30. April
XXX APRILIS.
SANCTI QVI PRIDIE KALENDAS MAII COLVNTVR.
Sanctus Indaletius, Episcopus, Vrci in Hispania.
S. Maximus, Martyr apud Asiam.
S. Maximus alius, Martyr apud Græcos.
S. Sophia Virgo, Martyr Firmi in Piceno.
S. Eutropius, Martyr, Episcopus Santonensis, in Gallia.
S. Dorotheus Presb., Martyr Alexandrini.
S. Rodocianus Diac., Martyr Alexandrini.
S. Viator, Martyr Alexandrini.
S. Terentius, Martyr Alexandrini.
S. Martinus, Martyr Alexandrini.
S. Majorica, Martyr Alexandrini.
S. Victor, Martyr Alexandrini.
S. Claudius, Martyr Alexandrini.
S. Siluanus, Martyr Alexandrini.
S. Clemens, aliis Orimentus, Martyr Alexandrini.
S. Honoratus, Martyr Alexandrini.
S. Victor alter, Martyr Alexandrini.
S. Reductus, Martyr Alexandrini.
S. Honoratus alter, Martyr Alexandrini.
S. Telesforus, Martyr Alexandrini.
S. Primosus, Martyr Alexandrini.
S. Rogatus, Martyr Alexandrini.
S. Felix, Martyr Alexandrini.
S. Felix alter, Martyr Alexandrini.
S. Lucianus, Martyr Alexandrini.
S. Colosus, Martyr Alexandrini.
S. Rogatus alter, Martyr Alexandrini.
S. Revocatus, Martyr Alexandrini.
S. Severus, Martyr Alexandrini.
S. Cotidia, Martyr Alexandrini.
S. Fortunus, Martyr Alexandrini.
S. Spinica, Martyr Alexandrini.
S. Iocandus, Martyr Alexandrini.
S. Demetrius, Martyr Alexandrini.
S. Iulius, Martyr Alexandrini.
S. Secundinus Ep., Martyr Alexandrini.
S. Meritus, Martyr Alexandrini.
S. Silvanus alter, Martyr Alexandrini.
S. Saturninus, Martyr Alexandrini.
S. Emilianus, Martyr Alexandrini.
S. Saturnina, Martyr Alexandrini.
S. Aprodisius Presb., Martyr Alexandrini.
S. Dugdus, Martyr Alexandrini.
S. Pastor Episc. Martyr Alexandrini.
S. Agapius Episc., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Secundinus Ep., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Theodorus Presb., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Marianus Lect., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Iacobus Diac., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Æmilianus miles, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Tertulla Virgo, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Antonia Virgo, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
Itē mulier cum duobus geminis, Martyres apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Secundianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Concordius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Florianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Gaber, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Gaianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Postumus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Momminus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Quintianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Cassius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Fasilus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Florentius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Demetrius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Gududus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Crispinus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Crispinus alter, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Donatus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Zeon, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
Alii plurimi, Martyres apud Cirtham & Lambæsam in Numidia.
S. Romodianus Diac., Martyr.
S. Igneus, Martyr.
S. Rumetina, Martyr.
S. Remisurinus, Martyr.
Alii XXIV, Martyres.
S. Secundinus Ep., Martyr.
S. Alexander Diac., Martyr.
S. Bubatus, Martyr.
S. Saturus, Martyr.
S. Diodrus, Martyr.
S. Ropodianus, Martyr.
S. Nomensis, Martyr.
S. Quirinus Episcopus, in coemeterio Romano Prætextati.
S. Rodicianus Diac., Martyr Aphrodisii.
S. Terentius, Martyr Aphrodisii.
S. Marinus Presb., Martyr Aphrodisii.
S. Dagarus, Martyr Aphrodisii.
Alii XII, Martyres Aphrodisii.
S. Meturus, Martyr Aphrodisii.
S. Clemens, Martyr Aphrodisii.
S. Lucinus, Martyr Aphrodisii.
S. Telesphorus, Martyr Aphrodisii.
S. Primosus, Martyr Aphrodisii.
S. Saturninus, Martyr Aphrodisii.
S. Emilianus, Martyr Aphrodisii.
S. Majorica, Martyr Aphrodisii.
S. Saturnina, Martyr Aphrodisii.
S. Polychronius Episcopus.
S. Mercurialis, Episcopus Foroliviensis, in Italia.
S. Maternianus, Episcopus Remensis, in Gallia.
S. Laurentius Martyr, Presbyter Novariensis in Italia.
S. Donatus, Episcopus EurϾ, in Epiro.
S. Severus, Episcopus Neapolitanus, in Italia.
S. Maxentia, Vidua, Tridenti in Alpibus.
S. Hoyldis Virgo, in diœcesi Trecensi, in Gallia.
S. Michomeres, Tornodori, in Gallia.
S. Quirillus, Episcopus Trajectensis ad Mosam.
S. Ioannes, Ep., Cabilone in Gallia.
S. Desiderius, Ep., Cabilone in Gallia.
S. Flavius, Ep., Cabilone in Gallia.
S. Desideratus Presb., Cabilone in Gallia.
S. Erconwaldus, Abbas Cherteseyensis & Episcopus Londinensis, in Anglia.
S. Clemēs Conf. & Poeta apud Græcos.
B. Hildegardis, uxor Caroli Magni Imperatoris.
S. Suitbertus. Episcopus Verdensis in Saxonia inferiore.
S. Amator Presb., Martyr Cordubæ in Hispania.
S. Petrus monachus, Martyr Cordubæ in Hispania.
S. Ludovicus, Martyr Cordubæ in Hispania.
S. Forannanus, Abbas Walciodori in Belgio Ord. S. Benedicti.
S. Adiutor, prope Vernonium in Normannia.
S. Gualfardus Solitarius, Veronæ & Augustæ Vindelicorum.
B. Antonius, Ordinis Eremitarum S. Augustini, Monticiani in Hetruria.
B. Peregrinus, Ordinis Servorum B. Mariæ, Forolivii.
S. Catharina Senensis, tertii Ordinis S. Dominici.
B. Michael de Barga, Ordinis Minorū observantiū, prope Lucā in Hetruria.
PRÆTERMISSI ET IN ALIOS DIES REIECTI.
| S Honoratos Abbas Fundis memoratur in Kalēdario Ms. Ord. S. Benedicti. De eo egimus | XVI Jan. |
| S. Maccalanus, aliis Maccalinus, Abbas tertius Walciodorensis, memoratur ab Arnoldo Raißio in Auctario ad Natales Sanctorum Belgii a Molano editos. Multa de eo in Vita S. Forannani hoc die habentur. Seorsim de eo egimus | XXI Januarii. |
| S. Walburgis Virgo inscripta est Ms. Vsuardo, in Anglia olim aucto, & nunc Romæ in bibliotheca Ducis Altempsii asservato. Colitur a variis Kalendis Maii, sed dies natalis est, quando nos varia ejus Acta dedimus, | XXV Februarii. |
| Sophia, discipula S. Mechtildis, in monasterio Spanheimensi, refertur cum titulo Beatæ a Bucelino. De Mechtilde inter Prætermissos egimus | XXVI Februarii. |
| S. Oswaldus, Episcopus in Saxonia, memoratur in Ms. Romano Ducis Altempsii, quod olim in Anglia conscriptum est: cum hæc paßim etiam Saxonia diceretur. Fuit dictus Oswaldus, primum Wigorniensis in regno Merciorū, dein Archiepiscopus Eboracensis, mortuus anno bissextili 992 die 29 Februarii, cujus Vitā dedimus | XXVIII Feb. |
| S. Tibba, Virgo in Anglia, memoratur a Greveno & Canisio & in Ms. Florario. Est hæc consanguinea SS. Kineburgæ & Kineswithæ, filiarum Pendæ Regis Merciorum: de quibus omnibus egimus | VI Martii. |
| Euticia, martyr sub Licinio, inscripta est Auctario Greveni & Martyrol. Germanico Canisii. Hactenus ea nobis ignota. Quid si S. Eutychius Martyr sub Licinio, unus ex quadraginta Martyribus Sebastenis? quorum Acta illustravimus | X Martii. |
| S. Petrus, Diaconus S. Gregorii Magni, Salutiolæ apud Vercellas, memoratur a Ferrario in Catalogo generali. Verum ab eodem ibidem & in Catalogo Sanctorum Italiæ & pluribus aliis, (quando & nos egimus de eo, ubi ex Io. Stephano Ferrerio Ep. Vercellensi vellemus additam historiam Translationis) | XII Martii. |
| S. Eustasii, Luxoviensis Abbatis, translatio corporis, inscripta est Ms. Martyrologio Salinensi S. Anatolii. Vitam illustravimus | XXIX Martii. |
| S. Quirini, Tribuni & Martyris Romani, elevatio corporis & translatio Novesium, solenni ritu celebratur Novesii, & memoratur in quam plurimis Martyrologiis, uti late deduximus ad diem ejus natalem qui recurrit | XXX Martii. |
| S. Zozimas Abbas, qui Mariam Ægyptiacam invenit, & mortuam sepelivit, celebratur a Petro de Natalibus lib. 4 cap. 106, & dicitur pridie Kalēdas Maii vitam finivisse; memoratur etiā a Witfordo, Maurolyco, Felicio. Vitam utriusque dedimus | II Aprilis. |
| S. Basilei, Episcopi Amaseæ in Ponto & Martyris, inventio corporis, est inscripta Menæis Græcis & Menologio Sirleti. Natalis celebratur | XXVI Aprilis. |
| SS. Ciryppius, Agapius & Eusebius, ut socii S. Aphrodisii Episcopi Biterrensis, & cum ipso martyrio coronati, memorantur in Supplemento Saussaji. De his agimus inter Martyres Tarsenses | XXVIII Aprilis. |
| S. Germanus Episcopus in Kalendario Ms. annotatur, uti & pridie in nonnullis Martyrologiis, sed in aliis dicitur Germanus, Presbyter & Martyr Alexandriæ, de quo actum est | XXIX Aprilis. |
| Valentini & Damiani in Parisio memoria, a nobis descripta ex Ms. Adone Reginæ Sueciæ: de quibus egimus inter Sanctos Perusinos | XXIX Aprilis. |
| Sabina, sanctimonialis Virgo, in Jotrensi monasterio, clara visione Deiparæ Virginis, ei ostendentis gloriam S. Hugonis Abbatis Cluniacensis, cum titulo Sanctæ memoratur in Gynæceo sacro Arturi a Monasterio & Menologio Virginum Laherii. De ea agitur in Vita S. Hugonis | XXIX Aprilis. |
| S. Petri Martyris, translatio reliquiarum Panormum ad cœnobium S. Dominici, inscripta est Martyrologio Siculo Cajetani. Refertur etiam in Vsuardo aucto & Lubecæ anno 1475 excuso. Dedimus Vitam | XXIX Aug. |
| S. Comitii Martyris passio invenitur Ms. in legēdario ecclesiæ Cathedralis S. Martini in civitate Lucana, cujus habemus exemplar; & dicitur celebrari natalis ejus pridie Kalendarum Majarum. Initium solœcis plenum hoc est. In diebus illis in Catinensium civitate provincia, in locum qui dicitur inter primū, sub Claudio Imperatore orta est perscutio Christianorum. Fatemur nos de loco nihil posse vel divinando dicere, & de cultu nihil uspiā reperisse. Historia, per multa tormenta deducens Martyrem, coram ipsomet Claudio constanter profitentem se Christianum, & respuentem oblatas cum Claudia Claudii filia nuptias, fabulosa prorsus videtur: cum ipse dicatur armenta pavisse, quando inventus fuisset a Donato Presbytero, & ad civitatem ductus baptismi causa; sed in ipso ingressu captus ac tandem capite plexus & a Donato prædicto, nobis autem æque ignoto sepultus. Sufficit ergo hæc indicasse, siquis forte de hujus nominis Martyre sciat aliquid. | |
| Marentius Confessor inscriptus est Ms. Florario, forsan ex mala lectione est Marianus Lector, aut Marinus Presbyter; qui hoc die coluntur, sed Martyres. | |
| Rosemunda, mater S. Adjutoris, cum titulo Beatæ inscripta est Gynæceo sacro Arturi. De ea infra agitur in Vita S. Adjutoris filii. | |
| Eustella Virgo, filia Regis, forte Dynastæ aut Reguli, a S. Eutropio conversa apud Santonas, indicatur a Greveno & Canisio: De ea agitur infra in Vita S. Eutropii. | |
| Benedicti, venerabilis Portuensis Episcopi obitus, inscriptus est Ms. Adoni, Morinensis olim, nunc Iprensis Ecclesiæ. Videtur Benedictus de Pontio esse, XX Episcopus Portuensis & Bibliothecarius sanctæ Apostolicæ Sedis, de quo plura vide apud Vghellum in Portuensibus Episcopis columna 135 & seqq. | |
| Foëlchus Episcopus, Kieranus de Cluain-sosta, Luta Virgo de Droma airbreah, Ronanus de Liathros in Conallia Murthemnensi memorantur in Ms. Martyrologio Tamlachtēsi in Hibernia: de quibus uti aliis Hibernis nihil certi proferre possumus; nisi aliunde lux major affulgeat. | |
| Mathildis, filia Malcolmi Regis Scotiæ & S. Margaritæ, nupta Henrico primo Regi Angliæ anno MC, pie mortua est anno MCXVIII die primo Maii, uti ex Eadmero & ejus epitaphio liquet. Eam Menologio Scotorum inscripsit ad hunc diem Camerarius, secutusque est auctor Martyrologii Anglicani in secunda editione. Silent de ea antiqua Breviaria Anglicana & Scotica: & cum iis Witfordus in Martyrologio Anglice Londini anno MDVIII excuso. Si tamen aliquod Ecclesiasticæ venerationis vestigium proferatur, libenter de ea ad Kalendas Maii agemus. | |
| Hartebaldus Confessor, cum titulo Beati, inscriptus est Ms. Martyrologio Carmelitano, quod Coloniæ adservatur: de quo alibi nihil legimus. | |
| Radulphus Sacerdos & monachus, Afligemii in Brabantia, qui septem annis silentium tenuit, & signo Crucis incendium extinxit, teste Thoma Cantipratano lib. 12 cap. 12 aliis 13. Refertur a Molano in Natalibus Sanctorum Belgii, Miræo in Fastis Belgicis, Saussaio & Menardo: sed abstinent a titulo Sancti & Beati. At Ferrarius in Catalogo generali & Simon Martin in sacris reliquiis deserti, Sancti titulo eum honorant. | |
| Luitfridus, Abbas monasterii S. Martini, triginta annis mundo crucifixus, & soli Deo vivens, pridie Kalendas Maii mortuus, refertur a Bertholdo Constantiensi in Chronico ad an. 1096, & sanctæ recordationis titulo decoratur. Eumdem cum titulo Sancti referunt Wion, Menardus, Dorganius, Bucelinus, Ferrarius, qui coniicit vixisse in territorio Constantiensi, scilicet quia Bertholdus de eo agit. | |
| Margareta Virgo, Ordinis Carthusiensis, in diœcesi Lugdunensi, quæ manibus Christi Domini sacram Eucharistam accepit, cum titulo Sanctæ & longo elogio memoratur a Greveno in secunda editione Auctarii ad Vsuardum: quem secutus Canisius in Martyrologio Germanico. Saussajus in supplemento Martyrologii Gallicani inter Pios recenset, & Laherius in Menologio Virginum Venerabilem appellat: at Beatam Arturus a Monasterio in Sacro Gynæceo, licet solum Saussaium alleget. | |
| Oildis Virgo, Ordinis Cisterciensis in Gallia, memoratur cum titulo Beatæ ab Henriquez, Bucelino, Chalemoto, Arturo, Laherio. Verum in Martyrol. Gall. Saussaii inter Pios seu Venerabiles censetur. | |
| Franciscus Gonzaga, ex Generali Franciscanorum Cephaludensis, Papiensis, ac demum Mantuanus Episcopus, anno 1620 defunctus, ut Beati titulo insigniatur in Romana Curia agitur; ejus judicium prævertere putamus nobis per Constitutiones Vrbani VIII non licere. Viderit Arturus, a quo tum hic inscribitur Martyrologio, tum | |
| Bartholomȩus Martinozzus circa an. 1370 Cairi occisus, | |
| Elisabetha Pontia, Vidua Tertiaria, Lorcæ in Hispania circa an. 1520, | |
| Felix Besutia, Sanctimonialis Mediolani, sub an. 1456: de quarum cultu aliquo publico certiora documenta putamus expectanda. | |
| Paula Virgo, tertiaria Ordinis Carmelitarum, cum titulo Beatæ memoratur in Gynæceo sacro Arturi, qui mortuam dicit anno MDCV. | |
| Ambrosius, Ordinis Cisterciensis, Ferraræ, vulgo Herrara in Hispania, plenus virtutibus, anno MDCXIII mortuus, memoratur cum titulo Venerabilis ab Henriquez, Bucelino & Chalemoto. | |
| Vigilia Apostolorum Philippi & Jacobi memoratur in Bedæ supposititii Martyrologio, & alio quod Rosweydus vetus Romanum dixit. Coluntur hi | I Maii |
| S. Apostolus Jacobus, Frater Domini, Episcopus Hierosolymorum, hoc die proponitur, in Menologio Basilii Imperatoris, quando alii Græci recolunt filium Zebedæi fratrem Ioannis, de priori quærimus an non debeat distingui a Iacobo Apostolo, filio Alphæi, ad diem, quo hic a Latinis colitur | I Maii. |
| SS. Hypolisti & Sociorum Martyrum festum celebratur in Breviario Religionis Virginei-montis, anno 1555 excuso: quos alii referunt, quando varia Acta sumus daturi, | I Maii. |
| S. Sigismundus, Rex Burgundionum, memoratur in 3 & 4 Martyrologio Capuano, a Michaële Monacho edito. Vitam dabimus | I Maii. |
| S. Briocus Episcopus, Patronus diœcesis Briocensis in Britannia Armorica, memoratur in Martyrologio Gallicano Saussaii. Verum alii, quando in propria Ecclesia, festo SS. Philippi & Iacobi translato, colitur | I Maii. |
| Quiriacus Episcopus, cum aliis XII, inscriptus est Ms. Adoni Leodiensi S. Laurentii & Ms. Florario. Isti XII forte sunt LII, & pertinent ad Daganum, cum totidem sociis hodie relatum. Sine sociis in Ms. Pragensi, litteris transpositis, Quiracius scribitur. In Ms. Bruxellensi memoratur Quiriacus, qui & Judas, ac crucem Christi invenit, & sub Juliano apostata martyrium duxit. Verum hic in Hieronymiano Romano & aliis antiquioribus, quando de tota hac re plene agi poterit, celebratur | I Maii |
| S. Ventura, Ordinis Cruciferorum Hispelli in Umbria, tamquam hodie mortuus refertur a Ferrario & Iacobillo, qui interim fatentur eum coli | III Maii. |
| S. Maximus, Episcopus Hierosolymorum, celebratur in Ms. Florario: ast in Martyrologio Romano | V Maii. |
| B. Jutta, Vidua Pruthena, ab Arturo diem certum ignorante, & pro sua solenni consuetudine, aliquem ut lubuit assumente, ad hunc locatur in Martyrologio Franciscano & Gynæceo sacro. Vitam dabimus, die ejus proprio | V Maii. |
| Petronax, Abbas Casinensis, sub quo Ordo S. Benedicti refloruit, traditur a Marco Antonio Scipione, in Elogiis Abbatum Casinensium, migrasse in cælum pridie Kalendas Maii. Verum Leo Ostiensis, & Ms. Casinense Emortuale tradunt, pridie Nonas Maii defunctum esse, quo die eum Martyrologi Benedictini reserunt, id est. | VI Maii. |
| S. Pomposius, Episcopus Neapolitanus, inscriptus est antiquo Martyrologio Patriciano, quod Neapoli reperimus apud Patres Clericos Regulares, inter chartas Antonii Caraccioli, de antiquitate Neapolitana bene meriti. Est dictus Sanctus Pomposius Martyrologio Romano inscriptus ad diem | XIV Maii. |
| S. Eremberti Episc. Tolosani Translatio hodie inscribitur duobus Martyrologii Hieronymiani apographis, & quibusdam monasticis Fastis. Agemus de eo die quo Fontanellæ obiit & ibidem atq; Tolosæ colitur, scilicet | XIV Maii. |
| S. Witesindus Martyr, Cordubæ in Hispania, indicatur in Catalogo generali Ferrarii, citatis tabulis propriæ Ecclesiæ. Verum Martinus Roa, & Tamajus Salazar, celebrant | XV Maii. |
| S. Isidorus, Martyr Venetiis, ubi corpus ex insula Chio translatum quiescit, recolitur ex tabulis Ecclesiæ Venetæ a Ferrario in Catalogo generali. Dies ejus natalis inscriptus est Martyrol. Romano | XV Maii. |
| B. Franciscus, Confessor Ordinis Servorum, hoc die notatur in Catalogo Generali Ferrarii, & inaltero ejusdem Catalogo Sanctorum Italiæ, tamquam mortuus in Vigilia Ascensionis an. 1326. Ast melius mortuus dicitur ipso die festi, quando annuus ejus cultus renovatur: quare eum differimus ad | XVI Maii. |
| S. Jacobi, inclyti Apostoli, fratris S. Joannis Theologi Euangelistæ, natalis celebratur solenni veneratione in omnibus Menæis & Menologiis editis & manu exaratis: at Latini eumdem colunt | XXV Julii. |
| Sanctarum Reliquiarum solennis ostensio in Norimberga, memoratur a Carthusiensibus Bruxellensibus ad Grevenum. Vidimus ibidem mausolæum cum corpore S. Sebaldi adhuc in choro conservatum tamquam principalis Patroni. Colitur hic | XIX Augusti. |
| S. Syacrii Confessoris translatio memoratur in Ms. Florario. Videtur esse S. Syagrius, Episcopus Augustodunensis, cujus natalis est | XXVII Augusti. |
| Aymo, monachus Cisterciensis, Savigniaci in Gallia celebratur in Menologiis Henriquez & Bucelini cum titulo Beati, a Saussaio inter Pios recensetur: in Kalendario Divione excuso nominatur (quando, si aliquid de veneratione Ecclesiastica indicaretur, posset latius de eo agi) die | XXVI Septembris. |
| Tranquillus Veranus uti inter Sanctos Episcopos Cabillonenses, communi omnibus festo colendi hoc die, memorantur post Acta S. Grati 8 Octobris. Saussayus, omisso posteriori priorem nominat, jungens eum SS. Ioanni & Flavio. Verum cum S. Silvestro Cabilonensi Episcopo, jungit eos iterum (quando de iis agi poterit, si quid certi occurrat) | XX Novembris. |
| S. Mirocles, Episcopus Mediolanensis, celebratur a Galesinio; verum iterum cum aliis | III Decembris. |
| S. Laurentius Presbyter Ordinis S Basilii, Frazanone in Sicilia, recolitur a Ferrario in Catalogo Sanctorum Italiæ, fassus se diem, qua ejus memoria celebratur hactenus scire non potuisse. Eum scivit Octavius Cajetanus in Martyrologio Siculo, & ex eo idem Ferrarius in Catalogo generali esse | XXX Decembris. |
DE SANCTO INDALETIO,
EPISCOPO VRCITANO IN HISPANIA.
SECULO I.
[Praefatio]
Indaletius, Episcopus, Vrci in Hispania (S.)
AUCTORE D. P.
[1] Pinnatense S. Joannis in Arragonia monasterium celeberrimum, a primis asperrimæ rupis habitatoribus eremitis, Ioanne, Felice ac Voto, sanctitatis initia; Sub sancio I Rege Sobrarviæ, cœnobiticæ religionis formam; sub altero Sancio Arragoniæ Rege dicto Majore, observantiæ regularis perfectionem accepit, qui ut ipsemet loquitur in quadam donatione, Æra MLX id est Christi anno MXXII. audiens B. Benedicti doctrinam ubique rutilare, cogitavit qualiter in regionibus suis eam posset transplantare; & mittens ad Cluniacense cœnobium evocavit inde Abbatem Paternum, & cum illo gregem monachorum, quos in Ascysterio S. Joannis Baptistæ constituit; ita Sandovallius I parte Fundationum agens de monasterio S. Æmiliani § 42. [Vnus ex primis septem Hispaniæ Apostolis,] Denique sub Sancio, Ramirii filio, Majoris Sancii nepote, summum idem locus obtinuit splendorem, illato istuc corpore S. Indaletii, qui fuit unus ex primis septem Christianæ fidei apud Hispanos præconibus. De his, occasione SS. Cæcilii & Hesychii ad Kalendas Februarii Martiique multa diximus, ex scriptorum variorum relatu, quos si animo in neutram partem propensiori legerit atque inter se contulerit aliquis, hoc fere dumtaxat conficiet, ut, utrum Hispani & S. Iacobi discipuli fuerint an secus, in ambiguo manere pronuntiet, [an discipulus S. Iacobi?] recte sensurus cum Mariana, accuratißimo rerum Hispanicarum scriptore, qui lib. 4, cap. 2, posteaquam eadem sibi proposuerat, Nos, subdit, quoniam rerum antiquitas certam scriptioni derogat fidem, liberum lectori judicium de tota hac re relinquamus.
[2] Vnde & facile judicandum quam parum fidei mereantur ea, quæ de natalibus & patria S. Indaletii ad XXX Aprilis in Martyrologio suo Tamajus prodit: Ex antiquis, inquit, illis Hebræis, quos immanis Nabuchi dispersio separavit & Pyrrhus in Hispanias dimisit, originem traxit: [an Hispanus ex Iudæis natus?] cujus majores apud Carpetanos sedem fixere. E quibus ad Jesu Christi Domini & Servatoris nostri tempora effluxit Indaletii patrum & avorum propago; quæ in Mosaica lege instructa, scriptæ legis mysteria tenaci observatione colebat. Nihilo his certiora, quæ num. 9 Chronicum Iuliani Petri circumfert: per literas scilicet ab Hierosolymitanis Iudæis (in quibus præcipui Annas, Caiphas & Ioseph erant) certiores fuisse factos ex eadem gente eos, qui sedes in Hispania habebant; Ne si venirent ad Hispanias discipuli Christi (nam dicebatur venire jam Jacobus, Zebedæi filius, ejus Apostolus) ullo modo eos admitterent, sed tamquam illusores & nebulones suis urbibus arcerent. Hispanos contra, nihil hisce litteris motos, Euphrasium & Indaletium misisse; [an Ierosolymam missus & a S. Petro conversus?] rogantes Petrum & ceteros Apostolos ut statim Jacobum mitterent: eosdemque venientes Jerosolymam, dedisse suas epistolas Petro; & visis ejus miraculis conversos, cum S. Jacobo in Hispaniam venisse. Brizius in Historia Pinnatensi lib. 3 S. Indaletium cum sex sociis Torquato, Ctesiphonte, Secundo, Cæcilio, Hesychio, Euphrasio catalogo LXXII Christi discipulorum accenset, motus auctoritate vetusti Breviarii cœnobii Pinnatensis, [an ex 72 discipulis Christi?] in quo secundæ de S. Indaletio Lectionis portio hujusmodi est: Inde contigit, ut sicut ceteris Coapostolis, ita & B. Jacobo, sancti Euangelistæ Joannis germano, Hispanias gratia prædicandi petenti, præordinati ex prædictis septuaginta duobus discipulis, ad auxilium piæ prædicationis viri septem jungerentur, divina scientia præditi, morum honestate præclari, nec minus operum dignitate gloriosi. Hæc sane cum iis pugnant, quæ modo ex Chronico Iuliani referebamus: nam ibi S. Indaletius, Iudæus adhuc religione, post Christi mortem Hierosolymam venisse primum, & a S Petro conversus ad Christianam fidem fuisse dicitur. Ex quo apparet quam parum hic certi pronuntiare liceat: cum etiam non desint, qui S. Indaletium & socios ex clero Romano assumptos abiisse in Hispanias dicant, id vel ex ipsis eorum nominibus, Græcis partim & partim Latinis conjicientes.
[3] [ordinatur Romæ a SS. Petro & Paulo Episcopus cū 6 sociis;] Quicquid igitur de S. Indaletii natalibus, patria ac prima ad fidem Christi conversione sit; hoc vero similius est, eum Romæ, cum sex prædictis sociis, a SS. Apostolis Petro ac Paulo Episcopum fuisse consecratum. Ita manifeste Vsuardus ad XV Maji in suo Martyrologio; dum asserit quod Romæ a sanctis Apostolis Episcopi ordinati, & ad prædicandum verbum Dei ad Hispanias, tunc adhuc gentili errore implicatas, directi sunt. Idem ex 64 epistola Gregorii VIII Pontificis, ad Alphonsum VI Castellæ & Sanctium IV Aragoniæ Reges scripta, patet; in qua Pontifex ita loquitur: Cum Beatus Apostolus Paulus Hispaniam se adiisse significet, ac postea septem Episcopos ab urbe Roma ad instruendos Hispaniæ populos a Petro & Paulo Apostolis directos fuisse, qui destructa idololatria Christianitatē fundaverunt &c. Idem apertißime suadet inscriptio hujusmodi, anno Domini MLXXX in sepulcro ejus inventa:
Hic requiescit Indaletius, Pōtifex Urcitanæ civitatis,
���Ordinatus a BB. Apostolis Romæ.
[3] Quo anno missus in Hispaniam venerit, in SS. Cæcilio & Hesychio diximus; post annum videlicet Christi LVIII: anno enim LVI, qui II Neronis erat, S. Paulus in vinculis adductus Romam fuit ac biennio post libertati restitutus; ita ut non ante in Hispaniam proficisci potuerit, indeque postea reversus suadere S. Petro, ut eo mittendos Episcopos consecraret. In Hispaniam S. Indaletius cum sociis veniens, [Guadietiam appellit,] primo urbem Accitanam adiit: quæ inter mediterraneas Bastitanorum urbes a Ptolomæo recensita, Ἂκκι Græce, vulgo Guadix appellatur. Vbi quid adveniētibus iis, miri acciderit; Ado in Martyrologio ad XV Maji cum Notkero aliisque in hæc verba commemorat: Cum propter laborem itineris modicum quiescentes, [ubi miraculo persecutorum manibus ereptus paganos cōvertit:] causa victus emendi discipulos in urbem misissent; mox paganorum multitudo, qui tunc forte diis suis festa celebrabant, eos usque ad fluvium persecuta est: in quo pons miræ magnitudinis & firmitatis extructus transeuntibus Sanctis, Dei nutu cum omni insequentium multitudine funditus corruit. Ad quod miraculum ceteri territi, & cujusdam magnæ Senatricis Lupariæ (quæ divinitus inspirata, eos benigne suscipiens credidit) exemplum secuti, relictis idolis, Christo Domino crediderunt. Paulo vero post sequentia annectit: Extat usque hodie illustre miraculum, ad commendationem pretiosæ mortis eorum: nam eadem solennitate, apud præfatam Accitanam urbem, ad sepulcrum S. Torquati, arbor olivæ divinitus florens, maturis fructibus onustatur.
[5] Inde ad prædicandam longius fidem digreßis aliis, tres eorum in Bastitanis videntur remansisse; Torquatus, dux ceterorum, Acci, ipso ubi primum fidem fixerant loco: Ctesiphon Vergi sepulturam dicitur habuisse. Hara esse Virgim, quæ hodie Vera dicitur, judicavimus ad 1 diem Aprilis; quia tamen inter Episcopales Sedes nulla Vergis aut Virgis nominatur, conjectavimus, [Sedem Vici collocat.] in ipsa Bastitanorum metropili Basta, hodie Baza, utique præ ceteris digna, Sedem Ctesiphontis Episcopalem fuisse. Indaletio denique Urcitana civitas obtigit, cujus Episcopi Marcellus Concilio Toletano IV & V per se, per Vicarium vero Danielem VIII IX, X; Palmatius XI, & XIV; Habitus XV & XVI subscripsisse inveniuntur.
[6] Sunt qui Urcum cum Virgi aut Vergi eamdem esse volunt. Sed evidenter distinxit Vsuardus, quando Ctesiphontē Vergi Indaletium Urci quievisse scripsit in suo Martyrologio. [prope hodies nam Almeriam.] In Catalogis provincialibus, quos Loaisa tomo Conciliorum Hispaniæ post Concilium Lucense opportune inseruit, non quidem Urcum, sed molliori pronuntiatu Urgum seu Urgi scribitur, alibi tamen explicationis causa additur, id est Almeria, alias, vel Almeria. Non jacet autem Almeria ad sinum Virgitanum, sed suum proprium habet Sinum, qui Portui-magno apud antiquos nomen dedit, & Charidemi promontorio, Capo delos gates vulgariter dicto, separatur a sinu Virgitano prædicto. Constat autem ex historia inventi corporis, prope Almeriam fuisse locum, in quo sepultus Sanctus fuit, adeoque etiam Vrcitanam urbem; sexto scilicet millenario, sive (ut Brizius explicat) secunda leuca, & quidem versus mediterranea: alias enim non habuissent rationem barbari urbis transferendæ, quemadmodum fecerunt.
[7] [memoria ad 15 Majicum sociis] Indaletii nomen legitur variis Ecclesiæ fastis inscriptum; Bedæ, Vsuardi, Adonis, Notkeri, Romani Martyrologii: sed conjunctum cum sociis, quorum communi festo unus idemque XV videlicet dies Maji in universali Ecclesia dicatus est: quamquam in privatis Ecclesiis singuli fere cultum & mense & die discretum obtineant. Ita S. Indaletium Almeriensis Ecclesia colit die III Martii, [proprius cultus 3 Martii, & 30 Aprilis in Hispania] uti docemur ex ordine vulgato recitandi divinum officium, & ad eum diem inter Prætermissos diximus: in ecclesia autem Burgensi festivitas celebratur hoc die, quo ejus ibi acceptæ Reliquiæ: quem diem quia pretulit Hispanici Martyrologii auctor Tamaius, & nos eum tenemus; notabilior alias forsitan est Translatio Corporis ad Pinnatensem ecclesiam, ob quam IX Aprilis ibi festivus habetur.
[8] In Burgensis Ecclesiæ Breviario, anno MDII vulgato, sequentia recitantur: Videamus ergo, [cum officio.] Fratres carissimi, cujus hodie Translationem celebramus; sancti utique Indaletii, & quid significat hoc nomen: videamus, palpemus, sensibus mentis ruminemus, quod tenemus in visceribus cordis; quia nimirum animalia sancta esse debemus. Dicit quodam in loco Dominus per Ezechielem: Nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur & vivat. [Ezec. 33, 11] Nonne est hæc vox lætitiæ? Est utique. Indaletius autem, Index dicitur lætitiæ: quia hanc lætitiam Christo jubente in primordio nascentis Ecclesiæ omni studuit annuntiare Hispaniæ. Est & alia, ut Paulus dicit, major hac lætitia, quia Dominus Jesus venit in hunc mundum peccatores salvos facere. [1 Tim, 1. 15] Nos igitur qui pennata animalia esse debemus, vel in die tantæ solennitatis, scrutando & investigando Dei mysteria, paulisper a terra sublimemur: videamus si adhuc majoris lætitiæ est index Confessor & Episcopus noster. Scriptum est, quod Omne datum optimum & omne donum perfectum de sursum est descendens a patre luminum; & hoc nimirum datum perfectum & optimum de sursum est. [Iac. 1, 17] Iste ergo Sanctus, ut dixi, nobis est datus index lætitiæ.
[9] Corpus in Vrcitana Episcopali quondam urbe inventum divinitus, indeque translatum in prædictum cœnobium Pinnatense, [corpus invētum Vrci, transfertur in cœnobium Pinnatense] vulgo S. Joannis de la Peña dictum, in argentea exquisiti pretii & laboris arca reconditum fuit: sumptum faciente Rege Sanctio, per id tempus cum filio Petro in dicto cœnobio Quadragesimam exigente. Inventionis Translationisque historiam, quam Hispanice reddidit suoque operi inseruit Brizius, [(uti scribit Hebretmus qui vidit)] lib. 3 historiæ Pinnatensis cap. 28 & seqq. Tamayus de Salazar Latine profert, IX hujus, ex membranis Pinnatensibus acceptam. Descripsit eam Hebretmus, indignus Cluniacensis cœnobii monachus, sicut ipse in fine profitetur. Stylus sane totus, verbis affluens ac superabundans, & minime barbarus, si ad seculum XI referatur, auctorem potius Gallum quam Hispanum indicat. Cur autem, sicut Paternus Abbas cum grege monachorum Cluniaco evocatus fuit, non etiam succeßive ex eodem Cluniacensi monasterio submißi fuerint, qui disciplinæ istius tenorem, exemplo vigilantiaque sua ibidem conservarent. Certe Hebretmi nomen Arragonicum non est: si vero Hebrelmus vel Hebrermus legatur, quomodo Guilielmus & Guiliermus dicitur, perfecte est Francicum; nec difficile fuit imperitis librariis litteram unam transcribendo corrumpere. Hebretmum tamen nos appellabimus, ne plus conjecturæ nostræ videamur tribuere, quam ipsis Pinnatensibus, sic auctorem appellantibus
[10] [non anno 1084] Scripsit Hebretmus sive Hebrelmus, non incerta pro certis; sed quæ oculis vidit & quæ ab ipsis auctoribus dictæ Translationis audivit, jussu Abbatis Sancii (sub quo res acta est) anno ab Incarnatione Domini MLXXXIV, æra scilicet MCXXII, V kal. Aprilis, uti profitetur in fine: qui annus sic expresse notatus, absque alia rei discußione, auctorem Historiæ Pinnatensis seduxit, ut crederet ipsum esse annum Translationis. Sed considerare debuit, nihilo minus expresse dici, quod Sancti Corporis illatio in monasterium incurrerit in diem festum Dominicæ Cœnæ, eumdemque fuisse IX Aprilis, annua deinceps religione Pinnatensibus cultum, uti ex Tamayo aliisque apparet. Quin & ipse Hebretmus, cum ait in prologo, cujus hodie Translationem debitis veneramur obsequiis, satis clare indicat, [ad 1080,] non primam, sed anniversariam celebritatem; cuius Lectionibus ad Matutinum servire scriptio ista debebat. Igitur insistendo characteribus concurrentium Cœnæ Dominicæ & IX Aprilis, non alium invenio annum quo hæc gesta possint commodius dici, quam annum MLXXX, quo cyclo lunæ XVII, solis XXV littera Dominicali D, Pascha celebratum est XII Aprilis.
[11] Confirmat tamen errorem suum præfatus Brizius auctoritate cujusdam diplomatis, cujus hæc sit conclusio: Era MCXXII fuit translatum corpus S. Indaletii Episcopi in monasterio S. Joannis de Pinnia quinto kalendas Aprilis, & fuit captum castrum Argedas a me Sanctio Rege. Ego vero jam aliunde edoctus quam non facile recipienda sint ejusmodi veterum diplomatum fragmenta, nisi constet esse accepta ex autographis, nihil illis moveor, immo ex hoc ipso errore inducor ad credendum, istud ex supposititiis pluribus unum esse, cujus auctor hanc notam temporis ex Hebretmo male intellecto transcripserit.
[12] Scribit insuper idem Brizius, ossa S. Indaletii, cum anno MCCCCXCV fortuito incendio conflagrasset arca supradicta, in lambente omnia circū igne illæsa apparuisse; & in arcā aliam, materia quidem minus pretiosam, labore tamen perinde elegantem, [in honore est vicinis populis ob pluviā in siccitate concessam.] fuisse translata. Item narrat lib. 3. Historiæ Pinnatensis: in more positum fuisse dicti cœnobii accolis, inter quos & ipsi erant Iacenses, ut quotannis veneraturi S. Indaletii exuvias solennes supplicationes instituerent, singulique pro portione agrorum certam frumenti mensuram afferrent: consuetudinem ex eo fluxisse, quod in summa quadam æstatis siccitate, cum magnum ab ea damnum frugibus immineret, confugientes ad S. Indaletii patrocinium, copiosos e cælo imbres impetrarint. Ex eodem Brizio geminum miraculum est, quod Actis translationis subjicimus.
ACTA TRANSLATIONIS
Auctore Hebrethmo monacho Cluniacensi.
Indaletius, Episcopus, Vrci in Hispania (S.)
BHL Number: 4270
Auct. HEBRETMO
PROLOGUS.
[1] [Apostoli mittuntur ad convertendas gentes] Post gloriosam & salutiferam Domini Jesu Christi Resurrectionem ejusque admirabilem Ascensionem, post debitam sancti Spiritus de cælis infusionem, missi sunt veri Sacerdotes mundi hujus; ut quemadmodum Jsraëlitæ, muros Jericho, non armis quibuscumque, sed tibiis Sacerdotalibus a destruxere; ita & hi mœnia superbiæ & muros iniquitatis septiformi gratia Spiritus sancti everterent; ut destructis perfidiæ machinamentis, turris nostri David, in tutelam verorum Jsraëlitarum, adjuvante Domino instrueretur. Sed quoniam omnibus, [& ab his in varias regiones discipuli:] & præcipue Beatissimo Apostolorum Principi rei cura commissa erat, sciens messem multam & operarios paucos, ad quos pervenire præsentialiter, aut epistolis spiritualiter poterat; b cum omni aviditate satagebat, ut si quos huius rei idoneos adjutores invenire quiverat, instinctus Dei spiritu, quo repletus erat, ad inaccessibilia loca transmitteret & procurabat, c ut cœcus d fidelium, in laudem, & gloriam D. N. Jesu-Christi huc illucque [discurrens] male sata inimici a cultura Dominicæ messis evellerent, & quoscumque otiosos operarios valerent attingere, etiam hora nona & undecima, in vineam Domini e conducerent: ut qui prius a perversa vinea acetum malarum actionum cum felle gustarant ex obdurata iniquitate, ipso incrementum administrante, diuturnam sitim f ex-novellæ vitis fructu valerent temperare. Dum hæc agerentur & his similia a B. Apostolorum Principe; Dei nutu, quo cuncta hæc agebantur, contigit g septem unanimitatis viros in partibus Hispaniæ h ad redarguendam eorum segnitiem delegari: [in Hispaniæ Indaletius cum aliis sex] ut sicut pro omnibus pius Pater & Dominus mortis est passus supplicium, ita & cunctis tanti sacramenti prodesset mysterium. Præfati ergo Discipuli, pio præceptum amplectentes desiderio, Torquatus scilicet, Indaletius, Secundus, Euphrasius, Cæcilius, Tesiphons, & Husitius, nomen D. N. Jesu Christi in partibus præfatæ i cœperunt prædicare Provinciæ, & seu boni milites præliari, quos nec viæ asperitas, nec gentis severitas, nec Regum purpura, nec militum importuna loquacitas, nec ensis nudatus, in eorum præsentia sæpius vibratus, ab accepto potuit divertere officio. Sicque factum est, ut cum discipuli Domini magna incrementa perciperent, uberes sanctæ Ecclesiæ credentium fructus acquirerent: unde post tempus parvum laborum suorum gloriosos supernæ patriæ reportarunt triumphos, quibus Beatissimus Confessor Domini Indaletius (cujus hodie Translationem debitis veneramur obsequiis) Urcii honorifice fuit tumulatus. Ad cujus Translationem explanandam (quoniam id præsens solennitas flagitare videtur) Domino adjuvante, articulum flectens, non incerta pro certis, sed quæ oculis vidimus, & quæ ab ipsis auctoribus audivimus, vobis & omnibus in Christo credentibus, fideli relatione pandam.
ANNOTATA.
a Tamayus destruere: & paulo post, evertere.
b Idem, animi.
c Expunximus insulsam parenthesim, aliena (quantum judicamus) manu non sine sensus conturbatione interjectam, hoc modo, Quemadmodum B. Apollinarem Rabenam, Paulum Narbonam, Martialem Lugnonicensem. De B. Apollinari Ravennatium Apostolo agemus 22 Inuii, de S. Paulo egimus 22 Martii, docuimusque eruditis viris minus placere, quod SS. Paulus & Martialis a S. Petro fuerint directi in Gallias: porro Lemovicum scribendum erat, pro illo portentoso nomine, quod S. Martiali attexitur.
d Tamayus, ut ceteris.
e Idem, conducere.
f Idem, eo novale vitis fructu: quæ & alia plura, partim indicanda, partim dißimulanda menda, rectam sententiam subvertentia, nescio utrum amanuensibus Hispanis qui autographum transcripsere; an typothetis Lugdunensibus, qui ecgraphum peregrinum legere nesciverunt; an utrisque oporteat imputare. Corrigenda certe fuere, ne cum auctoris injuria ubique cespitaret lector; notanda tamen, ne videamur deflexisse a propositæ fidelitatis instituto & hactenus servato tramite.
g Quod addebatur ex LXXII discipulis, glossema arbitramur, hoc nostro seculo imperite adjectum: Brizius excusare conatur dicendo, quod omnes Christi discipuli paßim inter LXXII numerentur.
h Expunximus etiam, quod hic sequebatur, post Jacobum.
i Et denique, intextam huic loco particulam æque redundantem, iterum.
PARS I.
Perquisitio & inventio corporis S. Indaletii sub Abbate Sanctio.
[2] Tempore ergo Sanctii a, piissimi atque timorati Regis Aragonensium, erat in Monasterio S. Joannis Baptistæ, quod de Pinna b dicitur, quidam Monachus, [Abbas de acquirendis Reliquiis solicitus] servus Dei, Abbas loci illius, nomine Sanctius; qui ab ipsis cunabulis, regularibus disciplinis eruditus, quidquid bonitatis, quidquid honestatis attingere potuit, sui non immemor armariolo studuit, recondere pectoris: & merito, ut qui nobilibus ortus erat natalibus, spiritualibus imbueretur moribus; sed post, ut fidei devotus, dogmata sumpsit doctrinæ, cumulos illi sapientia texuit. Inter cetera ergo sacrarum virtutum charismata non solum in prælatione, sed etiam ante, magno Sanctorum Dei inflammatus erat desiderio, ut in supradicto monasterio, sicut temporalia abundabant subsidia, sic Sanctorum Dei sacrosancta non deessent pignora. Si quando Romam, c Montem Cassinum, Sanctumve adibat Jacobum; Si quando, inquam, Sanctorum Dei corporalem videbat præsentiam, S. Joannes de Pinna redibat in memoriam; & cum magnus esset clamor in conscientia, longa tamen & crebra trahebantur ab imis suspiria visceribus; & cum propositum calcitraret in pectore, oculi versa vice, nunc cælum, nunc præsentes repetebant reliquias: aliorum vero refrigerium, ejus erat supplicium, talique cum querimonia sacrosancta Christi adibat charismata. d Sed quid agis, serve Dei? quid turbaris? quare mœrore consumeris? Numquid invalida est manus Dei? nonne ipse est amator, & incentor totius bonæ voluntatis? esne immemor quid fecerit de muliere Chananæa? Tacebat quasi non curaret; respondere nolebat, ut amplius in prece inardesceret; humilitatis enim quærebat pretium, magnæ fidei expetebat aurum; moram fecit in prece, ne desperarent post futuri de salute; cum viderent petitionem differri, sed scirent proculdubio, id salubriter ordinatum a Deo. Cui enim prius respondere noluit, postquam in prece perseverantem vidit, & votum concessit, & fidem laudavit, sicque dimisit. Rem magnam petis, sed quomodo id fiat, ignoras. Tantum est ut persistas in prece, nec desperes de impetratione; fides offeratur in pretio, magnæque humilitatis fiat oblatio. In proximo est enim a Deo aspiratum, ut tuum compleatur desiderium: tibi enim jam mittit insperatum nuntium, cum quo capias de hac re consilium; quia qui dedit velle, præstabit & posse.
[3] Tali ergo in dolore posito prædicto Dei viro, ecce a Deo missus venit ab Hispania quidam e propinquus ejus, magnæ nobilitatis miles strenuus, [ab hospite consanguineo] qui ab ipsa infantia nutritus in dicta patria, inter cetera suæ militiæ, quæ illic didicerat, exercitia, optime noverat Sanctorum veneranda loca. Qui quoniam sanctum adibat Jacobum, prius Baptistam Domini statuit orationis causa invisere, pro peccatis exorare, atque consanguinei vineam visitare. Eia famule Dei, exauditi sunt gemitus tui, cesset querimonia, sopiatur salubris ira tua, secreta conscientiæ diu clausa aperi jam paulatim; ne timeas confiteri cognato tuo desiderium, quod diu tenuisti in occulto; hactenus faciem tuam lugubrem, jam nunc hilarem videamus; quia habes adjutorem illum in cælis, qui pro te mortis supplicium passus est in terris. Cum ergo prædictus miles loci illius vidisset religionem, & propinqui sui caritatem & benevolentiam experimento cognovisset, multum ei f placuit, multumque suæ nobilitatis potentiam circa ipsum inclinavit, seque ei cum omni devotione commendavit, dicens: [petit corpus S. Indaletii] Mi Domine, hucusque, ut est, nesciebam locum istum adeo Dei servitio mancipatum; sed ab hac hora, si Deus reduxerit me ad propria, vita comite, in mente habeo vobis abunde servire. Ecquid dicam de servitio? memetipsum vobis offero, g cum omni quod habeo, aut habebo. Quod cum præfatus Dei servus audisset, paulatim temporalia postponens, atque ad spiritualia conscendens, incipit ei valvas cordis reserare, ut quidquid haberet in conscientia, plane caperet janua patefacta; & post pauca: Carissime, in hac Penna, quam cernitis, largiflue pius Dominus temporalia, prout opus est, administrat nobis; sed si vos ex spiritualibus possetis prodesse, nobis, hoc est, ut Corpus Discipuli Domini Nostri Jesu Christi Indaletii, magna vestra potentia, quam in patria illa honorifice ampliavistis, acquireretis atque transmitteretis, hoc Deo, & ipsi Sancto, & præcipue omnibus nobis amicis vestris fidelibus, gratum & acceptum esset beneficium, & memoriale in secula seculorum.
[4] Cognito miles hoc desiderio, annuit toto animo se auctorem esse posse, Deo miserante, [eoque operam addicente] si reversus fuerit incolumis ad propria, vita comite. Sed quoniam, mi Domine, inquit, in procurandis h honoribus meis variisque consiliis detineor, & non audeo ego ipse manum huic adhibere operi; parati tantum estote, dum ad Sanctum eo Jacobum & redeo, unum aut duos ex Fratribus vestris mecum mittere; ego vero possibilitatem agendi ministrabo, & tutamen atque adjutorium omnibus ero. Tali itaque conventione facta, arripit homo nobilis iter inceptum; & Abbas jam quodammodo alacrior effectus, ad opus suum [accingitur] quoquomodo. Ut sapiens enim architectus, Fratrum suorum continentiam & mores contemplatus, ex multis paucos, & ex paucis duos elegit, quibus hujus rei curam omni industria injungit, eosque secreto assumens [hæc verba] profert: Qui i in se habet bonæ voluntatis margaritam studet k eam omni studio abscondere, tota observantia custodire; ut nec furi aditus, nec derisionis occasio malevolis præberetur. Eia filioli, inquit, [duos cum eo Monachos destinas:] est mihi desiderium, jam longo tempore nulli hominum patefactum: sed nunc, quoniam, ut arbitror, tempus est, ut aut compleatur per Deum, aut si non, propter peccatum nostrum occultum, relinquamus; vellem omni spe, si unquam posset esse, sacro-sancta alicujus Divi hoc in loco venerari ossa, & præcipue S. Indaletii; quia ut istis diebus vidistis, cum illo l parente nostro super hac re est habitus sermo. Nunc ergo Fratres, per Deum, in manus vestras commendo hoc meum desiderium. Sed vos videte, quid acturi estis; sentiam in hac causa prudentiam vestram; & spem, quam in vobis huc usque habui, nunc necesse habeo experiri. Vos vero si quid contra Dominum & me Abbatem vestrum, quamvis peccatorem, deliquistis, potestate, qua valeo, dimitto & absolvo vos ab omni peccatorum vinculo: & si alicujus memoriæ est vera obedientia, sicut Pater Deus misit in hunc mundum, pro nostra salute, ad passionem unicum Filium; sic vos, pro salute & officio Patris vestri spiritualis & Fratrum, [qui Murciam venientes] mitto in terra longinqua, hujus rei gratia; & quidquid ibi passi fueritis adversi, Deus omnipotens, dum ante ejus tribunal steteritis, in laudem & gloriam retribuat vobis. Sed quid opus est verbis? Euntes ite, laborate dum potestis, mittentes semina bonorum operum, ut in conspectu Dei manipulos justitiæ reportare valeatis. Parati estote vigilantes in oratione, ut redeunte de S. Jacobo propinquo nostro, cum illo iter arripiatis in Domino.
[5] Paucis ergo evolutis diebus, rediit Miles præfatus; & ut ipse dixerat, assumptis prædictis Fratribus, quorum unus vocabatur Euantius & alter Garsias, Patrisque monasterii confirmati benedictione, discesserunt. Illis itaque in regione Ismaëlitarum in civitate Murtiæ venientibus, pax inter ipsos Reges paganos habebatur: sed tunc, nutu fortassis Dei, inter Reges m Hispalensem (quam nunc ipsi Ismaëlitæ, corrupto vocabulo, vocant Sibiliam) Regemque Almeriæ grandis est orta discordia, ob civitatem quamdam, quæ Bearia n dicitur, quam Rex Almeriæ, a dominio Regis fraude abstraxit Sibiliæ. Qua de re furore maximo succensus, undique congregato exercitu totius regni sui, missisque legatis cum suis epistolis, mandavit supradicto Garsiæ Principi, ut cum universo exercitu suo ad supradictam urbem Almeriæ expugnandam, occurreret sibi. Quod & factum est: nam Princeps præfatus, adunato exercitu suo, sicut ei jussum fuerat, perrexit obviam, cum quo præfati Monachi, S. Michaelis in vigilia, [indeque ad S. Indaletii sepulcrum] hoc est IV Kal. Octobris exiere civitate Murtia. Decem igitur peractis diebus repererunt Regem præfatum in Civitate o Bacitana commorantem, cum quo & aliis quatuor manserunt diebus, Regis Almeriæ expugnantes & devastantes castella undique. Inde itaque Rex & omnis exercitus castra moventes, quatuor aliis evolutis diebus venerunt ad civitatem Urcitanam nomine, quæ quondam multitudine populorum famosa, beati viri Indaletii Episcopi prædicatione conversa est ad fidem & cognitionem D. N. Jesu Christi; in qua Præsulis honorifice functus officio, in ecclesia, quam ipse ædificaverat, tempore dormitionis suæ in Domino, sepultus est a populo Christiano: post cujus discessum, crescente fide & religione, augmentatus est populus credentium in Christo per universam Hispaniam, adeo ut Christianorum Reges, totius Hispaniæ Regni tenerent gubernacula per multa annorum p curricula. Postea vero, ingruentibus peccatis populi, justo Dei judicio, tradita est terra in manibus Ismaelitarum, transfretantium ab Africa & Arabia in Hispaniam. Qui eversis quamplurimis urbibus destructisque ecclesiis, [juxta Almeriam,] gladio & cæde populum Dei miserabiliter devastaverunt, totiusque regni imperium arripuerunt. Quo facto, ex supradictis urbibus, aliquas, prout eis placuit, aliis in locis reædificarunt; inter quas præfatam urbem Urcitanam, pari modo destructam, secus mare propter firmitatem loci, & opportunitatem marini portus, sexto, aptissimo loco, milliario restaurarunt, & mutato nomine Almeriam vocarunt. Urbs vero antiqua, in parva redacta villula, ob reverentiam tantummodo Beati Pontificis Indaletii, a quibusdam Christicolis incolebatur, corruptoque nomine a barbaris q Pasquena vocatur.
[6] Prædicti ergo Fratres propter quod missi fuerant diligenter anim advertentes, ingredientesque supradicti gloriosissimi Pontificis ecclesiam, cœperunt, tam orationis causa quam etiam explorandi industria, sæpius eam visitare. Itaque dum jejuniis & orationibus ac vigiliis crebris insisterent, ut eis pietas Domini subveniret, atque aliud indicium de præsentia corporali sancti Pontificis ostendere dignaretur; [certi redduntur de corpore ibidem existente,] alter eorum, cui cura hujus rei præcipua commissa erat, quique & sacrista prædicti erat monasterii, Euantius nomine, tali est visioue de dubitatione ad certitudinem productus. Videbatur ei in visione in Ecclesia S. Indaletii esse, &, ut mos est quærentibus, huc illucque studiose aspicere: cui juvenis formosus, speciosis indutus assistens vestibus, talibus eum verbis affatur: Amice quid hic agis? aut quid lustrando requiris? Cui Frater e contra humili sic voce respondit: Mi Domine, vellem, si fieri posset, pro certo scire, in quo loco B. Indaletii, Episcopi hujus antiquæ civitatis, sint sancta membra reposita. Audivi enim a multis, hic eum esse humatum, sed ignoro locum. Et juvenis e contra: Si, inquit, hoc scire desideras, nullam amplius super hoc dubitationem habeas: & hæc dicens, elevata manu dextera: Aspice, inquit, secus altare sepulcrum ad dexteram partem positum, unde vides flammam e terra consurgere, quæ corporalem præsentiam beati viri designat præcipue: ibi enim totius corporis ejus habentur ossa intacta, sicut tempore dormitionis sunt locata. Integrum est enim monumentum: quia ex quo fuit sepultus, nulli hominum patuit ejus corpus; nec fuit requisitum ab aliquo, quia non ei placuit, hucusque transferri a proprio loco. Quo audito supradictus r exibat de ecclesia, & ut mos est gaudentium atque amantium, iterum revertebatur intus, quasi probaret, an vera essent quæ audierat. [& sancti annutu transferri volentis:] Cum ecce respiciens huc atque illuc, vidit s senem veneranda canitie, speciosis indutum vestibus, ad quem conversus sic est loquutus. Et tu Domine quis es? aut quid hic agis? Cui senex venerandus respondit: Ego hucusque fui hujus ecclesiæ S. Indaletii custos, & nunc Dominus meus ab isto loco vult vobiscum recedere; ego quoque hinc cum illo volo abire: cum illo utique vadam, propter quem hic stabam. Et hoc dicto nusquam ultra visus est. Tali ergo visione certus effectus est monachus prædictus, & magno cum gaudio, ut dignum erat, retulit spirituali Fratri suo; unde uterque gavisi grates immensas Domino retulerunt, qui suorum fidelium non spernit affectum.
[7] Posthæc pari modo, accepto consilio, [ad quod per agendum dantur eis adjutores duo] perrexerunt ad Principem præfatum, assumpto illius Clerico, boni testimonii viro; & quæ viderant & audierant narravere cum gaudio. Quid plura? Post dulcia hujus rei colloquia, quærunt ab ipso consilium, quærunt & adjutorium, ut quoniam supradicto, ut eis videbatur, placebat Pontifici, de terra assumi; cum ejus consilio & auxilio inciperent, in nomine Domini, opus propter quod erant missi. Princeps itaque jam dictus, cognita revelatione, ut vir sapiens & discretus in omnibus, cœpit secum tractare, quatenus ut necesse erat, id ita ageretur, ut occultum esset omnibus; quia nimirum ad ecclesiam B. Indaletii totius exercitus Christicolæ confluebant, & idcirco ob tumultum seditionesque populi, cuncta decebat sapienter incipere, ut possent prospere cœpta ad effectum perduci. Quapropter duobus ex suis præcipuis militibus, Dei providentia, boni testimonii viris, secreto convocatis, quibus & ante Deus hujus rei mysterium jam ex parte revelaverat, Ex monachis jam dictis, inquit illis, scitis, quia modicum est, ex quo de Sancto redivi Jacobo, quo dum pergerem & redirem, iter nostrum per Sanctum fuit Joannem: ubi quam honorifice sim susceptus, quamque largiflua caritate in anima & corpore sim refectus, longum est dicere. Et cum ego consanguineo meo, Abbati scilicet illius loci, [jam ante in visu præmoniti:] me servire posse & velle denuntiarem; ipse postpositis omnibus temporalibus rebus, utpote amator Sanctorum Dei, Beatissimum Indaletium, Domini Nostri Jesu Christi Discipulum, me rogavit præripere; & ego tali ac tanto viro quid poteram negare? Memetipsum ei tradidi, ejusque orationibus animam & corpus confoveri credo & credidi. Ecce, ut cernitis, hac de causa hos duos monachos mecum transmisit; ut si voluntas Dei fuerit, meo cum adjutorio compleant, tam ego promissum, quam ipsi injunctum officium. At ut sciatis hoc non displicere Indaletio, idcirco in hac nocte, de sui corporis præsentia, certos eos dignatus est facere sua gratia. Hæc eo dicente, duo Milites, quibuscum loquebatur, expansis ad cælum manibus, retulerunt & ipsi cum gaudio transactæ noctis visionem, dicentes: Eramus nos in hac nocte, quadam in ecclesia conspectantes; & his duobus monachis Sancti cujusdam corpus de sub altario extrahentibus, nos duorum cereorum lumine eis serviebamus.
[8] Hoc illis referentibus, [cum quibus illuc redeuntes] intonuit vox præconis Sibiliæ Regis, ut omnes collecta tentoria sexto abinde milliario figerent, ante portam civitatis Almeriæ. Quod audiens Princeps præfatus, gaudio magno repletus, eo quod discederet abinde omnis exercitus, ait illis: Quoniam, ut videtis, omnis discedit exercitus; idcirco jam potestis incipere Dei & vestrum opus. Nona itaque hora diei manum dantes operi, tam destruendo sarcophagum, quam extrahendo corpus sanctissimum, expenderunt quod supererat diei spatium; & jam sole ruente, deficiente scilicet luce, hinc noctis horrore, hinc cœpti operis quatiebantur imperfectione. Ecquid modo fiet, dicebant, Pie Confessor, operariorum tuorū nonne curas de anxietate? quod tui indicio cœptum est, æquum erit imperfectum relinquere? Tua pietas abundanter eorum suppleat inopiam; tu ex multimoda claritate, qua sempiterne perfrueris in cælis, vel momentaneam lucem eis accommoda in terris; ad laudem & gloriam tuæ translationis, t eructa diem de die. Quid est [eructare] diem de die, [ad lumen cereorum sepulcrum reserant.] nisi, solennitatem de solennitate, Translationem scilicet Natalitio, jungere? Habeant amatores tuæ Translationis, signa præsentis solennitatis, qua indies anniversarium tui in laudem valeant recitare, quod & præsentibus & futuris pro munere possit in perpetuum mandari. Cæcitate igitur noctis pressi Fratres prædicti cum commilitonibus, quid agerent ignorabant. Cum ecce oratione præmissa recepere beati viri larga beneficia, cereos scilicet abundantissime in loco jacere, mixtos terra sepulchri, qui octo & amplius noctibus, si necesse fuisset, possent incepto abundare operi. Summa igitur cum reverentia erigentes lapidem marmoreum, qui supra corpus sanctissimum erat positus, sic adstantes nectareus odor omnium aromatum perfudit, ut videretur illis, se in paradisum deliciarum fore raptos. Qui diligentius perspicientes, repererunt inferius scripturam talia continentem: Hic requiescit Indaletius I Pontifex u Urcitanæ civitatis, ordinatus a sanctis Apostolis Romæ.
ANNOTATA.
a Sanctius, II hujus nominis, Patri Ramiro succeßit anno 1067, annos natus 18.
b Tamajus ex usu recentiori ubique penna scribit, sed Alexander III in Bulla anno 1179 apud Brizium lib. I cap. 57, & Ildefonsus Rex in Privilegio Eræ 12 o de Pinna scribunt, itaque indubie scripsit auctor. Sumitur autem rox illa Hispanis pro eo quod alii rupem sive roccam dicerent. Est porro monasterium hoc, regiis sepulcris clarum, in finibus Arragoniæ, haud procul ab urbe Iacensi dißitum.
c Brizius lib. 3 cap. 31 scribit hunc Abbatem Sanctiū, missum esse a Rege Oratorem ad pedes Gregorii VII, præstandæ obedientiæ causa, & impetrandæ confirmationis amplißimorum monasterii privilegiorum, ipsiusque juris regii quoad titulum Patronatus.
d Hanc apostrophen auctoris ad dictum Abbatem, Brizius accipit pro revelatione divinitus oblata; nec veretur auctorem ipsum in testem adducere. Ita genus istud scriptorum, qui Dextrinis figmentis credendis semel se tradiderunt facile prolabuntur ad alia de suo quoque ingenio accumulanda, & sua illa somnia apud antiquos legisse arbitrantur.
e Hic infra num. 4 nominatur Garzias, & indicatur habitasse Murciæ.
f Tamayus, enim.
g Non fuisse hæc nudæ urbanitatis verba, sed reipsa in opus deducta, apparet ex num. 6 infra, ubi dicit Garzias, memetipsum ei tradidi. Docet autem Brizius, quod traditio ista fiebat publico instrumento, ex more illius ævi de corpore & bonis, si sine herede mori contingeret eum, qui se profitebatur solenni ceremonia Cavallerum & hominem de Deo & de S. Joanne, sicut lib. I cap 51 quorumdam instrumenta sonant; non quidem profeßione religiosa, sed quasi religiosa, prout ipse ibidem describit.
h Vox Honores hoc loco sumitur pro fundis & posseßionibus: sic Vrraca vidua Ximenii cujusdam, dicit quod Senior suus, quando se monachavit in S. Joanne de Pinna (modo scilicet supra dicto, nam etiam post genitus filius signat cum matre) destinavit totas suas honores. Et ex vi hujus destinationis, cum filius superstes non posset privari hereditate, traditur ipso consentiente jundus unus ex omnibus, ad complendum dictum votum.
i Tamayus, jure.
k Idem, jubet.
l Parentem hic vocat quem paulo infra propinquum, ex vulgarium linguarum noto idiotismo.
m Hispalensis Almun Camuz Aben Amet dicebatur, & patri suo circa annum 1076 successerat, ac late tota Bœtica dominabatur: siquidem, ut hic dicitur, Murciam usque suum extendebat imperium: præ quo Almeriensis, exigui nominis Regulus fuerit, fortaßis nondum toto regno Granatensi potiens.
n Beatia civitas Episcopalis antiqua, hodie Baëza, trans Granatense regnum versus Bœtim, dicti regni rebus firmandis& Bœticæ atque Castellæ commercio præscindendo opportuna, si tam certo teneri quam facile occupari potuisset. Tamayus in suo ecgrapho Beariam invenit, & sic impreßit etiam Brizius; monuit tamen Tamayus quod forte Beatia legi deberet.
o Melius puto Bastitana scriberetur; ipsa autem est Baza vulgo dicta, distans ab Almeria itinere horarum circiter 20, a Murcia autem duplo majori intervallo, ut facile a milite impedito potuerint decem dies impendi. Brizius hic Baëzam intelligi suspicatur: sed errare eum probat nimia distantia, tum a Murcia tum a loco S. Indaletii; duplo scilicet major quam prius indicata.
p Scilicet plus quam 120 annis a Reccaredo S. Hermenigildi Fratre, ad Rodericum ultimum stirpis Gothicæ monarcham, sub quo anno 712 acciti a Iuliano Comite Mauri, Hispaniam invasere.
q Ita etiam legit Brizius ipseque impreßit Tamayus: quid autem huic deinde in mentem venerit, ut in Annotatis ad diem 30, citato præsenti loco Hebrethmi, diceret vocari Porquena, nullatenus assequor. Invenio quidem locum in chorographica regni Granatensis tabula, dictum Porcena: sed triplo aut quadruplo longiori spatio, quam hic notetur, Almeria dißitum. Addit Brizius, opinari se, quod locus etiam hodie vocetur Pagena.
r Scilicet Euantius monachus: impressum autem erat super litus.
s Testatur Brizius scriptum in margine inveniri, quod hic fuerit S. Iacobus, II Episcopus Vrcitanus: cujus corpus pariter fuisse translatum credit Zuritæ & Beuthero, & evidens putat esse ex verbis sequentibus, cum illo, Indaletio, utiq; vadam. Verum si hoc ita fuisset, non dubito, quin expreßius inventionis & translationis modum descripsisset Hebretmus: & illius S. Iacobi corpus specialē arcam apud Pinnatenses, festumq; & cultum annuum accepisset: quibus deficiētibus, malo credere ipsum qui in senili schemate apparuit, fuisse ecclesiæ istius præsidem Angelum: quis autem S. Indaletio successerit, in antiquorum omnium silentio libenter ignorabo.
t Tamayus, intra, sed Psalmi 18 versus 3, unde hæc phrasis mutuata, Dies diei eructat verbum, promptam suggesserunt correctionem.
u Ita Brizius ex ipsomet originali, Tamayus pro Sanctis posuit BB. Videntur autem Christiani, barbarorum metu, hanc inscriptionem fecisse primum seculo 8 (nec enim majorem sapit antiquitatē) fecisse autem in aversa parte, ut latentis thesauri indicium non daretur barbaris, ossa sancta, ut alias solebant facere, combusturis; ut tamen illud non subtraheretur venturæposteritati, pulsis quandoq; barbaris desideraturæ certum aliquod de vera corporis præsentia argumentum, casu quo contingeret desolari penitus locum, & memoriam tradendæ per manus veritatis confundi.
PARS II.
Translatio S. Indaletii ad monasterium Pinnatense.
[9] [Perlato ad castra ante Almeriam corpore] Igitur cum ingenti hilaritate assumētes beati viri pignora usq; ad genua, redeunt ad hospitia, relinquētes futuræ luci quod restabat de corpore beati viri. Quare? Quia nimirum media nocte transacta, sex milliariis a sociis & ab omni exercitu sepositi, nō audebāt amplius ibi morari. Et quare? Certe antequam hoc opus inciperēt, cum orationis causa B. Indaletium adirent, repererunt illius ecclesiā latronibus Ismaelitarum plenā, qui cum ipsos cernerent, furore propriæ iniquitatis succēsi, lapidibus sumptis, eos lapidare sunt cōati, nisi eos fuga & sancti viri liberassēt merita. Hacq; de causa merito quinq; animæ non audebāt amplius ibi stare, sed prout potuerunt diligēter sepulchro cooperto, tetēderunt, beati viri cum corpore, ad tentoria supradicti Principis Garsiæ. Ubi ergo Princeps præfatus in castris advenisse Beatum vidit Indaletiū, de ipsius adventu gaudio magno repletus, denuntiavit hoc omnibus militibus suis, magno in periculo cōstitutis. Quod illis ingentis lætitiæ fuit solamen, nam ipso die inire conflictū cum Rege Almeriæ erat constitutum. Ipsi Christiani, [impeditur cruentum prælium:] quoniā Christianorū sanguinē effundere, & interficere alios atq; interfici ab aliis metuebāt, conversi ad B. Indaletium, lacrymabiliter eum implorare cœperunt, ut ipsius advētu, magni certaminis, quod ipso die inter Christianos utriusq; partis futurum esset, fieret distractio Et quoniā de illo ejusq; similibus refert prophetia Sapiētiæ: quia in tempore iracundiæ factus est reconciliatio, tempore quoque belli factus est evacuatio magni periculi. [Ecli. 44, 17] Nam cum jam a ordinati essent, jamq; agmina utriusque partis miscerentur, jamq; miles militē, laxatis habenis, male b aggredi conaretur, sancti viri meritis, servatus est humanus sanguis intactus. Intonuit ergo in ipso ictu certaminis, magno cum clamore, præco Regis Sibiliæ; ut omnes relicto certamine, redirent ad tētoria, neve ulterius miles militem conaretur aggredi. Hoc, Fratres carissimi, dulci miraculo glorificatus est beatus Confessor, Translationis suȩ in primordio. Quo facto, sūpserunt iterum Fratres cum supradicto Principe consilium, quo modo sine perturbatione complerent opus cœptum, jam omnibus divulgatū. Qui assumptis octo militibus cum duobus, quos diximus, misit illos c armatos cum Fratribus, ut cum isti, quod remanserat de corpore beati viri, assumerēt, ipsi armis præsidio illis forent. Ita ergo quod supererat de Reliquiis venerādi Pontificis magna cum reverentia sumpserunt, atq; infra pretiosum sanctissimi [corporis] loculum concluserunt. Quis hoc sane sapiens casu credat actum, quod constat divinitus ordinatum? Si enim, ut ait Scriptura, nec folium cadit arboris absque nutu Dei, credere debemus hoc casu evenisse, & non divina dispēsatione? Notate, Fratres carissimi, notate verba, signate mysteria. Et quoniam Translationis ejus necdum gestimus [enarrare] insignia, dignum est prius ejus explicare miracula, & post, prout Deus dederit, magnæ illius solennitatis indagare mysteria.
[10] Præfato ergo Principe diu in supradicta cum Ismaelitarum Rege bellica expeditione militāte, monachisq; [immuditiē loci aversatur Sanctus,] in territorio ipsius cum corpore Venerandi Pontificis cōmorantibus; accidit quadā die, deambulante exercitu, quod non posset pervenire ad destinatum castrorum locum. Cumq; jam obscura nocte fessi ex itinere milites tentoria fixissent, monachi deposuerunt beati viri feretrum ex improviso in locum inhonestum. Cū ecce mediæ noctis silentio, adest beatus Pontifex cuidam militi, in stratu suo quiscenti, dicens illi: Surge, & dic monachis illis qui commorātur in tentorio Garsiæ domini tui, ut ab hac hora provideant melius locum, in quo deponunt feretrum corporis mei: in hac enim nocte figentes tentorium ex improviso, non constituerunt illud ut decuit in locū nitidum. Surgens itaque mane miles, compunctus ex viri Dei admonitionibus, magnis cum lacrymis quod viderat & audierat, retulit tam Domino suo quā ipsis Fratribus. Extemplo tali viri Dei sancta querimonia, recognoverunt negligentiam, quam ignorāter incurrerant; repereruntque in circuitu feretri sparsa jacere ossa arida animalis mortui. Hinc, Fratres carissimi, colligere potestis, cujus meriti, cujusve dignitatis sit spiritus ille in cælis, qui tam subtilem levemque maculam abhorret in terris.
[11] Cum ergo prædicti monachi, cum viri Dei corpusculo, in supradicti Militis per unum mensem morarentur palatio; quoniam tam longa sine duce non audebāt itinera incipere, quinquagesimo abinde milliario, in urbe scilicet Lorca d, talis de his ostensa est viso: Apparuit enim Vir Beatissimus cuidam homini intēpestæ noctis hora, dicēs ad eum: Vade in civitatē Murciam, & dic monachis illis peregrinis, qui in domo Garsiæ Principis morantur, [& monachos moneri jubet ut festinent redire,] quare non deferunt me, quo deportare me promiserunt. Si morari placuisset in hac provincia, propria requiescerē in ecclesia. Tuum est, o Doctor egregie, terrena postponere palatia, & Christi adamare tabernacula: hoc enim agebas præsens in corpore, quod jam expetis, de mundo jam assumptus in Domino. Pauco itaq; decurso tēpore, dum videt monita non impleri, & se eodē detineri in loco: cuidam militi supradicti Principis, in strato quiescenti, suo habitu Episcopali, veneranda canicie, quasi iratus apparuit; pulsansque eum, jubet se intueri. Perterritus itaque miles de insperata visione quisnam sit, & quid quærat, interrogat. Cui beatus: Ego sum, inquit, [cunctantes gravi terræ motu castigat.] Indaletius Episcopus, qui contra meum velle in hac detineor regione. Surge ergo velocius, & dic Principi Garsiæ, monachisque mei corporis custodibus, quod nisi usque in Cœna sacratissima Domini mei Jesu-Christi, in ecclesia B. Joannis Baptistæ, quam mihi promiserunt, deportaverint, neque ego, neque ipsi amplius sunt de hac regione egressuri. Adhuc autem illis cum Principe sæpius memorato commorantibus; utpote providentes, quæ longo erant itineri necessaria, & insuper tractantes, cælestem margaritam, quo honore, quæ reverētia ferre deberēt; contigit quadā nocte, in domo in qua Corpus sanctissimum dignis vigiliis cum cereorum magnis luminibus condebatur, tā magnum terræ motum extitisse, ut ipsa tota domus a fundamētis corruere videretur. Nimio autē concussi pavore, qui cum ipsis Fratribus in domo eadē habebātur, relictis illis, fugerunt. Post hæc autē tam magna fulgura, tamq; terribilia tonitrua, cum ingēti pluvia sunt secuta, quod mortē minari videbātur, sanctis viri Dei præceptis non obediētibus. Hæc autē in domo, in qua B. Pontifex custodiebatur, eveniebāt, & ejus in circuitu tantummodo; nā in tota provincia cæli serenitas erat magna. Quod audiēs, & videns Princeps, nec audens eum contra suum velle detinere ulterius, sumptis pretiosis muneribus, tā in auro quā etiam in palliis auro textis, quȩ cum beato Pontifice, ad honorē & laudē ipsius, trāsmittere digna videbātur, magno cum honore cœpit Sanctum Dei deducere. Ubi vero quasi sex Milliaria peregit, ex nobilissimis militibus suis sumptis legatis, direxit eos cum beato Pontifice usq; ad Regē e Deniæ, mandās ei speciali epistola, ut sancti viri Dei corpusculū, suis cū viatoribus, usq; in Christianorum patriā deduceret honorifice. Assumptis vero Rex Deniæ legatis, ut ei mādatū fuerat, honorifice perduxit, usq; quo ad propria securos trāsmisit. Qui dum transirent, Dei providētia devenere f Valentiā. Opportune, & convenienter Valentia vocatur civitas, in qua nunc venientes quemadmodum cuidam captivo sancti viri valuit pietas, non est prætereundum.
[12] Erat in ipsa civitate quidā negotiator, qui captivum quemdā Christianum habebat, quē vendere in transmarinis partibus disponebat. Quo ille cognito, capta opportunitate aufugit occulte, [fugitivum mancipium Christianū] ingressusq; cujusdā Christiani fidelissimi domum, totis præcordiis ipsum precabatur, ut clausis januis eum ibi latitare pateretur. Interea ministri supradicti Præsulis urbē ipsā ingressi cum Corpore sanctissimo, suscepti sunt honorifice, hospitio cujusdā Christicolæ, nomine Servandi. Hoc ubi comperit tā captivus quam etiam hospes ejus, accedentes ad præfatos monachos, magnis eorum precibus cœperunt implorare, ut captivum magno in periculo constitutum, una secum educētes ab urbe, libertati pristinæ conarētur reddere. At vero Fratres, inter spē metumq; positi, quid agerēt, ignorabant anxii. Tandē præsumentes de Dei misericordia & beati viri præsentia, susceperunt captivum. Quod ubi Dominus ejus comperit, aufugisse scilicet captivum, quē disponebat vēdere, cœpit eum per vicos & plateas civitatis requirere. Ubi vero prȩfatos monachos cū beatis Reliquiis audivit & vidit negotiator in civitatē venisse, sciensq; eos altera die de urbe egressuros, suspicatus est, ut in rei erat veritate, captivum suum cū illis velle aufugere. Tota autem nocte duabus in portis, quæ sunt in pōte fluvii illius urbis, unde ipsi altera die erāt egressuri, una cum fratre suo positis custodibus, ipse cum aliis latēter domū, in qua beatus Confessor hospitabatur, ejusq; januā magna cum curiositate observabat; ut si captivus esset in domo, altera die egrediētē valeret apprehendere. [Valentia educit frustra observante ipsum hero.] At vero Monachi, sentientes domus ostia a captivi domino ejusq; hominibus undique custodiri, condolentes miserrimo homini, totis præcordiis se Domino & beato Patrono commendarunt; sicq; de Dei confisi misericordia, una cum captivo exierūt. At captivi dominus, ubi diu clausa, ut desiderabat, vidit aperiri ostia, singulis egrediētibus occurrens obvius, uniuscujusq; eorum vultus aspiciebat. & captivi vultum similiter intuebatur, & non cognoscebat. Omnes quippe aspiciebat, & ad omnes, oculos apertos habebat ad recognoscendum, tantummodo ad captivum cæcus erat. Liberatus itaque de domini sui manibus, cum beati viri Reliquiis pervenit ad primā portā præfati pontis, in qua simili modo, una cum aliis inspectus a domini sui fratre ejusque hominibus, minime est agnitus. Quid plura? Confidēter jā transeuntes pontē ipsum magnum, pervenerunt ad secundā portam, in qua similiter ab aliis custodibus consideratus, non est cognitus: sicque per Dei misericordiā & beati viri præsentiā liberatus est captivus; sicut nos eū vidimus & ab ore ejus audivimus. O quātus erat in ore captivi metus cum tristitia, cum dominū suum custodesq; ejus, quos ipse bene agnoscebat, sibi occurrere videbat, seq; intueri aspiciebat! & o quanta rursus lætitia, cum se non recognosci per beati viri meritum sensit!
[13] Egressi ergo a supradicta urbe Valentiæ (& quomodo captivo valuit ejus virtus ejusq; pietas opē ferre, [Nuntiato ad ventu sancti corporis,] jam audistis) quarta die feliciter pervenerunt ad urbem g Tortosam; in qua una nocte manentes, altera die pervenerunt ad oppidū, quod vocatur h Flixū. Inde similiter egressi, transactoq; Ibero fluvio, eadem die pervenerunt ad urbē i Ilerdam: de qua egrediētes altera die pervenerunt in k Seda, in Christianorum fines. At vero Fratres, veri Dei miseratione & beato Patrono adjuvante, videntes omnia sibi cessisse prospera, & venientes, ad quamdam ecclesiam S. Joannis, nomine l Vallaran, diverterunt ibi duobus diebus, & præmiserunt nuntios ad spiritualem Patrē ipsorum, mandantes ei humili relatione, servulos suos, ut ipse desideraverat, cū beati viri Reliquiis advenisse. Quod ubi audivit venerandus Pater supradicti loci, gaudio magno repletus, convocata in Capitulo omni cōgregatione, denuntiavit eis, quomodo pius Dominus, sua largiflua miseratione, dignatus esset eos visitare, mittendo eis unum ex conservis suis sacratissimis, nomine Indaletium. Quo audito, quasi de gravi somno excitati Fratres mirabiliter sunt lætati; quod cum nihil exinde scivissent, tam magno gaudio in momento & tam magno dono jucundati & ditati essent tempore perpetuo; atque idcirco merito videres alium palmas levare, alium vero pio pugno pectus sub habitu suo percutere, alium longa ab animo suspiria trahere, alium similiter inclinato capite Dominum Deum glorificare & benedicere, alium vero defixis in terra oculis dulciter lacrymantem; omnes tamen in communi extollentes vocem ad æthera, magnificabant & laudabant, pro tanto munere, Christi magnalia.
[14] Posthæc finito Capitulo, ut decebat, nuntiatum est idē salutare nuntium Regi Sanctio, ejusq; [obviam procedunt Reges cum monachis,] filio Petro, qui ibi more solito, sanctæ dies observabāt Quadragesimæ. Qua de causa facta est non dissimilis superiori lætitia, in omni Regis curia. Exultat Rex cū Principibus, jucundantur & omnes præ gaudio cum militibus, atque fama m volitans descendit a Regia in plebeiam multitudinem, perlustrans tali nuntio totā terram. Posthæc ergo induta omnis congregatio albis & cappis honorifice, cum cereis magnis flammantibus & thuribulis ex multo incēso & thymiamate flagrantibus, una cum venerando monasterii Patre & præfato Rege ejusque filio, Principibus quoq; ipsius, atq; innumerabili pauperum Christi multitudine, qui ad diem festum Dominicæ n Cœnæ ex diversis locis convenerant, susceptus est gloriosus Dei Confessor & Pontifex B. Indaletius, de mōtis medio, qui super ipsum habetur locum, perpulchra dilatatus in planitie, vernans densitate, atq; Pyrenæorum altitudine, simul & congruo tempore herbarum viriditate. Ubi vero salutatus est ab ipso Dei servo, scilicet Abbate monasterii, & a Rege ejusque filio, omnique congregatione atque innumerabili multitudine, hymno etiam illo glorioso, qui est Te Deum laudamus decantato & Responso, & o Collecta finita, magno cum honore apportatus est in ecclesiam B. Joannis Baptistæ a Priore claustri, Sanctio nomine, boni testimonii bonæque vitæ viro, cui Dei providentia, honestatis & sanctimoniæ causa, commissus est a præfato Dei servo deportari. Quod Sanctus Dei non est passus fieri sine digna retributione: [quorum prior feretri attactu sanatur.] nam cum in sinistro brachio magna aggravaretur infirmitate, mox ut cœpit portare, sanatus est beati viri meritis ab omni ægritudine. Eia, o serve Dei, gaude & lætare, quia ecce vides, quod diu cōcupisti; ecce tenes quod diu exspectasti: amicabiliter, inquam, amplectere, o dilecta Deo anima, tuis in amplexibus irruentem: præeuntem sequere, magis moribus, quam pede. Qui enim olim te præcessit, a Domino assumptus, nunc iterum præcedit, tuis sanctis invitatus precibus tuaque addictus dilectione. Videte, Fratres carissimi, thesaurum incomparabilem, parvo conclusum in loco. Videte quantum apud Deum valeat fides pura & conscientia bona. Sed quid multis moror? Decantantibus, & Deo laudes offerentibus omnibus, magno cum tripudio, ut diximus, asportatus est in ecclesiam B. Joannis Baptistæ, qui de Pinna dicitur, me vidente, Hebrethmo scilicet, indigno Cluniacensis Cœnobii Monacho, qui hanc Translationis paginam jussu prælibati Abbatis dictavi, ut valui, Anno ab Incarnatione Domini MLXXXIV, Æra scilicet MCXXII, Quinto Kal. Aprilis, præstante D. N. Jesu Christo, qui cum Patre & sancto Spiritu vivit & regnat in secula. Amen.
ANNOTATA.
a Tamayus, ornati.
b Idem, se appeti: sed ipse se mox corrigit, vocem quam hic substituimus, eadem phrasi iterata, usurpans.
c Idem rursus, ornatos, pro armatos.
d Lorca, civitas Ilurcorum antiquorum, Livio aliisque nominatorum, in regno Murciæ, media inter hanc & Bastam via. Videtur autem consulto hic auctor Romana milliaria numerare, quorum tria uni leucæ Gallicæ seu horariæ, quatuor uni Hispanicæ respondent, idque ob hanc utriusque mensuræ disparitatem.
e Denia, antiquis Dianium, in proximo regno Valentiæ: apparet autem commodioris itineris ac forte etiam tutioris causa, per maritima susceptum fuisse iter. Crizius ex temporum ratione colligit Regem istic tunc fuisse vel Aben Alfange, vel si hic obiit anno 1082 ut volunt plerique, illius filium, quos valde amantes fuisse Christianorum idem annotat ex Esculano & Diago. Nos qui Translationem anno 1080 factam credimus, de filio non cogitamus.
f Erat etiam Valentia sub Maurorum imperio, & si Rex Abubeçar (qui etiam ipse vir mitis fuit) obierit initio anni 1080, dubium nullum est quin ibi tunc Rex fuerit Yahia, per Alfonsum Castellæ Regem in regnum istud restitutus, atque adeo Christianorum amicißimus, qui & Episcopo eorum indulsisse dicitur, ut in urbe resideret.
g Tortosa, olim Dertula, ad Iberum fluvium, quam sub Deniensis Regis imperio fuisse scribit Brizius.
h Flix oppidum, antiquis Iberam dictam, asserunt aliqui, ut vel ipsa a fluvio cui adjacet, vel fluvius ab ipsa nomen sumpserit. Postremum nomen a Mauris esse videtur, qui eodem nomine donaverint montem, in adversa Iberi ripa situm.
i Ilerda, vulgo Lerida, intervallo horarum 10 circiter distat Flixio.
k Nullus huic itineri congruus occurrit locus, ad quem trahi poßit nomen Seda, quam oppidum vulgo dictum Sietamo, recta inter Ilerdam & Pinnatense monasterium via, huic quā illi propinquius. Ast Brizius a recto itinere declinasse dicit, & quia Balbastrū & Osca tenebantur a Mauris, vult iter fuisse institutum per montana Ribagorciæ & Sobrarvæ, Iaccam versus. Non lubet examinare scrupulosius utrum Osca, cui propinquum est quod dixi Sietamo, revera tunc Maurorum fuerit: etiam hoc dato, solum corrigendus esset textus, apud Tamayum (uti ex predictis patet) haud satis accuratus, & sic legendum; pervenerunt in Seda [& inde] in Christianorum sines: cur enim instructi commeatu Regis Deniensis hic potius quam alibi timuissent? Si tamen placet insistere viama Brizio signatam, pro Seda oportebit legere Roda sed nec hanc crediderim fuisse Christianorum.
l Brizius in Iaccensis civitatis finibus ecclesiam hanc collocat, aitque vocari S. Mariam de Vallaram.
m Tamayus sic atque fama volitante descendit a regia in plebeiam multitudo.
n Ea, anno 1080, fuit 9 Aprilis, quo deinceps die Translationis festum egerunt Pinnatenses.
o Tamajus Collectam hujusmodi exhibet velut ab Hebretmo post Acta Translationis conscriptam: Concede nobis, Præsul venerande Indaleti, Translationem tuam celebrantibus, ut sicut de loco ad locum hodierna die transferri voluisti; sic nos precibus tuis de vitiis ad virtutes transire mereamur; ut in Galilæa, quæ Transmigratio interpretatur, Deum videre mereamur: præstante D. N. I. C.
MIRACULA.
Ex Ioannis Briz Histor. Pinnat. lib. 3 § 36.
Indaletius, Episcopus, Vrci in Hispania (S.)
[15] Mulier fuit in valle Tenensi, quam vulgari lingua val de Tena Hispani dicunt, [cœca visum recipit] omni ad sexennium facultate videndi destituta: quam nihil minus cogitantem sperantemque S. Indalerius, ipso octavo translationis lipsanorum die, visu donavit. Res in hunc modum gesta fuit. Sanctus in interiore domus recessu mulieri præsentem se stitit, professus Indaletium se esse, Episcopum Urcitanum; mandavitque, [monita a S. Indaletio ut ad Reliquias suas se conferat:] ut confestim ad S. Joannis de Pinna se conferret, quo non multo ante sacræ corporis sui exuviæ delatæ fuissent: futurum enim ut se intercessore ac patrono, misericors Deus videndi facultatem illi restitueret; iret proinde spei plena. Paruit mulier, & ducta ab amicis ad cœnobium, Abbati ceterisque monachis S. Indaletii jussa exponit. Quibus precationem pro ea & rem divinam facientibus dum ipsa ante S. Joannis aram, in qua prostabant Sancti Reliquiæ, genua flectit; rursus S. Indaletium lateri adstantem habuit, hilarique & amœno vultu ut intueretur se monentem. Quod dum facere nititur, videre rursus confestim, aspectare & nosse circumstantes incipit, Sancto suo sospitatori gratam se pro beneficio exhibens.
[16] Paucis post diebus sacras item S. Indaletii Reliquias veneraturus adfuit homo, nobili natus loco: permoverat videlicet eum, præter complura alia, narratum modo miraculum, ut & ibidem morbo ipse suo medicinam quæreret: is arthritis erat, adeo vehemens, [podagra laborens pernoctansq; ad S. Indaletii Relequias] ut necesse esset gestatum aliorum manibus in templum inferri. Adfuit igitur sero vespere tantum non exanimis, & a quodam cœnobii S. Joannis monacho, cui Asnar erat nomen, in lectulo juxta aram, in qua Reliquiæ erant S. Indaletii, compositus, totam ferme noctem insomnem duxit; tempus interim omne, animo converso ad Deum & S. Indaletium, in flagitāda ope consumens. Jacuerat non nihil per mali vim a sensibus abstractus; sed ubi ad se revertit, gaudio plenus & solatio, totum repente templum amœnissima & clarissima impleri luce videt; attonitusque quo res tam insolens exitura esset, cernit venientes a templo S. Mariæ, quod infra S. Joannis Baptistæ est, venerabiles magno numero viros, [eum cum aliis monachis Officiū cum Sacro canentem videt:] atque ecclesiam ingredi, candida omnes veste amictos, unumque in turba ætate ceteris majorem. Venerant jam gravi incessu ad aram usque, quæ S. Indaletii Reliquias servat: cum ecce flexis ante venerabile Sacramentū poplitibus, unus prodiens e numero, candelā, quæ juxta ægroti lectum in candelabro ardebat, manu arreptam, in latus sacrarii, ad ostium per quod aditus ad Regum sepulcra est, conjicit. Statimq; qui annis videbatur eminere inter ceteros, vocem in attollens, initium matutini officii præcinit, reliquis illud ad finem usque cum pietate ac decore magno prosequentibus. Idem finito Officio vestem induens Sacerdotalem, solennem ad aram Reliquiarum Missam facere est visus, intellectis ab ægroto verbis; peractoque Sacrificio rogare cœtum, ut discedere velint, locum quia illucescebat, successuris ad Officium monachis daturi. Dum ita loquitur; Ecce, addit, hic ægrotus adeo nos salutem rogat, agite conferamus. Sensit e vestigio ægrotus leni se vento ceu Favonio quodam mulceri; qui pedes afflans primum, [hisque peractis ab eo sanatur.] & totum deinde pervadens corpus, benignum ex eo sudorem cum eliceret, podagram una expulsit. Cui is, qui annis atque majestate anteibat ceteris non alius fuisse est visus quam S. Indaletius, cujus ad depellendum malum patrocinium poposcerat.
DE SANCTO MAXIMO,
MARTYRE APVD ASIAM.
CIRCA AN. CCL.
[Praefatio]
Maximus, Martyr apud Asiam (S.)
G. H.
[1] Dvos hoc die proferimus Martyres, quibus Maximi nomen fuit: alterum ex solis monumentis Græcis, qui gladio per medium ventrem adacto, martyrii palmam assecutus est: alterum ex variis monumentis Latinis, qui lapidibus obrutus inter Martyres coronatus est. De hoc Florus in suo ad Martyrologium Bedæ Supplemento, [Memoria 30 Aprilis in variis Martyrologiis Latinis.] ista olim scripsit, & leguntur in Mss. Martyrologiis Atrebatensi, Tornacensi ac Lætiensi: Eodem die XXX Aprilis apud Asiam passio Maximi Martyris, qui tempore Decii Imperatoris & Optimi Proconsulis, postquam fustibus cæsus est, & in equuleum suspensus, inde depositus & lapidibus obrutus est. Floro aliquanto junior Ado, ista habet tam in editione Mosandri & Rosweidi, quam in omnibus Mss. Apud Asiam S. Maximi Martyris, cujus gesta habentur. Quæ fere eadem tradunt Grevenus & Molanus in Additionibus ad Vsuardum; Canisius & alii. Galesinius maius ex Actis elogium formavit. In hodierno Martyrologio Romano ista habentur: Ephesi S. Maximi Martyris, qui in persecutione Decii coronatus est. Et in Notis adduntur ista: Extant ejus Acta, quæ quo breviora, eo fideliora esse noscuntur. Habet ea Surius. [Acta Martyrii] Accepta videntur ex Actis publicis, quæ Proconsularia dicebantur: sic enim ea apud Augustinum contra Donatistas appellata reperiuntur. Nos ea damus ex quatuor Mss. scilicet Marci Velseri, Nicolai Fabri, Trevirensi monasterii S. Maximini, & Parisiensi monasterii S. Germani. Nullus dies aßignatur in Ms Trevirensi & apud Surium. Ast in Mss. Velseriano & Fabriano dicitur passus pridie Idus Maii: [ex 4 Mss.] pro quo videntur Florus & Ado legisse pridie Kalendas Maii. In Ms. Parisiensi dicitur passus XIII Kalendas Decembris. Colitur a variis XXI Aprilis sub nomine Marcellini: [memoriæ 21 & 25 April.] iterum XXV Aprilis reposito nomine Marcelli & sunt addita elogia ex Actis.
[2] Græci solenni ritu celebrant XIV Maii eumdem S. Maximum in Menologio Basilii Imperatoris, [cultus 14 Maji apud Græcos,] & alio Cardinalis Sirleti, in Ms. Synaxario Parisiensi, & in Magnis Menæis tam excusis quam manuscriptis: hæc autem fere ubique continentur, ita a Sirleto Latine reddita: Eodem die S. Maximi Martyris. Hic cum libera voce Christum prædicasset, & multos ad Christianam pietatem perduxisset, variasque injurias & plagas ab infidelibus pertulisset, postremo lapidibus percussus, & tamquam ab illis coronatus, migravit ad Dominum. Eadem pene habet Galesinius, citato Græco Horologio, & annotavit Ferrarius in Catalogo generali. Notkerus eodem XIV Maii profert memoriam B. Maximini in Asia, quæ de hoc S. Maximo sunt intelligenda: quo etiam die legitur, qua die S. Maximus in Epternacensi, Maximinus in Pariensi, & Maximianus in Lucensi apographo Martyrologii Hieronymiani Martyr in Asia memoratur.
[3] Iterum in Menæis & apud Maximum Cytherorum Episcopum celebratur VII Maii eodem plane elogio, [7 Maii,] quod jam ex XIV Maii retulimus: & ex Latinis idem facit Galesinius, quem sequitur Ferrarius. Præterea VI Martii, [6 Martii,] S. Maximus Martyr lapidibus obrutus in eisdem Græcorum Menæis aliquam memoriam habet. Eumdem hunc Maximum aliqui Latini celebrant XXVIII Septembris: [28 Septembris.] quo die Grevenus in Auctario Vsuardi ista habet: Apud Asiam Maximi Martyris, qui jussu Decii Imperatoris fustibus cæsus, in equuleum levatus est, atque ita ungulis attrectatus, ut carnes ejus una cum sanguine in terram defluerent. Ad extremum vero lapidibus obrutus gloriose occubuit. Similia leguntur in Martyrologio Germanico Canisii: & contractius ita habentur apud Maurolycum. In Asia civitate S. Maximi Martyris, post fustes, equuleum, ungulasque lapidibus obruti. Galesinius hoc eum elogio exornat: In Asia S. Maximi Martyris, qui Decio Imperatore, Christi desiderio magnopere incensus, pro sancta religione & fide in illum, omni cruciatu declarata, martyrio coronatur. Citatur in Notis liber scriptus. Hunc Baronius secutus inscripsit Martyrologio Romano his verbis: Eodem die passio S. Maximi Martyris sub Decio Imperatore. Atque ita facti sunt ex uno gemini Maximi.
ACTA MARTYRII.
Ex IV codicibus MSS.
Maximus, Martyr apud Asiam (S.)
BHL Number: 5829
[1] Decius Imperator, volens opprimere vel superare legem Christianorum, [In persecutione Decii,] decreta constituit per universum orbem, ut omnes Christiani recedentes a Deo vivo & vero, dæmoniis sacrificarent: qui vero noluissent, suppliciis subjacerent. Eo tempore famulus Dei Maximus, vir sanctus, ultro se palam ostendit; erat enim plebeji negotii sui curam gerens. Comprehensus igitur oblatus est Optimo nomine, Consulari apud Asiam. Proconsul dixit ad eū. Quis vocaris? Respondit: Maximus, dicor. Proconsul dixit; Cujus conditionis es? Maximus dixit: [S. Maximus ultro fidem professus,] Ingenuus natura, servus vero Christi. Proconsul dixit: Quod officium geris? Maximus respondit: Homo sum plebeius, meo negotio vivens Proconsul dixit: Christianus es? Maximus respondit; etsi peccator, Christianus tamen sum. Proconsul dixit: Non cognovisti decreta invictissimorum Principum, quæ nuper advenerunt? Maximus respondit. Quæ? Proconsul dixit: Ut omnes Christiani, relicta superflua superstitione, cognoscant verum Principem, cui omnia subjacent, & ejus Deos adorent. Maximus respondit: Iniquam Regis hujus seculi prolatam sententiam cognovi, & ideo me palam ostendi. Proconsul dixit: Sacrifica ergo diis: Maximus respondit. Ego non sacrifico, nisi soli Deo, cui me ab ineunte ætate sacrificasse congratulor. Proconsul dixit: Sacrifica ut salveris, quod si nolueris, variis faciam te perire tormentis. Maximus respondit: Hoc est quod semper exopto: propterea enim me manifestavi, ut tandem carens miserabili & temporali vita, æternam merear accipere.
[2] Proconsul jussit eum fustibus cædi; cumque cæderetur dicebat ei: Sacrifica Maxime, ut ab his libereris tormentis. [fustibus cæditur;] Maximus respondit: hæc non sunt tormenta, quæ pro nomine Domini inferuntur, sed sunt unctiones. Si enim recessero a Domini mei præceptis, quibus sum de Euangelio ejus eruditus, tunc me vera tormenta ut perpetua manebunt. Proconsul jussit eum in equuleo suspendi; [in equuleo suspenditur:] cumque torqueretur, dicebat ad eum: Iam resipisce, miser, ab insipientia tua, & sacrifica ut animam lucreris. Maximus respondit: Animam lucrabor, si non sacrificavero: quod si sacrificavero, perdo eam. Mihi enim nec fustes, nec a ungulæ, nec ignis, sentiendi dant dolorem; quia in me manet gratia Christi, quæ me salvum faciet in æternum, omnium Sanctorum orationibus, qui in hac colluctatione certantes vestras superaverunt insanias, nobisque virtutum exempla reliquerunt. Tunc Proconsul dedit in eum sententiam dicens: Eum qui divinis legibus assensum noluit commodare, ut magnæ Deæ b Dianæ sacrificaret; ad metum reliquorum Christianorum obrui lapidibus præcepit divina clementia. Et sic raptus est Athleta Christi a ministris diaboli, gratias agens Deo & Patri, per Jesum Christum Filium ejus, qui eum dignum judicavit certando diabolum superare: ductusque foras muros, lapidibus cæsus, reddidit spiritum. Passus est autem famulus Dei Maximus apud Asiam provinciam, c pridie Idus Maji sub Decio Imperatore & Optimo Proconsule, regnante Domino nostro Jesu Christo, cui est gloria in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Hinc Martyrologia: Virgulis ita attrectatus, ut carnes ejus una cum sanguine in terram defluerent.
b Hinc Baronius in Martyrol. Rom. Ephesi adscribit ejus martyrium, quod istic Dianæ cultus maxime vigeret.
c Forsan alii legerunt, pridie Kalendas Maji ut supradictum.
DE SANCTO MAXIMO
MARTYRE APVD GRÆCOS.
[Commentarius]
Maximus alius, Martyr apud Græcos (S.)
G. H.
Alter hic est Sanctus Martyr Maximus, qui XXX Aprilis celebratur a Græcis in Menæis excusis & manuscriptis, & apud Maximum Cytherorum Episcopum. Sirletus in suo Menologio ista habet: Et Sancti Martyris Maximi, qui cum litteram x mediam invenisset, ensem per ventrem infixum significavit. Excerpsit hæc ex disticho in Menæis adjuncto, quod sic legendum arbitramur.
Μάξιμος
ἑυρὼν
τὴν
Ξί
συλλαβὴν
μέσον,
τὸ
γαστρὸς
ἡμῖν
μηνύει
μέσον
ξίφος.
Versus hi non de unica littera, sed de integra syllaba loquuntur. Nam si nomen Μά-ξι-μος in suas tres syllabas dividatur media syllaba erit ξι, inchoans vocem ξίφος, gladius, & quidem scindens ventrem, inter membra scilicet humani corporis partem mediam, atque ita sanctus Martyr nomen suum vertit in omen; seque intellexit gladio per medium corpus seu ventrem trajectum iri. Hoc autem mortis genere recte distinguitur ab altero S. Maximo, de quo jam egimus, quem Græci II Martii, VII & potißimum XIV Maji celebrant. At quo tempore aut loco passus hic fuerit, non indicatur.
DE S. SOPHIA VIRGINE,
MARTYRE FIRMI IN PICENO.
[Commentarius]
Sophia Virgo, Martyr Firmi in Piceno (S.)
G. H.
Firmum, urbs Piceni in Italia Archiepiscopalis, ad tria millia passuum a mari Adriatico recedens, duas hoc mense veneratur Virgines ac Martyres. Harum altera, Vissia, colitur XII Aprilis; altera, Sophia, hoc XXX ejusdem Aprilis; utraque inscripta est sacris tabulis Martyrologii Romani. Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ hoc breve elogium habet: [celebris cultus S. Sophiæ Firmi.] Sophia, Virgo Firmi, in primo martyrio ob Domini nostri Jesu Christi fidem coronata est: cuius sacrum caput in ecclesia Cathedrali adhuc religiosissime asservatur & colitur: ejusque natalis hoc die duplici ritu celebratur. Acta illius injuria temporum exciderunt. Hæc ibi. Vghellus in Episcopis Firmanis meminit S. Sophiæ Virginis ac Martyris, quæ & S. Vissia primis illis temporibus egregie tyrannorum pertulere tyrannidem, superaveruntque tormenta. Egerat ante Vghellus de septuaginta gloriosis militibus, [an sub Decio martyrium passa.] qui sub Decio Imperatore ibidem nobilem suscepere palmam martyrii, ut videatur velle ad simile tempus harum martyrium referre. Addit Ferrarius in Notis sanctam hanc Virginem Sophiam Ravennæ & alibi in veneratione esse. Ejusdem memoriam celebrant auctor MS. Florarii, in Menologio Virginum, Arturus in Gynæceo sacro & alii recentiores; inter quos Brautius Episcopus Sarsinæ, in Martyrologio Poëtico hos ei versus accinit.
A teneris edocta fuit Firmana Sophia
A Christo: pro quo sanguine sparsit humus.
Ioannes vande Velden in Fastis Westphaliæ sanctæ, [an eadem colatur Mindæ in Westphalia.] tradit ad hunc XXX Aprilis S. Sophiam Virginem & Martyrem translatam Mindam, citatque illius ecclesiæ Breviarium, quod nos habemus anno MDXV excusum, sed absque mentione S. Sophiæ. Inter Virgines & Martyres Vrsulanas apud Hermannum Crombachium plures appellantur Sophiæ, ut vel alicujus ex istis corpus posset censeri.
DE S. EVTROPIO MARTYRE
EPISCOPO SANTONENSI IN GALLIA.
[Praefatio]
Eutropius, Martyr, Episcopus Santonensis, in Gallia (S.)
BHL Number: 2784
G, H.
[1] Nobilis & vetus Aquitaniæ civitas, Santonæ, S. Eutropium primum in suis Episcopis numerant. [Primus Santonensium Episcopus,] Conspirant cum illis Acta & catalogus San-marthanorum tom. 3 Galliæ Christianæ: volunt tamen in Gallias cum S. Dionysio Parisiensi, quem & eumdem cum Areopagita faciunt, a Clemente missum. [non videtur] Sed ob ea quæ de adventu S. Dionysii in Galliam modo sentiunt complures doctißimi viri, [missus a Clemente, sed potius seculo tertio: cum aliis viris Apostolicis] aliter quam vulgo hactenus existimatum est, (dum ne falsum sit S. Eutropium S. Dionysio socium venisse) anxii hæremus utrum eum ad tempora Clementis referendum esse censeamus an potius ad seculum tertium differamus ejus adventum in Aquitaniam Gregorius Turonensis lib. 1 Historiæ Francorum narrat, venisse S. Dionysium in Gallias imperante Decio Augusto, hoc est, post annum Christi CCL, qui tertii seculi medius est; verba ejus cap. 30 sequentia sunt: [e sensu Gregorii Turonensis,] Hujus tempore septem viri Episcopi, ad prædicandum in Gallias missi sunt, sicut historia passionis sancti Martyris Saturnini denarrat, & paucis interjectis: hi ergo missi sunt, Turonis Gatianus Episcopus, Arelatensibus Trophimus Episcopus, Narbonæ Paulus Episcopus, Tolosæ Saturninus Episcopus, Parisiacis Dionysius Episcopus, Arvernis Austremonius Episcopus, Lemovicis Martialis est destinatus Episcopus. [Sulpicii Severi] Eumdem Dionysium Parisiensem, Dionysio Arcopagita posteriorem esse, Sirmondus in dissertatione de Dionysio ex Sulpicio Severo, qui historiam suam circa annum Domini CCCCXX composuit, hunc in modum probat: Gravem & manifestum contra se testem habent, qui Dionysium Parisiensem ab Areopagita non distinguunt, Sulpicium Severum, rerum nostrarum auctorem peritissimum: nec sine causa, ut hoc telum excutiant, nervos omnes, sed frustra, contendunt. Disertis enim verbis Severus lib. 2 sacræ historiæ, persecutionem illam commemorans, quæ Antonini veri temporibus Lugdunensem Ecclesiam & Viennensem duodequinquaginta Martyrum sanguine illustravit, Martyres ante id tempus in Gallia nullos fuisse testatus est; sub Aurelio, inquit, Antonini filio persecutio quinta agitata, ac tum primum intra Gallias martyria visa, serius trans Alpes Dei religione suscepta. Iugulum his verbis suæ causæ peti sentiunt Areopagitici: nam si Martyres Gallia M. Aurelio antiquiores nullos habuit, & Dionysium Parisiensem in Gallia passum nemo nescit, liquet profecto diversum ac posteriorem Areopagita fuisse, cujus vitam, qui longissime producunt, ad Hadriani usque tempora pervenisse volunt; alii sub Trajano; qui optime, sub Domitiano perfunctum martyrio tradunt. Num igitur eumdem fere in modum de S. Eutropio pronuntiare licet? Nimirum si Martyres Gallia M Aurelio antiquiores nullos habuit, & Eutropium in Gallia passum nemo nescit, videri profecto illum Martyrem non ante Antoninum, sed Clemente & Areopagita posteriorem fuisse; & si comes S. Dionysio Parisiensi fuit, ut aliqui volunt, venisse in Galliam, juxta narrationem Gregorii Turonensis, seculo demum tertio.
[2] [& aliorum:] Locus ex Sulpicio modo memoratus tanti fuit Bellarmino semper visus, ut, cum quispiam ei Martyr ante Antoninum in Gallia passus offerebatur, continuo vel pro fabula haberet vel ad posteriora tempora rejiceret; hinc, libro de scriptoribus Ecclesiasticis, secundam Martialis epistolam repudiat, quia in ea mentio martyrii Valeriæ Virginis cujusdam fit; id vero repugnat, inquit, Sulpicio lib. 2. Sacræ historiæ & Gregorio Turonico lib. 15 cap. 28 historiæ Francorum; qui scribunt, temporibus M. Antonini primum intra Gallias martyria visa: unde & ipse Dionysium Parisiensem ac Saturninum ejus socium, anterioribus temporibus exemptum, in posteriora rejicit. Nec minoris Gregorium Nicolaus Faber fecit, qui juxta Launojum in animadversionibus in Ioannis Samblancati Palladium, vir incomparabilis, ex Gregorio Dionysium Parisiensem Decio consignat in schediasmate, quod de utriusque Dionysii discrimine conscripsit. Dionysius Petavius, ejusdem Gregorii permotus auctoritate part. 1 Rationarii temporum lib. 5, cap. 13, S. Dionysium Parisiensem cum Saturnino & Gatiano sociis in Decii similiter Augusti tempora conjicit. Verum hæc omnia fusius & ex professo partim a Iacobo Sirmondo in dissertatione de Parisiensi Dionysio, partim a Ioanne Launojo Theologo Parisiensi in opusculis de duobus Dionysiis tractata sunt: nobis in commentario ad vitam unius Sancti non licet esse tam prolixis, [Est etiam hoc consormius catalogo Episcoporum] quare eo lectorem remittimus. Alterum tamen prætereundum non est, ex quo conficere etiam poßit lector S. Eutropium atate Christi & Clementis posteriorem fuisse, & potius ad seculum tertium referendum. Catalogum enim Episcoporum Santonensium recensentibus, usque ad annum DIX nonnisi quatuor Episcopi sese offerunt, quorum primus S. Eutropius, secundus S. Bibianus, tertius S. Ambrosius, quartus Petrus I est, [quorū quartus Petrus vixit seculo 6.] qui subscripsisse legitur Concilio Aurelianensi primo, anno DIX. Quis vero credat tot annis, nempe quadringentis circiter, quot ex communi sententia a Clementis obitu ad annum DIX fluxerunt, quatuor tantum Episcopos sedisse? Si vero S. Eutropium seculo tertio venisse primum in Galliam dicamus vel potius post; constare sibi utcumque poterunt ea quæ de numero ac Ordine Episcoporum Santonensium communiter Annales & catalogi statuunt. Diximus, potius post: quia verosimilius est, cum S. Dionysio Parisiensi non venisse, ubi enim S Gregorius socios, qui cum S. Dionysio venerunt, eunmerat, nullam mentionem S. Eutropii facit.
[3] [multa in Actis ejus fabulosa, & unde?] Quomodo vero asseratur, a Clemente cum Dionysio Areopagita, Episcopo futuro Parisiensi, in Gallias missus, ex Francico Bosqueto Episcopo Lodovensi, eruditißimo Gallicanæ antiquitatis indagatore, adjicimus: ita ille lib. 1 historiarum Ecclesiæ Gallicanæ num. XII, Dionysius, Martialis, Paulus, Julianus, Gatianus, Sixtus & alii modo a Petro, modo a Clemente, modo ab aliis intra prima a Christi passione secula missi dicuntur. Tot in historiam errores induxit obscura antiquitas, quæ primum vel per scriptorum incuriam neglecta, vel propter seculi iniquitatem intacta, vel, si scriptis mandata, injuria temporum abolita, & ad posterorum votum restituta, non sine labe & macula, qualiscumque demum superest, ad nos usque pervenit. Priora Sanctorum gesta, vel Romanorum crudelitate, vel nationum barbarie damnata, aliquam illorum solum memoriam posteris reliquerunt: quæ nec incorruptam antiquam puritatem, nec priscam rerum gestarum fidem intactam per tot secula dilapsa servare potuit. Quare dum posteri vel antiquitatis Ecclesiasticæ studiosi, vel Sanctorum intercessionibus obstricti, restituendis illorum Actis animum nimia religione affectum applicuerunt; plerumque rumores ex ore vulgi colligentes, sibique plus quam deceret indulgentes, veterum Patrum Vitas & Acta conscripsere. Ceterum quia humanæ menti quoddam antiquitatis studium natum indidit, quo cuncti fere populi ad consecrandas origines suas impulsi sunt; eo amore Christiani præditi, de fidei suæ antiquitate invicem decertarunt: maxime vero propterea, quod magnum semper pro religione præjudicium tulit antiquitas, quæ fidem ab ipso legislatoris ore acceptam posteritati venerandam reliquit; tanto enim illibata religio, quanto ad suum auctorem magis accedit. Et quibusdam interjectis, ait, hæc prima existimo traditionis hodiernæ fundamenta.
[4] [Gregorii Turonensis elogium de S. Eutropio:] Sed ipsum Gregorium Turonensem tandem audiamus, quid de ætate ac mißione S. Eutropii sentiat. Lib. 1 de gloria Martyrum ac Confessorum cap. 56 sic narrat: Eutropius quoque Martyr Sanctonicæ urbis, a Beato Clemente Episcopo FERTUR directus in Gallias, ab eodem etiam Pontificalis Ordinis gratia consecratus, impletoque hujus officii Ordine, peracta incredulis prædicatione, insurgentibus paganis, quos auctor invidiæ credere non permisit, illiso capite victor occubuit. Sed quia eo tempore instante persecutione, neque digno loco sepultus, neque a Christianis debito honore veneratus est, valde datum est oblivioni, eum Martyrem fore: quod hoc ordine traditur revelatum. Post multa annorum spatia in ejus honore basilica ædificata est, expletoque opere, Palladius, qui tunc sacerdotalis Ordinis cathedram regebat, convocatis Abbatibus, sacros cineres in locum quem præparaverat transferre studuit, Quod cum factum fuisset, duo ex Abbatibus reserato opertorio, sanctum corpus aspiciunt, contemplanturque cicatricem capitis, qua in parte defixum fuerat securis acumen. Sed ne præsens visio duceretur in irritum, etiam spiritalis hæc doctrina commonuit; scilicet, cum sequenti nocte stravissent Sacerdotes membra quieti, apparuit per visum his duobus dicens: Cicatricem, quam contemplati estis in capite, scitote me per eam Martyrium consummasse; & ex hoc, quod Martyr esset innotuit populis, quia non aderat historia passionis. Vides, quam Sanctus Gregorius nihil ex suo & certi asserat? mißionem a Clemente sparso solummodo rumori adscribat? Hoc tamen Vsuardo, Adoni aliisque occasionem dedit, ut incertitudine de mißione S. Eutropii posthabita, [item Vsuardi] revera a Clemente in Gallias missum fuisse assererent. Vsuardus ad XXX Aprilis ita habet: Santonas B. Eutropii Martyris, quem S. Clemens Pontificalis Ordinis gratia consecratum direxit in Gallias, peractaque diu prædicatione, ob Christi testimonium colliso capite victor occubuit. Fusius sequentia Ado: Eodem die, apud civitatem Santonas, natalis Sancti Eutropii Martyris, [& Adonis,] qui a B. Clemente Episcopo directus in Gallias, ab eodem etiam Pontificalis Ordinis gratia consecratus, impleto hujus officii Ordine, peracta in incredulis prædicatione, insurgentibus paganis, quos auctor invidiæ credere non permisit, illiso capite victor occubuit. Denique post multa annorum spatia, cum Palladius ejusdem urbis Episcopus, & cum eo alii viri Dei, corpus ejus debiti honoris gratia in basilicam novam transferrent, reserato sarcophago contemplati sunt cicatricem capitis, qua in parte defixum fuerat securis acumen; cumque sequenti nocte stravissent Sacerdotes membra quieti, apparuit eis per visum dicens; Cicatricem, quam contemplati estis in capite scitote me per eam Martyrium consummasse. Quis conferens, hæc cum iis, quæ ex S. Gregorio retulimus, non videt ab unico illo derivata esse? hoc tamen discrimine, quod, quæ Gregorius ex rumore loquitur, hi tamquam certa tradant.
[5] [fabulosa summatim perstringuntur.] His itaque præmißis, ad Acta S. Eutropii accedimus: sed quia sunt maxima ex parte fabulosa, summatim ea hic perstringimus, subjuncturi pari brevitate quæ sincera videbuntur. In fabulis itaque sequentia reputamus: videlicet Vitam S. Eutropii a S. Dionysio Areopagita simul & Episcopo Parisiensi esse conscriptam, missam ab eodem ad Clementem, qui ulterius illam Athenas destinaret; repertam Constantinopoli in schola Græcorum, a Calixto II seculo Christi duodecimo in Latinum esse versam, atque in Galeciam ad ecclesiam S. Iacobi missam. Sanctum Eutropium in adolescentia, Babylone, ubi Rege Persarum Xerxe fuerit prognatus, Ierosolymam ad aulam Herodis peregre abiisse; miraculo Christi interfuisse, quo quinque panibus quinque hominum millia pavit; flores cum aliis ac frondes stravisse ante Salvatorem, cum solenniter urbem ingrediebatur; die Pentecostes Apostolis sociatum, Spiritu sancto fuisse impletum; Babylone postea a Simone & Thaddæo, Euangelium illic annuntiantibus, cum parente atque aula baptizatum, sub Episcopo Abdia Ecclesiæ illius Archidiaconum constitutum, SS. Simonis & Thaddæi Martyrium scripsisse; & his similia, quæ fusius narrata tota fere illius Acta componunt.
[6] [Probabilius credetur] Habemus hæc Acta ex MSS. Nicolai Belfortii & Ecclesiæ S. Nicasii Remensis: ex MSS. Vltrajectinis S. Salvatoris & S. Martini, & conveniunt cum iis, quæ habet Vincentius Speculi historial. lib. 10, cap. 18, & seqq. Habet ea brevius, sed æque fabulose Petrus de Natalibus lib. 4, cap. 105. In quibus ea, quæ probabiliora esse videntur, sequentia sunt: Cumque urbem, quæ Xanctona dicitur, intraret, eamque videret undique muris antiquis optime septam, excelsis turribus decoratam, optimo loco sitam, amplitudine congruam, cunctis felicitatibus affluentem, pratis ac vineis uberrimam, salubri aëre opertam, plateis ac vicis amœnam, multisque modis venustam; cœpit bonus æmulator excogitare, [Santonibus prædicasse,] si ab idolorum cultura convertere eam Deus dignaretur: itaque per plateas & vicos ejus pergens, verbum Dei constanter prædicabat. Quem ut barbarum virum cives esse cognoverunt, & sanctæ Trinitatis & Baptismatis verba sibi olim inaudita prædicantem audierunt; illico indignantes, [sed a gentilibus ejectus] facibus adustum & perticis immanissime verberatum, extra urbem ejecerunt. Ille vero persecutionem hanc patienter ferens, tugurium ligneum juxta urbem in quodam monte fecit, [tugurium sibi juxta urbem construxisse,] in quo diu commoratus est: prædicabat enim per diem in urbe, noctu vero vigiliis precibusque & lacrymis in tugurio illo pernoctabat. Hic compilator Actorum nonnullis interjectis, posteaquam paucos ex Santonensibus ad fidem converterat, Romam rediisse S. Eutropium ait; indeque a Clemente remissum Santonas, ad fidentius prædicandum, martyriumque subeundum exarsisse; ac tum prosequitur: Tunc constanter urbem ingressus, opportune, [rediens in urbem ferventius prædicasse] importune instans, absque ullo pavore prædicabat Christi Incarnationem, Passionem, Resurrectionem, Ascensionem; & quia nemo potest introire in regnum Dei, nisi renatus sit ex aqua & Spiritu sancto. Morabatur autem nocte in præfato tugurio sicut prius. Illo igitur prædicante, statim divina gratia desuper adveniente, [convertisse Eustellam filiam Reguli] multi gentiles in ea urbe baptizantur; inter quos urbis ejusdem Regis, forte Dynastæ filia, nomine Eustella. Quod ut pater ejus agnovit, abominatus est illam & extra urbem ejecit. Illa videns se pro Christi amore ejectam, cœpit juxta sancti viri tugurium commorari, donec pater, ipsius amore compunctus, misit sæpe nuntios ad eam, ut rediret. [qui eam ideo a se expulerit,] Qua respondente malle se extra urbem pro Christi fide commorari, quam in urbem redire & idolis contaminari; pater ira commotus, convocatis ad se totius urbis carnificibus, solidos centum & quinquaginta impertivit eis, ut S. Eutropium perimerent, virginemque secum reducerent. Illi ergo pridie Calendarum Maji, coadunatis sibi gentilium turbis, venerunt ad præfatum tugurium; ac sanctissimum Dei virum primitus lapidibus affectum, [& S. Eutropii. ocidi jusserit,] inde fustibus & corrigiis plumbatis nudum verberatum, demum securibus illiso capite peremerunt. Quem Eustella virgo, una cum quibusdam Christianis, nocte in tugurio ipsius sepelivit; ac vigiliis, luminaribus, obsequiisque sanctis, [ibi ab illa sepultum] quamdiu vixit, indesinenter observavit; cumque ab hac vita fine sacro migraret, juxta magistri sarcophagum in prædio suo jussit se sepeliri. Postea vero super Beati Eutropii corpus sanctissimum ingens basilica, [ubi postea basilica ædificata] sub ejus honore, in nomine sanctæ & individuæ Trinitatis, miro opere fabricata est; in qua claudis, cæcis, surdis & omnibus sincero corde petentibus juvamina salutaria præstantur, [multa miracula patrata sunt.] ac ferreæ catenæ & manicæ ceteraque ferrea instrumenta diversa, a quibus vinctos B. Eutropius liberavit, suspenduntur. Ipse ergo suis dignis meritis & precibus nobis apud Deum veniam impetret, vitam nostram dirigat, in mortis periculo a barathri faucibus eripiat, & ad superna polorum regna perducat, præstante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat Deus per infinita secula seculorum. Amen.
[7] [Colitur pracipue in Aquitania,] Hæc fere, ut sejuncta sunt a superioribus fabulis, pleraque Gallicanæ Ecclesiæ Breviaria, si Turonense & Rhotomagense excipias, tradunt; in hoc tamen conspirantia, quod S. Eutropium in Gallias Clemens miserit. Non in Aquitania tantum, quamvis hic præcipue, sed & alibi etiam cultum obtinet. Prope Cortracum, in Baronatu, [etiam in Flandria,] quem Heule vulgo dicunt, frequenti peregrinorum confluxu novemdiale festum illi agitur; quin & per annum pro remedio ad omne morborum genus, maxime quo infantes & pecudes laborare solent accurritur; in iis etiam paralytici ac leprosi visuntur: duo honori illius quot hebdomadibus sacra celebrantur, stipendiario ad hoc ex septem jugeribus terræ Sacellaro constituto: miracula vero testantur, quantum, quamque facile illic S. Eutropii patrocinium sit. Sed de his nihil scriptum habetur. Quærentibus num aliquæ ibi ipsius Reliquiæ & quomodo allatæ, responsum est, haberi nullas. Forte fatali illa iconomachorum rabie, quæ superiori seculo per Flandriam desæviit, periere omnia, ac tandem ipsa etiam memoria, & solus nominis cultus relictus est. Quid vero reliquiarum ejus per Galliam sparsum sit, Saussajus in supplemento martyrologii Gallicani ad XXX Aprilis, quo festum ejus colitur, [reliquiæ Vindocini] in hæc verba narrat: Ipso die Vindocini, in monasterio sanctissimæ Trinitatis, veneratio non minimæ partis reliquiarum S. Eutropii Santonensis Episcopi & Martyris, quæ divina dispositione exceptæ ex ejus hierotheca, eo diu ante delatæ sunt, quam hæreticæ factionis impius furor, vastata Santonum civitate, hujusque ejus tutelaris basilica sacratissima, quæ illic ejusdem supererant busta sacrilegis incendiis absumeret. [caput Burdegala Santonas delatum] Caput tanti Cælitis, mature etiam Burdegalam delatum, divino beneficio ab hac direptione illæsum servatum fuit: qua ex urbe Santonas summa pompa relatum, anno MDCI de prostrata perfidia triumphat, devotosque memoriæ sui Apostoli cives perpetim incitat ad veram pietatem, & ab adversis quibusque suo patrocinio eosdem tuetur. Bononiæ etiam, [Bononiæ ara ejus] ut Ioannes Pauli Masini testatur, in templo S. Ioannis in Montesono, ara S. Eutropio dicata est, ubi & reliquiæ ejus asservantur. [ac dirutum templum] Vetustum vero templum, sed profanatum, post monasterium S. Ioannis in monte visitur, cujus titulus in supradictam aram translatus fuit. Præpositus hujus templi, anno MXXX. Dominus Pantaleon canonicus Lateranensis erat, atque illis temporibus ecclesia S. Eutropii de Altetto dicebatur. In Ms. Lætiensi ad diem XXII Aprilis recolitur memoria S. Eutropii Martyris: sed nū de hoc Episcopo Martyre, aut alio Martyre Eutropio agatur, ex nudo nomine non liquet.
[8] [Miracula post an 1000 ex Ms.] Miracula apud Aquitanos patrata pene fuerunt innumera: ex his aliqua XII seculo & sequentibus patrata, multa inquisitione prius discussa, juramenti fortificatione & fidei attestatione plenissime approbata, ut dicitur in Prologo, ut autem in Epilogo solenniter approbata, sed latiori tractatu conscripta, modisque diversis tradita, in multis voluminibus reperit aliquis seculi XIV aut posterioris auctor, verosimiliter in ipso Eutropiano Prioratu prope Santonas monachus Ordinis Cluniacensis, eaque in quadam summa ac breviter annotavit. Invenimus ipsa sic contracta in Ms. Codice regii monasterii Patrum Cælestinorum Parisiis, indeque fideliter transcripta & Annotationibus illustrata damus, ejusmodi synopsi lenientes desiderium magis authenticorum: quæ si nondum perierunt, confidimus futurum, ut S. Eutropio devotus aliquis, ipsas curet aliquando describendas, & huc Antverpiam dirigendas.
MIRACVLA
Ex MS. PP. Cælestinorum Parisiis.
Eutropius, Martyr, Episcopus Santonensis, in Gallia (S.)
BHL Number: 2787
EX MS.
CAPUT I.
Varii a submersione & igne liberati.
[1] Ad superni Regis honorem magnificum, & sanctissimi Martyris Eutropii gloriam, sequuntur aliqua miracula in brevi. Quamvis si quis vellet omnia per ordinem texere, nulla volumina possent capere ea, quæ in vita & post ejus glorificationem in cælis, per ejus merita, operari dignata est pietas Conditoris: quorum plurima indiscreta quorumdam humilitas occultavit, pluriora vero per negligentiam oblivio abolevit: pauca tamen conscripta sunt, multa inquisitione prius discussa, juramenti fortificatione & fidei attestatione plenissime approbata.
[2] [S. Eutropius puerum a submersione servat,] Iuvenes quidam Clerici civitatis Xanctonicæ venerant cum Canonicis & Clericis ecclesiæ Cathedralis, ad basilicam a S. Eutropii, in die natalis ejusdem Sancti, sicut moris erat, ad divina officia in honore S. Martyris exolvenda. Cumque ceteri Clerici majores Officio divino insisterent, juvenes illi pueri ludo puerili ludebant per ecclesiam; in qua vetus latebat puteus, ad caput cujusdam altaris secreti; qui quidem puteus quasi pedum quatuordecim aquarum altitudinem continebat. Segregatim igitur per ecclesiam discurrentibus pueris, unus eorum volens se abscondere ab eis, ex improviso labitur in puteum. Ceteri autem huc illuc se vertentes, cum non compareret, illum clamore flebili requirebant. Mater vero ejus, amarissimis repleta singultibus, pectus suum tundebat, capillos rumpebat, faciem dilacerabat, & multo lacrymarum fluvio irrigabat pavimentum; & manus protendens in cælum, dolorosis vocibus sicut poterat exclamabat, S. Eutropi, redde mihi filium; S. Eutropi, redde mihi unicum filium meum: nec erat qui eam posset pro amisso filio consolari ex omnibus caris ejus. [prolapsum in puteum:] Comperto tandem quod in puteum puerulus cecidisset, festinanter cum gemitu foras ecclesiam redeunt, eventum indicantes, auxilium exposcentes. Ad hæc multitudo populi consequitur copiosa, quorum unus per funem dimissus respexit in puteum, & in aquarum superficie residentem puerum adinvenit, nihil passum penitus læsionis. Demum extractus puer de puteo, planctum prohibens, silentium indicens, ait omnibus qui astabant: Quando subito cecidi, B. Eutropium invocavi, qui mihi statim affuit corruenti, & manum porrigens leniter apprehendit, & inter pios amplexus me adstrinxit, donec una vobiscum de puteo me adduxit. Vertitur in gaudium parentum tristitia, mutatur in exultationem carmen, quod fuerat per civitatem biduo decantatum.
[3] [virum influmen lapsum,] Dum vir quidam, Maynardus nomine, cognomento ejus Agino, de civitate Xanctonensi, die Jovis ante festum Pentecostes, circa horam nonam Carantonem fluvium, civitati præterfluentem, transire disponeret; incaute navigando præcipitatus est in aquam, de cetero sine spe resurgendi; quem fluvialis impetus celeriter vorans, remo cum quo navigabat manibus firmiter inhærente, quasi truncum sub sabulo usque ad humeros sepelivit. Proclamantibus autem illis qui miserabilem casum viderant, statim multitudo populosa civitatis illic convenit. Cumque universus populus suppliciter & devote Beati Martyris præclara merita invocaret, ut lapsum hominem de sepulcro gurgitis revocaret ad vitam; quidam nautæ procul astantes, clamoribus auditis, navigio accesserunt. Sed cum post diutinam inquisitionem eum non possent invenire, lassati recesserunt, ipsum sicut perditum relinquentes. Multi vero crastino die, jam exanime cadaver sepeliendum non inpisciū ingluvie, sed in Fratrum obsequentium pietate, quæritantes, accedunt navibus ad locum, ubi jacebat miserabilis homo, nihil penitus sentiens quod super se fieret. Remum vident, quem in manibus tenebat quando cecidit; cognoscunt, capiunt, [sub eoque postridie diu quæsitum,] & in mortis argumentum foras producunt; illum tamen, licet prope essent, non invenientes, non solum mortuum, sed & voratum credunt, aut certe in proximo devorandum. Parentes autem ejus, dantes gemitus suspiriaque doloris, totam incitabant viciniam ad lamentum; simulque cum illis Deum humiliter precabantur, ut naufragum per Sancti merita sibi reddere dignaretur: ingeminabant preces, vovebant officia pietatis, & sancti viri patrocinium flagitabant.
[4] Nocte autem sequenti circa galli cantum, vigilia scilicet Pentecostes, [tandemque repertum,] ecce subito quædam claritas ibi de alto proveniens, ei, sub undis præ frigorum acerbitate in necessitate mortis posito, apparuit miro splendore refulgens; & sicut sol tempore æstivali in virtute sua irradiare solet, omnia loca circumcirca radiis perlustravit, profunditatemque aquarum ita divisit, ut his hinc, inde ad modum murorū turris, circulariter super se suspensis, non solum cælorum sublimitas, verum & terræ profunditas appareret. Mirabile certe! Ad istius miri splendoris præsentiam, omni fugato frigore, tantus in virum intus & extra calor advenit, ac si quædam in eum vis flammea ex fornacis spiraculo processisset. Nam illico & mente confortatus & corpore, suavius inter medios fluctus fuit, quā unquā in proprio lecto pausaverat, sicut ipse postmodum asserebat. Stupenti itaque & quasi in ecstasi sublevato, stupore claritatis insolitæ, adest vir decorus aspectu, vultu flammeo roseoq; colore, vestibus niveis indutus, sicut Angelus Dei de paradisi medio descendēs: qui ad illum inter medias undas, hinc inde suspēsas, protensa manu, de sede arenaria levans, benigno sermone alloquitur, dicens: Ego sum Eutropius, noli timere: quem habebas in corde & invocabas ore, cum te præcipitatum de navicula vorax aquarum profunditas deglutivit, qui te non deserui in lacu miseriæ; quia meum præsidium non deserens, forti amplexu nomen meum strinxisti: [vitæ restituit,] jā nunc mirificentius liberatus redi ad vitā, de regione umbræ mortis, mea intervētione & divina voluntate, saluti pristinæ restitutus.
[5] Vir autem ille Maynardus, non immemor accepti beneficii, resumptis aliquantulum viribus, una cum suis parētibus, ad ecclesiā Sancti properat, laudes multiformes Deo & B. Eutropio redditurus. Fama igitur tanti miraculi divulgata, accedunt undiq; utriusq; sexus omnisque ætatis, pariter juvenes & cani; surgunt infirmitate detenti, qui prius ire non poterant, novitate lætitiæ vires pro tempore assumentes. [multis ad spectaculum concurrentibus.] Accessit ad eum etiā Comes, qui præsens tunc erat, cum tota militia; affuit Clerus & tota civitas, novum hominem visuri. Mirantur enim insimul omnes vitam sub aquis reservatam, & lucernam fluctibus non extinctam. Audires ibidem aërem vocibus concrepare, Eutropium per omnia proclamare & Deum qui tot mirabilia per suos est amicos mirabiliter operatur unanimiter collaudare. O quam admiranda est dispositio summi Regis! qui hoc novæ & inusitatæ liberationis tam insigne & præclarum miraculum eo tempore disposuit operandum, quo maxime, ex concursu Principum & adventu populorum, supernæ gratiæ beneficium corde devoto præstolantium, posset fama tanti operis festina alacritate, ad honorem Dei & gloriam Martyris, diffusius divulgari.
[6] Peregrina mulier quædam de b Precinaco veniebat apud S. Eutropium, quem præ ceteris suum apud Deum elegerat advocatum, [mulierem in fluvium lapsam] sperans multa beneficia apud Deum suis suffragantibus meritis promereri. Cum igitur quadā die per pontē castri de Talaborch Xanctonēsis diœcesis iter faciēs, sub quo fluvius profundus copioso defluit influxu, panem in sinistra manu, cultellum in dextera, ut porrigeret indigenti, teneret, portās & baculum sub ascella; incaute secus extrema pontis illius declinavit, ut equo onerato venienti viam præberet liberam; quæ ab eo expulsa subito casu incidit in profundum. Sed divina miseratione factum est, cujus imperio fluunt flumina, & in suo liquore subsistendo, cum jubet, dividuntur, & secundum ejus imperium elabuntur; quod statim mulier illa de profundo exiliens, [super aquas gradientem] super undas sicut per aridam ferebatur; & S. Eutropio sibi præbente ducatum, salubriter devenit ad portum. Mirabile dictu! panem quem portabat, cultellum & baculum non perdidit de manibus; vestimenta ejus mandidata non fuerunt, sed sicca, sicut ante fuerant, penitus remanserunt; sicut a pluribus, qui personaliter affuerunt & propriis oculis aspexerunt, fuit certitudinaliter approbatum. Nec mirum si jam Eutropio regnanti in cælis collatum est imperium super aquas, [periculo submersionis eripit:] cum per ejus merita, dum adhuc viveret in terris, multa mirabiliora operata fuerit pietas Salvatoris. Quantis autem miraculorum prodigiis in mari claruerit & clarescat, nullatenus credo possibile singula enarrare.
[7] In Castellania de Blanziaco c Engolismensis diœcesis, pauper Clericus quidam miro devotionis affectu & devotione ad S. Eutropiū ferebatur, & ideo quolibet anno ejus ecclesiam devotissime visitabat. Quodam autem tempore cum redisset de peregrinatione sua, quidā miles, sub cujus domo dictus Clericus degebat, ab eo censum & d talliam requisivit. Cumq; præ inopia facultas non suppeteret persolvendi, [pauperem ob debita] captus debitor repente a milite, dilationē quærens amore B Eutropii, misereri sibi suppliciter exorabat. Spernit superbus miles preces oblatas; nam cervicose voceque blasphema respondēs, ait: Tu expendis bene quolibet anno decē vel viginti solidos ad honorē S. Eutropii, & quæ spectant ad jura mei dominii non persolvis; sed ego in tali loco te retrudam, quod nec Eutropius, nec quisquā poterit te adjuvare. Tentavit, dixit, [dolio inclusum,] & dolium invenit per maximum, in quo captum conjecit, præcipiens ei dari panem in pondere & poculum in mensura: Ubi homo ille licet captus, B. Eutropiū obnixe devotis precibus invocabat; seq; fideliter suo patrocinio commendabat, dicens, S. Eutropi, pietati tuæ supplicāt omnia ossa mea, & mēte voveo, quod & ore, quod facto non valeo adimplere; scio enim te esse fidum amicum ac devotorum tutum refugiū afflictorum. Cum sero ille his precibus atq; aliis Sancti subsidium flagitaret, ecce famuli domus moleste sustinentes, currunt festinato ad militem, rogantes, ut juberet captivo homini tenere silentium illa nocte. Ad hoc protinus miles ignem parari in medio domus præcipit copiosum, asserens quod hominem captivum, in amore S. Eutropii inflammatum, in medio flammarum projiceret comburendum.
[8] Volens igitur perficere quod promisit, properavit ad locum derisorio, [& in ignem conjiciendū servat:] ubi captus homo pauperculus tenebatur, non veritus Dei vindictam qui vindicat innocentes; aperiensq; manu propria ostiolum dolii, & suo nomine proprio vocans, ut cito surgeret imperavit. Qui timore perterritus, quisnam esset interrogās, adesse B. Eutropium profitetur. Suscipiēs autē illum miles super spatulas suas pertransiensq; ad ignem, voluit eum in medio flammarum projicere sed non valuit, nec desuper propriis humeris amovere: tāta enim adhæsione junxerat eum cum milite Spiritus sancti gratia, quod sicut mons immobilis persistebat. Accedētes autē ex officio simul omnes famuli domus, non tamen sine admiratione permaxima, cœperūt violēter pertrahere. Sed Sancti servus, illis omnino deficientibus, [sceleris auctorem morbo affligit,] firmiter persistebat: quē enim Spiritus sanctus stabilierat, ille peccatorum manibus moveri nō poterat. Mox Deus ex alto percutiēs militem, tam gravi vulnere interius vulneravit, quod videbatur sibi, ut deberet per mediū dividi, aut certe finaliter expirare. Cūq; sensisset in corde plagam, quasi lanceæ passionem sibi cælitus inflictam, ex qua procedebat tanta vis ardorum, ut videretur omnino deficere; clamat exinde sicut parturiens, & rugit dolore tam gravissimo stimulatus, ut nihil esset sibi aliud [nisi] de remedio cogitandum.
