos manibus tyrannorum tradentibus; filiis vero propinquitati sanguinis nuntium omnino remittentibus, & genitores suos ad miserabilem amandantibus mortem; ab iisdemque tam nefanda committentibus, negabatur & ludibrio afficiebatur rerum omnium conditor Deus; dæmones vero, quorum hereditas infernus ac tartara sunt, divinitatis nomen sortiebantur.

[7] Tunc temporis scilicet famulus Christi Lucillianus, a ministris impietatis inquisitus, [capitur etiam Lucillianus,] & (cum nequeat civitas abscondi supra montem posita, ut divina aiunt eloquia) inventus, tyrannoque præsentatus fuit, ab Hebræo aliquo proditus: qui militum cohortem jussus assumere, ad comprehendendum atque adducendum Sanctum emissus erat. Adducitur itaq; præclarus Martyr ad tribunal tyranni, facie serena divinæque gratiæ decore perfusa, mente vero ad conspectum instrumentorum quibus torquendus erat imperterrita. In hunc intuitus tyrannus, ob constantem Martyris vultum pavore plenus, sic inquit:

[8] Quid tandem hic, qui deorum nostrorum sacrificia cultumque negligit, [& a tyranno ad negandum Christum sollicitatur] ac novitium Deum, recens necatum, quemque majores nostri non tradiderunt nobis, in superos refert? Hujusce tu hactenus cultui adhæsisti? Quem vero tandem, quam pulchrum, quam amabilem, ex falsa & vana ista fide tua, fructum cepisti? Non vides, quid Imperatorum jussa postulent? quam horrenda illos maneant tormenta, qui Christum asserunt Deum esse & nominant? illis vero, qui mandata faciunt Imperatorum Christumque negant, quam magna distribuantur, divitiæ, gloria, honor? Quamobrem te hortor, ut cruciatuum violentiam & adstantia supra caput pericula considerans, senio tuo parcas, & in mortem adeo miserabilem non te conjicias. Quid enim utilitatis tibi inde, si mori eligas? Nempe utile tibi est, privari serenissima hac luce, quæ pulcherrima juxta ac suavissima, lætitiam affert omnibus: volupe tibi est, flagris & gladiis membra omnia concidi: suave tibi est, igni ustulatum occumbere: optabile tibi est, in numerum sceleratorum hominum adscribi: gratum tibi est, feris avibusque carnivoris pabulum fieri. Ecquis, amabo te, sana præditus mente, libertati præferet tam insanam cupidinem? [ac promissis:] Quapropter si me audieris, mentemque illam deposueris, & quem veneraris Christum negaveris; mortem effugies, & divitias amplissimas honoresque summos, si volueris, per nos consequeris; insuper familiaris fies Imperatoribus, & conspicuus ac gloriosus apparebis in paucis. Si vero renueris, scito, gravibus tormentis toto corpore excruciatum, diræ neci tradendum te.

[9] Ad hæc generosus pugil, magis confirmatus in Christum animo, ac zelo plenus divino, [cui ipse rationem conversionis suæ reddit;] tyrannum intrepide sic contra aggreditur: Fateor deorum me quos dicis sacrificia, aut potius (si verum eloqui fas est) fraudis mysteria, o Judex, obtulisse olim, & eorum cultui impense studuisse, quamdiu superstitionis velum obvolutam animam meam & mentis aciem obumbratam tenuit: ignorantia quippe, cæcæ superstitionis causa erat. Ex quo autem omnium creatorem & artificem Deum cognovi; ex quo summa ejus demissio auribus meis illapsa est; ex quo, quos olim studiose colui, non Deos, sed dæmones esse didici, qui in perniciem animarum ipsos venerantium laudantur; non amplius ferendum putavi, me ratione donatum ab illo qui me condidit, a ratione aliena & absona operari; sed uti mente præditum decet, quod honestum est inhonesto præferens, ad Creatoris mei venerationem prudenter accurri; multis incusans me ipse, meamque in qua pridem versabar ignorationem ac temeritatem. Quid porro bonorum consecuti non sumus ex ipsius agnitione atque cultu? [& veræ fidei vim prædicans,] radix enim intelligentiæ & animarum cibus est fides, quæ vitam confert illis a quibus suscipitur. Dei quippe cognitio omne virtutum genus in animam inducit: utpote quæ castitatis magistra est, munditiei auctor, modestiæ consiliaria, fraternæ charitatis & dilectionis vinculum; quodque amplius est, immortalitatem confert, salutem impertitur, servitute liberat, purgat peccata, regni cælestis hereditatem adit, ad pristinum decus reducit animam, & creatori suo similem reddit.

[10] Ne itaq; dixeris novitium Deum nostrum, qui ante secula & tempora genitus ex Patre, ipsius temporis conditor fuit, nostræq; substantiæ causa extitit: quem majores nostri, mentis oculum sponte sua malitiose claudentes, ignorarunt, ac diabolicis fraudibus in perniciem inducti sunt. [deos nihil esse ostendit;] Novitii enimvero dii vestri, elaboratæ materiæ & humani ingenii opus, vana honoris specie circumvestiti; quibus siquis ademerit attributam stolide ac vane, gloriosam vestem; despiciet omnino totum fabulæ apparatum, & veritatem agnoscet, detegentibus dolum sensibus. Habent enim oculos, ut magnus testatur David, & non vident; aures, & non audiunt; nares, & non olfaciunt; manus, & tactu privati sunt; pedes, & progredi nequeunt; imo ex ore suo vocem emittere nullam possunt, qua respondeant invocantibus sese. Propterea illos, qui tales colunt, in maledictorum referens numerum Propheta idem, optat similes fieri iis ipsis, quos colunt adorantque, diis: quia honorem, universorum Conditori ac Deo deferendum, non dubitarunt inanimæ præstare materiæ. Rursus ii, qui deorum vestrorum prototypi sunt, in ipsisque honorantur; quid nisi dæmones sunt, illudentes hominum animabus, easque in suum ipsorumdamnationis rogum secum pertrahentes?

[11] Hinc Imperatorum jussa minasque contemnimus, unius Salvatoris nostri ac Dei præcepta & ordinationes iis præhabentes. [seque ad pœnas quaslibet paratum commonstrat.] Divitiæ autem & gloria nihili a nobis fiunt, quos regni cælestis hereditas manet. At bona est hujusce lucis usura. Nempe quamdiu sese fruentibus nullum ex parte religionis impedimentum objecerit: si vero animæ interitus cuipiam inde immineat, præferenda luci lucis privatio est; quippe quæ ad splendidiorem inextinguibilis perpetuæque claritatis fulgorem adducit. Gladiis porro & pœnis, ceteroquin gravissimis, hilari lubentique subjicimur animo: immortalitatem enim nobis illa pariunt. Quod si & igne probare corpus meum volueris; scito, id igni traditurum te, quod corruptibile est & paulatim similibus adversis consumitur: anima vero jucundius exinde gaudebit, gravi terreaque mole liberata. Quod autem reponendi sumus in numero maleficorum; id propter Christum si fiat, gloriosiores multo nos reddit, tamquam participes consortesque passionum ejus; cum & ipse cum maleficis cruci confixus fuerit. Quid ingluvies ferarum & avium carnivora? Frumentum mundum nos faciet, dignumque regali mensa in cælis panem. Denique mors ipsa, immortalis vitæ origo, & æternæ gloriæ principium nobis est. Quamobrem, si quid tibi præsto est, perfice protinus quod moliris: tantum enim abest, ut a spe, quam in Christo vero Deo fixam habeo, me dimoveas; ut te ipse potius temeritatis accusaturus sis. Videbis namque, juvenilem ac robustum in corpore senili animum prompte in arenam descendere; & machinationes omnes, sive a te, sive ab agente per te dæmone excogitatas, in nihilum recidere.

[12] Ad hæc irasci tyrannus, totusque furere, & minas generoso Martyri horrendas intentare; [Torquetur varie Sanctus.] sed quæ ab ipso fortiter repulsæ, nullo successu ad auctorem suum rediere. Deinde productis in medium tormentis, nihilo segnius tolerantiam suam reipsa probavit Lucillianus, quam ore edixerat; nempe ad stuporem cædentium, verbera & cruciatus impavide instar adamantis perferens. Equidem, amabo te, considera quam intolerabilia ipsi inflicta sint. Saxis theologico ejus ore contuso, reliquum corpus virgis, iisque alternis, sine intermissione vapulavit. Hinc sanguis quidem in modum fluminis per terram manabat; caro autem, verberibus concisa, intolerabilem afferebat dolorem; fibræ ac nervi convulsi sedibus suis dimovebantur; ossa contrita, dolore suo generosissimum athletæ animum fregissent, nisi Numinis supremi jussu consolidata fuissent.

CAPUT III.
Inventos in carcere quatuor Pueros pluribus animat ad martyrium Sanctus.

Πάλιν κολακείαι τὴν δριμύτητα τῶν πόνων διήμειβον· ἀλλ᾽ ἔτι μᾶλλον στεῤῥότερον τὸ τούτου φρόνημα ἐναπέφαινον· ὅθεν ἀμηχανίᾳ συσχεσθεὶς ὁ τύραννος, ἐπὶ τὴν εἱρκτὴν τοῦτον τέως παρέπεμπε, λαμπρὰ κατὰ τῆς ἀσεβείς τὰ τρόπαια ἐπιφερόμενον, καὶ τὴν τῶν νικητικῶν στεφάνων ἀνάῤῥησιν ἑαυτῷ ἤδη προμνηστευόμενον. Ἑν ᾗ γενόμενος, πάντας τοὺς ἐκεῖσε τῷ τῆς ἀληθείας ἐφωταγώγει λόγω· ἐν ᾗ καὶ Παίδων, θεοφιλῶν καὶ σεβασμίων, καὶ τὴν ἀλήθειαν λαμπρῶς ἀνακηρυττόντων, πατὴρ τῴ ὄντι γνωρίζεται· οὓς γὰρ δεισιδαιμονία σαρκικῶν πατέρων διέζευξεν, τούτους ἡ πίστις πνευματικῷ πατρὶ συνήρμοσεν· καὶ ᾧπερ ἡ σωματικὴ φυσις τὴν πατρὸς προσηγορίαν οὐκ ἐχαρίσατο, ἡ τοῦ Πνεύματος χάρις εὐκληρία θεοσεβῶν παίδων ἀντημείψατο. Οἵ τινες ἐξαστράπτουσαν αὐτοῦ τὴν τοῦ προσώπου μορφὴν θεασάμενοι, καὶ τὸ, δι᾽ οὗ τὸ πέρας τοῦ βίου ληψόμενος μαρτύριον πρὸς Θεὸν τὴν ἄνοδον ποιήσεται, νοερῶς a ὀπταισάμενοι (ὀξεῖαι γὰρ αἱ καθαραὶ ψυχαὶ πρὸς τὴν τῶν μελλόντων ἐπίγνωσιν) χαρᾷ καὶ δάκρυσιν ὁμοῦ ληφθέντες, τοῖς αὐτοῦ ποσὶ προκυλινδούμενοι, πρὸς αὐτὸν τοιαῦτα ἁνεφθέγγοντο· Καλῶς πρὸς ἡμᾶς ἐλήλυθας, ὦ τοῦ Χριστοῦ γενναῖος στρατιώτης, ὁ πᾶσαν μηχανὴν τοῦ δολίου τυράννου καὶ τῶν δι᾽ αὐτοῦ ἐνεργούντων ἀκαθάρτων πνευμάτων καταργήσας, Χριστὸν δὲ τῶν πάντων κτίστην καὶ θεὸν εὐσεβοφρόνως ἀνακηρύξας· καλῶς πρὸς ἡμᾶς ἥκεις, ὁ τὴν φαντασιώδη πλάνην τοῦ διαβόλου καὶ τῆς δεινῆς εἰδωλολατρείας θριαμβεύσας, φωτὶ δὲ θεωγνοσίας τὰς τῶν ἀνθρώπων ψυχὰς φωταγωγήσας. Οὐ παρεῖδεν ὁ, δι᾽ ὃν ἡμεῖς τὴν τοιαύτην εἱρκτὴν κατεκρίθημεν, Δεσπότης καὶ Κύριος τῆς ἡμετέρας δεήσεως· πέπομφεν ἡμῖν πατέρα πνευματικὸν, τῷ ἄρτῳ τῶν θείων λόγων τάς ἡμετέρας ψυχὰς στηρίζοντα, καὶ τῷ τῆς εὐσεβείας πόματι δροσίσοντα· πέπομφεν ἡμῖν στῦλον πυρὸς, ἡμῶν προπορευσόμενον καὶ τὰ πρὸς Θεὸν διαβήματα εὐθέτως ἰθυνοῦντα· ἔδειζεν ἡμῖν, μεθ᾽ οὗ τοὺς ἀγῶνας προθύμως διανύσαντες, τοῦ ποθουμένου τέλους τευξόμεθα.

Οὐκέτι ἡμᾶς ἰσχύσει τις διαζεῦξαι τῆς σῆς γλυκυτάτης συναφείας, ὦ πάτερ, κᾂν πᾶσαν αὐτὴν καθ᾽ ἡμῶν κτίσιν κινήσῃ, μηχανοραφῶν τὴν διάστασιν. Οὐκ ἀπηλαύσαμεν σαρκικῶν γεννητόρων, σχέσεως τὸ εὐσεβεῖν ἑλόμενοι· ἀλλ᾽ ἰδοὺ εὖ εὕρομεν πνευματικὸν πατέρα, ὃν ἡ τοῦ Πνεὺματος χάρις ἡμῖν ἐδωρήσατο. Μεμισήμεθα παρὰ τῶν διωκόντων τὴν ἀλήθειαν, ἀλλ᾽ ἀγαπηθησόμεθα παρὰ τῶν στεργόντων τὴν ἀλήθειαν· καταπεφρονήμεθα ὑπὸ τῶν εἰδωλομανούντων, ἀλλ᾽ ἐπιμελείας τευξόμεθα παρὰ τῶν θεοσεβούντων. Ἀλλ᾽ ἄγε δὴ, γλυκύτατε πάτερ (τοῦτο γάρ σε οἱ διὰ Χριστὸν δεσμοὶ προσαγορεύειν ἡμᾶς προυξἐνησαν) ἄγε τὰ σὰ χείλη ἀναπετάσας, καὶ λόγους μελισταγεῖς ἐκ τῆς θεοφορήτου σου γλώττης προέμενος, ὅμβρισον ἡμᾶς τῇ σῇ πνευματικῇ διδασκαλίᾳ, καταποθέντας τῷ τῶν δεινῶν καύσωνι· διέγειρε ἡμῶν συννενευκότα τὰ φρονήματα τῇ χρονίῳ κακώσει· ὅπλισον ἡμᾶς τοῖς τῆς θείας γαραφῆς ὅπλοις, ὅπως στηῤῥοὶ πρὸς τὰς μεθοδείας εὑρεθῶμεν τοῦ ἀντιπάλου. Καλὸν, πρὸ πολέμου, τὰ τοῦ πολέμου μελετᾷν· καλὸν, πρὸ τῆς παρατάξεως, τὰ εὶς ταύτην συντείνοντα διερευνᾷν· ἥδιστον, πρὸ τοῦ ἀγῶνος, τὰ πρὸς τὸν ἀγῶνα συντελοῦντα εὐτρεπίζειν· εὐπρεπέστατον, πρὸ τῆς συμβολῆς, ἕτοιμον ἀναφαίνεσθαι. Τότε γὰρ ἐπιστημονικῶς τε καὶ ἐμπείρως τοῖς ἀντιπάλοις συμπλεκόμενοι, ἁρίδηλόν καὶ εὐκλεᾶ τὴν νίκην ἀπενεγκοίμεθα· οἱ γὰρ εὐβουλίᾳ τὴν ψυχὴν μὴ προστηριχθέντες, εὐχείρωτοι τοῖς δελεάζειν ἐπιχειροῦσι καθίστανται· τοῖς δ᾽ ἐν μελέτης καὶ ἀσκήσεως πρὸς ἀγῶνα χωροῦσιν, οὐ ῤαδία γίνεται ἡ κατάπτωσις.

Τοούτοις τοῖς λόγοις ἡσθεἰς ὁ Μακαριώτατος καὶ δακρύων σταγόσι τὸ πρόσωπον ὑφ᾽ ἡδονῆς περιῤῥαντισθεὶς (φιλεῖ γάρ πως ἐν τοῖς ὁμοίοις οὖσα ψυχὴ καὶ δάκρυα ἐκ συμπαθείας προἳέσθαι) πρὸς τους ὑπὸ Θεοῦ χαρισθέντας αὐτῷ παῖδας, τοῦ λέγειν οὕτως ἀπήρξατο· Εἰ μὲν ἑωρων ὑμᾶς, ὦ εὐσεβέστατοι παῖδες, ἄκοντας πρὸς τουτονὶ τὸν ἀγῶνα χωρήσαντας, καὶ τῇ παρεπομένῃ τῇ τῆς γνώμης ἀκουσιότητι λύπῃ κατατρυχομένους … πρόσ τε τὰ κρείττω τὸ φρόνημα ἐπαλείφουσα καὶ θαρσαλεωτέρους ἀποφαίνουσα. Δύναται γὰρ καὶ λόγος, ἐν καιρῷ προσφόρῳ προσενεχθεὶς, ἐπικρατέστερος τῆς διὰ τῶν ἔργων πείρας γενέσθαι· καὶ ὃ πολλάκις ἐπίδειξις ἔργων οὐκ ἤνυσεν, λόγου δύναμις εἰς τάχος μετεποίησεν. Ἐπειδὴ δὲ λογισμὸς μὲν ἑκούσιος, γνώμη δὲ φιλευσεβὴς, τρόπος δὲ φιλόθεος τήν κάκωσιν ταύτην ἐπήνεγκαν, καὶ τοῖς δεσμοῖς τούτοις ἐγκαλλωπιζόμενοι καὶ σεμνυνόμενοι, μᾶλλον ἢ πλούτῳ καὶ δόξῃ ἕτεροι, περιχαρὲς τὸ πράγμα εὐφρονοῦντες ἡγεῖσθε, πὠς ἂν ἐν καιρῷ φαίην γίνεσθαι τὴν παραίνεσιν; Οἱ γὰρ καὶ ἑτέρους τῷ καθ᾽ ἑαυτοὑς ὑποδείγματι ἐπιστηρίζειν δυνάμενοι, οὐκ ἄν ποτε τῆς παῤ᾽ ἑτέρων διδασκαλίας ἐνδεεῖς κατασταίητε.

Πλὴν τοῦτό φημι· Ὅτι ὁ μὲν παρὼν καιρὸς, ὦ ἐμοὶ ποθεινότατα τέκνα, βραχύς τε καὶ ἐλάχιστος, καὶ τὴν μονιμότητα τῶν πραγμάτων οὐ κεκτημένος· οὔτε γὰρ ἡ τερπνότης διαρκῆ τὴν ἑαυτῆς τοῖς ἡδομένοις παρέχει ἀπόλαυσιν, οὔτε αἱ τῶν δεινῶν ἐπαγωγαὶ καὶ θλίψεις ἐπιπολὺ παρατείνουσαι ῥαθυμεῖν καταναγκάζουσι τοὺς ὑπ᾽ αὐτῶν κεκρατημένους. Ὁ δὲ μέλλων αἰὼν, έστῶσαν τὴν φύσιν ἔχων, τοῖς μὲν τὴν ἀρετὴν καλῶς ἐξασκήσασι, καὶ Θεον εὐαρεστῆσαι σπουδάσασιν, ἀδιάδοχον καὶ τὴν εὐφροσύνην παρέχει· τοῖς δὲ τὸν παρόντα ἀιῶνα ἀγαπήσασι, καὶ ὀπίσω τῶν ἡδονῶν πορευθεῖσι, καὶ τῇ ἀπολαυσει τῶν τερπνῶν τοῦ βίου δεινῶς αἰχμαλωτισθεῖσιν, ἀπέραντον καὶ τὴν κόλασιν προξενεῖ. Διὸ τοῦτο σαφῶς ἐπιστάμενοι, ὀλίγων ἡμερῶν αἰῶνα ὅλον ἀνταλλαξώμεθα· τοῦτο γὰρ συμφέρον τε καὶ βέλτιον. Εἰ γὰρ καὶ ὁ κάματος ἡμῖν τοῦ σταδίου σφοδρῶς ἐπίκειται, ἀλλ᾽ ἕστηκεν ὁ Κύριος, Θαρσεῖτε κράζων, ἐγὼ νενίκηκα τὸν κόσμον· εἰ δὲ ἐπίπονα τὰ παρὰ τῶν τυράννων ἐπιφερόμενα, ἀλλὰ τῇ τοῦ Χριστοῦ δυνάμει καὶ τῇ τῶν μελλόντων ἐλπίδι κατευμαριζόμενα, τῆς τούτων ἀπονοίας ἐπικρατεστέρους ἡμᾶς δείξει· αἱ τούτων ὁ ἀπειλαὶ, ἱλαρὰν ἡμῖν τὴν δεσποτικὴν φωνὴν προξενήσουσιν. Εἰ δὲ καὶ τὸ σῶμα δεινῶς καταξαίνουσι, καὶ τὴν τῶν μελῶν σύνθεσιν ἐκ τῆς ἰδίας ἁρμονίας διἳστᾶν φιλονεικοῦσι, καὶ πρὸς αὐτὴν τὴν φύσιν δολίως ἐνυβρίζουσιν, ἔστιν ὁ ταῦτα ἰάσασθαι δυνάμενος, καὶ οὐκ ἔτι μὲν ἡμᾶς τῶ χοῒ πάλιν καὶ τῇ φθορᾷ συνάψει,ἑαυτῷ δὲ πάντως δι᾽ ἀφθαρσίας ἑνώσει, τῇ τοῦ παντουργοῦ αὐτοῦ καὶ θείου Πνεύματος δυνάμει τε καὶ χάριτι.

Δεινὸν τὸ ὁρώμενον πῦρ· αλλὰ τὸ τῆς γεέννης πῦρ ἐν νῷ λαμβανοντες, ῥαδίως τοῦ συνδούλου πυρὸς περιγενοίμεθα. Ἠ τοῦ ξίφους ἀκμὴ, τῇ ἡμετέρᾳ στεῤῥότητι ἀμβλυνθήτω· ἡ τοῦ αἵματος χύσις, ἀντεισαγωγὴ λογισθήτω, μικρά γ᾽ οὖν, τῆς τοῦ δεσπωτικοῦ αἵματος ἐκχύσεως· ἡ τοῦ κόσμου στέρησις, διαγωγὴ οὐράνιος καὶ σὺν ἀγγέλοις πολιτεία· αὐτὸς ὁ θάνατος, ζωῆς ἀνωλέθρου πρόξενος, καὶ στεφάνων ἀμαράντων ἐπιτυχία. Ἐννοήσωμεν τὰ δι᾽ ἡμᾶς αὐτοῦ Χριστοῦ παθήματα. Τί γὰρ τοσοῦτον ἀντεισοίσωμεν τῶ ἡμετέρῳ Δεσπότῃ; ὃς ἀποῤῥήτοις τρόποις ούρανίους λαθὼν δυνάμεις, καὶ σάρκα δι᾽ ἡμᾶς ἐκ παρθενικοῦ σώματος ἀνειληφὼς, σταυροῦ τε καὶ λόγχης, χολῆς τε καὶ ὄξους, ἔτι δὲ θανάτου καὶ ταφῆς ἐγεύσατο, ἵνα ἡμᾶς πρὸς οὐρανὸν ἀναγάγῃ, καὶ δόξης ἀἳδίου κοινωνοὺς ἐργὰσηται. Μὴ οὖν τὸ ὑπὲρ αὐτοῦ παθεῖν ἀναβαλλώμεθα, ἵνα σύμμορφοι τοῖς αὐτοῦ παθήμασι γενόμενοι, κοινωνοὶ καὶ τῆς δόξης χρηματίσωμεν. Μὴ πρὸς τὰ παρόντα δεινὰ ὀκλάσωμεν, ἵνα αἰώνιον ἀπόλαυσιν κερδήσωμεν, καὶ ζωῆς ἀἳδίου καὶ χαρᾶς ἀξιωθῶμεν. Μὴ τὸν λογισμὸν κολακείαις χαυνωθῶμεν, ἵνα στερέμνιοι πρὸς τὰς μηχανὰς τοῦ δολίου ὀφθέντες, καὶ τὴν κατ᾽ αὐτοῦ νίκην ἀναδησώμεθα. Οὐδὲ ἐμποδίσει τῆς ἡλικίας ἡ νηπιότης, τοῦ φρονήματος στεῤῥοῦ δεικνυμένου· οὔτε γὰρ σώματός τις ὄνησις, πρὸς βαθὺ γῆρας ἐληλακότος, καὶ τῇ τοῦ χρόνου παλαιώσει μεγαλαυχοῦντος, μὴ τοῦ λογισμοῦ τὸ στερέμνιον κεκτημένου· οὔτε τῆς ἡλικίας ἀπαλότης, προστήσεται, κώλυμα γινομένη, ψυχῆ τὸ βέβαιον κεκτημένης καὶ πάγιον, καὶ προς μηδὲν τῶν ἀνηκόντων χαυνουμένης.

[13] Ab immanitate cruciatuum reditum est ad blanditias atque adulationes, sed quæ firmiorem etiam mentem Martyris commonstrarunt. [Martyris constantia:] Quapropter inops consilii tyrannus, in carcerem remisit Christi pugilem, præclaram de impietate victoriam reportantem, & victricis coronæ præmia meritum. Ibi quotquot reperit, verbo veritatis ad fidem convertit. Ibi puerorum aliquot, Deo carorum, venerabilium, & veritatem egregie prædicantium, verus pater revera effectus est. [In carcerem reductus sanctus varios convertit,] Quos enim superstitio parentum carnalium vinxerat, eosdem fides Christi spirituali patri conciliavit: & cui corporalis natura vocabulum patris negaverat, Spiritus sancti gratia illud ipsum, cum magna piorum filiorum felicitate, attribuit. Illi siquidem fulgurantem ejus faciem intuiti, & martyrium, per quod vitæ hujus terminum attacturus, viamque ad Superos sibi facturus esset, ingenue considerantes (celeriter namque mundæ animæ perspiciunt quæ eventura sunt) gaudio simul & lacrymis perfusi, ad pedes viri sancti prociderunt, [& pueros aliquot, ipsum pro patre habentes,] locutique in hunc modum sunt. Commodum ad nos ingressus es, generose Christi pugil, qui omnia fraudulenti tyranni atque impurorum spirituum, per ipsum operantium machinamenta fecisti irrita, Christumque rerum omnium conditorem ac Deum religiose prædicasti. Commodum ad nos venisti, qui de nefandæ idololatriæ errore per diabolum excogitato triumphasti, quique lumine cognitionis divinæ animas hominum informasti. Vere non despexit orationem nostram Dominus ille, propter quem hoc carcere damnati sumus; sed misit spiritualem nobis patrem, qui sermonis divini pabulo esurientium animas confortet, ac potu pietatis reficiat: misit nobis columnam ignis, quæ nos præcedat, gressusque nostros recta ad Deum dirigat: commonstravit nobis, quocum certare alacriter certamen nostrum, ac desideratam consequi victoriam debeamus.

[14] Nemo posthac separare poterit nos a suavissima consuetudine tua, o Pater, tamersi universas contra nos creaturas concitaret ad inducendam fraude aliqua separationem. Frui carnalium parentum conspectu nobis non licuit, postquam religionem hanc amplexi sumus: sed ecce opportune invenimus spiritualem Patrem, quem gratia specialis Dei donavit nobis. Oderunt nos quidem qui persequuntur veritatem; sed qui eamdem diligunt, [& confortari ad martyrium cupientes,] diligent nos quoque: despiciunt nos qui insana colunt idola, sed qui verum colunt Deum laudabunt nos. Nunc age, suavissime Pater (sic enim compellandi te causam præbent suscepta amore Christi vincula) age aperi labia tua, & melliflua verba ore tuo divino prolocutus, irriga animas nostras, cruciatuum æstu absorptas, salutari doctrina tua: excita mentem, diutina adversitate deficientem: circumda nos armis sacræ Scripturæ, ut firmi robustique inveniamur ad insultus hostiles. Præclarum est, ante bellum bellum præmeditari: pulchrum est, ante aciem, quæ ad aciem spectant, examinare: suavissimum est, ante certamen, quæ ad certandum conferunt, in promptu habere: decorum est, ante conflictum comparere paratum. Tunc enim dextere atque perite cum adversariis congressi, præclaram gloriosamque reportabimus palmam: nam qui prudenti mentis consilio præmuniti non sunt, facilis conantibus fallere præda fiunt; qui vero meditatione atque exercitatione ad certamen periti veniunt, non facile superantur.

[15] Hisce dictis beatissimus Lucilianus gaudio delibutus, & lacrymis, præ voluptate manantibus, [laudat a fortitudine animi,] tota facie rigatus (etenim volupe nonnumquam est animæ, quæ iisdem quibus alius affligitur adversis, ex commiseratione ejus, etiam lacrymas fundere) ad Pueros, divino munere sibi datos, sic dicere occepit: Si animadverterem, pientissimi filii, invito vos animo certamen aggredi, & dolore talem animum consequente frangi; [b in promptu oratio foret] quæ ad id quod honestum est excitaret vos atque animosiores redderet. Potest namque oratio, opportuno prolata tempore, potentior esse quam ipsa exempla: & sæpe quod operum exhibitio non perfecit, orationis vis brevi tempore perfectum dedit. Quoniam vero lubenti animo, mente religiosa, & modo amorem Dei exprimente, adversa hæc pertulistis; & vinculis hisce pulcrius ornati magisque venerandi, quam divitiis suis & gloria alii, præclaram vos rem præstare, læti existimatis; quo pacto dicere possim, opportunam esse adhortationem meam? Qui enim alios quoque vestro potestis exemplo confirmare, aliorum neutiquam indigetis doctrina.

[16] Nihilominus dico, desideratissimi filii, tempus hoc præsens, [animat consideratione æternitatis,] breve & exiguum, & in omnibus instabile est; neque enim, voluptas diuturnam sui copiam ac usuram amatoribus suis concedit; neque doloris sensus ac molestia in longum protracta, torpere cogit talia patientes. At seculum futurum, quod stabilis naturæ est, aliis quidem, qui virtutem præclare exercuerunt & placere Deo studuerunt, stabilem quoque lætitiam elargitur; aliis vero, qui præsens seculum dilexerunt, ejusque voluptates sectati & vitæ hujus deliciis vehementer capti fuerunt, interminabiles pariter cruciatus affert. Quod nos probe edocti, paucorum dierum jactura integram nobis comparemus æternitatem: id enim longe expedit. Etenim si labor, in stadio subeundus, terribiliter imminet; adstat prope Dominus, exclamans; Confidite, [spe auxilii divini,] ego vici mundum: si acerba sunt, quæ a tyrannis infliguntur; fient levia virtute Christi & spe futurorum; palamque facient, fortiores esse nos insano furore tyrannorum, quorum minæ facient ut jucundam Domini nostri vocem audiamus. Si porro etiam lacerare crudeliter corpus, si membrorum compositionem dissolvere singulaque suis locis dimovere, si ipsam naturam contumelia turpiter afficere tentaverint; est qui malis istis remedium afferre possit, quique non patietur nos in pulverem corruptos redigi, sed omni ex parte incorruptos copulabit sibi, per virtutem ac gratiam operantis omnia Spiritus sui divini.

[17] Vehemens quidem est ignis, quem oculis usurpamus: sed ignem gehennæ animo volventes, facile superiores erimus igne, subdito eidem cui nos Domino. Gladiorum acies firmitate nostra hebitabuntur: profusio sanguinis nostri compensatio quædam judicabitur, parva certe, sanguinis Dominici pro nobis effusi: si privemur hoc mundo, transferemur in cælum, & incipiemus angelica conversatione frui: [exemplo Christi.] mors ipsa vitam mortis nesciam, & coronam immarcessibilem adducet. Recogitemus quæ Christus pro nobis sustinuit mala. Quid enim ejusmodi retribuere possumus Domino nostro? qui modo inexplicabili divinam abscondens virtutem, & carnem e virginali corpore nostra causa assumens; crucem & lanceam, fel & acetum, ipsamque mortem & sepulcrum subivit, ut viam nobis in cælum monstraret, ac gloriæ sempiternæ participes redderet. Ne igitur, ne quæso, pati pro ipso cunctemur; ut consimiles passionibus & participes gloriæ ipsius inveniamur: ne propter præsentia tormenta cadamus animis, ut æternam consequamur requiem, æternaque donemur vita & gaudio: ne mentem nostram adulatione molliri sinamus; ut robusti ad machinas fraudulenti tyranni comparentes, ab ipso victoriam reportemus. Neque vero timendum erit a teneritudine ætatis vestræ, cum animi vestri robur probatum sit: non enim ad certamen juvat corpus, in grave senium inclinans, longævaque ætate glorians, animi vero firmitate carens; neque tenera ætas impedimentum afferet, ubi animus stabilis solidusque, ad nullos sævientium ictus flectitur.

[Annotata]

a Ecgraphum ὀπρισάμενοι, quod nihil significat: quamquam autem ὀπτρίζω non inveniatur in lexicis: cur tamen illud non usurpasse potuit aliquis æque, ac compositum κατοπτρίζω speculor sive in speculum intueor: sic ὄπτρον speculum non invenitur antiquis dictum, sed κάτοπτρον.

b Hæc [ ] inclusa addidi, quoniam sibi aliter constare non videbatur sensus: Græcum textum interpolare non præsumpsi, sed defectum notavi …

CAPUT IV.
Lucilliani & Puerorum mors, laus, collata in clientes beneficia.

Τούτοις τοῖς λόγοις αὐτῶν τὰ φρονήματα ἐπαλείψας, καὶ πρὸς τὸν κατὰ τοῦ διαβόλου πόλεμον στεῤῥοτέρους ἀπεργασάμενος, δι᾽ ὅλης νυκτὸς σὺν αύτοῖς τῷ Θεῷ εὐχαριστηρίους φωνὰς καὶ ὕμνους ἀνέπεμπεν. Ἐπεὶ δέ καταγέλαστον ἑαυτὸν ὁ τύραννος ἑώρα, τῇ ἐνστάσει τοῦ Μάρτυρος νικώμενος, τὴν ἰδίαν ἧτταν ἀναμαχεύσασθαι βουλόμενος, πρὸς δευτεραν συμπλοκὴν ἐκκαλεῖται τὸν ἀθλητὴν, καὶ δὴ ἕωθεν ἐξαναστὰς, τῷ αὐτοῦ βήματι τοῦτον προσάγεσθαι προσέταττον. Ἥγετο οὖν ὁ μέγας τῆς εὐσεβείας συνήγορος, στρατιωτῶν χερσὶν ἐπισπουδόμενος, παρείποντο δὲ καὶ οἱ τρισμακάριοι παῖδες, αὐτόκλητοι, πνευματικῇ στοργῇ συνδούμενοι, καὶ σὺν αὐτῷ τοὺς ἀγῶνας προθύμως ὑπελθεῖν ἐφιεμενοι. Καὶ ἐπεὶ προς τὸν τυπαννοῦντα ἐγένοντο· Τίνες οὗτοι; τοὺς παῖδας θεασάμενος ὁ Ἡγεμὼν, ἀνηρώτα. Μήτι σοι παῖδες, φησὶν, ὑπάρχοντες, τὸ φοβερὸν βῆμα τῆς ἡμετέρας αὐστηρίας δυσωπῆσαι παρεστήκασι, καὶ τὸ ἀπαραίτητον τῆς κολάσεως τῇ κατ᾽ αὐτοὺς θέα ἐκμειλίξασθαι; Ὁ δὲ, Παῖδες μεν, ἔφης ὡς ἀληθῶς ἐμοὶ, ὦ τύραννε, κατὰ τὴν ἡλικίαν ἐδειχθησαν τῶν δεσμῶν μοι τουτωνὶ τούτους ὠδινησάντων, καὶ τῆς ἐννυχίου φυλακῆς ἀποτεκούσης, καὶ ἡ ἐπ᾽ αὐτοῖς διάθεσις εἰς φύσεως τάξιν μεταβέβληται· τῇ δὲ εἰς Χριστὸν πίστει προάγοντες, πατέρες μᾶλλον ἢ τέκνα ἐμοὶ καὶ ἐνομίσθησαν καὶ ὠνομάσθησαν· οὐ γὰρ ἀπὸ τῆς τῶν σωμάτων ἡλικίας, ἀλλ᾽ ἀπὸ τῆς τῶν ψυχῶν εὐγενείας ἡ στὐσεβὴς γνώμη χαρακτηρίζειν οἶδεν τὴν συγγένειαν. Παρεστήκασι δέ σοι, οὐκ ἐκμειλίξασθαι βουλόμενοι, ὡς σὺ ἔφης, ἀλλὰ τὴν σὴν διελέγξαι νηπιόφρονα γνώμην, τῇ ἀνδρειοτάτῃ αὐτῶν συνέσει καὶ τελειοτάτῃ εἰς Χριστὸν πίστει, ὅπως γνῶς τὴν αὐτοῦ δύναμιν, ὁποῖαν σύνεσιν κᾂν τοῖς νηπίοι, ἐντίθησιν.

Τούτων ὁ τύραννος ἀκούων, παντοῖος ἐγίνετο, καὶ εἰς μύριον εἶδος τὰς μορφὰς τοῦ προσώπου μετέβαλλε, καὶ διὰ τῆς φαινομένης ὄψεως τὰ κρυπτὰ τῆς καρδίας ἐνέφαινεν, καὶ τῶν προτέρων πάλιν εἴχετο. Ὠς δὲ ἑωρα τὸν Μάρτυρα εἰς οὐδὲν πρὸς τῶν προκειμένων τῷ ἀγῶνι δεινῶν ἐπιστρεφόμενον, οὐδὲ ὅσον ἐλάχιστον ὑπερθέμενος, πῦρ φοβερὸν καὶ αὐτὴν τὴν θέαν καταπλῆττον, καὶ τὸ πάλαι τῶν ὁσίων Παίδων Χαλδαικὸν πῦρ μακρῷ τῷ μέσῳ ἀνανεούμενον, πρὸς ἄμυναν τῶν ἀθλητῶν ἐξ ἀπονοίας εὐτρεπίζεσθαι προσέταττεν. Ἀλλ᾽ ὁ τήν φλόγα τότε ἐκείνοις εἰς δρόσον μεταβαλὼν, καὶ τοῖς Μάρτυσι νῦν δροσοειδῆ νεφέλην κατομβρίσας, τἢν κάμινον μετεστοιχείου. Καὶ ἦν ἰδεῖν ὡς ἀληθῶς θαυμάσιον ἔργον καὶ παράδοξον συνηθὲς ὂν τῆς θείας δυνάμεως, σῶμα τὸ φύσει τὴν τοῦ πυρὸς ῥύμην ὑπενεγκεῖν μὴ δυνάμενον, ὑπερφυῶς ἐπικρατέστερον τῆς ἐνεργείας τῆς φλογὸς δεικνύμενον, καὶ τὴν τοῦ παμφάγου πυρὸς ἀναλωτικὴν δύναμιν, ὑπὸ σωματων εὐφθάρτων καὶ ἀπαλῶν χαλινουμένην, Ὦ τινι θαύματι καταπλαγεὶς ὁ τύραννος, ἐνὸν θαυμάσαντα τὴν τοῦ Θεοῦ ἄπειρον δύναμιν, ἀδιστάκτῳ γνώμῃ τὴν τούτου ὁμολογῆσαι κυριότητα, εἰς τὴν διὰ τοῦ ξίφους χωρεῖν ἄμυναν τῶν Ἁγίων φρενοβλαβὼς κατηπείγετο. Τοῦ γὰρ λογισμοῦ τούτων ἐγκρατὴς γενέσθαι μὴ δυνηθεὶς, τῇ τοῦ ξίφους τὸ μὴ κρατεῖν ἐβούλετο … a

Προστάττει τοίνυν ἐν ἐρήμῳ τόπῳ ἀπαχθέντας, τοὺς μὲν γενναίους παῖδας, τῇ τοῦ ξίφους τομῇ τὸ πέρας τοῦ βίου λαβεῖν· τὸν δὲ μακάριον Λουκιλλιανὸν σταυρῷ προσαναρτηθέντα, βιαίως τοῦ σκήνους ἀπολυθῆναι. Ἤγοντο τοίνυν πρὸς τὴν ἑκούσιον σφαγὴν τὰ ἄκακα τοῦ Χριστοῦ ἀρνία, τὰ πᾶσαν κακίαν καὶ πονηρίαν τοῦ δολίου δράκοντος ἐν τῇ αὐτῶν ἀκάκῳ γνώμῃ καὶ ἀπλάστῳ διανοίᾳ καταβαλόντα· τὰ τοῦ παραδείσου εὐωδέστατα ἅνθη, τὰ τὴν ὀσμὴν τῆς Χριστοῦ εὐωδίαις ἐν ταῖς τῶν πιστῶν καρδίαις διαπνέοντα· τὰ ῥόδα τὰ τίμια, τὰ πᾶσαν δυσωδίαν εἰδωλομανίας διώκοντα, καὶ τῇ ἐρυθρότητι τῶν σεπτῶν αἱμάτων πιστοὺς καταγλαΐζοντα· τὰ κρίνα τὰ ἔνθεα, τὰ τὴν στιλπνότητα ὁμοῦ καὶ λευκότητα τῆς καθαρᾶς καὶ ἀμωμήτου πίστεως ἀπαστράπτοντα· τὰ τῆς ἀληθινῆς ἀμπέλου τοῦ Χριστοῦ εὐφορώτατα κλήματα, δι᾽ ὧν ἡμῖν ὁ μυστικὸς τῆς σωτηρίας βοτρὺς καὶ τὸ τῆς εὐφροσύνης γλεῦκος δεδώρηται· οἱ θεόβλαστοι ὄρπηκες, δι᾽ ἡμῖν ὁ γλυκύτατος καρπὸς τῆς θεοσεβείας παρέχεται.

Θαυμαστὴ μὲν οὖν ἡ περὶ τῶν τριῶν Παίδων πάλαι ἀνάγραπτος ἱστορία, τὴν τούτων καρτερίαν πᾶσι καθυποφωίνουσα, καὶ τὴν τοῦ ἀλαζονικωτάτου τυράννου κάμινον τούτοις καθυποτάττουσα· θαυμασιωτέρα δὲ ἡ τῶν νυνὶ Παίδων ἔνστασίς τε καὶ ὁμοφροσύνη. Οἱ μὲν γὰρ ἐξ αὐτῶν σπαργάνων τὸ εἰδέναι Θεὸν ἐπαιδεύοντο, καὶ τῇ τῆς θείας γραφῆς μαθήσει συνηύξανον· οἱ δε γενναῖοι Παῖδες τοῦ ὁδηγοῦντος στερούμενοι, καὶ τὸν πρὸς τὰ κρείττω μὴ ἔχοντες ἐπαλείφοντα, οἴκοθεν τὴν εὐσέβειαν ἐναπέτιπτον. Εἱ δέ μοι τὴν τοῦ πυρὸς πάλην λέγεις, ἐδοκιμάσθησαν πυρὶ καὶ οὗτοι, καὶ ὡς δόκιμος χρύσος ἐξήστραψαν, καθαρὰν ἀποστίλβοντες τὴν εὐσέβειαν. Ἀλλ᾽ ἐκείνοις μὲν, τέλος τοῦ ἀγῶνος· ἡ τοῦ πυρὸς [οὐκ] b ἐδείκνυτο ἀποτρέφωσις, καὶ διεδέχοντο μακραὶ εὐφημίαι, καὶ χρυσοῦ ῥέουσαι χεῖρες ἐπεκνείνοντο· τούτοις δὲ ἀγῶσι προσετίθεντο ἀγῶνες, καὶ πάλη πάλην διεδέχετο, καὶ θάνατος τὴν τοῦ θαύματος ἔκπληξιν κατεψηφίζετο.

Οἱ τὴν Ἀντιόχου ὀφρὺν καταπατήσαντες Μακκαβαῖοι, πάντας κατέπληξαν τῷ στεῤῥοτάτῳ φρονήματι· ἀλλ᾽ ἔσχον ὥσπερ τὴν μητέρα καταναγκάζουσαν, καὶ νουθεσίαις τούτους ἐπαλείφουσαν· ἡ δὲ τετρακτὺς τῶν θείων Χριστοῦ Παίδων, φίλτρῳ δεσποτικῷ τὸν θάνατον ἐπισπεύδουσα, ἀσύγκριτον τὴν εὔκλειαν ἀπηνέγκατο. Τίς τοίνυν οὐκ ἅν ἀγάσαιτο, εἰς νοῦν λαμβάνων τὴν τούτων καρτερίαν; τίς οὐκ ἂν θαυμάσειε τὸ πρός Θεὸν αὐτῶν διάπυρον φιλτρον; τίς τὸν τούτων ἀγῶνα ἐνωτιζόμενος, οὐκ ἂν εὔξαιτο, τοῖς πράγμασιν αὐτοῖς τότε παρὼν, μονονουχὶ τούτου ἐναγκαλίσασθαι, καὶ τὸ αὐτοῦ στόμα φιλημάτων ἐμπιμπλάναι; Ὢ παραδόξων ὡς ἀληθῶς μυσηρίων, καὶ ἀνθρώπινον νοῦν ὑπεραιρόντων! Παῖδες, αὐτὸ τῆς ἡλικίας τὸ πρῶτον ἄνθος ἄγοντες, καὶ γλῶσσαν ψελλίζουσαν περιφέροντες, μηδένα μῶμον ἐκ τῆς τοῦ κόσμου κακίας ἐν ἑαυτοῖς ἐπισυρόμενοι, προθύμως τὴν διὰ Χριστοῦ σφαγὴν ὑπέχοντες χαίροντες. Πῶς οὐκ ἐνάρκησαν αἱ τῶν δημίων χεῖρες τὸ ξίφος τούτοις ἔπενεγκεῖν; πῶς οὐκ ἔκαμψεν αὐτοὺς εἰς, συμπάθειαν ἡ ἀπολότης τῆς νηπιότητος; ποίοις δὲ καὶ όφθαλμοῖς τὸ αἷμα τούτων, ὡς ὕδωρ εἰς γὴν ἐκχεόμενον, ἀτενιζειν ἐδύναντο. Ὄντως δεινῇ δεισιδαιμονιᾳ τοὺς ἑαυτῆς θεραπευτὰς εἰς μανέαν περιτρέπειν, καὶ λιθώδη πώρωσιν ταῖς τούτων ψυχαῖς ἐμποιεῖν. Ἄγγελοι τοίνυν ἰδόντες κατεπλήττοντο· δαίμονες ἔπτησσον, καὶ τὴν φυγαδείαν ἠσπάζοντο, τὴν τούτοις ἀπαστράπτουσαν τῆς γενναιότητος αἰγλην μὴ φέροντες· οὐρανοὶ, τὰς πύλας ἀναπετάσαντες, τούτους ἐδέχοντο, ἀκώλυτον τὴν εἴσοδον παραχωροῦντες· αὐτὸς ὁ πάντων Δεσπότης, τοὺς στεφάνους προτεινόμενος, τοὺς οἰκείους στεφανίτας ἀνεκήρυττεν· γῆ τὸ σεβάσμιον αὐτῶν αἶμα δεξαμένη, τοῦ τῆς εἰδωλομανίας λύθρου καθήρατο, ἐξ οὗπερ καὶ στήλη τις πορφυρωθεῖσα, τοῖς μετέπειτα τὴν χάριν μεταδίδωσιν, εἰς μνήμην μὲν τῆς αὐτῶν εὐψυχίας, ἀποτροπὴν δὲ πάσης δαιμονιώδους βλάβης καὶ νοσημάτων.

Ἀλλὰ τὰ μὲν περὶ τῶν γενναίων παίδων, ταῦτά τε καὶ τοιαῦτα, καὶ οὗτοι οἱ ἀγῶνες καὶ τὰ κατορθώματα. Ὁ δὲ μακάριος Λουκιλλιανὸς, καὶ αὐτὸς κατὰ τὴν φρενοβλαβοῦς τυράννου πρόσταξιν σταυρῷ προσηλωθεὶς, καὶ ἥλοις ταῖς τε χερσὶ καὶ τοῖς πόσιν, οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ μαζοῖς καὶ γόνασι καὶ τῇ κεφαλῇ, καὶ αὐτοῖς τοῖς ἀναγκαίοις διαπερονηθεὶς, τὸ ἑαυτοῦ πνεῦμα εἰς χεῖρας τοῦ πάντων δεσπόζοντος Θεοῦ ἐναπέθετο, χορείαις ἀγγέλων παραπεμπόμενος. Τίς τοίνυν τῶν πάλαι τούτῳ ἐξισοθείη, τίς δὲ τούτῳ πρὸς σύγκρισιν παραβαλλόμενος, οὐ ποθήσει τοῖς δευτέροις ἐγκαλωπίζεσθαι.

Ἀβραάμ ὁ φιλόθεος, φωνῆς κελευούσης θείας πατρῴας ἐξελθεῖν γῆς ἀκούσας, προθύμως ἐξετέλει τὸ προσταττόμενον· ἀλλ᾽ ὁ Μαρτυς, καὶ μηδενὸς προστάττοντος, εἰς τὸ τῷ Θεῷ δοκοῦν ἑαυτὸν μετῴκιζεν. Κᾀκεῖνος μὲν ἀντίδοσιν τῆς ξενιτείας, γῆς μείζονος εὐκληρίαν ἐξεδέχετο, καὶ τῇ ἐπαγγελίᾳ τῷ πατὴρ ἐθνῶν πολλῶν κεκλῆσθαι ἐσεμνύνετο· οὗτος δὲ προῖκα τὴν ἀρετὴν μετερχόμενος, τέκνον Θεοῦ ἑαυτὸν ἐναπέφαινεν. Ἰὼβ, ὁ ἐν τῇ τῶν δεινῶν καρτερίᾳ θαυμαζόμενος, μεταμανθανέτω τὴν ἧτταν ἐν τῷ τοῦ Χριστοῦ Μάρτυρι, πολυχρόνιον κάκωσιν τῇ δριμύτητι καὶ σφοδρᾷ τῶν πόνων ἀλγηδόνι ἐξισοῦν μὴ δυνάμενος. Ἐλεάζαρ ὁ θαυμαστὸς καὶ πολύαθλος, καὶ τῶν ἐν νόμῳ διαλαμψάντων ταῖς ἀριστείαις κρατῶν, ὐποχωρείτω τῶν πρωτείων τῷ Μάρτυρι· ὁ μὲν γὰρ ὑπὲρ νομικῶν παραγγελμάτων, οἰκετικὴν ἐδείκνυ τὴν εὔνοιαν, ὁ δὲ Μάρτυς, ὡς υἱὸς τῆς χάριτος, ὑπὲρ ὀνόματος πατρός τε καὶ δεσπότου καλῶς ἠγωνίζετο.

Τοσοῦτον ὁ ἐναργὴς λόγος ὑπεραναβάντα δείξας τῶν ἐν νόμῳ διαλαμψάντων, καὶ τοῖς τῆς χάριτος ἂν τοῦτον παραβάλλων προεχώρησεν, εἰ μὴ νόμος μόνον ἐκνικῶν, διωθείτω τὴν ἐν τούτοις σύγκρισιν· πλὴν, τοῖς μὲν ἁμιλλωμενος, τῶν δὲ τὸν ζῆλον ἀναμανθάνων, τῶν δὲ τὸ καρτερικὸν μετερχόμενος, οὐδενὸς φανῆναι δεύτερος ἐφιλονείκησεν, ὁ κραταιὸς ὁπλίτης τῆς τοῦ Θεοῦ παρατάξεως, ὁ τῶν Ἀγγέλων ἐφάμιλλος, ὁ τῶν Ἀποστόλων ὁμότροπος, ὁ τῶν ἀθλητῶν ὁμοστκηνος, ὁ Χριστοῦ θερμὸς ἐραστὴς καὶ μιμητής· ὁ τὴν ἱερὰν πολιὰν ταῖς γενναιοτάταις καὶ ἀνδρείαις ἐνστάσεσιν αἰδεσιμωτέραν ἀποφήνας· ὁ θερμὸς ἁντιλήπτωρ τῶν καταπονουμένων, ἡ ὀξυτάτη παραμυθία τῶν θλιβομένων, τὸ τῆς οἰκουμένης ἁπάσης ἐντρύφημα, τὸ ἄμισθον ἰατρεῖον, ἐν ᾧ οἱ καταφεύγοντες, τὴν λύσιν τῶν νοσημάτων κομίζονται, τὸ πέλαγος τῶν ἰαμάτων, ἐν ᾧ βυθίζεται πᾶσα τῶν παθημάτων ἐπίῤῥοια, ἡ πηγὴ τῶν θαυμάτων, ἐξ ἧς ἡ ῥῶσις τῶν ψυχῶν καὶ σωμάτων ἀφθόνως προέρχεται, ὁ μυστικαῖς ἐπιστασίαις τὰς τῶν κρυφίων παθῶν ἀλγηδόνας ταχέως ἁπαλλάσσων, τῶν δεινῶς ὑπ᾽ αὐτῶν κατατρυχομένων, ὡς ταύτην ἀντίδοσιν τῆς τῶν οἰκείων παθῶν ἀλγηδόνος παρὰ τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ τὴν χάριν κομισάμενος, ἡ στήλη τῶν τοῦ Χριστοῦ Μαρτύρων, ὁ ἐμὸς ἐν κινδύνοις προασπιστὴς, καὶ ἐν ἀσθενείαις παρήγορος, καὶ τῶν πολυτρόπων νοσημάτων ἀναψυχή.

Ἀλλ᾽, ὦ Μαρτύρων σεπτὸν ἐγκαλλώπισμα, καὶ τῶν πιστῶν ἑδραίμα, ὦ θεῖον καὶ ἱερὸν τοῦ παναγίου Πνεύματος καταγώγιον, καὶ τῆς Χριστοῦ ἐκκλησίας τερπνότατον ἀγλάἳσμα, δἑδεξο τόνδε τὸν ἐλάχιστον ἐκλόγων πόνον τοῦ σοῦ οἰκέτου, ὃν, ἐκ θανατηφόρου λύμης καὶ φθοροποιοῦ κινδυνεύειν καὶ ὄλλυσθαι μέλλοντα, εὐσπλάγχνως σὺν τοῖς παντοποθήτοις καὶ τρισμακαρίοις Παισὶν ἐπιφανεὶς, διέσωσας, ἐνδεᾶ μὲν τῆς σῆς μεγαλοψύχου καταπολὺ γενναιότητος ὑπάρχοντα, ἐξ εὐνοίας δὲ πολλῆς σοι προσενεχθέντα. Τίς γὰρ ἂν, καὶ εἰ γλῶσσαν μεγαλήγορον ὑπάρχοι κεκτημένος, ἀξίως τὰς σὰς ἀριστείας διεξέλθοιεν; ποῖον δὲ στόμα τὴν τῶν σῶν θαυμασίων πληθὺν ἐγκωμίοις καθυποβάλλειν ἐξισχύσειεν; ποῖος δὲ λόγοις ἐξαρκεῖν πρὸς ὕμνον τῆς σῆς μεγαλοπρεπείας δυνήσοιτο; ἀτονεῖ γὰρ τῷ πλήθει τε καὶ μεγέθει τῆς σῆς καρτερίας νικώμενος. Αὐτὸς δὲ ἄνωθεν ἡμᾶς τοὺς τῷ σῷ θείῳ τεμένει προστρέχοντας ἐποπτεύων, καὶ τὴν σὴν ἱερωτάτην πανήγυριν χαρμονικῶς ἐκτελοῦντας, καὶ θείαις ταύτην ὑμνῳδίαις καταγεραίροντας, τήν τε κόνιν τῶν σῶν πολυάθλων λειψάνων κατασπαζομένους, καὶ τὴν πολυέραστον καὶ σεβαστὴν εἰκόνα σχετικῶς προσκυνοῦντας, ὡς ταῖς αὐγαῖς τῆς ὑπερουσίου. Τριάδος λαμπροτέρως τῇ ἐγγύτητι καταυγαζόμενος καὶ τῇ ταύτης σὴν τοῖς συνάθλοις ἐντρυφῶν θεωρίᾳ, ἀντιδίδου τὰ κρείττονά τε καὶ τελεώτερα τήν τε τῶν παθημάτων λύμην ἀποσοβῶν, καὶ τὴν τῶν κακῶν ἐπείργων ἔφοδον, βασιλείας τε μετόχους οὐρανῶν ταῖς σαῖς ἱκεσίαις ἁπεργαζόμενος, ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

[18] Posteaquam oratione ista puerorum animos incitasset, atque animosiores ad suscipiendum contra dæmonem bellum reddidisset, tota nocte cum iisdem Deo gratias egit, ac hymnos obtulit. [Lucillianus cum Pueris sistitur tyranno,] Cum vero derisum sese animadvertit tyrannus, constantia Martyris devictus; cladem suam reparare cupiens, secundum in arenam evocat Athletam, ac bene mane ad tribunal suum adduci imperat. Adducitur ergo Lucillianus, magnus Religionis nostræ patronus, a manu militum instigatus. Sequebantur ipsum beatissimi adolescentes sponte sua, amore spirituali colligati Sancto, cum eoque subire certamen impense desiderantes. Ubi ventum ad tribunal est; intuitus Pueros tyrannus, quinam isti essent, interrogat: & conversus ad senem, Numquid filii tibi, inquit, sunt, qui ad terribile severitatis nostræ tribunal deprecatores accedunt, rigorem suppliciorum conspectu sui mitigaturi? Et senex: [apud quem pueros laudat;] Filii quidem mei, ut verum dicam, tyranne, isti per ætatem videntur: vere autem eos hæc mihi vincula genuerunt, & nocturna carceris mora peperit; mutua dilectione animorum, vices naturæ subeunte: sed Christiana fide prævalentes, patres potius, quam filii, mihi creduntur & appellandi sunt: neque enim a robore corporis, sed ab animi nobilitate, pietas nomenclaturam consanguinitatis novit mutuari. Adstant igitur tibi isti, non deprecaturi quidpiam, ut tu ais; sed reprehensum insaniam tuam, sua virili sapientia & Christianæ fidei perfectione; ut Christi agnoscas virtutem, infantibus quoque tantam intelligentiam tribuentis.

[19] Auditis talibus, tyrannus vultum sexcentas in species formasque varie commutabat, [quibuscum in ignem injectus, manet illæsus:] per apparentes faciei notas abditum indicans statum cordis; ac rursus priores induebat vultus. Ubi vero persuasum habuit, Martyrem non moveri præparatis sibi diris cruciatibus; nil ultra tergiversandum ratus, in pœnam Athletarum, ignem terribilem exstrui amens jussit, qui animos tantum aspicientium percellebat, & fornacis Chaldaicæ flammam, cui sancti tres Pueri fuere olim injecti, longo intervallo excedebat. Sed qui tunc illis commutavit flammas in rorem, nunc hisce Martyribus quoque nubem roscidam depluens, ignis temperavit ardorem. Videre enim erat admirabile revera atque stupendum opus divinæ potentiæ; corpus nempe, quod naturaliter impetum ignis ferre nequit, mirabiliter & potentius flammarum violentia; & vim omnivori ignis, obvia quæque consumentem, ab imbecillis & facile corrumpi solitis corporibus domitam. Hoc miraculo consternatus tyrannus, cum infinitam Dei potentiam admirans, supremum ejusdem dominium indubitanter confiteri debuisset; ad ultionem de Sanctis per gladium sumendam procedere insanus properabat. Eorum enim mentem non valens sibi subjicere, impotentiam suam stringendo ensem volebat occultare.

[20] Imperat igitur, in disertum omnes locum abduci, & Pueros quidem, generosa indole præditos, gladio caput imminutos, vitæ finem accipere: beatum vero Lucillianum, cruci confixum, violenter e vivis tolli. Ducebantur itaque ad desideratam diu cædem, [& pueri gladio cæsi] ut innocentes Christi agni, qui omnem diaboli malitiam & fraudem in mente sua, sceleris dolique nescia, destruxerant; ut fragantissimi flores paradisi, qui suavissimum Christi odorem fidelium cordibus adspirabant; ut pretiosissimæ rosæ, quæ omnem malesanæ idololatrie fœtorem dissipabant, & rubore gloriosi sanguinis sui credentium cœtum condecorabant; [varie laudantur,] ut lilia Deo digna, quæ fulgorem juxta ac candorem puræ atque inculpatæ fidei late spargebant; ut fertiles veræ vitis quæ Christus est palmites, per quos mysticus salutis botrus ac lætitiæ vinum nobis donata sunt; ut fœcundi Deo rami, per quos jucundissimus nobis porrigitur pietatis fructus.

[21] Admirabilis profecto est historia, quæ de tribus olim pueris Babylonicis conscripta fuit, [comparantur que cum tribus Pueris Babylonicis,] illorum constantiam mundo manifestans, ardente superbissimi tyranni camino superiorem: attamen admirabilior fuit perseverantia concordiaque nostrorum Puerorum. Illi quippe ab incunabulis Deum verum edocti, & sacræ Scripturæ doctrina enutriti, adoleverant: isti vero nostri generosuli, sine duce, sine hortatore viam virtutis ingressi, sponte sua pietatem amplexi sunt. Quod si illos cum igne congressos dicas; scito, hos quoque igni probatos, probi instar auri fulsisse, & puros pietatis radios emisisse. Et illis quidem finem certaminis non attulit ignis; duratura tamen ad posteros gloria secuta est, & auro plenæ manus super ipsos extentæ sunt: hos vero aliud ex alio certamen, alia ex alia lucta excepit, tandemque secuta mors consignavit admirationem, quam stupenda eorum generositas excitarat.

[22] [ac Machabæis.] Machabæi, qui Antiochi superbiam calcarunt, fortitudine animi sui omnes perculerunt; sed matrem habuere, cujus impulsu & hortatu animati sunt: hic vero quaternarius divinorum Christi Puerorum, amoris Dominici poculo ad mortem obeundam incitatus, incomparabilem nominis claritatem adeptus est. Quis igitur, mente repetens horum constantiam Puerorum, non stupeat? quis non miretur ardentem, quo Deum prosecuti sunt, amorem? quis eorum certamen inaudiens, non optet, quasi rebus pridem gestis interesset, amplecti pugiles, & osculari? O mysterium vere stupendum, & quod cogitatione humana comprehendi non potest! Pueros, ætatis primo in flore versantes, & verba balbutiente adhuc lingua formantes, nulla labe a seculi malitia aspersos, alacri lætoque animo necem Christi causa subire. Quomodo non emarcuerunt carnificum manus, ad adigendum in pectora eorum gladium? quomodo ipsis commiserationem sui non movit tenera ætas? quibus oculis spectare sanguinem innocentem, instar aquæ in terram effusum, sustinuerunt? Oportet profecto, turpi superstitione ministros ejus in insaniam versos, saxeum cordibus suis obduxisse callum. Certe Angeli talia videntes obstupuere; inhorruere dæmones & fugam arripuere, splendorem generositatis, oculos eorum percellentem, non ferentes. Cæli, valvas suas aperientes, Martyres excepere, planum sine obstaculo ullo ingressum præbentes. Ipse rerum omnium Dominus, coronas manu protensas, capitibus suorum imponi jussit. Venerandus eorum sanguis, per terram manans, cruorem idolis effusum expiavit: ex quo etiam tempore columella ex porphyrite, beneficia posteris conferens, erecta est, in memoriam quidem magnanimitatis ipsorum, in expiationem vero cujuscumque dæmoniacæ fraudis & morborum.

[23] Et hæc quidem tanta ac talia a generosis pueris gesta, hæc eorum certamina, hæc facinora præclara. Beatus vero Lucillianus, & ipse e mandato amentis tyranni in crucem suffixus c, clavisque manus & pedes, imo & mamillas, & genua, & caput, & ipsa pudenda trajectus, [Lucillianus in crucem actus ac mortuus,] spiritum suum in manus omnia regentis Dei emisit, deducentibus illum cum tripudio Angelis. Quis igitur antiquorum huic adæquetur, aut quis in comparationem adductus, non desiderabit secundas obtinere?

[24] Abraham, Deo carus, voce divina jussus patria terra excedere, protinus morem gessit: [confertur & præfertur Abrahamo,] noster vero Martyr, nullo etiam jubente, beneplacito Dei sese commisit. Et ille quidem pro compensatione peregrinationis suæ, terra uberiorem, & honorificā promissionem accepit, qua pater multarum gentium appellatus fuit: hic vero gratis virtutem exercens, Dei filium se esse monstravit. Job, [Jobo,] cujus constantia in ærumnis admirationem civit omnibus, vincere discat a Martyre nostro: neque enim diutinam miseriam suam cum acerbitate & vehementia dolorum, quos hic passus est, comparare poterit. Eleazarus, [atque Eleazaro:] vario certamine admirandus, & omnibus qui in Lege excelluerunt fortitudine præferendus, primas cedat Martyri nostro: alter quippe pro præceptis legalibus ostendit zelum servilem; alter vero, ut filium gratiæ decet, pro nomine Patris ac Domini præclarum certamen certavit.

[25] [commendatur a virtutibus] Atque ita oratio nostra dilucide ostendens, Martyrem hunc superasse illos qui in Lege eminuerunt, eo progressa est, ut eumdem cum illis qui tempore Gratiæ floruerunt compararet; nisi sola Lex, ad id quod intenditur evincendum sufficiens ulteriorem comparationem institui prohiberet; in qua Sanctus cum aliis quidem certans, aliorum vero zelum in exemplum sibi propositum habens, aliorum exercens constantiam, nulli secundus apparere contenderit, prævalidus in exercitu Dei miles; Angelorum æmulus, Apostolorum incitator, [& beneficiis collatis,] Martyrium contubernalis, Christi ardens amator; qui sacram caniciem suam generosissima ac virili perseverantia venerabiliorem reddidit: qui amanter suscipiebat ærumnosos; potenter solabatur afflictos, deliciæ audiebat omnium: officina medica, ad quam confugientes miseri, medelam malorum suorum gratis auferunt; pelagus curationum, in quo omnes merguntur adversitates; fons miraculorum, ex quo sanitas animarum corporumque largissime promanat; qui ipse arcanis curationibus confestim medetur omnibus quotquot latentium ægritudinum dolore exeduntur; quasi hæc ei gratia a Deo collata esset in compensationem cruciatuum quos ipse pertulit; columna Martyrum Christi; [etiam in auctorem vitæ hujus,] meus in periculis propugnator, in infirmitatibus consolator, in morbis quibusvis recreatio.

[26] Verum, o venerabile Martyrum decus, inconcussum fidelium fulcimen, divinum sacrumque sancti Spiritus domicilium, [a morte servatum,] o pulcherrimum Ecclesiæ Christianæ ornamentum; suscipe hoc exiguum in narrando gesta tua studium servi tui, quem e consumente ac mortifera lue periclitantem, jamque perparum ab interitu distantem, misericorditer servasti; cum desideratissimis beatissimisque Pueris mihi apparens, quando indigus admodum magnanimæ generositatis tuæ, benevole ad te accessum habui. Quis enim, tametsi lingua valeat eloquentissima, gesta tua præclara digne prosequatur? quodnam os multitudinem mirabilium tuorum laudando adnumeret? quæ oratio in laudem eximiæ dignitatis tuæ sufficiat? Omnia torpent, multitudini & magnitudini rerum a te gestarum imparia. [qui opem ejus porro implorat.] Ipse igitur a cælis nos, ad templa tua properantes, & sanctissimam festivitatem tuam lætanter celebrantes, hymnisque sacris honorantes respice; respice venerantes pulverem Reliquiarum tuarum, & amabilem augustamque imaginem tuam studiose adorantes: ipse, inquam, tu, qui fulgore supernaturalis Triados e propinquo clarius illuminatus, ejusdem contemplatione cum sociis Martyribus suaviter delectaris; respice nos, & deduc ad honestiora & perfectiora, omnem a nobis calamitatis pestem depelle, omnem malorum incursum arce, & gloriæ cælestis participes nos precibus tuis intercedentibus redde, in Christo Jefu Domino nostro, cui gloria & potestas in secula seculorum. Amen.

[Annotata]

a Hic quoque ad supplendum, quem Latine dedi sensum, deficit aliquid.

b Omnino hic necessaria videbatur quam addo, negatio.

c Non additur hic κατὰ κεφαλῆς, quo in caput suspensum Sanctum, sicut de Apostolo Petro legitur, videntur Synaxaria indicare, juxta explicationem P. Papebrochii, in Annotatis ad Ephemerides Græcorum Metricas ante Tomum I Maji die XXX Novembris, occasione vocis κακκεφαλῆς pro κατὰ κεφαλῆς sumptæ. Id ipsum clarius etiam exprimitur in Vita S. Philippi Apostoli, I Maji a nobis edita in qua num. 10, ita legitur: Εἶτα σχοινίοις τῶν ἀστραγάλων ἐξάψαντες, ἐπὶ μετεώρου κατὰ κεφαλῆς ἀναρτῶσιν. Deinde funes talis Apostoli alligantes, in aëre ipsum capite deorsum verso suspenderunt. Fortaßis erit, cui videatur locutio illaexplicari etiam posse, ad similitudinem capitis, Christi scilicet, qui est mysticum fidelium omnium caput.

DE SANCTIS MARTYRIBVS AFRIS,
QUIRINO, ABIDIANO, GAGO, DONATO, NEPORE, PAPOZINICO, IANUARIA, DEMETRIA, ET ALIIS CXLVII. ITEM IULIANA VIRGINE.
Ex Martyrologio Hieronymiano.

[Commentarius]

Quirinus, Martyr in Africa (S.)
Abidianus, Martyr in Africa (S.)
Gagus, Martyr in Africa (S.)
Donatus, Martyr in Africa (S.)
Nepor, Martyr in Africa (S.)
Papozinicus, Martyr in Africa (S.)
Januaria, Martyr in Africa (S.)
Demetria, Martyr in Africa (S.)
CXLVII Martyres in Africa (SS.)
Juliana V. Martyr in Africa(S.)

G. H.

Martyrologium S. Hieronymi, in quatuor apographis hactenus a nobis sæpius citatis, auspicatur tertium diem Iunii, his verbis: III Nonas Junii, In Africa Quirini, Abidiani, Gagi, Donati, Neporis, Papozinici, Januariæ, Demetriæ, & aliorum centum quadraginta septem, additurque nomen Julianæ Virginis. Sed num hæc sit passa in Africa, non satis constat. Alibi variante lectione scribuntur nomina Gaii & Grati, Neporis, Papozines & divisim Passo, Zinei. Socii in Lucensi apographo censentur CXLII, verum in aliis tribus CXLVII. Varii ex his apud alios Martyrologos celebrantur. In Mss. Richenoviensi, Rhinoviensi, Atrebatensi, Tornacensi, Lætiensi, & Vaticano numeri 5994, ista solum leguntur: In Africa Quirini. Additur in Ms. Leodiensi S. Lamberti nomen Donati. In Mss. Augustano S. Udalrici, Gellonensi, S. Gulli, & Parisiensi Labbei. Africa Quirini, Abdiani (supra Abidiani) Neboris seu Nepori, Demetriæ, Julianæ Virginis. Sunt iidem in Ms. Aquisgranensi, sed loco Demetriæ, legitur Demetrii; & Julii loco Julianæ Virginis. Galesinius: In Africa sanctorum Martyrum Quirini, Abdiani, Totici, Julii, Saturnini, & Julianæ Virginis. Ex his Saturninus spectat ad Martyres Romanos hoc die relatos. De Totico alibi nihil legimus. Notkerus hos ita recenset. In Africa Quirini, Abidiani, Nephori, Pambo, Januariæ, Demetriæ, Zinei, & aliorum centum quadraginta novem: ubi Papozinicus supra relatus dividitur in duos Martyres, scilicet Pambo & Zineum. In Ms. Reginæ Sueciæ ab Holstenio vulgato ita legitur: In Africa natalis SS. Quirini, Gagi, & aliorum quinquaginta quatuor, numero centenario omisso. In quodam Ms. Trevirensi S. Maximini referuntur Quirinus, Gagus, Donatus, sed Romæ tribuuntur, ubi sequentes alii & plures Martyres sunt coronati. In Ms. Reginæ Sueciæ per Holstenium vulgato legitur, Depositio S. Juliæ sacræ puellæ. An ea poßit censeri ab aliis Juliana dicta, non audemus definire.

DE SANCTIS MARTYRIBUS ROMANIS, MARCELLO, AVIDO, GAGO, DONATO, MEFOMO, POSSEMO, SATURNO, JANUARIO, VICTORE, VIRIANO, URBANO, FELICE, VENERIA, ROGATIANO, FORTUNATO, EXTRICATO, VICTURINA, GORGONIA, TOGA, FELICITATE, VALERIA, PRISCA, PAULA, FORTUNATA, DONATA, VICTURIA, SINEREO, CASSIANO, QUINTO, ZETULA, VICTORINO, SILVANO, GAGIA, ROGATIANO, AURELIO, APRONO, NABORE, QUINTO, METUANA, LIBOSO, EMERITO, SEXTO, FRUCTO, SEVERO, SECUNDO, ITEM JANUARIO, FLORO, TITONIA, DONATA, JANUARIA, SEVERA, JANUARISSA, HONORATA, SATURNINO, VICTORIA, MATURA, LUCIA, NEPTUNALE, CRISCENTE, POMPANO, CYPRO, TERTULA, LUCA, SILVANA, PUBLIO, OBERCO, JUSTA, DOMITIO, PROCULA, RUFINA, VALERIA, JANUARIA, SILVANO, FELICE, VENERIA, VICTORE, FORTUNATA, EXUPERIA, FLAVIA, JUSTO, MATRONA, FAUSTINA, GALLICIA, JANUARIA, FORTUNATO, PUBLIO, ROMANO, PETRO, VERANO, APONO, ET ALIIS LXXXIV, AUT CENTUM DUOBUS.
Ex Martyrologio Hieronymiano.

[Commentarius]

Marcellus, Martyr Romanus (S.)
Avidus, Martyr Romanus (S.)
Gagus, Martyr Romanus (S.)
Donatus, Martyr Romanus (S.)
Mefomus, Martyr Romanus (S.)
Possemus, Martyr Romanus (S.)
Saturnus, Martyr Romanus (S.)
Januarius, Martyr Romanus (S.)
Victor, Martyr Romanus (S.)
Virianus, Martyr Romanus (S.)
Urbanus, Martyr Romanus (S.)
Felix, Martyr Romanus (S.)
Veneria, Martyr Romana (S.)
Rogatianus, Martyr Romanus (S.)
Fortunatus, Martyr Romanus (S.)
Extricatus, Martyr Romanus (S.)
Victurina, Martyr Romana (S.)
Gorgonia, Martyr Romana (S.)
Toga, Martyr Romana (S.)
Felicitas, Martyr Romana (S.)
Valeria, Martyr Romana (S.)
Prisca, Martyr Romana (S.)
Paula, Martyr Romana (S.)
Fortunata, Martyr Romana (S.)
Donata, Martyr Romana (S.)
Victuria, Martyr Romana (S.)
Sinereus, Martyr Romanus (S.)
Cassianus, Martyr Romanus (S.)
Quintus, Martyr Romanus (S.)
Zetula, Martyr Romana (S.)
Victurinus, Martyr Romanus (S.)
Silvanus, Martyr Romanus (S.)
Gagia, Martyr Romana (S.)
Rogatianus II, Martyr Romanus (S.)
Aurelius, Martyr Romanus (S.)
Apronus, Martyr Romanus (S.)
Nabor, Martyr Romanus (S.)
Quintus II, Martyr Romanus (S.)
Mituana, Martyr Romana (S.)
Libosus, Martyr Romanus (S.)
Emeritus, Martyr Romanus (S.)
Sextus, Martyr Romanus (S.)
Fructus, Martyr Romanus (S.)
Severus, Martyr Romanus (S.)
Secundus, Martyr Romanus (S.)
Januarius II, Martyr Romanus (S.)
Florus, Martyr Romanus (S.)
Titonia, Martyr Romana (S.)
Donata II, Martyr Romana (S.)
Januaria, Martyr Romana (S.)
Severa, Martyr Romana (S.)
Januarissa, Martyr Romana (S.)
Honorata, Martyr Romana (S.)
Saturninus, Martyr Romanus (S.)
Victoria, Martyr Romana (S.)
Matura, Martyr Romana (S.)
Lucia, Martyr Romana (S.)
Neptunalis, Martyr Romanus (S.)
Crescens, Martyr Romanus (S.)
Pompanus, Martyr Romanus (S.)
Cyprus, Martyr Romanus (S.)
Tertula, Martyr Romana (S.)
Lucas, Martyr Romanus (S.)
Silvana, Martyr Romana (S.)
Publius, Martyr Romanus (S.)
Obercus, Martyr Romanus (S.)
Justa, Martyr Romana (S.)
Domitius, Martyr Romanus (S.)
Procula, Martyr Romana (S.)
Rufina, Martyr Romana (S.)
Valeria, Martyr Romana (S.)
Januaria II, Martyr Romana (S.)
Silvanus II, Martyr Romanus (S.)
Felix II, Martyr Romanus (S.)
Veneria II, Martyr Romana (S.)
Victor, Martyr Romanus (S.)
Fortunata II, Martyr Romana (S.)
Exuperia, Martyr Romana (S.)
Flavia, Martyr Romana (S.)
Justus, Martyr Romanus (S.)
Matrona, Martyr Romana (S.)
Faustina, Martyr Romana (S.)
Gallicia, Martyr Romana (S.)
Januaria III, Martyr Romana (S.)
Fortunatus II, Martyr Romanus (S.)
Publius, Martyr Romanus (S.)
Romanus, Martyr Romanus (S.)
Petrus, Martyr Romanus (S.)
Urbanus II, Martyr Romanus (S.)
Apenus, Martyr Romanus (S.)
LXXXIV aut CII. Martyres Romani (SS.)

G. H.

Tertius hic dies est, quo referimus plures Martyres, Romæ pro fide Christi occisos, durante impiorum laniena, & triumphante in sanguine effuso militiæ cælestis exercitu: de quo Notkerus primo loco ista habet, Romæ nativitas sanctorum Martyrum, Marcelli, Avidi, Gaii, [Varii Martyres Romani.] Donati, cum aliis amplius, quam centum quinquaginta. In antiquo Ms. Ultrajectino Ecclesiæ Collegiatæ S. Mariæ, ante annos sexcentos conscripto, ista leguntur, Romæ Marcelli Martyris, cum aliis quadringentis. Apud Rabanum, & in Ms. Martyrologio Aquisgranensi, & Ms. Kalendario S. Maximini, post relatum Laurentinum in Tuscia, additur, Et aliorum quadringentorum. Quæ videntur melius cum distinctione apposita in Ms. Adone Reginæ Sueciæ his verbis: Item in Tuscia Aretio S. Laurentii, & alibi quadringentorum. Ita pluribus interpositis Grevenus ait: Item quadringentorum Martyrum. In alio Ms. Reginæ Sueciæ quod Holstenius æstimabat, ita legitur: Romæ natalis S. Marcelli & aliorum multorum.

[2] Nos hic proposuimus nonaginta suis nominibus expressos, [Horum Decuria I,] quos iterum in decurias distribuimus: quarum prima est, SS. Marcelli, Avidi, Gagi, Donati, Nefomi, Possemi, Saturnini, Januarii, Victoris, Viriani. Ex his aliquos in aliis Fastis notavimus. Est præterea memoria SS. Marcellæ, Aviti, Gagi Methoni, Possemi, Viriani. In Ms. Rhinoviensi. SS. Marcelli, Donati, Gagi, Januarii. At Marcelli, Saturnini, in Mss. Romano Cardinalis Barberini, Trevirensi S. Maximini, Leodiensi S. Lamberti & S. Laurentii, & Florario. Decuria secunda est SS. Urbani, Felicis, Veneriæ, Rogatiani, [II,] Fortunati, Extricati, Victurinæ, Gorgoniæ, Togæ, Felicitatis. Ex his nomina Urbani, Felicis, Veneriæ sunt in Mss. Barberiniano, Trevirensi S. Maximini, Leodiensi S. Lamberti & S. Laurentii, & Florario. At nomina Urbani & Felicis duplicantur in Ms. Lucensi, quod indicasse sufficit. Loco Togæ legitur etiam Dogæ & Tosæ. [III,] Tertia Decuria est SS. Valeriæ, Priscæ, Paulæ, Fortunatæ, Donate, Victurie, Sinerei, Cassiani, Quinti, Zetulæ, Variante autem lectione fiunt nomina Pauliæ, Fortunati, Donati, Victoriæ, Sinerei seu Sinerci. Est & nomen Victoriæ inter alios in Ms. Vaticano S. Petri. Quarta decuria est SS. Victorini, [IV,] Silvani, Gagiæ, Rogatiani, Aurelii, Aproni, Naboris, Quinti, Metuanæ, Libosi. At variant lectiones in nominibus, Victorinæ, Aurilii, Papori, Mettevani. Quinta decuria est SS. Emeriti, Sexti, Fructi, Severi, [V,] Secundi, item Januarii, Flori, Titonæ, Donatæ, Januariæ. At scribitur etiam, Emeritæ, Tyturii seu Titorii, Januarii. Sexta decuria est SS. Severæ, Januarissæ, [VI,] Honoratæ, Saturnini, Victoriæ, Maturæ, Luciæ, Neptunalis, Criscentis, Pompani. Ex his Januarissa in aliis deest, & in uno ponitur Januarii: nos hic illam tenemus. Epternacensi scriptio alia est, Severi, Honorati, Matuni, Pomponi. [VII,] Septima decuria est SS. Cypri, Tertulæ, Lucæ, Silvanæ, Publii, Oberci, Justæ, Domitii, Proculæ, Rufinæ: alias vero leguntur nomina, Luci, Obercæ seu Obraci, Justi. Octava decuria est SS. Valeriæ, Januariæ, Silvani, [VIII,] Felicis, Veneriæ, Victoris, Fortunatæ, Exuperiæ, Flaviæ, Justi: qui omnes aliique plures desunt in apographo Corbeiensi: Rufina autem in supposititio Beda jungitur ad diem IV hujus tribus aliis, ex numero Lugdunensium Martyrum sumptis. [IX,] Nona decuria est SS, Matronæ, Faustinæ, Galliciæ, Januariæ, Fortunati, Publii, Romani, Petri, Verani, Apuni: a quibus varia scriptio, legens, Fortunatæ, Veriani seu Veranti. Denique reliquorum Anomymorum istis junctorum numerus etiam est in variis varius. Nam in apographo Epternacensi centum duorum, in Corbeiensi octoginta quatuor, in Lucensi septem dumtaxat leguntur, deficiente forsan majore numero.

[3] Die decima Iunii indicantur in quibusdam additionibus, a Carthusianis Bruxellensibus ad Grevenum scriptis, [aliqui 10 Junii.] SS. Saturninus Episcopus, Cassianus & Felix, qui omnes inter dictos Martyres reperiuntur, sed num huc referri poßint, an alio debeant, non liquet nobis.

DE SANCTO SILVANO, ET LXXXIII VEL XCIII MARTYRIBUS.
Ex eodem Hieronymiano.

[Commentarius]

Silvanus, Martyr (S.)
LXXXIII, vel LXXXXIIII, Martyres (SS.)

G. H.

Hos judicaremus etiam Romæ passos, nisi in Mss. Barberinïano, Trevirensi S. Maximini, Leodiensi S. Lamberti & S. Laurentii, post relatos Romæ Martyres passos, adderetur, Et alibi Silvani, cum aliis octoginta duobus. In Epternacensi & Blumiano, omissa particula & alibi, post Martyres Romanos subjungitur notitia Silvani & aliorum octoginta trium; In Lucensi, Silvani cum aliis nonaginta tribus. Apud Grevenum in Auctario Usuardi, Eodem die S. Silvani cum aliis octoginta duobus: In Ms. Coloniensi S. Mariæ ad Gradus, Salvani cum octoginta duobus. Ms. Florarium: Item S. Silvani, Petri & Luciani Antiocheni cum aliis LXXXII. Est Petrus supra inter Martyres Romanos, Lucianus Antiochenus Presbyter colitur VII Ianuarii: quo die ejus Acta dedimus: at Lucianus etiam inter sequentes Martyres numeratur. Nomen Silvani, omißis sociis, est in Mss. Augustano S. Udalrici, & Parisiensi Labbei, adjungiturque S. Marcello, duci Martyrum Romanorum paulo ante hic laudatorum.

DE SANCTIS MARTYRIBVS,
EMERITA, SEPTIMINO, SATUANENO, AMASIO, ORASO, LUCIANO. ITEM SERVULO ET ERASMO.
Ex jam sæpedicto Martyrologio.

[Commentarius]

Emerita, Martyr (S.)
Septinius, Martyr (S.)
Saturninus, Martyr (S.)
Amasius, Martyr (S.)
Orasus, Martyr (S.)
Luccanus, Martyr (S.)
Servulus, Martyr (S.)
Erasmus, Martyr (S.)

G. H.

Progredimur cum vetustis Martyrologii Hieronymiani apographis, in quibus ista leguntur: Emeritæ, Septimini, Saturnini, Amasii, Orasi, Luciani; pro quibus variante lectione scribuntur etiam nomina Æmeritæ, & Saturninæ. Nomen Luciani addimus ex apographo Lucensi, quod & reperitur in Ms. Florario, sed additur Antiochenus, quia auctori alius non erat notus. Arbitramur cum præcedenti classe, Silvani & sociorum, Romæ passos esse: id tamen asserere nolumus. Supra inter Romanos Martyres Emeritus nominatur, sicut modo Emerita: neque arbitramur indicari, quod Augusta Emerita, urbis Lusitaniæ, fuerit palæstra aliorum Martyrum. At SS. Servulus & Erasmus Martyres indicantur in Ms. Coloniensi apud Carmelitas servato, & in Ms. Florario, nec non in Martyrologio Coloniæ & Lubecæ anni 1490 excusæ; ac denique in Additionibus Greveni ad Usuardum, licet ante de altero egissent.

DE SANCTO PERSEVERANTIO MARTYRE IN AFRICA.
Ex Veteri Carthaginensi, Kalendario.

[Commentarius]

Perseverantius, Martyr in Africa(S.)

D. P.

Pulcherrimum illud Africanæ antiquitatis monumentum, quod in lucem Ioannes Mabilio protulit, & nos supra in S. Cæcilio laudavimus, ante Wandalicæ persecutionis tempora conscriptum fuit sub tali titulo: Hic continentur dies Nataliciorum Martyrum & Depositiones Episcoporum, quos Ecclesia Cartagenis anniversarie celebrat. Cum igitur ibi legimus III Non. Jun. Sancti Perseveranti Martyris; certißimi reddimur, eo nomine Martyrem aliquem passum in Africa; & quidem talem, cujus Natalicium anniversarie celebrare Ecclesia illa consueverit; ut major evidentia requiri non debeat, ad eumdem hoc loco Sanctorum Actis inserendum: solum optari potest, non item sperari facile, ut de Martyrii loco, modo ac tempore distinctius aliquid innotescat. Interim apparet diversissimum esse ab eo, qui in Hieronymiano Martyrologio ad Kalendas Novembris refertur, Episcopus, ut Terracinæ in Campania passus. Multo etiam minus hic cogitare possumus de Perseverantio Episcopo, absque designatione certæ Sedis in Carthaginensi Collatione nominato ad num. CXXI; quoniam ea Collatio habita fuit anno CCCCXI, & post hunc in Africa nulli martyrium pertulerunt, quam qui vel a Donatistis vel a Wandalis interfecti sunt.

DE S. AUDITO SEU OVIDIO
BRACARÆ IN LUSITANIA.

COMMENTARIUS CRITICUS.
Ossium sub nomine Auditi translatio ex veteri in novam arcam: nupera figmenta sub Ovidii nomine recepta, & discussa.

Auditus, sive Ovidius, Bracaræ in Lusitania(S.)

AUCTORE D. P.

Didacus de Sousa, ex Episcopo Portuensi factus anno MDV Bracarensis Archiepiscopus, illis fere triginta annis quibus Metropolim suam rexit, ita bene de ea fuit meritus, ut quasi alter conditor censeretur, & ex oppido fecisse civitatem diceretur. [Ossa S. Auditi in novam arcam translata an. 1527] Inter alia magnificæ pietatis opera, erexit, in sua Cathedrali ecclesia, insigne lapideum monumentum, ad parietem qui ingredientibus dexter occurrit, duobus cubitis supra pavimentum, cui insculpi fecit hæc verba Ossa B. Auditi Episcopi. D. S. Archiepiscopus fecit MDXXVII. Desuper autem composuit imaginem Sancti, Pontificaliter vestiti, & crate ferrea totum opus circumdedit, ad ejus certiorem conservarionem venerationemque majorem. Eidem Sancto per Regnum Lusitaniæ multa vetusta eremitoria nuncupata inveniuntur, omnia in altissimis montibus aut locis iis ubi Romanarum antiquitatum cernuntur vestigia. Ejusdem quoque Sancti miraculosæ ibidem inveniuntur imagines, ipsum repræsentantes, vel in talari Romano habitu, vel in specie Eremitæ, vel denique cum mitra aliisque insignibus Pontificalibus; omnes vero ostentant sinistræ insertum librum Euangeliorum, dexteram vero elatam supra humeros, digito in aurem intento; quod verosimilius factum occasione nominis, quod ipsum fecit passim invocari contra aurium morbos auditusque defectum, optimo cum successu; quemadmodum simili ex causa vicini ad Mammam nominis, a mulieribus lacte destitutis invocatur Patronus S. Mames.

[2] Hæc est antiquior certiorque notitia prætitulati Sancti, [ex alia multo vetustiori, unde auxiliū auribus petebatur,] sumpta ex Georgii Cardosi Notis ad Hagiologium Lusitanicum die III Iunii. Addit ille, quod in eadem Cathedrali, juxta gazophylacium, etiamnum spectatur parieti insertus grandis cippus lapideus, totus purus & planus, nisi quod in eo sint foramina duo, per quæ surditate laborantes immittere solent digitos, eosque applicare auribus, atque ea ratione crebra divinitus experiri beneficia per ipsius Sancti merita: verum quia minus decorus hic situs videbatur, mulieribus ad eum se pronas sternentibus, ut digitos inserere foraminibus possent, sumptum ab Archiepiscopo fuit consilium prædictæ Translationis curandæ. Ita nunc gemina unius corporis sepultura spectatur; vetus scilicet ac nova, & utraque in veneratione habetur, [& antiquus cultus abunde probatur.] absque ulla certitudine vel argumento Episcopalis tituli Sancto istic attributi, nedum martyrii aut generis, serius etiam definiti. Poterat istud suffecisse, ad credendum quod S. Auditus, ab omni retro memoria suum in Bracarensi Ecclesia cultum habuerit: si curiositas, ut videbatur pia, distinctius aliquid cognoscendi de Patrono, alias ignoto, non fecisset quibusdam venire mentem comminiscendi quidpiam, ultra quam a majoribus traditum tenebant Bracarenses.

[3] [Idem quam temere acceptus est pro S. Alvito Legion. Episcopo,] Primus hoc in genere fuit Fr. Hieronymus Roman, Augustinianus: qui (ut in Bibliotheca Hispanica scribit Nicolaus Antonii) cum otii sui negotium proposuisset, historiæ totius veteris, tam sacræ quam profanæ, summam eruditionem consequi, multaque hujus studii in longum ævum editis commentariis dimittere, ab anno MDLXIX complura edere cœpit opera Hispano idiomate, quibus Eremitani Ordinis Historicus generalis titulum obtinuit; plura alia manuscripta reliquit (quorum ultimum Historia Bracarensis inscribitur) finem scribendi simul ac vivendi faciens anno MDXCVII; nec tamen, inquit idem Eruditißimus Bibliothecæ auctor, immensæ lectionis atque diligentiæ solidam sibi laudem apud Hispanos comparare potuit; qui, in tam vasta rerum ab eo versatarum mole, judicii plus atque examinis desiderant, non perverse æstimantes iniqueve. Laudem certe non magnam retulit ex eo quod dixit, Ossa, sub nomine B. Auditi ab Archiepiscopo Sousa translata, non fuisse ex veteri illo sepulcro accepta; sed Legione allata, ex dono istic tunc Episcopi Petri Emmanuelis, transferentis ad decentiorem arcam corpus S. Alviti, Legionensis Episcopi, XXVII Decembris commemorandi; qui quomodo pro corpore S. Isidori Hispalensis Episcopi missus ad Saracenorum Regem, Ferdinando I tributarium, [& auctor id asserens somniasse dictus,] in conatu illo decesserit, & pariter cum eo Sancti cultum meruerit, pluribus tradidimus die IV Aprilis. Contigit quidem illa S. Alviti Translatio, Legione facta, eodem anno quo Bracaræ S. Auditus translatus invenitur: sed cum Archiepiscopi Didaci Secretarius, Tristanus Ludovici, in Summario operum Domini sui apud Cardosum, nusquam meminerit ullius a diœcesi excursionis, nedum Reliquiarum Legione advectarum; quam facile negatur utraque, donec certius probetur; tam insulsum videtur, id quod supponitur, potuisse eidem Archiepiscopo obrepere, Auditi nomen pro nomine Alviti, ut illud faceret inscribi arcæ a se erectæ, idque intra breve paucorum dierum aut mensium intervallum. Merito igitur potuit Cardosus, talia Hieronymi istius asserta appellare somnia; & mirari, quomodo Augustinus a Castro, Bracarensis Archiepiscopus, passus sit ea sibi obtrudi.

[4] Eodem tempore quo Augustinianus iste scribebat in Lusitania; simili scribendi licentiæ apud Castellanos operam dabat, ejusdem nominis & cognominis alius, [tam merito explodendum venit,] Hieronymus Roman, dictus de Higuera, ab anno scilicet MDXC ad MDCXI: qui vide an præclarum (ut quidam appellat) Elogium tulerit a Nicolao Antonii, sic scribente: Plane industriam ejus & diligentiam summis in cælum laudibus efferunt vulgo nostri homines (qui cum fallere nesciant, falli se ab aliis posse haud facile credunt) quia ditasse nos ille dicitur quibusdam veteribus Chronicis, atque aliis non antea visis antiquitatum Hispanarum monumentis; quibus mirum valde quam obnoxii ac venerabundi hujus seculi homines, atque in iis non pauci ex nostratibus, nec non & exteris, docti sagacesque assurrexerint: quæ tamen alii, exterorum nempe, eruditissimus quisque; nostrorum, hi qui ratione magis quam præjudicatis ducuntur opinionibus, sive conscio sive ignaro illo fuisse conficta, atque iis historicis quorum nomina præseferunt supposita, [quod legitur in Chronico Pseudodexteri,] luculentioribus indies argumentis convicti, liquido ipsi credunt, nec minus sperant persuadere se facile posse aliis, ad rem qui adduxerint mentem discendi cupidam. De Chronicis loquor Flavii Lucii Dextri, M. Maximi Cæsaraugustæ Episcopi, una cum Helecæ Braulionisque successorum; fragmentis Luitprandi Ticinensis Diaconi, Julianique Toletani Archidiaconi, nec non eorumdē Juliani & Luitprandi Adversariis, quæ edita sunt omnia; ac de ineditis aliis, quorum ipse Hieronymus & ab eo moniti alii meminerunt, S. Athanasii primi Cæsaraugustani Præsulis fragmentis, Festi Avieni opere de Mediterraneis Hispaniæ Urbibus, Isidori Pacensis Epitome temporali, Joannis Ægidii Zamorensis ad Juliani Chronicon additionibus, & hujus notæ aliis; de quibus omnibus & suppositionis flagitio, Deus nobis si otia fecerit, accurate sumus alio tempore tractaturi.

[5] Non edidit quidem quidpiam compositionum suarum Higuera; [paulatimque ab aliis dilatatum,] sed eas domi premens, multis aliis, speciosa ista antiquitatis larva deceptis, scribendi materiam suppeditavit; atque imprimis Roderico Caro & Francisco Bivario, qui annis post illius mortem XIV & XVI, acceptum ab eo Dexteri Chronicon aliaque prænotata evulgarunt, prior cum brevioribus, posterior cum prolixioribus Commentariis & Apologeticis; ubi suppositicius Dexter, cum ad annum Christi CXVII, Bracarensis Episcopatus initia Apostolorum ætati admovisset, aßignando illi primum Præsulem Petrum; inchoatam fabulam sic prosequitur: S. Ovidius, civis Romanus, Episcopus Bracarensis, succedit S. Basileo; hic vero S. Petro Kal. Novemb. Ad quæ verba Carus notavit; Eodem vero Ovidium, civem Romanum, a Valerio Martiali celebratum invenio: sed de Bracarensi solus mihi occurrit Julianus in Chronico, ubi hic scribit; Bracaræ post Ovidium S. Polycarpus Bracarensis, ad annum CXXX. Ultra audet procedere Bivarius; & Illum Ovidium, inquit, crediderim fuisse, qui Cæsonio Maximo, in exilium a Nerone acto, Comes spontaneus fuit, qua de re Martialis duo dedit Epigrammata.

[6] Vix ita prodierant hyperbolimæa istæc Dexteri & sequacium Chronica, [pro comperta veritate narratur in Historia Bracarensi,] cum statim tota Hispania prurire cœperunt manus iis omnibus, qui patrias antiquitates & historias illustratas cupiebant, atque in cunctis fere provinciis ac pene civitatibus cudi Annales, Hagiologia, atque Officia Sanctorum nova, secundum Decreta Pii V & Gregorii XIII Pontificum, permittentium ut Sanctos suos indigenas (sive, ut Hispani vocant, naturales) quæque Ecclesia posset ecclesiastico cultu honorare. Nec segnes fuere Bracarenses: nam eorum Archiepiscopus Rodericus da Cunha, postquam tumbæ a decessore Sousa erectæ primum titulum eradi, pro eoque scribi jußisset, Ossa S. Ovidii Tertii Bracarensis Episcopi; etiam veteri cippo, eatenus puro, jußit insculpi, Ossa B. Ovidii M. Romani: anno deinde MDCXXXV duobus tomis edidit Historiam ecclesiasticam Bracarensem, [quasi Q. Ovidius, amicus Martialis, fuerit 3 Ep. Bracaren.] & parte 1 cap. 22 fuse agens de S. Ovidio III, Episcopo Bracarensi, prosequitur quidquid de suo Q. Ovidio Martialis habet, & quomodo amicitiam Cæsonii prætulerit fascibus Consularibus; deinde veluti rem certißimam ponit, quid idem post Neronis mortem Romam reversus ex Sicilia, factusque Christianus, a S. Clemente ordinatus missusque sit Pontifex pridem vacanti Bracharensi Ecclesiæ, & septem sanctas Regis Catellii filias Virgines Martyres baptizarit, ac tandem postquam annis XXXV præfuisset, Martyr obierit I Novembris; cujus tamen diei observantia per Maurorum tyrannidem obliterata, Bracarenses suffecerint hunc III Iunii, ipsis ab alterius Sancti cultu vacantem. Hæc omnia, ut posthac indubitabilia, Martyrologio Hispanico inscripsit Tamayus, ad Kalendas Novembris: Cardosus III Iunii retinere maluit, exemplum sequens novi Breviarii Bracarensis, intra hujus seculi annum LIX & LXVI editi. De veteri interim Bracarensi Breviario tacens idem Cardosus, satis indicat nullum in eo, si quod proprium illa Ecclesia habuit, aut in ejus Kalendario, locum fuisse Sancto vel Audito, vel Ovidio, etsi in sui nominis Eremitoriis festum tali die haberet.

[7] Porro cum sibi imaginatus esset Archiepiscopus, Kalendas Novembris, a qualicumque Dextro notatas, [I Novembris Martyr factus:] pertinere ad diem festum sui S. Ovidii (quod tamen adeo non liquet ex contextu, ut potius videatur notari dies, quo S. Basileus successerit S. Petro) satis id esse credidit, ut Martyrem diceret obiisse, qui festum habuerit ætate Dexteri, id est seculo IV, qua rari aut nulli Episcopi non Martyres tali honore ab Ecclesia decorabantur. De filiabus Catellii speciosam fabulam excußimus ad XXII Maji, agentes de S. Quiteria, earum (ut prætenditur) una: neque moveat quemquam Hymnus a nonnullis allegatus, velut ecclesiastico usu receptus, quo dicitur:

Gaude Sacerdos Ovidi, tu Bracharensis Pontifex,
Qui meruisti filias tot ad polos transmittere.

Hunc enim Hymnum primus luci dedit anno MDCX Prudentius de Sandoval, in Antiquitatibus Tudensibus, ab Higuera suffarcinatus; nullius autem Ecclesiæ usum allegans, simpliciter fatetur ipsius Higueræ compositionem esse.

[8] Hic idem Higuera cum paucis ante obitum suum annis, [postea nihilo melius confusus cum S. Evodio Petri successore Antiochiæ,] in veteri Alfonsi Sapientis Chronica invenisset S. Euodium, S. Petri in Sede Antiochena successorem, (errore verosimiliter typographico) scriptum Ovidium; in Epistola Cardoso visa & allegata, ad Alvarem Lonzada de Belmonte, anno MDCVI fidenter nimis pronuntiavit: Iste haud dubie est Sanctus Bracharensis, quem Eusebius & Nicephorus Euodium nominans; qui post aliquot a sua ordinatione annos Romam revertit; & quamvis esset secundus Patriarcha Antiochenus, non recusavit fieri tertius Bracharensis Episcopus. Nescio an ejusmodi Higueræ epistola innotuerit Archiepiscopo Roderico, dißimulandam hic certe putavit sibi, consequens inde fore prospiciens, [eo quod is librario mendo alicubi videtur Ovidius,] ut qui, secundum opinionem & calculum Baronii, anno Christi XXXIX fuerat Episcopus ordinatus, non potuerit Bracaræ Martyr obiisse anno CXXXV, nisi annos plus quam CLX natus. Utinam Cardosus, uti postremum hoc figmentum rejecit, ita satis habuisset animi ad priora quoque omnia, totumque Pseudodextrum rejiciendum; multo quidem brevius, sed longe purius dedisset nobis Hagiologium; ac forte totum citius absolvisset, cujus nunc solum habetur dimidium.

[9] Interim ex ipso libenter disco, quod antequam opera Flavii Dexteri & Juliani Petri in mundum prodirent, [& Latinum Auditus, Lusitanis dicatur Ouvido.] ignorabatur quo præcise nomine vocandus esset Sanctus, qui jacebat in Bracarensi ecclesia; aliis Alvitum, Ovinum, Avitum, Ivonem, Adauctum, Euodium, Auditum & Ovidium nuncupantibus. Vellem tamen nominasset Auctores, qui talia nomina ante Pseudodexterum usurpaverint, verumque & solum antiquitus notum Auditum, cum Sanctis, ætate & patria tam diversis, confuderint. Quia autem vox Latina Auditus, sive substantive sive adjective sumatur, Lusitanice dicitur Ouvido; facile crediderim, hoc quoque nomen fuisse in usu vulgi, ideoque non putavi omnino resecandum a titulo; maxime cum eum ita nunc Ecclesia Bracharensis appellet in Collecta, quam de ipso sic recitat; Deus qui populo tuo æternæ salutis B. Ovidium, ministrum tribuisti &c. Neque dubitem quin promiscua istæc appellatio, seculo superiori inducta, occasionem dederit Dextrinarum fabularum figulis, Romanam originem, & quidem nobilißimam, ipsi adscribendi. Id autem eos fecisse adeo non miror, ut potius mirer illis non occurrisse nomen P. Ovidii Nasonis, Augustæo ævo Poëtæ celebris, & vel pueris notißimi; qui si non poterat a Tomitano exilio Bracaram, jam senex & Christianus, adduci (sicuti Cajo Plinio Secundo accidit, quem iidem fabulatores ex Creta Comum adduxerunt, martyrio coronandum) poterat certe istius Ovidii vel nepos vel pronepos fingi Q. Ovidius, tam carus Martiali, ut Kalendas Aprilis, Q. Ovidio Natales, colendas sibi putaverit, præ kalendis Martii, quæ solam Martiali vitam dederant; non amicum, vita potiorem.

DE SS. HILARIO ET VALERIO, EPISCOPIS CARCASSONENSIBUS IN OCCITANIA.
Notitia cultus ex Scriptoribus recentioribus.

SEC. IV.

Notitia cultus ex Scriptoribus recentioribus.

Hilarius, Episcopus Carcassonensis in Occitania Galliæ provincia (S.)
Valerius, Episcopus Carcassonensis in Occitania Galliæ provincia(S.)

G. H.

Carcasso, posteris Carcassona, in Gallia Narbonensi Volcarum Tectosagum urbs antiqua & Episcopalis, ad hodiernam Occitaniam seu Languedociam inferiorem pertinens, in Atacis fluvii ripa, ac fere media inter Tolosam & Perpinianum, [Elogium S. Hilarii, ex Catello,] Episcopis suis adnumerat SS. Hilarium & Valerium: de quibus Guilielmus Catellus lib. 5 Historiæ Languedociensis, dum pagina 1004 de Episcopis Carcassonensibus agit, ista scribit: S. Hilarius, quo tempore fuerit Episcopus Carcassonensis, ignoratur. Ejus mentio celebratur in antiquo hujus Ecclesiæ Martyrologio. Cum Petrus Auxillon (quem asserit anno MDXII vita functum) Ecclesias suæ diœcesis Carcassonensis visitaret, atque adveniens ad Ecclesiam & Abbatiam S. Hilarii Carcassonensis, inquireret a Monachis fundationem; [& Sammarthanis;] responderunt illam fuisse deperditam; sed traditione antiqua haberi, illam a S. Hilario Episcopo Carcassonensi fuisse fundatam ad honorem Dei, Deiparæ Virginis, & SS. Hilarii & Saturnini, & magnis reditibus fundatam. Festum hujus S. Hilarii Carcassonensis celebratur die III Junii. Ita Catellus. Sammarthani etiam faciunt fundatorem Abbatiæ ejusdem nominis prope Carcassonam, ibique sub tumulo marmoreo quiescentem, summa veneratione coli, in Martyrologio Ecclesiæ Cathedralis Januarii tertio. Imo Junii tertio. Alter est S. Valerius ibidem Episcopus, de quo asserit Catellus nihil reperiri, [S. Valerii ex ambobus:] nisi quod nomen sit in Kalendario Missalis, ad usum Ecclesiæ Narbonensis exarati, charactere Gothico valde antiquo, ad tertium diem Junii. Quæ inde descripta referunt Sammarthani.

[2] De utroque elogium in Supplemento Saussaji, ad hunc III Iunii, [Utriusque ex Saussajo.] extat hujusmodi: Eodem die in provincia Narbonensi, Sanctorum Confessorum pariterque Pontificum Hilarii & Valerii, qui propriis vicibus Ecclesiam Carcassonensem, cujus extitere Episcopi, sanctissime gubernarunt: quorum alter, nempe S. Hilarius, tanta meritorum celebritate, emicuit, ut a Narbonensi Matrice Ecclesia propriis Tutelaribus provinciæ suæ adscriptus, ejus in diptychis sacris colendus perpetuis honoribus consignetur. At vero ipsa in diœcesi Carcassonensi memoria ejus etiam templo & cœnobio ipsius nominis nobilitata, incolarum perennem prodit erga eum devotionem, qui & in Diœcesi S. Pontii Tomeriarum ex antiquo more colitur. [Tempus Sedis.] Hæc ibi. Quo tempore vixerint non satis constat. Primus habetur Episcopus S. Guimera, de quo egimus XIII Februarii, dein substituuntur SS. Hilarius & Valerius, tum Sergius, qui Concilio Toletano interfuit anno DLXXXIX, ut si Catalogis fides adhibeatur, ante eum floruerint.

D. P.

[3] Post hæc ab Henschenio præparata, venit in manus meas Chronicon Historicum Episcoporum ac rerum memorabilium Ecclesiæ Carcassonensis, [Prior videtur floruisse ante sec. 5] auctore Gerardo de Vic Presbytero Canonico, editum anno 1667; ubi dicitur, quod S. Hilarius vixit eo tempore, quo hæresis Ariana invalescebat adversus Ecclesiam, scilicet post annum CCCLXXVI. Nam eo tempore, inquit ille, vel potius infra, Gothi cœperunt occupare Galliam Narbonensem, simul & hæresim Arianam amplecti; potius dixerim, promovere: amplecti enim eam cœperunt in priori, [ejus corpus non sine miraculis,] unde in Narbonensem provinciam advenerunt, ad Danubium sede, sicuti ostendi ad Acta S. Sabæ Gothi XII Aprilis. Allegato deinde monasterii ab illo Sancto dicti Breviario Ms., idem Gerardus, narrat, B. Hilarium, Episcopi munus in sua diœcesi obeuntem, una cum duodecim Episcopis proximioribus, consecrasse altare, a cujus parte postica ipsius Corporis lipsana modo quiescant: ipsum vero Corpus, e terra extractum, ubi prius conditum fuerat, & super altare delatum a Francone Episcopo, suavissimum odorem efflasse; etiam duobus cæcis, quorum alter a nativitate talis fuerat, visum recipientibus. Ita ille pag. 35.

[4] Ast vero pag. 56 de ipsomet Francone agens, dicit, quod VIII kalendas Martii anno DCCCCLXX alias ipsis kalendis anno DCCCCLXXVIII, [translatum anno 970 vel 978] imperante Rogerio Comite Provinciæ, præside Benedicto Abbate, una cum proximis Rogerio Comite & Guarino Abbate, decrevit, ut Concilio inito simul cum Episcopis comprovincialibus & Abbatibus, Sanctissimi Præsulis & mirabilis, clari Domini Hilarii corpus, post altare, quod idem egregius sanctusque Hilarius simul cum vicinioribus duodecim Episcopis consecraverat, cum honore & pietate, ut par erat, tumulo condigno apponerent… Igitur, condicto die kalendarum Martii, convenerunt Rogerius Comes, [1 Martii,] cum Alaidicia conjuge sua, Franco Episcopus, & Abbates Guarinus ac Benedictus, cum ceteris Clericorum ac virorum illustrissimorum; & postridie ab eodem repositum fuit post altaris arulam (ut habet vetus monumentum translati corporis) in arca saxea; & ab utroque latere Benedicti ac Celsi alumnorum sive discipulorum corpora. De his ego libenter discam, an & quem proprium cultus sui diem habeant: nec enim eorum Saussajus meminit.

[5] Quo tempore monasterium istud conditum sit non liquet, anno enim DCCCXVII nominat ipsum Ludovicus Pius inter monasteria, quæ (utpote vastata a barbaris, solumque restitui cœpta, & opibus tenuia) ad solarum precum subsidium præstandum vult teneri. [Monasterium ab eo dictum.] Latet etiam nomen Comitis Carcassonensis, cui adversus hostes depugnanti, per aërem visus est S. Hilarius, proxime præsto esse, suppetias & auxilium ferendo, cum de victoria periclitaretur: cujus beneficii memoria Comitem devinxit ad extruendum monasterium; vel, si jam extructum, illud erat, magnis reditibus locupletandum. Ceterum non omiserim notare, quod indicat Gerardus, solius S. Valerii nomen, ad hunc diem scriptum haberi in kalendario Missalis, ad usum Ecclesiæ Narbonensis charactere Gothico maxime antiquo, unde ille videtur dubitare, ansatis certum sit distinguendos esse, inter quos nullus inveniatur fuisse medius. Dubium auget, quod nulla mentio fiat corporis; tutius tamen videtur usui Carcassonensis Ecclesiæ stare.

DE S. CHROTHILDE REGINA, VIDUA CHLODOVEI I FRANCORUM REGIS. TURONIBUS ET PARISIIS IN GALLIA.

Circa AN. DXL.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Acta, cultus, Reliquiæ.

Chrotildis Regina, uxor Chlodovei primi, Regis Francorum, Parisiis(S.)

G. H. & D. P.

Illustrißima sanguine Regio, matrimonio Regio, posteritate Regia, nec minus Regiarum virtutum excellentia floruit S. Chrothildis, veneratione Ecclesiastica honorata per orbem universum, at potißimum Parisiis in Ecclesia S. Genovefæ, [Vita ejus:] ubi Sacras ejus Reliquias decenter, ut par est, asservari, testatur Ioannes Mabilio, in Notis ad ejus Vitam, quam tomo primo Seculi Benedictini inseruit, acceptam ex Ms. S. Germani Pratensis. Eamdem nos in aliquo pervetusto Ms. codice habuimus, ac præterea accepimus submissam a Petro Francisco Chiffletio, reperimusque in quodam Ms. Cardinalis Mazarini; quin etiam in Lectiones distributam, & ad Matutinum in Ecclesia S. Genovefæ recitari solitam, allegat Franciscus Pomerajus lib. 2 Abbatiæ S. Audoëni Rotomagensis cap. 1. Aliquod compendium etiam habemus ex Ms. Rubeæ-Vallis prope Bruxellas. Verum quia ipsam aliquot seculis post obitum Sanctæ scriptam comperimus, malumus proprio studio colligere aliam ex historia Francorum, quam S. Gregorius Episcopus Turonensis libris pluribus descripsit, aliqua Analecta ex dictis Mss. subjuncturi, & tam hæc quam illam nostris Annotationibus illustraturi.

[2] [Cultus sacer:] Veneratio S. Chrothildis confirmatur ex Tabulis Ecclesiasticis Martyrologii Romani his verbis: Parisiis S. Chrothildis Reginæ: cujus precibus vir ejus Chlodoveus Rex fidem Christi suscepit. Citatur a Baronio Molanus in Additionibus ad Vsuardum editionis primæ, qui etiam in aliis editionibus eadem verba retinuit. Galesinius hoc ipsam elogio exornat: Lutetiæ in Gallia S. Chrothildis Reginæ: quæ, multis ad ejus sepulcrum divinitus factis miraculis, in Sanctis adscripta est. Plura in Ms. Florario Sanctorum adduntur his verbis: Apud Parisios S. Chrothildis, Reginæ Francorum, ac matris Karolidarum: quæ obiit in civitate Turonensi anno salutis DLIV; [miracula ad sepulcrum:] sed Parisius deportata, ad latus viri sui venerabiliter est tumulata. Postmodum vero, propter immensa Dei per eam facta miracula, ex terra elevata, & retro summum altare in honorabili feretro collocata, ibi signis & virtutibus coruscans quiescit. Hæc ibi. Ita infra ex Actis observamus matrem Imperatorum appellari. Annus autem obitus DLIV, desumptus est ex Chronico Sigeberti, ubi Rhotildis Regina appellatur: sub quo nomine refertur ad Kalendas Septembris, a Greveno & Canisio. Verum infra, ad Gregorium Turonensem, ostendimus, citius ex hac Vita migrasse.

[3] Saussajus in Martyrologio Gallicano hoc III Iunii plurima de ejus rebus gestis, obitu & sepultura habet; atque dein ista subjungit: At coruscantibus ad ejus tumulum subinde miraculis, pignora ejus sacrosancta jam pridem elevata, in hierotheca honorifice reposita fuerunt: quæ quoties urbs regia aliquo discrimine pulsatur, ex avito more publicis in supplicationibus pio apparatu perferuntur. Andeliaci etiam ad Sequanam in territorio Rotomagensi, [corporis elevatio.] in insigni Collegiata Ecclesia sanctissimæ Dei Genitricis quam fundavit, claret anniversariis sacris gloriosa ejus memoria. Addit deinde hoc die aliqua idem Saussajus, de S. Theodechilde, monasterii S. Petri Vivi apud Senones Fundatrice, quam S. Chlothildis filiam fuisse ajunt, coluntque XXVIII Iunii. Verum Carolus le Cointe, [An filia] multis rationibus distinguit duas Theodechildes, pari virtute præstantes Reginas (quo nomine etiam Regibus prognatæ censentur) alteram seniorem, S. Chlothildis, non filiam, sed privignam, Varnorum Regibus, patri ac filio succeßive nuptam, atque ab hoc, dimittere ipsam coacto, remissam in Gallias; alteram juniorem, ejusdem Chlothildis ex privigno Theodorico Rege neptem ac virginem, quæ Senonense asceterium condidit, uti ad præfatum diem docebimus. Hanc nemo adhuc monasticis fastis adscripsit; licet in quodam Chlodovei Diplomate, [S. Chrothildis adscripta Benedictinis?] ad XXVIII Iunii examinando, dicatur se virginem Deo devovisse.

[4] Redeo ad S. Chrothildim, quæ paßim adscribitur Fastis Benedictinis; & Arnoldus Wion, ad hunc III Iunii, ista habet: Turonis in cœnobio S. Martini depositio S. Chlothildis Reginæ, quæ viro suo Chlodoveo orbata, in eodem monasterio velata, religiosissimam vitam duxit, & miraculis clara migravit ad Dominum. Secuti illum sunt Dorganius, Menardus, Bucelinus. Imo Antonius de Yepes, tomo 1 Chronici generalis S. Benedicti, ad an. 552, Caput tertium sic inscribit: S. Chrotilda Regina Galliæ, ac Ordinis S. Benedicti Monialis: tum late exponit vitam. Præterea Lucas d' Acheri & Ioannes Mabilio, ejusdem S. Chrothildis Vitam inseruerunt Actis Sanctorum Ordinis Benedictini. Initio scilicet istius operis dandum aliquid fuit receptioribus tunc in Ordine isto opinionibus: quod ipsum tamen sic fecit Mabilio, [Caput apud Cistercienses in Normannia:] ut sub finem annotet, quod, Non constat an fuerit Monialis, imo neutiquam ipsi fuisse videtur: & hoc gesta Sanctæ perlegenti mox apparebit. Chalemotus tamen inscripsit eam Seriei Sanctorum Ordinis Cisterciensis, quod in cœnobio B. Mariæ de Thesauro in Normannia, ejus Caput asservetur ad odei Monialium crates.

[5] Certe Parisiis illud non amplius haberi testatus est nobis Universitatis Cancellarius, [illius pars in lipsanotheca argentea,] vir clarißimus D. d' Antecourt, per litteras 3 Febr. anno 1689 datas. Nam cum anno (ut ait) MDCXLI Sanctæ illius hierotheca solenniter aperta fuisset, jussu Ludovici XIII, qui particulam sacri corporis religiose postulaverat; caput deesse deprehensum est, cum paucis nonnullis particulis. Ita ille, annis octo post mortem Henschenii, a quo suprascripta cum Actis sequentibus prælo pridem apparata habebamus. Idem vero ipsam Sanctæ Hierothecam poscentibus nobis delineandam curavit, qualem hic exprimimus; docens ex argento totam eleganti opere fabricatam haberi.

[6] [in qua etiā Rex Chlodoveus exprimitur ut Sanctus,] In ejus (ut vides) capite, Clodoveo suo, & quidem ut Sancto, juncta stat Chrothildis, velut ecclesiæ ipsius fundatrix: in qua eadē licet sepultus Clodoveus fuerit, nulla tamē amplius superest anniversaria ejus memoria, sive ut Sancti, sive saltem ut benefactoris. Saussajus nomen retulit in Catalogum eorum, qui proprias historias vel natales non habent; nullo adnotato die, & minori charactere nomen exprimens; cum majusculo describat eorum nomina, quos Sancti appellatione honorat. Addit tamen, quod Gregorius Turon. lib. 2 cap. 45 eum laudet, quia Deus prosternebat quotidie hostes ejus, sub manu ipsius, eo quod ambularet recto corde coram eo, ut faceret quæ placita erant in oculis ejus; [obiisse creditus 27 Novemb:] deinde laudatores ejusdem alios nominat Saussajus, usque ad duos seculi XVI scriptores, Iacobum Almainum & Paulum Æmilium, qui rotunde Sanctum appellant; itemque Baronium an. 514 num. 21 dicentem, Nullum relinquemus dubium hoc ipso anno Chlodoveum esse defunctum, ipsasque Christianissimorum Regum Francorum primitias in cælum receptas. De anno dubium Baronio movent Franci recentiores fere omnes, & (aliis alium annum statuentibus) Henschenius, in sua novißime reformata Exegesi de Episcopatu Tungrensi ac Trajectensi cap. X, confirmat novis argumentis, quod antea statuerat in Diatriba lib. 2 cap. 3, obiisse illum anno DIX, die XXVII Novembris: quem diem le Cointe (licet de anno dissentiat, DXI numerans) confirmat ex duobus vetustis Kalendariis, ubi legitur: V kal. Dec. depositio magni Regis Chlodovæi. Tali die alicubi cultum ut Sanctum nusquam legimus; etsi allegetur pars Hymni, Chronico alicui adscripti in Margine apud Savaronem hoc tenore:

Per hunc Christus colitur, & multum diligitur,
      In mente serenus:
Bene regnum regitur, & satis protenditur,
      Nam nunc cessat Venus.
Sic ad cælos vehitur, ubi bonis fruitur,
      Et recipit fœnus.

[7] Aliorum Sanctorum statuæ, in eo quod hic exprimitur latere conspicuæ, sunt, S. Michaëlis, S. Dionysii, & S. Genovefæ, absque interprete noscendi. Quartus videtur esse S. Ceraunus, [alii in eadem arca Sanctorum statunculi:] Parisiensis Episcopus, cujus in eadem ecclesia corpus habetur, & venerationi exponitur die ejus natali XXVII Septembris. Ultimum qui habitu Abbatiali videtur aßistere, si credere velimus esse S. Guilielmum, Roschildensem in Dania, aliquando eadem in Ecclesia S. Genovefæ Canonicum, cujus anno MCCIII mortui Acta illustravimus VI April. fortaßis non insulse conjectabimus: nec enim usque adeo vetus arca ipsa est. Sed prælaudatus Cancellarius censet S. Augustinum esse, cujus Regulam Canonici Regulares profitentur, in habitu Episcopali. In altero autem latere aßistere videmus statunculos Sanctorum Apostolorum Barnabæ, Pauli, Deiparæ, Petri, & Guilielmi Eremitæ, quem vulgus Aquitanorum Ducem credit, & cum galea exprimere solet. Denique ad pedes arcæ iterum aßistit S. Crothildis jam vidua & quasi sanctimonialis, benedicens fonti, qui etiamnum in pago Andeliacensi, intra ecclesiam ab ipsa fundatam & dotatam extat, & ab infirmis fidelibus devote frequentatur. Ita prælaudatus Cancellarius.

[8] Ipsa arca quandonam facta, & in eam translata sint sancti corporis ossa, nusquam inveniri scribit idem Cancellarius; mihi si quid conjectare licet, dixerim videri fabricatam arcam tempore Guilielmi le Duc, ab anno MDXX ad XXXIII Abbatis S. Genovefæ, cujus tempore S. Ignatius noster cum Sociis Magisterii gradum in Universitate Parisiensi suscepit, [quædam Reliquiæ diu ante 1234 Præmonstratensibus,] ut habet elenchus Promotorum apud Cancellarium servatus. Conjecturam fundo in statuncula S. Guilielmi supradicti: solent enim plerique talibus operibus suis addere effigiem Patroni cujus nomen gerunt; nec alius præter illum invenitur eo nomine Abbas fuisse usque ad annum MDCLII. Non scitur etiam quo anno facta sit prima Sanctæ de terra seu tumulo regio elevatio, etsi pluribus seculis prius factam fuisse oporteat: unum, inquit Cancellarius, constat, multo ante seculum XIII sacrarum ejus Reliquiarum partem aliquam, in monasterio Vallis-Sevii Ordinis Præmonstratensis asservari, cum in antiquo ejusdem monasterii diplomate legatur, S. Chlotildis Reliquias, ex arca veteri in novam & decentiorem, ibi translatas fuisse anno MCCXXXIV. Porro anno MDCLVI Ecclesiæ Collegiali Andeliacensi ad Sequanam in territorio Rotomagensi, de qua supra, nonnihilque ex lipsanis suæ Fundatricis poscenti, [& anno 1656 Andeliacensibus Canonicis dætæ.] Abbas & Canonici Regulares S. Genovefæ costam unam tribuerunt; quam cum Clerus atque Magistratus loci devote suscepissent, mirum quot & quantis miraculis illic evaserit gloriosa ac clara memoria S. Chlotildis. Addere licet quod quoties hæc Regia urbs in aliquo discrimine versatur, ejusdem Sanctæ lipsanotheca, ex antiqua consuetudine circumfertur in publicis supplicationibus per urbem apparatu condigno, uti contigisse legitur anno MCCCCXX, MCCCCXXXIX & MDLXVIII ac deinceps frequentius.

VITA
Ex Historia Francorum S. Gregorii Turonensis.

Chrotildis Regina, uxor Chlodovei primi, Regis Francorum, Parisiis(S.)

EX GREG. TURON.

CAPUT I.
Genus regium. Conjugium cum Chlodoveo I Rege Francorum, & in eo peracta.

Lib. 2 cap. 28.

[1] Fuit Gondivicus, Rex Burgundionum, ex genere Athanarici Regis persecutoris. Huic fuerunt quatuor filii Gundobadus, Godegisilus, Chilpericus, [Ex Regibus Burgundionum prognata,] & Godomarus. Igitur Gundobadus Chilpericum fratrem suum interfecit gladio, uxoremque ejus ligato ad collum lapide aquis submersit. Hujus duas filias exilio condemnavit: quarum senior, mutata veste * Mucurana, junior Chrothildis vocabatur. Porro Chlodoveus, dum legationem in Burgundiam sæpius mittit, Chrothildis reperitur a Legatis ejus. Qui cum eam vidissent, elegantem atque sapientem; & cognovissent quod de regio esset genere, nuntiaverunt hæc Chlodoveo Regi. Nec moratus ille, ad Gundobadum legationem dirigit, a eam sibi in matrimonio petens. Quod ille recusare metuens, [nubit Chlodoveo Regi Francorum,] tradidit eam viris: illique accipientes puellam, Regi velocius repræsentant. Qua visa Rex valde gavisus, suo eam conjugio sociavit, habens jam de concubina filium nomine Theodericum.

Cap. 29

[2] Igitur ex Chrothilde Regina habuit filium primogenitum. Quem cum mulier baptismo consecrare vellet, [quem ab idolorum cultu] prædicabat assidue viro, dicens: Nihil sunt dii, quos colitis, qui neque sibi neque aliis poterunt subvenire. Sunt enim aut ex lapide, aut ex ligno, aut ex metallo aliquo sculpti. Nomina vero, quæ eis indidistis, homines fuere, non dii. Ut Saturnus, qui filio, ne a regno depelleretur, per fugam elapsus adseritur. Ut ipse Jupiter, omnium stuprorum spurcissimus perpetrator, incestator virorum, propinquarum derisor, qui nec ab ipsius sororis propriæ potuit abstinere concubitu, ut ipsa ait: Jovisque & soror & conjux. Quid Mars Mercuriusque potuere, qui potius sunt magicis artibus præditi, quam divini numinis potentiam habuere? Sed ille magis coli debet, qui cælum & terram, mare & omnia quæ in eis sunt, verbo ex non extantibus procreavit; qui solem lucere fecit, & cælum stellis ornavit; qui aquas reptilibus, terras animantibus, aëra volatilibus adimplevit: cujus nutu terræ frugibus, pomis arbores, uvis vineæ decorantur; cujus manu genus humanum creatum est; [ad Dei veri notitiam conatur adducere:] cujus largitione ipsa illa creatura omnis, homini suo, quem creavit, & obsequio & beneficio famulatur. Sed cum hæc Regina diceret, nullatenus ad credendum Regis animus movebatur, sed dicebat: Deorum nostrorum jussione cuncta creantur ac prodeunt: Deus vero vester nihil posse manifestatur, & quod magis est, nec de Deorum genere esse probatur.

[3] [filium Ingomerem curat baptizari,] Interea Regina fidelis filium ad baptismum exhibet: adornari Ecclesiam velis præcipit atque cortinis: quo facilius vel hoc mysterio provocaretur ad credendum, qui flecti prædicatione non poterat. Baptizatus autem puer, quem Ingomerem vocitaverunt, in ipsis, sicut regeneratus fuerat, Albis obiit. Qua de causa commotus felle Rex, [dein mortuum gaudet cælo adscriptum.] non segniter increpabat Reginam, dicens: Si in nomine Deorum meorum puer fuisset dicatus, vixisset utique: nunc autem quia in nomine Dei vestri baptizatus est, vivere omnino non potuit. Ad hæc Regina, Deo, inquit, omnipotenti Creatori omnium, gratias ago, qui me non usquequaque judicavit indignam, ut de utero meo genitum regno suo dignaretur adscire. Mihi autem dolore hujus causæ animus non adtingitur, quia scio in Albis ab hoc mundo vocatum, Dei obtutibus nutriendum. [alterum Chlodomerum precibus sanat.] Post hunc vero genuit alium filium, quem baptizatum Chlodomerem vocavit. Et hic cum ægrotare cœpisset, dicebat Rex: Non potest aliud fieri, nisi & de hoc, sicut & de fratre ejus, contingat, ut baptizatus in nomine Christi vestri protinus moriatur. Sed orante matre, Domino jubente, convaluit.

Cap. 30

[4] Regina vero non cessabat prædicare, ut Deum verum cognosceret, & idola negligeret: sed nullo modo ad hæc credenda poterat commoveri, donec tandem aliquando bellum contra b Alamannos commoveretur: in quo compulsus est confiteri necessitate, quod prius voluntate negaverat. [cum Rex invocato infide ejus Christo] Factum est autem, ut, confligente utroque exercitu, vehementer cæderentur: atque exercitus Chlodovei valde ad internecionem ruere cœpit. Quod ille videns, elevatis ad cælum oculis, compunctus corde, commotus in lacrymis, ait: Jesu Christe, quem Chrothildis prædicat esse filium Dei vivi, qui dare auxilium laborantibus victoriamque in te sperantibus tribuere diceris; tuæ opis gloriam devotus expeto; ut si mihi victoriam super hos hostes indulseris, & expertus fuero illam virtutem, quam de te populus tuo nomini dicatus probasse se prædicat, credam tibi ut in nomine tuo baptizer: invocavi enim Deos meos, sed, ut experior, elongati sunt ab auxilio meo: [Alamannos vicisset,] unde credo eos nullius esse potestatis præditos, qui sibi obedientibus non succurrunt. Te nunc invoco, & tibi credere desidero, tantum ut eruar ab adversariis meis. Cumque hæc diceret, Alamanni terga vertentes in fugam labi cœperunt. Cumque Regem suum cernerent interemptum, Chlodovei seditionibus subdunt, dicentes; Ne amplius, quæsumus, pereat populus: jam tui sumus. At ille, prohibito bello coarctoque populo, cum pace regressus, narravit Reginæ, qualiter per invocationem nominis Christi victoriam meruit obtinere. c

Cap. 31

[5] Tunc Regina accersiri clam S. d Remigium Remensis urbis Episcopum jubet, deprecans ut Regi verbum salutis insinuaret. Quem Sacerdos accersitum secretius cœpit instigare, ut Deum verum factorem cæli & terræ crederet, idola negligeret, [accersit S. Remigium,] quæ neque sibi, neque aliis prodesse possunt. At ille ait: Libenter te, sanctissime Pater, audiam: sed restat unum, quod populus, qui me sequitur, non patitur relinquere Deos suos. Sed vado & loquar eis juxta verbum tuum. Conveniens autem cum suis, priusquam ille loqueretur, præcurrente potentia Dei, omnis populus parirer adclamavit; Mortales Deos abigimus, pie Rex; & Deum, quem Remigius prædicat immortalem, sequi parati sumus. Nuntiantur hæc Antistiti, qui gaudio magno repletus, jussit lavacrum præparari. e Velis depictis adumbrantur plateæ, ecclesiæ cortinis albentibus adornantur, [adornat ecclesiam,] baptisterium componitur, balsama diffunduntur, micant fragrantes odore cerei, totumque templum baptisterii, divino respergitur ab odore; talemque ibi gratiam adstantibus Deus tribuit, ut æstimarent se Paradisi odoribus conlocari… Igitur Rex, omnipotentem Deum in Trinitate confessus, f baptizatus est in nomine Patris & Filii ac Spiritus sancti, delibutusque est sacro Chrismate, cum signaculo Crucis Christi. [ubi Rex baptizatur cum suis,] De exercitu vero ejus amplius tria millia, baptizata est, & soror ejus Albofledis, quæ non post multum tempus migravit ad Dominum … Conversa est & alia soror, Lanthildis nomine, [& 2 Sororibus.] quæ in hæresim Arianorum dilapsa fuerat: quæ confessa æqualem Filium Patri & Spiritui sancto, chrismata est.

Cap. 37 sub finem, Cap. 38, Cap. 43

[6] Patrata post hæc victoria de Alarico Rege Gothorum, Chlodoveus Rex Turonos regressus est, multa sanctæ Basilicæ B. Martini munera offerens … Egressus autem a Turonis Parisius venit, ibique Cathedram regni constituit. His peractis apud Parisius obiit, sepultusque est in Basilica sanctorum Apostolorum, quam cum Chrothilda Regina ipse construxerat… Fueruntque omnes dies regni ejus g triginta anni: [Marito viduata,] etas tota quadraginta quinque anni. A transitu ergo S. Martini usque ad transitum Chlodovei Regis, supputantur h anni centum & duodecim. Chrotildis autem Regina post mortem viri sui Turonos venit: [migrat ad S. Martinum Turonensem.] ibique ad basilicam S. Martini deserviens, cum summa pudicitia atque benignitate in hoc loco commorata est omnibus diebus vitæ suæ, raro Parisius visitans.

ANNOTATA G. H.

Cap. 11, Cap. 12

a In Gestis Regum Francorum, auctore Anonymo fabulatore, hæc ita adornantur: Quadam die Dominica, cum ad Missarum solennia Chrothildis venisset, [Fabula de desponsatione S. Chrothildis,] Aurelianus Missus Chlodovei accepit vestes pauperculas, bonas vero vestes, quas secum detulerat, reliquit sodalibus suis in silvis, & ante Ecclesiæ matriculam in medio pauperum consedit. Transactis Missarum solenniis, Chrothildis, juxta consuetudinem solitam, cœpit eleëmosynam erogare in pauperibus. Cumque ad Aurelianum, pauperem se simulantem, venisset, aureum unum in manu ejus immisit. Ipse vero osculans manum puellæ, ipsius pallium caute retraxit. Post hæc illa ingressa in cubiculum suum, misit ancillam suam, vocare peregrinum illum. At ille annulum a Chlodoveo Rege manutenens, nec non & reliqua ornamenta sponsalia, recondita tenebat in sacculum suum. Quem post discedens in loco retro ostium cameræ secreto reliquit. Cui ait Chrothildis: Dic mihi homo juvenis, cur tu pauperem simulas, vel pro qua causa retraxisti pallium meum? Et ille dixit: Loquatur, obsecro, servus tuus secreto tecum. Cui illa dixit: Loquere. Orsus ille dixit: Dominus meus Chlodoveus, Rex Francorum, misit me ad te: vult te sibi associare in Reginam. Ecce annulus ejus, & reliqua ornamenta sponsalia. Respexitque retro ostium cameræ, non invenit sacculum suum, & perterrefactus ob id timere cœpit. Illa vero solicita undique requisivit dicens: Quis tulit pauperis istius sacculum? Statimque prolatus est. [per Aurelianum Chlodovei Legatum] Quo aperto, recepit illa abscondita ornamenta sponsalia: acceptoque annulo, quem Chlodoveus Rex miserat per Aurelianum, reposuit illum in thesauro avunculi sui; Chlodoveoque salutem reprecans, dicere illi jubet: Non licet Christianæ, nubere Pagano. Vide ut hanc causam nemo resciat. Sed sicut Dominus meus, quem ego coram omnibus confiteor, vult, sic fiat. Tu vero vade in pace. At ille reversus nuntiavit hæc Domino suo. Anno insecuto misit Chlodoveus, Aurelianum Legatarium suum ad Gundobadum pro sponsa sua Chrothilde. Audiens hæc Gundobadus, territus in corde suo, ait: Ut sciunt omnes fortissimi consiliarii & amici mei Burgundiones, qualem occasionem quærit Rex Chlodoveus adversum nos, quia numquam novit neptem meam. Et ait ad Aurelianum: Tu explorare venisti domos nostras occasione quærendi. Renuntia Domino tuo, quia frustra mendacium locutus est, sponsam habere neptem meam. Et Aurelianus constanter loquitur ei, dicens: Mandat tibi Dominus meus, Chlodoveus Rex, Si vis dare ei sponsam suam, ut locum ei præpares denominatum ubi vis, quando Chrothildem sponsam suam recipiat. Sin autem non vis, ille cum exercitu Francorum in occursum tuum venire disponet. Et ille ait: Ubicumque vult veniat, & ego contra eum ire dispono, [clam illi arrhas deferentem.] cum hoste plurimo Burgundionum, ut decedat ruina ejus ad internecionem, quam perpetratus est coram multis gentibus; & vindicetur sanguis multorum, qui effusus est in manibus vestris. Audientes hæc Burgundiones, qui erant consiliarii ejus, metuentes valde iram Francorum & Chlodovei, consilium dederunt Gundobado, dicentes: Inquirat Rex a ministris & cubiculariis suis publicis, si non fuerint aliquando deferta munera per ingenium a Legatariis Chlodovei Regis; ut non inveniatur occasio super populum tuum & regnum tuum, ut victor valeas superare eum, eo quod nimis furibunda est Chlodovei nequitia. Burgundiones, sicut est solitum, hoc consilium dederunt Regi suo: requirentesque invenerunt in thesauro Regis annulum, Chlodovei inscriptione vel imagine insculptum. Tunc contristatus valde Gundobadus Rex, jussit puellam de hac causa inquirere. Et illa ait: Scio, Domine mi Rex, ante hos annos tibi pro munere aurea munuscula a Missis Chlodovei deferta, & mihi ancillæ vestræ annulum in manu positum parvulum: ego vero in thesauris vestris ipsum recondi. Et ille dixit: Simpliciter & sine consilio hoc factum fuit: acceptamque eam cum ira Aureliano Misso Chlodovei tradidit. Ille autem cum sociis suis accepit Chrothildem cum magno gaudio & lætitia, adduxeruntque eam Chlodoveo Suessionis civitate in Francia. Hæc ibi, quæ videntur ingeniose pro materia alicujus Comœdiæ inventa, & inde ad illa Gesta Regum Francorum ab Anonymo fabulatore translata, atq; contractius Vitæ S. Chrothildis inserta.

b De Alamannorum tunc habitatione, & bello cum illis a Chlodoveo gesto, egimus 6 Februarii, ad Vitam S. Vedasti, auctore Alcuino cap. 1 littera c, d: ubi ostendimus illud bellum confectum circa Argentoratum, non vero circa Tulpiacum.

c In dictis Gestis Francorum additur: Acta sunt hæc anno XV, Chlodoveo regnante. Verum dicto fabulatori fidem non habemus; & licet ista inde nuper translata sint ad historiam Turonensis, desunt tamen in Mss. & variis editionibus. Contigit porro ea victoria anno 496, regni Chlodovei 17, ut alibi accurate probavimus.

d Acta S. Remigii illustranda erunt Kalendis Octobris. De ejus autem ætate & anno obitus late egimus ante dictam Vitam S. Vedasti § 2 & 3.

e Hæc a S. Chrothilde præparata dicuntur in ejus Vita apud Mabilionem.

f Festo Nativitatis Christi, anno dicto 496, ut legitur in epistola S. Aviti Episcopi Viennensis, data 5 Februarii § 2. Alii, cum Hincmaro, id in Paschate factum aiunt.

g Ab anno 480 ad annum 509, die 27 Novembris.

h Ab anno 497 & die 8 Novembris ad dictum annum 509 & 27 Novembris, uti alibi accurate probamus.

* al. Chrona

CAPUT II.
Acta in viduitate post mortem Chlodovei Regis. Obitus, sepultura.

Lib. 3 cap. 1., Cap. 6.

[7] Defuncto igitur Chlodoveo Rege, quatuor filii ejus, id est, Theodericus, Chlodomeres, Childebertus, atque Chlotharius regnum ejus accipiunt, & inter se æqua lance a dividunt… Amalaricus, Rex Hispaniæ, sororem eorum in matrimonium postulat. Chrothildis vero Regina Chlodomerem & reliquos filios suos adloquitur, [Incitat filios ad vindictam de nece parentum,] dicens: Non me pœniteat, carissimi, vos dulciter enutrisse: indignamini, quæso, injuriam meam; & patris matrisque meæ mortem sagaci studio vindicate. Hæc illi audientes, Burgundias petunt & contra b Sigismundum & fratrem ejus Godomarum dirigunt: … Chlodomeres, interfecto Sigismundo cum uxore & filiis … Burgundias petiit … irruitque in medium inimicorum suorum. [Chlodomeris occisi filios secum detinet.] Cujus amputatum caput & conto defixum elevant in sublime … Filios ejus Chrothildis Regina, exactis diebus luctus, secum recepit ac tenuit. Quorum unus Theodovaldus, alter Guntharius, tertius Chlodoaldus vocabatur.

Cap. 10

[8] Childebertus in Hispaniam propter sororem suam Chrothildem dirigit. Hæc vero multas insidias ab Amalrico viro suo propter fidem Catholicam patiebatur. [Ejus filia Chlothildis ob fidem multa passa] Nam plerumque procedente illa ad sanctam Ecclesiam, stercora & diversos fœtores super eam projici imperavit. Ad extremum autem tanta eam crudelitate dicitur cecidisse, ut infectum de proprio sanguine sudarium fratri transmitteret. Unde ille maxime commotus Hispanias appetiit. Amalaricus vero … videns se non posse evadere, ad Ecclesiam Christianorum confugere cœpit. Sed priusquam limina sancta contingeret, unus, emissa manu lancea, eum mortali ictu sauciavit, ibique decedens reddidit spiritum. Tunc Childebertus cum magnis thesauris sororem assumptam secum adducere cupiebat. [in itinere mortua.] Quæ nescio quo casu in via mortua est, & postea Parisius adlata, juxta patrem suum Chlodoveum sepulta est. c Childebertus vero inter reliquos thesauros ministeria Ecclesiarum pretiosissima detulit: nam sexaginta calices, quindecim patenas, viginti Euangeliorum capsas detulit, omnia ex auro puro ac gemmis pretiosa ornata, sed non est passus ea confringi: cuncta enim Ecclesiis & Basilicis Sanctorum dispensavit ac tradidit.

Cap. 17

[9] Leone apud Turonos decedente, Theodorus & Proculus, qui de partibus Burgundiæ advenerant, ordinante Chrothilde Regina tribus annis Turonicam rexerunt Ecclesiam. [constituit Episcopos Turonenses] Quibus defunctis, Francilio ex Senatoribus substituitur … Quo decedente, Injuriosus unus e civibus, quintus decimus post B. Martinum Cathedram Pontificalem sortitus est.

Cap. 18

[10] Dum autem Chrothildis Regina Parisius moraretur, videns Childebertus, quod mater sua filios Chlodomeris (quos supra memoravimus) unico affectu diligeret, [filios Chlodomeris amat:] invidia ductus, ac metuens, ne favente Regina admitterentur in regnum, misit clam ad fratrem suum Chlotharium Regem, dicens: Mater nostra filios fratris nostri secum detinet, & vult eos regno donari: debes velociter adesse Parisius, & habito communi consilio pertractari oportet, quid de his fieri debeat: utrum incisa cæsarie ut reliqua plebs habeantur, an certe his interfectis, regnum germani nostri inter nosmetipsos æqualitate habita dividatur. De quibus ille verbis valde gavisus, Parisius venit. Jactaverat enim Childebertus verbum in populo: ob hoc hos conjungi Reges, quasi parvulos illos elevaturos in regno. Conjuncti autem miserunt ad Reginam, quæ tunc in ipsa urbe morabatur, [decepta eos ad Childebertum & Chlotharium mittit,] dicentes: Dirigite parvulos ad nos, ut sublimentur in regno. At illa gavisa, nesciens dolum illorum, dato pueris esu potuque, direxit eos, dicens: Non me puto amisisse filium, si vos videam in ejus regno substitui. Qui abeuntes adprehensi sunt statim, ac separati a pueris & nutritoribus suis. Custodiebantur utrique seorsum pueri, & seorsum hi parvuli. Tunc Childebertus atque Chlotharius miserunt Archadium ad Reginam cum forcipe atque euaginato gladio. Qui veniens ostendit Reginæ utraque, dicens: Voluntatem tuam, o gloriosissima Regina, filii tui Domini nostri expetunt, quid de pueris agendum censeas, utrum incisis crinibus eos vivere jubeas, an utrumque jugulari? At illa, exterrita nuntio, & nimium felle commota, præcipue cum gladium cerneret evaginatum ac forcipem, amaritudine præventa, [post verbum inconsiderate dictum,] ignorans in ipso dolore quid diceret, ait simpliciter: Satius enim mihi est, si ad regnum non eriguntur, mortuos eos videre quam tonsos. At ille, parum admirans dolorem ejus, nec scrutans, quid deinceps plenius pertractaret, venit celeriter nuntians ac dicens: Favente Regina opus cœptum perficite: ipsa enim vult expleri consilium vestrum.

[11] Nec mora: apprehensum Chlotharius puerum seniorem, brachio elisit in terra, defigensque cultrum in axillam, crudeliter interfecit. Quo vociferante, frater ejus ad pedes Childeberti prosternitur, adprehensisque ejus genibus, aiebat cum lacrymis: Succurre, piissime patrue, ne & ego peream sicut frater meus. Tunc Childebertus lacrymis respersa facie, ait: Rogo, dulcissime frater, ut ejus mihi vitam tua largitate concedas: [duos occisos] & quæ jusseris pro ejus anima conferam, tantum ne interficiatur. At ille furore actus ait: Aut ejice eum a te, aut certe pro eo morieris. Tu, inquit, es incestator hujus causæ: & tam velociter de fide resilis? Hæc ille audiens, repulsum a se puerum projicit ad eum. Ipse vero excipiens, transfixum cultro in latere, sicut fratrem prius fecerat, jugulavit: deinde pueros cum nutritiis peremerunt. Quibus interfectis, Chlotharius ascensis equis abscessit, parvipendens de interfectione nepotum. Sed & Childebertus in suburbana concessit. [sepulturæ tradit:] Regina vero compositis corpusculis feretro, cum magno psallentio immensoque luctu, usque ad Basilicam S. Petri prosecuta, utrumque pariter tumulavit: quorum unus decem annorum erat, alius vero septennis.

[12] Tertium vero d Chlodoaldum comprehendere non potuerunt, [S. Chlodoaldus liberatus, Sacerdos obiit.] quia per auxilium virorum fortium liberatus est. Is postposito regno terreno, ad Dominum transiit, & sibi manu propria capillos incidens, Clericus factus est; bonisque operibus insistens, Presbyter ab hoc mundo migravit.

[13] Chrothildis vero Regina talem se tantamque exhibuit, ut ab omnibus honoraretur: [S. Chrothildis piis operibus se impendit.] assidua in eleëmosynis, pernox in vigiliis, in castitate atque omni honestate puram se semper exhibuit. Prædia ecclesiis, monasteriis, vel quibuscumque locis sanctis necessaria providit, larga ac prona voluntate; ut putaretur eo tempore non Regina, sed propria Dei ancilla, ipsi sedulo deservire: quam non Regum filiorum, non ambitio seculi, nec facultas extulit ad ruinam, sed humilitas evexit ad gratiam.

Cap. 28

[14] Childebertus autem & Theodebertus, commoventes exercitum, contra Chlotharium ire disponunt. Ille autem hæc audiens, æstimans se horum exercitum non sustinere, in silvam confugit, & concides magnas in silva fecit. Sed & Chrothildis Regina hæc audiens, B. Martini sepulcrum adiit, ibique in oratione prosternitur, & tota nocte vigilat, orans ne inter filios suos bellum civile consurgeret. [civile inter suos bellum orationibus impedit.] Cumque hivenientes cum exercitibus suis, eum obsiderent, tractantes illum die sequenti interficere; mane facto in loco quo erant congregati, orta tempestas tentoria dissipavit, res diripuit, & cuncta subvertit, immixtaque fulgura cum tonitruis ac lapidibus super eos descendunt. Ipsi quoque super infectam grandine humum in faciem proruunt, & a lapidibus descendentibus graviter vulnerantur: nullum enim eis tegumen remanserat, nisi parmæ tantum, hoc maxime metuentes, ne ab ignibus cælestibus cremarentur. Sed & equites eorum ita dispersi sunt, ut vix in vicesimo quoque reperirentur stadio; multi etiam prorsus ex eis non sunt inventi. Tunc illi, ut diximus, a lapidibus cæsi, & humo prostrati, pœnitentiam agebant, ac precabantur veniam a Deo, quod ista contra sanguinem suum agere voluissent. Super Chlotharium vero neque una quidem pluviæ gutta decidit, aut aliquis sonitus tonitrui est auditus, sed nec anhelitum ullius venti in illo loco sensere. Hi quoque mittentes nuntios ad eum, pacem & concordiam petierunt: qua data ad propria sunt regressi. Quod nullus ambigat hanc per obtentum Reginæ, B. Martini fuisse virtutem.

Lib. 4 cap. 1

[15] Igitur Chrothildis Regina plena dierum, bonisque operibus prædita, apud urbem Turonicam tempore e Injuriosi Episcopi f obiit. Quæ Parisius cum magno psallentium præconio deportata, in sacrario basilicæ S. Petri, [mortua Parisiis sepelitur.] ad latus Chlodovei Regis, sepulta est a filiis suis, Childeberto atque Chlothario Regibus. Nam basilicam illam ipsa construxerat, in qua & Genovefa g beatissima est sepulta.

ANNOTATA G. H.

a De hac divisione late egimus Kalendis Februarii, ad Vitam S. Sigeberti Regis Austrasiorum §. 2, 3 & 4.

b Ad Vitam S. Sigismundi Kalendis Maji, hunc locum Gregorii damus & illustramus pag. 85 & sequenti.

c Est hæc Chrothildis inscripta Gynæceo sacro Arturi ad diem 24 Februarii, sed eam nos nullisdum quidem Fastis insertam reperimus.

d S. Chlodoaldus solennem habet venerationem die 7 Septembris.

e Injuriosus interfuit Concilio 2 Aurelianensi, anno Childeberti 26 aut 27, ergo Christi anno 535 aut sequenti; ac postea Aurelianensi 2, circa annum 541, quamdiu autem postea vixerit, non certo constat.

f Nihil certi de anno obitus habetur. Videri posset Turonensis honoris causa obitum S. Chrothildis voluisse narrare sub initium libri quarti: alias quia conclusit librum tertium cum obitu Theodeberti Regis Austrasiorum, anno 548 vita functi, circa illud tempus dicenda esset ex hac vita deceßisse. Verum quod Injuriosus non videatur tam diu vixisse, citius eam obiisse circa annum 540 dicamus, dum certiorem viam aliquis suggesserit.

g In Vita S. Genovefæ 3 Maji pag. 143 num. 55, ista leguntur: Quin etiam Rex Chlodoveus honoris S. Genovefæ gratia basilicam ædificare cœperat, quæ post discessum ejus, studio præcellentissimæ Chrothildis Reginæ suæ, celsum extulit ædificata fastigium, & postea S. Genovefæ dicta est.

CAPUT III.
Analecta ex Vita Ms. & in Actis Benedictinis excusa.

[16] [Inter Martyres ob varios dolores potest haberi,] Nemo æstimet hanc Sanctam, ante secula a Deo electam, & in seculo regali prosapia exortam, & fastigio regni sublimatam, expertem a martyrio, sine igne & ferro, quæ tot dolores & tormenta passa est in præsenti seculo. Pertransivit enim gladius anima ipsius in interfectione patris, in necatione matris, in exiliatione sororis, in eo quod Regi Pagano nupsit: corda gentis Paganæ & ferocissimæ, scilicet Francicæ, blanditiis mentis emollivit, & sanctis exhortationibus & orationibus sedulis per B. Remigium ad Dominum convertit. Quanto dolore attrita est pro morte Regis, & filiæ suæ Chrothildis, & filiorum filii sui Chlodomiri? Quanta inedia, quibusque jejuniis, vigiliis & orationibus, & contritione corporis seipsam mactavit? Quanta largitatis copia, & eleëmosynarum distributione thesaurum regium minuit? Namque antea regio more pretiosis & deauratis vestibus erat trabeata, postea laneis & vilissimis vestibus induta incedebat: & abjectis cibis regiis & deliciosis, atque edulio carnis, pane tantummodo & legumine & potu aquæ reficiebatur.

[17] [Monasteria construit,] Ædificavit præterea multa Sanctorum monasteria per regiones plurimas, e quibus unum ædificavit in honorem Petri Apostoli in suburbio Turonicæ civitatis, a ante portam Castelli S. Martini. Fecit & aliud monasterium super fluvium Sequane, in loco qui dicitur b Andeleius, non longe a muris civitatis Rotomagensis, in nomine Dei Genitricis: quo in loco dum maneret & prædictum opus inciperet, [quid acciderit] minime abscondendum, sed fidelibus manifestandum. Regio illa vinifera non est; operarii tamen præfati monasterii a Regina vinum exigebant: erat enim eo tempore tanta vini sterilitas, quanta numquam audita fuerat. Qua dere dum S. Chrothildis anxiaretur, apparuit prope monasterii ædificium egrediens de terra fons miræ pulchritudinis, visu delectabilis, & ad potandum salubris. [aquam operariis curat ferri in vinum mutatam,] Dictumque est B. Chrothildi in somnis, ut dum ab ea quærerent potum vini, ædificatores monasterii; mitteret illis poculum, per unam famularum suarum a prædicto fonte haustum. Die vero sequenti, ut est natura æstivi temporis, dum sol ferveret æstu maximi caloris; operarii vociferantur, S. Chrothildem proclamant, vinum expostulant. Sancta Dei famula celeriter mittit eis poculum, quod ei fuerat a Deo imperatum. Mox illi ut sumpserunt aquam conversam in vinum, dixerunt se numquam tam optimum bibisse vinum. Quo sumpto sanctam Dei famulam adeunt, cervices solo tenus flectunt, grates gratulando referunt, se nunquam tam bonum sumpsisse poculum, dicunt. Electa vero Dei hoc ut audivit, non suis meritis, sed Dei bonitati deputavit, silentio texit, famulæ quæ detulit, ut nulli proderet, imperavit. Quicumque vero de prædicto fonte bibebat, aquam sentiebat: ædificatores autem monasterii quoties sumpserunt, eis vertebatur in vinum, donec consummarent totum monasterii ædificium: quo finito permanet idem fons in naturalem aquæ saporem usque in hodiernum diem.

[18] Ædificavit præterea in suburbio Lauduni castri Ecclesiam in honore c S. Petri, in qua Congregationem statuit Clericorum. Ecclesiam d S. Petri, quæ est infra muros Remensis ampliavit, & ditavit terris & Ecclesiasticis ornamentis. [ecclesias ædificat.] Hanc itaque Ecclesiam cunctis diebus quibus advixit, multum dilexit & excoluit, pro eo quo vel suus Rex Ludovicus in ea gratiam e sancti baptismatis accepit… Renovavit etiam ab ipsis fundamentis quoddam miræ magnitudinis f monasterium, quod in suburbio Rotomagensis civitatis, prope muros ejusdem urbis, tempore B. Dionysii ibi ædificatum fuit, & ab eodem Apostolico Viro dedicatum in nomine duodecim Apostolorum, die Kalendarum Septembris, sicut in quadam petra, quæ erat in fundamento altaris reposita, sculptum erat. Ibi etenim aggregavit non modicam Congregationem Clericorum Deo servientium.

[19] His & aliis sanctis g operibus referta S. Chrothildis olim Regina, tunc pauperum & servorum Dei famula, despiciens mundum, & corde diligens Deum, consenuit in senectute bona, a Christo receptura præmia sine fine mansura. Contigit itaque eam ad Turonicam urbem pergere, in qua pro dilectione S. Martini sæpius manere solebat. Ubi dum moraretur, didicit Angelica revelatione, in proximo adesse diem vocationis suæ. Tunc exultans in Deo orabat, corde dicens devoto: Ad te, Domine, levavi animam meam; veni & eripe me; Domine, ad te confugi. Hinc corporali ægritudine gravata lecto decubuit, tamen ab oratione & eleëmosynarum largitione nullo modo cessavit: sed quid daret Christi paupercula non habebat, [ægra advocat Reges filios:] quia regium thesaurum minuerat, & per manus pauperum cælo transmiserat. Misit ergo nuntium ad filios suos Childebertum & Chlotharium, jubens eos ad se venire. Qui mox ut audierunt, celeriter advenerunt. Quibus sancta Dei famula, plurima quæ eis postea evenerunt prædixit, sicut ei divinitus revelatum fuit. Tricesimo itaque die vocationis suæ, secundum Apostolum inuncta a Sacerdotibus in oleo sancto, & sacri corporis & sanguinis Christi percepto Viatico, in confessione sanctæ Trinitatis corpus exuit, mundum reliquit. Cujus anima Angelicis manibus ad cælum deducta, inter choros Sanctorum agminum est collocata. Exivit autem a corpore prima hora noctis, III Nonas Junii. [obit 3 Junii.] Qua migrante tam immensa claritas domum replevit, ac si esset sexta hora diei; tantusque odor nares & ora omnium replevit, ut putarent se thymiamatis & omnium aromatum odoribus confoveri. Hæc claritas & odor tam diu ibi permansit, donec dies illucesceret, & sol super terram clarissime luceret: ad laudem & gloriam sanctæ & individuæ Trinitatis, Patris & Filii & Spiritus sancti, cujus regnum permanet sine fine in secula seculorum. Amen. h

ANNOTATA G. H.

a Nunc Collegium Canonicorum, intra muros urbis, dictum S. Petri Puellarum.

b Nunc, inquit Mabilio, Decanatus, vulgo Andely.

c Est ibidem Ecclesia collegiata S. Petri in urbe: sed & plures in vicinia.

d Nunc parœcia S. Petri veteris appellatur.

e Guilielmus Marlot lib. 2 Historiæ Remensis cap. 7 asserit, baptizatum in Ecclesia matrice, Deiparæ Virgini hodieque sacra.

f Franciscus Pommeraius, lib. 2 Historiæ Abbatiæ regalis S. Audoëni cap. 1 num. 2 & 3, rejicit hanc opinionem, ut plane fabulosam: dein num. 3 ostendit constructam fuisse a Chlothario I, filio S. Chlothildis; an hæc aliquid saltem consilii aut auxilii contulerit, nonadditur. Quæ poterunt accuratius discuti ad Vitam S. Audoëni 24 Augusti.

g In Vita S. Bathildis Reginæ, 26 Ianuarii pag. 746 num. 21, dicitur S. Chrotildis cœnobium, in honore S. Greorgii, sacrarum Virginum in Cala, prima construxisse, quod postea a S. Bathilde eversum & amplificatum fuit.

h In Ms. Mazarini addebantur aliqua de sepultura supra ex Turonensi relata: post quæ apud Mabilionem ista addebantur: Dignum namque est, ut Ecclesia, Sanctorum Apostolorum nomine dedicata, decoretur tantæ Virginis Genovefæ corpore, membrisque Reginæ tam gloriosæ, & Viduæ tam devotæ, Romanorum Imperatorum matris, & Regum Francorum genitricis, ad laudem & gloriam &c. Hinc constat quod sub Imperatorum Carolinguorum posteris hæc Vita sit scripta, & propterea etiam Ludovicus non Chlodoveus, ejus maritus appellatur.

DE SS. LIFARDO ET URBICIO, ABBATIBUS MAGDUNENSIBUS IN GALLIA.

Circa AN. DI.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Cultus, Acta, Translatio, ac Miracula.

Liphardus, Abbas Magdunensis in Gallia (S.)
Urbitius, Abbas Magdunensis in Gallia(S.)

AUCTORE G. H.

Magdunum, oppidum Ducatus Aurelianensis ad Ligerim fluvium, quatuor leucis infra Aurelias, navigantibus Blesas in dextera Ligeris margine sese offert, vulgo Meun, sive Mehun dictum: quod S. Lifardi ejusque comitis S. Urbicii habitatione, veneratione, ac miraculis paulatim in satis illustre oppidum crevit. In tribus antiquis Martyrologii Hieronymiani apographis Epternacensi, Lucensi & Blumiano, adhuc Aurelianensi urbi adscribitur S, Lifardus his verbis: Aurelianis civitate depositio S. Leifardi Presbyteri: ast in apographo Corbeiensi perperam apponitur titulus Episcopi. Illustre elogium est apud Florum, tempore Caroli Magni scriptum, [Cultus sacer S. Lifardi.] his verbis: Aurelianis, vico Magduno, depositio S. Liphardi Presbyteri, qui tantæ abstinentiæ fuit, ut uncia hordeacei panis, manibus propriis compositi, & ad diem tertium, in bibitione aquæ solummodo, parce uteretur. Hic maximis pollens miraculis, in sublimi, cælestium agminum chorum animæ Theodemiri, quondam Miciacensis Abbatis, vidit occurrere, & cum gaudio ad cælum canendo usque deferri. Scriptum in gestis ejus. Secuti sunt Usuardus, Wandelbertus, Rabanus, Notkerus, Bellinus, Maurolycus, Molanus, & alii recentiores cum hodierno Martyrologio Romano. Huic quidem ex Surio, Liphardus scribitur, qui pro varietate dialecti Rabano Leofardus, Notkero Laifardus, nonnullusque Leifardus est; Usuardo autem rectißime Lifardus, utpote aptius ad proprietatem Francici nominis, ex Teutonica linqua accepti; atque Amabili indole præditum significantis; aptius autem in istis littera f, usurpatur quam ph, Græcæ originis nota, quam tamen post Carolum Magnum multi affectaverunt, etiam in nostris nominibus Græcismum amantes. Suppositicius Beda ad diem sequentem sic de eo scribit, Aurelianis S. Lifardus Presbyter.

[2] Gesta ejus, a Floro citata, edidit aliqua Laurentius Surius; verum (ut præfatur) in compendium reddita, sed sine historiæ detrimento. Nos ea integra damus, [Acta ex Mss.] descripta ex bibliotheca Reginæ Sueciæ cum illa Antverpiæ esset, & extabant in Ms. codice numero 863. Eadem sunt in Ms. codice Erfurtensi Archiepiscopi & Electoris Moguntini, quæ contulimus cum editione Lucæ Dacherii & Ioannis Mabilionis in seculo primo Benedictino, a quibus allegatur Ms. codex S. Germani de Pratis & S. Benedicti Floriacensis. Scripta hæc Acta videntur a quodam Monacho aut Abbate ejusdem cœnobii Magdunensis, cum jam S. Lifardi annua solennitas celebraretur. Adjungimus duplicem Tractatum, ex antiquis codicibus Mss. Ecclesiæ collegiatæ S. Liphardi Magdunensis acceptam, quorum prior est de Dedicatione dictæ Ecclesiæ & Translatione corporis S. Lifardi, quæ facta est anno MCIV, die XV Octobris, auctore uno ex ibidem præsentibus vicinisque Abbatibus, cui nomen suum reticere placuit. Alter tractatus est de Miraculis, [item historia Translationis & miraculorum ex Mss.] interceßione S. Liphardi patratis, cujus Auctor Canonicus Ecclesiæ Magdunensis præfatur se scribere, quæ aut certa relatione acceperat, aut ipsemet viderat. Ita num. 13, adolescens cum suo Magistro occurrit homini, qui cum annis viginti fuisset surdus, ibidem auditum recuperarat. Ultimum miraculum additur, a Bernardo Magdunensi Canonico dictatum: in quo duo fratres, Hierosolymis reduces, servati sunt qui tempore Manaßis Episcopi Aurelianensis vixerunt. Hunc autem arbitramur Manassem primum fuisse, creatum anno MCXLVI, quo tempore urbs Hierosolymitana erat sub Regibus Christianis, & frequentiores illuc instituebantur peregrinationes. Eadem Miracula, sed hinc inde contracta, extant in supra citato seculo primo Benedictino, ex Ms. codice Domini d'Heroval.

[3] Carolus le Cointe, in Annalibus Ecclesiasticis ad annum DXLIX numero XVIII, recenset Vitam S. Lifardi, ac dein ita concludit: [Num Ordinis Benedictini fuerint.] Primos Magdunenses Abbates Lifardum & Urbicium, qui sub Marco Aurelianensi Pontifice floruerunt, eorumque synchronos Abbates Miciacenses, Theodemirum & Maximinum Juniorem (quorum infra in Actis fit mentio) Ordini S. Benedicti accensent in suis Martyrologiis auctores Benedictini: sed iis adstipulandum quis putet? cum, sub eodem Marci Præsulatu, B. Maurus in Gallias primum venerit. Hæc Carolus le Cointe. In Appendice seculi primi Benedictini extant Acta Sanctorum Subditiciorum, qui paulo ante S. Benedictum decesserunt, & inter illos censetur S. Maximinus senior Abbas Miciacensis, post cujus Vitam datur Liber miraculorum Auctore Letaldo monacho Miciacensi, quem ait Mabilio sub finem seculi X floruisse: in quo libro num. 4 insignes S. Maximini discipuli numerantur, & sub finem ita additur: Nam B. Launomarum & S. Lifardum ex hac ipsius floruisse disciplina, nulli ambigendum est, ac dein num. 10 Theodemiro sepulto, inquit, vir Domini Lifardus, & Fratres monasterii Miciacensis, Abbatem eligunt Maximinum; & in loco decedentis substituunt: cum satis evidenti signo, quod S. Lifardus eamdem disciplinam, quæ vigebat apud Miciacenses, introduxerit in suam Congregationem scilicet S. Maximini primi, sub quo cum habitum monasticum suscepisse infra dicetur. Quod autem Magduni fuerit unquam monasterium Benedictinum, libenter addiscemus certius: nec enim id nunc audemus pro certo asseverare.

[4] Carolus Saussayus, in Annalibus Ecclesiæ Aurelianensis, cum libro tertio num. 25 & tribus sequentibus, Vitam S. Liphardi nitido stylo protulisset, num. 29 ista subdit: [Ecclesia Collegiata Magduni] Hujus monasterii Ecclesia Magduni est, que hodie S. Liphardi nuncupatur, Canonicos habet viginti, Capellanos multos, Dignitates quatuor, Decanatum, Cantoriatum, Succentoriatum, & Capiceriatum. Conservantur porro in ea Ecclesia corpora SS. Lifardi, Urbicii, & Theodemiri. Et Urbicii quidem festum celebratur trigesima die Maji, Lifardi secunda (imo tertia) Junii, [& corpora SS. Lifardi, & Urbitii,] Theodemiri decima nona Novembris. Præter hanc S. Lifardi Magdunensis Ecclesiam, multæ ejusdem nomine nuncupatæ reperiuntur. Una in civitate Aurelianensi, in loco ubi natus esse creditur; altera, in pago Buciaci, alia Terminiaci, alia Trigani, alia Oynville & alie; quæ Gallice sic ibidem exprimuntur: Bucy, Terminier, Trainow, Oynville. Quod ad S. Urbicium spectat, nos ad dictum XXX Maji eumdem inter Prætermissos retulimus & ad hunc III Iunii rejecimus, quod S. Lifardo adfuerit comes, ab hujus secessu in solitudinem Magdunensem, [qui simul hic junguntur,] usque ad obitum, a quo tunc successor fuit constitutus est, & ab Episcopo confirmatus, qui postea fabricam monasterii sublimius erexit: at quam diu deinde monasterium rexerit, non constat. Advertit Mabilio, S. Liphardum vix uspiam Abbatem vocatum reperiri, præterquam in Martyrologiis Benedictinis. Nos etiam, quia in titulo legebatur Vita B. Lifardi Abbatis, libenter cum Martyrologis istis SS. Lifardum & Urbicium Abbates appellamus; sicuti & S. Maximinus primus Miciacensis, [ut Abbates ambo.] & in titulo Vitæ & a dictis Martyrologis etiam Abbatis titulo honoratur, licet Mabilio in Præfatione generali pap. XI fateatur apud Miciacenses normam SS. Antonii & Pauli excultam: quæ potuit apud Magdunenses viguisse.

[5] [S. Lifardus non fuit frater S. Leonardi Lemovicensis;] Temporis, quo claruit S. Lifardus, unicus character habetur, quod Marcus Episcopus Aurelianensis, auditis virtutibus ejus, Magdunum venerit, illum Sacerdotem ordinarit, & modicum templum construxerit. Interfuit dictus Marcus Aurelianensi IV Concilio, circa annum Christi DXLI habito: sub quo creditur S. Lifardus a morte sepultus, & S. Urbitius Abbas confirmatus, quod potuit contigisse circa annum quingentesimum & quinquagesimum. Petrus de Natalibus lib. 5 cap. 81, Liphardus, inquit, Presbyter & Confessor, S. Leonardi Magni germanus fuit, tempore S. Remigii Archiepiscopi Remensis, & Chlodovei Regis Francorum, ut infra dicetur in Legenda S. Leonardi, VIII Idus Novembris. At Trithemio, lib. 3 de Viris illustribus Ordinis S. Benedicti cap. 164 Litfardus Monachus, ut socius S. Leonardi Abbatis habetur. In Mss. Actis S. Leonardi aliquod hujus fraternitatis aut societatis fundamentum sic habetur: Cum præclaro cœnobita Maximino, dum S. Leonardus demoraretur, cognovit per Spiritus sancti revelationem, se non ibidem amplius commanere, sed potius apud Aquitanicam proficisci regionem. Cujus rei ministerium dignissimo fratri suo B. Lifardo, qui fidus comes ei erat, innotuit, & secum eum ducere voluit. Beatus autem Liphardus S. Leonardo respondit: Sanctissime frater, si tuæ voluntati non habetur contrarium, hic super ripam Ligeris præparabo mihi aliquem locum meæ habitationis: tu autem vade, quocumque te duxerit Dominus Jesus Christus; quo tibi sit hic & ubique propitius. Et osculantes se mutuo, divisi sunt ab alterutro. Lifardus vero, ubi nunc requiescit, petiit Magdunum.

[6] Hæc ibi, quæ videntur a S. Leonardo de Vendopera, ad alterum S. Leonardum translata. Vitam S. Leonardi de Vendopera dandam XV Octobris habemus ex Ms. codice Ecclesiæ S. Lifardi Magdunensis, ex quo ista decerpimus. B. Leonardus ad cellulam B. Maximini juxta Ligerim sitam defertur, [sed potius S. Leonardi de Vendo-Pera,] cujus in introitu eumdem quasi e regione obviam habuit; nec deerant religiosi comites Maximino, Viator, Euspicius, Dulchardus, Rufinus, Liventius, Ducatus, Florentius, Lætus, & Lifardus germanus Leonardi, omnes Maximini discipuli, & ab eo ad regulam religionis eruditi. Nullius ergo moræ sustinet intervallum fraternæ caritatis affectus … Gratulatur præcipue Lifardus, & pro germano suo reddito gratias multimodis non cessat Divinæ reddere Majestati … Leonardus & Lifardus ea nocte a Maximino non recesserunt. Et nonnullis interpositis, Leonardus, assumpto S. Lifardo, & valedicens aliis, solitariam votis omnibus vitam amplectitur. Ligerim etiam fluvium, qui parum distabat, Dei gratia comite, transeuntes; ad rivum, qui Malva dicitur, pervenerunt: ibique Leonardus fratrem Lifardum dimisit, in loco satis amœno, & solitarie vivere volentibus satis idoneo: quo cellulam ibidem virgis & vimine contexente, Leonardus longioris silvæ latebras subire disposuit. Disceßit ergo in locum antiquo vocabulo Vandoperam nuncupatum, & ecclesiam in honore S. Stephani ædificavit apud Cenomanos super fluvium Sartam, quæ cellula S. Leonardi nunc appellatur.

[7] His positis, dicendus esset S. Lifardus circa annum, CCCCLXXVII ex illustri Aurelianensium civium prosapia & de castro Vindocinensi, [Temporis ratio.] cum fratre Leonardo oriundus; & annos natus quadraginta, circa annum DXVII, ordinatus Clericus & Levita, discessisse ad Miciacense cœnobium, ibidemque Leonardum fratrem excepisse; & circa annum DXX, quo S. Maximinus XV Decembris ad vitam immortalem migravit, cum Urbitio comite disceßisse Magdunum; ibique circa annum DL animam ad cæleste præmium transmisisse, cum annos vixisset tres & septuaginta. Reliqua ad Vitam S. Leonardi examinabuntur; &, si erratum hic fuerit, corrigentur.

[8] Hoc eodem III Iunii colitur in Ecclesia Tutelensi S. Ulfardus, & inter ejusdem Ecclesiæ Patronos habetur, cum S. Claro Episcopo & Martyre, uti latius ad hujus Acta diximus Kalendis Iunii. Stephanus Balusius Tutelensis in Dissertatione de SS. Patronis Tutelensibus pag. 26 ista scribit. [An sub nomine Ulfardi colatur Tutelæ.] S. Ulfardus quis cujasve fuerit, ignotum est mihi: illud tantum scio, corpus illius esse delatum Tutelam, ex Juliomago Andium Metropoli. Utrum autem confundendus sit cum S. Lifardo, quod quibusdam placere video, necdum mihi persuasum est, & expecto qui persuadeat. Certe nullum inveni, a quo Ulfardus, appelletur Lifardus, præter unicum Turrianum: alibi semper appellatur Ulfardus. Festus ejus dies in veteri Breviario Tutelensi notatus reperitur III Nonas Junii, & iterum Nonis Augusti, ubi semper appellatur Confessor. In sacello B. Mariæ, quod est in claustro Ecclesiæ Cathedralis, S. Ulfardus pictus est in habitu Benedictino, pictura satis antiqua: Nos de eo majorem lucem desideramus.

VITA
Ex antiquis codicibus Mss.

Liphardus, Abbas Magdunensis in Gallia (S.)
Urbitius, Abbas Magdunensis in Gallia (S.)

BHL Number: 4931

EX MSS.

[1] Gesta sacratissimi venerabilis Lifardi Abbatis, stylo illustrare, operæ pretium duxi; volens ea patenter ostendere hominibus, quæ coram Dei constant esse clara conspectibus: ut eo magis, imitando sancti Viri vestigia, [Prologus.] ad sui causam profectus invigilet animus; quo sæpius hujus egregios audisse eum contigerit actus. Et quidem ab eorum executione me extraneum esse considero: sed proinde digna mercede donandum æstimo, si quem ipse imitari nequeo, reliquis imitandum patefacio scribendo. Quocirca Lectorem suppliciter obsecro, ne in hoc parvissimo opere urbanitatis verba, sed gestorum potius requirat insignia; nec ei impolita sermonis connexio vilescat, cum vitæ perennis adeptio magis in fide, quam eloquentia constet.

[2] Beatus igitur Lifardus, ex inclita Aurelianensium civium prosapia ortus, dum in annis esset juvenilibus, instantis seculi dignitatem nobiliter est assecutus. [Legum peritus Lifardus,] Erat enim in causarum temporalium legibus discretor præcipuus; sed divina favente gratia in eisdem judiciis æquitatis rationem considerans, a tramite non exorbitabat rectitudinis. Magna enim veneratione ab omnibus colebatur: quia idoneus Deo existens, sine querela conversabatur apud homines. Moribus namque probus, alloquio dulcis, aspectu præclarus, atque ab omni fellis amaritudine habebatur immunis: adeo ut inter laicos commorans, perfectorum vitam videretur ducere Clericorum.

[3] Cum igitur octona ætatis suæ lustra, seculi utens adhuc dignitatibus, peregisset; continuo sancti Spiritus afflatus instinctu, Pontificem loci illius adiit, seque fieri Clericum poposcit. [ordinatur Clericus & Levita,] Quem cum idem Pontifex erga religionis obsequium magno æstuare desiderio conspiceret; assensum libenter præbens, Clericatus eum officio mancipare non distulit, confestimque benedictionem honoris accumulans, Levitæ ei ministerium injunxit. Quo suscepto vir Deo plenus, honore protinus rerum humanarum deposito, vera monachi a professione armatur. Est autem mons in Aurelianensi pago, quem ejusdem incolæ regionis Magdunum appellant; in quo ab antiquis castrum fuerat ædificatum, quod crudeli Wandalorum vastatione ad solum usque dirutum est. Nemine autem remanente habitatore, [tum monachus secedit Magdunum cum S. Urbitio,] nemoribus hinc inde succrescentibus; locus idem, qui claris hominum conventibus quondam replebatur, in densissimam redactus est solitudinem. Cujus abstrusa latibula venerabilis Lifardus petiit, ibique uno tantum discipulo comite Urbitio contentus, propter b fluvium, qui nuncupatur Malva, cellulam sibi virgis contexens, solitarius habitare cæpit; ut vitata plebium frequentia; ac temporaneis honoribus, liberius Dominicis supponeret colla præceptis.

[4] Jam vero quantæ illic sanctitatis, quantæque conversationis vir extiterit, [utitur uncia panis hordeacei] quis explanare humanis sufficiat verbis? Cujus vita tantum a terrenis sejuncta est actibus, ut corpore in terra seposito, mens sancta inter cives Angelicos versari videretur in cælo. Agebat namque bonus miles digna Deo opera, præparatus ad pugnandum contra omnia nefandorum spirituum certamina: [& aqua tertio die:] cujus abstinentia tanta erat, ut panis hordeaceus, quo ejus corpus sustentabatur, quique ipsius fiebat manibus, unius tantum unciæ pondus habere diceretur. Nullum omnino præter aquam in bibendo noverat potum: sed & ipsa, tertia solummodo die, parcissime utebatur. Porro de vestium ejus vilitate quid dicendum est, qui cilicio & sacco semper obvolvi delectabatur; a quo decor & suavitas vestimentorum tamquam fœditas contemnebatur; [cilicio obvolvitur,] asperitas vero & informitas veluti decor eligebatur. Quemadmodum enim prius laicorum vitam, inter quos habitaverat, sanctis studiis supergredi nisus fuerat; ita demum ad monasticam perveniens normam, sanctissimorum vestigia Monachorum perfectis moribus constantissime sequebatur.

[5] De cujus miraculis quædam succincte tangendo perstringere libet, ut cunctorum hæc legere cupientium memoriæ infigatur, quam apud Deum merito suæ religionis electus extiterit is, cui tam mirabile de Christi thesauro administratum est supplementum. In præfata eremo, cujus cultorem, Dei famulum fuisse locuti sumus, serpens habitabat inmanissimus, [contra serpentis immanis conatus;] qui immundis ferebatur plenus esse spiritibus. Hujus metus super proximæ telluris habitatores ita excreverat, ut stulta temeritate assererent, eum idcirco reservari; quod quandoque egrediens, omnia loci illius arva, & quæque in eis reperiret, flammis incendii sui consumpturus foret. Fons denique illic delectabilis emanabat aquas, quem nemo ob hujus bestiæ formidinem gratia potandi præsumebat adire, præter athletam Christi Lifardum, discipulumve ipsius, nomine Urbitium. Cumque jam supernus Arbiter sancti viri merita populis propalare decerneret, ut lucerna accensa non ulterius lateret, sed in Christi domo splendidissimo cunctis lumine niteret; die quadam, instigante humani generis inimico, serpens hic ferocissimus, contra virum Domini permotus, ad ejus habitaculum summo conamine properare nitebatur; ut vulnere letali inflicto, humanam ab eo vitam atrociter extorqueret. Quod virum Dei minime latuit: protinusque Urbitium advocans, direxit eum ad locum, ubi jam serpentem noverat esse: nec ei, quam ob causam illuc mitteretur, ostendit; ut fidem discipuli pius magister probaret. Qui velociter pergens, serpenti horribili obviavit; magnoque pavore perterritus, fugam arripuit: [quem curat per S. Urbitium discipulum,] quid in via repererit, magistro pavidus nuntiavit. Cui Lifardus, placido subridens vultu; Cur, inquit, pertimuisti modicæ fidei? Dansque ei baculum suum: Vade, ait, ne timeas, & baculum hunc ante torvidi draconis aspectus in solum figere ne dubites. Abiit ille, & Crucis signo protectus, jussa magistri peregit.

[6] At vero Lifardus, orationi ardentius incumbens, Dei suffragium pro totius populi salute flagitabat; videlicet ut idem draco funditus extingueretur, ne per eum ulterius potestatem perfidus hostis hominibus nocendi haberet: suscepitque Dominus preces ejus, [baculo suo & precibus enecari.] nec distulit, quin fieret, quod a servo petebatur. Nutu enim agente divino, mox ut cruentus coluber baculum coram se fixum furibundus aspexit luminibus, celeriter reptando se protrahens, ad superiorem ejus partem squamea colla tetendit: atque eam ore pestifero mordens, reliqua mole corporis longitudinem inferioris partis circumvoluit; sed cum totus illic colligi ob sui magnitudinem non posset, anterior ejus pars ligno, posterior hærebat terræ: sicque draco sævissimus, dum virum, qui stipitem fixerat, lædere nequivit, contra idem lignum feritatis suæ furorem excitans, eum confractum deponere in terram satagebat: sed oratione militis Christi ita obfirmatum est, ut nullo pacto incurvari a crudeli bestia potuisset. Dumque ita anguis terribilis penderet, propter immensum sui corporis pondus illico crepuit medius: quod ubi vir venerabilis expletum esse cognovit; ad videndum miraculum cum discipulo advenit: & pro tanto triumpho Conditori suo gratias retulit.

[7] [Ob voces dæmonum Lifardum clamantium,] Expulsi præterea dæmones, quorum fuisse fanum serpens perhibebatur, vociferabantur per aëra. Parce, inquiunt, Lifarde, serve Dei excelsi: cur nos de habitaculo, cui dudum insidebamus, ante tempus eliminas? Ad hujuscemodi clamorem tota resonat eremus, adeo ut etiam illius ruris habitatores, horribilem audientes sonum, stupefacti mutuo percunctarentur; quidnam sibi vellet strepitus vocum, quæ audirentur in solitudine? Num forte, ajunt, pestifer ille draco, qui hactenus latuit, de antro spelæi sui egreditur, ut nos & universa nostra consumat, per quem Omnipotens nostrorum criminum exigentibus meritis in nobis ulcisci disposuit? Solicitius tandem, quid clamaretur, auscultantes, Lifardum a dæmonibus audiunt vocitari. [ab habitatoribus vicinis invenitur:] Quo audito, ab his qui eum noverant jam pridem a populo defuisse, Lifardus edicitur. Confestim itaque ad solitudinem convolantes, Lifardum silenter requirunt; metuentes videlicet, ne a formidabili dracone, si adhuc viveret, ferirentur: inveneruntque Sanctum virum, solitis orationum studiis vacantem; & serpentem, quem oppido reverebantur, in parte altera debita morte præventum. Quod cernentes cuncti pre gaudio flebant, & gloriam Deo in altissimis personabunt, dicentes sibi salutem cælitus in exitio draconis fuisse attributam: atque hunc diem, ob tanti trophæi gaudia, celeberrimum duxerunt.