[9] [sed ad templum suum venientem sanat.] Cognoscens autem, experientia doctus, non posse se nisi per merita S. Eutropii ab illo dolore sanitatem recipere, nec hominē deponere, sicut anxius festinabat, nisi eum una cum dolii ostiolo, ad basilicam, in honore ejus apud Xantonas fabricatam, propriis humeris deportasset, sibi servum suum liberum redditurus (distabat autē domus militis ab ecclesia per sexdecim leucas) fecit necessario, quod dixit; hominē cum ostiolo apportavit, oravit ibi suppliciter Sanctū Domini sibi misericorditer subvenire, ingeminat prece [oris] ac cordis, copiosum profundit fluviū lacrymarum. Mirabile certe! facta oratione, statim superna providente clementia, omnis quiescit dolor, refrigescit ardor, coram altari deponit hominem, & maligni cordis velamen explicat universis. Ostiolum vero dolii dependet in ecclesia, in memoriale perpetuum tāti miraculi, usque in hodiernum diem, & in exemplum; ut [innotescat] quantis laudibus sit Sanctus iste quantisque præconiis extollendus. Fit exinde miles Deo humilis & devotus; & S. Eutropio perpetua familiarite subjectus. Sic fortitudo S. Eutropii militem superbum humiliavit; subjectum captivum, qui se sibi subjecerat, a malo liberavit; militisq; proterviam mirando miraculo in mansuetudinem commutavit.
ANNOTATA.
a Vna circiter ab urbe leuca ad meridiem distat vicus, S. Eutropii dictus, de cujus ecclesia hic arbitramur esse sermonem; idque suadet multitudo Clericorum, ex urbe affluentium, tamquam ad vicinum locum, uti in ejusmodi festivitatibus moris est.
b Precinacum vulgo Preignac, versus confinia Pictavorum, prope Thoram situm: distat Taleburgo (ubi transeundus fuit fluvius) leucis Gallicis 6, & hinc ad S. Eutropium trium leucarum iter est.
c Inculismensis sive Engolismensis diœcesis proxima est Xantonensi ad orientem; in hac ad fluviolum Nedum, vulgo le Nay, est Blanziacum vulgo Blansac.
d Tallia, census, a Tailler accidere; quia de capitali summa acciditur, domino præstanda; unde & Accisia quibusdam dicitur; & gabella, quasi munusculum, a Gabe donum.
CAPUT II.
Varii captivi ex carceribus liberati.
[10] In regno Franciæ quidam Miles Deo devotus, ecclesiam S. Eutropii annis singulis personaliter visitabat, quoniam ad ipsum præcipuo devotionis ferebatur affectu; cum autem tempore cujusdam cruce-signationis a devotus Crucem assumpsisset, & fidei fervore succinctus ad transmarinas partes cum ceteris militibus transmeasset, pro cultu Dei ampliando & Christi improperium vindicando: accidit, ipso qui disponit omnia permittente, quod quadam die cum Christiani viriliter armis militaribus contra paganos infringerent, iste miles captus est ab eisdem & gravissimis vinculis aggravatus, in quadā turri civitatis Babyloniæ, & omni miseratione postposita est inclusus. Ipse autem fiduciam habens in Domino, [Militem Babylone captivum,] pro sua liberatione B. Eutropii patrocinio se commisit; nullamque prorsus mœstitiam prætendens in carcere, sed nocte dieq, multam fiduciam habens, & Deo & B. Eutropio laudes uberrimas spiritu lætitiæ decantabat. Cumque pagani per interpretes intellexissent ipsum divinis laudibus incessanter insistere; a fidei firmitate ejus immutare animum conati sunt homines malefici, & eum per excogitatum novum genus malitiæ a bono proposito revocare: & apprehensum tandem militem in quadam arca fortissima, [& æneæ arcæ inclusum,] cujus coopertura erat supertecta de ære fortissimo, incluserunt, & a fide fundatum supra petram Domini avellere non potuerunt.
[11] Intelligens vero miles Christi de arca a custodibus ab eo super hoc requisitis, tempus illud acceptabile, festum videlicet B. Eutropii jam instare; ingeminabat suspiria, crescebant ejus desideria, & devotus cum lacrymis ajebat: Tali tempore solebā festum advocati mei B. Eutropii celebrare solenniter, & ejus limina visitare, sed modo compellor in arca & in tenebris latitare. Mira celeritas pietatis! Finis sermonis, finis est liberationis: statim enim adfuit S. Eutropius, qui illum simul cum arca de manibus infidelium eripiens, in eadē nocte, vigilia scilicet solennitatis ejusdem, apud Xanctonas imperceptibiliter, in medio suȩ ecclesiæ, apertis sibi ultro ante firmatis foribus, [Saatonis in templo suo sistit liberū:] deportavit. Ubi observantes sacras excubias audiens circa mediam noctem per ecclesiam decantare, intra se gemens & dolens ait; Heu jā ululant pagani, sicut lupi fortissimi, a Christianis obtenta victoria, capta præda. Sed paulo post Gallicum intelligens, obstupefactus se aliquantulum erexit; & versus cælum oculos elevās, vidit tabulas de coopertorio arcæ confractas, & locū ad exeundum liberum adinvenit. Quare statim exurgens, tamen non sine pavore, de arca, respexit circa se, recognovit ecclesiam, non dubitans se per Sancti merita liberatū. Convocatis ad ultimum omnibus ad se, qui in ecclesia vigilabant, in vocem prorupit laudis & gaudii, omnesque in stuporem convertit ac jubilum, narrans eis quantā in se beati Martyris expertus fuerat clementiam & virtutem, Audiens vero Domnus b Prior, qui tunc erat, descendit festinato gressu cū suis monachis ad locum, & videntes omnes tam admirandum miraculum, stupefacti proni ceciderunt in terrā, sublimis ac omnipotentis Dei gloriosa extollentes magnalia, & virtuosa merita Sancti ejus. Crebrescente itaque fama tanti miraculi, accelerat populus omnis; & videntes in tam aperto prodigio Dei pietatem Sanctique virtutem, ad devotionem & reverentiam excitantur; & ita ad confirmationem hujus rei adhuc arca in eadem ecclesia suspensa, cum quadam forti catena remanet, peregrinis advenientibus intuenda.
[12] cAlio quoque tempore cum guerra esset maxima sive inimicitiæ capitales inter Dominum de Pontibus, & Dominum Gaufridum de Wanchonio Dominum videlicet de Thalaborg in Xanctonis; Dominus de Pontibus sensim veniens armato exercitu super terram dicti Gaufridi de Wanchonio, multos homines captos, numero scilicet quinquaginta, secum abducit. Timens autem de evasione eorum, misit quosdam de d Turidubus suis, & jussit ut de ecclesia S. Eutropii vi vel amore inde compedes ferreos fortissimos apportarēt. Allatis vero multis compedibus, Dominus ille omnes mandavit in arcto carcere includi, & in illis compedibus, ne possent effugere graviter vinculari. [milites ex carcere liberat] Verum cum non haberent aliud consilium nec juvamem, cœperunt unanimiter omnes B. Eutropium ad sui miserendum affectuosis precibus lacrymosisque gemitibus supplicare: & qui fidei puritate totaque cordis devotione adhæserant fidelissimo Christi servo Eutropio, adfuit ipse protinus miserorum adjutor, & viros in carcere positos misericorditer visitavit. Nam nocte illa, cum custos castri, ubi detinebantur captivi, solicite vigilaret; & ne abirent cum magna diligentia pro viribus observaret; ecce subito B. Eutropius in globo igneo eis vigilantibus apparuit, veniens de Xanctonis versus Pontes directe: qui descendens ad locum mœrorum locumque tenebrarum, miro splendore totum habitaculum carceris perlustravit. Et quoniam dicitur, Nisi Dominus custodierit civitatem, frustra vigilat qui custodit eam; frustra custos carceris circa eos vigilabat, quos Dominus eripere Sancti merito disponebat. [Ps. 126, 1] Ad illius enim ingressum in carcerem vincula de pedibus soluta sunt, catenæ de compedibus ceciderunt, [solutis vinculis & aperto ostio:] sponte aperta sunt ostia carceris, & iter eis ad exeundū libere est apertum. Sed cum adhuc visione vivifica perterriti exire nescirent vel non auderent, pius consolator Eutropius ipsos manibus apprehēsos foras leviter eduxit in plano, & eadem hora eademque nocte apud Xanctonas liberatos perduxit, suos compedes in manibus deferētes: ubi Deo & B. Eutropio gratias de tam largo beneficio concorditer exolverunt, & se sibi ex tunc humiliter subdiderunt. Crevit ex hoc Eutropii fama, virtus & gloria, excitatur fides populorum & devotio amplius inflammatur.
[13] Ceperat olim Comes Pictaviensis Vice-comitem de e Onnay, [duos obsides, oculis privandos] quem postmodum, filio pupillari ætate florente vice patris in obside suscepto, ad horam dimiserat. Vice-comes vero nec se nec filium liberare valens, multam indignationem Comitis incurrerat, in tantum, ut cara patris pignora, teneris non parcens membris, oculis truncari & excæcari statuisset. Vicecomes vero cum sua conjuge sub vulgari vestium textura clam Xantonas adiit, amictu dissimulato, facie exterminata minime cognoscendus. Illic sane filius suus captus servabatur in munitione civitatis, cum quodam puero sibi coævo compedibus eisdem constrictus, ita ut singulis pedibus concatenati ad invicem pueri arctius tenerentur. Quis referre posset vota & gemitus, quos utriusque parentes ante sepulcrum S. Eutropii pernoctantes, pro liberatione filii & sui absolutione lamentabiliter effundebant. Quod discrimen imminebat miserabile, paterna viscera usque ad emissionem spiritus concutiebant amari singultus & graves angustiæ. Dum autem sic orationi incumberent, [parentibus reddit.] dum se alterutrum conquerendo colliderent, genas unguibus, capillos manibus, pugnis pectora, fletibus ora, saxis genua, cubitis latera castigarent; adfuit Dei misericordia & S. Eutropii exorabilis potentia: nam repente pueri, sicut erant concatenati, compedibus ipsis affixi, parentum aspectibus asteterunt; quos illi subito contemplati, primo phantasma crediderunt; demum filium recognoscentes, S. Eutropio satisfacientes, alacres & cum gaudio redierunt.
[14] Non est silentio tradendum, quod olim Creator omniu dignatus est per meritum S. Eutropii facere miraculum, in civitate, quæ f Sancia Dei dicitur; in qua cum suis salmariis quinq; sunt mercatores capti, qui acceptis singuli magnis ferreis compedibus in suis cruribus & manu, in nimis fortem g arcam sunt retrusi. Inter cetera igitur sua incommoda, una die, non causa misericordiæ, sed potius crudelitatis; eo quod omnis potus sit eis negata facultas, salitis carnibus refecta sunt eorum corpora. [Quinque captivos, siti vexatos,] Cum itaque sitis anxietate essent vexati, S. Eutropii cœperunt magnis vocibus præconia postulare, quatenus subvenire illis divina & ineffabilis clementia Dei dignaretur. Cum vero præ sudore ac diuturna obsecratione valde lassati siluissent, senserunt ventum carissimum ac suavissimum penetrasse arcam, per mediumq; illorum transisse: quo refrigerati ac delectati, præ lassitudine somno sunt gravati, pariterq; omnes dormire cœperunt. Tum siquidem personam, ad instar Clerici vestibus albis induti, intrasse ad eos aspiciunt, & quasi eos a somno excitasse, & ut discederent, imperasse. Cui illico responderunt & dixerunt: Quomodo possumus hinc egredi? Bene, inquit, poteritis. Statim ipsi a somno expergefacti, colloquium de visione quam viderant inter se habere cœperunt. Interea funis, quo arca circumligata habebatur, [dissoluta qua claudebantur arca,] abscinditur; cujus abscissionis sonum ut audiunt captivi, a custodibus visitari se autumant. Deinde cœperunt ruere ligna desuper arcam, ubi fuerant posita onustandi gratia. Tunc aiunt inter se, Non sunt hic nocentes custodiæ, sed meritis B. Eutropii sunt visitationes Regis cælestis gloriæ.
[15] Itaq; intelligentes demum adesse auxilium sibi, O Sancte Eutropi, inquiunt, accedere digneris ad tuos famulos, & abrumpere a nobis laqueos ne moreris. Statim locus ubi arca insidebat intremuit, ac tota fabrica arcæ cum magno sonitu concutitur, & omnis junctura ejus dissipatur: cavillas h jam laxatas arcæ ad se dentibus captivi trahunt, & anterior pars ejus in terram dejicitur. Tunc scapulas apposuerunt coopertorio, atq; retrorsum retorto læti omnes exierunt de habitaculo. Cumque essent egressi, cœperunt esse stupefacti, [& compedibus fractis,] nescientes quid agere deberent, dum adhuc vincula circa se unusquisque illorum putaret habere. O sancte Eutropi, inquiunt, si placet tibi, nos ab his vinculis absolvere digneris. Post hanc vocem submissis ad pedes luminibus, nihil viderunt se habere e vinculis. Denique respexerunt in fundo arcæ, ac sua omnia exinde levaverunt vincula. Quare ea tenētes manibus, circumquaque cœperunt conspicere attentius, si in ullam partem posset aditus inveniri, quo exire quivissent intrepidi. Erat enim locus quo ipsi detinebantur captivi, quoddā appendicium extremæ partis domus i Præpositi; & idcirco nullum habebat exitum vel introitum nisi per medium domus Præpositi, ideo nesciebant quo fugæ auxilium expeterent.
[16] Tunc unus ex illis sociis ait, Pergam ad ostium domus, introspiciamq;, si forte habitatores defuerint. [inspectantibus custodibus egredi facit,] Qui cum infra ostium misso capite circumspiceret, omnes ad mensam vidit residētes, & sua terga contra illam partem tenentes qua per aliud ostium domus erant exituri. Qui reversus ad socios ait: Ego nempe, quia omnes comedunt, & transitum post dorsum eorum habiturus sum, egrediar. Et hoc dicto, complicans sub axilla vincula, cœpit egredi. Quo viso, socii sui secuti sunt eum. Illi vero, qui ad mensam residebant, ut sonitum pedum egredientium audierunt, faciem ad illos verterunt, & eos viderunt, & nihil tamen eis dixerunt. Deinde venerunt ad portam civitatis, quam quidem clausam ac janitorem secus illam sedentem invenerunt; aperientesque eam transierunt, nihil autem a janitore audierunt. Cumque transitum haberent per quemdam pontem, ante se multitudinem videntes hominum & mulierum, per aliam viam reflexerunt gressus suos, in qua habuerunt obviam multitudinem boum, qui gressus suos figunt, fugientibus dantes locum, & capita in aliam partem reflectunt. Ipsi vero ecclesiam B. Germani k ante se respiciunt taliter, quod alloquuntur monachum, quem ante januam reperiunt: Aperi nobis quantocius, quia dum sumus liberati meritis B. Eutropii, consequuntur nos inimici nostri. Qui confestim aperuit eis, & illi cum magna velocitate ingressi sunt.
[17] Postea cum advenisset Præpositus, [qui vincula sua Sanctonas adserūt,]ita locutus est eis: Cum hoc non sit dubium, quin divinum vobiscum sit comitatum auxilium; tamen vobis non concedam abscessum, nisi mihi reddideritis vincula, quibus circumligati fuerant vestra crura. Tunc aiunt illi capti, etiamsi tota hebdomada contigerit nobis manere absque cibariis, non reddemus tibi vincula; sed illi portabimus, qui nos ab ipsis misericorditer liberavit; fitque omnis populi proclamatio contra Præpositum, eo quod nullam vim inferre præsumat hominibus, qui liberati essent divinis auxiliis. Tandem aperta ratione superatus, fiduciam firmam concedit captivis, suscipiuntur a civibus, reficiunturque largis dapibus. In crastinum vero occultis tramitibus, licet cunctis aspicientibus, catenas in suis humeris deferentes, egressi sunt ab eorum finibus, tendentes in suis suorumque patrociniis reparare se cibis & vestibus. De hinc venerunt ad B. Eutropii limina, in cujus altari sua offerunt vincula: post redeunt in suam patriam, mira ac preclara miracula divulgantes.
ANNOTATA.
a Hinc intellige seculo circiter 12 hæc acta esse, vel etiam serius.
b Priorem hunc Ordinis Cluniacensis fuisse colligitur infra ex num. 22, quæ alia temporis nota est: & in Bulla Paschalis 2 ad Pontium Abbatem Cluniacensem an. 1109, inter Prioratus Cluniaco subjectos numeratur S. Eutropius.
c Pontes urbs, duplo longius ex una parte Xātonibus distās, quam Thaleburgum ex altera; a subliciis pontibus (quibus insternitur Singona fluvius, plures ante urbem insulas faciens) nomen accepit teste Massono.
d Ita scriptum erat, sed suspecta mihi scriptio est: sagacior alius explicet vel corrigat: ego carcerum præfectos intelligo.
e Suspicor esse oppidum quod in tabulis Pictaviæ Aunay scribitur, inter Pictavos & Santonas, & his quam illis duplo vicinius.
f Hic rursus Oedipo opus foret, cum hujus nominis civitatem nullam tota Gallia reperiam.
g Arcam hanc fuisse ligneam, funibus circumstrictam, & desuper lignis oneratam, mox apparebit: & crudele illud custodiæ genus eo tempore usitatum fuisse, jā satis liquet ex dictis.
h Cavilla, clavus ligneus, Francis Cheville.
i Præpositus, usitata etiam hodie Gallis phrasi, rei capitalis Præfectum notat.
k Fuit hæc aliqua suburbana ecclesia, ad quam prægressos mox assecutus Præpositus est.
CAPUT III.
Profanantes festum ejus puniuntur, energumeni liberantur.
[18] Vir quidam de castellania de Blanzach, Engolismensis Diœcesis, ignorans S. Eutropii virtutem, egressus foras in agrum cum suis bobus in die festi sui, ut terram excoleret, cum se præparasset ad opus, quidam Miles iter faciens per locum illum, devotus S. Eutropio, [Festum suum prosanans cæcitate percutitur] eum corripens dixit ei: Dimitte homo, dimitte opus tuum inceptū, cum operari non licet; hodie est festum B. Eutropii, quod digne debet ab omnibus memoriæ commendari, & solenniter cum reverentia celebrari. Verum cum nec timore Dei, nec reverentia Sancti, nec admonitione devoti Militis, perversi hominis temeritas refrænaretur, sed pertinaciter operi insisteret inchoato; verbo contumelioso respondens, ait: Ego terram meam arabo, Eutropius autem se de suis monachis intermittat. Nec mora vix de ore verbo pernicioso egresso, addidit Deus ad gloriam Sancti sui miraculum & flagellum. Mox enim ut aratrum cum una manu apprehendit, & cum altera virgam, in qua erat ferreum instrumentum defixum in capite, levaret ad opus; sic virtute mirifica utraque manus suo instrumento cohæsit, ut ad ventris dimissionem digitos [non] valeret aliquatenus relaxare: ipsum etiam interius & exterius tanta percussit cæcitate, quod quidquid operabatur contra eum divina potentia, penitus ignoraret. Nam boves illico faciem verterunt ad iter, & ipsum ad Sancti ecclesiam multis videntibus, & de tanto prodigio admirantibus, ipso ignorāte quod ageret, adduxerunt. Ubi lumine quod amiserat cælitus accepto, compunctus corde, ante sepulcrum sancti Martyris dedit lacrymas, & pœnituit de commisso, seq; Deo & B. Eutropio humiliter devovit; [& sanatur:] promittēs ut quamdiu viveret suum festum coleret, & in signum servitutis, ejus sepulcrum annis singulis personaliter visitaret. Mirabile dictu! Statim voto emisso, & promisso devotæ subjectionis dato, sic homo infelix pristinæ restitutus est libertati, quod per seipsum instrumenta deposuit: cunctis qui aderāt Deum laudantibus, Sanctiq; virtutem, qui tam mirabiliter percutit & sanat, vulnerat & medetur. Instrumenta vero usque hodie in ecclesia dependent, in recordationē tanti miraculi, & ut populorum devotio ad festi recordationem amplius augmentetur.
[19] In castro de Tallaborgh prope Xantonas accidit, quod quidam devotus, [alius ei devotus] qui B. Eutropio devote & humiliter serviebat, & singulis annis ejus tumulū devotius visitabat, quadam die, completa peregrinatione sua, rediens ad domum propriam, invitavit totam viciniam, ut amplius faceret S. Eutropium honorari & ad consimile alios incitari. Sed hostis antiquus, qui semper circuit quærēs quem devoret, voluit ipsum a bono jā incepto penitus revocare. Nā uxor ejus propria, plena dolo, fraude & malitia, quȩ fidē thori minime conservabat, & cuidā lenoni amore illicito adhærebat; voluit eū occidere cum securi. Sed noluit Deus permittere tantum malum; innovat Deus signa, immutat mirabilia, & honorificat Sanctum suum. Non potuit mulier levatas manus cum securi deponere, [obrigescente uxoris perfidæ manu] non potest meritrix virum occidere, non potest Dalila comam Sampsonis præscindere, non potest ancilla Petrum decipere, non potest alienigena pervertere Salomonem. Adfuit præsidio S. Eutropius, adfuit præsidio pater pius, quem toto cordis desiderio diligebat; peregrinum suum, positum in periculo, facit tutum; nec est pro lenocinio homicidiū subsecutum. Stat mulier cum instrumento manibus elevatis, fatetur quod, facere voluerat, ad spectaculum prolibus adunatis. Sed tantum facinus ilico veniam non meretur: oportuit enim, quod vir suus eam ad ecclesiam Sancti duceret, ut fide ac devotione, quam habebat ad ipsum præcipuam, uxori suæ sibi contrariæ valeret veniam obtinere. [liberatur a nece,] Factum est enim quod mulier cum viro suo vacans orationibus per triduum vigilavit: & post, confesso in præsentia omnium suo facinore, meritis B. Eutropii & devotione sui peregrini, manus elevatas laxavit, [& ipsam a pœna solvit.] securim deposuit coram altari; sicque in statu pristino restituta, similiter cum viro incolumis ad propria remeavit. Posita fuit securis in eadem ecclesia, inter multa genera instrumentorum, in conspectu peregrinorum venientium; ut cognoscant cuncti, quanta potest apud Deum S. Eutropius suis precibus obtinere.
[20] Alio quoque tempore, solennitate S. Eutropii, quidam carpentarius, [alius violate festo intismescens,]dum se præpararet ad ungendum sottulares suos; quidam alius, majorem habēs devotionem ad Sanctum, dixit ei: Hodie festum est B. Eutropii, istud facere vobis non licet. Ille vero indignanti animo piam monitionem non suscipiens, reflexo oculo illum respexit; acsi Sancti haberet potentiam in contemptum; & cessare noluit; sed opus quod inceperat, terminavit. Cum vero se vellet de illis sottularibus calceare, factum est divino judicio ad Sancti gloriam, quod statim incepit homo pertinax ingrossari; & post paululum in tantum est ingrossatus, quod nisi cum magna difficultate se poterat aliquantulum inclinare, nec cum manu pedes attingere. Igitur pœna edocente Sancti recognoscens virtutem & merita, contritus mente & condolens de peccato, [ad sepulchrū sanatur.] ad ejus sepulcrum est flebiliter deportatus. Dum autem homo ita despectibilis ibi perseveraret in affectuosa & humili prece, membra cœperunt attenuari; & celerrime obtinuit, quod fideliter postulavit. Sequenti namque die sanitatem integram obtinens, domum propriis pedibus est reversus, qui per alios fuerat apportatus. Multi etiam alii, dum B. Eutropii festum contemnunt celebrare, mirabiliter sunt puniti: sed postmodum peracta pœnitentia mirabilius sunt meritis ipsius liberati.
[21] Alius homo de Episcopatu de a Nantes tantum erat turgidus infirmitate hydropis, quod nullo modo videre poterat crura sua. Positus itaq, [item hydropici, vir] in angustia vehemēti & auxilio desperatus humano (expenderat enim in medicos multam pecuniam sanitatis amore, sed nullo potuit medicinali suffragio adjuvari) tandem ad S. Eutropii patrocinium devoto affectu & prece humili se convertit. Quadam enim die circa festum Pentecostes votum vovēs se fecit ad sepulcrum sancti Martyris apportari: ubi S. Eutropius multis precibus exoratus est, & sibi perfecte diu desideratā contulit sanitatē Alia mulier de vico b S. Joannis de Angely Xantonēsis diœcesis tantum erat inflata, [& mulier] quod vix progredi poterat: quæ se fecit ante S. Eutropium portari tari per aquā in quadā navicula usq; ad portum apud Xantones: & de portu usque ad ecclesiam, suorum fuit manibus deportata: quæ perducta in eadem ecclesia ante sepulcrum Martyris, novem diebus vigiliis & obsecrationibus interventu S. Eutropii meruit salubriter liberari.
[22] [energumena liberatur, ] Iterum commendemus memoriæ miraculum, quod amplius narrantium actione commendatur. De territorio Burdegalensi, a parentibus quædam insana mulier ad Sancti sepulcrum tracta, non statim incolumitate sibi reddita, dimissa est a suis, sicut res vilis, despectabilis & abjecta. Quæ multo tempore importuna omnibus oratoribus, sub divo pernoctans, frequenter a pueris imperebatur luto & lapide; habebat autem aliquodlucidū intervallum, in quo a Sancto remedium postulabat. Contigit autem S. Hugonem c Cluniaci Abbatem monasterium S. Eutropii visitare, sicut proprium Ordinis Cluniaci insigne cœnobium. Suscipitur autem vir Apostolicus a Fratribus vestibus ecclesiasticis indutis processionaliter, ut decebat. Illic furibunda mulier, gressu concito accurrens, aspectui sancti viri se exposuit, oculis turbida, facie turbulenta, stridens dentibus, lingua protracta, capillis hirsuta, maligno spiritu agitata. Vir autem sanctus, dum mulierem illam horribilem vidit, in se aliquantulum stupefactus, se primo signo Crucis muniens, post insanam mulierem, oratione prævia, aqua benedicta circumsignans, solus ad sepulcrum Martyris vadit, ipsum pro infelici muliere cum lacrymis oraturus. Mirum certe! cum vir Dei orationi insisteret, infelix mulier terræ prostrata, cum multo sanguine reptile quoddam, œstro consimile, vivum & repens evomuit, meritisque B. Eutropii & intercessione sancti Abbatis perfectæ se sensit redditam sanitati: rediitque postmodum comitata suis ad propria, admirationem faciens omnibus, qui eam insanire prius viderant, modo videntes esse [quasi] de mortuis revocatam. Sanctus postmodum Hugo œstrum sibi jussit afferri in quadam tabula, ostendens illud formam esse dæmonis, qui vile spectaculum omnibus in memoriam tanti facti demonstravit.
[23] [item alia:] Altera quedam mnlier, Vixendis nomine, de civitate d Agenno, divina permittente justitia, male a dæmonio vexabatur: nunc enim in ignem sese desperate projiciens, nunc collidens in terram, nunc mordens se, caput suum laniabat miserrime & sanguine cruentabat: singulis autem diebus ipsam prædicta vexamina tantum vexabant, quod vix plures ei obsistere poterant, quin propria extraheret vestimenta. Ducitur autem a parentibus ad Sancti ecclesiam mulier infelix, ut per digna ejus merita eam dignaretur Dominus a dæmonio liberare. Mirabile auditu! Cum ante fores ecclesiæ ligatam tenerent, (non enim permittebat Sanctus Dei, diabolum, pacis inimicum, intra ecclesiam recipi) ecce pius pie miserorum miserator, huic mulieri miseræ, miserabiliter laboranti, illico advenit: ad cujus mirificam præsentiam ille malignus spiritus, mulierem obsidens, indignabundus discessit; mente scilicet & corpore mulierem, prius obsessam, liberam derelinquens. Mox ingressa mulier ecclesiam, cum multa secularium admiratione, qui tunc aderant, ad sepulcrum Martyris festinanter accurrit, ut gratias illi devote exolveret, cujus virtute mirabili & pietate amabili se noverat mirabiliter liberatam.
[24] [maniacus sanatur;] Romanus S. Eutropii refert de seipso, se mente captum fuisse, & rationabili intellectu destitutum, a suis parentibus magis attractum, quam ductum ad sancti Martyris suffragium postulandum: qui gravius urtica penuriæ puncti, quam sui ægri miseria compuncti, victu deficiente, in alia patria dimisso quem adduxerant insano, ad propria suus reversi. Æger vero impos animi, puerorum multis succumbens injuriis, irrisione & colap his durius quam ipsa fuit amentia, est affectus. Post paucos vero dies, miseratione Sancti Martyris, Romanus ille sensu recuperato & intellectu, factus immemor beneficii, ad suos redire parentes attentius anhelabat. Quapropter voluntati propriæ satisfaciens, templo Martyris dimisso, usque ad castra (ad Pontem vocant) veniens, a pueris interceptus est & cognitus, quia apud Xanctonas ei stulto illudere solebant. Nec mora sublato clamore, luto & cœnulentis platearum purgamentis, stolidiorem hominem insectantes, omni superjecta spurcitia deformem hominem vix deserunt. Deturpatus denique miser homo, totus extra se factus, amentiam iterum incurrit; reversus tamen parumper ad cor, ad S. Eutropium iterum rediit, misericordiam denuo posciturus, quam superbus perdiderat & ingratus. Affuit Sanctus revertenti, nec contempsit alienigenam, sed suum fecit indigenam, sanitati integerrimæ restitutum. Romanus siquidem ab illo tempore Sancti sepulcrum non deserens, altaris custos constitutus scopis mundat, verrit pavimentum, & medico suo S. Eutropio devotum exhibet famulatum; pertimescens, ne si forte recederet, sibi deterius eveniret; propter ingratitudinem enim pejora infliguntur.
[25] Cum in Burgo S. Eutropii de Xanctonis habitaret quidam citharista, Benedictus nomine, [Citharœdus, S. Eutropis templum profanans,] non opere, victum suum cum cithara modulatis vocibus a transeuntibus quæritabat: sed quia prædictus citharista non Deo sed denario decantabat, quamplurimum attulit amaritatis Martyri Eutropio modulatio citharistæ, sicut statim certis indiciis est ostensum. Nam miser homo, dum citharam percutiendo per ecclesiam discurreret, genitali infirmitate percussus, in conspectu omnium horribiliter cecidit, veluti deberet finaliter expirare. Parva vero morula interjecta, [morbo] joculator ille ad se rediens, compunctus & pœnitens, voce lacrymabili culpam recognovit, votum faciens Deo & Sancto, se illa arte numquā aliquid de cetero lucraturum. Denique vero voto emisso, meritis Sancti & devotis intercedentium precibus, restitutus est pristinæ sanitati. Verum Sancti oblitus beneficium, ad simile rediit, sicut canis ad vomitum, peregrinorum vigilias subsecutus, ipsosque ad vanitates magis quam ad devotionem excitabat, citharam melodiis, ut erat solitus, adaptando. Sed quoniam Deus non solum sit ipse largitor misericordiæ, sed etiam malorum potentissimus vindicator; factum est, quod dum miser homo citharizando per ecclesiam inter vigilantes saltaret, cœpit omnibus videntibus terræ collisus se per pavimentum volutare, ore frendens & dentibus membra corporis discerpens, ac si maligno spiritu vexaretur. Quid plura? chordæ citharæ rumpuntur, & ipsa cithara validiori impetu usque ad summitatem interiorem ecclesiæ evolans minutatim confringitur; omnes reddens viso miraculo attonitos & stupefactos. Quid immorer multis? Iusto enim judicio fuerunt novissima illius pejora prioribus, [ac deinde morte punitur.] propter ingratitudinis vitium: nam infelix homo, qui plausu temerario ad ecclesiam per se venerat, per alios fuit ad domum suam dolore anxio reportatus; in crastinum autem mortuus est sceleratus, inferni mancipium & filius tenebrarum.
[26] Alia quoque mulier, de vico qui vocatur e Loserac prope Xantonas, quadam perturbatione pavoris tantam incurrit amentiam, [sanantur, maniacus] quod penitus amiserat rationem, intellectum & sensum; & totum ejus corpus ita effectum fuerat inquietum, quod vix aut minime a pluribus teneri poterat, sed inter manus detinere volentium horribiliter se frangebat. Denique duo filii, quos habebat, non sperantes apud hominem invenire remedium sanitatis, ad S. Eutropii merita præcordialiter se convertunt. O Sancte Eutropi, Martyr Dei sanctissime! o lucerna totius populi, refugium & juvamen! tibi matrem offerimus, tibi commissam f devotamus, & a te sanitatē ejus tota devotione deposcimus. Festinato igitur matrem ligatam funibus ad ecclesiam ejus deferunt, & ante altare matrem missam deponunt, ubi novem diebus & totidem noctibus tenuerunt. Die autem altera, munere perfectæ liberationis accepto, cum rationis industria & vivacitate sensuum, domum rediit, gaudens & exiliens & laudans Deum, ac si nullo tempore malum aliquod persensisset.
[27] [& alius simili malo laborans] Tempore æstivo quidam nauta de Britannia, civitate quæ dicitur g Campercorrenti, venit nagivio cum pluribus sociis apud h S. Severianum; ibique in lecto ægritudinis per dies plurimos decubans, demum morbo gravissimo afflictus ac prolixitate illius languoris detentus, in furiam est conversus. Socii autem illius, pietate sociali pro ipso Deo votum facientes & S. Eutropio, apud Xantonas ad ejus tumulum vinctum manibus & pedibus, cum magna cordis mœstitia adduxerunt: & ita ibi ligatus & detentus per novem dies, sociis suis pro ipso obnixe voce gemebunda ad Sanctum proclamantibus, pernoctavit: nullum tamen tunc obtinuit remedium sospitatis. Expletis vero novem diebus, homines illi, nihil amplius boni de salute socii sui sperantes, reversi sunt cum infirmo ad S. Severianum, ipsum ægrotantem ad partes suas reducere proponentes. Tamen cum ad merita B. Eutropii devoverunt eum, iterum adduxerunt. Cum autem ad ecclesiam beati Martyris ipsum perducerent, in compedibus & manicis ferreis illico posuerunt; ibi enim tam fortiter corpus suum agitabat, quod catenas totaliter disrupit & vestes proprias dilaceravit. Posito autem ipso in catenis ferreis per aliquod spatium temporis, exinde exivit & eas pariter confregit, & per vias & campos fugam arripuit, & vestem suam exuit, nudusque huc & illuc discurrit. Sacrista vero ecclesiæ, videns quod fugam arripuerat, statim fuit eum prosecutus, ipsumque per campos & villas investigavit. Invento autem ipso, ad ecclesiam sanctissimi B. Eutropii propria voluntate ac spontaneus revenit; rogans eum & supplicans cum gemitibus & suspiriis, quatenus in compedibus & manicis ferreis strictius iterum poneretur. Completis autem novem diebus noctibusque & amplius, sanctissimus Martyr Christi eum in pristinum sensum & naturalem intellectum divina gratia sibi restituit, sanus & incolumis cum amicis, gratias agens Deo & beatissimo Eutropio, ad propria cum gaudio remeavit.
ANNOTATA.
a Nannetensis Episcopatus in Britannia Armorica est.
b S. Joannis de Angeliaco abest Sanctonis 7 vel 8 leucis ad septentrionem,
c S. Hugonis Cluniacensis Vitam dedimus & illustravimus die præcedenti.
d Agennum, Aquitaniæ civitas, ad Matronam flumen.
e Hujus vici nomen deest in tabula Topographica Xantonensi: sicut & quædam alia infrascripta.
f A Devotare ducitur Devotatio, apud S. Augustinum; & Devotamentum, apud Tertullianum: sed utrumque in sequiorem sensum pro execratione sumitur.
g Corisopitum, vulgo Kempercorrentin, in extremo Britanniæ Armoricæ cornu.
h Forte scribendum, S. Savinianum, hujus enim nominis vicus, a portu cognomen habens, notatur infra Thaleburgum, & adverso Carentono subiri potest navibus.
CAPUT IV.
Alia S. Eutropii beneficia.
[28] [contracta sanatur:] Refert Willelmus Bernardi, quod mulier quædam Stephana, manibus contracta, brachiis & cruribus debilitata, per decem & septem annos in domo eleemosynaria illius monasterii languens decubabat; quodq; quodā naturali candore membrorū enormitatē obduxerat, ad compassionē sui visitatores suos invitabat, ipso intuitu simplici & venusto provocans quoslibet e populo ad suæ obsequium servitutis. Cum vero tanto tempore, jam sine spe redintegrandæ salutis, lectum nisi aliorum manibus ingredi non valeret; quadam nocte, cum solennia sancto celebrarentur Eutropio, multa cum peregrinorū confluentia & Clericorum multitudine copiosa; ante ipsos nocturnales hymnos, S. Eutropius, collegis duobus assumptis, S. Martiale videlicet & S. Leonardo a Abbate, mulieri adstitit in ecclesia ægrotanti, quam mirabili claritate illustrans signoque Crucis ambiens, ut surgeret imperavit. Illa vero debilitatem manuum & pedum demonstrans voce querula muliebriter, impossibilitatem imperatæ obedientiæ asserebat. Mox contractam pastorali baculo, quem manu gestabat, tangens, sanam reddidit, & suorum sociorum nomina indidit. Femina autem, nervorum vigore relaxato, membra pedetentim extendens; surgens incolumis, manus ad tactum indociles porrexit, pedes, ad gressum prius inutiles, adaptavit: adstantes vero, audientes membrorum crepitantium sonum, non solum admiratione replentur sed & gaudio, videntes eam erectam stare, quam primo in stratu gestatorio frequenter adductam suis eleemosynis per decem & septem annos aluerant, & modo videbant perfectæ redditam sanitati.
[29] Quidam e Francia, multum b personatus, captus oculorum cæcitate nativa, suorum obsequio servorum, causa orationis, iter ad S. Jacobum arripuerat; qui per Xanctonas transiens, tramite inflexo, ad Sancti Eutropii sepulcrum vota plurima obtulit; & munera pluriora emendo, paulo post itinere peracto, reditum per Vasconiam faciens, suorum servorum insidias perpessus est, quas subnecto. [Cæco a suis spoliato ac deserto] Instigante enim diabolo, cupiditate pecuniæ quam in sumptus itinerum portabat, servi illi, omni malitia pleni, cæcum Dominum, quem ad secreta naturæ divertentem extra viam stratam fallaciter eduxerant, ibi hominem, lumine oculorum privatum, denariis, equitaturis & rebus omnibus privantes, solum in solitudine dimiserunt. Ille vero quasi truncus inutilis jacens, se sentiens destitutum; altius voce querula opem prout poterat exposcebat. Audientes autem clamorem peregrini, ad ipsum perterriti diverterunt. Cum vero ipsum invenissent, intelligentes suum miserum eventum, moti pietate, cum lacrymis & dolore adducunt in via publica, ubi aliquod subsidium pro alimonia exhibentes, in quodam tugurio dimiserunt. Ille autem, ut erat destitutus humano subsidio, dolorosis vocibus lacrymosisq; gemitibus Sancti patrocinium flagitabat, Denique cum specialem ductorem non haberet, manuum auxilio venit cæcutiens ad Sancti ecclesiam, narrans suum omnibus infortunium cum mœrore.
[30] Cognoscentes autem Fratres hominem, quem ante viderant, de divite factum pauperem, miserti, & sicut proprium est monachorum promptum sibi beneficium obtulerunt. Cum vero per plures dies inter monachos fuisset, recedendi ab eis licentiam cum multis gratiarum actionibus requisivit; qui sibi liberaliter equum & famulum pecuniamque in via tribuunt abundanter. Cumque omnia parata essent sibi necessaria, essetque in promptu recedendi; ductus divino flamine, ad Sancti sepulcrum accessit: ubi se ad terram prosternens, manibus ad modum crucis expansis, cum lacrymis orans, Sancti merita proclamabat. Non defuit ille indefessus miserorum adjutor precibus supplicantis: nam subito supinus ante altaris crepidinem repente ruens, [visus restituitur:] de folliculis, ubi oculi sedem habent, sanguinem emisit; qui palpebras, faciem & pavimentum cruentavit, & oculos aridos mirabili virtute in locum suum pristinumque vigorem restituit. Extollitur exinde clamor ad æthera, vici resonant & compita, populi concursu, iuvenum plausu, campanarum pulsu, civitas & ecclesia resonat, omnesque pariter ad Christi amorem & Sancti reverentiam ferventius inflammantur.
[31] Quoniam dicitur, quod bonus pastor animam suam ponit pro ovibus suis, [Ioa, 11, 11] quidam homo de Copinaco se & sua animalia, quæ habebat, B. Eutropio tamquam bono pastori fiducialiter commendavit; credens ea per ipsius virtutem posse a luporum morsibus custodiri. Aliter autem accidit quam sperabat: nam quadam die, Deo permittente ad honorē Sancti & gloriam cum pueri domus gregem porcorum per agrum absque pastore permitterent oberrantem; ecce lupi rapacitas furtivos ad prædam concitans gressus, unum de grege, quem homo inter ceteros Sancto devoverat, dentatis faucibus repente sustollens, latratum canum clamoremque pastorum minime veritus, cum eo fugit ad silvam. Redierunt pueri ad hospitium, referunt damnum, mirantur omnes, qui aderant, quomodo prævalere potuerit lupus porco, Martyri devotato: de qua redum inter se contendunt, & ut lupum quærant intendunt famuli, [optantes columbas S. Eutropio offerre, illas prodigiose nanciscuntur,] habentes plus de simplicitate puerili quam discretione; [vident volantes gregatim columbos; & Putatisne, inquit eorum unus] isti columbi, remigio alarum demisso, humiliati se Martyris exponent manibus? Utinam speciosas aves & angelicas Beato possemus portare Eutropio, Angelorum collegæ amabili, & hujus patriæ venerabili tutatori. In hæc verba duo de columbis, nive candidiores, gallinis domesticiores, super humeros imprecantis mansuetius insederunt: attoniti autem iuvenes & miraculo exhilarati, quod inceperant iter alacrius emensi, juvenem columborum bajulum usque ad ecclesiam S. Eutropii alacriter subsequuntur.
[32] Erat enim tum temporis Sancti venerabile corpus ante altare in quodam tumulo positum, quod postea sicut hodie patet cum cistella plumbea, velut antiquitus reconditum habebatur, honore condigno consignatum fuit in mausolæum & competentius collocatum. Cum itaque prædicti juvenes, cum illo primo, qui avibus erat insignitus, appropinquarent ad tumulum: columbæ ultro blando volatu super thecam sancti Martyris resederunt. Mirantur non modicum circumstantes, & aves quasi cælitus missas dimiserunt in templo, eas tangere formidantes: columbæ vero circa corpus sedulitate familiari excubantes, [quæ ad sepulchrum ejus manent:] ipsæ non modico naturali deposito pavore, victum juxta Sancti pignora perceperunt, sicut a pluribus, qui viderunt, fuit sufficientissime approbatum; nec a loco sancto defuerunt, sui spectaculum pro obsequio exhibentes, usque quo corpus venerabile fuit inferius cum canticis & laudibus & miraculorum claritate repositum.
[33] Nobilis quidam c senilis, cum regionariis suis S. Jacobum adiit; in reditu vero ad monasterium S. Eutropii veniens, quem inter Sanctos Dei & amicos suum elegerat Patronum votis & orationibus & multis donariis se devovit. Alio autem tempore, ardore caritatis accensus, signo sanctæ Crucis se muniens, Hierosolymam petiit, ibi contra paganos pugnaturus, pro fide Trinitatis per effusionem sui sanguinis amplianda. [hærente in visceribus ferro incurabiliter saucius,] Cum itaque quadam die per quamdam incederet viam prope civitatem Hierosolymitanam, in qua pro inferenda morte militibus Crucifixi lupinæ insidiæ latitabant; quidam ex insidiis surgens ipsum cum sagitta sua tam letaliter vulneravit, ut nulla prorsus superesset spes recuperandæ sanitatis: remansit enim sagitta in visceribus, quæ sibi dolorem vehementissimum infligebat. Cum igitur judicio medicorum omnium, scilicet quos ibi terrarum invenerat, ipsi tam graviter vulnerato impossibilis esset curatio; pro eo quod sagitta in interioribus inclusa minime poterat reperiri; ad domum rediens, gravius ultra vires ferrum, quod portabat, vix sustinens, jam per quatuor annos visceribus putrefactis, audita virtute sancti Eutropii, habitaque cum diligenti indagatione de suis miraculis veritate, ad ejus patrocinium, quanto poterat affectu quantoque desiderio, fidentissime se convertit; & salutem, quam nusquam reperire poterat, ab eo suppliciter imploravit.
[34] [id sibi ad sepulcrum extrahi sentit.] Veniens demum ad Sancti sepulcrum, dum ibi assiduis pernoctationibus lacrymosisque precibus homo tam miserabiliter afflictus insisteret; ecce medicus salutis, Eutropius videlicet, quasi statim sagittam obfuscatam tanti temporis rubigine ejecit mirabili virtute de corpore vulnerato, manuumque suarum suavi contactu expulsa omni viscerum putredine, restituta carne, solidatoque vulnere, contra spem humani consilii ægrotantem integræ restituit pristinæ sanitati. Sentiens autem se ita perfecte sanatum, in vocem divinæ laudis & B. Eutropii prorumpens, Dei misericordiam & Sancti virtutem, tamque insigne miraculum ad honorem sancti Martyris explicat universis: qui videntes in tam aperto prodigio B. Eutropii potentiam, admiratione simul & gaudio replebantur, ipsumque laudum præconiis extollebant. Fecit autem fieri nobilis iste sagittam argenteam, quam cum ferrea, quam diu portaverat inclusam in corpore, ante altare sancti Martyris suspendit, ad spectaculum populi, ut tam nobile miraculum omnes ad Sancti amorem & reverentiam incitaret.
[35] [militi creptus equus redditur:] Gregorius homo de Barbejaco, miles de novo factus, non tamen de militari genere procreatus, cum accinctus fuisset militari apparatu, equum sortitus est bonum & habilem ad militiæ officium exequendum; confidebat enim cum ipso se esse in non usitato officio aptiorem, & contra suos adversarios fortiorem. Quapropter ad S. Eutropium veniens, nobilem nobilium protectorem, suum devovit equum; pro eo pretium obtulit, & in sua custodia fidentissime commendavit. Contigit autem non multum post, quod in hostium manibus cecidit, suumque equum perdidit tenerrime dilectum. Rediens vero pedes domum anxius, præ dolore noctem ducebat insomnem, spe deposita ulterius militandi; lamentabaturque frequenter pro equo perdito, quia præ nimia paupertate unde haberet alium, non habebat. Sed cum [quidam] e notis suis deridentibus dicerent ei, non sentientes Sancti virtutem; Putasne S. Eutropius, quem clamitare non cessas, cum distet a te decem leucis, equum perditum tibi restituat? Ille vero multo magis confisus de Sancti curiali virtute, intra se clamabat: S. Eutropi, redde mihi equum perditum, quem tibi tota devotione devovi: redde mihi thesaurū meū, cum me videas depositum a gradu penitus militari. Cum hæc & similia Sancto Dei proponeret, ecce equus repente venit ad domum novi militis sicut amiserat, acsi manu Dei duceretur. Gaudet non modicum miles pauperculus viso equo, solvit Deo & B. Eutropio gratiarum uberrimas actiones.
[34] Hæc sane miracula, solenniter, ut dictum est, approbata, quæ latiori tractatu d conscripta, modisque diversis tradita, in multis voluminibus reperi; in quadam summa & breviter annotavi. [Epilogus de miraculorū ceterorum multitudine.] Nam, ut in principio posui, si vellem omnia sigillatim construere miracula, quæ per ipsum & modernis temporibus operari dignatus est, & adhuc operari non cessat ille dux supremus, pro cujus amore Martyr gloriosissimus Eutropius subire mortem non timuit, vires non suppeterent nec tempus sufficeret cuncta per ordinem explicare. Sicut enim Sanctus iste præclarus, dum viveret, in miraculis exstiterat; sic a die migrationis animæ a corpore, usque ad præsentem diem, præclaris miraculorum insigniis coruscat, per diversas mundi partes, divina sibi potentia largiente. Nam captivi mirifice liberantur fractis compedibus, contracti reperiuntur erecti, paralytici consolidantur, dæmones ab obsessis, suscepto obedientiæ sancto mandato, ab ipso Martyre effugantur: cæci, surdi, muti, hydropici, naufragi, omnes ipsius meritis accipiunt remedia salutis; omnibusque morbis & periculis in necessitate positis, Sancti patrocinium devote poscentibus, misericorditer subvenitur. Ad te ergo, o bone Jesu, cunctorum principium, animarum refugium, sermonem humiliter convertimus; ut per istius Sancti digna merita, tibi sponso animarū fideliū, lampadibus intus igne divini amoris accensis, tecum intraturi ad supernas nuptias occurramus; ubi hymnos cælicos cum S. Eutropio, quit tecum immortalis impassibilisque permanens vivit, & cum Beatorum Spirituū choris, perenniter in supernæ majestatis præsentia decantemus: quod nobis de tuæ bonitatis largitione concedere digneris, qui cum Deo Patre & Spiritu sancto vivis & regnas, per infinita secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Vix dubito quin hic sit ille, miraculis & captivorum liberatione celeberrimus, Leonardus, qui 6 Novembris colitur, & decimo a Lemovicibus milliario juxta ecclesiam a se conditam vixit, non tam Abbas quam Eremita dicendus, sanctoque Martiali Lemovicensium Episcopo devotißimus.
b Multum personatus, sive, ut Franci loquuntur, un grand personage.
c Senilis, id est, grandævus, quomodo Francice dicitur Veillard, senex. Nisi forte conjectet aliquis legendum esse de Senlis id est Silvanectensis: certe non admodum senex fuisse debuit, cui vires & ad peregrinandum & ad bellandum suppetebant.
d Hunc tractatum seu latiora volumina, si quis uspiam repererit, rem Sancto nobisque gratißimam faciet ipsa describendo & transmittendo, ut publici juris fiat thesaurus, hactenus absconditus eoque inutilis.
DE SANCTIS MARTYRIBVS ALEXANDRINIS.
DOROTHEO PRESBYTERO, RODOCIANO DIACONO, VIATORE, TERENTIO, MARTINO,
MAIORICA, VICTORE, CLAVDIO, SILVANO, CLEMENTE AL. ORIMENTO, HONORATO,
ITEM VICTORE, REDVCTO, ITEM HONORATO, THELEFORO, PRIMOSO, ROGATO,
FELICE ITEM FELICE, LVCIANO, COLOSO, ITEM ROGATO, REVOCATO, SEVERO,
COTIDIA, FORTVNO, SPINICA, JOCVNDO, DEMETRIO, IVLIO, SECVNDINO
EPISCOPO, MERITO, HONORO, ITEM SILVANO, SATVRNINO, EMILIANO, SATVRNINA,
APHRODISIO PRESBYTERO, DVGDO PASTORE EPISCOPO.
[Commentarius]
Dorotheus Presb., Martyr Alexandrini (S.)
Rodocianus Diac., Martyr Alexandrini (S.)
Viator, Martyr Alexandrini (S.)
Terentius, Martyr Alexandrini (S.)
Martinus, Martyr Alexandrini (S.)
Majorica, Martyr Alexandrini (S.)
Victor, Martyr Alexandrini (S.)
Claudius, Martyr Alexandrini (S.)
Siluanus, Martyr Alexandrini (S.)
Clemens, aliis Orimentus, Martyr Alexandrini (S.)
Honoratus, Martyr Alexandrini (S.)
Victor alter, Martyr Alexandrini (S.)
Reductus, Martyr Alexandrini (S.)
Honoratus alter, Martyr Alexandrini (S.)
Telesforus, Martyr Alexandrini (S.)
Primosus, Martyr Alexandrini (S.)
Rogatus, Martyr Alexandrini (S.)
Felix, Martyr Alexandrini (S.)
Felix alter, Martyr Alexandrini (S.)
Lucianus, Martyr Alexandrini (S.)
Colosus, Martyr Alexandrini (S.)
Rogatus alter, Martyr Alexandrini (S.)
Revocatus, Martyr Alexandrini (S.)
Severus, Martyr Alexandrini (S.)
Cotidia, Martyr Alexandrini (S.)
Fortunus, Martyr Alexandrini (S.)
Spinica, Martyr Alexandrini (S.)
Iocandus, Martyr Alexandrini (S.)
Demetrius, Martyr Alexandrini (S.)
Iulius, Martyr Alexandrini (S.)
Secundinus Ep., Martyr Alexandrini (S.)
Meritus, Martyr Alexandrini (S.)
Silvanus alter, Martyr Alexandrini (S.)
Saturninus, Martyr Alexandrini (S.)
Emilianus, Martyr Alexandrini (S.)
Saturnina, Martyr Alexandrini (S.)
Aprodisius Presb., Martyr Alexandrini (S.)
Dugdus, Martyr Alexandrini (S.)
Pastor Episc. Martyr Alexandrini (S.)
AUCTORE G. H.
Post tam varios & illustres Christi Martyres, quos toto hoc mense Aprili triumphum sanguine suo meruisse ac reportasse ostendimus, [Plurimi Martyres in Martyrologiis S. Hieronymi,] hoc ultimo die agmen claudunt facile centum & triginta generosi athletæ, ex quibus nonaginta suis nominibus Fastos sacros reddunt nobiliores. Indicantur hi in quatuor Martyrologii Hieronymiani apographis, & in suas classes distributi optime ordinantur, in antiquißimo codice, ante annos prope mille charactere Teutonico exarato, quem ex Epternacensi acceptum cœnobio hactenus toto hoc opere produximus: [eorum nomina 30 Aprilis in antiquiore codice,] & sic ibidem prima claßis indicatur. Pridie Kalendas Maji in Alexandria Dorothei Presbyteri, Rodociani Diaconi, Viatoris, Terenti, Martini, Majoricæ, Victuri, Silvani, Orimenti, Honorati, Victorini, Reducti, item Honorati, Talesfori, Primusi, Rogati, Felicis. item Felicis, Luciani, Colisi, Revocati, Severi, Cotiæ, Fortuni, Spinicæ, Jocundi. Juli, Emeriti, Honori, Silvani, Saturnini, Emelliani, Saturninæ, Afrodi, [collata cum aliis:] Dugdi, Partoris Episcopi. Hactenus primarium apographum: a quo haud procul dissentiunt tria alia apographa, scilicet Corbejense Parisiis excusum, Lucense a Florentinio in lucem datum, & MS. Blumianum: in his Rodociani scribitur, & Victoris in Corbejensi, loco Viatoris, Maloricæ & Claudii in Blumiano, Clementi loco Orimenti in Lucensi & Blumiano. At vitio amanuensis inde usque Julium desunt octodecim nomina Martyrum in Parisiensi editione; & loco omnium ponitur nomen Demetrii, cujus in aliis non fit mentio. In aliis duobus scribuntur Victori, Thelefori, Primosi, Colesi; quæ supra sunt nomina Victorini, Talesfori, Primusi, Colisi; & in Lucensi omittitur alter Felix; ac loco Revocati, ponitur in utroque item Rogati. Item post Severum, ordine transposito, collocantur nomina Spicæ, Cotidiæ, Fortuni, Jucundi: quæ supra Epternacensi sunt Cotiæ, Fortuni, Spinicæ, Jocundi. Et hinc resumuntur nomina Martyrum in editione Parisiensi: atque post Julium interponitur in tribus apographis Secundinus Episcopus, in Epternacensi desideratus: in hoc quoque Emeritus, illis est Meritus Ast Emellianus Emelianus & Emilianus aliis, in Parisiensi omissus est. Loco etiam Afrodi, scribitur Affrodi, & Afferodi; loco autem Partoris, melius in aliis legitur Pastoris Episcopi.
[2] [varii in aliis Martyrologiis:] Varii ex his in aliis Martyrologiis exprimuntur. In antiquo Barberino, cum quo etiam genuinum Bedæ Martyrologium contulimus, & in Trevirensi S. Maximini ista leguntur: in Alexandria Dorothei Presbyteri, Rodociani Diaconi, Clementi, Honorati, Reducti, Secundini Episcopi. Iidem, ultimo dempto, sunt in MS. Pragensi ecclesiæ metropolitanæ; & ibi Redactus scribitur, qui aliis est Reductus. In MS. Richenoviensi exprimuntur nomina Dorothei Presbyteri, Rodociani Diaconi, Viatoris, Martini, Majorici, Victoris: ex his penultimus Majorica dicitur aliis. In MS. Reginæ Sueciæ, etiam ab Holstenio laudato in Animadversis ad Martyrologium Romanum, ista habentur: In Alexandria natale SS. Dorothei Presbyteri, Rodociani Diaconi, Terentii, Martini cum aliis LII. Sed hi ad plures classes spectant. In MS. Coloniensi S. Mariæ ad Gradus ista ex præcedentibus repetuntur: [inter quos est S, Pastor Ep.] In Alexandria nat. SS. Dorothei Presbyteri, Rodoliani Diaconi, Clementis, Reducti. In aliis Mss. solus Dorotheus nominatur, aut cum Sanctis sequentium classium conjungitur. In Ms. Romano Ducis Altempsii sub finem referuntur nomina ista; Secundini Episcopi, Pastoris Episcopi. In Ms. Trevirensi S. Maximini parvo, sed antiquissimo, ista habentur: Pastoris Presbyteri; Demetrii, Quirini Episcopi, Saturnini. De Quirino seorsim infra agimus. Mss. Trevirense S. Martini & Vltrajectinum S. Mariæ cum Vsuardo genus martyrii adscribunt his verbis: In Alexandria Pastoris Episcopi, cum aliis XXIV igni combustis & in mare mersis: & hæc eadē verba ad XXX Martii habentur apud Grevenum & Canisium. Sed hi XXIV potius ad tertium ordinem Martyrum sunt referendi.
[3] Denique qui supra Afrodus, Affrodus sive Afferodus scribitur, videtur ab aliis Aphrodisius Presbyter appellari. Ita Rabanus: In Alexandria natalis Afrodisii Presbyteri cum aliis triginta. [& S. Aphrodisius Presb.] Eadem habent Notkerus, & auctor Martyrologii sub nomine Bedæ suppositi, sed hic Ephrodisium appellat; Ast Effrodisius dicitur a Greveno & Canisio & in Ms. Aquisgranensi. In Mss. Richenoviensi & Rhinoviensi: Alexandriæ Frodili Presbyteri. Demum in hodierno Martyrologio Romano: Alexādriæ sanctorū Martyrum Aphrodisii Presbyteri & aliorum triginta. Non apponimus numerum triginta sociorum, quia suis nominibus præter Aphrodisium exprimuntur novem & triginta. Colitur XXII Martii S Afrodisius Episcopus Biterrēsis: [alius a S. Afrodisio Episc. Biterrensi.] cujus aliquam Vitam scripsit Petrus Calo Ordinis Prædicatorum, & titulo non debite expresso adscribebatur pro cultu dies XXX Aprilis, unde & nos illam Vitam ad hunc diem dandam posueramus: sed jam seponimus pro Supplemento ad diem XXII Martii, si forsan videantur aliqua miracula inde in lucem proferenda. Nam circa Vitam est eadem fabulosa narratio, quam ibi & supra XXVIII Aprilis ex Petro Calo & Petro de Natalibus relatam refutavimus. De S. Secundino Episcopo, omisso in apographo Epternacensi, [& S. Secundinus Episcopus.] sed relato in aliis tribus exemplaribus Martyrologii Hieronymiani, item in Mss. Romanis Barberiniano & Altempsiano & Trevirensi S. Maximini, dubium nobis fuit, num ille sit, qui infra cum S. Agapio colitur, Cyrthæ in Numidia passus: cujus Acta martyrii mox subjiciuntur, inserta Actis SS. Mariani & Iacobi: & num potius hisce sit jungendus; an denique idem sit qui tertiæ claßi adjungitur. Qua admonitione facta eum, inter hosce Martyres repertum, relinquimus,
DE SS. AGAPIO ET SECUNDINO EPISCOPIS, THEODORO
PRESB. MARIANO LECT. ET JACOBO DIAC. ÆMILIANO MILITE, TERTULLA ET
ANTONIA VIRGINUM ET ALIA MULIERE CUM II GEMINIS. ITEM SECUNDIANO,
CONCORDIO, FLORIANO, GABRO, GAJANO, POSTUMO, MOMMINO, QUINTIANO,
CASSIO, FASILO, FLORENTIO, DEMETRIO, GUDUDO, CRISPINO, ITEM CRISPINO,
DONATO, ZEONE, ET ALIIS PLURIMIS TAM CLERICIS QUAM LAICIS
MARTYRIBVS APVD CIRTHAM ET LAMBÆSAM IN NVMIDIA,
CIRCA AN. CCLIX
[Praefatio]
Agapius Episc., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Secundinus Ep., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Theodorus Presb., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Marianus Lect., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Iacobus Diac., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Æmilianus miles, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Tertulla Virgo, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Antonia Virgo, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Itē mulier cum duobus geminis, Martyres apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (SS.)
Secundianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Concordius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Florianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Gaber, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Gaianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Postumus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Momminus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Quintianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Cassius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Fasilus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Florentius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Demetrius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Gududus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Crispinus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Crispinus alter, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Donatus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Zeon, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Alii plurimi, Martyres apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (SS.)
AUCTORE G. H.
Eminētißimus Baronius in suis Annalibus Ecclesiasticis, ad annū, Christi CCLXII num. 34, scribit, inter totius Africæ provinciæ carnificinas, in persecutione Valeriani & Galieni Imperatorū peractas, illam ceteris immaniorē videri, quæ in Numidia facta cōperitur. Extare quippe de ea ab uno ex Cōfessoribus illis, jā Martyre designato, [Acta horum Martyrum solidissima] scriptā epistolā, qua ipse concaptivus, Jacobi Diaconi & Mariani Lectoris præcipue conscribēs historiā, aliorū quoq; Martyrū meminit, nempe Agapii & Secundini Episcoporū, Æmiliani viri clarissimi, Tertullæ & Antoniæ Virginū, & cujusdā matris cum suis geminis, & aliorū pluriū. Quātum autem ex stylo conjicere licet, videtur inquit idem Baronius fuisse discipulus Cypriani, cujus in scribēdo nonnihil imitatus est dictionē; nobile plane antiquitatis monumētum, a nobis recognitū, atq; magno studio adhibito (quantū licuit in rebus adeo pervetustis & codicibus depravatis) diligēter emēdatum. Eā igitur, tum ob rerum gestarum præclarā cognitionē, [Annalibus Ecclesiasticis inserta:] tum etiā ut ex iis quæ fideliter scripta sunt, cetera quæ nō scripta sunt vel injuria tēporis perierunt, contemplari possimus Acta Martyrum, in Annalibus describere operæ pretium existimamus. Hæc Baronius. Edidit eadē Acta Laurētius Surius ad hunc diem XXIX Aprilis: [hic ex variis Mss. dantur:] quæ nos damus iterum ex quatuor Mss. codicibus desumpta, scilicet ex Paßionali Ecclesiæ Cathedralis S. Lamberti apud Leodienses, olim S. Victoris Parisiensis ante annos sexcentos exarato; tum ex antiquiore forsan Ms. Trevirensi monasterii S. Maximini; præterea ex pergameno Ms. insigni cœnobii Bodecensis, Ordinis Canonicorum Regulariū S. Augustini in diœcesi Paderbornēsi; deniq; ex Ms. Vltrajectino S. Salvatoris; nisi quod eadem Acta, in duobus ultimis codicibus contractiora sint.
[2] Martyres hi celebrantur in antiquis Martyrologiis, partim XXIX partim XXX Aprilis, ac [cultus sacer, aliorum 29 Aprilis,] ac priore die ista leguntur apud Vsuardum: In Numidia, apud Cirthensem coloniā, natale sanctorum Martyrum, Agapii & Secundini Episcoporum: qui persecutione Valeriani, post longum exiliū, apud præfatā urbē (in qua tunc maxime Gentilium rabies ad tentandā justorum fidē inhiabat) ex illustri Sacerdotio effecti sunt Martyres gloriosi. Passi sunt in eorum collegio Æmilianus miles, Tertulla & Antonia sacrȩ Virgines, & quȩdā mulier cum suis geminis. Similia aut etiam plura habentur apud Adonem, Notkerum, Bellinum, Maurolycum, Felicium, Galesinium, Canisium, cum pluribus Mss. ac potißimū hodierno Martyrologio Romano. Sed Galesinius, cū supposititio Beda & Burgēsi Breviario hos omnes Martyres referunt XXX Martii. Auctor quoq; Florarii Ms. ad XXIX ejusdē mensis collocat memoriā Tertullæ & Antoninæ Virginū & Martyrum, cum quadā habēte duos geminos, non germanos ut perperam excusum in Prætermissis ad istum diem. Ante reliquos Martyrologos citatos Wandelbertus duos Episcopos his versibus celebravit:
Tertia Pontifices, ara meritisque dicatos,
Agapium pariterque Secundinum veneratur.
At quia nemo antiquorum indicavit quo loco fuerint Episcopi, videbantur publici juris ac primo occupantis. Hinc qui Adversaria Iuliani Petri consarcinavit. Hispaniæ attribuit num. 533 his verbis: Corpora sanctorum Martyrum Agapii Episcopi Carthaginēsis Hispaniæ, & Secūdini vel Secundi Bracharensis, ex Hispania missorum Cyrtem urbem Numidiæ in exilium, ubipassi sunt sub Valeriano, a quo passit sunt exilium. Præcessit Secundus Calidoniū Episcopum Bracharensem: horum corpora relata sunt ad Hispanias, missa dono Comiti Raimundo genero Imperatoris Adefonsi sexti. Hinc eos inscripsit Martyrologio suo Hispanico Tamaius de Salazar, & utriusque Vitam conscripsit; at fatetur se nescire quo loco nunc serventur istorum Pontificum lipsana. Inscripsit etiam Secundinum Hagiologio Lusitano Cardosus. Fatemur & nos libenter nescire utrum ipsi unquam, aut vivi aut mortui in Hispaniis fuerint, & nisi certiora dentur monumenta id numquam credemus. SS. Antoniæ & Tertullæ dicuntur a Masino Reliquiæ esse Bononiæ. Fortaßis ex cœmeteriis Romanis allatæ, & Martyrum a Numidicis diversißimorum. Adjunximus S. Theodorum Presbyterum, quia in pervetusto Ms. Casinensi charactere Longobardico ista leguntur, Natalis sanctorum Martyrum Theodori Presbyteri, Agapi, Secundini.
[3] De SS. Mariano & Iacobo agunt iidem Martyrologi ad diem XXX Aprilis, [aliorum 30 Aprilis:] quorum unus Ado hoc de iis concinnavit elogium: Pridie Kalendas Maii. Natalis sanctorum Martyrum Mariani & Jacobi, quorum prior Lector, posterior Diaconus erat. Et cum jam pridem infestationes Decianæ persecutionis in confessione Christi evicisset Marianus; iterum cum carissimo collega tentus est apud Cirthensem coloniam: ubi post dira & exquisita supplicia (ita ut Marianus per summos apices pollicum suspensus, & gravi pondere pedibus innexus, crudelissime torqueretur) diu in carcere macerati sunt. Sed divinis miserationibus mirabiliter confortati, deinde Lambesitanam urbem directi ad Præsidem, ibi rursum longo tempore carcerali ergastulo mancipati sunt: sed iterum divinis relevationibus alleviati, novissime cum multis aliis gladio consummati sunt. Hæc Ado, eique consentiunt reliqua Martyrologia & ipsa Acta. Inter multos alios, quorum ubique fit mentio, videntur censendi Martyres, qui cum Mariano & Jacobo nominantur in quatuor antiquis apographis Martyrologii Hieronymiani, & constituunt ibidem secundam classem Martyrum, [Martyres adjuncti ex antiquis Martyrologiis.] atque his verbis indicantur in antiquißimo codice Epternacensi: Et alibi Secundiani, Concordiani, Concordi, Mariani, Jacobi, Gabri, Gaiani, Postumi, Momini, Quintiani, Cassi, Fasili, Florenti, Demetri, Gadudi, Crispini, item Crispini, Donati, Geonis. Est aliqua in aliis apographis hinc inde differentia, dum nomina Concordiæ, Marciani, Floriæ, Galani, Starili, & Zenonis efferuntur, sed semel, loco Concordii, Mariani, Floriani, Gaiani, Fasili & Zenonis. Est in aliquo Ms. non antiquo Zonus Episcopus Martyr, forsan hujus Zeonis aut Zenonis. Ex his Secundianus est in Ms. Trevirensi S. Martini, Crispinus in Mss. Aquisgranensi, Augustano S. Vdalrici, Parisiensi Labbæi & apud Grevenum in Auctario Vsuardi. Non obest etiam, quod urbe Lambæsa omissa, dicatur, & alibi: hoc enim valde commune est dicto Martyrologio Hieronymiano, dum loca minus nota occurrunt. Coluntur etiam VI Maii inte alios Afros Martyres Marianus & Jacobus: qua occasione de his duobus agit Rabanus, & sub dubio Notkerus.
[4] Sunt autem urbes Numidiæ, olum Episcopales, Cirtha seu Cirta & Lambæsa: [locus] prior Metropolis fuit, diciturque hodie Constantina appellari; altera Ptolomæo Lambæsa, Legio augusta tertia, distat Cirta versus ortum XXIV millibus passuum. Paßi sunt hi Martyres post S. Cryprianum, qui S. Mariano in visione apparuit, jam ante Martyr effectus, anno Christi CCLVIII, die XIV Septembris: [& tempus martyrii.] ut videatur horum martyrium posse referri in annum sequentem CCLIX, & sic præceßit captivitatem Valeriani, & ultimam quasi ruinam Imperii Romani, cum in hoc complures variis in locis exorti essent tyranni, qui triginta numero a Trebellio Pollione recensentur. Hanc autem proximam justi sanguinis ultionem prædixisse videtur S. Marianus moribundus.
[5] Corpora SS. Jacobi & Mariani Martyrum requiescunt Eugubii in Vmbria ad radices Apennini, [Reliquiæ & cultus SS. Iacobi & Mariani Eugubii,] in ecclesia Cathedrali sub horum invocatione constructa: quorum translationi sacer est dies X Maii, uti asserunt Vghellus tomo I Italiæ sacræ in Episcopis Eugubinis. Sed quando aut qua occasione ex Africa Italiam translata fuerint, nusquam est memoriæ proditum. Vghello attestantur Iacobillus in Additionibus ad diem XXIX & XXX Aprilis de Sanctis Vmbriæ, & de Reliquiis Vmbriæ pag. 4, & Ferrarius in Catalogo generali ad dictum X Maii.
VITA
Auctore coævo & teste oculato.
Ex variis MSS. & editione Baronii ac Surii.
Agapius Episc., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Secundinus Ep., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Theodorus Presb., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Marianus Lect., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Iacobus Diac., Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Æmilianus miles, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Tertulla Virgo, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Antonia Virgo, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Itē mulier cum duobus geminis, Martyres apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (SS.)
Secundianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Concordius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Florianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Gaber, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Gaianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Postumus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Momminus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Quintianus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Cassius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Fasilus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Florentius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Demetrius, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Gududus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Crispinus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Crispinus alter, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Donatus, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Zeon, Martyr apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (S.)
Alii plurimi, Martyres apud Cirtham & Lambæsam in Numidia (SS.)
BHL Number: 0131
AUCTORE COÆVO EX MSS.
PROLOGUS.
[1] Quotiescumque aliquid beatissimi Martyres Dei omnipotentis & Christi ejus, [Acta petentibus Martyribus scripta] festinantes ad promissa regni cælorum, carissimis suis verecundius mandant, memores sunt humilitatis, quæ semper in fide solet facere majores: & quanto modestius petierunt, tanto efficacius impetraverunt, & nobis hoc prædicandæ gloriæ suæ munus testes Dei nobilissimi reliquerunt: Marianum dico, unum ex dilectissimis fratribus nostris, & Jacobum; quos mihi scitis, præter communem sacramenti religionem vitæque societatem, domesticis affectibus adhæsisse. Qui contra sævientes seculi pressuras & gentiles impetus, habituri tam sublime certamen; prælium suum, quod instinctu cælestis Spiritus inierunt, in notitiam fraternitatis per nos venire jusserunt. Non quod in terris vellent coronæ suæ gloriam per jactantiam prædicari; sed ut præcedentibus experimentis, multitudo plebis & Dei populus ad exemplum fidei posset armari. Nec immerito idem edituro mihi fiducia familiaris injunxit: quis enim dubitet, quin nobis in pace vitæ communitas fuerit, quando nos, individua dilectione viventes una, tempus persecutionis invenit?
[2] Nam pergebamus in Numidiam simul, ut semper antea, socio parique comitatu viam ingressi: quæ nos ad exoptatum fidei & religionis obsequium, illos jam ducebat ad cælum. Et venerunt in locum, qui appellatur Muguas, cui est Cirthensis Coloniæ suburbana vicinitas: in qua tunc maxime civitate, Gentilium cæco furore, & ex officiis militaribus persecutionis impetus, quasi fluctus seculi, tumescebant; & avidis faucibus ad tentandam fidem justorum, rabies diaboli infestantis inhiabat. Unde Marianus & Jacobus, beatissimi Martyres, [In crudeli persecutione,] certissima & exoptata divinæ in se dignationis signa tenuerunt, qui in ea regione, in qua persecutionis tempestas turbulentius fureret, hora jam maturante deducti intelligebant sua, Christo gubernante, ad ipsum coronæ locum directa vestigia. Namque omnes dilectos Christo cruenti & cæcati Præsidis furor, per militares manus requirebat. Nec in hos solos crudelitatis exercebatur insania, qui in superioribus persecutionibus inconcussi libere Deo viverent: sed in illos quoque manum diabolus insatiabilem porrigebat, quos jamdudum in exilia submotos, etsi nondum sanguine, mente jam Martyres, ferox Præsidis amentia coronarat.
[3] In his ab exilio perducebantur ad Præsidem Agapius & Secundinus Episcopi, [S. Agapius & Secundinus Episcopi] prædicandi ambo spiritali dilectione, alter etiam carnalis continentiæ sanctitate. Perducebantur, inquam, non a pœna, sicut Gentilibus videbatur, ad pœnam, sed a gloria potius ad gloriam, a certamine ad certamen aliud: ut qui captivos a seculi pompis in obtinendo Christi nomine subegissent, etiam mortis aculeos consummatæ fidei virtute calcarent. Neque enim fas erat, ut tardius quærerent in terrena colluctatione victoriam, quos jam Dominus secum habere properabat. a Et contigit, [excepti in hospitio scriptoris,] fratres, ut Agapius & Secundinus, ex illustri Sacerdotio Martyres gloriosi, in eo transitu, quo ad beatum passionis suæ prælium, Præsidis quidem temporanea potestate, sed Christi electione pergebant, nostrum interim dignarentur hospitium. Quibus tantus inerat spiritus vivificationis & gratiæ, ut tam sanctis & præclaris Dei testibus jam parum esset, quod ipsi martyrio pretiosum sanguinem destinassent, nisi etiam alios Martyres fidei suæ inspiratione fecissent. [animant alios suis verbis: inter hos SS. Marianū & Iacobum:] Horum tanta in fratres caritas fuit & tanta dilectio, ut licet taciti possent tam devotæ & obstinatæ virtutis exemplis fidem fraternitatis astruere, tamen ad stabilitatem perseverantiæ latius consulentes, pectoribus nostris rorem tractatus salutaris infunderent: neque enim tacere poterant, qui Dei sermonem videbant. Nec mirum, si paucis illis diebus tam large nostrum omnium mentes eorum tractatus salubris animavit, in quibus jam Christus, micante gratia, de proxima passione fulgebat.
[4] Denique ita proficiscentes illi, Marianum & Jacobum exemplo & magisterio suo dispositos reliquerunt, ut recentissima gloriæ suæ vestigia demitterent secuturis illorum viam. Vixdum enim biduum fluxerat, ecce Marianum & Jacobum carissimos nostros sua palma quærebat, nec, ut aliis in locis, unus hoc aut alius stationarius miles agebat, b sed centuria. Nam violenta manus & improba multitudo sic ad villam, quæ nos habebat, quasi ad famosam sedem fidei convolarat. O exoptanda nobis incursio! O felix & digna exultatione trepidatio! Siquidem ad nos ventum est propter hoc tantum, ut Dei dignationem Mariani & Jacobi justus sanguis expleret. Vix hoc in loco possumus, fratres dilectissimi, gaudia cumulata frænare: qui alios ante biduum ad ipsum passionis exitum a nostris amplexibus miseramus, alios adhuc nobiscum futuros Martyres habebamus. Quos cum jam matura divinæ dignationis hora fortius quæreret, [abducti Cirtā fidem profitentur:] etiam nos aliqua fraternæ gloriæ parte perstrinxit, quia pertrahebamur a Muguis in Cirthensem Coloniam. Sequebantur autem carissimi nobis, & ad palmam passionis electi, quos & nostri amor ducebat, & Christi matura dignatio. Ita miro modo & immutato pergendi ordine, sequebantur illi, qui fuerant antecessuri. Denique illis non fuit longa dilatio: namque dum nos exultantius adhortantur, se quoque Christianos esse liberiori gaudio prodiderunt. Mox interrogati, cum in fortissima nominis Christi confessione perstarent, deducuntur in carcerem.
[5] [dira cruciantur:] Tunc attentantur numerosis durisque cruciatibus per stationarium militem, justorum piorumque carnificem, adhibitis in auxilium crudelitatis ejus c Centuriarum & Cirthensium magistratibus, hoc est, diaboli sacerdotibus; tamquam membrorum laceratione frangeretur fides, cui cura corporis vilis est. Et Jacobus quidem, sicut erat in virtute fidei semper austerior, qui & infestationes jam semel Decianæ persecutionis evicerat, affectavit se non Christianum tantum, sed Diaconum confiteri: Marianum autem fecit tormentis obnoxium, quod se Lectorem tantum d, sicuti fuerat, fatebatur. Quænam illa tormenta, quam nova, [Marianus suspenditur ad extremitates poliicū additis ad pedes ponderibus,] quam diaboli venenato sensu & dejiciendi artibus exquisita supplicia? Pependit Marianus ad vulnera, & quæ Martyri etiam in ipsis lacerationibus affuit gratia, sic tortus est, ut illum exaltaret & pœna. Nexus autem, qui pendentem gerebat, non manus, sed summos apices pollicum vinxerat; scilicet ut digitorum tenuis exilitas plus in ferendis membris ceteris laboraret. Addita etiam pedibus injusta pondera, ut discordantibus pœnis utrimque distracta, & viscerum convulsione resoluta, de nervis suis totius corporis compago penderet. Nihil egisti juxta templum Dei, juxta Christi cohæredem, nequitia Gentilis. Suspenderis licet membra, concusseris latera, divulseris viscera; Marianus noster in Deum fidens, quantum corpore torquebatur, tantum mente crescebat. Victa denique feritate torquentium, [reducitur ad carcerem.] rursus in carcere de triumpho suo multum lætatus includitur; ibique cum Jacobo & reliquis fratribus, gaudium victoriæ Dominicæ frequenti oratione celebravit.
[6] Quid nunc, Gentiles? Creditis Christianos sentire carceris pœnas, & seculares horrere tenebras, quos manet gaudium lucis æternæ? Spiritus cum fida spe venientis gratiæ cælos mente complexus, suis jam non interest pœnis. Secretam licet suppliciis quæratis & abditam sedem, gravesque antri caligantis horrores, domumque tenebrarum; fidentibus in Deum nullus squallidus locus, nullum tempus triste sentitur. Fovet illos Deo patri dicatos fraternitas Christi diebus ac noctibus. [recreatur visione,] Etenim Mariano, post illam vexationem corporis altius in soporis tranquilla resoluto, quid divina dignatio ad fiduciam spei salutaris ostenderit, experrectus sic ipse nobis narravit: Ostensum est, inquit, mihi, fratres, tribunalis excelsi & candidi nimium sublime fastigium, in quo quidam judicis ad vicem præsidebat. Illic erat catasta; non humili pulpito, nec uno tantum ascendibilis gradu; sed multis ordinata gradibus, & longe sublimis ascensus: & admovebantur Confessorum singulorum classes, quas ille judex ad gladium duci jubebat. Tum exauditur mihi vox clara & immensa, dicentis: Marianum applica. Et ascendebam in illam catastam: & ecce ex improviso mihi, sedens ad dexteram ejus judicis, Cyprianus apparuit, & porrexit manum, & me levavit in altiorem catastæ locum, & arridens dixit: Veni, sede mecum. Et factum est, ut audirentur aliæ classes, me quoque assidente: & surrexit ille judex, & nos ducebamus eum ad prætorium suum. Iter autem nobis erat per locum pratis amœnum, & viridantium nemorum læta fronde vestitum, opacum cupressis consurgentibus in excelsum, & pinnis pulsantibus cælum, ut putares eum locum per omnem circuitus ambitum lucis virentibus coronatum: sinus autem in medio pellucidi fontis exuberantibus venis & plurimis liquoribus redundabat. Et ecce subito ab oculis nostris ille judex recessit. Tunc ibi Cyprianus phialam, quæ super marginem fontis jacebat, arripuit; & cum illam de fontis rivulis implesset, hausit, & iterum implens mihi porrexit, & libenter bibi. Et cum Deo gratias agerem, excitatus, inquit, mea voce, surrexi.
[7] Tunc Jacobo quoque in recordationem rediit, quod sibi hanc significasset coronam divinæ dignationis ostensio. Nam superioribus diebus, cum ejusdem carrucæ vehiculo Marianus & Jacobus, [uti etiam S. Iacobus,] & cum his ego, viam communiter carperemus; ad medium fere diem, inter illa itineris confragosa mirabili & alto sopore correptus, postquam a nobis interpellatus & excitatus evigilavit; Perturbatus sum, inquit, non sine gaudio meo, fratres, sed & vos mecum gaudere debetis. Vidi, inquit, juvenem, inenarrabili & satis ampla magnitudine, cujus vestitus e discincta, erat in tantum candida luce, ut oculi in eam constanter intendere non possent: cujus pedes terram non calcabant, & ultus oris super nubes erat. Is cum transcurreret, unam tibi Mariane, & unam mihi, zonas purpureas in sinus nostros jaculatus est, & ait: Sequimini me cito. O quietem, vigiliis omnibus fortiorem! O quietem, in qua feliciter dormit, quisquis in fide vigilat! quæ terrena tantum membra sopierit! quoniam videre Deum, nisi spiritus non valebit. Quantum exultantes, quamque sublimes animos Martyrum esse credendum est, quibus in sancti nominis confessione passuris, & audire Christum ante contigit, & videre offerentem se suis quocumque tempore? Non fuit impedimentum vehiculi promoventis inquieta jactatio, nec dies medius, qui sub calore tunc fulgebat solis: nulla noctis expectata secreta sunt: novo genere gratiæ Martyri suo Dominus novum tempus visionis elegit.
[8] Nec in unum aut in alium fuit ista dignatio: namque Æmilianus, quamvis equestris ordinis gentiliter haberetur, unus tamen in carcere & ipse de fratribus, qui ad quinquagesimum prope ætatis annum cum carnis continentia pervenerat, continuatis in carcere gemina superpositione jejuniis, & orationibus sæpe repetitis, per quas devota mens pasta f, in alium diem & sacramento Dei parabatur: in somnum media die reclinatus, moxque quiete discussa, [& S. Æmilianus miles:] talia nobis suæ visionis patefecit arcana: Perducto mihi, inquit, de carcere, homo Gentilis, hoc est, frater meus carnalis, occurrit. Is res nostras admodum curiosus insultabunda voce perquirit, sciscitans quatenus nos in pœnalibus tenebris illis & inedia carceris haberemus. Cui respondi: Milites Christi & in tenebris clarissimam lucem, & in jejunio cibum saturabilem, Dei habere sermonem, Et cum hæc audiret: Scitote, inquit, quod omnes vos, quicumque in carcere habemini, si obnixe perstabitis, maneat pœna capitalis. At ego, qui verebar ne compositum luderet fraude mendacium, confirmare votum meum volui: Vere, inquam, patiemur omnes? At ille rursum affirmans, dixit: Gladius vobis & sanguis in proximo est. Sed velim scire, an omnibus vobis, qui vitam contemnitis, discreta an æqualia munerum cælestium præmia rependantur. Cui respondi: Non sum idoneus tam magnæ rei proferre sententiam. Attolle, inquam, ad cælum paulisper oculos: jam videbis innumerabilem turbam micantium siderum. Numquid stellæ omnes pari luminis honore præfulgent? & tamen omnibus lumen est. Ad hæc ille curiosus, iterum quid interrogaret invenit. Ergo si qua discretio est, inquit, qui vestrum sunt in promerenda Dei voluntate potiores? [cum aliis Lambesæ carceri inclusus:] Nimirum, inquam, præ ceteris duo, quorum nec tibi dicenda & Deo nota sunt nomina. Novissime acrius incumbente atque perscrutante molestius: Hi sunt, inquam, qui quo difficilius & rarius vincunt, gloriosius coronantur: & propter hos scriptum est: Facilius camelus intrabit per foramen acus quam dives in regna cælorum. [Matt. 19, 24]
[9] Post has ostensiones in carcere diebus pauculis commorati, producuntur in publicum, ut eos Cirthensium magistratus, elogio confessionis suæ honoratos, transmitteret cum parte damnationis ad Præsidem. Et ecce unus e circumstantibus fratribus nostris omnium in se Gentilium convertit oculos, quod jam per gratiam proximæ confessionis Christus in ore ejus & facie relucebat. Cumque ex eo turbulentis & ferventibus animis quæreretur, an ejusdem & ipse esset religionis & nominis, rapuit tam dulcem promptissima confessione comitatum. Sic elogiis suis beati Martyres, plures Dei testes, dum ipsi ad martyrium parantur, acquirunt: & jam transmissi ad Præsidem, negotiosum ac difficile iter cum voluptate properaverunt. Tunc eos Præsidi admotos, jam bis eis notus, bis usitatus iterum Lambesitanus carcer accepit. Hæc enim sola sunt apud Gentiles hospitia justorum.
[10] Interim per dies plurimos effusione sanguinis transmittebatur ad Dominum numerosa fraternitas, [Laicis occisis,] nec pervenire ad Jacobi & Mariani Clericorumque victimam rabies insanientis Præsidis poterat, laicorum tam multis occupata vulneribus: nam ita inter se nostræ religionis gradus artifex sævitia diviserat, ut laicos a Clericis separatos, tentationibus seculi & terroribus suis putaret esse cessuros. Ergo carissimi nostri & fidelissimi milites Christi, ceterique de Clero contristari aliquantulum cœperunt, quod laicis certaminis sui laude perfunctis, servaretur sibi tam lenta & tam sera victoria.
[11] Tunc Agapius, qui jamdudum martyrio suo consummato fidei sacramenta perfecerat, qui & ipse, [Iacobus differri Clericos dolens, novo visu Martyrialis convivii recreatur,] cum pro puellis duabus, Tertulla & Antonia, quas sibi carissimas ad vicem pignorum diligebat, repetitis frequenter precibus oraret, ut secum & illæ Dei dignatione Martyres fierent, retulerat meritorum suorum tali revelatione fiduciam: Quid assidue petis, quod una oratione meruisti? Is ergo Agapius, agenti Jacobo in carcere per tempus quietis apparuit. Nam sub ipso ictu passionis, dum expectatur carnifex; Et bene, inquit Jacobus, ad Agapium ceterorumque Martyrum beatorum pergo convivium. Nam ista, inquit, nocte Agapium nostrum videbam, inter omnes alios lætiorem, quos nna nobiscum Cirtheesis carcer incluserat, solenne quoddam & lætitiæ plenum celebrare convivium. Quo cum ego & Marianus, quasi ad g agapen, spiritu dilectionis & caritatis raperemur; adcucurrit obvius nobis puer, quem constabat esse alterum ex geminis, ante triduum cum matre passis, corona rosea collo circumdatus, & in manu dextra palmam viridissimam præferens: Et, Quid ptoperatis, inquit? Gaudete & exultate: cras enim nobiscum & ipsi cœnabitis. O Dei magna in suos & præclara dignatio! O vere paterna pietas in Christo Jesu Domino nostro, qui dilectis suis & indulget tam larga beneficia, & clementiæ suæ munera præstaturus ante declarat! Dies a visione primus illuxerat, & jam promissis Dei sententia Præsidis serviebat: quæ Marianum & Jacobum & ceteros Clericos, tandem Patriarchis cum gloria redditos, e pressuris seculi sententia animadversionis emisit. Et perducti sunt ad coronæ locum, qui riparum collibus hinc & inde sublimis, media fluminis h convalle subsederat, sed & spectaculo erat celsa utrimque altitudo aggeris. [& capite plectitur ad fluvium.] Alveus ipsum medio sinu fluorem beati sanguinis hauriebat. Nec deerat utriusque sacramenti genus, cum & baptizarentur suo sanguine, & lavarentur in flumine.
[12] Mira tunc ibi cerneres & exquisita compendia sæviendi. Nam cum manum carnificis gladiumque ipsum, tot cervicibus debitum, numerosus justorum populus cingeret, artifex seritas dispositas agminnm series in ordinem redigebat, scilicet ut sacrilegi percussoris ictus, velut impetu quodam furoris, pia colla percurreret; deinde, ut ne expectabile fieret cruentum illud & barbarum ministerium, hanc sibi expeditionem sceleris invenit. Nam si uno in loco percussurus ipse consisteret, immensam struem corporum cumulus, acervaret: ipsum denique spatium tanta strage completus alveus denegaret. [cum turba magna & Mariano,] Tunc oculis sub ictu ferri de more velatis, nullæ tamen aciem liberæ mentis clausere tenebræ, sed largus atque inæstimabilis splendor immensæ lucis affulsit. Nam plerique cum proximis atque assistentibus sibi Fratribus, quamvis in visum carnalis acies nō pateret, videre se tamen mira quædam loquebantur; & quod sibi apparerent equi, desuper niveo colore candentes, quibus inveherentur juvenes candidati. Nec defuere ex eodem Martyrum numero, qui collegarum relationem attestarentur auribus, & exauditos equorum fremitus ac sonos recognoscerent. Ibi & Marianus, prophetico spiritu jam repletus, fidenter ac fortiter prædicabat, proximam justi sanguinis ultionem; variasque seculo plagas, velut de cæli jam culmine minabatur, luem, captivitatem, famem, terræque motus, cynomyiæ venena cruciantia. Qua prædicatione non tantum Gentilibus insultabat fides Martyris, sed etiam Fratribus vigorem æmulandæ virtutis & quasi classicum præcinebat, ut inter tantas seculi plagas, justis Dei tam bonæ atque piæ mortis raperetur occasio. His peractis, [cui applaudit Mariamater] Machabaico gaudio [Maria] Mariani mater exultans, & passione perfecta jam secura de filio, non illi tantum cœperat, sed & sibi quæ tale pignus ediderat, gratulari. Complectebatur in filii corpore suorum viscerum gloriam, & in ipsa cervicis vulnera frequens osculum pietas religiosa figebat. O te felicem merito i Mariam, o te beatam & filio tuo matrem & nomine. Quis in ea tanti vocabuli felicitatem credat errasse, quam sic uteri sui fœtus ornavit? Inæstimabilis vero Dei omnipotentis & Christi ejus in suos misericordia, qui fidentes in suum nomen, non solum gratiæ dignatione confortat, sed & sanguinis redemptione vivificat. Nam quis digna æstimatione possit ejus beneficia metiri? qui in hoc paterna indulgentia semper operatur, ut in nos & hoc ipsum, quod Dei nostri sanguine rependi credimus, conferatur: cui gloria & imperium in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Baronius ita: Et contigit ut Fratres Agapius & Secundinus, & inde colligit scriptorem quoque Episcopum fuisse. Verum in Mss est. Et contigit, Fratres, ut Agapius & Secundinus.
b Baronius legit Subcenturio, eoque adducit Livium, cui lib. 8 Subcenturio est qui subjiciebatur Centurioni. Sed frustra hæc omnia: apparet enim nullum esse sensum in ista lectione. In quodam MS. legitur, sed Centurio, qui sensus commodior quidem, necdum tamen bonus; quia licet plus sit Centurio quam unus alterve stationarius; quid poterat Centurio, plus quam alius quivis, adversus multitudinem, si illa vetuisset capi Martyres? Optime igitur MS. S. Maximini sed centuriaria; tantum corrigatur mendum, quo bisscriptæ sunt duæ ultimæ syllabæ: hanc enim lectionem probabit addita ratio, cur non solum missus sit unus aut alius stationarius miles.
c Vbique erat Centurionum; sed quia non dicuntur magistratus Centurionum, vel legendum fuit, centurionibus & Cirthensium magistratibus; vel, si magistratus etiam ad prius membrum pertinebant, corrigendum fuit Centuriarum.
d Videtur indicari, eo magis incanduisse tyrannum, quo in minori gradu positus majorem præferebat fiduciam: vel majoris gradus confeßionem extorquere voluisse, ut ampliorem inde sibi laudem arrogaret.
e In similibus, & æque ob vetustatem venerandis SS. Perpetuæ & Felicitatis Actis, num. II, ad diem 6 Martii, gloriosam quoque visionem suam narrans Perpetua, dicit, quod sibi, contra Æthiopem, ut videbatur, luctaturæ, in auxilium exivit vir quidam, miræ magnitudinis, discinctatus purpuram inter duos clavos per medium pectus, habens calliculas multiformes, ex auro & argento factas, ubi dubitavimus essetne sequenda alia lectio distinctatus: quod & nunc hoc loco dubitamus; nequaquam tamen ambigimus, quin quæ hic describitur tanta luce candens Discincta vel Distincta, fuerit suprema vestis; nec admittimus Baronii Suriique correctionem, jubentium legi cujus vestitus distinctus. Quid autem si in priori loco discinctatus idem sit, quod discinctam, id est, ad pectus diffibulatam togam indutus, quæ tamen clavos suos, uti ibi dicitur, utrimque habeat, non ad usum, sed ad ornatum? Talis certe nunc fere est superior vestis togatorum omnium, tam in ecclesia quam in curia. Hac præsumptione & ibi elegimus scribere discinctatus, & hic discincta retenta est.
f Quid si legatur hoc modo? Per quas mens posita in altum, dignationi & sacramento Domini parabatnr. Ita sane & sensus clarior & præcedenti phrasi conformior locutio haberetur.
g De Agape, seu convivio Christianorum, mutuæ dilectionis causa (unde nomen habet) etiam in templis institui solito, tractat Baronius ad annum 57 num. 132 & pluribus seqq. ubi varia Agaparum genera distinguit.
h Inter Rubricatum & Ambsagam fluvios Africæ, quorum ostiis utrimque includitur Numidia, Geographicæ tabulæ pleræque nullum statuunt fluvium, qui mediam regionem perluens, Lambesam adlambat. Solus Ortelius, in discriptione Africæ proprie dictæ, Pagydam inter illos sic medium pingit, ut Oleachitim sinum portumque constituat, & credi possit per Lambesitanæ urbis pomœrium fluere: quod & probat Barbariæ novißima descriptio in Atlante Blaviano, ubi longe supra urbem Lomfaram (quæ omnino nostra Lambesa est) exortus fluvius, jam grandis & latum efficiens, pingitur.
i In MSS. codicibus distingui non poterat, Mariani, an Mariam, esset legendum. Baronius dum Mariani legit, & sensum videt non subsistere, addit parenthesim (Beata enim ipsa appellabatur). Quin potius Felicem substantivum credidit, habiturus nomen, cui responderet subsequens felicitatis elogium? Non tamen huic satis felici conjecturæ acquiescere licet, quia istud o te Felicem merito Mariani! plenum sensum non habet. Itaque in aliam lectionem inclinor, quæ & sensum perfectum facit, & vacuum non sinit manere elogium, quod eam sic uteri sui fœtus ornavit: videtur enim alludi adistud Elisabethæ dictum Deiparæ Virgini, Benedicta tu in mulieribus, & benedictus fructus ventris tui; vel ad istud mulieris Euangelicæ, Lucæ 11, 27 Beatus venter qui te portavit.
DE SANCTIS MARTYRIBVS
POMODIANO DIACONO, IGNEO, RVMETINA, REMISVRINO, CVM ALIIS XXIV.
SECVNDIANO EPISCOPO, ALEXANDRO DIACONO, BVBATO, SATVRO, DIODRO,
ROPODIANO ET NOMENSI.
[Commentarius]
Romodianus Diac., Martyr (S.)
Igneus, Martyr (S.)
Rumetina, Martyr (S.)
Remisurinus, Martyr (S.)
Alii XXIV, Martyres (SS.)
Secundinus Ep., Martyr (S.)
Alexander Diac., Martyr (S.)
Bubatus, Martyr (S.)
Saturus, Martyr (S.)
Diodrus, Martyr (S.)
Ropodianus, Martyr (S.)
Nomensis, Martyr (S.)
G. H.
Est hæc tertia Martyrum claßis, in quatuor antiquis Martyrologii Hieronymiani apographis descripta, & forsan in duas turmas distribuenda: harum prima in antiquißimo Epternacensi codice ita indicatur: [In duas turmas videnturdivisi,] Et alibi Romodiani, Jgnei Diaconi, Rumetinæ, Remisurini, cum aliis XXIV & immediate subjungitur altera turma: Secundini Episcopi, Alexandri Diaconi, Bubato, Saturi, Diodri, Ropodiani, Nomensis. Qui ceterorum antesignani ubi Romodianus scribitur, in aliis tribus apographis est Pomodianus &; Diaconus dicitur cum aliis viginti quatuor; omißis scilicet Jgneo, Rumetina & Remisurino: quos exhibet Epternacense MS. Deinde in hoc est Secundinus Episcopus, qui in aliis tribus est Secundianus Episcopus. Alexander Diaconus & Saturus eodem modo ubique nominantur; at pro aliis etiam reponuntur nomina Babuti, Diodori & Diotri, Repodiani & Nomensis.
[2] In vetusto Martyrologio bibliothecæ Vaticanæ, signato numero 5949, & charactere Longobardico conscripto, ista leguntur; Alexandriæ SS. Dorothei Presbyteri, Pomodiani & Rodociani Diaconorum, qui igne extincti & in mare missi sunt cum aliis viginti quatuor. Quæ meliori cum distinctione in antiquis Martyrologiis Casinensi, [an igne extincti & in mare mersi:] etiam charactere Longobardico, & Romano Ducis Altempsii, ita traduntur: in Alexandria natalis S. Dorothei Presbyteri: & alibi Pomodiani Diaconi & Rodociani, igne ustorum & in mare missorum, cum aliis viginti quatuor. Referuntur hi XXIV igne combusti & in mare missi etiam in MSS. Trevirensi S. Martini & Vltrajectino S. Mariæ, sed perperam S. Pastori adjuncti: de hoc egimus supra in prima classe Martyrum, inter quos etiam est Rodocianus Diaconus. At Podonianus legitur in MS. Vaticano S. Petri: qui in MSS. Aquisgranensi & Labbeano & apud Grevenum Pomodianus scribitur, & vitio Amanuensis in MS. Augustano Nomadianus, & additur Rodimini, seu Rodimi in Labbeano, forsan loco Rodociani, aut Rumetinæ. In eodem, primo loco celebratur Alexander Diaconus.
[3] Abstinemus conjecturis, quæ possent ex dictis formari: puta quod Jgneo irrepserit pro igne, voce addita ad explicandum Martyrii genus: quod Bubato in ablativo positum, ubi cetera nomina scribuntur in genitivo, sit nomen loci, ac forte melius alibi scribatur Babuto, legique debeat Babuco, ut significetur civitas ejus nominis in Hernicis: aliaque hujusmodi.
DE S. QVIRINO EPISCOPO ET MARTYRE
IN COEMETERIO ROMANO PRÆTEXTATI DEPOSITO.
[Commentarius]
Quirinus Episcopus, in coemeterio Romano Prætextati (S.)
G. H.
Progredimur cum antiquis quatuor apographis Martyrologii Hieronymiani: in quo, post tres Martyrum classes jam indicatas, ista leguntur juxta Epternacensem codiceas. Romæ, Quirini Episcopi. In MSS. Lucensi & Blumiano: Romæ depositio Quirini Episcopi. In MS. Corbejensi Parisiis excuso: Romæ depositio Quirini, Secundini. At Florus in MSS. Atrebatensi, Tornacensi & Lætiensi: Romæ depositio S. Quirini Episcopi & Martyris. Rabanus, Notkerus, cum MSS. Aquisgranensi, Richenoviensi & Rhinoviensi ista habent. Romæ depositio Quirini Episcopi. At Quirici legitur in MSS. Barberiniano, S. Maximini & S. Cyriaci. MS. Trevirense S. Martini & Grevenus, Romæ Quirini Episcopi.
[2] Locus depositionis ita indicatur in MS. Romano Ducis Altempsii: Romæ in cœmeterio Prætextati depositio Quirini Episcopi. Quibus additur Via Appia, in MS. codice Reginæ Sueciæ, & sic inde excudit Lucas Holstenius in Animadversis ad Martyrologium Romanum. Hinc corrigendum MS. Vaticanum S. Petri, dum legitur Romæ Prætextati, Quirini. Scilicet in cœmeterio Prætextati. In MS. Leodiensi S. Lamberti adduntur socii his verbis: Ipso die Quirini Episcopi cum aliis duodecim. Sed hi videntur transferendi esse ad sequentem classem uti Secundinus ad alios hujus diei Martyres.
[3] Cujus locifuerit Episcopus Quirinus, non indicatur: & nullus inter Romanos Episcopus seu Pontifices tali nomine signatus comparet. Imo forsan alibi martyrio coronatus est, & corpus Romam delatum, in cœmeterio Prætextati via Appia depositum fuit. Non apposito loco inter alios Martyres collocatur Quirinus in MS. Augustano, & Quirinus Episcopus in MS. Trevirensi S. Maximini valde antiquo. Fuit S. Quirinus Sisciensis in Pannonia Episcopus & Martyr, cujus corpus, ob incursionem barbarorum Romam a Christianis delatum est, & via Appia depositum, uti dicetur ad diem ejus natalem IV Iunii.
[4] Sed de hoc Quirino Episcopo hic agi quomodo judicabimus? quandoquidem ea translatio forsitan facta est diu post conscriptum Martyrologium Hieronymianum. Non est hic etiam de cujus Translatione agi ad V & VI diem Februarii ibidem inter prætermissos diximus, & hoc loco quæsituros nos promisimus: quia nempe S. Quirinum Tribunum, cujus nos acta discußimus XXX Martii, multi ad XXX Aprilis collocant; & ad hunc spectat illa reliquiarum Translatio: quare dictis Februarii loci mutandum erit nomen mensis & pro Aprili ponendus Martius.
DE SS. RODICIANO DIACONO, TERENTIO ET MARINO
PRESBYTERO, DAGARO CVM ALIIS DVODECIM. METVRO, CLEMENTE, LVCINO,
TELESFORO, PRIMOSO SATVRNINO, EMELIANO, MAIORICA, SATVRNINA.
Martyribus Aphrodisiæ.
[Commentarius]
Rodicianus Diac., Martyr Aphrodisii (S.)
Terentius, Martyr Aphrodisii (S.)
Marinus Presb., Martyr Aphrodisii (S.)
Dagarus, Martyr Aphrodisii (S.)
Alii XII, Martyres Aphrodisii (SS.)
Meturus, Martyr Aphrodisii (S.)
Clemens, Martyr Aphrodisii (S.)
Lucinus, Martyr Aphrodisii (S.)
Telesphorus, Martyr Aphrodisii (S.)
Primosus, Martyr Aphrodisii (S.)
Saturninus, Martyr Aphrodisii (S.)
Emilianus, Martyr Aphrodisii (S.)
Majorica, Martyr Aphrodisii (S.)
Saturnina, Martyr Aphrodisii (S.)
G. H.
[1] Qvarta ista Martyrum claßis est in antiquis apographis Martyrologii Hieronymiani: & ea post S. Quirinum, [Martyres indicati] apud Romanos depositum, ita traditur in codice Epternacensi: in Frodiria Rodiciani Diaconi, Terenti, Marini Presbyteri, Dagari, cum aliis XII, Meturi, Clementis, Lucini, Telesfori, Primosi, Saturnini, Emeliani, Majoricæ, Saturnini. Aliqua in reliquis apographis differentia est. Ac primo palæstra Martyrii in Mss. Lucensi & Blumiano etiam Frodiria est: in Ms. Corbejensi Parisiis excuso est Afrodiris, [locus martyrii] quo putamus signari Aphrodisiam, urbem Episcopalem provinciæ Europæ in Thracia, etiam Ptolomæo notam lib. 3 cap. 11, & Αφροδισίας dictam; aut Aphrodisiam metropolim & Archiepiscopalem Cariæ, etiam Ptolomæo lib. 5 Αφροδισίας appellatam. Et hæc de loco. Ipsa nomina Martyrum in pluribus consentiunt: solum loco Rodiciani, Dagari, Meturi, Lucini, Telesfori, Saturnini, etiam scribitur Rodociani, Dicari, Maturi, Luciani, Telisfori, Saturninæ: quæ plane est parva discrepantia. Dagarius memoratur hoc die in MS. Martyrologio Tamlachtensi in Hibernia.
[2] Vti hic est Rodicianus Diaconus, ita celebratur apud Græcos III Maji S. Rhodopianus Diaconus cum Diodoro, [similis 3 Maji.] apud Aphrodisiam urbem Cariæ sub Diocletiano a civibus suis multa verbera perpessus, ac tandem crebra lapidatione ad mortem usque appetitus: quem a Rodiciano ejusque sociis alium arbitramur; quod in his nullus Diodorus nominetur. Facilius admittemus, Rodiciano & Rhodopiano eamdem obtigisse palestram martyrii; haud difficulter tamen unam eamdemque personam credituri, cujus nomen minus recte Latini expresserint, si ad hanc sententiam stabiliendam aliquid novæ probationis accesserit Causa enim Rhodopiani, ab hoc die & hac societate, in qua passus fuit, removendi ad Majum, eumque Diodoro jungendi, aßignari posset utriusque simultanea translatio in aliquam Constantinopolitanarum ecclesiarum, quæ tali die ibidem solita sit celebrari.
DE S. POLYCHRONIO EPISCOPO.
[Commentarius]
Polychronius Episcopus (S.)
G. H.
[1] Antiquißimum apographum martyrologii Hieronymiani concludit hunc mensem Aprilis his verbis: quæ ob suam antiquitatem proferimus. Ita autem habet: Depositio Policroni Episcopi. In MS. Corbejensi Parisiis excuso ejusdem Martyrologii ita traditur: Depositio Polocronii Episcopi. In MS. Parisiensi Labbæi, scribitur Polochroni Confessoris. In MS. Augustano S. Vdalrici legitur, Polderoni Confessoris. Celebravimus die XVII Februarii: Polychronium Episcopum Babylonis & Martyrem: & S. Pulchronium Episcopum Virdunensem: sed quia dubitamus, aut potius arbitramur, neutrum horum hic referri; ob testimonium quatuor illustrium martyrologiorum, eumdem voluimus iudicio benevoli lectoris proponere, & quod is visis aliis Martyrologiis statuerit, plane ratum habere.
[2] Interim monemus, tomo 1 Bibliothecæ novæ Labbeanæ, extare Chronicon Virdudense, conscriptum ab Hugone, primum monacho S. Vitoni Virdunensis, tum Abbate S. Petri Flaviniacensis in Burgundia circa finem seculi XI, ubi dicitur, quod B. Pulchronius, urbis Clavorum Episcopus, cursu vitæ consummato, discessit pridie Kalendas Maji, & migravit ad Dominum. Adduntur alia de sepultura, multaque præmittuntur de Vita & gestis; quæ si ad manum fuisset Februarium elaborantibus, majori cum nostra atque lectorum satisfactione de Sancto isto Episcopo egißemus; nunc autem satis est hic indicari, ad supplementum operis plenius retractanda.
DE SANCTO MERCVRIALI
EPISCOPO FOROLIVIENSI IN ITALIA.
[Commentarius]
Mercurialis, Episcopus Foroliviensis, in Italia (S.)
BHL Number: 5032
Auctore D. P.
CAPVT I.
Cultus, ætas, Vita scripta & examinata.
Flaminiæ, quæ hodie Romandiola dicitur, urbs antiqua & nobilis Forum-Livii est, inter Faventiam & Cæsenam; Christianis sacris imbuta jam inde a primis nascentis Religionis exordiis. [An primus Liviensis Episcopus,] Ea an & quos habuerit Episcopos ante S. Mercurialē, cujus hoc die in urbe & diœcesi tota celeberrimus est cultus, ignoratur. Primum ipsum notum posteritati fecit, tum viventis insignis virtus, tum ad mortui sepulturam adeo crebra miracula, ut primum super eam erecta sit ecclesia, S. Stephano dedicata; deinde assurrexerit Abbatia, nunc cum ipso templo S. Mercurialis dicta, & Vallumbrosanis monachis tradita cum jure parochiali. Ibi sub majori ara diu requievit arca, sacri corporis custos; de cujus inspectione hoc insculptum lapidi monumentum, & Archivii publici scripturis insertum, exhibet Historiæ Foroliviensis novißimus & accuratißimus scriptor Paulus Bonoli, quo deducente cuncta urbis sacraria obivimus & lustravimus, dum Forolivio Romam transitum haberemus, anno MDCLX. Monumenti illius hæc sunt verba:
[2] [mortuus anno 156,] Anno Domini MCCXXXII, tempore Gregorii Papæ & Fæderici Imperatoris, XI Kal. Septembris, aperta fuit hæc arca per D. Albertum Episcopum & Petrum Abbatem, & expositum hoc B. Mercurialis corpus quindecim diebus omnibus ad videndum. In dicta arca inventa est lamina plumbea continens ut infra. In nomine Patris, Filii, & Spiritus sancti. Hic requiescit corpus B. Mercurialis Episcopi Liviensis. Obitus vero ejus pridie Kalendas Maij, CLVI. Hinc nata est anceps Foroliviensibus disputatio de hujus sancti Episcopi ætate, [aut alius ejusdem nominis?] aliis corruptam aut vetustate corrosam plumbeam lam nam asserentibus, idque ex solo præjudicio, non ex fide oculatæ inspectionis; aliis plures Mercuriales fuisse asserentibus, quorum unius antiquißimi hoc corpus & festum sit, alterius vero sint acta Vitæ, quæ circumferuntur. Quod merito ut rem valde insulsam refellit historiographus Foro-liviensis prælaudatus: quis enim credat, ejus cujus servata fuerint Acta, nullam aliam fuisse servatam memoriam vel in officio ecclesiastico vel in corporis ejus reliquiarumve honore.
[3] [Quæ fides lamellæ plumbeæ,] Equidem eruditißimo Annalium ecclesiasticorum scriptori Baronio vehementer assentior, quod plumbeæ isti laminæ plus detulerit fidei, quam quibuscumque popularibus traditiunculis, & quæ iis inædificata post plurium seculorum decursum sunt, ætatis mediæ scriptis seu Legendis seu Chronicis. Quamvis enim Æra Christiana vulgaris neque accurata sit, neque primis seculis fuerit usurpata: postquam tamen illa semel invaluit & paßim recepta fuit, cœperunt ad eam exigi antiquiorum gesta temporum. Quod secutus lamellæ istius sculptor credi potest, & tantæ antiquitatis aliquod argumentum habuisse, quo secundo seculo S. Mercurialem adscriberet. Neque dicas, ut dicunt aliqui, centenarii numeri notas duas aut tres vetustate exesas: non enim potuissent non animadvertere hiatum deficientium litterarum ii, qui tam solicite ipsius tenorem transcripsere, si vere tale quidpiam deprehendissent. Certe præsumi non debent in transcribendo errasse, donec evidentiori id constet probatione. Facilius credam lamellæ auctorem, quia nullum Mercuriali antiquiorem Episcopum noverat, persuasus autem erat Episcopatum Foroliviensem ex antiquioribus esse, sub Alexandro, Sixto, Telesphoro institutis; citius mortuum credidisse hunc, ut arbitrabatur, primum Episcopum.
[4] Definiri quidem a nobis non potest ætas & tempus sculptæ laminæ: hoc tamen ausim affirmare, tunc esse sculptam quando S. Mercurialis corpus ex veteri sepulcro in marmoream istam arcam fuit repositum, [seculo 8 aut 9 sculptæ?] idque tam olim, ut ejus translationis memoria nulla apud posteros superfuerit seculo XIII. Forte cum erecta est ecclesia in titulum parochialē, & quæ prius S. Stephani dicebatur sub appellatione S. Mercurialis instaurata fuit: quod VIII aut IX seculo factum licebit opinari. Eodem tempore in ipsius templi parietibus depicta fuisse existimabo quæ de S. Mercurialis mirabilibus gestis conservabat memoria popularis. [Tunc videntur etiam factæ picturæ,] Vitæ enim ex Vallumbrosanorū monachorū scriptis ad Antonium Gallonium Romā missæ nobisq; a Patribus Oratorii communicatæ, auctor fuit antiquus, qui ante fundatam eo loco Abbatiam scripsisse videtur, atque adeo ante seculū Christi XI. Hic vero usus Prudentii exemplo, qui S. Cassiani martyrium versu descripsit, ut pictum viderat: Nos quoque, [ex quibus jamevanidis accepta vita, ante sec. 11,] inquit, studiose habentes de Sanctorum gestis indaginem, ad B. Mercurialis Confessoris & Episcopi Liviensis pervenimus tumbam; ibique ejus inquirentes actiones, nihil ab illius accolis loci valuimus indagare, præter quasdam nimium teneras actionum illius depictas imagines: sed ut retulerunt a multis temporum emensis lustris Acta Præsulis prædicti ablata fuerunt ab eis, puta cum Italiam vastarent barbari, & sacra loca popularentur aut igne consumerent, maxime quæ extra urbes posita mœniorum circulo non includebantur.
[5] [nullum autē ætatis indicium dat,] Nunc porro videamus quid picturæ illæ exhibere potuerint, quidque eis vel ex propria auctoris conjectura vel ex populari narratione addi debuerit, ut historia vitæ aliqua texeretur. Primo loco occurrit punitio cujusdam Iudicis, eodem blasphemo ore sacram Eucharistiam sumentis, quo Christum sub ea præsentem negaverat, coram S. Mercuriali aliisque peracta. Iudicem Ariminensem, Christianæ religionis contemptorem fuisse, quem pictura referebat, ex vulgi opinatione sumi debuit; qui ne anonymus esset, succurrit oportune Taurus ille, sub Constantio Ariano Præfectus Ariminensis; qui Patribus Arimini ad Concilium collectis, priusquam disiungerentur, vim intulit; atque ut Vrsacii & Valentis confeßionem, subdole contextam, velut Catholicam reciperent, callide induxit: quo nomine peßime audivit apud Catholicos omnes, ideoque visus idoneus est cui prædicta blasphemia & mors condigna tribuerentur. [sed solum occasioneminanuum conjecturarum.] Hoc autem præsumpto prosequitur conjecturam suam auctor vitæ; adfuerunt, inquiens, forte etiam & alii celeberrimi Episcopi Rofillus Popiliensis, Leo Feretranus, Marinus, Gaudentius & Geminianus: quorum ætates conciliare velle, propter unum forte, inutilis mihi conatus videtur: interim quod hic auctor per nudam dixit conjecturam, alii ut certum accipientes, coëgerunt posteros qui ista defenderent in omnes sese partes torquere. Altera pictura (plures autem fuisse ex iis quæ narrantur in Vita colligi nequit) exhibebat Episcopos duos immanem draconem Sacerdotalibus stolis illigatum pertrahentes ad puteum, & cæcum a S. Grato Diacono illuminatum. Ex duobus Episcopis alterum esse S. Mercurialem non dubitabatur, alterum esse S. Rufillum vicinæ Foropopuliensis urbis Episcopum credere jubebat Foropopuliensium consensus, idem ex sui Sancti Patroni qualibuscumque Actis referentium,
[6] [cetera tot seculis post dicē cœpta] Præter hæc duo, nihil est in Vita, quod poßit ex picturis acceptum dici, cetera rhetorico more dilatata ad historicam fidem nihil faciunt. Quæ autem post Vitam scriptam accessere ad historiam S. Mercurialis, per monachos Vallumbrosanos, ea nec fundamentum quidem habent in traditione, tunc cum Vita scriberetur recepta; adeoque indigna sunt omnia quæ stabiliendæ chronologiæ substernantur. Si enim usque ad seculum X vel XI, nihil sciebatur de S. Mercuriali, nisi quod in picturis videbat & ex illis narrabat populus; hoc autem totum & multo etiam amplius si complexus est auctor Vitæ, suo ingenio supplens picturæ traditionisque defectum: quæ fides poterit aliis tanto post adjunctis haberi? Cum ergo dicetur S. Mercurialis fuisse natione Armenus, ab Hierosolyma attulisse Reliquias, quibus Foroliviensis ecclesia gloriatur; interfuisse Ariminensi concilio, quod sub Constantio anno CCCLIX coactum fuit, [non videntur aliquam fidem mereri,] ad Athanaricum Gotthorum Regem pro civibus in captivitatem abductis ivisse legatus, quod ante annum CCCC III fieri non potuit. Hæc inquam aliaque similia cum dicentur, interrogabimus quo auctore doceantur esse vera, quæ tot seculis fuere ignorata, ac ne tum quidem adhuc erant audita, cum Vitæ auctor in unum collegit quidquid de Sancto quomodocumque narrabatur. Idem de S. Ruphillo Popiliensi, cujus festum XXI Augusti colitur, dictum puta, quatenus is a S. Silvestro creditur Episcopus ordinatus. Id scilicet per conjecturam credi cœpisse, æque ac alia de S. Mercuriali jam relata. Illius enim nulla extat antiqua Vita, & siquid scriptum aliquando fuit id abolitum esse a barbaris credibile fit.
[7] Ceterum aliud nihil confici ex dictis velim, quam ignorari tempus quo SS. Mercurialis Ruphillusque vixere; nec audiri quidem debere eos, qui duos aut etiam tres Mercuriales inducunt, ut sustineant eorum, quæ tam tarde prodierunt, auctoritatem. Nolim interim asseverare, eo præcise anno, quem plumbea tabella notat, obiisse S. Mercurialem: imo seculum integrum aut etiam duo adjici feram non illibenter; [Videtur tamen sec. 4 floruisse Sanctus.] quia uterque Episcopus nihil fidei caussa tulisse a gentilibus, sed ejus puritatem dicuntur contra hæreticos fuisse tutati, in sua quisque conjunctißima diœcesi: quod verum esse potuit, etiamsi vel uterque vel alteruter abfuerit a Concilio Ariminensi. Non potuerunt tamen hæretici illi fuisse Ariani, sicut popularis traditio habet, nisi saltem seculo IV Sancti vixerint: at facile fuit pro aliqua ignota hæresi certam unam eamque celeberrimam substitui: unde nec firmiter huic argumento adhæreo, quod ab ætate Arianorum sumunt alii. Imo ipsam illam picturam draconis, ab utroque Episcopo superati abolitique, libentius de spiritali quam corporali dracone intelligam; credamque primos illius auctores aliud noluisse expressum quam quod hæreseos alicujus pestem, in confiniis utriusque diœcesis deprehensam strages edere animarum multarum, communicatis operis consiliisque uterque extinxerit.
[8] Cum hisce præcautionibus & annotationibus postea addendis, solam illam, de qua egimus supra, Vitam dabimus. Paulus Bonoli auctorem ejus sacere videtur S. Petrum Damianum & vocare Sermonem de S. Mercuriali: sub illius enim nomine, ipsißimis quæ hic leguntur verbis, exhibet totam historiam rei cum Ariminensi Iudice gestæ, atque tres ultimas hujus vitæ lineas. Sed quia tum alia quædam tum narrationem de dracone idem Paulus velut ex eodem Sancto producit, non tantum verbis, sed ipsa etiam rei substantia valde diversam, ab ea quæ hic ponitur, & qualem proposuimus ad XX Martii num. 3 agentes de SS. Grato Diacono & Marcello Subdiacono S. Mercurialis: ideö arbitramur Paulum habuisse aliquid diversum ab hac vita, sub Sancti illius nomine scriptum, cui hæc ipsa vita quadamtenus sit intexta, [ejus auctor an S. Petrus Damiani?] non autem tota. Præterea in sermone de S. Rufillo Populoniensi, qui apud nos manuscriptus & apud Vghellum tom. 2 Col. 637 editus extat sub nomine S. Petri Damiani, modus deductionis ac styli, minus historicus magisque ad mores deductus invenitur, quam in hac simplici, licet verbosa, historia: quæ autem eidem intexitur de dracone narratio, plane quoad rem convenit cum hujus vitæ contextu, non autem cum eo quem diximus XX Martii apud nos legi. Quare nec hunc possum secure attribuere S. Petro Damiano, [alia recentiora omittuntur.] nec vitam ipsi audeo adscribere, quamvis ætas talis sit, quo poßit ejusmodi Vitam scripsisse, prius quam locus Vallumbrosanis traderetur: prius, inquam, nam si locus monachos habuisset, hos potius quam rudes accolas interrogandos sibi putavisset. Vghellus eodem tomo col. 615 allegat ex Annalibus Foroliviensibus Mss. Bernardini Paulutii locum de rebus a S. Mercuriali gestis in Hispania cum Alarico Rege: quæ nec refutare quidem lubet; & forte Bernardinus ille hoc solum seculo vixit. Quare & ipsum prætermittimus & quæcumque alia de S. Mercuriali scripta; cumque iis etiam Vitam alteram, quam circa annum MDLXXX, annis CCX elapsis post S. Rufilli corpus a Ioanne Numay Saßinatensi Episcopo elevatum, scripsit Foro Liviensis aliquis in Abbatia S. Mercurialis monachus non ineruditus, quam inter Antonii Gallonii collectanea repertam Romæ transcripseramus: satis enim jam constat ex dictis, nihil solidæ auctoritatis scriptori præluxisse, præter priorem Vitam, quæ ipsa interim quam parum soliditatis habeat jam explicuimus. Vitæ Synopsis aliqua apud Petrum de Natalibus lib. 10 cap. 107 reperitur, hoc solum continens quod de dracone recluso jam diximus: alia amplior apud Philippum Ferrarium edita habetur, quam pro suo arbitrio reformatam Tamayus dedit ut infra dicetur.
CAPUT II.
Translationes corporis, & miracula recensita, figmenta rejecta.
[9] Cardinalis Baronius, Martyrologium Romanum recognoscens, [An 23 Maii sit dies primæ Trāslationis?] ex vetusto quodam, ut ait, Ms. ad diem XXIII Maii hæc verba descripsit. Ipso die S. Mercurialis Episcopi. Idem ante ipsum quibusdam Vsuardi exemplaribus additum repererant Bellinus de Padua, Grevenus Carthusianus, Maurolycus & Molanus: sed horum nemo ad Foroliviensem hæc traxit. Primus id in Notis fecit Baronius: cui tamen in hoc non contradicimus, scientes, quam sæpe contingat, aut verum natalem obscurari majori Translationis post factæ solennitate; aut in aliquo Ms. diem Translationis notari præterito Natali. Interim consultius credimus de S. Mercuriali agere die præsenti, quo Forolivii festum ejus agitur. Quod si non est natalis, sed Translationis, ejus utique Translationis est, quam supra diximus factam esse diu ante annum millesimum, seculo forsitan VIII aut IX. [2 facta est an 1232, 22 Aug.] De secunda (si tamen vocari Translatio poßit) facta XXII Augusti anno MCCXXXII supra egimus. Paulus Bonoli actioni huic interfuisse scribit præter Episcopum Foroliviensem, Archiepiscopum Armenum Mattheum, alios Archiepiscopos tres & Episcopos quatuor, cum Abbatibus aliquot. Addit Baronius quod anno Domini MDLXXVI D. Antonius Jannottus Foroliviensis Episcopus corpus reperit marmoreo loculo conditum, serico tectum. Et hoc sericum asserit Paulus Bonoli ita repertum integrum, ac si novum fuisset.
[10] Idem Paulus corporis Translationem notat, qua ab altari majori, relicta ibidem marmorea Arca, [3 an. 1576.] deportatum est corpus ad novum sacellum, a Hieronymo Mercuriali, Philosopho Medicoque famoso, magnifice erectum. Hujus autem Hieronymi eruditißimum opus de Arte Gymnastica (ut de aliis taceam) nuper ab amico nostro Andrea Frisio Amstelodamensi elegantißime recusum, cum Venetiis prima vice prodierit anno MDLXIX, non incongruum fuerit judicare, indicatam a Baronio inspectionem, & Translationem a Paulo signatam esse eamdem, factam anno MDLXXVI. Quo etiam tempore os unum brachii ad sanctæ Crucis Cathedralem ecclesiam putatur translatum, [Reliquiæ variæ seorsim positæ.] ubi nunc magnifice asservatur: aliæque ad alias ecclesias Forolivienses particulæ. Tunc etiam, aut forsitan multo citius, S. Mercurialis caput a reliquo sejunctum est corpore, ut argenteæ inclusum statuæ ornaret publicas proceßiones, maxime in die ipsius festo, quod olim cum publicis ac liberis Nundinis, integrum mensem durantibus, fuisse celebratum, scribit jam sæpe laudatus Paulus: ex quo etiam sequens miraculum accipe.
[11] Anno MLXXX, cum Henricus Imperator adversus Gregorium VII duceret exercitum in Italiam, [Puniuntur asylum Sancti violantes milites,] & suorum armorum terrore totam repleret Flaminiam; Foroliviensium accolarum plurimi, armenta ac greges, quos intra urbem reducere non potuerant, servabant in Gottonio suburbio & cœmeterio S. Mercurialis, ipsius custodiæ & protectioni se suaque committentes. Sed ejus nomen nihil reveritus Guelfo, tribunorum Imperialium unus, militibus suis copiam fecit, mactandi ad corporum refectionem quotquot vellent animalia. Ex his assas elixasve carnes quotquot degustarunt, distorto horribiliter ore pœnas luerunt inconsultæ impietatis, imprimis Dux ipse, qui in verba contra Sanctum blasphema proruperat. Culpam igitur agnoscens suam, nutibus & quibus poterat indiciis aliis præcepit, ut illatum damnum præsenti pecunia compensaretur Dominis, & mox sibi suisque pristinam vultus compositionem restauratam vidit. Hæc ille: at quem supra laudavi Vitæ postremo scriptæ auctor, eamdem sic concludit:
[12] Quæ miracula post ejus mortem sanctum Episcopum consecuta sint, longum esset recensere: nam & paralyticos sanavit, & febricitantes languidosque complures: sed præ ceteris illud unum non est omittendum, quo in improbissimi unius persona Deus optimus maximus ostendit, quam celeri vindicta persequatur nefanda in suos conjecta convitia. Romam commigrabat ad Sanctissimi Petri limina peregrinantium agmen, qui hac pertranseuntes, [alius in Sanctum blasphemus] cum primum plateam nostram hanc ingressi sunt, primi illi qui ordinem ducebant, ut pietatis ac religionis gratia B. Mercurialis corpus consalutarent, a recta flectentes, viam ad ejus templum detorquent. Ex his unus, qui equo vehebatur, quid hoc esset percunctatus, intelligit, Ad B. Mercurialis trivium pergimus. Qui ore sicut & animo inquinatissimus; Hoc nomine, inquit, appello unum ex bobus meis. [castigatur fractis sub equi lapsis cruribus,] Nefanda vox ac impurissimo ore prolata, eodem tempore & cælum & terram aperit: cælum quidem, quod ab eo audita fuit cui nihil est absconditum; terram autem, quod eodem permittente in spurcissimi sermonis pœnam, equus blasphemi, velut si sub pedibus terra dehisceret, statim corruit, ac sic sessoris corpus provolvit ut cruribus effractis semivivum reliquerit. Hunc comites efferunt; & qui sanctissimum corpus nomenque prius despexerat, renueratque ad illud visitandum iter ad ejus templum flectere, [sed ad tumulum delatus sanatur.] idem mortuo similis a sodalibus eodem introfertur: exoratoque S. Mercuriali, preces in cælo exauditæ sunt. Didicerat enim beatus ille vir a præceptore suo Christo Salvatore, etiam pro persecutoribus exorare. Nam consolidatis ossibus, contemptor ille illico sanitate donatus, & ex despectore miraculorum prædicator effectus, ad suos incolumis rediit.
[13] Tamayus de Salazar, cum in Catalogo Sanctorum Italiæ apud Ferrarium legisset, [Sancti temere asserto in Hispaniam itineri,] quod S. Mercurialis in Hispaniam profectus, cum Regem ab insanabili morbo curasset, captivos omnes Livienses, quos Visigothi captivos in Hispaniam abduxerant, reduxit; nihil sibi cunctandum ratus quin Hispaniæ Patronis ipsum quoque adscriberet, nova fabricavit Acta, protulitque ad XXIII Maji, [fabulosa Acta superstruuntur,] rem apud Ferrarium lectam hoc modo augens. Cum Regem curasset, per totius Hispaniæ regiones se conferens, Catholicam veritatem populis, in Arianum errorem Gothorum prolapsis, mirabili efficacia prædicavit; & innumeros ad confessionem Nicenæ Synodi perduxit: quoad reversus in Curiam, captivos omnes Livienses & finitimos, quos Gothi ex Attilæ direptione in Hispaniam abduxerant, Regis liberalitate recepit. Postmodum vero cum aliquot annis Ecclesiæ suæ præfuisset sanctus Pontifex, XXX Aprilis in pace requievit, anno D. N Jesu Christi CCCCLVI. Ita per manus crescunt conjecturæ, ne dicam fabulæ, dum quilibet præsumit de suo addere quod in rem facit.
[14] Qui ætatem S Mercurialis in tempora Gothorum Italiam invadentium retulerant, [quibus ad tempora Attilæ ipse differtur,] eumdemque fecerant Hunnorū vastationi interesse sub Attila; consequēter faciendum sibi existimarunt ut pro captivis redimendis ageret ipse aliquid; quos satis insulse abductos in Hispaniam dixere, Ostrogothos cum Visigothis confundentes. Id tamen sic intelligunt Forolivienses scriptores, ut in Italia supplicasse Episcopum pro captivis velint, effecisseque, ut illi ex Hispania revocarentur. Tamayus Ferrarii verbis adhæsit: vidensque nec hoc satis fore ut Hispanico Martyrologio adscriberetur S. Mercurialis, titulum addidit insignis per totam Hispaniam Ecclesiastæ: [& fidem totis Hispanus prædicasse fingitur,] ex quo, inquit, apud nostros in magna habitus veneratione, tamquam novus Hispaniæ Apostolus censendus est. Interim venerationis istius indicium vel argumentum profert nullum: sed multa de Regibus ac bellis Gothorum congerit, nihil ad rem facientia.
[15] Nempe suæ unius industriæ novum istum Hispaniæ Patronum debebat, nullam in eo partem habentibus iis, qui Pseudo-dextri & sequacium chronica confinxere. [mirum quod non etiam ibidē natus.] Si autem hi quoque, ad suis vindicandum hunc S. Mercurialem, applicuissent animum; vereor ne Ferrarium corrigendum æstimassent in eo quod genere Armenium faciat; quem ipsi forte Almeriæ, (ita Saraceni nuncuparunt urbem prius Urcum dictam) natum censeri maluissent, ut magis ex integro foret Hispanus; hac videlicet præsumptione, quod librarii recentioris glossema, Vrcum Almeriam esse explicantis, transierit in contextum, & Italis Armeniam magis quam Almeriam noscentibus dederit occasionem nominis vitiandi. Sed missa faciamus somnia; & producamus Vitam, quæ sola continet modicum illud quod de Sancto sciri ex picturis & traditionibus potuit; ut constet quam nullo fundamento superinducta sint cetera, quæ alii operose expendunt, & ab anistoriæ vitiis conantur explicare.
CAPUT III.
Vita picturis antiquissimis adumbrata.
Ex MS. Foroliviensi in Biblioth. Vallicellana.
EX MS.
[16] Annalium gesta librorum, diversorum conscripsere studia Philosophorum, [sicut Gentiles acta Regum] ut quæ erant sub priscis temporibus gesta, memoriam retinerent subsequentium. Et hoc non mediocri instantia, sed sub omni totoque conamine erat peractum. Ob hoc enim a Regibus, qui præerant illis temporibus, remunerabantur obnixius; adjicientes etiam, ut si ea quæ ab eis gerebantur digne forent recepta, maxima potirentur futuri nominis fama. Hæc vero studebant gentiles perficere, ut ad apicem culminis lummi valerent pertingere. Nos denique, qui gratia divina imbuti persistimus, arbitramur silendum non esse quæ ad retributionem pernoscimus esse futura, testante Apostolo. Quæ enim seminaverit homo hæc & metet. Diversi diversa jaciunt semina & in futura retributione, prout gessit unusquisque, recipiet merita. [Gal. 6, 8] [ita Sanctorū convenit scribere Christianos,] Qua de re propensius agendum est, ut in die examinis, ante tribunal æquissimi Judicis, reperiamur digni, ut qualiter ipsi placet coronam perpetuæ altitudinis suscipiamus, ad sui nominis laudes concinendas. Ut præmisimus enim, Philosophorum studia ad sui nominis famam innumera contulerunt volumina; nos autem Christicolæ Christo nostro redemptori, ut concesserit nostri plectrum pectoris, non desinimus laudes inferre: quia ut illi favores conquirebant humanos, sic nobis appetendus est perpetuus fructus. Nam qui ad summi Regis laudem aliquid populo impertierit, futuram retributionem atque perpetuam beatitudinem obtinebit. [non tantum visa] Nihil enim est aliud Sanctorum gesta referre, quam Dei virtutes enarrare; per quas sanctis Ecclesiis argumentum tribuitur, ut subditis fidelibus etiam pascua tribuantur. Unde credimus & nobis fore animæ salutem, si ea inferre voluerimus, quæ ad constructionem pertinent fidelium.
[17] Enim vero prisci Doctores, non solum visa, sed etiam, quæ vulgo recitata sunt, retulerunt. Moyses legumlator, [sed etiam audita.] cum ideas mundi omnium opifex proferret, non aderat; & usque ad sua tempora quæ acta sunt, non prospexerat; sed sancto docente Spiritu, ut in Pentateucho continetur, studuit referre: sic qui alii atque alii conscripsere volumina, non de visis sed de auditis retulerunt gesta. Euangelici etiam prædicatores Marcus & Lucas, ex auditu a condiderunt Euangeliorum volumina. Post hos imminenti ætate extiterunt sanctarum Ecclesiarum Catholici, qui sanctorum Martyrum & Confessorum retulerunt historias. Et, [& picta in imaginibus,] ut prædiximus, non solum de visis & vulgo auditis, verum etiam de imaginibus depictis, existunt Martyrum prænotati triumphi. Prudentius enim vir eruditissimus, dum ad mausoleum venerabilis Cassiani procumbebat, & se sursum erigens depictam Martyris historiam cerneret; studiosius indagare cœpit, quæ hæc essent; atque a custode relatum est, non fabulam quod cernebat, sed historiam esse; sicque a visis imaginibus, sanctis Ecclesiis ejus b patefecit martyrium. Nos quoque studiose habentes de Sanctorum gestis indaginem, [quomodo habentur Acta B Mercurialis] ad B. Mercurialis Confessoris & Episcopi Liviensis pervenimus tumbam; ibique ejus inquirentes actiones, nil ab illius accolis loci valuimus indagare, præter quasdam nimium teneras actionum illius depictas imagines: sed, ut retulerunt, a multis temporum præteritis c emensis lustris Acta Præsulis prædicti ablata fuerunt ab eis. Hortatu igitur ipsius qui aderat Antistitis ac universæ plebis, Christo allubescente, aggressi sumus ejus gesta, ut suppetunt vires, edere.
[18] Præterea d Beatissimus hic Mercurialis Præsul, gratia Dei profusus, [variis virtutibusclari,] sermone blandus, caritate susceptus, omni virtute extitit coruscus, Egenorum erat e dapsilis, orphanorum pater, viduarum solamen, mœrentium consolator, atque verbi Dei fuit veridicus prædicator; & quod verbis docuit, hoc operibus complevit: digne etiam Pastoris nomen obtinuit, qui Dei gregem sibi commissum pane eruditionis pavit. Cum in talibus polleret virtutibus ab omnibus extitit venerandus. Contigit eo tempore ut quidam severissimus Judex Ariminensis urbis, nomine f Taurus, diversa flagitia Christianis inferret, [Prætor Ariminensis in Eucharistiā blasphemus] atque sacra mysterii sancti, his quæ idolis immolata erant compararet; ajebat denique quod sacra mysteria, quæ a summis Pontificibus erant immolata, in secessum mitterentur, sicut scelestissima ejus idolorum sacrificia, ac per g hoc diversas insultationes inferebat Christi sacerdotibus. Unde accidit ut Christiani cum gentilibus maximum haberent conflictum. Ad quod spectaculum interfuit venerandus Mercurialis Episcopus, forte etiam & alii celeberrimi devenere Episcopi Rufillus h Populiensis, Leo i Monte-feretranus, Marinus, k Gaudentius, & l Geminianus. Cumque idem scelestus Judex in prædicto persisteret flagitio, venerabiles Episcopi Dei, protecti clypeo fidei, resistebant illi in potenti brachio. Sed ille in cœpta permansit nequitia; adeo ut nec veritus esset talia proferre nefanda, nec supplex Christi veneraretur vestigia: namque a sanctis Præsulibus id petiit, ut quantum valerent conficerent sacra mysteria, quæ ipse usitato sumptu sumeret ac digereret & in secessum emitteret.
[19] His auditis beatissimi Præsules Christi nimium effecti sunt tristes, verentes sacra mysteria profano ac iniquo tradere gentili: sed ut non annullarent fidelium Christianorum instituta, quod scelestus petiit, ad sui exitium obtinuit. Tandem capto consilio venerandi Antistites se in orationibus dedere diutius, quatenus Dei illis adesset clementia, ut Judicis crudelis immanitas se verteret, [ad preces S. Mercurialis aliorumque] si non pœniteret. Igitur m erecti ab orationibus, amicti sunt sacris vestibus, quæ ad cultum sanctarum pertinent orationum; ac singuli magnis singultibus diversisque cum lamentationibus officia Missarum sacratissima celebrant: quibus peractis denuo se in magnis ac jugibus prostraverunt orationibus, Deum postulantes, ut illis dignaretur subvenire. Inter cetera sic ajebant: Omnium Regum Rex, tuam nobis misericordiam ostende, ut omnis mundus cognoscat, quia hic nefandus tua sacra commaculat. Tu Deus omnipotens, qui Moysi famulo tuo calliditates Pharaonis Regis Ægypti tribuisti superare, & magicam mentem magorum devincere, populumque Israeliticum sicco vestigio pontum fecisti transire, atque diversas nationes sub gladio ejus interire, & David famulum tuum ab innumeris persecutionibus Saulis exuisti, tresque pueros de Chaldeorum rogo & Daniel de leonum eripuisti lacu; exaudi nos, & concede ab isto iniquo & doloso Judice triumphum victoriæ exercere. Te etiam deposcimus Domine Jesu Christe, qui cum Patre & Spiritu sancto cooperante, cæcum a nativitate ad lumen restituisti, quatriduanum Lazarum resuscitasti jam fœtentem; ut hæc tua sacra mysteria, quæ nobis, tuis famulis immeritis, præcepisti tuis fidelibus in sumptus tui corporis & sanguinis tradere, isti Judici iniquo, si te confessus non fuerit, sint ad perpetuam damnationem, cooperante Patre una tecum & Spiritu sancto, in secula seculorum. Cumque a Christianis dictum fuisset, Amen, sancti Præsules execrando Judici Tauro sacra mysteria apposuere edenda.