[8] c Marcus interea Aurelianensis Ecclesiæ Pontifex, d Clariaco vico, qui ab oppido Magdunensium tribus millibus distat, quibusdam implicatus utilitatibus tum residens; cum virtutem sancti viri sibi a nuntiantibus audiret, non poterat, inquit, Levita Dei, sanctis præpollens operibus, diutius ocultari. En ejus opus manifestissimis nobis Christus declaravit indiciis, ut quanti apud eum foret meriti, [ordinatur Sacerdos,] vir a nobis per omnia imitandus, suis dignosci potuisset in actibus. Et continuo exurgens, ad locum ubi vir sanctus morabatur, citissime properavit: peractisque salutiferis cum eo colloquiis, Sacerdotali illum eadem die honore ditavit; ac modicum ei templum quod usque hodie permanet, ibidem construxit. Hisque ita gestis, Episcopus ad propria remeavit. Perpendimus ecce jam in hoc viro esse completum, quod de Sanctis legimus, quia Angelos judicabunt: judicavit quippe Angelos, cum ad exemplum Christi dæmones vociferantes de proprio expulit habitaculo. Ex hoc itaque tempore, hujus opinio per omnes provinciæ illius terminos adeo enituit, ut cuncti eum miro affectu venerarentur; [sitque venerabilis omnibus:] cuncti se ejus meritis a dracone liberatos, ejus orationibus apud Dominum crederent esse protectos. Plurimi quoque, mundum relinquentes, fideliter ei adhærebant, ut ejus instituerentur disciplinis. Cujus quia miraculum retulimus, in quo per Dei suffragium illum in serpente ab homine victum, qui per serpentem primum deceperat hominem, cognovimus; libet ut aliud insigne, in quo hominum secreta, divina revelante gratia, idem nosse potuit, referamus.

[9] Quodam namque tempore, dum hiemis algor admodum, (ut solet) inhorreret; quidam in supra dicti montis latere vestimenta sua abscondens, nudis artubus ad eum accesserat, [hominem sibi illudere volentem detegit:] qui sibi indumentum largiri postulabat. Sed vir Domini, per spiritum quid gestum fuerat intelligens, mox unum e suis ad eumdem locum direxit, & sibi vestimenta illic abscondita deferri præcepit. Quibus allatis ei, qui eleemosynam petierat, reddidit, dicens: Cur, o infelix, mentiendo servum Domini tentare præsumpsisti? an non illic præsens aderam, dum hoc tibi metipsi furtum faceres? En, ait, tolle tibi quod petisti. Qui facillime se comprehensum esse cognoscens; quod suum erat, recepit, & confusus abscessit: sicque dum virum Dei illudere se posse putaverat, magis est ipse delusus.

[10] Sed & aliam ejus narrabo virtutem: qua in humanæ salutis restitutione, quantum per Dei gratiam effulserit, cognoscatur. Quadam die puella quædam nobilis, aridas manus & genua habens debilia, ad eum accessit; & procidens ad pedes ejus, [puellæ manus aridas & genua debilia sanat.] sanitatem sibi restitui ab eo precabatur. Cujus motus ille petitionibus, continuo se solo prosternens, aliquantisper oravit. Christe, inquit, Jesu, qui Mariæ e peccatrici ob affluentes lacrymarum fluxus universorum relaxasti crimina delictorum, & prioris vitæ reddidisti munditiem; hanc obsecro puellam, de tua misericordia præsumentem, pristinæ sanitati restitue: ut cognoscant omnes, te verum esse Medicum ac Salvatorem mundi. His dictis surrexit, & manus ac genua puellæ oleo benedicto perunxit: quæ continuo corporis valetudinem, te Christe donante, recepit. Et quid mirum si hæc ille apud te obtinere promeruit, cujus cor, in gratissimum tibi templum conversum, gratiæ tuæ donis exuberabat. Illis enim Sanctis, illis per omnia Apostolicis est iste comparandus viris, quos super ægrotos manus imposituros, & bona restituturos, quondam prædixeras.

[11] Illud interea mihi prætermittendum minime videtur, quod Domino f Theodomiro, Miciacensis monasterii Abbate, a seculo migraturo, Lifardus in somnis est admonitus, ut ad ejus exequiis deserviendum citius accurreret. [Videt animam S. Theodemiri in cælum deferri.] Qui cum evigilasset, uno secum e suis assumpto, ad monasterium, quo sibi jussum divinitus fuerat, pervenit: cum januam ingressus, aspexit in sublimi cælestium agminum choros, sanctæ animæ psallendo occurrere, & eam cum gaudio ad cælum usque deferre. Hunc autem ab eis audivit psalmum decantari: Beatus quem elegisti, Domine, & assumpsisti; hic habitabit in tabernaculis tuis. Quo audito vir beatus cellam, in qua Sancti corpus jam exanime jacebat, Fratribus debita illic officia persolventibus, ingreditur, atque obsequium ejus funeri præbuit: eoque sepulto, B. Maximini nepotem inibi Abbatem constituit, & facta oratione ad cellam propriam remeavit.

[12] Ipse autem cum annis integris tribus & septuaginta g evolutis, imminere recessus sui diem cognovisset; convocatis discipulis sui corporis resolutionem prædixit, eosque divinis colloquiis & blandis sermonis exhortabatur ardentius. [mortis præscius, suos adhortatur:] Carissimi, inquiens, abstinete vos a carnalibus desideriis, & voluptatibus seculi: servate mandata, quæ sacri præcepit Euangelii dogma: non mœchaberis, non furtum facies, & reliqua. Contendite intrare per angustam & arctam viam, quæ ducit ad vitam. Resistite diabolo & mille ejus artibus nocendi. Ita contra dæmones, veluti adversus cruentas bestias, repugnante. In tentationibus eorum nolite deficere, scientes quod beatus vir qui suffert tentationem, qui cum probatus fuerit, accipiet coronam vitæ, quam repromisit Deus diligentibus se. [Vrbitium successorem designat:] His & hujuscemodi verbis diutius eos exhortans, Urbitium in medio advocat, eique sui regiminis curam coram omnibus tradit.

[13] Nocte vero insecuta, præmissis ad Deum orationum ac lacrymarum studiis, [pie defunctus] felix anima rebus humanis excessit: h quod cum Pontifici relatum fuisset, ad beati viri funus quam celerrime properavit. Corpus, jam in medio admotum, lugubri discipulorum tristium frequentabatur obsequio: quod ille Pontifex magna admodum diligentia cum eisdem Fratribus sepelivit. [ab Episcopo sepelitur:] Urbitius vero, regiminis sibi officio ab eodem nihilominus Episcopo confirmato, post beatissimi Lifardi discessum, fabricam ejusdem monasterii sublimius erexit: [claret miraculis:] ubi hactenus, exigentibus B. Lifardi meritis, erga diversorum infirmitates multa fieri signa videntur. Sed hæc ad te Christe referenda sunt, hæc tibi omnimodis deputanda, quo suffragante ea fieri posse haud dubium est. Siquidem ea quæ de tuo milite protulimus, tua sunt: tua sunt, inquam, universa miracula, quæ pio affectu tuos recolimus Sanctos peregisse; sine quo nihil in eis mirabile, cum quo omnia admiratione digna patrantur. Quæsumus igitur, ut per eorum nobis intercessionem, maximeque beati Confessoris tui Lifardi, cujus hodie festivitatem celebramus, auxilium gratiæ tuæ concedas: quatenus tuo munere vegetati, & hic eorum exempla rectis exequamur gressibus; [annuo festo colitur.] & quos imitamur in seculo, facie ad faciem tecum feliciter contemplari mereamur in regno; te auxiliante, qui vivis & regnas in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA G. H.

a In monasterio Miciacensi sub S. Maximino Abbate.

b Imo rivum potius, ut ex Vita S. Leonardi supra diximus.

c Marcus anno 541 interfuit Concilio IV Aurelianensi.

d Clariacum, illustre Deiparæ Virginis cultu & fidelium ad eam peregrinatione, vulgo Nostre Dame de Clery.

e Videtur intelligi S. Maria Ægyptiaca, cujus Acta illustravimus 2 Aprilis.

f S. Theodemiri Acta aliqua habemus danda 19 Novembris. Ejus sacrum corpus servari Magduni in ecclesia S. Lifardi supra indicavimus.

g Deerat aliquibus Mss. annorum numerus.

h Hic finit Ms. Erfurtense Electoris Moguntini.

TRANSLATIO CORPORIS
Et Dedicatio Ecclesiæ Magdunen.
ab Auctore coævo & teste oculato. Ex antiquis codicibus Ms. Collegiatæ S. Lifardi Magdunensis.

Liphardus, Abbas Magdunensis in Gallia (S.)
Urbitius, Abbas Magdunensis in Gallia (S.)

BHL Number: 4932

A. COÆVO EX MS.

[1] Anno itaque ab incarnatione Domini millesimo centesimo quarto, Indictione XIII, Philippo Francorum Rege, ad Ecclesiam dedicandam, [Anno 1104] convenerunt, a Radulphus Archiepiscopus Turonensis, b Gualo Parisiensis, c Joannes Aurelianensis, d Christianus Abbas S. Maximini, inter quos etiam invitata nostra mediocritas affuit; affuit etiam tanta Clericorum & populorum multitudo, ut, præ ipsorum multitudine, numerositatis innumeræ non fuerit certitudo. Confluxerunt etenim non solum a vicinis, verum etiam a longinquarum civitatum regionibus, ut & interessent dedicationis celebritati, & beatissimi Corporis transportationi. Porro mense Octobri e, Pridie Idus mensis feria sexta, tempore supra scripto, in ecclesiam die crastina Sabbato sancto dedicandam convenimus, ut de corpore, [14 Oct. dum de Translatione consultatur:] ipso die transportando, tracteremus. Ad Missam celebrandam se præparabat Pontifex Aurelianensis, & de visendo corpore procurabat Clerus Magdunensis. Dum huic & illi insistitur apparatui, res digna relatu contigit, quæ beatissimi Lifardi præsentem miraculorum exhibitionem nobis manifestavit.

[2] Puerulus enim, duorum annorum circiter natus, lumen oculorum in ipsam allatus ecclesiam recepit: [puer cæcus] quod casu contingente multis diebus amiserat & mensibus; quod qualiter acciderit, subjecta pagina promulgabit. Pater & mater, orbati filii valetudinem assidue condolentes, utpote quos paternus sine intermissione instigabat affectus, a vicinis multoties consilium poposcerunt, [cui deferendo Genevam ad S. Joannis Euang.] quid cæcato prodesse posset infantulo. Ad divinam dicunt debere illos confugere medicinam, quandoquidem sic patebat nihil eis profuisse humanam. Est civitas, inquiunt, Geneva nomine, ubi Rhodarius collecto præcipitanter prorumpit de lacu; qua in urbe, imo in ecclesia Joannis Euangelistæ, miracula Deus operatur copiosa: illuc vestrum consulimus ducatis filium, si Deum volueritis illi promereri propitium. Sed quoniam via longa & ignota, [obstabat viæ longitudo,] & labor ingens evectionis, & expensæ vobis non suppetunt (quæ omnia prætendunt vobis impossibilitatem) ad ecclesiæ B. Lifardi, quæ nobis est proxima, festinetis laudamus, Dedicationem. Sicut enim audivimus, Sanctus ille Deo familiarissimus, a loco, in quo modo requiescit, die illo erit transferendus; & revera Deum sentietis placabilem, si Sanctum suum vobis supplicationibus vestris faciatis exaudibilem: & tanti meriti beatum Confessorem credimus, quatenus eum Deus non possit non exaudire, si pro vobis dignabitur supplicare. Agite jam ergo, moras rumpite, & nobiscum ad B. Lifardum visitandum properate.

[3] Incitatus est talibus eloquiis homo ille, & pede pernici cum uxore ad Dedicationem satagit festinare. Quid longius morer? [delatus ad S. Lifardum,] Ecclesiam peregrinus intrat, oblationem quantulamcumque præparat, cum oblatione puerulum Deo Sanctoque Lifardo præsentat. Mira res! Puer altari applicatus visum recipit: sed quoniam videre dedidicerat, aspicere quasi turbulentus incepit. [visum recipit:] Ad aures populi clamor utriusque defertur parentis. Infantulus in medio sistitur, & vicinorum notitia quod contigerat miraculum stipulantibus attestatur. De medio tollitur ambiguitas, quoniam sciscitantibus satisfacit reverenda legitimorum virorum auctoritas. Passim clamant Deo gratias, & a multis extorsit alacritatis intimæ motus sensualis lacrymas. Signa pulsantur, voces & gaudia multiplicantur, virtus pii Confessoris præsens dignoscitur, per quem Deus ex se sospitates consuetas & dispensat & largitur: sentiunt eum incolæ præsentiorem, quem lætantur habere sibi Patronum peculiarem.

[4] Interea Clerus Introitum Missæ inchoat, Episcopus Missam celebrat, populus laudes tumultuarias frequentat. Necessitas inevitabilis secundum tenorem Canonum exigebat, ut quoniam ecclesiæ Dedicatio instabat, [Transponendo corpori deputantur Abbates 2;] ab ecclesia corpus sanctissimum, & omnes Reliquiæ asportarentur; & iterum in ecclesia rite dedicata, suis in locis competenter collocarentur. Induuntur Sacerdotes sacris vestibus; & ad mausoleum, in quo Sanctus quiescebat, aperiendum accessuri, orationum supplicationibus armantur. Abbas S. Maximini, & ego (quoniam nobis injunctum erat) nos diligenter accuramus, utque sanctissimam Domini Lifardi glebam nobis commendatam in feretro collocemus, timorati accedimus. Ego, quoniam Sancto credebam meam displicere miseriam, nostram mecum damnabam conscientiam: pulsabam cælum precibus, pectus autem tundebam manibus: tanto magis horrebam culpæ meæ deformitatem, quanto magis perpendere licebat beati viri sanctitatem.

[5] [a quibus illud de sepulcro elatum] Confisi tamen & Pontificum, & Cleri, & populi, qui genibus flexis, psalmis & letaniis incumbebant, orationibusque & eulogiarum nostrarum qualibuscumque delibutionibus, ostio sepulcri astitimus: & coopertorio sublato, sicut erant separatim sancta membra, in ipso sarcofago vidimus. Clericos qui intus aderant, & me, fateor, horror invasit maximus. Videbam ossa nuda, que sancti Spiritus familiaris incolatus extiterant; & quid staret inter Sanctos & peccatores recolebam. Accipiunt Sacerdotes ossa illa magna cum devotione, & ipsa diligenter reponunt in ad hoc præparata mundissima sindone. Multa cum diligentia servant cineres, & quidquid in sepulcro reperiri potuit abscondunt diligenter. Me miserorum miserrimum! Me infelicium infelicissimum! qui de pio furto diu cogitaram, nec tamen quidlibet de furto poteram: ad hoc plus contristor, quia non potui, quam quod de furto pio impie cogitavi.

[6] [defertur solenni pompa,] Collocatis igitur & consutis in sindone ossibus, & partim cineribus; & rursum corio desuper contectis, nobis astantibus thesaurum illum concupiscibilem, sed jam nemini diripiendum, committunt: nos autem ferculo palliato sanctum illud depositum impofuimus, colla voluntarie supponimus, & leve pondus ultronei subvehimus. Inchoat Joannes Pontifex Responsorium alta voce, & cum fletu & gaudio deducitur pius Pater ad altare majus: ibi turbis circumstantibus positus est, & debitis oblationibus a populis honoratus est. Videres misceri singultus, & cantica; lacrymas & gaudia: & singula moderate dispensabantur cum debita reverentia. Postquam affatim, quos ecclesiastice aulæ plena capacitas receperat, Sanctum votis & donis honoraverunt, & si qui potuerunt flexis poplitibus oraverunt; quoniam forinsecus, turbis ad altare confluentibus, non dabatur vel aditus, vel decessus; [ad ecclesiam S. Petri,] iterum Clerici sacrosanctam sarcinam accipiunt, examina populorum offendentium tota virtute dissiliunt, & ad B. Petri Apostolorum Principis ecclesiam in eadem villa sitam, & ad venerabilem venturum hospitem suscipiendum honorifice palliatum, iter [adornant]. Incedebat pedes Pontifex, nosque cum innumera sequebamur multitudine; gloriosum nobis erat coram Sancto humiliari, & ideo jucundabamur turbatam turbam perpeti. Magnus populorum concursus, idem populorum affectus: per vicos & plateas concurrentes seipsos impediebant. Audenter dico, nullius Regis sepulturam vel copiosiores vel affectuosiores sibi movisse exequias: non tamen dicimus exequias, sed obsequia; ubi qui convenirent exequiarum pristinarum reducebant historias. Ecce B. Lifardum cum Christo vivere credimus, cujus mortalitatis pignora nostris temporibus letantes prosecuti sumus. Venitur ad locum destinatum, suscipit Petrus Lifardum, Piscator Anachoretam, Apostolus Confessorem: Petrus cæli janitor, in cælis pridem Lifardi collocaverat animam; ecce idem in terris ejusdem suscipit glebam. Felix hospes uterque, felix hospitium, felix tantorum hospitum collegium. In ecclesia præfata Lifardus collocatur, custodibus curiosis commendatur: Clerici pernoctantes celebrant vigilias, populi conglobati satagunt ad excubias: noctem illam plurimi duxerunt insomnem.

[7] [quæ 15 Octobris dedicatur] Mane facto ab Ecclesia dedicanda omnis multitudo secernitur, Pontifices Clericis ministrantibus ex more dedicationis agunt celebritatem: & altaris majoris, in honore Apostolorum Petri & Pauli, & beatissimi Lifardi Confessoris, celebrant consecrationem. Omnibus rite peractis ad spatiosum tendunt Episcopi locum, eminentiorem conscendunt gradum; accurrunt qui undique convenerant, dispersi congregantur; liber nulli dabatur incessus, agri & compita fluentium replebantur examinibus. Congregati de silentio præmonentur, sermocinantur Pontifices, instruunt plebem veritatis præcones, instituunt diem illam solennem annis omnibus; & pro beati corporis Translatione, & pro Ecclesiæ celeberrima Dedicatione, [& indulgentiæ conceduntur,] solennem pronuntiant eumdem, quatenus in die anniversaria semper conveniant pro festivitate geminata; geminatam exultationem habituri, & pœnitentiarum relaxationem, & peccatorum remissionem percepturi.

[8] Denuo ad ecclesiam B. Petri procedimus, ut thesaurum divitem inde referamus. [Corpus sacrum in crypta reconditur.] Sanctum depositum referimus, & in Ecclesia jam dedicata collocamus. Ecce positum corpus quiescit in crypta pristina, cura & labore non exiguo fabricata. Episcopus autem Joannes, ad memoriale sempiternum Canonicis quoque profuturum, ad honorem piissimi Confessoris, concessit seu constituit, ut quæque ex more darentur, usualibus Canonicorum stipendiis impertirentur, neque ista largitas a successoribus suis revocata videretur. His omnibus celebratis solenniter, & populis spiritualibus sermonum dapibus saginatis, unusquisque ad propria cum gaudio reversus est.

[9] Hæc idcirco de translatione corporis sacratissimi B. Lifardi, [Adhortatio ad utramque solennitatem celebrandam.] de ejusdem Ecclesiæ dedicatione, Fratres carissimi, vobis succincti insinuavimus, ut nulli nostrorum successorum liceat ignorare, quo instinctu contigerit solennitatem illam emanasse. Interrogent igitur filii patres, & annuntiabunt eis; majores suos, & dicent eis; legant, & intelligant dedicationis causam. Si vero quam solennitatem præponere debetis, forte requiritis; Magna equidem est B. Lifardi Translatio, qua in die præsentata fuit revera votivis populis sancti Spiritus mansio; præponenda tamen est Ecclesiæ Dedicatio, quam & Salomon nobis mysticam commendavit, & ipse Dominus Jesus restaurati templi Encœnia corporis sui præsentia nobilitavit; & quanti habuerit dedicationem, cunctis manifestavit. Agite igitur Fratres, & B. Lifardi Translationem, utpote Patroni vestri; & quasi comparate Dedicationi Translationem. Agite etiam Dedicationem domus Dei celeberrimam, & pro duplici festivitate vestra duplicate merita; ut in promissionis terra possideatis duplicia, beatitudinem scilicet animarum & corporum; quam ipse nobis præstare dignetur, qui Deus ante tempora, in fine temporum pro nobis corpus & animam rationalem sibi coaptavit, Jesus Christus Dominus noster, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat Deus, per omnia secula seculorum. Amen.

ANNOTATA G. H.

a Radulphus 2 sedit ab anno 1081 ad an. 1119.

b Gualo, seu Galo, aut Walo, factus est Episcopus Parisiensis anno 1103: & hinc confirmatur, non anno 1105 ut tradunt Sanmarthani, quos ad Vitam S. Anselmi 2 Aprilis, auctore Eadmero lib. 4 cap. 1 littera a secuti fuimus, & jam corrigendum indicamus.

c Joannes 2, creatus 1099, adstitit exequiis Philippi Regis, anno 1108 mortui; uti etiam unctioni Ludovici Craßi Regis, illius filii.

d Christiano, dictus Ioannes Episcopus confirmavit donationem Ecclesiarum SS. Gervasii & Sulpitii apud Sammarthanos.

e Dicto anno 1104 cyclo Solis 21, litteris Dominicalibus C B dies 14 Octobris, incidit in Feriam VI, cum confirmatione Episcopatus Gualonis.

MIRACULA S. LIFARDI
Auctore Canonico Ecclesiæ Magdun.
Ex iisdem Mss. Ecclesiæ Magdunensis.

Liphardus, Abbas Magdunensis in Gallia (S.)
Urbitius, Abbas Magdunensis in Gallia (S.)

BHL Number: 4933

EX MS.

PROLOGUS.

[1] Qui miranda Sanctorum gesta memoriæ litteris tradit, Deum in Sanctis suis mirabilem honorat, seipsum in præsenti honesta meditando efformat, [Anctor aut certa relatione habet aut vidit quæ scribit.] in futuro sui memoriam protelat, temporis sui hominibus prodest, posteritati non minimum confert. Hoc ergo uno opere caritatem Dei & proximi amplectens, non infructuosus vinee Dei operarius, æterne retributionis denario nullatenus videtur indignus. Hac spe animatus, ad audendum aliquid ultra meas vires dilectionis ejusdem manu pulsatus, quedam incliti Confessoris Christi Lifardi miracula, quæ gravium & honestarum personarum relatione didici, quædam etiam quibus ipse interfui, paucis verbis enarrare conabor. Hoc autem, non humanæ sapientiæ verbis confisus, nec quasi rhetorico spiritu afflatus, facere præsumo; sed vobis; dilectissimi Fratres, qui sepe hoc a parvitate mea exigere dignamini, parens; & de illius auxilio, de quo locuturus sum, non diffidens, quæ novi, simpliciter profero. Non enim artificiosa eloquentia sententias extollere studeo; sed rerum gestarum veritati insistens, quasi myrthus humilis, post cedros & abietes, ad ornandum locum sanctum Dei venire laboro: nec pudet me insipientiam meam prodere, dum vobis obediam, quibus religiosum est, tam honesta petentibus non contraire. Malo enim, Carissimi, de me ipso vobis aliqua credere mihi, quos credo non sine divino instinctu talia postulare. Vult namque Dominus in Confessore suo laudem sui nominis dilatare, quatenus in Sancto suo mirabilis apparens, precibus ejus & meritis virtutem & fortitudinem plebi suæ tribuat; & sic ei, qui sibi tantum Patronum concedere dignatus est, fidelium populus benedicat. Nec refert per cujus os hoc faciat, quem ex ore infantium & lactentium, perfecisse laudem Psalmista commemorat. [Psal. 8, 3]

[2] De hoc Sancto antecessores nostri quamvis pauca admodum, sive scriptorum inopia, [plurima ab S. Lifardo prædia procurata.] seu bellorum inquietudine, aliisve aliquibus de causis scripta; nobis tamen quanta fecerit, ex amplissima prædiorum largitione, manifestissime docent. Si enim præceptorum volumina revolvantur, quæ Reges Ducesque ac Pontifices, manibus suis subscripta sigillisque signata, nostræ reliquerum Ecclesiæ; nullam in Aurelianensi Episcopatu liberiorem copiosiusve ditatam quisquam poterit reperire. Verum sicut majori ex parte prædecessorum beneficia paucis inhabitantium jam profanata videmus, ita majori & omni ex parte scripta de eo antiquitus periisse suspicamur. Unde quia direpta prædia restaurare ex voto nequimus, laudes Dei in sancto suo, quas possumus, quantumcumque ipse dabit posse, restaurare studeamus; ne ipsi ingrati existere videamur, cujus gratuita beneficia nos quotidie accipere negare non possumus. Superest ergo, Fratres carissimi, ut effectus hujus negotii ab eo postuletur, cujus instinctu hæc postulare videmini: & orate ut os meum rude, licet indignum, aperire dignetur & implere, qui de se loquentibus in simplicitate cordis & veritate, adjutorem se promittit adesse.

CAPUT I.
Captivi liberati. Invasor iniquus, morte multatus.

[3] [Innocentes captivos] Miles quidam, Gillardus nomine, quosdam innocentes ceperat; & immodicum redemptionis ab eis pretium exigens, gravissimis eos macerabat suppliciis: quos, quia domus ejus minus tuta videbatur, ad domum a matris meæ, quæ in arce Magdunensium habetur, adduxit: ibique eos in carcere munitissimo, vinculis & cippis arctatos reclusit, ubi vehementer afflicti, cum lacrymis & gemitu die nocteque auxilium piissimi Confessoris Christi Lifardi postulabant. Quadam autem die Dominica, illis unanimiter orantibus, egregius Confessor Lifardus hora diei prima visibiliter astitit; & mox solutis omnibus vinculis reseratoque carcere, eos abire præcepit. Qui abeuntes, antequam exteriorem portam domus exirent, a custodibus deprehensi & capti, ac iterum gravioribus vinculis arctati, in eumdem carcerem, ingenti cautela observatum, sunt retrusi. Quibus iterum rogantibus, & beatissimi Lifardi juvamen cum fletu postulantibus, [liberat apparens.] idem iterum pius Confessor apparuit; &, ut prius vinculis absolutos, ex aperto carcere discedere jussit. Qui rursus ante portam exterioris domus a custodibus retenti, [idque altera vice,] mirantibus cunctis qualiter bis vincula dirupissent, & tam firmissimum carcerem tam subito evadere potuissent, ante matrem meam, ut quid de eis faciendum esset præciperet, sunt adducti. Quos cum solicite exquisisset, quis eis vincula solvisset, quis etiam carcerem aperuisset, cum magna fiducia responderunt; B. Lifardum bis eis apparuisse, & solutis sola sua præsentia vinculis, carcerem reserasse; nullaque carcerali custodia se posse detineri, quibus evidens auxilium tanti non deerat Patroni.

[4] [& nihilominus detentos] Tunc mater, ut nobilis & devota mulier, divinæ voluntati & reverendo Confessori resistere amplius impium judicans, Gillardum accersitum blande precari cœpit, quatenus tam evidenti miraculo non contradiceret; sed homines, a Sancto bis absolutos, liberos abire permitteret. Cumque vir obstinatus & pertinax nullatenus ei vellet acquiescere, nec divinæ virtuti quod factum fuerat imputare; vim ei quia beneficiarius erat inferre noluit: sed a domo sua captos ejiciens illos, cum ira & execratione profano illi reddi præcepit. Quos cum ille vinctis post terga manibus ante ecclesiam S. Lifardi traheret, ira & superbia tyrannice efferatus; jurare cœpit, tam arctissimæ se eos traditurum custodiæ, quod neque Lifardus neque Lifardulus inde eos posset ullo modo eruere. [atque ad arctiorem custodiam ductos] O mira Dei patientia! O bonitas ineffabilis, quæ & per se & in Sanctis suis contemptum ab impiis tam clementer sustinet, irritari tam dissimulanter patitur, ulcisci tam longanimiter differt, ut perpaucorum sit non moveri pedes, non effundi gressus, dum zelantes sermones indignos, tantam peccatorum pacem vident. Sed quia cur ita fiat ad plenum scire labor est ante nos, donec intremus in sanctuarium Dei, & intelligamus in novissimis eorum; dimittamus hæc dispositioni divinæ, quæ fortiter & suaviter disponens omnia, alios ad correctionem expectare, alios ut intereant in seculum seculi videtur sustinere. Exemplum tantum benignitatis ejusque patientiæ, pro modulo nostræ fragilitatis, imitari studeamus; qui cum minimo nutu possit omnes, quæ sibi videntur inferri, injurias ulcisci, paterna tamen indulgens bonitate, spatium pœnitentiæ dignatur præstolari.

[5] Igitur cum præfatus tyrannus miseros illos ad domum suam, [inde etiam eximit,] quæ longe a claustro erat, festinans pertraxisset; crura eorum duabus magnis trabibus intercopulatis, & ad usum hujusmodi tormenti aptatis, arctissime constrinxit; manibusque post terga vinctis, in obscuro inferioris domus ergastulo, cum magna diligentia clausit. Sic per totam diem illam Dominicam, fame ac siti, durissimaque vinculorum attritione cruciati, cum fletibus ejulatuque maximo sanctissimi non cessabant auxilium implorare Lifardi. Cumque jam advesperascente die, prædictus tyrannus in porticu, quæ erat ante ostium domus in qua illi clausi tenebantur, jam quasi securus & victor cœnaret, Sanctoque tamquam impotenti insultaret; tertio Confessor egregius miseris se vocantibus apparuit, omnibusque vinculis eorum confestim resolutis, sequi se illis festinanter imperavit. Qui protinus exurgentes, dum clausis omnibus exitum circumspiciunt, pars muri, quo claudebantur, maxima corruit; eisque lumen reddens, liberum exeundi aditum patefecit. Cujus strepitu exterritus hostis tyrannus, [insequentibus cæcitate percussis:] re percepta induratus & contumax factus, Deo toties in Confessore suo mirabili reverentiam nullam exhibere voluit: sed abeuntes cum armata manu insequi cœpit. Quem illico Dominus, cum omnibus qui eum comitabantur, ad declaranda Confessoris sui merita, tali genere cæcitatis percussit; ut cum cetera circa se posita more solito videret, illos tamen qui eum fugiebant, licet ante se prope etiam positos, nullatenus videre posset, neque quamvis fame & vinculorum attritione tardos consequi, quousque eos dux & protector eorum Lifardus, cum summo gaudio populi undique concurrentis, in ecclesiam suam introduceret.

[6] [miraculo multiplicato ad correctionem aliorum.] Ter a Sancto solutos, bis capi potuisse nullus emiretur, qui Ægyptios duodecim plagis afflictos, cum una ad cogendum eos obedire mandatis Dei sufficeret, legit; & tot manuum Moysi elevationes, cum una præstare victoriam Deo permittente valeret, audivit. Propter indurata enim & incredula hominum corda, scrutator cordium Deus talia operari dignatur; ut magnitudine & frequentia miraculi stupefacti, & convicti, non humanæ industriæ, nec alicui fortunæ mobilitati, opus divinum tam evidens imputare præsumant: ut qui non uno detinenter errore, non una miraculi ostensione, ad veritatis lumen redire cogantur.

[7] Quam pius adjutor se humiliter invocantibus extiterit Confessor Christi Lifardus, dilectissimi Fratres, audistis; quam severus ultor in Ecclesiæ suæ persecutore sit, ex unius exemplo vindictæ, nunc obsecro, perpendatis. Præcentor quidam & Præpositus Magdunensis Ecclesiæ, Ervinus nomine, terram S. Lifardi, quæ est in loco qui dicitur [b] c Alnetum, per aliquot annos Canonicorum licentia ad usus proprios excoluerat, [Terræ S. Lifardi iniquus invasor,] ita ut annis singulis decimas ei redderet, aliosque reditus ex more persolveret. Quo defuncto filius ejus Eudo, Badinus cognomine, supradictam terram, quam pater ejus procuratoris Ecclesiastici more tenuerat, hereditario jure possidere cupiens, violenter invasit: & Canonicorum boves, quos illuc aratum miserant, fustigatos inde ejiciens, bubulcos cœpit; & crudeliter flagellatos vix tandem abire permisit. Quorum unus, scissis vestibus & sanguine oblitus, tempore quo Missa celebrabatur, ad ecclesiam venit, & rem ut facta fuerat Canonicis nuntiavit. Qui non tantum sua, quantum innocentis hominis injuria permoti; non ponentes carnem brachium suum, sed super Dominum curam suam jactantes; mox ut Sacerdos Pax vobis dixit, de pacis suæ perturbatore, ante Corpus Domini & sepulcrum venerabilis Lifardi, Ecclesiastico more clamorem facere cœperunt prostrati. Sicque illis clamantibus, accidit ut Eudo ille, equo insidens clypeatus rediret; & superbo animo Canonicis adhuc multa comminans, ante ecclesiam per claustrum transiret arroganter. [inter superbas minas] Cumque ad domum suam, quæ claustro contigua erat, properans tenderet; percussus divinitus cum magno gemitu subito exclamavit, [divinitus percussus,] sed verbum ullum postea proferre non potuit. Et merito a Deo percussus obmutuit, qui impia facta verbis minacibus & superbis accumulare non timuit. Jamque non equum ducens, sed equo ducente domum advectus iniquus ascensor, descendere quidem non potuit; sed vix famulorum manibus exceptus, & ad lectulum deportatus, doloribus tamen afflictus & tormentis nimiis, quasi truncus inutilis jacuit: & qui exheredare Sanctuarium Dei præsumpsit, tempestate Dei persecutus, & sicut stipula ante faciem venti raptus, post modicum temporis non comparuit.

[8] Quo audito, Anna ejus uxor & noti, partim hominis compassione, maxime autem tam subitæ ultionis divinæ miraculo commoti, ad eum confluxerunt; & instanter eum, quatenus & delicti pœnitentiam ageret, & piissimo Confessori Lifardo pro posse suo satisfaceret, admonere cœperunt. Quorum ille admonitione, magis quam devota cordis compunctione, (ut rei exitus docuit) compulsus, chirothecam suam amicis tradidit, [frustraque visis conteri,] & super altare incliti Confessoris, non verbis, sed quibus potuerat tantum indiciis, in satisfactionis signum præcepit poni. Scrutans vero corda & renes Deus, qui Antiochi superbi preces & promissa ingentia, diræ ægritudinis metu extorta, contempsit; Judæque sero pœnitentis pœnitentiam non recepit; coacti satisfactionem recipere noluit, ultricemq; suam manum; in quam horrendum est incidere, tabulis ab homine jam damnato d [signatis], non relaxavit: sicq; tribus quibus supervixit diebus, potus & cibi expers, creberrimos gemitus & alta suspiria dentiumque formidabilem stridorem edens, [misere expirat.] cum maxima astantium admiratione & terrore, expiravit: & qui modo viribus suis confisus, ecclesiam Dei ejusque clarissimi Confessoris Lifardi ministros infestare non timuit; in momento viribus destitutus, & tamquam olera herbarum cito decidens, exemplum correctionis manifestum detestabili morte sua ceteris dereliquit.

ANNOTATA G. H.

a Mabilio, domum cujusdam nobilis feminæ.

b Reliqua hujus numeri desunt apud Mabilionem.

c Alnetum nullum tabulæ nominant; sed bene Olivetum, Aurelianis quam Magduno propius ad Meridiem.

d Tale quid deesse videtur.

CAPUT II.
Cæcus & mutus sanati: captivus liberatus.

[9] Hoc etiam silendum non æstimo, quod pridem ejusdem Ervini tempore factum fuisse, honesti & religiosi viri, non solum Clerici, sed etiam laici, nobis non semel testati sunt. Cæcus quidam, [Cæcus visum recipit,] nomine Petrus, ad ecclesiam B. Lifardi, miraculorum invitatus frequentia, a procul posita regione adductus est; ibique per aliquot dies rogando, & auxilium B. Lifardi humiliter implorando, amissum tandem oculorum lumen recepit. Qua de causa lætissimus redditus, omni reliquo vitæ suæ tempore in ecclesia illa se mansurum, & B. Lifardo, quibuscumque modis posset, famulaturum spopondit. Tali sancto proposito ecclesiam mundare, tintinnabula sonare, in festivis diebus ornamenta disponere, ceteraque necessaria pro modulo suo diligentissime cœpit præparare. [& famulatur S. Lifardo:] Hujus frequentiam & devotionem prædictus Ervinus Præcentor conspiciens, in domum suam eum recepit, qui caritative ei plus etiam quam necessaria ministravit.

[10] [at postea furatus equum,] Post aliquot vero annos, humani generis pertinax inimicus, & saluti hominis, & gloriæ Confessoris Christi invidens; quem prius permittente Deo propter peccata sua corporali privaverat visu, mentis etiam excæcare est aggressus lumine; quatenus ablato prius interiori, exterius posset iterum facilius lumen extinguere. Equum igitur, quem Ervinus habebat optimum, eidem Petro furari suggessit: & de facili, quia familiaris erat, & ob occasionem temporis (quia dies festus B. Lifardi, in quo minus a tanta solennitate occupatis caveretur, imminebat) facile callidus tentator persuasit. Itaque dum noctu more solito omnes vigiliis interessent, equum domini sui jam dictus Petrus ascendit, & latenter discedens oppidum exiit, [iterum cæcitate percutitur:] & usque ad locum Crucis publicæ nullo animadvertente pervenit: ibique mox permissione divina iterum a diabolo exterioribus oculis excæcatus, tota nocte per campos & vineas vagabundus erravit: nec tamen, quin equus semper ad prædictam Crucem reverteretur, Crucis contemptor cavere potuit. Mane autem facto, cum a vicinis locis undique fidelem populum, ad ecclesiam festivitatis gratia properantem, audiret; cœpit clamare; Capite me, fideles infidelem, videntes cæcum, & ad dominum meum, cui equum ausu sacrilego furari conatus sum, reducite, ut meritas fur & sacrilegus luam pœnas; qui & hospitem prodidi, & egregium Confessorem, cujus meritis illuminatus fueram, usque ad pristinam cæcitatem offendi.

[11] Sic vociferans captus, & usque ad altare reverendi Confessoris coram omni congregato populo cum equo suo adductus, videntium manibus deponitur cæcus; ibique justum Dei judicium confitens; & quia B. Lifardum graviter offenderat, [atque ad altare Sancti reductus pœnitens,] hæc sibi merito evenisse recognoscens; per mensis unius fere spatium, in cæcitate sua permansit, & hoc se meruisse plusquam cæcitatem ipsam flere non destitit. Cujus afflictioni Canonici loci istius compatientes, piissimas aures Domini precibus assiduis pulsare, & benignissimi Lifardi sæpe expertum auxilium unanimiter cœperunt implorare; quatenus contrito & humiliato parceret; & in eo, cui jam semel salutem impetraverat, ad laudem & gloriam Dei & meritorum suorum evidentissimam declarationem, etiam nunc miraculum geminaret. Quorum petitionibus piissimus interventor Lifardus non defuit; [iterum lumen recipit,] & non tantum exteriorum lumen oculorum cæco illi reddi a Deo impetravit, verum etiam mentis firmissimam postmodum illuminationem dari meritis suis apud Deum obtinuit. Sic nempe iterum illuminatus in ejusdem ecclesiæ astitit servitio, ut prius a præsenti luce quam a lucis suæ recederet obsequio. a O virum maxima admiratione & reverentia dignum, qui tam graviter ulciscitur læsus, & tam clementer parcit exoratus, nec solum corporum a Deo impetrat sanitatem, verum multo magis omnibus animæ salutem.

[12] Aliud quoque non præteribo miraculum, quod puer adhuc, illo narrante qui liberatus fuerat, [surdus annis viginti] eadem qua factum est die, non solus audivi. Italus quidam, qui per viginti annos aurium privatus officio, nihil nisi signis intelligere poterat; post multa diversorum Sanctorum implorata suffragia, Magdunum veniens, Quadragesimali tempore, sexta feria hebdomadæ sanctæ, in qua Dominus Jesus Christus crucifixus est, ecclesiam reverendi Confessoris Lifardi orationis gratia, cum duobus sociis suis intravit; ibique ante tumulum beatissimi viri prostratus diutius jacuit; & Deum, ut sibi per intercessionem Sancti illius, cujus nondum nomen noverat, aures aperire dignaretur, toto cordis affectu exoravit. Cumque duo socii ejus, qui ei famulabantur, tantas moras orationis ejus graviter ferentes, invicem conquererentur, & dicerent, se non posse amplius tali tempore Aurelianum pervenire, quo Crucem Dominicam ex more Dominico cum populo possent, adorare; [auditum recuperat,] ille qui surdus erat, jam non surdus, sed apertissime audiens, exclamavit: Audio, fidelissimi comites, Dei gratia; audio; & divinum auxilium, per tot Sanctorum domicilia quæsitum, hic per hujus sanctissimi viri merita, cujus nondum etiam nomen audivi, adesse mihi certissime sentio. Nomen ergo ejus exquirentes, Deo & tam glorioso fideli ejus ex nomine gratias referamus; ne tanti beneficii largitori ingrati existere videamur.

[13] Cum percepto sanctissimi Lifardi nomine, flentes præ gaudio, immensas gratias retulissent; discedentes, mihi & Huberto magistro meo, viro erudito, & religioso (qui me cum quibusdam aliis viris honestis per diversa oratoria, more diei illius, circumduxerat) oblati sunt. [& scriptori ejusque Magistro,] Tunc ille, cujus aures apertæ fuerant, magistrum meum, hominem doctum & honestum ex ipso incessu & habitu (ut fieri solet) percipiens, diligentissime ab eo inquirere cœpit, cujus patriæ incola B. Lifardus extitit, cujus conditionis ac propositi fuerit, quamque vitam gerendo ad Christum pervenerit. Quæ singula Magister, ut vir peritus & eloquens, breviter ei lucideque exposuit, & ex læto lætissimum reddens, sufficienter instructum reddidit. Postquam vero magister loquendi finem fecit. Italus ille, cum summo mentis affectu; Vera, inquit, reverende Pater, te per omnia prosecutum credo; & longe majora quam de eo traditum sit libris, præsentibus experimentis fuisse credo: [miraculum narrat:] aures vero meas, quæ per viginti annos peccatorum meorum causa clausæ fuerant, modo (dum ante sepulcrum ejus misericordiam Dei, & intercessionem illius, ante cujus præsentiam prostratus aderam, postularem) Dominus aperire dignatus est; & quod mihi, per tantum temporis spatium, innumera Sanctorum patrocinia perlustranti concedere distulit, ad declaranda gloriosi amici merita, in momento temporis largitus est. Hymnos ergo Deo & laudes debitas reddite, qui tanto ac tali Patrono patriam vestram dignatus est illustrare. His dictis convertens se ad ecclesiam B. Lifardi, humiliter flexis genibus gratias retulit; & nobis valedicens, cum gaudio & exultatione magna discessit.

[14] [Captivo opem imploranti] Hoc etiam dignum videtur mandari memoriæ, quod nostris temporibus per Confessorem suum Lifardum Dominus operari dignatus est. Apud Castrum, nimium Magdunensibus vicinum, quod b Balgeneiacum vocant, Pontius quidam nomine, genere Allobrox, in uno ac horrendo firmissimæ ac densissimæ turris illius castri carcere tenebatur captus, gravibusque vinculis & jugi macerabatur inedia. Hic ergo omne humanum sibi deesse cernens solatium, ad divinum se convertit, quod nulli fideliter petenti denegatur auxilium. Plurimorum itaque Sanctorum patrocinia invocans, B. Lifardi utpote prope positi, & miraculis tunc temporis opinatissimi, memoriam frequentius cœpit agere. Et specialius fusis lacrymis se ei commendare. Quadam ergo nocte, vigilanti ei & oranti, toties vocatus Confessor apparuit, & a carcere eum confestim discedere jussit. [Sanctus apparens semel,] Tunc ille, ingenti admiratione stupefactus, cœpit requirere quis esset, qui tali tempore tam firmissimum carcerem intrare potuisset. Cui Sanctus, se Lifardum, quem toties invocavit, esse, respondit; & eum liberandi causa venisse, subjecit. Cujus nomine audito, lætissimus ille cui loquebatur redditus, cœpit ab illo perquirere, qualiter vinctus compedibus [ostiisque] omnibus clausis posset exire, Tunc Sanctus, parvulam ei fenestram ostendens (quæ nec semipedalis latitudine, nec cubitalis altitudine, unicum carceri ministrabat lumen) per illam eum sequi se præcepit. Quod ille quasi impossibile reputans, dum fenestram illam permodicam, neque sine scala se posse illam conscendere, respondisset; Sanctus, quasi tacite illius pusillammitatem & inobedientiam exprobrans, recessit, nec ei ultra nocte illa apparuit.

[15] [iterumque] Alia vero nocte, dum flenti ei & oranti iterum Sanctus apparuisset, & ut prius per eamdem fenestram eum exire juberet; idem a misero responsum dubitationis accepit, & ut prius dubitantem & inobedientem arguens discessit. Tertia quoque nocte graviter ejulanti, [ac tertio,] & B. Lifardi nomen sæpius in oratione iteranti, ad quod vocabatur misero illi Sanctus adfuit, & pigritiam vecordiamque ejus increpavit, & sequi se absque ulla dubitatione imperavit. Quem ille protinus usque ad prædictam fenestram sequens, dum de ascensu & exitu ejus hæsitaret; ante a compede solutum, fenestram ascendens, se sensit, quam se a terra recessisse. Cumque jam de ascensione securus exitum circumspiceret, ingentes densissimi muri lapides quasi terrefactos sibi vidit cedere, [miro modo educit,] & amplissimum exitum cedendo præbere. Toto itaque corpore emisso, manibus tantum a fenestra dependens, dum gravem ex alto præcipitio casum, utpote jejunio debilis & gravis compedibus, extimisceret; terram, quæ in præsentia Sancti quodam quasi gaudio intumuerat, pedibus [suis subesse] sensit; & ejus adminiculo fultus, illæsus descendit. Sic ereptum Sanctus usque ultra exteriorem oppidi portam duxit, ibique ne amplius timeret admonens, ab oculis ejus evanuit.

[16] Tunc ille, qui præ nimia admiratione in exstasi & quasi insomnio positus fuerat, ad se reversus, extra oppidi munitionem se eductum reperit, & uno compede se esse solutum recognovit. Immensas igitur Deo & ipsius piissimo Confessori Lifardo gratias referens, Magdunum, qua poterat festinatione, petere cœpit. Interea custodes, qui ante ostium carceris excubabant, discessu ejus ex hoc quod vocatus non responderet comperto, conservorum undique contractis auxiliis, canibus etiam ad investigandum eum secum assumptis, quem Sanctus eduxerat, quasi furem & effractarium cœperunt insequi. Ille vero, [& a persequentibus protegit.] per strepitum hominum canumque latratum, custodes se insequi animadvertens, procul adhuc ab eis a via declinavit: & tam bene expertum & adjutorem suum piissimum Lifardum toto mentis affectu sibi adesse deposcens, in quadam segete, quæ illic densa excreverat, latitavit. Ad quem canes, dominorum suorum prævii, sagaci olfactu pervenientes; eo viso, protinus omni latratu intermisso, & divina virtute quæ eum comitabatur exterriti, recedendo fugiebant, & longe ab eo remoti aversique latrabant, sicque dominos suos deceptos in diversa ducebant. Picæ quoque, quibus est mos garrulitate & importunitate sua latentes prodere, jam lucescente die super eum volitabant; visoque eo cum silentio confestim redeuntes, ut procul evolaverunt, tunc ac si ibidem aliquem invenissent, improbis vocibus perstrepebant. c O perversorum hominum mens excæcata malitia! O brutis etiam animalibus confusior insipientia! Deum, quem canes reverebantur, homines, terrenum Dominum illi præferentes, non timebant; & quem picæ reverebantur, picis ipsis improbiores non intelligebant. Nequitia etenim illorum, inter Deum & illos, ut dicit Propheta, d texuerat, & miranda Dei opera sentire non permittebat; sicque canum latratibus, picarum garrulis clamoribus, persecutores illi decepti, & per avia discurrendo defessi, tristes & confusi, sole jam terris reddito, ad propria sunt reversi.

[17] Tunc ille qui latebat, clamoribus præ longinquitate evanescentibus, hostes recedere sentiens, [compede in ejus Ecclesia ultro decidente.] & de ducis sui protectione confidens, festinanter Magdunum pervenit; & dum adhuc, prima die Dominica post Pascha, nona Lectio in Matutinis legeretur; adjutoris ducisque Lifardi ecclesiam lætissimus intravit: confestimque coram omni astantium multitudine, ante sepulcrum incliti Confessoris Lifardi prostratus, dum Deo ducique suo gratias ageret; clavus ferreus, quo compes ille residuus tibiæ hærebat, absque aliquo humano tactu resiluit, & cum magno sonitur super pavimentum cum compede cecidit. Ad quem strepitum omnibus qui aderant concurrentibus, & qualiter hoc contigisset requirentibus; prædictus Pontius seriatim quæ facta fuerant retulit, & quasi quosdam verbi sui testes compedes suos super altare reposuit. Quo percepto Clerici, pro dominici diei solennitate, etiam pro tanta miraculi perpetratione, geminato gaudio, Te Deum laudamus, altissimis vocibus cecinerunt; & tota die illa cum eodem Pontio, in Dei laudibus & clarissimi Confessoris ejusdem Lifardi veneratione, exultantes astiterunt.

ANNOTATA G. H.

a Iterum desunt apud Mabilionem reliqua hujus numeri.

b Balgeneiacum, Mabiloni Balgentiacum, vulgo, inquit, Baugeney oppidum decimo infra Aureliam milliario supra Ligerim: inter quod & Aureliam est Magdunum.

c Iterum desunt aliqua apud Mabilionem.

d Locum indicet, & sensum explicet, quisquis poterit: mihi nihil occurrit quod huc trahi poßit.

CAPUT III.
A Bernardo Magdunensi Canonico dictatum.

[18] Quod in nostris temporibus accidisse, relationis authenticæ testatur assertio, litterarum memoriæ mandare proponimus; ut in suo sanctissimo Confessore Lifardo laudemus Dominum, [Duo fratres in periculo submersionis,] qui eum dignatus est in ætate nostra miraculis illustrare. Cum in gravi discrimine constituti, multoque luctamine maris & aëris duo fratres, cognomine les Potars, Guillelmus videlicet & Albertus, elementorum sævitia increbrescente, jam de mortis effugio desperarent; confitentes ministro Domini mala quæ gesserant, Dei subsidium & ipsius misericordiam super cunctis excessibus implorare cœperunt. Ad contriti cordis angustiam accedit Dominus, & in eo potenter inhabitat, & sinceri pectoris accepta compunctio visionem Angelicam promeretur. Laborantes enim, sicut jam diximus, & in voto finem imponentes reatibus, beatissimum Confessorem Lifardum viderunt assistere, tenentem baculum in manu dextera, qui vulgari vocabulo nuncupari a potentia consuevit. Astabat igitur in stola candida, colore candido, viva facie, vultu b flammeo, succinctis renibus, exertis humeris, pugnatori simillimus expedito. Requirebat insuper a jam dictis militibus sui juris decimam, invasores cujus extiterant, & a longo jam tempore detentores. Est enim villa in Belsia, vicina Puteolo, quam c Dominici-villam vocant, cujus decima, violenter ac nequiter occupata, prætaxati fratres fraudaverant Confessorem. [de subtracta decima pœnitentes,] Unde factum est, ut de visu terribili Confessoris fratribus memoratis incussa formidine, temeritatis errorem & præsumptionis audaciam faterentur. Sed peccati confessio, non facit ad veniam, nisi pœnam excipiat pœnitendo d. Non omnino rescidit arborem, qui radicem ejus deseruit irrecisam; nec omnino peccatum evomuit, qui peccandi retinuit voluntatem: tunc enim integre culpa remittitur, cum pœnitentia rescidit affectum. Pœnitentes ergo, non corde, sed labiis, & voventes de cetero nil tale committere, quamvis erant indigni venia, quia tamen voto se firmiter astringebant, suffragante prece ac merito Confessoris, [liberantur:] ab imminenti periculo sunt erepti.

[19] Reversos igitur a sepulcri Dominici visitatione promissionis conditio compellebat, abjuratum facinus omnino dimittere: sed humanæ cupiditatis contagium eos eatenus inquinavit, [sed iisdem ad eamdem injuriam regressis,] quod votorum immemores & evasi periculi, consuetam manum ad Decimam extenderunt. Ad eorum notitiam fortasse non venerat, quod recurrens ad vomitum plectatur acrius; & exputa nequitia plus habet criminis, cum ad eam fit reditus expuentis. Nam qui voto se alligat, & a voto disgreditur, patienter quidem a Domino supportatur; sed quod voto contrarium admittitur, justitiam præterire non vidimus impunitum. Ultionis enim dilatio delinquentem non liberat, sed cum voti transgressio delictum ingeminat, accendit judicem, & ad majus supplicium exacerbat: recidiva namque malitia priori deterior, facit, ut peccatum ejus dupliciter imputetur.

[20] [alterum eorum duellantem,] Factum est igitur, ut adversus unum de fratribus, nomine Albertum, non multi temporis evoluto curriculo, post ejus reditum ab Hierosolymis, a strenuissimo juvene Willermo de Artheneyo super quodam fundo calumnia moveretur. Laborabat autem cautela plurium & conducta facundia sopire calumniam: sed quod Dei judicio provisum fuerat, [alterum contendentem,] propter humanæ cupiditatis insidias & venalem astutiam, non debebat nec poterat impediri. In hoc litis articulo secedunt causidici, e cambiones in area relinquuntur. Concurrunt communiter, & pugnant acriter; nec de fundo jam agitur, sed de morte contenditur & salute. Confidebant ergo de viribus, & membrorum de spatio præsumebant; & honorem certaminis expectantes, cum majori fiducia dimicabant. Sed eventus belli est semper dubius, [terret Sanctus,] & non bene certasse convincitur, quem in fine victoria non coronat. Evenit itaque, dum pugna fieret, ut beatus ille Confessor Domini, quem memoravimus, ad Alberti clypeum manus extenderet; & ad terram ipsum humilians, per umbonem tenaciter apprehensum, persecutorem suum adversis ictibus feriendum liberius aperiret. Ad hunc visum infremuit Alberti spiritus: & timore confusus, & suam cladem pariter imminere considerans, & agentem alacriter pro fundo juvenem, & offensum pro Decima Confessorem.

[21] De fraterno metu Willermus inhorruit; & jam fratre formidine colorato, jam ad ictus languidius accedente; secessum pugilum & quietem brevissimam a campi custodibus obtinere promeruit; & missis nuntiis Dominum f Manassem Episcopum Aurelianensem advenire celeriter impetravit. Adventus autem Episcopi fratribus memoratis accrevit lætitiam: nam eo medio compositionem certissimam expectabant. [& ambos cogit ad restitutionem.] Audierant enim & sæpe viderant, prætaxatum Episcopum graves discordias, & de pacis beatitudine desperantes, interventus sui peritia terminasse. Sevocantes igitur in partem Episcopum, visionem ei quam diximus explanarunt; & peccato transgressionis exposito, Confessori Domini, sui juris Decimam per manum Episcopi reddiderunt: unde factum est, ut idem Episcopus supradictos Milites a reatu transgressionis absolveret, & præfatam de fundo calumniam utrique partium assignata justitia sopiret. g

[22] Non est tutum homini, Fratres carissimi, cum Deo contendere, [Adhortatio scriptoris.] neque Sanctos ejus ad iracundiam provocare. Nam adversus Deum moventi scandala, jucunditatis futuræ solatium & fructus amittitur, & æternæ calamitatis incendia præparantur. Non nos ergo deterreant adversi turbines, & irata tonitrua rerum fugacium, nec pompæ seculi, nec inanis lætitiæ blandimenta decipiant, cujus finis absinthium. Desistamus, Fratres, a vitiis, oremus jugiter, ut ab omni contagio nos emundet, & perennis vitæ lætitiam nobis indulgeat Dominus noster Jesus Christus, cui honor & gloria per infinita seculorum secula. Amen.

ANNOTATA G. H.

a Potentia, Gallis Potence, hic scipio est, superne ansam habens: alias etiam significat subaxillare fulcrum, utraque autem sic dici putantur, quod claudos aliosque impotentes sustineat.

b Ita corrigo, ubi legebatur femineo.

c Mabilio Domini-villam: sed neque hanc, neque Puteolum notat tabula Belsiæ.

d Hic sæpius aliqua apud Mabilionem desunt.

e Cambiones, seu potius Campiones, pugiles qui singulari depugnant certamine, uti exposuimus 16 Martii in Vita B. Ioannis Episcopi Vicentini cap. 2 littera g.

f Is est Manasses I, circa an. 1150.

g Reliqua desunt apud Mabilionem.

DE SANCTO ADELBERTO,
EPISCOPO COMENSI IN ITALIA.

ANNO DCXV.

COMMENTARIUS CRITICUS.
Cultus: Acta majori parte fabulosa.

Adelbertus, Episcopus Comensis in Italia(S.)

G. H.

Comum sive Novocomum, urbs illustris sua antiquitate & Sede Episcopali, ad extremitatem lacus Larini in confiniis Insubriæ sita, multos nobis hactenus suppeditavit Sanctos, & hoc mense Iunio iterum datura est; [Elogium ex Martyrolog. Comensi.] atque inter hos quatuor suos Episcopos, quorum primus occurrit hoc tertio die S. Adelbertus. Hujus res gestas illustri compendio edidit Primus Aloysius Tattus, in Martyrologio Sanctæ Novocomensis Ecclesiæ, sub annum MDCLXXV excuso, quod est hujusmodi. Tertio Nonas Junii Novocomi, in basilica Cathedrali & in templo S. Joannis de Pedemonte, natalis S. Adelberti Episcopi & Confessoris: qui in magna temporum improbitate ad Comensis Ecclesiæ regimen assumptus, verbi Dei pabulo & sanctimoniæ exemplo eamdem prudentissime gubernavit. Sed impiorum invidia & astu petitus, ac Romæ apud Summum Pontificem falsorum scelerum insimulatus, singulari Numinis beneficio, & hostium suorum elusit insidias, & suam Pontifici supernorum ostensione signorum innocentiam comprobavit. Nam avolantes in via perdices, Romam adduxit; & Pontificem, cælestes Angelorum modulos audire cupientem, precibus voti compotem reddidit. Tandem cognita illius vitæ integritate, multis a Christi Vicario affectus est honoribus: quibus cumulatus, cum superata inimicorum impudentia Comum rediisset, paulo post ab hujus mundi exilio liber cælestem migravit in patriam.

[2] [Memoria in Breviario & apud alios Scriptores:] Hæc Tattus, qui in Notis addit auctores, S. Adelberti mentionem facientes, ut sunt; Breviarium Ecclesiæ Comensis, cum Officiis propriis ejusdem Ecclesiæ; Philippus Ferrarius in Catalogo generali, & Catalogo Sanctorum Italiæ, cum Nova ejus Topographia: Benedictus Jovius, historiæ Novocomensis libro 2; Thomas Borcacchius, Nobilitatis Comensis lib. 1; Felicianus Ninguarda, in sua Visitatione, ubi de Ecclesia S. Abundii; Philippus Archintus, in syllabo suorum Prædecessorum; Lazarus Carafinus, in dyptica Episcoporum Comensium num. 15, & in Catalogo Sanctorum ac Beatorum hujus Ecclesiæ; Robertus Ruscha, Monachus Cisterciensis, lib. 1 Nobilitatis suæ familiæ; Joannes Michaël Plodius, Ordinis Prædicatorum lib. 2 cap. 12 Progeniei S. Dominici apud Italos; Quintilius Lucinus Passalaqua, in prima epistola historica; Franciscus Ballarinus, par. 2 Chronici Comensis; Ferdinandus Ughellus, tomo 5 Italiæ sacræ in serie Episcoporum Comensium num. 15, Lelius Fravescus, in Diario Novocomensi num. 15; & ipse Tattus, lib. 8 Annalium Comensium.

[3] Addit idem Tattus plurima fabulosa irrepsisse Actis hujus Sancti, nempe; [Acta fabulosa rejiciuntur:] ut Bonifacii IV Pontificis nuntium lauto exciperet convivio, eum raporum semina sub vesperam terræ commisisse, collecturum eadem mane, divino prodigio jam matura. Alterum addit absurdum; Pontificem hortatu Adelberti, qui in singulas noctes concentus Angelicos audiebat, ut ipse tantæ hujus suavitatis etiam consors fieret, manus suas super humeros Adelberti locasse, ipsumque Adelbertum Pontificis tergo adhæsisse. Demum Bonifacium IV Roma profectum esse Novocomum, ut defuncto Adelberto justa persolveret: & hoc ultimum rejicitur, eo quod dictus Pontifex integro anno ante hunc Episcopum vita functus esset. Sed hoc in calculo Baroniano: nam in nostro obiisset uterque eodem anno, & vix uno mense citius Papa. Rationes aliarum, ut inquit, fabularum latius apud ipsum deductas lector habere potest, cum in iis rejiciendis eum detinere nolimus; sed dimittere malimus ad similes fere nugas, ad IX Maji S. Gerontio Ficoclensi affictas, atque ab hoc translatas etiam ad S. Nicephorum in Istria, uti ostensum est ad hujus quoque diem XXVIII ejusdem mensis.

[4] Tempus Sedis aßignatur, ab anno DXCI ad annum DCXV, [Tempus Sedis, & Translatio.] quo mortui exequias solennes celebravit urbs tota cum Clero. Humatus primum est in basilica Sanctorum Apostolorum, nunc vero S. Abundii. E priori deinde tumulo ad novum sub ara, ipsius & S. Rubiani dicata nomini, delatus est. Denique anno Domini MDXC, consensu Eminentissimi & Reverendissimi Domini Ptolomæi Cardinalis Gallii, S. Abundii Abbatis ut vocant Commendatarii, a Feliciano Ninguarda Episcopo Comensi, una cum Corporibus SS. Abundii, Amantii, Consulis, Exuperantii, & Rubiani, summa civitatis ac diœcesis lætitia atque ingenti populorum concursu, translata sunt beati Antistitis Ossa: quorum medietas colitur in Cathedrali sub altare sanctissimi Crucifixi; altera vero medietas in S. Joannis Pedemontani deposita est, sub ara majori. Fuerunt hi omnes Episcopi Comenses: duorum ex iis Acta dedimus: S. Abundii quidem, die secunda Aprilis; S. Amantii, die VIII ejusdem: hujus autem Ossa, ad Ecclesiam Societatis Iesu ipsi dicatam, fuerunt dicto anno MDXC translata, S. Consul colitur VII Iulii; Exuperantius, XXII Iunii; At S. Rubiani natalis est XVI Decembris.

[5] Hujus S. Rubiani & Adelberti corpora in eodem tumulo fuerunt reperta, [Corpora mista SS. Adelberti & Rubiani:] neque unum ab altero discerni potuerat, & simul cum aliis sacris corporibus, in capsis panno aureo opertis, supplicatione longo ordine & æquabili procedente, ad Cathedralem Ecclesiam, sub umbellis & magna luminarium copia deportata; ubi capsa una, cui inclusa medietas corporum SS. Rubiani & Adelberti, relicta est, [eorumque translatio.] & in altari sanctissimi Crucifixi in egregia arca marmorea collocata. Reliqua medietas delata ad templum S. Joannis Pedemontani Fratrum Ordinis S. Dominici, & in summo altari deposita, in sacello Cardinalis Gallii, ubi perfectum foret, reponenda. De hac translatione ad Cathedralem Ecclesiam talis facta est Inscriptio: Sanctorum Corporum Adelberti & Rubiani, Episcoporum Comensium, pars altera ab Ecclesia S. Abundii huc translata, anno MDLXXX die primo mensis Julii, celeberrima supplicatione. Nec dubito quin alia Inscriptio, in Ecclesia Ordinis S. Dominici, fuerit etiam collocata.

DE S. COEMGINO SIVE KEIVINO,
ABBATE GLINDELACENSI IN HIBERNIA.

SEC. VI.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Cultus Sancti, Actorum fides.

Coemgenus, sive Keivinus, Abbas Glindelacensis in Hibernia(S.)

AUCTORE F. B.

Glendelacum, olim urbs Episcopalis Hiberniæ in Lagenia; nunc vicus, in Comitatu Dubliniensi, primordia melioris suæ fortunæ, quamdiu floruit, debebat S. Coemgino, aliis Keivino: qui in loco deserto interque aspera montium juga vitam primum eremiticam duxit; & ibidem, non sine divino instinctu, construxit monasterium. [Glendelacum, urbs Episcopalis,] Hoc quia situm erat in valle, in quam ex vicinis montibus aqua descendens, in duo stagna seu lacus colligitur, a loco nomen accepit Gleandalouch, quod Vallis duorum Stagnorum interpretatur. Monasterii celebritas, ut fieri assolet, plures incolas excivit, qui habitationem circum illud sibi delegerunt: itaque variis acceßionibus auctum, in magnam excrevit civitatem, Cathedra etiam Episcopali ornatam. Verum, ut nihil in hoc mundo est stabile, monasterium & civitas pariter, diurturno temporum decursu, collapsa sunt; ita ut, sexentesimo ferme post mortem S. Coemgini anno, cum vix vicus ex urbe superesset, Sedes Episcopalis Dubliniensi unita sit. Hæc de ortu istius urbis, ex Actis S. Coemgini infra dandis, collegit Usserus in Primordiis Ecclesiarum Britanicicarum pag. 956. Magnum, inquit, monasterium a Coemgino fundatum est in inferiori parte vallis, quæ quondam Scotice vocabatur Gleande, modo autem Gleandaloch, id est, Vallis duorum Stagnorum. Atque hinc in ipso loco clara & religiosa civitas in honore S. Coemgini crevit, quæ nomine prædictæ vallis, in qua ipsa est, Gleandaloch vocatur: ipsaque civitas est in Oriente Laginensium, in regione, quæ dicitur Fortuatha.

[2] De interitu autem urbis & Episcopatus translatione, ita habet Iacobus Waræus in Archiepiscopis Dubliniensibus. [nunc vicus,] Illo præsidente (Henrico Londinensi, quarto Archiepiscopo Dubliniensi) Sedes Glendelacensis, anno ferme sexcentesimo a morte S. Coemgini, (qui dicitur obiisse anno DCXVIII) primi ibidem Episcopi, huic Cathedræ adjecta est & adunata. De unionis causis, testimonium Tuamensis Archiepiscopi (Felicis O. Ruadani, qui tum vixit) & Suffraganeorum suorum, ex hujus Ecclesiæ Archivis transcribere non pigebit: ipsum sic habet: Dominus Joannes Papiron, Legatus Romanæ Ecclesiæ, veniens in Hiberniam, invenit Dublinii Episcopum habitantem, qui tantum intra muros Episcopale officium exercebat; invenit in eadem Diœcesi aliam ecclesiam in montanis, quæ similiter dicebatur civitas, & habebat quemdam Episcopum. Constituit autem idem Legatus, illam optimam civitatem Dubliniensem, Metropolim illius Provinciæ, tradens pallium Episcopo illi, [auctoritate Legati Apostolici,] qui tunc regebat illam Ecclesiam Dubliniensem; & constituit ut divideretur illa Diœcesis, in qua ambæ erant civitates, ut pars una cederet Metropoli, & pars altera remaneret illi, qui erat in montibus; ut firmiter credimus ea intentione, ut pars illa rediret Metropoli, obeunte illo, qui tunc præerat illi Ecclesiæ: [& Regum Angliæ,] quod statim fecisset, nisi detulisset insolentiæ Hiberniensium, qui tunc habebant potestatem in terra illa. Quam intentionem dicti Legati, cum Dominus Henricus Rex Angliæ a pluribus didicisset; concessit illam Metropoli, inhærens intentioni & voluntati Domini Legati. Similiter Dominus Joannes Rex Angliæ (qui nunc est) partem eamdem Joanni, antecessori istius, qui præsens est, concessit habendam; auditis magnis viris & in terra vetustis, super facto & intentione prædicti Domini Legati. Præterea illa sancta ecclesia, quæ est in montanis, licet magna reverentia haberetur ab antiquis, propter Sanctum Keivinum, qui ibidem vitam duxit eremiticā; nunc tamen ita deserta est & desolata, per quadraginta fere annos, quod de ecclesia facta est spelunca latronum, & fovea furum; ita quod plura homicidia committuntur in illa valle, quam in aliquo alio loco Hiberniæ, propter desertam & vastam solitudinem. [translato Episcopatu,] Hactenus testimonium: pergit Wœreus: Concessi onibus illis (Henrici II & Ioannis) non obstantibus, constat Episcopatum Glendelacensem Cathedræ Dubliniensi non fuisse conjunctum; ante annum MCCXIV; quo (si non paulo serius) e vivis excessit Guilielmus Piro, ultimus illius Sedis Episcopus.

[3] [Ejus Cathedræ S. Coemginus] Occasione hujus instrumenti, in quo solum memoratur S. Coemginus vitam duxisse eremiticam in loco Gleandaloch; inquirendum venit, an revera primus istius Ecclesiæ Episcopus fuerit, ut affirmat Waræus, verbis supra ex ipso prolatis. Certum quidem est, in Hibernia priores Ecclesiarum fundatores & Episcopos, plerosque simul Abbates fuisse, & vitæ solitariæ admodum studiosos; cujus utilitatem suavitatemque & ipsi prius Monachi fuerant experti; ideoque solitos quandoque, interruptis Episcopalibus curis, in loca solitaria sese abdere, ut sepositis reliquis soli Deo sibique vacarent; mox duplicato Spiritus fervore, ad priora ministeria redituri. Attamen cum in prædicto instrumento, nulla fiat mentio Episcopalis Ordinis, credibile omnino videtur, seculo XIII, quo illud scriptum est; ejus Auctores ignorasse, S. Coemginum primum Glendelacensem fuisse Episcopum. Cur enim id tacuissent, solum asserentes, locum illum in veneratione habitum ob S. Coemginum, qui ibi vitam eremiticam duxerat? Majorem sane Cathedra ejus Episcopalis, quam spelunca eremitica, loco illi poterat conciliare venerationem. Quomodo autem ignorare potuerunt Archiepiscopus Tuamensis & ejus suffraganei, S. Coemginum Episcopum fuisse, si revera fuerit? nam eo casu id scire poterant, & debebant, iisdem testibus quibus eremitam fuisse didicerant, sive hoc ex Actis conscriptis, sive testimoniis publicis, sive solum majorum traditione; ut loquimur, cognoverint. [non fuit primus Episcopus.] Quapropter, non alia de causa credo Episcopum primum Glendelacensem hunc sanctum vocari, quam quod successores ejus Abbates, simul Episcopi fuerint; præsertim cum ne quidem inter fabulas de ipso scriptas, quidquam reperiam, quo vel fingi poßit Episcopus fuisse. Tantum quis objicere posset titulum vitæ mox dandæ, qui sic legitur: Vita S. Coemgini, Episcopi & Confessoris. Ipsa quidem Vita centum annis, ut minimum, Tuamensi testimonio videtur antiquior, quod mox ostendam: sed existimo, titulum ab alio additum esse librario, cum in tribus ejusdem Vitæ, quæ habemus compendiis, etiam antiquitus scriptis, alius omnino titulus habeatur: in primo, Vita Coemgini, magnæ sanctitatis viri; in altero, Vita Coemgini; in tertio, Vita Coemgini Abbatis; in quarto etiam, quod invenimus in Bibliotheca Cæsarea Viennæ, legitur de S. Coengeno.

[4] [Acta ejus sec. 12 scripta] Acta vero, de quibus nunc agimus, pluribus videntur referta fabellis; quamvis seculo, ut minimum duodecimo exarata. Siquidem cum ea scriberentur, adhuc Glendelacum florebat, cujus seculo decimo tertio, quod numero secundo ostendimus, vix amplius exstabant vestigia. Ut autem civitas ampla & nobilis, temporis decursu, quo mutantur omnia, in pagi redigatur angustias, centum annorum spatium non immerito requiro. Solum itaque ostendendum est, scripta fuisse Acta, florente adhuc Glendelaco. Id vero colligitur ex num. 25, ubi inducitur Angelus prophetans, de celebritate futura monasterii & civitatis, ac inter reliqua promittens, usque in finem seculi cœnobium in magna gloria permansurum; quam sane prophetiam Auctor falsam vidisset, si post deteriorem urbis & monasterii fortunam scripsisset: neque id dißimulasset; sed potius aliquam de interitu ejus affinxisset prophetiam. Idem etiam demonstratur ex num. 27, in quo sic dicitur: In ipso loco clara & religiosa civitas in honore S. Coemgini crevit … ipsaque civitas est in Oriente Laginensium: erat igitur adhuc civitas, cum Acta scriberentur. Quia tamen fabulosa sunt; decreveram iis suppreßis, solum compendium edere, ex nostro Ms. quod olim Salmanticensis Collegii fuit; ut in S. Silao XXI Maji, & alibi non semel est factum. Verum mutavi sententiam, [suspectæ sunt fidei.] cum adverterem, aliqua subinde narrari, quæ non ex ore vulgi habuerat scriptor, sed ipsemet vidisse poterat, ut quæ suo tempore adhuc exstabant; qualia sunt illa, quæ situm locorum monasteriorumve spectant; item prophetiæ quædam & miracula, quibus non tam docemur, quid prædixerit feceritve Sanctus, quam quid fieret dicereturve quando hæc scribebat Auctor. Præterea quia his Actis usi fuerunt Usserus, Colganus, aliique Hiberni Historici; operæ pretium esse putavi ea luci dare; quandoquidem hactenus nemo, quod sciam, integra ediderit: ut de eorum fabulositate vel credibilitate lector judicium ferat. Id autem faciet commodius, si legerit ea, quæ XVII Martii dicta sunt ad Acta S. Patricii, in Appendice §. 3 & 4 de miraculis & prophetiis ejusdem Sancti: Hibernis enim Hagiographis plerisque applicari illa possunt, quibus satis usitatum est miracula unius Sancti ad alium transferre, erronea potius pietate, quam fallendi voluntate. Quamvis autem verosimiliter eorum, quæ narrantur, facta sint aliqua: cum tamen ex ore vulgi, quod ea sibi tradita a majoribus acceperat, scripta fuerint; circumstantiis tam fabulosis sunt adornata, ut meræ videantur fabellæ.

[5] [Eorumdem triplex compendium.] Horum Actorum habemus tria (ut dixi) compendia: unum, per modum minoris Elogii; alterum prolixius, ex codice Ms. commodato nobis a R. P. Henrico Fitzsimon Societatis nostræ, cujus Auctor ad conquirendas fabulas videtur fuisse studiosior; tertium, ex Codice Bibliothecæ Salmanticensis, a tribus ut minimum seculis conscripto, in quo nonnullis omißis, quæ de fabulositate merito suspecta sunt, ea plerumque referuntur, quæ tolerari poßint & credi, si non ex sordido fonte fluxissent. Et quia subinde necesse erit, quædam ex duobus posterioribus compendiis annotare, primum quod a P. Fitzsimon accepimus, Acta breviora; secundum, Salmanticense compendium vocabo.

[6] [Cultus probatur:] De celebri Sancti hujus cultu certiora extant monumenta. Primum nobis subministrat ea, de qua modo egimus, Vita, exarata seculo duodecimo; affirmans civitatem Glendelacensem in honore S. Coemgini crevisse: quo etiam indicari videtur eumdem Sanctum, ut primum urbis fundatorem, ita primarium Patronum fuisse. Alterum habemus ex instrumento Tuamensis Ecclesiæ, relatum num. 2, quod asserit; sanctam Ecclesiam Glendelacensem magna reverentia habitam ab antiquis, propter S. Keivinum, qui ibidem vitam duxit eremiticam. Tertium accipimus ex compendio Salmanticensi, ante trecentos annos conscripto, cujus est hoc exordium: Adest nobis, Fratres, gloriosi Abbatis Caymgini veneranda festivitas. Ex quo discimus, [memoria ejus in Martyrol.] a tribus seculis ejus festivitatem quotannis ecclesiastico cultu celebratam fuisse, & prædictum compendium, ad honorem Sancti publice in templo recitatum, aut pro Lectionibus in Choro cantatum. Accedunt Martyrologia Tamlachtense, quod ejus memoriam habet XI Maji, ut diximus eodem die inter Prætermissos. Martyrologium item Usuardi per Grevenum, & Florarium Sanctorum Ms. quæ tamen errorem committunt non mediocrem, dum Keivinum Abbatem distinguunt a Coemgino Confessore; quamvis Keivinus Abbas & Coemginus Confessor aliis omnibus unus idemque sit. Ferrarius etiam in Catalogo generali Sanctorum, ex Martyrologio Petri Canisii sic habet: [Oratio de eodem Sancto:] In Hibernia S. Keuvini Abbatis. Denique post Acta breviora, in codice accepto per P. Fitzsimon; additur hæc oratio: Deus qui Beatum Koemgenum, Confessorem tuum atque Abbatem, Sanctorum tuorum meritis æqualem, gloriosis ostendis miraculis: præsta quæsumus, ut quem nobis in terris donasti Doctorem, in cælo facias habere intercessorem. Per Dominum &c.

[7] De Chronotaxi vitæ ejus, quoniam pauca dici possunt, dicamus aliquid. Usserus pag. 1122, Anno, inquit, [Chronotaxis vita incerta.] CCCCXCVIII Coemginus, qui & Keivinus, in Hibernia natus est: si, ut a quibusdam habetur traditum annos CXX vixerit, & anno Christi DCXVIII mortem ille obierit. Nititur hæc Chronotaxis, duobus (ut loquuntur Dialectici) suppositis; quæ si certo subsisterent, arithmetica demonstratio haberetur. Verum supposita sunt ejusmodi, ut nec tuto credi poßint, nec refelli: cum neque idoneo Auctore asserantur, neque aliunde quidquam certius habeatur. Interim vix dubium est, quin S. Coemginus seculo sexto aliis plerisque Sanctis convixerit, quorum tunc ferax fuit Hibernia. Habito autem anno nativitatis ejus CCCCXCVIII, consequens erit, Sanctum puerum fuisse anno DV a parentibus S. Petroco traditum, litteris ac piis moribus erudiendum; & anno DX ad SS. Eogani, Lochani & Æneæ cœnobium conceßisse: primum enim septenni, alterum duodenni contigit. Alia præcipuorum Actorum ejus tempora, ut, quando nam Glendelacum inhabitare cœperit, inde discesserit, iterumque reversus monasterium ædificaverit, prudenti judicio definienda relinquuntur: verosimiliter tamen, ob ea quæ dicenda sunt in Vita num. 30, hæc peracta fuerint ante annum DXLIX, quo Sanctus Kieranus de Cluain-muc-nois, annos natus triginta tres, obiisse dicitur ab Ussero.

ACTA SUSPECTA.
Ex Manuscripto R. P. Hugonis Wardæi, Ordinis Minorum.

Coemgenus, sive Keivinus, Abbas Glindelacensis in Hibernia (S.)

BHL Number: 1866

EX MS.

CAPUT I.
Sancti nativitas; Baptismus, & vitæ sanctioris tirocinium.

[1] Vir erat in provincia Laginensium, quæ est quinta pars Hiberniæ, in plebe videlicet Dalmascoirb, quæ est in Orientali plaga Laginensium super ripas maris, [Piis parentibus ortus:] cujus nomen dicebatur Coinlogha, fidelis satis & Deo idoneus: qui habuit uxorem, nomine Coenhellam: erantque ambo justi apud Deum & homines. a Quadam nocte apparuit Angelus Domini in somnis illi mulieri, b dicens ei: Benedicta mulier, paries filium, & vocabis nomen ejus Coemgenus; qui erit carus Deo & hominibus, & ipse erit Pater multorum Monachorum, in cujus loco magna erit gratia Spiritus sancti; & postquam fuerit natus, statim ad baptismum ducetur. Et illico ut natus est, sicut jussit Angelus, ductus est ad baptismum. Occurritque portantibus eum in via Angelus Domini, in forma pulcherrimi juvenis; [baptizatur ab Angelo.] & interrogavit eos, dicens; Quid habetis, aut quo pergitis? At illi responderunt, Ad quemdam Eremitam sanctum Presbyterum, hic prope habitantem, ut infantem quem portamus baptizet. Tunc Angelus Domini, in forma hominis insufflans, signavit in nomine Patris, & Filii, & Spiritus Sancti, & orans benedixit eum.

[2] Deinde illi homines ad sanctum Presbyterum, nomine Cronanum c venerunt, qui dixit eis: Quid quæritis hic? Illi responderunt ei; Ut baptizes istum infantem, Pater: Et videns Sanctus Cronanus infantem ait: Ifte sanctus infans rebaptizari non indiget, quia a viro meliore & sanctiore me baptizatus est. d Illis admirantibus de hoc verbo, ait eis: Occurrit vobis aliquis in via? Et indicaverunt ei, quomodo prædictus juvenis benedixit infantem, & nominavit eum Coemgenum. Et ipse senior ait eis: Ille est Angelus Domini, qui istum infantem baptizavit: & sicut nominavit eum Angelus, ita ipse semper nominabitur, id est Coemgenus, quod latine sonat, Pulcher-genitus: pulcherrimus enim ipse erit. Et respiciens sanctus senex Cronanus infantem, Dei plenum gratia, obtulit seipsum ei dicens; [S. Cronani de eo vaticinium:] O benedicte Dei infans, benedicat te Dominus Deus omnipotens, & ego ero primus Monachus tuus, & locum meum cum omnibus meis tibi trado. e Et postea cum oratione & benedictione sancti Cronani, sanctus infans Coemgenus ad parentes suos reductus est.

[3] [nutritur lacte vaccæ, ultro se offerentis;] In nativitate jam sancti Coemgeni, Dei dono ad domum parentum ejus, pro gratia infantis, mira vacca alba, mane & vespere sponte veniebat, de cujus lacte sanctus infantulus Coemgenus aliquo tempore nutritus est; & illi homines nescierunt unde illa venerat, aut quo pergeret die & nocte; sed duo magna vasa f de lacte in unaquaque die mulgebantur ab ea: & post tempus, nemine illorum adhuc sciente, Dei nutu unde venit ipsa redivit; & per hoc sancti infantis nomen magnificatum est.

[4] [oves 4 dat pauperibus, nihil imminuto grege:] Cum esset sanctus Coemgenus puer, oves parentum suorum cum aliis pastoribus pascebat; & quodam die in pascuis pauperes venerunt ad eum, dicentes: Miserere nostri, sancte puer Coemgene: audivimus jam famam sanctitatis tuæ … in Dei autem nomine, coram ceteris, tradidit illis pius puer quatuor oves. Sero numeratis ovibus domi, numerus earum Dei dono integer inventus est: ne Christi servus pro largitate charitatis suæ accusaretur; & in hoc miraculo sanctus Coemgenus in Christi amore confortatus est.

[5] Beatissimo Coemgeno adhuc in domo parentum suorum manente, [pluribus miraculis clarus, erudiendus traditur Monachis.] alia plura miracula per eum a Domino Deo facta sunt, quæ hic non scribimus, volentes citius pervenire ad suam perfectam ætatem. Videntes parentes S. Coemgeni tantam gratiam in eo, tradiderunt eum sanctis senioribus Eogoino, g Lochano & Enna, ut in cella eorum Christo nutriretur; & apud illos Sanctos B. Coemgenus sedule legebat: ipsoque in primis juventutis suæ floribus crescente, videns illum quædam pulchra juvencula, foris in agro cum Fratribus operantem, amavit eum valde; pulcherrimus enim erat ille, sicut prædiximus: & puella cœpit indicare ei amicitiam suam astutis verbis; insidiasque ipsi, prout poterat, semper agebat, visu, loquela, & aliquando per nuntium: quæ omnia sanctus juvenis respuebat, & [ab] illa die quærebat ipsa opportunitatem illum solitarium invenire. Quadam vero die, Fratribus operantibus in silva, illa puella perrexit post eos: & videns sanctum Coemgenum, seorsum solum in silva operantem, adivit eum; & blandissimis nexibus manuum suarum eum amplexa est; [Tentatus ad impudicitiam:] rogabatque illum dulcibus verbis, ut secum concumberet. Miles autem Christi, armans se sancto signo, & repletus Spiritu sancto, resistit ei fortiter, & exiliit de manibus ejus in silva: & inveniens ipse urticam, involuit seipsum nudo corpore in eam. Et [quia] illa juvencula adhuc persequebatur eum, reinduit se vestimentis suis velocius; & apprehendit occulte fasciculum urticæ: & veniens illa ad eum, percussit eam Sanctus urtica in faciem, & in manibus, & in pedibus, multis vicibus. [in urticis se volutat, & tentatricem convertit:] Et cum illa esset lacerata urtica, extincta est voluptas amoris sui; & compuncta ipsa corde, flexis genibus veniam postulavit in Dei nomine a Sancto Coemgeno. Et orans Sanctus pro ea ad Christum, tunc ipsa Deo & Sancto Coemgeno virginitatem suam promisit: invenientesque Fratres eos ita sibi colloquentes, admirabantur valde: narravitque eis virgo quæ gesta fuerant, habens verecundiam pudicitiæ: & talia Fratres audientes confirmati sunt in amore castitatis. Illa autem juvencula, deinceps prudens & sancta virgo effecta est; ac sancta & pia monita beatissimi Coemgeni toto tempore vitæ suæ diligentissime observabat.

[6] Quadam die jussus est S. Coemgenus, ut pergeret cum quodam Fratre in silvam prope cellam positam, [Jussus ignem in sinu portat:] ut facerent in ea ignem pro aliqua causa Fratrum; & erat ille Frater B. Coemgeno senior h, & dixit B. Coemgeno; Frater Coemgene, porta nobis ignem ad silvam: oblitusque est, Sanctus Dei, ignem secum portare. Perveniensque ad locum ubi debebant ignem accendere, senior ille interrogavit, ubi esset ignis; & sanctus Coemgenus confessus est, quod oblitus esset ignem. Ait ei senior; Percurre, Frater, citius post ignem, & tolle tecum ignem. Et interrogans B. Coemgenus eum, in quo portaret ignem; dixit ei senior per iram; In sinu tuo. Perveniensque S. Coemgenus ad coquinam, posuit facem ardentem cum multis prunis, juxta verbum senioris, in sinu suo; veniensque ad locum prædictum misit ignem in terra de sinu suo ante seniorem; sed mansit vestimentum intactum igne ardente, ac si numquam in eo missus esset. Videns autem ille senior tale miraculum, per S. Coemgenum factum; humiliter dixit: O, sancte juvenis, video te Spiritu sancto plenum esse, & vero Abbatiam nostram debes habere. Ait ei S. Coemgenus: mirum esset, ut sancti seniores sub regula mea essent, stulti juvenis: sed nemini hoc miraculum dicas. Et ait senior; Jam convenientius est alios sub te esse, quam ut tu sis sub aliis. Vere veniet dies, quando nos omnes, & loca nostra sub te erimus. Et narrans ille senior hoc miraculum majoribus & omnibus Fratribus, displicuit multum S. Coemgeno, & recessit ab eis longe ad desertum solus.

ANNOTATA F. B.

a Salmanticense Ms. nobiles fuisse ait; Acta breviora, dicunt patrem Coemlugum, e prosapia Regum Lageniensium ortum: sed magis pie vivendi causa, terram suam & cognatos deseruisse, ac peregre labore manuum vixisse: quod si finxit, satis apte videtur finxisse; nam si inopes non erant parentes, cur vaccam miraculose submisisset Deus ad lactandum infantem, quod habetur num. 3 at rursus, si adeo inopes, unde ipsis greges ovium? ut dicitur num. 4.

b Acta breviora narrant, Angelum patri apparuisse, non matri. Et vix ullus Sanctus Hibernus natus est, cujus nativitas patri matrive non dicatur nuntiata fuisse ab Angelo, vel quopiam Sancto.

c Cronanus, de quo hic agitur (sunt enim varii ejusdem nominis) non aliunde innotuit scriptoribus Hibernis: quod etiam accidit pluribus Sanctis hic nominatis; unde iis parum adjuvari possumus ad Acta hæc elucidanda.

d Docet nos Ecclesia solam insufflationem non sufficere ad Sacramentum Baptismi, si desit affusio aquæ: oportet igitur scriptorem hujus vitæ aut graviter errasse, aut ablutionem Baptismalem per crassam inadvertentiam omisisse. In Actis brevioribus dicitur sanctus infans insufflationem & unctionem accepisse ab Angelo, & postea a S. Cronano aquis salutaribus ablutus in propinquo fonte, qui exinde languidis factus est salubris. Salmanticensis Ms. Auctor videtur rem totam suspectam falsitatis habuisse, ut revera suspecta est: solumque dicit infantem ab Angelo benedictum in via, cum ad Baptismum portaretur.

e In Actis brevioribus inducitur ita prophetans S. Cronanus: Et tota provincia ista Domino tuo serviet in æternum: & quando habitatores istius primæ dignitati tuæ adversabunt, ensis extraneus veniet, qui diversis modis eos eradicabit: ex quibus colligo, illam S. Coemgini vitam breviorem conscriptam esse, tempore, quo Henricus II Rex Angliæ Hiberniam intercepit; & de transferendo Episcopatu Glendelacensi agi ceptum est, circa initium seculi 13.

f Duo lactis magna vasa quotidie non poterat puer unus absumere: proinde in Actis brevioribus recte dicuntur, etiam parentes eo vixisse per biennium.

g Id contigisse anno ætatis 12 supra dixi ex Ussero, qui istud habet ex Actis brevioribus; uti etiam, quod anno 7 ætatis traditus fuerit S. Petroco Eremitæ, natione Cumbro; quem idem Usserus ex Ioanne Tinmuthensi narrat, relicto paterno regno monasticam vitam amplexum, & circa annum 498 sanctitate floruisse in Hibernia; sed quodnam patris ejus regnum fuerit neuter explicat; rationem vero temporis colligit ex his Actis fabulosis, ut dixi in Commentario prævio num. 7 S. Eugenius vero, de quo hic agitur, inter plures ejusdem nominis, videtur fuisse is, qui numeratur inter discipulos S. Finiani, postea factus Episcopus Ardsrathensis: floruit autem adhuc seculo 6 ultra medium provecto, adeoque cum hic vocatur senior, non potest intelligi ætate talis fuisse, sed officio; cum S. Coemgenus natus habeatur anno 498, nisi ordinaria majorem ætatem, uti S. Coemgino, ita etiam tribuere velis SS. Finniano & Eugenio. Lochanum, Salmanticense Lochranum vocat, cujus nominis nullum reperio: Lochani vero plures referuntur in utroque Colgani tomo; quamvis difficile sit assequi an is, de quo hic agitur, aliquis illorum sit. Ennam sive Eannam, aut Æneam, non inveni alibi.

h In Salmanticensi vocatur senior iste Braitdiucus, de quo alibi, quod sciam, nulla fit mentio. In Actis brevioribus narratur hoc miraculum sub S. Petroco contigisse.