[20] Tunc Judex avide & temerarie ea cœpit edere usque ad saturitatem: quibus peractis insultare cœpit Christianis. Sed almifici Præsules Christi, spem in Deo habentes perfectam, cito eum in perpetua damnatione casurum credebant. Denique & in Christianos insultatione persistente, mox ultio fuit, Deus, a te. Judex enim latrinam deinde petivit, ubi omnia vitalia cum intestinis amisit: [fœda morte mulctatur.] nam prædicta Judicis latrina super pontum Adriaticum, qui adhærebat Ariminensi urbi, consistebat. Ut autem vitalia cum intestinis ab ejus sacrilego corpore fuerunt in ponto eversa, ab adstantibus vita sunt esse ferina. Eoque defuncto, & in prædicto manente loco, tunc qui ei assistebant, convenerunt ad eum, putantes illum aliquibus immorari operibus. Videntesque ejus corpus exanime, ac solis jubar ab ore n per anum transverberari, cognoverunt eum interiisse; hæcque sacris Patribus curaverunt deferre. Quibus prævisis sancti Patres Deo gratias retulere, atque omni populo ob laudem Dei destinavere: hoc peracto triumpho, eorum unusquisque ad proprias reversi sunt ædes.
[21] Ast per oppidum Cæsenæ B. Mercurialis & Rufillus Antistites, ad Popiliensem urbem, cum aliis Episcopis properantes, Rufillus in sua substitit sede, Mercurialis ad suam accelerabat venire. Tunc universa plebs illi subdita, Clerici quoque & laici ex utroque sexu, cum luminaribus & incenso ac laudibus diversis, suum Præsulem ac Pastorem gratanter susceperunt; atque prædictus Mercurialis Antistes in diuturna Sede contulit laudem, & ea quæ cœperat ad finem usque perducere studebat: illud Euangelicum persæpe recolens, si quis perseveraverit usque in finem hic salvus erit. [Matt. 24, 30] Sunt nonnulli qui in primordio ætatis bona inchoant, sed in calce a recto tramite deviant: sunt etiam qui ad mediam ætatem bene inchoant agere, sed non perseverant in finem: sunt quoque, qui in ipsis exitus foribus positi recta incipiunt, sed simulando ipsa, perficere negligunt. [constans S. Mercurialis perseverantia in studio virtutum] In his omnibus Venerandus Mercurialis studiosius se exhibuit, quia in antepenultimo statu non deviavit a tramite recto, sed orando, jejunando, eleemosynas tribuendo, euangelicam veritatem prædicando, pacem concordiamque in suis filiis serendo, usque in finem suum recte disposuit statum, secundum illud quod veritas intonat Euangelica: Beatus ille servus, quem, cum venerit Dominus, invenerit vigilantem. [Matt. 24, 46] Hic quoque B. Mercurialis Præsul in secunda & tertia vigilia ita se curavit exercere, quatenus veniente Domino in vigiliis sedulis inveniret eum. Prima enim vigilia, adolescentia est; secunda, juventus; tertia, senectus. Sunt plerique qui in adolescentia desides existunt, & in juventute ad hoc bonum se exercere cupiunt; sed quia digni non sunt, venire nequeunt. Sunt etiam qui in juventute se commaculant, & in senectute se abluere sperant; & hi etiam quia sunt indigni, non pertingunt. In senecta autem ætate nonnulli resipiscunt, quia illicita explere nequeunt. Sunt etiam qui in hac ætate se corrigunt sponte; sed in tribus quæ prælibavimus, B. Mercurialis in omnibus Deo placuit.
[22] Interea dum B. Mercurialis prædictis Domini rebus se exerceret; infausta legatio relata est ei, quod ingens draco o in itinere transeuntibus aderat, qui multos transeuntes anhelitu proprio haberet sauciatos. [qui ad feralem draconē properans,] Qua relatione vir Dei in magna decidit afflictione: prædictus namque draco in medio Popiliensis & Liviensis urbis imminebat itinere, per quod plurimi ab ejus afflatu jam erant necati. Tandem inito consilio, Venerabilis Pater Mercurialis suos legatos dirigit Rufillo, Populiensium Præsuli, ut utrique convenirent ad draconis hujus necem; interim ab utrisque prolixa fieret oratio, ut & a Domino ipsis concederetur illius exitium. Dum hæc Rufillus audiret, diu prostravit se in oratione; sed illo moram nectente, venerabilis Pater Mercurialis ad certamen draconis acceleravit venire. Dum autem ad prædictum stadium curreret, Marcellus ei obviam fuit, privatus lumine: sed quia erat in majori impeditus opere, cæcum nequivit Mercurialis lumini restituere, sed præstolari ei adventum Beatissimi p Grati prædixerat, a quo quod impetrabat obtinere poterat. His cæcus auditis S. Grati adventum expectavit: [prædicit cæcū sanandum a S. Grato] Præfatus deinde S. Gratus super omnia, quæ B. Mercurialis Pontifex obtinebat, præerat; & dum jussu sui Pontificis eleemosynas daret, duplo pauperibus conferebat quam ei præceptum erat. Unde ei Dominus tantam gratiam contulerat, quatenus in ejus nomine virtutes conferebat. Hic etiam S. Gratus dum cæcum prospexisset, signum sanctæ Crucis in ejus faciem compinxit, & ad veram lucem corporis animæque revocavit: qui Marcellus postea Christicola effectus, in Dei operibus præsertim extitit devotus.
[23] ppUt autem retulimus, B. Mercurialis ad draconis certamen ante adventum Rufilli studuit proximare: quod Rufillus pertulit ægre, unde aiunt ut eum Mercurialis posset placare, duas illi tribuit ecclesias baptismales, S. Martini scilicet quæ vulgo vocatur in Lavello, sed melius in Lavacro, & S. Cassiani in Catasiti prædio. [ipsumque draconem in puteum demergit.] Nam dum uterque ad draconis foveam devenere; draco ut eos aspexit, valde obstupuit. Tunc Sancti guttur ejus stolis suis oppilavere, & eum a scrobe illius loci amoverunt; & invento puteo utrique eum in ipso demerserunt, & grandi lapide os ejus clausere, memorialeque super eum imposuere: ipsius enim vulgi accolæ & ruricolæ de ipso memoriali ferunt taliter, quod prædicti Episcopi q rabdos qui restabant super os putei infixerunt, & ad humorem lymphæ radicem immisere, & magnæ arbores sunt effectæ: perhibent etiam quod in Natale ipsius Præsulis ipse draco r se inputeo concutit.
[14] His ita compositis atque definitis, sancti Præsules cum suis officiis ad propria sunt reversi: Mercurialis etiam Pater venerabilis, in Dei cœpto opere viriliter permansit. Quantæ enim virtutes, quanta signa & prodigia per eum Dominus fuerit operatus, nequit explere humanus sensus; & quia sunt jam plura peracta tempora, ex quibus hæc sunt gesta, & nulla exinde manet historia, ideoque percensere nequivimus ejus magnalia; qualiter ad siderea transierit regna, enarrare conabimur vobis. Ante sui exitus diem, cunctam suam ecclesiam ad se jussit venire, eamque docuit in fide recta persistere, & Dei opus diligenter exercere: ne calliditate antiqui hostis illecti ad vana studia & operationes inanes forent inducti; [moriturus suos ad constantiam in fide hortatur,] sed in pace & vera dilectione consisterent, ut machinamenta callidissimi hostis possent superare, & ne lupi rapaces gregem Domini valerent morsibus laniare. His & hujuscemodi expletis eloquiis, data pace suis cunctis filiis, vitalem auram amisit, sidereaque regna penetravit, secundo Calendas Majas. Cujus corpus a suis filiis est diligenter aromatibus conditum: & sepultus est non longe a Liviensi urbe, [sepelitur apud urbem Foroliviēsem] ultra amnem s in optimo t Mausoleo: ubi ad laudem ejus basilica est constituta, in qua ejus exuberant beneficia, nunc & semper, per infinita secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Additur in Ms. Psalmica, quod, non intellectum, omittimus.
b
Prudentius libro Περὶ Στεφάνων, hymno 9 S. Cassiani Foro corneliani, qui 13 Augusti colitur Martyrium celebrat insigni versu, prout sibi ad ejus tumulum advoluto:
Ædituus consultus ait, quod prospicis, hospes,
Non est inanis aut anilis fabula
Historiam pictura refert, quæ tradita libris
Veram vetusti temporis monstrat fidem.
sed multum inter hanc & nostram S. Mercurialis interest, ipsa enim etiam libris extabat tradita, nostra ex solis picturis accipitur, cum pridem scripturæ periissent.
c Ms. ita habebat. Sed, ut retulerunt, a multis temporum pactis mensis, illius Acta Præsulis ablata fuerunt ab eis: hortatum est quod aderatantistitis &c. Quæ conati sumus quadamtenus ad sensum auctoris revocare.
d Præterea, conjunctiva particula, indicare videtur aliquid præceßisse, quod exciderit.
e An dapsilis accipiatur substantive, pro liberali Curatore, an vero substantivum hoc aut aliud simile exciderit, quis divinabit?
f Taurum Arimini Præfectum, qui tyrannidem exercuit in Patres Ariminensis Concilii, Imperatori Ariano consentiens, ab eo qui notatur Iudice diversum arbitramur: illum enim non credimus fuisse tam insigniter impium: quam enim auctoritatem talis habuisset? Imo suspectum est nobis ipsum nomen ne gratis huc sit traductum, acceptumque a persona tam nominata & Catholicis execrata, ob impensum Arianis favorem.
g Idem hodieque jactitant contra Catholicos obscœni & blasphemi Calvini, stæ: eodem utique magistro qui hunc blasphemum ad ejusmodi probra erudivit.
h S. Rufillus Episc. Foro populiensis, colitur 18 Iulii.
i S. Leo Montis-feretrii, I Augusti. Omittebatur in nostro ecgrapho Marinus, ex Paulo Bonoli additus, qui fuit Diaconus Arimensis, non Episcopus, & colitur 3 Septembris.
k S. Gaudentius Ariminensis, 14 Octobris: pro quo Tamayus sicæ chronologiæ causa substituit Brixiensem, qui colitur 25 Octobris.
l S. Gerninianus Mutinensis, 31 Ianuarii: ubi diximus videri geminos hujus nominis fuisse, quod nunc majori examine egere arbitramur: quia Acta illa non sunt primæ aut secundæ notæ, sed diu post Sancti ætatem collecta: quam facile igitur accidere potuit ut nomen Attilæ (cujus solius ætas cogeret secundum Geminianum astruere) sumptum fuerit pro nomine cujuscumque hostis, Mutinensi urbi imminentis.
m Ecgraphum nostrum, Igitur in casibus diversis, quæ ut si iperflua expunximus, magis circa verba laboraturi, nisi res ipsa displiceret. Quis enim credat, ad unius, & quidem blasphemi, communionem plures simul sacrificasse Episcopos? idque ut non annullarent fidelium Christianorum instituta? quænam hoc præcipiunt?
n Ingenium pictoris fuit, per radium, corpus blasphemi penetrantem, exprimere ultricem Dei potentiam: sed popularis stoliditas crudius accipiens quod pictum videbat, scriptorem nihilo prudentiorem invenisse videtur, qui etiam litteris hoc sic mandaret. Ceterum cum nemo antiquorum, qui questi sunt de violentia illata Patribus in Ariminensi convētu, meminerit vindictæ alicujus divinæ contra Taurum Prefectum exercitæ, satis clarum est, quæ sic picta cernebantur, non bene Tauro fuisse afficta. Paulus Bonoli, ut hunc scopulum evadat, ad alium æque dubium se applicat, & Taurum sub Iuliano apostata ad gentilismum transiisse suspicatur: adeoque diu post Ariminense Concilium acta hæc esse: quæ tam facile negantur quam assumuntur.
o Quæ sequuntur de Dracone extincto, sic picta fuisse nihil ambigam: sed picturam fuisse symbolicam, ad significandum quomodo sancti Antistites certaverint contra hæresim, in suis diœcesibus proserpentem & eam penitus aboleverint, libentius audiam.
p Colitur S. Gratus Diaconus Foroliviensis 20 Martii, ubi hanc historiam dedimus: colitur tunc etiam S. Marcellus Subdiaconus: quem alia relatio habet draconis inclusioni cooperantem ejus visu excæcatum fuisse, & a S. Grato illuminatum: quod æque fabulosum videtur. Alia illa relatiorefertur a Paulo Bonoli tamquam ex sermone S. Petri Damiani extracta, quam dedimus 20 Martii ex præcitato Paulo; estque haud modice a præsenti diversa.
pp Hanc ecclesiarum concessarum causam fabulosam existimo; forte etiam nec ceßionem illam fecit S. Mercurialis, sed post secula aliquot successorum quispiam, ad componendam controversiam de præcellentia motam a vicinis Foropopiliensibus. Certe tempore S. Mercurialis nulla fuit ecclesia S. Martini, anno dumtaxat 397 mortui.
q Ρἅβδος, baculus est.
r Quis hæc negabit fabulosa?
s Paulus Bonoli, Erat tunc, inquit, civitas Foroliviensis sita inter duo flumina, quorum unus hodie Montone alter Canalis vocatur, hujus aquis majori ex parte nunc in alium traductis, trans quē Canalē, (qui tunc fluvius Aquaviva dictis sit) fuisse ait Gottinium burgum, & in hoc ecclesiam S. Stephani: quæ nunc intra muros contineri idem indicat, quando ad annum 1084 tam solicite inculcat, in antiquis tabularii publici documentis sæpius inveniri in ecclesia S. Mercurialis extra muros civitatis ad partem Orientalem.
t Ecgraphum nostrum, in oppido.
DE S. MATERNIANO
EPISCOPO REMENSI IN GALLIA.
SEC. IV.
[Praefatio]
Maternianus, Episcopus Remensis, in Gallia (S.)
Auctore D. P.
Remensis Historiæ, usque ad annum DCCCC LXI deductæ auctor Flodoardus, ipsius ecclesiæ Presbyter, tunc monasterii S. Remigii monachus & Abbas, postquam lib. 1 cap. 3 de primis istius urbis Episcopis Sixto atque Sinicio, [Remensis Ecclesiæ Episcopi primiex Flodoardo] tamquam per Apostolum Petrum destinatis in Galliam, fusius egisset, de eorum successoribus ita scribit cap. 5 Frequentibus persecutionum procellis intonantibus Ecclesiæ nostræ puppis jactata, quoniam caput vix attollere poterat, quanto Sedes ipsa tempore Rectore vacuadigno resederit, haud facile pāditur: adeo ut post præ missos nostræ fidei patres B. Sixtum atque Sinicium, unum dumtaxat Præsidem inveniamus Amansium ad Imperium usque Constantini: sub quo Betausius reperitur, qui cum Primogenito Diacone suo primus ex hac Belgica provincia legitur Arelatensi primæ interfuisse Synodo, relatæ per Marinum Episcopum beatissimo Papæ Silvestro, Volusiano & Aniano Consulibus. Post quem Aper, inde Maternianus; cujus reliquias ossium Domnus Hincmarus Archiepiscopus Ludovico Regi Transrhenensi se direxisse commemorat, in epistola pro eisdem aliorumque Sanctorum pignoribus ad eumdem Regem transmissa. Hinc Donatianus extitit Episcopus; cujus etiam pignora maritimas in partes Episcopii Noviomensis vel Tornacensis perlata, vario signorum memorantur splendore decorata. Quem B. Viventius tam celsis, illustris vitæ meritis, quam claro Pontificalis sequitur ordine culminis; cujus etiam sacra membra, Domno Ebone Antistite nostro deferente super fluvium Mosam translata, Braguis instructa ecclesia, … debito deponuntur honore servanda … cui successit Severus. Post præmissos Præsules B. Nicasius cultu sequitur Pontificatus … sub Wandalica in Galliis persecutione sanctæ sibi commissas validissimus Rector Ecclesiæ.
[2] [seculo catalogos ubi post SS. Sixtum & Sinicium,] Hæc Flodoardus: quæ sic integre adducere placuit, ut clarius appareret, ex ipso ejus contextu, illum quod sequeretur in enumerandis Ecclesiæ Remensis Episcopis non habuisse aliud subsidium domesticum, quam Episcoporum quorumdam recentiora acta, & quemdam catalogum seculo VI aut VII scribi cœptum sub nuda nominum appellatione; cujusmodi catalogos circa initia sæpe imperfectos esse contingit, latentibus plerumque nominibus antiquiorum, nisi quos celebrior cultus in memoria posterorum conservavit; quales fuerunt SS. Sixtus atque Sinicius, primi Apostoli ipsis Kalendis Septembris festive tota urbe coli soliti: [solum nominabantur quinq; proximi S. Nicasio] post quos immediate nominabantur quinque isti, quos dixi, antecessores S. Nicasii. Alios intermedios nullos in istis catalogis a Flodoardo repertos esse, colligo ex eo, qui ipsosmet præ oculis debuit habuisse, Guilielmo Marlot, Historiæ Remensis auctore novißimo. Nam de Amantio agens cap. 17, asserit eum a Flodoardo poni, ex gestis quæ amplius non exstant: & cap. 27 dicit, [omissis inter mediisaliunde supplendis.] quod Betausii nomen ex Actis Concilii Arelatensis ei tantum innotuit; ideoque existimat, quod haud dubie Dyscholium, in Synodo Coloniensi nominatum, æque inter Archiepiscopos reposuisset, si Agrippinensia Acta ei nota fuissent. Hiulca igitur & defectuosa apud Flodoardum est Episcoporum series, qui satis indicat suo judicio fuisse plures, quam quorum ipse nomina reperit; quare non aliter intelligendi sunt qui Maternianum sextum, Donatianum septimum nominavere, quam quod eorum nomina talem locum teneant in serie a Flodoardo indicata.
[3] [Horum incerta apud scriptores Chronologia] Circa Chronologiam fatetur præcitatus Guilielmus Marlot, quod de iis quinque, qui B. Nicasium præcesserunt, immediate, nihil certi apud Remenses habeatur; nec extet quispiam qui certo prodiderit, sub quo Consule vel quos singulorum vita habuerit exitus; eo quod ecclesiarum Belgii, imo totius pene Galliæ, memoriam aboleverit facta per Vandalos & Hunnos subversio. Quibus verbis satis hic auctor indicat, omnia quæ de prædictis Episcopis circa diem & annum mortis notantur apud Colvenerium, novitias esse conjecturas eorum, qui nudos nominum catalogos hoc superiori seculo conati sunt reddere auctiores, addentes quot annos quisque sederit, unde assumptus, a quo Romano Pontifice ordinatus, aliaque similia. Vt ergo ipse, nulla eorum habita ratione, liberum sibi credidit ordinare Chronologiam, [lucem aliqua accipit ex Vita S. Materniani] ex eo quem verosimiliorem credebat calculo; sic & nobis idem licere putamus, acturis de S. Materniano, cujus non tantum ossa sed & vitæ libellum oportet trasmissum esse ad Regem Ludovicum; quandoquidem ea apud Transrhenanos etiam hodie inveniatur, cum ejus nulla nunc Remis supersit notitia, ac ne ætate quidem Flodoardi extitisse amplius ibidem videatur; alioqui minime prætermittenda ab eo. Cum enim fusißime agat de S. Nicasio; & accurate notet, quando, quo, & per quem translata sint corpora decessorum ejus; satis indicat, si de istis aliquid amplius cognovisset, nequaquam id a se tacendum fuisse.
[4] Extat ea Vita in Paßionali MS. insigni Bodecensiscœnobii, Ordinis Canonicorum Regularium diœcesis Paderbornensis, mensis Decembris fol. X, unde ipsam transcripsit nobis noster Ioannes Gamansius; [quæ hiedatur ex MS.] haud dubie ex vetustiori Egmondani monasterii Codice desumpta, in quo S. Materniani festum solitum fuerit tali mense agi; credo, ob memoriam factæ ad eum locum translationis: nam dies mortis in Vita nusquam exprimitur, & apud Remenses Natalis ejus memoria perseveravit ad hunc XXX diem Aprilis, ut infra videbimus. Sed nec quidquam in ea Vita legitur de facta sub Hincmaro translatione, ex quo colligimus eam ante scriptam fuisse, seculo forsitan VI aut VII, [& videtur sec. 6 aut 7 scripta] quando ecclesia S. Agricolæ, sub nomine S. Nicasii jam censebatur, ob frequentia ejusdem Sancti ibidem miracula & celebrem ad sepulcrum peregrinationem Francorum; quibus factum existimamus, ut restaurata sit eadem ecclesia (quæ primum a Iovino seculo Christi IV excitata, restauratione haud una procul dubio eguit) ante celebrem illam innovationem, quæ primum a Gervasio Præsule circa annum MLX contigit; & illa aut alia occasione inventa elevataque trium Episcoporum, Materniani, Donatiani & Viventii corpora: credimus enim ea priusquam transferentur fuisse in aliqua apud Remenses veneratione, sed obscuriori, propter Nicasianorum miraculorum claritatem.
[5] [& Egmondā translata una cum corpore] De S. Donatiano, qui Brugis in Flandria Patronus colitur, agemus XIV Octobris. Quis locus sit Braguis ad Mosam, quæremus die VII Septembris, quo S. Viventii memoria celebratur: hic de S. Materniano agens, dico, Egmondā (quo ejus esse translatum corpus primus nos docuit Frodoardus, & unde vitam usque ad Bodecenses divulgatam credimus) apud fœderatos Belgas oppidum esse, Comitum insigne titulo, ad mare oceanum, inter Alkmariam & Beverwicum, in Frisia ut nunc dicitur Occidentali; quod primam suam celebritatem debet S. Adelberto Martyri, ex primis Frisiæ Apostolis uni, cujus ad XXV Iunii cultus ibidem celebrior videtur Ludovicum Regem movisse, ut S. Materniani corpore ipsum locum honoraret. Is tamen frequentes a barbaris piratis passus vastationes, tanti thesauri a se quondam posseßi cito amisit memoriam: neque enim ullam ejus mentionem reperimus in toto Egmondensi chronico, quod ab initio pontentißimæ Abbatiæ per Theodoricum II Hollandiæ Comitem istic fundatæ, [ante fundationem Abbatiæ.] ubi ante fuerat sanctimonialium monasterium a Theodorico I constitutum, id est ab initio seculi X usque ad annum MCCCC LXXXIV, ex diversis gestis, epistolis, epitaphiis, registris, privilegiis præteritorum Patrum collegit deduxitque Ioannes Gerbrandus a Leydis Carmelita, pauca præfatus de paßione & miraculis S. Adalberti, deque varia loci vastatione ante ætatem Theodorici utriusque: quos potius restauratores quam primos fundatores mallem dicere, persuasus jam inde a tempore Ludovici Regis aut etiam citius sacrarum alterutrius sexus personarum ibi fuisse congregationem aliquam: penes quam servata fuerit Vita, quæ demum ad Bodecenses collectores pervenit.
[6] [In hac statuitur S, Apro,] Ex hac autem Vita, quam omnino credimus ante Hincmari tempora scriptam, tria habemus, postquam avectum Remis corpus est ibidem ignorata: Videlicet, quod dum contigit decessisse B. Aprum, Sanctæ Remensis ecclesiæ Episcopum, eidem suffectus sit, indicio nocturni splendoris manifestatus, Presbyter Maternianus, Cresconii ac Flaviæ nobilißimorum parentum filius; deinde quod attigerit ætatis suæ annum LX, Episcopatus XXIII; tertio quod S. Hilarii Pictaviensis Episcopi familiaritate dignatus, eumdem antequam moreretur visitaverit circa annum CCCLXVII. Quæ tria viam nobis sternent ad chronologiam constituendam, si non ex certa auctoritate, saltem ex verosimiliori conjectura: sic ut etiam ante Aprum potuerit Remis præsedisse Dyscolius, & Coloniensi consilio, ubi cum titulo Rhemorum legitur, interfuisse anno CCCXLVI; quo illud esse celebratum, non autem anno CCCLVI aut CCCLXIX, probat annus post Consulatum Amantii & Albini ejusdem concilii Actis prænotatus. [(qui potuit sedisse post Dyscolium] Neque enim placet Colvenerius aliique, existimantes Dyscolium illum non Episcopum Remorum sed solum Chorepiscopum fuisse, quales ut eo ævo fuisse probarentur, non facile probabuntur in Conciliis una cum Episcopis & inter illos dixisse sententiam. Non etiam placent qui S. Nicasii decessores quinque in antiquis catalogis consequenter nominatos (ex quo scilicet in S. Agricolæ Basilica sepeliri Episcopi Remenses cœpere) disiungunt ab invicem, ut inter eos faciant locum isti a se reperto, & ideo fortasse Remensibus ignoto æque ac alii decessores ejus, quod in SS. Sixti & Sinicii ecclesia, aut etiam alibi incerto loco jacerent conditi.
[7] [quintus ante S. Nicasium)] Vt autem ordinem non interruptum servem, non differam, cum Sigeberto & aliis cum secutis, Martyrium S. Nicasii usque ad annum CCCCLIV, Hunnicam sub Attila vastationem pro Wandalica persecutione sive irruptione, quæ anno CCCCVI contigit substituendo. Quinque enim Episcopis abunde mihi videntur sufficere quinquaginta & plures anni, qui inter Dyscolii mortem & Nicasii ordinationem potuerunt intercessisse. Neque nimium fuerit si ex illis quinquaginta annis viginti tres dentur Materniano, cum nihil cogat ejus successores admodum longævos facere. Difficultas aliqua esse videtur in Apro, quo Præsule diu triumphasse urbs dicitur in hac ipsa Vita. Sed numquid hanc Vitam dicimus primæ esse fidei & ab auctore coævo scriptam, ut vel singuli apices debeant considerari? numquid etiam diuturnus dici non potest annorum octo aut decem Episcopus? [Maternianus successisse annis 23] Demus igitur usque ad annum CCCLVI pervenisse Aprum; tamen adhuc ante CCCLXXX obierit Maternianus, & viginti circiter annos reliquerit inter tres successores dividendos. Quamquam nec adeo fidere velim numero annorum in Vita deprehenso, ut pro eo putem operose pugnandum. Quid enim si XXIII anni illi uno abundent denario? Tunc & circa annum CCCLXXX obiisset Maternianus, & multo amplius spatium successoribus tribuendum superesset.
[8] Tali porro correctione admissa, funditus etiam tolleretur difficultas, quæ alias oritur ex tempore mortis, [& S. Hilariū ante ejus mortem visitasse.] quod prælaudata Vita videtur ferme commune statuere SS. Hilario & Materniano: Hilarium autem constat, anno CCCLXVII die XIII Ianuarii obiisse, uti est ad ejus Vitam a nobis dicto die & mense probatum. Responderi tamen posset quatuor dumtaxat illustriora S. Materniani jam Episcopi gesta narrari ab auctore Vitæ, qui ea ex majorum traditione acceperit & suo more ordinarit, scilicet cerei inextincti conservationem, cum fons baptismalis primum a Sancto recens consecrato benediceretur; leprosi mundationem, dum idem obiens diœcesim sacrum Chrisma vicatim conferret; victoriam de Mago, & dictam S. Hilarii visitationem Pictavis, ubi & ipse de morte sua fuerit per Angelum monitus. Hanc vero licet immediate post subjungat historia, alterius materiæ interponendæ defectu; videri tamen illa posset congruentius differri, ut ad Hilarium jam senem & cui imminere mortem Angelico monitu didicerat Maternianus, ipse excurrerit itinere quadringentorum circiter milliarium, ætate & viribus adhuc robustior.
[9] [non fuit frater S. Materni Ep. Mediolan.] Atque hæc, de ordine ac tempore Remensium Episcoporum, Remensis historiæ curiosis non definivi tenenda, sed proposui consideranda: viderint ipsi quam fidem dare velint Vitæ S. Materniani, hoc loco primum publicatæ. Quæ ibi narrantur, quamvis videantur rhetorice amplificata & circumstantiis quibusdam minus certis vestita, quoad substantiam tamen verosimiliora mihi sunt; quam quæ toti antiquitati ignota, & nescio unde accepta, lego in Catalogo Colveneri; ubi dicitur, quod fuerit S. Maternianus Materni IX Archiepiscopi Mediolanensis Frater uterinus, qui jam senex ordinatus Archiepiscopus a S. Julio Papa anno CCCLI, sedit annos IX, obiit VII Julii anno CCCLIX. Obiit enim S. Maternus sub Diocletiano & Maximiano Imperatoribus, [nec a S. Iulio Papa ordinatus,] adeoque ante annum CCCIV; & quidem grandævus; utpote qui jam inde a temporibus Valeriani Imperatoris, atque adeo ante annum CCLXII; Episcopatum gesserit. S. Iulius, Papa quidem fuit, cum ordinaretur Maternianus; sed hic Remis non Romæ ordinatus fuisse credi debet, etiamsi id non diceret Vita, quod revera dicit: nec fingi potest a S, Iulio actum aliquid ob quod ab eo ordinatus iste dicatur; quia non puto jam tum solitum fuisse Romanum Pontificem Pallium mittere Metropolitis. Dies autem VII Iulii (ut de anno mortis gratis excogitato taceam) non videtur acceptus ex Remensium ecclesiarum fastis ullis sacris, sed ex quibusdam ad Vsuardi Martyrologium additionibus, [aut mortuus 7 Iulii.] Colvenerio aliunde subministratis, ubi ad calcem simpliciter inveniebatur scriptum nomen Materniani Confessoris: quod aliquis ei persuaserit esse Remensis Episcopi, quippe cujus nomen sic scriptum alibi nusquam occurreret.
[10] Habemus nos, præ ceteris omnibus Vsuardi exemplaribus, quæ plura forte quam ducenta vidimus & examinavimus, sincerius unum, quia parcius auctum, atque ad ecclesiæ alicujus Remensis usus descriptum ante annos forte quingentos, [memoria in Martyrologiis 30 Apr.] quod ad Carthusianos Herinenses delatum, ac denique ad Lovaniense Societatis collegium, nostro demum Musæo ceßit; ubi ad hunc XXX Aprilis sic legitur, textui Vsuardi ipsius in fine additum a Remensi scriptore, etiam ante memoriam S. Eutropii Sanctonensis: Eodē die Natalis S. Maderniani Remensis Archiepiscopi, qui sextus eamdem rexit ecclesiam: & ex hoc MS. eadem verba transcripsit Molanus, quem secutus est Ferrarius. Eadem verba in antiquo Remigianæ Ecclesiæ Martyrologio invenisse se testatur Marlotus. Eadem, & forsan ex ipsomet quem habemus codice, descripsit Florarii auctor, sed Madermani legit: [absque alio apud Remenses cultu.] quod & fecit Grevenus. Præter hanc simplicem Sancti hujus memoriam in Martyrologio, nullus ejus cultus Remis superest, nisi forte ab annis paucißimis assumptus sit aliquis. Nam in Breviariis auctoritate Caroli Card. Lotharingi impreßis anno MDXLIII & MDLIX, & rursum anno MDCXXX recognitis & recusis, nulla S. Materniani commemoratio in sacris agenda præscribitur. Vnde ergo accepit Saussajus, quod Remis VII Iulii recolatur depositio S. Materniani hujus metropolis Episcopi, cujus prȩcipua solennitas fit in ejus trāslatione pridie Kalendas Maji.
VITA
Ex MS. Cœnobii Bodecensis
Maternianus, Episcopus Remensis, in Gallia (S.)
BHL Number: 5677
EX MS.
CAPUT I.
Natalis & educatio S. Materniani, ejusque ordinatio Episcopalis.
[1] Dominus Deus noster, ab initio conditionis humanæ, in sua ordinata dispositione persistere universam suam creaturam voluit: [Nobili genere natus] sed quia, invidentediabolo, a felicibus paradisi gaudiis conditio humana decidit; ad eam in statum pristinum reparandam unigenitum filium suum mittens, mortale genus sibi clementer restituit; perque eum Sanctos suos ad certamina provocans, diabolicam potestatem potenter subegit. E quibus unus beatissimus Maternianus, Remorum Præsul gloriosus, multiplicibus donis divinis ditatus extitit; & patre nobilissimo Cresconio, matre quoque Flavia nutriente, magnis ab infantia ita claruit signis, ut culmen Pontificatus nobiliter conscendens, majoribusultra futuris seculis Prȩsul divulgaretur prodigiis.
[2] Nato namque tantæ sanctificationis puero, matri per visum cælestis apparuit nuntius, [Sanctus futurus prænuntiatur,] qui beatum prædixit fore puerum, insuper & cunctis civibus futurum a fidei perfectioris solatium. Nā & octavo die nativitatis suæ, cum in interiori cubiculo soporatus quiesceret parvulus, medio noctis silentio, splendore sidereo circumdante loculum, [cælesti luce circumfulget,] vis divina claruit: custodesq; omnes cum inspicerent terrore nimio perculsi, habitatores etiam circumquaq; omnes attoniti, ad hoc magnæ admirationis spectaculum extulerunt intuitum: & sic cunctis cernentibus, per spatium trium horarum undiq; refulgens quasi globus igneus, receptus in cælestibus mirabiliter se sustulit. Ad domū igitur ipsā concives omnes concurrentes, patrem matremq; sancta cum sobole venerantes, immensis laudibus Dominū magnificantes, glorificabant; hincq; compuncti multiplicius quam ante, patremfamilias venerabantur.
[3] Contigit etiam una dierum, dū lactaretur puer, & ad quiescendū compositus, hiemali urgente tempore secus b larem, nutrice ad alias necessitates abeunte, relictus dormiret; e xiliens carbo e medio ignis, lectulum dormientis parvuli succendit: & tamen, [servatur abincendio illæsus,] vi divina resistente, pannis pene omnibus combustis, illæsum parvulum reliquit: a cujus inflammatione lectuli omne habitaculum jam quasi accensum ita efferbuerat, ut nisi eadem virtute Dei, qua puer ereptus fuerat, tota domus liberata esset, penitus succensa combureretur. Concurrentibus enim hinc inde domesticis, cum propter calorem nimium introeundi non haberent aditum; apparuit eis inter flammas vir pulcherrimus, candidatis vestibus, qui & parvulum sua protegebat sindone, atque flammas validas proprio extinguebat vigore; cujus ab excessu candido & domus inflammata eripitur, & protecto puero cunctis cum civibus universa propinquitas congratulando pariter in Domino gloriatur: sæpe enim post istam visionem cautiores omnes domestici patrisfamilias effecti, ad introitum habitaculi ubi puer erat horribiliori prospectu accedebant.
[4] [cum sanctis, Innocentibus familiariter versatur.] Quin & secretioribus horis, adolescentula ætate, similes pulcherrima forma juvenes, secus parvulum aliquoties sedere, vel stare aut circuire, visibus almificis territi conspiciebant: unde non nisi vagitibus pueri auditis, horis incompetentibus nemo frequentare cubiculum audebat. Qui denique educatus reverenter ad puerilem ætatem cum crevisset, & ad discendum scholastica discursione aliquatenus more ceterorum solus incederet; assistebant ei eadem in forma ignoti fulgidis vestibus pueri, & condelectabantur in soliloquio venustatis ejus. Qui dum sæpe interrogaretur a nutricibus, qui essent ignoti pueruli, cum quibus frequenter jocaturus singulariter secedebat, & plus quam notos diligebat; Nescio respondebat aliud, nisi tantū quod filios se esse sanctorum Patrum nostrorū asserunt, qui in albis hic quondam innocentes translati divinitus, ad beata gaudia abierunt; indeque omnia bona nuntiantes, confluunt mihi mellifluas vescendi delicias: cum quibus dum vescor, omnia bona vitæ istius obliviscor; quia non deest mihi omne bonum, quamdiu ipsorum habeam consortium: quibus discedentibus videtur mihi totus mundus esse in tenebris, & ideo nullis aliorum condelector alloquiis.
[5] Sicque semper convalescendo, cum ad ætatis plenitudinem pervenisset Sanctus Dei, jam dictus Maternianus; contigit decessisse B. Aprum, c sanctæ Remensis Ecclesiæ Episcopum, sanctitate & sapientia, [Vacante sede Remensi] prodigiis & virtutibus longe lateque notissimum; remanseratque sacra urbs illa dolens & vidua, quæ tanto Præsule diu triumphaverat egregia. Omnes igitur ecclesiastici Ordines, ibi in Christo militantes, cœperunt pro digni Pastoris legimine diutinam studiosissimamque vigiliis & obsecrationibus habere concertationem. Quorum exauditis precibus Domino miserante, accidit ut cujusdam Dominicæ noctis intempesto silentio, primævus ille ætherius radius, qui & in cunabulis submissus de cælo, rite totam illustraret domum, ubi fessus post orationem continuam quiescebat vir Domini Maternianus Presbyter, [nocturnus supracubiculum ejus splendor] vigilantibus & videntibus urbis ipsius incolis, & timentibus ne quasi fulgureo igne urbs tota a domo illa succenderetur. Quod signum mira Dei dispositione sequentibus temporibus demonstratū est, quia videlicet ex ipsius meritis vel exemplis, infirmorum populorū corda torpentia ad amorem divini cultus ferventius anhelare deberent. Quapropter mox concurrētes cuncti cives, & undique in unum ipso adhuc nesciente congregati, blandum conspicientes tanti fulgoris candorem, intellexerunt pariter divinā esse gratiā in illorū Præsule manifestatam. Obstupefacti igitur præ timore & gaudio, ipsumque quiescentem excitare non audentes, cucurrerunt ad signa templi metallica: & cum cœpissent cuncta clangere vasa d Christi laudem reboantia, [populum ex citat,] interius cum hymnis & gratiarum actionibus, exterius vero gloriosissimis tinnitibus, affuit clamor tumultuantis atque concurrentis populi & magnificantis Dominum.
[6] Eadem etiam hora eidem deifico Sacerdoti, cum assistentibus conquiescentibusque duobus Diaconibus ejus discipulis, Syagrio atque Berillo nuncupatis, apparebant per visum Angeli, ascendentes & descendentes per eumdem tramitem fulgurantis radii; atque colloquendo ei, [qui illuc concurrens,] cælestis dulcedinis carmina, eundo vel redeundo, suaviter frequentabant: quorum spiritualium conventuum delectatione detentus, assurgere concivibus nequivit, antequam accensis luminaribus omnis Sacerdotum cœtus cubiculum ejus ingressus, suavissimis eum clamando vocibus excitarent, dicentes: Surge jam Materniane, e magnis meritis præclare, arcem magnæ dignitatis ævo multo posside. Quo audito vir Dei, inter utrumque psallentium cœtum positus, quod divinitus de eo agendum erat adhuc penitus ignorabat. Jubar quidem illud sidereum recedens in tantum faciem ejus irradiaverat, ut quasi scintillans vultus & splendidior quam unquam ante terribiliorque visibus omnium appareret. Cumque ostium aperiret, procedens humiliter ad Fratres invocantes, [ipsum ad ecclesiam rapit & in Cathedram locat:] susceptus illico cum gaudio, medio jam noctis fere transacto articulo, & comprimentibus undique & exultantibus turbis, quasi violenter compulsus ad sublimitatem tantæ dignitatis incedebat: sed venerabiliter electus a cunctis, ad nocturnum divini cultus officium peragendum, in loco Pontificali compellentibus Seniorum precibus conquiescens, cum adstitisset; factum est ut adimpleretur per eum quod sancta ecclesiastica frequentat Oratio, f exprimens salubriter, Ut expulsis a cordibus nostris peccatorum tenebris, ad veram lucem, quæ Christus est, nos facias pervenire.
[7] [qui inde clā elapsus,] Interea dum hæc agerentur, & assistente populi multitudine divinum Dominicæ noctis officium celebraretur; memor fragilitatis humanæ, tantum pondus & curam gregis immensi sustinere se non posse pertimuit; & raptum se magis a plebis tumultu, quam electum a sapientum cœtu existimavit: & solis id peccatis suis imputans, timore perterritus est. Moxque, quo se a tanto pondere vel periculo eriperet apud se subtiliter corde reticendo anxius tentabat: & accepto recedendi ingenio, secreta sacrarii cubicula petens, quasi se aliquid depositurum ficte composuit: indeque cum suis duobus præfatis discipulis latenter exivit, peregrinari in aliis regionibus plus cupiens quam ibi præferri. Quapropter conciti suos conscendentes equos, abire pariter cœperunt. Cumque ad claustra ipsius portæ pervenissent, [divinitus cogitur a fuga regredi,] globus igneus, non mitis more solito, sed fervidus circumvolvens occupavit eos: quos ita & exterruit, ut in quam partem se verterent penitus nescirent: siquidem equi eorum, comis caudisque exustis, projecerunt in terram sessores: qui dum vix vivi evaderent, iterum divinitus compulsi, ad pristinum mox populi votum reducti, sacrum officium pariter ut prius cœperant cum populis devotissimis solenniter peregerunt: hoc etenim demonstravit Dominus, quod suæ nemo deberet repugnare sed acquiescere voluntati. Cumque jam illucesceret aurora, [& Episcopus consecratus.] compellente ecclesiastica multitudine atque provincialium Episcoporum assistente plenitudine, eodem in solis ortu consecrationem sanctæ Pontificationis percepit. Qui sacra Missarum solennia celebrans, populumque Dei immensum lucidissimo sermone ad amorem patriæ cælestis inflammans, non quasi juvenis aut novitius, sed magis ut longævus prædicator ac dispensator prudens, tritici mensuram famulis Dei pro captu uniuscujusque prudentissime ministravit.
ANNOTATA.
a Ecgraphum nostrum fieri perfectionis.
b Addebatur in marginali annotatione, id est ignem. Focum domesticum intellige, cui quia Deos Lares præfecit gentilitas, ideo ipse hoc nomine hic designatur.
c Vereor ne errore nominis lapsus auctor, consuderit hunc S. Materniani decessorem Remis, cum altero similiter Apro Tullensi Episcopo, cujus sanctitas & miracula celebrantur 15 Septembris.
d Videtur æreas campanas intelligere, quæ tempore S. Materniani necdum forte in ecclesiis usurpabantur.
e Hæc quasi ex aliquo Hymno ecclesiastico aptata præsent; materiæ dixeris.
f Videant in antiquis Remensis ecclesiæ Ritibus versati, ad quem diem hæc oratio spectet.
CAPUT II.
Miracula S. Materniani Episcopi.
[8] Ejus ergo initia, hic breviter perstricta, sequentia temporum ejus spatia tam beata demonstrant, [Variis illustratur miraculis,] ut vix valeat complecti in chartis, quantis refulsit in mundo miraculis. Quicumque enim ab eo visitatus est æger, sanus factus est; qui tristis advenit, animo & corpore ab eo consolatus, gaudens abscessit: nulli unquam nocuit, sed omnibus studuit in Christo profuisse. Propter testimonium tamen veritatis quædam hic inseruntur miracula ipsius, ut propensius per æterna secula divulgata, fiant quædam Christi fidelibus vel ministris felicitatis ac salutis exempla.
[9] Primo itaque, post perfectionem suæ sanctificationis, hoc in populo claruit signo. Dum sancto Paschali Sabbato ad consecrandos sacros fontes procederet, [in consecratione fontis cereum servans inextinctum,] & expleto benedictionis ordine accensi cerei debite in aquis submissi tenerentur; lapsus a manutenentis unus cereorum ima sacri fontis petiit: quem tamen vis sanctificatæ aquæ nullatenus extinxit, sed erectum & flammivomum eum ad superiora salutiferarum undarum atque splendidiorem ceteris luminaribus reddidit. Illa namque visibilis ignea & non extincta materia demonstravit, quod plenitudo cælestis gloriæ, per sanctificationem servi sui Materniani Pontificis, virtute sancti Spiritus mysticas vires in aquis sacri fontis superfunderet: videlicet ut ibi vitiis extinctis, opera vera veræ lucis deinceps in filiis adoptionis visibiliter resplenderent. Completis igitur ex ordine universis ibi cælestibus Sacramentis, ad cetera sacræ noctis officia conversus, plebem suam, in universis divinis muneribus gavisam, vespertinis peractis vigiliis, abire ad propria quietis habitacula permisit.
[10] Hinc etiam cum per opportuna temporum spatia importunus, gregis sui curam gereret, & ad excolendam agri Dominici culturam gratuitæ sementis verbi Dei provideret copiam; [per sacrum Chrisma leprosum mundans,] accidit post prædicationem, per impositionem manuum, administranda sancti Spiritus confirmatio: & ecce in ordine confirmandorum, ejusdem sancti Spiritus gratiam quidam leprosus expectabat. Beatus vero Maternianus, cum ad eumdem valde horribilem leprosum per ordinem pervenisset, ministri & circumstantes ceteri a loco suo eum removere certabant, propter contemptum lepræ validissimæ: quem magna cum voce revocavit Sanctus, clamans & dicens, Confitendo peccata tua jam liberandus, in virtute sanctæ Trinitatis, huc æger accede, & Spiritus sancti donum gratulanter suscipe. Impresso itaque signo Crucis in fronte ejus cum sacro Chrismatis unguine, mox ab eo lepra in modum squammæ cecidit, & ab eadem hora sanus effectus, una cum multitudine assistentium, gratias cum immensis laudibus divinæ majestati, pro meritis ejusdem Sancti sui, reddidit. Quo signo virtutis decoratus vir Dei, corporalem spiritualemque cunctis gratiam purgationis impendere, mortiferisque a sordibus meritis suis eos se posse mundare, monstravit: qui videlicet sicut unum languidum ibi a squallore corporis, ita non minus & a morbidis moribus, vi sanctitatis suæ, invisibiliter universorum expurgavit mentes fidelium.
[11] [& injustum pauperis viduæ oppressorem,] Succedentibus etiam felicitatis ejus temporibus, quadam die cum ad visitandas ecclesias exteriores egrederetur ab urbe; mulier quædam vidua magnis cum gemitibus occurrit ei, vociferans quod quidam potens & convicinus ejus, Ursus nomine, omnia quæ habebat diripuerat, filiosque ejus duos in gravi custodia recluserat, eo quod segetes paupertatis suæ ab illius potentis famulis vel animalibus defendere auderent. Ad quem, hæc audiens, misit duos Diacones ex discipulis suis, deprecans ut ablata omnia pauperculæ viduæ prædia restitueret, filios quoque ejus retrusos abire & matris suæ necessitates procurare ex verbo Dei sineret: quæ omnia mandata si contemneret, & obedire verbis Dei nollet, etiam excommunicaretur superbus, quousque præceptis Sacerdotalibus assentiret devotus. [post contemptam excommunicationem,] Qui hac Pontificali accepta sententia, eadem sequente vidua, pariter ad domum raptoris quantocius pervenientes, invenerunt eum ebrium & nimia voracitate crapulatum: quem Sacerdotalibus verbis monentes, obtestando pro vidua ipsa constantissime insistebant. Ille enim superbus, mox in furorem versus, sanctum Episcopum vel ejus discipulos detestari cœpit atque contemnere: jam autem eadem detestatione commoti discipuli, secundum viri Dei sermonem, sententiam excommunicationis illi injecerunt. Quæ quidem sententia excommunicationis, mox ut auditum ejus tetigit, pronus prolapsus, pene evacuatis omnibus visceribus, quidquid in die illa voraverat, ibi in conspectu omnium effudit. [divinitus punitum auditui & loquelæ restituit.] Hinc etiam faucibus constrictus, non solum aliquid victus sumere, sed etiam nec verbum ab ore exprimere valebat; quousque ad vestigia S. Materniani accelerando cucurrit, & veniam flebili intimatione surdus & mutus expetivit. Quem dum clementer intueretur vir Dei B. Maternianus, suscipiens eum tenensque manum ejus, duxit eum a turba seorsim, & more catechizantis sputo tetigit aures & fauces ejus, & sic in nomine sanctæ & individuæ Trinitatis sermonem ei & auditum restituit; & ne ultra Deum talibus nequitiis ad iracundiam provocaret, neque ecclesiasticas monitiones amplius despiceret, misericorditer edocuit, sicque superbam ejus mentem ab iniqua præsumptione viriliter ultro repressit.
[12] [Contra eum Irenæus magus ex Africa,] Cumque semper esset venerandus Christi Confessor maleficorum omnium persecutor, & multi hæretici & multi pseudosacerdotes vigore sanctitatis & doctrinæ ejus reprimerentur; novissimis temporibus, a longinquis Africæ finibus, magus famosissimus, Irenæus nomine, auditis prodigiis ac virtutibus ejus, Remensem ad urbem properavit; cupiens illius salutarem virtutum gratiam, in populis divulgatam, perversa voluntate sive diabolica instigatione superare, atque sanctitatis ejus potentiam vituperando ad nihilum redigere. Et sicut Simon magus in Apostolis putabat se posse magicis nequitiis extinguere miraculorum Christi salutarem triumphum, ita & iste perversus jam dictus Irenæus cogitabat suis turpissimis monstris posse delere hujus viri Dei nomen sanctitatis. Diffamatum est igitur per universam regionem illam tempus certaminis, quando superba ars magica disceptare cupiebat cum humilitate ecclesiastica. Habebat autem idem perditus magus potentissimos instigatores, mundi principes, [adductus ab impiis,] inimicos Dei, qui inimicitias contra divinam potentiam vel jura ecclesiastica sive Sanctorum studia concitantes, adversus hunc sanctum virum malitiam iniqua cum intentione machinari non cessabant; contra quos queritur sancta Ecclesia semper clamans, Quid gloriaris in malitia, qui potens & iniquitate? [Ps. 51, 3] & cetera quæ ibi sequuntur: qui & intelligere nolentes quod de principe eorum diabolo confirmatum est, dicente Domino, Quia princeps mundi jam judicatus est, vanitatibus mundi damnabiliter se inferebant, unde & inimici Dei effecti sunt, quia sicut in sacris Scripturis legitur, Quicumque voluerit amicus esse hujus seculi, inimicus Dei constituitur. [Joa. 16, 11, Jac. 4, 4]
[13] [provocat ad publicum certamen,] Et ecce jam statuto certaminis die, ad venerabilem civitatem undique conveniunt omnes regionis illius concives; & convocato universo fidelium cœtu, sanctissimus Sacerdos dixit: In virtute Domini nostri Jesu Christi, ad corroborandam fidem vestram, congrediar adversus profanum magum istum; ea videlicet conditione, ut si potentia deifica reprobus factus fuerit, nullius ex nostris conscientiam calliditate sua ultra polluat, neque diabolicis insidiis quemquam nostris in finibus decipere valeat: sed potius, si convertatur ab erroribus mortiferis & compunctus fuerit, veniam acquirat; alioquin confusus in iniquitatibus suis, divina ex auctoritate damnatus pereat. Et exclamavit universus populus voce magna, Fiat, fiat.
[14] [& tauris ferocibus postulatis,] Convocatus igitur seductor ille, atque a suis fautoribus deductus; dixit, se nolle sub tegminibus aut in locis strictis, sed magis in spatiosissimis campestribus convenire, ubi nullis opprimeretur insidiis. Quo audito sanctus Præsul cum universa multitudine exiit ad orientalem urbis plagam, ad loca amplissima, ibique consistebat magus cum suis fautoribus. Qui cum vidisset sanctum virum cum populo a longe venientem, dixit ad ductores vel socios suos, Equi nobis longinquo itinere lassi deficiunt, nos etiam fatigati non possumus sine subvectione certamen inire; rogate ergo sanctam largitatem Episcopi, ut nobis primam benignitatis suæ hanc humanitatem exhibeat, quatenus tauros ferocissimos armentorum suorum huc adduci faciat, & sit in signum hoc coram populo, si eos indomitos ad obsequia nostra aptare poterimus; postmodum vero ad alia nostri certaminis studia properabimus. His ergo auditis sanctus Episcopus misit ad armenta urbis proxima, ubi inventi sunt quinque magni & ferocissimi tauri, qui quantocius ad conventum publicum perducti sunt. Interim tamen de diversis physicis Sacerdos Dei sanctus disputans cum homine doloso, invenit eum iniqua in doctrina peritissimum, & indagationibus subtilissimis eruditum, insuper magicis in disputationibus nimia profunditate submersum.
[15] [eosdem cicures exhibet,] Cum ergo prædicti quinque tauri adducerentur, dato spatio amplissimo a multitudine circumstantium, cucurrit ad eos sceleratus, exiens e medio populi: cujus in conspectu tam mansueti effecti sunt tauri, ut duceret eos quamcumque in partem vellet: & omnibus hoc videntibus multa alia turpia signa se facere posse ostendit. Nam uno maximo ex ipsis tauris capto, tenens linguam ejus, duxit eum ad sanctum Præsulem, quem coram eo immobilem adstare fecit. Cumq; omnes in hoc admirarentur, sanctus Pontifex dixit: O viri Dei & universis præceptis ejus fideles, quid admiramini? numquid merita vestra non possunt hanc coactā diabolicæ fraudis simulationē dissipare, & taurum istum ad statū ferocitatis pristinū convertere? Hæc cum dixisset, perversus ille magus continuo currens, baculo quem tenebat, circulum maximum circa taurum per terram impressit. [& unum circulo circumscriptum exire prohibet:] Sanctus quoque Episcopus illi tauro præcepit, ut conversus ad suum naturalem rediret statum. Qui mox naturam suam cognoscens, & maximo cum impetu redire ad ceteros tauros volens, ad expressum circulum cum venisset, quasi repercussus a maceria vel rupe maxima, in terram mox resupinus cecidit: inde item consurgens, circumquaque per ipsum circulum, quasi in orbem conversus, spumans & mugiens & inde exire cupiens, sed non valens, quasi inclusus currebat.
[16] [sed Sancto ejus magiā dissolvente signo crucis,] Hanc autem vim diaboli sanctus Episcopus cum videret, ne corda simplicium talibus insidiis amplius decipiendo fatigaret, mappulam quam manu tenebat suo dabat Diacono, cui circulum in orientali parte, tribus vicibus in nomine sanctæ Trinitatis ex eadem mappula percutere jussit. Interea populum a tumultuatione compescens, præcepit eis qui in illis orientalibus partibus erant, ut eidem tauro viam redeundi darent. Prædictus vero Diaconus, cum percuteret circulum, ut ei vir Dei mandaverat; mox ferocissimus taurus intus inclusus, viam exeundi ab ipso circulo sibi apertam esse cum sensisset, valido cum impetu inde exiens, maximum terrorem populo assistenti ferocissimis rictibus incussit. Hæc detestabilis magus cum vidisset, & se jam quasi victum dolens cerneret, [una cum ipso tauro suæ ferociæ restituto,] in furorem conversus post taurum cucurrit: quem celere conscendens & convertens se ad Episcopum, immiti atque præcipiti cursu eum conculcare nitebatur. Quapropter huc illucque fugientibus cunctis, solus cum paucis in virtute Dei fidentissimus sacer Episcopus perstitit imperterritus: qui irruentem bestiam ferocissimam una cum diabolico sessore suo, signo sanctæ Crucis impresso, in terram præcipitavit: & taurum confractis ossibus vis divina extinxit, magumque exterritum & ab omni artium suarum memoria alienum, usque ad excessum mentis effecit: quem etiam exanimem secus mortuum taurum relinquens, ad confortationem plebis conversus, de magnificis mirabilibus Dei omnes erudiens, sanctam Dei ecclesiam mirabiliter instruxit, & qualiter cuncti emissiones diaboli vitare deberent sapienter edocuit; [colliditur in terram & sanatus resipiscit.] magum etiam ipsum, pro meritis populi sancti adstantis, adhuc convalescere posse prædixit; & si veraciter ad veram religionis gratiam converti vellet, veniam eum promereri posse non abnegavit. Quem post hæc coram populo a terra ministros suos levare, curamque ipsius clementer gerere jussit, & sic ad fidem rectam salutaris gratiæ eum provocare studuit. Unde & post pauca, confusus miser atque compunctus, sacramenta baptismatis expetivit, & se cultorem rectæ fidei esse post hæc operibus ostendit, divina super eum adimpleta sententia, qua scriptum est, Imple facies eorum ignominia, & quærent nomen tuum Domine. [Ps. 82, 17]
CAPUT III.
Accessus ad S. Hilarium. Pius obitus.
[17] [Maternianus circa finem vitæ] His utique & aliis pluribus virtutibus magnificatus B. Maternianus, vir Deo carissimus, obitum suum longe ante præscivit: multorum etiam concivium suorum finem prænuntians, ad meliora cælestis vitæ gaudia omnes provocando atque confirmando, infatigabiliter incendebat. Appropinquante autem termini sui die, quem ut diximus longe ante sciebat, anno jam ætatis suæ sexagesimo, Episcopatus sui vigesimo a tertio, beati etiam Hilarii transitum prænoscens, ad ipsius Sedem, Pictaviensem urbem, Angelico deductus comitatu, properavit, visitans semper Sanctorum loca b, eodem in itinere consistentia. Cumque ad regionem jam dicti almi Præsulis propinquaret, Beatus quoque Hilarius de ejus adventu cælesti edoctus nuntio, obviam ei Fratres sanctissimos direxit, [Pictavim vadit ad S. Hilarium,] per quos & omnem devotionis causam divinitus sibi revelatam, & expectabilem ejus adventum sibi jam fore notissimum mirabiliter intimavit. Beatus quoque Maternianus ab iisdem magno cum gaudio susceptus, delectabiliter Pictaviensem ad civitatem pervenit: quem sanctus urbis ipsius Pontifex, sicuti nomine Hilarius, ita hilariter suscepit tota mente devotus. Magni etenim Pontifices illi, magna cum exultatione, omnes illos visitationis deduxerunt dies: quorum de conventu universa fit jucunda civitas, cui tantorum virorum meritis aucta monstrabatur temporalis spiritalisque felicitas.
[18] [ubi ab Angelo confortatus ad perseverantiam finalē,] Cum igitur considerent sanctissimi Præsules, & de occultis cælestibusque mysteriis diutius disputarent; apparuit illis Angelus Domini, confortans & monens de stadio certaminis & agone virtutis, ut qui in juventure fortissimi bellatores Christi contra antiquum hostem propitiante Domino fuerunt, in ultimo senectutis suæ articulo nequaquam deficerent, sed potius pro æternæ remunerationis gloria fortius pro fide Christi dimicando proficerent, sicut Beatissimus idem Hilarius Pontifex (ut scriptum est in libro Vitæ ejus) nimias hereticorum persecutiones passus & exilio damnatus, diu in * Africa detentus est, ubi & librum de Virginitate mirificum conscribens, c filiæ suæ, quam legitimo matrimonio in juventute genuerat, direxit: alium etiam de S. Trinitate, d alium vero de expositione Psalmorum ibi copiosissimo sermone composuit: erat enim vir eloquentissimus & mira sermonis fertilitate facundus, cujus colloquiis Sanctus valde condelectabatur Maternianus. Hæreticos, magos, ariolos, sortilegos, divinos & aruspices devincentes superaverunt; alios etiam sub vinculo anathematis damnatos, suis a regionibus viriliter expulerunt; mirabiliori virtutum gratia & triumpho decorati in his pestiferis præstigiis, quam de omnibus generibus sanitatum, quas in ægris & cæcis & claudis, in omni vita sua, divino peregerunt instinctu.
[19] [post actos ibi dies 12,] De talibus ergo longævis certaminibus, persecutionibus quoque ac laboribus, unanimiter in invicem confortati; ultimum dierum suorum finem providentes, ac sicuti divinitus instructi erant feliciter procurantes, pariter ibi duodecim diebus cum lætitia commorati sunt. Beatum vero Maternianum, omni humilitate & largissima administratione adhibita, deduxit S. Hilarius per viam trium dierum usque ad regionis suæ terminum e: quem absolutum cum gaudio & jucundo lacrymarum fletu, [valedicit & Remos redit,] ad disponendam propriam Sedem suam atque locum sanctificationis suæ, cum benedictione cælesti direxit. Sicque uterque, divino munimine vallatus, contra serpentis insidias robustissima intentione certamen inire abierunt: & ut callidus insidiator calcaneum eorum obruere non valeret, alter in alterius se orationibus fiducialiter commendavit: qui dignis promeritis sublimem cælestis patriæ dignitatem pariter & gloriam meruerunt.
[20] Abiit ergo ad regionem suam vir egregius sanctissimus Maternianus; [atque inter suos moritur,] qui fidelissima sodalitate in diebus suis prædicto viro Dei conjunctus, per multas & varias circumquaque regiones vel urbes sancti Præsulatus sui transiens, divinis monitionibus atque cælesti virtute armatus, ministris Ecclesiæ vel ceteris Christi militibus, non longo post tempore, prænuntiato sibi die sanctissimæ depositionis suæ feliciter migravit ad Dominum. Unde mœsti ejus discipuli ac tristes cum lamentationem ingenti luctu haberent; apparuit eis tertia vigilia noctis ejusdem ipse, quos & sententia Domini magnanimiter confortavit, dicens, [quibus & in nocte suæ depositionis apparet gloriosus,] Dilectio vobis sit sine simulatione: &, Nolite contristari, quia, dicente Domino, tristitia vestra convertetur in gaudium, si imitabile Christi Domini nostri meumque solerter secuti fueritis exemplum: [Joa. 16, 20] in quo secutus est & ipse, cujus vestigia semper imitabatur B. Paulum, qui dixit, Imitatores mei estote, sicut & ego Christi. [1 Cor. 1, 11] Quibus dictis B. Maternianus Angelorum se consortiis reddidit: assistentes autem omnes ad exequias corporis ejus digna contulerunt obsequia; unde & reversi cum gaudio tantæ consolationis, magnificaverunt Deum magna cum laude exultationis, qui Sanctos suos, sibi fideliter obsequentes, ad cælestem dignitatem glorificando perducit, qui in unitate & trinitate regnans, vivit nunc & semper dominator Deus, in secula seculorum.
ANNOTATA.
a Melius forsan decimo tertio, ut non diu post S. Hilarium in vivis retineatur Maternianus.
b Puta Parisios, ubi S. Dionysius; Aurelianas, ubi S. Altinus; Turonas, ubi S. Gratianus celebri honorabantur concursu fidelium.
c S. Apra hæc fuit quæ 13 Decembris colitur, cui per scriptam epistolam, libri nomine hic intitulatam, suasit & persuasit pater suus ut apud matrem manens adducendum ei a se sponsum expectaret. Meminit hujus Epistolæ Fortunatus in Vita Hilarii num. 7, & ideo merito defenditur a Bellarmino contra Erasmi censuram.
d Hæc aliaque S. Hilarii opera enumerat S. Hieronymus in libro de Scriptoribus Ecclesiasticis, puta 12 libros contra Arianos, qui hic de Trinitate nuncupantur.
e Puta usque ad Viennam fluvium, Pictonum Turonumque fines discernentem per, quem & navigio descendere potuerunt.
* imo in Asia,
DE S. LAVRENTIO MARTYRE,
PRESBYTERO NOVARIENSI IN CISALPINIS.
Sec. IV.
[Commentarius]
Laurentius Martyr, Presbyter Novariensis in Italia (S.)
Colitur S. Laurentius Novariæ, civitate Galliæ Cisalpinæ, festo atque Officio Duplici. Ita Proprium Sanctorum istius Ecclesiæ, [Colitur Novariæ festo ac Officio Duplici,] excusum anno MDCXXXVI, Natalem ad XXX diem Aprilis, Translationem vero ad XX Iunii sub eadem solennitate referens: de quibus uberiora Carolus Episcopus Novariensis in Novaria sacra: Colitur, inquit, primis illis temporibus sacro publicoque Officio B. Laurentii puerorumque simul memoria, memorata Martyrii die: cujus Officii scripta, simul cum iis quæ ad Sanctorum Gaudentii & Agabii Episcoporum, & Sanctorum Julii & Juliani Confessorum honorem in ecclesia recitabantur, cum a constitutione Pii V summi Pontificis de Breviario edita dimissa essent; nos, cum anno Jubilæi 1600 Romæ essemus, auctoritate Clementis Pontificis VIII restitui curavimus. [restituto a Clemente VIII,] Nam ex veteribus Ecclesiæ Novariensis tabulis eorum historiam scripsimus, in sacris distincte legendam; aliaque selegimus, quæ ad pronuntiandum, canendumque in Ecclesia de iis Sanctis viris aptiora erant; [& recognito a Baronio & Bellarmino,] quæ quidem jussu Pontificis recognoverunt probaruntque Cæsar Baronius, & Robertus Bellarminus Cardinales, hoc seculo Catholicarum litterarum religiosissimi Principes.
[2] Floruit S. Laurentius seculo IV, uti ex iis constat, quæ ad XXII Ianuarii de S. Gaudentio diximus; [floruit seculo IV,] qui primum discipulus ejus, tum in propaganda fide adjutor, deinde successor, ac primus ecclesiæ Novariensis per XX annos Episcopus fuit, circa annum Domini CCCCXVIII vita functus; in cujus Vita, ab auctore anonymo conscripta, insignis de ipsius sancto magistro fit mentio. De patria certo nihil pronuntiari potest; Acta tantum referunt, Novariam ab occiduis partibus advenisse, [an Hispanus origine,] in quibus tam Gallia quam Hispania est; imo propius directiusque Ligustica littora, ubi vigebat cultißima Christianitas, ut nihil opus sit absque alia urgente causa patriam Sancto quærere extra Italiam. Bivarius in Comm. ad annum 312 supra Dextri Chronicon, Hosio Romam eunti multos Presbyteros adhæsisse præsumit: ex quibus hunc S. Laurentium fuisse censuit Tamayus, eo quod Cordubæ natum persuasum habeat, ex nescio cujus Auli Hali, qui anno MDXXXII vixerit, Epigrammate: quod ut veri auctoris nomen præferret, de quo merito ambigimus, nullius tamen auctoritatis foret ad persuadendam rem toti antiquitati ignotam: stupendum est autem quod antiquus, perantiquus, & Gothicis litteris scriptus dicatur codex auctoris tam recentis, ut præfert anni affixi nota.
[3] Acta ex Actis S. Gaudentii hæc habentur, verbis quoad substantiam iisdem, in proprii Officii Lectiones relatis: Igitur inde progressus Gaudentius, non multis evolutis diebus, [Novariam veniens gentiles convertit,] Novariæ se recepit, ibique Laurentium Presbyterum, multo ante ab occiduis partibus, pro Christi nomine advenisse reperit; qui fidei fervore vestitus contra gentilium malignam perfidiam, quasi signifer & belligerator inter hostiles fremitus per medias acies dimicabat, quin etiam fide cinctus propriis manibus hinc procul ab urbe sacrum construxerat fontem, in quo jugiter baptismus in sanctæ Trinitatis nomine celebratur. Deum quoque in Trinitate perfectum non desinebat gentilibus insinuare, quem noverat; ejusque judicium & misericordiam anteponens, paulatim sociare Deo animas, quas diabolo sua prædicatione auferebat: miroque modo actum est, ut inermi viro haudquaquam plebs armata posset resistere. [prædicatione & miraculis:] Tantas etiam per illum Dominus dignabatur exercere virtutes, ut rebellium corda non minus miraculis, quam prædicationibus obtineret. Sed dum quodam die juxta morem innumerabilem turbam parvulorum baptismi gratia renatam Domino consecrasset, & inter nefanda mausolei cultorum agmina intrepidus pergeret, ab impiis, una cum multitudine parvulorum tunc baptizatorum, martyrio coronatus vitam finivit præsentem, sed æternam in cælis cum Angelis adeptus victor triumphat: [occiditur a paganis,] cujus venerabile corpus hactenus & usque in præsentem diem multis quotidie signis & miraculis sanitatum in ipsa urbe Novaria coruscat. Sed gratias tibi Domine Jesu, qui infestantis inimici tela, probationem tuorum fidelium permisisti esse, non vulnera; & talem tuis præstas per laborem mercedem, ut nullum tuorum hostis gaudeat fuisse imbellem. Igitur dum ad peculiaris Patroni gesta suscepti officii tendit obsequium, non multa, quæ per eumdem beatissimum Laurentium martyrem sunt gesta, prosequitur: tamen immemores sui nos non fuisse sufficiat; in talibus enim causis magis convenit fideli credere, quam possit humana relatio demonstrare. Igitur B. Gaudentius dum ad ipsum athletam Laurentium pervenisset, gratissime ab eo susceptus est: cui gradatim adhærendo & divinis monitis obsequendo, juridicus æmulator factus, & plenissime in S. Trinitatis norma eruditus, pari collegio diutius gregem pavit regium.
[4] [ex sepulcro ejus salutaris humor manat,] Auctor est Ferrarius in catalogo Sanctorum Italiæ, ex corpore S. Laurentii sacrum quemdam liquorem profluere, in cujus rei fidem sequens epigramma sepulchro ejus insculpuim assert:
Aspicis hoc marmor tumuli de more cavatum?
Id solidum est intus, rima nec ulla patet.
Unde queat tellus occultas mittere lymphas;
Manat ab ingestis ossibus iste liquor.
Si dubitas, medio sudantes tolle sepulchro
Relliquias, dices: Unda salubris ubi est?
Carolus Episcopus de ea in qua conditus fuit ecclesia sequentia suggerit. Quia in puteum dejectus fuit Sanctus, ipsa S. Laurentius ad puteum appellari solet. Cæsus legitur beatus Pater cum filiis in campo candido; in puteo autē positus in campo hordeali appellato: [ubi basilicæ illi ædificatæ] quem locum fuisse arbitror, ubi postea basilica ejus nomine ædificata est: putei locum in ea basilica esse credibile est, quamquam nemo demonstrare potest. Apud eam, quæ quidem insignis fuit, cœnobium erat Monachorum, imminutū, cum census commendationis nomine percipiendi Clericis tamquam beneficium collati sunt; deletum autem paulatim, præsertim cum muniendæ urbis causa ecclesia cum ædibus diruta est. [& postea dirutæ] In eo cœnobio S. Bernardus Augustanus, is de quo diximus in descriptione diœcesis, dum hac transiret, hospes acceptus diem suum obiit, & in ea ecclesia sepultus est.
[5] [sacellum substituitur & huic novum templum] Porro, ut idem Carolus Episcopus prosequitur, apud ruinas basilicæ S. Laurentii nunc capella tantum reliqua est; pro ea vero aliam ecclesiam eodē nomine ædificant Franciscani austerioris disciplinæ, Capucini dicti, ad urbis partem huic adversam, non modico sumptu, eis suppeditante Ferdinando Farnesio Episcopo Parmēsi; qui eo commendationis beneficio utens, fructus ecclesiæ percipit; cujus ecclesiæ primum lapidem rite posuimus die XVI Augusti anno MDCII, & clero populoq; universo, sacram cæremoniam nobiscū celebrante, memoriam Patris ac Martyris sanctissimi renovare, ejusq; cultum augere studuimus. Reliquiæ S. Laurentii & puerorum ibi religiosa veneratione asservatæ sunt, non eo tamen miraculo, quod quidam ex iis, quæ leviter relata acceperunt, memoriæ prodidere: donec una cum S. Bernardi, aliisque, dum ea ecclesia everteretur in cathedralem translatæ sunt anno MDLII. [reliquiæ ejus transferuntur Novariam an, 1552] Ubi cum diu translatitie habitæ essent, nos diligenter prius recognitas sub altari majori rite condidimus, anno MDCXCV … de iis autem reliquiis in altari primario basilicæ Cathedralis reconditis tabulæ confectæ sunt, Michaelis Michaelii notarii nostri fide firmatæ, quæ pro earum ac ceterarum monumento inserentur in hæc scripta.
[6] [& an, 1505 elevantur] In nomine Domini. Anno a Nativitate ejusdē millesimo quingentesimo nonagesimo quinto, die quintadecima mensis Decembris, Reverendiss. D. Carolus a Basilica-Petri, Dei & sanctæ Sedis Apostolicæ gratia Episcopus Novariensis, Comes Ripariæ &c. cum antea ri ecclesiæ Sanctæ Mariæ Cathedralis Novariæ, quonvisitasset reliquias sanctorum, positas sub altari majodam ab ecclesia S. Laurentii extra muros diruta translatas, easq; recognovisset (ut apparet instrumento recepto per Alfonsum Mutium ad referendum Cancellario Episcopali postridie Cal. Novembris eodē anno) easq; decenter sub altari lapideo consecrando, riteque stabiliendo collocandas constituisset, memorata die hora prima noctis, multis canonicis aliisq; clericis comitantibus, venit ad ecclesiam majorem: ibique cum genuflexus aliquantulū orasset, loco, in quo capsulæ ligneæ sacras reliquias continētes asservabantur, aperto, illas serico panno coopertas, a quatuor canonicis, superpelliceis & cappa indutis, stolaq; collo inducta, multis cereis accensis, in sacrarium deferri jussit; ipseque Reverendiss. Episcopus insecutus, assistentibus ei admodum Rever. D. Jo. Paulo Catio Archidiac. & Ardicino a Porta Præposito ecclesiæ Cathedralis Novariæ, indutus amictu, stola, pluvialique rubri coloris & mitra, tribus plumbeis capsis rite benedixit: quarum duæ majores ac similes inter se erant fastigiatæ sepulchri forma; tertia vero minor, sed quatuor loculis distincta. Tum recitata fuit antiphona, Gaudent in cælis. &c. cum versu & oratione ad postulanda suffragia Sanctorum. Deinde ossa integri corporis ex capsa lignea fastigiata suis manibus extraxit, [cum reliquiis sanctorum aliorum] & in plumbeam majorē, supposito serico panno albi coloris, reposuit. Alia item alterius corporis eodem modo ex altera lignea in alteram plumbeam capsam transposuit, albiq; coloris serico panno involvit. Quæ ossa licet in dictis duabus capsis ligneis ita collocata, & in altari majori dictæ ecclesiæ sancti Laurentii olim reperta, quorum tamen reliquiæ essent, compertum non fuit. Mox in loculo tertiæ capsæ plumbeæ pauca ossa vetustiora reposuit, quæ in vase stanneo fuerant, & sancti Laurentii puerorumq; ossa existimata sunt, ac serico rubro involvit. In alio loculo ejusdem capsæ, similique panno, pauca alia reposuit, quæ in capsula lignea vetustate corrupta inventa fuerant, & ejusdem Martyris puerorumque habita sunt … fragmenta vero ac pulverem, ex capsis & ossium tractatione existentem, in urna fictili reposuit. In singulis capsis, & urna, ac loculis schedulas pergamenas posuit, vasculis chartæ ferreæ inclusas; quibus quid in quoque loco contineretur, & unde acceptum sit, scriptum est. Demum operculis cum capsis ipsis ferruminatione conjunctis, dato campanarum festo signo, ex sacrario in ecclesiam eodem apparatu capsas transferri jussit; clero hymnos & antiphonas ad rem accommodatas canente; easque recitatis orationibus de ipsis Sanctis in arca marmorea collocari jussit, duas majores ad capita arcæ, tertiam cum urna in medio transversam; omnes vero supra ferreas virgas arcæ fundo affixas &c.
DE SANCTO DONATO
EVROEÆ IN EPIRO EPISCOPO.
CIRCA AN. CCCLXXXVII
[Commentarius]
Donatus, Episcopus EurϾ, in Epiro (S.)
BHL Number: 2304
[Alius a S. Donato Aretino:] Hic est alius Donatus, ab eo quem Episcopum simul & Martyrem ad VII Augusti Aretini colunt. Vtrumque vitæ sanctimonia illustrem seculum IV tulit: hunc, potiente rerum Iuliano, pro Orthodoxa fide mortem oppetentem; illum aliquot annis post, Eurœensibus in Epiro infulis sub Magno Theodosio clarum. Vnde idem utriusque nomen, & exiguum, quo disjungebantur, temporum intervallum, facile amborum Actis confusionem induxit: [utriusque Acta confusa.] adeo ut non pauca quæ sunt Eurœensi Episcopo propria, Aretino attributa reperiamus; illaque ipsa alterius etiam castigationis indiga. S. Donati Eurœensis Acta, sermone Græco, in pervetusto codice Calabro, Bibliocheca Ambrosiana servat. [an baptizaverit Imperatorem Theodosium] Ex quibus versa in Latinum sunt ea quæ tom. 1. Mombritius & MS. Fuldense ac Hirsaugiense produnt; singula hoc errore depravata, quod baptizatum a Donato Imperatorem Theodosium unaque Augustam cum filia dicant; ac tum denique, quasi triumphato primum paganismo, Catholicos Constantinopoli palam fidei vexillum explicasse. Tenuit inqui MS. græcum, Imperator hominem Dei annis tribus, & baptizatus est ab eo una cum filia sua & primoribus civitatis. Subsequenti quoque tempore Augusta cum gentilibus reliquis baptismi gratiam consecuta est: tunc factum est Christianitatis signum in urbe Constantinopolitana, in nomine Domini nostri Jesu Christi, usque in hodiernum diem. Constantinopolis certe ante istud tempus, imo ab ipsa sua origine sub Constantino Christiana sacra colebat, quamquam subinde erroribus Arianæ hæreseos aspersa. Theodosium autem primo vel secundo imperii sui anno Acholius Episcopus Thessalonicensis baptismo abluit: ut lib. 7. cap. 4 Sosomenus, & libro similiter 7. cap. 4 Socrates testantur. [Acta meliora ex Menæis]
[2] Acta veriora ex Menæis habentur his verbis: Eodem die (XXX videlicet Aprilis) S. Patris nostri Donati, Episcopi Eurœæ. Floruit hic temporibus Theodosii Magni, Episcopus Eurœæ, quæ urbs in veteri Epiro est. In urbe porro locus erat Soria dictus, [Draconem perimit,] ibidemque fons, quem qui gustabant miseranda morte necabantur. Quod ubi sanctissimus Antistes Donatus intellexit, una cum Sacerdotum cœtu ad fontem venit. Ad cujus adventum mox tonitru exauditum, subitoque exitiale monstrum, quod in puteo latebat, emersit, sanctoque viro occurrit. Cumque draco pedes jumenti, quo Episcopus vehebatur, implicare conaretur; Sanctus jumenti tergum loro cædens, ipsum opportune tetigit draconem, [aquas infecti fontis potabiles facit,] qui repente mortuus concidit. Tum qui miraculo spectatores aderant, collecta materia pestem illam flammis exusserunt: sed fontem interim nemo gustare audebat. Sanctus ergo precatus, aquam Crucis signo consecravit, primusque inde bibit; unde mox & ceteri certatim gratulabundi hauriebant, innoxiique potabant ac domum sunt reversi.
[3] Quibus Theodosius Imperator auditis, omnes inde Episcopos evocavit, & quis esset Donatus percontabatur, qui ictu flagelli draconem exanimasset, [filiam Theodosii Imperatoris a dæmone liberat,] & undam e terra & cælo impetrasset. Indigitabant alii, Et hic, inquiunt, Imperator, est Donatus. Imperator salutatum deducit ad Augustam, amboque ad ejus provoluti pedes, Serve Dei, inquiunt, solare nos & tuam in nos clementiam exhibe: unica nobis est filiola, quam importunissimus dæmon miseris modis torquet, cujus causa nos ingenti dolore intimis animis excruciamur. Quod si illam curaveris, semissem ex omnibus ejus opibus præmii loco reportabis. Deductus inde vir sanctus ad puellam, fœdum tartari monstrum increpitum extemplo depulit, filiamque salvam & incolumen præstitit. Imperatore dein promissa Episcopo offerente, nihil auri Sanctus admisit: sed cum pium ipsorum affectum cerneret, petivit locum agro suo confinem, quem Omphalium dicebant, in quo templum sibi liceret condere: quem Imperator statim ei publica auctoritate concessit. [mortuum suscitat,]
[4] Idem perbeatus Episcopus vetuit sepeliri quemdam, quoad creditori suo satisfecisset: excitatum autem in vitam cum creditore composuit, & rationibus utrimque collatis & decisis, chirographo deleto illum jussit ad quietem redire, & communem omnium diem resurrectionis exspectare. [pluviam in siccitate procurat,] Ingens tum siccitatis æstus torrebat sata. Rogatu igitur Imperatoris egressus urbe Sanctus, ad Deum preces allegavit: tantaque vis aquarum de cælo defluxit, uti parum ab inundatione & cataclysmo differre videretur, terraque innataret aquis. Animadvertit simul Imperator illum unica tunicula, quamvis imber esset maximus, male tectum: [ab ea non madefactui.] cumque paulo post in regiam rediisset, nec in veste ejus ulla pluviæ gutta vel humor cerneretur, omnibus admirationi & stupori fuit. Imperator vero ejus oratione admodum capiebatur, datoque illi ad templi molitionem fabricæque ornamenta auro, domum remisit. Reversus ille ædem condidit, sepulcrum suum struxit; ac postremo, vita in senectam ætatem propagata, ad Dominum abiit. Hactenus Menæa, in quibus indicatum Ὀμφάλιον est urbs Epiri apud Ptolomæum. Eurœa autem, aliis Evoria, nunc Donatiana, & vulgariter San-Donato appellatur.
[5] Sozomenus & Nicephorus Callistus, prætermißis miraculis ceteris, quæ multa Donatum patrasse dicunt, illud dumtaxat, quod interemptum draconem & novum excitatum fontem spectat, commemorant. Ita lib. 7 cap. 25 Sozomenus: [narratio de interempto dracone ex Sozomeno] Hac memoria multi multis in locis per orbem terrarum inter Episcopos præclari extiterunt, ut Donatus Euoreæ Epiri, quem & alia multa mirabilia fecisse testantur indigenæ, & illud maxime quod in draconis interfectione præstitit; qui in Chamægephyris quas vocant, ad viam regiam lustrum habebat, & oves ac capras & boves & equos, nec non & homines & alia rapiebat. Neque enim ille, vel gladium, vel hastam, vel aliud aliquod telum habens, hanc belluam adortus est: sed cum illa eum adventantem sensisset, & caput velut impetum factura exeruisset, [ejus magnitudo:] signum Crucis adversus illam aëri digito inscripsit, & illi in faciem exspuit. Illa sputo in os accepto, statim concidit; ac mortua jacens, amplitudine non minor apparuit iis serpentibus, qui visuntur apud Indos. Siquidem, ut ego quidem accepi, octo jugis in proximum campum extractam indigenæ combusserunt, ne putrefacta aërem inquinaret, & morbos pestilentes gigneret. Donato huic sepulcrum est, insigne templum ab ipso denominatum, prope quod etiam fons est, aquis uberrimis scaturiens; quem cum antea non esset, Deus illius precibus exoratus edidit. Erat enim is locus prorsus aridus. Nam cum ille aliquando exitinere huc advenisset, fertur, [fontem miraculo excitat] sodalibus ejus aquæ defectu laborantibus, effossa manibus terra orasse, & simul ad votum aquam uberem scaturisse, & ab eo tempore defecisse numquam. Sed hujus quidem rei testes sunt, qui Isoriam incolunt pagum Euoreæ, in quo hæc acta sunt. Hæc ibi. Indicata autem Chamægephyra, pontem ad terram indicat. Nam χαμαὶ humi seu ad terram, & γεφύρα pontem significat.
[6] Eadem prope in Callisto legere est, addente propter excitati fontis prodigium oppido nomen hæsisse a S. Donato. [narratio de liberata energumena & mortuo suscitato on Mss. prolixior] Vnde & Ortelius Furœam seu Euoriam Donatianam interpretatur. In miraculis supradictis enarrandis Manuscripta sunt multo fusiora Menæis, in illo imprimis, quod liberatam energumenam & excitatum ad vitam demortuum spectat: utrumque in gratiam cupidi lectoris adjicere libuit. De energumena ita habet: In illo igitur tempore filia Theodosii Imperatoris a dæmonio vexabatur. Cum ergo multa fierent fructu nullo ad remedium, summaque pater ac mater laborarent tristitia, unicæ filiæ causa; fama ad eos pervenit de virtutibus B. Donati, quod & draconem occiderit & aquam orationibus suis obdulcaverit. Missum est itaque ad provinciam Esyriæ veteris impe-Missum est itaque ad provinciam Esyriæ veteris imperiale præceptum, ut omnes Episcopi suam Constantinopoli præsentiam procurarent. Qui dum in eamdem urbem convenissent, omnes honorifica salutatione suscepti sunt: quibus Imperator ait: Quis est Donatus Episcopus, qui draconem occidit, [S. Donatus vocatus a Theodosio Constātinopolim venit.] & aquam sua oratione produxit? Omnesque pariter ostenderunt eum. Regina vero in ulteriore secreto abscondita exspectabat, quis esset. At ubi ei ostensum est, humiliter occurrens tenuit genua ejus, dixitque ad eum: Pater, bone, bene advenisti incolumis, miserere filiæ nostræ. Dixit autem ei Imperator: Papa Donate, filia nostra gravissime vexatur a dæmonio & nullus Sacerdotum potuit eam curare aut ipsum dæmonium fugare; audivimus autem de te, quod possis expellere dæmonia, misique propter te ut tuis orationibus salva efficiatur, quia unigenita est, & dimidium facultatum mearum dabo tibi. Respondens Donatus Episcopus dixit eis: Non est impossibile Deo curare filiam vestram, eamus ergo ad eam. Primum quidem Regina festinanter processit. Introeunte sancto viro, [dæmonem præsētia sua perculsum] exclamavit dæmon dicens: Parce, Donate, quid me persequeris? nihil te læsi. Sanctus Donatus respondit: Exi, immunde spiritus; ab illa, quia non licet tibi habitare in plasmate Dei vivi. Dæmon autem clamabat, dicens; Da mihi transitum, quomodo exeam, aut quo vadam. Dixit S. Donatus: Vnde huc advenisti? Ille respondens de eremo. Dixit ei S. Donatus: Quare non exis & reverteris unde venisti? Dæmon clamavit dicens illi: video signum Crucis in te, ex qua ignis exit contra me, & præ timore nescio quomodo exeam aut quo vadam, sed magis da mihi locum exeundi & exeo. Respondit Donatus & dixit: Non est tibi dari locus aut requies voluntatis tuæ: sed do tibi exitum talem, ut revertaris unde huc venisti: revertere ergo ad eremum. Convocans vero post tergum suum Regem & Reginam, dixit dæmoni: [ex Imperatoris filia ejicit] Ecce habes transitum, redi ad locum tuum, nihil noceas in homine, qui est plasma Dei, neque quæ ejus sunt: ecce dixi tibi. Exeunte autem dæmone commota est tota domus & januæ concussæ sunt. Filia vero Imperatoris, surgens de stratu suo, tenuit pedes hominis Dei dicens: Quæso, Pater, tu mihi genitor & pater ab hodie, quia video magnam virtutem esse tecum: ecce pedibus tuis adhæreo, miserere mei, quia magno timore concutior propter eum, qui tecum est: adjuva ergo me. Extendens autem homo Dei Donatus manum, elevavit eam a terra, & Christi signaculo reddidit incolumem.
[7] Hoc miraculum vetus MS. Aretinum Episcopo Aretinorum attribuit, [an S. Anthilia illa fuerit] filiam Imperatoris energumenam Anthiliam appellans: eam scilicet, quam Aretium & urbs vetus ad XXIV Septembris inter sanctas Virgines colit: quamvis idem MS. inter Martyres eam locat martyrii palma sub Arcadio ejus Fratre donatam: quo sane errore dictum MS. omnem pene suam fidem deperdit: quis enim ignorat sub Arcadio conquievisse omnem gentilium in Christianos persecutionem? Interim hæc ad accuratius examen relegamus in XXIV Septembris, de sancta Anthilia tunc acturi. Alterum quod de revocato ad vitam mortuo miraculum erat ex iisdem MSS. diffusum magis, hujusmodi est: Ecce mortuus quidam efferebatur, & homo quidam habens chirographum tenebat funus dicens, deberi sibi ab ipso solidos ducentos, & non permittebat sepeliri eum. Erat in circuitu turbæ fremitus multus valde vehemens. Videns autem hoc S. Donatus Episcopus, [viduam, cujus maritum injustus creditor sepeliri prohibebat] dicit reliquis Episcopis: Venite mecum, eamus & rogemus, ut permittat sepeliri corpus defuncti hominis. Qui submussitantes ei dixerunt: Putas nos hic velle morari? Ipse autem solus abiit rogaturus. Quidam viri eminus agnoscentes eum; consilium dederunt relictæ viduæ ejus dicentes: Curre, interpella istum hominem Dei. Quæ procidens ad pedes ejus, ait: Fac in me misericordiam, quia vidua sum & geminis circumdata sum malis, virum perdidi & sepelire mortuum non permittor. [solatus,] Tu enim justus vocatus es in civitate ista, fac eum sepeliri; quia jam resolvitur funus ejus in lecto. Dicit ei B. Donatus: Scis, quia debetur quam dicit, pecunia? Quæ respondit: Domine mi, ante hoc aliquantum temporis dixerat vir meus, quia complevit ipsam pecuniam, & remansit chirographum apud eum. At homo Dei rogabat creditorem dicens: Permitte, fili mi, sepeliri corpus defuncti, & quocumque modo solvetur debitum. Qui non solum non audivit, [excitato ad vitam mortuo] sed injuriavit eum. Tunc jungens se homo Dei ad feretrum, ait defuncto, manu tangens eum & vocans, dixit: Audi me. Qui respondit: Ego sum. Dixit ei B. Donatus: Surge, & vide quid agas cum homine isto, quia non permittit te sepeliri: qui residens confutavit eum de completo debito; [creditorem mendacii convincit] & accipiens chirographum suum, sedens scidit illud in feretro. Aspiciens autem in hominem Dei, dixit ei: Iuste excitasti me, homo justitiæ, ad confutandum peccatorem istum: jube ergo me dormire iterum, quia dormito. Dixit ei S. Donatus: Vade, fili in requiem; quia liberasti chirographum tuum.
[8] Atq; hæc sunt quæ ex manuscriptis fusa magis & explicata hic adjecimus: ex quibus aliisque antea relatis dignoscet facile sagax Lector, si forte in confusa utriusque Donati Actæ inciderit, quid Aretino quid Eurœensi attribuere debeat. De anno obitus nihil compertum habemus: in vivis saltem post annum CCCLXXXVIII fuisse aliquamdiu debuit, ut ex Augustæ Gallæ filia, juxta MS. Aretinum, [quo anno obierit?] expellere dæmonem potuerit; nam Gallam isto anno nupsisse Theodosio, testatur Zosimus, & ipse S. Donatus in MSS. Actis insinuat, se tunc cum puellam liberavit grandi ætate fuisse. Ab Adone Viennensi in Chronico, cum perbrevi hoc elogio, ad annum CCCXCVI refertur: Donatus Epiri Episcopus, virtutibus insignis est habitus: qui draconem ingentem exspuens in os ejus necavit; quem octo juga boum ad locum incendii, ne aërem putredo ejus corrumperet, vix trahere potuerunt. Obitus diem Petrus de Natalibus VII jdus Augusti aßignat, corpus prope Venetias translatum fuisse Murianum asserens: Post hæc, inquit, ab Imperatore impetravit immunitatem loci, ubi ipse fontem sanaverat; ibique juxta civitatem Lufloniam, [corpus Murianum translatum] ecclesiam construxit, & clarus virtutibus in pace quievit, VII jdus Augusti: corpusque ejus post multos annos a Venetis inde sublatum positum, est in ecclesia B. Mariæ de Muriano sub Episcopatu Torcellensi, ubi & signis mirabilibus fulget. Martyrologium Romanum accenset Sanctis per hæc verba ad XXX hunc: Euoreæ in Epiro, S. Donati Episcopi, qui tempore Theodosii Imperatoris eximia sanctitate refulsit. Eodem die & Græci ejus memoriam Menologio suo inscriptam recolunt.
DE SANCTO SEVERO
EPISCOPO NEAPOLITANO IN ITALIA.
Sec. V
[Praefatio]
Severus, Episcopus Neapolitanus, in Italia (S.)
Severum, consulari ortum genere & gente prognatum Severa, statuit Antonius Caracciolus, lib. de monumentis Ecclesiæ Neapolitanæ cap. 24, [Anex gente Severa prognatus?] propterea quod Symmachus, Romanus Consul, fratrem in quadam epistola eum vocat, & Roma id temporis geminos hoc nomine Consules habuit; Neapolis autem Severum Crispum, Senatus consulto scribendo præfectum, uti scilicet in vetusto lapide apud Gruterum & Summontium est. Sed ex conjectura potius quam vero ista dici, inde colligas, quod Consul Romanus Symmachus, ipso etiam Caracciolo teste, fratris nomine quoscumque e Catholicis amicos sibi Pontifices alios compellabat; idque quia & ipse, quamquam in dißimilibus sacris, Pontifex erat. Nihil de natalibus auctor vitæ meminit. Infulas Episcopales Ecclesiæ Neapolitanæ gestavit, sed quamdiu, & quo anno eas induerit primum, in comperto non est. Scriptor vitæ, & ex eo Ioannes Diaconus, ad annum DCCCLXX spectans, Episcopatum annis omnino XLVI circumscribunt; illum a Pontificatu Silvestri ad usque Papam Damasum extendentes. Omnino tamen altenum a vero id est: [quo tempore Episcopatū gesserit,] inter Silvestrum enim, qui summum Pontificatum anno CCCXIV iniit, & Damasum qui anno CCCLXVII, alii a Severo, & plures quidem Neapolitano Episcopatu perfuncti fuerunt. Nam Cosmatem prætereuntes, Calepodium invenimus, sub Iulio I Papa subscribentem Concilio Sardicensi, celebrato anno Christi CCCXLVII: cui eodem anno vita functo, in Episcopatum Fortunatus succeßit: & ad hunc eodem anno vel sequenti extat epistola exarata a pseudo-sardicensi Arianorum conciliabulo. Secutus est deinde Maximus, qui anno CCCLIX, quo Ariani in Ariminense conciliabulum coierant, propterea quod subscribere eorum sententiæ recusabat, sub Liberio Papa Sede sua pulsus fuit, intruso in locum ejus ab Arianis Zosimo quodam.
[2] Hoc certum, S. Severi Episcopatum cum anno Domini CCCLXXXVI concurrisse: extat enim a S. Ambrosio epistola ad eum scripta, [S. Ambrosio ac Symmacho carus & æqualis?] quam se anno ætatis suæ quinquagesimo tertio scribere ait, qui cum anno Domini CCCLXXXVI aut sequente idem est: nam Ambrosius, anno CCCXCVIII mense Aprilis vita functus, ætatis annum sexagesimum quartum ingressus fuerat. Epistola quoque, a Symmacho ad Decium de eo scripta, argumento est, Episcopatum ad annum CCCXCI extendisse; eo quippe anno cum Tit. Fabio Titiano Symmachus Romæ Consulatum geßit: cui in non parvo pretio ac amore fuisse S. Severum indicat epistola 51 lib. 7 ad Decium; Habeant, inquit, fortassis aliæ commendationes meæ interpretationem benignitatis, ista judicii est. Trado enim sancto pectori tuo fratrem meum Severum Episcopum, omnium sectarum attestatione laudabilem, de quo plura me dicere & desperatio æquandi meriti & ipsius pudor non sinit: præterea testis, non laudatoris partes recepi, tibi reservans morum ejus inspectionem; quam cum penitus expenderis, reperies me cessisse potius ejus laudibus, quam per negligentiam defuisse. Sed & ad tempora, dicto anno CCCLXXXVI posteriora, referendum esse, insinuat auctor vitæ, [an S. Martino superstes?] dum narrat eum S. Martino templum ædificasse, qui tamen vix quinque mensibus ante S. Ambrosium obiit. Bartholomæus interim Chioccarellus, circa annum CCCLXXXVII S. Severo subrogat Vrsum. Vghellus econtra Episcopatum Vrsi ab anno CCCCXII auspicatur: & sic S. Severus post obitum S. Martini vixisset XIV aut XV annis.
[3] Humatus fuit in ædicula, quam hunc in finem, extra urbem post templum S. Fortunati, ipse sibi construxerat: ex qua subinde sacra ossa in templum S. Martini intra urbem translata, subterque maiorem aram fuisse condita, [corpus prope Neapolim prius conditum, in ipsam urbem transfertur] gemina hujusmodi inscriptio docet:
Saxum, quod cernis, supplex venerate, viator;
Hic Divi quondam jacuerunt membra Severi.
Alia
Hospes, sparge rosas, tumulo da thura Severi;
Antistes magnus conditus hic fuerat.
Ex hoc etiam templo, quod sub Gregorio XIII Franciscanis ceßit, sacræ S. Severi exuviæ in ædem S. Georgii translatæ fuerunt, Severianam deinceps propterea dictam: quas anno tandem MCCCX Humbertus de Monte-Aureo, Archiepiscopus Neapolitanus, [& anno 1330 elevatur.] ex loco humiliore in principem aram extulit, capite in sacello majoris ecclesiæ sumptuose recondito: ubi ad rei gestæ memoriam conservandam, sequentes supersunt versus:
Post annos Domini bis quinos mille trecentos,
Dum sedet Antistes pius hac Umbertus in urbe,
Hujus & Ecclesiæ Petrus Barensis habetur
Rector, agit vernam mensis dum Martius auram,
Præsulis est sancti translatio facta Severi.
[4] Visitur Neapoli sepulcrum, ex quo excitatum mortuum vitæ restituit, cum hac inscriptione: Sepulcrum, ubi S. Severus amicum, cujus filios uxoremque falso æreque indebito balneator in jus vocaverat, ut verum diceret ad vitam revocavit. Paulus Tassus V. I. D. Canonicus Neapolitanus, Divi cultor, ne tanti miraculi memoria evertatur, pie restituit, anno Domini MDLXXIII. Ob hoc miraculum brevi encomio S. Severus Resuscitator mortuorum dici cœpit, [Invocari ipse pro agenizantibus solet.] & invocari pro iis qui animam agunt: quam in rem cap. 24 Caracciolus ex vetusto Ms. Rituum, quod Moniales S. Mariæ de Alvino asservant charactere Longobardico exaratum, hujusmodi precationem, ab aßistente morituris Sacerdote dici solitam, affert: Domine, peto ut assistant ei omnes Apostoli Domini nostri Jesu Christi, Petrus, Paulus &c. & omnes Martyres tui Stephanus, Laurentius, Januarius, Sosius, Maximus, Apollinaris & ceteri omnes. Deprecor ut Domina mea, Virgo Maria, Christi filii tui Domini nostri genitrix, oret pro te cum his & ceteris Sanctis tuis Martino, Nicolao, Aspren, Severo qui resuscitavit mortuos, Agrippino &c.
[5] Officium ei præscribitur, sub ritu Duplici excusum Neapoli anno MDXXV cum quibusdam aliis propriis, [Cultus & mentio in Martyrologio.] novem Lectiones complectens: easdem omnino cum vita, si Prologum excipias. Cultum etiam extra diœcesim Neapolitanam obtinuisse constat ex vetusto quodam Ms. Kalendario, quod præfigitur Psalterio cuidam civitatis Capuanæ ubi hæc leguntur: Pridie Kali. Maji, Severi Episcopi & Confessoris. Sed & Surrenti ædicula illi sacra fuit, quam Leo Ostiensis lib. 1, cap. 59, a Ioanne Duce Neapolitano, circa annum DCCCCXXXIII, Monachis Casinensibus concessam fuisse ait. Martyrologium Romanum Sanctis cum in hæc verba accenset: Neapoli in Campania S. Severi Episcopi, [Vita ante annum 800 composita.] qui inter alia admiranda mortuum de sepulcro excitavit ad tempus, ut mendacem creditorem viduæ & pupillorum, falsitatis argueret. Vitam ex scriptore anonymo damus; qui, ex opinione Bartholomæi Chioccarelli in Episcopis Neapolitanis, ante annum DCCC vixit; & teste Caracciolo, in S. Severo, ante Siconem Principem Beneventanum; a quo corpus S. Ianuarii Beneventum translatum fuit; quod auctor vitæ S. Severi, de quo hic agimus, ad suam usque ætatem, prope Neapolim, uno ab ea urbe milliario, [Datur ex MSS.] in templo ei a S. Severo consecrato, quiescere ait.
[6] Hanc vitam Ferdinandus Vghellus Italiæ suæ tomo 6 inseruit, acceptam ex Ms. Longobardico Bibliothecæ Gregorianæ: deinde eamdem iterum nactus ex Ms. alio codice, [cum miraculis anni circiter 1050.] qui a Neapolitano Monasterio S. Severini allatus, servabatur Romæ apud Iosephum a Costa, proprium ecgraphum nobis tradit. Vtrobique addebantur miracula duo circa annum ML facta, & rogatu cujusdam Capuani, in cujus persona primum maximeque mirandum gestum erat, accurate fideliterque descripta: quæ uti diversum a Vita auctorem habent, ita fuerunt ab illa distinguenda. Vtrum porro ii in quorum gratiam scripta est vita, ad hoc ut haberent materiam quam versu redderent, aliquid in eo genere fecerint, non liquet: fecit id postea alius circa beneficium Capuano præstitum; quod Carmen, ad rem nostram nihil faciens, poterit apud Vghellum legi.
VITA
Ex MSS. & Vghello.
Severus, Episcopus Neapolitanus, in Italia (S.)
BHL Number: 7676
EX MS.
[1] Domino a illustri & Fratribus omnibus in Christo salutem. [Prologus auctoris, ad eos qui scribere jusserant.] Litteris nobilitatis vestræ iterata vice solicitor, ut vobis Obitum vel Vitam S. Severi, Sacerdotis & Pontifices, fideliter referam. Facio quidem quod vos præcipitis: sed timeo, ne non tam efficaciter faciam, quod facere cupio. Tamen quia petere dignati estis, fideliter & sine mendacio faciam. Novi enim melius esse linguam silentio premere, quam ad peccatum animæ falsa narrare, dicente Scriptura: Os, quod mentitur, occidit animam. [Sap. 1. 11] Et ideo venerationem vestram plurimum quæso, ut imperitiæ meæ veniam dare dignemini. Alioquin si vobis sermonis mei vilitas cœperit displicere, non mihi, sed vobis rectius imputetis: quia aquam purissimi fontis a cœnoso rivulo postulastis. Sed hæc breviter dicta sint: nunc autem veniamus ad ea, quæ vobis, qui Vitam vel Obitum ejus versibus illustrare disponitis, dicendi materiam subministrent.
[2] Secretum Regis celare bonum est; opera autem Dei revelare, & confiteri honorificum est. Multa enim mirabilia, & signa omnipotens Deus per servos suos quotidie ostendit, sicut scriptum est: Mirabilis Deus in Sanctis suis. [Ps 67, 36] Et ad Apostolos promittens, dicit: Qui credit in me, signa, quæ ego facio, & ipse faciet. [Joa. 14, 12] Rem novam & inauditam his b temporibus nostris, accidit Severum Neapolitanæ Sedis Episcopum, [Viri ovum unicum debentis vidua,] sicut & antiquos olim Sanctos, operari [preter cetera] mirabilia, quæ per illum ostendere Dominus dignatus est. Nam quadam die, juxta morem consuetudinis, homo quidam balneo lavandus, ingressus est; post ablutus aqua cum recederet, custos balnei ovum c ab eo pro balneatico petiit; quod unusquisque balneaticum pro pretio dare consueverat. Sed ille oblitus ovum adducere, minime licuit ei, ut liberaret debitum balnei. Cœpit autem eum rogare, dicens cum summa alacritate: Obsecro te, o carissime amice & compater, sustine me paulisper, donec revertar domum: & libenter ovum, quod dare tibi balneaticum debeo, festinanter dirigo tibi. Cui ille: Vade in pace & ne cures talia, tantummodo ovum, quod mihi dare debes, ne moras facias dirigendo. Mox ut domum suam ingressus est, oblitus est dirigere ovum, quod debebat balneario.
[3] [de centum solidis postulata,] Factum est autem, ut non post multum tempus homo ille moreretur. Cum autem audisset balneator, quia defunctus esset debitor suus, & ovum ei minime direxisset; surgens exinde interpellavit Ducem terræ ejus super uxorem ejus, quod vir ejus dare debuisset solidos aureos centum. Tunc illa detestando & jurando cœpit dicere: Non faciat Deus, ut vir meus tibi centum solidos dare debuisset. Cui dux terrȩ tale dedit judicium, ut aut debitum redderet ipsa mulier, aut ipse debitor haberet eam una cum filiis suis in suo servitio. Quæ mœsta consurgens, soluto crine & scissa veste a capite usque ad vestigia sua, [ad S. Severum recurrit:] lacrymis simul cum voce ad Dei famulum Severum Episcopum pervenit, & provoluta pedibus ejus, deprecari eum cœpit, dicens: O pastor sancte, o qui Apostolorum viam tenes, succurre mihi miseræ viduæ: quia inimicus homo cum fallacia sua oppressit me una cum filiis meis, & dicit mihi jus suum in me habere, eo quod vir meus dare ei debuisset aureos centum solidos, quos vir meus dare ei minime debuit. Esto mihi adjutor, o sanctissime Pontifex Severe, & sicut sanctissimus Daniel Propheta liberavit Susannam de falso crimine, ita & tu me libera o Sanctissime Pastor, quia injuste damnata sum a falso inimico meo. [qui auxilium pollicitus] Cui beatissimus Christi Confessor & Episcopus Severus ait: Vivit Dominus, quia non habeo solidos, nec quamque rem unde te eripere potuero? Sed sustine me in crastinum paulisper; facturus est Dominus mirabilia sua.
[4] Erat autem crypta extra portam civitatis, ubi ipse Christi Dei Confessor Severus & Pontifex sibi sarcophagum sepulturæ futuræ paraverat; & ipsa mulier ibidem virum suum humatum habebat. Quam vir Domini videns in tanta amaritudine esse, [super] mulierem commotus viscera misericordiæ, quæ semper erat indutus, d dedit tintinnabulum Clerico suo, ut circuiret civitatem inclytam, [cives convocat,] & ad sonum tintinnabuli cursim omnes catervati ad Episcopii Ecclesiam Domini & Salvatoris nostri Jesu Christi convenirent, ut miraculum, quod facturus e erat Dominus per Pontificem suum Severum, cunctis ostenderet. Cum autem essent omnes valde diluculo agglobati simul in unum viri ac mulieres, abstulerunt secum Crucem Salvatoris Domini nostri Jesu Christi, & cum litania & psalmodiæ cantu ab Episcopii ecclesia usque extra portam civitatis, ad memoratam cryptam, pervenerunt unde superius mentionem fecimus! O quantas lacrymas ibi fundentes, clementiam Dei deprecantes Monachi & Sacerdotes, Clerici & laici, mulieres & infantes, viduæ & orphani; [& cum supplicatione ducit ad sepulchrum defuncti,] ut exaudiret Dominus gemitum eorum! Mulier vero illa, quæ in amaritudine erat animi constituta, non relinquebat Pontificem; sed propriis eum vestigiis consequens, vocem emittebat suam ad cælum, ut de tanto crimine eam Deus liberare dignaretur.
[5] Tunc beatissimus Christi Confessor Severus, cum videret plebem suam in magno fletu & mœstitia, & voces emittentes ad cælum & [filiis] cinctam viduam una cum ipsis tantas lacrymas fundere; motus est ipse in lacrymis: & in fletu magno conversus ad Dominum, sic exorsus ait: Domine Jesu Christe, fili Dei vivi, qui voce tua quatriduanum Lazarum suscitasti; tu resuscita mortuum istum, ut dicat nobis de debito, quod iste homo quærit hanc mulierem suam, si verum sit, an non. Et statim jussit aperire sepulcrum. Cumque jam obtutibus omnes cernerent cadaver, [atque in vitam revocatum jubet pro conjuge testimonium dicere.] quod jam multo tempore jacebat exanime: tunc beatissimus Christi Confessor & Episcopus Severus sic exorsus, ait: In nomine Domini nostri Jesu Christi filii, Dei vivi surge, & sede in tumulo tuo, & dic nobis, si debuisti dare solidos homini, unde uxorem tuam afflictam tenet una cum filiis tuis. (O admirabilis clementia Dei, quæ Pontificem suum nec in minimo contristare voluit!) Qui statim ad vocem vicinam, quasi ex somno surrexit, & cœpit loqui dicens. Per Jesum Christum Dominum nostrum, in cujus conspectu asto & exoro die ac nocte, non debeo solidos dare, nec quidquam aliud, nisi tantummodo unum ovum pro ipso balneo, ubi me lavavit. Tunc manifestavit ille iniquissimus homo, quod non deberet dare ei plus, nisi tantummodo ipsum ovum. [quo facto reum periculo eximit.] Tunc exurgentes omnes in eum, voluerunt eum lapidibus obruere: sed beatissimus Christi Confessor Severus prohibuit ne talia fierent, dicens: Non licet nobis malum pro malo reddere, sed perhibere bona. Memores estote, Fratres carissimi, quanta & qualia passus est Dominus noster Jesus Christus pro nobis. Tunc beatissimus Christi Confessor conversus ad defunctum, sic ait: O homo, vis vivere adhuc in isto præsenti seculo? aut deprecabor Deum omnipotentem pro te, ut faciat te inter Sanctos suos æternis gaudiis frui sempiternum? Cui ille respondit: Si tibi placet, o sanctissime Pastor & Pontifex, inter Sanctos consortem me esse gaudiorum concede. Cui Pontifex ait: Requiesce in pace securus: nam & ego rogabo Dominum meum Jesum Christum, ut quicquid postulas merear adipisci.
[6] Sedit S. Severus Episcopus annos quadraginta f sex, menses duos, dies undecim. Hic fecit basilicas quatuor. Nam & corpus B. Januarii, Sacerdotis & Martyris, ipse condidit g manibus suis in ecclesia foris porta hujus civitatis milliario uno, [varia templa exstruit] in qua nunc requiescit usque in præsentem diem; & ipsarum basilicarum, unde superius mentionem fecimus, unam foris urbem juxta S. Fortunatum, h nomini suo consecravit; & aliam in civitate mirificæ i operationis, in cujus absida depinxit ex musivo k Salvatorem cum duodecim Apostolis sedentibus; habentes subtus quatuor Prophetas, distinctos pretiosis marmorum metallis. Esaias cum olivæ corona Nativitatem Christi & perpetuam virginitatem Dei genitricis Mariæ designare voluit, dicendo: Fiat pax. Hieremias per uvarum offertionem, virtutem Christi & gloriam Passionis & Resurrectionis præfigurat, cum dicitur; In virtute tua. Daniel, spicas gerens, Domini annuntiat secundum adventum; in quo omnes boni & mali colliguntur ad judicium: propterea dictum est: Et abundantia. Ezechiel, proferens manibus rosas & lilia, fidelibus regnum cælorum denuntiat, unde scriptum est; In turribus tuis. Etenim in rosis, sanguis Martyrum figuratur, in liliis perseverantia Confessionis exprimitur. Prius ipse l foris urbem jacuit in ecclesia suo nomini consecrata; nunc m vero requiescit in ea ipsa ecclesia Neapoli constituta, [in quorum uno sepelitur.] quam alii Severianam, alii propter Oratorium ibi factum S. Georgium n vocant. Et fecit duo Monasteria, S. Martini o Christi confessoris; & aliud Potiti p Martyris. [condit duo monasteria] q
[7] Igitur S. Severus, cum ante triduum quam de hoc mundo ad cæleste habitaculum vocaretur, jamque de salute ejus ab omnibus medicis desperaretur, sciret se jam profecturum ad Dominum; convocari jussit cunctum Clerum suum, [moriturus Clerum convocat] & jubet sibi ante lectum suum sacra Mysteria exhiberi; scilicet ut una cum sanctis Clericis oblato Sacrificio, animam suam Domino commendaret: simul etiam & eos, quos pro disciplina ecclesiastica ex communione sacri Mysterii extorres esse præceperat, ad pacem pristinam revocaret. Et cum hæc omnia cum sanctis Clericis læto atq; perfecto ordine celebrasset, subito clara voce interrogare cœpit, ubi essent Fratres sui. Tunc unus ex circumstantibus, Ursus Diaconus nepos ejus (qui post ejus transitum ipse Episcopus r ordinatus est) cū hoc audisset, cogitans quod Fratres suos, idest, Diaconos, quæreret, ait illi: Ecce hic sunt Fratres tui. Cui ille respondit, dicens: Scio, inquit, fili, scio, quia hic Fratres mei: sed ego nunc Fratres meos Januariū atq; s Agrippinum dico, qui mecum sunt modo locuti, & continuo ad me venturos se esse dixerunt. Et his dictis, [& cælesti SS. Ianuarii & Agrippini alloquio recreatus] extensis ad cælum manibus, hunc Psalmum Domino decantavit, dicens: Levavi oculos meos ad montes, unde veniet auxilium mihi: auxilium meum a Domino, qui fecit cælum & terram. Deinde collecta t oratione, siluit. Inter hæc autem cum jam nox diei successisset, usq; ad mediam noctē corpusculū ejus quieti concessit, donec rediret dolor, qui lateri ejus nimius inerat.
[8] Facta autē die, Presbyteris & Diaconibus atq; omnibus Clericis, exemplo Dominico pacē hereditariam prædicavit. Transactis autē his, tacitus usq; ad vesperam perdurans, deinde quasi de gravi somno excitatus, lucernariæ u devotionis tempus agnoscens; extensis in cælum manibus, lenta licet voce oravit ad Dominum, dicens: Ad te levavi oculos meos, qui habitas in cælo. [post Lucernarias preces] Paravi lucernam Christo meo, Domino decantavit. Tū deinde facto aliquamdiu silentio, circa horā quartā noctis, omnibus qui aderant sollicite vigilantibus; subito tam ingens cubiculū ejus terræ motus concussit, ut hi qui lectulo assistebant, exterriti atq; turbati, ad orationem se Domino cuncti jactarent; nihil tamen scientibus his, qui pro foribus consistebant: neq; [cubiculo per terræ motum concusso moritur.] enim publicus ille sed privatus in cubiculo ejus fuerat terræ motus. Inter hæc, cū unusquisq; tali timore exterritus pro peccatis suis Dominum deprecaretur, ille Angelicis suscipiendus manibus debitum Deo spiritū exhalavit, ipso adjuvante, qui cū Deo Patre & Spiritu sancto vivit & regnat Deus, per omnia secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Ex titulo Illustris videtur colligi, hanc Vitam non esse scriptam alteri quam Episcopo Neapolitanæ urbis; & Fratres intelligi, ejusdem in Cathedrali ecclesia Clericos. Hæc porro epistola sola invenitur apud Vghellum; in MS. unde hæc damus, præmittebatur insulsa quædam præfatio, hoc exordio Prius quidem nobis ab Incarnatione Domini sermo sumēdus est, deinde ad beatorum Apostolicorū id est Pontificum Romanorum seriem devenire [oportet], prosequentes cominus sessiones Neapolitanorum Antistitum &c. ut scilicet ex notioribus ignotiorum chronotaxis aptetur: quod tamen in hac vita minime fit, si solum unum excipias, æque indignum recudi de quo mox ad num. 6.
b Ordo verborum in MS. turbatus sic erat, ut videreturauctor coævus fuisse Sancto: sic enim legebatur, Rem novam & in auditam his temporibus accidit nobis Severum … operari. Sed recentiorem esse tum stylus ipse loquitur; tum qui mox nominatur Dux terræ, quod ante tempora Longobardorum est his in partibus inauditum. Suos Præfectos & Judices mittebant Imperatores, & quidem per Italiam fere ex urbe Roma. Talis fuisse videtur Caracciolo, & toti Campaniæ præfuisse Decius ille, cui S. Severum commendavit Symmachus, idque ex plurimis hujus ad illum epistolis probabile facit. Igitur unius voculæ transpositione, & alterius non recte transcriptæ correctione, restituimus sensum veritati congruum.
c Ovum intelligo, non gallinaceum, sed certum & tunc usitatum monetæ genus, ita forsitan ab ovali forma oblongæ rotunditatis nuncupatæ: sic folles appellabant alii: videtur autem fuisse minutulus nummus, ab omnibus balneum ingredientibus solvendus.
d Sensum turbabant hæc quæ expunximus verba, Mox autē novā consuetudinem suæ civitatis demonstravit.
e Quia non est verosimile sub tali præconio convocatos fideles, ideo existimo hoc miraculum ex sola vulgi traditione, quoad substantiam tamen indubitabili, fuisse acceptum, & pro auctoris ingenio exornatum. Demonstrat autem Caracciolus Ecclesiam S. Salvatoris ipsam esse, quæ communiori postea nomine Stephania dicta, nunc S. Restitutæ appellatur.
f Hi 46 anni juxta Vghellum incipiendi essent ab anno Christi 465, quod satis est verosimile.
g S. Januarius Episcopus Beneventanus colitur 19 Septembris. Ejus corpus Puteolis advectum fuisse dicebant aliqui, quos sequitur Caracciolus, tempore Silvestri Papæ: melius Ioannes Diaconus rem differt ad annum 381, & peractam ait ministerio Ioannis, qui primus hujus nominis succeßit S. Severo, post brevem Vrsi intermedii Pontificatum. Rursum autem Idem corpus avectum est Beneventum an. 818, neque relatum ante an. 1497; tunc vero, non extra, sed intra urbem depositum fuit.
h S. Fortunatus Episc. Neapolitanus colitur 14 Iunii: ejus ecclesia dextrorsum adjunctam habebat hanc S. Ianuarii; destructa nunc est, ejusque loco stat quædam Angrisunorum domus, ut ex Cioccarello scribit Vghellus.
i Videtur dicere quod hæc quoque S. Ianuario fuerit a principio dedicata, licet nomen, ut mox dicemus, vulgus ei dederit a conditore.
k Opus Musivum quale sit & quomodo a μοῦσα tessella nomen acceperit, alibi memini me docuisse, Latine Tessellatum diceremus: ratio quidem picturæ est rudis, sed ad longævitatem mirabilis; ut probant tot antiqua opera per Italiam: quæ autem eodem artificio in Vaticano recentius composita sunt, eminus conspecta nulli insignium picturarum cedunt.
l Scilicet S. Severus.
m A quo aut quando facta sit translatio prima ignoratur.
n Scriptum apud nos & impressum apud Vghellum erat, S. Gregorium: sed Georgium legi debere patet ex verbis hujus ipsius Vitæ in lectiones distributæ, itemque ex re ipsa. Colitur enim S. Severi corpus in ecclesia nunc S. Georgii Majoris dicta. Credibile est autem hoc oratorium, ecclesiæ a S. Severo conditæ postea acceßisse; adeo ut audiri non mereantur, qui Constantinum magnum auctorem fingunt.
o Refutat Caracciolus eos, qui hanc esse eam putant, quæ ex voluntate Caroli Regis, a filia ejus Ioanna Regina, sub castro S. Erasmi in monte ædificata est Carthusianis: & ostendit, Severum ædificasse eo loco, ubi nunc vocatur Grotta S. Martini; estque ecclesia etiamnunc ejusdem nominis, sed formæ & amplitudinis multo minoris quam prior fuerit.
p De S. Potito, Martyre Calaritano, egimus 13 Ianuarii quo colitur. Fuit ibi Sanctimonialium cœnobium: quæ deinde gratificaturæ Camillo Caracillio Principi Avellino, cujus palatio officiebat habitatio sua, ex indulto Pauli V vendiderunt locum, seque ad alium salubriorem transtulerunt, unaque, ut credo, titulum S. Potiti, ædificata alibi cum monasterio ecclesia: ubi S. Severum coli XVI Martii ad eum diem inter Prætermissos diximus.
q Quæ sequebantur hoc principio, Fuit autem temporibus Silvestri Papæ & Constantini Imperatoris Augusti, & perduravit usque ad Damasum Papam, transiliens Apostolicos hos Marcum, Julium, Liberium & Felicem; legi apud Vghellum possunt: causa erroris videtur fuisse, quod dicerent aliqui tempore Silvestri allatum Neapolim fuisse, corpus S Ianuarii, & aliunde constaret eam rem ad S. Severi Episcopatum pertinere. Quæ autem de Silvestro ac successoribus jam nominatis sequuntur, ea in Catalogis Pontificum, unde accepta sunt, melius & accuratius invenientur. Vereor porro ne hæc lacinia, cui 46 anni Episcopatus Severiani innectuntur, una cum præfatione ei respondente, ac pariter a nobis omissa, ejusdem sint longeque posterioris auctoris.
r Vghellus existimat, quatuor solum annos rexisse Vrsum.
s S. Agrippinus, Episcopus Neapolitanus V, colitur 9 Novembris.
t Habes hic veram etymologiam nominis Collectæ, substantive accepti; apparet enim sic dici, quod cum Officio divino legatur, occasioni, festo, vel tempori propria.
u Græcis τὸ Λυχνικὸν id est, Lucernarium, respondet Romani Ritus Completorio; nomen habens a lampadibus, in noctem accendi solitis. Cur autem Lucernarium potius quam Completorium nominat? Quia nempe civitas ab origine Græca, & Græcorum imperio usque ad tempora Normannorumsubjecta, Græcis ritibus utebatur & officiis, simul tamen & Latinis, saltem tempore S. Athanasii Episcopi seculo 9, nam Vitæ coævus auctor inter ceteras Neapolis laudes hoc ponit, quod in ea laici simul cum Clericis assiduo Græce Latineque, communi prece psallant Deo, debitumque persolvunt jugiter officium, Qua de re plura vide apud Chiocarellum in S. Athanasio: cui tamen non assentieris inde elicienti, duos Neapoli fuisse Episcopos, alterum pro Græcis, alterum pro Latinis. Hujus enim duplicitatis nec vestigium quidem uspiam invenitur. Satis autem est si unius ritus Episcopus alterius ritus Vicarium habuerit: quamvis nec hoc videatur pro anterioribus seculis dicendum: quia verba Vitæ allata potius indicant ex utroque ritu & lingua commune officium sic ordinatum fuisse, ut ejus partem Latini Latine, Græci Græce decantarent, Officians vero modo Græce modo Latine hoc aut illud incipiendo intonaret, aut finiendo subjungeret.
MIRACVLA
Ex iisdem Mss. auctore miraculis synchrono.
Severus, Episcopus Neapolitanus, in Italia (S.)
BHL Number: 7677
EX MS.
[9] Hortaris me a Capuane virorum sagacissime, pietatis meritum, quod summa tibi divinitas, per suos sanctos milites, nostris temporibus, Georgium scilicet Martyrem Severumque Pontificem atque Agnellum b Confessorem, largiri in ipso mortis articulo est dignata, scribere; quatenus posteris memoriam, & legentibus bonæ præparemus spei fiduciam. [Capuanus Miles,] Confiteor nimium hoc aggredi abhorrui, partim propter inscitiam, jaculorumque invidiam; partim propter Dei servos, & eruditissimos vestræ urbis viros, quibus est cæleste nosse collatum secretum, quorum scientiæ vigor velut in orbe lumen refulget. Sed tua, utpote amici, ne obsecratio languida remaneret, elegi magis aliis quam tibi uni, displicere: ut amor amplius accresceret, & veritas roboraretur. Et quia tales meruisti adjutores, quos non tua urbs tantum in terris posita habere gaudet Patronos, verum cælestis etiam aula sanctis cum Angelis retinet perpetuos concives, dignum est tibi tuisque omnibus complicibus, eorum salubres laudes sedulo ore perstrepere: ut quemadmodum temporalis vitæ tribuere solatia, ita impartiri æternæ studeant gaudia. Nam quamvis continua nos peccata præpediant, ne Dei recipiamus misericordiam; tamen non effœtos nos abire sinit ejus clementia: sed nunc, ut mater ubera filiis commodat, nunc abstractis ne sugantur obnubilat: ut quos parumper linquit ut abjectos, possit habere perfectos. Sed quia hæc alias, modo eam, quam in te Deus operari dignatus est benevolentiam, ut hausi auribus a te, exponere aggrediar.
[10] Tempore, quo Henricus Theutonicorum Rex, Conradi filius, Romam, ut Imperii coronam ab Apostolica Sede sumeret c advenit, Joannes, Neapolitanorum Magister militum & Campaniæ Dux, cum suo exercitu ad Puteolos applicuit; [ante Puteolos sagitta læditur,] ibique defixis tentoriis, machinamentis quibus valuit [urbem] expugnare nisus est. Dum hæc sæpius fierent, accidit ut die quadam Capuanus, quem in d proœmio posuimus, inter pugnantium agmina fortis astaret: quem quidam ex oppidanis sagitta appetens, graviter vulneravit. Hunc sodales deportantes in tentorio collocavere; &, ut sagittam abstraherent, insistere cœperunt. Qui cum multis argumentis desudarent, lignum, in quo spiculum adhæserat, abstulere, ferrum vero intus reliquere. Nam ferri acies per extremitatem cilii, [quæ educitur remanente ferro intra caput.] quæ oculorum angulos detinet, ingressa, ita interius temporis ossiumque loca confodit, ut nullum relinqueret aditum reperiendi quomodo possit auferri. Deinde inito concilio ad urbem propriam vehiculo reductus est. Ibique multis adactis medicaminibus, nullum sospitatis attulere præsidium: sed & ferro in altum secari jussus, sagittæ latentis via nulla ratione ostensa est. Quid ageret miser, quo se verteret, nesciebat: quia quem medicorum certamina fallebant, mortis supplicia deterrebant. [Hic desperatis humanis remidiis,] Tandem potitus divino consilio, omissis humanis certaminibus, Sanctorum cœpit postulare suffragia; ut quod terreni non possent commodare physici, cælestis regni proceres more condonarent solito, dicente Domino: Quia quæ apud homines impossibilia sunt, possibilia sunt apud Deum. [Luc. 18, 27] Quid multa? ad basilicam sanctissimi e Agnelli deductus, quibus valebat precibus rogitabat, ut sicut multis per orbem languidis subvenisset, ita & sibi in mortis certamine posito subveniret. Aliquantis ibi diebus expletis, domum reversus est. Item S. Georgii templum ingrediens, beatissimi Severi deposcebat auxilium; & Sanctos, quos pictos f in sancta aula conspexerat, [S. Severi ope implorata,] obsecrabat: deinde valedicens omnibus, domum revertitur, diemque præstolabatur extremum. Tandem affuit solita pietas Domini, secundum quod scriptum est: Quis Deus magnus sicut Deus noster? [Tob. 13, 2] quoniam tu castigas & salvas, deducis ad inferos, & reducis, & post lacrymationem & fletum exultationem inducis. Benedictus es Domine Deus patrum nostrorum, qui cum iratus fueris, misericordiam facis. Sed libet modo nobis Capuanum parumper provocare ad exorandum Dominum, qui dixit: Omnis qui petit accipit, & qui quærit invenit, & pulsanti aperietur. [Luc. 11, 10] Eia Capuane amice carissime, incipe modo cum Propheta dicere: Exurge, quare obdormis, Domine? [Ps. 43, 23] exurge, & ne repellas nos in finem. Quare faciem tuam avertis? oblivisceris inopiam nostram & tribulationem nostram? Quoniam humiliata est in pulvere anima nostra, adhæsit in terra venter noster. Exurge, Domine adjuva nos, & libera nos propter nomen tuum. Certo certius adhæsit ille, qui suos ad te milites dirigat, per quos & tibi vitæ auxilium præbeat, & mortis obstaculum longius ambigat.
[11] [ab eodem sibi apparente animatus,] Dum quadam nocte prædictus Capuanus somno quiesceret; ecce tres viri apparuerunt ei, vestibus dissimiles, sed moribus pares. Primus Pontificali habitu decorus, secundus monastico schemate redactus, tertius militari g cingulo pressus: ut etiam a Capuano is æstimaretur, qui eum in prælio percusserat: quem contemplatus condoluit; putabat enim causa eum cognationis advenisse interius. Ad quem duo superiores talia famina dedere: Ne æstimes, Capuane, hunc esse militem, te qui percussit telo; sed Martyrem esse Georgium, qui tibi sanitatis præsens gaudia pandit, & nullum de hac clade ab hac hora periculum sustinebis. Interea propriis sese indicavere nominibus, Agnellus scilicet, & Severus; & ejus ab aspectu se protinus abstulerunt. Expergefactus homo a somno, cœpit secum cogitare, & mente conquirere quæ vidisset. Et cum multa pertractando revolveret, elevata manu sagittæ ingressum tetigit, & quasi aliquam ferri aspredinem sensit. Tunc advocato filio, ait: Surge & celerius mihi affer lumen. Quo facto, exclamans filius ait: Ne timeas, pater, quia sagitta est, & si dimittis me paululum incidere, statim abstraham eam. Cui pater: Sustine fili: prius ingrediamur sanctissimi Georgii templum; & audito Matutinali officio, altare quo corpus beatissimi Severi latitat repetamus, & ibi astantibus Clericis & orantibus, quid Dominus facturus sit videamus. [convalescit lapsa ex vulnere ferri cuspide,] Dum dicta opere essent expleta, missa manu Capuanus, ut vulneris locum tangeret, illico secuta sagitta in manum cecidit ante altare sacrum. Cernentes omnes qui aderant tam sublime miraculum, magnas laudes Deo dedere, qui mundo in malo posito non cessat adhuc per suos Sanctos talia dona præbere. Statim Capuanus, ut eorum mens plus roboraretur miraculo, quid illi ea nocte ostensum esset, quidve pronuntiatum, in medium protulit. Præterea hoc fuit mirabile sentiendum, quia caput, in secretiori percussum parte tam diro vulnere, egrediente sagitta, ita consolidatum est, ut nullius humanæ caperet medicinæ solatium. Dicente Beda de socru Simonis curata a Domino, Naturale est febricitantibus, incipiente sanitate lassessere, & ægrotationis sentire molestiam. Verum sanitas, quæ Domini confertur imperio simul tota rediit: cui est honor & gloria in secula seculorum. Amen. Sed neque hoc prætereundum esse videtur, quod temporibus Sergii & Joannis, Magistri militum urbis h Parthenopæ, Dominus per famulum suum Severum operari dignatus est: ut dum fama Sanctorum ejus passim per mundum se fuderit, obcæcatorum corda facilius invitentur, & mentes fidelium ad agonizandum amplius accendantur.
[12] Fuit quidam vir, Petrus nomine, natione Græcus, cognomento Volicaci, de Amantea i civitate Calabriæ. Hic in prædicta urbe Parthenope incolatum habebat, [pater filiā contractam ad S. Severi sepulchrum defert;] juxta magnam basilicam sanctissimi Georgii Martyris & Severi Christi Confessoris. Qui secundum suæ possibilitatis substantiam præbebat Deo in prædicta basilica fideliter munera, precesque fundebat assiduas: nam & altare, quo ejus venerandæ Reliquiæ recubant, undique velo circumiens obtexit, luminaria vero sæpissime offerebat. Sed inimicus boni operis, non recto intuitu cernens quæ isdem Petrus circa Domini famulum exhibebat ardenti animo, solitas suas ad artes refugit; quatenus mente ejus amaritudinum stimulis incitata, non jam Deo orationes & luminaria, sed querelas & jurgia propinaret. Sic quondam Salvatoris discipulum, ejus illiciendo animum, fefellit: ut de cliente traditorem faceret, & pellentem dæmonia satanæ laqueo implicaret. Sed miser, quamvis multos tali arte decipere non desistat, tamen & ipse a multis, protegente Domino Jesu, invenitur sæpe turpiter spretus & victus. Nam filiam ejus parvulam, Ursam nomine, ita immensis doloribus contraxit, ut nec manum ad os ducere nec extendere alia ratione valeret. Quam genitor conspiciens, perfusus lacrymis animoque consternatus, propriis eam bajulans ulnis, simulque cum olei vasculo pleno, collo illius suspenso, cucurrit ad sacratissimum altare, quo ejus corpus quiescit; atque ibi cum ea projectus, lacrymas devotissime fudit, & tali voce Dñm Regem poscebat:
Tu Deus omnipotens, qui culmina cælica tangis, [& oratione fusa,]
Et numeris elementa ligas: ut frigora flammis,
Arida conveniant liquidis, ne purior ignis
Evolet, aut mersas deducant pondera terras.
Qui requies tranquilla piis es, gloria fessis;
Respice dicta mea, cunctum qui respicis orbem:
Et miserere mei, ne pressus pondere gravi,
Hanc perdam prolem, quam pestis sæva revinxit.
At tu Sancte Dei Præsul, venerande Severe,
Qui pietate micas, qui mortis vincula solvis;
Vulnera cerne mea, quæ duriter ensis adurit
Ignifer, ut laudes possim tibi reddere summas
Et Domino, cujus tu servus adesse probaris;
Qui tibi concessit vitam donare k famellis,
Qui tua munera sancta petunt per secula semper.
[13] [sanitatem eidem impetrat.] Talia vir præfatus cum in pavimento jacens, ore repeteret; misericors Dominus, qui precantium numquam abjicit preces, nec mundo corde se invocantes destituit; statim per merita sui famuli adfuit, neque prius præfatus vir a pavimento sublatus est, quam ei filia sanitati plenissimæ sit reddita: & quæ contracta manibus brachiisque ad ejus fuerat advecta tumulum, sine omni mora proprio est patri extensa, & ab omni languore absoluta reddita. l
ANNOTATA.
a Capuana familia, inter Neapolitanas nobilis & perantiqua est, & plurium ex ea illustrium personarum meminit Eugenius Caracciolus in sua Neapoli sacra: quia tamen nullum nomen præponitur, inclinor, ut, sicut Latinus, Romanus &c. etiam propriorum nominum vice usurpantur, sic credam usurpari hic nomen Capuani. Sed hoc melius Neapolitani dijudicabunt ex domi natis argumentis.
b Colitur S. Agnellus Abbas 14 Decembris, defunctus sub finem seculi 6.
c Advenit Romam Henricus, coronandus Imperator, anno 1046.
d MSS. & impressum in prælio: sed visum est correctione opus, ut legatur in proœmio: nisi inalit aliquis novo exemplo legere, in præliminio, sicut dicitur, Postliminio.
e Ea ab ipsis S. Agnelli parentibus e parvo sacello in augustam extensa mensuram, primum hospitali ad eam erecto per ipsum Sanctum, deinde ipsius corpore facta augustior, denique ad Canonicos Regulares translata, sub iisdem hodie perseverat.
f Ita legit Vghellus. In nostro ecgrapho erat, piccatos, & forte magis ad mentem scriptoris, quamvis minus Latine; nam piccare Italis figere est, unde etiam in Hetrusca lingua usitatum & elegans compositum, appiccare & impiccare affigere, suspendere, adhærere: quæ proprie dici possunt de picturis, non in pariete factis, sed ad eum affixis aut appensis.
g Erat hic S. Georgius, in habitu militari pingi solitus, ut mox dicitur.
h Parthenopen dici Neapolim pridem ex Vigilio notum est.
i Amanthea sub Archiepiscopo Consentino, ad mare superum, de qua sæpius ad Acta S. Francisci Paulani 2 Aprilis.
k Famellus dicitur, quasi diminutivum a voce, famulus.
l
Sequebatur iterum primum miraculum de milite, expressum versibus: qui poterunt legi apud Vghellum tomo 6 Col. 58. Auctor tertio disticho sic præfatur
Est nobis votum seriatim condere totum,
Quod cuidam cano contigit archiatro:
quo videtur indicari Capuanum, in quo miraculum contigit, ætate senem, proseßione medicum fuisse. Idem deinde auctor disticho 5 & 8.
Urbis dux hujus, dum progressus properasset
Adversus Comitem, qui sibi restiterat,…
Et cum jam nimium machinis affligeret illam
Urbeculam parvam, qua Comes intus erat.
Et hic indicatur nescio quis Comes, Puteolis obsessus a Duce Neapolitano. Nominantur autem in publico instrumento apud Chioccarellum anno 1033 Sergius & Joannes in Dei nomine eminentissimi Consules & Duces, & anno 1134 Dominus Joannes bonæ memoriæ, Consul & Dux atque Magister militum, qui insimul cum Domino Sergio, venerabili Neapolitano Archiepiscopo, donationem aliquam fecerit: atque fortaßis necdum Archiepiscopuserat, quando miraculum contigit; ac proinde certo Dux erat Ioannes, & quidem probabiliter solus.
DE SANCTA MAXENTIA
VIDVA TRIDENTI IN ALPIBVS.
CIRCA AN. CCCC
[Commentarius]
Maxentia, Vidua, Tridenti in Alpibus (S.)
BHL Number: 5800, 5801
Sanctam Maxentiam, trium Sanctorum filiorum matrem, in tutelaribus Divis Ecclesia Tridentina numerat, XXX diem Aprilis cultu ritus Duplicis ei sacrans. [colitur S. Maxentia præcipue Tridenti] Ita habetur in Proprio istius Ecclesiæ, jussu Caroli Cardinalis Madruccii Episcopi Tridentini an. MDCXXVII excuso: ex quo Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ elogium ei texit. Insignis etiam de ea fit mentio in Martyrologio apud Galesinium his verbis: In finibus Tridentinorum S. Maxentiæ viduæ. Hæc S. Vigilii Episcopi mater, singulari pietate & religione ita præluxit, ut miraculis compluribus ejus sanctitatis laudem Deus testatam fieri voluerit. Tamayus Sanctis Hispaniæ eam accenset, ex Pseudo-Dextro Cauria urbe Lusitaniæ oriundam asserens: patria tamen Romanam fuisse initium geminæ Vitæ evincit, [non Hispana origine sed Romana] quam subjicimus: quo & conspirant Ferrarius, Pyrrhus Pincius in Episcopis Tridentinis, & S. Vigilii Acta a Bartholomæo Tridentino quatuor circiter abhinc seculis scripta: qui de illa sic loquitur: Imperantibus Gratiano, Valentiniano ac Magno Theodosio, matrona quædam nobilis, Maxentia nomine, Romanorum genere præclara, cum filiis suis Vigilio, Claudiano & Magoriano, in prædictam civitatem Tridentum pervenit: quod circiter annum CCCLXXXI contigerit necesse est, cum isto tempore dicti Principes una rerum potirentur. Sacras defunctæ exuvias ex Majano pago, in quo obierat, post multos annos, Altimannus Tridentinorum Episcopus Tridentum in basilicam S. Vigilii transtulit, erecta illi ara, anno, ut ex Pyrrho colligere licet, intra MCXVII & MCXXX aliquo. Eumdem Altimannum Vitam ejus scripsisse ait Galesinius in notis ad Martyrologium suum. Geminam nos, sed admodum brevem damus: ea, quam ex Codice Vaticano descripsimus, hujusmodi est.
[2] [nobili loco nata] Maxentia, Romæ illustri genere orta, proprio partu clarior, virtutibus clarissima fuit: nam quæ satis lingua aut pagina sanctitatem illius, prudentiam, continentiam, fortitudinem explicabit? Viri destituta præsidio, domum senili gravitate rexit, viduitatem pertinaci castitatis proposito exegit, natorum optimam indolem in timore Dei & Christiana pietate educavit. Iidem ut instruerentur disciplinis honestis curavit diligentissime: soli Christo, quem tota mente acceperat, operibus misericordiæ & fuga omnis inquinamenti, placere studuit. [cum filiis Tridentum migrat] Non illam sexus imbecillitas, non patriæ dulcedo, non longinquitas viarum detinuit, quo minus carissimos filios Vigilium, Claudianum & Majorianum, ad propagandam Christianam religionem proficiscentes, Tridentinas usque in Alpes sequeretur. [inde, S. Vigilio filio Episcopo illic constituto, in proximos agros,] Ut vero S. Vigilius illic propter singulares virtutes factus est Episcopus, atque ad excolendam atque amplificandam vineam Domini mirabili constantia & ardore incubuit; ipsa, quo minori impedimento serviret Deo, mundum, cujus quidem dona fallacia nihili semper fecerat, tunc maxime contempsit, secessitque in pagum, cui Majano nomen est, non longe a lacu Toblino situm. Ibi constructa sibi domo, reliquum vitæ tempus jejunio, orationibus & omni caritatis officio cum traduxisset Beata mulier; præter hæc clara etiam miraculis, pridie Kal. Maji cælestem in patriam vocata est. In eo loco fideles condidere sacellum, [ubi miraculis clara moritur.] quod ejus nomen retinet usque hodie. Ibi sanctum corpus ejus sepultum est, & longo tempore quievit; donec Altimannus Tridentinorum Episcopus, cum basilicam gloriosi Martyris Vigilii vetustate consumptam restauraret, translatum illuc recondidit in crypta sub altari, quod etiam eidem S. Maxentiæ dedicavit, ad laudem & gloriam Domini nostri Jesu Christi, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat in secula seculorum. Amen.