CAPUT II.
Vita Eremitica, & monastica: miracula quædam, & fundatum primum Monasterium.

[7] [Desertum petit;] Ambulans beatissimus Coemgenus per deserta loca solus, invenit quadam die vallem quandam, inter concava montium altissimorum positam, irrigatamque pulchris aquis: duo enim stagna & clari rivuli hinc & inde confluunt in ea de montibus. Et pertransivit illam vallem usque in superiorem partem ipsius, ubi est lacus in angustiori suo fine, inter cacumina montium altissimorum: sed lacus ad radices eorum a monte usque ad montem constat: illaque vallis quondam Scotice vocabatur Gleand De, modo autem dicitur Gleanndaloch, a id est vallis Duorum-stagnorum: & se collegit Sanctus juxta prædictum stagnum, in quadam arbore cava, [vivit in cava arbore:] & mansit ibi quodam tempore in vita angustissima: raro enim de illa arbore egrediebatur foras, & colligebat pauca olera, & cum modica aqua comedebat, & ita vixit multis diebus.

[8] Pastor quidam cujusdam patris familias, qui dicebatur By, [Vacca vestimenta ejus lambit,] aliquibus diebus colligebat armentum suum ad pascua in prædictam vallem, in qua erat S. Coemgenus Eremita. Et volens Dominus famulum suum Coemgenum ostendere hominibus; fecit unam vaccam de illo armento venire quotidie ad S. Coemgenum, in specu suo manentem; & ipsa veniens lingebat sedulo vestimentum Sancti. Audiensque illa vacca mugitum armenti, saturi de herbis virentibus & aquis, circa vesperam redeuntis, & pastores altisonis vocibus pecora minantes, velocius ad primam armenti partem, contenta suo pastu, recurrebat; & omni die descendens armentum de gremio montis in vallem illam, ipsa vacca se furabatur a ceteris, & veniebat ad virum Dei, agebatque quotidie sicut in primo die fecit: [cujus indicio invenitur a pastore] & illa vacca abundantiam lactis incredibilem habebat de solo tactu vestis viri Dei. Admirantes autem caupones abundantes ex illa vacca lacteos fontes, narraverunt Domino suo; & ille ait pastori, scis tu quid illi vaccæ contigit? Et pastor nescire se dicens, ait dominus suus ei; Observa eam diligenter, ut scias unde habeat illa hanc gratiam. Crastino autem die pastor ille commendavit armentum pueris junioribus, & secutus est illam vaccam quocumque ibat. Et ipsa vacca consueto more, exivit ad arborem cavatam, in qua erat S. Coemgenus. Et inveniens pastor vaccam lingentem vestimentum Sancti, [& vaccis furiosis miraculose mitescentibus, sanctitatis ejus fama increbrescit.] admiratus est multum; & minans inde vaccam aspere, increpavit Sanctum Dei rustice: & hoc S. Coemgeno displicuit, timens quod ille homo se proderet. Postea ille rusticus minavit pecora ad domum suam; perveniens vero ad villam, versæ sunt vaccæ & vituli in tantam insaniam, ut non cognoscentes se invicem, matres vellent vitulos occidere. Hoc videns pastor timuit, & narravit domino suo quod vidit in valle. Et jussione Domini sui ille pastor statim reversus est ad S. Coemgenum; flectensque genua rogavit Sanctum Dei, ut daret sibi veniam: adjuratusque ille a Sancto, promisit ipse de cetero se non proditurum eum: nescivit enim Sanctus quod ille narrasset antea de se hominibus. Et impetrata venia, ille homo aquam benedictam a S. Coemgeno accepit; & aspergens illa aqua vaccas & vitulos, cognoverunt se invicem consueto more, & mites illico factæ sunt: statimque fama S. Coemgeni per regionem divulgata est. Audientes autem Sancti seniores supradicti, id est Eoganus, Lochanus, & Enna, quod S. Coemgenus in illa valle deserta esset; reduxerunt eum inde, contra voluntatem suam, ad monasterium suum.

[9] Quodam die in autumno illi sancti seniores collegerunt plures in segetibus suis messores; & paratæ sunt eis carnes & cerevisia abundanter. [Prandium messoribus præparatum pauperibus erogat,] Manens aliquo circuitu b Sanctus Coemgenus in coquina illo die, magna peregrinorum turba, petens in Christi nomine victum, tunc venit ad ostium. Jam beatissimus Coemgenus plenus misericordia, erogavit illis ante coquos omnia cibaria, quæ erant parata messoribus. Tunc S. Eoganus misit ut messores venirent ad prandium: cum hoc nuntiatum esset S. Lochano, venit ad coquinam, & ait ad S. Coemgenum; O bone juvenis, quid est quod fecisti sine nostro imperio? plures enim sunt messores, & juste debent habere bonum prandium, quia opus bonum agunt; illis autem peregrinis alium cibum daremus. Hoc audiens sanctus juvenis, veniam flexis genibus postulavit. Exeunte autem foras sancto seniore cum tristitia, B. Coemgenus coquinam clausit super se, & imperavit ministris omnia ossa colligere, & implere aqua omnia vasa cervisiæ. Postea autem misit foras coquos, [orando cibos alios miraculose impetrat.] & oravit suppliciter ad Deum; statimque Christi potentia aqua illa conversa est in vinum, & omnia carnibus plena apparuerunt. Vocansque ad se magistrum coquinæ, ostendit ei quod sibi Dominus donavit: & coquus currens narravit sanctis senioribus quod factum fuerat per S. Coemgenum. Et sancti seniores, videntes illud factum mirabile, glorificaverunt Deum; & benedixerunt suum sanctum discipulum, per quem fecit Deus tale miraculum; & illud donum factum a Deo, Fratribus illius loci & hospitibus atque messoribus, per tres dies abundanter suffecit.

[10] Alio tempore S. Coemgenus perrexit ad quemdam sanctum Eremitam, nomine Broanum c, & mansit apud illum aliquot diebus. Ille Sanctus habebat unam vaccam; &, ministro suo quodam die in alio officio occupato, [Lupam, quæ vitulum ipso jubente devoraverat,] dixit B. Coemgeno: Vade, Frater, & vide vaccam nostram, ne eam bestiæ eremi comedant. Pergens jam S. Coemgenus, invenit illam vitulum parturientem; & volens postea Sanctus eam cum vitulo minare ad domum, venit lupa macie tabescens ad eum; & sciens ipse, quod illa esuriret, jussit ei, ut comederet vitulum recens natum: & statim lupa occidit vitulum & comedit. Hoc videns pia vacca mater, tristissima effecta est; & mugiens miserabiliter cucurrit ad cellam domini sui: sciensque vir Dei caussam illius, dixit S. Coemgeno, Fili quid fecisti? cur fregisti cor miseræ matris? Impero tibi in nomine Domini Jesu Christi, ut citius adjuves tristem illius mentem. Hoc audiens S. Coemgenus, perrexit in silvam propinquam, & in virtute Dei lupam ad se vocavit: nutuque Dei illa illico venit ad Sanctum Domini, & ait ei B. Coemgenus: Tibi in nomine Jesu Christi Dei mei dico, [a vacca pro vitulo amari facit.] ut vice vituli modo ad vaccam illam, cujus vitulum comedisti venias, & omni hora mulgendi congrua, quotidie usque dum alium partum habeat, simili modo venias: ipsa enim te amabit Dei potestate, quamvis sit contra naturam. Mirum dictu, lupa illico post tale monitum cucurrit ad cellam, & stetit ante vaccam. Videns vacca eam, statim dilexit eam ut mater unicum suum filium: & postea omni die hora mulgendi, quanto tempore vacca lac illo conceptu habebat, lupa de silva veniebat; & lingens eam vacca, pie lac suum dabat. Hoc videns sanctus Eremita Beoanus signum, Deo gloriam dedit, & benedixit diligenter S. Coemgenum.

[11] Deinde S. Coemgenus, accepta licentia & benedictione sancti senioris Beoani, ad sanctum Episcopum Lugidum d exivit. Lugidus sanctus Episcopus monasterium Monachorum regebat pie & religiose; [Furem pejerantem confundit] & ipse libenter suscepit S. Coemgenum inter suos. Quodam die fur, de grege monasterii S. Lugidi Episcopi, arietem furatus est & comedit: & cum ille coactus esset ad reddendum, seu ad jurandum, S. Coemgenus dixit ei; O miser, confitere quod fecisti, postulans veniam, vel ad perjurium audacter accede. Ille autem homo, parvipendens verbum Sancti, accessit ad signa sancta ut juraret. Illico jam accedens fur ad jurandum, aries ex ore ejus balando alte clamavit. e Tunc omnes voluerunt illum post talem confusionem e damnare ad mortem; sed Sancti liberaverunt eum: Et ait ei S. Coemgenus; O stulte homo, relinque hoc seculum, [& convertit.] & salva animam tuam a languore scelerum tuorum. Ille jam complevit consilium Sancti, & effectus est pœnitens dignus in vita sua.

[12] Quodam die S. Lugidus Episcopus misit B. Coemgenum in rure ad quemdam. [Puellas duas a latronibus occisas] Christi servus Coemgenus iter agens, invenit in via jacentes duas filias de nepotibus Dallayn, decollatas. Videns jam vir Dei nefarium opus, stetit ibi solus, ne dimitteret humana cadavera avibus vel canibus: & orans Sanctus in illo loco ad Deum, hostes, qui hoc scelus fecerunt, turbata mente eorum erraverunt, & ad locum perpetrati sceleris venerunt, habentes capita f occisarum. Et videns eos S. Coemgenus, verbis plurimis eos increpavit de occisione feminini sexus. Illi dixerunt: Propter odium & vindictam parentum suorum fecimus, qui nobis multa mala fecerunt. Et petens Sanctus ab eis capita, deponunt ea super terram: [resuscitat.] jungensque S. Coemgenus capita corporibus suis, oravit pro eis: oransque Sanctus, ante omnes illæ filiæ surrexerunt, sanæ & validæ gratias Deo agentes. Illi viri, videntes maximum miraculum coram se factum, postulaverunt suppliciter veniam, & promiserunt se nunquam facturos tale nefas, gratulantes multum de vita puellarum; puellæ vero pervenientes ad suos, narraverunt omnibus quæ sibi contigerunt. Et de hoc insueto miraculo nomen S. Coemgeni per regiones multum divulgatum est.

[13] [Sacerdos ordinatus a S. Lugido] Quodam tempore beatissimus Episcopus Lugidus in juventute sua voluit deserere Hiberniam, & esse in aliena patria peregrinus: veniensque ad eum Angelus Domini dixit ei; Noli deserere Hiberniam, quia Dei dispensatione plures Sanctos in ea ordinabis. Ex hac jussione Angelica S. Lugidus retentus, mansit in Hibernia: & de illis Sanctis, quos sanctus Lugidus ordinavit, est B. Coemgenus. Postquam S. Lugidus jam fecit S. Coemgenum Sacerdotem, misit eum cum quibusdam discipulis suis ordinatis, ut cellam Deo ædificaret, ubi locum posset invenire; [monasterium fundat.] & veniens ad locum qui dicitur Cluainduach ædificavit ibi cellam, in qua aliquo tempore mansit, colligens Christo famulos.

[14] Aliquando, in ipso loco adhuc manente S. Coemgeno, [Quidam homicidas fugiens,] quidam plebejus ad ostium illius loci venit: & videntes eum duodecim viri, qui erant inimici ejus cucurrerunt post illum, volentes eum occidere. Videns ipse eos se persequentes, prostravit se ad terram, juxta ostium; & tunc erat clausum, & non potuit intrare. Venientes autem inimici, nihil ibi de homine senserunt; sed tantum lignum transversum super terram: mirabanturque valde, quia non viderunt ostium aperiri, nec eum inde exiisse. Et dicebant inter se, Ubi est? aut quo exivit? Nescientesque quid agerent; quidam ex illis sederunt super eum, quasi super lignum. Tunc beatissimus Coemgenus, intus solus in oratorio orabat: cui divinitus revelatum est, quod factum fuerat foras; [lignum apparet insequentibus:] & discedens foras, vocavit ad se quemdam Fratrem, & ait ei; Fili, voca homines consistentes ante fores ad me. Qui cum venissent, ait illis vir sanctus: O miseri homines, cur voluistis hominem occidere ante ostium cellæ Coemgeni? Illi jam audientes nomen S. Coemgeni, & scientes ex gratia vultus sui & eloquii, quia ipse esset B. Coemgenus; corruerunt in terram, petentes veniam ex intimo corde. Tunc ait eis minister S. Coemgeni; O stulti, ite, & videte hominem quem quærebatis, & super quem sedistis, apparens ipse vobis quasi lignum, [quo miraculo convertuntur & fiunt Monachi.] potentia Dei, per gratiam nostri Abbatis. Videntes illi duodecim hominem ibi sedentem, & narrans ipse eis veritatem rei; obtulerunt se omnes Deo & S. Coemgeno; fecitque eos statim vir Dei Monachos; & manserunt apud eum pie & religiose usque ad obitum suum.

[15] Faber quidam, de familia S. Coemgeni, quadam die g mortella lapidem terens, particula de lapide scissa exilivit, [Oculum graviter læsum sanat.] & fregit oculum fabri. Hoc S. Coemgeno, in oratorio oranti, a Domino revelatum est; & venit statim foras ubi erat luscus. Vidensque illius miseriam, & Fratres de eo dolentes; posuit manum suam super oculum, & oravit pro eo, signans illius vulnus in Christi nomine; & illico ibi, coram omnibus, illius oculus redditus est sanitati, a cruore & dolore liber, ac si numquam esset percussus; & ille cum ceteris Fratribus gratias Deo egit, glorificans virtutem sancti sui Patroni.

[16] Post hæc & alia magna signa, beatissimus Coemgenus illum locum, [ad priorem habitationem regreditur:] id est, Cluaindnach deseruit; dimittens illic viros Catholicos; direxitque iter ad patriam suam cum Monachis, quos secum voluit ducere. Ambulansque S. Coemgenus quodam die per loca aspera solus post Monachos suos, vidit hominem a via parumper remota jacentem mortuum; & non valens Sanctus illum tegere humo ibi (quia discipuli sui omnes antecedebant eum) rogavit Christum ut vivificaret illum; [mortuum suscitat,] cœpitque illico ille palpitare. Et orans adhuc Sanctus, surrexit vivus qui erat mortuus, & benedixit viro Dei, gratias Deo agens; & secutus est S. Coemgenum, perhibens se morte repente illic suffocatum. Et pervenientes ad Fratres, ipsi interrogabant, unde esset homo ignotus. Ille jam homo indicavit eis se exanimem fuisse, & se a S. Coemgeno resuscitatum esse. [qui fit monachus.] Hoc audientes discipuli, Christo Salvatori laudes dederunt; & homo ille factus est a S. Coemgeno Monachus, & mansit apud eum obediens usque ad mortem suam.

ANNOTATA F. B.

a De hoc loco vide Comment. præv. num. 1.

b Id est, ordine suo, quo solebant Monachi per vices in culina ministrare.

c Tres aut quatuor Beoanos reperio apud Colganum: sed nullum de quo affirmare poßim hunc eumdem esse.

d Lugidum vel Lugidium nullum reperio apud Colganum, quod miror: Lugaidos plures Lugbeos & Lugneos: sed quamvis eadem nomina coinciderent, quis divinet, an de aliquo eorum hic agatur, aut de quo?

e Simile miraculum refertur de S. Patricio in ejus vita num. 129.

f Acta breviora habent, quod Sanctus revelatione divina cognoverit, capita illarum occultata esse in quadam cava arbore.

g Id est, mortario.

CAPUT III.
Monasterii Glendelacensis fundatio: Sancti vita solitaria: fraudes dæmonis ipsi detectæ.

[17] [Construit monasterium Glendelacense.] Deinde S. Coemgenus, cum ad patriam suam pervenit, cœpit habitare in illa solitudine in Gleandaloch, valle scilicet Duorum-stagnorum, in qua ipse in juventute sua Eremita erat, ubi vacca eum inventum prodidit, ut supra dictum est. Illam enim solitudinem ab initio multum dilexit B. Coemgenus, & in inferiori parte prædictæ vallis magnum monasterium fundavit, ubi duo rivi clari confluunt. Et multi hinc & inde ad eum venerunt; & fecit eos S. Coemgenus Monachos in illo loco; & plurimæ cellæ & varia monasteria per regiones Laginensium sub eo fundata sunt, & erat maxima multitudo Monachorum per diversa loca, sub cura S. Coemgeni. Ipse beatissimus Coemgenus prædictum suum monasterium & cetera, viris probatæ vitæ & sanctitatis commendavit, constituens singulis Religiosis officium suum; & exivit ipse ab eis solus ad superiorem ipsius vallis partem, [Vitam Eremiticam ducit;] quasi per unum milliarium a monasterio; & constituit mansiunculam ibi in loco angusto, inter montem & stagnum sibi, ubi erant densæ arbores & clari rivuli: & præcepit Monachis suis, ut nullum ciborum sibi genus darent; & nemo ad eum veniret, nisi pro maxima causa. Et ita solus, in superiore istius vallis plaga, inter montem & stagnum, in diversis locis, per quatuor annos Eremita fuit, in jejuniis & vigiliis continuis, sine igne & sine tecto; & habetur incertum, utrum radicibus herbarum, an fructibus lignorum, sive cælesti pastu, suam sustentavit vitam: quia ipse nemini indicavit hanc quæstionem: sed sui Monachi claram cellam, in eremo ubi S. Coemgenus habitabat, inter superius stagnum & montem, in Australi parte, construxerunt; ubi modo est clarum monasterium, in quo semper viri religiosissimi habitant; [mites feræ eum comitantur.] & illud vocatur Scotice Disert-Caughin; quod sonat Latine, Eremus Coemgeni; Et ibi plures habitaverunt; & feræ montium & silvarum, feritate posita, mites comitabantur S. Coemgenum, & aquam de manibus ejus domestice bibebant. Et post prædictum tempus, multi Sancti convenientes, duxerunt S. Coemgenum de desertis locis invitum; & fecerunt eum habitare cum suis Monachis in prædicta cella; ibique S. Coemgenus semper voluit habitare, & ad Christum migrare; adhuc jam illic inter Fratres satis stricte vixit.

[18] Quodam die manens S. Coemgenus foris super lapidem, apparuit ei diabolus cum magna modestia, in forma pulcherrima, transformans se quasi in Angelum lucis; & dixit viro Dei: Ave, [Suadet dæmon habitationem magis commodam;] vir sancte Dei; ecce sum missus tibi a Domino, ut dem tibi consilium. Magnum jam laborem semper sustines, & laudant te sancti Angeli ante conspectum Domini; & imperat tibi Dominus, amans te, ut de hac valle montana ad terram, habitabilem Monachis tuis post te, discedas. Et benedicens diabolus S. Coemgeno, illico post tale imperium in tenues evanuit auras. Sanctus autem Coemgenus, admirans de pulchritudine & modestia illius, si dæmon esset; & cur imperavit ei, ut discederet a loco, ubi vita sua a Deo & Angelis suis laudatur; si ille Angelus lucis esset, quia Deus potens est servis suis ubique bona præparare, ait: In hac valle, Deo permittente, ubi vita mea sive ab Angelo sive a dæmone laudatur, cursum hujus vitæ consummabo. Et postea ille Sathanas cum turba dæmonum ultra montem Tuayd, [ille vero ibi manere decernit:] in Aquilonali plaga Hiberniæ, in regione scilicet Ultorum, S. Comgello a Abbati apparuit, & ait ei S. Comgellus: Unde modo venisti sathanas. Sathanas respondit; De finibus Laginensium, de valle videlicet duorum Stagnorum, [cogitur dæmon a S. Comgello] ubi ille rigidus Coemgenus habitat, venimus; in illo jam loco ille rusticus cum miserabili cœtu, meis discipulis septem annis multum nocuit indesinenter. Ego autem post omnes exivi ad eum, & ut de suo loco discederet, suasi ei: sed non profecimus: quia stabilitas illius nos omnes superat: nunc jam ego, cum mea familia, ad nostrum locum inanes vadimus; & vexilla nostra fracta esse ab illo, narrare ibi cupimus, volumus enim adhuc tentare eum. Tunc S. Comgellus ait ei: Revertere Sathana, cum meis Monachis ad S. Coemgenum, & nec post, nec ante eos venias ad eum, sed simul cum illis; & insidias tuas, tuumque dolum contra eum, præsentibus Monachis meis, manifesta illi: hoc tibi impero in Christi nomine. Et venientibus S. Comgelli Monachis ad S. Coemgenum, apparuit simul cum eis Sathanas, & narravit omnia S. Coemgeno secundum ordinem, sicut jussit ei S. Comgellus. [fraudes suas detegere coram S. Coemgeno.] Tunc S. Coemgenus gratias Deo egit, benedicens amico suo Comgello: & imperavit diabolo, ut nefarium cœtum suum de illa valle tolleret semper. Dæmones jam statim imperio S. Coemgeni discesserunt de valle, ululantes terribili clamore, & perhibentes se numquam acturos stationem in ista valle. Post discessum autem dæmonum rupis illa, de qua nocebant, hinc & inde, per orationem S. Coemgeni in stagnum cecidit magno fragore.

[19] Consueverat S. Coemgenus in Stagno omnibus noctibus per intervallum horæ intrepidus orare; [Hic stagno immersus orat;] bestia vero horridissima de loco veniebat ad eum, & natans circuibat corpus ejus undique; sed tamen nihil Sancto nocebat. Patientia mira viri Dei impetum bestiæ sustinebat in aqua frigida, quasi nihil videret. Videns piissimus Deus maximam patientiam sancti servi sui Coemgeni, in visu horrendæ belluæ, & maximum ejus tormentum in frigida aqua; Angelum suum post tempus misit ad eum juvandum. [& monstrum aquatile pellit Angelus.] Tribus de causis a Domino missus est Angelus ibi ad S. Coemgenum: Prima, ut a diversis suis gravibus laboribus levius viveret paulisper; secunda, ut horridam bestiam Sancto infestam repelleret; tertia, ut frigiditatem aquæ calefaceret. Adveniens enim Angelus Domini, statim omni nocte monstrum bestiale recedebat a viro Dei; & Angelo quasi in sinu ejus sedente, aqua circa eum calida fiebat.

[20] Infra spatium prædictorum septem annorum, in margine aquilonali illius laci, [Brandubii Regis venator] S. Coemgenus oratoriolum sibi construxit ex virgis, ad Deum orandum quotidie; ibique Sanctus a nullo homine cognitus habitabat, & nullo humano alimento vescebatur, ut supra diximus. Quodam quoque die, venator Regis Laginensium Brandubh, b mac-Eathach, de semine Enna (a quo nominatur gens Censelach, qui innumerabilem cædem in maxima plaga super Aquilonales Hiberniæ Provincias in bello magno fecit; [aprum persequens ad Sanctum fugientem,] & ille Brandubh regnum multarum Hiberniæ regionum, postquam ipse Regem Themoriæ & Aileach, id est Edum filium Ammirach occidit in bello, tenuit) secutus canes suos aprum persequentes, venit in vallem illam: & aper oratoriolum S. Coemgeni intravit: canes autem non intraverunt, sed super pectora sua ante ostium jacebant: & erat ibi sub arbore S. Coemgenus orans, & aves plures super manus ejus & humeros stabant, & volabant circa eum, carmina suavia Sancto Dei canentes. Videns venator, stupefactus de his, [hunc orantem invenit, avesque circa canentes:] reversus est cum canibus suis illico, dimittens aprum liberum, caussa benedictionis sancti Anachoritæ; & miracula, quæ vidit ille, narravit Regi & ceteris omnibus. Et rami & folia arborum aliquando dulcia carmina S. Coemgeno canebant, ut intolerabilem laborem ejus cælestia carmina temperarent.

[21] In tempore Quadragesimali, cum esset S. Coemgenus in deserto, [rupes jam jam casura] Angelus Domini tribus noctibus venit ad eum, dicens: Rupes ista, quæ supereminet huic speluncæ in qua habitas, Christi famule, cadet super istam speluncam cito: ideo vade citius ad alium locum. S. Coemgenus respondit: Locus iste angustus est in quo maneo, & volo per tempus Quadragesimale in eo esse, nisi displiceat Deo meo. Angelus dixit: Vere manus omnipotentis Dei rupem istam, ne te occideret, [miraculose fulcitur, donec evadat Sanctus.] pluribus diebus sustinet: & his dictis discessit. Beatus autem Coemgenus intra se ait; In Domino Deo meo Jesu Christo confidens, usque in Pascha hic manebo: veniente quoque vespere sancto Paschali, Angelus iterum S. Coemgeno ait; Cito de hac spelunca emigra, sequens me. Tunc S. Coemgenus secutus est Angelum siccis pedibus trans stagnum. Post discessum autem Sancti, rupes illa super speluncam prædictam cito cecidit, sicut Angelus prædixit.

[22] Alio die beatissimus Abbas Munna in c suo monasterio nomine Teach-Munna, quod est in Australi plaga regionis Censelach, [S. Munna fraudem dæmonis detegit,] audivit dæmonem alteri dæmoni dicentem: Ut quid tuus vultus, o amice, tam tristis est, & pallescit multum isto tempore? Alter respondit: Nempe cur non essem tristis? Nam ego & alii socii plures fortiter contra unum hominem multo tempore pugnavimus, & nihil valuimus. Locus enim, in quo ipse stat, proprius est noster ab initio mundi. Modo autem, sicut impossibile est homini viventi in flammis succensis consistere, ita nobis difficile est inter illum locum & cælum perlustrare; quia flammis orationum ejus urimur. Si vis nosse eum, ipse est Coemgenus, qui habitat in valle Duorum stagnorum. [qui S. Coemgeno peregrinationem suaserat.] Nos tamen in his diebus persuasimus ei, de loco illo ire in peregrinationem; & ipse modo est paratus ire, si Deus non impediret iter ejus. Hæc audiens S. Munna, dæmonem illum in catena d ignita per virtutem Christi alligavit, per lapideum titulum, Dei auxilio huc usque in memoriam virtutis ligatum. Deinde S. Munna ad S. Coemgenum nuntios misit, qui S. Coemgeno verba dæmonum erga se per ordinem dixerunt. Et S. Coemgenus, gratias agens Deo & S. Munnæ, omisit votum peregrinandi.

[23] Quadam nocte S. Coemgenus cum suis Monachis hymnum e S. Patricii cantabant: repente autem B. Coemgenus admiratus tacuit, & suos tribus vicibus hymnum cantare jussit. [Hymnum de se cantantibus:] Hymno tertia vice deposito, benedixit eis S. Patricius. Quibus interrogantibus, cur jussit hymnum cantari ter, ipse tacens exposuit eis dicens: Sanctus Patronus noster Patricius, cujus Hymnum cantastis, stabat in pavimento suffultus baculo, & benedixit nobis a carmine cessantibus. Ille est Patricius Archiepiscopus, qui Hiberniam de gentilitate convertit ad fidem, [S. Patricius benedicit.] & ipse ante multos annos ad Christum migravit: ejus autem Hymni gratia in Vita sua narratur.

[24] [Per stagnū siccis pedibus ambulantem] Sequente nocte S. Coemgenus nocturno silentio a loco ubi Hymnum S. Patricii cum suis cantavit, usque ad locum in quo nunc est civitas ejus, trans stagnum siccis pedibus ambulavit, putans quod nemo se tunc videret: tamen coriarius ejus, nomine Cronanus, f secutus est paulatim vestigia S. Coemgeni, similiter siccis pedibus, trans stagnum. Videns eum Pater sanctus de stagno post se descendentem, ait ei: [sequitur S. Cronanus, quipropterea ab illo reprehenditur.] Quare, Frater, ausus es post me per insuetum iter sine mea licentia venire. Ideo tibi dico, quia tua ossa in loco, ubi erunt Reliquiæ meæ, nom erunt sepulta. Sed tamen, ne sit desperatio, mecum eris in cælestibus. Ille autem Frater obediens, humilis & fidelis erat, & secundum vaticinium viri Dei sibi contigit.

ANNOTATA F. B.

a Hic est S. Comgellus Abbas Benchorensis, trium millium monachorum Pater; qui juxta Colganum obiit anno 600, juxta Usserum vero 601, octogenario major. Vitam dedimus 10 Maji.

b Illustrari potest hic locus ex Vita S. Aidani sive Maidoci 31 Ianuarii num. 23, ubi iisdem pene nominibus & circumstantiis producitur Brandubius Rex Lageniæ Australis, & narratur cædes Aidani filii Ammirech, quam refert Usserus in annum 598, ut dictum est in Comment. prævio ad Acta S. Patricii num. 36.

c De S. Munna ita habet Colganus in appendice 4 ad Vitam S. Columbæ: S. Munna, qui & Fintanus, Filius Tulchani, Abbas de Tegmunna in Lagenia, colitur 21 Octobris, quo vitam ejus prodigiis plenam exhibebimus. Vereor ne tam prodigiosa sit, ut etiam reddatur suspecta sicut hæc.

d Sicut Raphael Archangelus religavit demonium in deserto superioris Ægypti, Tobiæ VIII.

e Vix dubium est, quin seculo sexto & initio septimi extiterint plures Hymni compositi ad honorem S. Patricii; v. g. is qui a S. Secundino compositus creditur (forsitan non recte) in Vita ejus per Iocelinum n. 156. Potuit etiam compositus esse is, qui S. Fieco SleptensiEpiscopo, non recte adscribitur; ut diximus in Commentario prævio ad eadem Acta num. 15. Credibile etiam est, Sanctum pie se invocantibus benedixisse. Si tamen de Hymno hic agitur, qui in Vita 3 S. Patricii apud Colganum, dicitur a quodam Sechnal compositus; videtur mihi fabula narrari.

f Alius hic Cronanus est ab eo, qui num. 2 dicitur S. Coemgenum baptizasse; quamvis ibidem ita inducatur prophetice loquens ad Sanctum puerum: Ego ero primus Monachus tuus. Nam si idem esset, necesse foret, ipsum supergressum fuisse annum centesimum & quadragesimum ætatis ut minimum. Siquidem, juxta prophetiam num. 44 referendam, anno saltem supervixit uno S. Coemgeno, qui annos centum & viginti dicitur implevisse: & ille saltem viginti annorum erat quando Presbyter S. Coemgenum baptizavit. Ubi vero horum Sanctorum Reliquiæ quieverint, modo ignoratur.

CAPUT IV.
Monasterii ad alteram stagni ripam translatio. S Coemgini cum SS. Columba, Kierano, aliisque amicitia. Fraus dæmonis detecta.

[25] [Monetur Sanctus ab Angelo locum monasterii mutare,] Post hæc Angelus Domini ad S. Coemgenum venit, dicens: O Sancte Dei, misit me ad te Deus, ut ad locum, quem constituit Dominus, in Oriente minoris stagni venias, & sis ibi inter Fratres tuos, quia illic erit resurrectio tua. S. Coemgenus dixit: Nisi Domino meo displicuisset, vellem in isto loco, in quo laborem pro Christo sustinui, manere usque ad obitum meum. Angelus respondit: Si tu cum Monachis tuis ad illum locum pergas, plures filii vitæ semper in ipso usque ad finem seculi erunt; & Monachi tui post te sufficientiam de terrenis habebunt ibi; multaque beatarum millia animarum tecum ex illo loco ad regnum cælorum resurgent. Coemgenus respondit: Vere, o sancte minister, impossibile est Monachis in ista valle montibus circumdata habitare, nisi Deus eos sua potentia adjuverit. Angelus respondit hæc verba: Audi, vir Dei, quinquaginta sanctos viros in illo loco, cælesti pane de Monachis tuis, si volueris, satiabit Deus sine alimoniis terrenis, si unanimes in Christo permanserint post te: & unicuique ex eis morienti alius cum Dei timore & amore, in eodem habitu & professione, usque ad diem judicii succedet. Coemgenus respondit: Nolo jam ut sint Monachi mei tam pauci post me in illo loco. Respondit Angelus: Si ergo nolueris ut sint tam pauci in illo loco, multa millia in eo prospere & sine penuria, Deo eis jam præparante terrena commoda, perseculum ibi erunt: [obedientique prædicitur ingens futuri monasterii gloria.] tu vero de cælesti sede tuæ terrenæ familiæ, sicut tu in Christo volueris, subministrabis: atque Deo juvante tuos Monachos hic & in futuro gubernabis. Locus jam ille sanctus & venerabilis erit: & Reges, potentesque Hiberniæ eum honorabunt, in honore Domini propter te, in terris, auro & argento, gemmis pretiosis, ac sericis vestibus, in muneribus transmarinis; & Regum delitiis & fertilitate satis cumulabitur: Civitas enim magna illic crescet: Levitianaque a Monachorum tuorum tam sancta erit, ut nullus eorum illius introiens sub humo, tormenta inferni pertulerit: si vero volueris, ut isti quatuor montes, qui huic valli adhærent, æqui campi amœnissimi & fructuosi sint, absque dubio Deus tuus faciet propter te. S. Coemgenus respondit: Creaturas Dei propter me moveri non cupio, quia aliter Deus meus potest locum adjuvare: & insuper omnes feræ horum montium domesticæ & humiles mihi sunt, & de hoc quod dicis tristes essent. Hæc & his similia sermocinantes inter se Angelus Domini & S. Coemgenus, trans stagnum ad locum illum super aquas ambulaverunt: & prospicientes, diligenter illum locum, Coemgenus Angelo dixit: Hic locus asper est. Scrobes enim multum abscondunt superficiem ejus, & nullus locus sepulturæ aptus est in eo. Respondit ei Angelus: Isti lapides immobiles sunt ab ævo usque hodie; ab isto autem die semper mobiles erunt, & in ipsa terra; quam Angelus significavit S. Coemgeno, nullus lapis immobilis invenitur.

[26] Deinde non longe supradictus Angelus iterum ad S. Coemgenum venit, dicens; [Iterum ab Angelo monitus] In nomine Domini nostri Jesu Christi, surge tu cum tuis, & exite ad locum quem Dominus aptum resurrectioni vestræ ordinavit. Post hæc verba discessit. Adhuc S. Coemgeno in eodem loco manente; ecce vir bonus de nobili genere Laginensium, nomine Dymma b filius Tiagni, venit ad S. Coemgenum; cui ait vir sanctus; [accersitisque adjutoribus,] Die constituto tu cum tuis ad me veni, ut sarcinas & ædes Fratrum ad alium locum, a Deo nobis constitutum, transferatis. Veniensque ille homo sicut promisit, interrogavit eum S. Coemgenus dicens; Duxisti tecum omnes homines tuos, sicut dixi tibi? Respondit Dymma; Octo filios meos cum ceteris duxi mecum; nonus autem remansit donum nolens venire. S. Coemgenus dixit: Quo nomine vocatur ille? Respondit Dymma: Vocatur Moelguby. Dixit ei S. Coemgenus, Heu! proprium nomen est illi: ipse enim post paucos dies, in Australi Laginensium plaga quæ dicitur, Censelach c, crucifigetur: & vere congruum nomen illi fuit Moelguby id est, Calvus lugubris, quia exitus lugubris sibi accidet. Iterum S. Coemgenus prophetice prædixit Dymmæ dicens: Tu vero & octo filii tui non jugulabimini; sed post pœnitentiam quiete ibitis ad cælum, quod ita completum est.

[27] Post talia vaticinia Dymma, cum suis filiis & servis & ceteris, [habitationem suam alio transfert.] inde supellectilem & ædes elevantes, deposuerunt in loco signato ab Angelo S. Coemgeno. Postea S. Coemgenus ait: In hoc loco civitas mea crescet, in qua erit resurrectio mea. Interrogantibus Dymma & filiis ejus, ubi ecclesia & cœmeterium illius loci ædificaretur; S. Coemgenus dixit: Hic olim pastor quidam sepultus est, & circa eum multi resurgent: nam cœmeterium hujus loci hic erit. Et ait sanctus Coemgenus Dymmæ & filiis ejus: O filii, spinas & tribulos abscindite, & facite initiationem hujus loci: in hoc enim loco sepulti eritis: ibi enim post multum tempus templum meo nomine ædificabitur Deo, [variaque prophetat.] & sub altari ejus jacebitis. Illa enim vallis possessio Dymmæ erat; & illam totam Dymma & filii sui Deo & S. Coemgeno obtulerunt. Octavus autem filius Dymmæ, nomine Dycoll, humiliter supra vires præ omnibus laborabat: cui S. Coemgenus dixit: O fili, benedictus & amabilis Deo & hominibus eris: & sicut humilior es præ ceteris; ita tu, & semen tuum post te, sublimior eris; & fratrum tuorum dominaberis. Postea Dymma cum filiis suis gaudens de benedictione S. Coemgeni, ad sua exivit. Cœpit autem S. Coemgenus in illo loco sanctissime vivere, id est asperrimis vestibus indui, & sine lecto super nudam humum jacere, & nimiis jejuniis; non gustando nisi herbas & raro aquam, & continuis vigiliis, & esse sine tecto & igne frequentius foris, & ita vixit ibi multo tempore; donec sancti Patres, rogantibus discipulis ejus, illum de hac asperitate, ad societatem Fratrum, per rationem revocaverunt. Et in ipso loco clara & religiosa civitas in honore sancti Coemgeni crevit, quæ nomine prædictæ vallis, in qua ipsa est, id est Gleam-daelach d vocatur: ipsaque civitas est in oriente Laginensium, in regione quæ dicitur Fortnatha.

[28] [Mendicus mendax, acceptam a Sancto eleemosynam referre cogitur:] Quidam homo, audiens zonam auream in eleemosynam S. Coemgeno datam; venit plenus dolo, & petivit zonam illam; dicebat mendaciter, matrem suam captivam esse, & quod pro solutione ipsius quesivit zonam; & hoc falsum erat: deditque Sanctus zonam auream, ut pro matre sua daret. Ille jam exiens cum zona tribus vicibus mirabiliter erravit, & nullo modo potuit viam suam agnoscere: tertia autem vice, cognoscens culpam suam, venit ad S. Coemgenum; & confessus est quod inique egit, & egit pœnitentiam.

[29] Alio tempore audiens S. Coemgenus, tres Abbates, id est Columbam e Comgellum & Cainnicum congregatos in unum locum, qui dicitur Hicysneach, perrexit ad eos; volens cum eis fraternitatem firmare: & erat illo die magna statio f plebum, [ipse adit S. Columbam:] conveniens ad sanctum Columbam, ubi erant Sancti. Et videns S. Columba S. Coemgenum a longe [venire] ad stationem, surrexit ob honorem illius, & stabat quousque S. Coemgenus illuc pervenit. Appropinquans jam S. Coemgenus illi stationi, ecce canes ferocissimi & horribiles occurrerunt ei, volentes eum comedere: videntesque omnes putabant, quod Sanctus cum suis occideretur a canibus. g [canes Feroces signo Crucis domat.] Sed signans S. Coemgenus contra impetum canum, ipsi nutu Dei mitissimi effecti sunt, & pedes S. Coemgeni & vestimenta, gaudentes multum, auribus, & naribus, ac lingua lambebant. Et videntes tale miraculum, benedictionem Deo in Sanctis suis dederunt. Increpabant autem homines rustici illius stationis S. Columbam, [Sanctitatem ejus præsentibus declarat S. Columba.] quod stabat tam longe causa adventus Coemgeni. Dixitque eis S. Columba; Cur, miseri homines, non surgeremus in adventu famuli Dei Coemgeni; cum Angeli Domini in adventu ejus consurgent in cælo. Et de hoc testimonio multum ædificati sunt omnes qui ibi erant.

[30] Alio tempore beatissimus Coemgenus ad visitandum sanctissimum Kyeranum g Abbatem, qui instituit civitatem suam scilicet Cluain muc-Noyss, quæ est in Occidentali plaga regionis Midæ, super ripam fluminis Synna contra provinciam Connactorum, [S. Kyerani funus curaturus Coemgenus,] perrexit. Sed S. Kyeranus, antequam S. Coemgenus ad se venisset, tertio die de hoc seculo ad Christum migravit; & corpus ejus in quadam basilica super feretrum constitutum est, donec S. Coemgenus & alii Sancti ad illud sepeliendum pervenirent. Perveniensque S. Coemgenus sero ad monasterium S. Kyerani, intravit basilicam in qua erat sanctum corpus; & imperavit omnibus Fratribus foras exire; volens ipse illa nocte solus commorari ibi juxta sanctum cadaver. Et exeuntes omnes Fratres foras, [cum eo tantisper resuscitato vestes commutat,] S. Coemgenus ostium illius basilicæ clausit diligenter, & mansit ibi solus usque ad crastinum: sed quidam de Fratribus ante fores basilicæ vigilabant usque mane. Oransque ibi S. Coemgenus, beatissima anima S. Kyerani reversa est ad corpus suum: & ipse surgens cœpit loqui salutiferis verbis ad S. Coemgenum; & voces utriusque liquido audiebant Fratres foris manentes. Rogavitque S. Kyeranus S. Coemgenum, ut, in signum æternæ societatis, uterque vestem suam commutaret invicem: & sic fecerunt. Apertoque crastino die basilicæ ostio, invenerunt Fratres S. Coemgenum vestibus S. Kyerani indutum, [& sic eum sepelit.] & S. Kyeranum vestibus S. Coemgeni circumdatum: & corpus Kyerani calidum erat, habens rubicunditatem in facie: indicavitque S. Coemgenus Monachis S. Kyerani fraternitatem & societatem, quas ipse & S. Kyeranus inter se, & sua loca, & Monachos suos semper firmaverunt. Et Fratres qui vigilabant illa nocte ante basilicam illam, hæc testificabantur. Traditoque S. Kyerani corpore honorifice humo, S. Coemgenus ad suam reversus est civitatem.

[31] Contigit aliquando S. Coemgeno cogitatio, ut vellet solus peregrinari: [A peregrinatione suscepta desistit] & perrexit solus de suo monasterio, volens longe peregrinari. Vidensque eum solum euntem sanctus Eremita Garbanus nomine, ait ei; O homo Dei, quo pergis? Melius est jam in uno loco fixus manere in Christo, quam de loco ad locum in senectute discurrere: nullam enim avem sua ova in volatu fovere audivisti. Hæc audiens S. Coemgenus, compunctus est corde, [monitus a S. Garbano.] & promisit redire ad suum locum: & tunc S. Garbanus Deo & S. Coemgeno se cum sua cella semper obtulit. Et ipse sanctus Garbanus prope civitatem Athcliath habitabat, quæ est in Aquilonali Laginensium plaga, super fretum maris posita: & illud Scotice dicitur Dublus h quod sonat Latine Nigra therma; & ipsa civitas potens & belligera est, in qua semper habitant viri asperrimi in præliis, & peritissimi in classibus.

[32] Rediensque S. Coemgenus a S. Garbano divertit ad sanctum seniorem Berchanum, i qui erat cæcus, volens verba Dei audire ab eo: Sanctus autem Berchanus, [Ad S. Berchanum divertit] prævidens prophetice adventum S. Coemgeni, ait discipulis suis: O filioli, balneum sancto seniori nostro Coemgeno, ad nos hodie venienti, citius præparate. Postquam jam Coemgenus illuc pervenit, dixit ei B. Berchanus: Sancte Pater, in balneo tibi præparato divina ostensione, lava corpus tuum. Cui S. Coemgenus respondit: Vere, Pater, ex die quo hoc propositum in juventute accepi, non balneavi usque hodie nisi in frigidis aquis, causa corporis mei humiliandi; sed tamen, propter te, & Deum cujus electus es, balneabo. Et S. Coemgeno se lavante in balneo, S. Berchanus ait ministro suo; Duc mihi, Frater, ficones k sancti Coemgeni; vidit autem sanctus Berchanus spiritualiter dæmonem sedentem in ficone S. Coemgeni, & dixit ei, Ut quid stas hic, o nequissime dæmon? quomodo ausus es intrare ficonem sancti viri? [a quo ei fraus dæmonis detegitur.] Respondit dæmon: Dæmones nihil possunt ei suadere nisi sub specie boni, ita ego ficonem ejus intravi, suadens ei peregrinari & deserere locum suum, quod est malum in specie boni: & hæc dicens dæmon, clamavit alte, rogans ut dimitteretur inde exire (ante enim conspectum Sanctorum Dei, dæmon potestatem sui non habebat) habensque dæmon licentiam eundi, evanuit ex oculis Sanctorum. Postea autem S. Coemgenus & S. Berchanus, propinantes sibi invicem verba salutifera, unus eorum rediit ad suos Fratres glorificans Deum, alter vero in sua cella cum timore & amore Dei mansit,

ANNOTATA F. B.

a Levitiana, si bene scriptum est, videtur significare sacra seu Levitica Monachorum ministeria.

b De Dymma & filiis ejus nihil legi alibi.

c Censelagh pars Australis Lageniæ, vide num. 20.

d Vide Commentarium prævium, num. 1.

e Ex Actis S. Columbæ 9 Iunii illustrandis, Sancti hi notißimi sunt: quandonam autem in loco, qui dititur Hicysneach simul convenerint, ne per conjecturam assequi possum, uti nec locum Hicysneach; nisi forte legendum sit Hi-cuanach quæ est regio Momoniæ.

f Statio, id est Cœtus, Conventus &c. Vide Glossarium Cangii.

g Ferocißimi sunt moloßi Britannici; sed lapideos oportet fuisse circumstantes, quod nemo eorum in auxilium Sancto accurrerit.

g De S. Kierano ejusque monasterio, mentio fit in vita S. Patricii per Iocelinum 17 Martii num. 98, conformiter ad ea quæ hic dicuntur. Usserus putat eum obiisse anno 549, annos natum triginta tres. Colitur is 9 Septembris.

h Idem habemus ex vita S. Grellani, citata apud Colganum in Vita septima S. Patricii num. 44.

i De eodem S. Berchano agit Usserus ad annum 570 in Indice Chronologico: forsan idem est qui colitur 12 Octobris juxta Colganum in Triade Sanctorum pag. 613.

k Fico, Calceamenti lignei genus, monachis Hibernis usitati: vide Cangium.

CAPUT V.
Miracula & beneficia a Sancto viris Principibus præstita.

[33] Colmanus filius Carbri, Dux quartæ partis Aquilonalium Laginensium, habuit in juventute sua quamdam nobilem feminam in uxorem: [Infans Colmanni Fœlanus,] cum vero non convenissent sibi invicem moribus suis, illam dimisit, & accepit aliam uxorem pro ea. Illa autem quæ dimissa est malefica erat valde, in magicis artibus, & repleta est ipsa zelo contra virum suum Colmanum Ducem; & occidebat illa omnes soboles alterius per incantationes suas magicas. Illa enim ut audiebat filium vel filiam illi natum esse; veniebat ex aliqua parte contra villam in qua infans fuerat, & cantabat magice quousque infantulus esset mortuus: Cumque esset illi in senectute infantulus genitus, statim baptizatus est, ne sine baptismo ab illa occideretur venefica, & vocatus est Foelanus: quem illico Dux pater suus misit ad S. Coemgenum, ut ipse defenderet eum per virtutem Dei a prædicta muliere, & nutriret eum in seculari habitu: & obtulit illum S. Coemgeno, ut ipse cum semine suo apud S. Coemgenum per seculum sepeliretur; & serviret ei, [ne a saga necetur,] si vivus evaderet Foelanus. Et suscepit eum S. Coemgenus gaudens, & nutrivit eum in habitu laicali, sicut præcepit pater suus, diligebatque eum valde. Et non habens sanctus Coemgenus, unde haberet novum lac infantulo nutriendo, [S. Coemgino traditur] quia mulieres & vaccæ longe erant a suo monasterio; oravit ad Dominum ut aliquod adjutorium tribueret ei. Et Dominus illico misit de monte propinquo cervam ad S. Coemgenum, de cujus lacte infans Foelanus nutritus est: quæ cerva bis quotidie veniebat ad monasterium S. Coemgeni, & mulgebatur ibi a quodam Fratre, infanti Foelano, quousque ille adultus fuit, [& miraculoso lacte nutritur.] & mitissime redibat ad pascua sua. Quadam quoque die mulgens Frater illam foris, posuit vas cum mulso lacte super terram; & veniens corvus rapax voluit illud bibere, effuditque rostro suo vas cum mulso in terram. Hoc videns S. Coemgenus ait corvo illi; Multo tempore hoc nefas te & genus tuum postea pœnitebit; id est multæ carnes, in die migrationis meæ ad cœlum, parabuntur, [Corvi qui illud effuderant puniuntur:] & non comedetis ex eis: & si quis ex vobis per audaciam suam tangere voluerit, de fimo seu de sanguine occisorum animalium illis diebus, statim morietur, & omnes tunc læti erunt; vos autem super cacumina circumstantium montium tristes eritis, garrientes & litigantes inter vos præ tristitia. a Hoc autem miraculum usque hodie omni anno completur.

[34] Audiens prædicta pestifera mulier, quod puer Foelanus apud S. Coemgenum erat; venit & stetit in cacumine montis Eanach, qui ab Australi plaga civitatis S. Coemgeni imminet: & de illo monte introspexit monasterium S. Coemgeni, ut puerum Foelanum venenis & incantationibus interficeret diabolicis. Hoc sentiens nutu Dei Pater Coemgenus, [Venefica male perit orante Sancto.] ait Fratribus suis; O fratres, diligenter occultate puerum Foelanum, ne videat illum diabolica mulier, quæ respicit nos de monte propinquo; & hoc dicens, surrexit ad Deum contra illam in orationem. Illa deambulans hinc & inde circa cacumen montis, agebat magicam suam artem: sed a Deo cæcata est: & nihil videns persistebat adhuc in malitia sua, & cecidit de cacumine montis per aspera in præceps, in vallem scilicet Cassain; & lacerata est membratim, & ibi periit illa misera infelicissime.

[35] Post hæc vernali tempore idem puer Foelanus postulavit poma a S. Coemgeno; & volens vir Dei satis placere illi, [Idem alumno suo poma miraculose procurat.] benedixit arborem, scilicet salicem, & illico dulcia poma Dei gratia apparuerunt in illa; de quibus puer satiatus est, & illa salix adhuc omni anno poma Dei nutu producit. Alia die ipse puer respuens frigidum lac, petivit calidum a S. Coemgeno. [& lac calidum:] Coemgenus jam non inveniens patellam, lac effudit in cumicem b ligneam, posuitque manibus suis super ignem, & ignis nullo modo ligno nocuit; sed in eo intus lac mirabiliter Dei potentia calefactum est.

[36] Alio tempore cum prædictus prior Foelanus esset juvenis, misit eum S. Coemgenus, & alios cum illo, ad S. Mochonne c: & ipse Sanctus prædixit suis dicens: [eumque mittens ad S. Mochonnam] Homines de familia Sancti Patris Coemgeni ad nos hodie veniunt, & præparate illis refectionem. Postea Foelanus cum suis illuc pervenit, & susceptus est cum gaudio; & interrogavit Sanctus Mochonne juvenem Foelanum dicens, Ad quid venisti ad nos? Respondit Foelanus. Non indicavit nobis, o sancte Pater, causam pro qua noster senex Coemgenus misit nos ad te: sed hoc jam scimus, quod concilium secretum Coemgeni tu scis, & vult ipse ut confirmes illud. Dixit ei S. Mochonne; Sapienter respondisti, fili: hoc est enim quod vult noster Pater Coemgenus. Opportunum tempus venit, ut tu, fili, ex nostro consilio & oratione, in regno patris tui sedeas, & semen tuum post te usque ad finem seculi d. Sed quicumque de tua prole successoribus S. Coemgeni contrarius fuerit, [Regem constituit pro patre:] omnia bona hic & in futuro auferentur ab illo. Postea felix juvenis Foelanus in regno patris, cum oratione & exhortatione S. Coemgeni & S. Mochonne sedit: & prosperatum est regnum in manu ejus, per gratiam Sanctorum.

[37] Quodam tempore ipse Foelanus venit ad salutandum nutritium suum S. Coemgenum. [Foelanus structas ab inimicis insidias] Hoc audientes inimici ejus, qui volebant regnum suum apprehendere, magnas insidias constituerunt contra eum, volentes eum occidere. Illud in spiritu videns sanctus senex Coemgenus, narravit diligenter Duci Foelano alumno suo, quem multum diligebat: & benedicens eum, præcepit ei, ut secure rediret ad sua. Ibi jam pauci erant cum Duce Foelano. Ipse siquidem, Foelanus, confidens in benedictione sancti Patris sui Coemgeni, [in forma cervi evadit.] exivit recta via ad regionem suam: & veniens inter insidias inimicorum suorum, apparuit ipse cum suis in formis & velocitate cervorum. Et sic evasit ille ab inimicis suis incolumis, per benedictionem viri Dei.

[38] Tres aliquando scholastici, de campo Lipsi, qui nominatur planities Laginensium, [homicidas duos] venerunt ad S. Coemgenum, volentes consilium ejus observare: unus eorum Melcrium vocabatur: ipsi Philosophiam e inter se meditantes, supradictus Melcrium alios duos superabat in quæstionibus. Alii autem duo irati occiderunt eum, & decollaverunt in valle Cassain, in qua prædicta mulier malefica occubuit. Sciens hoc S. Coemgenus intus in cella sua, dixit magistro hospitum: Duo juvenes scholastici, qui hodie homicidium perpetraverunt, ad te citius venient: & ne sis lætus in adventu eorum, sed responde eis dura verba obscure: & sic fecit minister. Tunc illi videntes asperitatem illius contra se, dicebant tristes ad invicem: jam sanctus Pater Coemgenus, sciens facinus nostrum, præcepit isti Fratri, ut ageret nobis istam asperitatem: faciamus ergo bonum consilium, id est confitentes illi scelus nostrum, [ad se venientes benigne increpat S. Coemgenus] pœnitentiam agamus. Et ait eis S. Coemgenus: O filii, malum opus perpetrastis: sed adhuc in Dei misericordiam confidite, & revertimini ad quem occidistis, meumque baculum vobiscum portate, & ponite super pectus illius: & caput illius, quod inter pedes suos dimisistis, congrue collo suo apponite: & credo quia resurget ad vos. Nulla jam bestia eum adhuc tetigit, excepta vulpe modicum de sanguine ejus bibente. Illis euntibus, [occisum suscitat,] & sic per omnia agentibus, qui occisus erat. quasi de gravi somno surrexit a morte: & simul ipsi tres gaudentes ad S. Coemgenum redierunt. Ille autem scholasticus, qui a morte suscitatus est, Monachus obediens, usque ad obitum suum, apud S. Coemgenum mansit: præcepitque ei S. Coemgenus, ut ne unquam longius iret a monasterio, nisi ducens hospites ad locum martyrii f ejus, ut viam eis ostenderet per montes. [& omnes Religiosos facit.] In illo nunc loco Crux g posita est. Aliis autem duobus redeuntibus præcepit, ut in peregrinationem irent, & postea religiose viverent, quod illi magno affectu compleuerunt.

[39] [Zona sua] Quidam vir regius ad sanctum senen Coemgenum venit, ut zonam suam benedictam acciperet ne ab inimicis suis jugularetur: & revertens ipse cum zona benedicta ad sua, [Principem inimicis invisibilem reddit.] turba inimicorum suorum magna venit obviam ei in via plana: videntesque eum inimici sui impetum fecerunt fortiter in eum. Tunc ille, accinctus zona sua, cœpit invocare nomen S. Coemgeni: & illico illi nullo modo potuerunt videre eum, circumdatum ab eis: sentiensque ille ex loquela ipsorum quod se non vidissent, sic incolumis per medium eorum invisus per gratiam viri Dei evasit.

[40] [Rex Lageniæ suasu Sancti] Aliquando Rex h Laginensium, cum Nepotes Neill, & Aquilonales Provinciæ secum regionem Laginensium ad eum devastandum intrarent, venit ad S. Coemgenum, quærens ab eo consilium. Sed non permittens eum S. Coemgenus in vallem suam intrare, in supercilio montis Australis stetit, ubi nunc terebynthus est Regum: & misit legatos suos ad S. Coemgenum; quibus vir sanctus dixit; Rex ex jure humano, [prælium init & vincit:] pro patria sibi commissa debet bellare, si aliter non poterit eam defendere. Hæc verba sancti Dei audiens Rex, lætus & promptus rediit ad bellum; & ante se ingens bellum factum est, in quo Nepotes Neill a Laginensibus valde superati sunt, & Aquilonales ad internecionem redacti sunt. Ipse jam Rex cum Laginensibus, post bellum, gratias egit Domino & S. Coemgeno.

[41] [Comam luxuriose nutriens] Quidam Miles, nomine Rotanus, comam pulcherrimam habebat, quam valde diligens nutriebat omni cura; & propter eam luxuriose vivebat, nihil curans de anima sua. Hoc audiens sanctus senex Coemgenus, multum sibi displicuit; benedicensque ipse aquam, misit ei, & jussit inde caput suum lavaret, quasi pro benedictione. Ille jam caput inde lavans cum gaudio, totam comam deposuit: sciensque ipse quod hoc voluit S. Coemgenus, venit & egit pœnitentiam coram Sancto; [emendatur.] promisitque de emendatione vitæ suæ. Vidensque vir Dei satisfactionem ejus; benedixit caput illius, & in eo alia coma statim crevit, quæ fuit satis pulchra, sed non pervenit ad primam. Postea ille Miles, Deo & Sancto ejus in omnibus gratias agens, rediit ad sua.

ANNOTATA F. B.

a Non miror ultimam partem hujus propheticæ imprecationis quotannis impleri: corvi enim ubicumque sunt crocitant,

b Scutella profundior Belgice komme.

c De Mochonna agit Colganus 8 Martii; eumque numerat inter discipulos S. Columbæ kille: oportet igitur, quod hic refertur, contigisse circa initium seculi 7: nam in fine seculi 6 S. Columba obiit. Nos de eodem S. Mochonna de Eas-mac-neire, eadem 8 Martii egimus inter Prætermissos.

d Liquet consideranti, prophetiam hanc non fuisse impletam.

e Quæ vel qualis Philosophia aut Philosophi fuerint in Hibernia circa seculum 7, equidem ignoro. Si Bardos aut Druidas induxisset Auctor, inter se pugnantes aut litigantes, invenisset forsitan fidem aliquam: est enim facinus illis dignum.

f Ne martyrii quidem hic umbra est.

g Cum dicat Auctor Crucem positam fuisse ob memoriam miraculi, & suo tempore adhuc stetisse: facile credo occisum aliquem, ibidem a Sancto resuscitatum; quamvis hæ circumstantiæ fabulosæ videantur; usitatum enim erat Hibernis Cruces figere iis in locis, quibus aliquid memorabile contigerat. Ceterum per Belgium moris est, forsitan & tunc in Hibernia fuit, Crucem plantare eo loco ubi aliquis trucidatur; ut moneantur fideles orare pro occisi anima: unde forsitan ob memoriam interfecti dumtaxat, non autem resuscitati, Crux eo loco steterit.

h Rex iste Lageniæ videtur fuisse Brandubius, de quo supra num. 20. Nepotes Nielli, (si prælium hoc commissum est, post cædem Aidi secundi) fuerint Aidus tertius cognomento Slane, ex Diermitio Rege neposNielli, & Colmanus Regni consors; qui ambo anno 600 interierunt.

CAPUT VI.
Spiritus Propheticus. Spiritualia beneficia variis præstita. Obitus.

[42] Latrones de gente Degha, de regione Kenselach a, venerunt & absconderunt se in montibus juxta Monasterium S. Coemgeni, volentes quamdam villam in plebe nepotum Moel illa nocte sequenti rapere, & occidere viros ejus. Hoc a Domino sancto seni Coemgeno revelatum est. [Plebem a latronibus servat.] Tunc S. Coemgenus, in promptu alium nuntium non habens, cuidam viro cæco a nativitate nomine Guaire, jussit ut iret ad illos, & indicaret eis de latronibus. Ille jam resurgens sine excusatione, illico Angelus Domini venit ad illum, & illuc duxit, & inde reduxit cum cælesti lumine eum incolumem. [Per cæcum nuntium ab Angelo deductum.] Habitatores prædictæ villæ gratias agentes, absconderunt se cum suis in tutis locis; latrones autem inde vacui reversi sunt.

[43] Coriarius b quondam nomine Cronanus, postea autem vir sanctus ac pius coram Deo & hominibus, qui Claram-cellam Domino ædificavit, misit legationem ad S. Coemgenum, ut ipse Fratrem fidelem & idoneum ad se mitteret, per quem sua secreta S. Coemgeno remandaret. Ad quem sine mora sanctus Pater Coemgenus Berchanum c Monachum misit, secundum morem antiqui temporis solum. Illo jam Fratre iter incipiente per silvas & montes desertos, invenit quamdam mulierem speciosam, [Berchani Monachi,] solam in via, expectantem conductum per desertum. Quæ videns illum, dixit ei: O homo Dei, propter Deum omnipotentem, dimitte & sustine me ire tecum per eremum. Frater itaque propter Deum concessit, & promisit in fide sua se expectare, donec per desertum ad villam suam reduceret eam. Et illa apprehensa est in amore ejus: ipse enim pulcher erat, valens flore juventutis; tentavitque eum frequenter blanda locutione. Postremo autem pervenietes ad quemdam amnem, dixit ei: Rogo te, Domine, in Christi nomine, donec aquam bibam, & balneem in aqua, expecta; ego jam lassa sum a via: ideo autem hoc fecit, volens pulchritudinem sui corporis illi ostendere. Illa nudans se, d Berchanus caput suum in terram posuit, nolens eam respicere; & oppressus illico gravissimo somno, veniens mulier de aqua, videns eum dormientem, concupivit nimis cum eo cubare: [ad impudicitiam tentati,] tollensque Fratris vestimenta, cœpit concumbere cum eo, amplexans eum manibus suis. Miles autem Christi expergefactus a somno, resistit ei fortiter ulnis & genibus; & saliens de manibus ejus, cœpit flagellare eam per dorsum & latera. Sanctus autem Coemgenus & sanctus Cronanus divinitus hæc omnia viderunt in cellis suis longe, & ait S. Cronanus: Viriliter age, o bone Frater Berchane, [constantiam absentes norunt SS. Coemgenus & Cronanus:] flagellando impudicam. Sanctus autem Coemgenus ait: O fili, charissime Berchane, indulgens parce, & noli miseram flagellare. Hæc verba Sanctorum, sedentium in suis cellis, beatus Monachus Berchanus in deserto longe audivit Dei nutu: & audiens jussionem sancti sui Magistri, cessavit flagellare feminam; & illa pœnitentiam agens, duxit eam Berchanus secum per eremum sicut promisit: & magnificans illa sanctitatem viri Dei, narrabat amicis suis quæ gesta fuerunt in via.

[44] Beatus autem Berchanus perveniens ad cellam S. Cronani, susceptus est cum gaudio; & gratias egit ei S. Cronanus de virili suo agone; & remittens eum ad S. Coemgenum, [ille de obitu suo & Cronani prophetat.] inter alia secreta ait ei: Indica Patri meo Coemgeno, quia desidero uno die secum migrare ad Christum. Hoc audiens S. Coemgenus, dixit prophetice: Non uno die nos ambo ibimus ad cælum, id est, non eodem anno: sed tamen in ipso die migrationis meæ, post tempus migrabit ad Christum; & uno die postea solennitas nostra erit, & sic factum est.

[45] Quidam crudelis miles, latrocinia frequenter inter juga montium exercebat, [Se quotidie invocantis animam] & nihil de bonis operibus curabat, nisi tantummodo quod nomen S. Coemgeni quotidie, credens in Domino, ad animam suam auxiliandam, invocabat. Die quoque quadam conclusus est ab inimicis suis, & jugulantes eum, posterius truncaverunt. Postea Angelus Domini venit ad S. Coemgenum, dicens; Quidam homo miser, qui quotidie contra periculum animæ suæ te invocavit, Christi miles, hodie truncatus est. Tu ergo in Domino tuo viriliter age, & vade post dæmones, qui trahunt animam ejus ad supplicia; quia licet corpus confectum est, animam tamen ejus de inferno per Dei potentiam eripias. Tunc S. Coemgenus confortatus, conductu Angelico in aëra conscendens, animam illius miseri a dæmonibus liberavit per Christi virtutem, & fuit in illo certamine e a nona usque in crastinum. [dæmonibus eripit,] Monachi autem sui dolentes, mirabantur de absentia sui sanctissimi senis decrepiti: veniensque ad Fratres suos crastino die de aëre, statim dixit eis: O Fratres mei, corpus illius miseri, pro quo fui in cælo, inter sepulcra vestra sepelite; quia anima ejus liberata est a dæmonibus, & in requie est coram præsentia Dei. Sic Fratres fecerunt, [& corpus sepeliri jubet.] admirantes gratiam Dei in sancto Patre suo.

[46] Quædam virgo sancta, nomine Cassayr, filia Aedha, videns in aëre sanctum senem Coemgenum, asperrimis pellibus indutum, [Vestimenta meliora recusans,] rogavit illum in nomine Christi, ut meliores vestes a se acciperet. Vir autem Dei respuit illas, ne per avaritiam sathanas ad se accederet. Sancta autem virgo de hoc tristis effecta est, quæ postea se & cellam suam cum suis omnibus sub regula S. Coemgeni tradidit. Tunc venit Angelus Domini, & tollens aspera vestimenta sua a sancto sene & decrepito Coemgeno, vestivit eum prædictis vestibus sanctæ virginis. [iis ab Angelo induitur:] Pro qua re vir Dei & sancta virgo cum suis gratias Deo persolvebant.

[47] Quidam homo, Critanus nomine, & inimici sui, pacem fecerunt in conspectu S. Coemgeni, & ipse sanctus senex commendavit utrumque in side alterius: sed post tempus suscitata spicula dissensionis inter eos, venerunt ipsi ad S. Coemgenum, ut reformarent pacem ante illum. Altercantes invicem in via, illi irati occiderunt eum: & postea venerunt ad S. Coemgenum, & male locuti sunt de illo, quasi nihil mali ipsi egissent ei. Quibus S. Coemgenus dixit: O miseri, quid dicitis coram me in dolo? [perfide occisum resuscitat.] vos occidistis eum hodie, non curantes de fide vestra: jam ego præsens spiritu fui, quando eum interfecistis: revertimini ad eum citius, dicentes ei, ut sine mora vobiscum ad me veniat; ut vos sciatis quantum valet custodia fidei in Christo. Illi ita agentes, qui occisus erat surrexit a morte, & cum illis ad S. Coemgenum venit: & illi omnes, secundum jussionem S. Coemgeni, pœnitentiam egerunt: qui autem a morte suscitatus est, gratias egit Coemgeno, magnificans Deum in omnibus.

[48] Duo, rei mortis, in campo Liffi, a Rege Laginensium sunt ad occisionem ducti. Cum jam pervenirent ad locum occisionis, [Reis ad supplicium damnatis,] rogaverunt simul S. Coemgenum: unus eorum rogavit, ut vitam æternam sibi peteret; alter vero, vitam præsentem postulabat. Sanctus videlicet senex Coemgenus spiritu præsens erat illis, licet corpore absens: & ipse in cella sua orabat pro illis Deum, & Deus largitus est eis secundum petitiones eorum, propter orationem fidelissimi Coemgeni. Unus enim illorum illico occisus est, [uni vitam æternam,] commendans se Deo per gratiam senis Coemgeni, & anima ejus ab Angelis adducta est in cælum: alterum vero ipsorum volebant lictores Regis tota die occidere, nec occidere, nec crucifigere ullo modo potuerunt eum. Interrogantes autem eum circa vesperam, pro qua arte magica non poterant arma vel fustes corpus ejus laniare, [alteri præsentem impetrat.] dixit eis: Audistis hodie, quomodo rogavimus, ego & socius meus, sanctum senem Coemgenum; ille, pro vita æterna; ego, pro vita præsenti. Illum illico occidistis, & animam ejus acceperunt Angeli Dei: ego vero video sanctum Patronum nostrum Coemgenum circa me, jacula & ictus vestros a me rejactantem. Hoc cum nuntiatum esset Regi, jussit ut ille Deo & S. Coemgeno liber dimitteretur: & sic dimissus est ille, gratias Deo & S. Coemgeno jugiter agens.

[49] Cumque jam sanctissimus senex Coemgenus, in venerabili senectute, [Mori desiderans] de hac vita ad Christum vellet migrare; perfecte, ab infantia usque ad senectutem, in mandatis Dei currens, in sanctitate & justitia, in multis virtutibus, signisque plurimis; duodecim probatissimos de Monachis suis, misit ad locum, ubi, ter Hymno suo decantato, beatissimus Archiepiscopus Patricius astitit: qui quidem bonæ voluntatis homines, recte a Domino in ipso loco, sicut S. Coemgenus promisit, accipiunt; ideoque illos misit S. Coemgenus illuc, [discipulos orare jubet ad intentionem suam:] ut rogarent ibi Dominum pro petitione S. Coemgeni, quam ipse non indicavit eis: & rogaverunt Fratres Dominum pro petitione S. Coemgeni, nescientes adhuc eam: finitaque oratione reversi sunt ad S. Coemgenum. Tunc S. Pater Coemgenus, sciens esse donatum eis, quod postulaverunt; indicavit eis petitionem suam, id est, ut ipse de sarcina carnis deponeretur; quia ei olim a Deo promissum est, se de hoc seculo non esse migraturum, donec ipse rogaret Deum pro hoc. Audientes Fratres hæc verba, valde tristes effecti sunt. Pater autem Coemgenus cœpit consolari eos de promissione Christi, perhibens se regnum Dei adhuc vidisse in corpore vivens; docuitque eos, suam regulam & mandata Dei diligenter custodire. Postea elevans manus suas, [quos tristes solatur,] benedixit eos, & locum suum: acceptoque Christi corpore & sanguine a Sancto Mocherog f Brittone, cujus cella est in Oriente ipsius civitatis S. Coemgeni, Fratribus jam in fletu gemituque constitutis, post centum viginti annos in præsenti vita [transactos, migravit] inter choros Angelorum Archangelorumque agmina, [acceptoque Viatico moritur.] tertio Nonas Junii, ad Jerusalem cælestem, ad regnum sine fine, Dominum Deum nostrum Jesum Christum, cui est cum Deo Patre & Spiritu sancto gloria, honor, & potestas per omnia secula seculorum.

ANNOTATA F. B.

a Kenselach, Australis pars Lageniæ.

b De Cronano coriario vide num. 24 & sequenti die inter prætermissos.

c Alius hic ab eo videtur, de quo num. 32 egimus: ille enim cæcus erat,

d Tentatæ impudicitiæ satis inverecunda descriptio.

e De Sanctorum præsertim Hibernorum præliis cum dæmonibus, vide quæ dicta sunt in Vita S. Columbæ, num. 91, nona hujus.

f De Mocherog Brithone &c. nihil reperio, nisiforte sit Mochuarocus Abbas, qui colitur 9 Februarii juxta Colganum; in cujus festo dicitur obiisse inclitus Princeps Domnaldus Hua Lochlainx, apud eumdem Colganum 27 Martii, in S. Gelasio Abbate n. IV.

DE S. GENESIO EPISCOPO,
CLAROMONTE IN ARVERNIA.

Circa DCLXII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Sancti cultus & Acta. Fabulæ rejectæ.

Genesius, Episcopus Claromontanus in Arvernia(S.)

AUCTORE G. H.

Vrbs Arvernorum Claromontensis, inter Sanctos suos Episcopos quamplurimos, colit hoc III Iunii S. Genesium, vicesimum quintum Sedis suæ Antistitem: cui nunc dicata est Ecclesia Collegiata, per ipsum constructa olim, & S. Symphoriano, cum in ea sepeliretur, sacrata. [Variæ Ecclesiæ S. Genesii,] Est ibidem in Ecclesia S. Petri altare S. Genesii. Præterea numerantur variæ parochiæ, sub nomine alicujus S. Genesii in Registro beneficiorum diœcesis istius; scilicet S. Genefii l'Infant, & des Pres, in Archipresbyteratu Claromontano; S. Genesii de Retz, in Archipresbyteratu Limaniensi; S. Genesii de Thiers, in Billoniensi; pres Casmede in Saucillangensi; S. Genesii de Campestra, in Rochefortensi; & alia duo in Menatensi atque Hermanciensi. Verum celebratur die quinta Iunii alius S. Genesius, Comes Arverniæ, quem asserit Savaro in Originibus Claromontanis construxisse quinque ecclesias Chamalerii, easque cum castro suo donasse S. Bonito Episcopo: & Iacobus Branche, de Sanctis Arverniæ, in Vita ejus, appellat eum infantem & Comitem Arverniæ. Præterea alius S. Genesius Martyr colitur XXVIII Octobris Thierrii ad fluvium Doram, vulgo Thiers: Eo die, [Cultus 3 Junii.] licet sit festum Apostolorum Simonis & Iudæ, fit tamen Commemoratio istius S. Genesii Martyris in tota diœcesi Claromontensi: in qua celebratur hoc III Iunii sub ritu semiduplici Officium Ecclesiasticum de S. Genesio Episcopo & Confessore. Hinc intelligis, ex ipsismet locis petendum discrimen plurium hujus nominis Sanctorum, quis & ubi colatur, quod nostri otii modo non est; sed si id faciat Arvernorum aliquis, habebit nos dociles in mensis hujus Supplemento.

[2] Acta ex codice Ms. submisit nobis Petrus Franciscus Chifletius; [Acta fabulosa omissa.] sed quæ aliquot seculis post ejus obitum scripta minus placent. Dicitur enim ibi subrogatus Felici Episcopo, quem habuisse scitur successorem; & quia Episcopi olim etiam nomine Papæ honorari solebant, eum Pontificem Romanum factum tenetur. Hanc, autem fabulam ita apud Arvernos invaluisse scribit Savaro, ut difficulter aboleri poßit. Aliquam Vitam ediderunt Gallice dictus Savaro & supra nominatur Iacobus Branche: [Elogium ex Ms. Illidiano.] quibus similia edidit Latine Saussayus in Martyrologio Gallicano, unde elogium transumpsit Carolus le Cointe ad annum DCLVI, quo arbitratur Episcopum creatum: quod & nos daremus, nisi, ex Illidiano prope Clarummontem monasterio, accepissemus antiquiorem contextum sincerioris Legendæ; quæ licet encomiastica magis quam historica sit, [Clericatus,] nec vetustatis valde magnæ; est tamen fons eorum fere omnium quæ hactenus de Sancto isto verosimilia habentur, nec fabulosis ullis commentis permixta, prorsus autem congrua Lectionibus in hodierno Claromontano præscriptis.

[3] Quod ante Episcopatum Archidiaconus fuerit Genesius, ibi non dicitur; nec etiam quod ab ejus institutione processerit S. Præjectus, etiam Episcopus Claromontanus; utrumque tamen ad hujus diem natalem XXV Ianuarii & annum prænotatum deducunt Saussayus atque le Cointe; & constat ex Vita illius, quam nos ad dictum diem XXV Ianuarii auctore coætaneo ex Mss. veteribus secundo loco edidimus: in quo num. 3 ista leguntur. [Archidiaconatus & institutio S. Præfecti.] Cum Præjectus polleret industria cantus & litteræ; parentes illius Genesio Archidiacono studuerunt commendare, qui postmodum Arvernica urbe Præsulatus obtinuit dignitatem. Qui cum vidisset naturæ nobilis puerum diligentius enutritum, prius pecuniam ei credidit in alimoniam pauperum; crescente postmodum eruditionis indagine, suo eum frequentius faciebat interesse consilio. Hæc ibi. Ast auctor coævus in Vita S. Boniti, etiam Episcopi Claromontensis, [Magni-locus monasterium:] ex veteribus Mss. ad diem XV Ianuarii illustrata, num. 17 ista habet: Magnilocense cœnobium Genesius nobilissimus Pontifex in propria constituit gleba, atque virum venerabilem Euodium instituit Patrem. Dictum monasterium Gallice Man-lieu & Grand-lieu appellatur. [hospitale,] Hospitale vero ab eo est constructum prope portam sancti Spiritus, nunc ab Hospitali nomen sortitam.

[4] Epitaphium in albo marmore, retro altare sui sacelli imperite sculptum, [Epitaphium.] ita a Savarone repræsentatur, ✠ Huic sub arvo requiescunt membra Papæ Pontificis, Vir gente Romanus, natione Clarus, plerique suæ pius Pastor extitit. Hanc inquide de in propria prædia opere suo sublimavit fabreca Pontificalem. Quam accepit Cathedram rexit in pace. Annus LXII ejus, quæ vita quod mansit in seculo anni fuerunt, megrans de mundo, imperante Princepe Francorum Rege. Carolus le Cointe mortuum scribit anno DCLXII, quo tempore Arverni suberant Austrasiis, a quibus tunc Rex assumptus erat Childericus II, filius Chlodovei II & frater Chlotharii III, Regis Neustriæ & Burgundiæ; sub quo ante degens videtur Princeps, appellatus aut hoc nomine apud posteros indigetatus: hinc in Epitaphio legitur imperante Princepe Francorum Rege. Cetera isto in epitaphio, verbis aliquot forsan obtritis mutilo, obscura intellectu, non vacat operosius excutere, ipso illustrandi conatu magis forsitan obtenebranda. In Breviario Claromontano, post proprias, de quibus supra, Lectiones, hæc additur Oratio: [Oratio.] Tuere nos, misericors Deus, & B. Genesii, Confessoris tui atque Pontificis, cujus natalitia celebramus, tribue semper gloriari præsidiis.

VITA
Ex Ms. Legendario Illidiani monasterii, a Iacobo Bardion ibidem Religioso communicata.

Genesius, Episcopus Claromontanus in Arvernia (S.)

BHL Number: 3311

EX MS.

[1] Beatus Genesius Arvernicæ civitatis extitit oriundus, [Nobiliter natus,] nobilissimis parentibus ex Senatorio ordine procreatus, sicut in chronicalibus genealogiis legitur. Hic a primæva ætate liberalibus litterarum studiis traditus, omnibusque: disciplinis instructus, nec non & Ecclesiæ Christi mancipatus, ita admodum æquipollere cœpit, ut nec practicæ vitæ administrando cessaret officia, nec theoricæ vitæ contemplativa proculdubio aberraret a via. Studens siquidem sagacitati, quæ erant Cæsaris reddebat Cæsari, & Deo quæ Dei erant. Omnes denique populi ad eum, tamquam ad vivarium recurrebant, [& omnis virtutis exemplum] sitientesque venam aquæ viventis ex ejus pectore hauriebant, ita ut etiam flumina de ventribus eorum aquæ vivæ fluerent, & aliis propinarent; dicente Domino, Qui biberit aquam, quam ego do, fiet in eo fons aquæ salientis in vitam æternam. [Ioa. 4, 14]

[2] Omnis itaque ætas, omnis sexus, & omnis eum conditio diligebat: [cunctos recte instruit,] unusquisque quod suum erat in eo habebat, imitans Apostolum dicentem, factus sum Judæis tamquam Judæus, ut omnes lucrifacerem. [1 Cor. 9, 20.] Juvenes eum diligebant, quia fraterna eos admonitione exhortabatur, ut mundi malitiam declinarent, & astutiam serpentis & columbæ simplicitatem imitarentur, & saperent. Senes ipsum verebantur & amabant, quia sedulo eos admonebat, ut qui primam vel secundam vigiliam custodire neglexerant, saltem tertiam custodirent. Juvenculas affabiliter hortabatur ut sorores, anus ut matres, ut mundana desideria fugerent, & se immaculatas custodirent, [& vacat operibus misericordiæ.] atque uni soli Deo vero & immortali sponso adhærerent. Florens denique his atque hujusmodi rebus, vigiliis atque orationibus intentus, corpus arctabat jejuniis, faciem attenuabat, esurientes & sitientes alebat, nudos operiebat, infirmos & in carcere languentes consolabatur & visitabat, hospitio vagantes & egenos suscipiebat, idem ipse eis ministrabat, mortuos condiebat atque sepeliebat, Deum ipsum in membris suis suscipiebat.

[3] Cum igitur migravit a seculo Arvernicæ civitatis Episcopus, Genesius ad Episcopatum petebatur. [Ad Episcopatum postulatus,] Ita etenim vox & sententia populi in unum convenit, ut & omnes Genesium vellent, & omnes Genesium peterent, & omnes Genesium Antistitio dignum clamitarent, nullumque alium Episcopum fieri posse vociferarent. Ad quorum voces Genesius, quasi sibi conscius trepidabat, & ne id sibi fieret orabat. Accersiti itaque Episcopi, triduanum jejunium omni Clero & populo indixerunt, & ut de ordinatione Episcopi soliciti essent Deumque deprecarentur, injunxerunt.

[4] Transacta vero die tertia, Arvernicæ Sedis Episcopum Genesium consecraverunt, [eumdem optime administrat:] ac reluctantem & invitum vellet nollet inthronizaverunt, congruentibus & concordantibus authenticarum locis Scripturarum: sicque cum Dei laudibus gratulabundi recesserunt. Sanctus quoque Genesius, de imposito sibi honore quasi metuens & mœrens, Dominum Jesum rememorabatur, dicentem: Jugum meum suave est, & onus meum leve. [Mar. 11, 30] Quanto namque se majori sarcina prægravari sentiebat, tanto magis sobrietati deditus erat; id secum metuens revolvebat, Quia hic homo cœpit ædificare & non potuit consummare. [Lu. 14, 31] Inter homines quippe præsentialiter degebat, sed cum Deo jam essentialiter vivebat; cum Martha quoque satagens in exterioribus ministrabat, nec minus ad Domini Jesu vestigia cum Maria sedebat, & ex dominico ore verba vitæ recipiebat.

[5] Postmodum vero quinquennio officium Episcopatus sui administrans, sed & frequentias & concursus populorum sustinere non prævalens, atque inter hujus seculi procellas naufragium metuens, [anno Sedis 5 Romam profectus,] qualiterque clavum jam putridæ navis ad littus torquere posset hæsitans; seculo se abrenuntiaturum decrevit; Romamque profectus est sub habitu peregrinantis; ubi multa per eum Deo operante facta sunt miracula, de quibus modo per singula non est narrandum. Multi etenim cæci illuminati, curati paralytici, mundati leprosi, obsessi a dæmonio liberati. Nemini ægroto manum imposuit, qui non protinus redderetur sanitati. Plurimi quoque carceribus tenti, [multis claret miraculis.] & ferreis compedibus astricti, mox ut B. Genesium advocaverunt, ejusque nomen memoraverunt, miro modo vinculis emancipati, sed & carceribus sunt liberati. Tantam vero ei gratiam contulit Dominus, ut plurimorum miraculorum patrator mirificus efficeretur.

[6] Sed & Arvernenses, diu de amisso Pastore mœrentes, [Requisitus a civibus & inventus,] utrum viveret, utrum jam obiisset dubitantes, plurimi eorum Romam decreverunt proficisci, consilium quid facerent, vel quomodo se haberent, ab Apostolico accepturi. Denique Romam venientes, Antistitem suum, jam a longo tempore amissum, recognoverunt; ejusque pedibus provoluti, clamare cœperunt; Cur nos, Pater, deseruisti? aut cui oves a Domino tibi traditas Pastor commisisti? Gaudebant igitur & flebant; & ne gregem suum desolatum relinqueret, attentius orabant. Gaudebant etenim, quia incolumem eum & sanum videbant: flebant vero, quia tamdiu eo caruerant. Beatus itaque Genesius, misericordia motus, sicut semper misericordiæ & pictatis [visceribus] affluebat, talibus suadens verbis breviter est affatus; Fratres & filii, hortatur nos Dominus noster Jesus Christus, sicut in Euangelio secundum Lucam legimus, dicens, Qui non renuntiaverit omnibus quæ possidet, non poterit meus esse discipulus; omnis autem qui reliquerit domum aut patrem, [eosque solatus,] aut uxorem, aut filios, aut agros propter nomen meum, centuplum accipiet & vitam æternam possidebit. [Lu. 14, 33] Quapropter vos, Fratres, non expedit tristari, quia Dominus Jesus memor suæ promissionis, temporalia bona mihi quamvis indigno centuplicavit: de cujus clementia & bonitate confido, quia æterna æternaliter accumulabit. Itaque libet exclamare & dicere, Dominus pars hereditatis meæ & calicis mei, ipse est qui restituit hereditatem meam mihi. Surgite, & iter nostem apparate: quia, sicut vidi in visione, Arvernicam Sedem habeo visitare.

[7] Qui propere surgentes, atque de societate & regressu Antistitis sui gratulantes, quæ itineri necessaria erant paraverunt; atque secum, [cum ipsis regreditur;] Benedictus Deus & pater Domini nostri Jesu Christi; pater misericordiarum & Deus totius consolationis, qui consolatur nos in omni tribulatione nostra, musicare cœperunt: & addebant; Quia non amovit a nobis misericordiam suam. Itaque die altera illucescente, quasi peregrinaturus, cum magna civium frequentia civitatem exiit, sicque iter arripuit. Veniens denique Arvernis, non longe ab urbe resedit, [lætanter excipitur] ubi postea monasterium Virginum collocavit, quas regulariter vivere instituit. Cives ergo, adventum Episcopi sui audientes, & cum crucibus & cereis omnique ecclesiæ apparatu obviam ei progredientes, Gloria in Excelsis Deo, canebant; &, Benedictus qui venit in nomine Domini, subjungebant.

[8] Appropinquante igitur eo ad civitatem, alii de muro præcipitabant, [ægros sanat,] alii per portas & posternas irruebant, atque alii alios comprimebant, suum diutissime desideratum, cupientes videre Episcopum. Multi quoque e villis, vicis, & castellis, audientes famam & adventum B. Genesii, infirmos suos traxerunt, ac coram eo deposuerunt; [loca pia condit,] qui in momento a quacumque detinebantur infirmitate liberati, & sanitati pristinæ restituti sunt. Deguit autem postmodum parce vivendo quadraginta annis, in quibus ecclesias fabricavit, monasteria construxit, Deique voluntatem quoad vixit incessanter implevit. Ingruente vero mortis tempore, [& anno post reditum 40 mortuus] convocatis ad se turbis, & in Dei amore hortando corroboratis, vale dicto viaticum accipiens, & oculos manusque ad cælum erigens, dixit; Pater mi, gratias ago tibi; quia oves quas tradidisti mihi, tu ipse custodisti, nullusque aliquam illarum de manu tua rapere potuit. Et hæc dicens spiritum exalavit. Tanta vero odoris fragrantiæ ibi confestim adfuit, ut omnes qui aderant, sperarent totam domum aromatibus repleri. [sepelitur in ecclesia S. Symphoriani.] Sepultus est igitur in suburbio Arvenicæ civitatis, in ecclesia B. Symphoriani, ubi per cum multa dantur beneficia ægrotis: præstante Domino nostro Jesu Christo, qui vivit & regnat in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia secula seculorum. Amen.

DE S. ISAACO MONACHO
MARTYRE CORDUBÆ IN HISPANIA.

ANNO DCCCLI.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De scriptore Martyrii, ejusque mentione in Martyrologiis.

Isaacus Monachus, Martyr Cordubæ in Hispania(S.)

G. H.

[1] Cordubam, urbem Hispaniæ Bæticæ clarißimam, fuisse illustrium Martyrum palæstram, sæpius diximus & dicturi sumus, potißimum hoc mense Iunio; [Acta martyrii a S. Elogio scripta] in quo plurimi paßi sunt sub Saracenis, quorum urbs regia illa fuit. Horum Martyrum certamina descripsit in suo Memoriali Sanctorū S. Eulogius, Cordubensis Doctor & electus Archiepiscopus Toletanus (qui & ipse postea glorioso martyrio coronari meruit XI Martii, quando ejus Acta illustravimus) prius autem per Epistolam, ipsomet anno, Incarnationis DCCCLI, [Memoria apud alios & in sacris fastis] Æra DCCCLXXXIX datam Willesindo Episcopo Pampilonensi, strictim indicavit, quod sequenti, postquam Perfectus Presbyter XIV Kal. Majas occubuit anno, III Nonas Isaac Monachus decidit: postea in Præfatione ad dictum Memoriale agit de S. Isaaco Monacho: denique lib. 2 cap. 2 Martyrium ejusdem deducit. Memoriale istud suis Commentariis illustravit Ambrosius Morales, qui seorsim lib. 14 Chronici Generalis Hispaniæ cap. 7 Martyrium S. Isaaci describit: sicut etiam fecerunt, Ioannes Marietta, lib. 3 Historiæ Ecclesiasticæ de Sanctis Hispaniæ cap. 10; Martinus de Roa, de Sanctis Cordubensibus fol. 87; aliique. Paucis autem post martyrium annis inscriptus est S. Isaac Martyrologio Usuardi his verbis: Civitate Corduba B. Isaac Monachi, qui cum esset annorum viginti, & septem, pro fide Christi gladio necatus est. Secuti sunt Bellinus, Grevenus, Molanus, Galesinius, Canisius; & ante eos Martyrologia varia manu exarata & typis cusa, ac potißimum Romanum sæpius auctoritate Summorum Pontificum recognitum. [Encomium ex Indiculo Luminoso.] Additiones Greveni ad Usuardum die V eum ponunt. Morales ad caput 2 libri 2 aliquod encomium habet ex Indiculo Luminoso, ut auctoris antiquioris, quod est hujusmodi. Zelo Dei Isaac religiosus, non humana instigatione, sed divina commotus; nec usitatum callem nostris temporibus, sed obliteratum incedens; antiquum persecutionis fumum non sufferens animo, Judicem adiit: & ea, quæ alter flagello diro vexatus negabat, quæ inter verbera se non dixisse jactator debilis personabat; athleta fortis, belliger miles, abundantiori persecutione firmavit, potiori prælio intentavit, & ingenua mente inclinavit, ingenua morte peregit, consummavit, implevit: ut ostenderet hominibus fidei se zelo commotum, non timore necessitatis præventum; ut constanti fiducia Ecclesiæ prælians bella, aperte proferret & patule, quod quibusdam indiciis super comprehensum satagebant firmare. Ut etiam produceret Dominus athletarum suorum mundo victoriam, & militum suorum rudi seculo propalaret constantiam, & ostenderet quod in novissimis temporibus etiam victores haberet, qui bella Domini eo instinctu, quo primi intentaverant, præliarentur.

ACTA MARTYRII.
Auctore S. Eulogio Martyre.

Isaacus Monachus, Martyr Cordubæ in Hispania (S.)

BHL Number: 0000

EX MS.

Ex Præfatione.