[3] Vita ex Codice Bodecensi descripta ita habet: B. Maxentia fuit Joviniani temporibus & Valentini primi Imperatorū, [Romæ nata] præclaro Romanorū genere edita, & sicut nominis sui testatur consonantia, a Maxentio, quē paulo ante prædictos, prætoriani milites Imperatorē fecerāt, Maxentia videtur denominata. Hȩc tamen Maxentia, dicti Maxentii sacrilegos ritus abhorrens, orthodoxæ fidei cultum ferventissime tenebat; & ingenuo viro ejusdem fidei copulata, religiose Domino serviebat. Volens igitur futurorum præscius Deus, hanc in vite, ex qua tres propagines pullulaverunt, præsignatam ostendere, tres ex ea filios, Magorianum videlicet, Claudianum & Vigilium voluit propagari: cum quibus a Roma, mundi capite, vertice Italiæ, [Tridentum profecta,] in civitatem Tridentinam, ejusdem Italiæ principium, voluntate Principum se & Dei voluntate declinavit; ut & montes in circuitu ejus & Dominus in circuitu populi sui ex hoc nunc & usque in seculum. In hac civitate septemdecim Episcopi vexillum fidei jam erexerant. [S. Vigilio pro fide interempto,] Sed & Vigilius, hujus B. Maxentiæ filius, sanctitate & gratia miraculorum insignis, vix completis viginti annorum curriculis, Cleri & populi desiderabili electione Pontifex efficitur. Qui postquam non solum suam diœcesim, verumetiam ex Veronensi & Brixiensi populo plurimos convertisset; in valle Randena comminuto Saturni simulacro, lapidibus obrutus, migravit ad Christum. Fratres vero ejus Claudianus & Magorianus, ibidem præsentes, ictibus quidem lapidum conquassati, sed non consummati, cum cordis martyrio Confessorum gloriam in cælis possederunt. Felix autem horum mater Maxentia, in pago qui dicitur Majanum, juxta lacum Toblini, [in Tridentino agro sancte vivens moritur,] sibi condens habitaculum, Deo in omnibus bonis operibus serviebat, virtutibus etiam & miraculis clara, pridie kalend. Maji in Dei magnificentiam Maxentia transivit: ubi cum Beatis filiis suis filium Dei in decore suo cernit. Fideles autem in eodem pago ecclesiam construentes, sanctum corpus Maxentiæ inibi sepelierunt. Ubi usque ad tempora Venerabilis Altimanni, prædictæ urbis Episcopi, requievit; qui ecclesiam gloriosi Martyris Vigilii, nimia vetustate consumptam, renovavit; & dignum arbitrans corpore matris ecclesiam decorare filii, [corpus Tridentum trāsfertur,] cum minori quam deceret reverentia in pago prædicto haberetur, Tridentum illud transtulit: & in crypta ecclesiæ, in ara occidentali, honorifice ac devote sepelivit.
[4] [ab Altmanno Ep. ante annum 1130, ] Pyrrhus Pincius præeitatus de hac translatione sic habet: Altemannus, ex Comitibus (illud enim est nostris diebus dignitatis nomen) Bavariæ oriundus, administrationem capit: qui ea perlibenter amplexus est, quæ ad ecclesiæ ornamentum & utilitatem attinerent, templum refecit ac consecravit; Vigilii, Sisinnii, Martyrii, Alexandri, & aliorum Sanctorum reliquias honorificentius collocavit … B. Maxentiæ corpus ex Maiano, apud lacum Toblini vico, in urbem transferendum curavit, quod civitati accidit optatissimum: quo ut religiosius adiretur, ejus nomini aram posuit sub opere testudineo, quam Tridentini Græcos imitati eleganti nomine cryptam vocant … cum vero ex sanctissimo Hierosolymæ sepulcro rediisset … VI kal. Apriles felicissime expiravit, ad MCXXX salutis nostræ annum. Lacus Toblini 12 p. m. distat Tridento Occidentem versus, & ad ejus Boreale latus, notatur in mappis vicus S. Masenzo scriptus: crediderim S. Masenza scribendum, & ipsum esse vicum Maianū, a S. Maxentiæ antiquo cultu vulgarius nomen retinentem.
[5] [etiam 30 Martii adscribitur.] Molanus in secunda sui Martyrologii editione, anno 1583 Duaci facta, die XXX Martii, collocat Natalem S. Maxentiæ viduæ matris S. Vigilii. Quo auctore id factum nescio, & scio esse præter usum Tridentinæ ecclesiæ: sequuntur interim Canisius, Ferrarius & alii plures, ut inter Prætermissos ibi dictum est.
DE SANCTA HOYLDE,
VIRGINE DEO DEVOTA TRECIS IN CAMPANIA.
Seculo V.
[Praefatio]
Hoyldis Virgo, in diœcesi Trecensi, in Gallia (S.)
D. P.
Ex iis quæ ad Acta S. Pusinnæ, XXIII die hujus mensis data, præfati sumus, S. Hoyldem, cujus illa soror fuit, ad seculum a Christo nato quintum referendam esse constat. In quibus & alio nomine Othildis, [eadem videtur esse eum S. Hilda,] & in antiquo MS. Catalaunensi S. Stephani Hourdis appellatur. Ex affinitate nominis atque historiæ eadem cum illa videri posset, quam Albericus ad annum CCCXXXII Hildam vocat: Obiit, inquit, S. Helena mater Constantini: hujus discipula fuit S. Hilda puella, quæ requiescit in Episcopatu Trecensi: & ad annum DCCCCLXIII de Henrico Palatino Campaniæ Comite agens: Non est a memoria excidendum, quod cum ipse Princeps in visione vidisset, se in puteum quemdam cecidisse, & per quamdam Virginem, nomine Hildam, se a periculo liberari; quæsivit diligenter, quæ esset S. Hilda: nec destitit, donec corpus ejusdem Sanctæ, per quemdam armigerum nobilem inventum, corio cervino diligenter insutum, Trecis transtulit; & non in auro & argento, sed in vase eburneo collocavit, in prædicta quam fundaverat S. Stephani ecclesia. Fuit hæc S. Hilda Helenæ Constantini matris ancilla. Hæc ille, [non tamen ancilla S. Helenæ.] in eo sane aberrans, quod in schola illam & famulatu fuisse S. Helenæ Imperatricis dicat, cum utriusque inter ætatem integrum etiam seculum decurrerit.
[2] Fortaßis Alberici ætate, id est seculo XIII ad medietatem provecto, [cœnobium ei sacrum,] cum Trecis haberentur corpora SS. Helenæ & Hoildis, & utriusque genus ac patria minus notum esset, Vitis necdum scriptis; opinio vulgaris fuerit utrumque corpus simul ex Oriente advectum fuisse: postea autem, cum cœpit constare unde & quæ esset S. Hoildis, cœptum est etiam de S. Helena quæri; & quia nihil certi reperiebatur, data est occasio fingendi Acta, qualia ad IV Maji examinabimus, & ut fabulosa rejiciemus, contenti habere cultum per miracula comprobatum: in medio autem relicturi, utrum Constantinopoli advectum sit corpus, an vero Francigena fuerit Sancta, sed defectu antiquorum monumentorum tandem ignorata. Vtrique ad annum MDXXX imputatur a Des-Guerrois, in libro Gallico qui Sanctitas Christiana Trecensium inscribitur, consopitum incendium, quo IV Maji conflagrarunt ultra sexaginta ædes; & ne longius progrederentur voraces flammæ effectum creditur, objecto sacrorum ferculorum ex ecclesiis SS. Petri & Stephani a Clero eductorum.
[3] Porro Hoildis antequam a S. Alpino Episcopo Catalaunensi sacrum sanctimonialium velamen acciperet, cum reliquis sororibus sub disciplina Eugenii cujusdam Presbyteri fuit, qui in Vita alterius sororis S. Lutrudis, XXII Septembris danda, apud Surium nomen Sancti obtinet. Corpus ab Henrico Campaniæ Comite Trecas, ut modo ex Alberico dicebamus, translatum, in ecclesia S. Stephani conditum fuit. Des-Guerrois in Historia Ecclesiæ Trecensis anno MCLIX contigisse id asserit, sub Alexandro videlicet Papa III, Henrico LVII Episcopo Trecensi, & Ludovico juniore Rege Franciæ, ex vetusto Ms. Fratrum Minorum Ianivillensium: quod sane est admodum verosimile, cum Henricus Comes dotaverit ecclesiam S. Stephani a se fundatam anno MCLVII: ante quem alius nullus Henricus Campaniæ Comes notus est.
[4] In Ducatu Barrensi, secundo a Tullensi urbe milliario, Cisterciensium Virginum monasterium est vulgo S. Houl hoc est S. Hoyldis nomine insignitum, & ipsius Sanctæ Virginis brachio ditatum: ex cujus Ms. Codice Vitam quæ in Lectiones digesta erat, damus acceptam Trecis, [Vita MS.] ubi compositam fuisse apparet ex miraculis, quæ ibi facta narrantur, fortaßis seculo XIV. Nihilo minora, sed magna & frequentia oportet claruisse in prædicto monasterio, quæ concursum peregrinorum tantum fecerunt, ut antiquato primæ institutionis nomine, non aliter vulgo quam a Sancta nominaretur. Sed hæc scriptorum defectu exciderunt a memoria. Mentio S. Hoildis habetur in fastis aliquibus monasticis ad hunc XXX Aprilis. In Kalendario Dorganii his verbis: Inventio & translatio S. Hoyldæ Virginis. In Divionensi: Oildis virgo Monialis in Gallia. In Menologio Chrysostomi Henriquez, Item in Gallia B. Oildis virgo, [memoria in Mrolgiis.] quæ seculo renuntians, & Ordini Cisterciensi se tradens, Christo Virginum Sponso mentis puritate & caritatis amplexu firmiter adhæsit, ad quem virtutibus & signis illustris migravit. Similia habet Saussayus; sed per manifestum errorem ultimo die Martii: quem errorem non correxerunt Bucelinus in Menologio Benedictino, Arturus in Gynæceo sacro, Lahierius in Menologio Virginum. Refertur eadem inter flores Ecclesiæ Leodiensis, sed absque titulo Beatæ & nota alicujus diei, inter eos quorum ignoratur Natalis. Mirandum porro est S. Hoyldem ab omnibus his scriptoribus Cisterciensium Ordini tribui qui ortum suum seculo primum undecimo habuit, [ætas ex S. Alpini ætate a finienda.] S. Hoylde ad quintum pertinente: fuit enim S. Alpinus S. Lupi Trecensis discipulus, & eo præsidebat tempore quo in-Catalaunicis campis victus Attila Rex Hunnorum, campo Galliaque exceßit anno DLI. Illius & ceterarum sororum vitam Latinis versibus complexus dicitur apud des Guerrois, quidam Gervasius Amœnus Drucensis, post librum cui nomen Camelius; nonus hic Trecensium Episcopus fuit & Sanctas Virgines obiisse sub ejus Pontificatu verosimile fit. Nos Poëtam istum necdum vidimus, suspicamur tamen eum ad seculum XVI spectare.
VITA
Ex Codice MS. Cœnobii S. Hoyldis
Hoyldis Virgo, in diœcesi Trecensi, in Gallia (S.)
BHL Number: 3990
EX MS.
[1] [B. Hoyldis nobiles natales]aBeata virgo Hoyldis, ut in gestis ejus scribitur, ex illustri prosapia fuit progenita multum nobiliter; sed moribus virtuosis, qui nobilitant animum, in progressu laudabili vitæ suæ, fuit satis nobilius insignita. Pater ejus proprio nomine Signarus, nobilis genere, fide nobilior, operibusque virtutum laudabilior, Comes fuit b Partensis: habuit uxorem, a Domino sibi datam, venerabilem Dominam nomine c Lentradem, non minus nobilem suo modo tam genere quam virtuoso opere. Itaque cum ambo justi sine querela pariter ante Deum incederent in divinæ legis justificationibus & præceptis, consequenter dedit eis dator omnium bonorum largam benedictionem de suis donis & datis: nam suam prolem nobilem genuerunt divina gratia concedente, septemque pulchras plurimum & sacras filias habuerunt; quarum prima fuisse legitur S. d Ama, [sorores ejus S. Ama & S. Manehildis] sancteque vixisse: de intermediis fuit Beata e Hoyldis; minor vero fuit f S. Manehildis; fueruntque parentes earum adhibita cura soliciti, debite ipsa tam corporaliter enutriri, quam moraliter & liberaliter instrui. Crescentes itaque bonæ puellulæ simul moraliter & corporaliter, per parentes & alios instructores doctrina disciplinaque virtutum eruditæ, debito tempore competenter factæ sunt non immerito complacentes tam Deo quam hominibus, non fatuæ virgines, sed prudentes: ætatem quippe moribus trascendentes.
[2] [quibuscum virginitatē vovet] Factum est ulterius, cum jam essent illustratæ gratia Spiritus sancti, perpendentes infallibiliter signo certo, quod in maligno totus mundus positus esset, spretis mundi concupiscentiis nuptiisque carnalibus, Christo soli nubere, fideliterque servire, virginitatem servando, [& sub B. Alpino Episcopo Cathalaunensi velum suscipit:] simul omnes conformiter præelegerunt firmiter & voverunt. Tunc temporis B. Alpinus Cathalaunensis Episcopus ecclesias suæ diœcesis visitando pervenit ad villam, quæ g Perta vocatur; in qua septem prædictas sorores virgines, a parentibus oblatas, ex devotione magna sanctimoniales fecit, consecravit & velavit, earum præquisito confessoque concorditer & devote voluntario consensu. Tandem informavit eas de bono virginitatis, suisque parentibus recommendavit recedens, ut scilicet ipsas de cetero non sicut suas regerent, sed tamquam Dei filias honorarent, ampliusque diligerent. Ex tunc secundum Regulam B. Alpini septem virgines sorores, maxime tres supradictæ, Beatæ scilicet Ama, [quo in statu sancte vivit & moritur.] Hoyldis & Manehildis, sicut bonæ Moniales conversantes virtuose, in facta virginitate viventes laudabiliter: more sanctarum Virginum ferventes amore Christi, usque ad vitæ terminum proficientes in bono, ad Dominum migraverunt.
[3] Post hæc per annos plurimos Comes Campaniæ nomine Henricus vir illustrissimus & optimus Princeps, summe Catholicus & devotus Deo, cum in visione semel habuisset de quadam Sancta Virgine nomine Hoylde, visumque fuisset sibi, quod in quemdam profundum puteum cecidisset, sed sancta Hoyldis eum ab hoc periculo sua intercessione liberasset; fecit inquiri diligenter, quæ, qualis, unde vel ubi sancta Hoyldis fuisset; [ab Henrico Comite Campania corpus Trecas transfertur] inventumque corpus ipsius Beatæ Virginis honorifice transtulit h ad ecclesiam, quam ipse Trecis ædificaverat ad honorem B. Protomartyris Stephani, multis miraculis factis in translatione sanctissimi corporis supradicti. Sequenti tempore brachium a sanctissimo corpore extractum, ad requestum i illustris Dominæ Comitissæ Barri, missum & translatum repositum fuit in monasterio quarumdam Monialium de Ordine Cisterciensium, [brachium ad cœnobiū S. Hoyldis] pro nunc appellato nomine k Beatæ Hoyldis.
[4] Verum ad Omnipotentis laudem & gloriam, & sanctitatis Beatæ Hoyldis ampliorem declarationem, quædam miracula non celanda, [meritisejus in diuturna siccitate pluvia conceditur] quæ propter ipsius, ut pie creditur, preces & merita Deo favente nostris temporibus contigerunt, dignum duxi per fide digna narrata referre, taliter ut posteris fidelibus innotescant. Quadam vice, tempore nimiæ siccitatis, quæ fere jam duraverat per tres menses, cum venerabiles viri, custodes sacri corporis sanctæ Hoyldis, Decanus & Canonici S. Stephani Trecensis, congregato toto collegio, convocatoque populo civitatis, vellent incipere processionem facere, sicut mos est, corpusque B. Hoyldis deferre; & tunc specialiter devote facerent, ut pluviam opportunam per preces ipsius a Domino facilius impetrarent; statim facto primo signo majoris campanæ pulsatæ, pro primo motu fiendæ processionis, apparuit super campanile quædam nubecula multum alba, tamquam vellus ovile, modicæ quantitatis; quæ quasi subito modico tempore tantum crevit, quod non sine videntium admiratione magna, priusquam possent complere processionem inceptam, aquas plurimas redundavit; fuitque pluvia facta valde grandis, taliter eos occupans, quod non poterant ad ecclesiam simul reverti, cunctis ex copia maximæ pluviæ vehementissime madefactis. De tam magno miraculo, Dei potentia virtuosa sic evidenter percepto gaudentes, deque, recepto beneficio pluviæ copiosæ, glorificaverunt & laudaverunt Deum in sancta sua Hoylde, cujus suffragiis exauditis a Domino, sicut credebant firmiter, cælum sic nubibus fuerat opertum, & terra pluvia mire grandi lavata miraculose.
[5] [quidam a diuturno morbo liberatur.] Vir quidam, superveniente sibi diutino gravi morbo, totus effectus languidus, debilitatus nimis, sic quod ire non poterat, nec etiam operari; cum in vigilia B. Hoyldis festi ab uxore sua præmonitus, sequenti mane fecisset se ad ecclesiam prædicti S. Stephani deportari, factis ibidem per eum corpori S. Hoyldis oblatione, supplicationeque devota, cum voto convenienti, pro sequenti tempore satis cito a dicto morbo curatus, per se, sine baculi vel alterius sustentationis auxilio qualicumque, pedibus ad domum propriam remeavit.
[6] [alia ab apostemate.] Quædam multum honesta mulier, nupta viro, quæ de novo pepererat, febri continua laboravit graviter, apostema grossum periculosum habens: propter quod nimirum morti adjudicata, per plures medicos diffidentes de ipsius impossibili sanitate, cum per quemdam Canonicum ecclesiæ S. Stephani præfatæ, fratrem suum, præmonita fuisset, ut devote votum emitteret B. Hoyldi, cujus festum instabat de prope, ei se commendando; post tempus modicum ipsa die per os suum emisit largiter apostema, plenarie convalescens, divina gratia concedente, gloriosaque virgine Hoylde intercedente. Igitur a cunctis laudetur in Sanctis suis Sanctissimus Deus omnipotens. Amen.
ANNOTATA
a In Vitæ S. Pusinnæ Sigmarus scribitur, & forte melius.
b Comitatus hic, Cabilonensi comitatui proximus ad Orientem, incipit a Vitriaco oppido & ad oppidum S. Desiderii secundum Matronam protenditur.
c Dicta Vita Luttrudem appellat. Est qui neget tunc temporis Comites Partenses fuisse, neque ego id velim præfracte tueri; quamvis hic titulus sub Ludovico Pio tribus & amplius post Hoildem seculis usurpatus inveniatur: non enim nobis novum accidit apud auctores recentiores invenire titulos, eo de quo scribunt tempore necdum usitatos.
d Ibidem est Ymma: magis placet Ama, quia hocnomine etiamnum nota est in Campania, vulgo S. Amé vel Amée, Ama vel Amata: quæ appellatio in nominibus feminarum per Campaniam frequens est; eoque mirandum magis, quod Martyrologium Gallicanum Saussaji nusquam ejus meminerit. Libenter discemus diem cultus.
e S. Hoildis in dicta S. Pusinnæ Vita numeratur secunda; tertia, Luttrudis; quarta, Pusinna; quinta & sexta Francula & Libera. Sed hæc duo nomina passim ignota sunt Campanis scriptoribus, ut fatetur des-Guerrois, qui Vitam S. Pusinnæ non viderat, & ad annune 470 num. 12 de Sanctis hisce sororibus agens, fatetur duarum nomina adhuc invenienda superesse. Non ergo fuerunt cultæ ut Sanctæ, quarum sic obliterata sunt nomina. An autem ea vera sint, quæ ex MSS. Germanicis nobis afferuntur, merito dubitet aliquis: nam Francula & Libera idem nomen sunt, Latinum alterum alterum Francicum.
f S. Manehildis, in dicta Vita Magenhildis, celebri in Campania oppido nomen dedit, & colitur 14 Octobris.
g Hinc tota regiuncula nomen habet, & tamen ipsa villa Parta non nominatur uspiam a chorographis, des-Guerrois dicit nunc esse redactam ad burgi unius tenuitatem.
h Anno, ut supra dictum 963.
i Requestum vox Gallica, petitio, supplicatio.
k Monasterium S. Hoildis solo nomine tenus attingitur a Sanmarthanis, addito quod sit Tullensis diœceseos & lineæ Claravallensis: quod primum loco nomen fuerit nusquam inveni, adeoque nec annum fundationis licuit indagare, quæ ut summum seculo 12 facta fuisse potuit: atque adeo Vita hæc potest scripta credi seculo 14. Scripta est autem Trecis, unde videtur adjam dictum monasterium allata.
DE SANCTO MICHOMERE
TORNODORI IN CAMPANIA GALLICANA
CIRCA AN CCCCXL
[Commentarius]
Michomeres, Tornodori, in Gallia (S.)
AUCTORE D. P.
Patronis suis & Tutelaribus S. Michomerem adnumerat Tornodorum, oppidum in Campania qua Burgundiæ adjacet, diœcesis Lingonensis. [antiqui culius monumenta Tornodori] Inter antiqui cultus monumenta sacellum illic etiamnum superest, nunc a S. Lupo dictum: quod multis ante seculis titulum S. Michomeris prætulisse, præter constantem majorum traditionem, chartæ tabularii Molismensis docent: in quibus Guilielmus Comes Tornodorensis dedisse insuper scribitur Domino Roberto Abbati Molismensi Capellam S. Michomeris, quæ est extra castrum.
[2] Vetus ibidem membranaceum Ms. Missale est, annis ut apparet abhinc quadringentis exaratum, in cujus medio Missa de Beato Michomere se offert, antiquo & grandiore ceteris charactere conscripta, [Missa de eo,] Introitum his verbis facientibus: Justus non conturbabitur. Eodem in libro hujusmodi habetur Benedictio ad faciendum vinagium pro ægrotantibus, implorata S. Michomeris ope: Domine Jesu Christe, [Benedictio] Rex omnipotens & Creator omnium, qui ad salutem tam animæ quam corporis hominum, sacro-sanctum Corporis & Sanguinis tui Sacramentum in novissima tua cœna cum discipulis tuis pridie quam patereris celebrata conficere & instituere, ex substantia panis & vini, atque consecrare dignatus es: Concede propitius per invocationem sanctissimi atque excellentissimi nominis tui, & per pia merita & intercessiones gloriosissimæ Virginis Mariæ Matris tuæ, nec non Beatorum Lupi Episcopi, Marcelli Martyris a Græcia, Micomiris Confessoris ab Hibernia, Aquilonica & remota regione, famulorum tuorum, quorum in hoc oratorio habetur memoria, ut omnes qui ex his pane & poculo (quem tu benedi ✠ cere & sancti ✠ ficare digneris) reverenter gustaverint, tam animæ quam corporis recipiant sanitatem.
[3] [statua,] Vetusquoque lapidea in oratorii fæstigio statua cernitur, S. Michomerem, manu baculum viatorium & capite amplum galerum gestantem, exprimens, cujus basi S. Micomer inscriptum: quod nomen quoque in sacelli ære campano insculptum legitur his verbis, Vocor Micomeres, convocans ad Reclusium Dei oratores, anno Domini MDXI, Sicut autem hic Reclusium dicitur, ita vulgo sacellum appellatur Saint Loup le Reclus: quod sumimus acsi diceretur, S. Lupus Reclusorum. Atque hæc ex libello gallico Roberti Luyt Canonici Tornodorensis anno MDCLVI excuso deprompsimus.
[3] [cœnotaphium] De corpore nihil compertum est, solum narrat Robertus, fuisse ab immemorabili tempore in medio dicti sacelli, prope ipsum altare, grandem ex sectis lapidibus tumbam, duobus aut tribus pedibus elevatam a terra, cujus extremitas ingenti ac largo patebat hiatu, & quisquis aurem applicabat, ad quæcumque sua de rebus secretißimis interrogata sensibilis vocis audiebat responsum. Quod equidem audenter affirmaverim superstitione non caruisse: ideoque non tam graviter arguendus mihi videtur, ut etiam sacrilegus appellatur, eremita ille qui circa annum MDCXXVIII ipsam tumbam demoliendam curavit. Quod tamen idem eremita, cum ipsum etiam altare suffodi curavisset, ut sibi sub eo cubiculum construeretur; [arca cum corpore sub altari reperta.] & operi adhibitus faber, totius rei apud auctorem testis iuratus & oculatus, impegisset in arcani lapideam grandem, operculo destitutam; quod, inquam, reperta intra eamdem arcam integri corporis humani ossa atque calavarias sex; citra ullam discußionem, quam suadere poterat ipsa loci sacratioris circumstantia (neque enim sub altari solent alia quam Sanctorum deponi corpora) omnia pariter defoderit extra sacellum ad sinistram, inter duas nuces pineas, ornantes ingressum eius hortuli qui habitantibus ibidem eremitis pro cemeterio fuit; in eo utique dicendus est ille non admodum prudenter religioseque egisse. Et arca quidem distracta est, atque in urbem delata, inquit auctor; corpus vero suspicari licet, fuisse S. Micomeris, & probatarum virtute personarum calvarias reverentiæ causa intra eamdem arcam compositas; deinde promittit operam a se dandam eidem corpori requirendo, si permiserint ii quorum consensu opus est. Meminit etiam antiquæ arculæ, vetustarum quarumdam litterarum vestigia preferentis, & adhuc in dicto sacello conspiciendæ, quæ usum lipsanothecæ videatur habuisse.
[4] Sed omisso hoc recentißimo scriptore, in iis quæ ex præsenti certitudine narrat fidem merito impetranti; transeamus ad vetustiorem S. Micomeris notitiam, quam in Actis S. Germani Autißiodorensis dandis XXXI Iulii suggerit Erricus Autißiodorensis monachus, nonon seculo ita scribens: Ut ergo S. Germanus ecclesiasticis ex animo utilitatibus proprium devoverat caput, [Hic S. Germani Autissiodor. discipulus] certi ratione negotii contigit eum cum dilectis comitibus iter necessarium aggredi. Jam eo aliquantum progresso, unus discipulorum ejus, qui sanctum virum de Hibernia fuerat prosecutus, cui Michomeri vocabulum fuit, ad hanc ipsam delectus expeditionem, quod cum ipso exire nequiret post magistri vestigia profectus est: [Tornodari decedit] qui cum ad castrum cui Tharnori nomen est distatque aburbe fere decem & octo millibus pervenisset; languore interceptus ibidem decubuit, paucisque interjectis diebus vita defunctus, atque in clivo ejusdem rupis a fidelibus sepulturæ mandatus est. Contigit beatissimum Germanum per dies aliquot remenso itinere ad eumdem devenisse locum: credo discessum discipuli præmonente eum Sancto Spiritu didicisse: accedensque ad locum, quo fuerat tumulatus, oratione præmissa jussit revelli sepulcrum. Michomeres vocatus ex nomine, [& resuscitatus ab eo ad vitam] vitali resumpto usu, resedisse fertur: a quo Sanctissimus Pontifex, quid ageret, aut si quiete frueretur curiosius percunctatus, hoc confirmatur accepisse responsum: Gratias, inquit, Pater Sanctissime, præcipuis meritis tuis & ago & habeo, quoniam obtentu beatitudinis tuæ nihil molestum, nihil triste pertuli; cuncta mihi placida, [ut statum animæ suæ proderet iterum in pace quiescit,] salubria constant universa. Cui Pontifex: Vis, ait, mecum adhuc in prædicationis officio desudare, an ut cœperas quiescere? Tum ille: Dummodo tuæ non grave sit Sanctitati, peregrinari a Christo ulterius necesse non habeo, cui ut cœpi adhærere optimum mihi est, eoque unde avocatus sum tuis quam citissime precibus revocari. Quo prædicto annuente Pontifice, caput iterum deposuit, cunctisque mirantibus in pace quievit. Fidenter dixerim, eum tunc habitasse in Germano, qui quondam Lazarum quatriduanum clauso jam vocavit e tumulo. [& constructo oratorio colitur.] Hoc miraculum & tunc late patuit, & adhuc celeberrimum volvitur per ora cunctorum: nam & Beato Michomeri ipso in loco deinceps oratorium est constructum, ubi Sanctum Dei digne venerantibus divina hodie beneficia cumulantur. Est autem locus extra Tornodorense castrum ex vicini collis declivo pendens: qui cur sepeliendo corpori sit delectus, nolo divinando requirere.
[5] Restant porro examinanda & illustranda verba Errici, quæ sola videntur continere id omne quod de Micomere sciri nunc potest. Et primum quidem extra dubium est quod fuerit ex discipulis S. Germani: [Secutusne S. Germanum ex Hibernia,] additur autem quod eum de Hibernia fuerat prosecutus; & consonat prima ad Missam collecta hujusmodi. Deus qui B. Michomerem ex Hibernia ad hunc clivum rupis venire fecisti, concede propitius, ut per ejus adventum ad electorum tuorum pervenire mereamur consortium. Sed hoc additum de Hibernia maximam habet difficultatem: eum nomen Micomeris, manifeste extraneum, nullam cum Hibernicis nominibus habeat affinitatem. Profecto Colganus a Roberto citatus, nescio quo operum suorum loco (nam locus non indicatur nec Micomeris nomen exhibent Indices) Colganus inquam, agnoscens quod Michomeris nomen Hibernis sit inusitatum, potius inquit Mochonnam hunc vocatum fuisse crediderim; familiari quidem iisdem Hibernis vocabulo, ut probant quatuordecim Sancti sic dicti & variis diebus inscripti patriis fastis; sed nequaquam sufficienti ad fundandam conjecturam tam audacem, minimeque necessariam, nisi pro certo assumatur (quod præ ceteris de Micomeri assertis a Roberto minimam verisimilitudinem habet) Hibernum quoque Sanctum fuisse. At solum ex Hibernia secutus dicitur: sed neque hoc ipsum dici potest: præsumeretur enim Hiberniam adivisse S. Germanus, quod neque ex ulla auctoritate habetur, neque per conjecturam ullatenus verosimilem fingi potest: quia ante prædicationem S. Patricii aut tota aut fere tota gentilis erat Hibernia, & maxime Aquilonaris, ut patet ex dictis XVII Martii.
[6] [an potius ex Nivernia,] Quid igitur? Emendationem facilem suggero, qualem alibi oportuit adhibere, in Prætermißis ad XVI Martii, ubi errorem quorundam Martyrologiorum, Avernis aut Arvernis adscribentium depositionem S. Patricii Episcopi & Confessoris, correximus, pro Arvernis substituendo Ivernos aut Ibernos. Similem correctionem e converso adhibe Errico (si tamen ipsius hic error est, & non librariorum, facile in nominibus vicinis errantium) atque pro Hibernia lege Niverniam, Autißiodorensi diœcesi conterminam, ubi natus Micomer ex parentibus Francis Saxonibusve, Romana stipendia merentibus & sua apud Gallos stativa habentibus (necdum enim Galliam barbari obtinebant, sed multi illorum Romanam sequebantur militiam) facile potuit in S. Germani venire notitiam, [aut Britannia?] & ab eodem ad Ordinem Clericalem assumptus ipsi adhærere, utpote Romanæ linguæ totis Galliis usitatæ innutritus, & solo jam nomine barbarus. Quod si aliquis pro Hibernia Britanniam velit accipere, in eaque, tum cum ibi S. Germanus degeret Saxonicis sub armis gemente, Micomerem ipsi adhæsisse velit, poterit is consequenter suspicari, juvenem fuisse eo congressu captum, in quo de Saxonibus Pictisque paganis victoriam obtinuere Britones inermes, soloque Alleluia conclamato hostem egere in fugam; & Sanctis, victoriæ auctoribus, sic placuisse, sua ad fidem admittendam docilitate, ut eum secum in Galliam duxerint.
[7] At contra objicitur Ms. quoddam Autißiodorense, ubi de Sancto hæc leguntur. B. Micomeres, origine Hibernus & regia stirpe clarns, natus est circa annum CCCCX, a S. Germano Episcopo Antissiodorensi in fide orthodoxa edoctus anno CCCCXXXI, [Novitium figmentum] cum quo anno sequenti venit in Franciam. Stat Altissiodori in Seminario vel in Cathedrali anno CCCCXXXIII Comes individuus S. Germani, etiam in secunda peregrinatione Anglicana contra Pelagianos anno CCCCXLIII. Redux ex Anglia fit Præpositus Altissiodorensis anno CCCCXLIV; dein procedit in Burgundiam Superiorem ad Concilium Vesontionense, præsente Placidia Imperatrice & præside S. Hilario Archiepiscopo Arelatensi: sed in itinere apud Tornodorum ægrotat, & sic stat ibidem dum ulterius S. Germanus progreditur, ubi mox obiit anno CCCCXLVI, hic sepultus in colle, manibus S. Lupi Episcopi Trecensis. Cui mox N. Comes Tornodorensis sacellum superponit circa annum MCCXXXI. An hujus Ms. Auctor Erricum legerit, merito dubites, cum id reticeat quod erat imprimis memorabile, de Sancto a mortuis suscitato; & ex paucorum dierum hospite Tornodorensis castri, biennalem faciat inquilinum, secutus populares narratiunculas, tot seculorum decursu vehementer immutatas.
[8] Etenim antiquitatis exiguæ atque adeo parvæ auctoritatis esse hoc scriptum, ut omittam alia, vel sola Seminarii Autißiodorensis illata mentio docere potest; cum Tridentini Concilii inventum fuerit, in urbibus Episcopalibus erigere Seminaria juvenum ad Clericatum formandorum. Itaque spurium istud scriptum, tamquam novitiam fictionem rejicientes, rejicere cogimur totum fere Roberti prænominati libellum, eidem inædificatum, & in sedecim capita per multas temerarias conjecturas dilatatum. Ac primo negamus Micomerem fuisse Hibernum. Deinde non admittimus stirpem regiam, [quasi esset Sanctus ex Hiberniæ Regibus ortus,] multo minus Machomerem & Michomerem Hiberniæ Regulos, quorum nomen hic Sanctus ac forte etiam genus retulerit, quamvis auctores allegentur Ptolomæus, Strabo, Lilius Geraldus, & Polydorus Virgilius. Tertio æstimamus ex verbis illis, in fide orthodoxa edoctus, gratuito positis, inepte deduci Michomerem fuisse Pelagianum, quæ tum hæresis inter Britones grassabatur, & a Sanctis Germano atque Lupo compressa devictaque fuit. Nam si ex Nivernia secutus est Michomeres, debuit ab infantia fidem Christianam & orthodoxam edoctus fuisse: sin autem in Britannia Sancto adjunctus est, gentilis fuisse potuit: quia in Britannia multi adhuc pagani erant, ut constat ex Vita S. Germani, a quo maxima exercitus Britannici multitudo undam lavacri salutaris expetiit impetravitque: & Saxones Pictique, sicut ibidem narratur, bellum adversus Britones junctis viribus gerebant, [per S. Germanum a Pelagiana hæresi conversus,] gentiles utrique; qui Saxones prius ab ipsis Britonibus contra Pictos Scotosque vocati, intraverant insulam, & ex his genus ducens Micomer, gentilis omnino fuisset. Cave autem, lector, sub specioso titulo Excellentis victoriæ, a Victrice Christi Gratia de Pelagiana hæresi apud Britannos relatæ per Micomeris reductionem; cave, inquam, occultum venenum. Latet hic anguis Iansenianus; sic tamen ut non tantum suis se prodat sibilis, sed etiam palam caput efferat, dum citra sedis Apostolicæ reverentiam damnatißimus Iansenii liber identidem ad marginem indicatur, sic enim captanda fuit gratia Senonensis Antistitis, cui totius sectæ tunc coryphæo nova hæc Vita Micomeris inscribenda erat, cum graviori Sancti ipsius injuria quam laude.
[9] [Autissiodoren. Præpositus] Sed aliis ista iudicibus castiganda dimitto, & ad historiam in Autißiodorensi figmento fundatam revertens, nego Presbyteratum & Præposituram Micomeris ulla solida auctoritate credibilem fieri; nec probatur reprehensione dignus Erricus, dum ei Capiti, ubi erat de nostro Sancto acturus, præfixit titulum de S. Micomere monacho. Profundam certe ignorantiam aut verius sectæ suæ ingenitam erga ordinem monasticum malevolentiam prodit auctor, cum recusat admittere nomen monachi, quasi monasticum institutum ignotum tunc fuerit Occidenti. Nego præterea de anno CCCCXLVI, quo Micomeres obierit, posse constare ex tempore Vesontionensis conventus, [initinere ad vesontion. Concilium mortuus] quo S. Celidonius bigamiæ vitio perperam accusatus fuit atque depositus a Sede sua: hoc enim ante annum CCCCXLV contigisse convincitur ex epistola S. Leonis, de qua Baronius & Chiffletius in sua: Vesontione. Præterea tacente Errico, quod negotium Autißiodoro Germanum evocarit, gratis præsumitur illud Burgundicum fuisse: cumque Tornodorum castrum sit extra viam, quæ Autißiodoro Vesontionem ducit, hinc quoque vanitatis arguitur ejusmodi conjectura.
[10] Simili levitate fingitur hujus quoque itineris comes fuisse S. Lupus Trecensis; & a S. Germano suum iter prosequente apud ægrotantum relictus, [Funus curante S. Lupo.] sepulturam curasse mortui, qui, tum demum fuerit suscitatus, cum absoluco Vesontionensi negotio viam suam relegit Germanus. Si vel morienti vel sepeliendo S. Lupus adfuit, credibile est ex sua vicina Trecensi urbe, audito nuntio advenisse, intuitu amicitiæ & familiaritatis, quæ sibi cum S. Germano ejusque discipulis intercedebat: duplo tamen vicinius erat ipsum Autißiodorum, ut inde potius evocaretur qui funus curaret. Pari denique temeritate asseritur Tornodorenses Comites & Micomeris hospites fuisse Hilarium & Quietam, S. Ioannis Reomæensis parentes; hic enim sub territorio Lingonicæ urbis ortus dicitur in Vita, [& parentibus S. Ioannis Reomaensis.] XXVIII Ianuarii data; nec ad illud spectat Tornodorum, ad centum passuum millia & amplius Lingonibus dißitum. Suos postea Comites Tornodorum accepit, a quorum aliquo vel constructum vel restauratum fuisse S. Micomeris sacellum, probat ejusdem traditio in jus monasterii Molismensis seculo XI facta, ducentis annis prius, quam Autßiodorense manuscriptum ejus ædificationem consignat. Fortaßis seculo XIII idem sacellum in S. Lupi honorem restauratum est; idque occasionem dedit errori, facile ignoscendo, nisi auctor, singula suæ fictionis membra determinato insignivisset, anno, tam confidenter, velut si certißimus testimoniis singula didicisset; cum interim aliud nihil de S. Micomere scivisse videatur, quam fuisse discipulum S. Germani; quodque ab eo & resuscitatus & tumulatus fuerit omnino ignoravisse.
DE SANCTO QVIRILLO,
EPISCOPO TRAIECTENSI AD MOSAM IN BELGIO.
[Commentarius]
Quirillus, Episcopus Trajectensis ad Mosam (S.)
G. H.
[1] Ecclesia Trajectensis ad Mosam S. Servatio (qui Sedem Episcopalem Tungris ad illam urbem transtulit) dedicata, celebrat solennitatem omnium suorum Sanctorum Pontificum ritu duplici die VI Martii, [Memoria sanctorum Episcoporum Trajectensium 6 Februarii] uti tunc late inter Prætermissos & in alios dies rejectos deduximus cum singulis suum proprium diem aßignavimus, atque inter alios S. Quirillo hunc XXX Aprilis: quando ista leguntur in Ms. Florario Sanctorum: Apud Trajectum superius depositio S. Quirilli, XVI Episcopi Tungrensis & VI Trajectensis, qui post biennium, quo regere ceperat Ecclesiam, in pace quievit, anno salutis DXXXIX. [S. Quirilli seorsim 30 Aprilis] Verum præcedenti seculo floruisse & objisse eum ostendimus in nostra diatriba de Episcopis Trajectensibus ad Mosam cap. 2
[2] In Chronico Belgico (quia uno tenore omnes Episcopi a S. Materno percensentur, & licet in eo Sedes Tungris Trajectum dicatur translata, tamen quasi ad utramque Sedem pertinerent, ita nomen etiam Tungrense, iis attribuitur) dicitur similiter ut in Florario S. Quirillus XVI, Episcopus Tungrensis & VL Trajectensis. [29 Aprilis] Pridie huius diei sive tertio Kalendas Maii istæ habet Saussaius in Supplemento Martyrologii Gallicani: Trajecti ad Mosam depositio S. Quirilli Episcopi & Confessoris, divinæ gratiæ donis & justitiæ meritis præclari.
[3] [17 Febru. & 14 Novembrii.] Eodem die inscriptus est Catalogo generali Ferrarii. Ast in recenti quodam scripto Carthusiæ Bruxellensis refertur eius natalis XVII Februarii & eiusdem translatio XIV Novembris.
DE SS. IOANNE, DESIDERIO, FLAVIO, EPP. AC DESIDERATO PRESBYTERO.
CABILONE IN GALLIA.
SECVLO V ET VI
[Commentarius]
Ioannes, Ep., Cabilone in Gallia (S.)
Desiderius, Ep., Cabilone in Gallia (S.)
Flavius, Ep., Cabilone in Gallia (S.)
Desideratus Presb., Cabilone in Gallia (S.)
Auctore D. P.
[1] De S. Agricola Cabillonensi Episcopo agentes, ad diem XVII Martii, necesse habuimus illius inventionem (quæ ei cum SS. Silvestro decessore suo, Lupoque successore, sed mediato, communis fuit) totam dare uti in MS. Legendario Ecclesiæ istius extabat; & simul didicimus, quomodo Romanus Pontifex Ioannes VIII a Concilio Trecis celebrato revertens, [Putantur Canonizati Ioannes & Flavius a Ioanne Papa,] anno DCCCLXXVIII illac transivit; & ut deinceps beatissimi Dei Confessores, prænominati venerationi haberentur, & dies gloriosi eorum transitus festive celebrarentur, Apostolica auctoritate injunxit. Idem creditur statuisse de SS. Ioanne atque Flavio, saltem communiter recolendis: nam eorum festum die ultima Aprilis communiter agi, testatus nobis est Claudius Perrius noster per epistolam, anno 1653 Divione scriptam. Addit Saussayus in supplemento Martyrologii Gallicani ad XXX Aprilis, mandasse Pontificem eorumdem sacra ossa ad cultum perpetuum levari: quod vellemus aliorum etiam auctoritate suaderi.
[2] [qui an. 878 interfuit Translationi S. Desiderati,] Certius est eumdem, qui trium jam nominatorum Sanctorum Episcoporum Silvestri, Agricolæ & Lupi corpora requirenda & elevanda curavit, Episcopum Gerboldum, pari arsisse desiderio, reperiendi corpus B, Desiderati Presbyteri: de quo apud S. Gregorium Turonensem lib. de Gloria Confessorum cap. 86 ista legerat: Fuit in hac urbe Cabilonensi & Desideratus Presbyter, quem ego in monasterio Gurthonensi vidi, virum sanctitate magnificum, qui sæpius frigoreticis, dolore dentium laborantibus, aliisque morbis, orando finem imposuit: nam etiam usquequaque reclusus erat, hoc est non egrediebatur e cellula: sed qui voluisset videbat eum in cellula. [a S. Gregorio Turon. laudati,] Hic, ut diximus, eximiis illustratus virtutibus emicuit seculo. Quod audiens benedictus Agricola Episcopus, misit Archidiaconum suum, ut Beatum urbis cœmeterio deferret: sed resistentibus monachis, quod jussus fuerat non implevit. Posthæc Sacerdos ædificato Xenodochio leprosorum suburbano, in ejus basilicam collectis civibus & omni Clero, beatum corpus transtulit, & in basilica superius nominata summo studio sepelivit: qui se nunc vivere cum Christo magnis virtutibus manifestat.
[3] Obiisse S. Agricolam ostendimus anno Christianæ Æræ DLXXX, [& circa an. 570 defuncti,] quando Gregorius Turonensis, necdum quadragenius, octavum circiter annum agebat in Episcopatu, quem ultra annum DXCIV non tenuit. Ex quibus colligas B. Desideratum, qui Gregorio notus fuit dum viveret, haud multis ante B. Agricolam annis abiisse e vivis, ac forte circa annum DLXX corpus refossum atque translatum fuisse. Neque possumus dubitare, quin in prædicta leprosorum ecclesia suburbana (quæ non absque hyperbole, [atque 30 Apr. jam olim culti.] basilica, vocatur a Gregorio) annue celebratus fuerit dies illius festus, sive is quo obiit, sive quo translatus est. Et hunc fuisse XXX Aprilis eo pronius est credere, quod alterius nullius diei indicium in Ecclesiæ Cabilonensis monumentis reperiatur. Nam si ceterorum, pariter a Gerboldo requisitorum, non latuerint Natales dies quibus etiam nunc coluntur, quamvis laterent corpora; cur existimabimus hujus unius, cujus fuerat tam solennis Translatio, festive agendum diem, non fuisse ab eo tempore notißimum; etiam postquam ignotum esse cœpit, in quo dictæ ecclesiæ loco precise requirendus esset Sancti depositi thesaurus. Quia autem de illius revelatione nihil amplius addit auctor quam tamen, uti & ceterorū iterū in prologo narrandā suscepisse se dicit, ideo arbiramur deesse aliquid in MS. quod eam nobis explicaret.
[4] [De aliis duobus si statuit Pontifex] Si alii, quos nominavimus in titulo, Episcopi sancti, Ioannes, D siderius & Flavius habuissent ab antiquo in Ecclesia Cabilonensi suum cultum; nihil dubitamus, quin suo singuli die etiam nunc colerentur: nunc quid causæ fuerit ut eorum memoria ultimo die Aprilis poneretur, non est facile divinare. Hunc interim diem prædicta ecclesia Cabilonensis, teste Saussajo honorat, ut diem Canonizationis Sanctorum suorum Episcoporum. Intelligi sane id non potest de ea, quam præsens Cabilone Pontifex fecerit. Cum enim ille ante Septembrim huc non redierit, & ex Gallia excesserit ante Decembrem; fingi non potest, in Aprili aliquid egisse aut constituisse Trecis circa ipsorum honorem. Probabilius est igitur Girboldum Episcopum, successu & fructu prænotatarum inventionum translationumque animatum, [ut cum ceteris Sanctis Episcopis uno die colerentur;] prosecutum esse opus feliciter inchoatum, indagando corpora Sanctorum civitatis Episcoporum, ut cognitis & patefactis eorum Mausolæis, populos major venerationis devotio inflammaret. Inventis autem, sicut prænotavimus, tribus istis, quorum nullus erat in populo cultus, licet communiter Sancti haberentur (ut fere priores omnes antiquarum Ecclesiarum Episcopi) consuluisse Pontificem, numquid etiam hos populo posset colendos proponere: hunc vero ita probavisse usum eos appellandi Sanctos, ut tamen nihil novi introduci vellet, nullis extantibus vitæ eorum Actis, nulla miraculorum veterum aut novotum evidentia impellente ad proprium eis festum decernendum; [fecit id postquam excessit e Gallia.] consultius autem judicavisse, ut tam ipsis quam ceteris Episcopis Sanctis communis una ageretur festivitas, ad quam electus sit XXX Aprilis, quo forte die unius tunc pariter inventorum, scilicet S. Desiderati Presbyteri festivitas agebatur. Atque hæ conjecturæ confirmari possunt ex præcitata historia elevationis S. Agricolæ & sociorum, quæ nisi scripta fuisset antequam horum aliorum corpora requirerentur, & postquam Cabilone discesserat Pontifex, eorum quoque fecisset mentionem.
[5] His taliter præmißis, aggredimur de singulis in titulo propositis indagare, quo tempore sederint obierintque, aut siquid ultra, post tot seculorum decursum, de eorum gestis licebit cognoscere. Et primum quidem de S. Ioanne habemus egregiam Sidonii Apollinaris epistolam, quæ virtutum ejus commendatione plena, hunc in modum ad Domnulum scripta extat libro Epistolarum ejus 4 num. 25. Nequeo differe, quin grandis communione te gaudii festinus impertiam: nimirum nosse cupientē quid Pater noster in Christo pariter & Pontifex Patiens Cabillonum profectus, [Cabillonensibus circa electiuem Episcopi dissidentibus] more religionis, more constantiæ suæ fecerit. Cū venisset in oppidum suprascriptum, provincialiū Sacerdotum prȩvio partim, partim comitante Collegio (scilicet ut municipio summus aliquis Antistes ordinaretur, cujus Ecclesiæ disciplina nutabat, postquam junior Episcopus Paulus discesserat decesseratq;) excepere Pontificale consilium variæ voluntates oppidanorum, nec non & illi quæ bonum publicum semper evertunt studia privata, quæ quidam triumviratus accenderat competitorum, quorum hic antiquam natalium prærogativam, reliqua destitutus morum dote ructabat: hic per fragores parasiticos, culinarum suffragio comparatos, Apicianis plausibus ingerebatur: hic, apice votivo si potiretur, tacita pactione promiserat ecclesiastica plausoribus suis prædæ prædia fore.
[6] Quod ubi viderunt sanctus Patiens & sanctus Euphronius, [SS Patiens atque Euphronius,] qui rigorem firmitatemque sententiæ senioris, præter odium gratiamque primi tenebant; consilio cum Coëpiscopis prius clam communicato quam palam, prodito strepituque despecto turbæ furentis; jactis repente manibus arreptum, nihilque tum minus quam quæ agebantur optantem suspicantemque Sanctum Joannem, virum honestate & mansuetudine insignem (Lector hic primum, sicq; minister altaris idque ab infantia, post laborum temporumque processu Archidiaconus, in quo seu gradu seu ministerio multum retentus propter industriam diu dignitate non potuit augeri, ne potestate posset absolvi) attamen hunc jam secundi Ordinis Sacerdotem, [ex improviso consecrant Ioannem,] dissonas inter partium voces, quæ differebant laudare non ambientem, sed nec audebant culpare laudabilem, stupentibus factiosis, erubescentibus malis, acclamantibus bonis, reclamantibus nullis, collegam sibi consecravere. Nunc ergo Jurensia si te remittant jam monasteria, in quæ libenter solitus ascendere jam cælestibus supernisque præludis habitaculis, gaudere te par est de communium Patrum vel Patronorum seu sic sentiente concordia, seu sic concordante sententia. Illius quoque nomine exulta, quem creaverunt, Euphronius testimonio, Patiens manu, ambo judicio: in quo fecit Euphronius, quod conveniret non senectuti modo suæ, verum etiam dignitatis longævitati: fecit & Patiens, vir quamlibet magnis par tamen laudibus, quod satis decuit facere personam, quæ caput est civitati nostræ per Sacerdotium, provinciæ vestræ per civitatem.
[7] [etiam a morte pro Sancto habitum.] Ecce ut viventes adhuc Episcopi, sancti appellantur, uti nunc Reverendißimi & Illustrißimi: cui titulo si congruerent vitæ acta, servabatur ipse eorum nominibus etiam post mortem: quod subsequentibus seculis habitum fuit pro canonizatione, ut sici loquar, populari; neque taliter adscriptos Sanctis facile est discernere semper ab aliis, quorum sanctimonia, eminentioribus virtutibus & miraculis crebrioribus clarioribusque testata, peculiarem illum & publico Ecclesiæ judicio attribuendum festivitatis annuæ cultum meruit; cum multa hoc in genere a majoribus instituta observataque posterorum negligentia in desuetudinem oblivionemque venerint, ut patet ex tam multis, quorum olim notißimam sanctitatis famam, lapsu autem temporum prorsus evanidam, hoc nostro in opere reviviscere facimus, eductis in lucem tot antiquis indubitatisque monumentis. [idque circa an. 470.] Sanmarthani censent, prænotatam Epistolam circa annum CCCCLXX scriptam: certe necdum ad Pontificatum Arverniæ promotus erat Sidonius cum scriberet, ad quem anno CCCCLXXII adscendit; Patiens Lugdunensi Metropoli præerat; Euphronius, cujus longæva dignitas commendatur, ante annum CCCCLII, incertum quamdiu, gradum illum obtinuerat, uti constat ex Idatii Chronico.
[8] [huic successere S. Silvester,] Ioanni defuncto S. Silvester succeßit, XX Novembris commemorandus, & ex subscriptionibus Concilii Epaonensis anno DXVI celebrati notus, nec non ex Gregorii Turonensis libro de Gloria Confessorum cap. 85. Huic mediate an immediate successerit S. Desiderius non possum definire; [S. Desiderius] nomen ejus e catalogis excidit, sed servatum est in Vita S. Arigii Episcopi Vapiscensis danda ad primam Maji, de cujus parentibus dicitur, quod illum suum primogenitum filium, cum esset biennium suæ nativitatis egressus, Deo obtulerunt, eumque ante altare S. Vincentii B. Desiderius Cabilonensis Episcopus cum gaudio suscepit & baptizavit, & exhibuit eum, & eruditionis normam annuente puero ipse docuit. Atqui B. Arigius sub Guntramno Rege subscripsit Concilio Valentino II, anno Christi DLXXXIV jam tum Episcopus, & ultra DCI vivendo pervenit, ut videatur baptismus ejus ad seculi sexti annum XXX aut XL constituendus. Sunt qui pro Desiderio substituant S. Desideratum: [non Desideratus,] sed si eo nomine illum intelligunt, quem Sammarthani putant succeßisse S. Grato, ne illi vehementer errant. Is enim, Dido cognominatus, non modo non fuit Sanctus (utpote fœdißimo sacrilegio in morte S. Leodegarii coinquinatus) sed nec Episcopus quidem, tantumque scribitur in prædicti S. Leodegarii vita, quod quondam Cabiloniæ habuit principatum, utique secularem, sicuti ejus in scelere & palatii rectoratu collega Bobo … urbem Valentinam habuerat in Dominium, quem nemo propterea somniavit Valentinis Episcopis admiscere.
[9] [S. Agricola] S. Desiderio succeßit S. Agricola, fortaßis immediate, quippe qui, uti jam indicatum superius ultra annum DLXXX non vixerit. Successor Agricolæ S, Flavius, [S. Flavius,] in ipsis sui Pontificatus exordiis subscripsit Concilio Matisconensi I, ad annum DLXXXII celebrato, quemadmodum in Comment. prævio ad Acta S. Guntramni Regis num 8, XXVIII Martii ostensum est. Fuisse jam dicti Guntramni Regis, antequam Episcopus crearetur, Referendarium, asserit S. Gregorius Turon. lib. 5 Historiæ Francorum credere etiā possumus ipsum eidem haud parvo adjumento fuisse in fundando Cabillonensi S. Marcelli monasterio apteque ordinando: id enim anno istius Regis XXIV Christi DLXXXIV factum, & sequenti anno in Concilio Matisconensi II, cui iterum Flavius subscripsit, confirmatum fuit. Idem Flavius (quod ex Actis S. Gervasii Martyris VI Iulii dandis habetur) extruxit atque dotavit Monasterium B. Petri Apostolorum Principis, [qui fundavit monasterium S. Petri.] utique sub eadem, qua S. Marcelli extructum fuerat, Agaunensi Regula; quod deinde multis attritum cladibus, Girboldus Episcopus præmemoratus restauravit & Ordini attribuit Benedictino.
[10] Eadem S. Gervasii Acta, seculo quantum apparet VII scripta, successorem S. Flavii Lupum Episcopum nominant, [S. Lupus.] cujus Festum agitur XXVII Ianuarii, quando de eo agimus & Vitam dedimus; daturi VIII Octobris Vitam S Grati, qui post Gilderinum proximus S. Lupo suffectus est. Ad dictam S Grati Vitam in Legendario Cabilonensi hujusmodi laciniam, nescio quis, attexuit: [S. Gratus,] Hujus, scilicet S. Grati ceterorumque Cabilonensis Ecclesiæ Patrum pariterque Pontificum, Flavii, Tranquilli, Desiderii, Joannis, Silvestri, Agricolæ, Lupi, Verani natalitios dies & annuas solennitates censuit celebrari Papa Joannes, & in Sanctorum serie Martyrologii nomina eorum memorialibus gestis; apud Cabilonem viginti dierum moras agens, cum Gilbaldo Venerabili Pontifice, dum a Ludovici Balbi, gloriosissimi Francorum Regis, a se facta rediret consecratione. Quanta in paucis lineis confusio temporum! [an inter omissos aliquis Veranus,] quam perturbatus ordo recensitorum ibi Episcoporum! Solorum Silvestri, Agricolæ, Lupi meminit is qui rem suo tempore gestam descripsit. An Veranus aliquis Cabilonensi ecclesiæ præfuerit umquam, dubitatur: nam qui apud Gregorium Turonensem lib. 8 cap. 31 legitur ad Guntramnum ivisse legatus Veranus Cabillonensis, haud dubie (sicut recte Sirmondus observavit) Cavellicensis fuit, facili, propter nominum summam similitudinem, librarorum errore, in Cabillonensem conversus; cum eodem tempore non alius hunc titulum gereret, quam S. Flavius præmemoratus.
[11] Tranquillum, nec in Cabilonensi, nec in alio affinis nominis Episcopatu ullum invenimus. [aut Tranquillus?] Quia tamen admodum imperfectus est Cabilonensium Episcoporum catalogus; & non modo inter SS. Silvestrum atque Agricolam, ut diximus, desiderantur unus aut plures inter medii; sed etiam quia post S. Gratum, qui Concilio Cabilonensi anni DCL subscripsisse legitur, integri ferme seculi intervallum est inter hunc & Hubertum, anno DCCLXXIX inveniendum (quod expleri non potuit a duobus ex sola conjectura isti intervallo addictis, Antestio atque Amblaco) ideo negare non volumus, quin fieri potuerit, ut Veranus & Tranquillus aliquis præfuerint ecclesiæ Cabillonensi. Sed tam infirmo fundamento inædificare Sanctorum, qui forte numquam extitere, cultum, procul a nostro est instituto. Itaque eos ad Pretermissorum classem referimus, donec alius doceat certiora. Nam parva apud nos auctoritas est Saussaii, omißis ceteris, Tranquillum Ioanni Flavioque jungentis: Major Officiorum Propriorum ecclesiæ Cabillonensis, Lugduni impressorum anno MDCXX, in quibus præscribitur die XXX Aprilis festum SS. Silvestri, Joannis, Agricolæ, Flavi, Verani, Grati, Lupi, Tranquilli & Desiderii Episcoporum Cabillonensium, ac Desiderati Presbyteri: addunturque Lectiones tres pro II Nocturno, summam hactenus dictorum complexæ, quasi eos Pontifex Cabilone existens canonizasset, quod supra rejecimus: aliud circa illos notandum nobis in præsentiarum non occurrit.
DE SANCTO ERCONVVALDO,
EPISC. LONDINENSI ET ABBATE CHERTESEYENSI IN ANGLIA.
ANNO DCXCIII
[Praefatio]
Erconwaldus, Abbas Cherteseyensis & Episcopus Londinensis, in Anglia (S.)
[1] Genere ortum regio S. Erconwaldum communis scriptorum consensus est, sed magna interim discordia de patre: quem cum breviatore Vitæ Capgravio Harpsfeldius & auctor Martyrologii Anglicani, [an filius Annæ Regis orientalium Anglorum] Orientalium Anglorum Regem Offam; Spedus vero & Alfordus, eorumdem populorum Regem Annam esse volunt. Alfordus suam opinionem confirmaturus, atque ex Huntindonio quidem Annam virum optimum & optimæ prolis patrem, ex Malmesburiensi vero gloriosæ propaginis numerositate felicem emicuisse recitans, Bedam pro se adducit, dicens: Qui cum dixisset lib. 3. Successor regni factus est Anna de regio genere, vir optimus atque optimæ genitor sobolis; mox addit: de quibus in sequentibus suo tempore dicendum est. Et deinde lib. 4. agit de Erconwaldo & sorore ejus S. Ethelberga. Quæstionem, quia patrocinium a conjectura potißimum habet, in medio nos relinquimus. Ioannes Bromptonus, ex Ordine Cisterciensi Abbas Iornalensis, pluresque Anglicarum rerum scriptores, dum Sanctam Regis Annæ prolem enumerant, nihil de S. Erconwaldo meminere.
[2] [duo monasteria condit Berkingense & Cherteseyense] Duorum hic conditor cœnobiorum, alterum viris, alterum feminis struxit. Huic, in agro Essexiensi, prima cum Abbatissæ dignitate præses S. Ethelberga, S. Erconwaldi soror, præfuit, Berkingensi dicto; illud juxta Tamesim in Surreia insula, Cherteseyense appellatum, anno DCLXVI conditum fuit. Ita dißidentes non paucos de fundationis ortu ex Monastico Anglicano Cherteseyensia monumenta docent: in quibus ante fundationis tabulas sequens prologus præmittitur: Anno ab Incarnatione Domini DCLXVI, [anno 666] regnante glorioso Rege Anglorum Egbertho, fundata est domus Certes a Frithwaldo, & a venerando Patre Erkenwaldo, cujus vita & conversatio legitur tam fuisse sanctissima, ut in interiore homine divitias gloriæ cælestis perscrutatus, caduca & secularia cuncta postponeret. Habebat autem germanam Ethelburgam nomine, quam ita disciplinis celestibus inflammaverat, ut ipsa virgo, & vita & moribus & conversatione sanctissima, Deo per omnia placere satageret. Renuntiatis itaque pompis secularibus, gloriæ cælestis amore terrenam dignitatem & ampla patrimonia in divinam & ecclesiasticam hereditatem transtulere. Unde unico affectu amborum ipse inclytus Frater, scilicet Erkenwaldus, ante pontificium suum primitivus conditor emicuit duorum illustrium cœnobiorum; & utrumque, suum videlicet ac sororis, divina familia & rerum copia ac regulari stabilivit disciplina. Suum in regione Surregiæ super flumen Thamise, in loco qui dicitur Certeseya, id est, Cirotis insula, celeberrime adhuc suis floret plantationibus; ubi ipse Pater monachorum conversatione sanctissima præluxit primus. Ethelburgæ vero in orientalium Saxonum provincia, in loco qui appellatur Berkinga: in quo & ipsa benignissima parens sacro contubernio virginum præfulsit prima, & uterque monasterialium animarium primitias obtulerunt ad sidera. Hæc prologus: cui subjectæ tabulæ fundationis testantur Frithwaldum, provinciæ Surrianorum pro Wulfario Rege Mercianorum Sub-regulum, ad incrementum dicti cœnobii donasse fundos S. Erconwaldo, ejusque disciplinæ filium suum commisisse. De utriusque modo dicti cœnobii fundatione etiam lib. 4 Cap. 6 Beda agit.
[3] [consecratur Londinensis Episcopus anno 675.] Prius vero S. Erconwaldus cœnobia fundavit, quam a S. Theodoro Archiepiscopo Cantuarensi Londinensis Episcopus consecraretur, quod anno plerique DCLXXV adscribunt. Beda loco citato ita loquitur: Tunc orientalibus Saxonibus, quibus eo tempore præfuerunt Sebbe & Sighere, quorum supra meminimus, Earconwaldum constituit Episcopum in civitate Londonia. Cujus videlicet viri in Episcopatu & ante Episcopatum vita & conversatio fertur fuisse sanctissima, sicut etiam nunc cælestium signa virtutum indicio sunt. Etenim usque hodie feretrum ejus caballarium quo infirmus vehi solebat, servatum a discipulis ejus, multos febricitantes, vel alio quolibet incommodo fessos sanare non desistit. Non solum autem suppositi eidem feretro vel appositi curantur ægroti; sed & assulæ de illo abscissæ atque ad infirmos allatæ, citam illis solent adferre medelam.
[4] [obit circa anno 693.] Verosimile est S. Erconwaldum circa annum Christi DCXCIII deceßisse, contra quam auctor Martyrologii Anglicani sensit, beatum exitum anno DCLXV adscribens. Nam S Ina, occidentalium Saxonum Rex, cujus Vitam ad VI Februarii dedimus, anno DCXCII eo se usum consiliario ad condendas leges suas in hæc verba præsatur: Ego Jne Dei gratia Westsaxonum, exhortatione & doctrina Cenredes patris mei, & Heddes Episcopi mei, & Erchenwoldes Episcopi mei, & omnium Aldermannorum meorum & seniorum & sapientum regni mei, multaque congregatione servorum Dei, solicitus de salute animarum nostrarum & statu regni mei, constitui &c. Eodem facit, quod Brithwaldus, S. Theodori Archiepiscopi Cantuariensis circa annum DCXC successor, anno DCXCIII plures Episcopos consecravit, & in iis Waldherum S. Erconwaldi successorem: scribit adhæc lib. 3. de gestis Pontificum in S. Wilfrido Malmesburiensis, S. Erconwaldum anno DCXC S. Theodoro in extremis adfuisse, ejusque ultimam confeßionem excepisse.
[5] [memoria in Martyrologiis] Corporis in Londinensi S. Pauli ecclesia tumulati sacræ exuviæ, teste Westmonasteriensi, anno MCXLVIII in digniorem templi locum elatæ sunt. Nomen S. Erconwaldi exhibet Missale Anglicanum cœnobii Gemmeticensis, annis abhinc sexcentis scriptum; & ex variis Missalibus ac Breviariis compilatum ejusdem cœnobii Kalendarium ita habet: Apud Lundoniam depositio S. Erconwaldi Episcopi & Confessoris. In Missali Sarisburiensi anni MDIV festum translationis ad XIV Novembris agendum apponitur. Multis præterea Martyrologiis, Vsuardi nomen præferentibus, ad hunc Aprilis diem inscriptus legitur. Vitam habemus editam in collectione Ioannis Capgravii, quæ nova Legenda Anglicana dicitur, & forte conscriptam aut expolitam a Goscelino Bertiniensi monacho, qui (ut ostensum II Februarii, ubi de S. Laurentio Archiepiscopo Cantuariensi egimus, § 1) circa annum MC transiit in Angliam rogatu S. Anselmi; ut, quemadmodum in suo Sithiuensi monasterio prope Audomaropolim fecerat in Belgio: sic etiam ibi, partim de novo componeret, partim expoliret pridem compositas Sanctorum Vitas. Sed non præsumimus ex nuda conjectura nomen cujusquam præfigere Vitis, maxime dum ignoramus, utrum primigenius contextus ubique integer & invariatus habeatur in Capgravio. Est autem Vita brevis; & ut in rebus antiquißimis contingit fidei non certißimæ: sed quæ Vitæ subnectitur translationum atque miraculorum historia, ut auctoris notitiæ fuit propior, sic ad meritum fidei obtinendæ accedit proxime. Habemus Ms. quoddam Benedictinorum kalendarium, in quo S. Erkonwaldus Episcopus Londinensis ponitur XXIX Ianuarii, cujus singularitatis causam nescimus divinare.
ACTA
Ex Ioanne Capgravio.
Erconwaldus, Abbas Cherteseyensis & Episcopus Londinensis, in Anglia (S.)
BHL Number: 2602
EX CAPGRAVIO.
CAPUT I.
Natales S. Erconwaldi, S. Ethelberga soror ejus, quædam miracula.
[1] Temporibus antiquis, quando regnum Angliæ jam Deo propitio sub unius Regis gubernaculo salubriter unitum fuerat, in octo a Regum gubernacula sparsim divisum, ex nobili prosapia Albionum Offæ Regis Est-Angliæ, [S. Erkenwaldus Offa Rege Est-Angliæ prognatus,] licet strenui, erroribus tamen paganicis obfuscati, duo luminaria præclara nutu divino processerunt, videlicet Erkonwaldus, postea futurus Abbas Cereteseiæ, deinde Londoniensis Episcopus; & Ethelburga, sanctimonialium monasterii de Berkinga futura postmodum Abbatissa; ducentes originem de illa parte Angliæ, cui nomen b Lindeseia, in castro seu villa de Stallyngeton olim nuncupato. Erkonwaldus igitur, Deo inspirante Christianæ Religioni deditus fuit: & tempore quo c B. Augustinus, cum Mellito & collegis ejus, in Angliam destinatus fuit, anno gratiæ quingentesimo nonagesimo sexto, ad verbum Dei prædicandum, [S. Mellito instruendus datur;] & populum ad fidem Catholicam convertendum; sanctæ indolis puer Erkenwaldus doctrinæ S. Melliti præsulis adhæsit, fide, moribus, & doctrina feliciter instruendus.
[2] Ethelburga d vero soror ejus, Deo disponente, vestigia fratris secuta est, quam omnium miserator Deus futuram sibi sponsam destinaverat. [hujus vestigia secula S. Ethelburga,] In ipsius vitæ primordiis contulit ei gratiam baptismalem, imposito sibi nomine Ethelburga, ut tanquam rosa de rhamnis, fidelis de infidelibus, electa virgo procederet, odorem sanctitatis posteris allatura. Cujus bonis initiis invidens hostis antiquus, patrem ejusdem Offam, adhuc incredulum, sed fidelem futurum, in tantum furorem contra filiam concitavit, quod de progenitore factus est ei sævissimus persecutor. Mira res! In tanta patris sævitia cor puellæ tam teneræ in bono proposito immobile perseverat; suamque sanctitatem parentibus abscondens, sine scitu ipsorum & visu, ad capellam, in qua regenerationis lavacrum receperat, secretius se contulit; ibi crebris suspiriis & afflictionibus Deum invocans, ne suam castitatem carnali corruptela permitteret violari. [virginitatē præ matrimonio eligit.] Crescente autem ætate ejus puellari, cum pater suus secundum seculi consuetudinem eam tradere vellet copulæ maritali; ipsa penitus renuit, tamquam venenum detestans amplexus carnales, utpote quæ a pueritia sponsum sibi elegerat Dominum Jesum Christum. Quapropter frequentes patris instantias in hac re non sustinens, patrem reliquit & patriam, unius domicellæ simplicis comitatu contenta, quæ pedum suorum vestigia sequeretur.
[3] [S. Erkonwaldus duo monasteria fundat,] Sanctus vero Erkonwaldus, se & dictam sororem suam a mundi vanitatibus & illecebris abstrahere votis omnibus affectans, ut circa divinam contemplationem in sancta Religione mentem totaliter occuparet, ab adventu sancti Patris Augustini in Angliam e triginta tribus annis effluxis, sumptibus suis, de bonis, quæ jure hereditario sibi obvenerunt, postquam domum Cereteseye fundaverat & dotaverat pro seipso; fundavit domum de Berkinga in area, quam infructuosam invenit; & eam redditibus amplioribus dotari procuravit per Reges & Principes terræ; sicque terrenam dignitatem & ampla patrimonia sua in divinam & ecclesiasticam hereditatem duxit transferenda, priusquam ad Pontificium f Londoniensis Ecclesiæ fuerat divina dispositione vocatus, & per S. Theodorum Dorobernensem Archiepiscopum consecratus. Cum igitur B. Ethelburga, ut virginitatem suam Deo conservaret, ob paternam persecutionem, labores, vigilias & jejunia, varias afflictiones & defectus peregrinando sit perpessa, propter amorem sponsi sui Jesu Christi; duce Spiritu sancto pervenerat ad Berkingum, a Deo destinatum & per fratrem suum Erkonwaldum præordinatum. Ipso Sancto fabricæ domus pro sanctimonialibus ibidem & dicta sorore sua Deo servitura intendente; cum dictæ domus artifices g meremium suum mensurarent, diversis locis juxta decentiam operis coaptandum; inventa est trabs una, operi admodum necessaria, ceteris brevior, & ideo fabricæ minus apta. [& cum sorore trabem pro adificio longiorē facit:] Sed vir totius sanctitatis Erkonwaldus & soror sua Deo devota Ethelburga, aridam trabem inter manus arripientes, ipsam in longum traxerunt, quousque ceteris æquaretur: quod quidem miraculum communiter notum extitit & publice divulgatum.
[4] Ipsa vero domo perfecta, cum virgo sæpedicta ad statum Regularem transire decrevisset, [ipsa sub magisterio S. Hildelithæ,] quia tunc temporis non erat monasterium sanctimonialium in Anglia; sanctus Erkonwaldus unam dominam Religiosam, moribus præclaram, & in artibus liberalibus sufficienter eruditam, nomine h Hildelitham de partibus transmarinis accersivit, cui tradidit sororem suam Ethelburgam, Regularibus observantiis & litterarum apicibus imbuendam. At venerabilis puella, [creatur Abbatissa.] bonæ indolis & ingenii præclari, tantæ magistræ doctrinam faciliter concepit & memoriæ firmiter commendavit, in tantum, quod ipsius magistram & omnes condiscipulas in virtutibus transcendit, & totius congregationis præfecta est Mater & Abbatissa.
[5] Quidam civis nobilis Londoniæ habebat filiam, multum quidem facie decoram & spectabilem, [Clauda,] sed claudicabat, & judicabant parentes ejus salubrius esse, ut ad collegia sanctimonialium dedicaretur, & ecclesiasticis disciplinis erudiretur. Cum ergo credita esset venerabili Alwinæ, Abbatissæ Berkingensis ecclesiæ, quotidianis orationibus frequentavit sepulcrum sanctæ Ethelburgæ Virginis sororis B. Erkonwaldi ejusdem loci fundatoris; & ut directo gressu potiretur, gemitu, lacrymis, poplitibus flexis obnixe oravit; spondens Deo cœlibem & illibatam omni tempore vitam. Et dum fidelis virgo sæpius peteret, & sæpissime cæli palatium humili prece pulsaret, [castitatem vovens,] efficaciam sui desiderii consecuta est. Nam sponsa Christi Ethelburga nocturno tempore visa est se taliter alloqui: Filia, depone dolorem, quoniam tua sanitas jam approximat: [ad sepulcrū S. Ethelburgæ, apparente S. Erconwaldo, sanatur.] tantum memor esto, ut fratrem meum Erkonwaldum crebro ad intercessionem tuam invoces, quia suis opitulantibus meritis sospes redderis. Talem visionem cum ipsa diluculo sororibus suis explanasset, exhortationibus omnium, jejuniis & orationibus plus solito invigilabat. Non multo igitur tempore lapso, dum sanctimoniales matutinales laudes concinerent circa tumbam B. Virginis Ethelburgæ, tam dulcis sopor irrepsit oculis ipsius claudicantis ancillæ Christi, ut nequaquam reniti posset. Sed dum in loco dormitasset opaco, non longe a sepulcro; ecce sanctus Pontifex Erkonwaldus, in vultu angelico, illi apparuit, & paterne consolatus eam, manum ejus apprehendit, dicens: in nomine Domini nostri Jesu Christi, surge; & sicut Petrus & Joannes claudum erexerunt, sic & tu erigaris. Quo dicto, statim evigilans & exsurgens, conclamavit, dicens: sanctissime Pater Erkonwalde, miserere, miserere. Interim vero dum ad integritatem restauretur, tantus fragor a circumstantibus auditus est, ac si arida sepes confringeretur. Ut autem sanctimoniales rei eventum seriatim didicerunt, unanimi voce Dominum in sanctis suis gloriosum devote landaverunt.
ANNOTATA.
a Heptarchia Anglo-Saxonica anno 872 sub Alfredo seu Aluredo in unum regnum coaluit, quam tamen auctor Vitæ octarchiam hic vocat, secutus forte eos quorum ex sententia Northumbria in duo regna dividebatur. Cum itaque ista regnorum unio anno 872 sit facta, mirum est dicere auctorem Vitæ S. Erconwaldum natum circa ista tempora, quem postea sub S. Mellito (qui anno 596 in Angliam missus est) discipulum fuisse ait.
b Lindeseia, Lindissi, aut Lindisfarorum provincia proprium accepit Episcopum anno 678, cujus Sedes fuit in Oxoniensi Merciorum Comitatu, & urbecula Dorcestra, inde Lincolniam translata.
c Missus fuit in Angliam S. Augustinus cum S. Mellito & 40 fere sociis anno 596 a S. Gregorio Magno, & perveniteo ad Ethelbertum Regem Cantii anno 597.
d Colitur S. Ethelburga 11 Octobris.
e Diximus in commentario ex tabulis fundationis, Cherteseyense cœnobium fundatum fuisse a S. Erconwaldo anno 666: post cujus fundationem cum præter alios dicat auctor Vitæ fundatum cœnobium Berkingense, non potuit fundatum fuisse anno 33 post adventum S. Augustini in Angliam, qui annus Christi erat 630. Quid si legatur quadraginta tribus?
f Venit S. Theodorus in Angliam anno 669, & Archiepiscopatum Cantuariensem administravit annis 22.
g Meremium Voßius heremium vel heremitorium interpretatur, sed rectius juxta Spelmannum meremium imo mœremium dicendum, idem quod lignamen, seu materia lignea ædificandis domibus apta.
h Colitur S. Hildelitha 22 Decemb. & succeßit S. Ethelburgæ in cœnobii Berkingensis præfectura.
CAPUT II.
Mors & sepultura S. Erconwaldi, sepulcrum ejus ab igne divinitus illæsum, translatio corporis.
[6] [S. Erconwaldus multis, miraculis claret ante & post mortē,] Confessor Domini gloriosus B. Erkonwaldus, Londoniensis Episcopus, ante transitum suum multorum miraculorum testimonio placuit Deo Hic enim appropinquante jam vitæ suæ termino, cum ad prædicandum populo propter debilitatem corporis in feretro caballario duarum rotarum duceretur; contigit, ut una totarum in casu caderet, altera sola in curru remanente. Nescientes igitur, [curru quem una rota sustinet, illæsus vehitur.] qui cum Sancto erant, hujus rei eventum, sed cursu solito per viam suam ambulantes; tandem, quod dictu est mirabile, currum vehicularium viderunt contra consuetudinem supra unam tantum rotam gradientem: mirantur omnes Dei virtutem, viri sanctitatem in tanto miraculo aperte cognoscentes.
[7] [Ad ejus contactum multi sanantur:] Post transitum vero ipsius ad cælestia, multi febricitantes aliique morbidi, ejus feretrum tangentes vel osculantes, integre sanabantur. Sed & absentibus infirmis, per hastulas inde abscissas & ad eos delatas, repentina salus sæpius advenit. Erat autem illo tempore apud Berkingum sanctarum monasterium feminarum, [moritur in Berkingensi cœnobio,] quod ad honorem Dei sanctæque Mariæ præparaverat præfatus vir Sanctus, ut in dicto loco causa devotionis moraretur. Placuit Altissimo dilectum suum ab hac valle miseriæ ad sedem suæ gloriæ feliciter invitare: Sanctus itaque Erkonwaldus, Spiritus sancti gratia repletus, suis ad se vocatis diem obitus sui veraciter prædixit, & usque ad ultimum vitæ suæ terminum omnes circumstantes verbo vitæ salutaris alacriter confortabat. [quod in morte ejus cælesti odore repletur.] Egrediente vero illa sancta anima a corpore, & ad cælos manibus Angelicis deportata, tanta remansit odoris suavitas, ut totam domum, in qua corpus jacuit, mirabili dulcedine impleret, & omnium corda ad Dei laudem & Sancti sui devotionem excitaret.
[8] Post hæc igitur audito B. viri transitu, veniunt apud Berkingum Clerus & populus de Londonia, ut cum honore maximo corpus sui Pontificis sepulturæ debitæ commendarent. [Corpus a Clero Londinum deportatur,] Ponentes autem talentum illud pretiosum in feretro, ad hoc reverenter præparato, cum sacrosanctis Reliquiis versus Londonias processerunt. Sed cum ad aquam quamdam, quæ Ylefordia nominatur, cum sacro corpore pervenissent; dictam aquam sic miraculose extra locum proprium inveniunt excrevisse, ut ipsis transire volentibus via solita non pateret. Deponentes igitur corpus Sanctum in loco prius nominato, quid facere aut quo ire debebant sibi monstrari divinitus devotis precibus postulabant. Igitur ad exhortationem cujusdam Religiosi viri, divinitus inspirati, facta apud Deum a Fidelibus oratione devota; ecce Dei potentia statim devotis hominibus est ostensa. Subito enim aquam illam magnam in duas partes divisam perspiciunt, & sicco pede per medium fluminis cum sacro corpore perrexerunt. [discedentibus aquis fluvii, qui transiri debebat:] Transacto itaque flumine, cerei qui juxta corpus prius fuerant extincti, absque omni humano studio cælitus fuerunt accensi: ut uno eodemque tempore ipsa elementa, scilicet ignis & aqua, testimonium redderent sanctitatis: & quia corpus beati Pontificis dum adhuc viveret omnibus virtutibus & gratiis spiritualibus fuit plenum, ideo in ejus morte, quotquot feretrum, quo jacuit, tetigerunt per Dei misericordiam sanabantur, a quacumque detinebantur infirmitate. [sepelitur in templo S. Pauli.] Fuit autem in civitate Londoniensi ecclesia in honore B. Pauli consecrata, in qua, quia cathedralis erat, Clerus & populus corpus sancti Pontificis sepulturæ tradiderunt. Jacuit quoque annis multis in terra, sub theca lignea prope altare Dominicum, corpus illud reverendum, quodam pallio parvi pretii indecenter præparatum: sed quia vir sanctus duplici honore in cælo & in terra dignus erat, non permisit Dominus servum suum fidelem in loco humili diutius in abscondito latitare.
[9] [Ingens incendium Londini,] Accidit quoque tempore Mauritii Londoniensis Episcopi, ante festum S. Joannis Baptistæ, ut in eadem civitate subito, ad vindictam malorum hominum, maximum oriretur a incendium: in porta namque occidentali, circa horam noctis mediam, copiosus ignis accensus est; cujus flamma ex omni parte diffusa, justo Dei judicio, usque ad portam orientalem totam combussit civitatem. Excitati autem cives & ad tam horribile spectaculum conturbati, vix cum vita fugere potuerunt, male perquisitas divitias flammæ relinquentes. [a quo, conflagrante templo,] Interea siquidem crescente incendio, ecclesia B. Pauli comburitur, & omnia quæ in ea erant igne consumuntur; & ecce jam non erat populi consolatio, sed omnium jam dolor & gemitus, eo quod sanctas ecclesiæ suæ Reliquias, omni spe gratiæ postposita, se credebant perdidisse. Cum autem ecclesia inflammata tota caderet, & plumbum liquefactum ex omni parte discurreret, & plumbum liquefactum ex omni parte discurreret, & tamen hujus Sancti feretrum integrum inter hæc omnia Dei gratia permaneret; [sepulcrum ejus manet illæsum,] tanta subito in populo oritur lætitia, ut dolor præhabitus oblivioni traderetur in tanti novitate miraculi, quo Deus mirabilis in Sanctis prædicatur. Concurrente autem populo, & de tanto facto miraculo vehementer confortato; recognoscunt prædicta, quæ facta fuerant propter suam emendationem, meritis sui Pontificis taliter evenisse: sciebant quippe cives Londonienses, quod ex tunc Dei vindicta juste contra ipsos fuerat suscitata; eo quod erga Pastorem suum ac mediatorem apud Deum, velut ingratitudinis filii se habebant. Voluit igitur bonus Deus hoc uno eodemque miraculo Sanctum suum, quem caput Britanniæ appellabant, extollere, & imprudentium hominum ignorantiam imposterum præmunire.
[10] [accurentibus ad miraculum duobus Episcopis & aliis,] Post dies autem aliquos, mitigata jam flamma in furore Domini excitata, intrant ecclesiam cives, prout poterant, de combustis Reliquiis aliquid forte residuum requirentes. Ipsis namque omnibus jam dictam ecclesiam ingressis, ecce simul adsunt duo Pontifices Londoniensis scilicet & b Wintoniensis, cum Sacerdotibus & Clericis & aliis diversorum Ordinum ministris, ut certitudo ipsorum testimonio probaretur. Hi autem omnes ad tumulum S. Erkonwaldi accedentes, quod valde erat mirabile, omnia salva & integra invenerunt; & quod plumbeus liquor & vivi carbones vim virtutis suæ perdiderunt. Præter hæc etiam trabs quædam magna, igne inflammata, super palliolum memoratum, quo illud reverendum sepulcrum tegebatur, diu jacuisse invenitur. O quam mirabile ad videndum! Omnia in circuitu in cineres sunt redacta, nec quidquam fuit, quod comburi potuit, quod ignis non consumpsit: & tamen nec filum pallii sepulcro superpositi naturam suam perdidit aut colorem mutavit. Currunt igitur hinc inde populi, inaudita spectacula admirantes, & ad perpetuam Sancti hujus laudem Deo gratias referentes. Patrata sunt hæc Londoniæ sub Mauritio tunc Episcopo Londoniensi, imperante primo Rege Normannorum Wilhelmo, anno gratiæ millesimo octogesimo septimo, mense Junii die septimo. [novo templo exstructo corpus alio loco reconditur:]
[11] In hujus igitur novitate miraculi sæpe dictus Episcopus aliam ecclesiam a fundamentis incepit, opus videlicet, ut multis videbatur, inconsummabile, verum si consummari posset honor & decus Londoniæ. Peractis denique cryptis, sanctissimi corpus Erkonwaldi ibidem collocari præcepit. Mauritio itaque viam universæ carnis ingresso, Ricardus primus, vir venerandus curam suscepit regiminis: vir, inquam, prudens & strenuus, nobilitate & moralitate conspicuus: iste siquidem inceptæ muros ecclesiæ mirabiliter auxit, nec non plateas circa eamdem ecclesiam permaximas, quæ ante domibus laicorum obsessæ fuerant, proprio sumptu acquisivit, & in circuitu muro fortissimo c pene cinxit, aliisque jam plurimis beneficiis Londoniensem ecclesiam ampliavit. Demum divino procurante consilio, per quinquennium & eo amplius infirmitate d concutitur, sicque homine mundano demum relicto perpetua pace e quievit. Vacuam quoque per unum annum cathedram, Gilbertus, qui f universalis dictus est, ab Antisiodora g civitate Galliæ vocatus, feliciter ascendit; hic nempe litteris & sapientia, nec non auctoritate & frugalitate media cumulatus ante Episcopatum, veteris hominis imperfecti gibbum planaverat, explanatumque opus tecto superposito ad liquidum composuerat. Quæ vero vel quanta Episcopali onere suscepto ecclesiæ suæ contulerit, cujusque integritatis extiterit, non est hujus operis enarrare.
[12] Propter immensa S. Erkonwaldi merita, circumquaque divulgata per crebra miraculorum insignia, [ad cujus custodiam populus violenter irrumpens,] quæ facere dignabatur Dei providentia, pro salute fidelium ad laudem sui Sancti, imponebatur quibusdam Anglorum monasteriis, quod fama miraculorum attoniti, corpus Sancti noctu furari voluerunt; unde intempestæ noctis silentio non pauci homines valvas cryptarum, in quibus idem Sanctus condebatur, confregerunt, & januas altaris usque venientes ausu temerario prope frangere præsumpserunt. Quorum strepitu evigilans quidem tunc pueritiam exuens, [unius pueri voce in fugamagitur:] qui solus cum duobus clericis locum Custodum occupans in ecclesia pernoctabat, clamoribus suis totam illam multitudinem ita dementavit, ut divino perculsi judicio, ad vocem tantilli hominis, cursu concito per portam, qua venerant, repedarent. His igitur tumultuationibus ad ecclesiæ superioris aditum conclamantes, & tintinnabuli pulsatione auxilium convocantes, illos quidem comprehendere nequiverunt; sed pro tanta animadversione usque ad mane ibidem excubias celebrarunt. Facto autem mane, octo Presbyteri tam venerabilis thesauri custodes delegati fuerunt, donec tertia die in tutiori loco, interim peracto, sancti Reliquiæ clauderentur.
[13] Omnibus igitur rite peractis, cum crucibus & cereis, [ipsum in tutiorem locum solenniter transfertur:] Sacerdotibus etiam ad tam venerabile obsequium præstolantibus, cum Processione & Litaniis venerunt ad tumulum Erkonwaldi Pontificis. Cujus loculo ligneo sublevato, repertum fuit corpus cum iisdem sigillorum munitionibus, quibus jam pridem fuerat præmunitum. Tandem divina providentia tantus factus est concursus populorum, ut toto nisu reluctantibus, qui præ foribus aderant, ipsas fores seris postibusque excuterent; nec a suo desiderio defraudati, tam ineffabile Sacramentum perspexerunt. His itaque gestis, sancta decrevit devotio fidelium, corpus gloriosi Pontificis digna cum reverentia ad locum honorabiliorem esse transferendum. Statuto autem die, quo dicta solennitas debebat celebrari, convenerunt Pontifices & Clerici, ad tam magnificum mysterium peragendum specialiter evocati. Cumque cista plumbea, in qua prius jacuerat, cum sacro corpore ad locum eidem de novo paratum portaretur, inventum est per ignorantiam artificis, [qui cum angustior esset, divinitus dilatatur:] quod vas illud cum corpore in longitudine & latitudine sepulcro jam parato majus esset. Et ecce, cum omnes, qui aderant, pro tanta negligentia multum essent contristati; subito Dei potentia major in lapide fit apertura, ita quod durities lapidis Sacrosanctis Reliquiis locum daret; quod affirmabant, qui aderant Sorori suæ sanctissimæ Ethelburgæ olim evenisse.
[14] Translatum est itaque sanctissimi corpus Erkonwaldi & cum tanta pietate repositum anno ab incarnatione Domini millesimo centesimo quadragesimo [octavo] h mensis Novembris die quartodecimo. In cujus translatione, præter illud quod supra scribitur, alia multa, quæ propter quorundam tædium omittuntur, miracula claruerunt: alterum in omnium oculis in quodam Canonico ipsius ecclesiæ præsente, [ac eodem tempore varii morbi curantur.] fortiter tunc febricitante; alterum in quodam puero absente, & jam per dimidium annum & eo amplius usque ad mortem ægrotante: præsenti subvenitur Sancti præsentia; ablenti vero pulveris de ligno, in quo Sanctus jacuerat, aspersura. Quidam vero Deo devotus collectum pulverem statim ut cum aqua infirmo tradidit, ipse infirmitatem omnino evasit. Adjungebatur etiam, quod si thuris in eodem ligneo locello a se reperti tenuis fumigatio nares infirmantis impleverat, quasi thymiamate compellente morbum universum depellebat.
ANNOTATA
a Infra notatur annus 1087, qui fuit primus Mauritii Episcopi: hic autem restaurato templo quod arserat, obiit anno 1107. Ipsum autem tandem ab hæreticis profanatum, & prævalentibus Calvinistis neglectum atque ruinam minitans, nuper cum maxima parte civitatis funditus iterum est exustum.
b Walkelinus sive Walkelmus Wintoniensis Episcopus, exauctorato Stigando suffectus anno 1079: qui etiam ipse novam Cathedralem extruxit, obiit autem anno 1097.
c Godwinus in Episcopis Londinensibus dicit, murum hunc, quamvis integer adhuc suo tempore putaretur, vix uspiam tamen comparuisse, a domibus usquequaque contectum.
d Paralysi correptum scribit idem Godwinus.
e Obiit Richardus Londoniensis an. 1127, 16 Ianuarii.
f Gilbertum Londoniensem etiam laudat Platina, virum tantæ doctrinæ, ut ob varietatem scientiarum Universalis appellaretur.
g Godwinus dicit Canonicum Lugdunensem fuisse; natus fortasse Autißiodori est: variis eum epistolis coluitS. Bernardus, ipse autem Romam proficiscens obiit anno 1133.
h Ita Westmonasteriensis, quem sequi placuit, quia facile fuit postremum numerum excidere Capgravio, velei quo usus est Ms. Præterea rebus ecclesiæ Londinensis per septennit vacationem satis conturbatis, vix est credibile Robertum Episcopum primo statim suæ consecrationis anno potuisse huic Translationi intendere animum.
CAPUT III.
Incendium meritis S. Erconwaldi restinctum, morbi sublati, profanantes ejus festum puniti.
[15] Post hæc vero, ut ipsius Translatio Deo grata & hominibus venerabilis appareret, addidit Salvatoris clementia novum quoddam miraculum demonstrare. Accidit quodam anno, in festo Translationis ipsius, in civitate Londoniensi ignem maximum & horribilem subito suscitari, [Sanctus incendium a templo Londinensi arcet.] qui undique diffusus magnam partem ipsius civitatis combussit; approximante autem flamma ad ecclesiam S. Pauli, viderunt sensibiliter multi civium quemdam Pontificalibus indutum, & vexillum in manu tenentem, super dictam ecclesiam stantem, & eam ex omni parte a periculo omnipotenter defendentem. Hic est igitur, dilectissimi Fratres, pastor noster singularis, ac patronus specialis B. Erkonwaldus Episcopus, cujus præter hæc, quæ dicta sunt, virtutes & merita nullius jam lingua sufficit enarrare.
[16] aEo tempore, quo ipsius sancti Præsulis præfati corpus adhuc in crypta in sarcophago servabatur, testudo ejusdem cryptæ pingenda fuit. Interea revoluto anni circulo, solennitas ipsius sancti Patris Erkonwaldi illuxit: nullus ibi Missam illo die celebravit; altare discoopertum fuit, propter instrumenta erecta, pictoris officio idonea; innumerabilis multitudo utriusque sexus convenit ad oratorium, orare volentes & oblationes ac luminaria ferentes, sed introitus eis non patuit: pictor enim januam serravit, ut ipsam arcuatam testudinem coloribus vermicularet. Dum autem diligentius colores protraheret, repente destitutus est viribus, [castigat sui sepulcri pictorem quod festum impediret.] & repentino dolore arreptus, velut exanimatus corruit. Cum diu sic cruciaretur, ecce supradictus Antistes, infula Pontificali exornatus, venit; & baculo Pastorali graviter eum flagellavit, recapitulans negligentiam ipsius, videlicet quod illa die pertinaciter operatus est, & quod populum exclusit. Hæc visio & castigatio pluribus innotuit, postquam de infirmitate illa convaluit.
[17] Cum quædam mulier ad feretrum argenteum parandum, in quo S. Erkonwaldi corpus poneretur, ut aliquid offerret ibidem, mente devota pergere præoptasset; a viro suo acrius increpata, [alium quoque uxori offerre quiapiam volenti molestum] quod proposuerat implere non potuit. Sequenti nocte infelix ille gravi renum passione corripitur; & tam acriter dira humorum collectione per non paucos dies vexatu, ut medicorum judicio in desperatione verteretur. Verum quia dicit Paulus, Sanabitur vir infidelis per mulierem fidelem; [1. Cor. 7, 14.] ecce intempestæ noctis silentio mulieri in somnis S. Erkonwaldus apparuit, & certa revelatione perdocuit, quatenus sine aliqua procrastinatione virum suum propensius animaret, ut ad ipsius mausolæum se ferri præciperet. Itaque mane facto, [quem delatum ad Sepulchrum suum sanat:] uxoris monitu humeris famulorum vir ille sustentatus, ad S. Pauli basilicam humilis & devotus adducitur; ubi auxiliante sæpe dicto Pontifice, languoris sui sanitate percepta, sui compos efficitur; & qui alienis adjutus venerat pedibus, propriis ad propria revertitur.
[18] Quidam argentarius, nomine Eustachius, cum limina domus, in qua S. Erkonwaldi feretrum fabricaretur, sæpius attrivisset, ubi erat sepulchrum ligneum argento & auro tegendum, in quo S. Erkonwaldi membra conderentur; [Quidam in Sanctum blasphemus] statim crescente insania cœpit miser super memorato ligneo locello, non tantum quædam inhonesta proferre, verum etiam ausu temerario fabrica lignea sublevata, ad modum sancti corporis quiescentis, interius latitare ac dicere: Ego sum Erkonwaldus, mihi munera deferte, a me auxilium postulate; mihi argenteum feretrum præparate. Cum hæc infelix rauco gutture perstrepuisset, [gravi morbo corrptus extinguitur.] gravi infirmitate correptus a circumstantibus foras ejicitur, & ad locum suum lacrymabiliter deductus, infra paucos dies expiravit. Nimirum B. Erkonwaldi miracula, ejusque sanctitatem obstinaciter spreverat; unde secreti judicii rimatorem ad percutiendum animaveret.
[19] [item alius festum ejus profanans] Artifex quidam in urbe sancti Pontificis diem aliis feriantibus, ipse opus exercere solitum conatus est. Falcem enim arripuit. festinus ascendit, pellemque radere dedita opera cœpit. Contigit interea concives illac transire, ad templum Dei ob honorem S. Erkonwaldi festinantes, quo patronum suum in cælo cum Deo regnantem interpellarent, ne in causa extremi examinis illis deesset, qui ejus memoriam ejusque gloriam dulciter recolerent. Ut autem pellificem, postpositis divinis operibus humanis intendere præsumpserant, quidam illorum pereunti fratri condoluerunt, quidam vero tamquam sacrilego insultaverunt; nec defuerunt, qui fraterno affectu ab illicito ausu transgressorem revocare tentarent. Horum autem monitionibus diutissime protractis, permansit in opere cœpto, morte dignus. Parum enim sibi fuit, ut amicos salubriter exhortantes negligeret, addidit etiam, ut pro admonitione subsannationem & derisionem aliam & aliam proximis ingereret. Sic igitur luit homo iniquus instructionem piam, quam frustra perfeceratilli populus amicus.
[20] [captivus e carcere liberatur:] Captivus quidam, jussu regio compeditus, ire festinavit ad ecclesiam eo die, quo festivitas Sancti Erkonwaldi celebratur; & ingressus, in hunc modum est exorsus: Deus, quem nemo petit in vanum nisi vanus, b nativitatem meam evacua: Deus illuminator mentium, me tua pietate illumina, ut mihi quid expediat, orare possim, tibique placita postulare ac impetrare. Cum in hunc modum [orantem] custodes quærerent illum; nuntiatum est illis, hominem quem quærebant ad solenne gaudium festivitatis S. Erkonwaldi pervenisse, nec latitare voluisse, sed in conspectu fidelium altari assistere, oculisque ac manibus levatis in altum ad Dominum intentius orare. Tunc custodes, nunc reperto captivo lætati, nunc vero ipsius evasione commoti, ad templum Dei cursum instituerunt, & suum commendatum non sine pœna reducere proposuerunt. Intrantibus autem custodibus & hominem arripere destinantibus, fragore maximo rupta sunt vincula; captivique orantis, cum admiratione cunctorum, qui adstabant dissoluta sunt crura. Ut vero rumor miraculi pervenit ad Episcopum, verba de miraculo fecit ad populum; & quem S. Erkonwaldus dignatus est absolvere, prohibuit arctius ne prædicto homini per custodes injuriaretur. Quanta vero tunc secuta est populi exultatio, quantaque in Deum & ejus dilectum Erkonwaldum prodita est laudatio, nullius eloquium edere, nullum ingenium valet excogitare.
[21] Gloriosi vero Pontificis solennitate jam appropinquante, juxta morem Ecclesiæ denuntiatum est universis in territorio degentibus, ut secularibus studiis intermissis, in die quam Sanctissimi Patris ad paradisum transitus insignivit, ad ecclesiam Christi convenirent, [quidam festum ejus profanans subito moritur.] suisque precibus ac tanti patroni Erkonwaldi meritis, tam corporis quam animæ necessaria obtinere laborarent. Et ecce quidam miser, gravi fasce onustus, occurrit obvius cuidam ecclesiæ ministro, & juxta monasterii parietem exoneratus, cœpit resistere, c vacans quid quisque loqueretur. Minister vero præfatus verbis admonitionis piæ ad ipsum loqui cœpit; Quis es tu, homo miserande, qui Dei misericordia & S. Erkonwaldi plus aliis hominibus indigens, & ad orandum Deum dilectumque ipsius Erkonwaldum aliis festivantibus, tu solus non attendis Qui proterve respondit, Vult me Erkonwaldus pascere, si ejus gratia quæstum meum incipiam omittere? Ridiculum esset, si ego deserto officio victum a vestro Patrono exspectarem. Ite igitur, & vestras ferias vestrasque cantilenas cum Erkonwaldo vestro sine invidia vobis habete, & opus virorum fortium ignavi nobis relinquite. Sic ipse quasi esset fugatus, profecto sub omni celeritate onere sublevato, quod contra sepulchrum S. Erkonwaldi extra monasterium deposuerat, sic est aversus, sic in viam amens est progressus, quod ad caput sepulchri cujusdam mortui pedem offendens, in proprium caput est prolapsus, & suimet ruina conquassatus & extinctus. Cognovit itaque populus hominem infelicem, per inobedientiam & verborum petulantiam, summi Iudicis sententia mortem meruisse, atque incurrisse subitaneam; dum se suaque sic amaret, ut correctionem irridens, in Sanctos Dei contumeliam gravem divulgaret.
[22] Quædam venerabilis mulier, Benedicta nomine, ad Sancti feretrum diebus singulis veniam postulabat, & quod natura subtraxerat, [manus arida sanatur,] obtinere Erkonwaldi precibus flagitabat. Siquidem duo pessima ei a nativitate contigerant, ut præter manum aridam, quam gestabat ac si adhuc matris utero foveretur, pugni concreta congeries & digitorum pollici suppositorum integralis conglutinatio, manus observationem penitus denegaret: præterea Italicam d se ajebat, ortam apud Marcilliacum e in Provincia Lugdunensi, & pro sanitate recipienda fere extremas hominum nationes, ubi Christiana Religio pervenerat, pede lasso lustraverat. O quam ineffabilis secretorum Dei profunditas! Quam universus mundus cum suis Reliquiis abdicavit, divina providentia reservat Erkonwaldo, ut mirabiliorem in Sanctis suis Deum Britannia recognoscat. O Beate Erkonwalde, Apostolorum Principes Petrus & Paulus tibi deferunt, alumnam suam tibi mittunt, ut gloriosior appareas, & Londonia te melius veneretur & colat. Quid plura? Quadam die dum supra memorata mulier, ut religionis est, non sub hominum obtutibus sed in ecclesiæ angulis occultata, aures summi pulsaret artificis; absconditorum cognitor Deus, meritis Erkonwaldi exigentibus, manu miserationis manum allevat deprecantis. Cum vero prolixius illa propensiori cura ad Sancti tumulum flagitaret; nervi, qui ex nimia strictione sui, extorres animalis vivacitatis extiterant, digitis ad ordinem revocatis, ad cursum naturalem subito redeunt; & usui competens succus vivificus & venarum pororumque repletio naturalis membrum restituunt; manus arida humectatur, & nervosa soliditas denodatur; naturalis vigor miraculo depellit vitium, & putrefacta manus usuale sentit officium; Erkonwaldi precibus admiratur digitorum discretio, quod prægnantis natura dimiserat in gremio: reddit Erkonwaldus oblita jura naturæ, dum humanum membrum restituit creaturæ.
[23] Tempore Stephani f Regis Anglorum, erat quidam juvenis, nomine Willelmus, qui de Galliis exercendæ negotiationis causa fines Londoniarum intraverat, [motis ac sensis omni repente destitutus,] & in præsentia sanctissimi corporis Erkonwaldi, die solennitatis suæ, inter populos assistebat. Completa itaque Processione, inter ceteros supra memoratus homo repedavit ad sibi delegata hospitia: & dum inter convivantes socios medius, & quasi nulli tunc secundus, discumberet; subito tam atroci & pessima infirmitate concutitur, ut g catalepticum hominem judicares, & magis mortem, quam periculum putares. Ex ipsa desperatione signum Domini nostri Jesu Christi ante infimum apponitur: Sacerdos, ut fidelium mos est, magis ad exequias, quam ad infirmi visitationem inducitur; & omnibus rite peractis, jam tædio fessi, qui aderant, magis ejus mortem, quam tam pessime cruciari propensius inhiabant. [per socium commendatur sancto,] Nec adhuc ex circumstantibus civibus erat aliquis, qui Erkonwaldi potentiam imploraret. Silent siquidem Erkonwaldi vicini, ubi transmarinus non siluit; obliviscuntur cives, quod de Gallorum gente genitus recognovit. Profecto quidam ex infirmi sodalibus in pedes repente prosilit; quod ante de virtutibus mirandi Antistitis audierat non surdus auditor attollit; ut ægrotus se totum reddat, se totum moveat, totum precibus Sancti Pontificis se conferat, nutu divino laudando consulit: currit citus, cereis oculis cæci oculos tangit; & festinus, equo ante sanctissimū corpus adveniens, super hastam, quæ eminebat, eosdem oculos diligenter apposuit. Res miranda? Vir boni consilii cera tangit squallentes oculos, & illuminator noster pretiosissimus Erkonwaldus sublata umbra reddit lumen oculorum: [& sibi restituitur.] & ægrotus, qui antea maniacus videbatur, jam naturaliter in omnibus membris usualem cursum recuperaverat. O hominem de perditione animæ & corporis Erkonwaldi precibus absolutum! Sciscitantibus qui aderant, quomodo se haberet, tale dicitur dedisse responsum: Ego per B. Erkonwaldum, qui mortuus fueram, jam vivo; qui lumine privatus extiteram, jam video: & certe venerabiles ipsius digitos sensi orbatis luminibus dignanter appositos; & hoc vobis signum: Crucem illam huc afferte. Qua allata arrepta, acum, quæ crucem h & crucis baculum consuebat extraxit, & iterum cunctis videntibus primo ictu i foramen implevit.
ANNOTATA.
a Quia in loco, monasticis consultationibus judiciisquedesignato, legitur ex Regula Capitulum unum quotidie post Primam, ideo ipse locus paßim vocatur Capitulum: & rursus quia ibidem excessus monachorum vel culpæ verbis aut verberibus castigantur, usu apud eosdem invaluit, ut Capitulum etiam reprehensionem significaret, & reprehendere capitulare ac recapitulare diceretur.
b Forte legendum captivitatem; nisi fatum, nascenti præfixum, parum Christiane hoc loco intelligas.
c Vacans, id est, nihil curans.
d Nempe utramque Galliam cisalpinam ac Transalpinam communi nomine Wals-lant vocant Angli, a Wallis sive Gallis: & sic etiam Italia, Anglis Wallia est: hac autem amphibolia deceptus scriptor, forsan Belga, Lugdunensem mulierem, quæ antiquiori & minus culto stylo vocabatur Wallica, fecit Italicam.
e Sitne Marcilliacum aliquod in Provincia Lugdunensi nescio: Petri du Val Alphabetum Franciæ duo synonyma loca in Aquitania monstrat, alterum Marsillac, apud Pictones, in confiniis Andegavensium, Principatus titulo insigne oppidum; alterum, vulgo Marcilhac, apud Ruthenos urbeculam.
f Stephanus, ex Comite Blesensi Rex Angliæ, ab anno 1135 ad 1154.
g Κατάληψις recentioribus medicis congelatio dicitur, definiturque affectus inter phrenetidem & lethargum, in quo subita fit detentio, mentis corporisque sensu motuque intercepto, remanente figura in qua correptus fuerit æger: fit sæpius a melancholico humore, nonnumquam a sanguinis copia.
h Transversum scilicet lignum, quod hastili junctum crucem constituit: Crucis brachia vocarent alii.
i Impressum erat acu: sed corrigendum fuit ictu vel jactu.
CAPUT IV.
Alia quædam beneficia meritis S. Erconwaldi a Deo hominibus præstita.
[24] Iisdem temporibus quidam juvenis languidus & atroci infirmitate correptus, [sanantur infirmus juvenis,] postquam admodum [diu] ante sepulcrum sæpedicti Præsulis jacuit, sanitate recuperata coram omnibus exclamavit: Gratias tibi refero, Erkonwalde, qui infirmus huc veni, & modo tua opitulante clementia sanus & incolumis, quo voluero, possum exire. Nec hoc prætermittendum est, [puella cæca,] quod diebus illis quædam matrona filiam propriam, utriusque sideris lumine destitutam, ad sepulcrum pretiosissimi corporis, in multorum præsentia secum lacrymabiliter adduxit; & statim oratione completa, subitam illuminationem puella cunctis mirantibus evidenter obtinuit.
[25] Per idem tempus ægrotantium multitudo copiosa ante Sancti tumbam sanitatis remedia poscebat; inter quos quidam venerabilis Clericus, cujusdam magni nominis a notorius, spe sanitatis recipiendæ, omnibus, qui eum noverant, [Medicus æger,] mirantibus se medium interjecit: nam cum medicus esset, & minime se per se vel per alios curare potuisset, odore miraculorum sancti Pontificis refectus; tandem proventione fidei roboratus, medicinæ cælesti totum se destinavit; Dei quoque misericordiam præstolatur in vigiliis, [valetudo,] jejuniis & orationibus; & ante corpus sanctissimum Deum lacrymabiliter deprecatur, ut & suorum facinorum veniam & languoris remedia consequi mereatur. Quid plura? Die tertia post horam vespertinam, apparuit [Dei potentia & Sancti meritum] supra memoratum languidum, Erkonwaldi precibus adjutum, imo pristinæ sanitati restitutum, & hujus præconia in omnium præsentia sic resonantem: Sciat hoc universus Clerus & populus, me ante paucas horas letali infirmitate prægravante ita mei impotem extitisse, ut non solum manuum officia perdidissem, verum omnium membrorum adminiculis caruissem: modo Sancti nostri meritis intervenientibus sanitate recuperata, ita validus existo, ut non solum manducare vel bibere, seu ceteros naturales corporis sensus possim exercere; verum etiam incredibili Dei virtute viribus propriis equum ascendere, &, quo placuerit, valeam equitare.
[26] [puer e schola metu pœnæ ad sepulcrum suum fugiens,] Puer quidam, ætatis teneræ lubrico & coætaneorum ludo seductus, tam didascali sui comminationis, quam propriæ lectionis est oblitus. Sequenti autem die, cum reddendi tempus instaret; formidoque præ oculis ex ignorantia lectionis puerilem memoriam occuparet; quid faceret nihil tutum invenit, qui nec lectionem reddere, neque iræ magistri remedium reperire valebat. Post multas igitur cordis anxietates, incidit in animum pueri, ut fuga pœnam alicujus precibus evitaret. Concito surrexit, aufugit, & ad ecclesiam, in qua S. Erkonwaldi requiescit corpus, pervenit. Prætaxatus autem magister, more solito scholas ingrediens, puerumque non inveniens, ut eum fugisse præsensit, mox devenit ad locum, quo puer ante sepulcrum jacebat, suppliciter orans ad Sanctum. Interim magistro de animadversione facienda obfirmato, placuit puerum reddentem audire; quatenus ex justa ratione, quoties eum deficientem in lectione deprehenderet, toties ei verbera ingeminaret. O nunc infelicem puerum, nisi citius habeat liberatorem clementissimum Erkonwaldum! Ac miro modo, [indeque abstractus,] cum Sancto multa liberationis genera suppeterent, præelegit modum, qui pueri studio & magistri proposito plurimum congruebat. Precibus itaque & meritis præclari Doctoris Erkonwaldi, affuit puero sapientia, quæ aperit os mutum & linguas infantium facit disertas: affuit, inquam, ac divinitus eum edocuit, quod a nullo ante magistrorum audivit. [quam ignorabat lectionē perfecte reddit:] Cum enim puer lectionem sine libro proferre cogeretur; non solum quod magister ejus tradiderat, absque obstaculo atque diminiculo reddidit; verum etiam illud, quod præceptor ejus traditurus fuerat, obstupescente magistro memoriter diuque recitavit. Tunc vero didascalus tandem ad cor reversus, iram remisit, veniamque fugæ puero concessit, atque seipsum, quod Sancto puerum subduxit, neque honorem tanto Patrono dignum exhibuit, graviter condemnavit.
[27] Erat quidam de transmarinis partibus advena, Balduinus nomine & pluribus notus Londoniensibus, qui intolerabiliter igne febrium anxiatus est: [eodem adductus æger,] quæsivit ubique refrigerium medelæ, sed invenire non valuit. Quadam igitur die, dum ministri Ecclesiæ Doctoris gentium, in festivitate b S. Erkonwaldi ad honorem Dei devote concinerent, devote supplicavit, ut ad tumulum ipsius deduceretur; sperans, sicut contigit, sospitatem sibi esse per ejus merita reddendam. Dum ergo allatus esset, secus introitum chori admodum lassus & languidus resedit & obdormivit. Vidit igitur sopitus assistere sibi virum elegantem, cum baculo Pastorali, vestibus nive candidioribus ac Sacerdotalibus indutum; infula mitratum, quemadmodum Episcopi Missam celebraturi vestiuntur, qui perscrutatus est, quid haberet vel cur advenisset. Respondit æger: Domine, molesta febrium passio me fatigat & jugiter torquet; [sanatur ab apparente ipsi Sancto,] & ut remedium consequerer, ad portum salutis & ad sepulcrum Sancti, cujus hodierna die solennitas agitur, confugi. Dicit ei Sanctus: Fiat tibi sicut vis, & sicut credidisti: deinde vero in modum crucis, ante & retro, dextrorsum & sinistrorsum, caput illius molliter ac suaviter comprimens dicessit, signo sanctæ Crucis fronti ejus impresso. Ipse autem febricitans jam sanus, sopore adhuc fluctuans, exclamavit: Domine, Domine, miserere mei, & allevia dolorem meum. Et expergefactus, Levita Euangelium incipiente, propriis viribus surrexit, & oblationem obtulit; prostratusque in terram gratias egit, [quod idem & socio ejus contigit,] & post Missam sospes domum rediit. Audiens vero consodalis ipsius, eodem morbo gravatus, eadem hora bajulatus, inter manus suorum ad sepulcrum Beati viri pervenit; & opitulante ipso eodem modo sanatus est.
[27] Puella ex civibus Londoniensibus, multis diebus languebat febre fatigata, nec ullo genere medendi potuit restaurari; sed Dominus clementissimus hujus morbi remedium ei conferre dignatus est. [Gurantur simili apparitione monitæ puella febricitans,] Nam dilectus suus Erkonwaldus noctu illi visus est astitisse, & in hunc modum sibi sermocinari: Diu excocta es fornace hujus tentationis, non quod aliquo criminali peccato vitam tuam commaculaveris, sed ut in futuro juvenilem petulantiam virga correctionis studeas edomare, moresque maturos imitari: crastina enim die accelera sepulcrum meum visitare; ibique oratura Dominum nostrum Jesum Christum ab hac debilitatis catena liberaberis. Illa quidem tremebunda, cum vellet nomen ejus percunctari, nimius pavor ipsam elinguem reddidit. Hoc servus Dei sentiens, subjecit: Erkonwaldus nuncupor, habens sepulcrum in dextero latere altaris sanctæ Fidis c Virginis & Martyris, quo cum perveneris credens firmiter, sana eris. Cum hoc somnium pater & mater mane ipsa narrante didicissent, nimis hilares effecti Deumque laudantes, in eadem hora filiam suam inter brachia fulcientes, adduxerunt; & ut sanctus Præsul docuerat, juxta mausolæum ipsius eam collocaverunt. Cumque in puncto momenti esset in somnum soluta, statim totius doloris ægritudo evacuata est, & ipsa reddita toto corpore incolumis.
[28] [alia debilis] Filia quædam Deo devota, de partibus Lincolniensibus, elegantis formæ, debilitatis verbere flagellata est, & tandem officium auditus omnino amisit. Parentes ipsius, gravi mœroris fulmine percussi, medicos conduxerunt, ut sospitati redderetur; sed medicorum ars & subtilitas ibi efficaciam invenire non potuit. Statuerunt autem opem divinam experiri, & eam ad limina Sanctorum circumducere, ut multiplicatis intercessoribus curaretur. Quo facto, cum nusquam salutem corporis recuperare posset, ad ultimum deducta est ante tumbam Patroni nostri venerabilis Erkonwaldi Præsulis. Ibi sopita cum expergisceretur, patefactis auribus & sanie guttatim confluente, redintegratur pristinæ sanitati, ad laudem Domini nostri Jesu Christi, cui est honor & gloria in secula seculorum. Amen. d
[29] Mulieris cujusdam manui adhæserat forfex, ita ut manu clausa & digitis palmæ concretis, altera virgarum comprehensa teneretur, altera super digitos exterius tenderetur, arcu forficis super indicem existente. Afflicta sic fuerat per triennium: [& mulier manum contractam habens.] admonita tandem in somnis Londonias profecta est, debilitatis suæ remedium susceptura. Jejuniis igitur, vigiliis & orationibus instanti, in somnis sibi apparuit vir quidam in habitu & gestu Pontificali, consulens ut ecclesiam B. Pauli intraret, ante thecam sancti Pontificis Erkonwaldi divinæ potentiæ clementiam in sua curatione expertura. Credidit mulier, surrexit; & dum mane ecclesiam peteret, ante prædicti Pontificis mausolæum prostrata, miserationis divinæ exspectabat auxilium. Dum vero Processionis mysteria agerentur, surrexerat jam ab oratione, & stans ante sancti Pontificis Erkonwaldi thecam, nisa est orare manibus erectis & oculis: interea multis intuentibus aperta est manus, digitis eminus a palma separatis; ferrum a carne paulatim separabatur, & virgularum altera procul ab altera reducta, cecidit sorfex a manu ejus ante altare; posteaque paulatim plene curatur, ad laudem Domini nostri Jesu Christi, cui est honor & gloria in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Notorius, paßim notus: ita autem correxi, ubi erat impressum Notarius.
b Sic restitui sensum in Capgravio taliter distortum: festivitatem & honorem Dei & S. Erconwaldi devote concinerent.
c Colitur S. Fides, Virgo & Martyr Agennensis, totis Galliis celeberrima, 6 vel 19 Octobris.
d Hic videtur finis fuisse: & quod sequitur postea adscriptum esse, sed ab eodem auctore.
DE SANCTO CLEMENTE,
POETA ET CONFESSORE APVD GRÆCOS.
[Commentarius]
Clemēs Conf. & Poeta apud Græcos (S.)
D. P.
Græci, in Menæis excusis & apud Maximum Cytherorum Episcopum, hodie recolunt memoriam Sancti Patris nostri Clementis Poëtæ, [Inter auctores Canonum numerandus;] qui in MS. Synaxario Chiffletiano, Ποιητὴς τῶν κανόνων appellatur. In MS. autem Claromontano ad XXVII Maji datur eidem titulus, Confessoris & Poëtæ. Idem utroque die refertur in MSS. Menæis Iulii Cardinalis Mazarini. Arbitramur Confessorem dici, quod propter fidem plurima sit perpessus, fortasse sub Inconomachis. Aliud de eo nihil reperimus præter hujusmodi distichon.
Τέρψας
ὁ
Κλήμης
γηγενεῖς
ὤδαις
κάτω,
Ἀπῆλθε
τέρψων,
ὧσπερ
ὀιμαι,
καὶ
νόας.
Demulsit odis hic qui terrigenas Clemens,
Abiit, opinor, Angelos demulsurus.
[2] Ante Triodion Græcum, excusum studio & opera prælaudati Maximi, frontalis spectatur icon, titulum libri complectens, ex Ms. Triodii fronte, [licet non expressus in fronte Triodii,] duorum aut trium seculorum ætatem præferente, expressa. In hac trium minorum geniorum & duorum Angelorum majorum atque columnæ locum hinc inde occupantium ministerio, circum titulum ducitur veluti torques annulorum vigintinovem, mutuo se complectentium dependens ex summo uno ornatiorique toreumate, Christum Dominum repræsentante, cum hoc per extimos Angelorum lateralium humeros defluente versiculo,
Ὁι τὰ μέλη πλέξαντες ὑμνῶν ἐνθέων,
Hymnorum modulos hi composuere sacrorum.
[3] Vniuscujusque eorum icon dimidia, proprio habitus & ordinis schemate distincta, intra annulos prædictos cernitur; & ne vaga exerret conjectura, adduntur circum caput nomina, ut solent in nummis: atque ita ex dextro latere descendunt, Germanus, Patriarcha Constantinopolitanus, qui colitur XII Maji, [ubi orthodoxis perperam miscetur Philotheus Patriarcha:] fidei causa sub Leone Armeno Sede sua ejectus: Sophronius, Patriarcha Hierosolymitanus, de cujus opera in restituendis Menæis cum S. Ioanne Damasceno impensa, egimus XI Martii: Philotheus Patriarcha Constantinopolitanus, ab anno MCCCLXII usque ad LXXV ejusdem seculi: sed huic quantumvis magnas laudes accumulet Cantacusenus Imperator, sub quo floruit; eum tamen ut schismaticum & hæreticum merito condemnat Wagnereckius noster in Prolegomenis ad Marianam Græcorum pietatem num. 28; eumque Leo Allatius arguit, quod in Georgium Palamam, Pseudomonachum & Thaboræi luminis assertorem præcipuum, congesserit omnia laudationis capita, quæ aliis Patribus divisim tribuuntur. Esset igitur ab hac sacrorum Poëtarum catena detrahendus Philotheus, neque credo unquam fuisset cum eis numeratus, nisi catenæ illius auctor inventorque extitisset idem Nicephorus Callistus, schismaticus & hæreticus pertinacißimus, qui ipsum Triodion ordinavit auxitque Lectionibus, schisma atque hæresim docentibus & confirmantibus, quas merito miratur dictus Leo Allatius hactenus sine censura manere, & Græcorum Catholicorum ecclesiis permitti, cum gravi scandalo simpliciorum. Sed hæc majori tribunali discutienda permittamus & Hymnographorum pertexamus catenam.
[4] Philotheo succedit Andreas Cretensis Archiepiscopus, de quo tamquam magni Canonis pœnitentialis auctore, quædam diximus II Aprilis agentes de S. Maria Ægyptiaca. Colitur IV Iulii aut Iunii. Quintus in hoc dextri lateris ordine Joannes Euchaitarum Metropolita est; [& alii ignotæ ætatis ac fidei;] cui, hactenus ignotæ nobis fidei & ætatis scriptori, Allatius in sua de Simeonum scriptis Diatriba varia Sanctorum encomia attribuit, Metaphrasti perperam adscripta; ex quibus duo potißimum optaremus nancisci, quibus continentur Vitæ cujusdam S. Dorothei Iunioris & S. Eusebiæ in Euchaitis, ut si probatæ fuerint suum eis locum in opere nostro demus. Sequitur Georgius Nicomediæ Archiepiscopus. Huic etiam varias panegyres, ad Metaphrasten imperite traductas, restituit idem Allatius pluribus de eo agens in Diatriba de Georgiis: quo autem vixerit tempore, necdum comperimus. Proximi Georgio & inter Episcopos ultimi notantur Methodius, Cyprianus, Anatolius: omnes nobis ignoti; quis enim postremo loco relatum, credat esse S. Anatolium, [De omnibus scripsit Leo Allatius,] sub Theodosio Iuniore Constantinopolitanum Patriarcham? Primum liceret verosimilius credere esse eum, qui sub S. Theodora orthodoxiam restituit; sed tunc debuisset præponi Philotheo & ceteris intermediis. Claudunt porro hanc seriem scriptores ex ordine seculari quinque Leo Despotes, Leo Magister, Basilius Pegoriotes, Justinus, Sergius: de quibus nihil docere possum.
[5] Catenam prælaudatam in sinistro latere implent ex ordine monastico scriptores quatuordecim. In his nobis cogniti sunt, Joannes Damascenus, & cum hoc pariter educatus Cosmas, postea Maiumæ Episcopus, de quo agemus XIV Octobis; Joseph, communiter Hymnographus dictus, cujus vitam dedimus III Aprilis; Theophanes, cognomento Graptus, ob frontem contum liosis versibus ab iconomacho Theophilo exaratam, qui XI Octobris solus & rursum cum fratre Theodoro XXVII Decembris commemoratur. Ceteri nobis ignoti sunt, Byzantius, Stephanus Hagiopolites, [& Clementis inter alios meminit.] Georgius Siceliotes, Simeon, Philotheus, Arsenius, Babylas, Ephræm Cariæ, Andreas Pyrrhus sive Rufus, & Studites. Quis autem hic per antonomasiam ita dictus? An magnus Theodorus? At inter primos locari merebatur. Infra omnes & quasi geminæ seriei vinculum ponitur Casia, dubites matronæ instar an Abbatissæ velata: & a nemine alio quod sciam nominata, nequidem a Leone Allatio in Dissertat. I de libris ecclesiasticis Græcorum pag. 82, ubi septuaginta & unum Hymnographos enumerat, de quibus præfatur nimis fuse egisse se in tractatu de Melodis Græcorum. Est inter eos etiam is, cujus causa hæc tractavimus, Clemens, nominatus immediate post nobiles Confessores Andream Cretensem, Josephum & Theodorum Studitas, Stephanum Sabaitam, Theodorum Siceotam, relatus ante alios, etiamque ante Simeonem Magistrum & Logothetam, quem alias Metaphrasten dicimus, & qui saltem seculo X obiit. Quæsivimus diligenter undenam haberi posset iste Allatii tractatus: sed neque Romæ neque Parisiis, ubi notiora quam alibi sunt eruditißimi viri opera, quidquam de eo compertum habent, qui pleraque ejus se nosse putant: multi etiam negant tali titulo quidquam ab illo vulgatum. Sed id ipse nimis clare asserit, quam ut poßit negari, in Diatriba de Georgiis ad nomen Georgii Siculi, ubi quædam a se prætermitti excusat, cum id, inquit, in tractatu meo de Melodis Græcorum latius peregerim, ne sæpius eamdem Cantilenam canere videar. Ipsum igitur si novit aliquis, suggerat obsecro quæ de Clemente sunt.
DE B. HILDEGARDE REGINA,
CAMPEDONÆ IN SVEVIA.
AN. DCCLXXXIII.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Hildegardis, uxor Caroli Magni Imperatoris (B.)
Auctore D. P.
§ 1 Vitæ sanctitas, inventio ipsius & filii Ludovici Pii, utriusque cultus.
Non tantum Beatam, sed, Beatissimam Reginam Hiltegardam, appellat Theganus coævus, Chorepiscopus Trevirensis, qui de gestis Ludovici Pii Imperatoris, filii ejus, libellum conscripsit. Vtriusque corpora simul refossa anno circiter DCCCCLXIII & publicæ venerationi exposita fuere: eorum autem sanctitatem, probavit Deus miraculorum multitudine, [Acta seculo 15 collecta,] de quorum principalioribus & in veritate efficacioribus monachus quidam Campedonensis in Suevia (ibi enim sacra ista pignora servantur) opusculum valde antiquum ad rescribendum atque renovandum accepit anno MCCCCLXXII, cui de Hildegardi matre & Ludovico filio ex jam dicto Thegano initium addidit per modum vitæ, eidemque fundationem intexuit sui Campedonensis monasterii, originem referentis ad prælaudatam Reginam. Quæ ex antiquo isto opusculo habuit, gravia sane & fide omni dignißima sunt; utpote ab eo scripta, cujus ætate & inventa sunt corpora & miracula patrata. In iis quæ seculū octavū spectant, [dantur ex MS.] quo necdum invaluerat apud scriptores usus signandi res gestas per annos Christi, mirum nihil est si erraverit aliquando, scriptor melior quam chronologus. Errores corrigent Annotata nostra, quibus illustrabimus prædicta Acta; hæc autem damus a Ioanne Gamansio nostro descripta ex Codice Blauburnensis in Suevia monasterii, circa annum MC ad Blavi fontes constituti, in diœcesi Constantiensi.
[2] [Obiit ipsa in Vigilia Ascensionis, ad Mosellam;] Obiisse illam anno quintodecimo regni Caroli Regis, Christi DCCLXXXIII, in Vigilia Ascensionis Dominicæ, pridie kalendas Maii, antiquiora omnia chronica pari consensu affirmant. His adstipulatur cycli Paschalis, & litteræ Dominicalis ratio, quæ cum fuerit E, Pascha vero celebratum sit XXIII Martii, apparet ultimum Aprilis cum dicta Vigilia concurrisse. Obiit autem in Theodonis-villa ad Mosellam, ubi Rex Carolus, in Saxoniam cum exercitu ire disponens, Natalis Domini & Paschatis festa celebraverat, & tunc cum tota Curia subsistebat. Corpus Metas, proximam urbem, [Metis cum filiabus sepultæ] adverso flumine subvectum, in B. Arnulfi oratorio requievit, teste Paulo Warnefridi Foro-juliensi Diacono in gestis Episcoporum Metensium, a se compilatis intra proximos ab ea morte annos. Pro eo enim quod a præfato Arnulfo Pipinus & Carolus Reges originem ducerent, suorum ibi carorum defuncta corpora posuere. Nam ibi humatæ sunt duæ Regis Pipini filiæ, quarum una Rothaid, altera Adelaid appellata est. Ibi quoque & Junioris Regis Caroli duæ nihilominus tumulatæ sunt natæ, scilicet Adelaid & Hildigard: quæ Hildigard, maternonuncupata nomine, matrem morientem citius subsecuta est. Harum omnium epitaphia, inquit idem Paulus, a nobis jussu gloriosi Regis composita, ut de eis liquido constet lectori, subtus annotare curavi. Hildegardis autem Reginæ epitaphium (quod Alcuino tribuendum non censuisset Baronius, si ipsum in suo fonte legere potuisset) hujusmodi est.
[3]
Aurea quæ fulvis rutilant elementa figuris, [epitaphium condit Paulus Diaconus,]
Quam clara extiterint membra sepulta docent.
Hic Regina jacet, Regi præcelsa potenti
Hildegard Carolo quæ bene nupta fuit.
Quæ tantum claræ transcendit stirpis alumnos,
Quantum, quo genita est, Indica gemmasolum. [commendans ejus formam,]
Huic tam clara fuit florentis gratia formæ,
Qua non occiduo pulchrior ulla foret:
Cujus haud tenerum possunt æquare decorem,
Sardonyx Pario, lilia mixta rosis.
Attamen hanc speciem superabant lumina cordis,
Simplicitasque animæ interiorque decor.
Tu mitis, sapiens, solers, jucunda fuisti, [virtutem,]
Dapsilis, & cunctis condecorata bonis.
Sed quid plura feram, cum non sit grandior ulla
Laus tibi, quam tanto complacuisse viro?
Cumque vir omnipotens, sceptris junxisset avitis
Liniferumque Padum, Romuleumq; Tibrim,
Tu sola inventa es, fueris quæ digna tenere [matrimonium,]
Multiplicis regni aurea sceptra manu.
Alter ab undecimo rursum te sustulit annus,
Heu genitrix Regum! heu decus atque dolor!
Te Francus, Suevus, Germanus, & ipse Britannus,
Cumque Getis duris plangit Ibera cohors.
Accola te Ligeris, te deflet & Itala tellus, [& mortem omnibus lamentatā.]
Ipsaque morte tua anxia Roma gemit.
Movisti ad fletus & fortia corda virorum;
En lacrymæ, clypeos inter & arma, cadunt.
Heu! quantis sapiens & firmum robore semper
Ussisti flammis pectus herile viri.
Solatur cunctos spes hæc, sed certa, dolentes,
Pro dignis factis quod sacra regna tenes. [Cœpit primum coli Campedonæ]
[4] In hoc brevi epitaphio habes multa de vita ac virtutibus Hildegardæ, quæ amplam scribendæ vitæ materiam præbuissent, si statim a morte miraculis claruisset, Sanctis annumerata. Sed reservabat Deus divinitus testatæ sanctitatis certitudinem Campedonensibus, qui neque matris neque filii Ludovici corpus (nam & hunc Metis a Drogone Fratre, Metensi Episcopo, sepultum fuisse constat ex auctore Vitæ coævo) impetrassent facile a Metensibus, si eos hi tunc inter suos habuissent Patronos. Quandonam autem impetrarunt illi? Ipsi quidem volunt, apud se statim a morte tumulatos, juxta extremam eorum voluntatem. [eo translata cum filio post an. 854,] Sed hoc facile fuit post octo secula persuaderi monachis, multiplici ruina incendioque per Hunnos ante annum millesimum vastatis, & nulla antiqua monumenta habentibus, quibus melius edocerentur. Existimo translationem factam sub quinto monasterii Abbate Conrado, circa annum DCCCLIV electo, de quo dicit Bruschius, quod puteum in arce Hillermontana fodiens, ferream ibi arcam invenit gentilitiis numismatibus, aureis & argenteis, aliisque ornamentis refertam, quibus constructa templa eleganter studioseque decoravit: qui enim repertos feliciter thesauros ad tam pios convertit usus, credibile est haud minus studiosum fuisse in thesauris pretiosioribus conquirendis. Credo etiam curæ fuisse Lotharii Imperatoris primogenito Ludovico, cum titulo Cæsaris Italiam Germaniamque & mediam inter has Sueviam poßidenti, ut in sua ditione acciperet præclara avi proaviæque deposita; Maxime si sepulturæ locum vere elegerat Campidonæ Hiltegardis, aut saltem elegisse dicebatur ab iis quorum ipsa fundaverat monasterium.
[5] [refossa seculo 10:] An ex tunc eis cœperit cultus aliquis ecclesiasticus adhiberi, non habeo unde asseram. Tutius videtur illius initium sumere ab inventione facta sub Alexandro Abbate, seculo X, idemq; tempus attribuere miraculis ipsam secutis: quando etiā arbitror plumbeæ lamellæ, intra lipsanothecam reponendæ, inscriptos versus, quos ævi illius barbariei convenientes recitat Bruschius:
Annis decursis octingentis octogintaque tribus,
Busto in hoc bustarii felicē bustarunt Hildgardim:
Quæ variis claret signis Dei vigore in multis.
Cujus in pace Sancta requiescat anima. Amen.
Ipse quidem eos sic recitat, tamquam una cum corpore in ipsius tumulo repertos, cum primum ille post ruinas detegeretur; imo tamquam in ipsa corporis tumulatione descriptos: sed hoc, resellit styli barbaries indigna Carolo politioris litteraturæ tam studioso: illud, expresse negat Actorum Campidonensium scriptor, asserens, quod in exciso lapide, qui capiti subjectus erat, solum hoc breve sed sufficiens epitaphium legebatur, Hyltegardis Regina.
[6] [Huic eodem in scrinio junguntur ossa filii,] Quo indicio cognitum fuerit Ludovici Pii corpus, non indicat; nisi quod in capite ejus glorioso inventa sit corona de aurifrigio pretioso. Quibus narratis, Colliguntur, inquit, Pii Regis beatæ Reliquiæ, & maternis ossibus in uno sarcophago, separatim tamen, apponuntur, pari cum illis veneratione colendæ; quemadmodum & cultas esse indicant vota miserorum, subsequenter descripta; & miracula exhibita, matrem cum filio invocantibus. Theganus, ipso adhuc vivente scribens, laudat eum, quod, licet erat minor natu, erat tamen optimus filiorum Caroli, qui ab infantia sua timere Deum & amare didicerat, & quidquid super se habebat semper propter nomen Domini pauperibus distribuebat. Interim Raderus in Bavaria pia pag. 15 asserit trigesimo a morte anno apparuisse filio Ludovico Germaniæ Regi, & auxilium petiisse quo purgatorii flammis eximeretur. Quam fidem id mereatur viderint alii. Walafridus Strabo, qui post annum DCCCXL, quo defunctus est Ludovicus, solis novem annis superstes fuit, Thegani opusculum in capitula distinguens distinctumque rescribens, id se facere dicit, quia sanctæ memoriæ Ludowici Imperatoris gesta & laudes sæpius audire cuperet vel proferre. [a singulari pietate laudati,] Auctor Vitæ coævus maximarum virtutum ejus ac summæ mansuetudinis exempla legenda offert, & Sanctum imprimis transitum describit, in quo conversa acie in sinistram partem, indignando quodammodo, virtute quanta potuit dixit bis, Hutz, Hutz, quod significat, Foras foras. Unde patet inquit, quia malignum Spiritum vidit, cujus consortium nec vivus nec moriens habere voluit. At vero elevatis ad cælum oculis Angelorum agmina ad se venientia intuens conspexit; quantoque illuc minacius intuebatur, tanto huc lætius intendebat; ita ut nihil a ridente differre videretur. In talibus ergo vitæ præsentis terminum sortitus, ad requiem feliciter, ut credimus, commigravit. Posteritas omnis eumdem non aliter quam Pium nuncupavit, quod etiam Synodi Parisiensis atque Meldensis post mortem celebratæ sequuntur: Bruschius denique de Nerico Abbate XXXVI agens, dicit ei ab Henrico VI anno circiter MCCLX donatam silvam ea lege, ut ei quæ jam extabat & vehementer placebat turri, alteram adderet in memoriam utriusque Patroni, quarum una adhuc hodie S. Hildegardis, altera S. Ludovici turris appellari solet. Quem tamen extra Campidonense vulgus Sanctum appellat nemo, non audemus titulo scriptoribus in usitato indigetare: & Vitam volentes legere remittimus ad tomos Francicorum du Chesne. Sanctum tamen quia dixit nemo, neque nos dicere præsumimus.
[7] Matri prænomen & titulum Sanctæ apponi etiam in Chronico Mindensi & Andecensi, [Cultus etiam apud San Gallenses.] testatur Raderus in Bavaria Sancta. Crusius in annalibus Suevicis parte 1 lib. 12 cap. 6, allegato veteri MS. Germanico, asserit Pridie kalendas Maji ferias ei celebrari solitas a Sangallensibus, quod miracula ibi fecisse, & contra pestilentiam protectrix esse credita sit. Idem ait, Commemorantur etiam quædam miracula S. Hildegardis ei, non pro Deo (ut calumniatur homo hæreticus) sed propter Deum ejus interceßione ad talia facienda invocatum, [& miracula,] tributa; quorum duo, ex propriis quibusdam & valde accuratis monumentis, quantum dignoscimus, accepta, dabimus ad calcem Actorum, cum titulo Beatissimæ incipientium ac finientium.
§ II Matrimonium SS. Caroli & Hiltegardis: hujus maternum genus ex Suevis: paternum an ex Francis?
[8] Qvod ad matrimonium SS. Caroli & Hildegardis attinet, eo non leviter scandalizatum fuisse S. Adelardum, Caroli Consobrinum, vidimus in Vita ejus II Ianuarii; ubi coævus auctor & in regimine Abbatiæ Corbejensis successor, [Iuratam Longobardæ fidem non servari indignatur S. Adelardus,] Paschasius Rathertus, ita loquitur num. 7. Cum Carolus Desideratam, Desiderii Longobardorum Regis filiam, repudiaret, quam sibi dudum etiam quorumdam Francorum juramentis petierat in conjugium, nullo negotio persuaderi potuit Beatus, dum adhuc esset tiro palatii, ut ei quam vivente illa Rex acceperat, aliquo communicaret servitutis obsequio: sed culpabat modis omnibus tale connubium, & gemebat puer beatæ indolis, quod & nonnulli Francorum Deo essent perjuri, atque Rex illicito uteretur thoro, propria sine aliquo crimine repulsa uxore: qui nimio succensus zelo, elegit plus seculum relinquere adhuc puer, quam talibus admisceri negotiis. Ita ille. Sed scandalum fuit ignorantiæ puerilis, nescientis aut non credentis licitam esse dissolutionem matrimonii necdum consummati: [non discernens inter conjugium ratum & consummatum:] quod, ut nunc paßim docent Canonici juris periti omnes (modo dispensatio ecclesiastica interveniat, cujus potestas pro ejusmodi ad solos Pontifices Romanos hoc tempore est restricta & sæpius in actum deducta fuit) ita olim quoque opinatos viros Sanctos & magnos, tum aliis exemplis doceri potest, tum illo imprimis notabili S. Ethelredæ, quæ tum in propriis Actis 23 Iunii dandis, tum in Vita S. Wilfridi ad 24 Aprilis illustrata num. 30, laudatur mariti Ecfridi Regis cupiditati per annos 12 constanter restitisse, & Deo votam virginitatem tandem intulisse in monasterium, libero ad alias nuptias relicto conjuge. Verum uti nunc Theologorum scholasticorum multi negant posse ejusmodi matrimonia solvi etiam per summum Pontificem: ita forte etiam tunc idem negabant plurimi.
[9] [quali etiam ante Longobardicas nuptias obligatos Reges indicat Papa.] Inter hos plurimos videtur fuisse ipse Stephanus Papa: nam in epistola quam simili in causa, prius quam Desiderii filia uxor duceretur, scripserat Carolo & Carolomanno Francorum Regibus, sic loquitur; Nostræ perlatum est notioni, quod Desiderius Longobardorum Rex vestram persuadere dignoscitur Excellentiam, suam filiam uni ex vestra fraternitate in conjugio copulari: quod certe si ita est, hæc proprie diabolica est immissio, & non tam matrimonii conjunctio, sed consortium nequissimæ adinventionis esse videtur. Causam subjungit: Etenim jam Dei voluntate, conjugio legitimo, ex præceptione genitoris vestri, copulati estis, accipientes de eadem vestra patria, scilicet ex ipsa Nobilissima Francorum gente, pulcherrimas conjuges, & earum vos oportet amori esse annexos. … Quapropter B. Petrus … firmiter excellentiam vestram per nostram infelicitatem obtestatur … ut nullo modo quispiam de vestra fraternitate præsumat filiam jam dicti Longobardorum Regis in conjugium accipere,… nec vestras quoquomodo conjuges audeatis dimittere. Denique si quis inquit contra hujusmodi adjurationis seriem agere præsumpserit, sciat se anathematis vinculo esse innodatum. Quis non videat etiā antequā Desiderii filia duceretur, [quæ tamen contractæ sunt] conjugii sed necdum consummati fide obligatum fuisse Carolum, quam tamen nec ipse neque Proceres regni indissolubilem esse crediderint, cum de Longobardicis nuptiis tractaretur? Quia tamen primæ illæ cum Francicis uxoribus nuptiæ, forsitan inter absentes ex parentum auctoritate contractæ & necdum actuali sponsarum traductione solennizatæ, minus in notitiam atque ora vulgi incurrebant, ideo earum dissolutio minus obnoxia fuit generando pusillorum scandalo: quin etiam fieri potuit, ut easdem omnino ignoraverit Adelardus etiam tunc puer: sed Longobardicas illas, tanto legatiorum strepitu conciliatas ipsaque sponsæ traductione quadamtenus completas, ignorare nulla ratione potuit. Quod tamen ad vinculum pertinet, nibilo arctius posteriores illæ quam priores stringebantur; quo minus, magna publicæ utilitatis causa interveniente, solverentur. Et primus quidem Carolomannus, [primum a Carolomanno ducta Gerberga,] Pontifice vel dißimulante vel interpositum anathema palam tollente, Gerbergam Desiderii filiam uxorem duxit, primo sui regni anno, ex eaque mox geminæ prolis factus est pater. Serio deinde cœperunt laborare Franci, ut Longobardos cum Romanis reconciliarent; itaque essent expeditiores perdomandis Saxonibus, qui identidem occasione bellorum Italicorum utebantur ad jugum excutiendum. Ergo Bertrada Regum mater, quam alii contractius Bertham nominant, in hoc etiam gratificari volens filio, uxoris causa Longabardis faventi, cum Carlomanno (ut scribit Eginhartus in Annalibus) apud Salusiam locuta, pacis causa in Italiam proficiscitur; [& placato Longobardis Papa] peractoque propter quod illuc venerat negotio, adoratis etiam Sanctorum Apostolorum liminibus, ad filios in Galliam revertitur. Quomodo autem suum illa negotium egit? Audi vetustißimorum Annalium fragmentum, quod nunc Reginæ Sueciæ est, subjectum Chronico Nibelungi, nec ultra annum DCCCLVI perductum. Anno DCCLXX fuit Berta Regina in Longobardia ad Placitum contra desiderium Regem: & redditæ sunt civitates plurimæ ad partem S. Petri. Viden pacem inter Longobardos & Romanos constitutam, atque adeo nihil obfuisse, quo minus cum bona Pontificis gratia etiam Carolus uxorem e Longobardis acciperet? Quomodo enim alias Romam adire voluisset Regina, si id erat factura in reditu, quod egisse credens Baronius, existimat præcitatem Stephani Papæ Epistolam nunc demum esse scriptam? [etiam a Carolo ducta Desiderata,] Melius igitur ante biennium scriptam statuimus; nunc autem, annuente etiam Pontifice, factum, quod juxta prædictum fragmentum, Berta eduxit filiam Desiderii in Francia, Carolo primogenito desponsandam, sicut pacta fœderis juramento confirmati promittebant Desiderio, hujus affinitatis ac speratæ per eam securitatis intuitu ad tot civitatum restitutionem inducto.
[11] Hæc ita gesta ne mox irritaret Carolus, fecit Italicæ pacis respectus, & matris, cujus erat observantißimus, reverentia. Passus est igitur Longobardam uxorem sibi jungi matrimonio: sed qui in prius contracto cum Franca vinculo per conjugalem copulam adstringendo non festinaverat, in hoc secundo fuit etiam lentior; vel quia per se abhorrebat ab extranea muliere; vel quia Pontificis monita antedicta altius in animam ejus descenderant; [qui ea brevi remissa] vel alia quapiam de causa (nec enim vulgo proditam Eginhartus scribit, & in hac una Carolum matri displicuisse fatetur) ac denique exacto anno intactam patri remisit filiam. Bertham vocant multi, sed, ut existimo, decepti a Chronicis quibusdam perperam scriptis, quale est illud editum a Pithœo, ubi sic legitur: DCCLXX Bertham Reginam, filiam Desiderii Regis Longobardorum, Carlomanno filio suo conjugio sociandam, de Italia adduxit. Vide perturbatam syntaxim verborum & sic corrige: Bertha Regina, filiam Desiderii Regis Longobardorum, Carolo filio suo conjugio sociandam, de Italia adduxit: Correctioni huic Annales editi a du Chesne tom. 2 Francicorum ad stipulantur. Primi sic habent, DCCLXX Bertha duxit filiam Desiderii Regis Longo bardorum in Franciam. In secundis dicitur, Hoc anno Domna Bertha fuit in Italia, propter filiam Desiderii Regis, & redditæ sunt civitates plurimæ S. Petri. Vitiose etiam in Pythœanis illis pro Carolo scriptum esse Carlomanno apparet ex verbis mox sequentibus, Carlomannus Rex decessit II Nonas Decembris … uxor ejus & filii in Italiam pergunt: ecce jam uxorem & filios habebat Carlomannus, ad illum igitur tunc non deducebat novam uxorem Bertha, sed ad Carolum. Quo autem appellatam nomine? Id alibi hactenus obliteratum offerre videtur S. Adelardi Vita, & ex paterno nomine appellare Desideratā, quod nos olim fugit, cū istam Vitam edebamus, & ut ceteri credebamus vocē illā adjective accipi. Bruschius quidē Hermēgardis nomē suggerit, in Genealogia Caroli Magni, quā ex probatissimis auctoribus profitetur: sed ea cum fabulas nullas respuat, non plus in hoc nomine fidei meretur, quam in Galiena Hispana, Galastriæ Toletani Regis filia: quæ ante Longobardam fuerit Carolo desponsa.
[12] [Hildegardim ex Suevis sumpsit,] Dissolvimus jam, quantum ego quidem existimo, nodum, qui Baronio hæc tractanti indissolubilis videbatur, & Vitam S. Adelardi atque Epistolam Stephani Papæ, obscuram utramque si nudus verborum sonus spectetur, ostendimus sibi invicem suffragari, si de matrimonio non consummato intelligantur ut debent; ac proinde nec ipsas sibi invicem, neque matrimonio Hildegardis adversari, quo minus dissolutis prioribus legitimum fuerit; & S. Adelardi zelum merito nimium appellatum a Paschasio Radberto. Quod tamen ipsa Hildegardis, ea fuerit cui a patre desponsum Carolum scripsit Stephanus, non ausim asseverare. Hic eam acceptam ait ex ipsa nobilissima Francorum gente: Hildegardim autem dicit Eginhardus, fuisse de gente Suevorum præcipuæ nobilitatis feminam; Theganus puellam appellat nobilissimi generis Suevorum, quæ erat de cognatione Gothefridi Ducis Alamannorum. Sed hæc nobilitas ut infra constabit tota fuit ex parte matris; [fortasse primam suam sponsam;] quæ amplißimarum in Suevia posseßionum heredem filiam relinquebat. Patrem, quem nominat nemo, cur non licebit Francum credere, & sic in proprio sensu accipere verba Stephani Papæ, atque ad prima vota reversum Carolum opinari? Ita hoc conjugium undequaque sanctißimum ac justißimum fuerit, & immerito ægre tulerit Bertha Regina, morem sibi non geri a filio in retinenda quam adduxerat Longobarda. Nam quod attinet ad iurisjurandi religionem, quo Desiderio Regi obstricti tenebantur Francorum Proceres, qui Reginam matrem in Italia comitati tali pactione obtinuerant restitutionem Ecclesiæ debitam; hac vel non adstringebatur Carolus, sine cujus expresso consensu non fuerat usque eo progrediendum; vel eam solverat Romanus Pontifex, propter grandia damna ex tali conjunctione imminentia; vel denique ipse Carolus judicavit exinanitam, Desiderio non satis fideliter pacem cum Romanis servante; aut etiam elisam credidit a priori atque adeo potiori Hildegardis jure, si ipsam vivente patre uxorem acceperat. Celebratum est autem felicißimum hoc matrimonium anno DCCLXXI jam adulto, atque ita obiit Hildegardis anno conjugalis vitæ duodecimo, prout indicat hic Epitaphii versus,
Alter ab undecimo rursum te sustulit annus.
[13] [natam, non an. 733.] Idem epitaphium, dum in ea laudat & florentis formæ gratiam, & tenerum decorem; comprobat verba Thegani, puellam potius appellantis quam feminam; erroris autem gravis convincitur Genealogia Hildegardis, contexta a Bruschio, ubi hæc nata dicitur in arce Andecensi, ipsa die S. Sabinæ, id est XXIX Augusti, anno DCCXXXII. Quam enim insulsum est, florentißimo Regi, atque per fratris mortem totius Francici regni monarchæ, & quod caput est, necdum annos triginta nato, conjungere mulierem quadragenariam? Sed quid ego ratione evincere nitor, quod ipsa res comprobat? Vt enim de Gertrude, Bellixandra & Imma, fabulosa Eginharti portatrice ac deinde sponsa, taceam, quas ceteris ex Hildegardi liberis adnumerat Bruschius; constat Reginam beatißimam, intra duodecim quos diximus annos novem omnino proles Carolo genuisse; & uno quandoque partu geminas; mares quatuor, feminas quinque, [sed circa 853;] de quibus infra agetur in Vita. Dicamus igitur natam circa annum DCCLIII, primæ pubertatis puellam, & quæ copiosæ propaginis spem de se faceret, adamatam ei Regi, qui nisi regnorum successores ex se gigneret, recens novæ stirpis dominatus, per Merovingicorum Regum dejectiouem introductus, deficiebat; & Regnum maximis turbis tumultibusque relinquebat obnoxium. Sane Epitaphii auctor talem, non dico nubentis, sed morientis formam laudat, quæ facile persuadeat Hildegardim vix triginta annorum fuisse cum obiit.
[14] [neque ex matre Regarde Bavara] Porro sicuti fabulosis illis quibus Munsterus & Bruschius usi sunt monumentis, & jam circa nativitatis annum de fallacia convictis, nihil credimus circa locum aut diem natalem; sic multo minus eisdem fidimus circa Hildegardis genealogiam, qua ipsam Hildebrandus, Sueviæ Dux, ex Bavara uxore Domina Regarde dicitur genuisse. Thegani, rem suo ævo notißimam narrantis, major apud nos fides est, sic autem ait: Gothifredus Dux genuit Houchingum, Houchingus genuit Nebi, Nebi autem genuit Immam, [sed ex Imma Sueva.] Imma vero peperit Hilthigardam beatissimam Reginam; idque verosimiliter ex conjuge Franco, sed propter uxoria apud Suevos latisundia inter illo, habitante, ut propterea ex Svevis potius quam ex Francis assumpta Hildegardis dicatur: nulla autem ratione appareat, quo jure Raderus Bavaricam matrem illi adscripserit, contra tam expressam tam antiqui & coævi scriptoris auctoritatem. Germanici sane, quos allegat Scriptores, recentes omnes, non modo non sunt nobis in hac re certißimi testes, sed nec audiendi quidem: litteræ vero Alberti, IV Bojorum Principis, quibus Campodunensis cœnobii tutelam, ab ipso Cœnobiarcha & contubernio illius toto rogarus, se recipere testatur; in quibus etiam non solum Hiltegardis de sanguine Bojorum nata scribitur, sed ipsum etiam monasterium in gratiam Bojariæ. Principum constitutum, ipsosque Principes Bojorum hereditarios cœnobii curatores & administros esse: hæ inquam litteræ, anno MCCCCLXXXII scriptæ, nimium sunt recentes, quam ut tam antiquo juri absque alia probatione adstipulentur.
[15] Fuerit hoc monachorum inventum, post Suevorum Ducum ac Patronorum suorum extinctam posteritatem (nam ad hos totum jus Patronatus pertinuit, [de Bavara confictum videtur circa an. 1482] saltem ab anno DCCCCLXIII) ambientium tutelam Ducum Bavarorum. Quod autem suggesserunt hi, id quoniam gloriosum sibi videbatur, citra ulteriorem probationem facile fuit persuadere Bavaro ejusque ministris, ut tam antiquos & speciosos novæ tutelæ titulos in diploma desuper conficiendum referrent. Inventum fuisse tunc recens conceptum, non tantum probat auctor Actorum anno MCCCCLXXII, id est ante decennium descriptorum, fundationis Campedonensis historiam, [quod anno 1472 adhuc ignorabatur:] qualis tunc narrabatur, prolixe referens, absque ulla Bojorum Principum mentione; sed multo clarius idem evincit diploma istud, quod apud Munsterum pag. 561 & ex hoc apud Raderum parte 2 pag. III totum legere est: confictum illud quidem, sed tamen confictum seculo IX aut X, ad stabiliendum titulum monasterii Imperialis, sub nomine ipsius Caroli Imperatoris, ipsum in suo suorumque successorum mundiburdio sive defensione fore constituentis, & præcipientis, ne quis publicus Judex, neque Dux, neque Comes &c. Plura noluit Munsterus describere, [& multo magis circa an. 900.] ad finalem diplomatis clausulam properans: satis tamen dedit ut intelligeremus, primo ab omni alterius cujuscumque subjectione exemptos se credi voluisse monachos Campidonenses, ab ipso suæ institutionis exordio; deinde eosdem Hildegardis matrem non aliam tunc quam Suevam agnovisse, cum dicitur cœnobio ipsi tradidisse, quidquid in pago Ilergowe & Augusgowe & Albogowe materna hereditate legitime obtinuit. Hæc enim omnia erant in Suevia.
§ III Fundatio & restauratio Campedonensis Cœnobii.
[16] In Bavariæ, versus Rhetiam procurrentis, Sueviæque confinio, ad Iberum amnem Campidona conspicitur, Imperiale oppidum & monasterium, Kampten vulgo dictum; cujus Abbates Principum postea titulum assecuti, numerantur inter quatuor Abbates Imperii. [Carolinum diploma supposititium esse,] De hujus monasterii crebra per Hunnos expilatione eversioneque jam quædam superius attigimus, neque dubitamus quin istis aliisve casibus perierint antiqua omnia documenta. Horum defectum suppleturi posteri, pro more noni decimique seculi, descripserunt diploma, cujus jam facta est mentio, hoc exordio In nomine sanctæ & individuæ Trinitatis. Carolus divina favente Clementia Imperator Augustus, quo diplomate inducitur declarare, qualiter ob interventum sanctissimi Patris Adriani Papæ, ac supplicem rogatum dilectæ conjugis Hiltegardæ, nec non propter nobilem & fidelem famulatum Joannis, Augiensis & S. Galli reverendi Abbatis, ejusdemque Episcopi Constantiensis precem, ob meritum Rudangi Metensis Episcopi, & Sturmii Vuldensis Abbatis, seu ceterorum Principum innumerabilium, Andegarium quemdam nobilem, magnæ religionis virum, in primum Campedonensis cœnobii ad regularem disciplinam instructorem assumpsit; & in eodem loco Campedonensi (qui ab eodem in honorem sanctæ Dei genitricis Mariæ constitutus est, situs in pago Ilergow) Abbatem eum confirmavit, & a Papa Adriano in sancto die Pascha consecratum, pretiosissimis sanctorum Martyrum Gordiani & Epimachi corporibus donatum, in suam Abbatiam honeste transmisit. &c. In fine additur consuetum nominis Carolini monogramma, & signum Domini Caroli serenissimi Imperatoris Augusti, quod Amelbertus Cancellarius ad vicem Luperti Archicancellarii recognovit, Data ab Incarnatione Domini DCCLXXIII, Indictione XI, anno vero Regnipiissimi Caroli VI, Imperii I. Actum Romæ in sancto die Paschæ, in ecclesia S. Petri, coram Adriano Papa & multis aliis Principibus, in Dei nomine. Amen.
[17] In hoc instrumento (cujus originales litteras, nec vetustiores alias in vita sua visas lectasque sibi gratulatur Munsterus) nolo notare vitia, [communia, probat ætas S. Chrodegangi Ep. Metensis] aliis similiter suppositis communia, quæ ex Tractatu præliminari ad Tomum secundum cognitu obvia unicuique jam sunt: solum indicare lubet propria, eaque non omnia, sed præcipua. S. Chrodegandi Metensis Episcopi (qui hic inepte Rudangus scribitur) historiam omnem explicuimus VI Martii quo colitur, & anno DCCLXVI obiisse ex Paulo Warnefridi probavimus, utique annis quinque priusquam Hildegardim Carolus duceret. Quem vero non offendat annus Imperii primus & Imperatoris Augusti titulus, quasi hæc locum habuerint ante coronationem, anno dumtaxat DCCC factam a Leone Papa. Denique Pascha anni DCCLXXIII fingitur Carolus celebrasse Romæ, qui solum excunte autumno in Italiam transiit; continuataque per hiemem totam obsidione, dum expugnatio munitißimæ ac Regiæ urbis procederet lentius, uxorem secum duxit Romam anno DCCLXXIV, actisque Paschalibus ad Papiam rediit, ubi puerperio levata Regina est, Rex vero capta demum urbe cum ipso Rege Regina ac liberis, & reliqua Lombardia in potestatem redacta, primum sui in Italia regni annum numerare potuit non tamen numeravit, exorsus id primum facere post adeptum nomen Imperatoris.
[18] [& titulus Imperatoris ipseque annus 773.] Hæc eo explicanda fuerunt, quo intelligeretur, unde Actorum auctor hauserit errores, quos in principio diximus venia dignos; quia infelici seculo XV non erat qui posset talia dijudicare aut fictionis habere suspecta. Corrigendus autem nobis fuit, ne in ipso limine lector offenderet, & Regis Reginæque tituli ponendi, ubi Imperatorem ille atque Imperatricem nominabat; atque expungenda mentio coronationis a Leone factæ, tamquam illa conjugium Hildegardis præceßisset, quæ totis septemdecim annis ante obierat. Cetera minus enormia dißimulamus; mallemus tamen solius antiqui libelli ecgraphum, quo inventio & miracula notabantur habuisse transcriptum, quam dignißimam fide historiam talibus ad initium finemque assumentis, qualia de Campidonensi fundatione adduntur, dehonestatam. Prudentis lectoris erit post hujusmodi monitionem secernere pretiosum a vili, quo etiam servient Annotata nostra.
[19] [Alius dictæ fundationis titulus,] Porro postannos ab Actorum conscriptione duodecim, id est anno MCCCCLXXXIV, teste Bruschio, incisa est columnæ cuidam inscriptio hujusmodi. Hildegardis 773 fundavit. Carolus 774 confirmavit, Adrianus 777 dedicavit. Andegarius 778 inchoavit. Hujus tituli tenor verosimilius sustineri potest: scribit enim Hermannus Contractus quod anno DCCLXXIV corpora Sanctorum Gordiani & Epimachi Roma in Allemanniam sunt allata: utique ad locupletandum Campidonense monasterium, cujus fundationem anno præcedenti potuit inchoasse Regina; Rex vero confirmasse sequenti anno coram Papa, & coram eo quem futurum in novo monasterio Abbatem, per Adrianum consecrari fecerat, Andegario: potuit intra quartum annum cœnobii ecclesiæque absolvi structura, & ad ejus dedicationem non quidem ipse venisse Pontifex, quod sine antiquiori testimonio audiri non meretur, sed suum a latere misisse Legatum qui locum consecrarit: potuit denique, paratis tam ad monastici ordinis observantiam officinis omnibus necessariis, [qualem fidem mercatur. ] altero a dedicatione anno monachos illuc induxisse Andegarius: sed non potuit de rebus sic gestis anno DCCLXXIII instrumentum Carolus condidisse, quod supra prætenditur. Nos istiusmodi suppositionibus iam assueti, quia intelligimus mente non mala factas, ad avertenda iniustißima damna, imminentia posseßionibus, rescripti regii munimine destitutis; non tantum auctoribus ignoscimus facile; sed etiam gratiam debemus aliquam, quatenus nobis sunt testes receptarum & eatenus continuatarum traditionum, quibus licet multum scoriæ permixtum sit, subest tamen plerumque aliquid purioris metalli, quod non totum abjici mereatur. Et tale est quod Hildegardis Regina, Carolo Rege probante, ex hereditariis maternæ succeßionis bonis, fundaverit aut saltem dotaverit Campidonense monasterium, primo istic Abbate constituto, quem diximus, Andegario.
[20] [Novissima de eadem fabula.] Quæ deinde circa annum MD & postea excogitatæ sunt fabulæ, & Campidonensi insertæ chronico, ac veluti Campidonensis & Aquisgranensis Basilicarum initia certissima laudantur a Bruschio, in Chronologia monasteriorum Germaniæ; nullam aliam possunt obtinere veniam, quam communem toti illi infelicißimo seculo, quo, per generalem morum etiam apud monachos corruptelam, via sternebatur ad omnia subversuram, parique ruina noxios cum innoxiis involuturam, hæresim Lutheranam. Quis enim alias bilem contineat? cum legit Talandum, vere spurium, imo fictitium Caroli fratrem, eoque in Saxonicis bellis occupato custodem Reginæ, dum illicitos Dominæ suæ ambit amplexus, astu conclusum habitumque in carcere: a quo sub reditum Caroli solutus, occupaverit accusationem, effeceritque ut inaudita damnaretur ad aquas, a quibus mirabiliter servata elapsaque & denuo agnita a Talando, indicata sit Carolo, rursumque addicta morti, post erutos oculos sustinendæ: quod & factum fuisset, nisi ad eam visitandam ab Adelinde Reginæ sorore missus eques quidam auratus, nobilis vir de Freyenbergh, supervenisset in silva, suasissetque effossos catulo oculos exhibere Carolo, Reginam autem dimittere: quæ Romam abiens, cum Rosina de Bodmen fideli socia ærumnarum, ibi tamdiu egerit pharmaceutriam, curationibus clara, donec illuc in Caroli comitatu adveniens Talandus, oculorum pene privatus usu, occasionem eidem obtulit post redditam cæcutienti facultatem videndi, coram Rege atque Pontificæ manifestandi sui; quam Rex expulsis concubinis susceperit, [exploduntur.] & cum illa Campidonensem ecclesiam se condituram vovisset, ipse de Aquisgranensi Beatæ Virginis æde condenda simile votum conceperit. In his aliisque similibus explodendis prudentius sese exercuisset Crucius, quam in sugillando orthodoxo Sanctorum cultu: sed in utroque cæcior Tiresia, tenebras imaginatur, ubi nullæ sunt; nullas agnoscit, ubi merum est chaos, ἄδηλα καὶ ἄλογα τὰ πάντα. Raderum miror, quod cum ista omnia pro fabulis habeat, tam cupide amplectatur Bavaricam Hildegardis matrem, & genealogiam Hildebrandinam, veteribus ignotam, nec nisi ab iisdem somniorum expositoribus sumptam.
[21] [Restauratio resertur ad an. 946.] Majorem veri speciem habent, quæ de restauratione sæpe dicti monasterii narrat Bruschius, postquam exposuisset, quomodo illud anno DCCCCXLI miserabiliter spoliatum, incensum, eversum ab Hunnis fuerit, ipsaque Hiller montana arx, quo se Abbas a monachis destitutus receperat, cum multis diplomatibus ac privilegiis arserit. Quinto, inquit, post hanc vastationem anno, accidit ut Sueviæ Dux Ernestus, in Bavariam iter facturus, veniret ad Stetwangum, quod etiam erat cœnobii Campidonensis allodium. Ibi ingressus sacram ædem, duos adhuc reperit cœnobitas Campidonenses, Amandum Breytklee & Felicem Briemium, sibi dudum bene notos; Amandum vero forte fortuna tum concionantem. Is Ducem Ernestum auditorem nactus, in concione strenue pergit, & tandem ad suum institutum deflexa oratione, quasi digressione facta, collapsum ac deletum tantum cœnobium querula ac lacrymabili voce deplorat, quod fuisset olim a Suevorum pia ac laudabili Ducissa tam splendide, tam liberaliter, tanta pietate ac dignitate erectum; in quo hactenus tot pii, tot virtute ac doctrina præstantes, consilio & ope toti provinciæ utilissimi viri vixissent; ex quo pasta esset totius viciniæ, pauperie & egestate oppressa, multitudo; ex quo tot Episcopi & Imperatorum prodiissent Consiliarii. Ad talis domus restaurationem merito debere conferre iterum aliquid pios omnes, præsertim vero principes viros, [& Ernesto Duci Suevia ad scribitur.] qui S. Hildegardi primæ fundatrici sanguinis propinquitate essent conjuncti. Hac oratione ita motus est Dux Ernestus, ut illico ad sese Amandum istum accerseret, & ab eo quæreret num aliquid adhuc privilegiorum esset ex tanta vastatione reliquum. Cum vero Amandus ei librum privilegiorum & diplomatum salvum exhiberet, Ernestus mox monasterium quasi de novo instaurare, cœnobitas recolligere, & S. Udalrici ope atque consilio Abbatem certum illis præficere, novamque omnium privilegiorum confirmationem ab Imperatore Ottone I petere & obtinere cœpit. Hunc itaque Ernestum, secundum fundatorem atque erectorem suum, Campidonensis ecclesia & civitas merito agnoscit, merito laudare & perpetua gratitudine celebrare debet.
ACTA
A Monacho Campidonensi seculo XV collecta
Ex MS. cœnobii Blaburensis.
Hildegardis, uxor Caroli Magni Imperatoris (B.)
BHL Number: 3934, 3935
EX MS.
PROLOGUS.
Notum sit omnibus, tam præsentibus quam futuris, quod ab Incarnationis Domini anno millesimo quandringentesimo septuagesimo secundo, [Vita B. Hildegardis ex antiquo Ms. describenda datur anno 1472.] venerabilis in Christo Pater & dominus, dominus Joannes dictus de Werdenau, Dei gratia Abbas monasterii Sanctissimæ semper Virginis Mariæ & SS. Martyrum Gordiani & Epimachi & Castoli in Campidona, futurum sui monasterii defectum in hoc diligenter considerans, vitam scilicet B. Hildegardis, præfati monasterii fundatricis, sicut a suis antecessoribus invenit in quodam valde antiquo opusculo, ad rescribendum atque renovandum tradidit; quia non tantum uno in loco, sed in omnibus locis a Christi Fidelibus inveniri debet; & cum miracula, quæ cooperante Domino in multis ostendit hominibus, leguntur, dein magis ac magis Dei amore & gratiarum actione excitantur. Caveat igitur prudens lector, ne amare in Dei ancillam & ejus opera venenum misceat, & dicatur ei id Prophetæ: Os tuum plenum est amaritudine & dolo. [Ps. 10, 7] Tales enim decet esse sacræ Scripturæ lectores, qui in Dei amore continuo sunt ferventes, quorum doctrina & conversationis forma eadem gratia in aliis transfundatur, ne cælestes margaritas spiritalium verborum sordidæ vitæ pedibus conculcent.
CAPUT I.
Matrimonium B. Hildegardis, fundatio monasterii Campidonensis, mors pia: Ludovicus Carolo Patri succedit.
[1] Sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ Sedi a Adriano summo Pontifice præsidente, Carolus [Pippini Regis Francorum filius, Deo propitio, suscepit regni gubernacula] Vir quidem fide Catholicus, scientia præclarus, religione devotus, qui b postmodum nobilissimam de genere Suevorum virginem matrimonio sibi copulavit, Reginam Hiltigardam, [Carolo Regi nupta] genuitque ex ea tres filios, Carolum, Pippinum, Ludovicum Pium c. Cumque bonitas divina præfatum Regem multiplici foveret gratia, ex eo tamen felicissimus videri poterat, quod ei cum optima conjuge individuam consuetudinem vitæ ducere a Deo concessum fuerat. Hujus enim sanctitatem eximiam historiæ veteres non falso prædicantes, quoties nomen ejus memorant, Beatissimam appellant. Nimirum cum omnibus hujus mundi opibus, auro, argento, gemmis & vestibus, tamquam Domina Regni, plurimum abundaret, multaque regna ac prædia hereditario jure possideret; conversationem tamen habens in cælis, quæ sursum sunt, quærens, [variis virtutibus excellit,] non quæ super terram; & anhelans ad divitias, quas nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, caritate Dei amorem mundi extinxit; sancta liberalitate avaritiam, humilitate calcavit superbiam, orans cum Propheta & dicens. Non veniat mihi pes superbiæ & manus peccatoris non moveat me. [Ps. 35, 12.] Sciens ergo scriptum esse, Redemptio animæ viri propriæ divitiæ, [Prov. 13, 18] viriliter disposuit omnium suarum possessionum Christum heredem constituere; ut particeps fieri hereditatis mereretur æternæ, heres quidem Dei, coheres autem Christi. Sapiens revera & imitatione digna dispositio, æterna pro temporalibus, cælestia pro terrenis, pro caducis semper mansura mercari. Ascendit itaque de virtute ad virtutem, cupiens videre Deum deorum in Sion, quaternario virtutis; ut per prudentiam, eligeret quid agendum; per justitiam, exequeretur electum; in adversis vinceret, per fortitudinem; illecebrosis non cederet, per temperantiam. Saniori autem consilio visum est ei, ut non prædia venderet, & eorum pretium sub momento pauperibus erogaret; sed in ipsis prædiis fundare monasteria elegit, ut de fructibus eorum & redditibus usque in finem seculi pauperes sufficienter possint sustentare.
[2] [fundandis cœnobiis intendit,] Sancti igitur propositi sanctior executrix, pluribus in locis, dives & præpotens Regina, nova cœpit construere monasteria, nova servorum Dei adornare collegia; multa etiam jam constructa collatis possessionibus ampliavit. Aliis aurum, argentum, ornamenta, ad decorem domus Dei convenientia, large distribuit. [præcipuæ Campidonensi,] Inter ea vero monasteria, quorum illa beatissima fundatrix fuit, Campidonensem domum specialius dilexit, quam & divitiis cumulavit & sublimavit honoribus, ut exhibitio operis, probatio esset dilectionis. [cui Andegariumpri mum Abbatem] Unde & Andegarium, primum ejusdem cœnobii Electum, magnæ religionis virum, Romam secum perduxit, & eumdem in Sancto die Paschæ, in ecclesia B. Petri, anno ab incarnatione d septingentesimo octogesimo tertio, Carolo multisque Principibus præsentibus & Papa Adriano, in Abbatem consecrari petiit & impetravit. Dein pretiosis corporibus Sanctorum Martyrum Gordiani & e Epimachi dotata Regina, cum jucunditate rediit & gloria; [& corpora SS. Gordiani & Epimachi impetrat.] eo nimirum gloriosior & jucunda devotius, quod tam gloriosum revexit onus, quod que precibus ejus Papa Adrianus dignatus venire f Campidonam, noviter ab ea constructum dedicavit monasterium, in honore utique Sanctæ Dei Genitricis Mariæ & Sanctorum Martyrum Gordiani & Epimachi, quorum corpora ibidem usque in hodiernum diem requiescunt, & divinis excoluntur officiis. Ordinavit autem Beatissima Hiltigardis se habituram in eodem cœnobio sepulturæ locum: unde muneribus diversis id ditando, quidquid in pago Hyllergouwe, g Albegouwe, Desegouwe materna hereditate legitime obtinuit, cum potestativa manu Caroli Imperatoris & Imperiali largitione illuc tradidit, [ibiq; sepulturā eligit.] & in proprium jus monasterii transfudit, & perpetualiter possidendum donavit. Perseveravit autem in Deo placita conversatione usque in finem, orationibus & eleemosynis insistens. hAnno ab incarnatione Domini septingentesimo octogesimo tertio, II Kalendas Maji, obiit Domini devota Hyltegardis, meritis plena felicibus, & in loco, quem sibi elegerat, quievit, sepulta in pace. i
[3] Carolus autem Imperator, defuncta conjuge sua, [Ludovicus Pius a Carolo Rex creatus,] cum filiis suis quos de ea genuerat vivens feliciter, liberalibus disciplinis, mundanis quoque ac divinis eos legibus instruxit. Iunior vero natu Pius Ludovicus, ab infantia sua timens Deum & amans, quidquid habere poterat, pro nomine Domini pauperibus erogabat. Erat enim optimus fratrum suorum, sicut ab exordio mundi frequenter junior frater meritis præcessit seniorem. Hinc est, quod Dominus ad Abel & munera ejus respexit, Cain cum manipulis suis despexit: sic Isaac eligitur, Ismaël reprobatur; Iacob diligitur, Esau odio habetur; David fratrum novissimus, pastor ovium, ad regni gubernacula a Deo destinatur. Præfatus vero Ludovicus postquam ad ætatem adultam pervenit, nobilissimi Ducis k Ingerammi filiam desponsavit, ex qua tres filios Ludivicarium, Pippinum, Ludovicum generavit. Carolus autem diem obitus sui appropinquare intelligens (jam enim valde senuerat) defunctis filiis suis Carolo l & Pippino, solo Pio Ludovico superstite, cum Principibus regni, Episcopis, Abbatibus, Ducibus, Comitibus generale colloquium in palatio m Aquisgrani habuit, universos interrogans, si eis placitum esset, ut filio suo nomen Regis imponeret. Quod cum omnes unanimiter approbarent, una die Dominica cultu ornatus regio, coronam auream gerens in capite glorioso, ecclesiam ingressus est, quam ipse a fundamento construxerat; accedensque ad majus altare, coronam, quam in capite gessit, aræ superposuit. Facta igitur oratione, monuit pater filium, imprimis Deum diligere & timere, præceptis ejus obedire, ecclesias defendere, consanguineis & propinquis indeficientem misericordiam ostendere, Sacerdotes honorare ut patres, populum diligere ut filios, [salutaribus acceptis monitis,] cœnobiorum consolatorem esse & pauperum patrem; ministros fideles & Deum timentes constituere, qui munera injusta contemnerent; nullum ab honore suo vel possessione absque rationabili causa dejiceret, & ut semetipsum Deo & hominibus irreprehensibilem demonstraret. Post has & ejusmodi admonitiones patris, quas per omnia filius servaturum se promisit, coronam de altari auream, jussu Caroli sublatam, Pius capiti suo Ludovicus imposuit.
[4] Post paucos dies, multis & magnis a patre honoratus muneribus, rediit in Aquitaniam, ubi & prius Regni tenuit gubernationem. Dominus autem Imperator Carolus Aquisgrani mansit. Imperiali nomine nihilominus gaudens & dignitate, orationibus tantum vacans & eleemosynarum largitioni, plurimumque intendens librorum correctioni. Sequenti anno mense Januario n post balneum febre corripitur, & languore gravescente tantum modico aquæ recreatur: septimo ægritudinis suæ die, accersito Hiltibaldo o Pontifice, sacramentis Dominici corporis & sanguinis exitum suum præmunivit. In crastino, sciens adesse obitus sui diem & horam, dextera extensa, virtute qua poterat, signum Crucis fronti imprimens, totum corpus consignabat: postremo pedes suos colligens, & rursum tunc psallens, In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum, [parenti mortuo] in senectute bona plenus dierum decessit in pace, anno ætatis suæ septuagesimo secundo. Humatum est autem corpus ejus Aquisgrani in ecclesia, quam ipse ad honorem Dei contruxerat.
[5] Post obitum gloriosissimi Imperatoris Caroli, filius ejus Ludwicus, a partibus Aquitaniæ, [succedit in imperium:] ad palatium Aquisgrani venit, & regna omnia, quæ Deus dederat patri suo, sine omni contradictione regenda suscepit. Sedens igitur in palatio, thesauros patris in auro & argento, gemmisq; pretiosis, in omni supellectile sibi præsentari jussit, & omnia secundum patris sui ordinationem & carthæ p continentiam fideliter & devote distribuit; nil sibi reservans præter mensam argenteam, quam ob amorem patris sui retinuit, cujus tamen pretium pro redemptione animæ patris pauperibus erogavit. Interea legati ex omnibus regnis, quæ patri suo subjecta erant, venerunt pacem nuntiantes, & spontaneum obsequium cum omni fidelitate offerentes. Circa idem tempus Princeps Pius, piis semper operibus intendens, per omnia regna sua fideles legatos misit, omnesque in diebus patris sui per iniquorum ministrorum sævitiam injuste oppressos, vel ablatione patrimonii vel coactione indebiti servitii, restitui præcepit, & ipsam restitutionem manu propria subscribendo confirmavit.
[6] In diebus illis Leo Papa Romanus obiit, q & Stephanus ei successit, qui suscepto Pontificatu jussit omnem populum Romanum promittere Regi Ludovico fidelitatē juramento, [a Stephano Papa consecratur] & dirigens legatos suos ei nuntiavit, ut in loco, quem eligeret, libenter eum alloqueretur & videret. Quod Princeps audiens, & de audito nuntio plurimum gaudens, nuntios suos sancto Pontifici cum salutatione jussit occurrere, & cum debita reverentia affluenter servitia præparare. Secutus autem missos Rex, supradicto Pontifici cum magna comitatu gloriosus occurrit, consecrationis gratiam ab eo suscipere desiderans. Convenerunt autem in magno campo Remensium; & utroque ab equo descendente, Pius in terram Ludovicus toto corpore tribus vicibus ante pedes Apostolici se prostravit, tertia vice erectus Dominum & Patrem suum his verbis salutavit: Benedictus, qui venit in nomine Domini, Deus Dominus & illuxit nobis; & respondit Pontifex: benedictus Dominus Deus noster, qui tribuit nobis videre secundum David Regem. Deinde post amplexus & oscula ingressi ecclesiam oraverunt. Postea Pontifex Regem & Reginam Irmingardam & omnes optimates suos multis & magnis honoravit muneribus. In prima Dominica r ante Missarum solennia in ecclesia, coram Clero & populo Pontifex Regem unxit & Imperatorem consecravit, coronamque auream miræ pulchritudinis, gemmis ornatam pretiosis, quam secum portaverat, capiti ejus glorioso imponebat; Reginam quoque Irmingardam consecrans & Augustam appellans, aureo diademate nihilominus coronavit. Commanentes autem aliquot diebus, colloquium quotidie de utilitate habebant Ecclesiæ. Honoravit autem Domnum Papam Imperator largissimus donis innumeris, tripliciter quam ab eo accepisset majoribus; plenus siquidem pietate, semper majora solebat dare quam accipere. His ita gestis, Apostolicus Romam, Imperator Aquisgranum rediit ad Sedem suam: proficiebat autem quotidie de virtute in virtutem, [virtutibus claret.] profundam habens sacræ Scripturæ intelligentiam; poëtica vero carmina, quæ in juventute didicerat, nec legere voluit nec audire. Erat etiam in cibo potuque sobrius, in indumentis moderabilis, exceptis summis festivitatibus numquam aureis resplendens; numquam in visu vocem exaltavit, imo & populus coram eo disciplinam servavit: quotidie ante cibum pauperibus largas exhibuit eleemosynas; optimis ornatus moribus, omnia prudenter disposuit, excepto quod consiliariis suis, magis quam oportuit, acquievit: fuit autem hujus surreptionis occasio legendi assiduitas & psalmodiæ frequentatio.
ANNOTATA.
a Ne in principio lector offenderet, ipsum Ms. ex eo quod certum est corrigentes, Hadrianum, cujus anno 5 mortuus est Pipinus, substituimus pro eo qui hic nominabatur B. Leone 3, a quo Carolus Magnus, anno 800, die Natalis Domini, in Imperatorem Deo propitio inunctus est & consecratus: his autem verbis omißis. quia annis totis 7 prius mortua erat uxor, de qua hic est sermo,substituimus nostra [ ] inclusa, & magis ad rem factura, atque Imperatoris titulum vertimus in titulum Regis.
b Anno 771, quando 16 vel 18 annorum puellam fuisse opinamur.
c De his narrat Crusius, singulos a matre petiisse ut sibi paterni regni succeßio promitteretur: quæ gallum gallinaceum singulis dari jusserit, addens Regem fore cujus gallus alios superasset, & victoriam Ludovico obtigisse, atque hinc natam scholasticorum consuetudinem tali ludo quotannis Regem legendi. Hæc ille tamquam certißima memorat, qui criticam severitatem melius exercuisset in castigandis ejusmodi sabellis anilibus, quam sugillando orthodoxo Sanctorum cultu.
d Nihil hic corrigo, quamvis more nostro numerantibus annos, non hujus, sed anni sequentis Pascha Carolus Romæ egisse dicatur: quia ipse dies Paschæ ab aliquibus more Gallico sic numerabatur ut annum finiret priorem, & sic dicebatur Pascha anni 673.
e Coluntur sancti Martyres Gordianus & Epimachus 10 Maji, ubi agemus de eorumdem Sanctorum corporibus vel notabili corporum parte translata ad Prumiense monasterium circa annum 1190: Bruschius his omißis lib. 12 cap. 2 ad sabellas dilabitur, nescio quæ garriēs de particula ex virga Aaronis, cælesti manna, aliisque non-sine miraculo insulsißimo impetratis.
f Vt credamus nos, Campidonam unquam venisse Vrbanum, aut omnino pedem de Italia extulisse, certioribus opus est monumentis: videntur hæc hausta ex fabuloso quodam Godifredo quem citat Crusius, Ludovici Archicancellarium se fingente, & inter alia absurda comminiscente in comitatu Papæ fuisse 350 Cardinales, Episcopos, Abbates, equorum vero quatuor millia.
g Ita quidem legitur in supposititio diplomate: verene dictum, merito dubites. Certe neque Campidonæ mortua neque primum ibi sepulta est, & quia utrumque hic dicitur, utrumque apud nos æqualem fidem habet.
h Duodecimo a Campidona milliario ad meridiem abest lacus parvus, Alb-zee dictus, a quo agris circumjectis nomen fortassis adhuc manet: similiter & alii nominati hic agri in vicinia fuerint, atque etiam nunc sint, nominibus fortasse mutatis. Crusius Algojam describit ita amplam ut etiam Memmingam & Campodurum aliaque 12 oppida complectatur. Diploma Carolinum Augusgoue secundo loco nominat & Desegoue omittit.
i Sequentia omnia usque ad finem capitis fere verbotenus ex Thegano decerpta sunt, omißis multis quæ ille interserit.
k Apud du Chesne in Thegano scribitur, Ingortamnus, & filiæ nomen Irmingarta: auctor Vitæ Ludovici Ingramnum Comitem, & Hermengardam appellat.
l Theganus Anno regni ejus (scilicet Caroli) XLII, id est Christi 810, quem alii numerant XLIII, obiit Pippinus filius ejus Rex Italiæ, anno ætatis suæ 33; ergo natus anno 778, sequenti vero anno Karolus primogenitus ejus & Regina supradicta Hiltegarda obiit (hoc ultimum Thegani non est, qui ignorare non potuit eam ante annos plurimos obiisse) & solos Ludowicus ad regni gubernacula remansit.
m Mense Septembri anno 813.
n Die 20 Ianuarii Carolus ægrotare cœpit, obiit enim die 28, anno 814.
o Hiltebaldus, aliis Hildeboldus, Archiepiscopus Coloniensis.
p Testamentum intelligit, quod apud nos claudit Vitam ab Eginhardo conscriptam, cui tamen veremur ne annus 811 adjectus postea sit, non quidem imperite, sed tamen præter autographi tenorem.
q Obiit Leo 3 anno 816, 12 Iunii, eique succeßit Stephanus 4 vulgo dictus ejusdem mensis die 22; & post septimum mensem Pontificatus sui mortuus est 25 Ianuarii.
r Fuerit hæc una primarum Dominicarum Augusti, Septembris vel Octobris, quæ anno 816, cum esset littera Dominicalis E cadebant in diem 3 Augusti, 7 Septembris & 5 Octobris: nisi malis primam numerare a die mutui congressus.
CAPUT II.
Inventio Sanctorum corporum, post varia ad eorum invocationem miracula.
[7] Cum igitur Monasterii Campidonensis certis de causis a reconsecrandi dies desideranter expectaretur, & ea quæ ad officii executionem necessaria prævidebant, diligenti cura & apparatu decenti præpararentur; visum est Abbati b Fratrumque Conventui, ut monumenta, quæ in monasterio altius elevata planitiem & æquitatem pavimenti impediebant, consulto & consulente Episcopo, [Monachi Campidonenses templum suum restaurant] destruerentur; & corpora fidelium ibidem sepulta, convenientiori loco, cum Missarum celebratione & obsequio debito, tumularentur; ut Pontifex consecraturus, in scribendo Alphabeto ab angulo ad angulum, haberet transitum expeditum: & factum est ita. Fuit autem antiquum in eodem monasterio sepulchrum, non eminens quidem, sed lignis in quadrum positis, in pavimento & a pavimento distinctum: in hoc Reginam Hyltegardam loci fundatricem quiescere, plurium fuit constans assertio; verumtamen congregatio servorum Dei, de veritate minime certa, pro communi quidem opinione eidem sepulchro aliquam, pro incertitudine vero debitam nullatenus exhibuit reverentiam; multumque & sæpe agebat anxie, optando, [ac de loco sepulcri Hildegardis dubitant,] orando, ut Deus quacumque occasione veritatem rei dubiæ dignaretur ostendere. Expressum certe in scriptura veritatis in privilegio Magni Caroli Imperatoris habebatur, Hyltigardam Reginam, conjugem suam, locum sepulturæ in monasterio Campidonensi sibi elegisse; quod autem ex electionis proposito illa ibi beatæ memoriæ requiesceret, nec in scriptis reperiebatur, nec rationibus, rei dubiæ facientibus fidem, efficaciter astruebatur.
[8] Hujus autem noxiæ dubitationis, quam modo Deus abstersit, causa videtur fuisse, imo indudubitanter fuit, librorum & privilegiorum monasterii distractio, generalis monachorum facta dispersio, enormis loci & flenda mutatio, [scripturis antiquis per loci minas deperditu.] quæ adeo statum & ordinem domus Dei deformasse refertur, ut vix unius Clerici ministerio divinorum celebratio ibi ageretur. Alienatis enim possessionibus & violenter direptis, sedit sola civitas, plena prius populo Dei; facta est quasi vidua Domina gentium, princeps provinciarum facta est sub tributo; absque Abbate, absque monachis, sine capite, sine membris. Facta autem post annos multos & labores plurimos per ducem Hernestum, Reginæ Hyltegardis consanguineum, possessionum recuperatione; collectaque in domo renovata nova monachorum congregatione, non mirum nec inconveniens, si homines nuper mundum ingressi, noviter domum alienam intrantes, thesauri ex antiquis in ea absconditi altam habebant ignorantiam, quos de pretiosæ margaritæ repositione nec scriptura docuit, nec relatio Patrum fidelis instruxit. Sub hujus ignorantiæ gravi sarcina filii ecclesiæ mœsti premebantur, repleti amaritudine; nec erat, qui eos in sua mœstitia consolaretur: propter vulgarem tamen opinionem, ut dictum est, ignorantia versa est in dubitationem. Hæc autem vulgi non improbanda opinio undecumque sumpserit initium, ex dicendis magnum habet incrementum.
[9] [interim liberantur energumenus] Obsessus a maligno spiritu Diaconus Wernerus, furiis miserabiliter exagitatus, ut sibi vitam extorqueret, ad præcipitium properat; sed miserante Deo ab amicis & notis capitur, tenetur, ligatur: deinde post multorum Sanctorum implorata suffragia, nec tamen optata liberationis impetrata gratia, ad memoratum & sæpius memorandum Campidonense cœnobium perductus est. Ubi assistens, cunctis qui aderant pro eo supplicantibus, in voce indignationis, in persona dæmonis, in spiritu furoris exclamavit & dixit: Quid mihi & tibi, Hyltigardis? quid me persequeris? cur me expellis? O mira Dei gratia! Quod timuit impius, irruit super eum: dictum secutum & factum: dæmon ejicitur, homo liberatur, & omnis plebs ut vidit, dedit laudem Deo. Hoc initium signorum fecit Jesus, cum manifestare cœpit gloriam ancillæ suæ.
[10] [& energumena] Circa idem tempus Adelaidis, famula Ulrici de Chnibor, Dei permissu (cujus judicia aliquando occulta, aliquando manifesta, semper autem sunt justa) dæmone corripitur; ex cujus ore furioso horrenda immunditiæ verba spiritus Domini malus debacchabatur, imitansque dæmoniacum illum Euangelicum, lapidibus se concidentem, spinas & tribulos cum urticis colligens & in sinum mittens, velut doloris insensibilis, carnem propriam urere & lacerare non horruit, oblita vel spernens id Apostoli, nemo unquam carnem suam odio habuit. Flent & ejulant parentes, divinum implorantes auxilium, quod est unicum in tribulatione remedium. [Ephes. 5, 29] Communione autem religiosi monachi Hartmanni mulier comprehenditur, & ad tumulum illum, adhuc Hyltigardis putativum, vincta manus adducitur: ubi mirabiles & miserabiles, varios & confusos edit clamores, nomenque Reginæ, illud Angelis celebre, non devota sed commota, frequentius iterat. Quo audito compuncti, qui adstabant, illius ter quaterque Sanctæ suffragia efflagitant, ut ejus meritis Deus solvat, quam sathanas alligaverat. Audivit Dominus & misertus est, & sanata est mulier ex illa hora, & glorificabant Deum dicentes: mirabilis Deus in Sanctis suis, Deus Jsrael ipse dabit virtutem & fortitudinem ancillæ suæ; benedictus Deus.
[11] cPrædictis adjiciendum est tertium miraculum, ut in ore duorum vel trium testium constet hoc verbum. Juvenis quidam Henricus, [quidam morti proximus,] Conradi minutoris filius, longa invaletudine afflictus, fervore ægritudinis exesis carnibus, exhausto sanguine, responsum mortis in se habens & signa mortem minantia, jacuit desperans & desperatus, pedum ceterorumque membrorum omni destitutus officio, absque gerentis ministerio impotens surgere de grabato. Is de familia B. Nicolai se esse recogitans, ipsumque pium ac celerem in necessitate subventorem attendens, cum fletu & gemitu preces, ut potuit, spe salutis ad Deum effudit, idque magis agebat affectu desiderii quam oratione vocali. O mira pietas! Prope est Confessor Christi omnibus invocantibus eum, sperantem in se non dereliquit, desiderium pauperis exaudivit. Dormienti in somno Sanctus Dei apparuit, ut Reginæ sepulchrum visitaret, de recuperanda sanitate certus, inspiravit. Expergefactus juvenis, & Lætatus sum, inquit, in his, quæ dicta sunt mihi: ad parendum se parat, [ex S. Nicolai monitu accedens ad sepulcrum putatitium, sanatur:] baculum arripit, ejus suffragio volens, sed non valens, se præsentare tumulo. Dorso igitur vicini sui moti pietate levatur, ad locum optatum omnibusque optandum deponitur. Certus ergo de promissionis veritate, promissam petiit a Domino meritis Reginæ sibi dari sanitatem. Quid plura? inter preces obdormivit, & evigilans sine baculo sospes resiliit. Benedictus igitur Dominus Jsrael, qui visitavit & fecit redemptionem plebis suæ. Ex tunc igitur locus ille Sanctuarii cœpit amplius frequentari, manna illud absconditum devotius venerari; plurimum enim probabilitatis ex his, quæ acciderant, populari accesserat assertioni, nec quisquam facile contrarium præsumpsit defendere. Verumtamen Fratribus monasterii nondum persuasum fuit constanter credere. Dominam suam, loci Fundatricem, ibi quiescere: non enim decet sapientes & religiosos in hujusmodi leviter aut temere cordis assensum præbere, propter multiformes fallacias dæmonum, & illusorias vanitates somniorum; licet non semper vana sint somnia, & dæmones interdum nuntient vera, vel coacti, vel intentione fallendi; & quidem extorta veritas meritum non habet, nec tamen veritas non est. Rem igitur Fratres tacite considerantes, & dictis facta conferentes, satagebant quotidie latentem veritatem invenire. Proponebant itaque, consilio & hortatu Pontificis, monumentum aperire; ut si corpus sanctum cum scripturæ testimonio reperirent, inventum thesaurum cum gaudio manifestarent; sin autem, ab inquirendi solicitudine animo repausarent.
[12] Non est autem prætereundum silentio, quod mulier quædam plena dierum, sub habitu peregrinæ & conversionis, futuræ dedicationis fama invitante, aliquot diebus ante sepulcri apertionem ad monasterium Campidonense orandi causa divertit. [verus sepulturæ locus indicatur a muliere peregrina,] Quæ comperto quod ossa reverendæ memoriæ Hyltigardis quæri proponerentur, publice coram multis etiam religiosis Fratribus veritate subnixum edidit oraculum: Non, inquit, in loco circumpositis lignis signato corpus sanctum invenietur: est autem in latere ejus, ab eodem quasi tribus pedibus distans, meridionali muro propinquum monumentum, nec habens formam monumenti, plana superficie pavimenti: ibi diu desiderata reperietur Fundatrix loci hujus & Domina, & ad pedes ipsius requiescit filius ejus; & ubi, vel quando, vel qualiter hoc secretum ei fuerit revelatum, ignoramus. Dicto autem ejus infuisse veritatem, rei exitu demonstrante, cognovimus. Opportunitate siquidem accepta, nocte ad hoc opus electa, clausis templi januis, cum incenso & cereo, reverenter Fratres ad locum sepulcri accedentes, & eo aperto nil invenientes, conturbati sunt, commoti sunt, terror apprehendit eos; ibi dolores ut parturientis. Sed tristitia eorum citius conversa est in gaudium; a latere enim illius reperientes monumentum, & ejecta humo inspicientes, gavisi sunt gaudio magno valde. [& in eo corpus ipsius cum epitaphio invenitur,] Contemplabantur enim cum grandi delectatione ossa illius ingenuæ & spectabilis genere & multum exoptatæ: levatoque capite, quod jacebat in exciso lapide, illoque inspecto in ea parte, quæ terram tetigit, hoc breve sed sufficiens epitaphium, Hyltegardis Regina d, legebatur: quo lecto & audito, clamor omnium attollitur, canentium, flentium, laudantium Deum, qui de timore in securitatem, de spe in rem servos suos adduxit. Quis id gaudium inæstimabile & inopinatum valeat concipere, nisi id expertus vel simile? imo nec expertus. Semper enim jocundius experta, quam mentis cogitatione concepta afficiunt, affectuosius blandiuntur, blandius demulcent. Spiritus omnium, qui aderant, pascebatur in jubilo, qui præ gaudii magnitudine nec poterat taceri nec plene explicari. Perfusus gaudiis totus ille Fratrum conventus exultavit uberius anima eorum liquefacta est de electa & dilecta. Quid inde? nox illa ut dies illuminata est in deliciis expetendis. O beata nox! quæ tenebras ignorantiæ columnæ manifestatione purgavit! hæc nox, quam fecit Dominus; exultandum & lætandum in ea.
[13] Collectis interim ossibus sacri corporis & in pallio honorifice locatis, inveniuntur & calcei, mirum dictu, corio soluto sed incorrupto, filo tantum putrefacto. Deinde Pii Ludovici e Imperatoris monumentum aperitur; [proxime autem corpus Ludovici Pii,] corpus ejus integrum reperitur, & corona in capite ejus glorioso de aurifrigio pretioso. Geminatur igitur lætitia, jocunditas duplicatur, exuberante causa exuberat effectus. Colliguntur Pii Regis beatæ reliquiæ, & maternis ossibus in uno sarcophago; separatim tamen, apponuntur, pari cum illis veneratione colendæ. His itaque gestis, thesauri desiderabilis inventio longe lateque per Dei voluntatem citius innotescit. Omne etenim bonum quanto magis in commune deducitur, tanto magis elucescit: quæ enim utilitas in thesauro abscondito? Fama itaque frequens, digna laude nuntians, gratia præeunte velocius solito circumvolat, & ad novas delicias boni odoris effusione pusillos & magnos invitat. Currunt ergo sanctæ opinionis fragrantia respersi catervatim, tamquam ad nundinas, innumeri populi, ad suffragia genitricis & geniti; munera devotionis spe veniæ secum deferentes; diversis quidem afflicti angustiis diversas veniendi causas sumentes, sed omnes communiter de impetratis gaudere cupientes, non sunt fraudati a desiderio suo, desiderium eorum attulit eis Dominus. Cæcis visus, surdis auditus, loquela mutis, gressus claudis restauratur; curvus erigitur, paralyticus reparatur; fugit blasphemans insania, cessat vexatio dæmoniaca, mortuo redit vita. Quid per singula? Omni fere miraculorum genere glorificavit Dominus ossa in terris, secum feliciter regnantium in cælis. Ut fiant vota, suggerit inspiratio divina; votorum solutionem prævenit liberalis misericordia; voluntas enim pro facto reputatur. Gloria in excelsis Deo & in terra pax hominibus bonæ voluntatis. De multis autem & magnis, quæ ad gloriam gloriosæ apud Deum Reginæ & filii ejus, ipse, qui facit mirabilia solus, sicut solus est bonus, mirabiliter est operatus, pauca notavimus: quia ne invidis & incredulis & divinæ bonitati in hujusmodi detrahentibus, deridendi, subsannandi, nauseandi occasionem præstemus; ea dumtaxat referre utile duximus, quæ & convenienti testimonio in nostram venere notitiam, & satis superque sufficere possunt ad electorum suorum sanctitatis declarationem.
ANNOTATA.
a Campidonense cœnobium sub Ludovico Abbate, qui ab anno 940 & ad usque Majum anni sequentis præfuit, tertio vastatum fuisse auctor est Bruschius.
b Idem scribit S. Vdalricum Augustanum Episcopum, cui fuerant reliquiæ monasterii combusti commendatæ, apud Ernestum Sueviæ Ducem, qui ipsum restaurare intendebat, obtinuisse, ut anno 962 Abbas ex recollectis monachis constitueretur Alexander: sub quo acta sint ea quæ sequuntur de invento corpore S. Hildegardis: vixit autem usque ad Augustum anni 992.
c Minutor videlicet sanguinis, Grecis Phlebotomus, a vena secanda dictus. Vulgus a frequentiori opere tonsorem appellat.
d Hinc intelligas, versus supra num. 5 relatos ex Bruschio, non fuisse tunc inventos, sed postea scriptos.
e Obierat hic Ingelhemii prope Moguntiam anno 840, 20 Iunii, quem Drogo frater suus Episcopus Metensis in basilica S. Arnulfi, quo & mater ejus condita est, nobiliter sepelivit. Ita coævus auctor vitæ: quando autem & quomodo translata videantur corpora, jam diximus.
CAPUT III.
Cæci, surdi, muti, paralytici meritis B. Hildegardis sanati.
[14] [Sanatur paralyticus,] Cum igitur turba plurima conveniret, & de vicis ac villis, castellis ac civitatibus inveniendæ salutis gratia Campidonam properarent, eadem spe & desiderio adducta venit de a Richoltzried mulier lacrymosa, collo gerens filium quasi septennem, usu & facultate gradiendi penitus destitutum; diuturnus siquidem languor & validus pueri teneram depastus est carnem, qui extrema confectus macie ad mortem properare moribundus videbatur: dextrum quoque brachium ejus paralysi arefactum assidue dependebat a latere, nec ad sumendum cibum ori manum aliquo modo poterat admovere. Hoc onere pressa mater misera & miseranda, fatigata corpore, sed plus afflicta mente, in amaritudine animæ suæ, contribulati spiritus secum ferens sacrificia, ingressa est templum, flebilemque sarcinam in medio templi, spe suscipiendi misericordiam tuam Deus, ubi corpora illa veneranda tunc posita custodiebantur, deposuit; patrem misericordiarum & Deum totius consolationis gemitibus inenarrabilibus postulans, ut Sanctorum suorum intercedentibus meritis, languentis pueri dignaretur misereri. Deinde humo levatum & utraque manu apprehensum parens anxia circumducebat, magis tamen ille trahebatur, quam sequebatur. Haud mora, dimissus a matre solius Dei adminiculo pedetentim gradi attentavit; confortatisque cruribus, digitorum grossitudinem vix superantibus, efficaces illos intercessores suos lætus circumivit. Manum quoque prius aridam, sentiens sibi restitutam, ori sine difficultate admovit; idque frequenter agens atque subridens, dono Dei quod experiebatur se adgratulari monstravit. Duo hic miracula patrata noscuntur, dum & facultas gradiendi restauratur, & manus arida vigore renovatur. Facta sunt hæc in conspectu multorum tunc præsentium & laudantium Deum, qui sanat contritos corde & alligat contritiones eorum.
[15] [Visum recipiunt puer,] Consolatus est & aliam matrem, in parvulo sugente ubera, consolator Deus: macula siquidem tumore eminens, vitri colorem exprimens, pupillam obvolvens, alterum oculorum pueri occupaverat; & eum facultate & actu videndi, caligine superducta, privaverat; quæ deformitatem vultus, detrimentum visus operabatur in puero, doloris amaritudinem in corde materno. Matre igitur ad illud magnæ efficaciæ propitiatorium adstante, & pro amovendo pano oculum obscurante obnixius supplicante; velamen illud visum impediens scissum, dissipatum disparuit; remotoque obstaculo, pupilla libera, visu recepto, delectatione videndi se recreavit.
[16] [anus,] Duplicato pietatis suæ dono Pater luminum visitavit aniculam, utriusque oculi lumine destitutam: quæ licet tam defectu senii, quam alia causa latenti cæcitatis caligine laboraret; credens tamen omnia possibilia esse credenti, sciensque non esse apud Deum necessarium ordine ingtessibili privationem inesse post habitum, cum fiducia, lucis auctorem, desiderio magis quam voce, deprecabatur, ut sanctæ Reginæ filiique sui meritis lumen recipere mereretur. Exaudita est oratio ejus, & eadem hora in medio ecclesiæ, senio non impediente nec alia causa resistente, visus recuperatione lætificata, turbam præsentem lætificavit; & ad laudem & gloriam Dei, mirabilis in Sanctis suis & sancti in operibus suis, excitavit.
[17] [& peulla:]Fuit nihilominus laude dignum miraculum subsequens, & ad virtutem perseverantiæ plurimum instruens. Puella quædam de Chemanshausen lippientibus oculis cæcitatis laborabat caligine, nec sine viæ duce in via se regere poterat absque errore. Hæc miraculorum coruscatione excitata, de invenienda misericordia nil hæsitans, ætate quidem juvencula, sed mente cana & fide devota, cum aliis adventantibus venit ad illa magnæ coram Deo suffragia potentiæ, caliginem oculorum cogitans amoveri, & lumine desiderato vultum suum vestiri. Volens autem Deus perseverantiam ejus probare, & probatam remunerare, desiderii sui effectum distulit, differendo accendit. Moram igitur faciens aliquot diebus in eodem loco, & limina templi assidue frequentans, suosque intercessores continue fletu & gemitu monens, & monendo ad pietatem movens, meliorationem quotidie experientia didicit; sicque paulatim proficiens, & ex profectus amore spe indeficiens, petendo, quærendo, pulsando indeficienter, sufficientem visus recuperationem obtinuit, fructumque piæ devotionis in seipsa nobis ostendens, ad similia incitavit.
[18] [item miles.] Non dissimili ordine, magis tamen accelerato, cuidam de Zaitenbuch Converso facta est visus retitutio. Is cum adhuc mundo impostori b perversus deserviret, in conflictu cum adversario, ex vulnere sibi inflicto, unius oculi jacturam passus est: brevi autem tempore post conversionem, dolore super dolore adjecto, alterius oculi lumine destitutus, tetra cæcitatis caligine jacuit involutus. Duplici igitur contritione contrito spiritu, Deo immittente, venit in mentem venerabilium reliquiarum humiliter experiri gratiam. Duce itaque præeunte faustum arripiens iter, felicis propositi fieri cœpit executor. O prædicanda gratia! Vix laborem viæ inceperat subire, cum medicinam gratiæ in luminis receptione, licet tenuiter, sentiebat. Primo siquidem montes, deinde arbores, postea & homines cœpit discernere. Ibat ergo gaudens & tripudians, gratiam jam expertam duci suo prædicans; reique experientia jam aliquatenus consolatus, spe ad majora erigebatur, nec frustratus. Vix enim inchoatæ viæ media pars exacta fuerat, tum is, qui prius mœstus sequebatur, lætus præibat, viam carpens & viæ ducem non requirens. Perveniens autem ad locum exoptatum & ingrediens templum, flexis genibus coram sarcophago, veneranda ossa adoravit diutius, finitaque oratione, ad quælibet jam subtilia melius videnda, promota est in eo potentia.
[19] Agnes de c Durnach, divino judicio lumine oculorum privata, multorum auxilia requirens, [mulier, ] sed non proficiens, tandem beatissimæ Reginæ & filii ejus (quorum meritis crebra fieri audiebat miracula) humiliter se devovit, & ante voti completionem visum recepit. Postmodum, ut votum solveret, Campidonam venit; gratiam, quam acceperat, multis honestis personis attendentibus, prædicavit; & ad reddendas gratias Deo & Sanctis ejus, omnes qui aderant provocavit. Eberhardus Tridentinus, [& quidam Tridentinus:] oculorum cæcitate percussus, post multorum attentationes remediorum, Veronam adiit, medicinam removendæ caliginis quærens, sed non inveniens. Ubi multa, licet incassum, consumpsit in medicos; dulci miraculorum fama, quæ per dilectos Dei Campidonæ fiebant, respersus, propositum illuc veniendi spe illuminationis arripuit, & opere implevit, in magna spiritus contritione & corporis afflictione. Veniens itaque ad locum optatum duce præeunte, salutem petiturus & gratiam, monasterium ingressus, sepulcrum, in quo beata ossa quieverant, intravit; totoque prostratus corpore, a filiis lucis æternæ, lucem sibi restitui petiit corporalem. Post aliquantum temporis spatium ducem itineris accersivit, at non invenit, tædio enim ac labore devictus recesserat. Quo comperto, miser ille & miserabilis, tribulatus carentia luminis & recessu ducis, orationi instabat ardentius. Exaudivit autem Deus clamantem ad se, meritisque suorum electorum, visum ei, & in eodem loco & in eadem hora, restituit. Conversus est igitur luctus illius in gaudium, tribulatio in jocunditatem, ut vere psallere posset: Dominus illuminatio mea & salus mea. Egressus ergo de sepulcro, de luminis reparatione illuminatori suo gratias reddidit, & gratiarum actione turbam præsentem incitavit.
[20] [surda auditum recuperat,] Mulier quædam de Erichsried, annosa & ad decrepitam vergens ætatem, judicio justitiæ Dei sensum audiendi amisit, quam pœna surditatis tædiosæ continuo & amplius afflixit. Cumque aures ejus constrictæ nulli exterius resonanti paterent audibili; in concavitate tamen capitis interiori, quasi susurro continuo & quasi multarum sonitu campanarum, se conquerebatur vexari. Tinnitus siquidem capitis interius multiplex & inordinatus, cerebrum turbans, instrumenta audiendi obstruxit, ut sonum exterius formatum capere non valeret per auditum. Hæc ingressa monasterium, inter vespertinalem synaxim, dum simplicis Dei multiplicem gratiam imploraret, & suffragia eorum, ad quorum sepulcra commoraretur; mirum dictu, dicto citius impedimentum audiendi, surditatis causam, suo effectu per aures exire sensibiliter cognovit; tanto utique impetu & concussione, ut inter manus tenentium semianimis laberetur; & de ecclesia in porticum, ut ab aura refrige rium caperet, efferretur. Quæ post pusillum ad se reversa, & ad locum, de quo deportata erat, regressa, clare audivit, & de singulis submissa etiam voce interrogata, convenienter respondit: & laudaverunt omnes Deum dicentes: Bene omnia fecit & surdos fecit audire & mutos loqui.
[21] [muta loquelam.] Sub ejusdem namque diei vespera puella quædam de Erringen affuit, Lutgart nomine, pulcra facie sed pulcrior fide: hæc nocte una sospes & alacris lectum petiit, & membra soporis quiete refecit: expergiscens & multum se mutatam sentiens, exclamavit, patrem accersivit, accendi lumen rogavit. Ille moram rumpens, venit cum lumine, causam clamoris sciscitans, sed responsum non accipiens; potentia enim loquendi destituta puella subito obmutuit, & per tres hebdomades muta permansit. Pater anxius quæsivit consilium, nec invenit; petiit auxilium, nec accepit; pulsavit ad medicum, nec aperiebatur ei remedium: numquid enim medicus liberavit eam? Non: sed restitutio loquelæ ademptæ servabatur gloriæ & gratiæ felicis Hyltigardæ. Quid plura? de hominum desperans solatio, confugit ad divinum; vovet se præsentaturum filiam ad illas gratia plenas Reliquias, præparat candelam linguæ figuram exprimentem. Compos voti effectus, Campidonam venit, candelam dat tenendam virgini sacris ossibus adstanti. O ineffabilis gratia! Vix ardere cœpit candela, & restituitur mutæ loquela, & exclamavit voce magna: Domina & vere Beata Hyltigarda! exultans certe & jubilans ex miraculosa, quam in se experiebatur, operatione, ecliptica d usa est oratione. Exclamaverunt & homines, qui aderant, glorificantes Deum & dicentes: Vere Dominus est in loco isto. Ecce rei gestæ ordine considerato, poterit attendenti videri non immerito, quod neque hæc peccavit, neque parentes ejus, ut muta efficeretur; sed ut manifestarentur opera Dei & merita Reginæ in illa.
[22] [Curantur claudus,] Miraculorum igitur gloria invitante, molendinarius quidam de Gonreburch, longa invaletudine debilis & claudus, spe salutis ac desiderio accensus, locum petiit expetendum, baculi suffragio sustentatus: qui Sanctorum metitis suffragantibus, desiderii sui effectu potitus, abjecto baculo sanus rediit, sine baculi subsidio; insuper ad onera deferenda collata est ei fortitudinis sufficientia, ut vere dicere posset: Fortitudo mea & laus mea Dominus, & factus est mihi in salutem.
[23] [& paralyticus unus,] In villa Gertrichsried, vir nomine Bertholdus, totus languore paralysis dissolutus; & omnium fere membrorum officio destitutus, lecto continue per multas hebdomadas decumbebat, de recuperatione sanitatis desperans, finemque doloris & miseriæ cum miseræ vitæ fine miser exspectans. Audiens vero per gloriosa Reginæ ac Regis merita, pie petentibus optata præstari beneficia; spe resumpta erectus, veneranda se visitaturum corpora ex voto cordis proposuit, & votum voce expressit. O Christi pietas inæstimabilis! Vere nescit tarda molimina Sancti spiritus gratia. Vix æger votum expresserat, & solidatis membris, membrorum compagibus sanatis, vigore donatum se sentiens, cum alacritate surrexit; arreptoque baculo, magis consuetudine ambulationis, quam pro necessitate sustentationis, voti sui non tardus executor Campidonam festinavit: ubi divinæ pietatis opus, circa se gestum, gaudens & gratias agens, ordine referebat. Vicinos quoque suos utriusque sexus nobiles, qui eum languentem noverant, & tunc nutu Dei orationis causa convenerant, subita mutatio dexteræ Excelsi, circa illum exhibita, in admirationem, ipsos autem, qui aderant, in gratiarum actionem excitavit, ut vere psallere possent, Magnus Dominus & magna virtus ejus. Nec mirum: [alii tres,] omnipotentis Dei virtus meritis electorum suorum mulierem de Wangirir, multis annis contractam, ad salutem erexit; alterius brachium curvum ad usum debiti officii clementer extendit. Conradi, militis cujusdam in e Faucibus, genua dissoluta & crura debilia solidans, roboravit, qui occulta ægritudine multo tempore ambulandi laborans difficultate, post votum expressum, iter laboriose inceptum, cum socia conjuge sua, expedite peregit. Compos autem voti effectus, ad locum destinatum pertingens, & ibi pernoctans, nil pristini doloris sensit; & gratias egit Deo dicens: Exaudivit Dominus preces meas & statuit supra petram pedes meos, & direxit gressus meos.
[24] Roberti de f Pfullendorf, viri militaris, filium parvulum, nondum septennem, [item puer.] paralysis passio vehemens vexavit; crevitque vexatio & invalvit infirmitas, adeo ut interdum sub unius noctis spatio quadraginta vicibus ejus iteraretur cruciatus. Pater igitur mœstus, nec interpolato sed continuo dolore afflictus, audiens gratiam sanitatum exuberare in monasterio Campidonensi meritis matris & filii, votum vovit pro puero, corde pio & affectu paterno, proponens & disponens ducere parvulum ad id medicinæ cælestis asylum. O divinæ misericordiæ larga benignitas! Ex tunc Dominus de cælo respexit, & cessavit quassatio, & consolatus est pater in filio, & filius in semetipso. Sanitati igitur donatum parvulum duxit pater Campidonam, juxta voti propositum; gaudentemque & ludentem præsentavit in templo, offerens sacrificium pro eo liberato; præterea se & conjugem suam filiosque annuo censu obligavit, Sanctis ibi quiescentibus singulis annis persolvendo.
ANNOTATA.
a Chrographicæ tabulæ, quibus Sueviæ utriusque & vicinæ Bavariæ continetur descriptio, neque hunc locum, neque alia multa infra nominanda exhibent: eorum igitur designationem expectamus ab istarum regionum peritioribus: suspicamur etiam haud pauca hic nominari, quæ vel appellationem nunc mutarint, vel ob sui exilitatem non meruerint in tabulis istis notari.
b Scriptum in ecgrapho nostro, imposito.
c Durnach vicus solum 4 aut 5 p. m Campidona distat ad Orientem.
d Ecliptica oratio, id est, defectuosa.
e Fauces, aliis Fauciacum, oppidum Sueviæ in confinio Tyrolis, vulgo Fussen, distans Campidona plus quam 20 m. p. cis Lycum fluvium.
f Pfullendorf, inter Tubingam & Constantiam, huic quam illi propior. Sunt qui Bragodurum Ptolomæi esse velint.
CAPUT IV.
Energumeni meritis B. Hildegardis liberati, hydropici & contracti sanati, mortui suscitati.
[25] [Liberatur energumena una,] Summæ bonitatis Deus non solum agritudines curavit ob merita suorum, sed & dæmones fugavit. In vico Ermengers, sub opacæ noctis tempore, mulier quædam a principe tenebrarum correpta, crudelissime vexabatur; clamore horribili, non modo virum suum & familiam suam, sed vicinos excitans, tanto acrius in ea sæviente, quanto citius ab ea expellendus. Convenientes itaque vicini, videntesque miseram miserabiliter affligi, pietatis moti compassione, unanimiter omnes venerabilis Hyltegardæ & Pii Ludovici auxilium implorantes, exclamaverunt ad Dominum, & exaudivit eos. Audiens enim draco ille, quem formavit Deus ad illudendum ei, Sanctos nominari; virtutem eorum non sustinens, a facie ipsorum fugit; egressus a muliere, quam expresse possideret, deditque locum Spiritui sancto, ad refocillandum animam, tanto vehementius, quanto brevius afflictam, ut illud adimpleretur: Surge Aquilo & veni Auster. [Cant. 4, 16.] Liberatam autem a spiritu immundo, cum gaudio Spiritus sancti, adduxerunt amici Campidonam, quæ gesta fuerant circa eam narrantes, & ad laudandum Deum in Sanctis suis ecclesiam Dei intrantes.
[26] [& altera,] Alia mulier, misera miserior, multis annis dæmoniaca, amicorum ministerio laborioso ad sacras est adducta Reliquias; ubi graviter quidem vexata, & horrorem incutientibus debacchata est vocibus, tanquam maligno hoste suam prævidente vel timente ejectionem imminere. Quo meritis electorum Dei suffragantibus fugato, illa diu captiva filia Sion est liberata; quam spiritus nequam egrediens, sine misercordia concutiens, semianimen reliquit. Quæ citius resumpto spiritu, suam sentiens liberationem, liberatori suo Deo gratias egit. Factum est id multis astantibus & exultantibus Deo adjutori nostro, & clamantibus, Isti sunt, quos elegit Deus in caritate non ficta, per quos tanta facit mirabilia.
[27] [sanatur contractus manibus,] In Parasceve, hora divini officii, concurrentibus omnibus ad sacram Corporis & Sanguinis Jesu Christi communionem, juxta ecclesiasticam illius provinciæ consuetudinem; Conradus faberferrarius magister, præcepto non obediens vel cupiditati satisfaciens, fabrili operi alaciter insistebat. Et ecce justo Dei judicio, malleo cadente a dextera & forcipe a sinistra, utraque manus curvata est & contracta. Exclamans autem juvenis, & subita iræ Dei percussione tactus & territus, properabat ad monasterium, adiit sarcophagum, petiit auxilium. Universi qui aderant, cum eo & pro eo clamabant ad Dominum; nec tunc exaudivit eos, nondum enim venerat tempus miserendi ejus. Expletis Divinis, omnibus egredientibus & ille tristis abscessit. Brevi mora exacta, flens & ejulans, non propter primam repulsam desperans, rediit, ascendit, manus sarcophago superposuit; & mox erectæ sunt & extentæ, & priori sanitati restitutæ: & lætata est omnis Campidona in tam evidentis miraculi gloria.
[28] Non minus gloriosum, imo gloriosius videri potest, [hydropica] quod huic subjungendum est. Mulieris cujusdam in a Burgauw venter, imo totum corpus, ex humorum distemperantia intumuerat, & extumore cruciatus per momenta crescens adeo invaluerat, ut ab omnibus morbo hydropis laborare desperabiliter judicaretur, nec ad eam curandam quasi desperatam cura aliqua adhiberetur; ne vero spes recuperandæ salutis in ea penitus extingueretur, agebant magnalia Dei, quæ audiebat quotidie per electos Dei Campidonæ fieri. Deo igitur inspirante, placuit ei, ut illorum devotissime se voveret pietati. Quo facto, intra triduum omnino detumuit, & ad pristinam mediocritatem reformata, medicos suos læta visitavit; gratiam & gloriam annuntians, & ad glorificandum Deum audientes invitans.
[29] A simili periculo, non dissimili remedio, Conradus de b Thuringen sanatus est. Cum enim ventris tumore immoderato cruciaretur, & plurium experimentorum nullum capiens fructum, [& hyropicus;] cruciatus finem solum mortis expectaret remedium, saniori quorumdam consilio, veneranda piorum ossa se visitaturum proposuit ac promisit, si divina miseratio id exequendi vires ei concederet. Promissionis devotioni præsens affuit gratia: præparationem enim cordis contriti audivit, Deus, auris tua. In brevi sibi tumore decrescente ventris, præfatus Conradus ad consuetam gracilitatem reparatus, juxta votum suum venit Campidonam, matre sua simplici muliercula comitatus, modum & ordinem suæ asserens reformationis, pariensque in cordibus audientium piæ augmentum devotionis. Hujus assertioni, orandi causa advenientes post triduum, constantissime perhibuerunt testimonium: & lætati sumus in his, quæ dicta sunt nobis.
[30] [contractæ duæ.] In villa Burgouw puella, utriusque manus contractione debilis & ad operandum inutilis, ea spe & spiritu ducta quo prænotata hydropica, simile fecit votum, & similem etiam consecuta est effectum, In voti enim expressione, lætificata est manuum restitutione. Consimili gratia mulierem de Gervigishosen Dominus visitavit. Hæc fere biennio naturali gressu destituta, genibus & manibus terræ innixa, monstruoso tractu gradiendi seu rependi officium exercuit. Quæ sancto accensa desiderio, ubi se devovit piæ matri & filio, naturali pedum functa officio, cum amicis & notis rem gestam testantibus, gaudens venit Campidonam, ad venerationem eorum, a quorum meritis se gloriabatur accepisse veniendi potentiam.
[31] [paralytica] In villa Marvisieren, cuidam diu paralyticæ, pro reformandis viribus desideranti Reliquias visitare, currum amici præparabant, ut vehendo ad locum optatum eam perducerent. Quæ abhorrens currum ascendere, elegit rependo propositum consummare, ut laboris magnitudine salutem mereretur invenire. Videns autem Deus fervorem in muliere, sciensque mentis conceptum ipsam exequi non posse, miseræ membra solidavit, vires reparavit, gressum restituit. Exultans igitur & gratias agens, non tremens sed alacriter gradiens, suum effectui mancipavit desiderium; cujus gloriosæ curationi, cum multis aliis, etiam Sacerdos ejus perhibuit testimonium.
[32] [& paralyticus.] Berchtoldus, Hultrudis filius, de c Loppenhusen, in dorso & femore & crure sinistro, multis diebus, tanto dolore torquebatur, ut ad eundum erigi, etiam baculi suffragio, non valeret. Miraculorum igitur fama trahente, quæ per electos Dei crebra fieri audivit, Campidonæ curru conducto, recuperandæ salutis desiderio locum aggressus est exoptatum: ubi ad valvas templi depositus, a duobus viris tollitur; & ante sarcophagum, pretiosum illum thesaurum continentem, locatur. Votum igitur solvit breviter, sed devote; oravit nil hæsitans, sed de impetranda sanitate plurimum confidens. Exaudita est autem oratio ejus, quambrevem esse oportuit, propter eorum importunitatem qui eum advexerant; nec ibidem moram facere, peculiaris rei necessitate eos revocante, poterant vel volebant. Sublatum igitur de templo currui imponunt, domum revehunt, de impetratione salutis quidem hilarem & certum, etsi non re, spes tamen non confudit: quis enim speravit in Domino & derelictus est? Post paucos igitur dies dolore fugato, usu gradiendi restaurato, pedes rediit Campidonam; Deo & dilectis ejus gratiarum referens actionem, quorum meritis ille sanat contritos corde, & alligat contritiones eorum.
[33] In villa Imminriet, Wernhardus, Waltheri & Adelhaidis filius, puer parvulus, quasi triennis, e domo parentum sine custode egressus est. Cumque incaute evagaretur, nec quid cavendum esset ratione discerneret (ætatis siquidem teneritate impediente, [puer submersus vita restituitur,] rationis usum necdum habebat) in fossam, de qua limus exceptus erat, aqua plenam, corruit; totusque, genuum summitate excepta, aquis coopertus, fundo limoso resupinus inhæsit. Modico temporis exacto spatio, mater circumspiciens, nec filium videns, ad quærendum puerum emisit famulantem puellam: quæ illum circumquaque quærens, nec quæsitum inveniens, tandem ad foveam venit; puerumque extinctum, & a juvene ejusdem pueri consanguineo, qui casu advenerat, extractum invenit. Tollitur puer, domum refertur, clamore funesto prævolante submersionem pueri nuntiante. Flent & ejulant parentes, accurrunt vicini condolentes, volvunt, nec proficiunt, nec vitalis spiritus aliquid in eo comprehendunt. Quid plura? post desperationem de pueri vita, venit in memoriam numquam a memoria delenda B. Hyltigardis cum prole sua: quam dum in auxilium precibus lacrymosis invitant, dum vota pro puero vovent; inter voces precantium & vota voventium, puer reviviscit, & ad sanitatis integritatem citius reparatur. Quem post paucos dies parentes, vota solventes, medicis suis Campidonæ repræsentaverunt; multorumque testimonio suam tristitiam in gaudium conversam astruxerunt, ad laudum præconia Deo & electis persolvenda, omnes qui aderant excitantes, quia filius eorum mortuus fuerat & revixit, perierat & inventus est.
[34] [item puella in puteum lapsa] Non minus gloriose ac Deo digne suscitata est, a simili mortis genere, Manigaldi viri militaris filia, per Reginæ ac Regis invocationem ac merita. Hæc dum ad hauriendam aquam levitate puerorum properaret, ex subita & minus cauta inclinatione pessumdata, capite verso deorsum, corruit in puteum, Quo comperto pater & mater cum familia, flentes ac ejulantes accurrunt; quorum clamore miserabili amici & vicini cuncti ad illud lamentabile spectaculum convenerunt. Haud mora, pater descendit in puteum, alio ipsum sequente ac tenente, ne amore eripiendæ filiæ pater mergeretur; qui & ipse a stante super puteum propter eamdem tenebatur cautelam; aqua enim putei tantæ profunditatis erat, ut proceri hominis longitudinem altitudine superaret, nec aliquis fundum putei attingere pedibus, nisi caput ejus operiretur fluctibus, posset; eapropter primo descendentem in aquam teneri oportebat, ne si non teneretur periculo subjaceret. Labore igitur miserabili quærens filiam & inveniens pedes ejus sursum erectos pedibus suis compressit, sicque attraxit; donec id onus flebile manibus comprehensum, ad superstantem levaret, & ille stantibus super puteum porrigeret. Deinde ad paternam domum defertur, sequentibus & plangentibus qui in villa fuerunt fere omnibus: erat enim puella nobilis, benignæ mansuetudinis, jam quasi septennis. Accedunt ergo amici & familiares, [& certo mortua.] omnem diligentiam, omnia experimenta, quæ circa submersos attentari solent, propensius impendentes: nunc illam igni applicantes, interdum volventes; modo pedes sursum, caput deorsum vertentes. Has autem variationes sæpe ac multum frequentantes, nil consolationis acceperunt; non enim in corpore illo aquis suffocato aliquis vitalis motus deprehendi poterat, quippe a quo vita recesserat. Consumpta igitur sine fructu humana industria, nec consumpta sed crescente mœroris angustia, ad divina properandum fuit & properatum est auxilia. Cœperunt igitur, primo parentes, deinde omnes præsentes invocare illam semper invocandam Hyltigardam & filium ejus, pro liberatione puellæ vota voventes ex corde. Exaudivit autem Dominus contritorum lacrymosa suspiria, & piæ devotioni ipsorum fructum propitius indulsit optatum. Ex illa enim hora salus domui illifacta est, puella a morte liberata est; vere enim mortuam, & vere vitæ redditam, omnes, qui aderant, & videbant & jurabant. Omnes ergo inæstimabiliter consolati sunt, & domus impleta est ex clamore: Te Deum laudamus; cui vivit quæ mortua fuit. Post transactum breve temporis curriculum, opportunitate accepta, pater & mater, comitante filia, cum multis ex vicinia, venit Campidonam, ad vota solvenda pro virgine d Maria.
[35] Et [hæc] tantum de miraculis principalioribus, & in veritate efficacioribus: nam tot & tanta sunt ibidem facta a prima fundatione monasterii Campidonensis, inchoata anno septingentesimo septuagesimo tertio usque in anno millesimo quadringentesimo nonagesimo tertio, virtute operantis Dei per felicissimam Hyltigardem & ejus filium, nomine Pium Ludovicum Imperatorem, quod prolixum & nimis longum esset ad scribendum; & jam
Longa solent sperni, gaudent brevitate moderni. Quare prædicta signa compendiose sufficiant bonis Christi fidelibus hominibus. In hoc Imperiali monasterio Campidonensi, dedicato a Papa Adriano, qui personaliter cum grandi cœtu populi Cardinalium & Episcoporum, singulis ex statibus mundi clericorum & laicorum, scilicet Caroli Magni & Hyltigardis cum pueris eorum, scilicet Pipino, Ludovico & Carolo & Lothario filiis; ac Rotrude, Gisla, f Hyltigarde & Berta filiabus, dedicavit in anno septingentesimo septuagesimo septimo die Ascensionis Christi vel circa: nam eo tempore exportata fuerunt de Roma, ex petitione Caroli & Hyltigardis, integra corpora Sanctorum Martyrum Gordiani & Epimachi, cum Reliquiarum aliarum sarcinis & numero & multitudine grandissimis, & g Indulgentiis maximis. Etiam pro tunc Carolus altissimis privilegiis ipsum dictum monasterium sublimavit ultra alia loca & hominum habitacula. Nam omnes villæ, castra, oppida, silvæ, vivaria, piscaturæ, venaturæ, thelonia, ac omnes, superiores conditiones respicientes, spiritualia & secularia in h Goiis Hylergowe, Angusgowe, Segowe, Risgowe & aliis dedit monasterio Campidonensi, cum judicibus singulis ipsius maleficii; taliter, quod perpetuis temporibus solum Abbas Campidonensis deberet hujusmodi regere & dominari, ac singula officia spiritualia i ac secularia ad providendum constituere, & hoc cum personis idoneis. Nam pro tunc nulla civitas erat in tota Suevia, demptis civitatibus Augusta & Pfullendorf; quia alia erant solum oppida, villagia seu villæ. Fuerunt autem rura, data cœnobio, ipsius Hyltigardis Reginæ res hereditariæ; quas ipsa cum adjuvamine Caroli, ob animarum eorum & singulorum consanguineorum eorumdem salutem, ordinavit dicto cœnobio, in honore Sanctissimæ Virginis Mariæ, Sanctorum Martyrum Patronorum, scilicet Gordiani & Epimachi, nec non & omnium Sanctorum, quibus sit laus & honor per infinita secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Burgow, Oppidum inter Vlmam & Augustam ad Mindelam fluvium, ad 50 p. m. distans Campidona.
b Turingen, inter Ravenspurch & Merspurch ad fluviolum Ach, non longe a lacu Brigantino sive Constantiensi vulgo de Boden-zee.
c Loppenhausen ad Camlachum rivulum, media fere via inter Campidoniam & jam memoratum Burgoviam.
d Hoc nomen videtur fuisse puellæ.
f Scriptum erat Gertrude: sed Rotrudem constat inter filias Caroli primogenitam fuisse: Gertrudis nulla nisi apud fabulatores nota est. Merito autem omittitur hic Adelaidis in obsidione Papiensi nata an. 774, & in itinere versus Franciam mortua ipso anno. Omitti etiam debuisset Hyltigardis, cum hæc agerentur (si vere acta sunt) necdum nata; quippe quæ ante expletum primum vitæ annum obiit, solis 40 diebus superstes matri. De utraque constat ex epitaphiis, quæ jussu Caroli Magni composuit nobilis tunc Poëta Paulus Warnefridi, & impressa extant primo apud Bruscium, tacito auctoris nomine (unde Baronio ignoscendum quod Alcuini esse crediderit) deinde in Francicis du Chesne, in ipso Pauli opusculo, quod de Metensibus Episcopis scripsit: nam Metis utraque sepulta fuit, uti & amitæ duæ, & ipsa mater.
g Indulgentiarum in dedicationibus instituendarum usum eo seculo fuisse, nullo certo exemplo probari poterit: posteriorum Pontificum largitiones eæ fuerunt, a quibus acceptas ad tempus fundationis primæ perperam retulit posteritas imperita.
h Teutonibus Ow vel Aw pratum seu pascuum est, hinc derivatur vox collectiva ghëaw & contractim gaw vel gow, pro regione, adeo frequens in compositis, sicuti ab hem, heim, vel hom domus, fit aliud collectivum æque in nominibus locorum frequens ghem vel gom pro civitate aut oppido: quæ deinde hic nominantur Gojæ ab Hilera, Sega, Augusa & Risa fluviis, ut credo, ipsas irrigantibus, nomen habent. Horum grandior & notior Hilera Campidonam præterfluit, & Danubio immergitur e regione Vlmæ.
i Hinc illud ad calcem Vitæ descriptum rubris litteris. Campidona sola judicat ense & stola.
APPENDIX.
Ex Annalibus Suecicis Martini Crusii.
Hildegardis, uxor Caroli Magni Imperatoris (B.)
[36] Fuit longo tempore, post conditum hoc cœnobium, quidam Eques auratus, Manigoldus Fridraner, in arce Freudenbergia habitans: is filiolam habebat cui nomen Felicitati: quæ aquam ex puteo insciis omnibus allatura eo incidit, nec ante quinque horas reperiri potuit. Cum tandem reperta esset, pedibus sursum ac capite deorsum conversis, nec ullum signum vitæ in ea appareret, pater dolore exanimatus vovit se centum libras ceræ & alia ad tumulum S. Hildegardis oblaturum. Puella in altari posita erat, donec sepulcrum fieret, in quo humaretur. Quo facto, cum ab altari levaretur, risit: gaudio magno exorto, manu patris deducta domum est. Postridie ipse, Salamo-villanus Abbas, ac puella, Campidonam venere; gratiæ Deo actæ, votum S. Hildegardi persolutum est.
[37] Quondam scholasticus quispiam, in flumen Ilarum incidens, undecim ibi horas jacuit. Hic extractus & pro mortuo habitus, a matre ad sepulcrum Hildegardis positus est. Pater Hildebrandus Ramer, præcipuus Campiduni caupo, corrogavit cunctos ex ecclesia S. Magni Presbyteros & ludimagistrum cum scholasticis, ut ad tumulum Hildegardis pro vita mortui orarent. Precantibus his & una populo, puer dexteram pectori suo imponens revixit. Tunc gaudium omnibus campanis publicum significatum fuit, Deoque & Hildegardi gratiæ actæ. Quid adhæc homo hæreticus, ne suo ipse convictus testimonio cogatur erubescere? Soli, inquit, Deo laus debetur, qui gloriam suam alteri non dat; utique tamquam primo boni omnis fonti, alioqui ipse, qui glorificantes se glorificat, eosdem cupit glorificari etiam ab hominibus, & ideo eorum rite invocatorum intuitu miracula patrat. Quid autem ad primum? Ethnici quoque, inquit, diis suis vota faciebant & persolvebant. Numquid & ab iis percipiebant beneficia, qualia nemo facere potest nisi Deus, aut nisi fuerit Deus cum eo? Reipsa autem, non Sanctis, sed Deo vota faciunt & solvunt Christiani orthodoxi; dicuntur tamen etiam Sanctis facere ac solvere, quando faciunt ac solvunt intuitu beneficiorum a Deo per Sanctorum interceßionem speratorum aut impetratorum. Sic templa & altaria eriguntur Deo, cui soli in iis offeruntur sacrificia; quando tamen, ut fit plerumque, ea fiunt in memoriam ac venerationem alicujus Sancti, & ipsa nomen ab illo accipiunt & de illo Missa fieri dicitur: ut sub illa nominum diversitate habeatur distincta significatio diversarum in eadem specie rerum, ad omne humani sermonis commercium necessaria, quæ per commune omnibus sacrificiis, altaribus, templis unius summi Dei nomen non haberetur.
DE S. SVIBERTO EP. VERDENSI,
IN SAXONIA INFERIORI.
POST AN. DCCC.
[Commentarius]
Suitbertus Episcopus Verdensis in Saxonia inferiore (S.)
Auctore D. P.
[1] De S. Swiberto Episcopo, Frisonum & Boructuariorum Apostolo, Cæsaris-werdæ ad Rhenum sepulto, prolixum Commentarium dedimus I Martii; ubi § 8 fuse probatum est, quam male a multis scriptoribus confusus fuerit cum eo alter Iunior, Verdensis ad Aleram in Saxonia inferiori Episcopus. Ea nihil opus est hic repetere, cum vel sola temporum ratio distinctionem utriusque necessariam esse convincat. Obiit enim prior iste anno Domini DCCXIII, quando is, [Episcopatuum Saxonicorum institutio,] de quo nunc agendum est nobis, verosimiliter necdum natus erat: siquidem Episcopatuum Saxonicorum institutio ad finem seculi VIII spectat. Habemus nos insigne Chronicon, a quodam scriptore Saxonico, & quantum colligere potuimus Magdeburgensi monacho, descriptum in membranis, perductumque ad annum MCLXXXI, cum singulari cura rerum ad Saxoniam pertinentium. In hoc ad annum Domini DCCLXXXI habentur sequentia: Rex Carolus, ex Italia in patriam reversus, succedenti tempore, puta sub autumnum anni jam dicti, [post an. 781,] Saxoniam intravit; eamque in octo Episcopatus divisit, id est, Bremensem, Halverstadensem, Hildenesheimensem, Fardensem, Paderbrunnensem, Mindensem, Monasteriensem, Osenbruggensem: & terminos iisdem Episcopiis constituit.
[2] Hæc ille: & tamen non tam initia Episcopatuum, quam ecclesiarum, quibus sui postea Episcopi obtigerunt, intelligenda sunt indicari. Etenim vetustißimum rerum Francicarum Chronicon, ab anno DCCVIII usque ad DCCC pertingens editumque tomo 2 Francicorum du Chesne, de anno DCCLXXX, hoc solum dicit: Saxones, derelinquentes idola, Deum verum adoraverunt … ædificaveruntque ecclesias. Id quod alius, usque ad annum DCCCVI scribendo pertingens, auget & explicat his verbis: Carolus Rex perrexit iterum in Saxonia … divisitque ipsam patriam inter Presbyteros & Episcopos seu & Abbates, ut in ea baptizarent & prædicarent. Vbi Episcopos non alios puto intelligendos quam Coloniensem ac Moguntinum; ut scilicet bifariam divisa per Carolum Saxonia in Westphalos Ostphalosque, cum respectu ad utramque ripam Visurgis, mediam regionem intersecantis, Westphali quidem ad Coloniensis, Ostphali ad Moguntini Episcopi procurationem spectarent; sub eorumque jurisdictione constitutæ censerentur ecclesiæ, quæ Presbyteris Abbatibusque attributæ, postea ipsæ factæ sint Episcopales; [785,] cum scilicet baptizato tandem anno DCCLXXXV præcipuo Saxonum Duce & rebellionum incentore Witikindo, firmiores radices cœpit fides agere istis in partibus. Sed neque hoc statim: demonstratum est enim ad XXVI Martii, S. Ludgerum, qui primus Mimigardifordensibus Episcopus obtigit, ante annum DCCCI non fuisse Episcopum consecratum; & Mindenses primum suum Præsulem Erkanbertum, a Leone III munus consecrationis accepisse tradunt, adeoque non ante annum DCCXCIX.
[3] [& 800 facta est:] Vt ut sit, Ferdensem Episcopatum utroque illo haud multo antiquiorem esse facile apparet; atque adeo integro fere seculo hujus initia distare ab obitu prioris Suiberti: de quo si pauca indubitatæ fidei documenta supersunt, ut est ad kalendas Martii ostensum; pauciora adhuc habentur de posteriori, cujus antiquorum scriptorum omnino nullus meminit; sed hoc apud Krantzium extat elogium in Metropoli lib. 1 cap. 6. [in hac primus Verdensis Episcop. factus S. Suibertus,] Quartum jussit Rex esse Episcopatum in loco Konende, illo tempore satis celebri atque habitatoribus frequenti: sed deinde ad commodiorem locum, in Verdam transtulerunt ibique consecratus est jussu Regis Episcopus, vir magnæ sanctitatis, Swibertus, professione monachus, Abbas natione Anglicus … qui cum audiret congentiles suos Saxones … jam auscultare Euangelio, domitos armis Caroli; præstitit hoc Christo, præstitit hoc genti, quam sibi & suis cognatam intellexit, ut transito mari convolaret in provinciam prædicatoribus indigentem, quod messis multa & pauci cernerentur operarii. [miraculis clarus:] Hujus viri zelum cernens Rex Carolus, jussit Ecclesiæ novæ Verdensi primum Episcopum consecrari. Vir autem sanctus zelo Dei fervens, provinciam sibi creditam solerter obivit; serensque verbum Dei in agro cordis humani, multos convertit ad Christum; & sacræ religionis adeo implevit officium, ut & populum Dei credulum quotidie multiplicaret, & ipse bonis exemplis iter regni cælestis præmonstraret; multis clarescens miraculis, dum viveret; pluribus etiam effulgens, dum jam seculo & vita functus migrasset ad Christum. Celebrem servant provinciales memoriam magni itineris, quod pro Christo & ejus religione uno sole eum memorant peregisse.
[4] [ita Krantzius ex Annalibus:] Hactenus Krantzius, qui deinde cap. 21 quæritur, quod ea fuerit Annalium simplicitas, ut vix nomina in iis Pontificum invenias annotata; quantum temporis præfuerint, quæ sanctitatis monumenta dederint, quæ rerum fundamenta jecerint futurarum, omnino nihil reperias. Habuit igitur aliquos Annales, quos sequeretur Krantzius, sub finem seculi XV scribens, ex quibus libenter credam ea accepisse quæ supra diximus de Swiberto; nec enim necesse est credere, etiam primum in ordine, solo dumtaxat nomine fuisse notatum: quandoquidem & hoc cap. 21 & infra cap. 29 de aliis Verdensibus Episcopis agens eorumdem Annalium fidem citat, in iis quæ pauca narrat, uti hic narravit de Suiberto: quod idem rursum facit lib. 2 cap. 30 agens de aliis post secutis. Vt autem plus notatum non fuerit de Suiberto quam solum nomen, id ita ibi notatum fuit, ut simul de Sanctitatis cultu ac titulo & ipse & nos post eum poßimus esse securi.
[5] Etenim cum anno MDCXXX Franciscus Guilielmus, Osnabrugensis pariter & Verdensis Episcopus nec non Mindensis atque Ratisponensis, [ex quibus an. 1630 scitum, ejus aliorumque sex reliquias,] templum Cathedrale Verdæ in meliorem formam redigere pararet, & pavimentum moveretur, inventa fuit una tumba cum plurium Episcoporum reliquiis. Illas Episcoporum fuisse, partes ex sacro vestitu Pontificio, pedis, mitris, sandaliis, aliisque signis denotabant. Sanctorum item liber antiquissimus ecclesiæ habebat, ante aliquot secula corpora primorum Episcoporum in unam tumbam eo translata: SS. Suiberti, Tanconis, Pattonis, Cerilonis, Cortylæ, Nortylæ, Erlulphi Martyris atque Harruchi. Ossa itaque in novam tumbam ad id paratam per Sacerdotes celecta, [insimul junctas fuisse;] & a sua Celsitudine obsignata, retro altare majus pro custodia reposita fuere. Hactenus verba Verdensis Synodi eodem anno celebratæ. In ea quæ de Sancto nunc habetur Lectione, Translationis dies notatur fuisse X Martii. P. Mulman iisdem fere verbis hæc eadem olim perscripsit, addiditque, quod cum ipso anno MDCXXX furor Suecicus eas in partes irrueret, eadem ossa præfatus Dominus Episcopus secum asportavit & hic deposuit, [ea nunc in Bavaria habentur.] Osnabrugi, quantum per conjecturam assequimur, tunc ordinaria Episcopi residentia: qui deinde Ratisbonam commigrans, easdem sacras Reliquias anno MDCLIX secum transtulit, & in Episcopali suo palatio depositas honoratiori loco collocavit, ad privatum potius familiæ suæ, quam publicum ceterorum diœcesanorum cultum. Ita multa interroganti indagantique R. P. Benedicto Painter, nostri ibidem collegii Rectori, Novembri proxime præterito retulit Reverendißimus D Gedeon Forster, ætate grandævus, & olim diœceseos Ratisponensis Visitator Generalis; asserens præterea ab Episcopi & Cardinalis præfati hærede, Illustrißimo D. Ferdinando Comite a Wartenbergh, Monachium asportatas fuisse prænotatas Reliquias, ac verosimiliter in ipsum illud templum quod a Patronis Wartenbergicum dicitur. De his porro licuisset Monachio petere distinctiorem notitiam, si post instructionem Ratisbona serius allatam, plura inde quærendi tempus indulsissent properantia præla: nunc id curabunt posteri nostri.
[6] De S Pattone egimus XXX Martii, de S. Tancone XVI Februarii. Catalogus Præsulum Verdensium Synodo prædictæ adjectus, ubi ad nomen Harruchi in ordine octavi venit, sub hoc, inquit, a summo Pontifice canonizati sunt S. Tanco & S. Patto, miraculis clari. [Cultus S. Suiberti 30 Apr.] Vnde id Synodus acceperit nescio; &, si verum est, nihil dubito quin pro diebus jam notatis fuerit eorum cultus, æque ac Suiberti, apud Verdenses continuatus speciali festo: quamvis solius Suiberti officium, tamquam Patroni Verdensium præcipui, locum invenerit inter propria Sanctorum ecclesiæ & diœcesis Osnabrugensis, vulgata anno 1652 a prælaudato Episcopo, sub ritu Semiduplicis cum lectione quarta ex Krantzio sumpta, & memoria Inventionis translationisque prædictæ, idque ad hunc XXX Aprilis: cujus diei cum nusquam meminerit Krantzius, & vetera Osnabrugensia anno 1516 excusa, imo ipsa etiam Saxonicarum aliarum ecclesiarum Breviaria cetera, Verdensis Suiberti nomen prætereant; opertet existimare Verdensi ecclesiæ, eatenus proprium istud festum fuisse, & quidem ipso quem Episcopus notavit die.
[7] [huic intra annum 831 dantur successores novem,] De Nortila & Cevilone nihil præter nomina reperit Krantzius, suspicaturque Anglos aut Scotos fuisse, qui prædicandæ fidei & martyrii desiderio in has partes ultro advenerint. De Cortyla, quem ipse Rortilam vocat, & verosimiliter rectius, ait ex Annalium fide, fuisse e gente Anglorum aut Saxonum, eumque advenisse de longinquo per maria, rudibus populis Saxonum quasi suis progenitoribus prædicare. Nulli eorum aliquam religiosi cultus speciem obtigisse, vel inde persuadeor, quod nec diei quidem mortualis memoria ad posteros perennarit. De Erlulpho egimus II Februarii occasione Martyrum Ebekerdorpiensium, quibus adnumeratur: quod nobis minime probari diximus, censuimusque id eo fieri potuisse, quod ejus alio & tempore & loco paßi Reliquiæ aliquæ ad Ebekesdorpienses sanctimoniales pervenerint, & ceteris ibi honoratis fuerint conjunctæ: itaque retineri posse quod Ferdenses annales habent, Hamburgi esse occisum ab infidelibus. Nunc quod ad eam attinet causam, quæ tam multos Episcopos tam brevi tempore Verdæ extinxerit; ut anno DCCCXXXI, cum ordinandus esset S. Anscharius primus Episcopus Hamburgensis, ecclesia illa jam tum numeraverit nonum aut decimum Episcopum Helingandum, in Vita jam dicti Sancti ad III Februarii edita nominatum; quando Bremensis tantum adhuc secundum numerabat Willericum, aliæ vero solum quartum aut quintum; id putat Krantzius cap. 22 factum esse, quod, etiam post Witekindi baptismum diœcesesque ordinatas, [ob temporum difficultatem & Saxonum feritatem:] recruduit frequenter, absente Rege Carolo, Saxonum sævitia, ut igne & gladio sævirent non tam in suos provinciales (quos tantopere odisse non poterant, quod inviti viderentur Francorum jugum subiisse) quam in exteros divini verbi prædicatores, quos illi malorum appellabant incentores: & rursum cap. 29 culpat Saxonum dura pectora, sæpius recrudescentia & crebris motibus agitata, quando Ludovicus Imperator, rebus gravibus implicitus, huic regioni minus intenderet; appendit & fusius probat quod hæc ecclesia erat in medio plurimorum hostium posita, ut crebrior illi tumultuatio quam aliis proveniret; ideoque omnium sanctimoniam conjectura præbet æstimandam, quod tum nemo, nisi sanctitate conspicuus, ad laborem patientissimus, & ad mortem interritus assumeretur.
[8] Sed hæc ut vera esse concederentur omnia, neque pro aliis ibidem Episcopatibus æque valerent, non tamen mihi scrupulum eximerent, ne forte non plura in catalogum irrepserint nomina, quam revera Episcopi Ferdæ sederint. Suspicionem auget mentio Armarbaricensis cœnobii identidem repetita a Krantzio, [sed forte Abbates solum Amarbari censes fuerint SS. Pato & Harruch,] Annales secuto, ut cujus Abbates fuerint Patto & Tanco, natione Scoti ambo; uti & Harruch, octavus in ordine Episcoporum relatus, sed forte Abbates solum Amarbaricenses fuerint SS. Pato & Harruch, cujus etiam Reliquias, & Domini Pattonis, una cum Dalmatica Tanconis, relatas esse ad ecclesiam Ferdensem, ad quarum tumbas multæ visæ sint virtutes de infirmis, idem Krantzius ex sæpe citatis Annalibus annotavit; incertus quando id contigerit, quia, ut loquuntur iidem Annales, res antiqua est, & quasi abolita, & ideo anni incarnationis Dominicæ non sunt adscripti. Ex quibus primum colligo, Annales istos non esse antiquißimos: sed ipsum illum librum de Vitis quorumdam Episcoporum Ferdensium supra memoratum, [quorum corpora aliunde advecta Verdam, ] qui scriptus sit postquam etiam SS. Pattonis & Harruchi, quæ in medio Verdensi monasterio, non in uno loco, sed segregatim positæ fuerant; in communem arcam cum aliis quinque prænominatorum Corporibus illatæ sunt, puta post seculum X. Deinde quoniam aliunde Ferdam allatæ dicuntur reliquiæ, non continuo ipsi assentior, in Konende, qui fuerit primus locus institutæ ecclesiæ Episcopalis (de quo alibi nihil legitur) vixisse primos omnes Episcopos & obiisse, sed duos hos in ipso eorum Amarbaricensi cœnobio fuisse sepultos.
[9] [ex prædicto eorum monasterio,] Neque enim persuadeor monasterium istud, cujus nomen plane Saxonicum quid sonat, in Scotia requirendum; indeque succeßive in Saxoniam transiisse qui fierent Verdenses Episcopi: sed plane existimo cum Gabriele Bucelino, ipsum intra limites Verdensis diœcesis, & forte non procul ab urbe fuisse constructum tempore S. Suiberti; idque pro monachis Scotis, sub primo eorum Abbate Pattone, quemadmodum iisdem temporibus plurima alia monachorum Scotorum cœnobia, sub Regula & forma monachorum Hyensium, fuerunt per Imperium constituta; quæ partim supersunt adhuc, & quidem nonnulla nomen Scotorum retinentia usque hodie; partim funditus interiere, quod isti Amarbaricensi monasterio per Normannorum excursiones potuit accidisse. Inde ergo opinor allata fuisse non solum Pattonis & Harruchi corpora, peculiaribus tumbis condenda, quia miraculis & sanctitate clariores etiam suum in monasterio festum habuerant Patto III kalend. Aprilis, Harruch Idibus Iulii, [itemque Nortila, Cevilo & Rortila.] quando obiise notantur: sed etiam Nortilæ, Cevilonis & Rortilæ, quorum nomina nihil Saxonicum sonant; quosque Amarbaricenses Abbates dumtaxat fuisse, non item Verdenses Episcopos, vehementer suspicor; sed iis per errorem annumeratos a posteris, credentibus non fuisse dignitate & potestate discretos, quorum corpora videbant simul composita. Eamdem suspicionem libenter etiam ad S. Pattonem extenderem; & sic Suiberto successerit Tanco; qui quod ex Abbatia Amarbaricensi esset ad Episcopatum assumptus, ideo Dalmaticam ejus, cum jam Sanctus Verdæ haberetur, studiosius monachi conservarint inter Reliquias. Tancorum secutus sit Isengerus, quem ex nomine colligas fuisse Teutonicum sive Francum aut etiam Saxonem; Isengerum Helinandus vel Erlulfus, nequaquam Scotis adnumerandi; hos vero Waltherus seu potius Waldgarius, qui anno DCCCXLVII interfuit concilio Moguntino; tum Wigbertus, originem ducens ex sanguine Widekindi Ducis, cujus habebatur donatio ecclesiæ Ferdensi facta anno DCCCXC; atque Bernarius: quos æque omnes Saxones indigenas fuisse, aut saltem Francos vel Teutonicos, libenter assentiar Krantzio.
[10] Hactenus de Verdensi ecclesia primisque ejus Episcopis, partim ex vetustis Chronicis, partim ex Alberto deducta sufficiant. [Elogium S. Suiberti in prætenso Caroli M. privilegio:] Neque enim addendum his puto fundationis diploma, quod sub nomine Caroli magni ostentatur, scriptum in nomine sanctæ & individuæ Trinitatis, multisque aliis vitiis notabile: quamvis illud cum insigni S. Suiberti elogio sic procedat: Ut autem hæc confirmationis sententia, oblationisque donatio rata & inconvulsa & omni ævo intransibilis permaneat, ex præcepto Summi Pontificis & universalis Papæ Adriani, nec non Archiepiscopi Moguntinensis Lullonis, & omnium qui mihi aderant sanctorum Pontificum & catholicorum Sacerdotum, & Aloquim insignis prædicatoris, rationis consilio, supra memoratam Dei Genitricis Ecclesiam, cum omnibus appendiciis, & donativis, Suiberto, sanctæ conversationis viro & immortalis memoriæ coram Deo & apud homines, commisimus; quem quidem in agro Dei laborantem, primum eidem Ecclesiæ bonum militem Jesu Christi præfecimus; ut populo adhuc rudi verbi Dei semina, messem deinceps latura, secundum dispensatam sibi sapientiam, tamquam fidelis servus & prudens, in domo Dei administraret; & canonica ordinatione, & competenti & ecclesiastica institutione, Ecclesiam sibi delegatam tamquam novellam plantaret & rigaret, donec orationibus servorum suorum fidelium interpellatus omnipotens Deus incrementum daret.
[11] Scio Privilegium istud hodieque ostentari velut sincerum & originarium; [quasi ecclesiam Verdensēm dotantis] & tamquam tale sub notariali fide transcribendum curavit Prænobilis D. Manderscheidt, olim Verdensis Canonicus, postea Militiæ Cæsareæ Generalis, a quo habuit noster Nicolaus Schaten, nobisque communicavit anno MDCLXIII. Sed cum illud confero cum altero quod apud Adamum Bremensem legitur, velut Bremensi ecclesiæ scriptum; vix possum ambigere, quin ad hujus imitationem fabricatum fuerit illud, haud paulo etiam quam Bremense ineptius. Incipit hoc in nomine Domini & Salvatoris nostri Jesu Christi, non quidem ex Caroli ipsius stylo, sed tamen antiquiori, quam quo postea usitatißimo sancta Trinitas invocabatur; deinde cum modica verborum & phrasium mutatione, Carolus divina miseratione ordinante Rex (omisso, qui numquam a genuinis Caroli diplomatibus abesse invenietur, titulo Francorum & Patricii Romanorum) eodem utrobique exordio notum facit, omnibus fidelibus Christo, quod Saxones, diu repugnantes, tandem domuerit, Christoque adjunxerit; terram autem eorum, secundum antiquum Romanorum morem, in provinciam redigens, & in Episcopatus certo termino distribuens, quamdam Aquilonarem ejus partem Domino nostro Jesu Christo & sanctissimæ ejus Genitrici devotissime obtulit, & in loco Fardium vocato, super Aleram fluvium, in pago qui dicitur Sturmi, ecclesiam & cathedram Episcopalem statuit, & Moguntinensis ecclesiæ Archiepiscopatui, interventu Lullonis illius Metropolis ecclesiæ Episcopi, eam subjecit.
[12] [& ejus terminot definientis] Designat deinde suam ecclesiæ dotem ac libertates: tum, post superius notata verba (quia casus præteritorum præscios & cautos nos reddunt in futurum) nequis sibi aliquando in eadem diœcesi avertendo regalem adscribat usurpatione potestatem, certo eam limite terminari jubet, terminos singulos describendo; Et ut auctoritas hujus donationis & circumscriptionis in Dei nomine firmiorem & pleniorem obtineat vigorem; & nostris, inquit Carolus, & futuris temporibus a fidelibus Christi verius credatur & diligentius observetur, manu propria subscripsimus, & sigilli nostri impressione assignari jussimus.
Signum Domini ✠ Caroli Regis invictissimi.
locus sigilli.
Lullo, Archiepiscopus Moguntinensis, recognovi.
Willebaldus, Archiepiscopus Coloniensis & sacri
Palatii Capellanus, [sub recognitione triū Archiepiscoporum:] recognovi.
Amalharius, Trevirensis Archiepiscopus, recognovi.
Data sexta kalend. Julii. A. Dom. Incarnationis
DCCLXXXVI Indict. XII. Anno autem Regni Domini
Caroli XVI III. Actum Maguntiæ. Am.
[13] Bremense apud Adamum signatur eodem modo ac signo, scilicet circulo modico & cruce, extra circuli circumferentiam proferente sua quatuor cornua: sed Caroli subsignationem solus recognoscit Hildebaldus, [quod ad similis Bremensis privilegii imitationem fabricatum,] iisdem quibus supra titulis Wildebaldus; & notatur Data II Jdus Julii, anno Dominicæ incarnationis DCCLXXXVIII, Indictione XII, anno autem regni Domini Caroli XXI. Actum in Palatio Nemetensi feliciter. Amen. Vtrobique primo recognosce signum, a vero Carolino alienißimum; quale suspicor nec in ipsa quidem Bremensi membrana invenisse Adamum, sed veluti ad memoriæ notam, pro difficiliori ductu Carolini monogrammatis locoque sigilli, in suo Ms. supposuisse: quod non intelligens Verdensis impostor, & signum a sigillo distinguere volens, quali vultu expresserit Carolum nolim equidem divinare; suspicor tamen, si cera adsit, insigniter barbatum ibi Carolum cerni, æque ac in similis fidei Osnabrugensi aliqua post monumenta Paderbornensia: contra quam in Propyleo num. 49 probabimus Carolum soluisse; qui nec titulum Domini subscribendo adhibuit, [easdem & alias notas suæ falsitatis continet,] neque Indictiones ante susceptam Imperii coronam numeravit, neque etiam tunc suscepit annos Dominicæ Incarnationis. Quam autem imperite anni hi cum annis regni componuntur? Cœpit nempe regnare Carolus anno DCCLXVIII, [in annis Christi & indictionis,] mense Septembri vel Octobri: itaque Iulius mensis, pro anno Regni XXI, componendus fuit cum anno Christi DCCLXXXIX, quando vere numerabatur Indictio XII; pro anno autem regni XIX, cum anno Christi DCCLXXXVII, quando currebat Indictio X.
[14] Quod ad Recognoscentes attinet, Hildivaldum, Archiepiscopum & Capellanum, lego apud Anastasium Bibliothecarium in Vita Leonis III; sed in diplomatis Regiis aut Imperatoribus nullis hactenus legi pro Archicapelano, Capellanum, neque alterutrum cum addita expreßione sacri Palatii. [numero & titulis recognoscentium,] Quamvis autem sæpe contingeret Archicancellarios & Archicapellanos Episcopos etiam aut Archiepiscopos esse; nusquam tamen id expressum invenias in diplomatum recognitionibus ante Ottonum tempora; idque tum etiam raro; numquam vero aut tunc aut postea cum expressa nuncupatione ipsius Sedis. Quis autem ullum hactenus alicujus vel Regis vel Imperatoris Privilegium vidit, quod simul a pluribus fuerit recognitum? uti fingitur a tribus simul Archiepiscopis recognosci Verdense, & quidem anno Christi DCCLXXXVI ab Amalhario Trevirensi, quando istam Sedem tenebat Richbodus, inter quem & Amalharium, vix demum circa annum DCCCX ei Cathedræ admotum, sedit Wazo. Verum anistoriæ vitia facilius ignoscimus rudi isto, quo talia conficta sunt, seculo: uti etiam quod in finali clausula nonnulla verba ex more seculi multo posterioris truncata sint: at quomodo potuit in hominem cadere, ut Swiberto daret titulum immortalis memoriæ, oblitus se velut de vivente scribere. Wernerus Rolevinck Carthusianus, [aliisque ineptiis:] de situ & moribus Westphalorum lib. 2 cap. 8, Suibertum hunc facit discipulum S. Bonifacii; ratus fortasse cum eo venisse ex Anglia, sicut id expresse asserit de S. Willehado, primo Bremensi Episcopo. Sed uti ex hujus Vita, VIII Novembris danda, constat, prius Myrtyrio coronatum fuisse Bonifacium, quam de Anglia dimittenda cogitaret Willehadus, videlicet anno DCCLV cum anno DCCXIX Bonifacius venisset ex Anglia, quando verosimiliter necdum natus erat Willehadus; ita fortaßis idem constaret de Suiberto, si ejus quoque Vita extaret. Certe si Bonifacium is cognovit, non nisi in Germania eum potuit cognovisse. Simili levitate ab eodem Wernhero scriptum videtur, quod in Verdensi Ecclesia habentur generalia Privilegia omnium Episcopatuum Saxoniæ, data Moguntiæ a Carolo magno anno DCCLXXVI, præsentibus ibidem Archiepiscopis Electoribus &c. Hoc enim, ut summum audivisse potuit de unico Verdensi Privilegio, cum aliarum ecclesiarum alia diversum annum & locum præferant. Omnia autem cassæ fidei esse, ubicumque habeantur, satis jam ex dictis liquet.
[15] Absit igitur ut ejusmodi tabularum testimonio ad probandam primorum Episcoporum sanctitatem institutionemque utamur, [& ideo nullam in historia fidem meretur,] aut antiquitatis prærogativam uni ecclesiæ tribuamus præ alia, sicut fecit Krantzius, quia in membrana eidem Carolo supposita & alibi examinanda rejiciendaque, asserere hic fingitur, quod Osnabrukgensem ecclesiam primam omnium in Saxonia in honorem S. Petri Principis Apostolorum & Sanctorum Martyrum Crispini & Crispiniani construxerit. De Patresbruna dicit antiquißimum chronicon, ad annum usque DCCC pertingens, quod ibi anno DCCLXXVII (triennio prius quam alibi per Saxoniam ædificarentur ecclesiæ, & novennio ante Witikindi baptismum) convenerunt Saxones ad baptismum Christianum, & baptizata sunt multa millia populorum gentilium, & ædificaverunt ibi ecclesiam Franci. Quo deinde ordine divisæ diœceses & Episcopatus instituti a Carolo sint, malim ignorare prudenter, quam temere divinare. In Concilio Erfordiensi anni DCCCCXXXI primus ex Saxonibus post Vnnum (qui non Bremensem, sed Hamaburgensem se Episcopum scripsit, digniori tunc titulo verum ad Saxoniam non pertinente) nominantur Fardunensis, Paderbrunnensis, Halverastadiensis, Osneburgensis, Mimigernafurdensis, [sed ordo Episcopatuum melius aliunde petetur,] Mimidonensis, omisso, qui non interfuit, Hildensheimensi. In antiqua notitia Patriarchatuum, per Carolum a S. Paulo edita post Geographiam sacram ex MS. Bibliothecæ Regiæ, sub Moguntino Archiepiscopo, corruptis haud parum nominibus censentur Verdensis, Ildemesensis, Alunstatensis, Palterburnensis, sub Coloniensi Monasteriensis (ita seculo XI cœptus vocari, qui antea Mimigardifordensis) tum Mindensis & Osemburgensis. In altera vero Notitia, aliquantum recentiori ex MS. Thuano, nominantur sub Moguntino, corruptis similiter nominibus, Albestatensis, Verdensis, Paldeburnensis, Ildesemensis, sub Coloniensi Mindensis, Osemburgensis, Monasteriensis. Neque dubito quin initio laudatus Chronographus Saxo, eo ordine recensuerit Episcopatuum nomina, quo seculo XII illi censebantur; sed ideo Bremensem primo collocaverit loco, quod jam tum Bremensis Archiepiscopus diceretur; licet non Brema, sed Hamburgum, fuerit in Archiepiscopatum erectum, eique unita Bremensis ecclesia Archiepiscopo Coloniensi subtracta, uti explicatur ante Vitam S. Anscharii.
DE SANCTIS MARTYRIBVS CORDVBENSIBVS
AMATORE PRESBYTERO, PETRO ET LVDOVICO
ANNO DCCCLV
[Commentarius]
Amator Presb., Martyr Cordubæ in Hispania (S.)
Petrus monachus, Martyr Cordubæ in Hispania (S.)
Ludovicus, Martyr Cordubæ in Hispania (S.)
D. P.
Memoriale Sanctorum, qui Christi fidem aut confeßionis constantia aut etiam sanguinis effusione, sub Maurorum tyrannide consignarunt, a S. Eulogio, qui & ipse tandem Martyr occubuit, fidelißime conscriptum, lib. 3. cap. 13, tres, in titulo propositos pugiles, [Passio ex S. Eulogio] his verbis laudat: Quidam Presbyter adolescens, nomine Amator, qui olim ex oppido Tuccitano cum genitore & fratribus suis Cordubam discendi gratia adventarat, & Petrus monachus ac Hludovicus contribulis noster & frater Pauli Diaconi, cujus martyrium liber secundus exponit, ex civibus Cordubensibus orti, uno se fœdere colligantes, ad prædicandam euangelicam veritatem aptarunt; ideoque celeriter sub præcedentium professione perempti sunt II Calend. Majas Æra DCCCXCIII. Quorum corpora fluvialibus immersa gurgitibus, Deo fautore, post aliquot dies littori exponuntur: & cum penitus nullam suæ quietis Sanctus Sacerdos notitiam dederit; manent tamen ceteri Sancti venerabiliter in præcognitis locis repositi. Nam B. Petrus in Pinnæ-Mellariensis cœnobio tumulatur, Hludovicus in vico Italicensis provinciæ nomine Palma, quæ Singilio flumine præsidet, digniter requiescit. Hæc Eulogius. Incidit Æra DCCCXCIII in annum DCCCLV.
[2] Ita signanter annum & diem mortis cum notaverit Eulogius, non nisi quatuor annis superstes Sanctis, [nomina in Martyrologio:] mirum est Vsuardum, qui ex recenti illo opere tam multa illustria nomina adscripsit Martyrologio, prætermisisse eorum memoriam. Primus defectum animadvertit supplevitque Galesinius, sic eos proponens: In Hispania Beatorum Martyrum Amatoris Presbyteri, Petri Monachi & Ludovici: qui prædicationis Euangelicæ uno fœdere juncti, ob eam causam comprehensi, in fidei confessione constantissimi, ab Arabibus necati sunt. Galesinii judicium major confirmavit auctoritas, postquam in hodiernis Romani Martyrologii tabulis ita cœptum est legi Cordubæ Sanctorum Martyrum Amatoris Presbyteri, [cultus Cordubæ.] Petri monachi & Ludovici. Hac auctoritate mota Cordubensis Ecclesia, Ecclesiastico Officio ad hunc eumdem diem colendos merito censuit, sub ritu semiduplicis, ut nobis testatur Ordo recitandi officium divinum anno 1640 aliisque sequentibus Madriti impressus; quem si inspexisset Tamayus, non putavisset, decennio post suum Aprilem evulgans, excusandos Cordubenses præteritionis istiusmodi. Magis merito nos miramur, iis in locis quibus Sanctorum istorum corpora Deus indulsit, ita refrixisse eorum venerationem, ut tot recentiores scriptores de ipsis agentes, nihil notatu dignum repererint: quod nobis suspicionem movet, ea pridem ablata esse, vel locorum ipsorum ruinis obscurata. Exceperat ea Bœtis, fluvius Cordubam præterlabens; infra quam uno milliario positum S. Salvatoris monasterium, [loca sepultura.] Peña de la Miel vulgo dictum, habere S. Petrum meruit. S. Ludovici cadaver, ablatum longius ad Hispanica milliaria circiter decem, infra Singilionis ostia, Palmæ exceptum est; cujus oppidi Comites quod crebro vocentur Ludovici, ad istius Martyris honorem fieri putat Martinus Roa in Historia Sanctorum Cordubensium. Idem dicit S. Amatoris patriam hodie Martos appellari, adeoque diversam facit a Tucco vetere, quod hodie Tosinam dici existimat Rudericus Carus lib. 3 Chorographiæ Hispalensis, estque duplo propius Hispali quam Cordubæ.
[3] [His aliqui jungunt Ioannem,] Tribus istis jungit Tamayus aliique recentiores Ioannem, insignem sane Confessorem, ac forte etiam post obitum Eulogii Martyrem: neque dubitant ei titulum Sancti apponere, & quidem ad hunc diem, nullo cur id faciant allato argumento. Nos præter immemorabilis temporis jure subnixam consuetudinem aut Pontificiæ approbationis expressam prærogativam, nihil agnoscimus, per quod liceat nobis Sanctum dicere aliquem, quantavis virtutis commendatione etiam in morte laudabilē. Neutra suffragatur Ioanni inter Sanctos scribendo: nec de ejus obitu quidquam reperimus: agonem tamen ejus non gravabimur ex prædicti Eulogii libro I subtexere, ubi sic loquitur: Non parvipendenda est invictissimi illius Joannis constantia præconabilis: [accusatum a Mohometanis] qui inter dira ac sæva flagella forti animo durans, plurimos documento suo ad martyrium incitaverit. Super quem inimici Dei viventis, falsum coram judice testimonium proferentes, hujusmodi contra eum crimen deponunt: Novimus hunc, o judex, in subsannationem doctoris nostri semper insistere, eumque maledicis verbis irreverenter impetere; ita ut cum forte negotium mercimonii sui in nundinis velit exercere, non alias illicere potest ementes, nisi cum sacramentum nostrum dictis parvipendulis subtilissimus irrisor proposuerit. Cujus rei nos testes sumus, & in veritate dignum hunc morte confitemur. Verum quia minus idoneorum accusatione testium impetebatur, nec poterat rei mortem inferre objectio testationis eorum; damnatur Dei servus acrioribus flagris, & crudeli verbere laceratus cogebatur Christum negare. [& fidei causa immaniter casum truductumque.] Ille vero non se talibus obnoxium criminationibus solummodo confitebatur, sed neque usque ad mortem religionem Crucifixi deserturum clamabat. Cujus obstinatione judex vehementi furore commotus, quingentis & eo amplius hunc macerandum tradens flagellis, tamdiu verberibus jussit insistere, quousque exanimis inter cædentium manus in solium prorueret: sicque semivivum, vix palpitantem, retrorsus asello impositum, totam circuire urbem ac plateam fecit, præcedente sacrilega præconis voce dicentis: Hæc merebitur exprobrator vatis nostri, cultusque irrisor perferre. Postquam vero ad vindictam sui doctoris talia exercuerunt; ad ultimum gravissimo ferri onere coarctatum ergastulo deputarunt: quem nos ibidem religatum adhuc dorso ejus vigentibus plagis invenimus, nostroque contubernio per idem tempus, quo detrusi sumus, accivimus.
DE SANCTO FORANNANO,
ABBATE WALCIODORI, IN BELGIO, ORD. S. BENEDICTI.
AN. DCCCC LVXXII
[Praefatio]
Forannanus, Abbas Walciodori in Belgio Ord. Benedicti (S.)
Auctore D. P.
Egimus ad VI diem Martii de S. Cadroe, Scotorum monachorum Abbate primo Walciodori in Belgio, deinde Metis in cœnobio S. Clementis; ostendimusque eum cum S. Maccalano, qui XXI Ianuarii colitur, in hasce partes venisse totis viginti tribus annis citius quam eodem appelleret S. Forannanus: qui [Ordo Prælaturæ] qui revera quartus fuerit Walciodorensis Abbas, primus tamen dicatur dignitate & merito. Quippe qui dimisso Episcopatu patrio monachus effectus, statum resque monasterii primus stabiliverit auxeritque, & regularem instauraverit disciplinam: quæ sub brevi prædictorum Sanctorum Præsulatu tam parvas radices egerat, ut eis in aliū curam Pastoralem transferentibus, cito defecerit. Porro hujus Sancti in lucem protracti caussa multum exteri omnes, præsertim Regulæ Benedictinæ professores, Ioanni Molano debent, qui ejus notitiam, jam fere extinctam renovavit, in Natalibus Sanctorum Belgii, ita de illo scribens. Sanctus ille Episcopus & Abbas, Pastor vigilantissimus, pater pauperum, omnium virtutum floribus ornatus, quinto post Eilbertum anno quievit, anno DCCCCLXXXII & in læva basilicæ Walciodorensis honorifice depositionem accepit, non absque insignium operatione miraculorum. Cujus Natalis, cum canonico Officio, celebris fuit Walciodorensibus usque ad annum vigesimum sextum ultra sesquimillesimum. Tunc autem Reformatores Bursfeldenses eum ex albo Sanctorum, [& cultus Walciodori.] quo ad divinum Officium utebantur, extinxerunt; eo quod non extaret relatio ejus per Ecclesiam Romanam in numerum Sanctorum: quæ ratio quibusdam Walciodorensibus displicuit, eo quod multi Sancti celebrentur, qui non sint in Romana curia canonizati. Ideoque divinum Officium relinquendum putarunt de suo Sancto, quem constat multis miraculis in suæ depositionis annua celebritate & alias claruisse: quorum quædam fidelissimis scriptis & picturis tradita extant, quædam vero negligentia perierunt. Invocatur adhuc annue cum Sanctis Eloquio & Nuncio pridie Paschæ in Litania. Sacrum item corpus ejus, excepto brachio, quod in sacristia asservatur, in plumbeo sarcophago compositum terræ sinus fovet, exstructo desuper monumento cum titulo: S. Forannane ora pro nobis. Conservatur etiam in sacrario pene integra, cum argenteis tintinnabulis, stola ipsius sacra, cujus benedictione morsum rabidi canis sanavit: qua etiam multi postmodum sanati sunt.
[2] Hæc Molanus, quibus facem accendit Hugoni Mainardo, & Gabrieli Bucelino, ut hunc suum proprium Sanctum, in Gorziensi monasterio institutum, [Vita ibidem scripta,] Fastis Benedictinis adscriberent; Benedicto Ghinio, ut, quoniam Episcopus antea fuerat, eumdem Natalibus Canicorum adjungeret; Philippo Ferrario, ut Catalogum suum Generalem; Andreæ du Chesne, ut Martyrologium Gallicanum; Bartholomæo Fisen, ut Flores Ecclesiæ Leodiensis; Auberto Miræo, ut Fastos Belgicos ejus nomine augerent. Præcipue autem ea res profuit apud Ioannem Davinum Namurcensem Episcopum, qui sub sua novella diœcesi Walciodorum numerabat, ut Vitæ epitomen insereret propriis ecclesiæ suæ Cathedralis officiis an. 1619 editis; & antiquum Sancti colendiritum renovaret. Ipsam Vitam, quam damus ex MS. Codice Walciodorensi, scripsit Robertus quidam Walciodorensis monachus, eamque Censuræ Wiboldi Abbatis Stabulensis commisit, hac usus epistola: Inclyto, totiusque prudentiæ fulgore insigni, Domino Wiboldo, Abbatum egregio, Frater Robertus, suorum utinam clientum ultimus, quicquid præceptori subditus. Nos, o rector inclyte, vestræ dignitati nostræ audemus manifestare schedulas exiguitatis, [oblata censuræ Wiboldi Ab. Stabislensis:] verum nec temeritatis supercilio id factum existimet esse vestræ pietatis dignatio. Non ergo hoc in opere luculentæ verbositatis investigare ornatum, atque animadvertere ab imperito velitis, qualiter enucleatum; verum qua sit, respicite, intentione prolatum. Ut igitur hoc vestræ examinationis roboretur judicio, de vestræ magnificentia confidens pietatis, vestris obtutibus repræsento. Quo vigeat in aliquo vestri, si displicet, arbitrii correptio; vestræque, si placet roboretur adminiculationis decreto.
[3] Hisce una cum Vita lectis, in hæc verba Abbati Walciodorensi rescribit Wiboldus: Frater Wiboldus, Dei gratia Stabulensis Ecclesiæ servus, Domino Theodorico venerabili Walciodorensis Ecclesiæ Abbati & reverendo Fratrum Conventui, [hujus de ea judicium,] divinis semper evigilare studiis & provehi muneribus. Gratias agimus, dilectissimi, Conditoris Domini inæstimabili gratiæ, qui universalis Ecclesiæ suæ pulchritudinē, certis temporibus miro ordine, magnis auctoribus, ipse idem novus semper & perfectus artifex, condecorare non desinit; ut unaquæque per orbem Ecclesia quæ maris undas interdum patitur, littoris tamen firmitate aliquando gaudeat, discipulis in navicula dormientem Christum excitantibus, & Christo fluctibus imperante. Christus utique, Fratres, & vos Apostolico exemplo in vestra navicula excitavit, dum vestris, quibus Ecclesia vestra regitur, Patronis honorem & devotionem exhibetis: dum ea, quæ in eis ipse operatur, miracula ad multorum notitiam & ædificationem producere desideratis. Scripsistis nobis, per Fratrem nostrum & filium vestrum, Robertum, Vitam & miracula Beati Confessoris Pontificis & Abbatis Forannani, ipsius non parvipendendo studio compositam; ea, ut ipse nobis retulit, intentione, ut si qua minus videretur composita vel superflua, nostra parvitas elimaret aut detraheret, & totum corpusculum operis nostra cooperatio roboraret. Quare operi, si necessarium conspicerem, auferre quæ conjunxit & vos conjungitis, aggredi non recusarem plane; sed quia per omnia probatur laudabile [ipsum nobis intactum remittimus]. [& exhortatio ad perseverantiam in colendo Sancto.] De cetero præceptis vestris cupio obtemperare (in eo scilicet quod præterea rogavisse videntur VValciodorenses, ut venire vellet ad faciendam elevationem corporis de sepulcro in loculum specialem) si labores nostri pro Ecclesia, si regni quibus obliquamur negotia, prosperos habeant exitus, & nobis aliquod sepositis curis aliquando indulgeatur otium. Vos interim eo quo cœpistis studio, Beati Confessoris miracula amplecti, & memoriæ tradere curate. Quia si vestra perseverat devotio, si studium non lassescit, si religio accrescit, glorificationem sacri corporis videre corporeis merebuntur oculis, quibus tantum manifesta datum est videre miracula. Cujus temporis festivitati nostra utinam interesse mereatur præsentia, nostra subservire parvitas; ut sacrorum cinerum glorificatio, sit nostræ fidei de spe resurrectionis confirmatio, sit in præsenti tempore de tribulationibus nostris consolatio, de exilio ad patriam, de morte ad vitam translatio.
[4] [scripta est Vita post an. 1030,] Theodoricus, Walciodorensis Abbas hujus nominis secundus, circa annum MCXXX creatus, creditur MCXLV obiisse: VViboldus ab eodem anno MCXXX usque ad MCLVIII Stabulao præfuit, juxta Catalogum qui extat apud Bartholomeum Fisen ad elogium S. Remacli: unde de ætate scriptoris Roberti facile est judicare: qui si non summam fidem meretur in iis quæ ante mortem Sancti gesta narrat; meretur eam in miraculis, suo tempori vicinioribus, & certiori relatu auditis vel etiam visis. Prior ille Walciodorensis quidam monachus libellum conscripsit, de gestis Abbatum monasterii sui, incipiens a S. Forannano (quantum quidem possumus judicare) & desinens in Abbate Godescalco, quem libellum cum transcripsisset auctor Chronici, prosequitur materiam ab eodem cœptam & a se forsitan haud uno loco interpolatam, [postea ex libello, sub an. 1080 compilato,] Prologo certe & tota Walciodorensis fundationis historia principio præposita auctam: prosequitur autem sic exordiens: Contigit antem eodem tempore, scilicet circa annum MLXXX, Dominum Abbatem Godescalcum a præsentibus migrare ad Dominum: cujus & aliorum cum breviter & lucide actuum iste libellus diligenti stylo exaratam contineat seriem, non incongruum videtur, siquod nondum digessit, quia nondum contigerat, ea fide & veritate qua a religiosis viris, qui adhuc sunt superstites, accepi, litteris mandem & ad rerum gestarum notitiam posteris legenda transmittam. Atque ita continuans Chronicon, ipsum deducit usque ad electionem Henrici Abbatis, [editum est chronicon an. 1243] qui, inquit etiam nunc nobis præest feliciter jam tredecim annos. Ad hunc quoque Abbatem cum pervenisset alius prædicti chronici abbreviator, qui porro ad calcem subtexuit sequentium Abbatum nomina, & scripsit anno MDCXXV; ita loquitur, Cujus (Henrici scilicet) regiminis anno XIII nostræ fundationis libellus est in lucem editus, qui hoc anno, videlicet MCCXLIII pervenit ad umbilicum.