[1] Ego quidem volumen hoc Memoriale Sanctorum appellans, illis tantummodo a arcisteriis commentaveram; e quibus prior ille monachorum globus, ad resistendum mendacissimo vati, processerat. Sed postquam ex urbibus, viculis, oppidulis, & castellis certatim proruere ad hoc certamen viros ac mulieres cognovi, neque quemquam vereri Præsidis tribunal comperi, [Inter plurimos Martyres] sed omnes pro testamento & legibus Dei nostri mortem incunctanter elegisse conspexi; universis illud Ecclesiis, supra solidissimam petram fundatis, dicavi; ut tantum haberent cuncti de triumpho eorum suæ consolationis & gloriæ exemplum & gaudium, quantum fuit illos ex diversis locis venisse, [præcipuus S. Isaac] & in exemplum totius Ecclesiæ discrimina passionum subiisse. Sed reor quod inter ipsos principatum obtinet S. Isaac Monachus, qui prior e b Tabanensi cœnobio in forum descendens, Judicem adiit, atque his verbis eum aggreditur: Vellem (inquit) Judex, cultor fidei strenuus fieri, si modo tu non differres ordinem rationemque ejus mihi exponere. Cui cum libenter quasi jam tirunculo fidei suæ credituro juveni inflatis buccis, turgenti gutture, crepitantia infra cava palati verba institutionis lingua fallax proferret, [arguit legem Mahometi:] sectæ hujus auctorem Mahomad fore prædixit; qui Angeli Gabrielis magisterio illustratus, verbum Prophetismi ab Altissimo nationibus relaturus accepit; legem instituit, Paradisum disseruit, regnumque cælorum plenum epulis & luxibus feminarum edocuit. Sed & alia plura, quæ hic disponi perlongum est, ex ritu pro vano arbitrio prosequente, protinus ephebus ille venerabilis Monachus, ut erat apprime litteris Arabicis imbutus, Arabice dans illi responsum: Mentitus, ait, est vobis (ita maledictionibus tabescat divinis) qui tanto scelere implicatus, tantorum agmina perditorum invasit, secumque inferorum barathro mancipavit. Ille etenim dæmonio plenus, dæmonicis favens præstigiis, letale morbidis propinans poculum, æternæ perditionis luet interitum. Quare vos scientia præditi a talibus non abdicatis periculis? Quare non renuntiantes ulcus pestiferi dogmatis, perennem fidei Christianæ Euangelicam sospitatem optatis?

[2] [cæsus in facie] Hæc, & his similia ore pudico, summis reverentiæ ausibus viribusque, linqua peracuta, Beato disserente Isaac, stupore nimio Judex turbatus, ac veluti amens effectus, ubertim lacrymasse perhibetur: & quadam mentis hebetudine occupatus, vix potuisse fertur, exprobranti se Monacho respondere: sicque manu extensa faciem ejus verberanti, confestim Monachus dixit: Consimilem imagini Dei vultum audes ferire? vide qualem propter hoc redditurus sis rationem. Idcirco, a consedentibus secum sapientibus deprehensus arguitur, quod gravitatis censoris oblitus, leviter per semetipsum ad cædendum Martyrem egerit; & præsertim, quia secundum legum suarum sententiam, is qui pro crimine dignus est mori, nullius pœnæ convitiis lacerari debet. Tunc Judex ad Sanctum Isaac conversus ait: Forte madidus vino, aut phrenesi captus, [intrepidus respondet:] ad ista, quæ profers, non facile potes advertere. Nam ipsius vatis nostri, quem tu temere convitiis impetis, sententia manet irrefragabilis, animadverti debere in eos, qui talia de ipso non verentur profiteri. Ad quem venerabilis Isaac intrepida responsione ait: Ego quidem, Judex, nec vino madidus, nec quolibet morbo saucius sum; sed zelo justitiæ conflagrans; qua vatem vestrum, vosque expertes existere comperi, veritatem vobis exposui: propter quam si mors furibunda occurrerit, libens excipiam, placidus subeam, nec ab ejus casibus cervices meas avertam. Novi enim, Dominum dixisse; Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam, quoniam ipsorum est regnum cælorum. [Matth. 10]

[3] Tunc judex carceri illum tradens, protinus Regi causam ejus innotuit; qui tantæ accusationis eventu perterritus, [Martyr obit an. 851,] illico ferocioribus animis ferox promit edictum, dicens, morti usquequaque fieri debere obnoxium, talem in auctorem fidei suæ ferentem convitium. Hinc Dei servus, ad necem damnatus, vertice plectitur; hinc in stipite elevatus capite deorsum appenditur, atque ultra amnem in spectaculum urbis locatur, tertio Nonas Junias, Feria quarta. Era c octingentesima octuagesima nona. Cujus corpus post aliquot dies cum ceteris, qui eum imitando perempti sunt, igne crematum, & in favillam conversum, deinceps in amnem projectum est.

[4] Sed necesse est exponere, quibus indiciis vel prodigiis hic B. Isaac extiterit in infantia denotatus: [in infantia prodigiis clarus:] ut ex eo divinitus ad coronam martyrii illum fuisse credamus electum, ex quo in matris utero positus terribilem valde parentibus stuporem intulerit. Tribus namque vicibus una die, paulo antequam nasceretur, visus est loqui: cujus rei novitate perrerrita mulier, pene mortua, vim verborum nequaquam potuit intelligere. Alio etiam tempore, cum adhuc septennis existeret, virgo quædam cernit per visionem globum luminis e cælo descendere; & inter omnium præstolantium turbam solus hic ulnas extendens, manibus lumen excepit, totamque ejus claritatem ori suo injectam ebibit; felicem tunc & vere beatum omnibus, tali condignum munere, nuncupantibus. Hæc sunt infantiæ ejus prodigia & signa, quæ illum dignum martyrio longe antea portenderunt.

[5] Nam quidam Sacerdos ex cœnobio Tabanensi, ex quo idem Beatus ad agonem processerat, peractis Missarum Dominico die solenniis d, septimo scilicet Iduum Juniarum, qui post quintum martyrii sui diem evenerat, [& post obitum visione honoratus.] in quodam lectulo Fratrum recumbens, obdormire paulum cœpit; & ecce subito per somnium vidit puerum decoris pulcherrimi a partibus Orientis venire, schedamque miræ pulchritudinis manibus gestantem sibi adsistere: quam ab eo accipiens, scripturam ejus legere cœpit. Erat enim his exarata sermonibus. Sicut Pater noster Abraham, Isaac filium Deo in sacrificium obtulit; ita & nunc Sanctus Isaac, in conspectu Domini, sacrificium pro Fratribus immolavit. Et continuo quidam e civitate venientes, dixerunt Beatum e Hieremiam Martyrio cum aliis fuisse coronatum, per Dominum nostrum Jesum Christum, cujus exemplo nonnulli ad publicum sub eadem professione perempti sunt.

Lib. 2, cap. 2

[6] Beatus itaque Isaac, ex civibus Cordubensium nobilibus & locupletioribus parentibus natus, dum primævos adolescentiæ annos ingrederetur, atque inter opes bonaque genitorum tenerrime degeret, adeo ut peritus & doctus lingua Arabica f exceptoris reipublicæ officio fungeretur; ex improviso spiritali flagrans ardore, [Epitome vitæ & martyrii.] Monachorum vitam optans, Tabanos viculum petiit: qui in partibus Aquilonis, inter prærupta montium & condensa silvarum, septenis ab urbe milliaribus distans, formosissimis in exercitatione vitæ monasticæ, virorum atque ancillarum Dei rumoribus decoratur. Siquidem in eodem cœnobio virum, summa timoris Dei reverentia præditum, Hieremiam patruelem habebat: qui etiam inclitus opibus, rebusque abundans, & conjux ejus venerabilis Elisabet, ac liberi, totaque pene cognatio, sumptu proprio fundamenta ipsius cœnobii jacientes, divinarum legum perenni adhæsuri obsequio, pridem sese eo contulerant. Ibi per triennium B. Isaac sub regularibus disciplinis, seu sub reverentissimo Abbate Martino, prædictæ feminæ fratre, in sancto proposito militans; extemplo divinitus illustratus, forum adiens Judicem petiit, & ordine quo in præfatione libri disposui, felici obitu sub testimonio Domini nostri Jesu Christi, in eadem regia urbe III Nonas Junias, feria quarta, Era octingentesima octuagesima nona, occubuit. g Cujus corpus equuleo suspensum, post aliquot dies cum ceteris, qui eum imitando decisi sunt, rapacissimo igni commissum, usque ad ultimam favillam minutum est, ac deinceps amni perdendum immersum est.

ANNOTATA G. H.

a Socrates lib. 4 cap. 18 ἀσκήτηρια Monachorum in Ægypto describit. Hinc Latinis asceteria, & arcisteria dicta: in Vita quoque S. Antonii num. 108 archisterium dicitur, ubi plura annotamus.

b Tabanense cœnobium, a Saracenis destructum esse, Monachis in urbem confugientibus, dicit Eulogius lib. 3 cap. 10: sed ubi præcise situm fuerit, ignorari ait Morales.

c Era Hispanica 889 convenit in annum Christi 851, quo cyclo Solis 25 littera dominicali D, feria quarta in diem 3 Iunii incidit.

d Recte, die scilicet 7 Iunii, utroque (ut solet) termino incluso.

e Coluntur eodem 7 Iunii Hieremias, & quinque ejus socii Martyres, etiam Martyrologio Romano inscripti.

f Exceptores, explicat Morales scribas publicos, Tamaius, Tabelliones, sive Amanuenses.

g Anno ætatis 27, inquit Usuardus: quod nescio unde acceperit.

DE S. ATHANASIO THAUMATURGO,
IN ASIA MINORI MONACHO.

Elogium ex Ms. Synaxario Divionensi.

Athanasius Thaumaturgus, Monachus in Asia Minore(S.)

D. P.

[1] [Medio ævo] Sæpius laudatum nobis Collegii nostri Divionensis Synaxarium, a Petro Francisco Chiffletio ipsi comparatum, nobisque ad tempus aliquod benigne commodatum, inter plures aliunde vix aut ne vix quidem adhuc notos Sanctos, etiam hunc dedit. Dedit autem cum Elogio prolixiori, quam alios paßim alibi reperiendos; sed absque ullo, ut ante ceteros solet, disticho, atque ultimo loco: quod argumento nobis est, post eosdem inscribi Synaxario cœpisse nomen ejus; & locum dat conjectandi, posteriorem quoque ætate fuisse, & X vel XI seculo floruisse: alius enim character temporis nullus in Elogio potest deprehendi. Ipsam quoque diuturnioris exercitationis palæstram prorsus ignoraremus, nisi nominaretur Sangaris fluvius, Sangarius aliis, ΞΑΓΑΡΙΣ in nummo Iuliæ piæ Augustæ apud Ortelium in Thesauro Geographico dictus, [ad Sangarim, fluvium Asiæ minoris, commoratus,] ac nomen istud hodieque retinens. Hic vario ab Ortu in Occasum, rursumque ab Occasu in Ortum reflexu, Phrygiam majorem percurrens, ad Peßinuntem denuo in Occasum torquetur Bithyniam irrigaturus, ac Pontum Euxinum denique ad Chelas Sinus Mariaudini subiturus. Intra hunc fluvium insulare monasterium habuit Syncleticus quidam, [& in Trajani monasterio post mortem conditus,] nescio an proprio nomine a baptismo, an vero appellativo a genere vel officio Senetario sic dictus; cui S. Athanasius junxisse se dicitur, ut immorigeros illius subditos ad observantiam exemplo verboque reduceret, sicut & fecit; & bonorum operum ac dierum plenus ibi obiit; sed inde mox translatus in propinquum Traiani monasterium, illud miraculorum suorum magnitudine ac multitudine celebrius reddidit. Manet tamen & hujus monasterii situs ignotus adhuc nobis, nisi quod in minori Phrygia, seu Mysiam majorem malis dicere, inter Chrysen & Lamponiam, Trajanopolis quædam fuerit; quo tamen non ausim referre nomenclaturam monasterii, quod a conditore potius suo nomen crediderim ex usu medii ævi accepisse. Nihilo facilius explicuerim, quæ S. Athanasio huic patria fuerit: nam Kiloyrrhitarum in elogio nominata regio, nulla nobis innotuit. Κυπαρισσιωτῶν, si scriberetur a Cyparissio Messeniæ Promontorio, [sub titulo Thaumaturgi proponitur.] Peloponnesium diceremus Sanctum fuisse: sed hæc longe quæsita, divinatio est. Dicamus ergo, quod præcipuum est, prædicto Synaxario ad hunc diem inscribi, Μνήμην τοῦ ὁσίου Πατρὸς ἡμῶν Ἀθανασίου τοῦ Θαυματουργοῦ, Memoriam Sancti Patris nostri Athanasii Thaumaturgi, sequenti Elogio explicatam.

[2] Οὗτος ὁ ἐν Ἁγίοις καὶ μέγας Ἀθανάσιος, ὁ τὴν ἐπονομαζομένην τοῦ Τραιανοῦ μονὴν τοῖς θαύμασι καταπλουτίσας, [cum longiori Elogio ex Ms. Divionensi] χώρας μὲν ἦν τῶν Κιβυῤῥαιωτῶν. Οὗτος εἰς ἡλικίαν ἐλθὼν, καὶ τὸν κόσμον βδελυξάμενος, ἐξῆλθεν εὐαγγελικῶς μονοχίτων· καὶ περιτρέχων ἐκ τόπου σἰς τόπον, καὶ ἑνώμενος πνευματικοῖς ἀνδράσιν, τὰς ἀρετὰς πάντων ἀνιμᾶτο. Συγκλητικὸς δέ τις Μοναχὸς γέγονεν, ἰδίαν μόνην ἔχων ἐν τῷ Σάγγαρι ποτάμῳ, καὶ Μοναχοὺς σκληροὺς καὶ ἀπειθεῖς· ἀκηδιάσας δὲ δι᾽ αὐτοὺς ἐξῆλθεν εἰς μακρὰν χῶραν. Τούτῳ συναντήσας, ὡς ἐκ Θεῷ πεμφθέντι αὐτῷ, καὶ προσομιλήσας, ἔλαβεν αὐτὸν, ὑποστρέψας ἐν τῇ μονῇ αὐτοῦ. Οὗτος δὲ ὁ Μακάριος, πάσης ἀρετῆς καὶ πνευματικῆς καταστάσεως ὢν πεπληρωμένος, πῆ μὲν βλεπόμενος, παρ᾽ αὐτῶν, πῆ δὲ παρακαλῶν καὶ νουθετῶν αὐτοὺς, μετέβαλεν εἰς τὸν τοῦ Θεοῦ φόβον. Αὐτὸς οὖν λαβὼν τὸ μέγα καὶ ἀγγελικὸν σχῆμα, καὶ ἱερωθεὶς, ἱερούργει, καλλιγραφῶν καὶ νηστεύων ἐὼς ἑσπέρας· καὶ πολλὰ πειρασθεὶς ὑπὸ τῶν δαιμόνων, καθαρὰν ὑπακοὴν καὶ ἐξαγόρευσιν ἔχων, ἀπαλλάγη, τῶν παθῶν γεγονὼς ἄνετος. Γράψας δὲ πλεῖστα βιβλία, τῷ Γέροντι, ἔλαβον, αὐτοῦ οἱ ὀφθαλμοί. Κλεισθεὶς δὲ τόπῳ τινὶ, ἐστενωμένος παρεκάλεσεν· Κύριε, εἰ ἐγὼ ἄξιός εἰμι, δωρῆσαί μοι τὸ φῶς ἐξ ἄρχῆς, καὶ ἄσα μὲν ὑπό σου ἐνδυναμούμενος γράφω, φαγωνται πένητες καὶ πτῶχοι. Καὶ κακωθεὶς ἐπι χρόνους κη᾽, μικρόν τι πλέον ἢ ἔλαττον, δέδωκε τοῖς πτωχοῖς, ἐκ τῶν ἐργοχείρου αὐτοῦ, νομίσματα χρυσοῦ ἐννακόσια· ἀεὶ δὲ ἀπρόἳτος ἦν, μὴ βλέπων ἠ προσομιλῶν τινι, σχωρὶς σαββάτου ἢ κυριακῇ. Εἰς γῆρας δὲ βάθυ ἐπιφθάσας, πρὸς Κύριον ἐξαπῆλθεν, ὑπὸ Ἀνδρέου καὶ Ἰωάννου τῶν Ἀποστόλων ὁδηγούμενος, ώς τις πνευματικὸς Πατὴρ καὶ ἅγιος ἐθεάσατο. Εἶδε γὰρ ἀστραπηβόλους δύο φοβεροὺς, ἐκ τῶν ἐνδωτέρων θαλάμων τοῦ Βασιλέως Κυριου ἐξελθόντας; καὶ τοὺς Ἀποστόλους προτάξαντας, αὐτὸν μὲν δι᾽ αὐτῶν ὁδηγούμενον ἀποστρέψαι, λαβεῖν δὲ ἀντ᾽ αὐτῶν τὸν Ἀθανάσιον τὴν τοῦ Τραιανοῦ μονήν. Δι᾽ ὁ καὶ παραυτικα ἀποστείλας (οὺ γὰρ μήκοθεν ἦν) εὗρεν αὐτον ἤδη τελειωθέντα. Καὶ ζῶν ὁ Μακάριος διαφόρους προῤῥήσεις ἐφθέγξατο, αἵ τινες καὶ εἰς ἔκβασιν ἦλθον καὶ μετὰ θάνατον θαύματα πολλὰ καὶ ἀναρίθμητα πεποίηκεν, εἰς δοξαν τοῦ φιλανθρόπου Θεοῦ ἡμῶν. Ἀμήν.

[3] Sanctus hic & magnus Athanasius, qui celebre Trajani monasterium miraculis suis locupletat, natus erat in regione Cibyrrhiotarum. [ut Cibyrriota natione:] Congruam autem ætatem nactus, mundumque execratus, exivit, secundum Euangelii normam, una indutus tunica; atque de loco in locum discurrens, virisque spiritualibus sese conjungens, singulorum in se transferebat virtutes. Erat porro Syncleticus quidam Monachus, proprium monasterium habens in fluvio Sangari, ibidemque Monachos asperos & immorigeros: quorum causa affectus tædio, abiit in longinquam regionem. Huic obviam factus Beatus, [qui factus ad Sangarim fl. monachus,] & eum tamquam divinitus sibi missum allocutus, excepit ipsum atque ad ejus reduxit monasterium: ipse vero, plenus omni virtute atque spirituali industria, partim suo conspectu & exemplo, partim admonitione & cohortatione adduxit effrænes illos ad Dei timorem. Dein magnum atque angelicum habitum suscipiens, & Presbyter ordinatus, sacrificabat; scribens deinde atque jejunans usque ad vesperam. Tum multipliciter tentatus a dæmonibus, perfectamque obedientiam & sui abnegationem assecutus, eo usque profecit, ut a passionibus immunis esset. Cum autem multos libros scripsisset, jam senem defecerunt oculi. Hac de causa cuidam loco inclusus, in angustia animi sic oravit: Domine, si quidem dignus sum, [diuturnæ difficilisque scriptionis pretium largitus est pauperibus.] redde mihi lumen ut a principio: & quidquid a te confortatus scripsero, mendici egenique comedant. Talem in modum multa patiens, per annos viginti octo paulo plus minusve, tradidit pauperibus de manuum suarum labore aureos nongentos. Numquam ille prodibat foras, nec videbat vel alloquebatur aliquem, nisi in Sabbato & Dominica; ad grandem vero ætatem provectus, transivit ad Dominum, ab Apostolis Andrea Joanneque deductus, quemadmodum spiritualis quidam & sanctus Pater vidit. Conspexit autem terribiles viros duos, instar fulminis coruscantes: qui ex interiori Domini Regis thalamo progressi, [visusque in obitu ab Apostolis deduci in cælum,] præcipiebant Apostolis, ut quem deducebant reducerent, & ut Trajani monasterium pro ipsis susciperet Athanasius. Igitur confestim ad eum misit: nec enim procul aberat: sed qui missi erant jam defunctum repererunt. Et hic quidem Beatus multa cum viveret prædixit, quæ suum sortita exitum sunt; post mortem vero miracula plurima atque innumera fecit, ad laudem clementissimi Dei nostri. Amen.

[4] Ex hinc colligimus Trajani monasterium, Sanctis Apostolis Andreæ & Ioanni fuisse consecratum; [postea plurimis miraculis claruit.] quibus Patronus jussus sit succedere Athanasius; & eum quidem divinitus ostensa miracula eximunt a suspicione, schismatis vel hæreseos, quibus pestibus nimium quam crebris, sub Patriarchatu Constantinopolitano viventes, etiam Monachi, laboraverunt: ipsa tamen in illo laudata Apathia (quamvis sano sensu intelligi poßit, ut non extinctas omnino & mortuas, sed mortificatas paßiones significet) phrasis medii & sequioris ævi est, familiarisque Apathistis hæreticis, qui statum cujusdam quasi Stoicæ insensibilitatis, nulli mutationi obnoxium, exercitatione virtutis longa volebant acquiri posse in hac mortali vita: in qua etiam perfectißimos quosque cum paßionibus quandoque suis luctari vult Deus, unde humiliati cognoscant ex Deo esse quidquid habent virtutis, & illi soli gloriam omnis boni debere.

DE SANCTO DAVINO,
PEREGRINO LUCÆ IN HETRURIA.

ANNO MLI.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Actorum antiquitas; cultus Sancti, etiam apud Regulares Canonicos: ecclesia S. Michaelis, in qua Corpus.

Davinus, Peregrinus Lucæ in Hetruria(S.)

AUCTORE D. P.

Quamquam Lucensis in Hetruria civitas, antiquißima & nobilißima, multos habuerit præclaros Sanctos, quorum etiam corporibus locupletatur, [Nomen hodierno Romano inscriptum,] a Cæsare Franciotti opere peculiari descriptos; nescio tamen quomodo factum sit, ut eorum nemo (nisi forte S. Paulinus Episcopus, Bellini Maurolycique Martyrologiis, & nonnullis ad Usuardum Additionibus inscriptus) in Romanæ Ecclesiæ fastis locum invenerit, usque ad Gregorii XIII Pontificatum; quo mandante, cum Romanum Martyrologium, quod solo fere Usuardi contextu definiebatur, viri quidam eruditi recognoscendum, & præcipuis cujusque nationis Sanctis augendum suscepissent; non solum is, quem dixi, Paulinus eidem adscriptus est; sed etiam pro VII Februarii, S. Richardus Rex, qui istic ex Anglia Peregrinus obierat; S. Frigidianus Episcopus, [& elogiū in Annalibus Baronii.] XVIII Martii atque Novembris; ac denique S. Davinus, Peregrinus item ex Armenia; de quo in omnibus post curatis editionibus ad hunc III Iunii sic legitur, Lucæ in Tuscia S. Davini Confessoris. Cæsar autem Baronius, qui primas omnino partes auctoritatis & eruditionis ad eam recognitionem amplificationemque attulit, necdum Cardinalis; cum Annalium suorum Tomum XI jam Purpuratus elucubraret, eorumdem annum MLI his verbis clausit, Hoc eodem anno S. Davinus Confessor, Lucæ in Hetruria moritur; insignis meritis, clarus miraculis; quem Lucenses propensiori studio colunt, plura ab eo beneficia consecuti.

[2] Hujus, inquit idem in Notis ad Martyrologium, Acta, [Damus Acta ex Codice Basilicæ Later.] ab Ecclesia Lucensi accepta, vidimus; vidimus & nos ipsa ad calcem vetustißimi Basilicæ Lateranensis Legendarii Ms. indeque accepimus transumptum, sub hoc titulo: Incipit Tractatus de vita & obitu atque miraculis B. Davini, Confessoris Christi. Sub eodem titulo similique tenore verborum, extat idem Tractatus Lucæ in Codice membraneo, apud Reverediss. D. Martinum Gigli, Decanum S. Michaelis: sed ibi, quamvis membranæ vetustiores sint, apparet character recentior, superinductus vetustiori, major minori, ut de ætate ejus nullum certum ferri judicium poßit. Interim ex ipso contextu scimus, scripta esse miracula, sicut ex relatione antiquorum virorum & maxime Catholicorum comperta & manifesta habebantur Scriptori: qui fuit ipsius ecclesiæ S. Michaelis, in qua Corpus servatur, Clericus vel Canonicus, ut patet ex num. XI, qui incipit, Quidam nostræ Ecclesiæ Canonicus. In medio prælaudati Later anensis Legendarii, unde transcripsimus illum de S. Davino Tractatum, post Acta SS. Marcellini & Petri, per rubricam, recentiori aliquantulum manu subscriptam, sic monebatur Lector: Vitam S. Davini Confessoris require in fine libri, III Nonas Junii: cujus festum devotissime consuevimus celebrare, ad instar festivitatis B. Pantaleonis, in Officio & in pulchrioribus ornamentis. Ejus Officium fit in altari S. Pantaleonis.

[3] Hinc intelligimus, quod Legendarium istud cum dicta Rubrica in medio atque additione ad finem libri, [Romam misso a Canonicis Reg. S. Pantaleonis,] missum Romam sit a Canonicis Regularibus, suburbanā S. Pantaleonis in monte Eremitico ecclesiam obtinentibus, ad suos Confrates, Lateranensem Basilicam adhuc poßidentes. Hi autem ipsam administrarunt a tempore Paschalis Papæ II & anno MCVI, usque ad Bonifacium IX & annum Christi MCCCXCI: ecclesiam vero prædictam S. Pantaleonis, sexto ab urbe milliario fundatam anno MXLIV, obtinuerunt ab Innocentio Papa II, anno MCXXXVII; uti constat ex litteris ejus, datis Indictione I Kalendis Novembris, Priori & Canonicis S. Frigidiani Lucæ, quod erat tunc primarium Ordinis monasterium. Tenuerunt autem ipsi illam usque ad annum MCCXXXIII; quando eamdem Cisterciensibus dedit Gregorius IX, ab Eugenio IV translatam ad Beneficiatos ecclesiæ Cathedralis, sicut me docuit vir Clarißimus Marius Florentinius, Francisci Mariæ, sæpe nobis memorati ac sæpius memorandi, Medici Historicique præstantißimi, utraque in facultate heres æque ac sanguinis nominisque. Ceterum præter istam ecclesiam est in ipsa urbe Lucensi alia, antiqua & prima baptismalis, primitus S. Ioannis Baptistæ, nunc S. Reparatæ dicta; intermedio vero tempore, ob corpus aut saltem caput S. Pantaleonis eo delatum, [adeoque intra an. 1137 & 1391:] etiam ab ejus nomine appellata, ut patet ex Instrumentis annorum MVII, MCXIV & MCXXXV, ab eodem Mario Florentinio mecum communicatis. Siquidem in primo dicitur ecclesia Canonica S. Pantaleonis & S. Reparatæ, quæ est fundata prope ecclesiam Domus Episcopi S. Martini; in secundo, ecclesia S. Joannis, Reparatæ & Pantaleonis; in tertio, S. Joannis Baptistæ S. Pantaleonis & Reparatæ. Hæc, sicut ab initio Canonica fuit, ita dicitur a Franciotto fuisse ab initio Prioratus: sed quod etiam fuerit Regularis, non invenio unde vel affirmem vel negem. Si fuit, esse desiit per incendium anni MCCXLII, a quo desolata jacuit usque ad annum MCCCLXXXVI, quando fuit publicitus restaurata, Prioremque accepit secularem, ex cujus successoribus Nutus, idemque Archipresbyter & Canonicus ecclesiæ Cathedralis, alterum ibi incendium circa annum MCCCCXXX accidisse testatur. Hæc autem sic deduxisse juverit, ut intelligatur; quod ipse codex, unde nobis transcripta Acta sunt, Romam missus fuit, quando Canonici Regulares adhuc ecclesiam Lateranensem, Romæ; & forensem S. Pantaleonis, in agro Lucensi tenebant.

[4] [cum ipsa scripta essent ante 1142.] Acta porro ipsa, quantum sint dicto codice vetustiora, exinde colligas; quod composita sint, cum adhuc superessent quidam (uti num. 9 dicitur) qui testabantur se vidisse & audisse miracula ad sepulcrum patrata; illud scilicet sepulcrum, quod Sancto, de communis cœmeterii terra levato, datum fuerat in ecclesia juxta altare Sanctissimi Lucæ, ex jussione & Consilio Domini Episcopi Alexandri, qui postea Romanæ præfuit Ecclesiæ, Episcopus factus cum adhuc Anselmus diceretur, anno MLVI, Pontifex autem creatus anno MLXI, ac nihilominus Lucensem retinens Episcopatum usque ad mortem, obitam anno MLXXIII; qui ideo hic ex secundo nomine vocatur Episcopus Alexander. Istam autem primam Translationem, Cujus meminit vita, & post quam facta miracula narrantur; secuta est intra primos centum circiter annos altera, in arcam marmoream & sub ipsum altare, cujus hæc Acta non meminerunt; quæ fuit effectus, vel solennis Canonizationis, siquidem aliqua celebrata est; vel novæ formæ, anno MCXLII (ut infra dicetur) in ecclesiam S. Michaelis inductæ.

[5] Civitatis quidam Lucensis scriptor, apud Florentinium in memoriis Comitissæ Mathildæ, asserit eumdem Alexandrum II, in Synodo quam Lucæ celebravit anno MLXII, die IX Decembris, canonizasse S. Davinum; quod uti non rejicit Florentinius, [Canonizatio non videtur ab Alexandro II;] ita non audet asseverare, deficientibus quibus id probet antiquis monumentis. Sed ut ille sententiam ferre non audeat, negantem tamen facile tuebitur silentium Actorum, quorum Auctor, circa finem seculi XI aut saltem ante medium seculi XII scribens, rem tam memorabilem nec ignorasse potuisset, nec prætermisisse. Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ, ex ipsis Vitæ epitomen texens, sub finem addidit, libro Ms. ecclesiæ S. Michaelis allegato, His & aliis miraculis Alexander III Pontifex Max. qui Lucensis Episcopus fuerat, permotus, Davinum in Sanctos retulisse dicitur: sed manifeste erravit Ferrarius, pro Alexandro II, qui revera Episcopus Lucensis fuit, ut diximus, supponens Alexandrum III, integro fere seculo posteriorem, utpote anno MCLIX ordinatum. Errantem Ferrarium, in allegato ejusdem Ecclesiæ Ms. & aliis, sine ulteriori examine secutus videtur fuisse Lucas Castellinus, in libro de Certitudine gloriæ Sanctorum pag. 436, Sanctorum Canonizatorum Catalogum texens. Sed error non prorsus infelix fuit, si vere de aliquo Alexandro tale quid scriptum erat. Etenim ad Canonizationes faciendas propensior Tertius, invenitur succeßive Canonizavisse Eduardum Angliæ & Canutum Daniæ Reges, Helenam item Suecam, Bernardum Claravallensem Abbatem, & Thomam Archiepiscopum Cantuariensem.

[6] [sed potius a III facta,] Idem in Franciam abiens, aut inde rediens, sicut Genuæ & Viterbii fuisse scitur, ex duobus Brevibus inde datis relatisque in 3 App. epistolarum ejus num. 4 & 8; sic potuit etiam Luca transisse, atque Canonizationem S. Davini celebrasse, etsi memoria talis transitus actusque nulla in scriptis reperiatur. Quis enim credat Ferrario aut Castellino absentibus missa Mss. quæ præsentis Florentinii & tam diu post illos scribentis, archivaq; omnia summa cum poßidentiū voluntate scrutati, [vel saltem ab alio sec. 12;] diligentiam fugerint? Interim oportet circa S. Davinum, plus aliquid factum esse, quam fuerit simplex elevatio corporis, & translatio a cœmeterio ad ecclesiam, qualem constat solius Episcopi auctoritate factam esse. Secunda autem Translatio sub altari, eo seculo quo id fieri non solebat, nisi post Canonizationem a Romano Pontifice impetratam; & separatio unius brachii, quod argento includendum extra arcam reservatum fuit, plus arguunt. Plus etiam indicat ille tam solennis & peculiaris cultus S. Davini in ecclesia forensi S. Pantaleonis; cum corpus esset in ecclesia S. Michaelis, nihil ad Canonicos Regulares, ut mox videbimus, tunc pertinente. Licet ergo certum habeam, istam secundam Translationem, [idque persuadet solennis cultus;] post conscripta Acta factam esse, adeoque Canonizationem talem non esse factam ab Alexandro II; censeo tamen quod verosimile sit, eam seculo XII permissam esse ab aliquo Romanorum Pontificum, & forte ab Alexandro III; eamque fuisse tam solennem, ut omnes diœcesis Lucensis ecclesiæ festum quotannis celebrandum assumpserint.

[7] Existimat Franciottus, prædictam S. Michaelis ecclesiam, adjunctumque ei monasterium, a sui initio usque ad seculum XIII fere dimidium, habuisse Monachos nigros Ordinis S. Benedicti; unde in antiquis chartis semper veniant sub titulo Prioratus, etiam postquam in Commendam datus locus transiit ad usus seculares, factus Palatium, in quo Anciani cum Potestate seu summo Prætore commorabantur; donec anno MCCCLXX novum Palatium conderetur, & prius ad S. Michaelis ecclesiam Potestati soli relinqueretur. Verum Franciotto, ista scribenti, debuit excidisse e memoria, quod in hisce S. Davini Actis legerat, & Italice reddiderat, de Canonico hujus ecclesiæ, digitum ex incorrupto corpore auferre conato, cum id adhuc in suo sepulcro contineretur. Si enim id ipse cogitasset, dixisset haud dubie, saltem tunc cum Lucam venit S. Davinus, ibique obiit, Canonicos seculares ista in Parochia fuisse.

[8] [non apud Regulares,] His qui Regulares succeßisse putat Gabriel Pennottus, in generali Historia Ordinis Canonici lib. 2 cap. 20 num. 9, nullo alio nititur fundamento, quam interpolata Iacobi Philippi Bergomensis Chronica. cum supplemento, secundum editionem Parisinam anni 1535; ubi ad annum MCX longa interjicitur parenthesis, de Canonicorum Regularium monasteriis, tunc per S. Rufum in Hetruria & maxime in urbe Luca erectis, in quibus & ista S. Michaelis de Platea videtur numerari; & aliæ ferme Parochiales ecclesiæ omnes urbis illius, suppositæ dicuntur fuisse hujus sancti viri Rufi regulari disciplinæ. Sed parenthesis ista, æque ac alia plurima sublestæ fidei, deest in genuina editione Bergomensis, Brixiæ curata anno 1475: nec potuit ignorasse Pennottus, in litteris Cælestini II atque Eugenii III, ecclesiam S. Michaelis haud nominari. Quod autem post illos aliquando illuc inducti sint Regulares, [sed seculares:] nulla auctoritate probatur. Si ergo illic antiquitus Monachi Benedictini fuerunt (ut est verosimile) qui paulatim defecerint, succedentibus in eorum locum Clericis secularibus; ejusmodi mutatio facta est diu ante seculum XIII.

[9] Sub idem tamen tempus quo Regularium disciplina tantopere efflorescebat, [sub quibut an. 1142 restaurata ecclesia;] cœperint etiam illi ad meliorem vivendi normam pia æmulatione suscitari. Nam ecclesia sub eisdem renovata fuit, & in hanc quam modo habet formam reducta anno MCXLII, uti ex veteri ibidem inscriptione testatur Franciottus. Vix autem dubito, quin id successerit, eleëmosynis, ad novi Patroni Davini honorem oblatis, vehementer promoventibus opus; multumque eo conferente, felicißimo tunc statu Reipublicæ, ad magnam paulatim potentiam assurgentis. Etenim cum Henricus IV, anno MLXXXIX, [sed eorum ædibus in Palatium versis] urbem absolvisset ab onere Palatii & Hospitii Imperialis, ubi Marchiones Tusciæ atque iis subordinati Comites auctoritate Regia judicia exercebant; cœpit paulatim ipsa sese ad libertatem erigere, suoque arbitrio regi. Id quod initium habuisse videtur sub materno ac pio Comitissæ Mathildis dominatu: quando quidem ea adhuc vivente cœperint vicini Florentini Potestatem habere, Imperiali assensu electum, idemque de Lucensibus dicat eorum historicus Nicolaus Tuccius, in Mss. nobis a Florentinio indicatis. Et Anciani quidem prædicti in veteri Imperiali Palatio conventus haud dubie suos habebant, isto XII ac sequenti seculo: [pene toti defecerunt;] sed cum illud ruinosum fortaßis & angustius esset, aut etiam loco minus commodo (nec enim scitur ubi fuerit) & Monasterium S. Michaelis, ipso in foro situm, magna sui parte vacaret; cœperunt illud Potestas & Anciani pro Palatio habere, Consilium autem majus in ipsa ecclesia cogere; uti constat ex Actibus a Franciotto allegatis.

[10] Interim, sicut flaccescente, inter pacis prospera & bellorum adversa, religione sequentium temporum, multum deceßisse debuit de rerum sacrarum ista in ecclesia cultu; [licet Decanus ibi institutus sit anno 1519,] sic etiam videtur defluxisse numerus & disciplina Canonicorum: de quibus nunc dicere sufficit, quod constet ex tertiæ Translationis historia, infra danda, quod, cum anno MDXLVI S. Davini tumba aperiretur, ecclesia illa habuerit, sicut etiamnum habet, pro Commendatario Priore Decanū. Hunc enim Franciottus docet, auctoritate Leonis X anno MDXIX istic ordinatum, cum novem Canonicis aliisque Clericis, idque cum jam Canonici aut omnes aut pene omnes defecissent: quandoquidem ex scripturis publicis doceri poßit, quod LX annis prius quam Decanatus institueretur, idem locus traditus fuerit, quibusdam Fratribus Ordinis S. Augustini. Et hi verosimiliter fuerint ex Regularibus S. Frigidiani: neque enim Eremitæ Augustiniani, [ubi ante annos 60 fuerant aliqui Augustiniani.] apud Herreram aliosve, quidquam istic sibi juris fuisse prætendunt. Et hoc occasionem dederit Interpolatori supplementi Chronicarum, isto præcise tempore scribenti, Regularium Ordini ecclesiam illam adscribendi; quamquam non absolute; velut quæ ab anno MCVII talis fuerit; sed quatenus præsumitur probatum, quod tales tunc fuerint multæ in Hetruria, ac præsertim Lucæ; ea quippe in urbe, inquit, sunt in primis S. Frigidiani & S. Michaelis de Platea; & extra, a Bosco & aliæ duæ, uno sub capite, scilicet a S. Frigidiani Priore gubernatæ.

ACTA
Auctore Anonymo supparis ævi.
ex Ms. Basilicæ Lateranensis, Luca Romam allato.

Davinus, Peregrinus Lucæ in Hetruria (S.)

BHL Number: 2114

EX MS.

CAPUT I.
Adventus & obitus Lucæ: elevatio corporis.

[1] [Ex relatu certorum testium scitur,] Ad laudem & gloriam Domini nostri Jesu Christi, qui est mirabilis & gloriosus in Sanctis; ad ædificationem legentium & audientium, compendiose descripsimus vitam, cum virtutibus miraculorum, quæ Dominus noster Jesus Christus, per famulum suum Davinum, in ecclesia B. Michaëlis Archangeli, quæ dicitur ad Forum, in civitate Lucana, multis indiciis dignatus est operari; sicut, relatione antiquorum virorum & maxime Catholicorum, nobis comperta & manifesta habentur.

[2] a Hic denique vir Dei Armeniæ b partibus extitit oriundus, nobilique prosapia exortus, magnisque divitiæ facultatibus ditatus & sublimatus.] Sed cum ab ineunte juventutis ætate in Dei servitio devote perseveraret, [Armenum Davinum, venditis omnibus,] audiens illud Domini mandatum; ad divitem ejusdem Domini ore prolatum, Si vis perfectus esse, Vade & vende omnia quæ habes, & da pauperibus, & veni sequere me, & habebis thesaurum in cælo. [Luc. 6, 20] Ardore itaque sancti Spiritus inflammatus, vendidit omnia quæ ad se pertinebant, & hilariter pauperibus distribuit in hoc seculo, [ut Domini mandatum impleret] essetque de numero illorum, de quibus dicitur, Beati pauperes Spiritu, quoniam ipsorum est Regnum cælorum. [Mat. 5, 3] Cumque ita jam esset nudatus omni gloria & pompa seculi, fecit, sicut Dominus dicit in Euangelio; Qui vult venire post me, [peregrinari cœpisse;] abneget semetipsum, & tollat Crucem suam, & sequatur me. [Mat. 16, 24] Tollens itaque Crucem Domini, hoc modo secutus est Dominum Redemptorem. Reliquit omnes suos carissimos parentes & affines, cum omni familia & patria sua, & peregre profectus est.

[3] In qua utique peregrinatione, David eximium Prophetarum, iste Beatus Davinus actu & opere imitatus est. Sicut enim David pugnavit, & dimicavit Goliam, & contra Philistæos quos devicit & superavit; sic iste Davinus Sanctus, ope divina succinctus & corroboratus, Goliam, videlicet diabolum & Philistheos, id est suos ministros, devicit & conculcavit, cum omnibus vitiis & hujus seculi concupiscentiis. Assiduis namque vigiliis & orationibus [intentus, erat] offerens Domino hostiam immaculatam & Deo placentem; jejuniis vero & abstinentiis ita maceravit corpus suum, ut sine omni querela verus Dei cultor viveret in Christo: cui illud eloquium divinum veraciter potest aptari: Ecce homo sine querela c, verus Dei cultor, abstinens se ab omni opere malo & permanens in innocentia sua. [& Roma euntem ad S. Iacobum] His ergo virtutibus ornatus & redimitus, cum jam sepulcrum Domini, & alia loca sancta ardentissime & diutissime visitasset, pervenit ad limina Apostolorum Petri & Pauli. Cumque ipsa, & alia multa quæ Romæ habentur insignia & venerabilia loca, flagranti desiderio circuisset, & devote perlustrasset; tandem ad limina B. Jacobi Apostoli, qui in partibus Galliciæ mirifice est collocatus, magno flagravit pervenire desiderio, & magno ardore animi sancta ipsa invisere loca.

[4] [Lucæ hospitatum juxta Parochiam S. Michaelis;] Magno ergo desiderio commovens se a partibus urbis Romæ, ad unam Tusciæ civitatem, quæ Luca dicitur, fulgens inter alias civitates Tusciæ, accidit d pervenire. Cumque ad illam pervenisset, hospitatus est in domo cujusdam nobilissimæ matronæ, quæ Atha vocabatur, quæ fuit de parochia & vicinia B. Michaëlis Archangeli, quæ dicitur e ad-Forum. Cumque per aliquot dies apud eam maneret, & ille vir Dei solito more in sedulis orationibus, & vigiliis perseveraret, & quotidianis jejuniis corpus suum maceraret; [morboque correptum] ita ut ter in hebdomada, exceptis solennibus diebus, pane & aqua contentus esset; intellexit eum prædicta matrona Spiritu sancto repletum. Cumque inibi per aliquot tempus infirmitate gravatus maneret, & illa circa eum plurima beneficia exhiberet; jam ille Dei famulus morti se sentiens approquinquare, obitus sui diem prædictæ indicavit matronæ. [3 Junii, ut prædixerat, obiisse,] Adveniente itaque die, videlicet tertio nonas Junii f, in eodem horæ momento, sicut prædixerat, animam reddidit Deo, cælo gaudente prædictaque matrona valde mœrente.

[5] Igitur illa, dum cognovit spiritum prophetiæ eum habere, [quia] sicut prædixerat evenit; obsequium circa venerabile corpus ejus cum Sacerdotibus fideliter peragens, [super cujus sepulcrum transire solita mulier sanguine fluens.] more solito circa prædictam ecclesiam B. Michaëlis, summa cum devotione honorifice sepelivit. Cumque per aliquantum tempus in eodem loco quiesceret, & viri & mulieres super sepulcrum ejus indecenter pergerent; contigit ut quædam mulier, a fluxu sanguinis diu detenta & nimium fatigata, super sepulcrum deambularet, & frequenter sederet. Quod cum sæpe faceret, apparuit ei per visum famulus Dei Davinus; sibi interdicendo prædicens, ne amplius super ejus sepulcrum pergeret ac sederet: attamen, [Sancto sibi apparente sanatur,] divina annuente clementia ejusque intercessionibus, ab illa ægritudine est liberata. Quæ vigilans a somno, immensas gratias egit Domino; & omnibus tam manifestum declaravit miraculum. Quare statim in ecclesiam pergens, votum vovit Domino & omnibus Sanctis ejus, quod amplius non pergeret, nec sederet super sepulcrum ejus: sed toto tempore vitæ suæ melius observaret & veneraretur, quod & factum est.

[6] Per idem ergo fere tempus, vitis miræ pulcritudinis exoritur super sepulcrum ejus; ut appareret, quantus & qualis vir ille fuisset, [ibidem vitis renascitur, ægris salutifera:] & quia gratus & acceptabilis Deo extitisset: de cujus vitis fructu sumentes multi male habentes, statim, per gratiam Dei & merita B. Davini, jucundam meruerunt adipisci sanitatem. Insuper etiam nocturnis temporibus, incensum Angelicis manibus præparatum, super sepulcrum ejus assidue ardere videbatur. [& noctu invisibili manu adoletur incensum:] Quod Clerici & vicini illius loci videntes, & audientes tanta & tam magna mirabilia, magno timore percussi, reverentiam circa sepulcrum ejus magnifice cœperunt exhibere. Et dum hoc sedulo agerent, factum est, ut hæc tanta miracula ad aures Domini Episcopi g Alexandri devenirent, qui postea Romanæ & Apostolicæ prefuit Ecclesiæ. [ideoque jubente Episcopo corpus defertur ad altare S. Lucæ.] Ex cujus jussione & consilio, cum summo honore elevaverunt Corpus ejus de sepulcro, & in ecclesia B. Michaelis Archangeli juxta altare sanctissimi Lucæ, in quadam Capella a Domino h [N.] parata, ipsum honorifice i collocaverunt.

Annotata require post Caput sequens.

CAPUT II.
Miracula ad sepulcrum defuncti patrata.

[7] Post aliquantum igitur tempus, quædam mulier, prædictæ matronæ cubicularis, [Ad sepulcrum liberatur energumena,] quæ illius infirmitati nimium compassa fuit, & ei fideliter deservivit; accidit, ut in secunda feria surrectionis Domini nostri Jesu Christi arrepta a dæmonio vexaretur. Cumque in tam præclaræ festivitatis die, super hujusmodi eventu, virorum ac mulierum maxima fieret perturbatio; Sacerdotibus intervenientibus tulerunt eamdem mulierem, & eam in ecclesia B. Michaëlis statuerunt ante corpus illius. Itaque dum a dæmonis vexatione nimium discerpta, semiviva, & quasi in extasi posita [jaceret]; affuit per visum supradictus famulus Dei Davinus, confortans eam & dicens: Constans esto in fide Christi, & noli timere: tantum accede ad sepulcrum meum, & in nomine Domini Jesu Christi mei, liberaberis. Cumque illa expergefacta surgeret, Sacerdotibus sibi astantibus, famulum Dei sibi adfuisse & locutum esse, narravit; & quomodo, & qualiter eam hortaretur, indicavit. At illi læti effecti, gratiasque Deo agentes, summa cum devotione ad sepulcrum ejus accedentes, divina annuente clementia, est liberata.

[8] Alio etiam tempore, quidam nobilissimus vir, cujus filius oppressus moriebatur, dum Deo & famulo suo Davino pro filio suo votum voveret; [Curantur moribundus,] mox de aqua, qua manus ejus lota fuerat, bibit, & sanus effectus est. In eodem quoque tempore, dum quidam peregrinus, surdus & mutus, venisset ad ecclesiam B. Michaelis Archangeli, pro appetenda eleëmosyna, & videret magnam multitudinem populi circa sepulcrum ejus, cum cereis & lampadibus adstare; cœpit ipse surdus & mutus venerabiliter permanere, & mente qua poterat humiliter exorare Deum. [surdus & mutus;] Cumque singulis diebus hoc frequenter faceret, evenit, per gratiam Dei nostri liberatoris, ut & auditum reciperet & loquelam. Pro tanto itaque bono, quod Deus illi surdo, & muto per intercessionem Beati Davini impendit, ipse talem recompensationem reddidit Deo & Davino servo suo. Quam diu enim supervixit, a servitio illius ecclesiæ & B. Davini non discessit, mundando pavimentum illius ecclesiæ, & lampadas accencendo, & assiduis vigiliis & orationibus circa sepulcrum ejus perseverando. [cæcus,] Quidam etiam juvenis, lumine oculorum privatus, dum ad sepulcrum ejus cæcus veniret; mox ut de aqua, qua manus viri Dei fuerat lota, oculi ejus sunt limiti; Dei nutu desiderabilem visum recepit. [& cæca,] Quædam autem puella, cum per plures annos lumine oculorum privata, nimium molesta maneret, Domini misericordiam implorando; ad sepulcrum viri Dei pergens, dum prædicta aqua oculi ejus linirentur, Christi pietate annuente, visum recepit.

[9] Alio quoque tempore, quædam etiam mulier hujus civitatis a fluxu sanguinis nimium detenta, [sanguine fluens,] & jam fere in exitu posita mortis; memoriæ tradens confessa est, prædictum sanctum virum aliam quamdam mulierem ab eadem ægritudine liberasse. Cumque parentes & consanguinei ejus hoc audissent, læti effecti, sperantes & confidentes de ejus sanitate, statim ad sepulcrum viri Dei magna cum devotione pergentes, pannum quo corpus ejus tegebatur tollentes, [& energumena:] & ad eam quantocius redeuntes, super illam pannum imposuerunt: quæ statim, mira Dei gratia, effecta est sana. Alio quoque tempore, quædam mulier ejusdem loci, quæ Imilia vocabatur, arrepta a dæmonio acriter vexari cœpit: quam ut in ecclesiam duxerunt, & eam ad sepulcrum viri Dei statuerunt, ad laudem Domini nostri Jesu-Christi & B. Davini Confessoris meritis, continuo cum magno stridore cœpit evomere phlegma mixtum cum sanguine, in modum scarabii k; & mira omnipotentis Dei gratia continuo est liberata. [de quibus testantur qui viderunt & audiverunt;] Adhuc etiam supersunt quidam, qui de quodam cæco ob eo illuminato, & de quodam surdo & muto ab eo curato, de prædicta etiam muliere ab eo liberata, testantur se vidisse, & audisse, & hæc quæ modo diximus, & alia multa. De quibus multis, ne prolixitas miraculorum tædium generaret, pauca sunt ponenda.

[10] [uti etiam de paralytico sanato,] Illi iidem ipsi, qui adhuc supersunt, referunt, quod quidam paralyticus, omnibus membris dissolutus, cum multo tempore adductus ante sepulcrum viri Dei adstaret; mirum in modum cœpit surgere, & magna voce clamare & dicere, Deo gratias, quia liberavit me Dominus per hunc servum suum Davinum. Qui multo tempore in ecclesia stetit, & in tantum quam potuit Domino, & illi ecclesiæ studuit servire, omnibus manifestando & declarando hoc manifestum miraculum. Quidam etiam nobilis vir nostræ civitatis, dum acutis febribus acriter vexaretur, & a medicis de vita desperaretur; consilio quorumdam virorum, qui nimium de ejus morte contristabantur, ex eo quod se ad invicem unice diligerent, eum adduxerunt ante sepulcrum viri Dei. Votum vero, pro ipso infirmo & carissimo amico, [febribus curatis,] faciebant Domino & Beatissimo Davino Confessori suo, ut si Deus meritis Beatissimi Davini vitam illi concederet, quod sepulcrum ejus honorifice coeperiret mirabili pallio, quod Deo offerret & illi Sancto. Qui statim, per gratiam Dei, somnum cœpit habere; &, antequam de ecclesia exiret, sanitate recuperata propriis pedibus ad domum repedavit.

[11] Quidam etiam Canonicus nostræ ecclesiæ, cum tot & tanta miracula audisset & vidisset, [& punito Canonico digitum auferre conato.] cupiens aliquid de ejus Reliquiis habere; intempesta nocte surrexit, & ad sepulcrum ejus clam pergens, statim aperuit, & digitum ejus nisus est auferre. Sed cum prædictum digitum apprehendisset, subito mira Dei potentia apprehensus est & ipse. Cumque Clerici & laici, qui ad Matutinum venerant, eum ita reperissent; cœperunt admirari, & eum increpare cur ita maneret. Ille, nimium erubescendo & maxime timendo, confessus est reatum suum. Convenientes itaque Clerici & maxima multitudo populi (cum adhuc non poterat liberari, neque absolvi) cœperunt summa cum devotione litanias & orationes facere Deo, ut non secundum sua delicta faceret, sed, per merita Beatissimi Davini Confessoris sui, eum dignaretur liberare & absolvere; & sic, per gratiam Dei nostri liberatoris, & magna instantia precum populi Clericorumque omnium, liberatus est a periculo tantæ præsumptionis. l

[12] Hæc autem scripta sunt, ad declarandam & manifestandam sanctitatem & bonitatem hujus tam sancti & optimi viri Dei; [Epilogus primus] ut audientes & imitantes vitam & sanctitatem ipsius, gloriam & beatitudinem cum ipso mereamur habere in cælis; sempiternis etiam gaudiis fruentes, Dei laudes perenniter cum electis suis resonare valeamus. Hactenus Lucensis Codex apud S. Michaelis Decanum, in quo originalem fortaßis, vetustiorem certe characterem, [& secundus:] recentiori super inducto renovatum, dixi: Lateranensis vero Codicis scriptor, conclusionem paucioribus verbis comprehensam, prolixiori phrasi alicubi exornatam reperiens, ipsam maluit geminare, quam quod invenerat prætermittere: itaque in dicto Lateranensi Codice sic insuper legitur. Hæc & alia (ut prædiximus) multa & maxima miracula operatus est Dominus per famulum suum Davinum: sed hæc scripta sunt ad gloriam & laudem omnipotentis Dei; qui sane mirabilis est in Sanctis suis; & ad honorem Beati Davini Confessoris sui, ut cognoscamus & credamus, quantus & qualis ipse vir Domini fuerit, [cum adhortatione ad festum rite colendum.] & ut ejus sacratissimi obitus diem, qui fuit tertio Nonas Junii, devotissime, & cum maxima reverentia, celebremus ac honoremus; ut ejus meritis atque piissimis intercessionibus mereamur adipisci præmium, a Jesu Christo Domino ac Redemptore nostro promissum; nec non cum ipso Beatissimo Davino Confessore in gloria sempiterna regnare: per Dominum nostrum Jesum Christum, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit, & regnat Deus in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA D. P.

a Hic deesse aliquid patet ex sequentis paragraphi initio hujusmodi, Sed cum abeunte &c. defectum supplevi ex Lucensi membrana, veteri illa quidem, sed recentiori manu innovata; ac porro similes supplere conabor, inter [ ].

b Ita Franciottus & omnes ceteri; haud dubie quin ex illo quem sequimur textu.

c Elogium hoc usurpat Ecclesia in I Responsorio ad 3 Nocturnum de communi Confess. non Pontificis.

d Franciottus advenisse eum ait an. 1050, circa Maji finem.

e Vulgo San Michele in Piazza, ubi Franciottus, de dicta ecclesia agens pag. 585, Hospitalia fuisse ait, unum pro pauperibus peregrinis, quod etiamnum superest, & ubi S. Davinus exceptus fuit; alterum pro infirmis, quod sub titulo misericordiæ an. 1297 translatum est ad regionem urbis. a porta S: Donati nuncupatam, ubi est ecclesia S. Lucæ.

f Anno, ut Lucenses volunt, 1051, quando dies 3 Iunii incidit in feriam 2, quæ sequitur Dominicam 2 post Pentecosten.

g Franciottus eadem miracula prius recognita fuisse ait a Ioanne Episc. Lucensi; quem pag. 601 sedisse ait ab anno 1026 usque 1058; interimque fatetur pro anno 1033 Ottonem Episcopum inveniri: Ughellus, Ottonem istum prætermittit; qui si revera tunc sedisse probetur, cogemur duos Ioannes, unum ante, alium post Ottonem, admittere: Ioanni vero succeßit Anselmus, hic ex posteriori nomine dictus Alexander, anno, non 1085 (ut vult Franciottus) sed 1056; idque probatur ab Ughello tom. 5 ex elocatione ab eo signata 1057, 9 Kal, Apr. Indict. 10.

h Hic omnino deest nomen vel ipsiusmet Episcopi, vel alterius, cujus sumptibus aut capella illa primum extructa fuit, aut aptata ad corpus Sancti excipiendum. In Ms. Lucensi pro Capella legitur Capsula.

i Franciottus primam Translationem ad ecclesiam, cum secunda sub altari manifeste confundens, addit collocatum corpus intra arcam figlinam, & hanc inclusam fuisse intra aliam marmoream, honestam atque decentem, in altari S. Lucæ, apposita exterius inscriptione, quæ indicaret ibi esse corpus S. Davini. Verum ex num. 9 & 11 manifeste apparet, quod sola figlina fuerit in principio adhibita, & quidem talis quæ facile posset aperiri ac claudi.

k Scarabius, videtur poni pro Scarabeo; sed quomodo hoc nomen usurpetur pro phlegmate sanguinolento, necdum divino.

l Credibile est hinc sumptam occasionem faciendæ marmoreæ arcæ, de qua infra.

EPITAPHIUM
Arcæ marmoreæ incisum antiquitus.

Davinus, Peregrinus Lucæ in Hetruria (S.)

Ut Confessorum sit perpes vita tuorum.
      Efficis, ex meritis, o bone Christe, piis.
In quibus emeritus jacet hic pius ecce Davinus,
      Adveniens Lucam partibus Armeniæ.
Hic studuit vitæ miracula condere mille,
      Nam claudis gressum, lumina restituit.
Sic hujuscemodi curatos reddidit ægros;
      Dimittensque solum, transiit inde polum.
Post mundi fluctus abiit nullus ubi luctus,
      Invenit ac requiem, gaudet habere diem.
Femina, mas orat, quo morbo quique laborat;
      Flectitur hic Sanctus; fit, dat ut ipse, salus.

His versibus insculpta erat Arca marmorea, figlinam continens; utque versus essent conspicui magis, litteræ fuerunt auro illitæ: sed in Translatione arcæ ad altare, de qua mox, placuit illius auctori eosdem versus, quia forte displicebat simplicitas styli, subducere oculis & parieti ipsos admovere, itaque alterum latus purum ab omni titulo exhibere conspicuum; quo factum est, ut Franciottus nesciverit, in altero latere Epitaphium delitescere. Cum autem anno MDCXLI facienda esset ultima seu quinta translatio, vidit & transcripsit Epitaphium senior Florentinius, ex cujus schedis a filio submißis ipsum supra dedi. Tempus arcæ figlinæ in marmoream conclusæ, sive secundæ translationis, me latet: hanc interim, vel forte primam, credo a Carthusianis Bruxellensibus in suis ad Usuardum additamentis, sed perperam scripto nomine, ad XX Maji notatam his verbis, Translatio S. Davini in civitate Lucensi.

APPENDIX
De tertia, quarta, & quinta translatione.

Davinus, Peregrinus Lucæ in Hetruria(S.)

AUCTORE D. P.

[13] Post primam sacri corporis Transsationem, qua illud ex cæmeterio in ecclesiam; ac deinde, [An. 1547 inventum corpus fere integrum,] post Acta scripta, in marmoream arcam compositum fuit, quæ secunda Translatio censeri potest; tertia dici debebit, ea quam suggerit Codex Lucensis, jam aliquoties nominatus: qui, descriptis iisdem Actis, minori atque recentiori charactere exhibet id quod sequitur: Ad perpetuam rei memoriam, mentibus legentium inhæreat infixumque sit, qualiter quinto kalendas Augusti, anno a Virginis partu MDXLVII, ad effectum ut altare & capella S. Davini melius ornaretur, fuit ejus sepulcrum necessario a suo loco depositum & apertum; ejusque sanctum cadaver inventum, existens in arca terrea decocta, in alia marmorea interclusa integraque existente, cum capite desicco, dentibusque integris, parumper labiis nareque corrosis; cosciæ, genua, crura, cum pede sinistro integra cum pelle, at carne tantum desicca: cetera autem corporis membra unita, carne & pelle tantum deficientia, cum brachio sinistro integro; dextero paulo post ejus mortem amoto, quod argento ornatum quotidie ostenditur in ecclesia. Tria linteamina, [tectum linteis tribus.] mirabile visu! integra reperta, bonitate candidoque colore, ac si dicta fere die fuissent ibi apposita. Primum videlicet de lino, brachiorum duorum, unius vero latitudinis, quod ipsius caput tegebat. Secundum erat de taffetta, ut vulgo dicitur, candido, longitudinis brachiorum quatuor, latitudinis vero brachii unius, quod totum corpus desuper tegebat extensum. Tertium vero, de lino desuper, prædictæ longitudinis ejusdemque latitudinis, quod totum corpus similiter cooperiebat, cum Cruce rubea in medio depicta: tabulaque lignea desuper tegebatur arca. Erant in prædicta arca palmæ, candelæ (ut creditur) benedictæ, quatuor baculi lignei, de medio brachio pro quolibet, & una parva crocia: nihil corrosa, scilicet sane & salde in omni ipsorum parte apparebant.

[14] Quod sanctum cadaver, uti decebat ornatum, III Idus Septembris MDXLVII, [translatumque 11 Sept.] in dicta arca prædictisque cum linteaminibus & rebus, pro quinque horis, in ecclesia, ut publice videretur, collocatum fuit. Ac res visu mirabilis pulcraque fuit, quanta fidelium turba, quaque religione, ad tale pium divinumque spectaculum, in ipsa die confluxerunt. Dicta die, hora XXIII, dictum sanctum cadaver, cum omnibus antedictis suis inventis ornamentis & rebus, nil addito, nil diminuto, prout inventum ita coopertum fuit, honorificeque in sua duplici arca reconditum, suoque altari ut cernitur collocatum; tunc in ecclesia S. Michaelis Silvestro Gilio Lucensi, Decano II, residente. Eadem Italice narrans Franciottus, prædicti Silvestri mandato totam rem actam ait, & qui in Memoria prædicta vocantur lignei baculi, eos inter se coaptatos docet, integrare formam & mensuram scipionis, peregrinantibus apti, a quibus nunc abest prædicta crocia, sive ansula ferrea; qualis paßim in talibus cernitur, & unde ejusmodi peregrini plerumque appensam cucurbitulam vel scutellam ferunt, aut quid simile. Inferior quoque pars excavata, ostentat vestigium ferreæ cuspidis, qua præmuniebatur baculus, quæque nunc etiam deest. [cum pariter servato baculo & pileo.] De brachio denique seorsim servato indicat, quod in die ipsius Sancti festo exponitur una cum quodam ejus galero, ad morem patriæ facto, & per tot secula mirabiliter conservato: qui pariter offertur populo, certatim ad osculum dandum accurrenti; de quo etiam Philippus Ferrarius in Notis ad hunc diem ita scribens. Asservatur in memorata ecclesia Davini pileus, qui capiti ægrotantium impositus, vel auferre malum vel levare solet.

[15] [Idem factum an. 1592 3 Sept.] Rursus in prædicto Codice, iterumque alio charactere, hæc leguntur: Die III Septembris MDXCII, Illustris & Reverendiss. Martinus Gilius idem fecit, quod supra fuit factum; & invenit in capsa d. B. Davini eadem quæ fuerunt inventa, ut supra dicitur: & fuit sepulcrum a suo loco remotum, & repositum in altare majus d. ecclesiæ. Et d. corpus in sua capsa de die fuit positum in medio d. ecclesiæ, ubi stetit per horas sex ad minus de mane: & dictus Reverendiss. D. Decanus Missam pontificalem more solito celebravit: qua finita, fuit corpus repositum supradicto loco: & de his sunt testes multi Religiosi, & præcipue ego Joannes Baptista Stephani, in d. ecclesia Clericus Seminarii, qui hæc verba scripsi manu propria. Quibus similiter Italice relatis, rursum addit Franciottus: [& ad majus altare delatum corpus,] Habetur autem ex traditione majorum, quod omni anno consueverit ex Armenia venire turma peregrinorum, ad Sanctum suum gentilem devote venerandum: cumque huc venisset quidam nationis istius Episcopus; post salutatum corpus sacrum, ingressus sacristiam, poposcit librum de vita & miraculis Sancti; eidemque litteris, primum Armenis, deinde Italicis, utroque idiomate subscripsit: Davinus, ad S. Jacobum peregrinus, obiit Lucæ, vivusque ac mortuus multa fecit miracula: erat autem natione Armenus: Ego Joannes Episcopus Armenus scripsi prædicta verba, anno MDXCVI, [an. 1596 atque 1610 ab Armenis honoratur,] die XVI Julii, in sacristia S. Michaelis. Qui nobis prædicta authentica describenda curavit Illustriss. Marius Florentinius, simul etiam exhibuit iis adjunctam, & a Franciotto omissam attestationem hanc: Ego Jacobus Pinelli præsens fui, quando suprad. Episcopus præmissa scripsit; itemque translationi factæ a capella, quæ est ad ingressum portæ S. Luciæ, ubi nunc est confessionale D. Deccani, ad majus altare.

[16] Librum suum vulgavit Franciottus MDCXIII; quod autem sequitur, triennio ante gestum, sic idem describit; Cum anno MDCX Roma rediret Comes Saffi de Arabia ex Armenia, missus illuc a Rege Persarum, contra Turcas auxilia postulante; & Lucam veniens magno cum honore exceptus fuisset; interrogavit ubinam requiesceret Sanctus suus gentilis, ostendendo se pridem de eo scire, quod Lucæ sepultus haberetur. [Armenum Davinum esse persuasis;] Ductus ergo fuit ad ecclesiam S. Michaelis cum suo comitatu, affirmans Armenum natione fuisse; idemque affirmant quidam Sacerdotes Armeni, nunc Romæ commorantes. Hactenus Franciottus, cujus indicium de patria Sancti, vulgatæ apud Lucenses traditioni innixum, tanto fidentius secutus sum, Actorum nobis Romæ descriptorum manifestum hiatum supplens ex Lucensi, licet multo recentioris characteris ecgrapho; quod præsumere licuerit, eadem verba vetustiori quoque charactere ipsa in membrana sic fuisse expressa, & unius librarii socordiam ab alio accuratiori fideliter esse suppletam: consequenter autem præsumere licuit, quod, Armenum Davinum fuisse, habitum sit ex ipsiusmet Sancti ore proprio, lingua, vel habitu, ab iisdem qui viventi hospitium, mortuo dederunt sepulturam.

[17] [certiori, ut præsumere licet fundamento, quñ quo creditur Armenus S. Servatius'] Quod si præsumptio talis scientiæ, velut ab olim habitæ, licet valde rationabilis videatur, non satis in veritate fundata esset; vereri cogerer, ne eidem innixa determinatio provinciæ, ex qua Sanctus advenit, ruinosa etiam sit, ac similis ei, qua Trajectenses nostri in Belgio persuaderi sibi siverunt circa annum DCCCCXL, suum S. Servatium, cujus Acta illustravimus XIII Maji, fuisse in Armenia natum, filium Emiu, filii Eliud, fratris S. Elisabethæ, ex qua natus in Judæa est S. Joannes Baptista; atque adeo, ut hunc in tertio, sic illum in quarto gradu fuisse Christi Domini consanguineum. Sed quid exemplum tam longe accerso? cum Lucæ habeamus S. Frigidianum Episcopum; de quo cum antea nihil sciretur, præter id quod de eo S. Gregorius Papa scripserat lib. 3 Dialog. c.9 (sicuti de S. Servatio nihil sciebatur, nisi quæ de eo tradiderat S. Greg. Turonensis) venit Lucam Hibernus aliquis, Ultoniæque in Hibernia Regis filium Frigidianum asserens, aptavit eidē Acta S. Finniani sive Finbarri, Magbilensis apud suos Episcopi; qualia nunc paßim in vetustis Legendariis extant Lucæ & alibi. Sic autem semel assumpta de S. Davino opinatio, tam facile pios. Armenos inducere postea potuit, ut annuam peregrinationem ad ejus corpus visendum instituerent; [& Hibernus S. Frigidianus.] quam simili ex errore factum esse docuimus, ad Historiam Elevationis S. Symeonis, Treveris sub Archiepiscopo Poppone defuncti, ut ad ipsius Popponis eadem in ecclesia elevati tumulum quotannis venerabunde accederent Dani, persuasi ipsum fuisse suæ gentis Apostolum, quia ejusdem nominis, sed illo longe senior alius, Sleswicensis Episcopus, fidem apud ipsos prædicaverat. Suspicionem autem circa Davinum auget ipsum ejus nomen, non magis Armenicum, quam nomen Frigidiani Hibernicum sit; utpote diminutivum Italicum nominis David, sicut Tobiam Juniorem dici Tobinum a Papiensibus vidimus X Maji, agentes de S. Iobo; cujus & utriusque Tobiæ corpora apud se fuisse, illi dicunt. Verum Davini nomen potuit Sancto ascititium fuisse, causa latendi; sicut multi peregre solent mutato nomine appellari; atque ita illud nihil officit quo minus vere Armenus fuerit.

[18] Sed his in transitu dictis, venio ad ultimam S. Davini translationem, de qua impressum Italicum hæc narrat. Anno MDCXLVI D. Ignatius Gigli, in præsentiarum Decanus, augendæ populari pietati divinæque gloriæ amplificandæ intentus, [An. 1646 corpus veste peregrini induitur,] denuo deponi Sanctum jussit ab altari majori, ubi oculis devotorum suorum absconditus manebat; & corpus reperit eodem prorsus in statu, quo illud repererant antecessores sui; legitimeque recognitum statuit eodem loco reponendum; cum hoc discrimine; quod corpus, antea nudum in arca, indueretur habitu peregrini; & quæ figlina fuerat, cypressina fieret, telaque auro texta operiretur; atque marmoreæ arcæ reddita, per transparentem in ea crystallum, satiaret oculos pie contemplari cupientium. Figlinam autem prædictam infirmis prodesse voluit idem D. Decanus, ponendo eam ad portam majorem ecclesiæ, unde omnes libarent aquam, consueto ritu benedictam; eodem cum successu, quo manui ejus superfusa olim aqua, moribundum puerum servavit in vivis. Quidni enim virtutem, [& in arcam cypressinam] quam hæc momentaneo contactu attraxit, participaverit illa, tot annis custos integri corporis? Id ut perenni constaret memoria, sculptus in marmore, litteris auro inductis, hic titulus supra prædictam figlinam est. Vas hoc fictile, unde nunc aqua infirmis pie ministratur, thesaurum corporis S. Davini, Alexandri II Pont. Max. opera annos DLXXXV servavit; donec Ignatius Gilius Decanus, augendæ pietati intentus, in hunc usum hic inserendum commisit anno MDCXLVII. [figlina ad usum aquæ benedictæ translata] Hæc observare potui Ego Franciscus Maria Florentinius, die XV Julii MDCXLVI, & raptim annotare: quod cum excuset ille, licere mihi credidi ex temporalem phrasim nonnihil concinniorem reddere; sicut ipse facturus fuerat, si prælo aptare voluisset testimonium suum, privatæ dumtaxat memoriæ scriptum.

[19] Huic actui præsens idem Florentinius senior, non solum curavit ad lucem reducere Epitaphium, pluribus jam annis occultatum sicut illud supra exhibui; sed etiam totius corporis tunc inspecti statum studio peculiari observavit, & litteris consignatum reliquit, in hæc fere verba compositis: Corpus hujus Sancti integrum est quoad ossa, [Illud accurate describens Florentinius,] ac præcipue caput; sed multis in locis exucca omnino apparet caro; solisq; musculis ac pelle servatis, formam præstinam utcumque retinet. Deest ex brachiis alterum, femurque item dexterum, atque pes unus. Cranium superne nudatum, futuræ coronalis loco, vestigium retinet profundi ictus; fortasse ligone impacti, cum fossores operam darent refodiendo corpori, cujus nihil se reperturos credebant præter nuda ossa; retecto autem integro præter spem capite, cautius porro processerint in reliqua terra amovenda, & sic remanserit salvum corpus: quod licet lapsu temporis passum sit alterationis aliquid; apparuerunt tamen, etiam post annos ferme sexcentos, ut scribit Florentinius ipso in capite, oculi cum eorum tunicis, sed exiccati: nares, non consumptæ, sed forte in prima sepultura, terre incumbentis pondere depresse & exiccate; [notat grande vulnus inflictum capiti,] superius labium, fere consumptum, quo fit ut dentes omnes appareant: sed labium inferius prorsus integrum est, cum mento & dextera precipue gena: dextera item auris depressa, sed integra: talis denique est facies tota, ut iis quibus notus vivus fuit, si adessent, forsitan etiam mortuus agnosceretur: capilli tamen & barba nusquam apparent.

[20] [membrorum singulorum statum,] Guttur & circumjacentes partes integre sunt. Dexter cubitus cum manu, in theca argentea seorsim conditus, circa sui medium & ad exteriorem manus partem carne vestitur; uti & index digitus, adhuc integer. In interiori autem manus parte, apparent capita musculorum, qui tendones vocantur; quemadmodum etiam in manu altera: desunt vero in ambabus manibus digiti aliquot, per indiscretam forsitan devotionem avulsi. Qui supersunt integri in dextera duo, & minimus in sinistra, recurvi sunt: non quemadmodum solent incurvari morientibus, sed quasi in actu manus elevantis ad orandum, vel aliquid iisdem comprehendentis. Redolet totum corpus & capsa odore grato, non tamen molli, nec aromatico, sed ignoto: similisque omnino odor est brachii, in theca argentea adeo pridem reclusi, in quem certissime percipere merui, [mirum omnium odorem,] peccator licet indignus, cum super nudam carnem ipsum oscularer. Corporis statura grandis, major etiam salva proportione mensura est capitis, respondens magno illi purpuero pileo, qui fidelium capitibus imponitur quotannis, & in nullo hactenus invenitur attritus. Eadem in arca præter alia quædam reperta sunt fragmenta linearum ac sericarum vestium, auro intextarum, præsertim pars manicæ holoserice auro striatæ: pannus item sericeus levis & albus instratus corpori; [aliaque nonnulla,] & alter instar lintei sepulcralis ex serico, pluribus coloribus variegato. Baculus quoque viatorius interius cavus, in quatuor aut quinque divisus partes, quæ conjungi ad invicem poterant; infimæ vero dudum inhæsisse potuit cuspis ferrea, ad gestantis tutelam. Denique crus ligneum, longitudinis cubitalis, miræ alicujus curationis testimonium.

[21] [29 Julii exponitur in altari spectabile corpus:] Redeo ad Italici impreßi contextum, audiendi Florentinii causa interpolatum. Die, ut ibi dicitur XXIX Julii eademque Dominica, comparuit in ecclesia sacrum corpus, supra majus altare, intra crystallinam capsam, nubibus artificiose contextis & Angelorum inter eas volantium choro circumdatam; quorum etiam duo, ad utrumque latus positi, incensum offerre videbantur; quasi iterantes thurificationis obsequium, quod primo ejus tumulo olim detulerant. His accedebat copia ingens ardentium cereorum, atque per crystallos illas in corda civium transfundebat radios merissimæ devotionis. Ecclesiæ formosa facies, novis autem nunc ornamentis splendide exculta, excitabat prætereuntes ad interioris ornatus spectandi desiderium: qui sane tantus fuit, [cantatur ante illud Missa,] quantum tali occasione poterant magnificentia religioque conferre. Nec deerant inter artificiosas picturas, paris eruditionis elogia, Latinis sententiis ingeniose expressa, ad quædam illustriora Sancti miracula explicanda. Interim aderat Missæ solennioris hora: ad quam comparuerunt Excellentissimi Domini urbis Rectores, cum ea pietate atque devotione erga Sanctum, quæ huic Reipublicæ propria semper fuit, suppliciter invitati rogatique a Decano; qui vestitus Episcopaliter eamdem Missam cantavit, concinentibus quatuor musicorum peritissimorum choris.

[22] Sequenti die, decantatis pari solennitate Vesperis, circumlatum per civitatem processionaliter fuit sacrum corpus, in eadem crystallina arca: cui gestandæ, præter designatos ad id Sacerdotes nobiliores, [& die 20 ipsum deportatur in processione.] operam suam humerosque commodarunt Domini quidam mercatores Armeni, qui ab eodem D. Decano admoniti, Liburno huc venerant ad duodecim, cum suo Consule D. Antonio Borgii, eodemque cum devotionis affectu, cum quo majores sui fuerant soliti ejusdem secum gentis Sanctum revereri. Ipsis quoque delatus fuit honor portandi supra corpus gloriosissimum baldachini: quo in ministerio non minus ædificabant animos spectantium civium, quam ipsi ore habituque præferebant insignem ac cordialem pietatem. Iidem denique, generosa liberalitate, [comitantibus a Liburno mercatoribus Armenis;] obtulerunt centum quadraginta libras ceræ; magnaque cum satisfactione dimissi, reliquerunt chirographum, manibus suis litterisque Armeniis signatum, de summa scutorum ducentorum, quibus fabricaretur lampas, arsura continuo ante Sanctum. Frequentia concurrentis undique populi fuit ex majoribus, quæ unquam hoc seculo visæ in hac civitate fuerunt. Quæ autem hac occasione miracula per. S. Davinum patrata, quæ divinitus gratiæ collatæ sint pie ipsum invocantibus, etsi multa fuerint, reverenti tamen occultantur silentio, quoad usque secundum sacros Ecclesiæ ritus examinata fuerint & approbata.

[23] Huc facit, quod in prælaudato Codice recentißime adscriptum Italicis verbis est, in hunc sensum. Jesus Maria. Die XXX Julii, MDCXLVI Lucæ. Nos infrascripti, Armenis Italicisque characteribus, dicimus, [prout ipsimet suis chirographis testatum reliquerunt,] quod nuper preterito die interfuerimus functioni & translationi processionaliter factæ gloriosissimi S. Davini, Armeni ac gentilis nostri; & sufficienter ac plene eum ut talem agnoverimus, atq; ab Illustriss. & Reverendiss. D. Ignatio Giglii, Decano meritissimo, simus cum summa benevolentia & honorificentia permissi manus admovere portando, tam gloriosissimo corpori, quam baldechino. Gratias autem agimus primum divinæ Majestati, deinde ipsimet Sancto, quod inspiraverint præd. Illustriss. ac Reverendiss. Domino, ut nobis pro majori parte cognita facerent miracula, per eumdem Sanctum patrata: pro quorum cognitione obligatos credimus non solum nos, sed etiam alios quoscumque gentis nostræ homines, qui vel Liburni vel alibi existentes, propter occupationes suas huc accedere non potuerunt, nobis autem mediantibus eadem sunt cognituri; universam patriam nostram, ac gentem quaquaversum diffusam. Amen. Sequuntur deinde subscriptiones Armenæ, ac postea Italicæ, hoc modo.

Ego Coggia Zaffar, Coggiæ Sinani, de Sisi in Oriente prope Aleppum, affirmo.
Ego Bairam Cilibi, Coggiæ Mapsciæ, de Chissaria Orientis, affirmo.
Ego Coggia Budache, Catergiolis, de Chiffearia Orientis, affirmo.
Ego Jacobus Cilibi, Coggiæ Varicamesciæ, de Ingurbi Orientis, affirmo.
Ego Coggia Alexander, Coggiæ Carsaris, de Torrit, affirmo.
Ego Coggia Bagori, Usumi Jaramosi, de Chissaria, affirmo.
Ego Coggia Ponos, Bogosi, de Smirna, affirmo.
Ego Joannes, Coggiæ Moratti, de Smirna, affirmo.
Ego Matthias Liorgius, de Smirna, affirmo.
Ego Antonius qu. Petri Borgii Florentinus, tamquam Consul nationis Armenæ Orientalis, omnia affirmo, & transtuli in linguam Italicam ex Armena præmissa duodecim nomina: vidi & interfui, die & loco prædictis, ac mea manu propria me subscripsi.
��Antonius Borghii prædictus.

[24] [Armenæ & Latina lingua,] Prostant etiam alia nomina Armena, cum translatione in Italicam linguam modo sequenti.

Coggia Serchis, Aslami, ex Vor vicino Persiæ.
Coggia Aslam, Pauli Borcosis de Chaisseria.
Coggia Esai Mussos, Noschevanori.
Coggia Marias, Lechdi, de Vam.

Hi venerunt simul cum Domino Alexandro, Coggiæ Corsaris de Toratt supradicto, ad videndum corpus gloriosi S. Davini, die XXII Octobris anni MDCXLVI: venerunt autem ad id expresse Liburno

Ignatius Gigli Decanus Lucensis.

In his vox Coggia titulus proprius est Mercatoribus, utpote Divitem significans Armenis.

[25] Redeo ad Franciottum; superest enim aliquid quod notem in imagine Sancti, quam ligneæ incisam tabellæ præmittit Vitæ a se excusæ, sicut & aliis Sanctorum Lucensium Vitis suam præmittit imaginem. Repræsentat illa senem grandævum, magna macie ac barba prolixa, talari indutum tuncia & pallio largo, cum largiori in capite galero, [Imago Sancti apud Franciottum] ex quo ad utrumque tempus pendet prolixa ac larga infula, superne vero eidem cernitur assuta alterius materiæ Crux, qualis fere est Equitum Hierosolymitanorum S. Ioannis, sive (ut modo vocantur) Melitensium; quæ Crux ad extremum usque limbum protracta, totam galeri superficiem pervadit, in ejus ferme modum, quo mihi in Euchologio Iacobi Goar pag. 113 repræsentatur Joannes Beccus, Constantinopolitanus Patriarch, is qui anno MCCLXXVII celebrata Synodo schisma damnavit, & in suscepta semel veritate Catholicæ unitatis constans, [speciem habet Episcopi senis,] sub Andronico schismatico cedere dignitate maluit, anno MCCLXXXIV, ac libertate carere, mortuus in carcere, quam ad vomitum regredi. Eam utriusque galeri similitudinem ut melius concipias, Lector, utramque imaginem conjunctim sculptam hic intuere. Hæc videns, & credens antiquam aliquam ac veram S. Davini effigiem Franciotto præluxisse, [sed illam falsi argues coram visum corpus] vehementer falleris, facileque suspicaberis, grandævum omnino venisse & obiisse Davinum, fortaßis etiam fuisse gentis suæ Episcopum. Verum tantisper suspende animum, & inspice veram delineationem corporis quadamtenus integri, sicut ipsum accuratißime delineatum nobis misit junior Florentinius, & quale illud vidi ego anno MDCLXI. Fallor enim, nisi mecum judices, videre te juvenis robusti cadaver, & quidem adhuc imberbis: tum vero, sicut præsens habitus nihil sacrum facit opinari; sic nec in veteri quidquam tale apparuisse docebit forma pilei, quem Sanctus Lucam attulit, ubi etiamnum servatur, [cum pileo.] qualem hic intra arcam ad pedes feci appendi, vulgarem plane ac laicum.

[26] Hanc delineationem comitabatur epistola, quæ merito claudet præsentem Appendicem, [Illud an. 1689 inspectum denuo,] testis hodierni status, in quo sanctum corpus monstrari solet. Die V Junii hujus anni MDCLXXXIX, diligenter perlustravi corpus S. Davini, adstante Reverendiss. D. Martino Giglio ejusdē ecclesie Decano (diceres Gigliorum familiæ, quasi a principio, obstrictum Decanatum istum esse, hic enim jam quartus nobis occurrit) & coram eruditissimo Canonico Arneo Saminiatio; animadvertique, repositum esse in cupressina arca (quæ aliam marmoream implet, altare constituentem) attalico & rubro serico intus ornata, atque ex anteriori parte pellucidis Venetis crystallis clausa; quibus superinducitur cortina ex tela, argento & serico cæruleo contexta, deinde mobilibus ex ligno inaurato cancellis occluditur arca. Indutum est corpus tunica brevi, serico pertenui ianthino seu violaceo. Circa humeros & pectus penula, non scortea, sed sericea, superponitur vesti, more perigrinantium concinnatæ, ejusdem serici & coloris: cujus sinistro lateri adhæret concha marina, ut sæpe portare solent, ex S. Jacobi Gallæci æde reduces peregrini. Crura ac pedes caligis ex textili serico periampelino vestiuntur. [rursus accuratissime describitur:] Amictorium, floribus variegatis acu pictum, collaris vice pendet ex collo; lamella quoque aurea, sericeo appensa filo, Crucifixi imaginem præseferens, fortassis alicujus devoti viri munus. Circa lumbos cinctum est corpus baltheo holoserico flammei coloris. Caput tegitur capitio ex serico villoso purpureo, & sustinetur duobus pulvillis ex opere attalico, quorum superius albi coloris, inferius violacei est. Longitudo baculi viatorii, ex ligno obsoleto intus excavato, septem circiter palmorum est; corporis vero, ut nunc jacet in arca, non plusquam octo. Quod cum mirarer, memor scripsisse patrem, proceram viro staturam fuisse; deprehendi tibiarum ossa fuisse nonnihil decurtata, quia longitudinem majoris altaris excedens venerabile corpus, alias intra ipsum non poterat apte collocari: quis autem scit, an eadem, pene dixerim barbara pietate, non fuerit ex spina dorsi sublatum aliquid: quod etiam affirmant duo adhuc superstites Canonici; iisque adstipulatur mensura figlinæ arcæ plusquam trium ulnarum, quam credibile est fuisse corpori proportionatam.

[28] [cum rebus pariter in arca servatis.] In supradicta arca, alia quædam arcula, serico & auro ornata conspicitur, crystallis circumsepta, in qua servari puto antiqua vertium fragmenta & cetera, quæ ante novum ornatum sacrum corpus cooperiebant. Huic proximum vas crystallinum positum est. Capitium quod extra arcam servatur & ostenditur, ex lana confectum est, inconsutile & villosum coloris rubri. Ne autem in aliquo contradicere patri videatur filius, & missa ab eo delineatio discrepare ab illius relatione; ex posteriori ad me missa epistola adnoto sequentia verba: Quando pater meus calamo notavit que legisti num. 19 & 20, cubitus quidem dexter cum manu servabatur in theca argentea, atque in festivitate S. Davini ostendebatur populo, eidemque ad osculum porrigebatur: sed quando sacrum corpus elegantioribus, ut dixi, vestibus ornatum fuit, omnium venerationi publice exponendum, ac deinceps etiam particularibus quibusdam occasionibus offerendum visui honoratiorum personarum, id devote postulantium; manus cum osse cubiti suo loco reposita, & argenteis filamentis tenuioribus ad reliquum brachium alligata fuit; solumque radius cubiti minor in dicta argentea theca remansit, & sic in prædicti Sancti festivitate solus nunc exponi solet.

[29] Arca figlina, in qua primitus corpus Sancti jacuit, ejus quam supra dixi longitudinis, posita est ad dexterum latus januæ majoris, servaturque in honore, exterius Carrariensibus marmoribus, at ferrea, [Ipsa arca figlina cui usui nunc serviat.] sed inaurata circum crate præcincta: & die festo ipsius Sancti impletur aqua, quæ devote petentibus potanda porrigitur. Ipsi vero arcæ imminet desuper marmorea tabula, litteris aureis in hunc modum relata: Vas hoc fictile, unde nunc aqua infirmis pie ministratur, thesaurum corporis S. Davini, Alexandri II Pontificis Maximi opera, annos DLXXXV servavit; donec Ignatius Giglius Decanus, augendæ pietati intentus, in hunc usum hic inserendum commisit, anno Domini MDCXLVII.

DE S. ADAMO CONFESSORE,
GULIONISII IN ITALIA APUD SAMNITES.

ANNO MCII.

[Praefatio]

Adamus, Galionisii, in Italia(S.)

G. H.

Guilliniacum nobile castellum, mille passibus a Phiterno, millibus octo a mari, his ipsis verbis descripsit Leander Albertus in Sammitibus, quibus illud attribuit: [Gulionisii] Cluverius vero aliique, Samnii populis Firentanis, Verum fluvius, ad quē situm ipsum castrum est, non Phiternus, sed litteris transpositus Tifernus, vulgo nunc Biferno appellatur. Est autem in divisione regni Neapolitani per provincias, Capitanatæ inserta, regiunculæ in confiniis Comitatus Molisini, ubi castellum Guilliniacum, in Mappis Geographicis Guglionisi, & infra Gulionisium vocatur.

[2] Colitur hoc in loco festum S. Adami tertia Iunii, cujus sacrum corpus ista die reconditum fuit in ecclesia Dei Genitricis Mariæ, [cultus sacer.] anno millesimo centesimo secundo: quod ante depositum fuerat in ecclesia S. Pauli prope civitatem Potatiensem, si recte descriptum nomen est, ut infra dicetur.

[3] Historia translationis accurate descripta fuit a viro erudito, [Historiæ translationis ex Ms.] cui mox primam de Adamo visionem enarratam ipse num. 2 affirmat. Eam Historiam reperimus Neapoli anno MDCLXI, apud Reverendos Patres Clericos Regulares, in Collectione Antonii Caraccioli tomo 2 Variorum; eamque curavit nobis describendam Scipio Paulucius Societatis Iesu Sacerdos, ibidem nostris studiis addictißimus, & apud dictos Clericos Regulares valde gratiosus, dum viveret.

HISTORIA TRANSLATIONIS,
Auctore Teste contemporaneo.
Ex Ms. Neapolitano Anton. Caraccioli.

Adamus, Galionisii, in Italia (S.)

BHL Number: 0068

EX MS.

[1] Fuit Vir quidam religiosus, Benedictus nomine, timore Domini atque amore repletus, qui animum suum, [Benedictus Lesinæ visione monetur,] & voluntatem circa divina præcepta libenter exercebat, & plura venerabilia Sanctorum loca per singulos annos devote requirebat. Accidit autem, ut festum beatissimorum Martyrum a Primiani & fratrum ejus, ut mos est ab Ecclesia annuntiarent. Ipse hoc audiens, gaudens & exultans, ad tantæ festivitatis venerationem se præparavit: atque honeste b Lesinam & veneranter perrexit. At homo ille cum ibi esset, soporis gravitas illum arripuit, & clara quædam Angelica visio sibi facta est, clamans & dicens; Benedicte, vobis a Deo gratia prædestinata est: vult ipse Deus, qui orbem universum regit & salvat, ut Beatus Adam, Confessor suus, de cetero vestri fiat adjutor. Est quidam locus prope civitatem c Betatiensem, quasi unum milliarium aut plus, ubi est B. Pauli Apostoli ecclesia, [ut curet corpus S. Adami transferri Gulionisiū] in qua supradicti Christi Confessoris Corpus jam per plurima tempora reconditum fuit: nunc autem superna voluntate constitutum est, ut ejus sanctæ Reliquiæ apud Gulionisium deferantur, quatenus illius sanctitatis fama satis accrescat. Et hoc dicto ab aspectu ipsius Angelus Domini ablatus est. Tunc homo Dei a somno evigilans, de visione perterritus, scrutabatur in corde, ac mirabatur in animo valde, quia numquam de Sancto isto aliquid audierat. Surgens autem, laudem Deo ac Martyribus Sanctis agens, iter arripuit, & ad patriam reversus est.