[5] Vltimam compilationem transcripsit Rosweido nostro sub annum 1631 Thomas Luytens, postea Letiensis monasterii dignißimus Abas, [unde excerpuntur alia Acta sancti,] cui generalem ad hæc Acta Sanctorum præfationem Bollandus inscripsit: pluris tamen fuit obtinuisse antiquioris Chronici Ms. antiquum, & ante ducentos annos exaratum. Ex hoc decerpimus tria Capita, S. Forannani Actus continentia: nam primi scriptoris libellus, qui totus in hoc chronicon transfusus est, nusquam forsitan extat genuinus ac purus. Vtinam vero dicti chronici auctor præter S. Forannani Vitam, quam citat; & quasdam familiæ nobilis ab Eilberto descendentis domesticas fabulas, quas melius contempsisset; habuisset antiquiores illas scripturas, quas credibile est fuisse conditas tum ante tum post Forannanum; [nonnulla correctione egentia.] sed lamentabili circa annum MXV monasterii totius ecclesiæque incendio concrematas arbitramur. Tum sane de eo quod S. Forannanum præceßit tempore, deque ipsius Sancti Actis scribere potuisset distinctius: nunc haud pauca confuse narrata querimur, & corrigimus Annotationibus nostris. Pauciora illa fuissent, si saltem S. Cadroe vitam, qualem edidimus, habuisset; scivisset enim Forannano non succeßisse Cadroem, & huic Maccalanum: sed Maccalanum primo deinde Cadroem initium dedisse walciodorensi Prælaturæ; Forannano autem diu post illos advecto, postquam e vivis abiit succeßisse Immonem, quem ex Ms. recentiori Fisen vocat minus recte Ivinionem. Ceteros ex ordine successores vide in tomo 7 Spicilegii Acheriani; ubi totum walcidorense Chronicon, sicut nos illud descriptum habemus, legere poteris, & in ejusdem tomi Præfatione pag. 17 refutatos invenies Molanum atque Miræum, perperam opinatos, eumdem Robertum, qui S. Forannani Vitam, ut vidimus, composuit, auctorem quoque fuisse chronici.
[6] [nomen in sacris fastis.] Molanum, qui primus, ut diximus, commemorandi inter Belgicos Sanctos Forannani mentionem fecit; secutus est Guilelmus Gazet in Historia ecclesiastica Belgii, addens caput servari in sacristia: reliquum corpus in arcula plumbea, intra marmoreum mausolæum, cum hac epigraphe Sancte Forannane ora pro nobis. Vterque cum mortuum dicat XXX Aprilis, nescio quos auctores nobis ignotos potuerit secutus fuisse David Camerarius lib. 3 de Scotorum pietate, cum XIV Ianuarii ejus elogium poneret. Consultior in hoc Gabriel Bucelinus, auctor Menologii Benedictini, eorum maluit vestigiis insistere, a quibus primam hauserat hujus Sancti notitiam, cui prolixum elogium texuit. Meminit ejusdem, ut XXX die celebrandi, Colganus in Vitis Sanctorum Hiberniæ ad Vitam S. Forannani Abbatis XV Februarii: sed ita ut expresse diversum hunc esse dicat, tum ab aliis pluribus similis nominis, tum a præfato walcidorensi Abbate. Quod ideo moneo, ut corrigatur error, qui nobis ibidem inter Prætermissos obrepsit, quasi Colganus eumdem sibi videri dixisset; intelligantque posteri in futuro operis Supplemento, denuo sibi ad examen vocandam Forannani istius Hiberni Vitam; si forte, hac distinctione certo jam cognita, dicto Februarii die inserendam ipsam judicent.
VITA
Auctore Roberto Monacho Walciodorensi
Ex MS. ejusdem cœnobii.
Forannanus, Abbas Walciodori in Belgio Ord. Benedicti (S.)
BHL Number: 3080
Auctore ROBERTO EX MS.
PROLOGUS
[1] Quoniam in culmine candelabri, ne videatur obfuscari sub latebra modii, erigenda est lucerna Christi; virtutes venerabilis viri Forannani, haud composito quamquam sermone, decerpere disposui. Sed quoniam imbutamento artis philosophiæ minus fulti, verbis has enucleare nequimus venustis; more puerorum magis maluimus balbutire, quam notitiam miraculorum sancti viri sub obscuritatis velamento occultare. Attamen hoc enucleandum opus, qua intentione arripui, quantumvis clareat cunctis, manifeste pandere decrevi. Est itaque in nostræ habitationis cœnobio quidam existens in provectæ ætatis senio, [Ex fideli longævi monachi relatu] qui antiquæ rememorationis intellectu antiquarum rerum monimenta in suo prudenti pectusculo prudenter locaverat, ab hoc ergo antiquitatis relatore sumpta materia, antequam morte præventa laberetur humanitatis fragilitas, & tanta Patroni nostri miraculorum coruscatio, omnia studui comprehendere brevitatis sub articulo. Interea est alius nostræ narrationis intentus. Residentibus in solita consiliabula nostris majoribus, factaque mentione de nostri Patroni virtutibus, sacer valde conquestus est Conventus, [describuntur Acta.] quod maximo pollentes ingenio atque sub hujus vitam ducentes suffragio, has peritissimi viri in obscuritatis reliquere latibulo. Quapropter hujus Conventus animatus monitione, has editas schedulas cupio commendare, quatenus in futuro legentibus, hæ posteris clarerent succedentibus. Sed quoniam absque divinæ gratiæ adminiculo hoc in opere efficax existere non valeo, almi Spiritus flatum flagito, quatenus ipsius afflatus spiraculo, veritatem cum consono queam intimare verbo.
CAPUT I.
Natales S. Forannani, Episcopatus ab eo abdicatus, mare
miraculo trajectum, Abbatialis walciodori dignitas suscepta, ægri
sanati, mors &c.
[2] Gloriosus igitur Domini Sacerdos Forannanus, nobili ex Scotinensium a prosapia ortus, [Nobiligenere natus] primos arcendo lasciviæ impetus, decrevit postponere mundum propriis cum actibus; suamque insignibus nobilitatem exornans virtutibus, seipsum Deo dignum devotus præparare studuit sacrificium, ipsius adminiculatione fultus. Intra denique pueriles annos positus, sub scholasticæ eruditionis norma litteris imbuendus, a magnificis parentibus honorifice est traditus: in qua divina clementia præeunte, [liberalibus disciplinis imbuitur.] quæ sibi eum vas electionis futurum præviderat fore, omnium disciplinarum arte, repletus est, brevitatis sub tempore. Qualibus siquidem incrementis, divinis meditationibus inhærendo, factus juvenis gratissimam juventutem augmentaverit; qualiterve procellas turbulenti maris, id est, mundanas tribulationes, divina fretus suffragatione, calcaverit; qualiterque miserorum spes, orphanorum pater, pauperum recreator, [misericordissimus in afflictos,] viduarum, lugentium omniumque pie viventium pius consolator extiterit; finis ejus consummationis evidenter monstravit, quia sicut per quemdam Sapientem dicitur:
Præmia justorum pendent in fine laborum.
Et Propheta David intonat dicens. Omnis consummationis vidi finem. [Ps. 118, 96] Vidit quippe omnis consumationis finem Christi clarissimus Confessor Forannanus, qui diligendo Deum suum studuit diligere proximum. Quatenus vero latum videretur servare mandatum, sincero corde totaque mentis intentione propter Deum, nec non amplectendo, suum studuit diligere inimicum.
[3] [amicus inimicis,] Quapropter Retributor omnium bonorum, qui secundum uniuscujusque meritum pro talenti reportato lucro unumquemque remunerat largiendo præmium; venerabilem Antistitem nostrum dignis muneribus esse volens honoratum, dispensatorem suæ domus constituit idoneum: quatenus a tritico ventilata palea, idest, a vitiorum spurcitia proximorum cordibus purgatis, mensuram tritici, sacrarum scilicet pabula doctrinarum, erogaret. Quid multa? Exigente igitur nobilitatis magnificentia maximæque puritatis innocentia, a populorum electus caterva, [creatur Episcopus.] in civitate, quæ eorum barbarica sermocinatione b Domnachmor nuncupatur, quæ est metropolis totius Hiberniæ, in basilica Genitricis Dei, quam propriis ex redditibus possessionibusque c fundaverat, sublimiter in d Pontificali collocatur cathedra: quatenus qui sine pondere regiminis prius in humilitatis rectitudine vigebat, multis postmodum cum magisterio sacræ eruditionis fieret & norma. At ubi ad honoris pervenit fastigia, sui prolongationem incolatus indesinenter deflebat, istius Psalmi versiculum commemorans: Heu mihi! quam valde prolongata est pregrinatio mea. [Ps. 119, 5.]
[4] Cumque diutina cogitatione talia suo volveret in pectore, antiquorumque Patrum cuperet sequi vestigia, longe faciendo seipsum a cogitatione sua, admonitus est cælitus visione divina, quatenus culmen relinquens honoris, ad locum pergeret e Speciosæ-vallis, quo in venerationem Genitricis Dei basilica fundata est cœtus apostolici, super ripam unius fluminis, [divinitus jussus patriam deserere,] quod Mosa nuncupatur sermone vulgari. Hac itaque cælestis visionis percepta admonitione, infimæque ambitionis posito honore, mandatum sacratissimæ jussionis cupiens explere, venerabiles duodenos f comites elegit: quatenus cum his veniens ad locum præfatæ habitationis, [12 comites eligit;] armipotens veluti miles summi Imperatoris, hoste cum invisibili visibilique decertans, bella præliaretur Domini. Igitur linquentes propriam, quærere celestem cœperunt patriam, atque Angelico freti ducamine ad marina pervenere littora; [quibuscum non reperto navigio] quo respicientes circum circa, nautica minime reperere suffragia. Sed qui sub Mosaica deductione Israelis populo rubri maris arenam siccavit, quo sicco vestigio alti vada pelagi mirabili ductus itinere populus transmearet, quique sub Petri vestigiis liquidum calcabile præbuit elementum; ipse huic nostro venerabili Patrono, ad suorum ostensionem meritorum, suis cum comitibus simile iter, quo ad portum quietæ salutis valeret pertingere, sua præbuit mira dispensatione.
[5] Ecce enim quatuor ligna, crucis in modum pariter compacta, ante eorum intuitum repente apparuerunt: super quæ convocata Dei virtute, almæ Crucis vexillo se munientes, [quatuor ligna in formam Crucis compacta conscendens.] ascenderunt hoc ordine. Divisis itaque comitibus, atque in quatuor stabilitis partibus (ternarius enim quater ductus duodenarium efficit numerum) super quatuor partes crucis ascendere eos jussit; ipseque crucis in medio positus, hilari mente claraque voce decantans, ajebat: In mari via tua, & semitæ tuæ in aquis multis g. [Ps. 76, 20] Igitur cum tali navigio atque admirabili venerandæ crucis vexillo, ducens per avia, hos protexit digne Dei munita tuitio; quoniam, quo crucis ejus bajulatores viderentur, seipsos abnegarunt; [mare trajicit:] atque propriam linquentes voluntatem, sub alterius magisterii imperio cursum sui certaminis peragere decreverunt. Tandem linquere marinos, carpereque calles cœperunt terrenos: atque sectantes quo eos traxerat almus Spiritus Paraclitus, [a Comite Eilberto Walciodorum ducitur] quo antecedens ibat, pariter ambulabant. Cum vero haud procul a prefatæ habitationis forent loco, ejusdem structori, inclyto nobilissimoquc Comiti, obviaverunt Eilberto h. A quo, quo gressum figere vellent requisiti velle se responderunt adire locum Speciosæ-vallis, super ripam situm Mosæ fluminis. Et ille respondens, Feliciter, inquit. Nunc interim gressus vestros post me dirigere sectando satagite: vos enim ego deducens, præfatiloci vestris obtutibus manifestabo mansionem. Cumque in suæ peregrinationis fatigatione, de tanta nobilitatis magnificentia tam benignum consolationis suscepissent responsum; cum cordis affectu ad cælum direxerunt corporis intuitum, atque Dei laudantes magnalia, ad diu concupita una pervenere habitacula.
[6] Quo autem in monasticæ eruditionis instituerentur præposito, ducti sunt Romam a Comite supradicto: ubi cum Præsularis honoris dignitate nomen suscipiens Abbatis, prædictus Christi Confessor, tale mandatum a Domino Benedicto i (qui in totius mundi gubernatione, [& Romæ Abbas confirmatus:] a cælestis regni clavigero [acceptam spei] anchoram in agnitione hujus nominis fixerat septimus) suscepit, quatenus remeando ad propria, ad monasterium diverteret, quod nuncupatur Gorzia; [ad cœnobium Gorziense instruendus divertit:] atque ibidem cum suis in divinis institueretur mandaris. Etenim sub norma monasticæ religionis colla decreverant subigere: obtemperatoresque Apostolicæ institutionis gestientes existere, ad monasterium superius nominatum una pervenere. Quo brevissimo in tempore divinis in, institutionibus pleniter roborati, quod diu concupierant sunt adepti: quoniam, sicut sacra B. Gregorii testatur sententia, nulla ad discendum mora est, ubi Spiritus sanctus Doctor adest. His itaque tractatis, maxima cum petitione Comes ante dictus erga Laudunensem Antistitem obtinuit, quatenus memorabile pignus venerabilis Christi Confessoris Eloquii k daretur sibi: quod ut mœnia prædictæ habitationis penetravit, [transfert corpus S. Eloquii.] recensita memoria Dominicæ Passionis a B. Forannano, plurimarum sanitatum virtutes sunt operatæ. Quæ quoniam in ejusdem gestis l plenius sunt enucleatæ, pro nimia prolixitate distuli memorare.
[7] Quid igitur aliud ista, dilectissimi, signabant; nisi quod super rutilos lapides insignes gemmæ e mundi partibus adventantes, intra unius domus Dei spatia claro virtutum jubare emicabant? [S. Forannanus, stola sua morsum rabidi canis] Ut autem de pluribus pauca referam; inter alias spiritualis gratiæ dotes, hæc in eo sanitatis virtus eminebat, quod morsu siquis rabidi canis lupive fuisset attrectatus, locoque in cicatricis fimbria m stolæ suæve manipulæ fuisset locata, mox recuperata sanitate cum gaudio remearet. O mira dispensatio Dei! Qui etiam quondam per fimbriam vestimenti sui in muliere fluxum restrinxit sanguinis, ipse nunc simili modo in laudem sui Confessoris, per fimbriam infirmantibus opitulationem contulit sanitatis. [& benedictione morbos sanat.] Quid plura? Nullus denique, a calamitate pressus infirmitatis ægrotus, ad eum venit, qui non post susceptæ benedictionis suffragium sacratissimique olei liquoris contactum remearet cum gaudio, suscepto sanitatis consilio. Hæc & his similia virtus divinitatis in eo manifestavit opera; quæ quoniam scriptoris articulo non sunt exarata, nobis sunt incognita Deoque nota.
[8] Quia vero felici cucurrerat gressu, fidemque ecclesiasticæ institutionis servaverat indefessus, contraque spiritualis nequitiæ arma fortis extiterat in sui certaminis cursu, utpote pro bonæ dispensationis ministerio a pastorum Pastore vocem clementissimæ mansuetudinis auditurus, Euge serve bone & fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, supra multa te constituam, intra in gaudium Domini Dei tui; de suæ remunerationis spe securus extitit. [moritur anno 982] Igitur humanæ posito corruptionis pondere, in nongentesima octogesima secunda ab Domini Incarnatione annualis circuli revolutione, pridie Kalendarum Majarum, sub n Ottonis Romani principis tempore, de corruptione ad incorruptionem, atque de via ad vitam promeruittransire, cui temporanea mors vita, atque ad cælorum palatia præsentis exitus extitit via.
ANNOTATA.
a Scotia usque ad id fere tempus, quo scripsit auctor, sola vocabatur Hibernia: Scoti etiam dicebantur ii, qui ex Hibernia in Britanniam transgreßi pridem ibi Sedes regnumque tenebant: sed hoc loco intelligi ipsius Hiberniæ incolas ex sequentibus apparebit.
b Domnach Hibernis, quod Latinis Dominicum, scilicet templum sine ecclesia: cui cum additur Mor, significatur ecclesia major. Et hoc quidem nomen in Hibernia frequens est: ab iis tamen, qui confuse tantum memoria retinebant quæ de Forannani Episcopatu audierant, pro nomine civitatis proprio accepta est vox, quæ pro appellativo ecclesiæ sumi debuerat: patet enim hic esse sermonem de ipsa totius Hiberniæ metropoli, quæ alia non est quam Ardmacha; cujus urbis ecclesia major, Domnach-mor ab incolis dicebatur, non Dominocinor, uti hic perperam scribebatur.
c Colganus in Append. 7 ad Acta S. Patricii enumerat annos complures seculi X, quibus a Normannis occupata & spoliata est Ardmacha; signanter autem anno 914 incendio deturpatam fuisse docet: quid ni tunc etiam ecclesia arserit, cui reparandæ suam hereditatem postea Sanctus impenderit?
d In Catalogo Ardmachanorum Primatum, quem seculo XII scriptum idem Colganus exhibet, Forannani nomen non invenitur: sed nec opus est credere Archiepiscopum eum creatum; satis est si ibi fuerit a suo Metropolita consecratus Episcopus, pro altera quocumque suffraganearum ecclesiarum. Expectamus quid hac de re paraverit Colganus, qui 21 Ianuarii agens de S. Maccallano, de Archiepiscopatu S. Forannani demonstrationem promittit; Bulla sub nomine Benedicti Papæ 7 Chartulario Walciodorensi inserta, appellat Scotorum Episcopum.
e Ita Walciodori nomen etiam auctor Chronici interpretatur, quasi pro Valle-decora dictum. Ego meram hanc esse puto allusionem ad nomen, non autem etymologiam veram; quia cum plurima loca Vallis nomen habeant; nullum tamen inveni, in quo vulgaris dialectus V verterit in W: particula autem Dor tam frequens in compositis antiquis est, rivum sive torrentem significans, ut vix dubitem quin compositione Teutonica seu veteriFrancica dicatus Waltzdor id est Torrens-silvæ, quod latine scribentes, & concursum tot consonantium horrentes, in Walsiodorum verterint, & nunc contractim Wassor dicatur.
f Quam longe aberraverint posteri, qui in hoc numero putaverunt fuisse Sanctos Cadroe & Maccalanum, diximus ad illius Vitam 6 Martii.
g Fides hujus miraculi sit penes eos qui narrarunt Hibernos, apud quos vix aliquis Sanctus est, de quo non aliqua similis transvectio memoretur: fortaßis figurata locutio occasionem dedit ita credendi, aut aliqua symbolica pictura. Non est tamen abbreviata manus Domini, ut neque sic traducere servos suos potuerit.
h Ita Vita S. Cadroe, Chronicum, diplomata omnia: hic Gilbertus scribebatur.
i Vereor ne Benedicti, & quidem septimi, hoc loco nominandi unica causa fuerit, unio Hasteriensis cœnobii ad Walciodorense, per dictum Pontificem confirmata ad instantiam Deoderici Metensis Episcopi & Forannani jam pridem Abbatis. Nec enim apparet quomodo alias gesta esse potuerint quæ hic narrantur; cum Benedictus solum sit creatus anno 975, I Iunii, & Eilbertus Comes obiisse dicatur anno 977 28 Martii. Itaque propendeo ut sub Ioanne XIII anno 971 vel sequenti dicam peregrinos nostros Romam pervenisse, inde Gorziam directos, unde post paucorum mensiuminstitutionem regressus Walciodorum Forannanus, cœperit munus suum exercere: in quo summam Eilberti approbationem meritus, & apud Metensem Episcopum laudatus, eum permovererit ad laxandas fundi Walciodorensis angustias, uniendo ipsi Hasteriam: quod in vita Comitis tractari cœptum,
k S. Eloquii Vitam, qui 3 Decembris colitur, seu potius sermonem in Translationem habemus ex MS. Walciodorensi, ubi gravißimi continentur errores, dum Erchanraus & Rodoardus Catalaunenses Episcopi, vocantur Episcopi Laudunenses. De Rodoardo autem, qui ibi dicitur Harderico Comiti & Heresendi ejus conjugi dedisse facultatem auferendi corpus S. Eloquii, legitur apud Flodoardum lib. 4 historiæ Rem. cap. 4. quod facultatem dederit dictis Comitibus Remos transferendi corpus S. Gibriani, qui colitur 8 Maji. Hæc autem res accidit ante annum 900, sed nomen Heresendis, videtur dictæ Vitæ auctori suasisse, ut quæ de Gabriano legerat transferret ad S. Eloquium, integro seculo serius translatum. Nos diversas putamus, Heresendem Haderici, & Hersindem Eilberti conjugem: qui si a Laudunensi Episcopo (ut est verosimili propter locum sepulturæ S. Eloquii) corpus ejus accepit, accepit illud a Roricone,usque ad finem anno 976 superstite: & nomen sola littera initiali R scriptum, facile potuit multiplicandi confirmandique erroris causam subministrare: facile etiam potuit Herisindis adjungi nomen, tamquam tunc viventis, & si revera mortua fuerit, cum hæc agerentur; nisi forte translatio hæc ante Forannani adventum facta, eidem ex conjectura gratuita tribuatur ab iis, qui priores illo Abbates videntur ignoravisse.
l Hæc gesta arbitramur non superesse: sed iis per monasterii conflagrationem deperditis, substituta fuisse diu postea, quæ nimium vitiosa esse jam probavimus, & plenius ostendemus ad 3 Decembris.
m Ista sanandorum morsuum efficacia etiam hodie creditur perseverare in stola S. Huberti, qui colitur 3 Novembris: quoniam autem nihil nisi ex relatu longævi cujusdam hic narratur de S. Forannani viventis mirabilibus; non erit magnæ reprehensioni obnoxius, qui memoriæ lapsum suspicaretur hoc loco, & ex quadam occasione applicatum putaret S. Forannano, quod de S. Huberto circumferebatur.
n Otto II hic fuit, Imperii collega assumptus a patre Ottone I an. 967 & Vita functus an. 983.
CAPUT II.
Corpus S. Forannani ejus jussu decentius humatum, energumeni & alii ægroti apud illud sanati.
[9] Vt autem ejus corporis de tumulatio sacra, seorsum in læva monasterii fuit facta, e contubernio Fratrum nonnulli crebro adiere ejusdem Almiflui sepulcrum, suorum flagitantes suffragia scelerum. Quo loco dum plurimæ sanitatum opitulationes ab eisdem fieri viderentur frequenter; communi tractato consilio a capitales ecclesiæ decrevere, pro honoris reverentia, [In humido loco tumulatus] sanctissimi corporis glebam loco excelsiori transferre. Dum vero hoc in opere efficaces existerent, tumbam sarcophagi in sanctuarii ingressu statuentes, vase incomposito, lympham de torrente in structione tumuli incaute detulere: atque in ipso memorabile sanctissimi corpus reposuere. Tandem se quietionis somno dum nocte quadam pro corporis vexatione dedissent, illam translationem summa fore factam cum diligentia existimantes, atque quid acciderit ignorantes, uni e fratribus qui stabilitus erat in solicitudine erga ecclesiastica, venerabilis Confessor Forannanus apparuit; [corpus suum transferri alio jubet:] illique monens imperavit, ut quoniam illo lutulento in tumulo in quietionis pace, præ fœtoris injuria, jacere nequibat; Fratribus imperaret, quo sui transferrent corporis aliorsum reliquias. Ille vero primæ visionis revelationem occuluit, atque hanc manifestare negligens usque in tertia visione conticuit. In tertiæ igitur noctis tempore, cum maximæ comminationis furore memorato Fratri se iterum dignatus est manifestare, atque prædixit, quod nisi Fratribus sui referret monita præcepti, in gravissimæ incideret judicium ultionis.
[10] Ut igitur poli caligo coruscante solis jubare evacuata est, memoratus Frater Fratres advocat, ac quidquid perspicaci intuitu animadverterit intimando revelat. Illi itaque causam negligentiæ illius relatu perpendentes, aliud cum summæ solicitudinis diligentia devotionisque honorificentia sepulcrum, juxta altare B. Nicolai, ædificavere; illumque e loco illo ejicientes, in nitidoque involventes linteamine, ad illud transtulere. Accidit præterea, quatenus quædam matrona nobilis, a gravi dæmonis infestatione vexata, a suis clientulis in sui adduceretur præsentia tumuli, [ad quod energumena adducta liberatur.] suique pro sua Domina rogarent affore divinitus sibi sanitatis suffragia. Dum in hac igitur jugi permanerent supplicatione, se divina miseratio dignata est manifestare. Nam binos luculentos vermiculos in sui purgatione nasi emittens, pristinæ sanitati est restituta: atque cum sanitatis remedio suisque cum servulis ad propria salubriter est regressa.
[11] Aliud divinæ operationis miraculum, non sub tetra latibuli nigredine occulendum, imo quemadmodum ab ipso venerabili Forannano est manifestatum, omnibus censuimus fore declarandum, quatenus in suis virtutibus enarretur mirabilis Deus. Erat enim quædam mulier in pago b Famennensi, quam ullo sine remedio per septena tempora circumvallaverat gravissimi ergastuli ægritudo: [item mulier a septennio ægra] cui almifluus Forannanus apparuit jubens, quatenus pro sui munere voti cordam unam, manibus allatam propriis, super sui poneret tumbam sepulchri. Cumque illa timoris perturbatione abjecta, ab illo suæ locum quietionis investigando requireret diligentissime, talia ab eo promeruit signa recipere. Veniens, inquit, in villa quæ Vallis nuncupatur decora, in dexteraque monasterii parte portam ingressa, recto itinere proprios ante obtuitus gradere, sursumque respiciens, juxta unam aram mei invenies sepulcri mentionem. Illa igitur sacratissimæ revelationis jussionem adimplere concupiscens, votum suum mature explicito opere complevit; sineque adminiculo alicujus ducaminis ad locum usque pervenit. Cumque ante fores templi ejusdem officiales reperiens, [& ab ipso Sancto illuc jussa accedere.] valvas ecclesiæ tacite penetraret, juxta præceptum Antistitis recto tramite suos gressus direxit; atque secundum signa quæ acceperat, Sancti sepulcrum reperit. Quæ dum pro optatæ salutis beneficio vota sua repræsentans, ab oratione surrexisset; sanitatis salutem suscepit: & monasterii mœnibus egrediens, revelationem miraculi omnibus evidenter manifestavit. His ita gestis, Salus humanæ salutis aliud glorificandum ad sui nomen confessoris mirabile miraculum addidit, quo solis jubar quemadmodum mundum rutilans irradiat, sic hæc insignis gemma, diversis polita signorum coruscationibus, partes mundi illuminaret diversis virtutibus.
[12] Fuit igitur in pago c Loniaco, in villa quæ Calvus-mons nuncupatur, sub Senioris præfatæ habitationis constitutione, ejusdem exercens negotia terræ, quidam bubulcus, Warnerus nomine, qui a gravi dæmoniacæ legionis infestatione vexatus, in grave inciderat periculum infirmitatis. [Energumenus etiam furiosus,] Hunc cum illius inquietudinem pro perversæ atrocitatis crudelitate circummanentes nequirent ferre (graviter enim laniabat quos poterat attingere) diversis vinculis ligavere, immensoque oneratum ferri pondere ad Sancti tumulum adduxe! Dum vero divinæ miserationis præstolantes suffragium, suæ [ecclesiæ] miserationis præstolantes suffragium, suæ [ecclesiæ] custodes ante Sancti jacerent tumulum, unius Christi Confessoris dies natalitius accidit; in quo dum debitæ servitutis solitum redderent Fratres pensum, finita recitatione duodecimæ lectionis, istius modulatio Responsi, Magnificavit eum in conspectu Regum, a Rectore incepta est chori. Dum autem ejusdem finis advenit, inchoationem Versus d subsequentis, mirabilem edens vocem dæmoniacus, arripuit; & quasi in istius modulatione jugiter fuisset eruditus, cum cantore finem fecit cantus. Mira res? Ille qui inarticulæ vocis cantu vexationem boum relevare consueverat, vocis articulatæ modulationem quasi pleniter instructus resonabat. Quid igitur? Venit dies: in qua dum celebratio majoris Missæ solenniter ageretur, super Sancti tumbam caput suum reclinans dæmoniacus, obdormivit: atque post finem ejusdem sanus effectus surrexit, & qui cum aliorum robore fuerat adductus, recessit liber a vinculis absolutus.
[13] Talibus ergo fulta suffragiis concio nostri cœtus, cum plebe devota magnificet Deum, quod infirmitatis nostræ Patronum præclarum, edidit quem Scotia, magnificum Forannanum, [ob quæ merito sanctus laudandus.] humilitatis cum respectu Gallia devotissime suscepit. Lætetur nec non Christi sponsa Walciodorensis Ecclesia, quæ talem amicum Sponsi, a finibus terræ venientem audire sapientiam Salomonis, intra sui retinuit muros templi; de cujus jugiter virtutibus in populorum cœtu mirabilis prædicatur. Jure namque atque cum mentis jucunditate ejusdem cœtus ecclesiæ in laudibus divinis debet exultare; quoniam pro ipsius Patroni virtutibus, maxima cum reverentia, grandique cum honore, hæc a populorum turbis indesinenter frequentatur. Hinc est quod aliud divinæ operationis miraculum, non sub tetra modii nigredine occulendum, immo super ramum candelabri coaptandum, censemus manifestare in publicum: quatenus qui ob inertiæ nostræ desidiam multa omisimus, pauca, quæ fideli narratione ab illis qui proprio animadverterunt in tuitu, percepimus, ut cumque quamquam torpente stylo narrare possimus,
[14] Accidit interea quatenus ex exiguo viculo, qui nostro proximus adjacet cœnobio, Porinaque e nuncupatur in vocabulo, quidam languidus nomine Berengarius, pressus diversis infirmitatibus, dum super alias a caduco graviter fatigaretur morbo, ante Sancti advenit sepulchrum, [Epilepticus ibidemmortem patens si sanari nequeat,] sperans illic affore sibi divinitatis præsidium, matureve sui doloris terminum fore ponendum. Quod ita contigit. Cumque sanctissimæ præsens adesset tumbæ, ad Sancti conversus patrocinium, taliter cœpit orare! Te obsecro, inquiens, Christi Confessor Forannane, quatenus ex hac præsenti si nequeo liberari infirmitate, proprio vestigio ex hujus ecclesiæ nullo modo queam introitu exire. Cumque terminum fecisset orationis, capite posito cum ipsa spiritum exalavit.
[15] [subito extinguitur,] Quid ergo? Numquid, ut ait Apostolus, iniquitas est apud Deum, qui per suæ virtutem potentiæ cum præsenti vita isti sanitatem non restituit? [Rom. 9, 14] Absit. Verum quoniam occulta sunt ejus judicia, istius desinentes trutinare mortem, divino illius examinandam relinquamus iudicio, qui dixit, Ergo occidam & vivere faciam, percutiam & ego sanabo: qui corpus forsitan idcirco assumpsit, ut spiritum vivificaret; percussit, ut animæ vulnera sanaret; quoniam quem diligit flagellat, & omnem filium, quem recipit, castigat. [Deut 32, 39] Quapropter ad nostri recurramus auxilium Patroni, illius implorando suffragium; ut quomodo a corporeæ vexationis istum vinculis absolvit, [Dei inscrutabili consilio.] sic ab antiquæ nos vetustatis contagione suis intercessionibus absolvat; nostraque Dominus suo precamine mactet carnalia, vivificetque spiritualia, percutiat vitia, ac virtutes erigat; atque sic nos semper trahat, quatenus fidenti eloquio dicere possimus cum Apostolo, Christi bonus sumus odor; & in suorum odorem post eum currere jugiter possimus unguentorum. [2 Cor. 2, 15] Verum qualiter virtutis potentia altissimæ egregium Confessorē suum disposuit mirificare, nulla alicujus verbositatis ratio ipsum valet obfuscare. Quapropter ad divinæ virtutis enucleandas operationes, quas Christus in eo dignatus est manifestare, aliud nostræ narrationi congruum, non prætermittam miraculum: nam dum sub ferula subjacerem præceptoris, ipsum proprio intuitu accidere animadverti.
[16] In hujus videlicet ecclesiæ conventu, quidam monachus, nostrarum scholarum didascalus, vocatusque nomine Lambertus erat, qui frequenter capitis patiens dolorem, [Gravi capitis dolore afflictus quidam,] dum ab ipso graviter fatigaretur, quadam nocte, ad suum conversus Patronum, cœpit remedium flagitare; sed quatenus ejus miræ simplicitatis manifestaretur intentio, per totam sequentis noctis quietudinem est vexatus ex ipso: simplex enim valde in moribus, sed in litterali scientia extitit efficacissimus; Cumque matutinale Fratres nocturnali solicitudine perciperent signum, mutuo se cohortantes ad peragendum solitum pensum se paravere, atque in trinæ Deitatis nomine more solito ternas ad orationes pariter concurrere. His peractis, dum a Fratre memorato pristina chori præoccuparetur statio, ipsius repente caput memoratus graviter circumdedit dolor; chorique deserens stationem, sacramque postponens debitæ servitutis solicitudinem, ante Sancti adveniens iterum se projecit f mentionem. Dum vero diutina præstolatione, quo sui doloris afforet finis, [seque non exaudiri impatienter ferens,] flagitaret intente; a memorato fatigatus dolore, nimiam per simplicitatem, Christi Confessorem talibus cum verbis cœpit exprobrare: Mortuus dum jaces in pulvere, quali tu nobis posses remedio subvenire? Verum multis quoniam opem videris ferre, illorum ductus exemplo, tuas, surde senex, ad obturatas clamitans aures adveni, subsidiumque quæsivi, aliis subvenire qui consuevisti: & hactenus per te nullum, pro dolor! sensi levamen. [percusso sepulcro sanatur.] Hæc horumque similia capitis erecta cervice proferens; tumbam sacram, super almiflui ossa corporis aptatam ingenti cum sonitu percutiens surrexit; atque ita cum ictu memorato concupitæ remedium sanitatis gaudens suscepit, quatenus nullam ulterius assereret sentire ruinam posterioris doloris. Isque cum contubernalibus junctus iterum foret vocibus Fratrum, divinis præoccupatorum in meditationibus; quis propter Sancti sepulchrum fuerit sonus auditus, qui eorum voces compescuit, ab eo investigare cœpere nonnulli: ipseque quid acciderit, & erga Confessorem memoratum qualia protulerit, qualiterve, quam diutina præstolatione poposcerat sanitatē, obtinuerit, suis investigatoribus evidenter patefecit.
[17] His tamen omissis, quatenus sacri roboretur sententia sermonis, [Alia item procul posita,] quo scilicet justus adhuc magis justificetur, articulata litterataque arte manum ad aliud applicemus, quatenus toties Christi magnalia prædicentur, quoties per egregium dispensatorem suum talia populis manifestavia prodigia. [Apoc. 22, 11] Quædam oppidanea, gravem cum capite dentium patiens dolorem, crebra jugiter vexatione pulsabatur. Quæ cum situ terrarum a suis confinibus foret disjuncta (illa utpote ex g Boviniensi oppidulo in magnam h Gostarath civitatem fuerat adventata, quo sui remedium quæreret doloris) ab omni est consolatione privata. Tandem quoniam auditu memoratis in finibus famam gloriosi Confessoris perceperat, votum illi vovens candelam spopondit, quod in propria dum repatriata fuit recepta sanitate libenti animo tribuit. Ea itaque grandi cum candela adveniente, [a qua oblatam ex voto candelam] ingentem eam intuens ejusdem custos ecclesiæ, Theodoricus nomine, concupivit; matureque concupitam, arripuit; arreptamq; more solito, solitum carpens iter, solito in loculo reponere disposuit. Verum quoniam promissum fuerat ab ejusdem subministratrice, [auferent monachus eumdem incurrit dolorem.] se præfatam candelam non ablaturam; ipse talis conscius sponsionis hanc accipiens, binosque in gradiendo dirigens passus, repente a capitali dolore graviter corripitur. Nam in memoratæ præsentia adoptavit evenire suo capiti similem dolorem, si quis hanc niteretur auferre. Quapropter ingenti cum festinatione accito clientulo, jam dictam candelam iterum accendit, accensamque reposuit, repositamque a se iterum proclamavit; & quam usu temerario suam per violentiam perdidit, sanitatem, ipso opitulante confestim suscipere meruit.
ANNOTATA.
a Capitales, id est ministri præcipui & sic identidem etiam in chronico invenitur; nisi legere malis Capitulares, qui jus suffragii in Capitulo habent, quo carent juniores; quod abbreviate scribi potuit, ut supra.
b In Arduenna hic pagus est, cujus caput Marchia vulgo Marche en Famenne, nomen antiquum & Cæsari notum, uti in suis Luceliburgensis patriæ Antiquitatibus MSS. observat eruditißimus noster Alexander Wilthemius: sed scribentium imperitia Fæmannos in Pæmannos convertit. Quod non animadvertentes alii, voluerunt nominis antiqui vestigium in vico Pemont reperire: toto autem Belgio erravit Petrus Divæus, cum Pælandos, nostræ Brabantiæ populos, a Cæsare credidit intellectos: longe enim hi absunt a Condrusiis & Eburonibus, quorum vicinos Cæsar facit Fæmannos.
c In Privilegio Lotharii III anno 1136, ipsum Monasterium Walciodorense constructum dicitur in pago Lunniensi. Cum igitur Calvus-mons hic dictus paucis leucis Walciodoro distet, situs inter Florinas & eam quæ nunc dicitur Philippi-villam apparet dictum pagum hoc tractu fuisse: an autem nominis adhuc supersit vestigium ignoramus.
d Breviarium, secundum usum monasteriorum SS. Maximini, Willibrordi & Naboris excusum prope Treviros an. 1600 (quale & Walciodorensibus esse in usu nemo dubitaverit) post Lectionem VI de Communi unius Confessoris, hoc proponit Responsorium, Magnificavit illum in conspectu Regum, & dedit illi coronam gloriæ: Versus autem subjungendus hic est: Statuit illi testamentum sempiternum, & beatificavit illum in gloria.
e Porina, vulgo Poren in diœcesi Leodiensi, distat a Monasterio media dumtaxat hora itineris, inter occidentem & septentrionem tenendi.
f Mentio hic & alibi supra, idem quod sepulcrum seu monumentum.
g Boviniacum vulgo Bovines aut Bovignes in Comitatu Namurcensi, ex adverso fere Dionanti, vix plusquam horæ unius itinere Walciodoro distans.
h Vitiose procul dubio scriptum est nomen: propendeo ut Constantz sive Constantiam substituam, urbem Sueviæ magnam atque præcipuam.
CAPUT III.
Æger quidam S. Forannani meritis sanatus, naufragus servatus, Epilogus.
[18] Et quia Angelo teste honorificum est opera Dei revelare & confiteri, operæ pretium est, quid ad gloriam hujus Confessoris Christi post hæc contulerit, inserere lectioni. Diebus a Lotharii Imperatoris ex Saxonia nati, [Monachus dentibus & capite dolens,] Alexandro præsule cathedram Leodicensium gubernante, fuit quidam Frater, Goselinus nomine, qui annos intrabat pubertatis, officium gerens Levitici Ordinis, a pueritia in hac domo nutritus sub protectione Dei Genitricis, & postea Dei gratia Sacerdos factus, ista retulit, quod singulis annis ex multo tempore in mense Majo gravem infirmitatem & dolorem dentium & capitis patiebatur, ita ut noctes duceret insomnes. Hic admonitus est, a præceptore & magistro suo Richero & a ceteris Fratribus & Dominis, qui ejus compatiebantur doloribus, & quibus datum erat videre miracula stupenda, quæ per Beatum Pontificem & Confessorem Forannanum operata sunt divinitus, ut misericordiam ipsius rogaret, quatenus de instanti malo & infirmitate, ejus sanctissima intercessione ab omnipotente Deo, veluti quam plures, liberaretur. Ast ille nihil dubitans, sed fideliter credens omnia possibilia esse credentibus, ad sepulcrum egregii Confessoris concite cucurrit cum lacrymis & precibus: apprehendensque linteamen, [post votum annuæ oblationis sanatur:] quo tegebatur Lipsanum venerabile, circa suum caput & faciem cum timore & reverentia cœpit astringere, talia orans. O beate pater Forannane! o amice Dei dilectissime, columna & provisor hujus ecclesiæ, mihi ultimo servo tuo miserere, & laboranti in ardore & anxietate digneris subvenire: nam ut sentio, & ut ait quidam, sane dolor capitis dure coquit omnia membra. Gloriose, si me sanum reddideris, votum voveo, quod amodo reddam tibi candelam tantæ longitudinis nocte tuæ depositionis, ut caput meum in circuitu præcingere possit. Oratione completa, nullum dolorem vel ardorem in seipso recognovit: & sic surgens eadem hora, laudans & glorificans Deum, in conventu Fratrum incolumis rediit; referens quomodo sanatus fuerit. Illi hæc audientes Dominum benedixerunt, & sanctum Confessorem magnis laudibus honoraverunt.
[19] Sic sanus effectus, per annos quatuor votum, quemadmodum voverat, Deo Sanctoque persolvit, & semper in sanitate pristina permansit. Quinto vero anno contigit ut nocte denominata, oblitus suæ sponsionis, gratia cujusdam festivitatis, profectus in quamdam villam suæ nativitatis, quæ a monasterio duobus miliaribus aberat, non interfuerit. [ob cujus neglectum recidivam passus,] Qui cum adveniente hora vespertinali staret in ecclesia ante altare Dei Genitricis, subito eum dolor maximus & cruciatus capitis & dentium arripuit, ita ut jam non valeret super pedes stare; sed incurvatus præ nimia anxietate, agnoscens reatum suum, & se esse coram Sancto mendacissimum, hujusmodi prece oravit ad Dominum: Domine Jesu Christe, per pietatem tuam & per nomen tuum mirabile, [& culpam agnoscens,] mihi obsecro miserere, & ne diutius patiaris in hac calamitate me permanere. Non habeo bonorum operum conscientiam nec rectæ vitæ fiduciam, tantummodo in te est refugium meum: & idcirco succurre mihi, per famulum tuum B. Forannanum: gloriosissime Deus, ea quæ in eo deliqui fideliter ulterius corrigam, & ut ad locum nostrum regressus fuero te largiente votum meum reddam. Et cum fletu caput suum adstringens, & sanctum Confessorem invocans de terra surrexit; & confestim dolor omnis & cruciatus aufugit. In crastinum ad monasterium reversus, cuncta quæ ei acciderant Fratribus enarravit, [denuo curatur.] gaudium gaudio cumulavit, votum persolvit, sospes permansit, Dominum in omnibus & super omnia magnifice operantem benedixit. Hæc ita esse nemo dubitet: nam ab eo qui ista passus est, ad laudem Dei & Confessoris istud verissime digestum est.
[20] Ergo quia non potest abscondi civitas supra montem posita; sed videtur ab omnibus; & quia non est locus ubi non est Deus; quomodo in longinquis partibus & ignotis regionibus mirificavit sæpe nominandum Beatum Confessorem & Pontificem Forannanum Dominus, manum ad scribendum apponamus. Est quoddam oppidum in Saxoniæ partibus trans Rhenum, quod barbarico sermone illius gentis Rhees b habet vocabulum, in quo loco memoria istius Sancti veneratur a multis, [Ex Resensa reclusa,] talibus manifestata indiciis. Quædam reclusa nomine Walburgis, apud nos unicum habens filium monachum, inibi solitariam vitam ducit: quæ quondam amore filii sui aliquantis diebus nobiscum manens, multa & stupenda miracula fieri vidit a Sancto & audivit. Quæ regressa ad propria & vitam amplectens contemplativam, quæ viderat & audierat, & quantæ virtutis esset S. Forannanus; amicis & propinquis & ceteris, ad locum in quo reclusa erat confluentibus, denuntiavit, & ut ipsum invocarent in periculis fidelis mulier admonuit: [miracula Sancti audit quidam ejus nepos,] inter quos quidam nepos ejus mercator loquentem eam audivit, qui veno & empto insudabat & curis hujus seculi. Hic sumptis opibus & diversorum ornamentorum varietatibus, mercandi gratia mare Anglicum cum aliis est ingressus. [& naufragium passus,] Continuo mare conturbatur, & navis conteri periclitatur; at illi in timore & anxietate & angustia mortis quæ imminebat constituti, clamare cœperunt vocibus magnis, & unusquisque peccata, quæ fecerant, confiteri. Illis vociferantibus subito navis demergitur, & non tantum pereunt navis & onus, sed etiam homines quotquot erant, præter hunc solum de quo sermo est habitus.
[21] Quomodo autem evaserit, vel cujus adjutorio ab illa dira morte ereptus fuerit, ipse reversus ad patriam hoc ordine postea retulit. Cum, inquit, navis periclitaretur, & nos omnes, qui intus eramus, timore vicinæ mortis, æstuaremus; ego tandem memor verborum ancillæ Dei, quæ audieram de virtutibus & miraculis B. Forannani Ecclesiæ Walciodorensis, [eumdem invocat,] coram omnibus lacrymatus exclamavi, O B. Forannane, si vera sunt ea quæ de te audivi, re deprecor, ut ab hac morte me liberare digneris, & ego votum pro salute mea dabo tibi, candelam videlicet secundum longitudinem corporis mei, in loco ubi requiescis. Adhuc me talia perplurima orante, navis demergitur, & cum aliis in profundo maris tristis & gemens sum dilapsus. Deinde ut fuit voluntas Dei super aquas confestim resiliens, & ea, quæ cœperam, clamans, S. Forannane succurre mihi, tunc ecce onus proprium, in quo omnia mea colligaveram quæ habueram in navi, inter brachia mea devenit. Quod cum tenuissem meum esse cognoscens, [atque salvatur,] & adjutorium Dei & Sancti super me sentiens, ex insperato ad spem redii, & sic natando pedibus, tenens onus inter manus, ad littus usque perveni; laudans Deum & Sanctum benedicens in salvatione mea in mirabilibus maximis. Talia ille homo de seipso referens, votum quod voverat ad locum nostrum non multo post per fidelium manus transmisit, a quibus ea quæ narravimus ita esse facta a Sancto audivimus.
[22] [Hibernus quidam,] Hæc sunt divinæ operationis prodigia, quæ Christus nobis per dilectum famulum suum Forannanum, condecorando suæ mansionis habitaculum, indesinenter manifestat: quæ si omnia scriptoris articulus exararet, dies ante quam sermo clauderetur. Igitur venerabilis cultor Dei Forannanus digne venerandus est ab omnibus, quoniam, sicut cujusdam idonei didascali narratione fideli percepimus, terra suæ nativitatis eximiis per eum decoratur miraculis & honoribus. [dicit etiam in patria varias, ecclesias ei dicatas haberi.] Retulit enim ille nobis, quemadmodum habitator loci, quod maximæ honorificæque in Christi ejusque nomine, in ipsius provinciæ confinio, de qua egrediens ad nos pervenit, conditæ sint basilicæ, c in quibus fidelis Christo deservit monachorum clericorumque chorus quotidie.
[23] Veneremur igitur, dilectissimi, nostrum venerabilem Patronum, totaque mentis intentione amplectendum Forannanum: quoniam hujus mundi spernens appetitus, [Epilogus,] lucernam accendit, non sub modio, ut in præfato compendiose prælibavi proœmio; sed super candelabrum figens, & spargens in domo radios sui splendoris, toto innotuit mundo. Quid igitur modii præfiguratur nomine, nisi commoditas humanæ vitæ? Hic ergo lucernam sub modio tegere sprevit, quando quæstus humanos velut pestem devitavit. Super candelabrum vero posuit, cum curam prædicationis corpori antetulit. Hic si qua ex Ægypto attulit, Ægyptiæ cum pallio reliquit; vesteque nudatus, expeditis virtutibus Christi vestigia dignoscitur esse secutus. Quid plura? Ad debellandos hostes humanos, non rosis purpureisque violis, agonista fidei processit; sed tubas in dexteris, lagenas vero in sinistris constanter bajulavit. [diversa Sancti encomia complectens.] Gladio ergo verbi Dei lumbis suis præcinctis, tubarum bajulus in dextris extitit; quia verbo prædicationis animos pravorum, spreta via erroris, ad viam veri luminis promulgavit: lagenas autem in dextris tulit, quia quamvis effusione proprii sanguinis minime succubuit, gloria tamen martyrii nullo modo credimus privari: tubis namque prædicatione sonantibus, lampades emicuerunt: quia post solutionem gloriosi Confessoris miracula non modica coruscaverunt. Hinc non immerito assignari potest, quod quidam Prophetarum de sanctis Prædicatoribus ait, Descenderunt mare in navibus, d depredantes alienas naves & mare. Mare namque sua in navi sanctus Domini descendit Forannanus, quia hoc in salo humanæ vitæ positus carnis compescuit luxus; tunicisque pelliciis privatus, veste linea, nil in se mortis habente, est indutus, sponso Christo occurrens lætabundus. Deprædantes alienas naves & mare: alienarum navium deprædator maris exstitit, quia quosque peccatores & incredulos mole peccatorum, quasi quadam veste circumdatos, verbo suæ prædicationis spoliavit veste, stolaque immortalitatis non nudos sed vestitos reddidit, dum suum atrium ipse ab incursibus dæmonum fortis agonista servavit illæsum. Ipsum ergo, quem tantis talibusque a Domino scimus decoratum muneribus, fideliter deprecemur, ut ipse qui finem probabilem sine ambiguitate habuisse cognoscitur, ad certum finem, qui Christus est, nos sua dulci deprecatione perducere dignetur; sicque studeamus diligere proximos, ut latum etiam inimicos diligendo adimpleamus mandatum; & ita ad regna illius perveniamus, qui vivit & regnat per secula seculorum Deus. Amen.
ANNOTATA.
a Lotharius Henrico V succeßit circa an. 1125, obiit 1137: Alexander vero Episcopus Leodiensis creatus fuit anno 1128, & obiit 1135, juxta Fisen.
b Rhesa, oppidum Cliviæ inter Wesaliam & Embricam.
c Verumne id sit, an vero gyrovagus aliquis Hibernus, gratiam & alimoniam captans apud Walciodorenses, id commentus fuerit, dijudicent Hibernicarum ecclesiarum & monasteriorumperitores. Miror ego inter tot Hibernica nomina, in Colgani indicibus relata, nusquam Forannani nomen occurrere, cum alia pluries repetantur; & subinde vereor, ne peregrinitatis aliquid in Belgio attraxerit, quod Hibernis esset Flannanus; cujus nominis Sanctos & ecclesias eis dicatas, sed absque ullo ad hunc nostrum respectu, facile erit invenire.
d Nescio qua versione hic auctor utatur, sæpe a vulgata discrepans: ad hunc vero locum nihil invenio quod accedat, præter versum 23 Psalmi 106, Qui descendunt mare in navibus, facientes operationem in aquis multis.
ALIA ACTA
Ex pervetusto Chronico VValciodorensi MS.
Forannanus, Abbas Walciodori in Belgio Ord. Benedicti (S.)
BHL Number: 0000
EX CHRONICO MS.
PROLOGUS.
[1] [Ad posterorum utilitatem,] Spectat ad communem utilitatem & futurorum temporum firmam stabilitatem, succedenti progeniei fideliter scribere præteritarum atque præsentium rerum certitudinem; eique virorum illustrium intimare prudentis discretionis rationem, & eorumdem dignam inclytamque sagacis virtutis operationem. Etenim cum talis descriptionis studio atque hujus dignæ recordationis revolutione fit incendium ipsius diuturnæ meditationis, quo succedens propago indesinenter inflammatur, & generalis etiam proborum omnium successio ipsa meditatione & sapientum actuum recordatione solidatur. Propterea deliberamus futuræ posteritati intimare hæc, quæ antiqui & virorum proborum industrii verissima certissimaque relatione nobis reliquerunt, & auctoritatibus prudentis descriptionis ea confirmantes, plurima in nostris archivis recondiderunt. Sed cum non uniformi materia simul compaginata continentur, generat quoque tædium circuitus & revolutio diversarum auctoritatum investigatoribus suis. [colliguntur in unam: historiam antiqua monasterii monumenta,] Ut igitur quibusque simplicibus hæc pateant manifestius, quamquam opere & sermone me segniter mei interioris spiritus tarditas incedere coarctet, in unius compaginationis serie ea rescribere & fideliter succedentibus composita censuimus relinquere. Nec quis hoc in opere luculentæ verbositatis curiosa meditatione investiget ornamentum, sed potius respiciens compositoris ambitionem, reperturus futuræ posteritatis utilitatem, meditando nobiscum ponat supercilium, si nostræ partis se recognoscit esse uterinum filium. Non enim opinioni meæ facile aurem accommodans credendo obaudivi, sed, ceu præfatus sum, majorum deliberavi parere dignis dictis, revolvens opiniones eorum: & sic titubationis obstaculum a nobis ablatum, & anceps sententia remota est a nostro pectore, eorumdem majorum sermocinatione & scripturarum auctoritate.
[2] [de ejus fundatione,] Et ne inanis & infructuosus noster labor videatur, nitimur ostendere successoribus nostris qualiter in loco Walciodori, miro pulchritudinis ædificio, basilica venerabilis Genitricis Christi a nobili Comite Eilberto sit constructa, qualiterque ex proprio hereditatis jure eamdem ecclesiam fideliter dotaverit, & qualiter concessa apostolicis & regalibus testamentis juri ejusdem basilicæ & dominationi subjecerit. [Abbatibus,] Nitimur etiam ostendere posteris, quid quisque in eadem ecclesia Prælatus secundum sui temporis cursum operatus fuerit; atque per longæ vetustatis successionem, ecclesia in cujus Abbatis tempore augmentum amplificationis habuerit, & cujus prælationis tempore detrimentum diminutionis sustinuerit. Disposuimus etiam revelare & fideli relatione comprehendere, quid a quibusque industriis & nobilibus viris, post donum & largitionem venerabilis Comitis Eilberti consecuta fuerit, & sub cujus Abbatis tempore commutationem, [atque successoribus,] eleemosynam, donum vel emptionem aut egerit aut acquisierit, a quibus etiam personis, loca designantes & nomina, præfatæ confirmationes auctorizatæ sint.
[3] [Deipara adjuvante,] Sed quia ariditas nostri pectoris, sine irrigatione almi fluminis, minus in hoc opere, quod expetit, per se nequit comprehendere, ipsam advocatricem nostram, Beatam, videlicet Mariam, in cujus honorem hæc adorti sumus, imploremus; ut ex superni fontis rore, interventu suæ adminiculationis, stillicidium super nos dignetur dimittere spiritualis innovationis: quatenus cælestis flatus repletus spiramine, fideliter succedentibus queam fidelem rationem relinquere. Auxilientur nobis orationibus suis deprecationes suorum fidelium, ut exordium præsentis operis ducatu almi flatus succincte & fideliter transeundo, ad certum finem valeam adducere, & inchoatum fideli relatione terminare.
[4] Hactenus prologus, quem sequitur Chronicon, ex quo solum ea hoc loco dabimus quæ S. Forannanum spectant; atque utinam ab interpolationibus tam facile discernenda, quam facile ex prologo animadvertitur eum non esse primi auctoris, qui tam multa quam hic promittuntur non præstitit; sed continuatoris, qui circa annum MCCL floruit. Hujus etiam esse videtur tota pars prima de Genealogia Comitis Eilberti, qui dicitur Ebroini Comitis filius, habuisse attavos Comitem Nainmericum Narbonensem, [Omittitur Eilberti genalogia suspecta,] & Ermengardem Comitissam sororem Bonifacii magni Principis de Papia: sed turpi mox anachronismo idem Ebroinus asseritur quibusdam feudis in Condrusio & Famenna ditatus a Ludovico Rege, ex Caroli magni prosapia ultimo, qui solum regnare cœpit novennio postquam, juxta hoc ipsum chronicon, vivere Eilbertus filius desiit. Inter septem porro filios Ebroini (quorum primogenitus Eilbertus fuerit; ultimus Marcuardus Episcopus, omnibus Episcoporum Gallicanorum catalogis ignotus) tertio loco numeratur Heribertus, Veromanduorum Comes, quem alii passim a Pipino Italiæ Rege, Caroli magni filio, diversißima generationum serie deducunt. Deinde describitur quomodo iidem fratres, ulturi se de quodam Remensi Canonico, qui pretiosum monile pro equi generosi pretio acceperat pignori, & pretio exhibito pignus apud se esse negabat; Remensem urbem astu ceperint; atque ut fugitivum hostem in suam redigerent potestatem, ecclesiam incenderint; Regemque Carolum, cum exercitu ad scelus vindicandam venientem, prælio vicerint, captivumque Peronæ habuerint anno DCCCCXXII; donec restituto monili pax composita & Rex honorifice dimissus est: qui tamen injuriæ sibi factæ memor, post Heriberti mortem permiserit, ut Rodulphus quidam Cameracensis Comes invaderet posseßiones filiorum Heriberti. Hunc vero potestate accepta usum, incendisse oppidum S. Quintini ubi cum monasterio suo conflagraverit mulier nobilis ibidem conversa, [& occasio conditorum monasteriorum fabulosa.] Eilberto Comiti quondam dilecta, & sub matrimonii simulatione facta ex eo mater cujusdam Berneri; qui adultus Rodulphum singulari certamine occiderit, sed brevi post etiam ipse obierit in flore juventutis. Quæ omnia Romanciæ cuidam nobili, quales circa præcipuarum quarumque familiarum exordia adulatorum vanitas fabricavit, similiora sunt quam historiæ. Certe, circa captivitatem Caroli Simplicis alia omnia habemus in certioribus historiis: nempe, Haganonis nimis apud Regem potentis odio inductos Principes (quos inter fuit Heribertus) eodem ejurato substituisse & coronasse Robertum: pro quo pugnantes anno DCCCCXXIII amisisse quidem Regem suum, victores tamen remansisse & fugato Carolo elegisse Rodulphum, Ducem Burgundionum atque ad regnum evexisse. Tam simplicem nihilominus fuisse Carolum, ut promißis Heriberti deceptus sese ultro eidem crediderit; qui post mutatam aliquoties custodiam Peronæ eum inclusit, & detinuit usque ad mortem, quam obiit anno captivitatis suæ sexto. Interim idem Heribertus, qui filium suum quinquennem curarat Remensem Episcopum eligendum, sub tutelæ specie civitatem occupavit. Omitto quæ post secuta sunt, quibus continentur bella ex his causis nata variique successus: solum dico nullam uspiam Rodulphi Cameracensis, nullam Berneri mentionem occurrere; qui si fuit aliquis ex Eilberto natus, mors ejus immatura potuit sane movisse patrem ut proprio carens herede, fundandis monasteriis inciperet intendere: qua de re videmur aliquid posse credere auctori hujus Chronici, atque hæc excerpere, Walciodorensem fundationem aliasque priores concernentia. An autem in Hereberti scelere partem aliquam habuerit Eilbertus, quam potuerit pœnitentia suæ expiare, non habeo unde affirmem vel negem. Remensis ecclesiæ incendium vereor ne fabula sit, cum ejus nuspiam Flodoardus meminerit.
CAPUT I.
S. Michaelis aliorumque cœnobiorum ac demum VValciodorensis fundatio & pia fundatorum vita.
[5] Comes Eilbertus, nobilium artium super omnes sui generis coævos aggrediens conamina, industrius, strenuus, & vir bellicosus effectus est, in tantum ut ex suo proprio, ad evitandos casus incertos, adhuc primævus septem extrueret castra… Post hæc variis pulsatus infortuniis, reminiscensque juvenilis conversationis excessus, [Conditur cœnobtums S. Michaelis in Tirascia,] suæ intentionis actionem ad Dominum suppliciter convertit; & in studio istius bonæ voluntatis, ex sui juris proprietario, una cum sua clarissima conjuge Herinsinde, Archangeli Michaelis ob honorem in Tirasce basilicam condidit, eoque in loco sub tramite B. Benedicti Deo militantibus coadunatis fratribus, ipsis Abbatem præficiens, ad usus quotidiani victus stipendia constituit non modica, locumque illum subditione & ordinatione Laudunensis ecclesiæ Antistitis constituit. a Venerabilis autem Herinsindis conjux ejus, Christo in eodem loco famulantibus se b subjiciens, pietatis gratia ipsum frequentare cœpit, & non segniter secundum suæ probitatis sublimitatem eidem studuit res necessarias providere. Et quia præconabatur mansiunculam proprii corporis sibi ibidem fieri, haud procul ab eodem loco virginum monialium monasterium construi a præfato Comite summa solicitudine curavit: quatenus ipse, qui principali præposito cæli ductorique animarum sancto Archangelo Michaeli sacræ ædis erexerat fastigium; beato Petro paradisi clavigero, suo adnisu proprioque labore componeret venerabile templum, quo Christi famulæ suarum orationum frequentia piacula suorum præteritorum facinorum expiarent. Coactus itaque ejus deprecatione, [& juxta aliud virginum S. Petri] necnon B. Petri veneratione, a monasterio recenter ab hoc constructo, in spatio duorum milliarium, in loco dicto c Bocileis fundamenta jecit; erigensque, structuram peracto opere statuit templum, in quo ab eodem constituitur virginum monialium congregatio, & quidquid talium ordo exigit. Constructis autem per ordinem mansionibus plurimis, eisdem dato pastorali baculo Abbatissam præfecit, eumdemque locum, veluti superiorem, sub regimine Laudunensis ecclesiæ Præsessoris d constituit. Igitur veluti sacra profert sententia, Justus quo magis justificetur de virtute invirtutem crescere studet, ad opera misericordæ iste venerandus Comes totum se contulit, patrimoniumque suum tuto in loco constituere nitens, locupletis honoris dignitate misericordiæ matri, [tum ecclesia S Mariæ in Humblires] Beatæ videlicet Mariæ, egregiam construxit basilicam, villam que e Humblires, quo fundata fore videbatur, eidem monasterio subjiciens, magnis illud ditavit prædiorum honoribus. Ex prædicto sane patrimonio suo eodem tempore tria cum superioribus monasteria construxit, quibus tantum de prædiorum reditibus delegavit, quantum ad usus necessitudinem sufficienter sufficere videbatur, in eisdem pensum sui famulatus Deo exhibentibus.
[6] Ordinatis tandem monasteriis, atque regulariter secundum institutionem Divi Benedicti vivere paratis, in eisdem coadunatus Fratribus; ut in rigore sui tenoris norma justitiæ magis convalesceret; eadem loca sub ordinatione & protectione Abbatum, juris dans definitiva privilegia fore constituit; sicque idoneis successoribus & filiis spiritualibus, qui sua valerent metere carnalia & sibi serere spiritualia, dereliquit copias hereditatum. His secundum quantitatis suæ dominium & magnificæ auctoritatibus principalem honorem, sicut decebat suæ nobilitati, congrue & prudenter omnibus compositis, horum operum finem fecit, & se totum divinæ contemplationi serviens Deo subdidit. Tempore illo dum die quadam in castro quod Florinis f construxerat resideret, suæ actionis transactum tempus rememorari cœpit, & tacitus inter se revolvens, quid ex Remensi S. Mariæ basilica actum sit, illud temerarium facinus non parum horrescere cœpit. Enimvero rememorando cœpit meditari, [denique septimum,] ob septem castrorum propugnacula, sempiterna sibi fieri municipia maledictionum. Deliberavit quoque ut hæc maledictionis structio per benedictionis antidotum remediaretur: construxerat enim septem maledictionis domicilia, ex quibus septem benedictionis & Spiritus sancti habitacula facere deliberavit. Et quia plerumque in sacro eloquio designatur universitas septenario numero, ut non particulariter sed plenarie legem divinam videretur implere, & ex rivulo septiformis Spiritus stillicidium spiritualis innovationis, gratia ejusdem Spiritus sancti, meretetur in se multiplicare; senario numero constructarum ecclesiarum, septimam, ob honorem genitricis Dei, & in recompensam destructæ Remensis ecclesiæ adjecit.
[7] [in loco solitario,] Descripturi vero loci qualitatem, in quo structura esse dignoscitur, primo videamus ex silvestri & nemoroso qualis factus fuerit, & ex informi & obliquo in quantam venustatem transierit. Tempore autem illo locus iste erat inhabitabilis, excepto quod domus Comitis inter densitatem nemoris paulo minus constabat invisibilis, quo secundum discretionem sui corporis remotis a se plebibus frequenter morabatur solitarius. Habitatio enim generalis in loco dicto Prireriis g tunc erat, ubi ecclesia habebatur, & communes habitantium necessariæ res prudenter & congrue more oppidi erant compositæ cultu honorabili. Castrum autem ejusdem oppidi non longe ab eodem loco erat circumseptum congruis munitionibus, quibus cuneus adversæ partis procul pelleretur plenarie, si ejus habitatores infestatione alicujus moverentur, [Walciodarum construitur] sicut municipatus ejus quo stetisse dignoscitur usque in præsens tempus monstrant vestigia. Congregatis itaque manualium operum artificibus, nemus propter domum ejus suo præcepto eo tempore succiditur, & paulatim ex obliquo & inhabitabili, decoratus locus redditur atque salubris. Hinc ut res exigebat, omnibus prudenter acquisitis quæ necessitudinibus forent apta succedentis operis, coadunatisque lapidum atque lignorum gnaris artificibus, juxta domum suam templum construxit, circa quod commodæ habitationes artificum industria componuntur, & spiritualium Fratrum habitaculum claustrale compaginatur.
[8] Anno siquidem ab incarnatione Domini nongentesimo quadragesimo quarto, [anno 944,] anno regni Ottonis primi h nono, a comite Eilberto jacta sunt supradicti templi fundamenta, & in spatio trium annorum venusto opere consummata sunt omnia. Cumque regulariter omnia per ordinem consummasset, quo nunc cœmeterium fratrum esse videtur, ecclesiam in S. Patricii i honore construxit, & sic prudenter & honeste cum opere memorato cetera consummavit. Constructo tandem secundum nobilitatis suæ quantitatem templo, utilitati succedentium Fratrum prodesse desiderans, castrum superius memoratum diruit, & villam quæ in suo confinio erat sita & sibi subjacere videbatur, exinde jussit auferri, & juxta monasterii habitationem iterum reparari. Tempore autem illo solicite meditari cœpit, qualibus incrementis ecclesia per eum & quomodo multiplicaretur, & religionis cultus in ea dilataretur, & sui juris libertatem retineret, & sempiternæ benedictionis sibi nomen acquireret. Tandem salubri inito consilio, Regem memoratum adiit, & ei consilii sui secreta pandens, & totam suæ actionis intimans intentionem, gratiæ suæ auxilium in præsenti negotio affore precatus est sibi. Itaque mutua ordinatione Regis pariter & Comitis decretum est, [confirmante Ottone I,] ut quidquid ab utrisque partibus donationis & muneris supradictæ ecclesiæ conferretur, Regis protectione & auxilio tueretur a die illa & deinceps; & non solum rerum præsentium donativum, verumetiam quicquid ei succederet oblatione fidelium.
[9] Constituta autem ecclesia sub Romanæ majestatis Imperio, ab eodem Romano Rege donum investituræ ipsius loci & Abbatiam præfatus Comes accepit: & designatis rebus quæ ab eodem ecclesiæ conferebantur (sequens enim sermo hæc omnia declarabit) providentia ejus, urgente Regis censura, per viginti tres annos sustinuit k. Deinde ordinatione mutua, quicquid in Antina l & Heidra pater suus Comes Ebroinus a Rege Ludovico m feodali dote acquisierat, posuit; & in præsentia ipsius Regis, prædictorum fiodorum spoliavit dignitate, [& magnis dotatur possessionibus.] ea conditione, quatenus uterque consensus Regis & Comitis, hoc est Regis concessio & Comitis datio, Regali decreto firmaretur, & hæc liberalis commutatio sine scrupulo transiret in legitimam potestatem perpetuamq; possessionem ecclesiæ Walciodorensis. Ipse vero Comes quæ eidem Abbatiæ ab eodem conferebantur ibidē replicavit, & designatis nonaginta quinque terræ mansibus, culturis decem & novem, & pratis plurimis & villis decem cum magnis reditibus & ecclesiis earum, & cum ingenti familia, & ea quæ propter difficultatem computandi (quoniam alias pleniter annumerata continetur) referre distulimus, ostendit, & omnia sub regalibus testamentis assignavit. Deinde non mediocriter circa locum curiositatem suæ actionis apposuit, sed & monile n superius memoratum, quod seditionis & controversiæ quondam causa fuit, & pro quo multa incongrua acciderunt, dedit eidem ecclesiæ, & inter alia ornamenta, ipsum in ea præcipuum & excellentius præcepit in perpetuum per succedentia tempora non segniter custodiri.
[10] [Herinsinde mortua] In tempore illo Comitissa Herinsindis, piis operibus insistens, & in sancta conversatione de die in diem proficiens, memoratæ Basilicæ B. Michaelis Archangeli assidue frequentando adhæsit; in qua haud multo post carne deposita sepulturæ conditorium suscepit. Post mortem vero ejus venerandus Comes, die & nocte in lege divina meditans, & pretiosas basilicas, sapientia sua Deo dicatas, frequentando circumiens, & ex consilio suo adminiculationem & solatium illis impendendo administrans; [Comes aliam uxorem ducit.] adhærere Deo ipsique servire toto mentis affectu disposuit, & agonizando certamen contra invisibilis hostis versutiam arripuit; sibique propugnacula, quibus fraus & deceptio tentatoris invidi demoliretur, composuit, caritatem videlicet & quæ ex ejus radice prodeunt virtutum insignia. Cum vero talibus hostiis diuturna meditatione seipsum mactando sacrificaret Deo, surrexit adversus eum proximorum multitudo, qui impetu uno simul conglobati, ei suggesserunt terras ejus nulla eos ratione pati post se exheredari. Cum igitur importunitati eorum quodammodo cedere cogeretur, competentem genere & dignitate illi quæsierunt uxorem, cui iterum conjugali contubernio adhæsit. Verum deliberatio humani moliminis, nil valet contra decretum consiliumque divinæ majestatis: eademque conjuge sterili permanente, vixit absque liberis.o
ANNOTATA.
a Restaurati ab Hersinde (sic enim nominatur in Actis S. Cadroë) monasterii diploma, ad annum 945 citant Sammarthani: quo fere tempore eodem appulerunt SS. Macalanus & Cadroë eorumque socii: & Maccalanus quidem, postquam Benedictini instituti disciplina imbutus apud Gorziam fuisset, primus Abbas constitutus est sub Episcopo Laudunensi Rodulfo II.
b Sic tamen ut a conjuge non recederet, more istis temporibus usitato, quomodo nunc assumuntur Tertiarii sub quavis probata religione, ut supra hoc die dictum ad ActaS. Indaletii.
c Qui locus hic Bocileis dicitur, eum putamus in mappis Bussily dici, medio inter Vervinum & cœnobium S. Michaelis itinere: & quadrat distantia adnotata duarum leucarum. Buciliacum vocant Sammarthani, & fundatores faciunt Elbertum atque Gertrudem, Veromanduorum Comites, sub Bartholomæo Episcopi Laudunensi, qui anno 1113 confirmavit chartam fundationis, seu, ut alibi loquuntur, privilegia. Sed hujusmodi Comites illo tempore nullos agnoscit Historia Veromanduorum: suspecta igitur charta illa est.
d Præcessor hic & infra idem est quod Præsul.
e Humolarum vulgo Humblieres, sub ipsos pene Augustæ Viromanduorum muros situm monasterium, ante annos 300 erectum, anno 948 reformatum dicitur, sub Abbate Bernero: vereor autem ne hæc restauratio potius ad Albertum tunc Comitem S. Quintini spectet, quam ad nostrum Eilbertum: quod idem forte sentiendum de sequentibus tribus innominatis monasteriis, hoc scilicet eodem tempore, sed ab aliis fuisse condita vel restaurata.
f Florinæ, vulgo Florennes, oppidum Hannoniæ, tribus leucis distans Walciodoro.
g Ms. recentius Priezeriis.
h Pater Ottonis, Henricus Auceps, Rex Germaniæ, obiit anno 936 initio Iulii, a quo usque ad sequentis anni Iulium numeratur I annus Ottonis & sic deinceps ad Iulium anni 944 qui inchoavit annum 9 Ottonis: adeo ut ad adultam ejusdem anni ætatem referri debeat hæc fundatio.
i Hinc colligas monasterium fuisse pro Scotis sive Hibernis fundatum, consilio verosimiliter Maccalani, qui videbat in suo S. Michaelis monasterio non apte indigenis misceri advenas: ipse autem utrique loco communiter Abbas præesse jussus, Walciodoro Præpositum dedit S. Cadroë; deinde ipsum Abbatem suo loco fecit. Hic vero Metas invitatus ad novam monachorum Scotorum coloniam istuc Walciodoro ducendam, ceteris quos in loco dimittebat præfecit Abbatem, sub quo collapsa disciplina restauratore Forannano indiguit, uti ad vitam S. Cadroë plenius est explicatum.
k Non tamquam Abbas (quippe qui tum conjugatus erat & postea uxorem secundam duxit) sed tamquam Patronus: quod tamen non videtur auctor distinxisse, ideoque non fuit solicitus ut veros Abbates inveniret; quos jam demonstravimus.
l Media inter Namurcum & Hujum via ad Australem Mosæ ripam notatur Anden Abbatia, quæ tunc vicus fuerit, Antina dictus; quæ hic autem vocatur Heidra, eam puto in tabulis corrupte, ut plura alia, scribi Henre, sesquileucaa noto Famennæ oppido Marcha.
m Hic quoque addebatur ineptum glossema, ex Caroli magni progenie ultimo: credo autem designari Ludovicum Balbum, aut filium ejus Ludovicum III, qui ab anno 878 usque ad 882 regnaverunt.
n Scilicet ut initio dicitur. Beryllus, sculptum retinens, qualiter in Daniele Susanna a judicibus senibus male criminata sit, quem S. Eligius Clotharii II jussu incluserit auro, & adduntur hi versus:
Egregiæ gentis Rex Anglicus hunc dedit illi,
Quem fore speravit gratum, dans plurima gratis,
Inter quæ, dantis, placuit sibi portio talis
o § Hic in Chronico alium habebat locum, scilicet ante § 19, ubi cum dicendum esset, quod Comes paulo ante mortem heredes instituisset suos ex secunda uxore privignos, occasio sumpta est referendi mortem primæ uxoris: quam quia omnino credimus diu ante S. Forannani adventum contigisse, cum adhuc vegetus Eilbertus gignendorum ex se liberorum spem facere poterat, ideo mutavimus ordinem, & inde excerpta huc transtulimus.
CAPUT II.
Adventus S. Forannani sub quo monasterium Metensi Archiepiscopo subjicitur & Hasteriensis cœnobii acceßione augetur.
[11] Transacto viginti trium annorum curriculo a, ex Scotiæ partibus Angelica jussione admonitus venerabilis Archiepiscopus Forannanus, [Forannanus cum sociis ex scotia veniens] proprium relinquens solum, locum decoræ vallis ab Angelo sibi designatum quærens, cum duodecim comitibus advenit, adveniensque venerabili Comiti obviavit; a quo requisitus quo tenderet, ei mox Angelica designavit indicia, & sic cum maximo honore ab eodem Comite in jam prȩdictum deducitur habitaculum. Ejus sane adventum susceptionisque obsequium in quanta veneratione a Comite & ab omnibus patriotis habitum sit, qui pleniter ambit cognoscere, librum gestorum ejus legat, ibi enim sufficienter hujus rei indaginem reperiet. Ingressus enim habitaculum; haud multo post b uterque, Comes & vir Dei, præsentiam Regis adiere, quo Comes donum & investituram Abbatiæ deposuit, & precibus apud Regem c obtinuit quatenus ex jam dicto dono, [Abbas constituitur] Dei cultor ab eodem Rege investiretur. Cognita autem sanctitate vitæ ipsius & morum integritate comperta, Rex libens annuit Comitis petitionem, & suppliciter devoteque sancto viro præsidium sui obsequii & consilii affore pronuntians, nec non & se in orationibus ejus undique commendans Palatinorum donum & Abbatiam ex procerum decreto tribuit, & decretis Regalibus statuit, ut eadem Abbatia, absque scrupulo alicujus controversiæ, omni deinceps tempore Regali & Imperiali protectione tueretur. Et ut hæc constitutio fixa, & inconvulsa, & immobilis permaneret in sempiternum, de villa scilicet Heidra & ex indominicatis beneficiis nonam sibi retinuit, & in monumentum regalis decreti, ne per succedentia tempora Abbatiæ deesset Imperialis protectio, in Aquensi ecclesia quotannis jussit persolvi. [sub Imperiali protectione:] Quapropter decretum ibi est judicio procerum de curia, in ejusdem Regis præsentia, quatenus Major domus, videlicet Præpositus de Ecclesia S. Mariæ quæ est Aquisgrani, cum ceteris valentioribus Canonicis, pro eadem Abbatia tempore tribulationis ejusdem Abbatiæ causidici assurgant; & importunitatem ejus, sicut & suam in præsentia Regis & Principum, ubicumque præfatus Rex fuerit, præferant. Tandem regressus a Rege Dei cultor, cum suis comitibus locum cœpit incolere, & secundum Angelicum responsum Vallem decoram nominare: quod nomen sicut usque nunc vulgariter permanet, quidam male opinantur tractum a quodam Tisiodoro, qui (ut aiunt) ipsam vallem inhabitaverit. Sane non ex Tisiodori nomine Walciodorus dictus est, sed ex Angelico præconio, qui eum vallem decoram appellavit, Walciodorus, idest, quasi vallis decora nominatur: quippe quæ olim inculta, arborumque & veprium densitate obruta, erat præfati Comitis Eilberti industria sic specioso decore donata. Ab ipsis enim Scotis, secundum idioma linguæ suæ & nostræ, ipsum nomen non potuit aptari; sed sicut dictum est, ipsum Walciodorus, id est, quasi vallem decoram nominaverunt, secundum proprietatem utriusque linguæ.d
[12] In diebus illis in Metensi ecclesia Pontificatus infulam quidam Deodericus,[Deodericus Metensis Episcopus:] vir honestæ vitæ & morum elegantia egregius, regebat. Hic enim ambobus Regibus patri & filio, patri scilicet Henrico, & filio Ottoni ob sui nominis religionem & sanctitatis excellentiam e ita carus esse videbatur, ut consilio, discretione, prudentia, in omnibus rerum suarum negotiis uterentur: hic autem propinquitatis f consanguinitate Comiti adhærebat Eilberto, & plerumque uterque fruebatur mutuæ partis alloquio. Cum autem ad invicem sermocinarentur & inter utrosque ex pluribus verba sererentur, ex eventu contigit habere sermonem Comiti ex Walciodorensi ecclesia, in qua, ut ipse aiebat, [cum Eilberto de B. Forannano cum Deoderico loquitur,] curæ pastorali inserviebat quidam religiosus, qui ob Christi famulatus amorem cum proprio solo dignitatem sui honoris reliquit, & ibi recenter cum nobilibus Comitibus ductu Angelico advenit. Venerabilis autem Pontifex, sanctitatis & justitiæ normam egregii Præsulis Forannani cognoscens relatione illustrium virorum, & ipse ei adhærere toto animo desiderans, supplex Comitem rogavit, ut hunc secum adduceret ad palatium. Cum vero ibi veniens alterutrum se viderent, mutuo se salutaverunt, & benedictionis donum alter ab altero humiliter petiit, in hoc officii genere se invicem prævenire renuentes. Sed quia B. Forannanus, [eidemque ad se adducto,] ob duplicem cælestis gratiæ honorem, Archiepiscopus erat & Abbas, & idcirco in hac parte superior cognitus est; venerabili viro religiosoque Episcopo acquievit, & manu elevata ex triumphali vexillo sanctæ Crucis prædicti Antistitis cum capite totum corpus munivit. Deinde residentes atque sacrarum paginarum revolventes mysteria, mutuo potiti sunt alloquio; & post multimoda sacrorum proverbiorum colloquia, ad orationum suffragia se contulerunt. Factum est autem cum hæc tractarentur, quatenus ex Walciodorensi loco verbum ab utrisque partibus communiter fieret, & Episcopus ex Hasteriensi villa in medium proferret sermonem, accepta occasione ratiocinandi ex prædicto verbo.
[13] Cum igitur Comes prædicti Antistitis voluntatem cognosceret, [Hasteriense Virginum cœnobium tradit,] quod per Hasteriensem Walciodorensem domum vel Abbatiam ad Metensem ecclesiam vellet transferre; cœpit mente revolvere quomodo salvo honore ecclesiæ, secundum quod factum fuerat, ex manu regia posset erui. Hasteria g enim quia prope in confinio Walciodorensis cœnobii sita est, Comiti visa est fore congrua & proficua Walciodorensi ecclesiæ. Sed quia ea ecclesia esse constructa cognoscebatur a Domino Adalberone Metensium præsule prædecessore suo, h & ab eodem data S. Glodesindi & monialibus ibidem Deo servientibus, & testamento confirmata; hæsitare cœpit Comes; & ab eodem quærens consilium, interrogavit quomodo hæc fierent, salva dignitate utriusque partis. Cumque Comitis hæsitationem Episcopus intelligeret, hanc illico ab ejus pectore removere studuit, & seriem subsequentis rationis, quomodo posset fieri, aperuit. Deliberata namque commutatione, quæ pro Hasteria monialibus S. Glodesindis assignaretur, propositum suum illi insinuavit, & sic titubationis obstaculo ab eodem remoto, procedere Comitem in proposita ratione suasit. Inito tandem consilio pari consensu Regalem magnificentiam adierunt, & consilii sui B. Forannano intimantes actionem, concordis voluntatis deliberatione ad curiam pervenerunt. Deinde mutua voluntate decretum est, ut sanioris consilii Capitales curiæ, sui propositi fautores haberent, & sic mota ratione, fretique adminiculatione Principum, Regalis auctoritatis consilium & assensum ex prædicto negotio investigarent.
[14] Audiens autem Rex venerabilis Deoderici Metensium Pontificis petitionem, [& sic de consensis Ottonis,] & B. Forannani nihilominus perpendens devotionem, Comitis necnon animadvertens bonæ voluntatis sagacitatem, ob profectum ecclesiarum, rei utriusque causam sciscitatus est. Unde & ab eodem Pontifice, & a ceteris regalis curiæ Principibus, plane edoctus est, quomodo salva dignitate Regalis censuræ, transmutatio fieret Regalis decreti, & donum Curiæ legitimo jure assignatum avelli posset. Quapropter decretum est cum consilio, quatenus profectus ecclesiarum sub Imperialis auctoritatis protectione maneret, & commodum Curiæ Regalis haberetur, ita dumtaxat ut ad nutum ipsius cuncta penderent. Ut autem istius constitutionis edictum a principibus Rex intellexit, [jus Patronatus Walciodori trāsit in Episc. Metensem,] continuo voluntati religiosi viri Forannani & petitioni venerabilis Pontificis Deoderici & Comitis Eilberti acquievit, & a supradicto dono prædictæ Abbatiæ se conditionaliter spolians, secundum anterioris conditionis sponsionem, legali decreto sub potestate Metensis ecclesiæ donum & Abbatiam Walciodorensis ecclesiæ constituit. Constitutio autem hæc quomodo auctorizata fuerit, in subsequentibus aperiemus. Venerabilis enim Pontifex commutationem, quam monialibus Sanctæ Glodesindis pro Hasteria assignaverat, in præsentia Principum Regi ostendit, sicque supradictam Hasteriam cum omnibus appendiciis, consensu & deliberatione conventus majoris & S. Glodesindis Metensis ecclesiæ, ad usus Walciodorensis ecclesiæ in Regis potestate & manu posuit, & liberaliter decreto Principum ab eodem Rege, & Pontifice a majoribus ecclesiarum Metensium B. Forannano assignata est; quatenus ipse, quemadmodum Abbas ejusdem Walciodorensis ecclesiæ, sine scrupulo & controversia & motione contraria eam teneat; & successores sui, qui regimen ejusdem ecclesiæ tenuerint, in sempiternum per succedentia tempora; & ipsa sub regimine ejusdem Walciodorensis ecclesiæ in perpetuum permanens tueatur. [an. 969,] Ne autem istius Regalis & Imperialis decreti compositio & majestatis ejusdem deliberatio molimine aliquo nefarii ausus, ab aliquo clerico vel laico, nobili vel ignobili, violando irritetur, auctoritate & judicio Principum testamento Imperialis munificentiæ confirmatur; sicque Hasteria juri & dominationi Walciodorensis ecclesiæ famulatura supponitur, anno ab incarnatione Domini nongentesimo sexagesimo nono, Indictione XIII, Regnante Ottone primo, anno regni sui XXXIV. i
[15] Sed ne aliquando Walciodorensis ecclesia motione alicujus hominis vexaretur; ob protectionem, advocatiam, & defensionem prædictæ Walciodorensis Abbatiæ, nonam superius memoratam, conditione retinuit supradicta, & hoc ordine definita concessit, quatenus Metensis ecclesia contra Walciodorensem recto tramite incedens, [honestis cōditionibus:] ab omni ecclesiastico jure illi justitiam faciat; & ne recedens ab eadem justitia contra eam enormitet, sanxit, ut si ab eadem Metensi ecclesia vel ejus Episcopo scrupulus alicujus controversiæ ex eadem Hasteria Walciodorensi ecclesiæ oriretur, [& monachi Hasteriæ constituuntur.] ad pristinum Walciodorensis ecclesia reverteretur gradum, & de manu Regis prædictum iterum sumeret donum. Istius autem emancipationis utilitas & utriusque rei deliberatio, ex dono Walciodorensis Abbatiæ ex regia manu subtracto, & ex villa Hasteriensi cum omnibus rebus instantibus & succedentibus & omnibus appendiciis suis Walciodorensi cœnobio subjugata, decreto curialium Principum sub regalibus testamentis auctorizata legatur, & D. Deoderici ac B. Forannani & Comitis Eilberti & capitalium virorum de curia testimonio confirmetur. Tempore sane illo Hasteriensem villam moniales S. Glodesindis tenebant, & in ecclesia ejusdem villæ, sub imperio & regimine Decanæ, quædam earum in eadem cella loco servientes vivebant, & sub jugo & obedientia Abbatissæ S. Glodesindis omnes pariter incedentes, cuncta regebantur. Nutu deinde Abbatissæ k suæ regressæ ad monasterium suum, locum reliquerunt; & sic postea unusquisque quod sui juris fuit detinens, ex eo secundum arbitrium proprium disposuit. Itaque inito consilio, in eadem Hasteriensi ecclesia a B. Forannano & Comite, nutu Imperatoris & ejus consilio, Sacerdotes quatuor constituti sunt, qui eamdem ecclesiam ex officio divini famulatus, secundum suum ordinem, multis diebus rexerunt.
[17] Interea decretum est ab utrisque partibus, a B. Forannano & Comite, [Sancto & Comite Romam profectis,] nutu Imperatoris & ejus consilio, ut pondus rationis per ordinem & præteriti negotii actionem Romano Pontifici innotescerent, & ex supradictis rebus auxilium consilii sui & munimentum suæ protectionis quærerent. Huic definitioni actionem apponentes, laborem assumpserunt, & statutis comitibus, & quæ itineris necessitudinibus forent apta paratis, accelerato itinere Romam pervenerunt. Venientes namque ibi honorifice ab eodem Papa & viris Ecclesiasticis suscepti sunt: [a Benedicto VII] qui causam itineris sciscitantes, & qui essent, & cur tanti itineris vexationem assumpsissent percunctantes, cognoverunt eos esse viros morum probitate pollentes; unde & morigeratæ conversationis vultus intuentes, majoris dignitatis veneratione sunt habiti, & cultu digniori promoti. Tandem revelato sui animi proposito, & causam sui itineris declarantes Domino Benedicto Papæ, qui septimus in agnitione istius nominis Pontificatum Romanæ ecclesiæ eodem tempore gubernabat, suæ auctoritatis tutelam & munimentum quæsierunt. Cumque probitas vitæ & laudabilis conversatio B. Forannani illi innotuisset, atque edoctus fuisset, qualiter proprium relinquendo solum honorem Archiepiscopatus deseruisset angelico jussu, & ad denominatam sibi ab Angelo habitationem pervenisset; maximo honore a præfato Domino Papa & etiam universo Clero affectus est. Audito tandem eo, voluntati & petitioni ipsius assensum præbuit, non solum propter regiæ auctoritatis interventionem & inclyti Comitis deprecationem, verumetiam ob suæ sanctitatis ac religionis venerationem.
[18] [confirmatitur acta de utroq; monasterio,] Itaque declaratis rebus pro quibus negotium agebatur, censura Romanæ curiæ, omnia quæ sunt in præsenti & in futuro succedere possunt Walciodorensi ecclesiæ, in protectione ejusdem Romanæ majestatis constituuntur. Et ut hæc constitutio per succedentia tempora firmiter conservetur, & Apostolica auctoritas cum Regali & Imperiali firmitate validius convalescat, statuit ut Hasteriensis villa, cum omnibus rebus & appendiciis suis instantibus & succedentibus, ecclesiæ Walciodorensi famuletur, & ei sine scrupulo, sicut una de suis ceteris curiis, subjaceat in perpetuum. Ne igitur istius institutionis Romanæ majestatis firmitas, & Apostolici decreti munimentum aliquando ab aliquo hodie in quocumque ordine constituto Laico vel Clerico, Rege vel Episcopo, vel alia qualicumque persona, temerario ausu violetur, Religiosorum virorum de curia decreto statutum est, ut a die illa & deinceps quicumque definitum constitutionis prædictæ munimentum ausus fuerit infringere, perpetuæ excommunicationis vinculo subjaceat, nec ab aliquo Sacerdote vel Episcopo pro qualicumque conditione absolutionem accipiat, excepto Romano Pontifice, [& jus Episcopale Sancto servatur.] qui reatus illius ea conditione faciet absolutionem, si satisfactione condigna pœnituerit, & quod male usurpavit restituens, a detrimento ecclesiæ cessaverit. Deinde utriusque deliberationis decreto, videlicet Domini Papæ & Religiosorum de curia sancitum est, ut recedens ab eis B. Forannanus privilegium sui Archiepiscopatus in omni officio & actione cultuque divino retineret; nec non ut regimen curamque animarum sibi injunctarum curamque Pastoralem in monasterio suo solicitus exerceret, & idem monasterium sub protectione Apostolicæ auctoritatis in æternum firma stabilitate tueretur. Ut autem testamentum tantis testimoniis auctorizatum fixum & inconvulsum rationabiliter conservetur in perpetuum, privilegium l Romanæ Ecclesiæ, per B. Forannanum remittitur. m
ANNOTATA.
a Numerantur hi anni ab anno 947, quando scilicet consummata templi & domus fabrica, Walciodorum traducti sunt monachi Scoti ex monasterio S. Michaelis.
b Defuncto scilicet Abbate illo anonymo, quem S. Cadroe sibi substituerat, quique disciplinam collabi siverat, ad quam restituendam directus illuc divinitus Sanctus, communi suffragio fuerit Abbas electus.
c Vivebat tunc forsitan adhuc Otto I, jam Imperator, quippe usque ad an. 973 superstes: advenerat autem Forannanus anno 970. Succeßit autem filius Otto II seu Iunior dictus.
d At profecto neque Latina neque Scotica lingua suadebat V in W, utrique linguæ peregrinum, convertere; & compositio manifeste Francica seu Teutonica est. Vnde nec dubitamus quin ipso monasterio antiquior sit appellatio; cujus initium sinon placeat sumere a Walt, sylva, sumatur a Walsch, id est Gallicum seu Walonicum, ad distinctionem alterius forte vicini quod Thiets-dor id est Teutonicum potuit nominari: toto enim hoc tractu permiscentur utriusque linguæ vici: & sæpe alibi in Belgio notamus duo ejusdem nominis loca vicina, sub tali distinctione cognominata.
e Adde & propter affinitatem ac consanguinitatem: erat enim Reginæ Mathildis ex fratre Wittikindo nepos, adeoque Consobrinus Ottonis I, creatus Episcopus anno 966, & in eadem dignitate ad annum usque 983 superstes.
f Puta ex parte matris, Witikindo nuptæ, & Eilbertum ex alterutro capite contingentis.
g Hasteria, vulgo Hastieres, duplex est, alterum cis, alterum trans Mosam; trans Mosam autem Abbatia dicitur, & utrumque vix media leuca distat Walciodoro.
h Adalbero I anno 928 electus, diutißime tenuit Episcopatum, & translato corpore S. Glodesindis, quæ 25 Iulii colitur, ejus monasterio a se restaurato, adjecerat Abbatiam Hasteriensem pariter a se restauratam: sed jam pridem constructam sub regno S. Sigiberti a Widerico Comite, Chilperici Francorum Regis prosapiam præferente, ejusque uxore Berta, ipsius Sigeberti Regis amita. Habemus in membrana itemque post Chronicon, transcriptum diploma fundationis, sed manifeste supposititium, ubi præfatus Comes profitetur se villam Hasteriam & alia plura in dotem tradidisse uxori; & heredibus propriis destitutum, in ea ecclesia quam S. Maternus consecrarit, & S. Serenus ibidem sepultus ditaverit reliquiis S. Stephani, quas acceperat inventioni præsens, fundasse monasterium sanctimonialium sub Halmotride Abbatissa; quod tradiderit in jus Metensis ecclesiæ, eo quod uxor sua esset neptis S. Arnulphi. Anno Dominicæ Incarnationis DCLVII Indict. XIV, regnante filio Dagoberti Regis Sigeberto, in ipso anno quo obiit S. Gertudis. Ignotus est nobis S. Serenus iste, nec ejus meminit Molanus in Natalibus Sanctorum Belgii: potuit tamen fuisse advena, & ibi cultum nunc abolitum habuisse. Annus Christi & indictionis quæ XV notanda fuisset, nec non sanctæ & individuæ Trinitatis invocatio in principio, aliaque styli recentioris & monogramma ævi Henricianisatis arguunt suppositionem: uti & hoc, quod Widericus iste patrem suum Hoacrium vocet Ducem Lothariensium. Sed nihil ista detrahunt fundationis veritati, quæ potuit commode in regnum Sigeberti incidisse: cujus quia annus nullus nominatur, difficile est de anno Christianæ æræ eidem aptato facere conjecturam. Denique assumentum istud de S. Gertrude, præter omnem diplomatum stylum est, & parachronismum continet annorum quatuor.
i Ne præcipitentur anni tam regni quam indictionis, quorum hæc XII; ab eo qui scriptus erat annorum 35 numero unum subtraxi.
k Voda hæc dicebatur, prima hujus nominis, ut videre est apud Sammarthanos.
l Privilegium hoc invenisse putabam inter privilegia, a Walciodorensibus contra Hasterienses, subjectionem excutere molientes, producta: sed ut legi, cœpit esse suspecta Bulla, quæ scribebatur. Valde amabili omnipotenti Deo Fratri & filio Forannanno, religioso Episcopo Scotorum & dignissimo Abbati venerabilis monasterii S. Mariæ: displicuit enim inusitata titulorum exquisitorum pompa, & multo magis quod Forannanum appellans Pontifex, dicat, Vestræ excellentiæ laudabilis mansuetudo, & de Hasteria loquens, Diœcesis quæ vocatur Hasteria. Non igitur soli rei habeanturHasterienses, quod sub nomine Clementis Papæ fictam Bullam pro sua libertate protulerint: sed universim accusetur seculi XII pravitas, qua tam proclives erant monachi ad ejusmodi figmenta in locum deperditorum originalium substituenda. Vnum in ista qualicumque Bulla placet, quod cum Benedicti VII nomen gerat (sub quo Romæ fuisse Forannanum in Comitatu Eilberti non est verosimile) nullam faciat mentionem præsentiæ eorum in curia: sed velut ad absentem dirigatur, nec Eilberti tamquam viventis meminerit. Quod vero sub Ioanne XIII cum primum Sanctus Walciodorum advenisset, eumque secum Romam duxit Eilbertus, ut ei ab Apostolica Sede licentiam impetraret Abbatiam istam regendi, dimisso ad quem consecratus erat Episcopatu; quod, inquam, tunc aliqua privilegia attulerit pro ipso monasterio, non debet absque fundamento adstrui; multo minus tunc actum fuisse de Hasteria: pro qua sibi confirmanda, si Romam excurrit Forannanus, Benedicto VII annum in Pontificatu tertium explente, ut fecisse potuit, rediisse autem priusquam Bulla expediretur; fecit id anno 977 jam in æstatem provecto, postquam mortuus esset Eilbertus: hujus enim mors initium anni tertii mensibus duobus prævertit: quia hic obiit 28 Martii 977, iste creatus erat 1 Iunii 975.
m Sequuntur gesta circa translationem S. Eloquii quæhinc excerpta dabimus 3 Decembris: satis est etiam in priori Vita eadem indicata haberi.
CAPUT III.
Testamentum & pia mors Eilberti Comitis ac S. Forannani.
[19] Cvm sicuti prænotatum superius est, post Herinsendis Comitissæ mortem, Eilbertus Comes, proximorum suasione & consilio, rursus esset vinctus carnali connubio, secunda hac conjuge sterili permanente vixit absque liberis. Nihilominus tamen vivens legaliter cum ea, divinæ servitutis obsequiis se subdidit, prout sibi licebat per exigentiam suæ conditionis & vocationis. Hæc autem nobilis mulier ex alio antetiore marito, [Privignorum obsequio filiali utens Comes,] binos bonæ indolis adolescentulos pariens nutrierat: qui Comiti more filiorum & non privignorum familiariter adhærentes, per studium diuturnæ servitutis ministerialiter ei se subjecerunt: deinde per obsequium sui famulatus filialem quodammodo ei dilectionem ostendentes, non sicut vitrico, sed sicut proprio patri ministrabant. Factum est autem tempore illo, quatenus ex eventu curiæ regali cum his juvenibus Comes interesset; qui cum pedibus æger esset, adeo ut absque sustentatoribus incedere nequiret, quocumque pergere volebat horum auxilio adminiculoque uti solebat, super utriusque humeros innitendo. Cumque in conspectu Regis a & Principum tali ministerio ei se subjicerent; [coram ipse, Rege,] cœpit Rex sedulitatem servitutis juvenum intueri ac multipliciter collaudare: præterea eorum morigerata conversatione investigata, voce omnium Principum extolluntur. Cum autem ante Regem stans, super utrumque adolescentem Comes inniteretur; ex quantitate juvenum Rex causam cognoscere volens, nomina, seriem progeniei, & qui essent, & quanam de causa ei tam familiariter adhærerent, investigando percontatus est. Ille vero ex ordine Regi puerorum prosapiam aperiens, nomina designavit. Et ideo eorum constantiam benigni famulatus Rex considerans, dixit; Vere, Comes, merentur a te digno remunerari præmio: quippe qui hactenus deserviunt tibi fideliter tali famulatus obsequio.
[20] Animatus igitur Comes ex hoc Regali consilio, in conspectu ejus & Principum, ambos privignos de dextera lævaque sua semovens & ante Regem statuens, inquit: Rectori seculorum & tibi, Domine Rex gratias ago, quod sensus vestræ discretionis in hac actione conjungitur sensui meo, & dignitas vestræ benignæ moderationis hæc agere suadet nostræ humanitati. [eisdem tradit dominiū Florinense] Quapropter tibi Godefrido & fratri tuo Arnulfo, ob gratiam Domini mei Regis, quam benigne vobis demonstrando aperuit, & etiam remunerationem vestræ servitutis, quam mihi fideliter diuturno labore exhibuistis, in testimonio ejus & nobilium de curia, pagum Florinensem cum integro suo banno & dominicatum beneficium ex eodem banno liberaliter trado. Et ut hæc libere & legaliter & sine adversa motione cuncta possideatis; castrum ibidem a me constructum cum suis municipatibus & oppidum concedo vobis; & etiam quotquot paterna successione in eo, jure & nobiliter, mihi subjacuerunt, vobis subjacere constituo; excepto quod jura Walciodorensi ecclesiæ a me designata ex Florinensi banno, a vobis & successoribus vestris sine scrupulo & motione contraria conservabuntur. [& jus sepulturæ in Walciodoro:] Sepulturam autem vestram vos & successores vestri, eidem loco benefacientes, perpetualiter in eodem monasterio a me constitutam vobis esse cognoscentes, hancque constitutionem ob Genitricis Christi honorem & nostram memoriam, quicumque Dominus fuerit Florinensis domus inconvulsam reservabit per omne succedens tempus, ne subjaceat perpetuæ maledictioni, cui subjacebunt qui fraudem fecerint eidem ecclesiæ de redditibus suis, a Christi fidelibus ibi constitutis.
[21] [cujus Abbas etiam possit Florinis residere,] Decrevit autem ibi in præsentia Regis & Principum, & in conspectu prædicti Godefridi & fratris ejus Arnulphi, in testimonio eorum, quatenus Major de Walciodoro, Abbas videlicet vel Præpositus cum Fratribus suis spiritualibus, a die illa & deinceps, secundum suam voluntatem quando ei placuerit, pro suo jure in Florinensi castro resideat, & cū ministerialibus ejusdem castri, villico scilicet atque scabinis, rationem suam judicialiter ventilando producat, & sine alicujus violentia usque ad rebellionem & contradictionem rusticorum, libere cum suis & supradictis ministerialibus iudicia sua exerceat de rebus suis. [ita ut utriusque partis subditi æquali jure socientur.] Constituit præterea quatenus ex his duabus partibus & potestatibus, quasi gens una & populus unus, sibi invicem familiæ hærerent, & sine exactione contraria, & bathinodii quæstu b Florinensis homo ex Walciodorensi potestate mulierem sumens, legitime sicut sibi parem ducat; sicut versa vice similiter Walciodorensis, de Florinensi potestate mulierem sumendo, faciet. Si vero quis homo vel mulier Florinensis ad Walciodorensem vel Walciodorensis ad Florinensem transierit potestatem, protegetur a Rectore potestatis illius in qua elegerit habitare; ita plane ut capitalia jura, & secundum decreta suarū legum, quod cuiq; debent potestati, certis temporibus & assignatis non negligant reddere. Vt autem istius constitutionis decretum fixum permaneat, regalis auctoritatis & palatinorum Procerum judicio, testamentis Regalibus confirmatur; & nobilium iuvenum assensu & concessione, propositæ actionis definitio, sacramento etiam Regalis dispositionis, & honore sui juris, hereditatis & nobilitatis, & a se & a successoribus suis conservanda, terminatur. Ex immensitate autem tanti beneficii Fratres prædicti dignas gratias juxta modulum suæ facundiæ Comiti reddiderunt, & suæ servituti toto vitæ suæ cursu fideliter adhæserunt, ob magnitudinem honoris quo sublimiter ab eo sunt promoti.
[22] [Idem Comes extructo sepulcro] Deinde regressus a Rege, Walciodorensi ecclesiæ frequentando adhæsit, & sepulturam in ea suorum familiarium & fidelium amicorum maximo studio præparavit. Ipse namque ab ingressu chori usque ad altare turris terram aperiens eamque effodiens, duos in ea muros construxit, & altitudinem utrorumque ad mensuram duorum cubitorum, & latitudinem in mensura unius & dimidii cubiti composuit. Ibi ergo nobilium corpora virorum ex prosapia sua cum patre c & matre, & filio d Bernero, & fratre Bosone e, iterum honorifice sepelivit. Ipsa siquidem corpora præfata, [suorum corpora Walciodorum transfert,] a locis ipsis in quibus antea fuerant sepulta, sua solertia translata sunt, ob dilectionis fervorem & mutuæ consanguinitatis propinquitatem. Exhinc cum divini famulatus meditationi assidue inhæreret, & divinæ contemplationis eloquiū libenter perciperet, non parum proficiebat in via Domini: unde fiebat ut nonnumquam oculus esset cæco, & pes claudo, & ostium ejus viatori pateret. Reddebat sane quæ sunt Cæsaris Cæsari, & quæ sunt Dei Deo: & ita ex industria sua mundanas artes deludendo conculcabat, ut non oblivisceretur qualem Creatori suo deberet subjectionem: sicque in dextera sua fidei lumen accendebat, ut lucerna simplicis oculi ejus, opacitate sinistræ cogitationis, non extingueretur. Itaque residuum suæ vitæ cursum, in sancta conversatione de die in diē proficiendo, peragens, tamquam strenuus agonotheta ad certamen se indefesse præparabat, & per hoc callidi tentatoris insidias repellebat: unde & in agone istius certaminis viriliter decertabat, ut non veluti dormitans inveniretur in occursu Domini sui. Proinde pulsanti Judici & Domino suo introitum nitebatur præparare, [orationi continuæ vacat,] ut non in porta inimici sui confusionem ei facerent. Intendens igitur votis præcordialibus in Creatorem suum, dissolutionem suam per continuas orationum victimas illi commendabat, precabaturque quotidie divinæ miserationis & consolationis affore sibi subsidium, ut cum fidelibus suis mereretur audire, Veni, dilecte mi, ad me: instat enim tempus ut ex tuo labore mercedem recipias perpetuæ retributionis & inæstimabilis gloriæ. Gloriam itaque suam, Christum videlicet, amplectendo sequebatur, & in mandatis ejus juxta modulum suæ conversationis meditando currebat. Nactus siquidem ex legitimo certamine & ex cursu felicis consummationis suæ coronam immarcessibilem, more solito loca sancta circuibat, & sibi commissum margaritum Christo jugiter commendabat.
[23] Contigit igitur dum die quadam usque ad basilicam B. Mariæ in Humblires gratia visitationis disponeret properare, ut a Walciodoro exiens usque ad vicum qui dicitur f Fleruz perveniret, ibique sicut in proprio causa hospitii ingrederetur. Ingresso autem eo, gravi morbo correptus est, & invalescente in dies ægritudine ad mortē usque pervenit. Cumque vocationis suæ tempus proximum affore cerneret, [pie moritur] e vestigio a se nūtio directo in Walciodorensi cœnobio B. Forannanum ad se accersivit: & per eum dissolutionem suam, expletis divinorum misteriis quæ huic congruunt vocationi, Domino commendavit. Sic itaque cursu fideliter peracto, ex hoc mundo migravit ad Christum, recepturus perfecto opere, suæ mercedis denarium. Igitur B. Forannanus, directis undique vernaculis; ex cœnobiis ab eo constructis Abbates ad hoc funerale obsequium convocavit. Ex auditu quoque istius rumoris congregata est non minima multitudo monachorum cum clericis & monialibus: [& honorific sepelitur a B. Forannano,] innumerabiles etiam catervæ proximorum & nobilium virorum, cognita ipsius morte conveniunt, planctum & gemitum emittentes; adeo ut eorum mœroris affectus dolorem faceret ceterarum gentium nationibus. Beatus igitur Forannanus, cum turbis monachorum, clericorum & nobilium virorum, & cum innumerabili sexus utriusque multitudine, venerabile corpus egregii Comitis a loco illo transferens, usque ad basilicam Walciodorensis cœnobii deduxit; & ibi eum in condigno loco honorifice sepelivit: in eo videlicet quo se disposuerat sepeliri.
[24] Itaque B. Forannanus, anno ab Incarnatione Domini nongentesimo sexagesimo nono, ordine supradicto de terra sua exiens, in istius habitationis ingressus est monasterium: quod secundum ecclesiastica jura cum Comite regulariter ordinans, magnifice decoravit in omnibus, ut nostri ingenioli inertia manifestando conscripsit. Septimo autem anno post ejus adventum, ordine memorato Comes venerandus hominem exuens, ex hoc mundo transivit, anno ab Incarnatione Domini nongentesimo septuagesimo septimo, Indictione quinta anno Domini Ottonis Imperatoris secundi tertio g quinto Kalend. Aprilis. [quipossessionibus monasterii auctis] Dehinc post hæc accidit ut in Metensis Episcopatus confinio villam unam Gruthen B. Forannanus industria sua ecclesiæ Walciodorensi acquireret, & ne vini penuriam ejusdem ecclesiæ habitatores paterentur, eam eidem ecclesiæ ad usus vini assignavit: domum vero in eadem civitate cum duabus vineis acquisivit; & unam ex his, in memoriam Walciodorensis ecclesiæ Walciodorum appellavit: ex eo enim tempore usque nunc ipsa illud nomen sibi retinens eadem vinea, Walciodorus appellatur. Et quia a die qua Walciodorensis ecclesia Metensi supposita est, ordinatione Regalis censuræ & Principum definitum fuerat, ut Abbas ejusdem Metis conveniret singulis annis in inventione B. Stephani, ob honoris cultum præstandum eidem ecclesiæ & debitam subjectionem reddendam, quam eadem Walciodorensis cognitione sui dominii exhibere debebat; nein ipsa præfatus Abbas penuriam hospitii pateretur, [definitoque Metensis subjectionis modo,] domum ei præparavit, & sufficienter ad usus advenientium redditus eidem domui assignavit. Nullam enim exactionem contrariam aliam, nullumque aliud servitium Metensis ecclesia a Walciodorensi exigere debet, nec Walciodorensis Metensi reddere, nisi præfati diei præsentiam, quo Domino suo, Episcopo videlicet, prædictus Abbas suos prosperos successus fateri, & amfractus periculosos motionesque contrarias conqueri debet; & si Episcopus absens fuerit, die eodem in eadem Metensi ecclesia vices ejus agere debet, serviendus per omnia more Episcopali, exceptis Episcopalibus insigniis. His vero ex more completis, de statu ecclesiæ suæ Abbas requirendus est ab Episcopo, perceptaq; responsione ejus, ex sua felicitate gratias reddere Deo; [sanctam Vitam] de tribulatione autem ejus dolere debet, & idoneum procuratorem illi committere. Nam pro eadem tribulatione, sicut pro sua, causidicus assurgere debet, & pro quacumque necessitatis occasione, sicut pro sua, esse solicitus.
[25] Deinde egregius Antistes Forannanus, feliciter in sancta conversatione præsentis certaminis studens cursum consummare, talentumque sibi creditum cupiens multiplicare, armis justitiæ se præcingendo, invisibilis hostis versutias deludebat; atq; ut verus & fidelis ratiocinator, non tantū sibi studebat prodesse; verum de sua aliorumque salute solicitus, pro sibi creditis ovibus divinæ misericordiæ subsidium implorabat. His & hujusmodi meditationibus inhærens, Domino se subdebat; & toto mentis desiderio divina contemplando, totam mentis suæ intentionem in Deum jactabat; cupiens cum Paulo Apostolo dissolvi & esse cum Christo. Cumque violentia tali introitum regni cælestis appeteret; exemplo & operatione & pia egentium miseratione, per cordis sinceritatem quærebat, quem tota aviditate dilexerat. Igitur sicut dictum est, per quotidianam compunctionem, [beata morte conclusit.] in lecto suo omni tempore eum quem ita dilexerat requirens, diuturna supplicatione vocavit: sicque quærendo atque vocando, adeptus hereditatem felicitatis æternæ, jungitur cælestibus choris, exutus humanæ fragilitatis tegumentis. Attamen vitam ejus qui evidentius cupit agnoscere, codicem gestorum ejus & depositionis studeat legere: ibi namque insignia miraculorum ejus, quæ in eo Christus ante depositionem & post ejus transitum dignatus est operari; tempus etiam illius exitus, quo ex hoc carnis ergastulo exivit, reperiet.
ANNOTATA.
a Regem non alium hic intelligo quam Ottonem, coram quo, necdum coronato Imperatore, atque adeo ante an. 962 & ante ipsius S. Forannani adventum, facta videtur adoptatio privignorum, narratur tamen hoc loco propter consequenter exponendum testamentum & obitum Comitis,
b Bathinodium, vereor ut recte scriptum; & e pro a substituens, intelligo quod nos leniori dialecto Bed-nood possemus dicere, quo significetur redimendi concubitus sive lecti necessitas: quæ inter servos glebæ ut vocant (quales etiam in Belgio olim erant rustici, & adhuc multi sunt in Frisia & Germania) & dominos eorum intercedebat. Hujus juris vestigia adhuc variis in pagis apud nos durant, ubi rustici dato pretio a fundi domino redimere jus primæ noctis dicuntur. Quamvis enim lex Christiana fœdum avitæ gentilitatis abusum sustulerit, quo primus concubitus domino deferebatur; remansit tamen jus certi nummi, a sponso pendendi in dominii agnitionem; & mutato jure quatenus erat religioni contrarium, manet significatio juris antiqui in solo modo loquendi.
c Pater Ebroinus fuit, ut supra dictum, filius Bovonis, qui fuit Guarini de Ansalonia; hic vero Comitis Nainmerici Narbonensis, juxta genealogiam in Chronici fronte notatam: mater Zunerta nominatur, filia Comitis Widerici & uxoris ejus Evæ.
d De Bernero, tamquam Eilberti filio naturali ante matrimonium genito, agitur in fabulosa, quam repudiamus, narratione: mallem suspicari ex Herinsinde legitimum unigenitumque fuisse; aut certe induci eum pro Bernardo: qui Heribertinepos ab eo ad Carolum simplicem missus, bonum Regem induxit, ut perfido proditori se crederet.
e Boso fratrum quintus fuisse ibidem perhibetur, & hæc de eo leguntur. Boso Comes cum multa tenuisset & multis præoccupatus fuisset, liberosque quamplures habuisset; tamen fratri suo, videlicet Comiti Eilberto, villam in Florinensi confinio positam quæ Calvus-mons nuncupatur, & quæ hereditario jure in suæ sortis pervenerat parte, dereliquit, quam in usus succedentis Walciodorensis ecclesiæ, quia in ea sui corporis sepulturam fore decreverat, sicut factum est, constituit.
f Vitato scilicet difficili per Arduennam itinere aliud commodius trans Sambram sumpsit, Romanæ viæ per Bavacum ducentis opportunitate invitatus: huic autem viæ adjacet vicus Flerus quinque leucis Gallicis distans, Florinis ubi Comes habitabat Bavaco autem leucis 12, quem vicū an. 1622 nobilitavit Clades, duce Tillio illata copiis Frederici Palatini sub Halberstadiensi & Mansfeldio Hannoniam vastantibus: ex Bavaco autem in Humblarium, restat spatium leucarum circiter 14.
g Hic tertius annis Ottonis II numeratur ab obitu Patris, alias dicendus esset nonus, corrigendus autem fuit hic numerus Indictionis, quæ perperam tertia scripta erat.
DE SANCTO ADIVTORE
MONACHO TIRONIENSI ORDINIS S. BENEDICTI PROPE VERNONIVM IN NORMANNIA.
CIRCA AN. MCXXXI
[Praefatio]
Adiutor, prope Vernonium in Normannia (S.)
Extremæ versus Franciam Normanniæ oppidum Vernonium est, ad Sequanam fluvium, Rotomago distans leucis circiter octo, quod medio ævo valde modicum, [Ex Vernonii Dominis] in majorem paulatim amplitudinem crevit, titulo Principatus jam tum illustre. Nam qui circa seculi XI medium, Deiparæ ecclesiam ibidem restauravit, & in eadem sepulturam habuit Guilielmus, Princeps Vernonii in suo appellatur epitaphio. Hujus ex filio Ioanne nepotes creduntur fuisse, Sanctus, de quo agere instituimus, Adjutor, & Matthæus de Vernonio, [obiit ante an. 1132] qui invenitur anno MCXXXII die XII Aprilis, post fratris sui Adjutoris mortem, a monachis Tironiensibus recuperasse quartam partem Vernoniensis silvæ, quam una cum ceteris facultatibus suis ille ipsis transcripserat. Transactionis istius instrumentum autographum vidit, & transcripsit, atque ad Ioannem Theroude Vernoniensis ecclesiæ Presbyterum, de S. Adjutore scribentem, misit Dominus Ioysel, Prior Theruderiæ prope Turniacum in territorio Vernoniensi; simulque certum fecit, vitam S. Adjutoris non posse ultra XXX Aprilis anni MCXXXI prorogari.
[2] Nec vero multum etiam anticipari mors potest: siquidem Hugo Rotomagensis Archiepiscopus, [Vitam scripsit Hugo] hujus nominis III, qui Sancto familiaris fuit, ex disciplina S. Hugonis Cluniacensis, in Angliam sub Wilhelmo Conquestore, ad regimen Prioratus S. Pancratii Lewensis, translatus fuit; & circa annum deinde MCXXV Radingensis in eadem Anglia Abbas factus, ad Rotomagensē Cathedram non pervenit nisi post annum MCXXVIII, quo exeunte decessor ejus obiit; imo nec ante Septembrem anni MCXXX videtur fuisse consecratus: ut patebit legenti Historiam Archiepiscoporum Rotomagensium, ab amico nostro Francisco de Pommeraye Benedictino Congregationis S. Mauri nuper vulgatam. Idem Hugo S. Adjutoris Vitam scripsisse fertur. Saussajus in suo Martyrologio, [miracula Galterius & Hugo Archiepp. Rotomag.] prolixißimum eidem elogium texens, solum appellat insigne diploma, cujus apographe superstat: quā utinā potuissemus nancisci! sed frustra fuit omnis labor, ad eam requirendam Vernonii Rotomagique impensus. Dabimus ergo pro ea Lectiones, ex ipsa, ut credimus, acceptas pro Officio a prædicto Ioanne Theroude; qui eamdem deinde dilatavit Gallice, auxitque miraculis, a Galterio & Odone, ibidem Rotomagensibus Archiepiscopis, circa annum MCC & MCCXLVI descriptis: quæ optaremus æque habere ex autographo; nunc autem ex Gallico subiicientur Vitæ, juxta impreßionem anni MDCXXXVIII.
[3] [ejus cultus in sacello S. Magdalenæ,] Quæ ex hoc libello notabimus ad Vitam ipsaque miracula, satis probabunt cultum ejus per Rotomagensem, Ebroicensem, ac Carnotensem vicinas diœceses; ex quibus aliisque Galliæ partibus confluunt peregrini ad sacellum S. Mariæ Magdalenæ, quod prope Vernonium est; idque intuitu præcipue S. Adjutoris, qui ibi vitam extremam egit, & æque ac prædicta Sancta ibidem habuit altare, supra tumbam suam erectum; cui tumbæ vetustis characteribus inscriptum legitur, Hic jacet S. Adjutor. Post aram vero principem, quæ Sanctæ loci Patronæ est, parvum quoddam antrum cernitur, ipsi inhærens parieti, quod beato viro pro cubili fuisse dicitur. Sed & Blaruensem vicinam parochiam fontem habuisse in cœmeterio, S. Adjutoris dictum, Dominus Iubert loci Curatus Ioanni Theroude suggeßit per litteras; significavitque plures fide dignas personas superesse, [fons olim in vicino Blaru.] quæ meminerint magnum cereorum anathematum numerum conspectum aliquando fuisse in templo, ex eorum gratitudine, qui fontis illius haustu receptam gratiam erant profeßi. Qui tamen fons civilium bellorum tempore, grassantibus morbis, obstructus fuerit, ne frequentia peregrinorum, sanitatem inde sperantium, officeret ipsorum inquilinorum valetudini: manet autem obstructus etiam nunc, postquam fodiendo retectum est labrum illius rotundum, circumductis deorsum gradibus, quorum tres aut quatuor sub aspectum venere.
[4] Porro ad ipsum quod S. Adjutor extrui curarat sacellum, non integra leuca a Vernonio distans, [sacellum an. 1404 restauratum] etiam junctæ erant ædes, cum titulo Prioratus, a Tironiensi monasterio dependentis, quæ una cum ipso sacello dirutæ fuerunt per bella, inter Francos & Anglos toto seculo XIV ardentia; adeo ut solum superfuerit pars una majoris parietis; in eoque ipsum quod dixi antrum, usque ad annum MCCCCIV; quando per revelationem monitus Archiepiscopus fuit locum repurgare, restaurare & reconciliare: ex quo tempore ibidem spectatur ipse Sanctus, varie depictus, in habitu nunc militari, nunc monachico, nunc etiam Sacerdotali. Existimat tamen jam sæpe nominatus Ioannem Theroude, Sacerdotii expertem fuisse Sanctum: cui omnino assentirer, si certum esset, quod in MS. circa annum MCCCCXXVI exarato legi testatur Theroude, S. Adjutoris ex Syria adventum miraculosum in istum locum, accidisse anno MCXXX; consequens enim foret eum ibi non integro anno vixisse. Verum hoc non admittit Ioannes Theroude, & MS. isti eatenus fidem derogans, censet uno saltem anno citius rem accidisse.
[5] [ad quod migraverit Sanctusan. 1130] Quid si isto quidem anno Vernonium venerit, cœperitque suum istud sacellum incolere; ante annos tamen aliquam multos monasticam vitam apud Tironienses exorsus fuerit? Ita & cum primis Terræ sanctæ recuperatoribus in Orientem profectus esse posset S. Adjutor, & post annorum septemdecim militiam, captus a Saracenis aliquam in carcere moram traxisse; deinde audita fama miraculorum B. Bernardi Tyroniensis, circa annum MCXVII mortui, sumpsisse spem impetrandæ per ejus interceßionem libertatis: tum vero spei suæ compos factus, mirabili per aërem translatione, adjecisse mox animum ad Ordinem Tyroniensem ineundum: quod mox fecerit, suis omnibus ea conditione traditis religioni, ut ex iis sacellum & Prioratus sub titulo S. Mariæ Magdalenæ extrueretur, eo loco ubi ipsum spiritus deposuerat; [factus apud Tironienses monachus ante plures annos.] denique post annos vitæ religiosæ decem aut duodecim, cum bona Abbatis Tironiensis venia, secesserit in fundatum a se Prioratum, eidem vel præfuturus tamquam Sacerdos, si vere id fuit; vel ministraturus tamquam sacrista, si in ordine laicali permansit; ubi & post altare sibi cubile elegerit solitarius, ceteris Fratribus in adjuncta domo communem vitam agentibus. Hanc vero conjecturam quadamtenus probabilem faciunt tria altaria, in eodem sacello erecta jam inde a prima sua fundatione, uti docet Theroude, quam multa non erant necessaria uni solitario, & quidem laico.
VITA
Ex Lectionibus officii proprii.
Adiutor, prope Vernonium in Normannia (S.)
EX MS.
[1] Sanctus Adjutor, ex illustri a Dominorum Vernonensium ortus prosapia, [nobili loconatus,] Vernonii ad Sequanam natus est. Is a teneris annis, cum Joannis patris & b B. Rosemundæ matris exemplo studium virtutis amplecteretur, tantum profecit: [puerilem ætatem variis virtutibus exercet] ut facile generis claritatem virtutum splendore superarit. Ætas ipsa puerilis futuram viri perfectionem multis indiciis manifestam exhibebat: nam jejuniis & precibus continuis ita corpus extenuabat & subigebat, ut ossibus pellis pene cohæreret. Forma quidem præcellebat, & aspectu leni sermonisque suavitate, sed maxime studio pietatis & decore castitatis enituit. Crevit cum ætate virtus; & viribus adolescentiæ firmata, zelum in eo religionis tantum accendit, ut contemptis periculis cum ducentis militibus pro tuenda fide adversus c Saracenos profectus fit. [adolescens ad sacrum bellum in Palæstinam profectus,]
[2] Cum in expeditione quadam d Antiochena mille quingenti hostes in eum irruissent, & exanimati pavore socii e præreptam sibi quærerent fugam, ipse prostratus in terra & conversus ad B. Magdalenam, illius intercessione tanto in periculo divinum auxilum impetravit. [cum paucis militibus plurimos ex hostibus miraculo cædit;] Vota vix finierat, cum hostes, tempestate repente suborta, terrore perculsi, turbatis ordinibus terga dedere. Tum ille cum sociis, revocatis viribus in medium hostium agmen irruit, mille internecione delevit, & reliquos in fugam conversos profligavit.
[3] [captus deinde] Verum post septemdecim annos ab hostibus in partibus Hierosolymitanis captus est Adjutor: qui in obscurum carcerem, ferreis catenis compedibusque vinctum, crudeliter dejecere. Tum multis gravibusque tormentis varie divexatus est, [& divinitus liberatus cum compedibus in patria sistitur.] ut Christi fidem desereret. Sed tandem post tot diversos dolores, sævosque cruciatus, & diuturnam in carcere moram, Dominus misertus est servi sui, auxilium per B. Magdalenæ f & S. Bernardi g Tyronensis intercessionem postulantis. Cum enim ille postea somno sopitus esset, Sancti illi vinculis h oneratum e carcere traxerunt, raptumque per aërem a remotissimis illis partibus in propinquam Vernonii silvam i transtulerunt; ibique deposito homini Dei dixerunt: Hic requies tua in seculum seculi est.
[4] B. Adjutor, a vinculis infidelium liber, Deo publice gratias egit, [exstructo sacello monachum indutus,] & in ejus honorem sacellum sub nomine S. Magdalenæ in eo ipso loco, in quem translatus fuerat, k construi curavit. Illic repudiatis inanibus mundi deliciis, omnia sua bona cœnobii Tyronensis monachis largitus, & assumpto ejusdem Ordinis habitu sub regula S. Benedicti precibus assiduis piisque lamentis, divini beneficii memor, vitæ reliquum impendit. Non feminarum solum sed virorum quoque societatem, solitudini plane intentus, ut Angelorum consortio aptior esset, refugiebat. Ex quo monachus factus est, sanctam admodum austeramque vitam traduxit, pane contentus & aqua, & brassicis modico tantum sale conditis. Festis tamen solennibus, [austerissimam vitam ducit:] vel cum nobiles quidam illum inviserent, de austeritate aliquantulum remittebat. Lectum quidem habuit, sed ut habere videretur pro more aliorum monachorum: humi enim reclinato capite, in paulo eminentiore terræ parte, decumbebat l: nec vestem exuebat, sed applicato corpori cilicio soporem altum nimiamque somni quietem a se removebat. Vestem eamdem, vetustate licet attritam, sanctæ paupertatis amore ductus, diligenter conservabat.
[5] Interrogatus ab Hugone Rotomagensi Pontifice, cur ita vilem duceret vitam, tantaque corpus austeritate consumeret; responsum dedit: Satis superque primis ætatis annis seculi voluptates degustavit; nunc quod cepit nimis, rependat necesse est. Sibi austerus, aliis benignus hospitalitatem exercebat: discordes hominum animos profligatis odiis conciliabat. [variis miraculis clarus energumenum liberat:] Nec frustra: illius enim sanctitatem variis miraculis Deus illustravit: nempe visum cæcis, auditum surdis, ægris incolumitatem restituit. Quemdam, nomine Hilgodum Rufum, a dæmone agitatum, fortuito capellam magno præsentium cum terrore ingressum, S. Magdalenæ opem deprecatus, dæmoniaco furore liberavit.
[6] In Sequana fluvio locus erat valde periculosus, in quo sæpe homines navesque peribant. Qua re commotus vir sanctus, Episcopum advocavit: qui cum venisset, celebrato Missæ sacrificio, monachi hujus sanctitati confidens, [periculosum in Sequana gurgitem immissa parte compedis suæ claudit,] cum eo naviculam ingressus est. Cumque ad gurgitis ostium accederent, admonuit Adjutor Pontificem, ut loco benedictionem conferret, & aquam benedictam aspergeret. Quo facto ipse vinculorum partem, quibus olim in terra sancta constrictus fuerat, in gurgitem projecit, hæc locutus: Deo tam facile est populum hoc gurgite, quam fuit antea me vinculis istis, S. Magdalenæ & B. Bernardi intercessione, liberare. His ita peractis, gurges aquas sorbere desiit, ac deinceps expers periculi nemini amplius exitiosus fuit.
[7] Hugo Pontifex enarrata B. Adjutoris vita hæc in eo maxime laudat: largitionem erga monachos, ecclesiarum instaurationem, pacis in eis conservationem, Principum conciliationem, pauperum curam, [Synopsis virtutum ejus.] morum optimo um studium, juvenum emendationem, senum decus, seculi despectum, in adversis patientiam singularem, in abstinentia, vigiliis & orationibus perseverantiam, erga afflictos miserationem, virginitatis amorem, continentium solatium, salutis animarum vehemens desiderium, sedulam Dei mandatorum observationem, denique virtutum omnium concentum eximium. Quorum omnium causa multum Deo carus, magnaque apud homines veneratione dignus extitit. m
[8] [Prædictam a se mortem pie obiens] Tandem cum vitæ finem præscivisset, Episcopum atque n Tyronis Abbatem advocati curavit. Qui cum venissent, humi jacentem in habitu monachi, ut solebat, invenerunt: eique sancta Ecclesiæ Sacramenta atque extremum Viaticum administrarunt. Is denique pari virtutum meritorumque cumulo dives, terræ corpus, animam cælo reddens, ad optatam beatorum spirituum societatem pervenit. Sacrȩ ejus corporis Reliquiȩ in dicta ecclesia B. Magdalenæ, [in sacello a se extructo humatur:] quam ædificaverat, post altare majus conditæ sunt. Quo in loco S. Adjutoris intercessione multa Deus exhibet miracula, quæ certissima sanctitatis ejusdem testimonia posteritati præbent.
[9] Apparitor quidam Rotomagensis Richardus nomine, cui oculi cultro confossi o fuerant, audiens quanta in sacello S. Adjutoris Deus eo confugientibus præstaret beneficia, [cæcus meritis ejus visum recipit:] super Sancti tumulo novenam peregit. Sub finem SS. Adjutor & Magdalena inter quietem apparuerunt: ille oleum ferens, hæc eodem oculos cæci deliniens: ac postea expergefactus, restitutum sibi oculorum visum expertus est. Cum urbs Verno & territorium ejus incendiis, [& magna Vernoni tempestates sedantur:] grandine multa, & aquarum inundationibus acrius infestarentur; a quodam Alberto admoniti cives, se omnes in sacellum S. Magdalenæ contulerunt, decem exceptis; & implorato SS. Magdalenæ & Adjutoris auxilio, voventes se singulis annis in perpetuum processionaliter illuc ituros, [punitis obtrectatoribus] ab his calamitatibus liberati sunt: illi vero decem, pietatis hujus irrisores, cum omnibus & domibus & facultatibus suis perierunt. p
[10] Urbe Vernonensi obsidione cincta, multoque igne q Græco ab hostibus graviter infestata; cum cives cælestem opem implorassent, [in obsessos ignes immissi divinitus rejiciuntur in obsidentes.] repercussis in hostes ignibus, nomine jam noti, tunc re ipsa patriæ Adjutoris, & B. Magdalenæ auxilium comprobavit r. Sic plerique quotidianis, tertianis, aut quartanis febribus, aliisque diversis infirmitatibus afflicti, ad sepulcrum B. Adjutoris accedentes, & ejus suffragia cum vera fide & pœnitentia postulantes, eo in loco sanitatem obtinuerunt.
ANNOTATA.
a Hujus illustris familiæ memorias plerasque per bellæ intercidisse, queritur Theroude: tamen præter Guilielmum, in ecclesia Vernoniensi cum titulo Principis sepultum, inveniri ait monumentum cujusdam Richardi de Vernonio in Abbatia Valliscernensi, alteriusque in Prioratu Canonicorum Regularium, una a Vernonis leuca de Salicosa dicto, & post annum 1155 fundato; tum Guilielmum II S. Adjutoris ex fratre Mattheo nepotem, qui quam pater a Tironiensibus receperat silvæ partem, impenderit fundando Canonicorum Vernonensium collegio anno 1145, quod filius ejus Richardus anno 1186 ratum habuit: quibus antiquior & Guilielmo primo synchronus (frater forte aut patruelis) fuerit Petrus de Vernonio, anno 1052 fundator Prioratus S. Hilarii Blaruensis. Quos omnes ei familiæ facile concedam: non item Alardum seu Adelardum Cardinalem, legatum in Orientem anno 1191; hic enim non Canonicus Vernoniensis, sed Veronensis in Italia Episcopus fuit, ut apud Ciæcconium & Vghellum videre est.
b Ab Arturo in Gynæceo ad hunc diem, cum titulo Beatæ, ponitur, facta post mariti mortem Sanctimonialis, & in eodem loco cum S. Adjutore humata. Hoc certum ex infraidicendis, ejus nomen una cum filii nomine ibidem invocari solitum. Theroude eam de Blaru appellat.
c Anno 1097 in Asiam itum sub Godefrido Bullonio & anno mox sequenti capta a Christianis Antiochia.
d Locum, in quo res gesta sit, I. Theroude nominat Tambire.
e Idem ducentos dumtaxat fuisse ait, ex quibus Heliodorus de Blaru, Odo de Portmort, Ioannes de Breval, Anselmus de Chantemesse, Guido de Chaumont, Petrus de Courtigny, Richardus de Harcourt, Henricus de Preaux, aliique plures postea reversi in Gallias, rem suo testimonio legitime confirmarint.
f S. Mariæ Magdalenæ precipue devotos fuisse Vernonienses, colligit Theroude ex alabastrinæ majoris altaris tabulæ Vernonii, ubi mediæ Deiparæ latus dexterum tegit Sanctæ, sinistrum vero S. Maximus Episcopus Regiensis, tamquam posterius accitus Patronus, propter Reliquias ejus istic circa an. 1180 ex Provincia allatas a quodam Letardo.
g Obierat S. Bernardus circa an. 1117 ut ostensum est ad ejus Vitam 14 Aprilis, quem & vivum cognovisse S. Adjutor potuit, & mortui celeberrimam a miraculis famam etiam in Syria debuit audivisse.
h Gravißimæ catenæ partem in ecclesia Vernoniensi intra Sacellum Deiparæ, etiam nunc appensam videri, ait Theorude; alteram partem constat mansisse penes Sanctum in memoriam accepit divinitus beneficii. Addit idem inter memorias ipsius Sacelli haberi, quod intra caveam ferream translatus fuerit: quod merito rejicit, non quia eiusmodi custodiæ genus eo tempore insolitum barbaris fuerit; sed quia antiquiori testimonio res caret; & sane par fuisset eam æqueaut magis servari quam catenam.
i Huic veritati attestati, qui in captivitate adhuc pridie cœnaverunt cum Adiutore, ex inquisitione per Hugonem Archiepiscopum facta, nominantur a Theroude Petrus de Courtigny, Henricus de Preaux, Andreas de la Ferte, Roffredus de Puissac, Odo de Pormor, aliique: quæ faciunt ut Hugonis qualecumque scriptum ardentius expetatur.
k Theroude ait ab Hugone dedicatum sacellum & tria in eo altaria, eorumque præcipuum sub invocatione S. Salvatoris & S. Magdalenæ: ego, a Gaufrido Hugonis decessore malim id factum opinari, nisi aliud legatur in ipsius Hugonis scripto.
l Superest etiamnunc locus iste in antro post altare, ibique decumbunt cum spe sanitatis qui optant a febribus per S. Adiutorem liberari: quod & olim factum, Hugone teste, asserit Theroude.
m Addit idem dicere Hugonem, quod præter recitata miracula plura alia vivens Adiutor fecerit, optime testata & sibi nota.
n Guilielmus hic fuit, qui, ut aiunt Sammarthani, monastica tunica S. Adjutorem, Vernonii ad Sequanam Dominum, induit, ut in ejus habetur vita. Quænam ea? an quam primus Hugo, an vero quam Saussayus vel Theroude scripserunt?
o Idem Theroude (qui hæc & sequentia miracula a Galterio Archiep. descrip. esse ait) auctorem iniuriæ dicit fuisse Equitem quemdam, quem apparitor iste ad iudictum citabat.
p Idem dicit, quod Guarinus Episcopus Ebroicensis Gualterio attestetur, addatque invocatam pariter fuisse S. Rosimundam, & vicorum Passy, Gaillon, Estrepagny, ac Longe-ville incolas similiter ad S. Adiutoris patrocinium accurrisse, idemque beneficium meruisse. Postea dicit Theroude proceßionem illam factam 6 Maii, & initium cœpisse circa an. 1180
q De igne Græco, tempore Constantini Pogonati invento, ac plurimum in obsidionibus usurpato, vide Zonaram in Pogonæto & Choniatem in Isaacio πῦρ ὑγρόν appellant, quod humectata materia constet, quare etiam in aquis ad navium Saracenicarum incendia eo uti Constantinopolitanos obsessos an. 672 docuit Callinicus architectus, ex Heliopoli Syriæ ad Romanos profugus.
r Eamdem gratiam dicuntur obtinuisse incolæ Andeliacenses, Torniacenses, Pormorienses & Pressiniacenses in eadem Normania circa Vernonium.
MIRACVLA
Ex Gallico Ioannis Theroude.
Adiutor, prope Vernonium in Normannia (S.)
EX GALLICO.
[11] Ioannes de Turniaco, podagra laborans, ab eadem in Sacello S. Magdalenæ est liberatus. [sanantur infirmi varii.] Isemberga de Pormor, cæca eadem & deformiter contracta, ibidem & visum & rectam corporis conformationem recepit. Petrus de Pressiniaco similiter visum recuperavit. Guido de Bakevilla ab hydrope curatus fuit. Ioannes de Andeliaco, totus distortus, habitudini naturali est redditus. Andreas de Turniaco, a nativitate surdus, obtinuit audiendi facultatem. Longum sit hujusmodi miraculosas curationes, a S. Adjutore impetratas, referre singulas; pro omnibus sit una plures in se complectens, confirmata per Odonem II, qui anno MCCXLVI factus Archiepiscopus, uno solum anno Sedem tenuit, ac plura S. Adjutoris miracula conscripsit. Oppido & suburbiis Vernoniensibus incubuerat anginæ morbus, [Vernonium a squinantiæ morbo purgatur,] squinantia vulgo dictus: qui cum multos mortales sustulisset, instituta ex voto processio est ad SS. Adjutorem, Magdalenam & Rosimundam: neque ex eo quemquam amplius ægritudo invasit. Itaque Vernoniensium exemplo moti cives majorum urbium, Parisiensis, Rotomagensis, Carnutensis & Ebroicensis, similis mali remedium eadem pietate exquisierunt in hoc loco; & simili successu gavisi sunt: multique postea non cessarunt, post veram confessionem peccatorum suorum, ibidem gratiam sanitatis impetrare a suis iisque variis infirmitatibus.
[12] Hubertus causidicus Rotomagensis, pro cive quodam contra militem insolentem justitiam postulans, [lingua abscissa restituitur,] ejus furorem ita convitavit contra se, ut per insidias captus, eodem jubente, linguam coactus fuerit abscindendam præbere, & pariter ad mendicitatem redactus sit, privatus instrumento vitæ sustentandæ. Huic in tali calamitate diutius cum dolore versanti, consilium datum ut ad capellam S. Magdalenæ prope Vernonium ex voto accederet. Accessit: & per novem dies totidemque noctes suas ibidem preces continuavit. Ultima autem nocte apparuit ei S. Magdalena, digitisque attrahens exiguum quod remanserat linguæ frustum, illudque ex pyxide unguentaria liniens, loquelam ipsi restituit, ea conditione ut causam nullam contra ecclesiam aut innocentem quemcumque agendam reciperet, pauperibus autem gratis serviret. Ille evigilans, & formandæ vocis redditam sibi facultatem agnoscens, nominatim advocavit peregrinationis suæ comites, exitum precationis in vicino loco præstolantes, eisque narravit omnia; atque ita præcurrente in urbem fama, ubi erat notissimus ipse Hubertus, plurimi ei obviam cucurrere, eodemque properavit Gualterius Archiepiscopus, ipsumq; processionaliter induxit in ecclesiā cathedralem ad gratias Deo persolvendas.
[13] [Archiepiscopus ab hostibus liberatur.] Eidem Archiepiscopo gravis lis erat cum Barone quodam potente: qui hominibus suis circiter sexaginta stipatus, Præsulem ad visitandam diœcesim egressum circum venit. Hos strictis gladiis videns Archiepiscopus in se suosque inermes irruere, expetiit S. Magdalenæ auxilium: & continuo velut in lapides versi insidiatores omnes, liberum captivis suis dedere transitum; supervenientes autem alii, &, nocturna forsan obscuritate decepti, oculis certe capti ne socios suos agnoscerent, rati in Archiepiscopi comitatum se incidisse, eosdem ferire aggressi sunt, itaque mutuis concidere vulneribus. Quare confestim ad capellam venit, eamdemque dum vixit singulis annis visitavit; gratitudinem etiam suam testatus describendis miraculis, quæ per SS. Adjutorem & Magdalenam, facta cognoverat.