[2] Post itineris reversionem, ea quæ ab ipso operata sunt nobis convenit enarrare. [altera visione monitus,] Deo Omnipotenti semper gratias referebat, & jejuniis, orationibus, vigiliisque die noctuque vacabat, ut in opere suo a Deo mereretur auxilium. Angelus autem Domini secundo apparuit ei in somnis dicens: Benedicte, nunc surge festinanter, & fac quod facturus es: cum omnia possibilia sint apud Deum, potens est vobis præbere auxilium. Hoc dicto ab oculis ejus disparuit: ipse vero mox evigilans, & in corde hoc valde præcogitans, de lectulo suo festine surrexit, & per totam noctem usque ad mane orabat, Deumque laudabat, quia illum de hac re certiorem reddidit. Statim vero sphæra ingens, terris lucem proferens, est facta clara dies. Vocavit ad se puerum, & iter cepit ad ecclesiam supradictam Pauli Apostoli. [ad ecclesiam S. Pauli accedit:] Et cum pervenisset ad locum, foras ante januam stetit: intus enim clausa erat, introireque non valebat. Cum autem ibi moratus esset, præ nimio æstu maximoque labore juxta murum sedens, obdormivit: ipso enim dormiente quidam infantulus venit, & ecclesiæ januam aperuit, & introivit. Tunc vir Dei a somno excitatus ostium apertum invenit, & ingressus vir Dei, & in oratione permanens, ut ostenderet illud, scrutabatur quod per Angelum ei nuntiatum fuit: orationem complens, sursumque aspiciens, vota cerea ibi pendentia prospexit. Hoc viso ivit ad puerum, dixitque ad eum: O bone puer, indica mihi, quomodo ista vota hic pendent. Qui ait ad eum: Ideo talia sunt hic vota, quoniam Corpus gloriosi Christi Confessoris Adæ hoc requiescit in loco. [& reverenter visitato loculo.] Dixitque vir Dei ad eum: Dilecte mi, ut illuc conducas me, te deprecor: quoniam gloriosum Corpus adorare volo. Tunc puer ille duxit secum virum Dei; & ambulans perrexit ad locum, ubi sanctissimum Corpus jacebat, & indicavit ei. In illa hora homo Dei procidens, fusis præ gaudio lacrymis, Dominum rogabat; totumque osculans loculum, munus, in Dei sanctissimique Corporis honorem, ibi prægrande offerebat.

[3] Postquam vero peractum est hoc, debitas laudes, gratiasque Deo omnipotenti agens, exultans & lætus ab ecclesia exiens, & puerum suum, quem secum attulerat, advocans, reversus est ad domum suam, unde venerat. Cum autem sero domum venisset; totam noctem, cogitans quid agere debebat, duxit insomnem: & quia dictum Propheticum audivit, [post noctes aliquot in oratione traductas,] Media nocte surgebam ad confitendum tibi, per singulas noctes de strato suo surgebat, & ad ecclesiam Deum exoraturus pergebat: ipsa enim nocte corde & corpore evigilans, numquam ab oratione cessavit. [Ps. 118, 62] Altera vero die valde mane ad ecclesiam Dei Genitricis perrexit. Tunc ille appropians ad Archipresbyterum dictæ Ecclesiæ, Albertum nomine, clam locutus est, dixitque illi: Domine, vestram benignitatem deprecari nitor, [rem indicat Archipresbytero:] ut vestras aures meis accomodetis verbis: Arcanum quoddam mihi peccatori per Angelicam visionem revelatum est, vestræque paternitati pandere volo omnia, quæ vidi per visionem Angelicam apud d Lesinam: & qualiter vidit loculum illum, ubi sancti Confessoris Christi Corpus jacebat, ipsi Archipresbytero ostendit.

[4] [qui consilio cum variis inito,] Archipresbyter hoc audiens, nimis gavisus est: intraque se quid inde agere posset cogitans, clam ad se præclaros ac sacræ religionis tres instructos convocavit Presbyteros, atque per ordinem sibi revelata secreta illis enarravit. Tunc ad invicem consiliati sunt, aliosque homines bonæ conscientiæ atque prudentiæ usque ad numerum duodenum in hac adhibuerunt revelatione. Congregatis vero in Ecclesia, qui ad illud bonum perficiendum opus aderant, cum illis erat Dominus, operabaturque ipso dicente: Ubi sunt duo vel tres congregati in nomine meo, in medio illorum sum. [Mat. 13, 20] Tunc sapienter consilium statuerunt, diemque, in quo Deo favente iter arripere volebant, decreverunt. Die autem constituta venientes duodecim omnes ad Ecclesiam, Matutinale officium recitaverunt, & postea insimul jejunium in die illa decreverunt implere, ut eos Deus in jejuniis, vigiliis, [& assumptis armatis,] orationibus ac eleëmosynis adjuvaret. Advesperascente die alios prudentes viros, armisque fortissimos, ad hoc arduum opus plus quam sexaginta conjunxerunt: ac clam dictum est illis, ut in nocte proxima foras cum armis caute exirent; Et certesciatis, quia opus Domini operari volumus. Cum sero autem advenisset, & nox totam terram obtexisset caligine; tunc omnes illi viri, qui vocati fuerant, surrexerunt; armataque manu ex hac civitate egressi sunt, juxtaque eum, qui e Asinaticus dicitur, invicem sunt congregati torrentem. Cum autem ibi convenissent, Archipresbyter elevans vocem dixit: Fratres, & filii carissimi, notum vobis facio, quoniam Dominus omnipotens hoc præcepit, [accedit ad locum:] ut devoto animo ad B. Apostoli Pauli Ecclesiam pergamus; & Christi Confessoris Adam corpus, quod ibi manet, Dei adjutorio nobiscum deferamus. Ecce vir Dei adest, qui mihi hoc dedit verbum: Tunc homo ille in medio eorum stetit, & omnia per Angelum sibi revelata per ordinem enarravit. Audientes hæc omnes, in terram se prostraverunt; Dominumque, [& explicata coram iis visione,] ut de incepto opere ad bonam possint pervenire consummationem, deprecaverunt. In illa hora omnes ab oratione surgentes, rectoque itinere pergentes, ad loculum illum, quem eorum desiderabat animus, pervenerunt.

[5] Alii deforis remanserunt, ut viam armatis custodirent manubiis, [pertectum ab his apertum] ne aliquis in eorum offensionem adventare possit. Non tantum autem in armis, quantum in Christi adjutorio confidebant. Alii vero ad ecclesiam perrexerunt; faciemque in terra ponentes, lacrymisque Deum deprecabantur, ut eis auxilium præberet. Oratione completa levaverunt se, ac ecclesiam circumdederunt, & sursum per murum ascenderunt, ab unoque latere tectum aperuerunt. Hoc acto quidam, Joannes Falconus nomine, intus descendit, laternam ferens, januamque omnibus, qui foris erant patefecit. [ingressi Presbyteri] Tunc in ecclesiam sancti Presbyteri & Religiosi viri intraverunt, alii vero deforis permanserunt, & orantes toto deprecabant corde. Introëuntibus autem illis, ad illum ubi S. Adæ jacebat corpus loculum, multis cum precibus lacrymisque perrexerunt: & cito illud quærentes, Domino adjuvante invenerunt: apertoque loculo, sanctissimum est repertum corpus. Tunc gaudio magno exultantes, magno fletu Dominum glorificabant de omnibus, quæ apparuerant. Tunc unus ex his toto corde oravit, & dixit: Domine Deus omnipotens, [corpus inventum] universæ creaturæ Creator atque Gubernator, qui voluisti, ut tuorum Sanctorum corpora de loco ad locum translata essent; ideo tuam deprecamur clementiam, ut nos adjuvare & custodire digneris, ut tua adjuvante gratia, sine aliquo impedimento, & absque aliqua offensione, ad propria redire possimus. Hoc dicto omnes se inclinaverunt, & genu flexo aspexerunt, & gloriosum Corpus viderunt, [involvunt sindone,] & amplexantes illud osculati sunt, & magna lætitia ac veneratione in sindone munda involverunt. Videntes vero sanctissimi Confessores vestimenta sacra, quæ ibi posita erant, insimul cum ipsis Reliquiis, in velamine illo honeste ac reverenter posuerunt. Illis hoc in Ecclesia facientibus, omnes homines illius loci, tanti soporis gravitas Dei virtute opprimebat, quod nullus a somno se excitaret.

[6] Tunc quidam bonus Sacerdos præclarum ac nitidum velum, quod intra suas occultabat ulnas, libenter suscepit, & de tali pondere lætus nimis exultabat; & sic omnes supernæ Majestati gratias referentes, de Ecclesia egressi sunt. [ipsumque efferunt, cælo sereno,] Cum igitur corpus sanctissimi Christi Confessoris Adæ levabatur, tanta per totum aërem erat serenitas, quod nulla ibi videbatur nubecula. Illis vero de ecclesia egredientibus, illico maxima de cælo a Domino in loco illo largita est pluvia, ut tum per soporis gravitatem, tum etiam propter pluviæ inundationem, ad nostrum detrimentum homo surgere posset nullus. A Domino factum est hoc, & fuit mirabile in oculis nostris, [commode mox in pluviam verso.] quod non solum homines, verum etiam & canes, qui in circuitu ecclesiæ ipsa nocte jacebant, & latrare solebant in nocte, contra gloriosum corpus deferentes insurgere latrando nolebant. Continuo autem omnes, foris in custodia stantes, coadunati sunt, & cantantes gratias cælesti Domino referebant. Quibus peractis iter inchoantes, cum gratiarum actione suaviter redierunt.

[7] Factum est autem cum non multum longe ab illo loco discesserant, & ecce facta est tanta aëris serenitas, ut nubes aliqua ab ipsis minime videri poterat. [Solennique pompa] Et quia Dominus prosperum iter illis ostenderat, exultantes & gaudentes reversi sunt. Qui ante quam in hanc civitatem ingrederentur, apud ecclesiam S. Luciæ commorati sunt, & illic statim ad eos pervenit nuntius. Quo audito illi absque mora, omnes Sacerdotes & Clerici, ac cives Gulionisii congregati sunt, cumque lacrymis & processionibus illis obviam exierunt; [condunt in ecclesia S. Mariæ] illudque sanctissimum corpus, cum hymnis & canticis ac orationibus, in civitatem introduxerunt & in ecclesia Dei Genitricis Mariæ cum veneratione maxima recondiderunt. Hoc autem adimpletum fuit sub anno ab Incarnatione Domini nostri Jesu Christi millesimo centesimo secundo, [anno 1102:] decima Indictione, mense Junii: die tertio intrante.

[8] [ubi claret miraculis.] Præterea multa mirabilia & beneficia, per ipsius intercessionem, a Domino Jesu Christo operata sunt: multi cæci illuminati sunt, surdi & claudi ad pristinos sanitatis status redierunt, & multi a dæmonum vexatione oppressi liberati sunt. Alii multi ex diversis infirmitatibus detenti pristinæ sanitati redditi sunt. Igitur in ejus laudibus omnes astantes rogo ut debite venerentur eum, cujus intercessione his & in futuro adjuventur, ipso adjuvante, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat in secula seculorum. Amen.

ANNOTATA G. H.

a Ecgraphum quidem nostrum habet nomen Primianii: sed reposui Primiani, nihil dubitans quin hic agatur de illo Martyre Lesinensi, de quo & Alexandro, Firmiano & Tellario, fortaßis fratribus, egimus 28 Aprilis: eo enim die coluntur Neapoli, quod ad hanc urbem Lesina eorum Reliquiæ tunc fuerint translatæ.

b Lesina urbs Capitanatæ in regno Neapolitano Episcopalisad lacum cognominem, non procul a mari Adriatico, de qua egimus 9 Februarii ad Vitam SS. Sabini & Eunomii Episcoporum; & 10 Februarii, agendo de S. Paschasio Abbate: quorum trium Sanctorum Reliquiæ etiam Neapolim sunt translatæ,

c Hunc locum, a Gulionisio haud procul dißitum, ostendit: ratio itineris infra descripti at nomen jam mutatum apparet, & a montano situ videtur appellari, uti Mons Iscarus, Mons Gilliani, & Mons Galliochius.

d De hoc loco supra egimus.

e Torrens, aut is, qui mox in Tifernum influit, & est inter Gulionisium & Montem Iscarum; aut torrens Asinaticus, qui videtur Leandro Alberto amnis Asinella dici, Aprutium & Capitanatam disterminans; quod viris in vicinia eruditis definiendum relinquimus.

DE S. OLIVA VIRGINE,
ANAGNIÆ IN LATIO APUD HERNICOS.

Sylloge de cultu & Actis.

Oliva Virgo, Anagniæ in Italia(S.)

G. H.

Anagnia, urbs Episcopalis provinciæ Romanæ, immediate Sanctæ Sedi subjecta, olim Hernicorum inter Latinos antiquißimorum caput, creditur jam inde ab Apostolorum temporibus lumen Euangelii accepisse, ob quod palma martyrii coronatam celebrant S. Secundinam Virginem XV Ianuarii; [Memoria in Fastis] ad quem diem nonnulla ejus Acta ex Vita S. Magni Episcopi Tranensis & Ferrarii Catalogo dedimus; postea assecuti prolixa alia nec non lectiones proprii Officii, quæ proferemus in Supplemento Ianuarii. Numerantur etiam inter Sanctas Anagninas SS. Aurelia & Neomisia Virgines, quarum memoria est Tabulis Romani Martyrologii adscripta ad diem XXV Septembris. Præterea, quod huc spectat in Cathedrali Ecclesia, Deiparæ Virgini Annuntiatæ consecrata, uti scribit Ughellus tom. I. Sancta Oliva Virgo tumulata servatur: cujus festum hac tertia die Iunii habetur celebre, etiam Martyrologio Romano inscriptum: aliqua autem Reliquia servari creditur Monasterii Westphaliæ, apud nostræ Societatis Patres, in una lipsanothecarum summæ aræ impositarum.

[2] Acta ejus duplicia, hactenus inedita, Romæ anno MDCLXI, nacti sumus; antiquiora & breviora una, ex Ms. Cajetani; alia variis circumstantiis amplificata atque in Lectiones novem distributa transcripsimus, sicut ea in collectione Antonii Gallonii, in Bibiliotheca Vallicellana Patrum Congregationis Oratorii, [Vita duplex ex Ms.] asservantur Tomo littera M signato. Sed prima sunt imperfecta, nullamque faciunt mortis mentionem. Lectiones vero sic inchoantur. Tempore illo, postposita superstitione idolorum, & per Dei nutum ecclesiastica crescente religione, fuit in Campaniæ provincia Virgo quædam nobilis &c. quod quidem videtur seculum aliquod tertio quartove proximum indicare, sed per meram conjecturam; unde non magni id facimus. Philippus Ferrarius, in Catalogo Sanctorum Italiæ, compendium Vitæ habet; & narrata ultima visione, concludit his verbis: Visaque cælesti luce obdormivit in Domino tertio Nonas Junii, quasi nihil aliud desideraretur. Meminit ejusdem Silvanus Razzius tomo 3 Illustrium feminarum: & Nicolaus Brautius Episcopus Sarsinæ, in Martyrologio Poëtico hoc eam versu honorat:

Mammillis, tentata, stylos infixit acutos:
Quod genus armorum dæmonis arma ferit.

VITA
Ex Ms. Cajetani excepta.

Oliva Virgo, Anagniæ in Italia (S.)

BHL Number: 6327

EX MS.

[1] Oliva Virgo, nobilis genere, sed optimis moribus ac pudicitiæ laude nobilior, [Spretis nuptiis] Christi amore flagrans, nuptiis mortalis sponsi contemptis, quas ei parentes magno studio parabant, ad sanctam confugit ecclesiam, ut inter sacras Jesu Christi sponsas numeraretur. Quod cum impetrasset, carnemque jejuniis, cilicio, ferro, coërcere assidue ac domare conaretur; ut humanas tamen inanesque laudes facilius vitaret, [uni Christo placere studet:] curabat ut ea quæ ageret nemo plane mortalium nosset: quippe quæ cuperet, uni sponso suo Christo Jesu placere: quem etiam assiduis precibus ac lacrymis pro suis ac pro omnium Christianorum delictis obsecrabat. Quantum vero in vitæ religiosæ perfectione proficeret, vel illud ostendit, [contumelias fert,] quod cum ei falsa quædam crimina objicerentur ab invidis, contumelias non æquo solum animo, sed etiam hilari ferebat: quod ita sibi tutior ab inanis gloriæ ac fallacis auræ periculis videretur. Quod si membrorum suorum legem aliqua ratione mentis legi repugnare sentiret, [aculeos mamillis infigit.] confestim suis illa mamillis aculeos infigebat, nec eos antequam sanies erumperet avellebat: atque ita corpus suum castigando in servitutem spiritus redigebat.

[2] Quam vero vicissim Oliva a Christo diligeretur, ob animi corporisque pudicitiam ceterasque virtutes, facile vel ex his paucis intelligetur non obscuris in eam amoris argumentis. [Cælum apertum intuetur.] Cum aliquando ab opere manuum ad templum de more dato signo pergeret, in ipso templi limine feminam quamdam plorantem offendit, & sua crimina confitentem: quam dum Virgo mitis blandis verbis consolari niteretur, sublatis oculis cælum apertum lucemque incredibilem vidit: qua nimia luce Oliva repente perterrita, procidit in faciem. Cumque diu jacuisset, & vultum attollere non auderet; tandem se in cælum lumen illud, [& ad illud invitata] & in cellam suam Virgo se recepit. Cui nocte insequenti vir statura procera secundum quietem apparuit, vultu gravi, aspectu decoro, qui ei diceret: Surge, propera, amica mea, Sponsa mea, columba mea, & veni.

[3] [a terra levatur:] Proxima vero sexta feria cum Virgo se ad oratorium precandi causa conferret, visa est cuidam e Sororibus terram pedibus non attingere dum incederet: quæ id etiam ceteris annuntiavit. Illæ vero rem admirantes, Olivam quid hoc esset interrogabant. At ipsa, nihil elata propterea, sed animo simul ac vultu demisso, primum Deo supplicare, deinde veris profundisque gemitibus lacrymisque Sorores obsecrare cœpit, ne sibi quidquam laudis tribuerent, si se ex animo sancteque diligerent: omnibus indignam se esse virtutibus, atque adeo sceleribus coopertam. Ergo sancta Virgo, divinis absolutis Officiis, multisque profusis lacrymis, ad cellam reversa, in suo lectulo fessa consedit: atque ante sumptum cibum præter morem, ut Sororibus videbatur, obdormivit. [rapta in extasim cælum & infernum videt.] Ibi a sensibus penitus abstracta, ut nonnullis Sororibus deinde narravit, cælum apertum splendoremque vidit immensum: ex quo progressus vir quidam plane admirabilis, cum ad eam usque pervenisset; Veni, inquit, & vide, quibus torqueantur suppliciis apud inferos improbi; deinde vero florentes cæli sedes contemplare, ubi sempiterna lætitia beati cælites perfruuntur.

DE SANCTO MORANDO,
MONACHO CLUNIACENSI IN SUNTGOVIA.

Initio SEC. XII.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.

Morandus, Monachus Cluniacensis in Suntgovia(S.)

AUCTORE C. J.

§. I. De Vitis ac die cultus S. Morandi: & unde hi Commentarii potissimum desumantur.

Cum anno MDCLXXXVIII, primo vere ego & P. Franciscus Baertius Viennam Austriæ profecti, Bibliothecam sacræ Cæsareæ Majestatis, instructißimā sane ac nobilißimam, [Ex itinere Viennensi] perlustrassemus; ibidemque trimestri fere spatio morati, multa Sanctorum Acta, potißimum Græca, in usum nostrum descripsissemus; in reditu declinavimus Constantiam; indeque Basilea Altkirchium, aut potius ad monasterium S. Morandi perreximus; coram inspecturi, siquid de Sancto illo, cujus propediem Acta nobis illustranda erant, superesset, ad Vitam, Reliquias, cultum ejus pertinens. Pervenimus ad monasterium prædictum pridie solennitatis Sanctorum omnium, tam densa jam tum per medium diem continuum cadente nive, ut proficiscentibus nobis distinguere vias, aut ad jactum lapidis prospicere non liceret. Sub vesperum ingreßi monasterium, [ad S. Morandum declinantes,] quod modo Residentia est Collegii nostri Friburgensis, duobus proximis diebus ibidem substitimus, a R. P. Superiore Francisco Marimont humanißime invitati habitique; examinantes interea & notantes, quæ ad Sanctum spectare videbantur.

[2] [invenimus Vitam ejus recentius scriptam,] Oblatus autem nobis est inter alia scripta paucula codex, qui Vitam S. Morandi complectabatur, concinnatam & paraphrasticῶs explicatam, ex antiquiori ejusdem Vita, quam & nos habemus & postea hic daturi sumus. Paraphrasis autem illa scripta fuit a quodam Societatis Iesu, qui nomen suum reticuit, quinquaginta amplius abhinc annis: de miraculis enim recentioribus & suæ memoriæ ait; Recentissimum est, quod exeunte anno MDCXXIX contigit; ut paulo post scripsisse debuerit. [complexam varia de cultu ejus,] Dividit Auctor opus totum in tria dumtaxat capita: quorum primo Vitam Sancti antiquiorem paraphrasticῶs, uti dixi, proponit; altero virtutes & miracula ejusdem, tum antiqua ex prædicta Vita, tum recentiora prosequitur; tertium denique in paragraphos omnino duodecim partitur, in iisque recenset honores Sancto collatos a Pontifice Romano, per Canonizationem; a Cardinalibus, per Indulgentias concessas; ab Episcopo diœcesano, per eorumdem confirmationem; a Serenißima Domo Austriaca, per anathemata oblata; a civitatibus variis, per Congregationem sub ejus patrocinio institutam; a Monachis loci, per restaurationem templi, ejus nomine imposterum appellandi, & elevationem Reliquiarum; a Cluniacensibus universis, per Officium ecclesiasticum solenne; a vinitoribus denique per picturas & cultum singularem ipsi exhibitum. Addit insuper monasterii, uti & Altkirchii vicißitudines, incendia, vastationes, reparationes, aliaque nonnulla; [ex quibus hi commentarii concinnantur.] ex quibus hosce Commentarios potißimum compilamus; gratiam non mediocrem debentes & agentes supra memorato Patri Marimontio, qui totum codicem illum nostro discedentium inde rogatu describendum, Antverpiamque submittendum benigne curavit.

[3] Duos Ordinis sui Morandos habet Bucelinus, in Menologio Benedictino; alterum Abbatem, de quo die XIX Februarii, sic loquitur: ex Not. Monach. & Indice Sanctorum Ordinis impresso: [Colitur S. Morandus 3 Junii:] Eodem die S. Morandi Abbatis cujusdam in Burgundia, cujus vitam necdum potuimus indagare. Alterum Monachum Cluniacensem, de quo nos hic; uti & ipse ad diem III Iunii cum Molano in Auctario ad Usuardum, Wione, Dorganio, Menardo, Ferrario in Catalogo, Saussajo in Martyrologio Gallicano: quamvis idem (si tamen idem) in Kalendario Ms. Benedictino referatur ad diem XXVII Iunii cum titulo Abbatis: quamvis etiam, in Ms. nostro, sic legatur; Incipit Prologus in vitam S. Morandi, qui est III Kalendas Junii. Nam III Nonas scribi debuisset: uti scribunt omnes enumerati Auctores cum antiquo Ms. Usuardo, ad usum ecclesiarum Alsatiæ aucto, ubi legitur, tertio Nonas Junii. In territorio Basileensi S. Morandi, viri religiosi, & multis miraculis venerandi. [cujus Vita antiqua & plenior ex Codice nostro datur,] Consentit his Bibliotheca Cluniacensis columna 1642, ita legens: B. Morandus fuit etiam sancti Patris nostri Hugonis discipulus; cujus gesta quis volens scire, ejus Vitam apud nos descriptam legat. Solennitas vero ipsius celebratur apud nos III die Junii. Citatam Vitam legere est in eadem Bibliotheca col. 502 & sequentibus; sed extractam & contractam ex amplioribus Actis, quæ penes nos sunt in Codice perquam insigni, olim in Westphalia scripto, unde ex Paderbornensis nostri Collegii Bibliotheca ipsum per commutationem librorum redemimus. Indicant Acta illa, ad reformandum quoddam in Arvernia monasterium missum ab Hugone fuisse Morandum, deinde vero ad preces Constantii, ab eodem Hugone in Suntgoviam mißi, ut Altikirchense S. Christophori monasterium Prior regeret, deductis illuc Cluniaco Monachis, revocatum ex Arvernia, & Suntgoviæ commodatum fuisse, ob peritiam patriæ istius linguæ: cui tamen Prioris titulum cedente Constantio obtigisse, haud satis clare indicatur in Actis.

[4] Vitam qui scripsit, natione Alemannus, & verosimiliter monachus S. Morandi fuit. Ait enim num. 9, [scripta per Monachum Germanum] prius missos e Burgundia in Suntgoviam Monachos non scivisse nostræ locutionis modulos; & ideo accersitum eo Morandum, prope a Rheno solum natale nactum, & Wormatiæ studiorum causa diu versatum. Ait præterea num. 15; ad exequias Sancti venisse omnes nostræ diœcesis Basiliensis; non obscure indicans, se in eadem (& cur non in ipso monasterio Morandino?) vixisse & scripsisse. Idem Auctor queritur quidem in Prologo, quod Vita, Prædecessorum desidia, est oblivioni tradita, nec ad posteros scriptis delata, [in diœcesi Basileensi,] & num. 17 dicit Transacto longi temporis spatio, datam ex incendio occasionem elevandi corporis: & tamen num. 12 narrat, quomodo Sanctus etiamnum vivens curarit a quartana febri, quemdam Ulricum de Karolspach, ut ipse, Fratribus, qui adhuc supersunt, retulit. Unde consequens fit, longum temporis intervallum annos quinquaginta vel sexaginta ab auctore æstimari. Quia tamen grandævus valde Sanctus fuit cum obiit, scriptori ipsi numquam visus, merito is queri potnit de prædecessoribus, quod nihil curaverint scripto tradere eorum quæ viderant, nedum ex Burgundia vel Arvernia, ubi diutius vixerat, aliquid de prioris vitæ actis indagare.

[5] Eamdem Vitam, elegantißimo charactere exaratam in libello singulari, vidimus in celeberrima Augustißimi Cæsaris Bibliotheca sub numero 268. [Vita eadem in Bibl. Cæsarea Viennæ,] In fronte libelli cernuntur non inconcinne depicti ipse S. Morandus & alius ejusdem Ordinis & habitus: extensis in altum, ille sinistra, hic dextera manibus elevantes aquilam bicipitem nigri coloris in fundo aureo: utrique appicta sunt insignia alba infundo rubro, sicut hic cernis. Inferiori in loco aureis litteris sic inscribitur: Anno Domini MCCCCLXXXII divo Friderico III, Romanorum Imperatori semper Augusto, [Frederico III dono data:] feliciter imperanti, Paulus de Stekeraw, Theologiæ Doctor, hoc opus dono dedit. Habemus submissam nobis Vienna lipsanographiam ecclesiæ Cathedralis S. Stephani, in eaque notatur, ibidem asservari Caput (aut potius pars Capitis) S. Morandi: constat, insuper ejusdem nomini altare olim istic fuisse erectum. Quamobrem de præsenti illorum statu inquirendum Viennæ duxi, [ibidem in Cathedrali Caput ejus] datis ea super re litteris ad P. Mathiam Soutermans Societatis nostræ, percelebrem verbi Dei Præconem, qui quarta Septembris anni MDCLXXXIX quo hæc scribo, respondit in hæc verba.

[6] Inspexi & pervolvi registrum seu repertorium Reliquiarum ecclesiæ Cathedralis S. Stephani Protomartyris, porrigente illud mihi Reverendissimo Domino Canonico Custode; [quæ amplius non extat.] & tametsi aliis quibusdam Reliquiis adnotatum sit, unde advenerint, aut qua ratione cultuque coli consueverint, attamen de S. Morando aliud non legi aut reperi quam hæc verba: Caput S. Morandi supra pulvinar holosericum. Reliqua, unde scilicet allatum sit, quod ejus altare, aut quo loco positum fuerit, omnino ignoratur. Neque ullus ejus cultus est vel in Missa vel in Officio: solum honoratur Sancti caput, ubi cum ceteris Reliquiis in altari venerationi exponitur. Interea Caput Sancti & ara, quæ olim fuit ratione allati Capitis verosimiliter erecta, occasionem dedisse possunt eodem tempore præfato Paulo inquirendi in Vitam Sancti, describendi inventam, atque offerendi descriptam Imperatori Frederico: cujus patruus Fredericus, dictus Senior, Comes Tirolensis atque Ferretanus, anno MCCCCXXVIII statuam argenteam bipedalem S. Morandi, ad hujus monasterium dono misit; ejusque filius Sigismundus anno MCCCCLXIII in idem monasterium beneficus, historiam S. Morandi ad se mitti postulavit; uti §. IV latius dicitur. Quidni igitur aut Fredericus Senior, aut filius ejus Sigismundus, imperio Frederici patruelis sui contemporaneus, caput S. Morandi ipsi donaverit? quidni Vitam Sancti in ejusdem gratiam petierit Viennamque miserit; ibique a Doctore Paulo de Stekeraw elegantius descripta sit?

[7] Dabimus hanc Vitam, hactenus ineditam, ex nostro, uti diximus, [Quo ordine & unde Vita & Miracula dentur.] Codice Paderbornensi Ms. Dabimus deinde miracula alia, circiter medium seculum XV in variis personis facta, ex commentariis D. Martini Granter, patria Colmariensis, qui sub eadem tempora ad S. Morandum rerum sacrarum primum Custos, dein Præpositus, magna diligentia cultum divinum procuravit; prodigiosa beneficia, quibus suo ævo Deus S. Morandum fecit illustriorem, impigre litteris consignavit; ac petenti Sigismundo Austriaco vitam ejus submisisse videtur. Dabimus autem ea non primigenio stylo, uti sunt ab illo exarata; sed uti a Paraphraste nostro sunt ornatius amplificata, quando ea aliter non habemus. Dabimus deniq; recentißima quædam seu miracula seu beneficia, partim sub initium hujus seculi ab Auctore Vitæ paraphrasticæ conscripta, partim a Patribus nostris ab anno MDCLXXXII annotari cœpta, & a nobis ipsis in Residentia illa nuper descripta.

[8] Quod autem ab anno MDCLXXXIII, denuo notari cœpta sint miracula, videtur factum esse occasione grandis prodigii patrati in filiolo Nicolai Mulleri, [Populi devotio miraculo recenti resuscitata.] a mortuis ad vitam revocato per S. Morandum die 22 Aprilis ejusdem anni, quemadmodum testimonia publica, quæ post narrationem Nicolai patris inter miracula num. 35 subjiciemus, declarant. Hinc denuo fuerit populi erga Sanctum illum excitata devotio, fiducia & concursus: hinc alia atque alia beneficia ipso invocato obtenta: hinc alacritas Patrum in annotando, quæ obtenta erant, ad majorem Dei & Sancti ejus gloriam, exstimulata: quemadmodum pridem extimulatum fuerat studium Cleri Basileensis, qui inter proprios Diœceseos suæ Sanctos hunc etiam reposuit, [Officium proprium Basileæ] ejusque festum lucem hac tertia Iunii celebrans, Officium recitat sub ritu duplicis, continens in Lectionibus secundi Nocturni hocce ejus vitæ compendium:

[9] Morandus, in Germania, nobili loco natus, parentes habuit non minus Christiana pietate, quam generis splendore & divitiis insignes: a quibus Deo consecratus, & religiosis viris Wormatiæ commendatus, in litteris & virtute mirabiles, fecit progressus. Itaque spretis mundi illecebris, ad perfectionis studium aspirans, Cluniacum profectus, se in S. Hugonis Abbatis disciplinam tradidit. Ab hoc benigne acceptus ita vixit, ut a professione monastica nulli haberetur secundus. Contigit ea ætate ut Fredericus Pfirtensis Comes, [cum hoc compendio vitæ.] a S. Hugone Cluniacensi Abbate aliquot Ordinis monastici viros peteret, qui Ecclesiam Altkirchensem, a majoribus suis extructam curarent, & eo loci monasticæ vitæ institutum propagarent. Annuit Abbas piæ Comitis petitioni. Sed cum ii, qui primi missi erant, ob patrii idiomatis ignorantiam, proximorum salutem minus procurare possent, Morandum, Gallicæ juxta ac Germanicæ linguæ peritum, eo ablegavit. Altkirchium ut venit, non modo verbo & religiosæ vitæ exemplo complures homines ad sanctiorem vitam excitavit; verum & in vita & post mortem multis miraculis claruit. Incendium in monasterio extinxit; Fredericum Comitem a paralysi liberavit; Udalricum monasterii villicum, quartana febre laborantem, sanitati restituit; mulieres duas, a dæmone misere vexatas, oblato Missæ sacrificio, adhibitisque exorcismis omni molestia liberavit. Longo senio confectus, laboriosum vitæ certamen complevit; multisque ægris & energumenis, sepulcrum ejus adeuntibus, præsentem opem attulit. Quibus miraculis per fideles testes comprobatis, Basileensis Episcopus, misso Romam legato, a Summo Pontifice impetravit, ut pro meritis inter Sanctos publico ritu coleretur.

[10] Sed priusquam ad Canonizationem deveniamus, reliquum Commentarium prosequamur, cujus præcipuam partem desumentes ex Vita, de qua num. 2, id imprimis monitum volumus Lectorem; quod, quidquid in Commentario hoc nostro Romanis characteribus impressum nullo citato Auctore legitur, id totum ex Vita illa desumptum sit, ut ne identidem necesse sit cum tædio legentis vitam illam paraphrasticam allegare.

§. II. De monasterio Altkirchensi S. Christophori, dein S. Morandi; & oppido Altkirchensi, eorumque fundatoribus.

[11] Comitatus Ferretanus sive Pfirtensis, ab oppido Ferretum, vulgo Pfirt, Comitum sede, [Comitatus Ferretani limites] nomen trahens, iisdem fere terminis olim continebatur, quibus nunc Suntgovia; clausus nempe Alsatia superiore ad Boream, Rheno & pago Basileensi ad ortum, ditione Basileensi Episcopi ad meridiem, & Burgundiæ montisque Belligardi Comitatibus ad occasum, Præcipua in eo Comitatu sunt oppida Ferretum cum nobili arce, unde Comitibus nomen; IV horarum iter Basilea distans; Altkirchium, Mezopolis, Dela, Belfortum, Seinheimium, Diatannium, Florimontum, Lansera. Piscosi in eo fluvii Larga & Ellus, [oppida & fluvii:] aliis Alsa sive Illus dictus, orti ex radicibus Juræ, locis ita vicinis, ut aqua pluvia ex tecto cujusdam villæ Schlitz cœnobii Lucellensis, hinc in Ellum, inde in Largam defluat: mox contrario cursu Larga in occasum tendit, Ellus in ortum, donec post aliquot mæandros infra Altkirchium apud Ilfurtum vicum concurrant, simulque per mediam Alsatiam decurrentes, prope Argentoratum in Rhenum excurrant.

[12] In hac regione antiquitus Comites Ferretani ædem sacram extruxerant, [ejus Comites ecclesiam condunt S. Christophoro,] mediam inter Largam arcem & vallem Caninam, quam S. Christophoro Martyri dicarant: eaque, aucto paulatim Christianorum numero novisque per vicinam templis erectis, dicta est posteris Altkirch, id est vetus Ecclesia. Hujus primus fundator quis Comitum fuerit, aut quando fundaverit, nescitur: scitur tamen ex Vita S. Morandi num. 7, Comitem de castro Pfarto nobilissimum, ex prosapia Regum Francorum ortum, nomine Fredericum, (qui sub finem seculi XI & initium sequentis vixit, ad ejusque annum saltem XV pervenit) quamdam ecclesiam, Altkilcham nuncupatam, [initio Canonicis secularibus,] in allodio suo, a suis progenitoribus beatissimi Christophori Martyris nomini dicatam, plenius extruxisse, ac prædiorum largitate ampliasse. Erat autem ecclesia a supradicti Principis genitoribus, Canonicis secularibus primitus ordinata; sed peccatis exigentibus, illis secedentibus, pene desolata. Videns autem Comes prudentissimus locum, a se diligenter constructum, habitatoribus privatum desolari, [dein Monachis Cluniacensibus datam.] Cluniacum misit; ac Hugoni Abbati sanctissimo suisque successoribus regendum, atque ad monasticum inibi Ordinem instituendum, in perpetuum donavit.

[13] Movisse Fridericum potuit, cur Cluniacenses advocaret potißimum; quod hi regularis vitæ disciplina, sanctitatis fama, ac zelo animarum per id tempus eximio florerent sub S. Hugone Abbate; [Cur his potissimum?] sub quo (ut hujus Vita tomo III Aprilis primo loco edita dixit numero 6) augebatur de die in diem Cluniacensis religio cœnobii; & erat odor nominis illius sicut odor agri pleni, cui benedixit Dominus. Movisse prætera, potuit ipse Hugo, qui, ut eadem Vita num. 27 tradit, Altkirchium aliquando diverterat, a Ludovico Comite & Sophia uxore ejus, verosimiliter parentibus Frederici præfati, hospitio susceptus: ibidemque sanctitatis suæ memoriam reliquerat præclaram, cum imminentem sic abegit signo Crucis tempestatem, ut circumquaque pluviis desævientibus & tonitruis, locus ille tempestatis expers & serenus remansisse perhibeatur. Denique movisse potuit Fredericum, imo & movit (quemadmodum disertis verbis testatur Paschalis II Papa, in Diplomate anno MCVI Hugoni Abbati dato) Episcopus Basileensis Burcardus, qui Basileam advocaverat Cluniacenses Monachos ac fundaverat. Confirmat enim Diplomate isto Papa Hugoni & successoribus ejus, iisque in perpetuum subjectum vult, monasterium S. Albani, a Burcardo Episcopo datum, in suburbio Basileæ urbis. In eodem episcopatu monasterium Altikilcha, a Frederico Comite, per supradicti Episcopi solicitudinem, in manus vestras (alloquitur Hugonem) abdicatum atque concessum.

[14] Donaverat Comes Fredericus, & moventibus fortasse, quas dixi rationibus donaverat Altkirchium Cluniacensibus; ac Hugoni quidem ipsi, Abbati sanctissimo, suisque successoribus regendum, atque ad monasticum inibi Ordinem instituendum in perpetuum donaverat; [Repetens data punitur] uti dictum est num. 12. Verum ut sunt inconstantes hominum animi, postquam deferbuit primus ille in Deum famulosque ejus ardor, decerpere sibi nescio quid juris in semel donata præsumpsit; & vectigal ex prædio aliquo monasterii exigens, colonum in vincula conjecit. Hinc adfuit vindicta divina, invadente Comitem paralysi, atque os ejus mirum in modum distorquente; donec medica Morandi manus, multa deprecanti ac meliora promittenti, [& pœnitens recreatur,] opem tulit. Quo recreatus beneficio Comes, ut promissa solveret, putatur denuo omnia Venerabili Pontio Abbati, Successori S. Hugonis, & monasterio Cluniacensi confirmasse per sequens scriptum:

[15] In nomine sanctæ & individuæ Trinitatis, Patris, & Filii, & Spiritus sancti. Notum sit omnibus, tam præsentibus quam futuris, [dataque denuo confirmat.] quod ego Fridericus, cognoscens Deum largitorem bonorum omnium, cujus sapientia attingit a fine usque ad finem fortiter, & disponit omnia suaviter; volens honorem mihi ab illo concreditum sic disponere, ut in eo æterni regni lucrum mercari valeam; ecclesiam Altkirchensem, inquantum ad me pertinet, religionis & monasticæ disciplinæ institutione reformari procuravi. Idcirco sub sanctæ recordationis Patre Cluniacensis Congregationis B. Hugone, per internuntios verbis & deprecationibus nostris, ejusdem Congregationis ab eodem Patre in supradicta ecclesia Monachos ad habitandum suscepimus. Post decessum vero ejus, cum successor illius venerabilis Pontius Abbas ad partes nostras ad eumdem locum causa visitationis advenisset, prænominatam ecclesiam Altkirchensem præsenti scripto eidem Abbati, successoribusque ejus & Cluniacensi monasterio, in subjectionem & in obedientiam & ordinationem, in perpetuum firmavimus; ita tamen, ut si adeo locus creverit, quod Congregatio Monachorum secundum normam Cluniacensis Claustri ibidem Ordo teneatur; Abbas ibi, institutione & dispositione Cluniacensis Abbatis, si utilitas hoc exegerit, præponatur. Testes hujus nostræ actionis sunt Rembaldus Presbyter, Azo Presbyter, Fridericus Advocatus, Azo Canonicus Basiliensis, Vernerus Clericus, Rembaldus Advocatus ejusdem loci, Rembaldus Miles. Actum est hoc anno Dominicæ incarnationis MCXV, præsidente in Sede Apostolica Paschale II, Rudolpho autem Episcopo Basileensi; laudante & confirmante Henrico V Imperatore. Scripta per manus Alberti Trevirensis, XIX Kalendas Januarii, feria tertia, Luna XXIV.

[16] [Distinctior Altkirchiesitus indicatur:] Dictum est supra, quod Altkirchium extructum sit medium inter Largam arcem & vallem Caninam. Quorum locorum cum nunc non satis expressa reperiatur notitia; accuratius puto situm ejus aßignari, si locetur ad fluvium Ellum, una fere leuca supra Ilfurtum, ubi Larga in Ellum influit. Introductis eo Monachis, solenniter rem divinam facientibus, affluxit eodem frequens habitator; ut brevi numerosus vicus evaserit circa monasterium: qui ubi incendio absumptus est, [ejus vicus, flammis absumptus,] complures ex colonis, partim amœnitate collis vicini, aërisque salubritate ducti, partim ut minus prædæ & latrociniis essent expositi; res & tecta sua in collem transtulerunt juxta vetustam arcem, quam antiquitus Largam in Antonini itinerario dictam putant. Ad hos deinde aliis atque aliis accedentibus, in eum modum excrevit locus, ut novo Principi Alberto Austriaco, [transfertur in vicinum collem,] Alberti Imperatoris filio (qui per uxorem suam Ioannam, Ulrici ultimi Comitis Pfirtensium, anno MCCCXXIV sine prole mascula defuncti filiam, factus erat ditionis illius Comes) videretur vicus jure civico dignus. Is igitur novum Altkirchensem vicum, [fitque an. 1330 oppidum,] vix quadrantis horulæ spatio supra veterem exustam ad eumdem fluvium situm, primus sub annum MCCCXXX muro cinxit, & in oppidi formam redegit.

[17] Mansit tamen idem Altkirchii nomen, quod olim vicus a veteri Ecclesia S. Christophori traxerat. Id compertum est ex publicis privatisque instrumentis ac litteris, [retinens nomen Altkirchium;] in quibus ante annum MCCCXXVI nulla fit mentio oppidi. Ut cum scriptum legitur sine addito; Præpositus S. Morandi in Altkilchen; Colonus in Altkilchen; Actum in Altkilchen. At vero post annum trigesimum dicti seculi monasterium ita desiit appellari, & oppidum retinuit nomen Altkilchen. Hinc illæ litterarum formulæ; Præpositus S. Morandi prope oppidum Altkilchen; Civis oppidi Altkilchen; Actum in oppido Altkilchen. Cincto ita muris novo oppido, mox in eo templum seu sacellum beatißimæ Virgini Mariæ extructum, & a Joanne de Senna, Episcopo Basileensi, anno MCCCXLV consecratum fuit; ut patet ex inscriptione lapidis in fornice templi, quod postea auctum pro parochia civibus esse cœpit.

[18] Non inutilis fuit oppidanis sua illa erga Deiparam religio. Quippe vix natum oppidum, in suis incunabulis extinctum fuisset, nisi illud ipsa dormientibus incolis fuisset tutata. Nam vastarat obvia quæque igni & ferro in Alsatiam & Helvetiam ex Gallia prorumpens exercitus Anglicus, [quod Deipara ab excidio defendit,] Duce Coucyio: qui tandem ab Helvetiis male mulctatus, cum multis suorum desideratis per Sundgoviam redirent, extrema fugitivorum cohors, obscura nocte muros Altkirchii scalis admotis transcendunt, in forum ante penetrant quam civium quispiam accurreret. Pro templo Deiparæ constiterant, pars ignem ædibus, pars scalas & ferrum parabant: cum ex improviso fulgor ingens e sacello Cælitum Reginæ emicans, militum oculos ita perstrinxit, ut turbatis animis in seipsos arma verterint, excitisque tumultuatione civibus pœnas dederint. Multi cæsi; reliqui in fugam versi, etiam intacto monasterio, prædam opulentam reliquerunt. Tradunt aliqui, beatam Virginem, eo loco quo nunc statua ejus lapidea visitur, quasi castrorum aciem ordinatam fuisse conspectam, & hostibus metum incussisse, splendoreque radiantium armorum oculos eorum reverberasse, [hostium oculos & mentem excæcans.] & velut sideratos in mutuam pernitiem fugamque vertisse. Quidquid horum sit, majores certe quartam feriam ante Purificationis festum solenni sacro quotannis in rei memoriam celebrandam statuerunt, & minores hodiedum diligenter observant. Contigit hoc anno MCCCLXXV exeunte Januario, nempe secundum Chronologiam Helveticam Ioannis Henrici Suizeri, quamvis secundum Iosiam Simlerum in Republica Helvetiorū & alios, acciderit biennio post.

[19] Altera non absimilis invasio militum afflixit Suntgoviam post annos exinde septuaginta propemodum, [Alia militum invasione.] sed calamitosior Altkirchensibus quam prior; uti ex sequenti narratione discitur: In Concilio Basileensi Amadeus Sabaudiæ Dux, Pseudo-papa electus contra Engenium IV anno MCCCCXL, pernicioso bello causam dedit. Nam Basilea, Solodurum, Berna ex fœdere inito cum Sabaudi filio, Pseudopapam tuebantur. Delphinus Franciæ, Caroli VII filius, magnis copiis Basileenses Helvetiosque aggressus est, [Altkirchium & monasterium evertitur,] copiarum ductore Comite Armeniaco, a quo bellum Armeniacum dictum est, quod annos complures Sequanos vicinosque graviter afflixit, & in his Altkirchenses. Monasterium templumque funditus eversum, non prius instauratum est, quam Martinus Granter, patria Colmariensis, post Joannem de Luceria, qui hoc calamitoso tempore præfuit, Præpositus Altkirchii est renuntiatus. [& a Martino Granter instauratur.] Is templum a fundamentis & campanile (constat ex commentariis & insignibus ipsius) turrim pronuntialem (ita nuncupat) contra incursus hostium extruxit. Idem fœnile, bovile, equile, partemque monasterii, cujus longitudo ab Oriente vergit ad Occidentem, parvo impendio pro temporum vel operarum facilitate reparavit; & S. Morandi lipsana, immanitate impiorum militum protrita disiectaque, reposuit suo monumento.

§. III. Canonizatio S. Morandi. Indulgentie concesse, earumque Diplomata.

[20] Sub finem Vitæ, quam dabimus, legitur Monachorum studium in S. Morandum adeo exarsisse, propter multiplicia miracula, [Actum de canonizatione S. Morandi coram Ep. Basileensi,] tum alias, tum maxime in Translatione Reliquiarum patrata; ut de canonizatione ejus cœperint agere, primum quidem apud Sedem Basileensem Ordinarii sui; ubi de Viri sancti gestis institutum examen, adducti testes qui illa firmarent, & merita ejus probata sunt tam singularia esse; ut porro Romam Legatus sit missus, Episcopi Basileensis diplomate ac testimonio instructus, qui summo Pontificii significaret, [dein apud Pont. Rom.] quid actum esset in ordine ad canonizationem S. Morandi, ab eoque ipsum auctoritate suprema in Album Cælitum curaret referendum. Quod & curavit ex voto, rediensque lætus, universam late regionem Suntgoviensem gaudio implevit. Quo autem anno, quo Episcopo Basileensi, [a quo & impetrata est.] quo Pontifice Romano hæc curata sint, Vita non exprimit; nec facile erit aliunde expiscari quidpiam certi.

[21] Credibile tamen est, eodem seculo XII, cujus initio vixit Morandus, ipsum divinis honoribus dignatum esse. Auctor enim Vitæ, qui de Canonizatione tractat, eodem seculo scripsisse debet; cum inter scriptionem illam & mortem Sancti, [seculo, ut videtur. duodecimo.] spatium vitæ hominis unius dumtaxat intercesserit; scribente ipso, num. 12, quod Ulricus de Karolspach, per S. Morandum in vivis adhuc agentem liberatus febri, idipsum Fratribus, qui adhuc supersunt, retulerit. Atque ipsa illa Canonizationis solennitas & lætitia publica causam dedisse videtur scribendæ Vitæ, quo magis magisque studium ac religio populi acueretur erga novum Sanctum. [Id probant indulgentiæ seculo 13 concessæ:] Eamdem Canonizationem seculo XII factam esse, confirmant Indulgentiæ seculo sequenti concessæ, visitantibus ecclesiam S. Morandi: confirmat similiter Sodalitium, de quo mox, sub invocatione ejusdem seculo XIII erectum. Ac de Indulgentiis quidem, antiquitus conceßis, duo reperiuntur diplomata; quorum alterum, Reate anno MCCLXXXIX datum, ex autographo descripsit Laurentius Lergsfelder, Testamentarius juratus & Tabularius publicus; estque tenoris sequentis:

[22] Universis Christi fidelibus, ad quos præsens scriptum pervenerit. Nos Dei gratia Petrus Arborensis, [per hoc Breve.] Philippus Salernitanus, Theoctistus Andrianopolensis, Joanninus Metricensis, Rogerius Severinensis Archiepiscopus; Petrus Tirasonensis, Conradus Tullensis, Petronus Larinensis, Divitaus Plocensis, Guilielmus Dionensis, Guilielmus Calensis, Leoterius Nerulanus, & Marcellinus Turtubulensis eadem gratia salutem in Domino sempiternam.

[23] Quoniam, ut ait Apostolus, omnes stabimus ante tribunal Christi, recepturi pro ut in corpore gessimus sive bonum fuerit sive malum; oportet nos diem messis extremæ operibus misericordiæ prævenire, & æternorum intuitu seminare in terris, quod reddente Domino cum multiplicato fructu colligere valeamus in cælis, firmam spem fiduciamque tenentes, quoniam qui parce seminat, parce & metet; & qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus & metet vitam æternam. Cupientes igitur ut Monasterium Sanctorum Morandi & Christophori in Altkilchen, Ordinis Cluniacensis Basileensis Diœcesis, congruis honoribus frequentetur, & a cunctis Christi fidelibus veneretur jugiter; omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui ad dictum monasterium diebus subscriptis, videlicet Nativitatis Domini, Resurrectionis, Ascensionis & Pentecostes, ac in singulis festis gloriosæ semper Virginis Mariæ, in festis omnium Apostolorum, in ipsis Beatorum Nicolai & Martini Confessorum, in festis Beatorum Morandi & Christophori Confessorum & Martyrum, in festo Beatæ Catharinæ Virginis, in festo omnium Sanctorum, in die omnium animarum, in Dedicatione ejusdē monasterii, & per Octavas omnium festorum ante dictorum causa devotionis accesserint; aut qui ad fabricam seu structuram, vel luminaria seu ornamenta, vel ad alia necessaria ipsius monasterii manum porrexerint adjustricem; sive in extremis laborantes, sive in vita quidquā facultatum suarum legaverint, vel alio quoque modo dederint, seu miserint; Nos de omnipotentis Dei misericordia & Beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus auctoritate confisi, singulorum dierum singulas quadragenas de injunctis sibi pœnitentiis, dummodo loci Diœcesani ad id consensus accesserit, misericorditer in Domino relaxamus. In cujus rei testimonium nostra sigilla duximus apponenda. Datum Reate anno Domini MCCLXXXIX, Pontificatus Nicolai Pape IV anno II.

[24] Consimile Diploma est quod sequitur, anno MCCCXXVI datum: Universis sanctæ Matris Ecclesiæ filiis, ad quos præsentes litteræ pervenerint, [& per aliud seculi 14.] nos miseratione divina Esgerus Londonensis, & Rostangnus Neopatonensis Archiepiscopi, Petrus Naziven. Ægidius Andrinopolensis, Zacharias Suaciensis, Andreas Croënsis, Franciscus Sagitanensis, Petrus novæ-Civitatis, Guilielmus Luteolanensis, Lampridius Trauriensis, & Guilielmus Tartarorum Episcopi, salutem in Domino sempiternam.

[25] Pia Mater fidelium Ecclesia, de ipsorum salute solicita, devotionem populi fidelis per quædam munera spiritualia, remissiones videlicet & indulgentias invitare consuevit, ad honorem Dei & ipsis sacris edibus imponendum; ut quanto crebrius illuc confluit populus Christianus, devote Salvatoris gratiam implorando, tanto & debitorum suorum veniam & gaudia consequi mereantur æterna. Cupientes igitur ut ecclesia Parochialis S. Morandi in Altkirchen & capella S. Mariæ, in eodem loco Basileensis Diœcesis, honoribus congruis venerentur, & a Christi fidelibus studiosius frequententur; omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui in Dedicatione ipsarum ecclesiæ & capellæ, festivitatibus quoque Domini Dei nostri Jesu Christi, videlicet Nativitatis, Circumcisionis, Epiphaniæ, Palmarum, Parasceues, Resurrectionis, Ascensionis & Pentecostes, omnibus diebus Dominicis, singulis festis gloriosæ Virginis & Matris Dei Mariæ, diebus Joannis Baptistæ, BB. Petri & Pauli, ac aliorum omnium Apostolorum, B. Morandi ac BB. Laurentii, Vincentii, Dionysii, & Valentini Martyrum. BB. Nicolai, Augustini, Martini & Gregorii Confessorum. BB. Catharinæ, Agnetis, Margaretæ & Ceciliæ Virginum, in Commemoratione omnium Sanctorum, & in dictarum festivitatum & festorum Octavis, dictam ecclesiam & capellam causa devotionis & orationis accesserint, annuatim, vel qui Plebanum ejusdem ecclesiæ, in deportatione sacri corporis & sanguinis Domini Dei nostri ad infirmum, & ejusdem Plebani reditu ad ecclesiam secuti fuerint reverenter; vel qui in elevatione ejusdem Domini nostri corpus & sanguinem infra Missarum solennia ibidem flexis genibus ac complexis manibus humiliter adorarint; aut qui ad libros, calices, casulas, albas, vel alia hujusmodi indumenta & præparamenta Sacerdotum & altarium, aut ad fabricam, ornamentum, luminaria, vel alia dictæ ecclesiæ necessaria, manus suas porrexerint adjutrices, aut in fine suarum quidquam legaverint facultatum, vel qui cœmeterium ipsius ecclesiæ circuiverint, orationem Dominicam & requiem æternam pro sepultis ibidem & omnium fidelium defunctorum salute orantes; quoties cumque præmissa, vel aliquid fecerint præmissorum, nos de omnipotentis Dei misericordia, Beatorumque Petri & Pauli Apostolorum ejus merito & auctoritate confisi, singuli nostrum singulas quadragenas Indulgentiarum de injunctis eis pœnitentiis misericorditer in Domino relaxamus, dummodo loci Diœcesanus ad id consensum præbuerit & assensum. In cujus rei testimonium præsentes litteras jussimus sigillorum nostrorum appensione muniri. Datum Avennione anno Nativitatis Domini MCCCXXVI Kalend. Aprilis, Pontificatus sanctissimi in Christo Patris ac Domini nostri Joannis Pape XXII anno quarto, imo decimo; nisi malis anno Christi MCCCXX datum esse.

[26] [auctoritate ordinaria confirmatum.] Extant insuper litteræ Ordinarii, appensæ præmisso Diplomati, quibus is consensum præbet & assensum; suntque tales: Joannes, Prior Monasterii S. Albani extra muros Basileenses, idemque Reverendi in Christo Patris ac Domini, Domini Joannis, Dei gratia Episcopi Basileensis Vicarius in spiritualibus ac temporalibus Generalis, universis Christi fidelibus, ad quos præsentes Litteræ pervenerint, salutem ab eo, qui est omnium vera salus.

[27] Cupientes ut Christi fideles animarum suarum salutem votivis pietatis operibus operentur; & ad hoc veram paternam solicitudinem, qua ad effectum salutis fidelium non indigne movemur, solicite convertentes; universas & singulas gratias seu Indulgentias concessas gratiose ad Ecclesiam Parochialem S. Morandi in Altkirch dicte Basileensis Diœcesis, a venerabilibus Patribus Archiepiscopis & Episcopis in omnem modum, formam, & tenorem Litterarum eorumdem Patrum, quibus nostræ præsentes Litteræ sunt affixæ, ratas & gratas habentes, ipsas tenore præsentium ratificamus, approbamus, auctorizamus, & in nomine Domini auctoritate ordinaria confirmamus, & ad prædictas Indulgentias quadraginta dies injunctæ pœnitentiæ sub eodem modo, forma, & tenore, & in eisdem diebus seu festis in Litteris predictorum Patrum expressis, auctoritate Ordinaria adjungimus & concedimus favorabiliter in his scriptis: nolentes has Litteras nostras per manus quæstuariorum aliquatenus deportari. Datum sub sigillo nostræ Vicariæ, in testimonium præmissorum, anno Domini MCCCXLII, feria quinta post Festum omnium Sanctorum. Neminem porro commoveant peregrini Episcoporum Indulgentias tribuentium tituli: sunt enim illi vel accepti expartibus Infidelium; vel inter librariorum manus depravati; in quibus ad veritatem reducendis per conjecturas hac quidem vice, cum alia multa dicenda supersunt, laborandum nobis non putavimus. Qui supra in primo diplomate Nerulanus haud dubie Verulanus in Latio est, Ughello Loterius dictus, hic Leoterius: qui in secundo Luternalensis Guilielmus, est Puteolanensis in Campania; & sic de aliis.

§. IV. Cultus S. Morandi apud Cluniacenses, per Officium duplex; apud Domum Austriacam, per anathemata; apud vinitores, per picturas.

[28] [Oddo Abbas Cluniacensis ab an. 1424,] Oddo nominis sui secundus, ordine quadragesimus primus Abbas Cluniacensium, ab anno MCCCCXXIV ad usque LVII, in eorum Chronico laudatus a vigiliarum atque silentii perpetuitate, a benignitate in pauperes, a zelo religionis monasticæ, ab ædificiorum constructione; laudari insuper jure meritißimo poterat a studio singulari, quo ferebatur in S. Morandum, conabaturque gloriam ejus propagare. Enituit studium illud præcipue anno MCCCCXXXVII, cum in solennibus Patrum suorum Comitiis prædictum Sanctum Officio ecclesiastico, duodecim Lectionum sub ritu duplicis, per totum Ordinem decrevit honorandum, sic statuens:

[29] Immensæ Majestatis Rex, æternæ gloriæ, cujus est mirabilis ac miræ prudentiæ virtus, operatio, vis, munificentia; cujus ineffabilis altitudo prodentiæ nullis inclusa limitibus, nullis terminis comprehensa, [S. Morandi studiosus,] recti censura judicii cælestia pariter & terrena disponens; etsi cunctos ejus ministros magnificet, altis decoret honoribus, & cælestis faciat beatitudinis possessores; beatissimum tamen Morandum, Cluniacensis ecclesiæ claustralem Monachum, per beatissimum Patrem nostrum consummatæ sanctitatis Hugonem, ad Ordinis reformationem, [eum varie laudat,] in Germaniæ partes transmissum, dono specialis sanctitatis decoravit. Qui quidem beatissimus Morandus, ex illustri prosapia ortus, in Gallia mirabilibus retrolapsis temporibus, & adhuc dietim multiplicibus miraculis claruit & claret. Quod in omnipotentis Dei gloriam & totius Cluniacensis Ordinis famam, decus, & utilitatem multimodam non est dubium pervenire.

[30] [ac statuit colendum,] Eapropter, quia Dominum in Sanctis ejus laudare Propheta David nos omnes hortatur; Nos Frater Oddo, Cluniacensis ecclesiæ Minister & humilis Abbas, piis ductus consiliis dignisque studiis excitatus, præfatum B. Morandum specialis devotionis prosequentes affectu, de Reverendorum Patrum Dominorum Diffinitorum Generalis Capituli consilio & unanimi consensu, volumus, statuimus, & præcipimus, per omnes & singulas nostri Ordinis Cluniacensis Abbatias, Prioratus, Diaconatus, [per totum Ordinem suum.] & alia beneficia quæcumque, annis singulis perpetuis temporibus, tertia die Junii, qua die die dictus Sanctus de miseria vitæ præsentis feliciter migravit ad Dominū, festum XII Lectionū, sicut de uno Confessore non Pontifice, [Officio lectionum 12] in recitatione proprii Officii vel communis, sicut de B. * Gervaldo Confessore, indefectibiliter celebrari: quatenus dictus gloriosissimus Sanctus, in vita pariter & in morte, nobis omnibus & successoribus nostris, suis sanctis meritis & precibus, perpetuo suffragari dignetur; & post præsentes ærumnas ad gaudia paradisi, præstante Domino nostro Jesu Christo, fideliter faciat pervenire. Amen. Datum in Monasterio nostro & Capitulo Generali Cluniaci MCCCCXXXVII, die Dominica Jubilate, XXI mensis Aprilis.

[31] Sub hæc ipsa tempora insigniter declaravit animi sui affectum & fiduciam erga S. Morandum, ut §. 1 tetigi, [Austriacorum religio erga Sanctum declarata,] Serenißima Domus Austriaca. Nam (ut de aliis taceam, omnis ordinis & sexus hominibus per Suntgoviam & Alsatiam, qui manifesta dedere signa suæ erga Sanctum venerationis, quam & anathemata plurima ipsaque saxa, illustrium familiarum nominibus & gentilitiis infignibus inscripta, loquuntur) producam solummodo magis memorabiles e Principibus Austriacis, qui, ut sibi suisque S. Morandum redderent benevolum, regia munificentia sacram ædem, ejusque incolas affecerunt. In his nominat vetus Ms. Codex Fridericum Seniorem, Leopoldi Probi filium, Alberti Sapientis nepotem, Friderici III Imperatoris, quo nemo post Augustum Cæsarem diutius imperavit, patruum. Is an. MCCCCXXVIII dono misit argenteam S. Morandi statuam duorum pedum altitudine, quæ sinistra manu librum sustinet, dextera sublatis prioribus digitis populo beneprecantis effigiem refert. Hæc tot harpyiarum manus turbulentis temporibus evasit, & festis solennioribus in ara principe exposita adventantis populi pietatem & cultum excitat. Idem, ut sui & serenissimæ conjugis Annæ Brunsvicensis perennis esset in sacris annuis memoria, religiosis certum numerum frumenti in annos singulos legavit. Fridericum Patrem secutus serenissimus Sigismundus Dux Tyrolis, Landgravius Alsatiæ, ceterarumque provinciarum anteriorum Dominus, an. MCCCCLXIII nuntium misit ad Martinum Granter Colmariensem, ea ætate monasterii & templi instauratorem, qui cereum brachium sex librarum, & complures nummos aureos, suo nomine, ad templi ornatum offerret; simul postulavit historiam S. Morandi ad se transmitti.

[32] Mira hic videri potest eluxisse providentia Dei circa gloriam sancti sui Morandi: [quando alii eam abolere conati sunt.] quam cum nequam homines, abolitam maxime voluerunt; ipse, per alios illustrißimos Principes & Ordinis sanctißimi Prælatos, mirum in modum auxit atque reddidit clariorem. Exarsit namque circiter illa tempora Armeniacum bellum, quod monasterium templumque S. Morandi funditus evertisse diximus §. 2, sic ut alterum exemplum, venerationis Austriacæ erga Sanctum (uti & conceßio Indulgentiarum) contigerit aliquanto ante, alterum aliquanto post bellum istud; quæ numquam potentius moveri animos populi potuerunt, ad constituendam in S. Morando fiduciam suam, quam illis ipsis afflictißimis temporibus, quibus maxime indigebant ope, exemplo Principum a Superis imploranda & expectanda sibi. Similem in ipso fiduciam ab hominum memoria repositam habuerunt in Suntgovia vinitores; apud quos singulari in veneratione semper fuit.

[33] [Picturæ exprimunt ipsum cum dolio,] Nam ut nihil de aliis templis, aris, & statuis, quibus passim apud Sequanos viri sancti memoria perennat, attingam; in Steinbachensi Parochia S. Morandus & Deipara Virgo, jam olim delecti Præsides, pro summa ara locati sunt. Ibidem iterum S. Morandus in pariete, & tertium in ala pone summum altare depictus cernitur; hic quidem elegantissime, illic rudi minerva & crassiore penicillo. In ara magnum vini dolium habet ante pedes, in quod vir sanctus uvam exprimit, & liquor purpureus per epistomium influens labra spumantia purpurat. Idem indicat in quo totius vitæ series: repræsentat enim S. Morandum in vineto versantem, & juxta alveum seu labrum ingens: [tamquam patronum vinitorum.] huic vitis imminet, a qua decerptum racemum manu pressat in subjectum alveum. Rogati agricolæ quid pictura sibi vellet, responderunt, ex majorum traditione, S. Morandum antiquitus vinitorum Præsidem esse: confidere meritis ejus & precibus, quibus majores ipsorum cumulatissimam perceperunt vindemiam, se quoque Deo bene favente fruituros. Quamvis autem ex litterarum monumentis nihil certi constet, qua in re S. Morandus olim majoribus benefecerit: verosimilis tamen conjectura ex picturis desumitur, in aliqua caritate viniq; penuria, Deum meritis precibusque ejus uberiorem quam pro vitium fertilitate vindemiam cultoribus concessisse; unde ejus sanctitatem venerari & colere cœperint.

[34] [Ejus obitus ibidem depictus.] Ibidem sanctus Morandi obitus in pariete sic repræsentatur. Moriturientem circumstant Monachi, eumque e Cælitibus quispiam ejusdem Ordinis, ut vestis monastica indicat, blandiente gestu evocat. (Hugonem forte Abbatem & magistrum ejus hoc schemate repræsentari crediderim) Is animam S. Morandi, inspectantibus cunctis, e corpore prosilientem, ambabus amplectitur ulnis, secumque ad superna traducit gaudia. Aliud quoque sanctitatis ac venerationis ejus antiquæ monumentum, non admodum procul a monasterio, superest in saxo, quod capiti ejus ceßisse traditur; & in sacello, quod super saxum illud ædificatum deinde fuit, in memoriam rei tam admirabilis. Fama enim refert, atque hodiedum perennat, B. Morandum, ut non domi tantum, sed etiam foris prodesset quam plurimis, sæpius vicinos pagos adiisse, librum altera manu, [Saxum superest quod capiti ejus cessit,] scipionem gestantem altera, aperto fere capite, ut non sine causa passim pingatur ore fusco. Non eum ab hoc laborioso instituto retardabat aëris inclementia, vel frequentes cacodæmonis insidiæ. Accidit aliquando ut ex pago Walheim, Sacris operatus, domum repeteret cum ex improviso, inter horrenda fulgura & tonitrua, maximus imber decidit; deprehensusque in patenti campo, cum nullum tegumentum aut refugium esset ab arboribus aut casis, videt propter viam ingens saxum: huic corpus ita accomodat, ut aliqua ratione sævientis pluviæ & grandinis rabiem evitaret. Ecce autem saxum rigidissimum, [idque a tempestate defendit.] mollis adinstar ceræ, recedit; & capiti, quod maxime ab Aquilone sæviens procella infestabat, opportunum præbet tegumentum; nam reliquum corpus facilius tempestatem sustinebat. Ne memoria tam prodigiosi eventus interiret, majores supra saxum illud sacellum condiderunt: & videtur etiam hodie in eo saxo foramen, velut magni capitis vestigium; cui peregrini caput inserunt, & dolorum levamen experti prædicant.

§. V. Sodalitium sub invocatione S. Morandi erectum, ejusque leges: merita Ordinis Cluniacensis eisdem communicata.

[35] Aliud antiqui cultus, S. Morando impensi, argumentum est, quod sub annum MCCLXXX Sequani, quo magis sibi Sanctum suum propitium redderent, sub ejus ac beatissime Virg. Mariæ tutela Fraternitatem instituerint, Præposito monasterii Morandini Duce & Auctore, seque ad præcipuum eorumdem cultum conscriptis legibus adstrinxerint. In hanc relati primum, non tantum Altkirchenses, sed & Steinbacenses prope Senheimium coloni, [Sodalitium S. Morandi institutum] quique ad S. Morandum minorem in Alsatia apud Rapesvilam (uterque locus a Præpositura B. Morandi velut appendix dependebat) degebant. Adscripti deinde sunt (ut ex Albo Sodalium constat) complures alii longius dissiti, & in his etiam viri Nobiles & Comites, præter diversorum oppidorum cives, Leges, quibus ea Respublica stetit adhuc, sunt in manibus; ex quibus aliquot transcribere videtur operæ pretium, ut posteris ad colendos Cælites sint exemplo & incitamento. Fraternitati cum summa potestate præerit Sacerdos, qui Præpositi loco curam animarum gerit Altkirchii. Administros gubernationis habebit Præfectos duos, [quibus legibus?] quotannis a Sodalitate eligendos: hi Sodalium mores observabunt, quidquid censura dignum notaverint, Sacerdoti referent. Quæstorum munus obibunt, oblata colligent, & Sodalitati rationem reddent expensarum. Quicumque Sodalitati nomen dare voluerit, solenne sacramentum dicet, se omnia ejus decreta servatarum. Simili religione, qui adversus decreta deliquerit, evocatus Sacerdoti se sistet, & mulctam ejus arbitratu pendet. Nullus autem sub mortem suscipietur; ut vivi ac valentes, si pretium operæ putaverint, admitti sponte petant.

[36] Singulis anni temporibus extra ordinem convenient in templo. Statuta Congregationis legent; quid cujusque muneris sit, intelligent: postridie funebria Sacra, & quidem singuli Sacerdotes singula, facient Sodalibus defunctis. Eodem tempore, re divina peracta, cuilibet pauperum dabitur pro stipe munus. Sub illis Sacris piacularibus & solennitatibus, quibus cœtus populi offerre tenetur, præterea quatuor solennitatibus Beatæ Virginis, nec non Dedicationis die, viginti luminaria supra pendulam Deiparæ coronam ardebunt, duo in aris singulis D. Nicolai, sex ad matutinum Officium & Vesperas. Quilibet Sodalis moriens legabit Congregationi vestem, quam habuit optimam & tres solidos; quælibet autem, solidos quinque; dimidiam partem concinnandis templi luminaribus, alteram dimidiam partem Sodalitatis usibus. Quemvis e numero suo Sodales mortuum ex ædibus ad templum, inde ad sepulcrum, ardentibus cereis comitabuntur: accensum quisque cereum & nummum offeret ad aram pro mortuis facienti: facient autem singuli Mystæ, quamprimum Sodalem excessisse cognoverint. Si quis præ inopia Sacra sua demortui procurare non posset, Sodalitas communi sumptu facienda curabit. Si quis alibi sepulturam elegisset, Sodales omnes e templo B. Morandi eum aliquo usque prosequentur. Si quis intra trium milliarium ambitum vita defungatur, neque sumptibus suis ad monasterium vehi queat, ab illius loci petetur incolis, ut eorum beneficio commode afferatur. Si quis longius moreretur, neque consultum esset huc adducere, nihilominus pro eo funeralia fient. Denique tam Sacerdotes, quam Religiosi & Sodales vicissim omnes omnium bonorum operum mutua societate ac participatione perpetuum gaudeant ac fruantur.

[37] [Sodalibus communicantur merita Ordinis Clunia.] Hactenus Sodalitii Morandini leges; quarum ultimæ de mutua omnium bonorum operum inter Sodales participatione, ingens acceßio facta est per liberalem Ordinis Cluniacensis benignitatem; quando eosdem Sodales anno MCCCCXCI dignatus est communione indulgentiarum atque meritorum suorum, per subsequens decretum: Nos Definitores concilii generalis sacri Ordinis Cluniacensis, auctoritate Apostolica electi & deputati, totum Ordinem Cluniacensem repræsentantes, universis præsentes litteras inspecturis salutem in Domino sempiternam. Splendor paterne gloriæ, [per speciale decretum.] qui sua mundum illuminat ineffabili claritate, pia vota fidelium, de clementia Majestatis ipsius sperantium, tunc præcipue magno favore prosequitur, cum devota ipsorum humilitas Sanctorum precibus adjuvatur & meritis.

[38] Cum itaque in capella intemeratæ perpetueque Virginis Dei genitricis Mariæ, oppidi in Altkilch Basileensis Diœcesis, ad monasterium S. Morandi Ordinis nostri Cluniacensis pleno jure spectante, quædam Fraternitas devota, de eleemosynis fidelium singulis angariis, pro vivorum salute & defunctorum redemptione, cum officio Vigiliarum, Missarum, orationum, eleemosynarum, aliorumque pietatis operum frequentatione celebretur; Nos, cupientes dictam Fraternitatem totis conatibus augmentari, ob laudem Dei, Reginæ cæli, ac S. Morandi, in quorum honore ipsa celebratur, auctoritate Apostolica, qua fungimur in hac parte, omnibus & singulis Christi fidelibus, qui dictæ Fraternitati se associaverint, vel pro manutentione luminarium, ornamentorum, aut aliarum rerum necessariarum de bonis sibi a Deo collatis aliquid dederint, sive in extremis suis legaverint; omnium bonorum operum & spiritualium exercitationum, quæ per Dei clementiam in sacrosancto Cluniacensi monasterio, ac omnibus aliis monasteriis, ecclesiis sive capellis, in diversis provinciis & regnis ubilibet constitutis & dicto Cluniacensi monasterio subjectis, fiunt, Indulgentiarum etiam ac remissionum spiritualium, benefactoribus nostri Ordinis a summis Pontificibus, Cardinalibus, Legatis, Patriarchis, Archiepiscopis, Episcopis, sive Conciliis Generalibus misericorditer concessarum, quæ multæ & mirabiles sunt, in vita pariter & post mortem, participationem elargimur & concedimus; ut, per hæc & alia bona quæ fecerint, & Altissimo concedente facient, gratiam assequi mereantur in præsenti, & gloriam in futuro. Amen. In cujus rei testimonium Sigilla nostra solita his præsentibus litteris duximus ap rimenda. Datum Cluniaci in Camera diffinitionum, anno Incarnationis Dominicæ MCCCCXCI, VII Kalendas Maji.

§. VI. Posterior monasterii S. Morandi desolatio: aliquot Præpositorum ejus enumeratio.

[39] Tumultus rusticorum, qui anno MDXXV, buccinatore Luthero, ejusque signiferis, [An. 1525 rustici Prioratum expilant,] universam turbavit Germaniam, S. Morando prope exitialis fuit. Monasterium semel iterumque direptum, expilatum, & ex parte dirutum est. Sacerdotem unum in templi penetralibus furentes rustici interfecere. Henricus Goldelin, a Leone X Pontifice monasterio Præpositus, per alveum Elli fluminis natando, evasit. Sedato tumultu, Ferdinandi I Imperatoris jussu, de perduellibus sumptum est supplicium: & in his quinque, qui de S. Morando spoliato & direpto confessi sunt, pœnas capite luerunt; Morandus Fromman, Nicolaus Betlerus, Petrus Schad, Joannes Eberlin, Antonius Rieberg. Verum illata damna tam facile reparari non potuerunt. Visuntur adhuc hodie tristia monumenta, rudera in primis ædium, cœmeterio proximarum; dein pars monasterii, [ac misere vastant.] quæ ab Oriente vergit in Occidentem, olim Monachis habitata, nunc ita vastata, ut nulli religioso sit usui; tum custodia rerum sacrarum, ad inferiorem usque consignationem, disjecta. Denique, nequid posteris relinqueretur, grammatophylacium dilacerarunt; litteras, & instrumenta publica fortunarum omnium passim per prata (ita cives ex ore parentum memorant) disseminaverunt: quo factum, ut hodie multi fundi & proventus ab injustis Dominis occupentur, quoniam instrumenta eorum, aut furto subducta, aut discerpta sunt, nequidquam tabulis rationum antiquissimis, e quibus liquidum Monasterii jus ac vetusta possessio colligitur, reclamantibus. Sic residuum erucæ comedit locusta, & residuum locustæ comedit bruchus, & residuum bruchi comedit rubigo.

[40] [Ejus status an. 1549.] Quis deinceps Monasterii Status fuerit liquet ex Philiberto Poissenoto, Monacho Cluniacensi & Rectore primario Collegii Hieronymiani Dolæ; qui anno MDXLVIII S. Morandi Præpositus factus, in epistola nuncupatoria, Wilhelmo Tyrio a se anno MDLXIX edito præfixa, inscriptaque Reverendo Domino Christophoro Coquille, Priori majori Cluniacensi, inter alia ita scribit: Ceterum hic valde anceps fui, an inter beneficia, quæ mihi contulisti, annumerare deberem factam mihi collationem Prioratus S. Morandi Ordinis Cluniacensis, Basileensis Diœcesis. Nam si spectes illorum opinionem, qui describunt beneficium hac ratione dici, quod bene faciat; non sum expertus quomodo id dicere possim; adeo domum illam inveni desolatam multis in partibus, in multis ædificiorum locis proximam ruinæ, multo insuper alieno æri obnoxiam; idque facto proximorum Administratorum, quorum non parva debita solvere cogor omni fere temporis momento, ex quo a te missus possessionem illius loci adeptus sum, idque auctoritate & consensu Romanæ regiæ Majestatis, celeberrimique Senatus Emsemiani. … Hujus Senatus auctoritate plurimum juvor in juribus Ecclesiæ restaurandis: quæ res effecit, ne Prioratum illum, tantis obnoxium miseriis, jam dudum deseruerim: quem tamen te mihi contulisse scio, veluti satis pingue beneficium, communem secutum opinionem, qua plerique fallimur; non perpendentes rerum vicissitudinem, diminutionemque caritatis; quæ omnia, verius, quam velim, illi acciderunt cœnobio ab anno MDXXV, quo ille periculosissimus tumultus belli rusticorum indicit. … Hoc enim execrabili bello magnam adificiorum partem destruxerunt rustici, omniaque inventa documenta Jurium ac Censuum abstulerunt, laceraruntque, pro quorum omnium restauratione plurimum jam laborare cœpi. Hactenus Poissenotus.

[41] [Præpositi aliquot enumerantur.] Præter hunc fuere & alii viri virtute & doctrina spectabiles superiore seculo, S. Morandi Præpositi, quorum nomina subjungam. Primus occurrit, Joannes Jacobus de Morimont, Liber Baro in Belfort & Morsperg: hic Monasterii partem, quæ vergit a Septentrione in Meridiem, & sola vim rusticorum superasse creditur, cum granario & ære campano restauravit. Ei successit, anno MDXX, Henricus Galdelin Constantiensis: anno MDXXVIII Petrus Gauvandus, qui, citato modo Poissenoto teste, primus Rector & Primarius Collegii Hieronymiani Dolæ institutus, deinde D. Morandi Prioratum obtinuit, & pulcherrime post rusticum bellum reparavit. MDXXXII, D. Joannes Burcardi; MDXL, Joannes Tulleri, bis a generali Capitulo constitutus Visitator Ordinis; MDXLVIII, Philibertus Poissonotus, Doctor, ante Collegii Dolani Rector; MDLII, Joannes de Junchiere; MDLXI, Petrus Garre de Cæciliis; MDLXXIII, Hugo de Granmont; MDLXXXI Nicolaus Vieille, primus Abbas in Valle-Dei. Extant litteræ quibus Nicolaus Vieille, Abbas Vallis-Dei & prior S. Morandi, per D. Christophorum Vallot sacristam, vendidit quidpiam Petro Ekert Altkirchensi, pro 3 libris annuis II Decembris MDLXXXVI.

[42] Hoc e vivis sublato, Præposituram a Sixto V obtinuit Reverendissimus & Serenissimus Andreas Austriacus, S. R. E. Cardinalis, [Transit Præpositura ad Austriacos,] Episcopus Constantiensis; ejusque possessionem adiit MDLXXXV, & fere per excelsum regimen in urbe Getvileriana administravit. Postquam anno MDC, die XII Novembris, Romæ sidus illud occubuit, ad Rudolphum Cæsarem S. Morandus spectavit; a quo Philippus Lang de Langefels; Imperatoriæ sectator aulæ, beneficii loco adeptus est. Hic usumfructum elocavit Henrico Bryms, Decano Murbacensi, deinde Caspari Grunenwald Juris Licentiato. Philippo defuncto, Præpositura rediit ad Excelsum regimen Ensisheimianum MDCVIII, [a quibus datur Collegio Friburg. S. J.] variisque exercitata est Procuratoribus ad decennium; tum Paulo Windek, Professori Theologiæ Friburgi Brisgoiæ emerito, donata est. Tandem anno MDCXX, cum Serenissimus & Potentissimus Archidux Leopoldus Societatem Jesu Friburgum Brisgoiæ feliciter induxisset, Præposituram hanc inter alia professoribus ejus plenissime transscripsit, & anno sequenti in ea pedem figere jussit.

[43] Legitur præterea in Basilea sacra, anno MDCLVIII edita, [confirmante Urbano VIII.] ubi de Episcopatu Rudolphi secundi ejus nominis, sub finem; quod Bulla propria translationem istam confirmavit Urbanus VIII, anno MDCXXV. Quæ res, ut alibi in simili causa sæpius accidit, magni omnino dissidii & altercationum, etiam religiosos inter viros, seminarium fuit; conflata in Patres Societatis invidia, quod multi translationem hanc… improbarent; hancce mutationem, ejusque causas & rationum monumenta, aut non penetrantes ex æquo, aut animo solum ad diuturnam annorum possessionem converso, penitus aversati; cum tamen & ipsi, si oculos ad prisca tempora reflectant; similes quoque vicissitudines experti fuerint, ipsumque S. Morandi Prioratum majores eorum, a Canonicis ad se translatum, olim acceperint.

§. VII. Præsens Residentiæ, Ecclesiæ, tumuli & Reliquiarum S. Morandi status, sub Patribus Societatis Jesu.

[44] Erat is monasterii Morandini status, quem supra num. 39 descripsimus ex Auctore Vitæ paraphrasticæ, initio hujus seculi compilatæ, [Status Monasterii ante] quando posseßionem adire jussa est Societas nostra: scilicet præter rudera ædium cœmeterio proximarum, solum ibi videbatur pars monasterii, quæ ab Oriente vergit in Occidentem, olim Monachis habitata, sed ita vastata, ut nulli religioso usui esset. Exinde autem solicita nostrorum cura reparatum templum, [& post admissam eo Societatem Jesu.] reparatæque aut potius denuo extructæ ædes, quæ non incommodam modo habitationem præbent, tum pauculis illic morantibus Patribus, tum adventantibus subinde ex Collegio Friburgensi, aut animi, aut valetudinis causa, hospitibus.

[45] [Primā Sancti tumbā destructa,] Sed de templo ac monumento S. Morandi præcipua nobis hic tractatio est. Ait Vita antiqua num. 14, quod sancti viri cadaver in tumba gypsea, imagine ipsius desuper decenter expressa, in media basilica digno honore concluserunt. Periit tumba illa, corruentibus tecto trabibusque, voraci incendio ambustis, uti num. 17 Vita narrat; extructumque deinde aliud præstantius monumentum, similiter imagine ejus decorum, quod ibidem hodiedum visitur (& vidimus ipsi) in medio templo supra terram elevatum, sub quo & aliud intra terram excavatum: & hoc, aiunt, idipsum sum esse, quo Sanctus a morte conditus fuit. Tegitur totum, quantum est cavum istud, unico, prægrandi, antiquo lapide sepulcrali, qui & ab initio impositus fuisse putatur, effigiatum exhibente in meditullio sui calicem Sacerdotalem; supra quem infraque duo foramina in orbem perfossa sunt, tam ampla, ut caput hominis quantumvis magnum per illa inseri in subjectum spatium poßit, & vero frequentißime soleat, ab impetrare cupientibus per Sancti viri interceßionem beneficium quodlibet; præcipue tamen levationem doloris, caput cruciantis.

[46] Ad quatuor modo dicti lapidis angulos quatuor leones, [quam 4 leones succollant,] suis singuli suppedaneis insistunt, tam rudis quam antiqui operis, sustentantes dorso suo loculum, in solido lapide, ad sesqui pedem crasso, excavatum: in cujus extremis circum lateribus variæ figuræ, parum concinni, ne dicam insulsi artificii, insculptæ visuntur. Et in parte quidem inferiori qua portam templi respicit, repræsentatur Angelus, annuntians Virgini Mariæ incarnationem Verbi Divini: in superiori vero versus altare, [variis figuris circum insculptis:] exhibetur Ioannes Baptista, monstrans Christum Dominum, Agnum Dei. Utrumque latus adornant duodecim icones virorum, in scabellis sedentium & librum altera manu præferentium: Apostolos putamus esse, tum ex numero duodeno qui exprimitur; tum ex libris qui promulgationem Euangelii notare videntur; tum denique ex clavi, quam prima icon præter librum manu tenet, quasi S. Petrum repræsentans.

[47] [in ejus operculo statua Sancti] Clauditur solidus hic & excavatus lapis superne operculo, similiter ex lapide solido, pedem unum crasso, extensam viri justæ magnitudinis statuam in se exsculptam ferente; sub cujus capite laureola, ad pedes vero pulvinar jacet. Statua ipsa in habitu Sacerdotali expressa est, videlicet in alba, stola & casula antiquæ formæ, ex omni parte fere æqualiter pendula sine ulla laterali fissura; quam exserta utrimque brachia, manibus ad zonam pectusque elevatis, sinistra insuper librum tenente, attollunt. Facies imberbis omnino est: circum caput corona monachalis, non continua, sed ad frontem utrimque intercisa; sic ut in ejus medio floccus capillorum, tenuior tamen quam ab utroque latere dependeat. Insunt & huic operculo suæ circum circa icones aliæque sculpturæ, repræsentantes miracula per Sanctum patrata: [& varia ejusdem miracula.] inter quæ illud manifestißimum est; quod statuæ dexteram, quam modo diximus de sub casula exsertam ad zonam usque elevari, apprehendat seu vir seu puer, toto corpore monstrosus, obtortis cruribus, pectore gibboso, qualis fere describitur in Vita num. 15, & omnimodam incolumitatem dicitur recuperasse. Alio loco ægrotantis lectum apprehendit dæmon; quem ipse alibi e corpore energumeni expellit, uti in eadem Vita num. 9, 13, & 16. Alibi etiam e sepulcro prodire videntur tres homines, tamquam per ipsum suscitati a mortuis.

[48] Et hactenus quidem de antiquo tumuli statu ac ornatu, [Novus tumulo ornatus additus an. 1688,] cui anno, quo ipsi adfuimus, MDCLXXXVIII acceßit novus per R. P. Franciscum Marimontium, Residentiæ Superiorem. Is videlicet in octogono aliquanto elatiori spatio, quam pavimentum reliquum sit, quatuor erigi columellas, seu potius pilas lapideas, ad trium fere pedum altitudinem jußit; nempe ad caput, ad pedes, atque ad ambo later a monumenti: quatuor pilis totidem Angelos, e ligno fabre factos, imposuit; & singulorum manibus, alteri quidem tabellam, quasi clypeum, cum sua quemque epigraphe; alteri vero symbolum quodpiam, præcipua Sancti opera referens, inseruit. Symbola porro hæc sunt, [quatuor angelis, symbolis & epigraphis decorus;] baculus, liber, sol, racemus: quæ per appositas in clypeis epigraphas hasce, Apostolus Suntgoviæ, Potens in verbo, Clarus genere & virtute, Potens in opere, non incongrue explicantur. Baculus nempe, quocum alibi etiam passim pingitur, exprimit Apostolatum ejus, percurrentis Suntgoviam salutis animarum causa: Liber, indicat miram ejus facultatem dicendi & persuadendi incredulis ac perversis hominibus euangelicas veritates; Sol, uti omnia illustrat, ita claritatem generis virtutumque ejus repræsentat; Racemus denique, potentiam ejus significat, qua vinitoribus præcipue opitulatus esse, supra num. 29 dictus est.

[49] Talia præferentes, quorum modo meminimus, Angeli quadrato fere spatio consistunt, nisi quod laterales minus distent alter ab altero, quam ad utrumque extremum constituti. Sustinent hi dorsis ad se invicem tumulumque obversis machinam ligneam non inconcinnam, unde paulatim quadrifariam ascendens arcuatur ac tandem sublime committitur, [supernequo clausus gestat statuam Sancti.] eminentemque in culmine statuam gestat S. Morandi, dextera baculum, sinistra librum propter causas jam explicatas ferentis, habitu Benedictino Cluniacensi, omni ex parte nigro, nisi quod extremi ejus limbi aureo colore fulgeant; cum Angeli, & reliqua superimposita machina, alba sit, viridi colore & aureo hinc inde inducta. Per totum templum variis tabulis depicta repræsentantur, superius quidem acta & virtutes Sancti, inferius vero miracula ab eodem patrata. Atque hæc uti ipsi coram notavimus.

[50] Iuverit nunc etiam auctorem Vitæ paraphrasticæ de Reliquiis Sancti & tumuli ornatu antiquo (nam novus recentißime adjectus est) loquentem audire. [Antiqui tumuli alia descriptio.] Postquam egit de incendio, quod ecclesiam vastavit seculo, ut putamus, primo post mortem Sancti; deque reparatione ejusdem (de quibus & vita antiqua num. 17) sic prosequitur: Ergo, ne beati viri ossa indigna amplius humectarentur fossa, unanimes decernunt Monachi, eadem levare humo, votisque supplicantium proponere loco editiore; conficiuntque e solido marmore Lipsanothecam, & superiore parte corpus ejus insculpunt, ea similitudine, quam vivus creditur expressisse. Ex utraque parte loculi artifex sculpsit omne morborum genus, quos S. Morandus invocatus curavit. Totam tumbæ molem quatuor leones sustinent. In hac sancti Reliquiæ, si caput excipias, quod argenteæ thecæ inclusum separatim asservatur, quiescunt. Ab humo tribus palmis tumba distat: infra eam saxum biforum est, in quod ægri caput pie immittunt & supplicantes surditati aliisque morbis præsens remedium flagitant. Sub eo primus ac genuinus S. Morandi sarcophagus, e quercu, cum sacris cineribus asservatur.

[51] De hoc sarcophago idem nobis oretenus retulerunt Patres nostri: de Reliquiis, marmoreæ tumbæ inclusis, [Quales Reliquiæ supersint.] non item ausi sunt affirmare; nisi forte per Reliquias intelligat Auctor duo ossa prægrandia, quæ tum fuerint tumbæ illi inclusa; nunc vero decentiori in loculo, in pariete prope cornu Euangelii principis aræ exciso, recondita servantur una cum capite, aut potius dimidio cranio, incluso argenteæ statuæ, quæ supra num. 31 dicitur ab Austriacis Principibus donata, harpyiarum manus turbulentis temporibus evasisse, festisque solennioribus in altari exposita adventantis populi pietatem & cultum excitare. Præter hasce Reliquias, quas ipsi vidimus ac venerati sumus, nullæ ibi sciuntur superesse, saltem notabiles. De parte Capitis, Viennam Austriæ translata, actum est §. 1.

[Annotatum]

* Geraldo 13 Octob.

VITA,
Seculo primo a morte Sancti scripta a Monacho, ut videtur, ipsius Monasterii Morandini.

Morandus, Monachus Cluniacensis in Suntgovia (S.)

BHL Number: 6019

EX MS.

PROLOGUS.

[1] Sanctorum Patrum præcedentium dicta vel gesta litteris tradere, [Acta Sanctorum lecta excitant hominem,] & succedentium memoriis commendare, utillimum est. Maxime cum in ipsis, veluti in quibusdam florum hortulis, diversarum virtutum condimenta carpere liceat; ex quibus homo, quamvis corruptibilis vel caducus, vigore quodam divino efficiatur immortalis & impollutus. Qui licet multifaria inimici fraude præventus, temeritate propria promerente, brutis animalibus sit comparatus; non tamen a pio Conditore penitus est abjectus. Quin imo, si a sua iniquitate recesserit, & talentum suum Largitori benigno cum lucro reportare studuerit; non solum pristinæ conditionis dignitati restituetur, verum etiam amplioris gratiæ palma donabitur; cum paulo minus ab Angelis minoratus, in cælis sine fine lætabitur. Sed quia unius tantummodo talenti pondus multiplicandum esse diximus, [ut talenta sua recte impendat.] auditorum mentes in animadversionis angorem mittimus: quippe cum in Euangelio quinque talentorum negotiatores esse precipimur. Sed hæc conclusio facile solvitur, si singularis talenti prærogativa diligentius discutiatur. Quinque enim talentorum nomine, quinque sensus corporis actuales signantur; scilicet Visus, Auditus, Gustus, Odoratus, & Tactus; qui a principali, qui est Intellectus, singuli in sua proprietate reguntur & diriguntur: cui subsistunt quatuor accidentia, ceterorum usibus necessaria, Memoria, Voluntas, Ratio & Sapientia; ut pari numero quælibet horum sui juris & proprietatis regatur arbitrio. Intellectus enim Visum regit, cum compescit illicitum, ut dicit Psalmista; Averte oculos meos, ne videant vanitatem: [Ps. 118, 37] dirigit vero Gressum, ut in Apostolo legis; Videte, quomodo caute ambuletis. [Eph. 5, 15] Memoria autem agit, ut quod audieris bonum, retineas: Voluntas, ut, quod jam audisti bonum, implere festines & diligas: Ratio, ut, quod tenes rectum, proximo tuo annunties & persuadeas: Sapientia, ut scias, quid vel quando ratione proferas.

[2] His itaque virtutum gradibus sæviens vincitur mundus, [S. Morandi vita, a majoribus scribi neglecta,] his exercitiis bonis Sanctorum ampliatur numerus: ex quibus nobis Dei gratia Beatus datus est Morandus, in terris consolator piissimus, in cælis patronus certissimus: in cujus hodie Natalitio fidelium decrevit devotio congregari in Domino, ac ejusdem beati viri commendari præconio: cujus vita sacris virtutibus extitit plena, sed prædecessorum desidia oblivioni est tradita, nec ad nos scriptis constat esse delata. Sed cur nos alios causamur, cum nostris temporibus multa & ingentia beneficia, circa diversorum infirmitates, divina clementia per servum suum sit operata, quæ a nobis quodam scrupulo demente sunt occultata. Quantorum corporum invaletudines, quot dæmoniaci vel paralytici, ad ejus memoriam sint liberati, non est nostræ facundiæ vel possibilitatis per singula quæque referre: sed ne tantorum beneficiorum servi Dei videamur esse ingrati, pauca de pluribus colligamus. Licet inertes, qualicumque tamen schemate, ab ipsius infantia gesta viri scribere incipiamus, [ab Auctore profertur,] & posteris nostris legendum relinquamus; hoc præcipue admonentes, ut audientes, dictis fidem adhibeant.

CAPUT I.
Morandi ortus, pueritia, peregrinatio, monachatus, virtutes.

[3] Beatus itaque Morandus, ex Galliæ a partibus, nobilissimis b est ortus natalibus. Parentes ejus inter potentum catervas primates præclari, tam in religione Christiana, [Nobili prosapia ortus;] quam rerum temporalium affluentia plenius fuerant locupletati, quia totius felicitatis suæ meruerunt habere heredem. Nec multo post, antiquorum Patrum imitantes exemplum, hunc, ut Samuelem castissimum, ferre decreverunt ad Dominum, ipsi serviturum in perpetuum. Denique Wormatiæ petentes oppidum, divinum flagitabant auxilium, ut eis locus monstraretur idoneus, [Wormatiæ offertur Deo a parentibus,] quo eorum Domino manciparetur filius. Nec defuit Altissimus justorum precibus, pia vota solvere cupientium: moxque ineuntes consilium, cælitus sibi inditum, ut summum peterent atrium, quod est in honorem sanctæ Dei Genitricis decenter inibi constructum; ibique præfatum puerum, sacris litteris traderent imbuendum. Ad quod cum venissent, & adventus sui causam probabilioribus viris [indicassent]; ab eisdem officiosissime sunt recepti. Ac benedictione percepta, de collega, quamvis modico, plurimi exultarunt in Domino. Parentes vero, [cum prædiis & mancipiis;] sancti sui desiderii compotes effecti, universam Ecclesiam convocantes, filium suum, cum maximis prædiorum ac mancipiorum donariis, utpote potentes, omnibus commendantes, Deum benedixerunt, ac lætantes ad sua redierunt.

[4] [ubi sacris litteris] Beatus igitur Morandus, a suis progenitoribus voluntarie salubriter derelictus, a Domino autem assumptus, & in domo Dei, velut arbuscula recens & novella, postmodum justitiæ fructum paritura plurimum, plantatus, sacris litteris initiatur; ac non multo post, velut herbida tellus, divino rore perfusus, omnium liberalium artium fructu fœcundatur. [& bonis moribus imbutus,] Revera enim in discendo nulla mora est, ubi Spiritus sanctus doctori adest. Itaque crescente Dei servo, quotidie studebat implere, quod præcinebat in Psalmo, senes reverens, juvenes honore præveniens, & sic de virtute in virtutem transiens. Talibus, ut diximus, cum fulgeret virtutibus B. Morandus; non, ut assolet ætas junior, ejus extollebatur animus, sed semper manebat hilaris & quietus; &, [fit Sacerdos;] ut magni Davidis adolescentulus, in Domini meditabatur justificationibus. His, inquam, humilitatis gradibus athleta Christi emeritus, mundi calcavit impetus, factus Sacerdos Dei dignissimus. Sed quo majore potitur munere, eo ferventior fit in bono opere; moxque delectatur altius pro Christo insudare laboribus. Et convocatis suis hominibus, [Compostellam petiturus] domesticis & parentibus, eorum se commendans orationibus, ad memoriam S. Jacobi perrexit, cum pluribus ejusdem viæ sponsoribus.

[5] In eisdem vero partibus habetur vicus formosissimus, qui dicitur Cluniacus, amœnitate habilis, fertilitate fœcundus; &, quod multo est felicius, Apostolorum Petri & Pauli insignitus nominibus, a Monachis sub Regula militantibus mirabiliter gubernatus. His præerat Pater Hugo, [venit Cluniacum;] cognomento Piissimus, genere clarus, sermone facundus, sanctitate præcipuus. Ad hunc igitur locum B. Morandus cum suis devenit comitibus, Apostolorum patrocinia oraturus, ac servorum Dei suffragia petiturus. Quid multa? Ad notitiam piissimi Patris deductus, salutaribus ejus monitis, ceu optima terra, tantum est irrigatus, quod se Monachum futurum diceret, si peregrinatione peracta Dominus sibi redire concederet. Benedictione itaque pii Patris ac Fratrum oratione munitus, [ubi peracta peregrinatione,] exul egregius, cum suis comitibus itinerare cœpit ocius; ac Domino ducente, quo proposuerat, Galliciæ invehitur partibus: & B. Jacobi pignore adorato, concite rediit, ac Cluniacum pervenit: moxque suis valedicens comitibus, lætantibus omnibus, rite consecratur Monachus. Qui mox in tantum excrevit sacris exercitiis, ut in professione monastica nulli haberetur secundus. In vigiliis, carnis lasciviam refrænabat; [fit monachus:] imperanti obediebat, fluctuantem pia exhortatione consolidabat, discordantes concordabat, orationibus continuis dæmones fugabat.

[6] [Mittitur in Arverniam,] Talibus virtutibus cum fulgeret B. Morandus, venerabatur ab omnibus, & jam Arvernis cultoribus inquiritur diligentius. Nam ex eisdem partibus quidam nominatissimus, ejus fama incitatus, Cluniacum venit; &, ut idem vir memorabilis, ad ædificationem suorum, sibi per modicum tempus concederetur, venerabilem Hugonem Abbatem rogavit: quod etiam, beato viro annuente, obtinuit. Quem mox assumptum [ducens] in Arverniam, propere rediit, cunctisque suis Fratribus virum venerandum commendavit. [reformaturus Monachos,] Mirum quantis ibi vir Domini claruerit signis. Frequens id turba peregrinantium ob benedictionis gratiam, etiam ex nostris partibus, & ad eum confluentium declaravit: quæ eum in nostris partibus [non] vulgari laude extulit: dicebant enim, sæpius se evasisse periculum per ejus suffragium. Multa igitur & pene innumerabilia viri Dei fuere virtutum insignia, quæ si dicantur per singula, nulli scribenti sufficiet pagina. [& miraculis claret.] Sed ne tædium auditoribus inferamus, ad nostræ narrationis finem tendamus: qualiterque Dei dilectus superna providentia nobis sit collatus, quibus suis virtutibus vivus & defunctus fuerit redimitus, breviter dicamus.

[7] Extitit itaque in territorio Basileensi de Castro Pferto c Comes nobilissimus, ex prosapia Regum Francorum ortus, nomine Fridericus. Hic quamdam ecclesiam, Altikilcham d nuncupatam, in allodio suo, [Altkirchiū vocati Cluniacenses,] a suis progenitoribus beatissimi Christophori Martyris nomini dicatam, plenius extruxit, ac prædiorum largitate ampliavit. Erat autem ecclesia, a supradicti Principis genitoribus, Canonicis secularibus primitus ordinata: sed peccatis exigentibus, illis secedentibus, pene desolata. Videns autem Comes prudentissimus, locum, a se diligenter constructum, habitatoribus privatum desolari; Cluniacum misit, ac Hugoni sanctissimo suisque successoribus regendum, atque ad monasticum inibi ordinem instituendum, [a S. Hugone eo mittuntur, duce Constantio,] in perpetuum donavit. Venerabilis autem Pater, tanti Principis voto gratanter suscepto, illico ad locum jam dictum paucos primum Fratres misit; diutina quidem monastica disciplina probatos, sed idiomatis penitus ignaros. His præfecerat Priorem, nomine Constantium, religione præcipuum, consilio providum, in Fratrum utensiliis dispensatorem prudentissimum: qui cum convocatis delegatis sibi Fratribus, exulibus egregiis, sancti Patris ac omnium Fratrum se committentes orationibus, & valedicentes omnibus, Galliarum e invehuntur partibus: moxque præfati Comitis se ingerentes conspectibus, gaudentibus omnibus, cum comitatu Principum ducuntur ad cœnobium, confirmationis suæ secum ferentes privilegium. Qui protinus, [sed linguæ Alemannicæ imperiti:] velut bonæ pecudes, locum collapsum diligentissime reparantes, ad armentarium divinæ reparationis confluxerunt, in quo non multo post fœtum mundissimum spiritualium filiorum pepererunt: sed in hoc solum impediti fuerunt, quia nostræ locutionis modulum non noverunt.

[8] Unde Constantio Priori solertissimo visum est potissimum, cum Principis sui litteris redire Cluniacum, [quare peritus petitur:] ac super hoc sanctissimi Patris Hugonis expetere auxilium. Moxque hujus itineris necessariis dispositis, ac supradicti Principis litteris acceptis, Cluniacum propere rediit, & opportunitatis suæ causam Abbati sanctissimo humiliter suggessit; asserens se suosque Gallicos sine interprete minime profuturos Alemanniæ esse. Quem Pater piissimus, potissimo quo semper erat plenus consilio, blande consuluit; eumque in Arverniam, [& revocatus ex Arvernia] ut Beatum inde Morandum, quem habebat Alemannicum, reduceret, direxit. Illico Constantius in Arverniam pergit concitus, & coadunatis ejusdem loci Fratribus mandatum pandit ocius: cunctisque contristatis cum beato viro valedixit omnibus, ac Cluniacum rediit quantocius. Quem protinus ut aspectibus sancti Patris exhibuit, illico in amplexus beati viri se ultro Pater sanctus obtulit; ipsumque secum detinuisset, si hujus legationis necessitas non incubuisset. Nec mora Constantius, sancti Patris cum beato viro confirmatus benedictionibus, Galliarum partes repedavit, ac senem venerandum, vultu Angelicum, [mittitur Morandus:] cygnæa albedine respersum, præfati Comitis obtutibus intulit, ac demum in hunc modum ora resolvit. En, inquit, Domine, noster Morandus, quem vestræ Excellentiæ pius flagitabat affectus. Illico Princeps devotissimus, cum suis Optimatibus, beati viri humillime se inflexit benedictionibus; sicque salutaribus ejus perfruitur collocutionibus, & sacris ipsius quamplurimis eruditus admonitionibus, sanctis ejus se orationibus commendavit; ac demum cum Constantio, ad ceteros Fratres, ejus adventum ex intimo desiderantes, consolandos, ad cœnobium direxit. Qui beato viro occurrentes, ceu dignissimum consulem, una cum Constantio Priore reverendo, lætanter suscipiunt, ac digna reverentia cunctis præferunt.

[9] Denique quantæ bonitatis, quantæque benevolentiæ beatus vir iste fuerit, quis enumerare queat? [qui virtutibus insigniter florens,] Mira illi erga omnes benignitas, mira caritas. Semper hilaris, semper serenus; numquam invidus, numquam severus. In docendo prudens & facundus; in corripiendo modestus & discretus; in consilio providus; in universa morum honestate præclarus. Erat vere omni veneratione dignus B. Morandus, & aspectu amabilis, colloquio affabilis, rectam conversationem habebat, ac forma perfectionis omnibus existebat; idemque omnes fieri optabat, & admonebat: sicque quotidie Sanctorum dignitatibus proximabat. Verum, [tentatus a dæmonio visibiliter.] quoniam omnium bonorum invidus diabolus in Sanctorum profectibus succenditur acrius, beati viri sanctis invidit laboribus; eumque, ut retulerunt qui cum eo fuerunt, crebrius diversis [imo] singulis pene noctibus, suis impetebat phantasmatibus. Quadam vero nocte, cum vir Dei post laborem se quieti dedisset, in teterrima specie diabolus affuit, & operimentum vehementissime ei detrahere cœpit. Quo expergefactus vir Dei, illico cum monstrum horribile vidit, vim diabolicam esse cognovit, ac imperterritus manu injecta operimentum fortissime retraxit. Sicque diutius altercantes, tandem vir Dei signum victoriæ intulit; quo devictus inimicus, velut fumus evanuit. Erat in eadem nocte quidam pœnitens, apud virum Dei (quoniam fuerat ob infirmitatis molestiam a collegio Fratrum segregatus) salutis gratia hospitatus: qui hæc, quæ diximus, [Cruce ipsum fugat,] tremebundus vidit, ac omnibus sub fidei testificatione narravit. His autem mirabilibus mirabiliora succedunt.

[10] Quodam autem tempore, cum vir beatus solus sederet in caminat f, ob infirmitatis suæ incommodum sibi deputata, contigit ut hanc incendium totam flagraret, & hoc vir Dei ac ceteri Fratres tamdiu ignorarent, [extinguit & alias incendium.] quousque totius villæ homines, ignem deforis conspicientes, ad extinguendum velocius accurrerent. Cumque ex strepitu eorum Fratres essent perculsi, atque ad auferendum Dei hominem concurrerent conciti; interrogavit vir beatus, quidnam esset, quod tam impetuose ad eum concurrissent. Qui cum dixissent, quoniam ignis jam omnia consumeret: protinus vir Dei a timore eos blande compescuit, moxque elevata manu triumphale Crucis signum igni opposuit, atque hunc velut aquarum inundantia penitus extinxit. Ex quo facto liquido cunctis innotuit, quanti meriti apud Deum vir iste beatus fuerit. Nam ex totius Galliæ nostræ confinibus, universi variis collisi infirmitatibus, ob salutis gratiam ad eum confluebant: hinc potens, hinc impotens ejus suffragium flagitabat. Unde huic nostræ editiunculæ quoddam mirabile dignum videtur inserere, de jam sæpe dicto Comite, hujus loci fundatore, quodque ad correptionem nostrorum Principum valde constat [fore] utile.

ANNOTATA C. J.

a Loquitur Auctor juxta mentem ac divisionem veterum Romanorum, quibus Gallia fuit quidquid Rheno clauditur. Nunc tractus, Cisrhenanus etiam, in quo natus Morandus non procul Wormatia, Germaniæ annumeratur. Eum vero Germanum fuisse constat ex num. 8, ubi expresse vocatur Alemannus.

b Concordat Oddo II Abbas Cluniacen. in diplomate quo decernit Sancto Officium duplex per totum Ordinem, dicens illustri prosapia ortum.

c Castrum Pfert seu Ferretanum, in Suntgovia & Episcopatu Basileensi; quod nomen dedit Comitibus suis, olim potentibus ac nominatißimis, sed an. 1324 in Ulrico ultimo masculæ stirpis extinctis; transeunte per filiam ejus Ioannam Comitatu ad Austriacos, e quibus Alberto, Alberti Cæsaris filio, nupserat.

d Germanica vox, Latine sonat vetus ecclesia, de cujus situ Comment. §. 2 actum est.

e Vide sis Annotationem a supra.

f Cubiculum camino instructum, seu privatum illud fuerit, seu publicum pro usu monachorum. Forte ponitur pro hypocausto, quorum nunc frequentißimus & fere solus usus est in Germania, nec non Alsatia & Suntgovia.

CAPUT II.
Miracula ante & post mortem. Translatio & canonizatio.

[11] [Comes villicum injuste vexans punitur,] Jam quodam tempore contigit, ut idem Comes quemdam hujus ecclesiæ villicum, immoderatum tributum dare cogeret, ac pro eodem captum acrius cruciaret. Pro quo dum vir Dei plurimum contristaretur, nec propter hoc Comes a sua austeritate deflecteretur, illico ultio divina persequitur. Nam protinus paralysi gravissima invaditur, ac valescente ægritudine, vultus ipsius in tantum contrahitur, ut os auribus contiguum contractum videretur. Qui mox reatum suum agnoscens, beatum virum consulendum adiit, ac sibi ut subveniat humillime deposcit. Verum, quoniam probata virtus insipientem corripit, Comitem velut insipientem durius arguit. Quomodo, inquit, tibi me subvenire deposcis, qui nostrum injuste detinens, saluti tuæ ipse contrarius existis? Revera noveris te graviori pœna plectendum, si non celerius nostrum dimiseris villicum. His auditis, Comes terrore nimio concutitur; &, non solum villicum dimittendum, pollicetur; verum etiam eumdem ab omni tributo liberum fore, si sanitati restitueretur, clara voce profitetur. Cujus sponsionem Dei servus placide suscipiens, illico manum vultui ejus imposuit, ac integræ sanitati restituit. [& resipiscens curatur a Sancto,] Hoc itaque signo patrato, omnium qui affuere voces in Dei laudem extolluntur; ac virum sanctum, in terris positum, jam cæli consulem esse, clara voce præconantur. Circa virum vero sanctum Comitis tantæ pietatis excrevit affectus, ut sibi hunc in spiritualem Patrem eligeret, ac nil sine ipsius nutu & consilio agere præsumeret.

[12] Beato autem Morando tanta contulit virtus divina, quod suis sanctissimis interventionibus omnem curaret infirmitatem ab insanis corporibus. [qui & febrim pellit] Nam quotquot paralytici, seu febricitantes, vel energumeni, aut alia quacumque infirmitate tenti ad eum pervenerunt, solutis infirmitatibus remedia perceperunt. Sed ne tædium lectoribus inferamus, si singulos quosque huic opusculo imprimamus: unum tantum de pluribus, scilicet Ulricum de Karolspach a excipiamus: qui, ut ipse Fratribus qui adhuc supersunt retulit, quartana febre diu gravissime laborabat, nec ullo medicamine curari poterat. Hic, cum ad virum Dei venisset; &, ut sibi super hac infirmitate consuleret, flebiliter exorasset; illico vir Dei, [apprehensa viri manu,] gravissime febricitanti compassus, manum ejus apprehendens, benedixit, ac integræ sanitati restituit. Qui in propria hilaris reversus, cunctis nuntiavit, quod beati viri meritis sanatus fuerit. Verum, quoniam beatum virum, omne genus febrium seu diversarum infirmitatum, veris indiciis curasse, probavimus; restat ut, qualiliter in energumenis dæmonibus imperavit, breviter dicamus.

[13] Eodem vero tempore, cum quadam die servus Dei more solito Missarum solennia celebrasset, [& duas mulieres dæmoniis liberat:] duæ mulieres, a spiritibus immundis miserabiliter infestatæ, ob salutis commercium, ad eum de longinquis sunt adductæ. In quibus, ut dictum est, cum spiritus immundi immaniter grassarentur, ut a pluribus vix detinerentur; illico vir Dei, ut erat piissimus, miserarum misericorditer compassus, exorcizando spiritus malignos exagitavit, ac per ventris fluxum exire compulit. Prædictæ autem mulieres, integerrimæ sanitati redditæ, Deum benedixerunt: ac famulo Dei, prout poterant, gratias referentes, lætantes in sua redierunt. Sed ne quempiam moveat, cur hoc scripto non emineat, quod nostræ narrationis textus superius signorum numerositatem resonat; noveritis virum sanctum in hac vita plurima signa gessise, quæ solo Deo teste intra conscientiam potius maluit occultare, quam humano favore ab æterno munere deperire. Præterea sciendum, ob auditorum tædium multa esse prætermissa; ne, dum similibus necterentur similia, fastidiosis, ut dictum est, plurima inferrentur tædia. Quapropter ne velocitate nimia arguamur, ad ea quæ restant, his ita digestis, redeamus; quibusve post transitum beatus vir multigenis micuerit signis, pauca de pluribus, fidelibus pandamus.

[14] Igitur B. Morandus, longo jam senio affectus, cursum vitæ hujus laboriosæ gloriosissime complevit; ac corruptibili carne exemptus, [mortuus honorifice sepelitur,] sidereos cælos penetravit. Ad cujus exequias, omnes pene nostræ diœcesis, utriusque sexus & gradus Religiosi venerunt; ac summa reverentia, una cum Fratribus, beati viri efferentes corpus, cum divinis laudibus in tumba gypsea, imagine ipsius desuper decenter expressa, [& glorificatur miraculis crebris,] in media basilica digno honore concluserunt. Verum, quamvis humanas infulas nonnumquam veteranorum reprobet auctoritas; hos tamen voto potiori non confunditur venerari Christiana pietas, quos digniores Deo, post hujus vitæ tædium signorum probavit moralitas. Unde & universorum fidelium B. Morandum eo diligentius excolit votivitas, quo [magis] hunc miraculis crebris glorisicavit superna pietas. Nam [non] multo post transitum ipsius tempore, ingenti miraculo eadem divina clementia ejus memoriam cunctis celebrem reddidit, quod fraterna devotio fidelibus pandere statuit.

[15] Erat itaque eodem tempore quædam mulier de Karolspach, quæ filium satis elegantem habebat, qui jam octavum ætatis suæ annum impleverat. [sanando puerum triennio misere contractum,] Hic quadam nocte, secreto Dei judicio, totus contractus, & non solum totius operis actualitate privatus, verum etiam omni corpore invalidus; manibus, pedibus, artubusque obriguis solo penitus reclinatur, ac manibus tripetiis b sustentatis, modicum quasi serpere videbatur. Cumque per triennium fere inutilis esset, nec ullo remedio medicari potuisset; quadam nocte mater ejus soporando, voce quadam admonetur, quod hunc ad memoriam S. Christophori Martyris deferat, Sanctorumque inibi patrocinio implorato, debilem ad sepulcrum B. Morandi ponat. Sanctumque pro filio supplicare non desinat. Nec cunctatur mulier divinitus sibi inditum implere præceptum, protinusque in præfati Martyris festo, quod habebatur contiguo, ad Sancti pervenit cœnobium: ac cunctis, quod audierat, pandens præceptum; ad B. Morandi tumulum, ut docta fuerat, suum posuit filium. Pro quo dum ab omnibus divinum flagitatur auxilium, dumque Fratres tertium sancti Spiritus canunt oraculum; dictu mirabile! viderunt claudum paulatim Sancti ambire sepulcrum, atque arteticis manibus tumbam palpitare, seque solo protinus elevare; artubusque mire crepantibus, vigorem vitalem bases plantasque implere; cunctisque cernentibus, claudum sanissimum exilire, ac in Dei Sanctique laudibus, cum ceteris fidelibus, ambitum ecclesiæ circuire. Huic autem miraculo placuit divinæ clementiæ aliud non minus mirabile, beati viri meritis, addere.

[16] Denique eodem tempore quidam dæmoniacus, [& virum a violento dæmone insessum.] ligatis manibus corrigia fortissima post tergum, ad eamdem memoriam salutis gratia est adductus. Hic cum ad Sancti sepulcrum, penitus excerebratus, a suo fratre fuisset ligatus, & jam biduo diu noctuque diligentissime custoditus, idemque se nocte quadam Dominica sopori dedisset, protinus energumenus inimicum venire videt anxius; beatumque Morandum, candida stola præfulgidum, velut ex sepulcro procedere; ac hostem, ne ipsum lædat, concite propellere. Moxque sanissimus effectus, Fratrem appellavit crebrius; nexibusque ac si ferro ruptis, divinitus solutis manibus, cunctis adstantibus voce præconia sagaciter retulit, qualiter per beatum virum visitatus ac ab hoste liberatus fuerit. Verum quis hunc virum beatum, antiquis Sanctis digne conferendum, non censeat; qui tam potenter, vivus & defunctus, cunctis dæmonibus imperat, omniumque laboribus plenissimum solamen suppeditat? Hunc ergo sibi suffragari omnium fidelium devotio expetat, huic pio affectu supplicet, quisquis juvamine indiget.

[17] Hæc interim pauca ex pluribus, de vita & transitu viri Dei excepta, sufficiant. At vero quæ de revelatione Reliquiarum viri Dei suppetunt, pennula nostra percurrat, protinusque operi finem imponat. Transacto itaque longi temporis spatio, [Post incendium restaurata ecclesia,] peccato exigente plurimo, in nostro viculo oritur incendium, ex cujus immanitate totius cœnobii concrematur ædificium; ac ex collisura trabium, sancti viri conteritur epitaphium. Sed cum jam ejusdem ecclesiæ fabrica adjumento fidelium admodum fuisset restaurata; Fratrum devota præcordia non modica mœstificabat tristitia, quod beati viri reverenda ossa, tam indigna humectarentur fossa, qua magis essent conculcationi dedita, quam debita veneratione habita. Unde unanimes eadem ab humo potius relevare statuunt: moxque receptaculum dignissimum sculpere satagunt, ac desuper cyborium opere polymito fortissime cœmentatum, [in novo tumulo conduntur Reliquiæ,] ne ut prius aliqua læsura conteratur, condunt. Hoc itaque parato, die statuto quamplurimi Primores, universique utriusque sexus conveniunt: moxque sacras vestientes induvias, cum maxima reverentia beati viri exuvias efferunt; ac, divinis concentibus cunctis perstrepentibus, sarcophago decentissimo condunt.

[18] Nec distulit superna pietas divinis miraculis sancti viri, ut prius, glorificare Reliquias. Nempe eadem hora duos cæcos, visu diu privatos, [sanatis in translatione cæcis 2, & claudis 3.] optati luminis excepit claritas: itemque claudos tres sospitati condonavit Sancti veneralitas: ceterorum vero copiosa constat numerositas; quam, ne pigrescat aut frigescat auditorum caritas, innominatam prætermisit fraterna sagacitas.

      Sed ne tanta esset vana pia veneralitas,
      Prælatorum ac Confratrum hoc decrevit caritas,
      Ut tam magna ac præclara sancti viri merita,
            Confirmaret ac sacraret Sedes Apostolica.
Mox multorum assertorum veri testimonium,
Ante Sedem Basileensem illique parentium,
Præsentatur, comprobatur sancti viri meritum.
      Hinc legatus fit paratus per Præsulis chirographū
Romam tendit & offendit vultum Apostolicum
Moxque datur quod optatur, peragit negotium. [Approbatur cultus ejus a Sede Apostolica.]
      Sicque redit atque dedit signum Apostolicum,
Ut prodatur ac colatur sancti viri meritum:
Nec celatur, sed profatur tale privilegium,
Ex quo Sanctus sit colendus phalangibus fidelium.
      Ergo Christū collaudemus ac letantes jubilemus
                  Divinis concentibus:
Per quem mundum sprevit mundus noster Adam hic secundus
                  Cum suis principibus:
Quemq; licet mundialem, non letalem sed vitalem
                  Admisit Vitalibus;
Intra Chorum Confessorum nunc replendet meritorum
                  Adornatus floribus;
Quod multorum compressorum probat vulgus, hic suorum
                  Resoluti nexibus.
Hinc lætemur ac precemur, per hujus suffragium,
Nos foveri ac mereri vitæ perennis præmium.
                  Per Dominum nostrum &c.

ANNOTATA C. J.

a Vicus est itinere unius horæ Altkirchio distans, versus Elli fluvii fontem, sed in ripa adversa.

b Tripetia; quasi tripes, aut a Græco τρίπους vel τριπὸδιον. Est enim fulcrum hic seu lignum tribus pedibus instructum, quod comprehendere poterat manu, eique innitens se promovere.

MIRACULA.
Circiter medium seculi XV facta, pleraque in mortuis resuscitatis, & annotata a D. Martino Granter, Præposito S. Morandi.

Morandus, Monachus Cluniacensis in Suntgovia(S.)

EX MS.

[1] Dictum est in Commentario nostro §. 1 num. 7 a D. Grantero collecta fuisse miracula S. Morandi, [S. Morandus omni miraculorum genere excellens,] quæ tempore ipsius per Sanctum suum operari Deus dignatus est; eaque initio hujus seculi XVII a Paraphraste nostro amplificata esse, qualiter hic, deficiente primitivo contextu, subjunguntur. Quam Deo carus fuerit ac familiaris S. Morandus, testantur beneficia, quæ sibi aliisque impetravit. Etenim Deus in omni rerum creatarum ordine ad ipsius preces mira præstitit. Mortui ipso invocato ex aqua & terra revixerunt; ignis ejus imperio cessit; turbati aëris tempestatem sedavit; durissima rupes, nativi oblita rigoris, in modum ductilis argillæ, sacro capitilocum dedit; vitibus bene precatus est, & copiosam reddiderunt vindemiam; animalibus brutis collata beneficia testantur plurima rusticorum hominum anathemata, quæ votorum rei ex cera, ligno, ferro, ad tumbam ejus & septa ferrea suspenderunt: in hominibus quævis morborum genera curavit, mutis loquelam, [vitæ restituit] surdis auditum, cæcis visum, paralyticis gressum, phreneticis & dæmoniacis saniorem mentem & libertatem impetravit, ut deinceps sigillatim expositis exemplis demonstrabitur, ex Commentario Martini Granter cœnobio Præpositi, de S. Morando optime meriti: ex quo constat, complures homines utriusque sexus, invocato S. Morandi patrocinio, ad vitam rediisse.

[2] Anno MCCCCL, paucis ante Christi natalem diebus, in pago Wallbach a Elisabetha Lessingerina, Leonardi Stosser conjux, prolem enixa mortuam, proximum & ipsa vitæ periculum adiit; uterus maternus pro tumulo erat; [insantem in utero,] in lucem tamen protractus fœtus est, sed absque sensu & anima. Quare parentes, simul & Anna Herman patrina, cum obstetrice Anna Moumlin, opem S. Morandi invocant, eique exanimem partum dicant, & commendant. Non vanæ fuere preces: infans divinitus animatus revixit, ut discerent ejus beneficio vitam proli redditam, cujus patrocinio eam commendarant.

[3] Ejusdem seculi anno LV, in pago b Sundusdorf, alteri infanti simile beneficium S. Morandus contulit die, qui salutate ab Angelo Deiparæ Virginis festum antecedit. Perfuncta partus doloribus mater, non gaudium, [alium vix natum] sed dolorem sibi conjugique peperit: infantem siquidem in ipso vitæ limine vita destituit. In auxilium vocatus S. Morandus, dolorem mutavit in gaudium: statim enim infans, vitæ expers, spirare primum, dein moveri & ploratum edere cœpit; sacroque lavacro tinctus, æternæ vitæ jus obtinuit. Eodem anno exeunte, die omnium Sanctorum memoriæ sacro, in pago quem Under-Michaelsbach c indigetabant, infans sesquihoram exanimis & exanguis jacuerat: [& tertium post sesquihoram vitæ mortuos:] Mater Elisabetha Schurerina, cum aliis mulieribus præsentibus, Agnete Bilbilina, Margareta Voardenbergerina, Anna Hirsingerina, dicto Patrono preces & vota edidit; statimque infans vitæ redditus est.

[4] Excedit propemodum fidem, at non merita S. Morandi, quod anno MCCCCL contigit. Sirensem d pagum auriga transmeabat, onerarat currum urnis vini quinquaginta, & ut id genus hominum solet jam magnis clamoribus incitare equos, jam nervo & flagello promovere, jam subsistere currumque vigili oculo circumspectare, omnes partes officii videbatur exequi, [item puellam, plaustri rota obtritam.] nihilominus in gravissimum discrimen incidit. Elisabeta Flachsland puellula erat in foro, ut ea ætate solet, vel lusui vel discursibus intenta, certe salutis suæ negligens. Cum præterveheretur currus, puerili temeritate incursavit, & labente vestigio corruit; mox rota collapsam obtrivit. Miserabilem casum prima advertit Anna Brottbach, & femineo ululatu viciniam complens accurrit, exanimem puellam subducit, modo aurigam diris devovens, modo parentum calamitati condolens. Extemplo parens ipse Joannes Flachsland mœstissimus adfuit; prolem emortuam complexus, cælum suspiriis fatigat; acerbissimo casu non minus exanimatus, quam si rotam ipse subisset. Interea clamor plures propinquorum excivit: qui cum nec re, nec consilio juvarent, in immerentem a igam exonerabant stomachum; illum rota, illum cruce dignum clamitantes. Inepti, ut qui unius infortunium alterius morte levandum putarent. Longe mitior, ut ad se rediit parentis animus fuit: etenim ut aurigæ consuleret & sibi, non aurigæ mortem, sed filiæ vitam optavit: B. Morandum supplicatione quam potuit intentissima propitiavit, rogans ut filiolam, nihil tale promeritam, pro ea qua apud supremum Judicem valet auctoritate, sibi salvam & integram esse velit. Audiit pro filia supplicantem vir sanctus puella statim ad vitam & vires rediit, die Mercurii proxime antecedente natalem S. Joannis Baptistæ; tanto majore parentum vicinorumq; gaudio, quanto minor recuperandæ vitæ spes plerisque fuerat.

[5] Anno MCCLIV, in pago Uberstrass e, Elisabeta Martia, Henrici civis honesti ac locupletis filia, vi morbi ita pertinaciter vexabatur, [Pro puella ægrota orantes non audit,] ut nec somnum capere, nec quidquam cibi potusque sumere posset. Domestici potius de sepulcro, quam sanitate recuperanda cogitabant: parentes tamen, majore fide & spe freti, vicariam operam a propinquis rogarunt, qui negotiorum causa iter Altkirchium habebant; impetraruntque ut ad S. Morandi, pro salute filiæ, supplices Deo fierent. Sed voti haud compotes facti redierunt; fortassis ideo, ut majoris beneficii loco ponerent, si mortua cum quatriduano Lazaro ad vitam rediret; vel noluit Deus per amicos, sed per ipsos parentes exorari. Itaque VII Idus Decembris, puella expiravit. Tum demum parentes, nec itineris molestia nec domestica negotia retardarunt, quominus ipsi accurrerent; & quod ante per internuntios frustra sperarant, [audit pro jam mortua.] importunis precibus extorquerent. Filia namque, evidenti miraculo & vitæ & sanitati restituta, deinceps edere, atque more aliorum bibere perseveravit. Vides inquit S. Ambrosius lib. 7 in Lucam, quod iste, qui media nocte perrexit, tres panes ab amico suo postulans, & in ipsa petendi intentione persistens, non defraudetur oratis.

[6] Basileæ, Rauracorum Metropoli, mater infantem in strato reclinaverat, [Infantem absente matre] curisque familiaribus occupata longius abierat: interim infans, longioris moræ impatiens, vagire primum, dein manibus pedibusque, omni demum nisu corporis, libertatem quærere cœpit. Utcumque liber ab institis, cum egredi conatur, e lecto decidit; casuque corpusculum in pavimento graviter affligens, ante spiritum emisit, cruorque per artus diffusus denigravit cadaver, quam quispiam subveniret. Tandem solicita mater pro more ad prolem redit. Ut primum cubile subiit, conspexitque omnia in terram dejecta; præ dolore amens ipsa, [delapsum e lecto mortuum,] se quoque in terram abjicit; palmas utrasque tendens, nunc desertum infantem queritur, nunc absentiam suam, rebusque aliis impensam operam damnat; denique exanime corpus evolvit illacrymans, & vix prolem suam livore & concreti sanguinis nube confusam agnoscit. Optimi tandem confilii ipsa sibi fit auctor: S. Morandum flexis, [resuscitat.] ut erat, genibus obtestatur, ut pro meritis parem sibi gloriam conciliet apud Rauracos, qualem gloriosis operibus meruisset apud Sequanos. Et ecce anima rediit in ergastulum, cruor intra venas medullasque se recipit, & nativus color vitæ succedit.

[7] Ineunte anno MCCCCLI, in Locum Friderici zu Rhyn f renuntiatus est Basileensis Episcopus Arnoldus de Rotberg, g Decretorum Doctor, vir omni laude dignissimus. Hic ex fratre nepotem Ludmannum educaverat, adolescentem & majorum nobilitate & patrui celsitudine beatum. Sed brevis fuit ei felicitas: nam extincto patruo MCCCCLVIII, post exactum in curia Episcopali septennium, Ludmannus ad patrem Bernardum de Rotberg rediit. Quarto post mense, S. Matthæi Apostoli festo, Ludibundus cum fratre minore, sub castro Rhynwyler h, scapham in ripa pendulam ingressus est: diuque pedibus divaricatis totiusque corporis agitatione vicissim latera scaphæ succussit, ut alterum latus altius subsiliret, [Filium, Rheno submersum,] alterum subsideret; tandemque alterutro nimium depresso, in Rhenum excussus est. Nemo aderat, qui periclitanti manum porrigeret. Frater ex ripa conspicatus, fratrem nunc spiritus vehementia sustolli & caput erigere, nunc fluctibus mergi; domum ejulans properat, & magna vociferatione fratrem natare, mergi, ac suffocari, testatus est. Accurrunt, ut quisque conto vel sude manum in fluctus armavit, [pater nudipes portat humeris Basilea usque ad S. Morandum] & Ludmannum ex aquis & fluctuum ludibrio recipiunt, sed extinctum. Bernardus, Deo Sanctorumque patrocinio fretus, nudus pedibus & pullis vestibus indutus, emortuum filium humeris ipse suis Basilea ad S. Morandum i detulit, ut parenti filius duodennis & unice carus redderetur. At quo eventu? Hic calamum suspendit historicus, nec divinare lubet: ut eventus voto non responderit, voluntas certe & pietas patris laudanda fuit.

[8] [Ultra horam submersus puer revixit,] Anno MCCCCLVI, in pago Zamesswyler, incautus puer, dum ad rivum luderet, nescio qua de causa longius progressus, in aquas incidit; submersus, ultra horæ spatium, vitæ expers jacuit. Parentes preces ad S. Morandum fundunt, voventque singulis annis quibus vivere daretur invisuros veteri in ecclesia ejus sepulcrum; gratique animi anathema, quo quid sibi accidisset, testarentur allaturos. Efficaces fuere preces: puer revixit. Porro dictum puerum, die qui proximum natalem SS. Petri & Pauli præcedit, exanimem absque ulla spe fuisse vitæ, testati sunt Joannes Schnevelius, Joannes Callus, & Henricus Werner monasterii Major, itemque uxor Joannis Flachsland.

[9] Anno MCCCCLX, in vico Blozheim k, obstetrix Margareta Kremet infantem a partu suscepit, vegetum & membra cum fletu pro more jactantem. [uti & infans, dum a partu abluitur, mortuus.] Eum primum balneum, quo a sordibus in utero contractis elui debuit, nescio qua fortuna vel imprudentia extinxit, cum vitæ temporalis & æternæ discrimine: nullus enim vitalis motus in manibus, pedibus, aliisve membris curiose explorantibus deprehendi poterat. Obstetrix igitur, & quotquot aderant præsentes, S. Morandum in vota vocant; ut dignetur preces precibus suis jungere, quo vitæ usura infanti redeat, dum salutifero balneo contractas animo maculas posset expiare: suam dein fidem obstrinxerunt eum, si supervixerit, quot annis ad S. Morandi tumbam venturum cum hostia viva (pullum, gallinam, aliamve alitem intelligunt) secundum hæc infans in vitam rediit, & parentes damnati voti absque procrastinatione infantem in cunis huc attulerunt, ne tardiores in exequendo voto forent, quam S. Morandus in ferendo subsidio.

[10] Annus MCCCCLIV tragicum spectaculum dedit, sed ad S. Morandi gloriam insigne. Monasterium Beatissimæ Virginis Feldbachense, duarum horarum iter Altkirchio dissitum l, locupletem habuit agricolam, Leonardo Webero nomen erat. Hic tempore quo agri stercorantur ante alias industrius, [Puella quadrima,] forte quadrigam fimo onerarat. Erat ei filiola quadrimula Barbara, quæ blandiens apud utrumque parentem institit, liceret sibi foras educentem carrum comitari patrem. Leonardus, ut est cæcus amor parentum in liberos & futuri improvidus, obsequitur puellæ; quadrigæ imponit, frustra reclamante matre, imminentis periculi præsaga. Vehebatur igitur in fimo sublimis, quadriga autem in orbita obviis saxis impacta, crebro succussu eam e sinu, in quo reposita erat, sensim abduxit; tandemque maxima nutatione & declinatione præcipitem in terram dejecit. Hic infelix pater improviso filiæ casu obriguit, steteruntque comæ: Barbaræ neque vox, neque sensus; ex casu pectus ruperat, [e plaustro prolapsa,] oculique prominentes fœde orbium sinus deformaverant. Sustulit e luto pignus exanime, at quibus oculis, quo vultu? Veritus domum deferre ob uxoris luctum & furias, cujus consilium spreverat, ad soceri sui Leonardi Müsolii ædes deportat. Hic amoris æstu percitus procidit in genua, S. Morandum humillimis precibus obsecrat, [pectoreque & cerebro læsis mortua,] ut sibi misero succurrat; si filiæ vitam restituat, ad omnia obsequia ipsius se suaque offert, spondetque se filiam actutum ad ecclesiam ipsius delaturum, & beneficii memorem flexis humi genibus eo perreptaturum. Post hæc copiosus e filiæ naribus atque ore sanguis prorupit; & quæ plus sesquihora exanimis fuerat, rupto pectore cerebroque comminuto & disperso, rursus spiritum ducit, lucemque aspicit. Itaque voti reus, [post sesquihoram ad patris votæ redit in vitam.] genuflexus tenuissimis indutus caligis Leonardus, peregrinationem ex voto peregit; neque ulli spinarum aut lapidum aculei eo habitu peregrinantem offendunt, lætitiæ sensu omnem dolorem exuperante.

[11] Anno MCCCCLXXII Morandum Butzium, informem truncique similem, materna profudit alvus. Jacuit tres horas depositus, planeque desperatus ab obstetricibus. Tandem suadent aliqui patri Joanni, solearum equestrium fabro in pago Hirsingen, m ut invocata ope S. Morandi promittat, [Fœtus informis sine spiritu] se quotannis accessurum ejus sepulcrum venerationis causa, si filius reviviscat. Vovit; & ecce infans oculos aperit, lucemque aspicit. Sic natum Parochus Joannis Fabri sacro fonte abluit: quamvis autem duo patrini, ut ea ferebat ætas, de lavacro susceperint, quorum alteri Burcardus, alteri Joannes nomen erat, neutrius tamen, sed Morandi nomen placuit; [voto a patre facto animatur.] nec puer ad ullum aliud respondit, aut moveri visus est. Annum nondum excesserat Morandus, cum a fratre quinquenni, cujus indicio & fide publica utrumque in tabulas retulit Actuarius, intra brachia gestatus, per scalarum gradus decidit. Territus fraterno casu Joannes, id fratri nomen erat, [Post annum e casu mortuus] fletu excivit parentes: qui ut Morandum præcipiti casu, de gradibus simul, & de vitæ statione dejectum sustulerunt, ad preces & vota conversi sunt; mater mortuum quatuor comitantibus mulieribus recta ad S. Morandi tumbam defert, ut ibidem vel revivisceret, vel tumularetur. Ad pontem ubi deventum, [dum fertur ad Sancti tumbam respirat;] revixit puer. Illæ voti compotes, non domum regressæ sunt, sed reliquum iter prosecutæ, gratiarum actiones Deo suoque Patrono solverunt. Idem Joannes Butzius affirmavit, cum in Ello flumine per æstatem lavisset cum æqualibus, & pro more desiliisset e ripa in profluentem; [a quo & aqua dein mersus servatur,] fratrem quoque Morandum suo exemplo desiliisse (quinquennis forte tum erat & natandi imperitus) mersumque sub aquis mansisse, donec ab ipso fuerit retractus; domi vero cum omnia narrasset, patrem nihil stomachantem arrisisse, & fortunam Morandi admiratum, dixisse: S. Morandus sibi devotum puerum aquis suffocari non patitur. Certe jam virilem ætatem attigit annos natus LVI, [ut ipse postea sæpe testatus est:] miro in S. Morandum affectu; eademque, quæ dixi, sibi sæpius a majoribus audita & inculcata sancte confirmavit coram Notario publico Curiæ Basileensis.

[12] [Moribundus vovet restaurare ecclesiam] Joannes Wild, Lanius Altkirchii, ingravescente ætate, uxore orbatus, & letali morbo correptus, vovit, se auxilio venturum liberali manu Martino Granter, solertissimo Præpositorum, qui eo ævo templum S. Morandi, bello Armeniaco profanatum & tantum non funditus eversum, [& revalescit,] instaurare moliebatur; vovit, inquam, si meritis S. Morandi convalesceret. Auditas fuisse preces, & placuisse Deo sacræ ædis instaurationem, eventus comprobavit. Joannes Wildius revixit, & quidem (ut habent verba Commentarii dicti Præpositi,) a morte revocatus est ad vitam. Itaque sacellum Beatissimæ Virginis, [ac voto soluto] quod propter ædem S. Morandi est a sinistris (sunt qui illud esse existimant. Quod in cœmeterio nunc pro ossario est) magnam partem ære suo voti reus construxit. Id Nicolaus, Dei gratia Episcopus Tripolitanus, consecravit feria tertia Pentecostes, an. MCCCCLI, in honorem Angelicæ Salutationis, præsentibus; Joanne Brand, Præposito S. Albani Basileæ; Petro Leulin, Priore in Chossesheim; & ipso Martino Granter, S. Morandi Præposito. [prope templum reliquam vitam quiete transigit.] Eo sanitatis beneficio mirifice recreatus Joannes Wildius, domicilium suum ad cœmeterii primum aditum transtulit, forte ut ad mortis meditationem ipsa loci natura, & quotidiana civium suorum funera uberem sufficerent materiam. Porro ut liberior esset a præsentium rerum cura, fundos in liberos, propinquosque distribuit; pecuniam, qua deinceps viveret, certis legibus monasterio legavit.

ANNOTATA C. J.

a Inter Basileam & Altkirchium media fere via.

b Fortasse Gumersdorff pagus, sesquihora dißitus a S. Morando in occasum.

c Under-Michaelsbach, id est Inferior Michaëlis rivus, ad distinctionem superioris. Duo sunt pagi æquali fere spatio 4 leucarum distantes Altkirchio, alter in ortum prope Basileam, alter in occasum.

d An Sieretz? Notatur locus iste tribus leucis dissitus a S. Morando, orientem versus.

e Distat a S. Morando, tribus facile leucis horariis (quales semper intelligimus per leucas) in Africum.

f Præfuerat ab anno 1437.

g Rexit ad usque annum 1458, quo obiit, natus annos 64.

h In dextera Rheni ripa, tribus fere leucis infra Basileam.

i Spatio 5 leucarum, ut minimum.

k Occurrit Basilea ad S. Morandum eunti post sesquihoræ iter.

l In meridiem Ferretum versus, a quo media vix hora distat.

m Leuca una abest a S. Morando in austrum.

MIRACULA RECENTIORA.
Initio seculi XVII patrata, & descripta ab aliquo e Societate Jesu.

Morandus, Monachus Cluniacensis in Suntgovia(S.)

EX MS.

[13] Anno MDCXIV, Georgius Oswaldus Streitfelder, Ensisheimianus, puer duodennis, semestri toto ita linguæ usu captus erat, [Puer mutus] ut difficulter audiretur, & omnino non intelligeretur. Indoluit ingenuus puer, quod animi sensa domesticis nequiret exponere; nec minus parentes honesto loco natos diuturnum filii silentium anxios habuit; qui, medicorum ope desperata, ad eum confugiendum putarunt, qui infantium linguas facit disertas. Primum adierunt templum Deiparæ Virginis in Vozagi radicibus, a tribus spicis celebre per Alsatiam; dein petierunt Eremum Helvetiorum, ubi eadem Cælitum Regina summa religione colitur: Verum decretum erat Deo, qui ubique præsens est, alio loco, alio interveniente patrono, miseris succurrere. Quare per somnium objecit puero S. Morandi sepulcrum; [per somnium monetur adire sepulcrum S. Morandi,] ibi videbatur caput suum saxi foraminibus (quod infra tumbam viri Sancti visitur) inserere: dein venire in hominum cœtum, & patria lingua quidlibet proloqui. Hoc ut potuit puer parentibus indicavit; qui proinde, velut cælesti oraculo moniti, profecti sunt Altkirchium. Ibi apud S. Morandi tumbam dant se in genua, persolutis precibus fumus cæruleus faciem pueri obumbravit; simul de sepulcro suavissimus odor aspirans, eum mirifice refecit. Parentes deinde, quod domestica negotia domum eos revocarent, Ensishemium redierunt, relicto filio apud patruum Arbogastum civem Altkirchii.

[14] Post eorum abitum, iterum puero S. Morandus in veste monastica visus est, loquendi facultatem intra tres hebdomadas certo promittens. Ergo quotidie ex oppido descendit ad venerandum sacra lipsana. Die octava Augusti, pridie quam lingua solveretur, magna confidentia familiaribus nutibus & faucium stridore edixit, [a quo loquela ei promittitur:] compensaturum se multiloquentia diuturnum silentium. Illi ejus vaticinio parum fidei tribuerunt, quod nullum indicium se proderet, ex quo tam felicem eventum sperare possent. Nocte sequenti puero S. Morandus multa luce coruscus, sacrificalibus vestibus indutus, jam tertium fit aspectabilis. Puer, eo viso tremefactus, clausit oculos; at vir Sanctus propius accedens, manum ejus prehendit, digitum ori immittit, & in altum soporem denuo dedit: in quo perfusum os multo madere sanguine per somnium existimabat. Materfamilias primo mane lecticam accedens, ut advertit, eum hiante ore suaviter dormire, nihil profata perrexit ad Sacrum antelucanum. Regressæ domum, & rei familiari nescio cui studiosius intentæ supervenit, de quo agimus, Oswaldus; & clarissima voce felicem ei diem precatur; hæc verba iterum, iterumque ingeminans: Bona dies. Operi intenta hera neglexit respicere aut respondere bene precanti, rata filiam, [ac datur.] quam habebat quinquennem, præpropere se lecto proripuisse. Tum Oswaldus inquit; Falleris, Domina, nonne dixi me hodie clare distincteque locuturum? iterumque alta ac sonora voce bonam diem, lacrymis præ gaudio manantibus, precatur. Anna Koferin (hoc matrifamilias nomen erat) rem novam & inopinatam demirans, læta confestim marito nuntiat. Ille, miraculoso beneficio gaudens, cum adolescentulo recta ad S. Morandi ædem descendit, debitas Deo ejusque fideli famulo gratias acturus. Quantam vero parentes ex filii incolumitate lætitiæ voluptatem ceperint, æstimari facilius, quam verbis exprimi potest. Calicem in usum Sacrorum voverunt, & circulum argenteum majori S. Morandi statuæ appenderunt; ut, quoniam ipsi referendis gratiis impares se agnoscerent, toties infinitæ Deo gratiæ persolverentur, quoties Calix Hostiam litanti Mystæ deserviret.

[15] Anno MDCXXVI mense Septembris, Barbara Wolina, prope lacum Acronianum nata, apud Officialem curiæ Basileensis sancte & constanter affirmavit, se maritum suum Melchiorem Darlinum (Vicaria potestate præerat cohorti præsidiariæ Brisaci) totius corporis doloribus oppressum, [Filia sub ægro patre corruens,] omni officio & fide curasse; verum diuturno morbo ita tandem intabuisse, ut in pedes assurgere seque sustinere nequiret. Propterea se coactam, quando lectum componeret & cervicalia mutaret, Elisabetham filiam decennem fulcri loco patris dorso supponere. Id cum aliquoties commode cessisset, accidit tandem, vi morbi & corporis languore prædominante, ut æger corruens filiolæ caput graviter corporis mole affligeret. [afflicto capite obsurdescit;] Hinc illa gravius indies audivit, intraque octiduum omnino obsurduit. Conjuge dein mortuo, cum per facultates non esset quod medicis erogaret, cælitus opem petiit: præcipue veri Samaritani Matrem supplex adivit, ipsa nocte, qua visitatam ab ea Elisabetham Ecclesia colit. Cum in pago Battenheim pernoctaret, admonita est divinitus, veterem S. Morandi ecclesiam tumulumque adiret. Nunquam illa S. Morandi nomen, [mater divinitus monita adire S. Morandum,] nunquam Altkirchii audierat: nihilominus post tres hebdomadas in viam se dedit, & casu seu tacito Numinis ductu pervenit Eschensvilam a. Ibi Jacobo Knafft, vel potius uxori ejus, suam filiæque calamitatem exposuit, & quo ire jussa sit, refert. Illa fidenti animo progredi, Deumque vocantem sequi jubet: Vides, inquiens, Adamum hunc filium meum? Hic deperditam audiendi facultatem hoc ipso anno S. Morandi beneficio recepit.

[16] Postquam ad S. Morandi ventum est, pro filia mater & cum matre filia fit supplex, æs minutum in sacram ædem obtulit, post versus Altkirchium oppidum contendit. In itenere dum clivum conscendunt, ædituus ære campano dat signum salutandæ Deiparæ. Hic filia manus in cælum extulit, iterumque complosis manibus præ gaudio exclamat; Mater, [fusis ibi cum filia precibus,] quid audio? Signum audio, quo monemur recuperatæ salutis, & ego insuper meæ sanitatis. Mater, oblita famis & necessariæ refectionis, quam quæsitum ibat; e vestigio ad ædem sacram revertit cum filia, pro recens accepto beneficio gratias actura. Dum flexis ad monumentum poplitibus preces cum gratiarum actione fundunt, custos rerum sacrarum ibidem ter quoque repetito sono cæli Reginam salutandam monet. [ei auditum recuperat.] Tum filia, cui internus aurium susurrus caput hactenus turbaverat, & aurium usum impedierat, distincte sonum & ternas vices percepit; brevique, sedato aurium tinnitu, convaluit. Itaque in præsentis beneficii memoriam promisit, se quotidie per omnem vita, ad S. Morandi honorem, ter Orationem Dominicam cum Angelica salutatione recitaturam; & quamdiu eam regionem incoleret, quotannis adituram monasterium, ad agendum benefactori suo gratias. [item alius surdus sibi.] Eodem anno filius æditui in Haimerstorff b multo tempore surdus (ut loci Parochus, aliique testes oculati confirmant) voto ad S. Morandum concepto, perfectam audiendi facultatem recuperavit.

[17] Anno MDCXXVII Joannes Fiey, tenui fortuna adolescens, cum mense Aprili arderet febre Hungarica, & simul assidua pleuritide cruciaretur, redactus est ad dementiam. [a febri facto voto curatur adolescens;] Evocatus ex S. Morandi æde Sacerdos e Societate Jesu, ut extremis Sacris ægrum procuraret; monuit quod aliud remedium nullum superesset, quam ut votum peccata confitendi, & quasdam preces apud sepulcrum S. Morandi persolvendi susciperet, quamprimum per mentis & corporis sanitatem posset. Is per amentiam ratus de sepulcro Domini Hierosolymis invisendo, & nescio quibus hostiis immolandis Sacerdotem loqui, vovere se tamen, ajebat, spe recuperandæ valetudinis: & intra triduum, omni morbo liber, plateas obambulavit, dieque Dominica in æde dicta Christi corpore refectus, vota rite persolvit.

[18] Eodem anno tres e Societate Jesu, Idibus Maji, ad Illfordianum molendinum in Illo flumine, quod aquis pluviis auctum late alveum excesserat, cum curru quo vehebantur, in gurgitem ab equis protracti, manifestum vitæ discrimen adierunt: [e flumine eripiuntur tres Patres,] invocata tamen post Deum SS. Ignatii & Morandi ope, salvi & incolumes ripam attigerunt, duobus tantum equis desideratis. Recentissimum est quod exeunte anno MDCXXIX contigit. Nicolaus Zelet, in pago Walheim c, vir matura ætate, & inter suos bonæ famæ ac locuples, Novembri mense repente obsurduerat: subitoque infortunio ingemiscens; Quid me, inquit, fiet, si hoc malum perduret? Mox concepto voto ter adeundi tumbam S. Morandi cœpit meliuscule audire; [alius audiendi facultatem impetrat.] tertia peregrinatione confecta integram sanitatem recepit. Quamobrem Dominica III Adventus uni e Societate nostra, coram aliis multis, de peccatis rite confessus, etiam submissa voce loquentem facile intellexit; & Pane cælesti recreatus, promisit se, eucharistico munere aliquo allato, memoriam accepti a S. Morando beneficii testaturum.

[19] Hæc præcipua sunt, quæ vel ex vetustis litterarum monumentis eruta, [Plura quotidie ad Sancti tumbam miracula fiunt,] vel ex recentioris memoriæ fide dignis testibus comperta, satis ostendunt, quam bene sibi consulant, qui in rebus afflictis pie S. Morandi preces, opemque efflagitant. Præterea quod vetusti Vitæ ejus scriptores olim affirmarunt, plurima ab eo ad Dei laudem patrata virtutum signa, ex quibus multa ob auditorum tædium sunt prætermissa, multa etiam occultata; idem nostra ætate vere dici potest. Etenim vix dies, quo non aliqui ex voto sepulcrum ejus adeant. Simplicitas autem, qua putant, notum omnibus, quod ipsi norunt; & ignorantia, qua nesciunt opera Dei revelare honorificum esse, facit, ut abdita multa ignorentur, nec lucem videant.

[20] Qui de Societate Jesu ab anno MDCXXI cœnobium incolunt, testantur audivisse se complures, [tum quoad corpora,] qui asseverant, se post preces & vota ad S. Morandum concepta incredibili celeritate capitis doloribus, aurium tinnitu, febrium æstu, stomachi fastidio, & id genus aliis incommodis liberatos. Idem facile colligi potest ex ferreis circulis, & corollis, & fictis e cera auriculis, pedibus, manibus, capitibus, similibusque anathematis; quæ votorum rei tanto numero huc deferunt, ut, testante ædituo, in luminaria pro re divina facienda sufficiant. Præter corporis valetudinem, quam plerique maxime in voto habent, haud paulo majora beneficia ex S. Morandi æde referunt quotidie plurimi, animi dico puritatem per sacram exomologesin, libertatem filiorum Dei, liberationem a cacodæmonis vitiorumque tyrannide, robur & auxilium contra orci fraudes atque terriculamenta, augmentum fidei, spei, caritatis, [tum quoad animos.] cæterarumque virtutum, dum expiatis mentibus sacram Synaxin frequentant. Reperti aliquot, qui susceptis longinquis peregrinationibus, vel Compostellam usque in Galliciam, negarent se quæsitam animi quietem reperisse, quam iis S. Morandus plenissime contulisset. De multitudine horum, qui pietatis causa hunc locum adeunt conjectura fieri potest, ex eo, quod anno MDCXXVIII numerati sunt ducenti supra octo millia, qui in æde S. Morandi sacro Christi Corpore pasti sunt.

ANNOTATA C. J.

a Ensishemio distat in meridiem duabus fere leucis; Altkirchio vero tribus in ortum æstivum.

b Vix leuca una abest Ferreto in occidentem; duabus Altkirchio in meridiem.

c Vix quadrante infra S. Morandum, in adversa Elli ripa.

MIRACULA RECENTISSIMA
ab anno MDCLXXXII a Patribus Soc. Jesu collecta.

Morandus, Monachus Cluniacensis in Suntgovia(S.)

EX MS.

[21] Anno MDCLXXXII in Decembri voti religione se exolvit civis Hirsingensis, post sacramentalem confessionem, [Implicitus rotæ pes trifariam frangitur,] sumpta sanctissima Eucharistia, & curato in S. Morandi honorem Sacro. Hic cum in curru obdormisset, tam infeliciter pedem implicuit volubili rotæ, ut in tres partes diffringeretur: itaque chirurgorum curæ commissus, post multa & varia adhibita cataplasmata, eo periculi venit, ut omnium judicio pes a reliquo corpore necessario resecandus censeretur, si reliquus homo salvus esse vellet. Hoc audito inhorruit bonus homo, & in vota ac preces Sanctorum suffragia ardentius implorare cœpit, atque imprimis ad sanctam Petram se magnæ Matri peregrinationem suscepturum: [& ope S. Morandi restituitur.] alteram vero, ad S. Morandum. Vix facto voto, tumor purulentus subsidere, cicatrices coire, & medicamenta vim suam exercere, cum omnium admiratione cœperunt. Inde paulo post sibi & pedi restitutus, licet claudus adhuc & innixus baculo, huc advolavit, archiatro suo gratus cliens; proxime in sancta Petra rei seriem suspensa tabula testaturus: sic enim se vovisse ajebat.

[22] Circa finem Decembris MDCLXXXII, incuria cujusdam civis Altkirchensis, qui in Pose boves emerat, illata quædam maligna lues, passim per urbem pecora depascebatur. [Lues a pecoribus depellitur:] Pro avertendo malo, per novem hebdomades, die Mercurii, in ara S. Morandi lectum votivum Sacrum: in quo propositum ejus sacrum Caput, atque ad initium in ejus honorem consecrata aqua, & ad finem, post recitatas Letanias Lauretanas, populo benedictum. Magnus semper affluxus hominum fuit, & magna copia aquæ pro pecoribus asportatæ: multique sui pecoris incolumitatem Sancti suffragiis adscripserunt.

[23] Anno MDCLXXXIII in Februario, quædam vetula ex Walheim, tribus continuis diebus Veneris, ad sacram tumbam S. Morandi accessit, & post confessionem divinæ Mensæ accubuit. Retulit suo Confessori, [Mulier gressum recuperat.] quod cum post diuturnam ægritudinem usum pedum omnino amiserit, ut neque baculo inniti, neque ingredi posset; in somno sibi visa est ad S. Morandum ascendisse. Eo igitur soluta somno vovet, si posset ingredi, ter se ituram: quod mox die sequenti Veneris potuit facere, & semper relicto ad sacram tumbam bacillo bene domum reversa est, ac tandem integre sibi restituta. In Festo S. Marci XXV Aprilis, quod hoc anno in Dominicam in Albis incidit, venerunt quinque Parochiæ, Altkirchensis, Alpacensis, Witterstorfenfis, Wahlensis & Doglasensis. Ilfurtensis propter encænia non venit. Habita concio sub Officio, quod P. Superior cecinit. Feria tertia Rogationum venerunt Parochiæ Altkirchensis, Aspacensis, Witterstorfensis, Wahlensis, Daglasensis. Nulla concio: sed Officium cecinit P. Superior.

[24] [Fœtus, testimonio sex personarum mortuiss,] Adfuit hoc anno MDCLXXXIII die XXIX Maji civis Richseimensis Nicolaus Muller, cum sua uxore Margareta Graserin, & filio Morando, qui unius fere anni videbatur. Interrogatus, cur huc peregrinatum venisset; respondit, hunc præsentem filiolum mortuum ex utero materno prodiisse: ita & se, & matrem, & quatuor feminas, quæ parturienti adstiterant, omnino censuisse, adeo nullum signum apparebat, ut baptizari posset. Itaque obstetrix effusa in lamentationes, inter alia adhortata est matrem, ut votum ad S. Morandum conciperet; fore enim certo ut infans viveret: nam ab hinc octo annis similiter mortuum infantem prodiisse, qui, concepto a parentibus ad hunc Sanctum voto, vivere cœpisset, & etiamnum viveret, eumque in Thaumaturgi sui gratiam Morandum vocari. Hoc audito ab obstetrice animati parentes, votum conceperunt, si præsens infans vitam acciperet, similiter Morandum nominandum; atque in septem annos se, singulis annis semel, [facto a parentibus voto, vivere incipit;] cum suo parvulo Sancti sui Patroni ædes revisuros. Itaque nunc prima vice se voti religione exsolverunt; & addiderunt, in rei memoriam se tabellam appensuros, & (si necesse sit) paratos se, & juramento, & publicis litteris rem testari. Approbata est hæc historia a Judice seculari XIX Augusti MDCLXXXII, uti sequitur.

[25] Ego Josephus Meusilin, Regii Consilii Advocatus, Præfectureque Londserensis Fiscalis, præsentibus hisce litteris testatum facio, quod, [quod testes legitime examinati confirmant.] postquam hic loci Richshemii spargeretur, & omnium passim ore celebraretur, Nicolai Mulleri civis Richshemensis filium primogenitum (cui nomen Joannes Morandus) mortuum ex utero materno protractum fuisse; quin etiam ipsis Religiosis renuntiaretur, prædictum infantem tamdiu absque omni vitæ signo pro mortuo jacuisse, usque dum magno Thaumaturgo S. Morando exanime hoc corpusculum ardentissimis precibus & votis fuisset commendatum; requisitus fuerim a prædictis Religiosis, ut ad majorem dicti S. Morandi laudem & gloriam, in rumorem hunc exacte inquirerem, testesque examinarem, totamque rem authentice per instrumentum scriptum consignarem. Huic proinde æquissimæ petitioni satisfacturus, sequentes testes citavi, examinavi, testimoniaque conscripta, prout sequuntur, ad S. Morandum transmisi.

[26] Margareta Sybilla Lipsin, nata Wildsin, testatur in conscientia loco juramenti, quod XXII Aprilis anni MDCLXXXII circiter hora secunda post mediam noctem, Joannes Morandus filiolus Nicolai Mulleri, civis Richsheimensis, legitimus ex Margareta Graserin, uxore prædicti Mulleri, natus sit; fueritque jam tunc ex utero materno absque omni halitu omnino mortuus; sicque, mortuali prorsus colore obductus, minimum per mediam horam exanimis jacuerit; usque dum pater, mater, puerperæque mater, & reliqui, qui præsentes aderant, Thaumaturgo divo Morando voto se obstrinxerint, deferendi singulis annis semel filiolum ad Divi Morandi tumulum, idque septem proxime secuturis annis continuandi: & quod voto emisso infantulus spirare, & corpusculum movere cœperit. Hæc omnia prorsus ita se habere testatur sub juramento Agnes Mullerin, quæ parturienti adstitit. Anna Rickhlerin, mater puerperæ, fatetur, hæc omnia se habere, prout supra relata sunt; additque, seipsam parvuli (ubi ex utero materno protractus est) frontem adussisse, ut experiretur, an vitæ saltem aliquid corpusculo inesset; sed nullum prorsus vestigium vitæ præsentis deprehendere potuisse; usque dum votum, de quo supra, ad S. Morandum fuit nuncupatum. Hæc proinde testimonia, veritati patrocinatura, collecta & conscripta sunt in præsentia Admodum R. D. Joannis Maximini Schweizer, Parochi Richsheimensis, uti & Leonardi Beckh & Ludovici Schmids, pro eodem loco Juratorum, qui etiam omnes propria manu subscripserunt. Datum Richshemii XIX Augusti anni MDCLXXXIII.

Meufllin Fiscalis.

Joannes Maximinus Schweizer,
��Parochus ibidem.
Leonardus Beckh.
Ludovicus Schmids.

[27] Anno eodem MDCLXXXIII, die IV Junii, adfuit, voti solvendi causa, [Insani dolores capitis leniuntur.] Maria Urban Rheynfeldensis, Ludimagistri Handsbadensis uxor. Hæc retulit, se diu insanis doloribus capitis agitatam, præsertim in festo Ascensionis Domini, ut timeret, ne ad insaniam redigeretur. Monitæ ab alia muliere, ut se alicui Sancto devoveret, occurrit prima vice S. Morandus. Huic ergo vovet, si ab isto insano dolore liberetur, se proxime ad ejus sacram tumbam accessuram cum dono; &, prævia Sacramentali Confessione, sanctissimam Eucharistiam sumpturam. Vix dixit, & vovit; & ecce continuo omnes dolores, ipsa & reliquis admirantibus, desiere: & ideo se hodie suo archiatro stitit. Dolores creabantur ex aliqua defluxione, quæ ex sinistra parte cerebri ad sinistram narem derivabatur: ac inde, quasi ebulliret, rursus ad oculum usque ascendebat mirosque causabat cruciatus.

[28] Die V Junii ejusdem anni, civis Walthanensis, Fridolinus Schmudlin, [Curantur surditas,] adduxit filiolum, ut grates S. Morando ageret, cui eum devoverat propter amissum auditum; quem post factum votum receperat, & modo commode loquentes audit. Die XXV ejusdem Junii, Magdalena Dammerin, ex Pallerstorf, voti Religione se cœpit exsolvere. Decubuit enim longo tempore ex gravi morbo, & cum aliquando inter summos dolores, [dolores capitis,] ac maxime capitis, opem a suis invocaret, nemoque ad invocantis vocem compareret; fiducia in S. Morandum concepta, vovit, si ejus sanctis suffragiis juvaretur, se ter consequentibus diebus Veneris ad ejus sacros cineres accessuram. Ex quo statim dolores remisere; & hodie, debilis licet, tamen Sancti sui archiatri patrocinio innixa, hac prima vice peregrinationem suscepit.

[29] Magdalena Wammerstin, ex Charspach. diuturno morbo vexata, adeo vires amiserat, ut omnino inutilis esset ad omnes rusticanos labores. Post multas frustra adhibitas medicinas, [paralysis,] in familiari colloquio, ex vetula quadam se invisente intelligit, quam propitium sibi sensisset S. Morandum, cujus patrocinio amissum auditum, & paralysi fractos artus recepisset, simul & a frequenti deliquio vel vertigine liberata esset; eaque de causa quotannis se eodem devotam, ad minimum semel, ad ejus sacram tumbam sistere. Sensit Magdalena se sensim in ejus amorem inflammari. Vovet igitur tribus diebus Veneris, si per vires liceret, eodem excurrere, atque S. Morandum terna Confessione & Communione, præter alias preces & nonnullam oblationem, demereri. Vix facto voto advertit vires crescere, excurrit una alteraque vice tam feliciter, [imbecillitas corporis,] ut tertia domum redux cuivis labori rusticano par fuerit, vicinique omnes cum ea Deum in Sanctis suis laudaverint, pluresque in S. Morandi frequentiorem cultum exarserint. Ita eadem vetula retulit XXII Julii MDCLXXXIII, affirmavitque sibi illud beneficium ante novem annos accidisse, jussæ a Confessario suo, ut in gratiarum actionem plures ad ejus cultum induceret: idque strenue se facere, ideoque hodie adduxisse suam ægram filiam, quam speraret S. Morandi auxilio propediem pristinæ sanitati restituendam. Mirabile prorsus est, quod vetula iterato affirmavit, se, cum ex Charspach ad S. Morandum devotionis causa excurreret, seu reptaret potius baculo innixa; sæpissime quiescere coactam ob imbecillitatem virium, novem horas consumpsisse in itinere; in reditu vero, relicto ad ejus tumbam baculo, semihoræ spatio viam relegisse: cum prædictus pagus una hora a S. Morando distet.

[30] Die XIX Augusti ejusdem anni, adfuit vetula ex Nidersteinbach, quæ suæ devotionis causam rogata, asseruit, [ægritudo moribundi,] quod heri Dominus Schulthetus in Lanseren, in gravi morbo ad extrema deductus, nullum signum amplius dare potuerit. Quo statu perculsa familia S. Morandum in auxilium evocavit, crastino statim ad ejus sacrum sepulcrum peregrinationem destinatura. Vix vovit, & æger sensim ad se redire, signa dare, & melius habere cœpit. Se nunc ejus nomine destinatam, ut S. Morando gratias ageret; &, si pro eo pristinam sanitatem impetraret, ipsum Dominum Schulthetum venturum, & rei seriem tabella testificaturum. Hæc vetula IV Septembris MDCLXXXIII, post Confessionem.

[31] Christina Begerrin ex Charspach recensuit Confessario suo, quod ex invocatione S. Morandi ingens beneficium a Deo accepisset, cui proinde se agnosceret obligatissimam ; & ideo rem hanc gratitudinis ergo recensere, ut aliis recenseri, & uti vera manifestari possit, [dolores capitis.] aliique ad ejus cultum moveri. Ajebat autem se longo tempore gravissimis doloribus capitis adeo vexatam, ut pene ad insaniam redigeretur: aliorum vero adhortationibus stimulatam votum concepisse adeundi ejus sacram tumbam, & ejus patrocinium, persoluta Confessione & sumpta sacra Synaxi, demereri vovit; votumque XXXI Julii in festo S. Ignatii in templo S. Morandi rite persolvit: ex eoque die semper melius cœpit habere, & jam se omnino ab omni dolore liberam, nulli alteri suam sospitatem, quam S. Morando adscribere.

[32] Anno MDCLXXXVI Rusticana quædam femina, eaque vetula, peregre ac pedes huc ad S. Morandi tumbam ex voto adveniens; præter alios, [Redditur membrorum usus,] quos jam antehac a S. Morando favores acceperat, edixit, se hoc anno, ejusdem Sancti ope ac intercessione, omnium membrorum usum, quo per aliquot menses destituta fuerat, recepisse; filiæque suæ auditum, quem amiserat, obtinuisse. Virgo quædam nobilis, S. Morando, utpote suo jam olim Thaumaturgo, peculiari cultu addicta, [desperata vita,] hoc anno duplex pro duplici voto, pro se & fratre suo nuncupato, recepit, & utrumque insigne beneficium. Nam & frater ipsius, qui repentino oppressus malo, de vita periclitabatur, implorata Sancti ope, periculo mortis ereptus est; & brachium, [sanitas brachii] in quo ipsa gravissimos per aliquot dies patiebatur dolores, nullo alio adhibito remedio, persanatum. Alia femina, quæ toto corpore instar tympani intumuerat, voto ad S. Morandi tumbam peregrinandi concepto, [& totius corporis.] sanitatem pristinam recepit; votoque persoluto, gratam sospitatori suo se stitit.

[33] Sequentia ipso anno MDCLXXXVIII, quo nos ad S. Morandum biduo substitimus, uti in Commentario prævio §. I dictum est, collata fuere beneficia; eaque ex deponentium ore sic annot avit R. P. Franciscus Marimont, Residentiæ tum Superior. Femina rusticana, quæ in oppido, Penisa dicto, & civitati Befortensi vicino, [Puer mortuus vita donatur:] filiolum mortuum infelici partu ediderat, quamprimum voto, ad S. Morandi tumbam facto, ejusdem Divi opem imploravit, vitam proli impetravit, eamque ex voto ad Divi tumbam attulit. Expectatur pro majori confirmatione testimonium Parochi illius loci, [Dolor capitis pellitur] & tabella picta, quam mater ultro fieri curabit. Alia femina in vicinia, ob acutos dolores capitis ad insaniam usque redacta, ipso quo peregrinationem ad tumbam S. Morandi vovit momento, sensit se vehementissimis illis capitis doloribus liberatam. Rusticus quidam, [& febris tertiana.] febri tertiana subito correptus, nuncupato ad S. Morandum triduanæ devotionis ad tumbam ejus peragendæ voto, statim liberatus est. Civis Solodoranus, omni membrorum usu destitutus, ut primum Sacrum vovit, [Usus membrorum redditur.] in honorem S. Morandi in ejusdem templo legendum, pristinum membrorum usum continuo recepit.

DE SANCTO CONO,
MONACHO ORDINIS S. BENEDICTI IN ITALIA.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Loca cultus, Acta, Miracula.

Conus, Monachus Ordinis S. Benedicti, Dianii in Italia(S.)

AUCTORE G. H. & D. P.

[1] Locus natalis S. Coni, est terra Diani, seu vallis Diania, in Lucania, regni Neapolitani provincia, nunc Principatu citeriore dicta, inter amœnißimos Apennini colles & Tanegrim fluvium vulgo Negro. Incipit ea vallis post Polam oppidum, & continet tum oppida Sanctorum Arsenii, [Vallis Diani,] & Rufi: quorum Patroni qui sint & quibus diebus colantur (indigenas enim esse opinor) discam libenter. Tum Dianium, a quo valli universæ nomen. Sequuntur dein Castellum S. Jacobi, Satianum & Bonum-habitaculum, [in qua natus Sanctus;] in dextra vallis Dianiæ parte postremum. In sinistra vero sunt Atenum, Sala, Padula & Montesunum. In hac ergo valle natus est S. Conus, quæ dicitur in Actis terra Diani; non diœcesis, more Ecclesiastico, quia caret dignitate Episcopali. Secundus locus in S. Coni actis nominatus est cœnobium S. Mariæ de Cardosse, in quo Monachus factus vitam finivit. Situm est illud sub oppido Montis-sani, haud procul a Padula, locis jam citatis. Hoc vero monasterium, propter bellicas incursiones a Monachis derelictum, penitus manet excisum: sed cum fundi eo spectantes una cum reditibus Apostolicæ Sedis permissu essent translati in jus monasterii S. Laurentii de Padula ordinis Cisterciensis, [cœnobium S. Mariæ de Cardosa, in quo mortuus.] domus ejus Prior Ioannes Bapt. Manduccius (uti nobis scribitur) anno MDC ibidem construi sacellum fecit, juxta clibanum illum in quo ardente latuisse parentes suos Sanctus dicitur; quique etiamnum mundus integerque monstratur. Monasterio desolato conati sunt Padulani sacrum corpus refodere, atque ad se reducere: sed frustra per triduum in eo requirendo fatigati, a Dianensibus denique in fugam sunt acti: qui ipsum acceperunt, atque Dianum transtulerunt, & in templo S. Mariæ Majoris honorifice condiderunt anno MCCLXI; sed quot annis post ejus obitum id factum sit, nescitur. Est autem Diannum in Episcopatu Caputaquensi, ex ruinis Pæsti, ibidem vetustæ civitatis, ad eam urbem conditam translato.

[2] Habemus Breve Sixti Papæ V, una cum Vita S. Coni, Consentiæ anno MDXCV excusum; ex quo scimus civitatem Caputaquensem plane inhabitabilem redditam, concessumque Episcopis esse, ut, si velint, possint perpetuis futuris temporibus in eodem oppido Diani residere, ob incolarum nobilitatem & frequentiam Clericorum, magnum numerum annonæ & rerum necessariarum, [Dianum oppidum celebre] ac quod in tuto & munito salubrique loco situm sit, valde etiam habita ratione situs reliquæ diœcesis, ad Episcopalem residentiam commodi & opportuni … Seminarium quoque Ecclesiasticum, auctoritate Concilii Tridentini, & permissu Sedis Apostolicæ erectum, Archivum Curiæ Episcopalis asservari solitum, atque ultra complura monasteria seu domos Regularium personarum in eodem oppido quinque Ecclesias Parochiales sitas esse; [ubi corpus.] interque illas admodum insignem existere ecclesiam, S. Mariæ Majoris nuncupatam: in qua jacet Corpus Beati Coni, quod magno finitimorum etiam populorum concursu & devotione celebratur. Hæc ibi.

[3] Misit nobis anno MDCXXXVIII Neapoli aliquam Vitam S. Coni, [Acta, stylo cultiori edita an. 1595,] elegantiori stylo formatam Antonius Beatillus noster; adscripsitque, se Diani fuisse, & supra corpus S. Coni Missam celebrasse, ejusque brachium extra sepulcrum servari, eique se nares admovisse, ac sensisse maximam inde odoris fragantiam exhalari. Editor politioris illius Vitæ fuit Fabius de Bono-homine V. I. D. Abbas S. Mariæ Dianensis, Protonotarius Apostolicus, Vicarius Generalis Consentinus, qui adm. Reverendo Clero & Dominis Dianensibus salutem scribens, anno MDXCV præfatur, quod non propria tantum fuit electio, sed plurimorum excitatio, ut typis curaret edi Vitam B. Coni, quam ex vetustissima traditione fidelissimam habuit patria; & novissime, post alios Prælatos, Perillustris & Reverendiss. D. Lelius Morellus, Caput-aquensis Antistes vigilantissimus, in sua generali visitatione anno MDLXXXVI (cum ipse etiam, Fabius, apud tantum Patrem, Vicarium generalem ageret) pro consueta solicitudine diligenter exquiri, & habitam fideliterque emendatam, mandavit describi. Huic editioni, factæ Consentiæ apud Leonardum Angrisanum, [una cum variis Epigrammatis,] accesserunt Epigrammata Pauli de Amico, Curtii Morelli, Pelei Dactili, Horatii Morelli, Camilli Passalaqua, Prosperi Romani, Antonii Ricciardi, Camilli de Bono-homine, D. Poëtii, quorum hic Decanus, isti vel Canonici vel cives Consentini omnes fuerunt: Epigrammata autem sequitur vetus hæc Antiphona: O Lux Dianensis, Cone beatissime, funde preces ad Dominum pro nobis peccatoribus, qui liberavit te ab ardenti clibano; quo etiam plerumque versus alludunt.

[4] Aliam, genuino ac vetustiori stylo, sed in substantia fere eamdem nobis Neapoli existentibus anno MDCLXI, donavit Scipio Paulutius, etiam nostræ, Societatis Sacerdos, & nihilo minus operis nostri studiosus quam Beatillus, æque antem atque hic in nova Societatis Iesu Bibliotheca, per Nathaelem Sotuellum aucta, laudatus a libris & virtutibus. Hanc Vitam, [dantur hic stylo genuino,] sumptam ex vetusta membrana ecclesiæ S. Mariæ de Diano, aptavimus prælo, potius quam recentiorem illam; eo quod nobis propositum sit, vetustiora quæque de Sanctis monumenta ab interitu hoc in opere vindicare. Non tamen hic, ut alibi fere, invariatum poterimus prælo dare, quod accepimus ecgraphum, Factum enim est, vel codicis hinc inde corrosi, vel characteris evanescentis vitio, vel imperitia denique librarii, vitiosius multa quam revera erant transcribentis, ut sæpius opus fuerit conjectura uti, vel verbis quibusdam additis interparole contextum, beneficio [ ] uncorum hujusmodi: præcipui momenti mutationibus in Annotata relatis, uti etiam iis, quæ mutato per editorem stylo visus hic est explicationis causa aut aliunde adjecisse.

[5] Eidem sic a nobis edendæ Vitæ, erant in ecgrapho adjuncta Annotata R. P. Lucæ Mandelli Augustiniani, Sacræ Theologiæ Magistri: ex quibus scimus, solenne ejus festum III Nonas Junii magno populorum concursu celebrari; [festum 3 Junii] Indulgentias concessas visitantibus Sacellum, ubi ejus sacrum corpus est reconditum; in Caput-aquensi diœcesi, plura sub ejus nomine haberi dicata sacella; in oppido Camereta diœcesis Policastrensis, extare celebre monasterium S. Coni, de eoque apud se extare memoriam in quadam Bulla Innocentii VI sub his verbis: Innocentius Episcopus servus servorum Dei dilectis filiis … Abbati monasterii S. Coni de Camerata Policastrensis diœcesis … Datum Avenione IV Idus Octobris, [sacella & monasterium,] Pontificatus nostri anno secundo. Præterea addit, quamplura S. Coni miracula memorari, & præcipue, dum a Frederico Aragonio Neapolis Rege Dianum obsideretur, atque tormentis bellicis mœnia quaterentur, visum esse ab hostibus S. Conum super muros discurrentem, & ignitos globos in hostem retorquentem: [miracula,] turrim campanariam corruentem ab ipso sustentari, visibiliter esse compertum: præcipue vero ejus virtutem in effugandis immundis spiritibus fulgere, prout meminit se vidisse in tabulis ecclesiæ S. Mariæ, ubi ejus corpus est reconditum. Hæc Mandellus, ex cujus Annotatis nonnulla securius supra retulimus: & pro valle Diania cognoscenda lucem contulerunt Leander Albertus in Lucania, & Paulus Merula par. 2 Cosmographiæ lib. 4 cap. 26.

[6] Fuisse S. Conum Monachum Ordinis S. Benedicti, testantur triplicia quæ diximus Acta: interim nulla ejus mentio reperitur apud Wionem, Dorganium, Menardum, Bucelinum in Fastis Benedictinis, aliosque hujus Ordinis scriptores. Habent illi ad XXIX Maji Cononem Abbatem Lerini Insulæ, [ab hoc alii, Cono Abbas Lerinensis,] eumque ut Sanctum recolunt, quem nos, secuti Vincentium Barralin Monachum Lerinensem, coacti fuimus ad Prætermissos amandare: hujus loco jam damus istum S. Conum. At Philippus Ferrarius, aliquo ut videtur vulgi rumore intelligens hoc die coli S. Conum, retulit Conum seu Cononem monachum Ordinis S. Basilii Nesi in Sicilia, cujus Acta aliqua dedimus XXVIII Martii, quando etiam de eo egit Ferrarius. Alia prolixiora propter varios hujus nominis Sanctos male adjuncta Actis S. Coni Dianensis, [& S. Conus monachus in Sicilia.] ideoque tunc a nobis non observata, dabimus in mensis istius Supplemento. Idem Ferrarius, in Catalogo generali, ad hunc III Nonas, celebrat S. Conum Abbatem Panormi in Sicilia, sed in Notis dubitat, num sit Conus Ordinis S. Basilii qui Nesi colitur: quod plane arbitramur, quia illum unicum nominat Octavius Cajetanus, in Idea & Vitis Sanctorum Siculorum.

VITA
Ex vetusta membrana Dianensi.

Conus, Monachus Ordinis S. Benedicti, Dianii in Italia (S.)

BHL Number: 1943

EX MS.

[1] Conus, de Ordine S. Benedicti, ortus de tribu inclita de terra Diani, priusquam conciperetur in utero a matris, quadam nocte a suis parentibus videbatur in somnis, quod ejus parentis uterus, facem claritatis voluminosæ prodebat ingentem. Tandem solis ortu lucem vibrante, ænigma mater intelligens pueri, suo viro, multum videlicet tremebunda, inquit; Vir mi strenue, [Præsagio ante conceptum notus,] mihi hac nocte in somnis quamdam facem meus alvus ingentem pandere videbatur: cui conceptum similem, suæ uxori vir ille pariter retulit tremebundus. Pro qua soporis visione concordes ad invicem, inito consilio suum b Patrinum consulere sategerunt. Denique somni visione perpensa, eorum Patrino veraciter explicante, audierunt; Vobis proles parturietur, qui Conus a vulgo nuncupabitur in civitate, eritque genealogiæ vestræ columna, totaliter c crescitiva. Altera adveniente nocte, Conus iste a suis parentibus, gratia operante divina, fuit conceptus; veraciter & sincere [Conus dictus]: parta namque prole, suisque parentibus & cognatis jucunditate immensa nimis, ornatius vegetabat.

[2] [& a puero deditus pœnitentiæ,] Vix cum esset octennis, suprema gratia influente, non nisi semel in sabbato edere conabatur: suisque cibariis cineres inspergendo d a lacrymosis oculis madefactos, in ore persæpius revocabat. De nocte quidem, spreto cubili atque lodicibus stromaticis, clam suis parentibus, nudam super humum, lapideo pulvinari subjecto, stratus videlicet soporabat; matutinali hora surgente, cubilis panniculis revolutis, ne a suis parentibus impediretur.

[3] Cum nimio desiderio esset instinctus divino [se mancipandi obsequio], Acolythatus Ordine gratanter adepto, suis ignaris parentibus, ad ecclesiæ S. Mariæ de Cardosse cœnobium venit, alacriter & sincere. Ubi quidem induto cilicio, [traditur Monachis Cardossæ erudiendus:] sibique cellula constituta, Modesto pædagogo signato, Grammaticam & Logicam fuit propere consecutus: pro cujus quidem [rei] causa sedulus, a Costa, Abbate monasterii hujus constituto, amore immenso tenebatur zelotype perstrictus. Tandem ejus inspecta prudentia, sacristiæ, promptuarii, capisterii e atque Prioris clavibus hinc inde collatis, cunctis cuncta sagaciter disponebat.

[4] [clibanum ardentem ingreditur] Quadam die dum esset studens in cellula, & viseretur a parentibus, qui deportaverant ligna, difficulter pulsantes; relicta cellula, ob metum parentum, in ardentem clibanum se concite [abdens] latitabat; sed prunas penitus non sensit, &, f quod mirum videretur, algebat. Demum igitur ejus parentibus quodammodo sequestratis; Abbas Costa quoque, per loca abdita & opaca, vehementer conclamabat, [ut parentum vitet alloquium:] & ipsum accenso luminari quærebat. Cumque in furnum oculos direxisset, ipsum vidit, mordaci pruna hinc inde conspersum: quo vocante, ipse responsum continuo propalavit; atque ipso imperante prunas excutiens, æstuantem clibanum illæsus prorsus exivit.

[5] Quadam die, cœnantibus Monachis & Abbate, quadam desuper voce intonante, [voce cælesti præmonitus obit:] [dictum est] Cone, Cone, hac nocte vocaberis a Deo: cui quidem Conus humillima voce cantavit, Fiat mihi secundum verbum tuum. Emensa nihilominus nocte, acie Angelica circumdatus, suum spiritum in Domino exhalavit: siquidem deforis cernentibus luminari cellula videbatur accensa. Erant ibidem bysso quamplures purpuraque amicti, qui dulce melos super ejus g capulo Domino proferebant. Coruscante die ejus corpus Monachi honorifice tumularunt, super ejus cadavere Officium Domino persolventes. h Postremo Italiano regno a profanis æmulis conturbato, relicto cœnobio Monachi ad loca tuta timidi profugerunt.