[14] [sterilibus conjugibus prolesdatur,] Odo quoque Archiepiscopus refert, quod Bavariæ Dux diu in matrimonio sterili versatus cum sua uxore a Yola, humanis mediis omnibus frustra tentatis, cum audissent famam miraculorum in sacello S. Magdalenæ patratorum, eidem se devoverunt cum oblatione argentea: & mox ipsa nocte viderunt Sanctam cum magna claritate, quæ ipsos æque ac cubicularios expergefecit, ingredientem ad se, edicentemque quod hæc eorum afflictio pœna esset injustæ tyrannidis, qua ipse ac majores sui subditum populum eatenus oppresserant: agerent ergo pœnitentiam, & sic in sacello suo sperarent gratiam. Dictum factum. Venerunt supplices, brevique post gravida. Ducissa voti sui effectum vidit. Anselmus de la Roche-guion & uxor ejus Hauria, amisso per mortem filio, quem initio conjugii sui genuerant, deinceps in sterili orbitate vivebant: votoque adeundi sacelli emisso, similiter conspexere Sanctā promittentem liberos, quos tres deinceps genuerunt. Idē beneficium impetrarunt Andras de Yoriaco, Guichardus de Sacquan-villa, Radulphus de Alezio cives Vernoniēses & Petrusde Orgevallecivis Louveriēsis…b
[15] [a contractione, naufragio, paralysi & demone quidam curantur.] Adiscardus, vici Pormorii inquilinus, metendis frugibus falcem arripiens in festo S. Mariæ Magdalenæ, eam adhærere manibus sensit, cum omnium membrorum contractione, nec nisi in hoc sacello facti pœnitens restitui sibi meruit. Navis mercatoria, ex Flandria in Italiam tendens, naufragium fecisset, nisi communi ad capellam S. Magdalenæ voto serenitatem meruissent nautæ vectoresque, quanta eis, ad tenendum portum desideratum & vota in reditu solvenda, satis fuit. Conradus civis Vernoniensis, a novem annis paralyticus, nono devotionis suæ die sanatus fuit. Mathildis ex suburbio Vernoniensi a dæmone quo possidebatur liberata est, cum eam mater ad sacellum S. Magdalenæ adduxit. Aribertus de Curtiniaco renū cruciatui repentino, quo equo aut pedibus ambulare prohibebatur, ibidē invenit remediū.
[16] [horror confessionis collitur,] Alius eques, verecundia obsistente, non audebat in confessione exponere suum peccatum, & tamen devotus erat S. Magdalenæ: quæ nono post anno ipsi apparens, ad veram confessionem faciendam hortata eū est exemplo suo, quæ non formidarat suam facere Christo coram multitudine convivarum. Denique regionis istius incolæ, quoties a copiosioribus aut rarioribus pluviis vel alia tempestate adversa damnum agris suis ac fructibus metuunt, [aeris temperies impetratur.] solent ad hanc capellā convenire, peractaq; ibidem confessione peccatorum desideratā cæli temperiem obtinere. Quæ capella, quoniam S. Mariæ Magdalenæ nomen servat, ideo miracula ibidem facta sæpius quidem ipsius quam S. Adjutoris nomen exprimunt: fuerunt tamen illa hic ad S. Adjutoris Vitam referenda, quia hunc & illam ibi communiter invocari, & utriq; accepta referri miracula, indicat communis etiam nunc sensus accolarum.
[17] [Angelico cantu admonitus quidam] Itaque hic etiam consequenter referendum est, quod cum occasione bellorum, jam inde ab anno MCCCXXXVIII inter Anglos Francosque ardentium, prædicta capella funditus esset destructa, solo grandiori muro, qui circum altare majus in hemicyclum ducebatur & Sequanam respicit, derelicto; anno MCCCCIV mense Majo, contigit ut Robinus le Jongleur, annosus vinitor, incola Pressiniaci-superbi (vicus is proximus capellæ est) vir bonæ atque honestæ vitæ, istuc abiret avium nidos scrutaturus ad victum suum: cumque ad locum capellæ advenisset, audivit melodicum concentum velut Officium divinum celebrantium. Ad quem attonitus seque convertens, vidit Angelorum multitudinem ac vocem audivit sic dicentem, Officium quod audisti factum est ad honorem S. Mariæ Magdalenæ, cui locus hic sacer olim dedicatus fuit, sub potestate Abbatis Tironiensis in Pertico, quemadmodum probant instrumenta apud illum asservata. Nos autem deficientibus hominibus qui sacra hic peragant, ipsi huc ad id Dei mandato convenimus. Vade ad Archiepiscopum ejusque Officiales, ut per ipsos perq; [de restauratione sacelli] populū hujus regionis restauretur capella in honorem S. Mariæ Magdalenæ, quæ hic sese omnibus propitiam semper exhibuit. Cathedram Rotomagensem tenebat tunc temporis Guilielmus de Vienna: ad cujus ministros accedens vir iste bonus ac simplex, & visa atq, audita narrans, visus est eis deliramenta loqui: ideoq; in asseveranda veritate constantem, habuerunt in carcere; nihil interim soliciti de archivo Tironiensi visitando; ac tandem publica proclamatione infamatum dimiserunt domum. Rursus ergo eodem se contulit, eosdemq; rursum cantus audivit, eosdem Angelos vidit; quibus quid sibi accidisset referens, iterumq; eadem mandata accipiens, rursum paruit, fretus iis quorum jussa exequebatur. Nec frustra. Pervenit enim res ad aures Archiepiscopi: [tandem auditur ab Archiepiscopo] qui audito homine, sani per omnia sensus, rem minime negligendam sibi putavit: sed misit ad Petrū Abbatem Tironiense, rogavitq; ut veniret ad locum, cujus esse dicebatur patronus, secū ferens instrumenta & memorias quascumq; haberet eodem spectantes.
[18] Adfuit die præscripto Abbas, eaque exhibuit monumenta, [qui restauratum illud consecrat an. 1406.] quibus lingua Latina scriptis docebatur certo, quomodo S. Adjutor ab servitute Saracenorum miraculose liberatus, sacellum ibi fundarit. Quibus lectis approbatisque, ad collectum istic populum sermonem habuit Archiepiscopus: deinde jussit locum a vepribus virgultisque purgari. Hoc facto inventum est altare: quod sacris palliis rite opertum, frondosisque arborum ramis circum supraque, ductis ad quamdam sacelli formam aptatum, sacrificium incruentum excepit cum cantu. Quo finito Indulgentias magnas elargitus Antistes est, cunctis præsentibus omnibusq; adjustrices manus ad restaurationē porrecturis, interquos ceteros omnes liberalitate sua vicit Guilielmus de Melun Comes Tancarvillanus: cujus impendio & collatis populi eleemosynis, cœpit restaurari locus: ad quem, perfecto jam opere, anno MCCCCVI, die XXII Julii in festo S. Mariæ Magdalenæ, rediit Archiepiscopus, & altaria duo, primum in honorem Sanctæ jam dictæ, alterum supra tumbam S. Adjutoris reconciliavit.
[19] Post solenne sacrum allocutus populum, ei prælegi jussit prædictas chartas, [& sodalitatem instaurat,] de Latino Gallice redditas; quarum exemplar ibidem dimisit, cujus lectione quotannis iteranda populus excitaretur ad cultum ipsius loci. Quod hactenus continuatur per aliquos cives Vernonienses, navigio advectos: atque ita circumjacentium vicorum Paciaci, Gaillonii, Estrepagniaci, Longæ-villæ ac ceterorum incolæ discunt, quomodo eos supplicationis annue instituendæ voto obligaverint majores sui Sanctis Adjutori, Magdalenæ, ac Rosimundæ. Restituta etiam ibidem Fraternitas est auctoritate Archiepiscopali, ex Vernoniensibus civibus, ad illius loci sancti conservationem perpetuam: qui quod ab anno MDLXV usque ad MDXC nullum passus sit damnum ab iconomachis, plurima per Franciam loca sacra spoliantibus & evertentibus, eo majori Dei beneficio adscribendum puto, quo sacellum, ad ripam Sequanæ situm, magis opportunum & expositum injuriæ erat.
ANNOTATA.
a I. Theroude, in margine, divinat fieri posse, ut hic intelligatur Helica, uxor Otthonis IV; ejus utique qui ab Aventino lib. 7 Ann. Bojorum dicitur sub Frederico Ænobarbo floruisse; in cujus filium. Ottonem Majorem, idem Fredericus Bojariæ Ducatum restituit, ante annos fere ducentos ejus majoribus ablatum; sed quid ni alius aliquis, & multo forte junior, ex Bavariæ proceribus (inter quos frequentißimum Otthonis seu Odonis nomen) uxorem habuerit Yolam sive Yolantam; eodem jure Dux appellatus, quo Dux appellaretur Ottho iste IV, quia ex Ducibus prognatus?
b Sequitur in Gallico miraculosa liberatio Christianorum,qui sub Ducibus Burgundiæ atque Bavariæ descenderant in Prußiam, contra paganos provinciæ Letho (Lithuaniam intelligi non est dubium) pugnaturi: quos Rex infidelis præoccupans per constrictas glacie paludes, funditus delevisset, nisi ad Guistani Tankarvillani & Rogerii Haricuriani Comitum istic præsentium suggestionem, facto voto de visitanda capella S. Magdalenæ, rupta glacies hostilem absorbuisset exercitum; quod beneficium coram Archiepiscopo profeßi sint tum ipsi Duces, quorum tacentur nomina; tum Comites septem, & Barones ac Milites triginta quinque; præter alios plures, quorum nomina legere auctor non potuerit ob chartæ vetustatem, quique initium dederint confraternitati istic erigendæ. Quæ omittimus, quia tota narratio videtur fabulosa: nec tamen operosius refutandam putamus; unus sufficit Guilielmus Flander, primus inter septem istic nominatos Comites, aliis dictus Normannus, & inter Flandriæ Comites hujus nominis unicus, qui post necem S. Caroli (de quo egimus 2 Martii) Flandris obtrusus a Rege Franciæ, brevißimum habuit Principatum eumque intestinis bellis occupatißimum, ascito contra ipsum Theodorico, adeoque non potuit peregre militasse jam Comes. Ceterorum nobilium, apud Theroude nominatorum ætates ac familias scrutari qui volet; huic similes forte plures anistoriasinveniet.
DE S. GVALFARDO SOLITARIO
VERONÆ ET AVGVSTÆ VINDELICORVM.
ANNO MCXXVII
[Praefatio]
Gualfardus Solitarius, Veronæ & Augustæ Vindelicorum (S.)
Auctore D. P.
[1] Regnum Italiæ, quod a Longobardis ad Francos virtute Caroli Magni transierat, sub inferioris longe virtutis posteris Berengarium Italici sanguinis Principem suscepit: qui Seaem Veronæ constituens circa annum Domini DCCCXCIV, [In ecclesia S. Salvatoris de Curteregia] eamque & munitißima arce, & lapideo ponte, & aliis magnis operibus ornans, duos ibidem habuit nominis æque ac tituli successores, filium suum Berengarium II, & ex filia nepotem Berengarium III, quorum variam in novo & violente usurpato regno fortunam Veronenses historici prosequuntur. Quis eorum Curtem regiam ad Athesis fluvii ripam extruxerit (nam ab aliquo extructam verosimile est) incompertum habeo; neque Curtem seu palatium fuisse nunc sciremus, nisi ecclesia S. Salvatoris ibidem ædificata nomen inde servaret, & S. Salvatoris in Curte-regia diceretur. Est ea inter quadraginta quinque Veronensis urbis Parochiales ordine octava apud Vghellum, & adjunctum habet monasterium Sanctimonialium Ordinis S. Benedicti.
[2] [corpus est S. Gualfardi,] Quod autem hanc ecclesiam nobis in præsenti opere memorabilem facit, corpus est S. Gualfardi, ortu Augustani, opificio Sellarii; qui circa annum MXCVI ex Alemannia Veronam adveniens, postquam totos viginti annos solitarius in vicina urbi silvula uni Deo notus vixisset; in urbem retractus, decem ibi annos juxta prædictam ecclesiam veluti reclusus vixit; annoque MCXXVII Pridie Kalendas Maji moriens; & miraculis, quibus clarere vivus cœperat, clarior mox a morte factus; tumulum ibidem ac super eum altare cum annua festivitate nunc habet. Franciscus Corna in libro, [olimadlatus ultaris,] quem pedestri & nativo sermone conscripsit, anno salutis MCCCCLXXVII, de antiquitatibus Veronæ ac de Sanctorum reliquiis quæ in ea reperiunturasserit, ossa S. Gualfardi requiescere in sepulchro (eo siclicet quod miraculose ipsi servatū fuisse mox intelligetur ex Vita) in pariete ad latus altaris: ibi etiam esse cilicium ferreum & capitium. Ita Augustinus Valerius Episcopus Veronensis, in Monumentis Episcoporum & Sanctorum Veronensium vulgatis anno 1576; additque, Hoc autem cilicium & capitium Abbatissa Monialium dictæ ecclesiæ S. Salvatoris, die XVI Februarii, MDLXXIV, nobis asseruit se vidisse ac attigisse, quod erat ex catenis ferreis compactum, & capitium holoserico seu veluto coopertum, & tam magnum quod etiam humeros cooperire poterat: eaque inde ablata fuisse sub Joanne Matthæo Giberto Episcopo Veronensi, [cum tunica ejus ferrea & capitio,] seque nescire quid de his postea factum sit. Dixit etiam intra monasterium esse pallam antiquā, ubi est imago S. Gualfardi, cilicio induti ad modum vestis ex catenis compactæ,
[3] Sedit Ioannes Matthæus Gibertus in Veronensi cathedra ab anno MDXXIV usque ad exitum anni MDXLIII. Præcesserat eum ab annis XXI Marcus S. R. E. Cardinalis Cornelius, sub cujus Pontificatu facta est Translatio S. Gualfardi, ex veteri arca ad novam in altari, [dein anno 1507 innovamarcam ad altare translatum] quod ibidem sub ejus appellatione nunc honoratur. Cujus Translationis memoriam continet tabella plumbea, intra arcam posita & his litteris inscripta: Hoc jacet in tumulo Beatissimus Gualfardus, de civitate Augusta: qui migravit Veronæ anno ab Incarnatione Domini MCXXVII, pridie Calendas Maji, & ejus Translatio fuit VII Cal. Decembr. MDVII, præsente Joanne de Abbatia Canonico Veronæ. Sub arca prædicta legitur hic titulus sculptus, S. Gvalfardi ossa: & ante altare in tabula transversa, alius longior spectatur hac forma. Ossa S. Gualfardi de Cæsarea Augustana civitate hic requiescunt. Vbi frustra Valerius, post eumq; Ferrarius in Annotationibus, mendum suspicati, [cum variis titulis,] monent delendam vocem Cæsarea, eo quod S. Gualfardus Germanus fuit, non Hispanus. Nec enim verosimile est tituli istius auctoribus de Cæsar-augustana Hispaniæ civitate quidquam venisse in mentē: sed cum in Subalpinis alia esset notißimi nominis Augusta, ab antiquis Augusta Prætoria dicta, Salaßiorum metropolis, & Italiæ limes a Solino nuncupata, Ducatus a se dicti caput in Pedemontio; ne nominis ambiguitate erraret aliquis, Cæsaream, id est, Imperialem civitatem intelligendam indicarunt.
[4] Super idem altare visitur etiam S. Gualfardi effigies, lignea, sculptilis, cilicio ex catenis inducta, [effigie ac patronata sellariorum,] facta anno MDXVII; quam æque ac altare ipsum locatam credo ab Ephippiorum opificibus, qui S. Gualfardum Patronū venerantur Veronæ; & quidem, ut nobis recentißime interrogatus Collegii Veronensis Rector Octavius Ianolinus rescripsit, ipso quo obiit die, quoque a Ferrario refertur in utroque Catalogo Sanctorum, videlicet hoc ultimo Aprilis. Olim tamen pro majori, ut credo, Sellariorum ipsorum commoditate & populi ad Sanctum accursuri frequentia melius advocanda, festivitas ista agebatur Kalendis Maji: sic enim in Missali ecclesiæ S. Mariæ ad Fratam ex membranis, [Festum Veronæ 1 Maji & Vita Ms.] die primo Maji scriptum invenitur, Gualfardi Conf. requiescit in S. Salvatore: & in Martyrologio apud Moniales S. Dominici, Calend. Maji, Veronæ S. Gualfardi Conf. requiescit in S. Salvario. Ita Augustinus Valerius, significatq; quod Vita ejus habetur in dicta ecclesia manuscripta: qualem scilicet Patres Caputini una cum particulis de corpore acceptis anno MDCII transcriptam accepere & Augustam attulere, uti infra dicetur, ac serico viridi involutam servant simul cum Germanica interpretatione eodem anno Augustæ impressa; unde eamdem acceptam nobiscū communicavit Ioannes Gamansius noster. Interpres fuit Cleophas Distelmayr, [Eadem Germanice an. 1602] in Cathedrali Augustana minister altaris: qui suæ versioni apte præmisit verba S. Ambrosii de inventione SS. Gervasii & Protasii, Evasimus, fratres, non mediocrem pudoris sarcinā; invenimus enim hodie quo videamur præstare majoribus; Sanctorum Martyrū agnitionē, quā illi amiserant, nos invenimus.
[5] Eadem Vita Italice reddita, a Ioanne Antonio Blanchino, impressa Veronæ fuit anno MDCIV: [& Italice 1604 reddita:] & curantibus urbis Romanæ Sellariis, qui Veronensium exemplo Patrocinium S. Gualfardi asciverant, recusa Viterbii anno MDCXX atq; Alexandro Cardinali de Montealto dedicata. Quam versionem, ex originali Veronensi factam, cum ecgrapho Augustano conferentes, non tantum discimus hoc ex illo fideliter fuisse descriptum; sed animum inde reflectentes ad hæc verba num. 4 De … miraculis quæ sanctissimus vir Dei Gualfardus … demonstravit, sicut ex præsentibus testibus, religiosissimis personis adhuc viventibus, quos in subsequenti enumerabimus, verum esse invenimus, vobis aperire aliquot bona fide laborabimus; & tamen nullos testes uspiā nominatos invenientes, cogimur credere ipsum originale Veronense non esse primigenium, sed forte post urbis deflagrationem (cujus mentio inserta est num. 12) esse descriptum, deperdito inter flammas autographo; sicut inter eas tunc periere anathemata circa sepulcrum appensa. [quæ Latine anteannum 1200 scripta fuisse videtur;] Etenim incendium istud anno dumtaxat MCCXXX accidit (quantum sciri potest ex historia Veronensi per Hieronymum della Corte) miracula autem, quorum præsentes & adhuc viventes testes in subsequenti nominandos promittit auctor Vitæ, etsi ea solum intelligenda videantur quæ post mortem Sancti acciderunt (sequitur enim, sed primo quæ … in vita fecit … conabimur declarare) neq; scripta sint nisi post obitum eorum qui sanitati per S. Gualfardi interceßionem acceptæ diu superstites, certum de re tota perhibuerunt testimonium, ut fecit Vivianus is de quo num. 11 agitur: tamen non admodum diu a morte Sancti facta, & saltem ante finem ejusdem seculi descripta fuisse videntur. Vt ut sit ad coævorum scriptorum auctoritatem & fidem proxime accidit Vitæ hic edendæ scriptor, [ejus compendia apud alios,] ab eaque desumptæ sunt synopses vitæ breviores, quas apud Valerium & Ferrarium Latine, Italice apud Hieronymum della Corte, Germanice apud Stengelium licebit legere. Ipse vero Sanctus qui Veronæ pridie Kalendis Maji colitur, Augustæ, ob memoriam Translationis, commemoratur die Octobris XXVI, anno Domini MDCII.
[6] Instrumenta dictæ Translationis dabimus post Vitam, ex iisq; [aliudexemplar in Ms. Velseri.] discemus eidem allaborasse Cl. V. & Augustanæ Civitatis decus præcipuum Marcum Velserum: quem & primum auctorem expetendarum Verona Reliquiarum fuisse mihi persuadeo. Etenim Gamansius noster, in Codice, circa annum MDLXXX ad S. Annam in publica schola descripto (qui nunc Reipublicæ Augustanæ & olim Marci Velseri fuit) aliud Vitæ exemplum invenit, transcriptumq; communicavit: cujus Vitæ tenorem, iisdem pro majori parte verbis, subinde tamē brevioribus nitidioribusq; contextæ, infra in notis aliquoties citabimus. Ex hoc autem Codice, qui & ipse videri potest ab aliquo Veronensi MS. acceptus, in Sancti hujus Augustani notitiam deductus Velserus, [undenovam ipse composuit.] primum proprio stylo novam Vitam ipse contexuit, additis quæ ex Augustino Valerio addi poterant: & sic ea habetur excusa una cum opusculis beati Fr. David de Augusta Ordinis minorum anno MDXCVI: deinde magnū videtur concepisse desiderium, tantum bonū civibus suis communicādi, prout paulo postfactū videbimus.
VITA
Ex MS. Veronensi cum Reliquiis advecto.
Gualfardus Solitarius, Veronæ & Augustæ Vindelicorum (S.)
BHL Number: 8789
EX MS.
[1] [Veronam advectus ibidem subsistit,] Fuit quidam nobilissimus vit Christianæ professionis, nomine Gualfardus, de provincia Alemanniæ oriundus, de civitate Augusta: qui divina providentia, cum quibusdam suis sociis mercatoribus, ad civitatem Veronam devenit: ibique videns temporis fertilitatem, loci congruitatem, cum socio sui artificii nomine a Licko, aliis omnibus redeuntibus, in eadem civitate morari disposuit. Beatus igitur Gualfardus, castitate niveolus, caritate flammeolus, modestia sobrius, ira vacuus, constantia magnanimus, patientiæ virtute longanimis, miseratione compatiens, compassionem intrinsecus retinens, opus vero extrinsecus quotidie peragens, quidquid denique manuum suarum labore inveniebat, [sellarii opere se sustentat.] pauperibus & egenis erogabat [nihil sibi retinens] nisi tantum vestimenti ut hiemem depellere & suum saltem corpus tegere valeret. In eodem vero loco beatissimus Gualfardus, in sellarum exercitio (nam optimus sellarius erat) parvo tempore moratus est. Considerans enim hominum dolositatem, vitæ suæ fragilitatem, diaboli calliditatem, vitam taliter deducere sibi displicuit.
[2] Itaque ut sibi æternam vitam compararet, & hujus mundi vanitates omnino dimitterent; [dein solitarius vivit annis 20,] nemus quod appellatur b Saltuccius, inhabitandi causa, desideranti animo, nullo sciente, introivit: quod nemus non longe a civitate Veronæ juxta Athesim fluvium distabat. In eodem vero nemore beatissimus vir Dei Gualfardus per viginti fere annos [quam] strictissimam, & quam bonam vitam & quam perutilem ibi duxisset, nullus hominum scire valebat. Nam nemus, in quo manebat, infrequentabile erat, locus ejusdem impenetrabilis fere undique fuerat. Sed cum Domino libuit tanti viri opera ostendere, quibusdam nautis, juxta silvam navigantibus, S. Gualfardum apud Athesis ripam demonstravit; [ubi inventus & Veronam reductus.] qui ferum aut silvestrem hominem illum fore cogitantes, cum navi ad ripam devenere. Exeuntes ergo de navicula & per eumdem tramitem incedentes, in domuncula parva hortulum habente eum invenerunt. Quo invito apprehenso, ad civitatem Veronam abduxere. Quem sui compatriotæ agnoscentes, locum sibi habilem, apud S. Petri c ecclesiam in monasterio, invenerunt, & eidem indumenta tribuerunt nec non alia necessaria: a quibus tamen quotidie se abstinebat, & indigentibus quam maxime subveniebat, ibique per brevissimum temporis spatium bonis operibus vacando permansit.
[3] Deinde tempore quo Athesis fluvius admodum d crevit, ita ut totius civitatis plateas superaret, [exundante Athesi discedit:] præ timore autem cunctis fere hominibus fugientibus, etiam beatissimus vir Dei Gualfardus extra civitatem Veronam perrexit: deinde sanctæ Trinitatis e ecclesiam, non procul a prædicta civitate distantem, petivit. In eodem vero loco brevi tempore demoratus, Deo serviendo, obediendo, nihil denegando; mundum cum suis pompis abrenuntiando, a quibusdam religiosissimis viris de S. Salvatoris ecclesia, piæ dilectionis affectu & summæ devotionis clementia interveniente, [iterumque rediens decenniovivit ad S. Salvatoris,] susceptus est. Cum igitur sanctissimus vir Dei Gualfardus in eodem loco permaneret statim sibi cellam fieri ordinavit, ad quam ad sui libitum apud ecclesiam constitutam intravit. Ibi vero per decem annos diu noctuque in vigiliis permanendo, in orationibus frequentissimis persistendo & in jejuniis perseverando, & a cibis & potibus semper abstinendo, indigentibus quotidie erogare non desistebat. Infirmos a febribus & a multis aliis languoribus liberavit, [ubi virtutibus & miraculis clarescens,] cæcos Dei virtute illuminavit, dæmones effugavit, claudos domum rectos dimisit. Etenim erat homo qui pietate, qui justitia, qui modestia, qui fortitudine, qui prudentia, qui denique virtutum omnium splendore, sola Dei bonitate fulgebat. Erat homo, cui sapientia soror, amica prudentia, mater modestia, fortitudo obstetrix, justitia educatrix. Igitur beatissimus vir Dei Gualfardus, taliter bonis operibus vacando, ira & odio semper caruit, & de gradu in gradum semper ascendit.
[4] De multiplicibus & innumerabilibus miraculis, quæ sanctissimus vir Dei Gualfardus Dei auxilio & virtute [post mortem suam] f demonstravit; sicut ex præsentibus testibus, religiosissimis personis adhuc viventibus, quos in subsequenti enumerabimus, hoc verum esse invenimus; [pisces sibi alludentes habet,] vobisque aperire aliquot ipsius miraculorum bona fide laborabimus. Sed primo quæ signa, quæ miracula in sua sacerrima vita ipse fecit, summæ dilectionis inquisitione declarare conabimur. Multoties enim hic sanctissimus vir Dei Gualfardus, ad fluminis Athesis ripam descendens, ut suas manus ablueret, & aliquantum aquæ in suo scypho acciperet; pisces sua sponte veniebant, & certatim in scyphum saliebant, nec non etiam sanctissimi viri manus lambebant: quosdam autem eorum sublevabat, postea tamen eosdem deponens, nolentes recedere præcipiendo reverti faciebat [est enim ecclesia Salvatoris adjacens Athesi]. O quanta est ejus humilitas! [eleemosynas sibi altatas præservat,] quanta est ejus sapientia & quam magna fortitudo quam magnificata sunt prodigia quæ Deus demonstravit, per tam religiosissimum virum, pro toto populo Veronensi Deum orantem in illa cella Equidem pueri & puellæ virgines, de longe venientes suorum majorum præcepto, sanctissimo viro Gualfardo cibum in paropsidibus deferentes, sæpissime propter viam turpissimam cadebant; tamen nihil de eo quod erat in vasis amittebant: quod fere totum pauperibus illic præsentibus distribuebat.
[5] Eodem vero tempore quidam civis Veronensis, Mugetus nomine, [illuminat cæcum,] gravi oculorum detinebatur infirmitate, adeo ut videndi officium penitus amissum ulterius sibi restituendum minime crederet. Cumque tali labore diu fatigaretur, ad venerabilem virum nuntium misit, rogans & multa prece deposcens, ut ad se tamquam visitandi causa venire dignaretur. Qui, cum favorem hominum devitans, ire recusaret; Sacerdotis illius ecclesiæ, apud quam morabatur, verbis admonitus, tandem nocte jam insistente prædicti viri domum petiit. [sanat oculis infirmos,] Manibus itaque super ipsius ægroti lumina violenter diductis, altera die visus est ei restitutus; & ad pristinam incolumitatem reductus, immensas pro collato beneficio gratias reddidit Dei Viro. Alius quoque civis, Albericus nomine, simili laborans infirmitate, ad Dei virum venit, ejusque pedibus provolutus, & manus ipsius super propria lumina ducens, qui dolens venerat, medela accepta, cum gaudio visus est discessisse.
[6] [item alium cæcum,] Præterea de eadem civitate Verona vir quidam, qui Gisalbertus vocabatur, visus omnino cæcitatem incurrerat: cui per visum revelatum fuit, ut hominem Dei Gualfardum peteret, per ejus interventum congruam se medelam non dubitaret recepturum. Baculo itaque se sustentans, ad locum ubi vir Dei morabatur accessit: quem, ut sui misereatur, instantissime exoravit, & sic de percepta pristina salute lætus discessit. Cujusdam etiam Rodulphi sellarii conjugi, febrium æstu laboranti, noctu per visum indicatum fuit, ut si ex aqua, qua prædicti viri Dei manus abluerentur, biberet; sine ulla dilatione ex illo febrium languore evaderet. Quo facto, mulier illa convaluit, & de præstito remedio non paucas viro Dei gratias exhibuit. [& mulierē febricitantem.] Tantis igitur & aliis innumeris miraculis & bonis operibus sacerrimus Dei cultor, fretus humilitate, expolitus patientia, & discretione compositus; numquam arrogans factus, numquam exaltatus, numquam iratus, numquam superbire videri potuit.
[7] [moriturus sepeliri humiliter petit:] Cum vero vitæ suæ finem intelligeret, sibi capsam ligneam construi præcepit, quam in communi via circiter ecclesiam poni rogavit: super quam capsam, intus viro Dei posito, homines euntes & redeuntes voluit calcare. Dicebat se non dignum in cœmeterio morari: appellabat se admodum peccatorem & in plurimis Deum a se offensum dicebat. Non multum temporis post, ipso ægrotante, quidam honestissimi viri ejusdem sancti Salvatoris ecclesiæ, cum quibusdam suis convicinis, duo plaustra invenerunt, & pro arca lapidea, quæ in valle Paltena fore ferebatur, apud Cozanum g ire complacuerunt: quæ a multo tempore ante, [sed inarca lapidea miraculose advecta,] in nullo etiam serenissimo tempore & firmissimo aëre, ab aliquibus hominibus, illam sæpissime arcam deportare volentibus, inde auferri potuit; quin statim illis tentantibus arcam prædictam movere, totius ora loci a magna tempestate devastaretur. Sed cum supradicti viri divina providentia ad arcam devenerunt, cuncti illius vallis homines, solitam tempestatem timentes, ipsos flexis genibus, ne moverent arcam, enixe rogaverunt. Verumtamen, sicut erat Dei voluntas, non idcirco arcam dimittentes, capsam in uno plaustro, & coopertorium in alio vehiculo, Dei auxilio, cum magno gaudio imposuerunt, sine aliqua temporis adversitate. [reconditur:] Venientes igitur cum magno tripudio magnaque lætitia, arcam in Domini nostri Salvatoris ecclesiam absque ullo impedimento adduxerunt. Eadem vero hora sacerrimus Dei servus Gualfardus emisit spiritum, qua ipsi cum arca venientes, juxta prædictam ecclesiam cum magna jubilatione accesserunt.
[8] Post sanctissimi obitum viri, mulier quædam nomine Tulcelda, h paralysis peste prægravata, ac propterea unius brachii & humeri officio destituta, [ad feretrū sanatur paralytica,] ad illius feretrum vix vadens accessit: ibique per ejus intercessionem, plenariam sanitatem accepit. Sed cum quædam mulier ejusdem contratæ sancti Salvatoris, quæ vocabatur Otta (cujus filius, Henricus nomine, gravi unius oculi detinebatur infirmitate) audisset, quod talia prodigia fierent per sanctissimi viri Dei Gualfardi merita; ad ejusdem feretrum puerum deduxit, & oculo sui nati cum sanctissimi viri manu tacto, postea cum pede, [& alii plures infirmi,] taliter cum Dei misericordia meritis sancti viri liberatur. Plures quoque ibidem, tam viros quam mulieres, a diversis ægritudinibus curatos, cæcos illuminatos, contractos extensos, febribus æstuantes liberatos, deprehendimus [de quibus, ne si in volumen & verborum copiam protrahamur, legentibus tædio deveniamus, tacendum duximus].
[9] [postea ad tumulum curantur, contractus] Ast vero post ipsius sanctissimi viri Gualfardi tumulationem, Tridentinus quidam, Joannes nomine, ad ejus arcam delatus est: qui taliter ab umbilico deorsum contractus fuerat, ut vix se moveret, nec nisi clunibus terræ incumbentibus posset incedere. Cumque in oratione persistens ibi moraretur, plebe quæ tunc astabat intuente, membra ejus paralytica extendi cœperunt, tumque demum erectus ad tintinnabula gandens cucurrit, omnesque adstantes de sua liberatione certos pariter & lætos effecit. [cæca,] Præterea a quadam villa, quæ Agna i vocatur, de Paduano Episcopatu, quædam mulier deveniens, oculorum prorsus lumine privata, ante viri Dei arcam deducta; lux, qua diu caruerat, statim ei fuit reddita. Ancilla quædam quoque Thebaldi k Strusii tam acriter a dæmone vexabatur, [energumena,] ut vix a tribus viris teneri & cohiberi valeret: quæ cum per aliquot dies ante tumulum beatissimi viri fuisset detenta, die Dominico, dum Missa celebraretur, spiritus ille nequam egressus, puellam infestare cessavit: sicque liberata cum ingenti lætitia ad propria remeavit.
[10] Alia vero mulier de Terratio l, qui locus est Episcopatus Veronensis, [fauces obstructa,] positus [non longe ab agro Paduano], tali capta extitit infortunio, ut genis cadentibus & fauces obstruentibus, vix respirandi facultas concederetur: gustare vero nihil, nisi cultello os reserante, poterat. Huic in somnis facta est revelatio in hunc modum. Visum namque est ei, ut vir Dei Gualfardus ad eam veniret, & eo super genas manus trahente languor abscederet; insuper hortabatur ut sui corporis præsentiam adiret. Ad ejus itaque tumulum veniens, medelam adepta est. Tanta vero hujus habetur miraculi certitudo, quod post hæc mulier omnium bonorum suorum decimas ecclesiæ, apud quam venerabile corpus quiescit, obtulerit: & sic ex more in unoquoque anno facere consuevit. Veronensis quidam, [paralyticus,] Andreas nomine, paralysis fuerat dissolutus infirmitate, ita quod cunctis ex uno latere membris attractis, solummodo jacere cogebatur. Allatus vero ad viri Dei præsentiam, integram recepit curationem: & sine ullius adminiculo, ad propriam remeavit mansionem.
[11] [epilepticus,] Fuit etiam quidam civis Veronensis, Vivianus nomine, qui ante Clericatum ea detinebatur infirmitate, quæ vulgari locutione cadiva dicitur, quapropter indies cadere compellebatur. Hic itaque cum ad viri Dei sepulcrum pervenisset, eadem qua cadere consueverat hora, liberatus est, & diu superstes de hac re certum perhibuit testimonium. Alius vir, de quodam castello quod Marciana m vocatur, [vallis Paltenæ agri Veronensis], [energumenus,] tam intolerabili passione affligebatur, ut per tres annos diu noctuque ab immoderato garritu minime cessaret; quod plerique maligni spiritus infestatione fieri arbitrabantur. Hic ad ipsius tumulum deductus, pristinæ quieti restitutus est; & garritu sedato, lætus & cum ingenti parentum gaudio, reversus est. Pro quo beneficio sibi præstito, dum in hac vita superfuit, in unoquoque anno quamdam olei mensuram ecclesiæ dare consuevit. [iliaca,] Præterea Domina quædam, quæ Redalda nominatur, per annos fere sedecim tam immensum dolorem iliorum passa fuerat, ut nulla evadendi spes existeret. Quadam itaque die, dum solito more torqueretur, ad arcam veniens orationi cœpit insistere, ac lacrymas fundere: ibique per viri Dei interventum illius languoris plenum accepit remedium, [sanataque domum rediit].
[12] In Teutonicorum etiam partibus, dum S. Margaritæ n festivitas immineret, ancilla quædam, quæ eamdem voverat observare festivitatem, [puella ob voti violationem contractā habens manū,] domina compellente & minis eam terrente, in pratum ubi fœnum secabatur exivit. Quæ cum rastrum manu accepisset, & ad fœnum colligendum extendisset; mox manus arida facta sic circa lignum alligata permansit, ut nullo modo extendi, nec quod tenebat rastrum ab ea valeret auferri: unde factum est ut ex utraque parte rastrum incideretur, pars vero quam manus claudebat (utpote quæ immobilis permaneret) sic relinqueretur. Hæc, viri Dei sanctissimi fama divulgata, ejus corporis præsentiam petiit. Quo cum venisset, paulatim appropinquans, aridam manum [cum altera sana] super arcam elevavit: & mox, divina operante potentia, extensa manu lignum cecidit: quod utique pendens extitit, donec civitas ista Veronensis o combusta fuit, & super hoc facto fidem tribuit. Fuere etiam puellæ duæ de Tridentino Episcopatu, quæ captæ a dæmone extiterant. Verumtamen cum venissent ad beati viri arcam, [energumenæ duæ,] sanguinemque & alia fœdissima ex ore quasi per vomitum projecissent, sic liberatæ per Deum & sancti viri merita, domum cum ingenti gaudio rediere.
[13] [corpore debilis,] De Teutonicorum quoque regione quædam Comitissa fuit, quæ maximo membrorum impedimento detinebatur, ita quod nullo modo ambulare valebat. Sed cum visitaret sanctissimi viri Dei Gualfardi sepulcrum, divina providentia & beati viri meritis liberata recessit. Fuit etiam vir quidam, Consoldinus p nomine, qui cum haberet quemdam amicum suum nomine Ursatum, [claudus,] qui per multum temporis spatium claudus extiterat, ad sancti viri limina ipsum supra dorsum suum adduxit: & statim ante arcam liberatus, domum suis pedibus abiit. Alius quoque vir, Gilbertus nomine, quodam festo, sicut ipse profitebatur, [punitus ob violatum festum,] lanificii operi pectines perficiebat idoneos: qua de re unus pectinum tam fortiter ad ejus manum se tenuit, ut inde numquam auferri valuerit, donec beatissimi viri Dei sepulcrum visitavit. Verum illius manu super arcam posita, statim Dei virtute & præfati viri interventione, de manu illius extensa pecten cecidit; & taliter evasus, de hoc diu testimonium perhibuit. In una sola die quinque a dæmonibus capti, [5 energumani,] meritis & intercessione B. Gualfardi, simul liberati fuere, cum ad prædictam arcam, multis adstantibus & illos sanguinem ex ore vomentes videntibus, accesserunt.
[14] Non multum vero temporis est, quod tres Teutonici, [item unus eatenus ab accessu ad sacra loca prohibitus.] qui a Domini nostri Jesu Christi sepulcro veniebant, quique etiam beatissimi Apostolorum Principis nec non & S. Jacobi ecclesiam visitaverant, ad religiosissimi viri Dei Gualfardi arcam venerunt, & duo ex illis ingentia munera super arcam deposuerunt. Tertius vero cum sua munera super illius arcam vellet offerre, nullo modo accedere ad arcam valuit. Unde illius socii a dæmone fore captum illum putabant, quia nec ipse Domini nostri Jesu Christi sepulcrum tangere, nec etiam B. Petri Romæ osculari, nec etiam ad S. Jacobi arcam accedere valuit. Sed dum prædictus vir ter ad B. Gualfardi arcam frustra ire conatus esset, divina providentia & beati viri meritis sanguinem violenter dejecit ex ore; & sic a garritu & a diaboli tentatione liberatus recessit: & illius socii immensas Deo & beatissimo servo ejus Gualfardo gratias tribuerunt. Præstante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat in secula seculorum. Amen. Migravit autem B. Gualfardus ad Dominum anno ab incarnatione Domini millesimo centesimo vigesimo septimo, pridie kalendas Maji: [& ossa Sancta ejus requiescunt in ecclesia S. Salvatoris nostri in Curte-regia supra Athesis flumen]. q
ANNOTATA.
a MS. Velseri Ziaso, Bianchinus Zinso quæ minus placent, quia minus servant formam Germanici nominis: quod integre forsitan scriberetur Zickardus seu Zighehardus: ex veteri Teutonico Zighen vincere & hardt cor sive ardt indoles.
b Valerio Saltuellus, forte ut magis Latinum diminutivum a saltus silva; & sic etiam habet MS. Velseri. Bianchinus, quasi nominis nota incerta aut abolita nunc sit, Saltuzzo o Boschetto dictum locum scribit. Supra an infra civitatem situs sit nemo explicat.
c Apud Vghellum tom. 5 col. 543 parochialium ecclesiarum 34, dicta S. Petri ad monasterium, cum titulo Prioratus, quem olim ibi monasticum fuisse ex istis adjunctis discas.
d Anno 1117, qui fuit ante mortem Beati annus decimus, exundavit Athesis teste Hieron. della Corte parte 1 Hist. Veron. lib. 5 & omnes in plano habitantes ad fugam compulit cum maxima domorum strage.
e Vghellus loco citato col. 544 Abbatiam appellat, inter parochiales ordine 44.
f Hæc verba desiderari in originali, nescio quomodo omissa, apparet ex eo quod mox sequitur de præmittendis miraculis in Vita patratis. In MS. Velseri, omißis quibusdam, longe alius sensus redditur. De … miraculis quæ … in Dei gratia & virtute vivendo, peregit, ut ex adstantibus testibus … adhuc viventibus verissima esse invenimus, vobis aperire bona fide laboravimus & stricta inquisitione conati sumus. Sæpissime etenim sanctissimus vir ad Athesis &c. in eodem Ms. subinde etiam adduntur aliqua haud inutiliter hic repræsentanda, quæ tamen a contextu reliquo discrevimus per []
g Vulgo Val Pantena, urbi Veronæ ad Septentrionem sita: distat autem Cozanum 4 p. m. ab urbe, Valerius Cutianum appellat.
h MS. Velseri Tuleda.
i An ea quæ in mappis Mont-agnana 8 p. m. ultra Bevilaquam, oppidum diœcesis Veronensis ad Orientem extremum?
k In MS. Velseri Musii, quomodo etiam Bianchinus legit.
l In extremo agro Veronensi prope Bevilaquam.
m Bianchino Marzana, proxima Cuzano prædicto, distans ab urbe solum 3 p. m.
n Festum S. Margaretæ nunc quidem ex usu Romani Breviarii 20 Iulii colitur; at olim in plerisque Belgii & Germaniæ ecclesiis die 13; in Constantiensi vero juxta kalendaria impressa anno 1561 & 1575, & aliis forte Italiæ vicinioribus Alemanniæ diœcesibus, die 15.
o Post conflagrationem anni 590 nullum memorabile incendium notat Hieronymus della Corte ante an. 1230.
p Bianchino Contoldinus. MS. Velseri Centolinus, quod maxime placet tamquam Italis notum, scilicet diminutivum a nomine Vincentius. In eodem MS. Ursinus dicitur, qui hic Ursatus.
q MS. Velseri hæc addit, ac tandem subjungit clausulam hic supra positam, Præstante &c.
TRANSLATIO RELIQUIARUM
Verona Augustam Vindelicorum,
ex authenticis instrumentis MSS.
Gualfardus Solitarius, Veronæ & Augustæ Vindelicorum (S.)
EX MS.
[1] Die lunæ, III mensis Junii MDCII, Veronæ, in infra notata ecclesia S. Salvatoris. [An. 1602 jussu Coadjutoris Veron.] Ego Antonius qu. D. Francisci de Rothariis de S. Stephano Veronæ, Notarius & in Cancellaria Episcopali Coadjutor, jussu Illustriss. & Reverendiss. D. Alberti Valerii Episcopi Famagustani & Episcopatus Veronæ perpetui Coadjutoris, & sic requisitus a RR. PP. FF. Mansueto de Hostilia & Massæo Bergomensi, ambobus Capucinis, hic Veronæ in venerabili monasterio RR. PP. Capucinorum degentibus, me contuli, simul cum dictis RR. PP. Capucinis, ad ecclesiam parochialem Venerabilium Dominarum Monialium S. Salvatoris in Curte-regia, causa annotandi præsentem actum, super exhibitione infrascriptarum Reliquiarum S. Gualfardi Confessoris. [traditur Capucinis os cruris cū tribus particulis,] Quo cum pervenerim R. D. Franciscus de Nigris, Capellanus Curatus d. parochialis ecclesiæ S. Salvatoris, facta prius oratione & accensis duobus luminaribus, & aperta fenestrella existente in arca altaris S. Gualfardi, accepit quamdam Reliquiam ex Reliquiis S. Gualfardi (ut ibi assertum fuit) in arca d. Sancti existentibus, videlicet partem ossis crurum, oblongam quarto uno in circa, cum aliis tribus particulis, illamque consignavit & tradidit eisdem RR. PP. Capucinis, acceptantibus & reponentibus in quadam scatula oblonga, [ferendum Augustam:] causa illam transmittendi Augustam Vindelicorum, ad RR. PP. Capucinos in dicta civitate Augustæ degentes, illamque asservandi in perpetuum in illorum ecclesia, quæ nunc noviter construitur sub titulo & invocatione S. Francisci, prope conventum RR. PP. Capucinorum prædictorum: & ita annotari institerunt & requisierunt.
[16] [item 4 particula cranii,] Sequuntur nomina testium, subsignatio Notarii & fides facta per Vicarium Veronensem, cum consueto sigillo Cancellariæ: quibus omißis apponendus hic potius similis Actus, de aliis particulis simili modo acceptis, sub hoc tenore. Die Mercurii XXXI mensis Julii MDCII. Ego Antonius de Rothariis Notarius antedictus, jussu Illustriss. & Reverendiss. D. Augustini Valerii, miseratione divina tituli S. Marci S. R. E. Presbyteri Cardinalis de Verona nuncupati, Episcopique Veronæ & Comitis, & sic requisitus a RR. PP. Mansueto de Hostilia & Joanne Baptista de Caravagio, ambobus Capucinis, & a R. D. Joanne de Nigris Capellano Curato antedictæ ecclesiæ S. Salvatoris Veronæ, me contuli cum prædictis… ad ipsam parochialem ecclesiam S. Salvatoris: quo cum pervenerim … idem R. D. Joannes… accepit partem superiorem capitis ejusdem S. Gualfardi, illamque fregit, & ex illa quatuor particulas exhibuit & tradidit eidem R. P. Mansueto: qui illas collocavit in antedicta scatula oblonga, in qua etiam reperitur anted. pars crurum dicti S. Gualfardi, causa transmittendi Augustam Vindelicorum, prout in anted. Actu notatum fuit. Et ita, cum reliquis ut supra: quibus Instrumentum approbationis Augustanæ subjungendum ex antographo pergameno.
[17] Henricus, Dei & Apostolicæ Sedis gratia Episcopus Augustanus, ad perpetuam rei memoriam. [quas sibi rei præsentata Augustanus Episcopus permittit,] Pastoralis officii nostri memores, omni studio ea libenter amplectimur, per quæ Christi fidelium pietas excitatur, ac veneratio Sanctorum cum Christo in cælis triumphantium, præcipue Patronorum civitatis & diœcesis nostræ Augustanæ, augetur & amplificatus. Ita enim nos universi Christiani Reliquias Sanctorum, quorum animas cum Christo in cælo regnare non dubitamus, singulari amore venerari debemus in terris; ut Dei honorantes amicos, divinis nos beneplacitis coaptemus; & illorum propterea mendicantes patrocinium apud Deum, quod nostris meritis non valemus, eorū obtinere intercessione mereamur. Hinc est quod cum nuper nobis, pro parte Religiosorum Fratrum Ordinis S. Francisci Capucinorum Augustæ degentium, exhibitæ fuerint Reliquiæ quædam de corpore gloriosi Confessoris Gualfardi, qui quondam in civitate Augustana natus, Veronæ vitam admirandæ sanctitatis egit, ibidemque in ecclesia Parochiali Monialium S. Salvatoris in Curte-regia perhonorifice requiescit, multis miraculis Deo ipsius sanctitatem comprobante clarus; videlicet una pars ossis crurum oblonga cum aliis tribus particulis, item quatuor particulæ de capite ejusdem S. Gualfardi. Quas quidem Reliquias idem Fratres ex ecclesia S. Salvatoris præfata de corpore d. S. Gualfardi, per Reverendissimum in Christo Patrem D. Albertum Valerium, Episcopum Famagustanum & Episcopatus Veronensis perpetuum Coadjutorem desumptas, sibi donari, tradi, & consignari suis & spectabilis ac præstanti pietate viri Marci Welseri civitatis Augustanæ Præfecti precibus obtinuerunt, prout de his ex publico instrumento desuper rogato aliisque documentis fide dignis constare dixerunt. Proinde humiliter & obnixe rogantes, quatenus nos hujusmodi Reliquias in ecclesia S. Francisci, prope conventum ipsorum Augustæ nuper ex fundamentis ædificata, collocari, & ibidem a Christi fidelibus honorari, atque pro talibus teneri & publicari permitteremus. Nos igitur qui majorum edocti exemplo Christum Dominum in Sanctis suis laudare & honorare summis intendimus desideriis, [exponi in nova ecclesia S. Francisci,] supplicationibus hujusmodi laudabilibus favorabiliter annuentes, & cupientes S. Gualfardi memoriam in hoc suo patrio solo condignis celebrari honoribus: & quia præfata instrumenta & litteras testimoniales sanas & in nulla sui parte suspectas diligenter inspeximus, nec non de supradictis Reliquiis ex litteris hujusmodi & alias recepimus informationem diligentem, per quam reperimus easdem pro Reliquiis S. Gualfardi reputatas, tentas, ac de eiusdem corpore esse receptas. Quo circa dictas Reliquias earumdemque partes superius memoratas & specificatas, pro Reliquiis S. Gualfardi Confessoris, a Christi fidelibus eo honore, quo sancta Ecclesia Catholica Beatorum cum Christo regnantium corpora colit, venerari ac pro talibus teneri & publicari permisimus, & tenore præsentium permittimus. In quorum omnium ac singulorum fidem & testimonium, præsentes litteras manus nostræ propriæ subscriptione roboratas, desuper fieri, ac sigilli nostri appensione fecimus & jussimus communiri. Actum Augustæ Vindelicorum anno Domini millesimo sexcentesimo secundo, die vero vigesimo sexto mensis Octobris.
Henricus Episcopus Augustanus.
[18] Carolus Stengelius in Chronica Ecclesiæ Augustanæ an. 1620 Germanice edita, lib. 4 cap. 5, [festum Translat. 27 Oct.] post redditam ex Latino Augustini Valerii S. Gualfardi Vitam, & mentionem allatarum Verona reliquiarum factam; addit earum solennem Translationem factam esse a prædicto Henrico Episcopo universoque clero & populi multitudine maxima, eodem anno MDCII, cum dedicanda esset Capucinorum ecclesia: exindeque festum S. Gualfardi celebrari cœpisse Augustæ die XXVII Octobris. Fuit is dies anno isto Dominicus, qualis fere legi solet ad dedicationes ecclesiarum: a quo tempore cum supræ annos septuaginta effluxerint, miramur tam solicite petitis, tam magnifice illatis in ecclesiam prædictam Reliquiis, nullum adhuc ornatum condignum accessisse; neque scripto consignata esse beneficia, ab Augustanis civibus ad eas impetrata; cum tamen inter eos fama celebret S. Gualfardum Veronæ novis etiamnunc coruscare miraculis, uti super his rogatus Fr. Rudolfus Weissenhorn, Capucinorum Augustanorum pro tempore Vicarius, anno MDCLXXIV nobis scripsit, authenticorum quæ petieram documentorum exempla transmittens. Nos ea suggestione admoniti quæsivimus Verona, num hoc seculo aliquid novum de Sancto impressum scriptumve esset; ad quod requirendum promissa quidem nobis opera est; sed quia hactenus allatum nihil, credimus nihil etiam esse repertum.
DE BEATO ANTONIO,
ORDINIS EREMITARVM S. AVGVSTINI
MONTICIANI IN HETRVRIA
Post. AN. MCCC.
[Praefatio]
Antonius, Ordinis Eremitarum Augustini, Monticiani in Hetruria (B.)
D. P.
[1] Milliario ab Senensi urbe decimo quarto versus meridiem, Monticianum est; Montem Iani nonnemo, alius Montem-cyaneum interpretatur; tertius ab ariete, sani sacris immolari solito (nam arietem, Montonem nunc appellat Hetruria, & arietem in sigillo suo notat Communitas loci) velut Monton-jani dictum fingit. Si novis conjecturis luberet insistere, a Titiano aliquo, veteri istius loci habitatore aut etiam domino, imaginarer natum nomen Mons-Titiani, [In Senensi territorio Monticiani,] quod vulgo Monticiano efferatur. Quæcumque nominis origo fuit, quam esse valde antiquam nemo prudenter crediderit, cognomentum ab eo sibi retinet B. Antonius, istic tumulatus & pro Sancto habitus: de quo ut certi aliquid possemus proferre, fecit Ludovici Torelli diligentia ac benevolentia, qui nobis hæc molientibus misit ejusdem Beati Vitam Latinam, qualis in membrana ad usum divini Officii antiquitus scripta Monticiani servatur, nec non Italicū circa eamdem materiam commentariolum, ante annos viginti elaboratum a Fr. Ioanne Baptista Pizzichini de Monticiano, Ordinis Eremitarum S. Augustini, curioso antiquarum chartarum scrutatore.
[2] [& ecclesia Eremitarum S. Augustini,] In declivio collis, supra quem locus prænominatus majori parte situs est, qua ille Senas respicit, Conventus est Patrum Augustinianorum, cum ecclesia ampla venustaque, inscriptionem hujusmodi præferente: Hoc opus fecerunt fieri filii & heredes Ghini Azzonis, pro animabus suis & mortuorum suorum, anno Domini MCCCLXXX. Sed longe prius quam hujusmodi amplitudinis fabrica assurgeret, eo loci fuisse Eremitarum Conventum, argumento sunt Instrumenta publicæ, in archivo servata, ex quibus constat, Fr. Benedictum anno MCCLXXIV ibi functum esse Prioris munere; & anno MCCXCI consecratum fuisse cœmeterium ab Raynerio Episcopo Volaterrano, cum conceßione quadraginta dierum indulgentiæ. Idem dici potest de vicino Cameratæ conventu, unde cognomentum traxit Venerabilis Petrus, in B. Antonii Vitæ commemorandus, ac tandem prædicto Monticianensi conventui unitus; in quo prænominatum Fr. Benedictum fuisse Priorem anno MCCLX ex similibus ejusdem eremitorii instrumentis, nunc in archivo Monticianensi asservatis, docet præfatus Ioannes Baptista Pizzichini.
[3] Injuriæ temporum destruxere istum Cameratæ conventum, adeo ut præter ecclesiam vix antiquorum ruderum supersint vestigia; [colitur B. Antonius] itaque etiam periit distincta notitia ac veneratio prædicti B. Petri. Felicior fuit Moncianensis loci conditio: itaque ad hunc usque diem B. Antonii cultus perseveravit, quemadmodum mox apparebit ex Vita, cujus Appendicem subjungere libuit, ex Italico Pizzichini commentario, quatenus ille de B. Antonio tractat. Diem accipimus hujus mensis ultimum: quia ultima Aprilis Dominica, [ultima Dominica Aprilis] B. Antonio apud Monticianenses festiva est, neque constat de anno mortis elevationisve, ex quo determinatius potuisset dies mensis innotescere, quo vel ab hac mortali vitæ sublatus Sanctus, vel aperto sepulcro mortalium oculis est iterum redditus.
VITA ET MIRACVLA
Ex MS. Membrana Monticianensi.
Antonius, Ordinis Eremitarum Augustini, Monticiani in Hetruria (B.)
BHL Number: 0586
EX MSS.
[4] Beatus Antonius, in civitate Senarum 1 ortus, cum Christi amore ferveret, seculi vanitatem relinquens, S. Augustini Ordinem 2 intravit: in quo multo tempore laudabiliter vivens, [Vita sancta acta,] sanctitatem suam (ne velut thesaurum publice in via portatum faciliter posset amittere) abscondebat. Ideo famulus Dei, viam [crucis] sequens, inventum thesaurum in agro Dominico abscondit ab omni favore seculi; & præ gaudio illius omnia vendens, ipsum virtutibus emit. Ut enim ait B. Hieronymus, de B. Paulo primo Eremita, quam asperam & arctam vitam duxerit, [sub ejus finem] aut quot & quales satanæ insidias pertulerit, quia nobis incertæ sunt, loqui non possumus. Sed de fine, in quo omnis perfectio demonstratur, aliquid breviter declaremus.
[5] Cum ergo inter ceteras virtutes ferveret caritate fraterna, morem S. Antonii Patris antiqui, prope finem Paulum visitantis, [impetrat miraculo sanitatem,] est imitatus; & a Spiritu sancto edoctus, sanctum virum eremitam Fr. Petrum de Camerata, cujus fama & sanctitas cunctis celebris habebatur, visitare disposuit. Cum autem iter faceret, contigit infirmari ipsum in via: qui cum se vocari a Domino præcognosceret, oravit ad Dominum ut suum iter perficeret; & virum Dei, ad quem pergeret, ante hujus vitæ transitum mereretur videre. Cujus orationem exaudivit Dominus, & sanitatem reddidit, & sanctum virum visitare concessit.
[6] [ut invisat Petrum de Camerata:] Qua caritate sancti viri se viderint (cum eorum corda caritate perfecta, quæ Deus est, plena essent) attendere quisque debet. Puto enim quod, ut fertur de antiquo Antonio & Paulo primo eremita, servi Dei in amplexus & in pacis osculum corruentes, propriis se salutavere nominibus, & in commune, ut mos est, gratias reddiderunt. Residentes vero dulcia æternæ vitæ colloquia quisque proferebat. Poterat enim B. Antonius dicere: Olim Dei famulum te cognoveram, olim te desideraveram: te ergo quæsivi & inveni, nunc lætus moriar, quia vidi faciem tuam, nec me fraudavit Deus a desiderio meo. Poterat e converso Dei famulus Fr. Petrus dicere verbum B. Benedicti: Jure hodie Pascha est, in quo merui te videre: nam terrarum longitudo non separat, quos amor caritatis conjungit. O quam bonum & quam jucundum habitare fratres in unum! ubi enim duo vel tres congregati fuerint in nomine meo, ego sum in medio eorum, dicit Dominus: [Matth. 18, 20] qui autem manet in caritate, in Deo manet & Deus in eo. Post multa æternæ vitæ colloquia 3 B. Antonius Deo gratias agens, [deinde moritur] reversus est in Montemcianum; ibique se Deo commendans & dicens, Nunc dimittis servum tuum in pace, a Domino visitatus est corporali infirmitate: qui eam alacriter & & patienter suscipiens, vocatus a Domino, in pace quievit.
[7] Sed quia non potest civitas abscondi supra montem posita, neque accenditur lucerna ut ponatur sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt; cum ipse in vita fuerit civitas plena virtutibus, & in morte in monte cælesti sublimaretur, ac velut lucerna, Spiritus sancti igne succensa, supra candelabrum gloriæ poneretur; latere vel abscondi nequaquam potuit, quia venerat hora ut clarificaretur servus Dei. [& per miracula clarificatur:] Quid ergo? Qualis erat in vita, ostenditur in morte: revelationes fiunt, infirmitates curantur, signa monstrantur, & gratiæ largiuntur: ac si patenter dicat: Ne laudaveris hominem in vita, sed lauda post vitam, magnifica post consummationem: lauda ducis virtutem, sed cum perductus est ad triumphum; lauda navigantis felicitatem, sed cum pervenerit ad portum. Cum ergo de bello multiplici triumpharet, & de pelago mundi ad portum gloriæ vocaretur; nocturno tempore ad inaccessibilem summæ claritatis lucem pervenit.
[8] [transitus ejus quibusdam revelatur,] Erat quidam de Monticiano, nomine Maggiolus, qui cum uxore sua hanc visionem vidisse testatus est. Vidit enim in hora sui transitus animam quamdam, claritate nimia relucentem, ab Angelicis choris, de loco in quo erat sanctus vir, gloriose in cælum deduci. Qui se præ gaudio a somno excutiens, uxorem suam quam citius excitavit, dicens: Estne aliquis Frater, qui habetur infirmus? Qua respondente, Nescio; ait vir: Vere animam cujusdam viri in cælum vidi deduci. Respondit mulier: Et ego eamdem visionem vidi. Quærunt ergo inter se cujus hæc anima sit: sed statim campana pulsante, ut mos est, & eorum verba interrumpente, discunt visionem veram esse: & summo mane ad locum currentes, inveniunt sanctum virum ex hac vita migrasse, palamque referunt quæ viderunt. Concurrit omnis populus, & omnes hujusmodi virum, Sanctum esse, testantur.
[9] [mortui corpus sudore madescit,] Cum autem prædictus vir infirmitate quadam teneretur, nec remedium inveniret; suadente sibi uxore, se B. Antonio commendavit, & statim sanus egit gratias Deo & B. Antonio. Quædam mulier, videns alios ad devotionem concitatos, mirabatur, & velut incredula non commovebatur. Et statim corpus mortuum cœpit sudare, acsi in ejus incredulitate laboraret: quo viso miraculo, ipsa mulier perfecte credidit, omnes mirantur, & Deus in Sancto suo mirabilis prædicatur. [cerei inconsumpti ad illud ardent:] Cumque accenderentur quatuor cerei circa corpus, ut moris est, & sepultura per duos dies tardaretur; prædicti cerei die ac nocte lucebant, nec comburebantur. Cuncti mirantur, quia ad modum rubi ardebant & non comburebantur, ostendentes sancti viri claritatem & incombustibilitatem. Post sepulturam vero ponderantur cerei, & licet per duos dies & noctes accensi fuerint, non tamen unciam unam combusserant.
[10] Postquam vero sanctum corpus traditum est sepulturæ, [post biennium exhumatur; integrum:] ut fertur, fere duobus annis sepultum jacuit: & qui vivus odorem sanctitatis dederat, fœtorem mortis non reddebat: & qui vivus dæmonibus restitit, vermibus mortuus non succubuit: & qui sic vivus in Dei servitio integer mansit, etiam mortuus dissolvi non potuit. Nam cum ejus sepultura aperiretur, propter signa quæ videbantur; sanctum corpus invenitur indissolutum, incorruptum & incontaminatum, suavique odore repletum: & usque in præsentem diem corpus ejus integrum perseverat; innumerabilibus miraculis insignitum.
[11] [convalescit vulneratus ad mortem;] Quidam ab inimicis suis vulneratus est ad mortem, gladio in vulnere remanente. Cum autem medici ad abstrahendum gladium & curandum vulnus vocarentur, noluerunt gladium tangere, donec idem vulneratus confiteretur & facta sua disponeret, asserentes eum statim moriturum extracto gladio. Qui se ad mortem disponens, confessus est & omnia facta sua disposuit: deinde devotione fidelissima, Deo & B. Antonio se commendavit, promittens votum suum B. Antonio personaliter deferre, si ejus meritis posset liberari a morte. Tunc Deo & B. Antonio invocato, gladius facillime extrahitur, fallit medicorum sententiam mortis gratia sanitatis, cunctis mirantibus consecuta.
[12] [exul & capitis reus,] Quidam de Bononia exulavit a patria, qui stipendio Senarum accepto audivit in his partibus B. Antonium a multis commendari. Hac informatione accepta, contigit ipsum accipere stipendium Pisanorum. Ibi ergo culpa commissa, carceratur, capitali sententia puniendus. Cum autem in carcere maceraretur tristis & mœstus, rediit ad cor suum, memorans Dei & benedicti Antonii misericordiam circa suos devotos: & plorans peccatum suum ac de misericordia Dei confidens, [invocato B. Antonio,] B. Antonio devote se vovit: cujus adjutorium statim persensit. Cum enim nocte vovisset, statim compedes ferrei ceciderunt in terram, & expeditum ad eundum se invenit. Qui de hoc admirans, gavisus est valde; & B. Antonio invocato, ceteris dormientibus, ad ostium carceris properavit: prospiciens vidit illud apertum, & omnes ejus custodes dormientes. Egressus ergo neminem contradicentem invenit, sed civitatem egredi non posse metuebat, & quasi modicæ fidei factus se abscondit, acsi ille qui carcerem aperuerat, non posset illum de civitate extrahere. Quid ergo? [Solutis vinculis portisque apertis,] Ad correptionē infidelitatis & ad probationem veritatis, contigit custodes evigilare: ostium apertum inveniunt, & eum fugisse respiciunt; clamorem excitant, ad arma concurrunt, prædictum virum sequuntur & inveniunt, ipsum reducunt, in carcerem includunt, duris compedibus atque ligaminibus vinculatum, ostio fortissime firmato. Prædictus autem vir plorans ploravit in nocte donec alii obdormirent. Cumque dormirent omnes, iterum B. Antonium vocavit, & sicuti prius omnes compedes ferrei & omnia vincula ceciderunt: qui hoc esse factum meritis B. Antonii non dubitans, prædicto Beato omni mente invocato, ostium apertum & custodes dormientes invenit. [libertati & patria restituitur:] Inde ergo viriliter exiens, ad portam civitatis quam citius properavit; & ipsam apertam inveniens, illæsus exivit. Cum autem liber abiisset, cogitare cœpit quo iret, anhelans redire ad patriam, quia exulaverat. Iterum ergo se Deo & B. Antonio commendavit: ex quibus tantam accepit gratiam; & confidens etiam de eorum bonitate, ad patriam remeavit: ibique invenit omne bandum atque condemnationem revocatam esse illo die proprio, quo se B. Antonio commendaverat ac de carcere exierat: quo comperto, agens gratias Deo & B. Antonio, Bononia usque ad Montemcianum, ad visitandum corpus prædicti Beati, reverenter accessit, ibique hæc omnia per ordinem enarravit.
[13] Quædam mulier in Monticiano, Bilglucia nomine, [curantur contracta mulier,] contracta permanserat ultra octo annos, ita ut neque erigere se in pedibus posset: cum autem quadam vice campana pulsante ob reverentiam B. Antonii, quidam sibi adstantes dicebant, Quare non te commendas B. Antonio, qui tot abundat miraculis? ipsa mulier devotione atque fide compuncta, votum vovit: & a circumstantibus fideliter & devote adjuta, in nomine B. Antonii surrexit sana: & ab illo tempore usque ad mortem vixit sana ab illa infirmitate: & qui vidit, [& tibia male affecta.] testimonium perhibuit. Quidam de Monticiano, vocatus Chinus, multum passus est in tibia, ita ut nullo modo posset medicorum remedio liberari: hic omni alio auxilio destitutus, B. Antonio devote se vovit; & statim sanus factus, de illa infirmitate deinde vixit immunis.
[14] Quidam Fr. Angelus de Senis, Ordinis Fratrum Minorum, dum traheret moram cum Priore Canonicæ Monticiani anno Domini MCCCCXXXII, [Concionator B. Antonio detrahens punitur,] ausu temerario publice prædicavit, hunc B. Antonium habere corpus fœtidum & nullo modo dignum veneratione. Accidit autem ut eodem anno prædictus Fr. Angelus febribus ac sanguinis fluxu detineretur in tantum, ita ut de vita illius nulla esset spes. Sed quid? In festo Apostolorum Petri & Pauli ejusdem anni, quando illud benedictum corpus populo in Vesperis ostendebatur & graviter ipse patiebatur, audita campana, illico in mentem ejus venit B. Antonius, cui devote & obnixe se recommisit; promittens, si precibus ejus ad pristinam sanitatem reduceretur, publice prædicare ac revocare, quæ ore polluto contra ejus corpus prædicaverat. [& pœnitens sanatur.] Quo facto, intercessione B. Antonii, D. N. Jesus Christus eum ab illa infirmitate liberavit: unde postea ad ejus sepulcrum devote accessit, & laudes quasdam in ejus honore confecit, & ibidem reliquit: quod vero voverat, non semel tantum sed pluries, publice prædicando retractavit, coram toto populo in hac præsente ecclesia.
[15] Hactenus MS. Monticianensis ecgraphum, absque ulla consueta in ejusmodi Legendis clausula, unde suspicari possumus, ipsum vel non integrum ad hæc tempora durasse, vel de industria sic relictum, ut alia quædam facta aut facienda miracula subsequenter adscriberentur: quorum loco ex præmemorato Pizzichini commentariolo, aliquas ad prædicta annotationes subjungemus. Addit ille.
[ANNOTATA]
1 Ortum dici ex familia nobili Patritiorum, & cujusdam castelli dominum fuisse: quamvis autem in stirpe genealogica ejusdem familiæ non inveniatur ejus nomen, [Genus Antonii:] id fieri ex usu Senensium, nomina illorum, qui se abdicato seculo religioni addicunt, ne qua in iis poßit fundari prætensio ad eorum hereditatem, expungentium, & pro iis solum orbiculum album sine nomine repræsentantium: alioquin ipsos Patritios, libenter hunc Sanctum inter suos agnoscere.
2 Inductum videri exemplo B. Augustini Novelli, qui obiit die 19 Maji circa an. 1310 atque in monasteriis Leciti S. Luciæ, & S. Leonardi religiose cum eodem vixisse: corpus ejus Senis venerati, Vitam die prædicto dabimus.
3 [vestigium Petri de Camerata.] Traditionem Monticianensium esse, quod digressurum Antonium deduxerit Petrus per quartam partem milliarii extra conventum Cameratæ, usque ad petram quandam, cui a Cruce nomen est, unde conspici Monticianum poterat; & ibi prædictæ terræ ipsique Antonio benedicentem, reliquisse impressum saxo nudæ suæ plantæ vestigium; quod in hodiernum diem perdurat, omnium oculis conspicuum, licet aperto aëri cælique injuriis expositum.
APPENDIX.
De cultu B. Antonii, & beneficiis Monticiano vicissim collatis, ex MS. Italico.
Antonius, Ordinis Eremitarum Augustini, Monticiani in Hetruria (B.)
EX MSS.
[16] Quo anno B. Antonius obierit nullis proditur litterarum monumentis, [Annus & dies mortis B. Antonii incertus:] ac ne diem quidem consignatum reperimus; solum perpetua majorum traditione didicimus festivitatem ejus agere Dominica ultima Aprilis, unde suspicamur vel tali Dominica obiisse, vel corporis ejus elevationem atque ad altare translationem tunc esse factam, ad majorem populi commoditatem a servilibus operibus feriantis. Quia tamen inter Conventus Monticianensis instrumenta antiqua, unum reperitur a Meto de Mantello rogatum anno MCCXCII hoc principio, Cunctis pateat quod religiosus vir Fr. Petrus de Senis, de Ordine Eremitarum S. Augustini, vicem Prioris gerens in loco sive in conventu dictorum Fratrum de Monticiano; subscribente cum ceteris quodam Maggiolo, verosimiliter eo ipso qui cum uxore sua meruit gloriosum B. Antonii transitum cognoscere; quia, inquam tale instrumentum invenitur, datur occasio conjectandi, quod Fr. Petrus iste a conventu Monticianensi postea transierit ad Cameratensem, ab eoque ultimo suæ habitationis loco nomen retinuerit, uti pluribus Beatis usuvenit, etsi alias esset Senensis. Hoc autem posito, & pariter admisso quod Pamphilus & Crusenius absque teste dicunt, anno circiter MCCCXIII obiisse Petrum, oporteret B. Antonium initio fere seculi XIV obiisse.
[17] [sepultura locus] Mortui autem Antonii corpus, pro usu istius temporis, extra ecclesiam in cœmeterio, per Episcopum Volaterranensem consecrato, sepultum fuit ad murum ipsius ecclesiæ infra stillicidium tecti. Quo loco cum præter suavem odorem inde emanantem, nata esset copia candidorum liliorum, [lilia candida ultro parit;] ad eam præcise mensuram quam sanctum corpus occupabat, refossum illud continuo, inventumque est ejusmodi, quale etiam hodie cum omnium admiratione videtur. Cui recipiendo in ecclesia S. Augustini, ita vulgo dicta, quamvis Sanctis Petro ac Paulo alias sacra sit, erectum est altare contra frontispicium ejusdem ecclesiæ e regione altaris majoris ad sinistram ingredientium; ubi multis annis mansit, usque dum Confraternitas, [corpus in altari locatur;] sub illius nomine instituta, subtus ipsam principem aram ad latus euangelii, elegantius altare e gypso curavit fabricandum, cum duabus columnis & tabula, picta ab excellētis illius pictoris Rutilii Manetri Senēsis manu, repræsentante ipsius Beati felicē transitum. Subtus tabulā excavatus paries continet arcam, custodē sancti corporis, quæ duobus ostiolis totidemq; clavibus aperitur & clauditur: & claves quidē in potestate Fratrum sunt: sed ipsi arcæ obtenditur crates ferrea bene firma, cujus clavis penes Camerarium prædictæ Confraternitatis est.
[18] In prædicta sacri corporis translatione res memoratu digna contigit; [post annos 300 alio transfertur:] scilicet quod cum ad ejusmodi actionem in ecclesia obserata simul essent Prior Conventus, cum viris e numero Confratrum ad hoc lectis, quos omnes optime cognovi, sed nominandos hic non existimavi; subiit eorum animos curiosa voluntas experiendi, an sanctum corpus ita obriguisset ut posset in pedes erigi. Ergo eductum reverenter ex arca, applicuerunt parieti reclinatum in humeros. Verum dum illud ita solide ac firmiter consistere mirantur, cecidit revolutum in latus: cunctisque existimantibus tali casu luxatum fractumque reperiendum, invenerunt illud ut antea integerrimum & nulla sui parte læsum, quamvis trecenti & amplius anni a prima ejus sepultura fluxissent. Nec minus admiratione dignum est, quod eo in loco, ubi supra tumulatum diximus, olim lilia copiosa excrevisse, eadem etiam nunc magna copia pullulent, nemine illa istic serente aut plantante. Et quamvis pii fideles, eorum experti utilitatem ad variarum infirmitatum curationes, non tantum natos carpant flores, sed caudices ac bulbos ipsos stirpitus eruendo auferant; nihilominus identidem renascuntur, sic tamen ut aliquando per triennium desinant apparere. Atque hinc fit ut cœmeterium vulgo vocetur Hortus S. Antonii, cujus ego ipse aliquando curam gessi, qui hæc oculata fide scribo.
[19] [sodalitium sub ejus nomine instituitur.] Habet Monticiani oppidum, inter alia pia instituta, Sodalitatem disciplinantium sub invocatione S. Antonii, quæ suum oratorium olim obtinuit sub dormitorio majori nostri conventus. Credi posset ejus patronus esse S. Antonius Abbas, maxime cum illius imago in dicto oratorio depicta quoque videatur: est tamen longe verosimilius hunc nostrum B. Antonium, non modo nunc, sed a principio erectæ Sodalitatis tutelarem fuisse, & quidem præcipuum: tum quia hæc cœpit postquam ille jam vulgo ut Sanctus ac Beatus colebatur; tum quia habeo penes me antiquam in membrana scripturam, rogatam a Ser-Stephano Nerii de Loghereto, factam in curia Episcopali Volaterrani anno MCCCLXXIX, per quam Vicarius D. Simonis Episcopi Volaterranensis exonerat se quarta parte canonica cujusdam legati, relicti Societati battentium S. Antonii de Monteciano: denique quia in istius Societatis oratorio, supra altare picta est imago B. Virginis, Jesum gremio tenentis, cui ad sinistram assistit S. Augustinus, ad dexteram B. Antonius noster vultu senili, cum hac ad pedes suos subscriptione: Sanctus Antonius de Monteciano, anno Domini MCCCCXXII. Deo gratias. Adeo ut credibile sit, eadem populi pietate, qua statim ab elevatione prima corporis erectum sub ejus nomine est altare, etiam coaluisse istam flagellantium, seu ut vulgo loquimur, battentium Societatem, & ab ipso suam appellationem habere.
[20] [corpus bis in anno ostenditur populo,] Ostenduntur sacra beati viri pignora bis in anno, nempe in die SS. Petri & Pauli, quibus consecrata est nostra ecclesia; & in Dominica ultima Aprilis, quæ S. Antonii festivitas nuncupatur; & a Fratribus ante sanctarum exuviarum revelationem cantatur Hymnus, Versiculus, Antiphona, Oratio propria, in ejus laudem composita omnia. Hymnum totum legere est in Alphabeto Augustiniano Herreræ, initium tamen ejus hic attexere juvat, si prius tamen monuero, omnia olim (licet forte privata magis pietate quam majori aliqua auctoritate instituta) per modum suffragiorum de Sanctis Patronis fieri solitorum, quotidie fuisse post sacrum Officium decantata, itaque scripta reperiri in codice quodam chorali pergameno, sub hoc titulo rubrica notato, In commemoratione B. Antonii, Ordinis Fratrum Eremitarum B. Augustini. Hymni porro, quem dixi, initium tale est:
21 Alme Confessor, supplices, Antoni,
Laudes & preces humiles canentes, [commemorationes de B. Antonio inter divina faciendæ,]
Tuum ante corpus humiles adstantes,
Adjuva illos.
Suscipe preces hujus tuæ plebis,
Et Jesum Christum supplica pro eis,
Ut eos servet simul & defendat
Ab omni malo.
Qui te locavit hic miraculose,
Ut apud ipsum esses intercessor,
Sic esto custos hujus tui castri
Monticiani &c.
Antiphona ad Vesperas.
Almum diem recolimus celebritate annuaAntonii, quem credimus inthronizatum gloria:
Qui nobis, velut cupimus, patrocinetur. Grandia
Patravit, ut jam vidimus, patrat nunc & miracula,
Suis mente supplicibus præbendo mira munera.
Antiphona ad Matutinum.
Antoni, Pater inclyte, virtutibus qui es ornatus,
Sanctorum choros divite jam inter stola coronatus,
Tibi laudes decantemus virtutes tuas venerantes,
Quas infundis iis qui sunt illas postulantes,
Ægris, contractis, mortuis, nullis tuum sinum claudis,
Nullum miserum despicis, Confessor alme miræ laudis.
Oratio.
Deus, cujus majestatem per universum mundum creaturæ tuæ undique mirabilem protestantur; largire supplicibus tuis, ut meritis & intercessione Beatissimi Antonii Confessoris tui, de præsenti miseria ad æternæ beatitudinis gaudia feliciter transeamus. Per Christum &c.
[22] [Petri de Cameratæ sanctitas,] Quod ad Venerabilem Petrum de Camerata attinet, licet auctores Ordinis nostri aptare ipsi soleant titulum Beati, ab eo tamen abstinet is qui Vitam B. Antonii antiquitus scripsit; unde persuademur nullum ei publicum cultum fuisse tributum, quamvis de eo referat Pamphilus, quod ei cibus de cælo aliquando mittebatur; & cum ipse solus officium divinum persolveret, a multis magna cum multitudine cantare audiebatur; quin & frequentissime futura prædicebat, & propterea ad eum omnes tamquam ad divinum vatem confluebant; ut omittam quæ de morte B. Augustini de Teramo sive Novelli prædicto Petro absenti revelata habet Jordanus in Vitis Fratrum. [& veneratio.] Est tamen in magna Monticianensis populi veneratione locus Cameratæ, eoque concurritur festo S. Petri ad Vincula, quod ecclesiæ solum nunc ibi superstitis titulare est; maxime intuitu B. Petri ibidem sepulti, cujus meritis sua ibi vota precesque exaudiri persuasum habent fideles, dicto die undique accurrentes. Nescitur quidem qua præcise parte sepultum sit corpus: tamen antiqua traditione tenetur, requiescere illud extra ecclesiam, ad murum lateralem, spectantem cornu euangelii; quia ab omni retro memoria ex eo loco spirat insolentis suavitatis & incertæ qualitatis odor, quem miraculo tanto manifestiori omnes attribuunt, quod nihil istic odoriferum nascatur, sed meræ sentes, spinæ, tribulique. Nemo tamen præsumpsit investigandi corporis causa scrutari terram; sed manetur intra desiderium grande, ut absconditum thesaurum aliquando revelet is, qui custodit omnia ossa justorum.
[23] Redeo ab B. Antonium, cujus cultus, uti apud Monticiani incolas insigniter viget, [Senex nonagenariu: narrat auctori,] sic etiam illustribus gratiis ab eo remuneratur: & harum quidem aliquæ perpetuæ sunt, quemadmodum primum auditu didici, deinde verum esse reipsa experiendo & observando comprobavi: quod hic sub hujus commētarioli finem referre non pigebit. Cum ante annos quadraginta, juvenis admodum, in hoc conventu observassem, quemdam Antonium Constantini de Monteciano, virum nonagenarium, huic Beato, devotissimum esse, atque horas bene longas ante ejus sepulcrum in oratione traducere; egredientem die quadam ab ecclesia compellavi, & dixi, Credo equidem distinctius & magis in particulari cognitum tibi esse, quantopere B. Antonio obligetur patria hæc nostra. Ad quæ suspirans ille in hunc modum respondit: Scito, fili, quod in hac mea annorum nonaginta ætate, jam inde a prima pueritia in hanc usque horam & deinceps, fuerim, sim, & ero semper devotissimus nostro B. Antonio, cujus, indignus quamvis, nomen fero. Toto autem illo tempore manibus, ut ita loquar, meis palpavi verissimum esse quod ex patre meo puer & senioribus hujus terræ audivi referri, videlicet B. Antonium tria specialia bona in favorem hujus terræ nostræ indesinenter operari.
[24] Primum est, quod non velit ut nostrorum aliquis ad mendicitatem redigatur, [tres gratias B. Antonio a Monticianensibus adscribi solitas.] sed neque ut abundemus usque ad prodigalitatem: quod fuit illius Sapientis votum, Divitias & paupertatem ne dederis mihi, tribue autem victui meo necessaria. Alterum quod, quantum ego quidem & majores nostri meminere, numquam grandine aut tempestate læsi fuerint Monticianensium fundi: si autem deficiente nostra erga Beatum debita servitute, tale aliquod incommodum sensimus, levi tamen damno nostro evasimus periculum, quamvis vicinæ terræ grandem jacturam factam quærerentur. Tertium denique quod usque in hanc horam Monticianensium nemo male perierit per sententiam judicis temporalis, imo nec in bello ceciderit quispiam. Hæc ille. Possem equidem singula pluribus exemplis comprobare, sed omnia brevitatis studio missa facio: tantum de ultimo dono dico, non modo neminem a me visum Monticianensium cui mors carnificis manu obvenerit; sed etiam ab hoc ultimo bello, quod pro defensione statuum Serenissimi Ducis Ferdinandi II Medicæi gestum est, Monticianenses omnes, qui plures sua nomina dederant, salvi & incolumes rediverint, quod nescio an, præter hanc nostram Terram, alia ulla de suis testari possit. Hæc porro sufficiant omni cum sinceritate & veritate scripta a me Fr. Joanne Baptista Pizzichini de Monticiano Ordinis Eremitarum S. Augustini, addictissimo & obligatissimo servo B. Antonii de Monticiano, cui humiliter supplicans me substerno, in Monticiano hac die XIII Novembris anni MDCLI.
DE B. PEREGRINO LATIOZO,
ORDINIS SERVORVM B. MARIÆ, FOROLIVII IN ÆMILIA.
POST AN. MCCCXXX,
[Praefatio]
Peregrinus, Ordinis Servorum B. Mariæ, Forolivii (B.)
Auctore D. P.
[1] Romam euntes anno MDCLX, indeque sequenti anno revertentes, multa Sanctorum corpora, religiose condita spectavimus & venerati sumus; at nuspiam majori cum apparatu atque decore ea nobis gratia facta est, [Cultus corporis super altari positi singularis,] quam Forolivii die XXIII Novembris, cum nos ad Patrum Servitarum templum deduxisset urbis illius Secretarius idemque Historiographus D. Paulus-Bonoli, cujus nunc defuncti anima in pace Christi requiescat. Nec enim solum convenere Religiosi plures, ductore Mag. Michaele Angelo Gaddio, ex parte Conventus, exhibentes clavem illius arcæ in qua sacrum B. Peregrini corpus servatur, ad honorandum hunc actum præsentia sua: sed etiam deputati de Magistratu, qui per alterum suum Secretarium D. Marcum Marcianesium exhiberent alias ejusdem arcæ claves. Processerunt etiam; præter Sacristanum eique aßistentes linteatos, quatuor Religiosorum paria: quibus hymnum, Iste Confessor, decantantibus quamdiu patuit arca, & viris nobilibus faces accensas tenentibus, per transparentes crystallos spectare licuit, exuccum quidem, sed adhuc integrum venerabile pignus; ad quod aspectus nulli patet, nisi primum dimissa ingentis operæ ac celaturæ valva, quæ frontem occupat augustißimæ tumbæ; ac post eam valvam reseratis cratibus ferreis inauratis, ad quas pluribus etiam clavibus opus est. Consistit autem tumba ipsa super altari ornatißimo, in sacello proprio, ex dextero ecclesiæ latere, ipso suo conspectu totiusque sacelli apparatu non tantum admirationem & voluptatem intuentibus, sed & pietatem ingerens.
[2] [de quo Processus conditus an. 1608, hic dabitur,] Quam porro vetus atque continua fuerit Foroliviensium religio erga hunc suum beatum civem & quantis miraculis approbata, patebit ex Processu, quem anno MDCVIII confectum, ex ipsius urbis archivio de consensu & mandato Magistratus, aliena quidem, sed tamen fideli sibi manu, extraxit, suoque Notariali ac publico Communitatis sigillo obsignavit, die XXV Aprilis anni MDCLXXIII, Horatius Marcianesius Notarius ac Secretarius, ad solicitam instantiam D. Eugenii Menghi, nobilitatis atque auctoritatis primariæ viri, & circa B. Peregrini cultum studiosißimi; persuasi per R. P. Bonifacium Vincentii, ex honore ipsius Beati haud modico fore, si totus ille Actus, quamquam prolixus & centum paginas implens, nobis transcriberetur. Fuit autem idem Actus efficaciæ tantæ apud Paulum V Pontificem Maximum & sacram Rituum Congregationem, [Officium Servitis concessum,] ut anno mox sequenti MDCIX die XX Martii, emanarit decretum, quo statuitur, ut de BB. Joachim Senensi (nam hujus etiam causa similiter acta tunc fuit) & Peregrino Foroliviensi, ab utriusque sexus Religiosis Ordinis Servorum B. Mariæ, diebus festis eorumdem Beatorum, sicut olim consueverant, ita in futurum licite possit officium de unius Confessoris non Pontificis recitari, cum lectionibus propriis de ipsorum vita; nec non nomina prædictorum BB. Joachim & Peregrini, in nova Martyrologii impressione suis loci describi & annotari valeant.
[3] [quod hi 30 Aprilis recitant,] Quod ad Officium attinet, executioni statim mandatum est decretum; uti late deduximus ad XVI hujus mensis, ante Vitam B. Ioachini: quæ nihil opus est retexere. Propriæ etiam de B. Peregrino Lectiones recognitæ, approbatæ atque præscriptæ Servorum Ordini pro die hac, plusquam una vice prodierunt e prælo. In Martyrologio vero, cujus ab illo tempore necdum nova ulla editio comparuit ab Vrbe, hocne an sequenti die inserendum sit nomen B. Peregrini, necdum comperimus: credimus tamen potius inserendum hoc die. Licet enim obierit kalendis Maji, easque hoc titulo festivißimas agant Forolivienses cives, æque ac si Sanctorum Philippi & Iacobi eo die festum non ageretur; [Foroliviensibus I Maji tenentibus.] quia tamen istorum Officio iisdem kalendis impeditur chorus, statuit Servorum Ordo ipsum sibi colendum pridie; quod & nos sequendum nobis hic putamus. Philippus Ferrarius, qui ipsius Ordinis Generalis Lectiones composuerat, postea in Catalogo Sanctorum Italiæ I Maji maluit ex usu Foroliviensium retinere, dictoque Catalogo inserere ipsas illas lectiones in paucis mutatas. Eodem die inscripserat eumdem, tertium recudendo Martyrologio suo, Franciscus Maurolycus; kalendario Mariano, Antonius de Balinghem; & Martyrologio Poëtico, Nicolaus Brautius.
[4] [Vita scripta a Nicolao Burgensio,] Vitam nemo coævus scripsit, qui quidem uspiam nominetur aut indicetur: servabatur ea laus Nicolao Burgensio Equiti Senensi, qui etiam B. Francisci Senensis Vitam scripsisse dicitur, cujus Senis accipiendæ spes nobis facta est aliqua: eidemque Philippus Ferrarius imputat Vitam aliquam B. Ioachini, quam necdum vidimus: sed bene Vitam S. Catharinæ Senensis, ex qua ultimo loco ad ejus Acta damus insigne miraculum in ipsiusmet persona a Sancta Virgine manifestatum. Hanc vero B. Peregrini vitam invenimus Romæ in bibliotheca Vallicellana, Codice H, plurimam hujusmodi Vitarum undique collectarum congeriem continente, fol. 285. Obiit Nicolaus iste seculo XV exeunte: & coævum habuit Mag. Paulum de Attavantibus Florentinum; a quo scriptam B. Ioachini vitam nos edidimus. Hic scripsit Dialogum aliquem, [& a Pino Cedrio epitomata.] cui elogium B. Peregrini intexuit, quale legi potest in Chronico Servorum per Michaelem Pocciantium compilato ad annum MCCCCII; ubi etiam proponitur brevis Vita ipsius B. Peregrini, quam anno MDXXVIII descripsit Dominus Pinus Hieronymi Cedrius; quæ merum est compendium ejus quam hic damus a Burgensio scriptam.
[5] Neutra cum nominet annum quo Beatus obiit, nec antiquior aliquis; [Annus moreis incertus,] nescio unde eum certo poßimus definire. Gianius citat MS. Chronicon Fr. Simonis a Castellaccio Alexandriæ, ubi notatur annus MCCCXXX. Vitæ per Burgensium scriptæ addita ad calcem glossa sic notat annū MCCLXXXIIII, ut facile transcribentis errore videatur pro C irrepsisse L, atque adeo credi poßit (errorem istum si corrigas) præcise definitus hoc loco numerus, qui apud Simonem, rotundos numeros designantem, erat imperfectus. Interim prædictus Pocciantius. annum MCCCII ab his verbis exorditur. His diebus (ut ex quorumdam Patrum Annalibus colligere licuit) gloriose migravit ad cælestia regna B. Peregrinus de Forolivio, [qui non fuit 1402.] ex nobili familia Latiosa oriundus. Non video quomodo Amanuensium incuriam hic poßit suspicari Gianius, ea enim in Annalibus & Chronicis, annos succeßive notantibus, quomodo locum inveniret, ad transpositionem rerum ac temporum tam enormem? Neque magis video quam solide dicatur istis omnibus longe supereminens veritas, summi Pontificis auctoritate probata, [nec 1345.] in ejusdem lectionibus apparere, qua nunc dicitur obiisse anno MCCCXLV. Harum enim Lectionum, quoad hoc punctum, tota auctoritas tandem resolvitur in auctoritatem Prioris Foroliviensis, pro primo articulo, testibus in Processu audiendis & examinandis proponendo, statuente, qualiter in ecclesia Servorum S. Mariæ de Forolivio requiescit in Domino corpus B. Fr. Peregrini de Forolivio a ducentis sexaginta annis vel circa: qui modus loquendi nihil certum determinat, & ut summum probat (idque ex fama, ut præfertur) dimidio, ut minimum, seculo citius mortuum esse Beatum, quā credidit Michael ex Annalibus quorumdam Patrum posse colligi. Dicimus ergo, post annum MCCCXXX obiisse Peregrinum; quantum vero præcise post, non definimus.
[6] Denique post hæc omnia prodiit, anno MDCXLVIII Cæsenæ, [Vita Italica recentior per Albicinum] luculento stylo Italice explicata jam sæpe nominati Beati Vita, a Bernardino Albicini composita, cum appendice Miraculorum XV ex processu selectorum. Ex Vita illa notamus aliqua ad priorem a Burgensio scriptam. Ex Appendice ipsi subnexa unum hoc monendum occurrit videlicet quod per Officii ecclesiastici cultum ab Apostolica Sede indultum Peregrino, adeo excitata fuerit Foroliviensium civium pietas ac liberalitas, ut ad illam quam supra descripsimus elegantiam ac majestatem reducta fuerit ipsius Beati capella, cum altari arcaque: in quam cum esset transferendum corpus venerabile, confluxit universus Clerus religiosus ac secularis, magnus que Patrum Servitarum numerum, tunc ad Capitulum celebrandum præsentium. Hujus autem Translationis pompa cum duceretur per præcipuas urbis plateas, contigit etiam haberi transitum per ipsam Cathedralem, & corpus sacrum sisti ante eam Virginis Deiparæ statuam, a qua vivus acceperat aliquando oraculum de Ordine Servorum ineundo. Facta sunt hæc, teste Paulo Bonoli libro 12 Historiæ Foroliviensis, [Translatio corporis facta anno 1638.] anno MDCXXXVIII: quo tempore licet credibile sit haud pauca evenisse quæ litteris mandari meruerint (neque enim divina bonitas solet ejusmodi occasiones præterire, quibus invitatur ad seipsam largius explicandam) nihil tamen scriptum litteris haberi, sub legitimo testimonio, asseruit nobis prælaudatus D. Eugenius Menghi: qui etiam nos propriæ suo chirographo monuit, in civitate Barcinonensi & Principatu Catalauniæ insigniter vigere B. Peregrini cultum, propter stupenda quæ ibi dicuntur ad illius invocationem patrari miracula.
[7] [Cultus Barcinonæ & miracula.] Hoc indicio excitatus, per R. P. Matthiam Soutermannum, ex Austriaca provincia Madriti agentem in obsequio Excellentißimi Comitis de Harrach Legati Cæsarei, facile impetravi Barcinona quæ ad rem facere videbantur. Prima sunt ex tractatu quodam Hispanico, hactenus in MSS. servato, sed ad prælum cum approbatione Ordinarii expedito, cui titulus, Brevis relatio venerationis ac cultus, in quo habetur B. Peregrinus Laxiosus in hac civitate Barcinonensi, & per hasce partes provinciæ Hispaniensis Patrum Servitarum; & aliquorum miraculorum, ex numero grandiori selectorum, quæ interventu Beati jam dicti operatus est Deus: cujus relationis in tres libros divisæ, libri 3 Caput 3 constituunt quæ infra damus in Appendice usque ad num. 43. Subjunguntur deinde quæ Conventus Barcinonensis Prior, Fr. Sebastianus Fixeres, consequenter scribi jußit, ex Relationibus eorum quibus ipsa miracula contigerunt: quæ quidem Relationes, inquit ille, de mandato Superiorum missæ sunt Romam, unde vicissim expectatur Commissio directa Domino Archiepiscopo, ad ipsa miracula approbanda. Et jam conquiruntur etiam alia plura, collocanda post Vitam Beati, ex Italico Hispanice redditam, quæ statim ac impressa fuerit mittetur Antverpiam, una cum exemplo authenticorum instrumentorum desuper conficiendorum. His vero, cum allata fuerint, suus locus dabitur in futuro operis Supplemento.
VITA
Auct. Nicolao Burgensio Equite Senēsi.
Ex. MS. Bibliothecæ Vallicellanæ.
Peregrinus, Ordinis Servorum B. Mariæ, Forolivii (B.)
BHL Number: 6629
Auctore NICOLAO Burgesio EX MS.
[1] [Nobilium parentum unigenitus,] Beato Peregrino patria fuit civitas Romandiolæ non ignobilis Forumlivii, pater autem vir sapiens, clara & vetusta familia Latiosa genus ducens, animi dotibus ac virtutibus quam facultatibus ditior a. Parentibus suis Peregrinus autem unicus erat filius, & perinde eis carissimus. Hic jam statuerat tenere, pompis secularibus contemptis, cælestis disciplinæ viam; mortemque ipsam pro lucro habiturus, si in via recto itinere processisset, hujus mortalis vitæ conditionem umbram quamdam ac fumum confutarat: qui stabili sanctoque monitus proposito, ad ecclesiam sub titulo sanctæ Crucis b quadam die se contulit. Cumque ante Mariæ Virginis c figuram admodum longiuscule perstitisset, supplicavit ei demū, [a B. Virgino sibi apparente] salutis ut suȩ viā pandere dignaretur. Cui cōtinuo Beata Virgo, pretiosis quidem ac festivis vestibus exornata, manifesto apparuit, taleque responsum dedit: Cupio equidem, fili mi, in viam salutis tuæ dirigere gressus tuos.
[2] Quam postquam hujusmodi ornamentis insignitam, atque sic statim affatam fuisse secum ipse consideravit; subveritus est, more simplicis columbæ, ne a deceptore & humani generis inimico falleretur. Quem ubi Maria Virgo ita vidit incertum atque perterritum, benignius inquit, Ne timeas fili, siquidem mater ejus sum, quem tu adoras in cruce fixum; ab eoque missa sum, ut futuræ felicitatis iter ostendam. Quibus verbis Peregrinus ita respondit; [jubetur Ordinem Servorum ingredi,] Ecce paratus sum ut custodiam mandata tua: id enim semper præ ceteris animo concupivi meo, ne tua ullo modo præcepta preterirem. Tu igitur imperabis, o Regina, ego vero imperanti tibi promptus sum, libensque parebo. Tu, inquit gloriosa Virgo, nostri Religiosos, qui Fratres & Servi Mariæ nuncupantur? Ad hæc Peregrinus: Memini de eis a multis mentionem factam fuisse, eorumque institutum sanctum & conversationem comprobatam fuisse mirum in modum: sed ubinam commorentur, id prorsus ignoro. Quod idcirco dixerat, quia nondum ullus Constatrum Servorum Mariæ Virginis apud Forumlivii conventus erat.
[3] [eoque Senas proficisci,] Mox Maria Virgo sic ait, Tibi Peregrino nomen est: eris tu igitur & nomine & re ipsa peregrinus: opus est enim te Senas usque pergere; quo ubi perveneris, sanctos illos viros invenies, quorum numero ut accedas rogabis plurimum. His acceptis, statim Peregrinus iter ingressus est, & comitante Angelo ad urbem Senam se se recepit. Postquam ante ædes fuit, pulsato statim ostio, prodit ostiarius, ætate gravis. Quem quæris? inquiens; subjungensque horam inchoati silentii in præsenti esse. Hȩc cum dixisset ostiarius, procubuit illico ante pedes senis Peregrinus, veluti fessus supra modum; & supplex oravit senem ne aditu prohiberetur, præsertim quia non nulla cum Priore secreta collocuturus esset.
[4] [ubi receptus] Qua re audita ostiarius ingressum dedit, transactoque silentio duxit ad Priorem. Quem cum oculis perlustrasset ipse Prior, percunctatus est, cujas deinde nam foret. Qui respondit, Foroliviensis sum. Narrata postmodum re ipsa, & cognito Peregrini consilio; Prior cum Fratribus, qui in unum convenerant, a Maria Virgine missum ad se ipsum fuisse ut omnino crederent, facile adducti sunt; Mariæque Virginis miraculum putabant, quæ solet illuminare fideles suos, magnoque studio beatitudinis compotes efficere. Quapropter Confratres Peregrinum omnes libenter accepere, [donatur habitis;] sancto vidualique Virginis Mariæ habitu induentes. Quo facto, mirabilis ejus caput splendor circumfulsit, utpote qui castitatem, obedientiam, paupertatem, quas professurus fuerat, integerrime servaturus esset. Ad trigesimum progressus ætatis annum d, virtutis & sanctimoniæ ceteris exemplum erat.
[5] Superioris jussu postea Forumlivii, patriam suam, rediit, ad observanda atque gerenda præcepta Domini: e ubi carnem primum vigiliis, [postea remissus ad Forumlivii] jejuniis & corporis afflictionibus mirum in modum mortificavit, quodque incredibile est, per triginta annos sedere visus est numquam. Stabat semper dum comedebat; orabat genibus flexis; si forte aliquando lassitudine aut somno victus esset, aliquantisper saxo nitebatur, aut subsellio si fuisset in choro. Noctu non dormiebat in lecto, sed totam fere noctem hymnis & psalmis legendis consumebat. Semper legem Dei meditabatur: per exempla Christi, [in magna vivit sanctitate] quo ad posset, progredi gestiebat: quotidie acta secum ipse repetebat, deflens offensas atque errata, quæ sibi patrasse videbatur; quæ singulis etiam diebus Sacerdoti manifestabat, & multis cum lacrymis profitebatur: [& quia erat] vir sanctus, ex flagrantissimo divinæ legis penitus lervandæ desiderio, multa sibi imputabat. f
[6] [Crus ejus insanabili cancro exesum,] [Interea] optimus & misericors Deus, qui accensos amore superno probare & probando corroborare solitus est, molestissimum Peregrino morbi genus intulit; siquidem alterum crus ita intumuit atque contabuit, ut omnes officii gratia Peregrinum visentes a lacrymis abstinere nequiverunt. Tabidi cruris tumefactioni morbus, quem cancrum appellant, asperrimus accessit; ex quo tantus spirabat fœtor, ut a nemine assidente tollerari posset; qua de re a suis propinquis derelictus jam fuerat, quin sibimet erat tædio, alterque Job vulgo dicebatur; ita corruptus, ita afflictus videbatur. In tanto tamen & tam odioso tormento constitutus, non propterea vicem suam querelis deplorabat. Sed ejusmodi tabem atque cruciatum constantissimo animo proferebat, Apostolica traditione fretus, qua virtutem asseritur in infirmitate consummari.
[7] Unus ex concivibus suis, valde deflentibus tam gravem Peregrini ægrotationem, Paulus Salatius physicus, domi languentem servum Dei convenit: [quod medici amputare decreverāt,] deinde inspecto crure, causam morbi accuratissime inquisivit; in eaque tandem sententia permansit, una cum ceteris omnibus, nulla ad salutem remedia suppetere, morbumque ipsum indies ampliorem futurum, universumque tandem infecturum corpus, nisi crus turgidum festine amputaretur. Id ergo annuentibus omnibus destinatum est, judicantibus præstare unum perire membrum quam totū corpus. Peregrinus, ante diem resecandi cruris constitutum, nocte proxima, posteaquam super ea re secum ipse meditatus est, decrevit ad Jesum Christum Salvatorem nostrum & suum confugere. Surrexit igitur ut potuit, ægerrimeque sese in Capitulum solus protraxit, [ipso Crucifixum deprecante,] in quo figura Jesu Christi crucifixi g inerat: ad quem supplex his vocibus usus est: O Redemptor humanæ naturæ, tu pro luendis peccatis nostris crucis tormentum mortemque acerbissimam subire voluisti: dum in terris eras inter mortales, variis affectos morbis sanasti, quam plurimos leprosos mundasti, cæco lucem oculorum largitus es, ubi dixit, Jesu fili David, miserere mei. Non secus, Domine Deus meus, libera hoc meum crus inexplicabili morbo: quod ni feceris, necesse est [illud amputari].
[8] Dum hæc diceret, vehementer ex infirmitate cruciatus & somno sopitus est. Inter quiescendum, Jesus in patibulo positus, ei ex cruce descendere, [miraculose curatur:] omnemque cruris languorem adimere visus est. Mox experrectus, curatum crus atque ita firmum sese habere sensit, ac si nulla umquam adversa valetudine laborasset. Debitis deinde pro tanto munere clementissimo Deo actis gratiis, in cellam suam reversus est. Ecce mane, postquam dies illuxit, cum instrumentis & unguentis adest medicus, ad navandam cruris sectionem. Cui Peregrinus inquit, Domum redi, qui ut me sanares venisti: medicus ille, qui mi hi integram valetudinem restituit, sic in me locutus est, Ipse sum, [medico qui sectionem facturus advenorat,] qui do tolloque pariter adversam prosperamque valetudinem, quoniam animæ corporisq; simul curam gero: Ille sum, qui cæcos illuminavi, immundos detersi, paralyticos curavi, defunctos ab inferis suscitavi: en ego sum qui nullum laborem, nullum dedecus pro vestra salute, non durissimum mortis genus recusavi. Qui sic affatus est in me, o medice, is me penitus liberavit.
[9] Ea cum audivisset medicus, Peregrinum ex vi morbi delirasse arbitratus est: & Ostende crus, ait, ut te a totius corporis contagiosa pernicie vindicem. O medice, cura te ipsum, inquit Peregrinus: tua hac arte jam mihi opus non est: [mirante,] medicinæ princeps & humanæ salutis auctor ægrotationem meam omnem depulit. Et statim crus ostendens, Cerne oculis, inquit, & quem habui medicum nosce. Obstupuit mirum in modum physicus, ubi crus ita liberum & ita validum prospexit, ut nulla tanti tumoris signa, nullæ edacis cancri cicatrices viderentur; aitque comitibus suis, O miraculum ingens! Qui digressus inde, tam evidens in servum suum ostensum Dei, quos haberet obvios, omnibus prædicabat, idque per civitatem totam diffundere gestiebat. [& miraculum divulgante.] Confestim tantæ rei fama pervagabatur, maximamque amico Dei Peregrino venerationem parit. Qui post hæc sanctificatus magis, totis viribus viam Domini secutus est, suspirans ad cælestia gaudia, parata omnibus, qui dominica & vitalia præcepta custodiunt.
[10] [Moritur fere octogenarius,] Hic prope octogenarius, flagrantissima febri correptus, diem clausit extremum; cujus animam Beata Maria Virgo, comitata Beato Philippo h Florentino Beatoq; ejusdem Ordinis Francisco Senensi, provexit ad honorem regni cælestis. Defuncto statim i Peregrino, flagrantissimus ex corpore ejus odor emanavit; quem non sine magna & mira suavitate qui circumstabant sentientes, vehementer admirati sunt. [multique ad corpus visendumcon fluunt:] Dum sacratum in cælis jam triumphantis animæ carnis illud involucrum, per morem feretro locatum supinumque servaretur; perinde ac si mors sancti viri a tubicine promulgata fuisset, erat in ore omnium Forliviensium, certantium visere venerandas in choro reliquias. Confluebant pariter per omnes oppidi partes undique coloni, viri Dei defuncti fama compulsi, nec ea quidem nocte civitatis portæ irrumpente multitudine claudi potuerunt. Nec divinitus missa sanctitatis suæ B. Peregrino miraculorum testimonia defuerunt: at nos duobus, tribusve miraculis recitandis contenti erimus; nam cetera multa apud Forlivium, in ecclesia Servorum Mariæ Virginis, mandata scriptis probatissimique tabellionis manu signata k reponuntur.
[11] [ad ejus invocationem illuminatur cæcus] Cum venerabile B. Peregrini corpus esset in choro omnibus conspicuum; ecce infimæ sortis homo mendicus & cæcus, supplex petiit sacras reliquias, & intimo animo pro recuperanda luce preces fudit. O immensam Dei potentiam! o gratias in servos suos! Erigit tum sese beatum corpus, & ante magnæ turbæ conspectum Crucis signo cæcum benedixit, cui tamquam squammæ ex oculis illico cecidisse visæ sunt. Acclamavit præ gaudio qui cæcus fuerat, seque plane videre coram omnibus testatus est; & postquam clementissimo Deo beatoque Peregrino gratias ingentes egit, lætabundus discessit.
[12] [liberatur energumena] In Forliviensem feminam unus pluresve ex nequioribus spiritibus irruperant, nec non in furorem versa exagitabatur supra modū, nec compedibus nec catenis coerceri poterat, perpotens enim erat, & omnia vinculorum genera aut prorumpebat aut a se longe vehebat. Fama miraculorum diffusa latius, propinqui hanc feminam furibundam trahunt ad sacras in ecclesia beati Peregrini reliquias: quas simul ac tetigit, malignus a se dæmon effugatus est, non sine horrendo clamore; variaque animantium genera, ex ore occupatæ feminæ, exisse visa sunt; taliaque verba ab omnibus sunt audita qui tum aderant, Orationes tuæ, Peregrine, precesque tuæ mirum in modum me cruciant. Liberata igitur penitus diabolica potestate mulier, maximas Deo beatoque Peregrino gratias egit, domumque cum gentibus suis læta reversa est.
[13] Arborem proceram superascendens homo quidam, [ex arbore lapsus sanatur.] deinde fallente vestigio in solum præceps delapsus est; quo ex casu erumpentibus intestinis crepuit. Reliqua suæ salutis spes nulla erat. Intercedentibus postea B. Peregrini precibus, pristinam integramque valetudinem consecutus est, gratiæque memor debitas egit gratias. l
ANNOTATA.
a Albicinus asserit, matri nomen fuisse Flora de Aspinis, quæ filiū suum pepererit anno 1265, quo tempore ac deinceps, quamdiu in seculo vixit Beatus, status Foroliviensis turbatissimus fuit; quarum turbarum historiam ex Roßio eo accuratius describit idem auctor, quod ex incerto quorumdam relatu scripserit Gianius in Annalibus lib. 4 Centuriæ I, quod venienti Forolivium S. Philippo Benitio, ut cives ad Apostolicæ Sedis obedientiam reduceret adhortationibus suis, alapa impacta fuit a Peregrino, inter factiosos insolentiori ceteris juvene: qui tamen deinde ad virum sanctum, extra urbem cum sociis consistentem orantemque pro injuriosis civibus, veniam petitum accesserit, fueritque adscriptus numero pœnitentium novi Ordinis, aut etiam ad habitum receptus. Sed ipse Gianius, quam parum huic relationi fidat mox declaravit his verbis: Quod an verum fuerit ea ratione ambigitur, quod Peregrinus alio loco, alio modo, alioque tempore ad ordinem perhibeatur receptus: nisi forte occurratur dicendo, quod prima Peregrini dispositio ad conversionem, ex ea persecutione & pœnitudine coram S. Philippo initium sumpserit; quemadmodum indicant ejus Lectiones, a Paulo V approbatæ, in illis verbis B. Philippus, ut Peregrinus Religionem ingrederetur, Dux fuerat.
b Hæc est Foroliviensis Cathedralis, inquit Albicinus.
c Eadem quæ hodie in ipsa ecclesia reverenter colitur, inquit idem.
d Hic fuse digreditur Albicinus, ut probet, quod alibi nusquam legitur, etiam Sacerdotem fuisse B. Peregrinum. Probatio autem præcipua consistit in traditione Foroliviensium Patrum, subnixa picturæ antiquæ ipsius arcæ, in qua exprimitur ille cum capillitio, in modum coronæ Sacerdotalis attonso: de qua pictura agitur infra in Processu num. 8, & de aliis alibi num. 13 artic. IX.
e Idem auctor existimat ideo maxime in patriam remissum Peregrinum, ut præsentia sua excitaret consanguineorum potentium liberalitatem ad promovendam fabricam conventus istic erigi cœpti.
f Addit idem quod Peregrinus pauperum sublevandorumcuram habens, cum exigua panis ac farinæ, quæ suppetebat, copia non sufficeret petentium multitudini eorumdem multiplicationem precibus a Deo poposcerit, successu tam felici, ut sparsa miraculi fama, quantum crescebat petentium numerus, tantum etiā cresceret annona; eoque allegat versus Italicos aliquos Iuliani Bezzi Foroliviensis poëtæ, quibus hoc ipsum prædicatur. Gianius allegat Dialogos M. Pauli, credo Attavanti, ubi dicitur quod Peregrinus, præter alia ingentia miraculorum signa, nonnullos jucunda & amœna vita privatos in eumdem statum restituit. Imo ex unico frumenti grano pauperum domicilia & horrea implebat, vinumque in dolio ex nihilo in abundantiam redigebat.
g Est locus Capituli, inquit Albicinus, inprimo conventus claustro, similis devoto oratorio; ubi supra ipsum parietem depicta cernitur imago Crucifixi, ad quam etiam nos magna cum ceremonia deducti fuimus. Est ei ad majorem reverentiā & securitatem oppansum velum triplex, quorum primum ex serico Damasceno albo ubi reductum erat, cœpit alterum ex holoserico rubro, eleganter acu picto, lente dimitti; interim dum a choro religiosorum ad hoc præsentiam caneretur Psalmus Miserere; tertium ex tenui ac perlucenti bysso immotum relinquebatur. Hoc ritu ostenditur raris quibusdam occasionibus præcipue dignitatis personis: populo autem semel tantum idque die Veneris-sancto ejus patetaspectus, ut asserit Albicinus. Agitur de hoc Crucifixo infra in Processu num. 13 artic. 3.
h Obiit S. Philippus anno 1285 die 22 Augusti.
i De B. Francisco, hæc ad calcem vitæ hujus legebatur notatio. Beatus Franciscus Senensis, Ordinis Servorum B. Mariæ Virginis, mortuus est anno nativitatis Domini millesimo trecentesimo vigesimo sexto, sedente Joanne XXII qui annos XIX sedit. Is est de quo in Vita B. Peregrini. Tum subditur, B. Peregrinus ex familia Latioza obiit MCCLXXXIIII; evidenti mendo librarii, quem suspicor invenisse notatum MCCCXXXXV.
k Vtinam illa adhuc superessent! sed quæ, cum Processus conderetur, inventa non sunt, quis adhuc invenienda speret?
l Albicinus conscriptæ a se Vitæ appendicem addit, in eumque refert 15 miracula, ex Processu jam nunc proponendo selecta.
PROCESSVS
de cultu & miraculis B. Peregrini,
ex archivio Civitatis Foro Liviensis.
Peregrinus, Ordinis Servorum B. Mariæ, Forolivii (B.)
EX MS. Processu
CAPUT I.
Processus institutio: sacri corporis & arcæ inspectio.
[1] In Christi nomine, Amen. Anno ab ipsius nativitate MDCVIII, Indictione VI, die vero XXVIII mensis Iulii, Pontificatus autem Sanctissimi in Christo Patris & Domini nostri D. Pauli Divina providentia Papæ V, anno ejus III. Cum sit quod, sicut quotidiana experientia docet, omnia quæ cæli ambitu continentur, quamvis valida, firma, atque permanentia quandoque appareant, [Ne singularium rerum Sanctitatem B. Peregrini probantium memoria pereat] attamen temporis cursu dilabantur; ita ut multa quæ adhuc inter hominum memorias vigent, exinde quasi numquam extitissent jam tempus vorax delevisset, nisi providorum hominum labore & cura, ea ipsa e leti gurgite erepta, memoriæ monumentis restituta fuissent: ideo hinc fit, quod licet in sacris paginis, quas vulgo Chronicas vocant, venerabilis Religionis Servorum Beatæ Mariæ Virginis, ubi de B. Pellegrino de Latiosis de Forolivio, qui fuit Frater professus dictæ Religionis, loquitur, multa de ejus vitæ sanctitate, miraculis & rebus gestis narrentur; attamen multa alia extitisse etiam traditur, quæ clariorem ejus sanctitatem reddunt, quamvis vel eo, quem jam diximus, dierum cursu, vel hominum incuria ita abscondita atque incognita, ut brevi omnino peritura forent. Cui quidem rei, ad majorem Dei omnipotentis & B. Peregrini laudem & gloriam, volens pro viribus suis consulere religiosus & eximius concionator ac sacræ theologiæ professor, Mag. Peregrinus de Dandis de Forolivio, [Prior Foroliviensis de mandato Ordinis, an. 1608,] ejusdem Ordinis Servorum & ad præsens Conventus dicti Ordinis in hac civitate Forolivii meritissimus Prior; & eo magis cum id negotium sibi impositum per Reverendissimum Patrem Generalem & alios d. Religionis suæ Superiores fuerit, sæpeque ac sæpius commissum atque commendatum habuerit, & ob insignem etiam ejus erga d. B. Peregrinum devotionem; propterea coram Illustri & multum Reverendo D. Archangelo Albertino, cive, Legum Doctore & Cathedralis Foroliviensis Archidiacono, & Perillustris ac Reverendissimi D. Cæsaris Bartolelli, Dei & Apostolicæ Sedis gratia Episcopi Liviensis meritissimi, in spiritualibus & temporalibus generali Vicario, comparuit die supradicta idem R. P. Mag. Peregrinus de Dandis, & facto exhibuit quoddam folium tenoris infrascripti.
[2] Coram vobis comparens Mag. Peregrinus Dandis de Forolivio … humiliter & ea qua decet reverentia dixit & exposuit, [rogat Vicarium Episcopalem ut condendo Processui] quod cum ipse velit & intendat, prout a Reverendissimo Patre suo Generali & aliis Religionis suæ Superioribus habuit in mandatis, & aliis justis & rationalibus causis & rationibus ad hoc animum suum moventibus, Processum super vita & sanctitate B. Fratris Peregrini de Latiosis de Foro-Livio, qui fuit professus d. suæ Religionis, fabricare: propterea, tam suo quam d. Reverendissimi Generalis sui & aliorum ejusdem Religionis Superiorum nomine, petiit, institit atque enixe rogavit, quod sua Dominatio Illustris ac multum Reverenda dignetur ejus auctoritate, & favorabile officium desuper opportunum interponere, & Notarium legalem & matriculatum deputare, [Notarium deligat;] qui testium desuper examinandorum dicta, instrumenta fienda, & alias quascumque scripturas in hujusmodi processu necessarias authenticet atque conscribat fideliter, nec non & horam Dominationi suæ Ill. & m. Rev. commodiorem eligat, ad interessendum testium examinibus & aliis ut supra…
[3] Exhibuit etiam articulos examinandis proponendos, de quibus infra. Et tum adm. Ill. ac Reverendiss. Episcopus, sive multum R. D. Vicarius Generalis, visa d. instantia, & consideratis iis quæ in d. folio continebantur, quia justa petentibus non est denegandus assensus, prædicta recepit & admisit, si & in quantum recipienda & admittenda de jure sint; [Hic audiendorum testium formam præscribit] & mandavit desuper procedi & ad prædictum examen deveniri, auctoritatem suam desuper interponendo omni meliori modo: citatis tamen ad omnem bonum finem & effectum per edictum publicum omnibus quomodolibet interesse habentibus seu D. Procuratore fiscali Curiæ Episcopalis … ad dicendum contra & videndum testes examinari & dicere causam quare præmissa fieri non debeant. Et Fiscus poterit protestari, quod testes examinantur de nominibus, cognominibus, professione, patria, si sint confessi & communicati, si habent interesse, si fuit aliquid ipsis promissum; & quod interrogentur quomodo præmissa sciant, & de causa scientiæ, loco, testibus, contestibus, & aliis quæ pro testium valido examine & depositione requiruntur … Idem D. Vicarius ad d. Processum scribendum rogandum & fabricandum elegit & deputavit D. Horatium Leonium, [& Notarium constituit Hor. Leonium;] Notarium publicum Foroliviensem & acceptantem cum amplissima facultate & auctoritate … acsi esset Curiæ Episcopalis Cancellarius, Præsentibus Ill. & Rev. DD. Baptista Avezzano & Hieronymo Nicolino Cancellariis Foroliviensibus.
[4] [qui 30 Iulii coram multis testibus] Qui Notarius ante omnia rogatus accedere die XXX mensis Iulii ad ipsam sancti corporis arcam inspiciendam, tamquam filius obedientiæ, inquit, personaliter me contuli ad ecclesiam Servorum, ubi etiam convenerunt omnes infrascripti: videlicet, Ill. & m. R. D. Vicarius, Ill. & R. D. Flaminius Porrettus de Russio Præpositus, Ill. & R. D. Joannes Franciscus Rabbius Archipresbyter, Ill. ac R. D. Horatius Betius Primicerius Cathedralis Foroliviensis, nec non Ill. & R. D. Bernardus Dentus, Ill. & R. D. Bartholomæus Solombrinus, Ill. & R. D. Baptista Avezzanus, Ill. & R. D. Baptista Gabbonus, ac Ill. & R. D. Camillus Paulutius, omnes Canonici ejusdem Cathedralis, absentibus aliis legitime impeditis; pariter Illustres Domini infrascripti de Magistratu Dominorum Conservatorum hujus civitatis Forolivii; videlicet Illustris & Generosus Eques D. Bernardus Paulutius Caput, D. Fabritius Terdotius, [ex ordine ecclesiastico & seculari] D. Marius Avezzanus, & D. Gaspar Numajus, absentibus aliis; ac etiam Illustres Domini de Magistratu nonaginta Pacificatorum d. civitatis, videlicet Artium & Medicinæ Doctor D. Alexander Padovanus Prior, D. Ludovicus Angelerius, D. Fabritius Betius, & D. Æmilius Betius, absentibus aliis. Item Ill. I. V. Doctor D. Hieronymus Paulutius Advocatus Ill. Communitatis, & D. Fabrius Marcianesius & D. Cæsar Blondinus utriusque Magistratus respective Secretarii; nec non Ill. & Excell. DD. Antonius Dentus & Absalon Savorellus Juris-consulti, ac Ill. Equites Vincentius Capoferrus Gabeatius, & Silvius de Numajis Militiæ S. Stephani; & quamplurimi alii tum Equites tum Doctores, magnaque denique multitudo civium & plebis Liviensis populi …
[5] [aperuit arcam sancti corporis,] Cumque illuc pervenissem, Notario omnibusque aliis suprascriptis adstantibus & cernentibus, idem m. R. P. Prior, accensis prius multis & quam plurimis luminibus, ac sonitu campanarum concomitante, aliisque cum reverentiæ tum devotionis maximæ præmissis signis & actibus, aperui quamdam capsam deauratam & multis picturis exornatam, existentem super secundo altari, in ordine sito ad latus sinistrum d. ecclesiæ Servorum, ingrediendo d. ecclesiam per portam majorem: quæ capsa clausa erat & clavibus custodita, prout fit omni tempore; & est parietibus d. capellæ & altaris infixa atque murata, habens intra se aliam minorem capsam, similiter auro fulcitam & variis picturis decoratam, quæ similiter aperta fuit. Cumque sic d. R. P. Prior & cum illo etiam Sacrista Conventus, cum stolis & cottis, d. capsas aperuisset, ab omnibus prius flexis genibus ante d. altare fuit facta oratio: & postmodum finita oratione, [ejusque integritatem considerandam exhibit singulis,] d. m. R. P. Prior mihi Notario & singulis supranominatis omnibusque & singulis aliis ibi adstantibus, tam in dignitate constitutis quam extra, tam nobilibus quam ignobilibus, ac uni post alium, ostendit & ad videndum & considerandum præbuit quoddam cadaver, in d. interiori capsa collocatum, supinum jacens & habitu d. Religionis Servorum indutum. Ipsumque cadaver hominis, habens carnem suam ossibus & nervis compaginatam & in omni parte integram, illæsam, nulla labe confectam, nullubique corrosam, præterquam in facie ubi nares deficiunt; pedes vero & manus cum ungulis suis, & reliquum denique corpus, quod videri potest & vestibus suis cooperitur, una cum vestibus prædictis ut supra, integrum & integræ apparent; licet caro temporis vetustate exsiccata existat. Et ex d. capsæ apertione & cadaveris inspectione nullus penitus malus odor emanavit.
[6] [Iurant ipsum esse corpus B. Peregrini,] Quod quidem corpus, sic ut supra videndum expositum, per suprascriptos omnes & singulos visum & diligenter consideratum, omnes & singuli suprascripti totaque populi ibi adstantis multitudo, medio eorum corporali juramento ad sancta Dei Euangelia, prout tactis manu Scripturis in manus mei supra & infrascripti Notarii existentibus juraverunt, dixerunt, affirmarunt, & recognoverunt, & uno omnes ore confessi sunt, d. cadaver esse proprium & reale corpus B. P. Fr. Peregrini de Latiosis de Forolivio, Ordinis Servorum B. M. V. quod ibi ab ducentis & sexaginta annis vel circa adservatur, & pro tali ab ipsis & a tota Forolivii civitate veneratum semper & adoratum fuisse & esse, & etiam ab omni populo Foroliviensi & etiam ab universis qui de B. Peregrino notitiam habuerunt, [quod publice honoratum fuit Forolivii ab annis 260.] pro tali habitum, tentum, creditum & reputatum esse atque fuisse, per multa annorum curricula, & semper, & a tanto tempore citra ut nulla penitus extet in contrarium memoria; & hodie quoque pro tali haberi, teneri, reputari & credi; ac summo quotidie cum honore & reverentia, & nulla penitus extante dubitatione venerari; & super hoc nullam unquam ortam vel fuisse nec esse per quemquam litem, controversiam vel dubitationem, huic veritati quomodolibet contrariam: & ita etiam omnes uno ore & medio juramento dixerunt & affirmarunt, ab omnibus & singulis eorum antiquis & antecessoribus semper traditum dictum & publicatum fuisse indubitanter… & hoc esse publicum & notorium; cum dictummet cadaver & corpus sanctum, semper quolibet anno die prima Maji maxima cum totius populi Liviensis & comitatus & oppidorum & civitatum vicinarum ferventia, devotione & lætitia publice omnibus, prout habetur ex antiquissimis traditionibus, ostensum fuerit & hodie quoque ostendatur…
[7] Hac de re publicum instrumentum conditum signatumque est die III Augusti: die vero IV exhibitum receptumque Martyrologium, a Maurolyco editum impressumque Venetiis apud Iuntas anno MDLXXVI, ad hoc ut suis loco & tempore exhiberetur testibus examinandis propter verba hæc ibidem legenda, Kalendis Maji apud Forolivium B. Peregrini Ordinis Servorum. Exhibitis deinde eodem dies articulis in examine testium proponendis, cœpti sunt juxta eos audiri testes usque ad XIV Octobris inclusive. Tum rursum rogatus est Notarius venire ad d. ecclesiam Servorum, [4 Octobris redit Notarius ad cognoscendas imagine;] ad effectum recognoscendi & diligentius inspiciendi & cosiderandi omnia & singula miracula; jam per d. B. Peregrinum facta & operata, & omnes alias imagines & figuras, quæ depicta & depictæ sunt & reperiuntur, tam super capsa superiori quam super capsa interiori, ubi reconditur corpus d. B. Peregrini, ac etiam super parietibus d. capellæ, & ad ea omnia hic registrandum. Qui de mandato d. Vicarii illuc se conferens, coram ipso & tribus Canonicis, Baptista Avezzano, Hieronymo Nicolino, & Baptista Gabbono, multisque aliis viris nobilibus, eodem quo supra ritu ac ordine, aperta capsa, vidit supra eam sic apertam & notavit ut sequitur.
[8] [quibus partim Vita Beati] Primo in prima parte primi ordinis d. capsæ est figura hominis laici, fores monasterii pulsantis, quod præfigurat vocationem B. Peregrini ad religionem. in II autem apparet quædam hominis figura, Fratrum Servorū indumento vestita, ac medico crus, ulcere & cancro laborans, ad medendum præbentis. III vero pars continet quamdam figuram, habitu prædicto indutam, coram Crucifixo orantem ac repræsentantem miraculum Sancti sanitati restituti. IV Fratrem Servitam præfigurat medico ibi præsenti, instrumenta ad secandum & unguenta ad medendum secum habenti, crus sanatum ostendentem, obstupescente propterea medico: & omnes supradictæ picturæ denotant eamdem historiam cruris Beato sanati a sanctissimo Crucifixo.
[9] [partim miracula indicantur.] In Primo vero loco seu parte secundi ordinis d. picturarum, apparet quædam mulier energumena, ante feretrum existens ubi jacet corpus B. Peregrini & liberata a dæmone. In II autem sunt infrascriptæ figuræ, Laicus quidam homo mortuus & sarcophago impositus, idem vero inibi ad vitam restitutus, & genu flexus ante figuram hominis induti habitu Servitarum, in aere apparentis & splendoribus circumfusi. Hæc est historia mortui per B. Peregrinum ad vitam revocati. Ultimo loco homo quidam a summitate arboris in lapsu infixus, ita & taliter ut truncus ille ventrem & exinde humeros recto tramite perforavit: apparet postea idem homo sanus, genuflexus ante B. Peregrinum, in aere ut supra apparentem: quod miraculum legitur in ejus vita.
[10] [aliasque picturas ad parietem.] Hæc omnia super capsa prædicta, corpus B. Peregrini claudente, & operculo interiori sive loculo ejusdem curvitatis, ubi d. loculus conservatur, respective delineata, atque antiquissimis picturis effigiata apparent atque videntur. In pariete vero d. capellæ depicta sunt a latere dextro eadem miracula mortui suscitati, & hominis a summitate arboris delapsi, cum figura B. Peregrini in aere luminibus circumfusa. A parte autem sinistra d. altaris super d. pariete homo genuflexus ante imaginem B. Peregrini, In aere hujusmodi luminibus seu splendoribus circumdatam, & mulier similiter genuflexa conspicitur. Et hæc omnia in parte inferiori d. parietis: desuper vero hinc & hinc depictæ sunt duæ figuræ Fratrum Servorum, ad staturam justam hominis, cum splendoribus, prout Sancti pingi solent: quarum una B. Peregrini est imago, quia Crucifixum manu tenet, prout depingi solet d. Sanctus; alia vero B. Philippi d. Ordinis Servorum …
[11] [20 Oct. exhibentur loca auctorum de Beato] Denique die XX Octobris comparuit sæpe d. Prior & cogitans infra se, quod non sit absurdum, ad magis mundo propalandam B. Peregrini sanctitatem, ea omnia quæ gloriose de ipso loquuntur insimul & in unum colligi & in hoc præsenti processu registrari, præsentavit actualiter librum quemdam impressum Florentiæ, de anno MDLVII, Chronicarum rerum totius sacri Ordinis Servorum B. M. V. auctore Fr. Michaele Florentino: item orationem quamdam panegyricam de laudibus civitatis Forolivii R. P. Mag. Nicolai Briganti Foropompiliensis, habitam Forolivii in conventu Provinciali Fratrum Servorum ibi celebrato, in qua de b. Peregrino fit mentio. Iuxta cujus petitionem consequenter desumpta, transumpta, extracta & registrata sunt, quæ habentur in Chronicis a folio 70 usque ad folium 71 & a folio 178 usque ad 182; & quæ in oratione prædicta pagina 8 & 9: quam orationem apparet fuisse totam manuscriptam; & cum nihil ad historiæ notitiam faciat, non putamus hoc loco desiderari. Chronicæ autem ipsæ sunt, de quibus actum num. 5 Commentarii Prævii.
CAPUT II.
Testes auditi super articulis tredecim ad examen propositis.
[12] In Dei nomine, amen. Infrascriptæ sunt depositiones
quorumdam testium, super articulis
& interrogatoriis productis, ad futuram rei memoriam
& ut veritas magis elucescat, examinatorum
.. Die IV Augusti MDCVIII, [Nomina testium.] coram Ill. & M. R.
D. Archangelo Albertino … generali Vicario meque
Notario ad hoc specialiter deputato, personaliter
constitutus Ill. & Nobilis vir D. Bernardinus
Paulutius, miles S. Pauli de urbe, & ad præsens Ill.
Magistratus DD. Conservatorum Forolivii Caput,
primus testis, pro parte & ad instantiam. m. R. P.
Mag. Peregrini de Dandis, annorum LVIII in
circa.
II. Ill. & Excell. Artium ac Medicinæ Doctor
D. Alexander Padovanus de Forolivio, & ad præ
Ill. Magistratus numeri nonaginta virorum Pacificorum
Forolivii meritissimus Prior, annorum XL
incirca.
III Ill. & m. Excell. Juris utr. Doctor Antonius
Dentus, Nobilis Foroliviensis, annorum LX incirca.
IV D. Petrus Jacobus de Fulfis, Nobilis Foroliviensis,
annorum LXXVI incirca de Consilio.
V Ill. D. Eques Vincentius Capoferreus, Nobilis
Foroliviensis, Ordinis S. Stephani, annorum LII in
circa, qui sæpius fuit Caput Conservatorum.
Die XIII Augusti, D. Ludovicus de Angeleriis
de Forolivio, Nobilis, annorum LXII incirca, testis
VI.
VII Ill. & Excell. Juris utr. Doctor D. Hieronymus
Paulutius de Forolivio, Advocatus Ill. Communitatis
Foroliviensis, annorum XXVIII incirca.
Die XIX Augusti, Ill. Eques D. Bernardinus de
Ferramontibus, Nobilis Foroliviensis, Ordinis S. Stephani,
annorum LII incirca, testis VIII.
IX Ill. & Nob. Eques D. Galeatius de Numajis,
Ordinis S. Stephani, annorum XLV incirca.
Die XX Augusti, D. Petrus Martyr Timideus, testis X.
Die XXI Augusti, D. Galanottus Panticius, Nobilis
Foroliviensis, annorum LXIV incirca, testis XI.
XII Mag. Enricus Cæsarius de Forolivio, Agrimensor,
annorum LXXII incirca.
XIII Ill. & R. D. Baptista Azezzanus, Canonicus
Cathedralis Foroliviensis, annorū XL incirca Sacerdos.
Die VII Octobris. R. P. Fr. Antonellus de Foropompilii,
Ordinis Servorum B. M. V. annorum
ætatis LX, habitus XLVIII, testis XIV.
Testes de Castro Foro-Pompilii unus post alium. I R.D. Virgilius de Bellenghis, Presbyter Sacerdos, annorum L incirca. II. R. D. Joseph de Bellonis, Presbyter Sacerdos, annorum LI incirca, III R. D. Joannes Baptista de Spagnolis, Presbyter Sacerdos, annorum XXXIII incirca. IV D. Augustinus Mazzolinus, annorum XL. V D. Sanctes de Gardinis, annorum LIX incirca. VI D. Paulus Mignanus, annorum incirca XLII, diu Forolivii commoratus.
Eadem die m. R. P. Mag. Peregrinus de Dandis, ad præsens Prior Conventus Servorum B. M. V. Forolivii, annorum ætatis LIII, habitus XXXVI incirca, testis post tres Foropompilienses prædictos auditus est, antequam alii tres de eodem castro audirentur.
[13] [qui responderunt,] Hi omnes, prælectis sibi articulis mox sigillatim proferendis, lingua Italica responderunt; nec opus est singulorum responsa attexere, cum fere conveniant in affirmationem veritatis, in unoquoque articulo propositæ, præter testem XIV, qui enucleatius exposuit pleraque: ejus proinde verba sæpius Latine reddemus, aliorum vero cum quid singulare dixerint. Articuli vero sunt infrascripti videlicet.
I Qualiter in ecclesia S. Mariæ Servorum de Forolivio requiescit in Domino corpus B. Fr. Peregrini de Forolivio, d. Ordinis Servorum Professi, [corpus ab annis 260 haberi,] a ducentis sexaginta annis vel circa: & ita fuit & est publica vox & fama, publicum & notorium. Quod ut certißimum scire affirmavit post alios testis XIV, quia fuit de familia Conventus Foroliviensis plusquam a viginti annis, aliquando Sacristanus, aliquando Prior.
II Qualiter constans fama & communis omnium existimatio & reputatio est, [miraculis clarum,] in tota civitate & in aliis mundi partibus & per universum Ordinem Servorum, quod tam in vita quam in morte & post mortem, per merita humilis servi sui Peregrini de Forolivio, Deus optimus Maximus plurima & ea quidem insignia miracula operari dignatus est, & quotidie operari sibi placitum fuit ad d. Beati viri & sanctissimæ matris ejus semper virginis Mariæ gloriam & beatitudinem demonstrandam. Quod singuli simpliciter affirmarunt, ex publica dumtaxat voce & fama: testis autem IV addidit, quod solebant ei se devovere qui morbum cancri patiebantur, per eumque ut plurimum obtinere gratiam sanitatis, uti, inquit recordor optime. Testis V articulum confirmat, Memini, inquiens quod cum essem Romȩ, Cardinalis Baronius gloriosȩ memoriȩ, [& apud exteros quoque famosum.] de eodē Beato sæpe instanterq; me interrogabat, ac vicissim de eodem multa narrabat. Testis VI, Scio, inquit quod quidam Pater Veronensis Ordinis Servorum secum Veronam abstulit duos digitos unius manus hujus gloriosi Sancti; & intelligo eos ibi honorari tamquam Reliquias valde notabiles. Testis VIII, Sciendum est, inquit, quod meus quondam frater Mattheus Ferramonti Capitaneus, qui erat Eques ex Ordine Serenissimi Ducis Sabaudiæ, sæpius mihi narrarit dum viveret, quod cum ipse esset in aula d. Serenissimi Domini sui Taurini, nobilis quidam de familia Latiosa ex urbe Nizza & suæ Celsitudinis Secretarius, cum sciret fratrem meum esse de Forolivio, petiit sæpius ab eo informari de familia Latiozorum Foroliviensium, dicens suam quoque familiam hinc descendisse, & quod sciret ibi fuisse virum quemdam sanctum ejusdem familiæ B. Peregrinum nomine, ejusque corpus adhuc servari integrum.
[Crucifixum in Capitulo coli abomnibus;] III Qualiter in ejusdem ecclesiæ claustro, in capella vulgo appellata il Capitolo, reperitur & conservatur etiam hodie imago sanctissimi Crucifixi, coram qua orans B. Fr. Peregrinus meruit recipere gratiam curationis a gravissimo & incurabili cancri morbo quo affligebatur in crure: quæ sanctissima imago in magna habetur veneratione, tam a Fratribus quam ab universis Christi fidelibus in d. civitate Foroliviensi. Ad quod expressius dicit Testis III, Totum Forolivium novit in quanta devotione habeatur ab omnibus devotus ille Crucifixus: & cum quanta frequentia ab omni genere hominum visitetur adoreturq; tam propter gratias quæ ibi continuo præstantur, quam propter memoriam miraculi in persona B. Peregrini patrati, prout ex antiquissima traditione habetur. Testis V dicit, credere se, quod nullus in tota civitate sit, qui eidem non devotissime afficiatur. Testis XV confirmat continuationem gratiarum, olim & nunc ibi præstari solitarum, tamquam sibi certißima & oculari experientia compertam, quamdiu vixit in Ordine & Conventu.
[sepulcrum & imagines frequentari,] IV Qualiter ad ejus sepulcrum & imagines (quæ semper fuerunt & sunt depictæ cum splendoribus, prout de sanctis & Beatis fieri consuevit) semper fuit & usque ad præsentem diem habetur frequens hominum utriusque sexus concursus, pro impetranda ejus ad Deum intercessione, ob infinitas gratias, quas, si qui ejus se patrocinio commendant, a benignissimo Deo nostro ad Sancti servi sui gloriam & honorem recipere merentur. Hunc articulum ita iisdem fere verbis affirmarunt omnes, ut nemo addiderit aliquid singulariter exprimendum.
[coram iis ardere luminaria, figi vota:] V Qualiter ad ejus sepulcrum & imagines retenta semper fuerunt & retinentur luminaria, & reperiuntur appensæ tabellæ & imagines, cereæ & argenteæ, pictæ & sculptiles, monumenta & indices gratiarum, quas in suis necessitatibus & infirmitatibus receperunt, qui ad ejus suffragia pio & sincero affectu recursum habuerunt, hac ratione erga Deum & beatum virum suam gratitudinem demonstrantes. Respondit testis XIV Ad sepulcrum d. Beati semper arsit lampas: & ego cum essem Sacristanus curabam eam accensam tenere, Prior vero existens, ab aliis accendi faciebam. Quantum ad anathemata, certissime assevero, tantam fuisse eorum multitudinem ut cooperirent universum parietem ipsius capellæ: inter alia autem appensum erat crus ligneum, multaque donaria argentea. Verum cum nocte quadam spoliaretur nostra sacristia, etiam illa fuerunt ablata: cetera autem vota ex cera atque tabellæ, per exiguam ejus curam qui mihi successit, sublatæ fuerunt, ipseque sanctus fraudatus gloria exinde eidem in terris proveniente. Eadem a se visa, sed modo nulla conspici, nec scire quid eis factum sit, etiam alii plerique testes affirmarunt expresse. Testis IV nominatim etiam meminit cruris lignei. Testis XV negat unquam vidisse se altare B. Peregrini, quin ante illud crederet lāpas: super ipsū semper dici solitam Missam & luminaria accendi.
VI Qualiter d. B. Peregrinus ab omnibus utriusque sexus fidelibus, [Peregrinum ab omnibus Sanctum in dubitanter credi:] tam laicis quam ecclesiasticis & religiosis personis, nobilibus & ignobilibus, reputatus semper fuit habeturque & tenetur, pro religiosissimo, humillimo & devotissimo, sanctissimis moribus & virtutibus Religioso, & Christi ejusque benedictæ matris Mariæ dignissimo famulo & servo gratissimo & acceptissimo: quem in æterna beatitudine regnare cum Christo & Sanctis in gloria, omnes uno ore & communi existimatione, per annos ducentos sexaginta vel circa, semper crediderunt & credunt. Hunc Articulum omnes asseveratione simplici, ac totidem fere verbis Italice confirmarunt: Testis V auctoritatis Baronianæ, antea a se allegatæ, pondus etiam hic adjecit. Testis autem XV in confirmationem dictorum, inquit, etiam hoc suggero, quod per aliquod tempus in variis Ordinis nostri conventibus ac præsertim hoc Foroliviensi fiebat Officium de eodem Beato in die festi ipsius, [eumdem olim cultum fuisse officio ecclesiastico apud Servitas,] tamquam de Confessore minori, & recordor quod cum juvenis atque novitius essem cecinerim epistolam in Missa solenni, quæ ad ejus altare in d. festo celebratur: in qua Missa fiebat illius commemoratio, & cetera omnia quæ fieri consueverunt de Confessore minore. Quod si nunc viverent multi ex Partibus qui eo vivebant tempore, adhuc recordarentur, quemadmodum adhuc vivit & recordatur P. Fr. Antonellus de Foro-Pompilii, eo ætaneus meus. Est hic testis XIV, qui & ipse ait, ita feci & fieri vidi multis annis. Venit autem reformatio officii, quondam facta per felicis memoriæ Pium Papam quintum; & tunc Priores, aliquo scrupulo ducti ne reformationi isti contrairent, omittendum Officium prædictum censuerunt, quod rursum assumpserunt alii eorum successores; tandem tamen omnino prætermissum illud est: atque hoc est verissimum.