[6] [desolato monasterio,] Tunc ante parato consilio, Padulana cohors exploravit corpus B. Coni, [volens] illud Padulam, temporis intervallo repulso, clandestine asportare: denique summoto i tectorio atque pavimento subrupto, jugi indagine sedulosi per triduum, corpus illud beatissimum non valuerunt aliquatenus invenire. [Padulani frustra nituntur corpus auferre,] Tum cohors circumspecta Diani, receptis offensoriis armis, illuc concite perrexerunt, in Padulanam gentem ampullosius irruentes. Mox Padulani, versis tergoribus ubilibet hinc inde deflexi, vix Padulam fugere valuerunt. At ecclesiam Cardossæ Dianensibus ingredientibus, sponte concusso sepulcro, tanta fragrantia resultavit, quod penitus citra materiale nutrimentum homines poterat educare. [quod Dianensibus ultro se offert.] Cadavere inde subducto, sineque imminutione aliqua carnoso reperto, ac si eo die tantum Domino redderetur; pecoribus k indomitis atque stratis, ipsoque cadavere super bene ornato [carpento], indutis Presbyteris, vexillo stipiti colligato, crucibus hinc inde portatis, Dianum agiliter detulerunt, & in majori ecclesia feliciter humarunt, anno MCCLXI. Amen.

ANNOTATA D. P.

a In vita excusa dicitur mater, Igniva nomine, fuisse.

b Ibid. cum Religioso quodam re communicata: videtur autem hic Patrinus dici Parochus, qui ambos matrimonio junxerat, testis sponsionis conjugalis; nunc usus ecclesiasticus vulgo notior obtinet, ut sponsor Baptismalis, vel Chrismalis, respectu Baptizati vel Confirmati, vocetur eo nomine.

c Ibid. prolem suscipiendam, quæ esset divini amoris igne succensa, & superni luminis radiis præfulgens.

d Ecgraphum nostrum, cinere intergendo a maculosis oculis & madefactis. Excusa: nisi cinere commisto atque magna lacrymarum vi profusa, non sumebat.

e Capisterium, in Vita S. Benedicti num. 1 dicitur instrumentum ligneum, ad purgandum triticum: hic autem videtur sumi pro Pistrino.

f Ecgraphum, eo minus videretur agebat. Excusa rem explanat, latiusque deducit, nec parum mutat quoad substantiam, his verbis utens; Parentes autem graviter ferentes, se a tam præclara prole destitutos, ad monasterium processerunt, eo consilio, ut sanctimoniæ laude præclarissimum adolescentem, a Religione abductum, revocarent ad propria. Cumque fores pulsarent, & Conus eorum animum perspexisset, nec haberet ubi tuto delitesceret, divino afflatu in ardentem clibanum se conjecit; atque quo minus videri posset, pruna se totum contexit: quo diligenter perquisito, nec invento, parentes domum abierunt.

g Ecgraphum, Capitulo.

h Addit excusa: Sed cum tota fere Italia a barbaris vastaretur, Monachi relicto monasterio in tutiora fugerunt.

i Ecgraphum, sumpto texorio. Est autem tectorium, ipsius pavimenti æque ac parietum incrustatio, Italis frequens & marmorea levitate nitens, ac sæpe etiam variegatum.

k Excusa: Ac ut divinitus demonstraretur, Dianum, non alio, esse transferendum; curru ab indomitis bobus tracto, recta Dianum perlatum est.

DE VEN. HILDEBURGE VIDUA,
IUXTA PONTISARAM IN FRANCIA.

MCXV.

COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De Vita, unde, & cur ea hic detur?

Ven. Hildeburgis Vidua, juxta Pontifaram in Francia

D. P.

Pontisarense, seu Pontœsianum S. Martini in Gallia Monasterium, de quo pluribus egit Henschenius noster VIII Aprilis, ad Vitam S. Galterii primi istic Abbatis; secundum in regimine numerat. Theobaudum seu Theobaldum; qui circa finem seculi XI Galterio succedens, regimen tenuit usque ad annum MCXIU, [Sub Theobaudo Ab. habitu sanctiore donata,] juxta Sammarthanos. Sub hoc Religionis habitum istic induit (Sanctimonialis titulo idcirco donata a Collectore veteris ibidem Chartularii) Domina Hildeburgis; ibidemque in bona senectute obiit III Nonas Junii, & sepulta est in ecclesia S. Martini: ad cujus tumbam miracula multa Domino faciente ostensa sunt, ut ait Auctor vitæ ex ejusdem Chartulario cap. 134: ex qua etiam intelligitur, obiisse illam ante prædictum Abbatem: quem cum Sammarthani dicunt mortuum anno MCXIV, [& a morte miraculis clara,] ad aliquot annos necessario aberrant, ut constabit ex Charta, cui signando interfuit anno ut minimum MCXVI, ante quem uno anno obierat Hildeburgis, adeoque anno MCXV, vel præcedenti.

[2] Hanc vitam habuit, elogiumque Hildeburgis ex eadem sumpsit Louvetus, lib. 2 historiarum & antiquitatum Bellovacensium cap. 2 §. 16, prout eum in suo Gynæceo sacro allegat Arturus a Monasterio. Sed quia is fuerat oblitus diem mortis apponere, [a non nemine ut Sancta ponitur 14 Julii.] licitum Arturus sibi credidit alium quemcumque eligere, & sic ei placuit XIV Iulii. Habemus alia quædam Louveti opera Gallice edita, etiam post Gynæceum præfatum, circa historiam Occitaniæ & Aquitaniæ, unde indicium nobis fit, quod non diu antea de Bellovacensium rebus scripserit; an autem Sanctæ vel Beatæ titulo usus sit, dum liber ad manum non est, nequeo divinare. Usus utroque illo titulo, in talibus justo liberalior Arturus, non magnopere nos commovet, ut eumdem Hildeburgi adscribamus; imo nec ipse nos moveret Louvetus, si is quoque alterutro usus titulo fuerit; sed excusaretur facilius, utpote laicus, neque ex professo de Sanctis tractans, ideoque minus quam ille obligatus scire, quid in hac materia decrevit Urbanus Papa VIII.

[3] [Nos etiam titulo Beatæ abstinentes] Equidem existimo numquam ab Apostolica Sede canonizatam illam, uti factum circa S. Galterium; ac ne quidem sepulcro ejus honorem aliquem anniversarie habitum ut Beatæ; sed, si quis cultus ei a Monachis aliisve fidelibus obtigit accensis luminaribus, appensis anathematis, aliave qualibet ratione, (quod persuadere miracula possunt) continuum illum nullique certæ diei fuisse adstrictum: qui deinde cultus exoleverit paulatim; alias ad fundandum Beatitatis titulum, etiam secundum decreta Urbaniana, suffecturus, beneficio temporis immemorabilis. Quare abstinendum eo censemus, contenti Vitam ut accepimus dare, hoc proprio ejus die; optamusque ut, retecto quod nunc latet sepulcro, antiqua resuscitetur veneratio; totque confirmetur argumentis novis, ut, quod olim factum esse præsumi rationabiliter potest, probet Pontifex Romanus; & quod defuit, adjiciat; facultatem scilicet commemorationis anniversariæ, tamquam Beatæ. [Vitam hac propria die damus.] Ignoravit eam Saussayus, ignoravit etiam Bucelinus, æque ac priores Monasticorum Fastorum conditores alii, deficientibus unde ipsam cognoscerent monumentis, ac ne Louveti quidem libro cum ipsi scriberent adhuc vulgato. Quare eorum silentium non potest in præjudicium trahi: varia autem ipsius monasterii fortuna facile excusabit oblivionem veteris benefactricis.

VITA
Ex veteri Pontisarensis Monasterii Chartulario.
Eruta a Luca Acherio Tom. 2 Spicilegii.

Ven. Hildeburgis Vidua, juxta Pontifaram in Francia

BHL Number: 3916

EX MS. PONTIS.

[1] Tempore quo Rex Philippus, a Henrici Regis filius, Regni Francorum regebat habenas, fuit quædam femina, [Nobiliter nata,] Hidelburgis nomine, de nobili prosapia in pago Carnotensi Castro-Galardone b exorta. Hujus pater extitit Hervæus Castri-Galardonis Dominus, potens divitiis & honoribus: genitrix vero illius, Beatrix vocata, & ipsa parentelæ generositate eximia. Quæ cum infantiæ pueritiæque transisset annos, jam adolescentili ætate subeunte, nobilis adolescentula, legaliter & honorifice, ut condignum erat, a parentibus in matrimonium conjuncta est viro generoso facultatibusque locupletato, Roberto c Ibriensi. [ac Roberto Ibriensi nupta;] Succedente deinde tempore congruo peperit tres filios; quorum primus Ascelinus, cognominatus Goëllus; secundus Wiltinus, utrique Milites insignes; tertius Robertus, Clericali Ordine insignitus. Deinde Venerabilis Matrona, conservans quod ait Apostolus, Honorabile connubium omnibus & thorus immaculatus, honorabiliter viro suo fidem conjugii custodivit; corpusque suum integerrime a corruptione adulterii, atque ab aliena commixtione impollutum, Domino, cui omnis munditia & incorruptio placet, adjuvante, conservavit. [Hebr. 13, 4]

[2] [illo monasterium Beccense ingresso,] Porro vir ejus memoratus Robertus, cum jam senescere inciperet, gratia Dei cor suum visitante, apud semetipsum pertractans cum Propheta David, quoniam adhærere Deo bonum est, & ponere in Domino deo spem suam; & quia mundus præterit & concupiscentia ejus; omnia hujus mundi oblectamenta, nec non fugitivos honores, omniaque vanitatum deliria, quæ humana corda a cælesti desiderio subtrahunt, atque ad infernalia tormenta trahunt, deserere decrevit; sanctorumque Monachorum contuberniis aggregare perseveranti animo semetipsum instituit. [Ps. 72, 28 1, Joa. 2.] Desiderii itaque sui procrastinationem non ferens, uxori suæ venerabili Hildeburgi, filiisque suis, atque familiaribus amicis, votum suum patefacere curavit; quorum consilio, licet propositum suum differre atque perturbare diutius conarentur, [ac pie mortuo,] ordinata domo sua dispositisque rebus suis, d Beccense cœnobium expetiit; ibique Monachus effectus, residuo vitæ suæ tempore religiose humiliterque conversatus, vitam finivit; atque, ut credimus, sanctorum Monachorum cœtibus sociatus, regnum Dei percepturus, requiem sempiternam introivit.

[3] Post obitum vero Roberti, cum deinceps venerabilis vidua Hildeburgis in viduitate sua se castificare, atque a conjugio abstinere mallet; filii ejus & amici, timentes ne, quia adhuc juvenis erat, a consortio viri se abstinere non valeret; suaserunt ei, quatenus nimirum viro nuberet. [ad secundas nuptias inducitur a filiis & amicis:] Quorum consilio diu multumque reluctans, cessit invita; timens ne si eis credere detrectaret, aliquod turpe sibi filiisque suis ac parentibus, de incontinentia sua, emergeret. Cum ergo quidam Miles nobilis, divitiis honoribusque fulgens, ei nubere gestiret; constituto die venit cum multo Militum comitatu, ut eam uxorem acciperet. Præparavit vero se venerabilis matrona, induitque se pretiosis vestibus multicoloribus. Verum cum per gradum ligneum de domo egrederetur, repente gradus ligneus corruit; [sed quasi miraculo impedita totaque conversa,] ipsaque ad terram corruens, graviter per totum corpus, maximeque circa coxas allisa est. Quapropter evidentibus indiciis a Domino hoc flagello percussam se esse animadvertens, seque ipsam miseram meretricemque incusans, nullatenus amplius alicui se nupturam protestata est.

[4] Quomodo autem reliquo vitæ suæ tempore vixerit, qualiterque corpus suum mortificaverit, quibusque eleëmosynis & abstinentiis, [moratur identidem prope monasteria,] operibusque sanctis Domini misericordiam promeruerit, aliquantisper pro posse declarabimus. Monasteria Monachorum sanctorum Monialiumque perlustrans, societates participationesque orationum & beneficiorum expetebat & accipiebat, eisque caritatem pro viribus expendebat: unde locum morandi apud S. Petrum e Carnotensem, & apud S. Mariam f Columbensem, & apud S. Mariam, Beccensem, & apud S. Taurinum g Ebroicensem, & apud S. Mariam Ibriacensem, ab habitatoribus locorum istorum expetivit, & pro voluntate sua accepit. [intenta operibus caritatis,] Apud Ibriacum hospitalem domum, receptui hospitum, peregrinorum & pauperum, ex proprietate sua filiique sui Goëlli, furnumque constituit; quibus pro posse impensas præparavit.

[5] Videns vero, propter frequentes guerras, quas filii sui finitimis suis faciebant, se ibi quiete vivere non posse; a filio suo Goëllo res, quas in confinio Gaudiaci h villæ, quæ est juxta Isaram, jure hereditario possidebat, poposcit sibi dari, quatenus secure quieteque ibi vivere valeret, & ab ipso benigne accepit. Quo impetrato Pontisaram venit: est autem ibi juxta Pontisaram monasterium in honore S. Martini, [præcipue S. Martini Pontisaræ:] quod tunc temporis regebat Theobaudus, sanctæ memoriæ Abbas. Cognoscensque loci illius habitationem opportunam, frequentare cœpit; notaque Abbati & Fratribus facta est, participationemque beneficiorum loci expetens, pro voluntate sua adepta est. Postmodum vero xenodochium juxta prædictum S. Martini monasterium fecit, pauperculamque domum ad suam habitationem; in qua, quia erat monasterio contigua, quoad vixit, morata est. Adamavit itaque locum monasterii Pontisarensis, super omnes domos quas viderat & noverat; fecitque ex proprietate sua intra claustra monasterii domum infirmariam, ornavitque ecclesiam multis ornamentis, [ubi habitum assumens] quæ usque hodie in monasterio conservantur. Si quando victualia Monachis deerant, ipsa pro posse suo illorum indigentiam supplebat. Hæc & alia in laïcali adhuc habitu posita faciebat; & cum religionis i habitu indueretur, facere non desistebat. Abbatem ex suo proprio ipsa vestiebat, multisque Fratribus vestimenta præbebat.

[6] [& austerissimam vitam ducens,] Quantum autem sibi parca fuerit, quam larga aliis, non facile valet edisseri. Domabat carnem suam multis cruciatibus, ne insolesceret spiritumque subjugaret, secundum Apostolum; Spiritu ambulate; &, Carnis curam ne feceritis in concupiscentiis. [Gal. 5, 16 Rom. 13, 14.] Quis vero audiat & facile credat, quantis vicibus & per æstatem & per hyemem ad orationem procumbens, ventrem & genua nudabat, & sic terræ & pavimentis adhærebat. Hoc plane ideo faciebat, quatenus caro frigesceret, nec libidinis calorem sentiret. Tolerabat nimios algores, fame sitique arebat, ut tuam, Christe, consequeretur misericordiam: & quia Psalterium in juventute sua didicerat, Psalmos die ac nocte decantabat. His aliisque operibus bonis religiosa Sanctimonialis insistebat.

[7] Volens denique ecclesiam S. Martini reditibus ampliare, expetivit filium suum Goëllum, multisque eum precibus deprecata est, quatenus pro salute animæ suæ, [multa eidem bona confert:] uxorisque suæ, filiorum filiarumque suarum, omniumque antecessorum suorum animabus, daret Domino & S. Martino Monachisque Pontisarensibus in eleemosyna hereditatem suam, quam habebat apud Gaudiacum: quod facere recusavit: verumtamen quoniam multis vicibus has postulationes repetivit, tandem hoc concessit, ut Monachi tota vita matris suæ supradictam hereditatem haberent, atque post decessum ejus uno tantum anno. Factum est autem, cum uno anno post transitum religiosæ Sanctimonialis Monachi tenuissent hanc eleemosynam, ut post finem anni Goëllus eam in suam redigeret potestatem. [ad quod etiam post obitum in somniis monuit filium Goëllum,] Quadam autem nocte jacebat Goëllus in lecto suo, videbatque se esse in ecclesia S. Martini Pontisarensis, inter altare principale & k matutinale, ubi mater ejus faciebat l mandatum trium pauperum, lavans eorum pedes; ipse vero tenebat bacinos cum aqua & manutergium, uti matri suæ serviret. Ipsa aspiciens in eum, tamquam furibunda, loquebatur ad eum dicens: Impie subreptor, quare subripuisti mihi eleemosynam, quam dederam servis Dei? Et volebat eum percutere de cultello, album manubrium habente, quem tenebat in manu sua, dicens: Nisi reddideris mihi hereditatem meam, morte morieris. Evigilans narravit uxori suæ quæ viderat; statimque misit nuntium, [semel] qui faceret ad se venire bonum Abbatem Theobaldum. Cui venienti retulit Goëllus, quæ viderat & audierat, & hereditatem omnem, quam habebat apud Gaudiacum, Abbati supradicto Monachisque Pontisarensibus reddidit m. Hæc omnia firmiter concesserunt uxor ejus Elisabeth, & filii ejus Robertus & Wiltinus n, coram adhibitis testibus.

[8] Alia vice apparuit prædicto Goëllo mater sua, [iterumque] manu tenens marsupium vacuum, & dicebat ei, ut præstaret sibi quatuor libras o Drocasensis monetæ. Quod & fecit, misitque per Capellanum suum Wiltinum ad ecclesiam S. Martini, ad faciendum anniversarium matris suæ: similiter fecit omnibus annis quibus supervixit. Dedit etiam decimam sterlinorum p suorum, de redditibus quos habebat in Anglia, omnibus diebus vitæ suæ. His modis religiosa Sanctimonialis terruit Goëllum filium suum, & mansuefecit, & amicumfecit ecclesiæ S. Martini Pontisarensis, & Monachis ibi Domino servientibus.

[9] Mortua est autem Hildeburgis Sanctimonialis in senectute bona, [defuncta 3 Junii & miraculis honorata.] plena dierum & bonorum operum. Obiit autem tertio Nonas Junii, & sepulta in ecclesia B. Martini Pontisarensis: ad cujus tumbam q, post mortem ejus, miracula multa Domino faciente ostensa sunt, regnante Domino nostro Jesu Christo.

ANNOTATA D. P.

a Regnavit Philippus I ab anno 1060 ad 1106, & anno 1069 Pontisarensem fundationem suo Privilegio communivit.

b Gallardon oppidum Belsiæ, Carnuto ad Orientem distans 3 aut 4 leucis.

c Ibreium, vel Ibriacum, vulgo Ivrey, oppidum in finibus Belsiæ ad fluvium Auturam, Carnuto & Pontisara pari fere leucarum 9 intervallo distat, hanc ad meridiem, istud ad occasum habens.

d Beccense in Normannia celeberrimum monasterium, SS. Landfranci & Anselmi Cantuariensium Archiepiscoporum incolatu nobilitatum, de quo ad eorum Vitas 28 Maji & 21 Aprilis: erat autem tum ibi Abbas, tertius Anselmi successor, Guilielmus de Monteforti, ab anno 1093 ad 1124, defunctus 16 Aprilis: quem quia Arturus in sua Neustria propria Beatum appellat, erit a nobis in Supplemento de eo agendum, saltem inter Prætermissos, nisi de cultu certiora discamus.

e Dictum S. Petri in Valle Ord. Benedictini, sub an. 950 ab Hugone Episc. Carnotensi instauratum, Canonicis in Monachos conversis.

f Vulgo Coloms, ejusdem Ordinis & diœcesis, juxta Nogentum-Eremberti, anno 1028 a Fulberto Episc. restauratum.

g Hæc quoque ejusdem Ordinis Abbatia est: sanctus autem Taurinus, Ebroicensis Episcopus, colitur 11 Augusti.

h Gaudiacus in Carnutibus, vulgo Jouy, intra secundam ab urbe leucam.

i Habitus hic videtur fuisse potius Reclusæ seu Tertiariæ (quales juxta Cœnobia virorum frequenter legimus habitasse, sub directione Abbatum) quam Monachæ stricte dictæ, & inter Monachas sub Abbatissa viventis. Atque hoc solum sensu Sanctimonialis & religiosa Sanctimonialis dicitur infra; Belgæ, Devotam; Hispani Beatam appellarent.

k Altare Matutinale fuit, & est hodieque in multis Monachorum ecclesiis, retro Altare majus sive principale: in eoque sacrum fiebat & fit bene mane, ad eorum usum, qui domesticis ministeriis impediendi sunt, tempore majoris Officii.

l Mandatum dicitur lotio pedum, propter verba Domini in cœna, Mandatum novum do vobis, quæ cantari solent a choro, quando ea ablutio solenniter fit ab Abbate in die Cœnæ-domini.

m Extat in Archivio Pontisarensi Ludovici Regis hac de re privilegium. In Christi nomine. Ego Ludovicus, Dei dispensante misericordia in Regem Francorum sublimatus, notum fieri volo tam futuris quam & instantibus, quomodo nostram adiit præsentiam Goëllus de Juriaco, rogans ac obnixe deprecans, quatenus pro animarum patris mei ac matris meæ prædecessorumque remedio, terram quam in valle Gaudiaci jure hereditario possidebat, cum vineis & nemore & hospitibus, insuper quidquid ibi habebat, quam scilicet ecclesiæ B. Martini Pontisarensis pro sui & matris suæ anima dederat, eidem ecclesiæ, quantum ad nostram regiam potestatem pertinebat, in perpetuum concederemus: quod ita & fecimus. Verum ut hoc ratum & firmum permaneat in sempiternum, chartam, nostri auctoritate sigilli firmatam & corroboratam fieri disposuimus; quæ & istam eleemosynam, supradictæ ecclesiæ datam, diligenter exponat, & in munimentum stabilitatis perpetuo existat. Actum Parisius, anno incarnati Verbi millesimo XVI, regni nostri VIII, Adelaidis Reginæ primo, adstantibus in Palatio nostro, quorum nomina subtitulata sunt & signa.

S. Anselmi Dapiferi,
S. Gilleberti Buticularii,
S. Hugonis Constabularii,
S. Guidonis Camerarii,
Data per manum Stephani Cancellarii.

n De his extant sequentia in prædicto archivio. Universis sanctæ Ecclesiæ filiis, tam præsentibus quam futuris, cognitum sit quomodo Hildeburgis, mater Goëlli de Ibriaco, dedit Deo & sanctis Confessoribus Martino atque Germano in eleemosynam, pro mariti sui filiorumque suorum animarum remedio, quidquid habebat in valle Gaudiaci. Hanc quidem eleemosynam noluit tunc temporis Goëllus concedere; sed Dei operante clementia compunctus, tandem concessit; uxoremque suam Isabel, filiosque suos Wilelmum atque Robertum concedere fecit supradictam eleemosynam; videlicet quidquid hereditario jure possederat in valle Gaudiaci, ecclesiæ memoratorum Confessorum, pro anima sua, & patris matrisque suæ, & filiorum filiarumque suarum, & uxoris suæ, omniumque antecessorum suorum. Ut autem hoc donum firmum & ratum in perpetuum constaret, testes hos adhibuit, quorum nomina subtitulata sunt.

S. Roberti, Barstardi Rufi, filii ejusdem Goëlli.
S. Gauterii de Sparnone, fratris ejusdem Roberti.
S. Ingenulfi de Salsiaco. S. Hugonis Rufi.
S. Goëlli Venatoris. Et hæc prolocutus est Willelmus, Capellanus de Ibriaco, qui etiam huic dono interfuit.

Hæc charta fuit cripta jussu ejusdem Goëlli, in Abbatia Ibriacensi, coram Abbate ejusdem loci nomine Duranno, & Theobaudo Abbate Pontisarensi. Sive autem scripta est ante, ut est verosimile, sive post diploma Regium, haud multum potuit interceßisse temporis, adeoque diutius debuit vixisse Theobaldus quam usque ad an. 1114. Nam in eodem Chartulario sic etiam legitur:

Quando Isabel, supradicti Goëlli, eleemosynam supradictam apud Auctum castellum concessit (existimo esse Augum, vulgo la ville d'Eu in Normannia) affuerunt eidem concessioni Willelmus Capellanus, Garnerius Major, & duo pueri obsides, quorum unus vocabatur Ormundus, filius Roberti Vicedomini Girberreio; alter vero dicebatur Robertus, filius Roberti Guhui. Adfuit etiam Aufridus famulus Monachorum. Rogante denique & jubente prædicto Goëllo excommunicati sunt ab Abbate Theobaldo & a Monachis S. Martini Pontisarensis omnes, qui hanc eleemosynam, quæ suprascripta est, injuste calumniaverint, aut per violentiam auferre tentaverint. Fiat. Fiat.

o Drocenses Comites peculiarem sibi Monetam habuisse, constat ex Orderici Vitalis lib. 5. Sunt autem Drocæ mediæ inter Carnutum & Ebroicas.

p Sterlini, Anglicana seu Normannica moneta sunt: quorum libra, ætate prima, 120; media, 480 denarios continebat; nunc vero 728 transcendit, apud Cangium in Glossario ad verbum libra.

q D. Adrianus Charpentier, Prior Pontisarensis, a cujus manu prænotata Instrumentia accepimus mediante Dom. Mabilione, de hac tumba interrogatus, respondit; putari ab aliquibus eam esse, quæ ad quatuor angulos atque in medio æneis clavis infixis distinguitur a ceteris, absque ullo epitaphio: nihil autem certi sibi compertum esse. Quin ergo illa reverenter aperitur? exhibutura forsitan aliquid, quod invenissenon pœniteat; & siquidem appositus fuerit laterculus plumbeus (ut sæpe solebat) nomen indicans Hildeburgis; non video quare non posset cum approbatione majorum, corpus decentius collocari, & cultus pristinus renovari.

DE B. ANDREA HISPELLATE,
PRESB. ORDINIS MINORUM IN UMBRIA.

ANNO MCCLXIV.

COMMENTARIUS HISTORICUS.

Andreas, Ordinis Minorum Hispelli in Umbria (B.)

BHL Number: 0451

Auctore D. P.

§. I. De Vitæ scriptoribus, obituque & cultu ipsius Beati.

[1] Quarta hæc nobis occasio est Hispellum nominandi, oppidum in Umbria conspicuum satis; postquam de tribus aliis ibidem Patronis egimus in prægreßis mensibus; in Majo quidem ad III & XVIII diem, ubi de B. Ventura Crucifero atque Felice Episcopo; in Aprili vero ad XXV, [Quartus hic Patronus Hispellensium est.] ubi de S. Fidele Confessore. De omnibus tamen istis egimus ambigue satis, quoad genus vitæ ac mortis tempus; de Felice vero etiam quoad Episcopatum, quem multi Spalatensem in Dalmatia fuisse volunt, cujus nomen confusum fuerit cum Hispellensi, sive (ut vulgo loquuntur) Spellensi; cum tamen hunc revera olim extitisse nullo satis firmo argumento probetur. Nunc exploratiora, atque etiam antiquiora dare licebit, de hoc novißimo illius Tutelari Divo. Quamquam, quod quidem ad auctores impressos attinet, nullus horum ejus meminerit ante Bartholomæum Pisanum, qui opus Conformitatum, sæpius dein cusum recusumque, multo prius quam ars typographica inveniretur, composuit, atque anno MCCCXCVII obtulit Aßisii Captitulo Generali cujus & approbationem promeruit. Hujus verba, inferius reserenda, præluxerunt aliis ejusdem Ordinis, Andreæ mentionem ut Sancti vel Beati facturis, Rodulpho scilicet Toßigniano, Francisco Gonzagæ, & Marco Ulißipponensi. Ex ordine autem S. Dominici, [De eo scriptores antiquiores;] antiquior istis Leonardus Utinensis fuit, qui infra similiter allegandus, secutus eumdem Bartholomæum videtur, eo in opere, quod editoribus placuit, recepta seu temporis phrasi, Sermones aureos nuncupare: ipse enim locum habuit inter ejus Concilii Patres, quod Bononiæ inchoatum anno MCCCCXXXV, Florentiæ absolutum fuit XXXIX; alii vero jam nominati solum seculo superiori scripserunt.

[2] Waddingus, cum ad annum MCCLIII num. 11, memoriam ejus faciens, promisisset, [Vitæ a discipulo scriptæ Synopsis,] alias gesta se Andreæ daturum; promissa præstitit in Additionibus ad Tomum 2, Tomo 7 subnexis, ubi pro anno 1264 num. XI compendium ejus Vitæ relaturus. Decessit inquit, hoc anno MCCLXIV die III Junii, in patria sua, ætatis anno LXXXIII, Divus Andreas Hispellas, cujus gesta, alias promissa, damus, ex libello Fr. Thomæ Hispellatis, ipsius Discipuli, Hispelli apud Patres Conventuales asservato; & ex Collectaneis Joannis Targurini I. C. Hispellatis, Bartoli discipuli, qui decessit anno 1358: e quibus Guido Olorinus de Targurinis, I. V. D. Joannis pronepos, anno 1537 has notulas exscripsit. Ita Waddingus, continuo subjungens Notulas illas hoc initio: Andreas Presbyter anno 1223 a S. Francisco sui Ordinis habitum suscepit & c. Ludovicus vero Iacobillus, in Bibliotheca scriptorum Umbriæ, decimo anno Fulginii edita, ex quo Additiones illæ Waddingianæ Lugduni prodierant, de prælaudatis Auctoribus paulo distinctius ita scribit. Thomas Hispellas, Otdinis Minorum, Beati Andreæ de Cacciolis Hispellatis socius, scripsit anno MCCLXX Vitam B. Andreæ sui Magistri: & Joannes de Targurinis I. C. Hispellas Bartoli discipulus anno 1358 dictam Vitam in compendium redegit, asservatam in Conventu S. Andreæ Hispelli, ut refert Guido Norinus de Targurinis I. C. Hispelli, ejusdem Joannis pronepos in Historia Hispelli.

[3] Ambo scriptores illi, quamvis celeberrimi sint, ac de rebus quodammodo domesticis, alter nempe de historia Ordinis sui Seraphici, alter de Scriptoribus provinciæ suæ Umbriæ tractent; nihilominus de scripturis authenticis, quas nacti nos sumus, destituti, exerrasse deprehenduntur in variis, quæ aliter docebit compendium Vitæ primigenium, qualiter illud descripsit Ioannes Targurinus; non qualiter illud ipsum, a Guidone Olorino Ioannis Targurini pronepote, arctius in Notulas contractum & compendium compendi rectius appellandum Waddingus proponit loco citato. Compendium quod dico primigenium per publicum instrumentum nobis rogantibus submissum fuit Hispello, anno MDCLXXXIX die XVIII Octobris; cui subscribit Petrus Lencius qu. Isidori filius, ab Hispello… publicus auctoritate Apostolica Notarius, in archivio Romanæ curiæ descriptus, qui supradictam copiam fideliter extraxit & copiavit ex supradicta Copia simplice existente actu, cum qua facta collatione concordare invenit, salvo semper meliore, & se subscripsit Manu propria die 18 Octobris 1689. Apponebatur dein Notarii nomen prædictum & signum proprium.

[4] Iam vero exordium Instrumenti ejus, & Instrumentum ipsum subsequens, est hujusmodi: In nomine Domini. Amen. Hoc est sumptum de sumpto in simplici copia, existente penes Rev. P. Mag. Theodosium Branciam, sacræ Theologiæ Doctorem, Ordinis Minorum Conventualium S. Francisci in Conventu S. Andreæ Hispelli per me Notarium publicum infra de ejus mandato, extractum de verbo ad verbum, prout jacet, die XVIII Octobris anni MDCLXXXIX, Indict. XII, tempore Pontificatus Sanctiss in Christo Patris & Domini nostri D. Alexandri divina providentia Papæ VIII, anno ejus I. Videlicet:

[5] Copia. Summarium ex liberculo Fr. Thomæ de Hispello, [docet, an. 1223 receptum ad Ordinem,] extractum MCCCXXII. Anno Domini MCCXXIII, Andreas de Hispello, ætatis suæ XXIX (Waddingus habet XLIV) defunctis parentibus & sorore, in Ordinem Minorum ingressus, a Divo Francisco inter LXXII discipulos, inter quos fuit primus Sacerdos, numeratus. Waddingus videtur Presbyterum ingressum dicere.

A. D. MCCXXVI adfuit morti sancti Patris, ab ipsoque accepit documenta, ad acquirendas animas concionando.

A. D. MCCXXVIII Andreas una cum Fr. Morico, Gregorium IX Pontificem, venientem Assisium, permultis precibus exoravit, ut ecclesiam S. Laurentii, suæ patriæ matricem, consecraret. Addit Waddingus, quod Pontifex tunc ibat, S. Franciscum canonizaturus.

A. D. MCCXXXI fuit in carcerem conjectus a Fr. Elia, [pro Regulæ observantia bis datum in carcerem:] cum aliis sociis sancti Patris, & liberatus a præfato Gregorio IX, instante sancto Patre Antonio Patavino. Hoc apud Waddingum non invenitur pro hoc anno.

A. D. MCCXXXIII ad Capitulum generale vocatus, celebratum Soriæ in Hispania, acquisivit cognomentum ab Aqua, suis precibus impetrata, dum ibi concionabatur pro magna siccitate: & in d. Capitulo generali Concionator fuit declaratus. Ubi Waddingus notat, esse qui ab Italico idiomate dell acque, corrupte transtulerunt de Lacchis.

A. D. MCCXXXV, usque ad annum MCCXLIII, fuit ad concionandum in multis locis, [prædicationibus & miraculis clarum,] maxime inter Lombardos, quos ab inferis [revocavit], mediantibus maximis signis, etiam in resurgendis mortuis, ut accidit Regii. De quibus nihil Waddingus.

A. D. MCCXLIV fuit iterum ad carcerem adductus cum sociis B. Francisci, ad intuitum sequacium Fr. Eliæ, pro alteratione Regulæ ad litteram: postea a Fr. Joanne Parmensi Generali est liberatus. Semel tantum carceris meminit Waddingus, idque sine circumstantiis personarum, a quibus liberatus est.

A. D. MCCXLVIII missus [est] a sancta Matre Clara de Assisio, cum Sorore Pacifica, ad Vallem-gloriosam, jam a Matre Sorore Balbina de Hispello reformatam, ad confirmandum eo magis illud monasterium, [reformasse Sanctimoniales Hispelli.] mirabilibus signis impetranda aqua pro d. monasterio.

A. D. MCCXLIX Andreas in conventu Carceris fuit a Bambino (vox Itala infantem aut puerulum sonat) Jesu sua præsentia consolatus, [in obedientia probatum,] sed a sonando vespertino perturbatus, quoniam eum relinquere opus fuit, eundi gratia ad Vesperas. Et postea rediens subito, Jesus ei dixit: Bene fecisti, Andreas; si aliter fecisses, hic me non invenisses. Potes aliquando relinquere Creatorem pro creatura. Sequere, sequere: ego semper tibi propitius ero.

A. D. MCCL in præfato monasterio Vallis-gloriosæ Cæciliam Gualderiæ Captæ-guerræ de Spello, & Angelam Petri-Jacobi Vannis de Spello, supradictus Andreas accepit in Ordinem Minorum, sub Regula data a Cardinali Protectore sanctæ Matri Claræ.

A. D. MCCLIII Fratribus Minoribus & præsertim Fratri Andreæ, [defunctum an. 1258.] Merico & aliis cœnobium S. Andreæ, jam Camaldulensium, fuit concessum: & mediante d. Fratris Morici nepote, Domno Menco Hispello, Episcopo Sutrino & Pontificis Secretario, a Papa Innocentio IV, instante Publico Spellano fuit confirmatum.

A. D. MCCLIV & III [Junii] Andreas, ætatis suæ LX, ad astra evolavit secutis quamplurimis signis, & magno concursu infirmorum, qui sani & fortes, ad eorum patriam læti & ædificati redierunt, Deo & Andreæ quamplurimas gratias agentes.

Ego Joannes de Targurinis, I. V. D. ad memoriam tanti viri, manu propria, anno MCCCLXVIII.

[6] Hæc si ita originaliter videssent Waddingus & Iacobillus, non scripsissent, Ioannem de Targurinis Vitam B. Andreæ in compendium redegisse: cum hinc observassent, Ioannem prædictum dumtaxat descripsisse compendium illud, [Additur Processus de inspectione Corporis an. 1594.] jam pridem anno videlicet MCCCXXII ab Anonymo contractum ex Vita, uti liquet ex capite & calce ipsius compendii sive Summarii præmißi. Deinde non alligasset mortem Andreæ Waddingus anno MCCLXIV, cum illam obierit decennio prius. Non asseruisset annos XLIV natum intrasse Ordinem, cum anno ætatis XXIX ingressus sit. Non item ætati universim tribuisset annos LXXXIII, cum in præmißis expresse legatur obiisse anno ætatis suæ LX. Denique non adstruxisset, Ioannem Targurinum deceßisse anno MCCCLVIII, cum is propria manu subscripserit præmisso Summario, anno MCCCLXVIII. Iacobillus similiter non docuisset, Ioannem de Targurinis, modo dictum, in compendium redegisse Vitam B. Andreæ anno MCCCLVIII; cum eo ne redegerit quidem ipse Vitam illam, sed ab alio pridem redactam, uti vidimus, descripserit tantum, idque anno non MCCCLVIII, sed LXVIII. Eruere insuper ex præmisso Compendio possumus annum, qui Andreæ natalis fuit, videlicet MCXCIV. Nam ingressus est Ordinem anno Christi MCCXXIII annos natus XXIX, quos si retrogrado numeres ordine ab anno prædicto MCCXXIII, terminabitur primus in anno MCXCIV: his porro si annumeres, annos LX, quot universim vivendo explevit Andreas, pervenies ad annum MCCLIV quo debet obiisse; quamvis in ecgrapho nostro dubitans Librarius uti manifeste apparet) V an I notaret, vetus transsumptum, elegerit scribere MCCLVIII: quare ipsum in hoc correxi. Isti autem tam accurate descripto Actorum compendio, addo Processum super inspectione corporis & miraculis Andreæ, anno MDXCIV, auctoritate ordinaria formatum; quem Romæ inter Collectanea Waddingireperi atque describendum curavi. Allegat gat hunc Processum Iacobillus, Tom. I de Vitis Sanctorum ac Beatorum Umbriæ, edito antequam prodirent prædictæ Additiones Waddingi; quare in ipsius Andreæ Vita nonnulla etiam erravit, quæ fuerat correcturus, si illas Additiones, & magis, si nostrum Compendium vidisset: puta, quod natus fuerit Beatus circa annum MCC & obierit MCCLV, anno ætatis LV circiter. Waddingus similiter fuerat suas Additiones aucturus, si citius, habuisset Processus supradicti copiam, uti eam habuit Iacobillus, qui illos suos qualescumque defectus abunde compensavit notitiis variis, quas Olorinus Waddingi informator non attigit.

[7] Ac primo ex Ms. Historia Hispellensi Fausti Gentilis Donnolæ, I.C. Hispellatis Italice composita anno MDCXXI, uti in Bibliotheca notatur; de vita Andreæ ante ingressum in Ordinem, [Ex Donnolæ Historia Hispellen. anni 1621] ait, quod a prima juventute cœpit mundum contemnere, seque totum Deo tradere exercendo varia opera misericordiæ, hospitium peregrinis, male indutis pauperibus vestes, necessitatem aliam quamcumque patientibus auxilium præbens, magnoque cum fervore vacans orationi. Frequens autem erat apud Monachos Camaldulenses, magna cum observantia degentes in monasterio S. Silvestri montis Subassi, e regione & supra Collem-lupinum, Hispellensis territorii castellum, distante ad duo passuum millia, & per S. Romualdum olim fundato. [tum alia quædam habemus de B. Andrea,] Magna etiam reverentia & dilectione prosequebatur Monachas cœnobii Vallis-gloriæ, ipso in monte Subasso siti, inter Hispellense oppidum ac monasterium prædictum, unius utrimque milliaris intervallo; quas cum ingenti studio perfectionis religiosæ teneri animadvertisset, ipsasque eodem multum extimularet, postea ad S. Claræ regulam reformavit.

[8] Istis, ex eodem verosimiliter Donnola, addit Iacobillus, quod cum Andreas habitu Franciscano suscepto, in eodem jam annis viginti egisset, & odor sanctæ conversationis ejus circum Assisium longe lateque diffunderetur; proximi Hispellenses, & solum VIII P. M. distantes, [tum quod Hispelli conventum exorsus sit an. 1253,] propiores jure se crediderunt, ad eum sibi postulandum, anno MCCLIII: quando communi Cleri Populique consensu, obtulerunt Religioni Minorum, parochialem ecclesiam S. Andreæ Apostoli, medio in oppido sitam, una cum hortis ædibusque contiguis; quæ cum antea fuisset Monachorum Camaldulensium, ab anno XXXI ejusdem seculi commendata fuerat Presbytero seculari, cum auxilio Clericorum duorum administranda, in iis quæ curam animarum spectabant. Sic factam donationem, anno MCCLIV Innocentius Papa IV die XIII Martii, & Bartholomæus Episcopus Spoletinus die VII Septembris ratam esse jusserunt: atque ad loci possessionem ineundam missus Andreas, magno istic cum indigenarum fructu usque ad vitæ finem est commoratus; iisdem quibus antea misericordiæ operibus sese impendens erga peregrinos & pauperes, pro quibus etiam (ut loquitur Rodulfus Tossinianus Hist. Seraph. lib. 10 pag. 73) eleemosynam petebat, malens ipsemet esurire, quam alios fame premi.

[9] Religiose uti vixerat defuncti corpus, capsæ fuit inclusum ligneæ, [& qualiter ibi sepultus habeatur,] perquam concinnæ; & hæc marmoreo imposita monumento, quod circulis ferreis munitum, stabat ad pedem pulpiti concionatorii sub vicino altari, columellis lapideis innixo, includente ibi sacrum depositum prætensa crate ferrea. Supra altare, imago ad vivum depicta repræsentabat Andream cum radiis circum caput diadematum, ut Beati solent, in habitu sui Ordinis & longo acuminatoque cappucio. [instituto sub an. 1360 festo,] Hispellates autem, variis per eum beneficiis divinitus receptis obstricti, Patronum ascivere; cujus præsertim opem experiebantur, quoties vel pluvia desiderabatur, vel serenior aura. Anno porro MCCCLX publico Populi Hispellensis decreto ordinatum fuit, ut festum ejus quotannis ageretur die III Junii, & in ipsius diei Vigilia publice cum luminaribus procederetur per oppidum, ad venerandum corpus sacrum. Hactenus Iacobillus: [quando videtur facta transflatio ad altare,] cujus ultima verba suspicionem mihi ingerunt, quod isto anno MCCCLX Andreæ corpus, eatenus in arca lignea juxta altare requiescens, uti S. Davini in figlina Lucæ, fuerit cum eadem compositum in tumba marmorea atque sub altari collocatum, non sine consensu Episcopi Spoletini. Eræt hic tum Ioannes Pistoriensis, ab Ecclesia Tridentina sibi collata, cujus posseßionem homo exterus inire numquam potuerat, ad Spoletinam translatus anno MCCCXLIX, in eaque cum opinione sanctitatis mortuus MCCCLXX, uti scribit Vghellus.

§ II. De inspectione sacri corporis anno MDXCIV, duorumque librorum eo spectantium.

[10] Quidquid sit de prima sacri corporis elevatione, a loco primæ sepulturæ, de qua licet nihil uspiam legam, vix tamen dubitare possum, quin communem eam initio habuerit Sanctus cum ceteris Fratribus, eo in conventu præmortuis, [Super ea re auditus Provincialis Conventualiū,] quoad inde sublatus fuit, suadentibus id vel signis divinitus ostensis, vel miraculis ad Beati invocationem patratis. Quidquid etiam sit de translatione ejusdem ad marmoreum tumulum insra altare, cujus tempus non possumus, nisi per conjecturam divinare; certißima notitia alterius & hic prætitulatæ inspectionis translationisque nobis suppetit in supra memorato Processu, cujus hic est titulus: In Dei nomine. Amen. Ad æternam rei gestæ memoriam. Hic est Processus inspectionis corporis B. Andreæ in terra Hispelli, Spoletanæ diœcesis, jacentis in monumento existente in ecclesia S. Andreæ dictæ terræ, sitæ in territorio Mezlate juxta fines suos. Ab Hispello autem, non longe Aquensis vicus abest, Acqui dictus in tabulis, quarto circiter milliario ab Hispello in Occidentem: qui vicus si natalis Andreæ fuit, & ab eo vulgare cognomen de Aquis traxit; non ideo omittet jus, ut Hispellas dicatur; [apud Hispellum, cui adjacet vicus Acqui, patria Beati,] sed cessabit neceßitas petendi occasionem talis cognominis a miraculo, de quo non possumus certo dicere, id potius ad Andream quam ad alios in Comitiis Sorianis Patres pertinere. An autem recte & qua certitudine recentiores eum adscribant familiæ Cacciolæ, Hispellensibus dijudicandum relinquo; quandoquidem ætate B. Andreæ & diu post, non fuerit in usu Ecclesiasticorum, præsertim inter Ordines Mendicantes, usurpare cognomenta familiarum; neque hæ solitæ fuerint talium habere rationem in construenda genealogica arbore.

[11] Porro cum mox proferendum Instrumentum, tam in titulo jam posito quam in subsequenti authenticatione vocetur, Processus, [testatur 1 Junii,] merito censeo hunc eumdem esse, quem Iacobillus auctoritate Ordinaria formatum fuisse ait. Annus certe convenit, neque abludunt cetera, sub prædicto Titulo & hoc initio posita. Die prima Junii millesimo quingentesimo nonagesimo quarto, Reverendus Pater, Magister Bartholomæus de Monte-reali, Provincialis Provinciæ Seraphici Patris Francisci de Assisio, existens in infra scripto loco, ac coram infrascriptis testibus, dixit ut sequitur. Italico tamen sermone,quem Latinum facio.

[12] Tres aut quatuor dies sunt, quod ad hunc Conventum S. Andreæ Hispellensis accessi, ad satisfaciendum animo meo, eumque levandum a tædiis, quæ solent majorum Conventuum visitationes consequi; tum etiam vel maxime, ad sanctius transigendum proxime præteritos dies Pentecostes, [quod motus desiderio recognoscendicorporis sancti,] quæ scilicet eo anno celebrata fuerat XXIX Maji. Visitanti autem prædictum Conventum incidit cupiditas quædam videndi corpus B. Andreæ, quod mihi dicebatur (sicut & legisse memineram) adhuc esse in hoc loco; eo præcipue, quia ipsius Conventus Patres istud a me requisiverant. Porro cum heri vesperi ejusmodi cupiditas pecialius me urgeret, Deum & Sanctum ejus precatus sum, illuminarent mentem meam; &, si conveniebat dictum sacrum corpus a me conspici, magis magisque ad id me accenderent; sin autem, ejusmodi desiderium mihi tollerent. Sentiens ergo inflammari illud etiam amplius, accersivi tres ex Patribus hisce, [consulto prius per preces Deo,] scilicet P. Fr. Dionysium Lucidi a Porta, Guardianum dicti Conventus; P. Fr. Alexandrum Guernivum Fulginatem, Vicarium; & P. Fr. Bartholomæum Rosmarinum, sacristanum prædictæ ecclesiæ S. Andreæ; cum iisque præfatam meam cogitationem contuli, rogavique ut orarent mecum; sicuti etiam fecerunt, prout dixi.

[13] Dum sic orabatur, crescebat in me jugiter desiderium supradictum. Quapropter iisdem imperavi, ut de peccatis confiterentur, [coram 3 Patribus tumbam aperuerit,] facta eis potestate, ex ea quam habebam ego pro ratione officii, petendi absolutionem a quibuscumque censuris: quod etiam fecerunt, sicut & ego, ut contriti expiatique, haberemur a Deo digni corpus sanctum videre. Tum illi atque ego vestes induimus sacrificales, atque inter nos conjuravimus, nulli hominum revelaturos nos, si forte non inveniremus ipsum eo ubi esse debebat loco; ac ne inventum quidem revelaret quisquam eorum, absque mea expressa licentia. Tum accensis facibus recitavimus Letanias & preces alias, coram altari sanctissimi Sacramenti. Deinde, cum quam maxima potuimus devotione, accessimus ad locum in quo erat sepulcrum Beati; ibique genuflexi, post plures ad Deum ac Beatum preces, sustulimus lapidem quo monumentum operiebatur, nisu non magno, quia cœmentum & calx quibus compaginatus ipse cum tumulo erat, ita consumpserat diuturnitas temporis, ut per hiantem latius rimam, non solum pulveres sed & aliæ immunditiæ subintrarent sepulcrum. Sublato lapide admovimus lumen tumbæ conspecturi quid intus contineretur; vidimusque capsam ligneam fere consumptam, ac multo ferro circulatam.

[14] [in eaque viderit adesse corpus,] Cum ergo ipsi & ego vidissemus ad esse revera corpus quæsitum, cantare cœpimus, Te Deum laudamus, cum Antiphona & Oratione; atque campanas pulsari jussi, vetans ulteriorem omnem progressum in opere: Deumque pro recepto beneficio collaudantes, redivimus ad quietem capiendam: res enim acta fuit hac præterita nocte. Hodie vero mane, ego & Patres prædicti ad Officium Matutinum surreximus, eoque cum Laudibus decantato, imperavi prædicto P. Vicario, ut accerseret Dom. Vicarium Foraneum Hispellensem, Dominosque d. Terræ Priores; ut venirent, præsentesque nobiscum complerent cœptam sacri Corporis inspectionem, quam peragere intendebam. Tum vero Missam celebravi, eaque finita prædictus Rev. D. Vicarius & Magistratus & ego; [ad illudque videndum invitarit D. Vicarium & Magistratum:] Patres item dicti Conventus, multique Domini Canonici ac cives alii, propriis nostris oculis privatim inspeximus capsam corpusque jam dictum: idemque vidistis vos Notarius & Testes. Quamobrem gratias ago sanctæ & individuæ Trinitati ac prædicto B. Andreæ, per infinita secula seculorum. Amen. Hactenus Italice Provincialis, cetera Latine sic prosequitur Notarius.

[15] Completa solenni Missa, per R. P. Fr. Bartholomæum præfatum, [quibus singula accurate contemplatis.] Provincialem Provinciæ Seraphici Patris nostri Francisci, cum ministris, in ecclesia S. Andreæ d. Terræ, fuit visum, conspectum & inspectum, relata fide prout supra, corpus B. Andreæ de Hispello in capsa lignea, fere consumpta, existente subtus pergamum, extra duabus ferraturis rotundis sera munitis, una a capite, & altera a pede, murum versus; cum lamina ferrea a pede ac etiam Crucibus tribus laminarum ferri, a patre superiori in coperchio d. capsæ, & tribus a tergo: in fronte vero ecclesiam versus, si Cruces adsunt vel ne, videri non possunt, quia adest tabula, & post eam capsa lignea. Sacrosanctum corpus est nudum, carens vestimentis. Videtur caput, propter capsam dirutam; ossa penes pectus, nec non & tibiæ, quæ sunt ossa nuda; & in pedibus apparet aliqua caro, licet obscura. Fuit visum & diligenter inspectum per Illustrem & Rev. D. Petrum Matthæum Venantium, Abbatem S. Silvestri de Monte-Subasio & Vicarium foraneum d. terræ Hispelli pro Illustriss. D. Paulo San-Vitali Episcopo Spaletino; ac per Rev. P. Bartholomæum, Provincialem prædictum.

[16] Quod sacrosanctum Corpus, per Magistratum terræ Hispelli, hoc est, per Dominos Joannem-Angelum Verserium, Marinum Tonium, [coram multis ecclesiasticis ac laicis,] Quintilium Cassolum, & Natalitium Romarinum, Priores d. Terræ; ac per Petrum Fabium Marionum, de terra Gualdi Nucerinæ diœcesis, Cancellarium d. Terræ; ac quam plures alios cives, [coram prædictis Vicario & Provinciali] meque Notario ac Testibus infrascriptis, nullum fœtorem afferens. Quæ quidem capsa, in qua d. Sacrosanctum corpus concluditur, operitur capsa alia lapidea, ab extra in columnis rotundis, & extra eam adest grata ferrea. In quo quidem loco adfuerunt Reverendi Patres Domini Franciscus Sforsia, Macarius Cerarchus, Ambrosius Cerradus, & Matthæus Urbanus, Canonici collegiatæ ecclesiæ S. Laurentii; & Reverendi Patres Domini, Simon Cassias, Bonifacius Piaggia, Angelus Putius, Rinaldus Martinus, Canonici ecclesiæ S. Mariæ Majoris d. terræ; Reverendi Domini Dionysius Ciavendinus, Oliverius Paulutius, Faustus Lancellottus, Griffonus Jovius, Presbyteri; Domini, Sigismundus Paulutius, Ser-Nicolaus Blasius, Ser-Alphonsus de Comitibus Raydæ, Ser-Christophorus Simoni Sbardellatus, [conditur publicum ea de re instrumentū,] Tranquillus Accorambonus, Pacificus Paulutius, Joannes-Angelus Nutii-Diamantis, Tarquinius Urbanus, Joseph Andreæ Caciottæ, Mag. Gregorius Cecchi, Thomas Cæsaris Sureditti, Petrus-Paulus Christophori Buccialanæ, Pompeius Pisti, Julius Angeli-Venantii, Sebastianus Lamparellus, Julius Angelinus, Gentilis Stardellanus, Victorius Andreæ Dondoli, Chrysanthus Savelli, Marinus Jacobi, Ermetes Blasii, & quamplures alii cives d. terræ. Præsentibus ad præmissa omnia, Dominis Mariotto Pinciardi & Salustio Urbano de Hispello, Testibus vocatis, habitis, & rogatis. Quibus peractis, fuit per præfatos Illustrem & Rev. D. Vicarium & Rev. P. Provincialem, clausum & repositum in pristinum d. monumentum B. Andreæ; & signati fuerunt lapides superiores quinque sigillis præfati Illustris & Rev. adm. D. Vicarii, ac aliis quinque sigillis præfati P. Provincialis, quorum sigillorum figura & cuneus infra signata sunt, rogantes me Notarium &c. ✠ Locus Sigillorum

[17] Reperitur quidam liber, qui intitulatur de Conformitate vitæ B. Francisci ad vitam D. N. Jesu Christi Redemptoris nostri, [Inspicitur etiam liber Conformitatum] liber 1 Fructus VIII, & Conformitas 11 pro secunda parte, ad folium 62, sub his verbis, videlicet. Locus Speli. Inloco Speli jacet sanctus Frater Andreas, qui fuit Sacerdos, qui multitudine miraculorum & vita sanctissima hominibus extitit mirabilis & gloriosus, & mortuos suscitavit. Et idem Auctor in d. [libro, pro] 2 parte lib. I, Fructu XI folio 119 in 2 facie, in Verbo, Provincia S. Francisci, & Custodia Assisii quæ habet novē loca, loquitur etiam de d. Sancto sub his verbis. Habet locum de Spelo, in quo inter alios fuit Fr. Andreas, Sacerdos & prædicator maximus, [& Sermones Leonardi Utinen. ubi mentio Andreæ] fulgens in vita & post mortem miraculis. De suprad. B. Andrea mentionem etiam facit Fr. Leonardus Utinensis Ordinis Prædicatorum, in suo libro Sermonum de Sanctis, in Sermone quem facit de S. Francisco, in 7 parte, in qua facit Catalogum Sanctorum Religionis d. S. Francisci, folio 296 in I columna, dicens: In Fulgineo jacet Fr. Mattheus, in ecclesia S. Felicitatis Fr. Germanus, in Pisquia jacet Fr. Joannes de Vallibus qui multis claruit miraculis, in Narnia Fr. Mattheus, in Nursia Fr. Antonius, in Cassia Fr. Pax * Masinius, in Arquata Fr. Paulus, in Hispello Fr. Andreas. Si cum hæc proferebantur, ad manum quoque fuisset Vita per discipulum, aut ejus Epitome, producta procul dubio in hoc Processu fuisset: quare tanti nunc pluris facio Epitomen saltem ad nos pervenisse.

[18] Apparet etiam in pariete supra d. sepulcrum impressa effigies d. B. Andreæ, [ac vetus imago capite radiato,] aliquantisper diruta prope tibias, cum quibusdam litteris quæ intelligi non possunt nec legi: caput vero reperitur ornatum radiis, prout melius in d. pariete inspici & videri potest. Festum d. B. Andreæ celebratur quolibet anno in d. Terra die IV (imo III) Junii, in luminaribus & aliis solennioribus, & hoc ex præcepto statuti d. Terræ in cap. 43, in titulo De faculis faciendis, in versiculo: Item, Modo, ordine, & forma supradictis teneantur accedere ad ecclesiam B. Mart. Laurentii, [& statutum Populi de festo factum an. 1360.] S. Andreæ del Ac, in festo Apparitionis Crucis, & ad quamlibet dd. ecclesiarum, videlicet in Vigiliis ipsarum festivitatum de sero, offerendo ipsas faculas ibidem unicuique dd. ecclesiarum. Et in libro 2 in cap. 18 in tit. De diebus dominicis & festivis, ubi præcipitur quod in festo S. Andreæ del Ac, de Ordine Fratrum Minorum, nemini liceat laborare: quod statutum fuit compilatum de anno MCCCLX, Indictione III (imo XIII) tempore Pontificatus Innocentii Papæ V (imo VI) & d. liber Fr. Leonardi fuit impressus de anno MCCCCLXXIV. Quod quidem statutum cum libro præd. fuerat per me Notarium visum, lectum, copiatum & exemplatum, in illis particulis ad causam prædictam facientibus: & in præmissorum fidem me subscripsi, ac solito meo sigillo rogatus & requisitus &c. In qua conclusione placuit notare & corrigere libraria menda, circa numeros, quos ad longum repræsentabat autentica copia anni MDCXXIII, ne temere videar & contra originarium textum superius signasse tertium Iunii pro quarto, quem illa nobis notabat. Notarius autem, quis ista scripsit, infra nominatur Ser-Joannes Baptista de Thalia.

[Annotatum]

* an Reatinus?

§. III. De Translatione ossium in novam capsam novumque altare anno MDXCVII & aliis nonnullis Beati Reliquiis.

[19] In his non sistit ecgraphum Romæ inventum, sed per aliud instrumentum sic porro continuatur. [Iteratur inspectio 11 Aprilii 1597.] In nomine Domini. Amen. Anno a Nativitate Domini MDXCVII, Indictione X, tempore Pontificis, sanctissimi in Christo Paris & Domini nostri, D. Clementis divina providentia Papæ VIII anno II, die vero XI mensis Aprilis, Illustris & adm. Rev. D. Vincentius Matthæus Venantius, Abbas S. Silvestri de Monte Subasio, pro Illustriss. & Reverendiss. Domino Episcopo Spoletino Vicarius foraneus terræ Hispelli, nec non & Reverendiss. P. Mag. Philippus Ser-Georgii, Provincialis Ordinis Seraphici Patris S. Francisci, se contulerunt in ecclesiam S. Andreæ terræ præd. Hispelli: & facta oratione more debito ad altare B. Andreæ, existente in d. ecclesia S. Andreæ, in angulo dextro subtus pulpitum; & retro d. altaris repererunt sepulcrum, lapidibus ac rasura a dextra facie versus d. ecclesiam munitum. Quo quidem sepulcro discooperto, invenere adesse capsam ligneam, fere rosam & consumptam, crucibus tribus laminarum ferri munitam, cum duabus ferraturis rotundis. In qua quidem capsa aderant recondita ossa B. Andreæ nec non & cineres: inter quos fuerunt reperta fila serica rubri coloris numero undecim, [& in novam capsam transferuntur ossa,] in quibus apparebat appensa fuisse moneta, quæ temporis vetustate corrupta & consumpta videbantur. Quæ quidemsacra ossa fuerunt recondita, delavata, & postmodum reposita in capsa nucea, & clausa clavibus duabus; quarum una remansit penes Magnificos Dominos Priores terræ Hispelli, conservanda in capsa d. Communitatis, per Priores in Magistratu pro tempore existentes; altera vero penes Guardianum d. conventus S. Andreæ. Post hæc dicuntur exhibiti rursus duo libri, Conformitatis & Sermonum, eodem quo supra tenore.

[20] Iacobillus addit quod prædicta sacrorum ossium, e veteri in novam capsulam translatio facta est cum facultate Episcopi Spoletini, [atque instituitur processio die 1 Junii,] Provincialisque & Generalis Ordinis Minorum Conventualium, atque sacræ Congregationis Rituum: quodque ea causa facta est solennis processio die 1 Junii, innumero populo concurrente ex civitatibus locisque vicinis. Simul etiam ordinatum est, inquit idem Iacobillus, ut in die festo fieret alia processio per oppidum a toto Clero seculari atque religioso, omnibusque Confraternitatibus Hispelli ejusque territorio existentibus: qua in processione venerabiliter circumgestaretur Caput ipsius Beati, nobili argenteæ statuæ inclusum; [tum die 3 seorsim cum capite:] quæ statua nunc conservatur supra ipsum altare in capsula loco decenti reposita. Hæc omnia profitetur in margine Auctor sumpsisse ex Nævio Feliciano, quem in Bibliotheca expreßius asserit, Spoletinum ac humanarum litterarum Magistrum, Italica lingua edidisse anno MDXCVII Descriptionem terræ Hispelli, atque Translationem solennem corporis B. Andreæ. Hunc libellum optamus nobiscum communicari: interim ex jam sæpe allegato Iacobillo subjungo, quod vetus marmorea arca, continens præd. novam capsam ligneam, bene clausa ac cæmentata, fuit posita sub novo altari, eadem in ecclesia erecto, e regione ejus altaris, [ad novum altare, ubi nunc quiescit:] sub quo antea servabatur, apposita eadem crate ferrea, per quam videri arca possit, simul cum lampade jugiter ante ipsam ardente: ibidemque videtur affixa tabella, hujusmodi titulum legendum exhibens: Hic requiescunt ossa B. Andreæ Hispellensis.

[21] Tunica cum Capucio, quibus vivens utebatur Beatus, hodiedum cum reverentia asservatur in capsula cypressina, [In sacristia servantur Beati vestes.] quæ alteri nuceæ majori includitur, in sacristia sæpe nominatæ ecclesiæ S. Andreæ Apostoli. Et intra eamdem cypressinam capsulam asservatur etiam vetus tabernaculum, intra quod est cinctura ejusdem Beati sive chorda, tribus crassis nodis implicata; & desuper affixa est membrana, vetustis litteris hæc verba continens, Ista est chorda sancti Patris nostri Andreæ de Hispello. Major autem arca aperitur & clauditur clavibus duabus, quarum una est penes Priores populi Hispellensis, altera penes Guardianum, eodem plane modo quo dictum est de arca ipsius sacri corporis. Neque his contenta Hispellensium pietas, [Præfati Processus transumpium] iterum, post annos non multo plures quam viginti, exarsit ad solennem Canonizationem a Sede Apostolica postulandam: eumque in finem describi fecit supra positum Processum Inspectionis, instrumentumque secutæ eamdem tertio post anno Translationis; atque omnibus curarunt fidem publicam addendam per hoc novum instrumentum.

[22] In Dei nomine. Amen. Anno D. N. Jesu Christi MDCXXIII, Indictione VI, tempore Pontificatus sanctissimi in Christo Patris & Domini nostri, [anno 1623 recognoscitur] D. Gregorii divina providentia Papæ XV, anno ejus III, die vero XI mensis Maji ejusdem anni, in mei Notarii præsentia præsentes & personaliter constituti, Illustres Domini, Joannes-Maurus Paulutius & Joannes Angelus Salarius, Notarii terræ Hispelli; ac D. Joannes Baptista Passarinus, omnes de Hispello; bene & diligenter visis characteribus & manu supradictorum examinum, recognitionum, depositionum testium, ac omnibus contentis in præsenti libro, scripto in quatuor chartis, dixerunt, affirmaverunt, & medio juramento recognoverunt, prout tactis &c. esse propriam manum & characterem quondam Ser-Joannis Baptistæ Thaliæ de Hispello; tunc temporis Cancellarii Reverendiss. D. Vicarii foranei pro Illustriss. [esse Notarii Thaliæ,] D. Episcopo Spoletino &c. & contenta in præsenti libro esse scripta ab ipso D. Joanne Baptista: & ita pro veritate affirmarunt, & ad futuram rei memoriam omnibus indubitatam fidem fecerunt & attestarunt, & ita tactis &c. ut supra jurarunt. Super quibus &c. Actum in Palatio Dominorum Priorum &c., præsentibus Illustri Domino Equite Bernardino Angelo, & D. Francisco Mancino de Hispello testibus &c.

[23] Et quia ego Franciscus Bongratius, de terra Gualdi Nucerinæ diœcesis, publicus Apostolica atque Imperiali auctoritate Notarius, & ad præsens Illustris Communitatis d. terræ Hispelli Cancellarius, de suprad. recognitione manus qu. D. Joannis Bapt. Thalie, facta per præfatos Dominos Joannem-Maurum Paulutium, Joannem-Angelum & Joannem-baptistam rogatus fui; ideo scripsi, subscripsi & publicavi requisitus, & sigillum d. Communitatis apposui.

Locus ✠ Sigilli Communitatis &c.

Et quia ego Franciscus Bongratius qui supra, de sumpta recognitione manus & aliis &c. prout in præsenti Processu rogatus fui, [novumque transumptum authenticatur,] præsentem copiam, aliis negotiis impeditus per mihi fidum copiare feci, & facta diligenti confrontatione cum eodem Processu convenire inveni; ideo in hanc publicam formam redegi, signum nomenque meum apposui, una cum Sigillo Communitatis præfatæ, hac die XVII Novembris, anno MDCXXIII.

S. quo utor &c.

[24] Hic fortaßis animadvertens aliquis, transsumpti veteris recognitionem factam esse XI Maji, mirabitur, cur novi transsumpti Romam mittendi authenticatio, post sex demum menses, curata sit. [post Gregorii XV mortem,] Sciendum igitur, quod Gregorius XV, jam inde a sui Pontificatus initio tenui semper valetudine usus, eamdem sic prosiratam habuerit ultimis vitæ mensibus, ut a die XXII, quo ultima ejus Constitutio in Bullario data legitur, usque ad VIII Iulii, quo exceßit, nihil aliud fere egisse sciatur, quam morti, haud obscuris indiciis adrepenti, se præparare. Id ergo intelligentes Hispellates, superfluum duxerint instruere causam apud eum, de cujus exitu (ut sit) quot hebdomadis fere expectabatur nuntius, fortaßis etiam sæpe veniebat aliquis, sed præpoperus. Mortuo deinde illo expectandus a Cardinalium Conclavi successor fuit, [Romam mittendum ad Urbanum VIII,] creatus autem est VI Augusti Maffæus Card. Barberinus, antea Spoletinus Episcopus, cujus liberalitate fundatum Hispelli Seminarium habebatur, qui Urbanus VIII nuncupatus, atque XXIX Septembris coronatus fuit.

[25] Hic cum plurium, diu in Rota Romana versantium, Canonizationum causas resumi jußisset; [qui permittit anno 1624 processum auctoritate Apost. fieri,] nihil sibi cunctandum rati Hispellenses sunt; & quod adhuc cœpto operi decrat, addendum curaverunt, publicam scilicet fidem. Neque spe sua frustrata civium pietas est, obtentis mox remissorialibus; secundum quas, anno mox sequenti MDCXXIV, novum auctoritate Apostolica Processum conditum, testis est Iacobillus, qui eum allegat; sed ita, ut nihil ex eo proferens quod jam dictum non sit, credere nos faciat, nihil novi argumenti ad Processum priorem allatum: quare nec de eo obtinendo solicitos esse nos oportuit. Cum autem tunc tractaretur de restringenda libertate nimia circa cultum pie defunctorum, nullo Apostolicæ Sedis expresso judicio approbatum; [& videtur cultum, ut satis antiquum, probasse.] satis obtinuisse visi sunt Hispellenses, quod probare potuerint, nihil novi a se inductum; sed quidquid circa B. Andream suum fecerant sub finem seculi superioris, id niti longissimi temporis scientia ac tolerantia Apostolicæ Sedis & Ordinariorum, cui nihil se velle præjudicatum Pontifex declaravit, per Bullam anno MDCXXV die IV Aprilis publicatam.

§. IV. Novissimus Processus ad probandum veterem B. Andreæ cultum.

[26] His sic præparatis, accepimus authenticum Transumptum quorumdam examinum testium ad perpetuam rei memoriam coram… Vicario foraneo, [An. 1690 ad instantiam Guardiani] sub fide publica Prioris Populi terræ Hispelli, IX Januarii MDCXC: cui Franciscus Passarinus Secretarius, ac duo Deponentes manu propria subscribunt; cum ego VII Aprilis anni superioris ad Guardianum Hispellensem scripsissem, rogans ut me dignaretur informare de præsenti sacri corporis statu atque cultu. In nomine Domini. Amen. Die secunda Decembris coram Perillustri & Reverendiss. D. Petro-Paulo Lamparello, I. V. D. Priore insignis Collegiatæ ecclesiæ S. Mariæ majoris, Hispelli, dictique loci Vicario foraneo; ad majorem manifestationem gloriæ Dei illiusque Sanctorum, & præcipue nostri beati Patris Andreæ Cacciolæ, nostri concivis, Ordinis Seraphici S. Francisci Minorum Conventualium; [examinatus testis annorum 76,] & ad instantiam adm. RR. Patrum Guardiani & Fratrum conventus S. Andreæ terræ Hispelli Minorum Conventualium S. Francisci; examinatus est Hispelli, in mansionibus Prioralibus solitæ habitationis suprad. D. Vicarii, Perillustris D. Colonellus, Carolus de Lamparellis, Hispellas, ætatis suæ annorum, ut dixit LXXVI: cui delato juramento veritatis dicendæ, prout tactis &c. juravit &c. ad oppotrunas d. D. Vicarii interrogationes, ut infra. Italice scilicet ibi, sed hic Latine loquens.

[27] Ad quantum me interrogat Dominatio vestra, possum dicere, quod Patres Conventuales S. Francisci Assisiensis, [deponit, quod apud Conventuales Hispelli] in hac nostra terra Hispelli, possident conventum, cum ecclesia, satis celebri & ampla, a tempore immemorabili, in publica area d. loci sub invocatione & titulo S. Andreæ Apostoli. In qua ecclesia adest capella, dedicata B. Andreæ Cacciolæ, representando in quadro miraculum celebre, quod fecit suprad. Beatus in resuscitatione cujusdam mortui, positi in sandapila, cum plurimis circum figuris, representantibus populum, miraculo præsentem. Sub altari deinde d. capellæ, adest corpus suprad. Beati repositum in capsula, inclusa crati ferreæ inargentatæ; ubi continuo ardet lampas. Ad latera autem præd. capellæ sunt duæ fenestellæ, clatris ex ferro deargentato munitæ; ipsæ vero fenestellæ ligneæ sunt, supra quarum unam erant pictum caput, supra alteram tunica B. Andreæ: quia utrumque post illas servatur, [habeatur capella B. Andreæ, in qua corpus, caput, & vestis ejus,] post dexteram caput æri inargentato & ex parto inaurato clausum; post sinistram intra capsulam decoram vestis: & utraque sub duplici clave clauditur, quarum una penes Guardianum conventus est, altera penes Magistratum loci; ita ut monstrari petentibus illa nequeant absque concursu utrorumque: nec umquam monstratur vel exponitur præd. caput nisi ad sonitum tubarum tibiarumque cum cereis accensis.

[28] Ingens illuc & quotidianus devoti populi concursus est, [adsolatium infirmorum aut publicarum necessitatum,] quo offerente multa dependent anathemata, tum ad tabulam supradictam tum ad loculum capitis, etiam argentea, propter frequentes quæ ibi recipiuntur gratias. Insuper ad infirmos B. Andreæ auxilium implorantes, cum venia Magistratus atque Guardiani, per singulas vices obtinenda, defertur ejusdem Beati chorda; cujus attactu plurimi eorum sanantur. Quoties in Hispellensi districtu vel deficiunt vel superabundant pluviæ, pro iisdem vel reprimendis vel eliciendis in commodum agrorum, recurritur publicitus ad intercessionem B. Andreæ, curaturque solennis Missa in ipsius Capella: cui intervenit Magistratus atque Gubernator loci cum frequenti populo, ad id pridie clangentibus tubis invitato, atque utriusque Collegiatæ, scilicet S. Laurentii & S. Mariæ Majoris, Clero. Pluries autem non sine miraculo contigit, [ipse id in se ac filia expertus:] ut vix finita Missa, dum populo datur cum Capite benedictio, desiderata gratia impetrata sit; cujus rei ipse ego testis esse possum, de visu quidem, quamdiu vixi; de auditu vero, ex relatione seniorum pro temporibus antegressis. Quisquis autem illuc cum fide recurrit, compos voti efficitur: quod ipse ego expertus sum, recepta per Beatum sanitate mihi ac filiæ, cui oculorum unus prorsus erat extinctus.

[19] Festum quotannis celebratur in præd. capella cum expositione Capitis super altari, [& quomodo festum celebretur.] ad quod cantatur solennissima Missa, cum utrisque Vesperis, interveniente Gubernatore, Magistratu ac populo pene universo. Post Missam autem processionaliter circumfertur Caput, præcedentibus Confraternitatibus Laicis omnibus totoque Conventualium Ordine; & magna utriusque sexus multitudine, post Gubernatorem & Magistratum subsequente. Cum autem perventum fuerit ad hereditariam ipsius B. Andreæ domum, quæ hodie a me teste possidetur, constituta in vico Mezzotæ, cui nomen a Calceo; subsistit pompa, & elevato Capite cum sonitu tubarum benedicit habitationi meæ: idque ab immemorabili servatum fuit, sicut hodie. Atque hæc sunt omnia quæ in præsentiarum possum ad interrogata respondere, tamquam de rebus publice notoriis. In causa scientiæ. Ego Carolus Lamparellus deponens ut supra.

[30] Die dicta & ad instantiam RR. Patrum Conventualium S. Andreæ Hispelli, examinatus fuit Perillustris & adm. Excellens Dominus, Augustinus Berretta, civis Hispellas, cui delato juramento veritatis dicendæ, [eadem alter testis confirmat.] prout juravit tactis &c. ad opportunas D. Vicarii interrogationes respondit. Italica lingua: Secundum quod interrogat Dominatio vestra: dico, quod Patres Conventuales S. Francisci, a tempore immemorabili possident in hoc oppido nostræ terræ Hispelli conventum satis amplum, cum ecclesia ipsi annexa valde magnifica & spatiosa, sita ad forum publicum sub invocatione & titulo S. Andreæ. Ibi, inter alias plures capellas perbene ornatas, una est ad latus ipsius ecclesiæ sinistrum, sub invocatione B. Andreæ Cacciolæ, gypso inaurato inducta, in suo quadro repræsentans miraculum mortui resuscitati & cetera omnia, iisdem aut similibus verbis, quibus supra usus est Lamparellus; etiam confirmans quod ille dixerat, de proceßione ante suas ædes subsistente: sed beneficium aliquod, vel sibi vel alteri in particulari collatum, nullum commemorat; sinitque ut ille: In causa scientiæ, Ego Augustinus Berretta deposui pro veritate quantum supra continetur, manu propria subscribens.

DE BEATO PEREGRINO,
EREMITA CAMALDULI IN HETRURIA.

AN. MCCLXXXVIII

COMMENTARIUS HISTORICUS.
Miracula & cultus antiqui indicia obscurata.

Peregrinus, Eremita Camalduli in Hetruria (B.)

AUCTORE D. P.

Camaldulensium historiarum collector Augustinus Fortunius Florentinus, lib. 2 cap. 50 agens de Gerardo II, qui ab anno MCCLXXIV usque ad XCI Sacræ Camaldulensi Eremo Prior, totique Ordini præfuit Generalis, XXV a S. P. Romualdo; de prætitulato hic Beato, ita scribit. [Sanctitate clari,] Claruit hac tempestate in sacra Eremo Venerabilis Christi servus, Peregrinus Eremita. Is cum sacrarii curam exerceret, ac sacras templi res de more tractaret; mirabiles illas visiones, quæ in sacra Eremo habentur manuscriptæ, meruit divinitus habere; quas alteri Venerabili Eremitæ Simoni, magna itidem sanctitate viro, qui ejus Confessiones audiebat, seorsim enarravit. Floruit porro Venerabilis Peregrinus summa vitæ innocentia: simplicitatem vero cum animi tum corporis adeo egregie excoluit, ut suis exemplis universæ Congregationi vere frugi, vere omnis religiosæ sanctimoniæ, quasi quædam cælestis ardens facula fuerit.

[2] [& angelico cantu in morte honorati corpus,] Reddidit animam Deo vir benedictus III Junii, MCCLXXXVIII: in ejusque transitu Angeli Deo laudes canere, dum beatam animam reciperent, auditi. In cujus rei testimonium venerabile corpus, supra majus templi altare reverendissime reconditum, usque ad hæc tempora, maxima habitum est in veneratione; sicuti Deus optimus maximus multa beneficia indies ejus meritis, fidelibus præstat eum invocantibus populis. Ad ejus arcam hujusmodi etiam legitur carmen, Gabrielis ejus temporis Monachi.

Qui superas Eremi perduras, o homo, cautes
Hujus, & ascendis devotus vota daturus;
Hic tu siste gradum, [super altari collocatum olim;] precibus de more peractis,
Erectisque oculis pendentes cerne locellos,
Queis Eremita pius, Peregrinus jure Beatus,
Conditur: & vitæ merito sibi quippe dicato
Ecce loco hoc templi clauduntur membra sacrata.
Si tamen & vitam cupis, & cognoscere mores,
Ipsiusque obitus, cælesti carmine ductos;
Hoc tibi suppositæ referent pia verba Tabellæ.

[3] Hactenus Augustinus, in cœnobio Angelorum Florentiæ annis XII intentus scribendo libro, quem anno MDLXXV in lucem dedit, quemque secutus anno MDCVI Thomas de Minis, in Catalogo Sanctorum ac Beatorum Ordinis, [ibi adhuc spectabatur an. 1574 & 1601,] ipsos versus retulit, cetera in compendium redegit. Eadem, nec plura, Italice refert parte 2 de Vitis Sanctorum ac Beatorum pag. 61 Silvanus Razzius Abbas Camaldulensis, dolenter querens, quod tanta fuit majorum simplicitas, an negligentia? ut quem habebant pro Beato, & Reliquias loco tam honorato repositas; ejus actiones non curaverint distinctius describendas; vel ideo saltem, ut posteris probare possint, nequaquam sine causa habitum ei a se esse honorem tam singularem. Ad Tabellam quidem, [non item in tabella vitæ synopsis.] versibus prænotatis suppositam, remittit nos illorum auctor Gabriel; sed ea si conservata fuisset, amplius aliquid scribere potuisset Augustinus, idque haud dubie fecisset; Silvanus autem Razzius, annis solum XXVII post illum suam istam secundam partem imprimi faciens, iterum queri non debuisset, quod sibi ejusmodi tabella numquam visa fuit.

[4] Me quoque similis, ne dicam major admiratio, ac pene indignatio tenuit, [Ipse Eremum visens an. 1662] majori viso neglectu ipsius etiam corporis. Veneram illuc anno MDCLXII, cum Henschenio nostro, XIX Ianuarii; ac lustrata quæ ibidem erat Bibliotheca non contemmenda, duos inde Mss. codices de Vitis Sanctorum, Græcum unum, Latinum alterum nobiscum detulimus ad inferius monasterium, in quo solo moris est hospites recipi, post preces in superiori Eremo fusas, ne hujus quieti quidquam obstrepat. Postridie eodem solus ascendi, relicto inferius seniori magistro, a via lasso; librorumque unum referens, pro altero Florentiam auferendo & per otium transcribendo licentiam a Majore (sic Præsidem appellant) tunc commodum ad montem regresso, postulavi facileque impetravi: deinde peregi Sacrificium Missæ, in ea cella, quæ Papæ nuncupatur; quia Cardinalis Ugolinus, postea Gregorius IX dictus, integro semestri spiritum in sacra Eremo exercens, ipsam ædificaverat; ac miratus sum in ea ipsa cella B. Leonardum, istic postea reclusum atque sepultum, tam exigua in veneratione haberi; nec alia fere, quam quod elevata ab humo ossa, altius essent intra parietem locata, cum hac inscriptione: B. Leonardi Eremitæ reclusi ossa hic sita sunt: cujus anima, post longam carnis macerationem, visa est in sphæra ignea, cæli secreta penetrare; atque Eremi campana, absque mortalium ope, pulsari audita est. Hic quoque prophetico spiritu Reverendissimum Ugolinum Cardinalem, in hac tunc cella reclusum, futurum Papam prædixit: [exiguam istic B. Leonardi,] quod ita factum est, & Gregorius Nonus nuncupatus. Idem repræsentabat (si bene memini) tabella vetus, in qua spectabatur Cardinalis ad aram faciens, cui sacræ Consecrationi intento, supra caput descendere de cælo ac requiescere videbatur columba, pone spectante genu-flexo Leonardo: interim nec annus nec dies mortis scitur, neglectus annotari. Sed de hoc recurret infra sermo. Nunc ego ad cellam, ubi celebraveram, redeo.

[5] Duxerunt me inde, sacrificio peracto, ad templum: ibique fusis precibus ante altare majus, [& multo minorem B. Peregrini venerationē inveniēs] recenter ac speciose innovatum, ad sacristam: ubi ostensa mihi fuerunt quædam Beatorum Eremitarum exucca corpora, sicut ab humo sublata fuerant, intraviles sarcophagos, quorum nec nomina quidem satis sciebantur. Solus Peregrinus, cujus corpus eatenus veteri in altari steterat, appositumque nunc ceteris erat, occasione innovationis prædictæ, aliquanto honestius habebatur, impositum decentiori arcæ, interius holoserico jam pene consumpto obductæ, & velo non valde pretioso contectæ: cadaver vero nihil grave, sed potius bene olens, colorem in exucca cute referebat eumdem quem ossa arida solent: totum autem nudum spectabatur, nisi quod capiti impositus erat ex alba bysso pileolus, ad levandos capitis dolores adhiberi solitus, uti præsentes Eremitæ referebant. Iidem etiam indicabant consilia versari de nova elegantiorique arca, intra quam translatū sacrum corpus, iterum venerationi publicæ exponeretur, supra vel retro altare: quod aut factum non fuerit, aut adeo oblivioni datum est, ut cum anno MDCLXXXV Roma Perusio Florentiam veniens Ianningus noster, in transitu sacram Eremum viseret, templum quidem invenerit eleganter renovatum totum; ad idem vero altare ductus, nihil de B. Peregrini corpore intellexerit. Post ipsum tamen altare ostensum ei est corpus aliud, ut cetera aridum, sed recens exhumatum de sub veteri pavimento, tunc in marmoreum commutato, quod corpus cujusnam esset ignorabatur; ad Sacristiam autem deductus non fuit, quasi nihil ibi venerandum adesset.

[6] Videntur Eremitæ isti Sancti, æque ac Patres Carthusiani, sacra suorum Beatorum corpora ideo minus in speciem reverenter habere, quod solitudini suæ timeant ab affluxu peregrinorum, [Eremitis populi affluxum declinantibus.] quos impetrata ad eorum visitationem beneficia, majori quam vellent numero illuc attraherent; ideoque nec scribenda illa, nec ad Canonizationem cujusquam aut Beatificationem solennem colligenda curare; quod ut ipsis fortaßis utilius sit, aliis tamen occasionem præripit Deum in servis suis magnificentius collaudandi, Ordinisque sanctimoniam latius celebrandi. Cessante autem in hunc modum publico omni Peregrini cultu, apud eos ipsos, qui, etiam ab aliis neglectum, videbantur omni ope ac studio revocare ad pristinum vigorem debere; dubitavi equidem, essemne hic illi locum inter Beatos daturus. Tandem tamen visa est piorum istorum Eremitarum modestia, digna favore vel eo majori, quo ipsa minus celebrari se suæque ambit, horridarum rupium contenta recessu, & totum mundum latere cupiens, siquidem abscondi posset civitas supra montem posita. Dedi igitur ad eum, qui nunc est, loci Majorem litteras, per studiorum nostrorum diligentißimum apud Florentinos adjutorem illustrißimum Antonium Magliabechium; ut vel intelligerem, numquid aliud circa corpus B. Peregrini factum sit, a recessu abinde nostro, memoria dignum; vel excitarem sopita jam pridem ejus decentius collocandi consilia; simul etiam ut impetrarem copiam mirabilium istarum, & ab Augustino atque Silvano laudatarum visionum, quarum originale Ms. nobis ostensum fuisse non memini, publicæ illas luci daturus, pro Vita quæ frustra nunc desideratur.

[7] Ecce autem, dum ista expecto, in memoriam mihi venit Eremi Camaldulensis descriptio, [Andreas Muñez circa an. 1568 sacram Eremum describens,] ab Andrea Mugnosio Hispano Conchensi ipso in loco composita, & Pio Papæ V, postquam locum suta præsentia dignatus fuerat, præsentata, ac Romæ impressa anno MDLXX, paucis annis citius quam Florentiæ in monasterio Angelorum historiam Ordinis absolveret Augustinus: qui licet ea causa bis terque in ipsam Eremum ascenderit, sigillatim omnes scripturarum, instrumentorum atque privilegiorum paginas evoluturus, sicuti profitetur in Apologia sub annum 1592 impressa; illam tamen Mugnotii accuratißimam descriptionem non videtur assecutus, utpote Romam ab auctore ablatam, nec scivisse ibidem impressam. Auctor ille, inter Religiosißimos istos viros diutius versatus, tum exercendi spiritus causa, tum ut veterem ibi disciplinam legesque sacras cognosceret (Antonius Augustinus in Bibliotheca Hispana Eremiticæ vitæ eum ibi se mancipasse credidit) sub finem libri primi, post collaudatos istic tunc viventes, ita scribit de mortuis.

[8] Quiescunt præterea in eadem sacra Eremo multorum corpora, quorum animæ æterna fruuntur gloria: [laudat eximiam sanctitatem Beatorum] præcipue tamen aliquorum distinctis sepulcris condita, cum veneratione ibidem servantur, quia multis miraculis coruscarunt. Fuit præsertim vir quidam, eximia sanctitate præditus, Leonardus nomine; qui cum secundi Ordinis tunc esset (Conversos appellant, ministeriis domesticis invigilantes) per multos annos occlusus mansit. Hic Cardinali Ugelino, magnæ sanctitatis viro, qui ad sacram Eremum, ut rebus divinis melius vacaret confugerat, dum in divinis quotidie ministraret, prophetico ductus spiritu, cum quadam die illi sacram rem peragenti more solito ministraret, [Leonardi,] pedes ejus deosculatus, creatum Pontificem summum illum dixit; ac propediem adfuturos, qui illum Romam, a Collegio Cardinalium missi, evocarent; quod ita evenit, & Gregorius Nonus postea appellatus fuit. Qui cum pararet discessionem, cupiens optimum hunc ministrum secum Romam ducere, pro viribus id ab eo impetrare contendit. Hic tamen id admirabili humilitate recusans, summis precibus petiit, ut sibi liceret in eo domicilio reliquum vitæ tempus peragere, in quo ipse olim Cardinalis divinis rebus intentus, inclusus vixerat, quod ab eo humanissime impetravit. Cumque hinc ad meliorem patriam vocaretur, ejus anima visa fuit in sphæra ignea splendidissima ad Superos evolare; & campana ejusdem Eremi intacta, in ipso animæ egressu, sua sponte sonum edidit: ejus vero corpus in eodem sacello reconditum est, quod ab illo ipso Pontifice in beatæ Virginis laudem constructum, etiam nunc sub ejusdem Pontificis titulo manet.

[9] Neque minus illustrem sacrum hunc locum fecit, vir admirabili sanctitate, Peregrinus: cujus sanctitati cum vehementer invideret humani generis hostis, [Peregrini] suis illum artibus ita aliquando impugnavit, ut a vitæ illius cælestis vertice ad seculi blandimenta urgeret. Quem sane præcipitatem egisset, nisi Angelus a Deo missus, ad seculum properanti se ostendisset; qui illum, non solum ratione & monitis ad Eremum revocaret, sed etiam divinarum rerum contemplationibus mentem imbueret & illustraret: quas contemplationes, scriptis exceptas, etiam hodie retinent Eremitæ, & antiqua Patris sancti monumenta, legenda omnibus, exposuerunt ad aram templi majorem, ubi ipsius corpus conditum magna cum veneratione servatur. Juxta quod, corpus etiam Michaelis, magnæ sanctitatis viri, cum veneratione servatur. Hic Coronam Dominicam instituit, [& Michaelis;] ad commemorationem annorum vitæ Domini, triginta tres orationes Dominicas; & pro commemoratione quinque vulnerum ejus quinque salutationes Angelicas persolvendas continentem. Addit de eodem Michaele adhuc aliquid Andreas, quod melius reservabitur ad Supplementum Ianuarii, cujus die XXI anno MDXXII is obiit, quando ipsius Vitam ab Augustino prolixius scriptam dari posse judicamus; cum privilegio casus, ab Urbanianis decretis excepti, frui debere videatur; qui plusquam centum annis ante eorum editionem expiravit, & credi potest statim a morte in veneratione aliqua habitus fuisse.

[10] Pergens porro Andreas, Unum, inquit, illud haud tacendum puto, quod ex aliorum Eremitarum ossibus, in communibus cryptis quiescentibus, aperte conspicitur: [Ossaque etiam ceterorum asserit semper bene olere.] quod scilicet nullo unquam tempore ossa ibidem inclusa, nuda simplicique tecta tabula, fœtorem quempiam, quo alia ut plurimum infici solent, a se emittant: quin imo, si tabulam ipsam submoveas, senties suavem inde naribus provenire odorem. Quod quidem argumentum est potissimum, earum socias animas gloriæ perpetuæ fragrantia recreari; & mimine pati, ut corpora, quæ eas, dum in hac vita mortali simul conjungerentur, ad innumera lucranda merita adjuverunt, fœtori putredinique subjaceant.

[11] Annis MDCLXXXV & VI Ioannes Mabilio Italiam perlustravit, [Liber visionum B. Peregrini videtur amissus.] & proxime sequenti ipsum iter descriptum edidit, sub titulo Itineris Litterarii: nec enim ipsi tam curæ fuit res visas, quam litterarum rariora monumenta, per excursionem illam reperta, annotare. Tamen die X Aprilis anni posterioris Camuldulum advectus, & loci religiosißimi admiratione captus, continere se non potuit, quin parcitatem verborum suppleret eleganti tabula, alias fortaßis usui nobis futura, qua tota sacræ Eremi facies, cum subjecto eidem Bonifontis hospitio, repræsentatur. Magis huc facit, quod inter notitias litterarias, illic acquisitas, nusquam ei nominentur Visiones seu Meditationes B. Peregrini, quas tanto in pretio fuisse majoribus, supra num. 1 & 9 legimus. Quare incipio vehementer vereri, ne tantus thesaurus omnino deperditus sit; libenter eum daturus in Supplemento, si alicunde emergat.

Juni I: 4. Juni

Heiligenlexikon als USB-Stick oder als DVD

Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon

Seite zum Ausdruck optimiert

Empfehlung an Freunde senden

Artikel kommentieren / Fehler melden

Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 3. Juni

Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 3. Juni

Fragen? - unsere FAQs antworten!

Im Heiligenlexikon suchen

Impressum - Datenschutzerklärung

Zum Schutz Ihrer Daten:
mit 2 Klicks empfehlen!

Unser Reise-Blog:

Reisen zu den Orten, an denen die
Heiligen lebten und verehrt werden.

- zuletzt aktualisiert 00.00.2014
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.