[festum I Maji solennissime agi] VII Qualiter in die Natalis B. Peregrini, qui in primam diem Maji incidit, non solum universa civitas Foroliviensis, sed etiam totus comitatus & alia loca & oppida Romandiolæ, usque ad alpes & confinia status Florentini, in maximo hominum concursu & frequentia, ad venerandum ejus sepulchrum & sanctas suas Reliquias, concurrunt; pro certo tenentes, non solum ipsum in Beatorum gloria collocatum, sed piissimum ad Deum intercessorem pro ipsis futurum. Articulum hunc omnes oculata fide attestati sunt, imprimis testis XIV, addens, quod tamquam sacristanus solitus fuerit pro die festo ornare altare & assistere, ac serviisse iis qui oculos suos offerebant, tangendos ea virga qua beatum corpus ipse contigerat, sicut fit ex antiquissima consuetudine. Addit Testis I eo die convenire ad festivitatem Beati utrumque Magistratum, cantari autem Missam ac Vesperas cum solenni musica. Quoad concursum vero, ex vicinis oppidis fieri solitum, testes nominatim accessere Foro-Pompilienses, quorum primus affirmo, inquit, quod ab eo omni cujus recordari possum tempore, semper viderim ad primam Maji multos Foro-Pompilii ad B. Peregrini festivitatem euntes; semperque audivi etiam majores nostros eo ire sic solitos: ipseque pluries ivi ad musicam, quæ tunc fit apud Servitas Forolivii. Est autem hæc una ex precipuis Foro-Pompiliensium devotionibus, quia Beatus iste in nostro castro est nominatissimus.
[& ab ipso nominari:] VIII Qualiter ab omnibus in civitate Forolivii dies prima Maji vocatur & appellatur dies festus S. Peregrini, licet eodem die ab universa Ecclesia Catholica per totum orbem fiat commemoratio Sanctorum Apostolorum Jacobi & Philippi. Nihil ad hoc a quoquam additur.
[imagines etiam alibi haberi cum radiis & titulo Beati.] IX Qualiter imago B. Peregrini, non solum in ecclesia Servorum de Forolivio, sed etiam aliis in locis d. civitatis, & etiam in aliis civitatibus reperitur depicta & cum splendoribus, prout fieri consuevit de aliis Sanctis & Beatis. Ad hunc articulum Testis I, aliique post eum varii, nominant ecclesiam Hospitalis Casæ-Dei, & secretariam Palatii, ubi talis imago conspicitur inter imagines Foroliviensium, sanctitate aut alio titulo illustrium. De locis extra civitatem plerique scire se negant; aliqui tamen indicant præsumi debere, quod ita inveniatur, maxime in Servorum conventibus, uti in conventu Foroliviensi habetur pluribus locis: quorum præsumptionem confirmans Testis XIV, Non solum Forolivii, inquit, sed etiam Bononiæ, supra portam nostri refectorii, grandis & pulchra Beati imago depicta cernitur, cum epigraphe B. Peregrinvs de Forolivio. Vidi etiam eum depictum in quodam nostro monasteriolo, quod habemus in Rivera, supra Imolam & in aliis locis. Testis vero XV, Non solum, inquit, circa claustrum nostrum publicum pingi feci, ut scitis, totam vitam B. Peregrini: sed etiam vidi ipsius imaginem radiosam Bononiæ & Foro-Pompilii, item in Monte-Sanario Florentiæ, ubi expressi sunt præcipui omnes Beati Ordinis nostri, & supra Pisaurū in quodam loco nostro qui dicitur Mons-granarius, ubi ante annos XXX fui, estque illa pictura antiquissima cum subscripto B. Peregrinvs de Forolivio: universim autē credo pauca esse nostræ Religionis loca, ubi ejusmodi figura non habeatur, cum ipse sit unus ex precipuis Sanctis quibus noster Ordo illustratur. Foro-Pompiliensium testis II aliique post eum similiter affirmaverunt, quod in suo ipsorum castro in ecclesia Servorum talis videatur imago, itemq; in altari Deiparæ Regiensis: quarum hanc ab annis septē vel octo, istam a pluribus qua sexaginta pictam censuit Testis eorumdem Pompiliensium VI.
[superesse multos ejus auxilium expertos,] X Qualiter hodie adhuc vivunt multi, qui cum se in eorum indigentiis & necessitatibus & infirmitatibus patrocinio B. Peregrini commendarunt, a mitissimo Deo, per ejusdem beati servi sui intercessionem optatas gratias recipere meruerunt. Ita ex publica fama credere se vel sæpius audivisse testati pleriq; neminem sibi nominatim cognitum esse excusaverunt. Testis autem IV Si Scivissem inquit, de hac re aliquando interrogandum me, curassem eorum, quos recepisse gratiam solū nunc in confuso memini, distinctā servare notitiam: de me ipso interim possum testari, quod beneficium quoddam notabilissimum retulerim, quod tamen ne publicum faciam magnis justisque de causis prohibeor. Testis VI nominavit filiam suam, & aliam mulierem, quarum hæc a deformi struma ista a cancro tibiam rodente sanata sit, quarum depositiones de seipsis infra num. 16 & 18 audiemus. Testis IX recordatur de filio Equitis Bernardi Ferramontii; qui Bernardus, immediate ante illum auditus, signantius expresserat, quomodo ab hydrope curatus fuerit filius suus; rursumque distinctius infra num. 15 illius uxor.
[depicta ad sepulcrum miracula videri,] XI Qualiter ad ejus sepulcrum depicta sunt multa miracula, jam per d. B. Peregrinum facta, quæ adhuc visuntur, & supra num. 9 descripta sunt auctoritate publica, ut opus non sit testes de iisdem audire. Addit iis Testis II alia, quæ legi, inquit, in quadā scriptura, quæ penes me servatur ac de eodem Beato loquitur: quam miramur non fuisse registratam supra num. 11, & eam nancisci optaremus si supersit uspiam. Mirum est autem quod Testis VI & VII nominatim meminerint cæci ad Sancti feretrum illuminati, quasi id ibi expressum viderint, cum nihil tale num. 9 legatur.
[nomen legi in Martyrologio] XII Qualiter B. Peregrinus est descriptus in quibusdam Martyrologiis veteribus: de quo plerique nihil dicere scivissent, nisi monstratum eis tunc fuisset exemplar Maurolyci, addunt tamen quidam se de eo aliquid antea audivisse. Ipsa Martyrologii verba lege supra num. 7 juxta editionem anni MDLXXVI: nam in prioribus editionibus annorum MDLXVIII & MDLXX tale nil invenitur.
XIII Qualiter prædicta omnia & singula fuerunt & sunt vera, publica & notoria ac manifesta: & quod de omnibus illis est, fuit & erat publica vox & fama, & commune dictum ac indubitata credulitas.
CAPUT III.
Quædam miraculosæ curationes, per B. Peregrini invocationem impetratæ.
[14] In Dei nomine, amen. Infrascriptæ sunt positiones quarumdam personarū quæ in quibusdam earum infirmitatibus, [Invocato B. Peregrino,] implorato divino auxilio, B. Peregrino mediante, cujus patrocinio sese commendarunt, a benignissimo & misericordiarum patre Deo, sanitatem percipere meruerunt, ad perpetuam rei memoriam, ad majoremque Dei & B. Peregrini gloriam & illius sanctitatem magis propalandam, per me Notarium infrascriptum & ad hoc ut supra deputatum hic registratæ. Quæ quidem personæ per me diligēter examinatæ sunt, prævia tamē debita atque diligenti monitione, eisdem & cuilibet eorum respective facta, de sola & simplici facti veritate enarranda, nil addendo vel minuendo. Quemadmodum enim non est pro gloria Dei & Sanctorum ejus veritas reticenda; ita ad exaltandum Deum & Sanctos, inania atque falsa non sunt commemoranda, cum ipsi non egeant gloria nostra.
[15] Anno Domini MDCVIII die VII Octobris, .. Illustris D. Camilla uxor Ill. & Nob. viri D. Equitis Bernardini de Ferramontibus, [sanatur puer hydropicus,] illi delato prius per me Notarium infrascriptum juramento … dixit, deposuit, & attestata fuit, prout infra, videlicet: Domini mei, scitote quod habeam filium nomine Ludovicum. Hic cum esset annorum octo, per Dei dispositionem incidit in gravem & periculosam infirmitatem hydropis; ad cujus curationem vocatus D. Abbas Gaddidi b. mem. aliique Forolivienses medici, nec non Doctor Marini de Cæsena, cujus animam Deus in gloria habeat, unanimiter judicaverunt morbum pueri incurabilem esse, eo quod multis remediis adhibitis nullum ei potuerant auxilium ferre. Quo cognito ad divina requirenda me converti: ac primum deduxi puerum ad miraculosam Deiparæ imaginem, cui a Germania nomen est, in ecclesia Patrum Iesuitarum; tum ad S. Dominicum, eumque admovi variis Sanctorum Reliquiis in eadem ecclesia asservatis: denique huc ad ecclesiam Servorum, ubi eidem feci applicari pileolum, quo vivens olim B. Peregrinus utebatur. Subito autem atque eo contactus puer fuit, sanari cœpit; brevissimoque temporis spatio liber ab omni malo apparuit, quod Beati meritis totum censeo adscribendum, quamvis etiam tunc nonnullis uterer medicinis, propterea quod qui eas applicari jusserant medici nihilominus dicerent humanitus eum curari non posse.
[16] [crus periculose infectā,] D. Flaminia, filia D. Ludovici de Angeleriis & uxor D. Joannis de Serughis, nobilis Foroliviensis, dixit, deposuit & attestata fuit, prout infra. Dico quod ab annis circiter duobus incurrerim in tibia malum fœdum & cum periculo incancerationis conjunctum, eo quod, licet multis diebus illud paterer, nullum tamen medicum accersierim propter verecundiam: sed per meipsam applicabam unguenta quædam, & varia excogitabā balnea, quæ nihil profuerunt. Tandem votum B. Peregrino ferventer nuncupavi, & intra brevissimum tempus libera fui, absq; humano remedio. Quamvis enim applicuerim ea quæ dixi, iis tamen debuerat potius augeri malum, uti noverunt quædam mea soror & ancilla una, quibus crus ipsum ostendi. Nunc vero prorsus sana sum, quasi nihil mali passa forem: voveram autem oblaturam me crus argenteum, quod hactenus facere neglexi, sed faciam quamprimum. Interim recordor, quod una noctium visa fuerim ivisse ad ecclesiam Servorum, & curata ibidem Missa recipere sanitatem: proximo autem mane veni huc, Missam dicendam curavi ad altare B. Peregrini, & votum argentei cruris offerendi feci, ac sana fui.
[17] [struma sub oculo,] Die VIII Octobris, D. Magdalena, filia qu. Ioannis Baptistæ de Savorellis & uxor D. Fabritii de Fachineis de Forolivio … deposuit & attestata fuit sponte sua, prout infra. Anni sunt circiter triginta quod habui malum valde fœdum sub oculo sinistro ad magnitudinem ovi anserini, quod portaveram annis fere septemdecim, nullum remedium applicando, eo quod nullum mihi dolorem faceret. Nihilominus experiri tandem volens, num possem appendice illa monstrosa vultum liberare, advocari jussi qu. D. Franciscum Sassi de Benevento, physicum & chirurgum tunc Forolivii commorantem: qui cum venisset malumque vidisset, palpasset, considerasset, strumam esse dixit, & quidem curatu difficillimam. Iussi tamen ut experiretur curationem, si forte malum tollere posset. Verum post septem curæ adhibitæ menses cum proficeretur nihil, & nobiles quædam mulieres consuluissent ut ad B. Peregrinum recurrerem, parui consilio: factoq; voto cœpi sentire subitam curationem; ac tandem, ut videtur, prorsus libera fui absque ulla residua deformitate, per Dei & B. Peregrini gratiam singularem.
[18] [tibia dislocata,] D. Cæsar Blandinus de Forolivio … dixit deposuitque prout infra. Præteritis annis, cum alicujus mei negotii causa vellem primo mane equum conscendere, in ipso ascensu cecidi tam infeliciter, ut tibia ad genu dislocata fuerit, debuerimque ad lectum ferri; ubi per mensem integrum mansi, pessime habens, sub manu chirurgorum; ac tandem beneficio Dei convalui, sic ut liberrime & absque defectu possem ambulare. Ita sanus, cum aliquando essem in domo nobilis cujusdam matronæ, quæ nunc obiit & cujus animam Deus secum in gloria habeat; dixit illa mihi hæc expressa verba: Gaudeo quod te videam sanum omnino atque incolumen, absque ullo tibiæ impedimento: verumtamen dico tibi, quod restet obligatio quædam implenda a te. Interroganti autem quæ: Scito, inquit, quod dum ex illo lapsu sic infirmus jaceres in lecto, votum pro te fecerim B. Peregrino, quod si sanareris absque ulla claudicatione, statim ac valetudinem recuperasses, curares Missam faciendam ad altare B. Peregrini, ibique offerres tibiam ceream in monumentum receptæ gratiæ: teque eidem Beato affectuose ac magna cum fide commendavi. Nunc ergo cum te sanum videam, neque dubitem quin id factum sit istius Beati intercessione, restat ut te admoneam de implendo voto; sin minus implebo illud ego ipsa. Tunc gratiis eidem actis, facturum me recepi quod monebat. Neque mora accessi ad ecclesiam Servorum & Missam dicendam petii. Dixit autem eamdem mihi Fr. Anselmus de Forolivio, qua audita obtuli tibiam ex cera, gratias agens Deo & B. Peregrino de beneficio quod mihi inscio fecerant.
[19] [puella cæca,] D. Philippa, filia qu. D. Laurentii de Tomasolis … attestata fuit prout infra. Domini mei, verum est quod in domo Ill. Peregrini Latiosi avunculi mei, ubi ab infantia educata fui, sæpius ac sæpius narrari audiverim, quod cum essem annorum circiter trium, variolis tam copiosis laboraverim, ut universam faciei superficiem cooperientes utrumque oculum mihi corruperint, ita ut nunc etiam videre potestis: scio autem quod mihi sæpissime dixerint, quod omnino fuerim excæcata; ideoque domestici, post varia mihi applicata remedia, dolentes omnia frustra cedere, detulerint me per dies octo continuos mane ad sepulcrum B. Peregrini, ut isti oculi mei tangerentur cum virga, ad hoc intra sepulcrum reposita. Dicebant porro quod octavo die recuperaverim usum sinistri oculi, dextero remanente, ut erat estque etiamnunc, extincto. Ita semper audivi a domesticis narrari: neque aliter id possum affirmare, cum solum triennis tunc fuerim. Unius tamen rei optime recordor, quod cum die ultima me duxissent ad sepulcrum, aliquis mihi dixerit, Philippa, aperi oculos & accipe cerasa quæ tibi porrigit B. Peregrinus: quodque subito aperuerim hunc unum oculum & cerasa apprehenderim; interrogata vero quo loco essent caput & pedes Beati, certissime eos designaverim. Atque ita nunc oculo uno video, per meipsam ambulans, laborans ac faciens quidquid opus est, ac distincte quaslibet res & personas cognoscens: & quoniam ita mihi semper dictum est, gratiam acceptam referens B. Peregrino: nam propter ætatem exiguam aliarum circumstantiarum non memini.
[20] [dolor coxendicis,] D. Francisca, filia D. Galanotti de Pansecchis & uxor Sebastiani de Magris de Forolivio … attestata fuit prout infra. Octo sunt anni quod abortum passa retinuerim grandem in una coxendicum cruciatum, qui ad duos menses tenuit me lecto affixam, ac movendi corporis facultate privatam. Adhibitis autem pluribus unctionibus aliisque remediis naturalibus, cum viderem nihil profici, tandem fideliter me converti ad invocandum B. Peregrinum: & voto facto, intra octiduum surrexi sana ac libera, nihil dubitans quin B. Peregrinus gratiam illam mihi obtinuisset.
[21] D. Faustina, uxor D. Francisci Dandi de Forolivio … attestata est ut infra: Scitote, [mulier spectris vexata,] Domini mei, quod præterito anno acciderit mihi hujusmodi casus. Omni vespera post solis occasum per domum ambulans videbar ante me ambulantem videre umbram quamdam, sic tamen ut quidnam esset non discernerem. De qua re cum quærerer apud D. Faustinam nurum meam, diceremque quid paterer, quodque metuerem ne maligni spiritus ea fascinatio esset; conata illa est animare me formidinemque excutere: sed frustra. Ergo de hac ipsa re conferens cum quibusdam devotis Patribus Cappucinis, dixerunt etiam illi ne metuerem, sed signarem me Cruce atque aliquem Sanctum invocarem. Cum igitur post dies nonnullos commendassem me B. Peregrino, patrono meo, liberata fui a conspectu d. umbræ, neque ab ea hora deinceps ipsam vidi: ac firmiter credo id mihi indultum fuisse meritis B. Peregrini.
[22] Infrascriptæ sunt depositiones quorumdam testium, deponentium respective de scientia infirmitatum quibus affligebantur personæ suprascriptæ, & a quibus infirmitatibus gratiam & curationem ab omnipotenti Deo, intercessione & invocatione B. Peregrini mediantibus, recipere meruerunt, prout in præsenti Processu; nec non deponentium de sanitate earumdem personarum, qua in præsentiarum fruuntur a dictis infirmitatibus, prout infra sequitur.
[23] Die XII Octobris … Soror Francisca, tertii Ordinis S. Francisci, filia qu. D. Alexandri de Baldis de Forolivio … attestata fuit eadem, quæ de se num. 19 dixit Philippa, dicens quod sæpius solita fuerit puellam visitare; & quod videns penitus visu esse privatam, ipsa una cum mulieribus domesticis aliis consilium sumpserint eam per octiduum ferendi ad sepulcrum B. Peregrini: ac tandem die ultima supplicaverint eatenus saltem restitui visum, quo posset per seipsam ambulare, aliaque omnia necessaria absque cujusquam ministerio facere. Cujus sic limitati voti compotes factæ sint, eo quo supra dictum est modo. Similiter D. Lisa, filia qu. D. Scipionis Latiosi de Forolivio, deposuit de eadem Philippa, nepte sua.
[24] [grave capitis vulnus.] Die XIV Octobris Ill. & Exc. Artium & Medicinæ Doctor D. Paulus de Gradis de Forolivio, attestatus fuit prout infra sequitur, videlicet. Sciendum vobis est, quod cum præteritis annis vice quadam essem in consortio Exc. Mag. Jacobi Bonaguri, qu. medici chirurgi multum experti in hac civitate; qui, uti nostis ad meliorem vitam transiit; cœpimus inter nos quærere, utrum possibile esset vivere hominem, cui deesset pars aliqua cerebri. Ad quod dixi, mihi videri quod id esset possibile, modo pars deficiens non esset ex ventriculis cerebri principalibus, neque admodum magna. Tunc d. Mag. Jacobus, post varias utrimque prolatas auditasque rationes: Et ego, inquit, in tuam concurro sententiam, utpote ejus veritatem expertus ipse. Significo enim tibi quod R. Mag. Antonius Latiosi, qui superiori anno vulneratus fuit tam infeliciter, sicut unusquisque meminisse potest, inter alia vulnus habebat in capite post aurem dexteram; in qua plaga conspiciebatur perfecte cerebrum, quia dissectæ etiam erant membranæ illud involventes. Hunc autem dum curarem, sæpe & expresse notavi quamdam ipsius ossis cavitatem, quæ tota impleri debet substantia ipsius cerebri, prorsus esse vacuam: atque adeo deesse partem aliquam cerebri, sed minus principalem. Et tamen, ut, vides, vivit Mag. Antonius, sanus & integer suis omnibus sensibus. Hactenus discursus mihi factus a d. qu. Jacobo Bonaguri, prout vere atque sincere retuli. Sed quid hæc ad B. Peregrinum? vereor ne in supra relatis depositionibus fuerit una, ipsius qui vulneratus fuerat Mag. Antonii, tam præsens periculum mortis evasisse affirmantis, invocato pro vita servanda Beato, eaque transcribenti exciderit.
CAPUT IV.
Miracula post finitum Processum publica auctoritate descripta.
[25] In Christi nomine amen. Anno ab ipsius nativitate MDXV, Indictione XIII, die vero X mensis Januarii, Pontificatus sanctissimi in Christo Patris & Domini nostri D. Pauli divina providentia Papæ quinti, anno ejus X.
[Post finitū processum,] Cum sit quod alias annis elapsis, ad instantiam & requisitionem Reverendorum Patrum Superiorum sacræ Religionis Servorum B. M. V. habitaque super hoc prius licentia a sacra Congregatione Rituum in Curia Romana, & hic Forolivii ab Illust. & m. R. D. Archangelo Albertino Perill. & Reverendiss. Domini Episcopi Liviensis Generali Vicario, fuerit per me Notarium publicum infrascriptum, ad hoc specialiter ab eodem Illust. Domino deputatum, fabricatus & completus Processus, super Vita sanctitate & miraculis beati Patris Fr. Peregrini de Latiosis de Forolivio, qui fuit Professus d. Religionis, & postea idem Processus transmissus Romam ad d. sacram Congregationem; quæ viso d. toto Processu, publice & palam ipsum Fr. Peregrinum inter Beatos numerandum & habendum declaraverit, & per omnes conventus & ecclesias ejusdem Religionis, in die obitus ipsius Beati singulis annis, in officiis divinis de ipso Fr. Peregrino, tamquam de simplici Confessore Beato, faciendam fore in posterum commemorationem decreverit. Et licet per ea quæ usque tunc gesta fuere, videatur & clare appareat d. viri sanctitatem omnibus innotuisse.
[26] [allata quædam alia miracula,] Attamen præpotens Deus, qui est mirabilis in Sanctis suis, & cujus manus numquam fuit, nec est, nec erit abbreviata, novorum quotidie miraculorum splendore Sanctos suos clariores reddere non vacat; ut humana fragilitas, quæ ad pietatem & devotionem erga ipsum & Sanctos oblivioni tradendam facilis & proclivis est, recentioribus indies excitata beneficiis, Creatorem suum venerabunda corde & operibus sectetur; & eorum qui sanctitate claruere, quotidie se patrocinio indigere cognoscat. Ideo, cum post fabricationem d. Processus, quædam alia ipso B. Peregrino deprecatore acciderint, non minus forsan quæ posteritati tradantur digna, quam quæ hactenus gesta fuerunt, & præcipue hic Forolivii in persona Ill. & Nob. viri D. Nicolai de Mercianeriis, quod ex depositione ejus ore proprio facta inferius apparebit; & etiam Pisauri in persona ejusdem infantis, ut clare constat ex litteris D. Joannis Jacobi de Pandulfis, sub data Pisauri die XXVII Februarii MDCIX (quarum litterarum tenor, una cum recognitione ipsarum sub rogitu D. Jacobi de Vetiis d. loci Notarii inferius registrabitur, [describere rogatus Notarius,] post d. Ill. D. Nicolai attestationem, ad effectum hæc omnia postea in ipso Processu inserendi) visum fuit Patribus d. Religionis hæc omnino prætermittenda non esse; imo quæ privatim evenerunt & paucorum memoriæ inhærent, publice & omnium oculis exhibenda. Turpe enim esse, ea quæ divino consilio ad omnium potissimum utilitatem (ut pie credendum est) & ad B. Peregrini memoriam & devotionem erga ipsum excitandam evenere, perpetuis quasi delitescere tenebris: & præcipue cum ipsemet Illust. D. Nicolaus, ex se & nemine ipsum deprecante, ad propalandum hoc factum sese paratum obtulerit.
[27] [adiit testem, qui juravit,] Igitur ego infrascriptus Notarius, annuente denuo & ad hoc prius licentiam ipso Ill. D. Vicario dante & præstante, rogatus & requisitus a multum Rev. Patribus Fr. Claudio de Plaudino, nunc Priore conventus Servorum de Forolivio, & Mag. Peregrino de Dandis de Forolivio, personaliter me contuli ad domum propriæ habitationis d. Ill. D. Nicolai: ibique idem D. Nicolaus, in mei & testium infrascriptorum præsentia personaliter constitutus, sponte & omni meliori modo quo potuit, ut veritas rerum, quæ prout infra acciderunt, ad Dei & B. Peregrini gloriam & laudem omnibus innotescat, medio ejus corporali juramento, prius tactis manu Scripturis ad sancta Dei Euangelia juravit, deposuit & attestatus fuit, prout infra, videlicet.
[28] Debebitis scire quod anno MDCVIII mense Majo, quo autem die non præcise recordor, existens in quadam mea possessione, sita in comitatu Foroliviensi, in villa dicta Calanco, una cum D. Joanne Albicini cognato meo, post sumptum prandium, subito consilium cœpi cum eodem abeundi ad villam vicinam dictam Ravaldino, in qua erat possessio qu. D. Colonelli Jacobi Albicini, mei similiter cognati, [quod ex via lubrica in præcipitiū lapsus,] quem Deus secum in gloria habeat, tum causa exercendi corporis, tum etiam gratia inspectionis faciendæ, cognoscendique quam bene ea coleretur. Simul igitur ivimus, quibusdam rusticis comitati: eoque appulsi tractavimus cum colonis ea, quæ in domini utilitatem vergere credebamus. Dum autem ibi hæremus, cecidit pluvia, modica illa quidem, talis tamen ut viam, quæ antea commoda erat, non modice corrumperet ac lubricam redderet. Nihilominus, quia non erat ibi commoditas ad noctem agendam, decrevimus priusquam advesperasceret, in Calanco regredi; cœptoque itinere ambulantes accelerabamus gradum, quoniam serum erat, Dominus quidem Joannes, præcedens in equo; ego vero pedibus sequens, & cum rustico comite loquens. Accidit porro ut dum per viam istam sic incederem, quæ pro situ regionis montosa est, nunc assurgens nunc declinans; ego perveniens ad quemdam descensum satis altum præcipitemque, tum quia ambulabam contentius pro desiderio perveniendi ante noctem, tum quia tellus erat humida & lubrica, tam præcipitanter descendi tantoque cum impetu, ut continere me nequiens neque juvari a quoquam, provolutus sim in caput, atque ad fundum præcipitii lapsus tam formidabiliter, [surrexerit illasus,] ut quicumque labentem me videbat contritum ex lapsu crederet, & ipse ego de vita servanda desperarem. Verum per Dei gratiam & favorem B. Peregrini, cum ita extensus jacuissem humi modicissimo tempore, miraculose surrexi a lapsu, citra ullam corporis læsionem & mentis perturbationem vel levissimam, velut si nihil adversi contigisset.
[29] Hoc autem tam singulare beneficium acceptum refero Deo benedicto & patrocinio gloriosi sui servi B. Peregrini: quoniam in ipso actuali lapsu, [apparente & manū porrigento Beato,] visibiliter & corporeis oculis conspexi ipsum Beatum mihi appropinquantem subito, in magna quæ eum circumdabat gloria, suaque sancta manu sustinentem me, ac denique sublevantem, ita ut ex d. lapsu nihil omnino læsus fuerim. Sane considerato loci situ & altitudine præcipitii, tum vehementia impetus quo ferebar in præceps, corporisque allisione gravi, cum sim statura & habitudine grandis & gravis; ac denique quod non modo non mortuus, sed nec collisus quidem, absque ulla membrorum vel etiam memoriæ sensusque offensione, ita subito assurrexerim sanus & incolumis; omnino persuadeor singulare atque evidens in me factum esse miraculum, idque per intercessionem ipsius Beati. Verum quidem est, idque ingenue confiteor, non evenisse mihi quod in ejusmodi periculis primum solet accidere aliis, ut alicui Sanctorum se commendent: revera enim nulla Beati Peregrini invocandi cogitatio mihi obvenit, quia propter lapsus velocitatem non habui tempus quidquam tale in mente versandi. Credo tamen quod Deus ipseque Beatus, in remunerandis obsequiis quantumcumque exiguis liberalissimi, vicem mihi voluerint reddere minimæ cujusdam actionis, ad honorem ipsorum factæ. [propter exiguum obsequium ejus honori impensum.] Nempe cum decretum esset Vitam Beati circum claustrum depingere, ac forte fortuna nullus inveniretur Forolivii cœmentarius vacuus, ad abradendam a parietibus incrustationem veterem, novamque calcem inducendam, supra quam picturæ exprimerentur; ego id intelligens ac domi meæ occupatum habens ejusmodi fabrum, jussi continuo, ut intermisso meo ad quod erat conductus opere, iret ad Servos, & obsequium illud Sancto præstaret. Ut ut sit, satis esse debet quod vitam meam Beato isti miraculose acceptam referam: quin imo eo me obligationem esse reputo, quo magis opportunum auxilium tulit priusquam invocaretur: ideoque ne omnimodis ingratus existerem, tabellam beneficii testem appendi ad sepulcrum, quæ etiamnunc conspici potest ab omnibus…
[30] [Idem invitatus ad depingendam Vitam Beati,] Tenor vero dictarum litterarum talis est prout infra sequitur; videlicet a tergo Illustri ac multum Reverendo mihi observandissimo P. Mag. Peregrino Dandi apud Servos Forolivii: intus autem, Illustris ac multum Reverendeque mihique observandissime Pater. In omni urbanitatis genere prævenit tarditatem aut potius negligentiam meam humanitas tua &c. Tum respondens iteratæ sæpius invitationi, ad finiendas picturas de vita Beati ab eo inchoatas ac supra memoratas, suas multiplices occupationes excusat, & tandem promittit se ad futurum circa mediam Quadragesimam aut saltem post Pascha: [scripto testatur moribundum puerum,] deinde subjungit. Volo autem hic adnectere gratiam per B. Peregrinum mihi his diebus factam minimeque tacendam. Cum gravissima febri, ex abundantia humorum nata & alicui speciei diarrhœæ conjuncta, teneretur Joannes Antonius, filius Benedicti & privignæ meæ Joannæ, puer viginti septem mensium gratiosus atque formosus, mihique singulariter carus propter nomen quo refert optimum meum patrem; cumque sic infirmo nulla proficeret medicina; eo venit debilitatis ut nec lac quidem sugere amplius posset, imo nec plorare; itaque domesticorum omnium oculi lacrymis, pectora gemitibus abundabant: neque enim sperabatur sequentem visurus Iucem. Ego vero, ne ejusmodi afflictionem intuerer coram, sed potius seorsim plangerem tristem casum, ad aliud conclave me contuli: ibique recordatus eximiæ sanctitatis, qua B. Peregrinus præfulsit, cœpi eidem commendare puerum, nihil dubitans quin voti mei fierem compos, siquidem id puero melius & divinæ voluntati congruum foret.
[31] [postquam Beato devotus esset,] Ast, o rem mirabilem! o gratiam miraculosam! o donum excelsum, per merita ipsius Beati impetratum! non solum dormire cœpit placidissime, qui totas præcedentes noctes ejulando traduxerat, recurrente me identidem ad cunas eo quod vocem non audiens expirasse crederem; sed etiam postero die mane expergefactus, suxit aliquantum lactis, deinde pro more suo petiit instanter de cunis levari atque vestiri; levatus autem vestitutusque a matre, panem comedit; & visa parvula clava qua ludere solebat, eamdem arripuit cœpitque per domum pueriliter percutiendo oberrare, membris quidem adhuc debilibus, sed tamen vegetis vividisque. Tunc ego qui nemini cuiquam verbum feceram de mea ad B. Peregrinum devotione, in agnitionem doni tam singularis ora laxans & linguam, exclamare cœpi, Nunc enimvero confiteor, o B. Peregrine, [subito convaluisse.] magni apud Deum meriti esse te, tuumque hoc esse miraculum, cui post Deum debeatur propterea gratiarum actio copiosa. Hæc dicens omnium domesticorum in me converti oculos: & interrogantibus num forte votum fecissem pro puero, rem totam ut gesta erat aperui, cunctosque ad pietatis atque lætitiæ lacrymas commotos feci exemplo meo genua in terram ponere, Deoque & B. Peregrino acceptam gratiam profiteri: quam nunc quoque notam esse ac publicam cupio … Pisauri XXVII Februarii MDCIX. Idem rursum die XV Decembris MDCXI constitutus personaliter coram testibus & Notario recognovit hanc litteram seu epistolam fuisse & esse ejus manu conscriptam & contenta ab incipienti, Volo autem, usque ad finem, fuisse & esse vera.
[32] [alia quod sibi crus dolens sanatum sit:] Die XVII Novembris MDCLXX … D. Isabella
qu. Dionysii de Minardis, vidua relicta qu. Francisci
de Sanctis, parœciæ S. Mariæ Surbroilo de Faventia,
medio ejus juramento de veritate dicenda, fecit infrascriptam
attestationem ac fidem, sub infrascriptis verbis
vulgariter loquendo, videlicet: Coram hisce Dominis
dico, quod a biennio in circa, in coxa sinistra
sic cruciata, ut per trium mensium spatium debuerim
cubare supra stoream, totoque corpore sentirem molestiam;
cum forte die quadam essem in ecclesia Servorum
nostræ civitatis Faventinæ, ante imaginem B.
Peregrini prostrata, converti me ad eamdem & dixi,
O benedicte Dei, tu olim ab ea quam in crure patiebaris
infirmitate fuisti liberatus, libera etiam me a
morbo meo. Et hoc dicto prorsus libera cœpi ambulare
tam expedite quam umquam; & ita sana persevero
usque nunc citra applicationem ullius humani
remedii per subventionem d. Beati. Actum Faventiæ
in domo Illustriss. D. Hieronymi Patii, præsentibus
Nobilibus Faventinis Fabritio Patio Sacerdote
& D. Francisco de Patiis Equite S. Stephani de
Pisis testibus.
✠ Ego Hippolytus Berlandius &c.
Quæ rursum, die XXI Decembris ejusdem, d. Isabella legitime
recognovit & iterato juramento confirmavit.
[33] Ad perpetuam rei memoriam omnibus & singulis præsens attestationis instrumentum inspecturis pateat, notum & exploratum sit, quemadmodum de anno MDCLXX ab Incarnatione D. N. Jesu Christi, Indictione VIII, die vero XVI Octobris constituta personaliter coram me Notario & infrascriptis testibus magnifica Magdalena, qu. Lucæ de Baschesiis, districtualis terræ Saxoli Ducatus Mutinæ, [alia quod maritus suus, subito cæcus factus,] uxor Joannis qu. Geminiani de Bondiis de d. terra Saxoli, juramento suo sponte suscepto, sciens quod pium & rationabile est testimonium perhibere veritati, ideo fidem indubitatam facit, affirmat & attestatur, ut infra videlicet: quod d. Joannes maritus suus ab anno MDCLXVII in fine mensis Junii die Dominica, cujus temporis ipsa Attestans distincte meminit, subito visum amiserat, quamvis eo semper clarissimo per annos sexaginta duos usus fuisset. Cum igitur in hunc modum omnio cæcus & ad quodcumque opus inutilis lecto semper decumberet, decubuissetque continuo uno triduo, id est a die Dominica usque ad diem Mercurii; ipsa Attestans bene sancteque inspirata, summo mane se contulit ad conventum Servorum B. V. M. in burghis inferioribus dictæ terræ, ubi in sacello quodam extra ecclesiam d. Patrum honoratur & adoratur imago B. Peregrini. [postquam ipsa Beatum invocavit,] Ibi cœpit illa coram imagine prostrata, magno cum devotionis fervore orare pro salute sui mariti. Jam tertium eamdem orationem iteraverat, quando insolitam animi motionem sensit, adeoque claram acsi ipse Sanctus sibi dixisset, Redi domum neque dubita quin tuus maritus visum recuperaret: prout revera recuperavit. Mox enim atque domum reversa, mariti lectum adiit, imperavit eidem magna cum fidei firmitate ut surgeret. Ad quod ille: Vis ergo ut surgam nihil videns? Respondit Attestans, omnino surgeret, quia B. Peregrinus sibi dixerat, quod ipsa domum regrediente visum reciperet maritus. Tum cæcus vestes sumens surrexit: & mox non sine maximo suo stupore, cœpit videre & cognoscere objecta quævis beneficio B. Peregrini: [subito quoque visum receperit.] ad cujus imaginem propterea redivit ipsa Attestans, nudis pedibus, una cum marito suo, gratias actura de recepto visu æque sano quam unquam habuit. Quæ omnia, utpote sincera veritate fulcita, d. mulier protestata est & protestatur corā Deo & hominibus, & ne sub ignoti caligine sepulta & obscura jaceant, non tamen requisita sed propria dictante devotione, rogavit me Notarium infrascriptum ut testimonium reciperem.
[34] [cui ipse maritus attestatur de se.] His omnibus ut supra peractis, lectis & publicatis. immediate & unico contextu, constitutus pariter coram me Notario, ad præsentiam testium infrascriptorum, Magnificus Joannes qu. Geminiani de Bondiis de jurisdictione Saxoli, juramento suo sponte suscepto affirmavit & affirmat, fecitque fidem & indubitanter facit, in dictorum omnium corroboratione, quod anno MDCLXVII sic ut dictum est cæcus, & ab uxore jussus assurgere, quasi ex profundo letargo evigilarit, nihilque dubitans sustulerit caput de lecto, ac subito viderit amabilem illam lucem, quo toto triduo privatus jacuerat; eamque gratiam acceptam refert B. Peregrino, persuasus quod absque intercessione illius numquam talem favorem a Deo impetrasset. Actum, lectum & publicatum fuit præsens testationis instrumentum, in hac terra Saxoli, in ecclesia d. Patrum seu circumstantiis illius, præsentibus continue ad prædicta Illustribus Dominis Michaele qu. Alberti de Salviolis, & Ænea qu. Ioannis de Bassis, ambobus de Saxolo, testibus habitis rogatis & specialiter adhibitis. Ego Ioannes D. Octavii Cassii de Saxolo, publicus Dei gratia & Apostolica auctoritate Notarius, adscriptus in celebri Collegio Saxoli inter Notarios, prædictis omnibus interfui, & illa de verbo ad verbum ex ore attestantium habita recepi, nec latum quidem unguem demutavi, saltem in sensu, ac ad perpetuam rei memoriam publicavi & authenticavi meo signetto & subscriptione ✠.
APPENDIX
De cultu & miraculis Barcinone.
Ex MSS. Hispanicis.
Peregrinus, Ordinis Servorum B. Mariæ, Forolivii (B.)
EX MS. HISPAN.
[35] Barcinonæ conventum habent Patres Servitæ, Deiparæ boni Successus dedicatum, qui stimulati piæ devotionis affectu quo B. Peregrinum semper sunt prosecuti, [Barcinone altare cum imagine erectum] ejus honori & fidelium animis ad Beati cultum inflammandis, proprium altare erigendum decreverunt. Tabulam igitur pingendam locaverunt, septem palmos & semis altam, quinque ac medio palmo latam, in qua repræsentatur decumbens super grabato seu scamno, velut raptus in extasim coram venerabili imagine Christi in cruce positi, dissolutisque ab ea manibus velut ad infirmi curationem sese inclinantis. Atque ita reducitur spectantibus memoria ejus miraculi, quo Forolivii gangræna infectam tibiam sibi curari impetravit Beatus, quemadmodum a nobis est narratum libro 2 cap. 15. Tabula hȩc visitur intra duas columnas, basibus & capitellis suis instructas, & elegantem coronidem sustinentes, non sine gratiosa albi cæruleique coloris aurearumque virgarum varietate. Ardent ante eam, subtili opertam candidaque bombyce, complures lampades: & ad ejus similitudinem alibi quoque in Conventibus nostri ordinis expressæ imagines in altaribus conspiciuntur, videlicet in Conventu S. Martyriani, villæ Balneolarum; [itemque in aliis Ordinis conventibus per Hispaniā:] in Conventu Emporiensi Virginis Gratiarum, diœcesis Gerundensis; in Conventu S Martialis, diœcesis Dertusanæ; in Conventu sancti Sepulcri de Quarte, diœcesis & regni Valentini; in Conventu divæ Virginis de Belloc, diœcesis Urgellensis; in Conventu S. Michaelis de la Cueva, Archiepiscopatus Cæsaraugustani; in Conventu S. Laurentii de Villa-rotunda; & in Conventu Visitationis, de San-Boy dicto, Episcopatus Barcinonensis: in quibus omnibus locis magna cum devotione imagines B. Peregrini super altari expositas venerantur fideles, ad easque in suis necessitatibus haud frustra recurrunt, uti testantur anathemata, magna in copia affixa appensaque aris.
[36] Celebratur autem in tota hac provincia festum B. Peregrini I die Maji, quando migravit ad cælos, [festum I Maji.] solennius tamen quam alibi uspiam in hoc Conventu Barcinonensi: siquidem pridie Kalendarum per fora & plateas publicas denuntiatur futura festivitas, præconia voce, inter clangorem tubarum ac sonitum tympanorum tibiarumque concentum, cum bombardarum explosionibus, & usque ad horam decimam vespere illo aperta habetur ecclesia, quæ rursum hora quarta matutina reseratur, nec clauditur ante profundam noctem. Et quamvis quatuor pateant portæ admittendo populo concurrenti, ipsæ tamen die illo angustæ sunt multitudini, eo quod vix aliquis tota inveniatur civitate, qui officii sui non putet esse ad Beatum in sua imagine venerandum accurrere. Accendendæ pietati populari exponitur etiam Venerabile Sacramentum, & symphoniacorum jugiter intercinentium choris personat templum, nisi dum selectus quispiam Orator de Beati laudibus verba facit.
[37] [cultus Barcinonæ perennis] Ipsa vero capella toto frequentatur anno, neque dies transit ulla, qua non curentur ibidem votiva Missæ sacrificia in honorem Beati & Dei gloriam. Neque soli cives huc accurrunt, accedunt etiam plures ex remotioribus locis: quoniam hic cæci recuperant visum, ut testantur argentea cereaque oculorum simulacra, copiose appensa altari & parietibus; idemque de claudis debilibusque curatis, tibiæ monstrant ex simili formatæ materiæ: omnibus denique, quibus obnoxia est humana conditio, infirmitatum generibus frequens hic remedium impetratur ab iis, qui sanitatis recuperatæ monumenta ibidem deinde gratulabundi relinquunt: quin & mortualia lintea, magno spectanda numero, palam clamant, multos a mortis jam jam instantis faucibus per invocationem Beati ereptos: quorum omnium rationem inire haud sane promptum nec facile est. Quod idem etiam de aliis locis, ubi altaria cum Beati imagine haberi dixi, intelligendum puta. Cum autem hoc præsenti anno MDCLXXIV Balneolenses Patres conventum, [item Balneolis.] hactenus extra urbem situm, pro majori populi ad Beati cultum incensi commoditate, vellent intra urbem transferre, eidem ab ipso Beato nomen ac titulum facere decreverant; sed prædictæ Translationi opposuerunt se Clerici monachique, & ideo tantisper illa differtur, donec Romæ fuerit definitalis.
[38] [hostiæ sub nomine ejus benedictæ contra febres] Quotcumque febribus affliguntur, recuperandæ sanitatis fiduciam præcipuam in hoc Beato collocant, visitantesque ejus imaginem accipiunt ternas hostias, quarum primæ inscriptum, Christus natus est; secundæ, Christus mortuus est; tertiæ Christus resurrexit. Hæ vero consueto benedicendi panem ritu consecrari solent, ut sint remedium salutare & expulsio febrium generi humano per invocationem Divini nominis & B. Peregrini deprecationem. Hujusmodi hostias sic benedictas gratis distribuunt sacristani: & qui eas cum devotione, dum necessitas id requirit, sumunt, ad singularum sumptionem semel orationem Dominicam recitant cum Angelica salutatione. Est porro tam viva quandoque fides illas hostias petentium, ut quidam relevari se sentiant in ipso postulationis actu, alii ad primæ hostiæ sumptionem. [& a parturientibus expetitæ.] Tantus autem est eas petentium numerus, maxime circa initium veris, quando tertianæ & quartanæ febres grassari consueverunt, ut quandoque impossibile sacristanis sit omnibus facere satis. Mulieres etiam in puerperio laborantes, cum suo aut fœtus periculo, quando easdem hostias cum calido vini aut aquæ potu accipiunt, brevi se periculo exemptas gratulantur.
[39] Prodigia & miracula, quæ per suum beatum servum operatur Deus, [miracula creberrima.] tam sunt multiplicia, ut, quemadmodum dixi, eorum numerus iniri non possit; ac ne quidem votivorum pro gratiis receptis anathematum ratio definita haberi, quoniam quotidie accumulantur veteribus nova; & miraculorum loco pene desinunt in populo haberi signa, quæ mirabilitatem sua frequentia amittunt. Hoc solum communi sententia dici definite potest, quod a suis devotis vix unquam compelletur nisi cum elogio Prodigiosi, Admirabilis, Thaumaturgi, aut alio simili: quia vix potest invocari ab aliquo, quin per ejus intercessionem promptus adsit gratiæ postulatæ effectus: & ab ejus præsentia raro quis regreditur, spe sua desiderioque frustratus. Libri bene multi ac magni necessarii forent enarrandis omnibus, quæ supra naturæ vires a Deo impetrata, B. Peregrini precibus accepta refert devotio popularis: aliquorum tamen meminisse hic sigillatim volo, ad commune incitamentum solatiumque.
[40] [curantur, tibia resecanda] Don Franciscus Falco, filius Jacobi Falconis & Donnæ Mariæ, Barcinonensis, cum unius dumtaxat anni haberet ætatem, ex variolarum morbo in una tibiarum humorem retinuit, adeo malignum, ut adhibiti ad curationem medici chirurgique, eadem desperata, tibiam amputandam censerent. Quod cum pueri parentibus indicassent, illique ægerrime assentirentur; afflictissima mater unius saltem diei postulavit inducias, confidens interim a B. Peregrino sanitatem filio concedendam. Periculum erat in mora, cum per horas singulas serperet inflammatio; dandum tamen matri fuit quod petebat: & ipsa tum per se tum per Religiosos ad hoc rogatos invocare B. Peregrinum cœpit pro filii sanitate, si ex Dei gloria ea erat futura. Reversis postridie chirurgis ad designatam sectionem, melius habere tibia visa est, continuisque successibus paulatim profecit ad sanitatem, adeo ut commode satis eadem tibia, quamvis non nihil distorta, ad gressum cursumque uti puer postea potuerit: cujus parentes in gratiarum actionem obtulerunt argenteam lampadem, addendam ceteris quæ multæ coram altari Beati pendent. Huic autem miraculo, quod anno MDCXXXIV accidit, attestantur duo ejusdem pueri fratres germani, qui etiamnum vivunt.
[41] R. P. Serra ex Ordine Seraphico, Rector collegii sui in hac urbe, [puer paralyticus,] cum esset decennis, per sex integros menses lecto decubuit, omni movendi corporis facultate privatus. Remediis humanis frustra tentatis, recurrit ad divina pueri mater; & quam potuit maxima cum devotione filium B. Peregrino commendans, exaudita mox fuit; ideoque argenteam corporis puerilis effigiem ad aras obtulit, monumentum impetratæ intra dies paucos sanitatis. Dictus autem Pater, ante sex vel octo annos, in hoc Conventu prædicans de laudibus B Peregrini, factum in se miraculum publicavit, eique attestatur etiam nunc soror sua.
[42] Marianna Carreras, annum ætatis agens XLIV, hujus civitatis vicina, anno MDCLI, quo grandis mortalitas grassabatur per urbem ejusque territorium, contacta etiam ipsa a peste fuit, adeo ut in crure ejus dextero undecim anthraces apparerent, quorum tres erant in ipso inguine, omnes virulentissimi, cum inflammatione pertingente a coxendice ad renes ipsamque cingente. [mulier ex peste moritura.] Sic affecta translata ad lazaretum fuit, ibique extremis munita Sacramentis, cum vix aliquid vitæ amplius retineret, derelicta pro mortua est. Ipsa se ad eum statum reductam sentiens, quod verbis non poterat, mente peregit; seque B. Peregrino commendans, si ad divinæ majestatis honorem cederet, petiit vitam concedi, donec septem quas habebat proles, tres mares & quatuor feminas, elocasset. Hac oratione interius completa, ipsa quadamtenus consopita, vigilantibus tamen oculis, vidit lecto suo astare B. Peregrinum, qui infectum crus manu sua attigit, & mox plene indormiscentem reliquit. Nocte transacta redierunt cum chirurgis ministri hospitalis; & quam rebantur mortuam, admirati sunt inveniri vivam; multoque magis, quando reductis vestibus agnoverunt ruptos carbunculos, inflammationemque sublatam; & dixerunt; Est sane, o bona mulier, quod Deo & ei cui te commendasti Sancto gratias agas: quia hæc curatio omnino miraculosa est. Quibus illa: Equidem nulli nisi B. Peregrino me commendavi. Successit deinde post paucos dies plena sanitas, & vivit mulier adhuc incolumis lætaque, eo quod omnes liberos suos ex voto collocatos videat; nec desinit, cum quotidiana gratiarum actione, beati sospitatoris sui sacellum visitare. Hactenus Vitæ MS. Auctor.
ALIA MIRACULA
Ex Informationibus Hispanicis MSS.
Latine reddita.
Peregrinus, Ordinis Servorum B. Mariæ, Forolivii (B.)
EX MS. HISPANO
[43] In oppido diœcesis Terraconensis, Valles dicto, solumque duabus leucis distante a Villarotunda, ubi altare Beati habetur, fuit mulier, Francisca nuncupata, uxor Cosmæ Campos, argentarii in eodem oppido; [alia febricitans] quæ cum vidisset febricitantibus ex more prænotato distribui hostias, auditoque quem in finem id usurparetur; dixit, Fieri non posse ut Sanctus iste haberet gratiam curandarum febrium, quia eam S. Dominico concesserat Deipara. Contigit autem quam plurimos eodem anno in febres istic loci incidere, & ipsam quoque Franciscam ægrotare. Ceteris autem hostiarum benedictarum usu sanitatem consequentibus, sola Francisca communis beneficii expers mansit, quin etiam ex medicorum judicio ad extremum vitæ discrimen pervenit. Itaque cognoscens hanc esse pœnam suæ modicæ fidei, veniam humiliter petiit, iteravitque hostiarum sumptionem; & ad primam quidem levius habere suscepit, ad alias autem duas successive convaluit, ac denique gratias actura novendiale sacrificium in sacello Beati faciendum curavit.
[44] [tibia sub carro contrita,] Gabrieli, filio Jacobi Mazipes, trium annorum puero, supra tibiam carrus transiit, eamque diffregit, sic ut ossis ipsius pars quædam eximeretur. Pereclitabatur manifesto de vita: nihilominus facto ad Beatum voto curatus fuit, sed ita, ut propter deficientem ossis partem, inutilis ad gressum formandum tibia furcillis uti puerum cogeret: nec spem ullam parentibus faciebant medici fore ut aliquando ambularet commodius. Itaque B. Peregrinum denuo ardentiusque invocaturi, una cum filio rheda vecto, accesserunt ad ejus ecclesiam: ubi in ipso ingressu sanatus puer, furcillas abjecit; atque ad altare procurrens, Mater, inquit, mater, ecce sanus sum. Esse autem sanum cum pateret, oblatæ sunt ad altare furcillæ, tibiaque prius confracta tam integra deinceps fuit, ac erat altera.
[45] [letale vulnus,] Franciscus Lladus, filius Hiacynthi, ex oppido Gramilles, diœcesis Barcinonensis, dum studiorum causa in hac urbe moraretur, & inimicitias cum aliis studiosis foveret; ab iisdem sclopo læsus fuit in dextro latere, tam profunde, ut candela accensa & ad vulneris hiatum applicita, vehementia erumpentis ea via spiritus extingueretur. Itaque extremis munitus Sacramentis, pene inter manus primam curam adhibentiū extinctus est; deinde caput pectusque sic inclinavit in gremium, ut monstro similis videretur. Hoc in statu B. Peregrinum invocavit, & mox habere melius cœpit, ac tandem sanatus est. Veniens autem ad agendas gratias, promisit quod in patria sua erigendum curaret altare Beati.
[46] [Sacerdos phreneticus,] Reverendus D. Antonius Guarro, Primicerius parochialis ecclesiæ S. Mariæ ad mare in hac urbe Barcinonensi, in phrenesim ex gravi infirmitate prolapsus, extra spem sanitatis esse judicabatur a Medicis. Ipse vero lucidum aliquod intervallum nactus, invocavit B. Peregrinum, & nocte eadem somnum cepit. Mane autem facto, familiaribus se revisentibus dixit, sanum esse se, quia B. Peregrinus ipsi aperuisset. Videbatur homo deliramenta loqui: itaque fides ei habita non est, usque dum venientes medici confirmarunt eum habere melius: quod etiam probavit intra paucos dies cōsecuta sanitas: pro qua gratias in capella Beati agens, Officiū divinum ibi cani fecit, calicemque obtulit centum scutis æstimatū: & ab eo anno, qui fuit MDCLXV, vivit sanus, & B. Peregrino valde devotus.
[47] [item tibia contrita & rescindenda,] Bonaventuræ Comas, filio Francisci, pharmacopœi, in oppido Cubelles diœcesis Urgellensis, ab hac civitate dissito viginti circiter leucis, sub currum lapso transiit per tibiam rota & eam comminuit. Curaverunt chirurgi, quam meliori modo potuere, sic affectum: sed cavere non potuerunt, quin prævaleret gangræna. Itaque cum emortua caro nuda destitueret ossa, & malum incurabile serperet, rescindendā tibiam judicaverunt: nec tamen id facere ausi sunt propter exiguas vires quæ puero supererant. His sic hæsitantibus, supervenit chirurgus alius, omninoque putandam tibiam esse dixit, quando conservandæ vitæ ratio alia nulla erat. In alterum diem dilata res est. Interim qui prior curandum infirmum susceperat chirurgus, suasit patri ejus ut filium S. Peregrino devoveret; qui & ipse cum viveret simili laboravat malo, & multorū plagas morbosque incurabiles sanarat Barcinonæ, ubi altare ejus esse dicebat, anathematis plurimis, etiam sanatarum tibiarum, cumulatum. Paruerunt consilio pater ac filius, seque Beato commendarunt: postero autem die redierunt chirurgi; & os quod secturi erant, supercrescenti carne cooperiri cœptum admirati, non dubitarunt miraculo rem adscribere. Ipse vero puer intra pauculos dies persanatus, pedes ad ecclesiam Barcinonem venit, una cum patre ac patruo Sacerdote, qui ibidem ad aram fecit; oblatoque quod voverant anathemate, alacres pariter reverterunt ad sua.
[48] [apostema incurabile pueri,] Francisco, filio Augustini Civid, sartoris & civis Barcinonensis, uxorisque ejus Annæ, annorum decem puero, in latere dextro succrevit apostema, quod eum ad mortis limen adduxit. Id ne sine cura dimitteretur, cauterio aperiendum censuerunt medici, quod factum fuit in festo S. Catharinæ anno MDCLXXI, exindeque usque ad Majum anni MDCLXXII in lecto manere infirmus debuit. Interim frequentibus votis B. Peregrinum advocabant parentes, & filio auctores erant ut idem faceret: utque memoria id faciendi identidem renovaretur, in ejusdem conspectu Beati imaginem, ære expressam, collocarunt. Ante hanc puer sæpe jubebat accendi candelas, & ipse donec ardebant eas tenebat manibus. Nihilominus deterior fiebat plaga, ideoque altero cauterio viam decreverunt medici aperiendam succrescenti puri, & nisi exitus daretur infra priorem plagam viscera omnio putrefacturo. Dictum, factum: sed cum cruciatu tam ingenti patientis, ut instar phrenetici daret ejulatus enormes, ad horrorem omnium domesticorum. Compatiebantur puero quotquod inurendo canterio præsentes in cubiculo aderant; imprimis autem mater, quæ in lacrymas colliquescens, recepit se ad cubiculum aliud, ubi quam potuit instantissimis precibus filium commendare cœpit B. Peregrino. [cui apponens Beatus,] Hæc agenti accurrit filius alius duodennis, quem jusserat apud fraterculum manere; &, Veni, inquit mater, quia Francisculus noster videt S. Peregrinum, nec amplius queritur de cruciatu. Cucurrit illico ad filii cubile mater, invenitque infirmum prorsus hilarem, qui intranti dixit: Vidi, mater, S. Peregrinum. Cui Mater, Ubinam eum vidisti, fili? & quomodo? In summitate, inquit, lecti istius (demonstrabat autem alium lectum qui in eodem cubiculo erat) & eodem habitu quo supra altare conspiciebatur. Voluit autem continuo surgere, sed non permiserunt domestici ut faceret, usque in secundam diem; quando proficere sanitatem videntes medici, dixerunt matri, quod sine scrupulo posset votum suum S. Peregrino solvere.
[49] Remanebat nihilominus plaga in eodem statu, &, quamvis puer per se obambulare jam posset, transfigebatur ei latus fistula vulneraria, ab uno ad alterum orificium pertingente. Sed tanta fuit puris copia, ut ipsa fistula carni adhærescens penitus infigeretur, neque jam amplius posset extrahi. Itaque aperta & incisa latius plaga est, cum horrore circumstantium & maximo pueri cruciatu: quem dolores suos testantem ejulatu assidue hortabatur mater, ut pro amore patientis Christi istum quoque dolorem toleraret: alii vero B. Peregrinum deprecabantur, [flores attulit quos manu tenens,] ut misereretur infirmi. Inter hæc protulit puer quinque caryophillorum flores, totidem hærentes ramusculis, omnino pulcherrimos, quæsivitque ex matre quis eos sibi detulisset. Eos, inquit mater, hic reliquerit chirurgus. Non sane, reposuit puer, S. Peregrinus eos mihi detulit. Interrogarunt igitur chirurgos pueri parentes, num ipsos flores attulissent; quibus id a se factum negantibus, & nemine alio reperto qui attulisse potuisset, omnes tenuit admiratio; unumque ex istis miraculosis floribus sibi accepit Doctor medicus, alterum chirurgus, tres reliqui apud puerum remanserunt; qui licet eos continuo fere contineret manibus intra lectum, nequaquam marcescebant, sed remanserunt æque vividi ac si primum e planta decerpti fuissent, [non sentiebat dolorem sectionum:] etiam post octo dies. Admirabile etiam hoc accidebat, quod quamdiu eos manibus tenebat puer, nullum sentiebat ex curatione cruciatum; cumque aliquem sentiebat, eosdem in manus sumenti atque ad vulnus ferenti omnis continuo cessabat dolor. Itaque cum vice quadam inter curandum manum vulneri admoveret puer; idque fortuito fieri, ut solet evenire eis qui dolorem in aliqua in parte sentiunt, æstimans chirurgus, manū decutere violentius; exciderunt quos eadem puer tenebat flores, & intolerabili mox pressus cruciatu, ejulari vehementius cœpit, donec excussos flores recepisset. Vivit autem: & quamvis plagā ferat in corpore, nihil tamē impeditur quominus frequentare possit secundam Grammaticæ classem, & studia cœpta prosequi. Parentes vero votivam tabulam obtulere pro eo B. Peregrino, integram filii sospitatem cum fiducia ab ipso sperantes.
[50] Hilarion Artes, nepos Eugeniæ Buran, hujus urbis vicinæ, [alterius pueri manus incancerata,] ex variolis ita graviter ægrotavit, ut residuus ab eis humor collectus in brachio dextero, ipsum inutile prorsus reddiderit una cum adhærente manu; in eaque digitum unum enormiter contraxerit: quem cum extendere vellent quidam, adhibita violentia motus loco suo articulus est. Ingravescebat interim malum, advocatique chirurgus ac medicus, cum nihil applicata remedia proficerent, alios quoque ejusdem artis professores accersivere ex civitate; qui similiter confessi sunt nihil tale unquam vidisse se. Adhibita sunt variis vicibus cauteria, & tamen computrescebat incurabiliter manus tota; amitæ autem pueri, vices ejus dolenti lamentantique ad nuntium desperatæ vitæ, hoc solatio esse volebat chirurgus, quod etiamsi forte posset servari in vivis, non nisi manu mancus servaretur: & sic dimiserunt infirmum, divinæ misericordiæ eum dimittentes. Ad hæc contristata mulier, convertit se ad B. Peregrinum ex animo invocandum; seque ad ecclesiam conferens, Missam unam in ejus honorem dicendam curavit, offerens simul etiam manum ceream. Tum reversa domum, [unde ossiculum sine noxa eductum:] dolore sibi manum quærenti nepoti fasciam solvit, viditque unius ossis extremam partem in ipsa manus digitique junctura prorumpentem foras, quam forficulis apprehensam extraxit, sequente toto osse, quod a junctura digiti usque ad carpum pertingit. Obstupuerunt advocati ad rem tam insolitam contuendam medicus chirurgique; medicus autem promisit se ad fovendam partem affectam missurum aliquod cataplasma, quod tamen non fecit, vel oblitus promissi, vel desperans eo proficiendum quidpiam. Digressis illis, manum ut solebat involvit amita, quam rursum vesperi discooperiens, sanam integramque reperit: utebaturque ea puer ad quidquid libuisset, æque ac si nihil ei deesset, cum grandi quorumcumque peritorum admiratione; eo quod impossibile videatur ut quis eo utatur digito, qui per interpositi ossis articulum carpo non cohæret. Actæ igitur gratiæ sunt B. Peregrino; & puer progrediente ætate suscepit habitum Carmelitarum discalceatorum; vivitque tam ipse quam amita sua devotissimus B. Peregrino, cui attribuit hoc beneficium, non nisi divinitus sibi concessum anno MDCLXVI.
[51] [& tibi similiter affecta.] Eodem anno accidit R. P. Isidoro Costa, Rectori Seminarii Societatis Jesu Barcinonæ, id quod sua manu consignavit his verbis. Anno MDCLXVI detinebar lecto, propter gravem febrem malignumque humorem qui ad genu descenderat, ibique suppuratus cauteriis incisionibusque educi numquam satis potuerat, unde totam tibiam pessime affectam habebam. Contigit autem quadam die novas in tibia cavitates deprehendi, ex quibus ut pus maturum extraheretur, novas incisiones facere decreverant chirurgi. Id cum ego intellexissem, & ex vehementi futurorum cruciatuum apprehensione anxiarer animo; recurri cum viva fide ad intercessionem B. Peregrini, petiique liberari ab hoc novo tormento. Postridie reversus ad decretam incisionem chirurgus mutavit consilium, fistulamque plumbeam per vulnera pridem facta immittens, infuso vino expurgavit cavitates, quas de novo deprehensas dixi; rediensque sub vesperam, ad iterandam curationem, invenit siccatam plagam, restauratamque ipsarum cavitatum carnem; neque deinceps desii ad plenam sanitatem proficere, donec consolidata fuerunt omnia, quod speciali S. Peregrini beneficio acceptum refero.
DE S. CATHARINA SENENSI,
VIRGINE DE POENITENTIA S. DOMINICI.
ANNO MCCCLXXX
[Praefatio]
Catharina Senensis, tertii Ordinis Dominici (S.)
AUCTORE D. P.
[1] Orbi Christiano notißimam hanc Sanctam, ab ipsoque obitu suo, qui Romæ contigit exeunte Aprili anni MCCCLXXX, singulari fidelium devotione honoratam, [Officium & Missa a Pio II ordinata,] inter divina etiam officia rite invocandam, primus sanxit Pius II. Idem, Epitaphium Virgini geminum elegiaco carmine, & Officium totum proprium, & Missam ordinavit pro prima Dominica Maji; quæ omnia legi possunt ante librum Vitæ & Dialogorum excusum Coloniæ anno MDLII: solam hic orationem excerpo, quæ talis est: Deus qui B. Catharinæ, virginitatis & patientiæ speciali privilegio decoratæ, malignantium spirituum certamina vincere, & in amore tui nominis inconcusse permanere tribuisti: concede quæsumus, ut ejus imitatione, calcata mundi nequitia, & omnium hostium superatis insidiis, ad tuam secure gloriam transeamus. Vrbanus VIII anno MDCXXX, [festū transpositum in 30 Aprilis:] volens illius cultui stabilem aßignare diem, eumque quo a mortali hanc ad immortalem vitam transiit, inveniens S. Petri Martyris memoria impeditum, proximum hunc XXX Aprilis elegit, ad eumque referri jußit novum Officium suo jussu ordinatum; & Martyrologio Romano inscribi primo loco hæc verba: Romæ S. Catharinæ, Virginis Senensis, Ordinis S. Dominici, Vita & miraculis claræ, quam Pius II in Sanctarum Virginum numero adscripsit. Clemens denique X cultum ejus, qui sub ritu Officii semiduplicis absolvebatur, ad gradum duplicis extulit.
[2] Vitæ historiam copiosißimam simul & fide dignißimam primus scripsit Raymundus de Vinea Capuanus, omnium arcanorum Virginis conscius, partim ex notitia per ejus confeßiones & plurium annorum convictum hausta, [Vita scripta a Raymundo Confessario & Generali Ordinis:] partim ex oculatorum testium asseveratione, partim ex primi ejus Confessarii, Fr. Thomæ Dominici scriptis, quæ si adhuc extarent uspiam, vix dubitamus quin multa in ipsis invenirentur a Capuano præterita, quæ huic operi mererentur inferri. Scripsit autem Raymundus, Ordinis sui Magister Generalis statim post Virginis mortem creatus, anno ab ejusdem obitu decimo: quam scriptionem una cum prædicto Dialogorum libro, per ipsum Raymundum ex Italica lingua in Latinam verso, & vigintiquinque precationibus Fr. Theodoricus Loher a Stratis, Carthusiæ quæ Aula S. Mariæ dicitur prope Memmingam Prior, in Maurbacensi sui Ordinis cœnobio reperit, [edita Coloniæ,] pulcherrimo charactere in membranis descriptam, & Coloniæ ut dictum vulgandam curavit anno MDLIII.
[3] Ipsam Vitam, ex ista Coloniensi impreßione, more nostro illustratam hic recudimus; [extat in variis Mss partim integra,] collatione tamen prius facta cum membraneo Carthusiæ Leodiensis MS. quod ad correctionem variorum prioris editionis erratorum profuit. Vidimus eamdem in insigni bibliotheca monasterii S. Victoris Parisiis. In monasterio Dominicanorum Calcariæ apud Clivios aliud extare exemplum, anno ut notabatur MD Metis completum, monuit olim Ioannus Grothause noster. Senis autem invenimus antiquißimam translationem Italicam, minuto charactere descriptam, cui adnotatum ad calcem erat, ipsam Legendam anno MCCCCLXXVII fuisse commodatam monasterio S. Jacobi de Ripolis prope Florentiam Ordinis Prædicatorum, per manum Fr. Dominici de Pistorio & Fr. Petri de Pisis. Alterum dictæ Vitæ exemplar habuimus ex prima parte Novalis Sanctorum MS. in monasterio Rubeæ-vallis Canonicorum Regularium prope Bruxellas: sed hujus non ita frequens usus nobis fuit, propterea quod brevitatis studio multa hinc inde resecta essent. Contractior adhuc & ultra dimidium immunuta est Legenda, [partim contracta,] quæ finit membraneum codicem nostrum, olim Antuerpiam allatum ex domo S. Hieronymi in Trajecto & continentem Vitas Sanctorum Prædicatorum. Et in hoc quidem utroque MS. auctoris Raymundi verba plerumque servata sunt. Ast Laurentius Surius, etiam stylo simpliciore offendendum lectorem veritus, hunc quoque contrahendo mutavit, & inseruit aliqua ex Epistola venerabilis Patris Stephani Senensis, Prioris Carthusiæ Ticinensis, qui ante monasticæ vitæ professionem diu cum sancta Virgine vixit familiariter & ejus amanuensis fuit.
[4] Hanc epistolam in prædicto Rubeæ Vallis MS. inscriptam nacti, [alia per Fr. Thomam apud Mombritium:] prout anno MCCCCI sub manu quotuor tabellionum signata fuit & Venetias missa ad Priorem Prædicatorum ibidem Fr. Thomam Antonii de Senis, Vitæ subnectimus: est enim veluti quoddam illius supplementum. Qua tamen Epistola quia usus non est ipse Fr. Thomas Antonii in ea quæ apud Ioninum Mombritium extat Epitome, existimamus omnino eam compilatam fuisse antequam rogaretur Stephanus scribere quæ notat desiderari. Est autem illa Vita sic compilata ex prolixiori Raymundi opere, ut neque recedat paßim ab ejus verbis nec presse illis insistat, quædam etiam addat aliunde cognita, quæ nos partim in Annotatis ad Vitam exhibemus partim ad calcem proponimus, quia spectant extremam vitæ clausulam, cui Raymundus præsens non adfuit: sed testimonium dedere alii, & quidam eorum scripto, quos sequi Thomas maluit. Idem hanc a se abbreviatam Legendam transtulit in vulgarem Italicam linguam: & sic ipsam invenimus MS. in bibliotheca Patrum Prædicatorum Senis, ubi ad calcem dicebatur, ipsam similiter vulgariter redditam a prælaudato Stephano in Carthusia Ticinensi, ignorante scilicet id jam præstitum fuisse ab ipsomet auctore: [Epistolæ Barducii & Stephani,] qui si caruit iis quæ postea per Epistolam suggeßit Stephanus; non caruit tamen altera æque magni momenti Epistola, quam juvenis quidam Senensis Barduccius, qui S. Catherinæ usque in finem præsens adstitit, de illius excessu scripsit vernacula Senensium lingua. Accepimus eam ex editione Veneta anni MDXVII, in qua præmittitur libro Dialogorum, similiter Italice impresso, & Latinam fecimus: idem facturi de prænominata Stephani Epistola (quam habemus Hispanica lingua impressam ante veterem Epistolarum S. Catharinæ in Castellanum versionem, sub auspiciis Francisci Cardinalis Ximenii Archiepiscopi Toletani circa annum MDXII) nisi ipsum ejus originalem contextum Latinum habuissemus ex MS. Rubeæ vallis.
[5] Itaque hoc ordine cuncta digerimus. Post vitam per Raymundum, primum exhibetur Epistola Barduccii, tum Epistola Stephani, sequendo seriem temporum quo data est utraque; prior quidem immediate post mortem mense Majo aut ut summum Iunio, [Analecta ex variis.] altera anno MCCCCI. Tum Analecta colligimus ex variis, ac primo quidem ex præcitata Vita per Fr. Thomam Antonii extante apud Mombritium, deinde ex Vita ipsius Stephani quam Bartholomæus Senensis anno MDCXXVI Latine vulgavit, ubi fuse agitur de capitis translatione Senis celebrata (qua occasione etiam de aliis Sanctæ reliquiis alibi existentibus agetur) deque aliis rebus memorabilibus circa negotium canonizationis a Senensibus postulatæ, quam demum Pius II, ut dictum est, fecit per Bullam, quæ subnectitur, post eamque miraculum unum vetustius ex MS. Vltrajectino, alterumque recentius ab ipsomet cui contigit Nicolao Burgensio Equite Senensi scriptum, ad Vitam Sanctæ ab eodem compendiosius elucubratam: [Vita recentior per Nicolaum Burgensiū,] quam quidem Vitam primum Senis vidimus, paulo post auctoris obitum anno scilicet MDI excusam; deinde Olumutio in Silesia a P. Ioanne Weyer transcriptam accepimus, hic quoque dandam, nisi molem operis vereremur inutiliter augere. Ceteros, qui aut hoc aut superiori seculo ejusdem Sanctæ Vitam diffusius compendiosiusve scripsere, nec nominare quidem attinet; cum poßit universim dici, neminem esse scriptorum, qui vel personas Sanctitate illustres sub Ordine prædicatorum vel Hetruriæ Italiæve Sanctos enumerandos susceperit, aut Legendas Sanctorum per anni circulum quocumque idiomate compilarit, qui non de S. Catharina egerit: ut de pluribus variisve Panegyricis, potißimum Italicis, ad ejus laudem recitatis taceam; inter quas ipsius Pii II etiam una est, & apud nos elegantissima manu extat exarata.
[6] [& recentissima per Paulum Frigerium.] Vnum tamen non possum hic præterire Paulum Frigerium, Congregationis Patrum Oratorii S. Mariæ in Vallicella Romæ dignißimum Presbyterum, amicum nostrum, qui adhortante Alexandro VII & varia documenta suppeditante, stylo Italico elegantißimo vulgavit Vitam anno MDCLVI, potißimum exornatam materia sumpta ex epistolis Sanctæ, quarum volumen a Fr. Thoma de Senis colligi cœptum ad numerum trecentarum sexaginta quatuor excrevit, versaturque manibus & legitur linguis Italorum, Hispanorum atque Gallorum. [Epistolæ Virginis quales.] Ipsius exemplo ex iisdem Epistolis paucula quædam excerpsimus, sed magis historica, eaque retulimus in Annotata ad Vitam, in specimem aliquod loquentis per S. Catharinam spiritus, quo non desinebat summos infimosque ad unionem Ecclesiæ, veri Pontificis obedientiam, virtutum cultum exhortari. Habuit auctor iste nec alia quam nos, nec forte omnia quæ nos, ideoque minori nobis usui fuit.
[7] Processum ad Canonizationem prævium, cum attestationibus & inquisitionibus Francisci de Malavoltis, Religiosi Olivetani, per Sanctam ut in Vita narratur conversi; [Processus ad Canonizationem,] & Fr. Thomæ Dominici ac Fr. Bartholomæi Confessariorum Virginis; habuit Fr. Ioannes de S. Maria, Vitas Sanctarum sui Ordinis lingua Gallica texens, indicatque illius Processus exemplar servari in Cancellaria Patriarchali Venetiis, in Conventu Prædicatorum Bononiæ, & in Carthusia Ticinensi istuc a Stephano Generali deportatum. Hunc ut etiam nos haberemus dedimus operam; sed frustra. Si postmodum zelosior aliquis sanctæ Virginis cultor invenerit vel ipsum vel Relationem Cardinalium Commissariorum, in Consistorio Pontificio recitatam (cujus meminit Pius II in Bulla, [& Relatio consistorialis desiderantur,] sed nemo auctorum est qui vidisse se dicat) nobisque ecgraphum alterutrius vel utriusque miserit, de posteritate merebitur bene, libenter tam authentica documenta in hujus operis Supplemento lectura. Interim eorum defectum lenius ferendum censemus, eo quod vita illa Gallica nihil suggerat aliunde ignotum, unde arguimus ex Processu prædicto aut nihil aut parum novæ rei haberi potuisse, præter accuratiorem fortaßis notitiam miraculorum, ad invocationem Sanctæ patratorum post mortem. Ex his tam pauca ab auctore Vitæ Raymundo suggeri, nec plura a subsecutis scriptoribus annotari, vehementer miramur dolemusque. [ac plura post mortē miracula.] Sed nempe tanta erat copia mirabilium vitam ejus implentium, ut circa hæc fatigatis non videretur operæ pretium cetera conquirere operosius: quod tamen optaremus factum fuisse, aut fieri etiamnunc in Ordine ex iis quæ forsan hinc inde per conventus dispersa latent documentis: nihil enim in hac materia contemnendum: & beneficia seu vetera seu recentiora, per Dei Sanctos collata mortalibus, non tantum præsentium gratitudinem, sed etiam futurorum merentur memoriam.
VITA
Auctore Fr. Raimundo Capuano, Ordinis Prædicatorum Magistro generali, ipsius Sanctæ Confessario.
Ex editione Coloniensi collata cum MS.
Catharina Senensis, tertii Ordinis Dominici (S.)
BHL Number: 1702
Auctore RAYMUNDO CONFESSARIO
PROLOGUS PRIMUS.
[1] Vox spiritualis est Aquilæ a, usque ad cœli supremi fastigium evolantis, [Apocalypticus Angelus] secretaque divini consilii militanti Ecclesiæ revelantis, atque dicentis, suarum revelationum libri, videlicet Apocalypsium, cap. XX; Vidi Angelum descendentem de cœlo, habentem clavem abyssi, & catenam magnam in manu sua. Hæc autem verba, qualitercumq; sint hactenus per sanctos Doctores ex posita, ad præsens tamen intentum (nisi nimium fallar) non inepte videntur mihi proposita; dum scilicet Angelicæ Virginis, cœlestis potius quæ humanæ conversationis, gesta intendimus enarrare: quam constat profunditatem abyssalis sapientiæ multis, viam salutis ignorantibus, reserasse; & catenam, qua satanas alligatur, verbo pariter & exemplo cunctis percipere volentibus demonstrasse; imo ut magis proprie loquar, communicasse.
[2] Quod si per Angelum descendentem de cœlo, illum intelligamus magni consilii Angelum Dominum Jesum Christum, qui testante Apostolo, descendit de cœlo pariter & ascendit; [Eph. 4, 10] [Christus,] nequaquam hic sensus a nostro deviabit proposito: ipsius enim sunt hæc haud dubium opera, cujus deliciȩ cum hominum filiis & filiabus, per ipsum ab æterno electis, fuisse ab initio dignoscuntur. Ipse est, qui attestante Aquila supradicta, clavem quomodolibet habet David: quo aperiente, nemo claudere; & claudente, nemo valet aperire. Ipse rursus mortis & inferni clavem attestatur se habere, propter quod non est mirum, si catenam ad alligandum satanam secum defert. Verum idem dominus Angelorum & nunc Angelus nominatus, [ineffabiliter diligens genus humanum,] caritate perpetua genus adeo dilexit humanū, ut ineffabiliter miserans, traheret ejus naturam ad sui unitatem suppositi. Idcirco ut dictum est, nullis egens deliciis, tam excellenter cum filiis hominum delectatur, quod ea quæ ab æterno disposuit facere, non nisi per instrumenta humana exequi conetur. Hinc ergo est, quod per sanctos & electos a se homines, secretissima sua mysteria semper ab initio seculorum patefecit. Hinc est, quod admiranda & super naturalia opera, per ministeria semper hominum sibi placitorum perfecit. Hinc, quod legem vivendi hominibus terræ incolis de celso cardine traditurus, non nisi hominem in mediatorem elegit, quem & ducem electi populi delegavit. Hinc tandem, quod humanæ naturæ quasi captus cupidine amorosa, de gratiosissima homine virginali eamdem naturam perfecte assumpsit; & ipsam, tamquam decorem suæ caritatis, indutus, per eam & cum ea hominibus indivisibiliter est unitus: quo supermirabiliter & supergratiose peracto, in tantum est genus humanum amplexatus, quod fraternitate tam admirabiliter hominibus exhibita non contentus, in pretium pro salute se hominum tradidit, in cibum animarum humanarum proprium Corpus & Sanguinem usque in finem seculi contulit, & fidelibus hominibus seipsum in præmium repromisit.
[3] Ex his omnibus potest fidelium unusquisque perpendere, quam summum dignitatis gradum genus humanum ascenderit, & in quam alto quilibet Christicola sit apice constitutus. Transcendit quippe Angelicum culmen in præsentiarum dignitas hominis: & minorato (ut sic loqui liceat) Deo paulo minus ab Angelis, super Angelorum cardines exaltatus est homo. Minuisti eum, dixit Propheta, paulominus ab Angelis, gloria & honore coronasti eum, & constituisti eum super opera manuum tuarum: Omnia subjecisti sub pedibus ejus. [Ps. 8, 6] Quod exponens Apostolus ad Hebræos de Christo; In eo, inquit, quod ei subjecit omnia, nihil dimisit non ei subjectum. [Hebr. 2, 8] Eliciat igitur ex prȩmissis sapiens intellector, quam confidēter queat fidelis anima, Salvatorisque sui amatrix, ad ipsum accedere; quanta cum fiducia ipsum sequi, quam innumera quamque dulcia dona sperare possit se percepturam ab eo, qui se totum pro ipsa impendit, sub cujus etiam potentia cuncta pendent. O excæcata segnities, [olim vicissim perfectissime diligebatur a fidelibus;] o nimium obstinata durities temporum modernorum! o super nivem & glaciem frigiditas hodiernorum spirituum congelata! Quam ferventer currebant hactenus animæ desponsatæ Christo in fide post Agnum! quam velociter sequebantur eum, quocumque ivisset, etiam inclusive usque ad crucem! Quanti & quantæ non modo utriusque sexus, sed ætatis & conditionis cujuslibet, mundum & quæ in mundo sunt, velut stercora contemnentes, corpusque proprium omni passibili discrimini & lætantissima mente exponentes, per spinas tribulationum & tribulos corporalium tormentorum, illis in temporibus felicissimis, post æternum Sponsum volantes potius quam currentes, etiam per mortis barathrum secura mente transibant, interminatam ad vitam! Quanti rursus & quantæ, quibuscumque transitoriis conculcatis, longo propriam carnem domantes martyrio, cœlique gaudia mentalibus oculis intuentes, necnon & sanctam Ecclesiam ædificantes doctrina pariter & exemplo, post agones diutinos vita cœlibe consummata, migrabant feliciter ad cælestem! Et unde omnia hæc? nisi quia sæpe fatum magni consilii Angelum, de cœlo descendentem, in corda sua rapuerunt; cujus cum clavi Davidica abyssum suarum cogitationum clauserant terræ, aperuerant cœlo: sicque grandem virtutum catenam ab ipso accipientes, adversantem satanam, vicerant pariter & ligarant.
[4] Hæc illis evenere temporibus quasi communiter & quam multis: sed & his periculosis temporibus, [sed & nunc diligitur sic a paucis quibusdam,] in quibus secundum prophetiam Apostoli, sunt quasi omnes seipsos amantes; [2 Tim. 3, 2] idem Angelus non desistit suo nobis magno consilio simul & auxilio subvenire, producendo scilicet hinc inde per orbem fidelium aliquas animas, licet paucas, quibus tam copiose tamque largiflue grandia dona sua conferendo multiplicat, quod expertis stupor, inexpertis vero incredulitas in mentibus generatur. Et quod amplius est mirandum ac meo judicio notandum, hanc abundantiam gratiarum in sexu fragiliori, videlicet femineo, diebus istis videtur singularius operari; forsitan ut confundat virorum superbiam, & illorum potissime, qui reputatione propria inflati, scientes, cum nihil sciant, & sapientes, cum nihil tamen de dulcedine divina sapiant, se dicere non verentur. Hi tam stulti (secundum Apostolum) proh pudor! hodie facti sunt, quod absque scientia scire, sine sapientia sapere frustra contendant. [Rom. 1, 22] Tales igitur, si non fallor, æterna sapientia, per humilem sanctarum puellarum doctrinam mirandaque opera, videtur decrevisse confundere: ut omnis caro coram ipso non glorietur, & discat insipiens homo, ubi sit sapientia, ubi sit virtus, ubi sit lumen oculorum & pax.
[5] Quamobrem quamdam admirabilem puellam sacramque virginem ipsa Sapientia incarnata produxit in Tusciæ regione, Senensique civitate Virginis b, antiquo suo titulo nuncupata: cujus dum actus & doctrinam attente considero, gestaque vitæ ac felicissimum transitum admiror, stupere ac flere magis libet, quam aliquid dicere. Quod enim cor in tot & tam mirandis donis Altissimi non deficiat, [inter quos S. Catharina Senēsis] dum cernit hanc virginem seu fragilem, imbecillem ætate, nativitate plebejam, absque humano doctore simul & ductore, tantum apicem perfectarum ascendisse virtutum, tantam acquisivisse claritatem & perfectionē doctrinæ, & hoc totum infra lares paternos? Quis non stupeat? quis non miretur, quis continere possit lachrymas gaudii simul & laudis? Verum quia indignissimo mihi, nullis præcedentibus meritis, utinam non contradicentibus potius ipsis demeritis, superna pietate, quæ neminem vult perire, concessum est, ut fere circa finem cursus viæ ejus, pluribus annis præfatæ sacræ virginis non tantum haberem notitiam & conversationem familiarem, sed etiam per ipsam essem in Confessorem electus, ad participandum & sciendum quæcumque secreta sibi a Domino concessa vel revelata; ne tam pretiosum talentum, largitate mihi Altissimi commendatum, more servi nequam (quod absit) absconditum teneam in sudario; ipsum ad publicam mensam, pro animarum lucro copiosius conquirendo, intendo exponere, ut cum usuris Deo placitis, reportem illud tempore suo coram Domino Salvatore.
[6] Porro quia verbum Joannis assumptū superius, meo proposito coaptatur, si non nimium fallor, reassumo illud, & exclamando profero seculis tam præsentibus quam futuris: Vidi ego, Raymundus nomine usitato, ab ipsa tamen virgine vocatus ab eventu Joannes, propter secreta revelata mihi ab ea, ut æstimo; Vidi inquam, Angelum descendentem de cœlo, habentem clavem abyssi, & catenam in manu sua; vidi, & præsens fui. Et quamvis multa & grandia fuisset Dominus operatus, antequam ipsius haberem notitiam: omnia tamen audivi, vel ab ipsa in secreta confessione, vel ab aliis utriusque sexus personis, dignissimis omni fide, qui præsentes fuerunt pariter & viderunt. Vidi igitur & audivi, ita ut mihi & aliis qui fuere præsentes, cum Euangelista Joanne liceat exclamare; Quod vidimus, quod audivimus de verbo vitæ, habitanti in hac mirabili virgine, hoc vobis, & non aliud, nuntiamus. [I Ioan. 1, 3] Non enim possumus (ut cum Petro & Johanne loquamur) quæ vidimus & audivimus non loqui, aut non coram omnibus prædicare. [Act. 3, 20] Videamus ergo diligenter, o fideles Christicolæ, hoc verbum quod factum est, quod fecit Dominus & ostendit nobis peccatoribus, quorum primus ego sum, qui supra dixi, quod vidi. Sed quid, obsecro, vidi? Vidi profecto Angelum descendentem de cœlo. Hæc enim femina, de qua sermo, non femina, sed potius Angelus terrestris, vel (si malueris) homo cælestis dicenda erat, quam femina. Numquid enim non est Angelicum & cæleste, [Angelocomparanda abstinentia,] omnibus illicitis ac licitis corporalibus delectationibus ex toto renuntiare, in cœlestibus semper mentaliter habitare, verba æternæ vitæ indesinenter ex ore proferre; absque cibo, potu & somno, sub pluribus gravibus morbis corporeis, non modo vivere, sed lætari; & quæ Dei sunt ac salutis animarum, indefectibiliter operari continue? Quis hæc terrestria dixerit aut humana? Taceo de signis aliis & miraculis aliis, coram nobis per ipsam patratis a Domino, de quibus non est modo dicendum per singula, sed, concedente Domino, infra pro magna parte dicentur. Quid mirum igitur, si Angelus per nos appellatur, quæ naturam Angelicam puritate carnis & spiritus imitata, officium etiam Angelicum, Regis Angelorum præcepto, indesinenter exequebatur.
[7] Quæ recte dicitur de cælo descendere, quia in cælo sua sancta existens conversatione, per humilem sui cognitionem & proximorum compassionem, frequenter descendebat ad terram. Sed quia scriptum est de Sponso, quod qui descendit, [caritatem erga Deum & proximū] ipse est etiam qui ascendit; & sponsa vera nititur se Sponsi gressibus totis viribus conformare; descendebat & ascendebat virgo admirabilis supradicta simul cum Angelis in scala Iacob, ut videlicet cernendo faciem Domini, summitati scalæ innixi, largam benedictionem acciperet ascendendo, & ejusdem benedictionis participes descendendo faceret incolas terræ hujus. Quod totum perfecit in scala Iacob, quia, prout infra Domino præstante patebit, quidquid quæsivit a Domino, & quidquid operata est, totum factum est mediantibus gloriosa Dei genitrice Maria, &, quæ de ipsa fuit assumpta, Salvatoris humanitate, quæ duo per scalam Iacob propriissime signabantur. Ceterum Angelus sic descendens, ut diximus, clavem abyssi habere non absque mysterio dicitur: quia hæc virgo Angelica, super omnem æstimationem humanam, profunditatem divinæ sapientiæ, [cælestem sapientiam relucentem in epistolis] quantum animæ viatrici fas est, investigans, nobis eam aperuit & ostendit. Quis enim legens epistolas ejus, quas quasi per totum direxit mundum, Christianorum fidelium, diversorum statuum & graduum personis, admirans non stupeat stylum altum, profundas sententias, animarumque saluti perutiles supra modum? Quamvis enim proprio sermone vulgari loquatur in eis, quia noncognovit litteraturam: quia tamen introivit in potentias Domini cum clavi profunditatis profundæ, stylus ejus (si quis diligenter advertit) potius videtur Pauli quam Catherinæ, melius alicujus Apostoli quam cujuscumq; puellæ. Has autē epistolas ita dictabat velociter absque cogitationis intervallo etiam modico, ac si legeret in aliquo libro ante se posito quidquid dicebat. Vidi ego sæpe ipsam dictantem duobus scriptoribus diversas epistolas, diversis personis mittendas, & de diversis materiis; nec aliquem ex eis expectare dictamen per quacumque parvam morulam, nec audire ab ea nisi quod pertinebat ad se. Quod dum nimium admirarer, responsum est mihi per plures qui eam noverant ante me, & frequentius viderant eam dictantem, quod aliquando tribus, aliquando quatuor scriptoribus similiter dictaverat, ut dictum est, & cum eadem celeritate, necnon & memoriæ firmitate; quod in corpore muliebri, tam macerato vigiliis & inedia, potius dat mihi signum miraculi & infusionis supercælestis, quam cujuscumque naturalis virtutis.
[8] Insuper si quis inspiciat librū, quem Spiritu sancto manifeste dictante, composuit in idiomate proprio; [libro Dialogorum,] quis possit imaginari aut credere illum factum per feminam? Qui quidem stylus est altissimus, ita ut vix inveniatur sermo Latinus correspondens altitudini styli ejus, prout in præsentiarum experior ego ipse, qui transferre in Latinum ipsum satago. Sententiæ sunt tam altæ pariter & profundæ, quod si eas in Latino perceperis prolatas, Aurelii Augustini putes potius fuisse quam cujuscumque alterius. Quantum autem sint utiles animæ, suam quærenti salutem, nec brevi, nec facili potest explicari sermone. Omnes quidem subtilitates deceptionum hostis antiqui continentur in eo, omnesque viæ & modi vincendi ipsū, Altissimo complacendi, beneficia Salvatoris collata rationabilibus creaturis, necnon & culpæ quæ contra ipsum, proh dolor! hodie in nostro nequam seculo committuntur communiter adhuc, & ipsarum remedia, si quis diligenter advertit, in ipso reperiuntur. Porro contenta in eo (ut relatum est mihi per scriptores ejus) ipsa numquam dictavit dum utebatur corporeis sensibus; sed semper dum actualiter in ecstasi posita, loquebatur cum Sponso suo. Propter quod & liber ille ordinatus est per modum dialogi inter Creatorem, & ab ipso creatam animam rationalē & viatricē.
[9] Propter hæc autem; quamvis scripturæ ejus sint modis omnibus commēdandȩ, [& colloquiis] nec ac commendationē ipsarū possim sufficere; modicum tamen sunt, respectu actualis loquelæ ejus, dū ageret in humanis. Dominus enim ei dederat linguā eruditissimā, ut sciret proferre sermonē ubique verbaq; ipsius ardebant ut faculæ; nec erat quicumq; audiens eam, qui se a calore ignitorum verborum ejus totaliter posset abscondere. Unde & communis est sententia hodie illorum qui eam noverunt & sequentium & non sequentium vestigia ejus, quod numquam aliquis venit ad audiendam ipsā, cum quantumcumq; mala intentione, ipsam scilicet etiam deridendi, qui non recesserit ab ea vel modicum aut perfecte cōpunctus, & in totū vel in parte correptus. Quis per hæc signa nō videat ignē Spiritus sancti habitantis in ea? Quis aliud quærat experimentum ejus qui loquehatur in ea Christus? Arbor etenim quȩlibet ex fructu cognoscitur, juxta sententiā, Veritatis; & bonus homo de bono thesauro profert bona verba &c, ut dicit eadē Veritas incarnata. [quibus vel invitos ad pænitentiā trahit;] Vidisses frequentius, illos qui causa ridendi & deridendi ingressi fuerant, cum lachrymis egredi: eos qui corde inflato intraverant & erectis cervicibus, dimisso capite ac suspirantes exire: aliosque qui sapientes erant in oculis suis & humana scientia prȩditi, postquam ipsam audierant, supponere digitum ori suo stupentes, & inter se mussitare; Quomodo hæc litteras scit, cum non didicerit? Unde huic mulierculæ sapientia tanta? quis eam tam perfecte instruxit? quis eam docuit tā alta? Quæ omnia testimoniū dabant plenum, cuicumq; sane intelligenti, quod clavem habebat abyssi, profunditatis scilicet sapientiæ supernaturalis: & mentes illuminans tenebrosas, aperiebat cæcis thesaurum lucis æternæ.
[10] Subjungebatur postremo verbo Joannis, pro fundamento Prologi hujus assumpto, Et catenam magnā habens in manu sua. Quod, ut prius, ad nostrū propositum, per quid nominis declaremus. Quid mirū, si habebat Catherina catenā? Numquid non ista duo nomina in voce concordant? Etenim si Catherina cum syncopa dixeris, Catenam habebis; & si Catenæ unicam superinserueris syllabam, Catherinæ nomen accipies. Sed obsecro, [ut videatur Catharina dicta, quasi catena universalis virtutum] ibimusne tantummodo post voces & signa, neglectis rebus atque mysteriis per istas voces signatis? Non solum hæc voces, sed & res ipsæ convenientiam nobis indicant. Catha c siquidem Græce, Latine indicat universum; unde & Catholica, Ecclesia propter vim Græci vocabuli, universalis proprie dicitur in Latino. Catherina igitur & Catena, universitatē nobis inducere intendunt, quod & catena ex suæ substantiæ ordine manifestat: componitur enim ex diversis annulis alicujus materiei, simul tamen & taliter adinvicem colligatis, quod nisi frangantur, nō possunt ab invicem separari: sicq; annulorum illorum diversorum & sic unitorum (ut diximus) universitas, Catena vocatur, juxta multitudinis vsum, quem sequendū in rebus mundanis censet Philosophus. Hæc autē unitas diversorum, seu diversitas unitorum, duplicem nobis collationem bonorum insinuat; fideliū videlicet hominum, ex quibus constat Ecclesia; & sanctarū virtutū, ex quibus, cōstat salus & sanitas animarū. In qualibet universitatū istarū, Deo gratarum, universitatē & divesitatē de necessitate reperies: nec universitas proprie dici posset, nisi utrumque complecteretur.
[11] Quamobrem ex principio hujus nominis diversitas componitur & universitas: quod totum signat hoc nomen Catena, in quo forsitan non parvum latet mysterium. Constat etenim virtutes esse colligatas, quia altera simpliciter sine altera haberi nequaquam potest; & quȩlibet tamen habet suam singularem conditionem, quā nulla aliarū potest habere. Sic protinus & fideles in una fide, in unaq; caritate uniti, ita dispositi sunt, ut si quis ab illa discedat, desinat esse fidelis: & tamē necesse omnino est, quod singuli singulares habeāt illius Spiritus gratias, qui dividit singulis prout vult, quemadmodum & eorum subjecta, ex propria natura singulariter dividuntur. Nonne ergo quælibet universitatum istarū, per ea quæ superius dicta sunt, tibi nunc clare apparet una catena? [& fidelium] Diversitas unitorum & unitas diversorum hoc indicant manifeste: quod si earum quælibet est catena, consequens est, per ea quæ superius dicta sunt, quod utraq; ipsarū comprehendatur, in hoc nomine Catherina. Et vere non mirum, quia hæc Catherina & universitatem virtutum accepit a Domino, & universitatem fidelium tanto cū amore gestabat in corde, quod nullum novū intelligenti videbitur, si dicatur in sua manu catenam habere: quia universitates jam dictas, non minime nec mediocriter, sed perfecte possedit & excellenter. Nimis, ut puto, breviter dictum est quod intendo; volo, sicut & debeo, latius explicare.
[12] [virtutum quidem omnium, sed precipuchus, militatis,] Vidi & ego frequenter, licet vitiis plenus, virtuosas personas: sed numquam recolo me vidisse, nec visurum arbitror in futurum, tam universalem excellentiam virtualem, sicut in hac virgine patenter ostendebatur. Et ut incipiamus a fundamento & condimēto virtutum, humilitas videlicet tanta erat in ea, quod non modo vilissimo aut vilissimæ cuilibet subjici, non tantum omnium infima reputari optabat continue; imo se causam omnium malorum, quæ alii patiebantur, firmiter æstimabat. Quapropter quandocumque cernebat mala culpæ vel pœnæ universalia vel particularia cujuscūque contra seipsam insurgens, dicebat: Tu omnium malorum istorum es causa: ab iniquitatibus tuis hæc cuncta procedunt: ergo recognoscas teipsam, & plora peccata tua coram pedibus Domini, donec merueris audire cum Magdalena, Dimissa sunt tibi peccata tua &c. Attende lector non modo humilitatem, sed humilitatis profundiorem radicem. Parum erat illi, ceteris subdi, cuilibet obedire, a quolibet patienter injurias sustinere: imo post hæc omnia non tantum secundum Salvatoris doctrinam, ancillam inutilem, sed præ ceteris & pro ceteris, [qua omnibus se subjecit] ac (quod majus est) pro persecutoribus suis ream se accusabat coram Domino: sic non solum omnibus subditam, non tantum omnium infimam, imo reputabat se omnibus necessario debitricem. Hinc & licito & illicito excluso judicio proximi, omnique reputatione propria procul pulsa, contemnendo seipsam tam excellenter d, sub pedibus omnium prosternebat. Cernis, lector, qualiter hic excludebatur ex toto superbia, qualiter amor proprius sapientissime vincebatur; quomodo, quæ legem implet, dilectio proximi fortissime servabatur? Adspicisne caritatem & humilitatem, in eodem opere artificiosissime catenatas? Numquid tibi videtur hæc catena sufficiens ad superbissimum satanam capiendum & alligandum, prout testis Joannes adductus adjungit?
[13] Verum quædam in dictis nunc forsitan movebunt te dubia, quæ tua de mente intendo abstergere, ne putes obscuritatem sociam falsitatis. Forte namque, quia superius dictum est, quod optabat cuilibet vilissimo subjici, & infima omnium reputari, hoc quia non est latius declaratum, aut non credis, aut vilipendis. Sed volo te scire, quod prologi totaliter mensuram excederemus, si cuncta quæ adducimus, vellemus particulariter declarare: sufficit quod in tractatu Legendæ, omnia latius inserentur. [& mala hominibus inflicta fuit peccatis adscripsit] Verumtamen scito, hanc virginem omnibus & singulis de domo sua, etiam ancillæ inclusæ, pluribus rursum pauperculis & infirmis in hospitali decumbentibus, se voluntarie subjecisse ac obedisse diutius, nec unquam sine subjectione vivere voluisse, usque ad transitus sui horam, prout infra patebit latius in Legenda. Quod infimam se reputaverit ceteris, satis est in proximo declaratum, ut æstimo: sed ut omnem de mente tua removeam scrupulum, scire te volo, quod aliquando ego ab ipsa petivi, qualiter fieri potuit, quod comite veritate, ipsa se causam omnium malorum quæ fiebant, computaret & fateretur. Quæ amplius suam conclusionem affirmans, dixit omnino sic esse, & addidit: Nonne, si ego essem igne divini amoris perfecte accensa, & Creatorem meum ignita mente orarem, ipse qui totus misericors est, faceret omnibus istis misericordiam, & concederet quod de igne qui in me tunc foret, omnes accenderentur? Et quid est illud quod impedit tantum bonum? certe non nisi peccata mea. Quia defectus non potest esse a Creatore, in quo nullus cadit defectus: oportet igitur quod sit ex me & a me. Super hoc autem, quando considero quot & quantas gratias mihi tam misericorditer est largitus, ut talis efficerer, sicut dixi; & tamen propter iniquitates meas ego talis non sum, quod mihi satis clare ostenditur in malis quæ video; irascor contra meipsam, & ploro peccata mea, quia non propter hoc despero, sed semper amplius spero, ut parcat mihi & eis.
[14] Hæc est illa locuta mihi maximo cum fervore: ego autem admirans novum modum humilitatis & caritatis simul servandæ perfecte, cum etiam videretur peccata notoria proximorum imputare sibi, licet aliquæ mihi replicationes occurrerent, silere malui, quam aliquid amplius replicare coram tanta magistra virtutum. Advertique, ac nunc disserendo magis adverto, [tum fidei, spei & caritatis,] humilitatem, fidem, spem, & reginam omnium caritatem, in hoc uno actu mirabiliter & excellenter concatenatas: humilitas enim faciebat, ut mala proximorum sibimet imputaret modo mirabili, & non illos contemneret: fides ostendebat ei, quam benignus & misericors esset Dominus & præstabilis super malitia peccatorum, ac etiam quam fructuosus sit ignis habitans in mentibus servorum Dei: spes confortabat eam, ut non obstantibus tot & tantis peccatis, confidens ad misericordiam implorandam accederet, tam pro se quam pro aliis. Et hæc omnia operabatur illa, quæ numquam excidit, caritas. Cum hoc erat ibi perfecta peccatorum contritio, simul & satisfactio cum lacrymis cordis & corporis: zelusque animarum eximius, & solicitudo superlaudabilis de universorum salute. Quid in præsentiarum tibi videtur, o bone lector? Nonne in primo tibi adducto hujus sanctæ virginis opere, catenam virtutum adspicis grandem valde? Nunquid non clare nunc cernis, juste vocatum fuisse nomen ejus catenam seu Catherinam; proprieque de ipsa in themate nostro dictum, quod habebat catenam magnam in manu sua? Sane quia duplicem ipsam diximus habuisse catenam, virtutum scilicet & fidelium animarum, ex quibus constat Ecclesia, quas ambas gestabat in mente cum magna perfectione; forsitan tibi non videtur ostensum fuisse nisi de una, cum tamen, si adverteris, de utraque sit tactum.
[15] Verum ad clariorem eorum quæ dicuntur ostensionem, [Fidelium autem propter zelum animarū,] scire debes cum tantus erat ardor amoris, quem ad quemlibet fidelium, & multo plus ad universorum congregationem, gestabat in animo; quod omnes cogitationes, locutiones, actus & tota ipsius vita pariter & intentio, nihil aliud resonabant aut sapiebant, nisi proximi compassionem & caritatem. Quis, obsecro sufficienter possit recitare eleemosynas, quas largiebatur pauperibus; obsequium, quod impendebat infirmis; devotionis & confidentiæ solatium, quo morientes consolabatur pariter & fovebat? Quis iterum possit numerare afflictorum consolationes, peccatorum conversiones, justorum confirmationes, malorum supportationes, omniumque ad se venientium caritativas attractiones, quibus simul & divisim proximorum salutem efficacissime procurabat? Quis rursus queat investigare fluvios lacrymarum, viscerosa suspiria, orationis instantiam, singultuosos gemitus, quibus sine intermissione die noctuque apud Sponsum suum, non absque sudoribus incredibilibus, laborabat, ut finem salutiferum singulis impetraret? In cujus rei testimonium audita est aliquando a pluribus testibus, dum esset in ecstasi, ex abundantia spiritus linguam corpoream movendo suum Sponsum silenter affari & dicere: Nunquid, Domine, potero esse contenta, si quisquam ex his qui ad imaginem & similitudinem tuam creati sunt, sicut ego, pereat & de manibus meis auferatur? Ego nec unum ex fratribus meis volo quomodolibet perdi, qui tam naturæ quam gratiæ sunt mihi nativitate conjuncti. Et hostis antiquus, volo quod omnes amittat; tu autem lucreris omnes, ad laudem & gloriam nominis tui majorem. Melius enim mihi esset, quod omnes salvarentur, & ego sola, salva semper tua caritate, sustinerem pœnas inferni; quam si ego essem in paradiso, & ipsi omnes damnati perirent: quia major honor & gloria nominis tui erit, si primum accidat quam secundum. Responsumque ei est a Domino, [pro quarum salute æternis pœnis se offerebat,] prout secrete mihi confessa est: Caritas in inferno stare non potest, destrueret enim eum totaliter: facilius foret infernum destrui, quam quod caritas staret cum eo. At illa: Ubi tua veritas & justitia paterentur, omnino vellem ipsum esse destructum, vel saltem quod amplius ad ipsum nulla descenderet anima. Et si, salva unione caritatis tuæ, super os inferni ego ponerer ad claudendum, quod illuc amplius nullus ingrederetur; gratissimum mihi esset, ut sic omnes mei proximi salvarentur.
[16] Ex his potes, lector, patenter elicere, si non fallor, quod istis Deo gratis catenis duabus aureis, hæc virgo in mente circumdata & ornata erat feliciter & perfecte; nec est mihi fas omnia particulariter enarrare, ne convertam prologum in tractatum. Sufficit ad te reddendum benevolum & attentum, in genere tibi ruditer, sed veraciter, ejus excellentias expressisse. Scire tamen te cupio, [& propter imitationem Sanctorum] quod si mecum vidisses & audisses quæ ipse vidi & audivi, adspexisses mentalibus oculis imitatricem humilitatis & puritatis virginis gloriosæ, asperitatis & paupertatis Joannis Baptistæ, pœnitentiæ ac paupertatis Mariæ Magdalenæ, veritatis & sanctitatis Joannis Euangelistæ. Vidisses siquidem in fide Petrum, in spe Stephanum, in caritatis sapientia Paulum, in patientia Job, in longanimitate Noë, in obedientia Abraham, in mansuetudine Moysen, in zelo Eliam, in miraculis Heliseum. Cum Jacob siquidem contemplabatur, cum Joseph prædicabat futura, cum Daniele revelabat mysteria, cum David confitebatur die noctuque Altissimo. Non excedo, dum sic loquor, lector carissime, non excedo. Infra, dum legendo specifice invenies, quæ hic breviter dicuntur in genere, videbis nullum excessum hic positum. Enimvero imitari & ipsum Salvatorem & ejus gloriosam Genitricem, in quolibet Sanctorum invenire non est difficile: nec est excedere, hoc referre. Non enim adæquat, qui suo modulo imitatur: nec in imitante requiritur necessario perfectio seu plenitudo ejus, quem imitatur. Unde Doctor gentium, proprios provocans ad acquirendum perfectionem Christianam discipulos, inquiebat: Imitatores mei estote, sicut & ego Christi. [Phil. 3, 17] In quibus verbis, si bene advertitur, non tantum ad sui, sed etiam ad Christi Jesu imitationem, cunctos fideles invitat. Quod scilicet dixi: Vidisses in fide Petrum &c. nullum noveris inconveniens inde sequi. In fide enim veraciter Petrus dici potest, quicumque perfecte possidet mentaliter fidem Christi, & sic de aliis. Quamvis in nostro proposito, Deo duce, infra percipies, virtutes præfatas atque combinatas cum Sanctis superius nominatis, tam novo & tam perfecto modo per hanc virginem sacram possessas mentaliter, quod omnis de hoc dicto admiratio, forsitan prius generata, de mente tua cessabit.
[17] Sufficit quod duplex fuit tibi catena ostensa, quarum qualibet satanas alligatur, quas habebat in manu sua, hic Angelus virginalis: qui per unam, scilicet virtutum catenam, cœlum ascendens; propter alterius catenæ, fidelium scilicet, operandam salutem, descendebat de cœlo. Ex duabus his catenis nullum mirum, si captivus redditur satanas, prout Joannes subjungit: [Hac duplici catena tenebat adstrictum dæmonem] quia nulli docto Theologo dubium est, quod regnum satanæ tantum est & non plus, quantum vitiosi homines voluntarie sibi tradunt. Nusquam namque, sua culpa damnatus & propria detentus damnatione, regnare posset sua virtute, nisi alterius vitium malorum mentes perversæ ipsius voluntatis imperio subjugaret. Unde scriptum est, quod ipse rex est super omnes filios superbiæ: [Iob. 41, 2] a superbia siquidem sunt generati, super quos ipse regnat, quia nequaquam regnare posset, nisi prius per superbiam voluntas perverteretur. Regnum ergo ejus non est ex virtute propria, sed ex alterius vitio: sicut autem regnum ipsius ex alterius, non ex sua mente, dependet; sic proculdubio regni ejusdem destructio magis in aliorum mentibus, quam in sua, fundatur: quapropter cuilibet vere volenti est facile, quantum ad se, destruere regnum ejus. Et dico volentem hic, quem gratia, quæ per Jesum Christum data est, facit volentem. Unde & ipse Magister & Dominus, cum pro culpa nostra delenda, & pro sua gratia in nos infundenda, se ad passionem & mortem videret appropinquare, dicebat discipulis pariter & Judæis: Nunc judicium est mundi, nunc Princeps hujus mundi ejicietur foras: [Joa. 12, 31] quia scilicet adveniente gratia, quam ex illa passione meruimus, voluntates hominum factæ mediante gratia virtuosæ, regnum erant satanæ penitus destructuræ, ipsumque de suis habitaculis ejecturæ.
[18] Porro sicut mediante gratia per virtutes ejicitur, sic per easdem idem satanas alligatur. [quem etiā sæpe ejiciebat:] Anima quippe fidelis, in qua gratia residet, efficitur quotidie per augmentum meriti simul & gratiæ seipsa robustior & sancta, cum de manu fortis satanam adversantem, non solum ejicit, sed alligat pariter & occidit. Tanta namque gratia infunditur quandoque mentibus fidelium quorumdam, quod non solum de propriis mentibus, sed de alienis ejiciunt satanam: & non tantum ejiciunt, sed precibus & meritis suis obtinent a Domino, quod satanas alligetur, ut scilicet non plus molestiæ possit inferre his a quibus ejectus est, quam expediat ipsorum saluti. Hinc rursus talibus quandoque datur a Domino tanta virtus, quod etiam de obsessorum corporibus dæmones ipsorum expellant: non quod magis sit de corpore expellere quam de anima, sed in conspectu hominum magis apparet corporalis curatio, quam mentalis: & Dominus sanctitatem talium sibi notam, cum in virtutum perfectione superabundat, vult etiam coram oculis hominum demonstrare, ut honor suus & salus hominum inde amplius augmentetur.
[19] [adeo ut ipsa etiam Angelo Apocalyptico possit comparari:] Nunc ergo ad hoc, unde cœpimus, redeamus. Hæc sacra virgo, cujus gesta narrare intendimus, dante Deo catenam virtutum perfectissime possidens, catenamque animarum fidelium perfectissimæ caritatis vinculo secum ligans, utraque satanam ligabat: Cum prima potestatem ejus annihilans, ne posset aliquid supra se; cum secunda vero, ne posset aliquid nocere fidelibus, & potissime his, quos ipsa in Christo genuerat, quantum cupit, sicut infra luce clarius concedente Altissimo, patefiet. Vere igitur & proprie dictum erat, quando dicebam cum Euangelista Joanne superius: Vidi Angelum descendentem de cælo, habentem clavem abyssi, & catenam magnam in manu sua. Addiditque, Et apprehendit draconem, qui vocatur diabolus & satanas, & ligavit eos per annos mille. Hic amplius non insto, ne diutius protraham: sed obsecro, lector, nota, & Deo duce videbis inferius, qualiter hæc omnia verba verificabuntur de hac superlaudabili virgine, potissime si principium ejus cursus, medium, & finem adverteris diligenter. Hæc igitur quantum Dominus docere dignatus est, sint pro voce spiritualis Aquilæ ad nostrum propositum concludenda. Nunc ad narrandum gesta hujus sacræ virginis procedamus.
ANNOTATA
a Joannes Euangelista, paßim comparatus Aquilæ, uni ex quatuor mysticis animalibus, propter sui Euangelii sublimitatem.
b Sena vetus, civitas Virginis, antiquo appellata titulo, sacram eidem habet ædem Metropolitanam: crediturque jam inde a tempore Constantini Magni, eidem dedicasse templum Minervæ, quod ipso in loco magnificæ hujus basilicæ steterat.
c Hæc erat seculi istius inscitia. Κατὰ enim Græce, præpositio est, idem valens quod secundum: καθ᾽ ὅλον, secundum universum, unde Catholicus dicitur, qui secundum universæ ecclesiæ sensum credit & docet. Ceterum Græci Sanctam Martyrem, a cuius intuitu & veneratione nomen istud commune factum est pluribus, Αἰκατερίναν appellant, in antiquis MSS. Latinis Ecatherina legitur: nec facile nominis sic scripti veram reddere etymologiam ex Græco poßis.
d Addebantur hæc verba, contemptum proximi perfecisse contemnebat, quæ tantisper expunximus, donec occurrat lectio sanior.
ALTER PROLOGUS.
[20] Dixit David filius Isai, dixit vir cui constitutum est de Christo Dei Iacob, egregius Psalmista Israel, ut habetur secundo Regum vicesimo tertio capite, Dixit, inquam, in Psalmo, in quo introducit primogenitum in orbem terrarum, Scribantur hæc in generatione altera, & populus qui creabitur, laudabit Dominum. [Ps. 138, 16] Et sanctus Iob dum sanctam resurrectionem prophetare intenderet, exclamabat: Quis mihi tribuat, ut scribantur sermones mei? quis mihi det, ut exarentur in libro stylo ferreo, & plumbi lamina, vel celte sculpantur in silice? [Iob. 19, 23] Ex quibus verbis sacrarum Scripturarum intellector clare potest percipere, quod illa quæ cedunt in divini nominis honorem & laudem, ac in veram & communem utilitatem omnium hominum, non sufficit si loco & tempore præsentibus revelantur aut recitantur: sed ut omnibus nota sint, [Hæc vita cur scripta sit] tam præsentibus quam futuris, scripturæ sunt commendanda. Et quia juxta Salomonis sententiam: Generatio præterit, & generatio advenit; [Ecle. 1, 4] indignum foret, si generatio tantum una perciperet quod omnibus est salubre; ac insuper si divinæ sapientiæ opera, quæ debent perpetuo collaudari, brevi temporis cursu commendarentur tantummodo. Hinc motus est Moyses ad scribendum creationis principium, & gesta Patrum primorum & novissimorum usque ad sua tempora exclusive. Hinc Samuel, hinc Esdras, ceterique Prophetæ sacras historias conscripsere, propheticaque dicta scripturæ diligenter commendavere. Hinc & ipsi sancti Euangelistæ, qui, quantum ad dignitatem, inter Historiographos obtinent primum locum, non tantum prædicare, sed Euangelium scribere meruerunt. Hinc etiam uni eorum vox magna dixit: Quod vides, scribe in libro. [Apoc. 1, 11]
[21] Hinc igitur & ego frater Raymundus de Capua, in seculo dictus de Vineis, Ordinis Fratrum Prædicatorum humilis magister & servus, ex mirabilibus quæ vidi pariter & audivi, rationabiliter imo necessario motus, gesta cujusdam sacræ virginis, Catherinæ nomine, de civitate Senensi in regione Tusciæ ortæ, miranda simul & imitanda, quæ voce prædicavi, scripturæ commendare decrevi; ut secula non tantum præsentia, sed etiam futura, perceptis his virtutibus admirandis, quæ magnus & super laudabilis Dominus operatus est in hac virgine, tunc gratiosa, sed nunc indubitantissime gloriosa, laudent ipsum in Sanctis & in virtutibus ejus, ac benedicant secundum multitudinem magnitudinis ejus; simulque accendantur ad eum totis viribus super omnia diligendum, eique soli tam interius quam exterius serviendum, necnon & in servitio ejus usque in finem constantissime permanendum. [qua fide?] Protestor autem cuilibet qui leget hunc librum, quod teste ipsa Veritate, quæ nec fallit nec fallitur, nihil fictum, nihil adinventum inseritur in eo; nec, saltem in substantia rei gestæ, quantum mea fragilitas investigare potuit, quomodolibet falsum. Ut autem fides adhibeatur his quæ dicentur præstantior, in quolibet Capitulo ponam, unde ac qualiter habui ea quæ narro; & videat quilibet, unde hausi, quæ pro animabus potandis in hoc libello propino. Verum ut in Trinitatis nomine cuncta fiant, in tres partes hunc librum divisi pro indagatione agiliori. Prima pars continebit ortum & infantiam ejus ac puellarem ætatem, quousque fuit a domino desponsata inclusive: secunda pars continebit tempus conversationis ejus, a desponsatione usque ad transitum ejus: [quo ordine?] tertia vero pars ultimum finem ejus, cum aliquali tempore præcedente ac miraculis, quæ acciderunt tunc & post obitum ejus, quibusdam, non omnibus: quia nimis magnum oporteret volumen conficere, nec posset nostris temporibus terminari. Deinde liber divinæ doctrinæ illius sive Relationum dialogi cum XXI orationibus ipsius. Sicque concedente Deo, terminabitur totum opus, ad laudem Trinitatis excelsæ, cui est honor & gloria in secula seculorum. Amen.
DISTRIBUTIO PARTIUM
[22] [Quid hic omissum?] Qvæ hic ad finem promittuntur, quia ad historiam nihil faciunt, poterunt in editione Coloniensi requiri: hic solum noto, inter dictas orationes, unam esse numero decimam sextam, cui in editione Brixiensi anni MCCCCXCVI assuta est clausula, prorsus ad præcedentia impertinens & styli differentis, qua fingitur S. Catharina de Virginis Deiparæ Conceptione loqui ad Patrem æternum, eique dicere, quod ea conceptio fuerit maculata ut ceterorum hominum; sic tamen ut mox superveniens gratia maculam absterserit. Ast in hac Coloniensi, quæ desumpta est ex ipso Fr. Raymundi autographo, Maurbaci in Austria apud Patres Carthusianos asservato, adeoque nulli suspicioni interpolationum tam turpium obnoxio, tale nihil reperitur. Ipsum vero figmentum, utrique sanctißimæ Virgini injuriosißimum, eo dumtaxat esse excogitatum a Vincentio Bandello de Castro-novo, ut opinantur quidam, certe ab aliquo pertinaci immaculatæ Conceptionis obtrectatore, ut auctoritati revelationis de eadem ad D. Brigittam factæ similis auctoritas opponi videretur; ostendit egregius quidam Sacerdos Parthenophilus, editis ad honorem Mariæ Virginis operibus clarißimus, pro ejusque integerrima puritate pugil invictus, non solum scribendo sed etiam patiendo probatus; idque in libello, cui titulus, Vindiciæ S. Catharinæ Senensis, a commentitia revelatione, eidem afficta contra Immaculatam Conceptionem B. Mariæ, excuso Lovanii anno 1663; ubi licebit inanißimi commenti vanitatem multimodis redargutam legere. Nunc Vitam hanc in Capita nobis congrua divisuri, hic subter representamus titulos, in quos ipse Raymundus sui hujus operis partes singulas subdivisit.
Prima Pars.
In qua tractatur de ejus progenie, & de his quæ contigerunt erga ipsam antequam exiret in publicum.
Cap. I. De parentibus ejus & ipsorum conditione.
II De ortu ac infantia ejus, & mirabilibus quæ in ipsa sunt
ostensa.
III De voto virginitatis per eam emisso, & de his quæ
contigerunt usque ad ætatem nubilem exclusive.
IV De fervoris remissione, quam pro augmento gratiæ
Deus permisit: & de forti patientia, qua multas injurias in
domo propria pertulit propter Christum.
V De victoria quam habuit contra persequentes, tam per
columbam quam vidit pater ejus, quam per visionem B. Dominici.
VI De austeritate pœnitentiæ ejus; & de persecutione,
quam propter hoc passa est a propria genitrice.
VII De ultima victoria, quam habuit in balneo: & qualiter
suscepit habitum B. Dominici diu desideratum
VIII De origine ac fundamento religiosi status Sororum
de Pœnitentiæ B. Dominici, & unde processit modus vivendi
earum.
IX De mirabili ejus profectu; & quod huic Virgini credenda
sunt cuncta, quæ de gratiis sibi factis a Domino suis
Confessoribus recitabat.
X De doctrina notabili, quam Dominus in principio ei dedit:
& de aliis doctrinis, in quibus ipsa vitam suam fundavit.
XI De mirabili victoria tentationem, per quamdam aliam
doctrinam ei a Salvatore datam; & inaudita familiaritate,
quam habuit cum ipso Domino Salvatore.
XII De mirabili desponsatione ejus, qua fuit a Domino
desponsata per annulum in fide.
Secunda Pars.
De conversatione S. Catharinæ cum hominibus: & qualiter ostensa sunt mundo dona, quæ acceperat in secreta clausura.
Cap. I. Qualiter Dominus mandavit, quod inciperet cum
hominibus conversari.
II De mirabilibus actibus, quos exercuit; & de miraculis,
quæ contigerunt in principio conversationis ejus cum hominibus.
III De miris quæ gessit subveniendo necessitatibus egenorum.
IV De mirabilibus factis, quæ fecit serviens necessitatibus
infirmorum:
V De singulari modo vivendi, & qualiter refelluntur murmuratores
de jejunio hujus sacræ Virginis.
VI De mirabilibus excessibus mentis ejus, & magnis revelationibus,
ei factis a Domino.
VII De quibusdam miraculis, operatis divinitus per hanc
almam Virginem, circa salutem animarum.
VIII De quibusdam miraculis, circa corporum humanorum
vitam vel sanitatem, per sacram Virginem actis, dum
ageret in humanis.
IX De miraculis per hanc Virginem operatis, circa liberationem
obsessorum a dæmonibus.
X De dono prophetiæ, quo hæc Virgo vigebat: & quomodo
per illud plures liberavit a periculis utriusque hominis.
XI De miraculis, quæ Dominus per sacram Virginem operatus
est in rebus inanimatis.
XI De hujus sacræ Virginis frequenti Communionis sumptione:
ac de miraculis quæ fecit ei dominus, tam circa Venerabile
Sacramentum, quam circa Reliquias Sanctorum.
Tertia Pars.
In qua recitatur obitus sacræ hujus Virginis, & miracula post facta.
Cap. I. De testibus qui fuerunt præsentes in obitu ejus, &
informaverunt auctorem, qui & quales fuerint.
II De his quæ contigerunt per annum cum dimidio ante
obitum sacræ Virginis: & de martyrio quod sustinuit a dæmonibus,
de quo tandem mortem incurrit temporalem.
III Qualiter hæc sacra Virgo cupiebat dissolvi & esse cum
Christo, ut probatur per unam orationem, quam fecit & posuit
in fine libri, quem ipsa dictavit; cujus libri epilogus una
cum dicta oratione ponitur de verbo ad verbum in Latino,
sicut ipsa dixit in vulgari.
IV De transitu ejusdem sacræ virginis Catharinæ de Senis:
& de sermone, quem ante transitum suum fecit filiis & filiabus,
quos & quas in Christo genuerat tam in genere quam
in specie, ipsos omnes & singulos instruendo: & de visione
quæ in hora transitus ejus fuit ostensa cuidam matronæ feminæ.
V De forti patientia, quam hæc sacra Virgo in omnibus
factis suis, a prima ætate usque ad mortem inclusive, ostendit
manifeste: per quam clare probatur ipsam dignam esse
nomine sanctitatis in Ecclesia Dei militante, ex quo tot gloriosis
triumphis decoratur in Ecclesia triumphante. In quo
Capitulo epilogatur quasi quicquid dictum est supra propter
fastidiosos lectores: & ut siquis non potest totam Legendam
habere, hoc Capitulo habito substantiam quasi percipiat totius
Legendæ.
VI De signis & miraculis quæ operatus est Dominus post
obitum sanctæ Virginis, tam ante sepulturam ejus quam post:
videlicet de illis quæ sciri potuerunt per me, quia multa sunt
facta, quæ non fuerunt notata.
PARTIS PRIMÆ
CAPUT I.
Natales S. Catharinæ, pueritia pie traducta, Christus spectatus, solitudo petita, votum virginitatis emissum.
Cap. I
[23] [Iacobo Benencasæ] Fuit vir unus in civitate Senensi regionis Tusciæ, nomine Jacobus, cujus pater vocatus est more illius patriæ vulgariter, Benencasa: & erat vir ille simplex & absque dolo & fraude, ac timens Deum, recedensque a malo. Hic orbatus parentibus, uxorem accepit de civitate sua, nomine Lapam a, feminam siquidem omnino alienam a quacumque malitia hominum modernorum, quamvis in factis domesticis & familiæ satis solertem, prout manifestum est omnibus noscentibus eam, cum adhuc vivat in corpore. Hi sic matrimonialiter conjuncti, & in simplicitate uniti, quamvis plebeji, rebus tamen temporalibus juxta conditionem propriam abundabant, & de satis laudabili popularium genere orti erant. Benedixitque dominus Lapam, [uxorem Lapā habenti,] & fœcunditate ipsam adimplens, tamquam abundantem vitem constituit in lateribus domus Jacobi viri sui: nam quasi omni anno filium aut filiam pariebat, & sæpe gemellos aut gemellas concipit & peperit Jacobo supradicto.
[24] Cujus quidem Jacobi singulares laudes non arbitror justum omittere, ex quo, ut pie creditur, jam ad portum pervenit felicitatis æternæ. Refert etenim mihi præfata Lapa, quod, tantæ fuit æquanimitatis, & ita moderatus in verbo, quod quacumque occasione data turbationis seu tribulationis, numquam verborum excessus procedebat ex ore ejus: [viro munsueto] imo quando ceteros de familia sua amaricatos videbat & amara verba proferre, mox consolabatur quemlibet hilari vultu, dicens: Eia, ut bene sit tibi, non turberis, non loquaris talia, quæ non decent nos loqui. Addiditque dicta Lapa, dum semel quidam ejus concivis, contra omne debitum justitiæ malitiose opprimeret eum, petendo maximam summam quam nulla ratione debebat; & amicorum potentia calumniisque simplicem virum adeo supplantando vexaret, quod deduxerat eum quasi ad perditionem omnium bonorum suorum; numquam tamen potuit sustinere, quod coram ipso quisquam calumniatori suo detraheret aut malediceret quoquo modo; imo ipsam Lapam illi maledicentem, redarguebat, dulciter dicens; Sine, carissima, ut bene sit tibi, sine eum; Deus ostendet illi errorem suum, & erit defensor noster. Quod postmodum rei probavit eventus. Nam quasi miraculose manifestata est veritas: & ille pœna docente didicit, quantum erraverat ex persecutione injusta.
[25] [omnis obscœnitatis osori,] Hæc ptæfata Lapa retulit mihi seriose, cui omnem idcirca fidem adhibeo quia prout omnibus constat noscentibus eam, tantæ simplicitatis est adhuc octogenaria, quod etiam si vellet, nesciret talia mendacia fingere. Quamvis etiam omnium, qui noverunt dictum Jacobum, commune testimonium sit, ipsum fuisse virum simplicem, rectum, recedentemque a malo. Denique tanta erat hujus patrisfamilias modestia in loquendo, quod familia tota, & potissime feminei sexus, in schola ejus edocta, nec loqui, nec audire poterat sermones indecentes & inhonestos. Unde cum quædam ejus filia, vocata Bonaventura, de qua infra mentio fit, nupsisset cuidam juveni, Nicolao vocato, civitatis ejusdem; qui parentibus carens, juvenum coætaneorum suorum conversationem habebat; illique, sicut effrænes in lingua, sæpius inhonesta verba proferebant, & ipse cum eis; Bonaventura tantam inde concepit tristitiam, quod languorem incurrit, ita ut quasi ad sensum quotidie amplius macilenta efficeretur & debilis. Cujus ægritudinis causam cum vir post aliquot dies ab ipsa requireret, seriose illa respondit: [& liberos caste educanti,] Ego in domo patris mei talia verba non consuevi audire, qualia hic quotidie audio, nec sum sic a parentibus meis nutrita. Unde scias pro certo, quod si talis inhonestas loquelæ non auferatur de domo ista, in brevi videbis me defunctam. Quod ille percipiens & admirans, ædificatus melius tam de parentibus quam de filia ejus conjuge; prohibuit sodalibus suis, ne amplius coram ipsa talia loquerentur: quod & factum est: sicque modestia & honestas domus Jacobi sæpe fati, immoderantiam & inhonestatem domus Nicolai generi sui correxit. Porro dictus Jacobus artem exercebat componendi seu faciendi colores, [conditioni tinctori,] quibus panni lanei seu lanæ tinguntur. Unde tam ipse quam filii ejus, patria in illa tinctores vocabantur. Unde nimis mirabiliter factum est, quod filia tinctoris, efficeretur sponsa cœlestis Imperatoris, prout ipso prȩstante, patebit infra. Hæc autē quæ in hoc Capitulo retuli, partim fere illi soli civitati, aut magnæ ipsius parti sunt nota, partim habui ab ipsa sacra virgine, & a dicta Lapa ipsius genitrice, quam a pluribus religiosis & secularibus, qui fuerunt vicini, noti vel consanguinei Jacobi prædicti.
Cap. II
[26] Cum prædicta Lapa, quasi apis fructuosa, frequenter pariendo, filiis ac filiabus alveum viri sui Jacobi adimpleret, [gemellænascuntur:] prout superius dictum est: accidit superna dispensatione, ipsam concipere, circa finem temporis b partus sui, & parere prolem geminam seu gemellam, quam oportebat ex prædestinatione æterna coram divinis aspectibus præsentari, prout rei probavit eventus. Peperit ergo filias duas, sexu fragiles, sed fragiliores, ut tunc apparebat, corporis robore; sed tamen firmas in supernæ majestatis conspectu. Has ut aspexit diligentius ipsa, quæ partum ediderat; considerans se non posse ambabus in lactis nutrimento sufficere, deliberavit alteram alteri nutrici committere, alteram vero alendam proprio lacte retinere. Domini autem nutu factum est, ut illam apud se nutriendam eligeret, quam Dominus in sponsam elegerat ab æterno. [quarum altera B. Catharina] Accepta igitur sacri baptismatis gratia per utramque, quamvis ambæ forent de numero electorum, præelecta tamen vocata est Catharina, reliqua vero Joanna est dicta. Hæc ultima, quia cum gratia baptismi gratiæ nomen acceperat, in illa gratia evolavit ad cœlum; in brevi namque de medio sublata est; Catharina proprie genitricis ad ubera remanente, ut tandem catenam ad cœlum traheret animarum. Porro Lapa tanto diligentius remanentem filiam enutrivit, quanto præ sorore defuncta electam solam apud se remansisse considerabat: sicque factum est, ut ipsa mihi sæpe retulit, quod super omnes filios & filias hanc dilexit. Narrabat siquidem, [lactatur ab ipsa matre] quod propter frequentes conceptiones, nullum ex filiis potuerat proprio lacte nutrire: hanc autem ideo usque ad finem nutrivit, quia quousq; tempus nutrimenti ejus completum est, non est conceptio subsecuta; ut videlicet in illa filia inducias pariendi haberet, & ad finem partus appropinquaret, quæ finem omnis perfectionis deberet attingere simul & adipisci, quasi fuerit terminata. Constat namque, id quod per agentem primo intenditur, executioni operis ultimo demandari. Lapa vero hæc, post editam Catharinam, semel tantummodo peperit quamdam Joannam; quæ defunctam Catherinæ sociam suscitavit, & finis impositus est partui ejus, postquam viginti quinque pepererat.
[27] Educata igitur hac Deo dicata puella, & post lac panis cibo assumpto; dum per semetipsam jam ambularet, tam grata cœpit esse cunctis eam videntibus, & tam prudentia verba proferre, quod mater vix poterat eam tenere in domo. Rapiebat enim eam unusquisque vicinorum & consanguineorum, & ad domum propriam ducebant, ut audirent prudentula verba ejus, & gratissimæ ejus infantilis lætitiæ consortio fruerentur: ita ut ex quadam lætitia excessivi solatii, proprium nomen ei auferrent, & non Catharinam, sed Euphrosynam c vocarent, quo instinctu, ignoro. Sed ipsa quandoque postmodum reputavit, [& ob infantilem hilaritatem cognominatur. Euphrosyna] ut infra patebit, mysterium; quando scilicet S. Euphrosinam proposuit imitari. Ego autem puto, quod infans hæc in suis locutionibus infantilibus utebatur quandoq; quibusdam vocabulis, quæ appropinquabant vel concordabant cum hoc vocabulo Euphrosyna, & idcirco quasi ejus verbula repetentes, ipsam sic nominabant; quidquid tamen fuerit, aperiendo quod jam in infantula germinabat, quod fructificavit postmodum in adulta. Sapientia siquidem & prudentia sermonum ejus, necnon & dulcedo sanctæ conversationis ejus, non posset nec lingua nec calamo facile recitari; soli, qui experti sunt, hoc noverunt. Et ex abundantia cordis hoc sum coactus hic inserere, quod habebat nescio quid energiæ, non tantum vivæ vocis actus ipsius, sed & conversationis convictus; quo mentes hominum adeo trahebantur ad bonum & delectabantur in Deo, quod omnes excludebantur tristitiæ de cordibus conversantium cum ea; sed & omne mentale tædium pellebatur, omnisq; memoria cujuscumque recedebat angustiæ, ex quo sequebatur tanta & tam inusitata mentis pacatio, quod quilibet de seipso admirans, gaudebat novo modo gaudendi, mentaliterque clamabat, Bonum est nos hic esse, faciamus hic tria tabernacula permansura. Nec mirum, quia indubie ille invisibiliter ibi erat latens sub pectore sponsæ suæ, qui transfiguratus in monte, Petrum coegit ad verba similia exclamandum.
[28] Porro redeundo ad id unde sermo digrediens inchoavit; infantula hæc crescebat & confortabatur, [salutationē Angelicam recitare solita] Spiritu sancto & divina sapientia cito implenda. Cumque quinquennium peregisset vel circiter, edocta salutationem Angelicam Virginis gloriosæ ipsam repetebat frequentius; & cælitus inspirata, cœpit ascendendo seu descendendo per gradus, ad quemlibet gradum flexo geniculo, semel beatam Virginem salutare; prout ipsamet in secreto confessionis mihi, dum offerret se materia, est confessa: factumque est, ut quæ verba hominibus grata prius protulerat, nunc grata verba Deo inciperet frequentius & devote proferre, ac de visibilibus ad invisibilia scandere modo suo. His igitur devotis actibus taliter inchoatis & proficientibus omni die; voluit totius misericordiæ Dominus, devotionis ejus præludia quadam visione gratiosa & mirabili decorare, ut provocando ipsam ad charismata meliora simul ostenderet, in quam altam cedrum erat hæc plantula parva producenda, ac irrigatione sancti Spiritus promovenda.
[29] Contigit siquidem circa sextum suæ ætatis annum, puellam hanc una cum puero Stephano germano suo, qui eam ætate modica præcedebat; [a Christo se spectabilem præbente] ire ad domum Bonaventuræ sororis ipsorum, de qua supra facta est mentio, quæ cuidam nupserat Nicolao; ut quippiam forsitan ex parte communis genitricis Lapæ deferrent vel dicerent, prout est moris matrum familias, nuptas filias visitare ac inquirere per se vel per alios, si cuncta sint prospera erga eas. Cumque peracto jussu, de domo dictæ sororis revertentes, ad propriam transirent per quemdam descensum, quæ vocabulo vulgi dicitur, Valle Piatta, puella sacra levatis oculis, ex opposito, videt, supra caput ecclesiæ Fratrum Prædicatorum, in aëre quemdam thalamum pulcherrimum, ornatum regaliter cum decore, in quo Salvator mundi dominus Jesus Christus in throno Imperiali sedebat, indutus Pontificalibus vestibus, habens in capite tiaram, seu monarchicam & papalem mitram: erantque cum eo Apostolorum principes Petrus & Paulus ac beatissimus Euangelista Joannes. Quod cum illa stupens intueretur, fixit pedes; & irreverberatis obtutibus Salvatorem suum aspiciebat utriusque hominis oculis amorose. At ille, qui ob hoc se tam mirabiliter ostendebat, ut misericorditer traheret amorem ejus ad se; majestatis oculos defigens in eam, amorosissime subridens, extenta dextera super eam, munus ei benedictionis suæ æternæ, facto signo salutiferæ Crucis, juxta Prælatorum consuetudinem, contulit gratiose.
[30] Cujus doni fuit adeo efficax gratia, quod mox mente rapta, [benedicitur] & transformata in eum quem cum dilectione videbat; non modo itineris, sed quasi totaliter sui oblita, in via publica penes homines & animalia sæpissime transeuntia, infans naturaliter pavida, oculis autem elevatis ac capite immobilis, permanebat: permansissetque indeficienter haud dubium, nisi per alium coacta fuisset & tracta, donec visio illa durasset. Verum dum hæc sic agerentur a Domino, Stephanus puerulus germanus ejus, qui comitabatur, ipsa remanente, processit in suo descensu solus per aliquod spatium, putans illam venire post se: sed cum post modicum advertisset, ipsam non sequi nec esse propinquam; vertens se, vidit sororem suam longe post fixo gressu respicientem in altum; ingeminatisque vocibus clamans, [& in extasi permanet:] vocabat eam. Porro nec illa respondente nec attendente ad ipsum, retroversus & ad ipsam appropinquans, continuabat clamores. Sed cum nihil sic quidquam proficeret, manibus traxit eam, dicens; Quid facis tu hic? Quare non venis? Illa vero quasi de gravi somno evigilans, demissis parumper oculis, dixit: O si videres quæ video, ab hac tam dulci visione me nullatenus excitans impedires. Et hæc dicens, oculos iterum reduxit in altum: sed jam visio illa disparendo ex toto cessaverat, sicut voluntas fuerat apparentis. Quod illa ferre non valens absque doloris aculeo, lacrymis cœpit vindicare se de seipsa, dolens quod oculos demisisset.
[31] Ex illa autem hora cœpit parvula canescere, virtutum & morum maturitate ac sensu mirabili; [gesta Sanctorū divinitus discit:] ita ut actus sui non pueriles, nec etiam juveniles, sed venerandæ senectutis potius viderentur. Accensus siquidem jam erat in corde ipsius ignis divini amoris, cujus virtute intellectus illustrabatur, voluntas fervebat, confortabatur memoria, & exteriores actus legis divinæ regulam in omnibus prætendebant. Prout enim mihi nimis indigno ipsa humiliter est confessa, in secreto illo tempore vitam & mores sanctorum Patrum Ægyptiorum, necnon & gesta quorumdam Sanctorum, & potissime B. Dominici, nullo tradente hominum nullaque præcedente lectione, sola sancti Spiritus infusione, didicit & cognovit: tantusque menti ejus ardor inhæserat, imitandi vitam eorum & actus, quod nihil aliud poterat cogitare. Hinc provenere in sacra puella quamplurimæ novitates, quæ cunctos cernentes in admirationem ducebant. Quærebat enim latibula; & secrete quadam chordula suum corpusculum flagellabat. Orationibus ac meditationibus, jocis ex toto relictis, [cum æqualibus orationi & flagellationi vacat,] assidue intendebat. Taciturna, contra morem puerorum, efficiebatur quotidie amplius, & corporalem cibum minus solito capiebat; cujus oppositum in crescentibus pueris solet accidere. Hoc exemplo quamplures puellæ ejus coætaneæ motæ, ad ipsam congregabantur, audire gestientes salutifera verba ejus, & juxta suum modulum imitari sancta opera ejus: unde & factum est, quod omnes illæ cum ea in quodam domus ejus loco secrete adunabantur, & cum ea pariter se flagellabant, ac juxta mensuram per ipsam impositam, orationem Dominicam ac salutationem Angelicam repetebant: quæ omnia, ut infra patebit, erant præsagia futurorum.
[32] His virtuosis actibus mirabilia Dei non defuere: nam prout mater ejus mihi sæpius recitavit, [& per gradus scalarum mirabiliter fertur:] & ipsa per me secreto requisita negare non potuit, frequentissime, imo ut plurimum, ascendendo & descendendo gradus domus paternæ, per aërem visibiliter ducebatur, nec gradus ipsos pedibus contingebat; ita ut mater ipsa de casu frequenter se asserat timuisse, videndo eam tam velociter gradientem. Hoc autem potissime accidebat, cum volebat fugere consortium aliorum, & singulariter masculorum. Puto vero, quæ quia (ut superius dictum est) ipsa in principio delectari solebat dicere salutationem Angelicam, ascendendo & descendendo ad quemlibet gradum, ideo singulariter in ascensu & descensu graduum, hoc miraculum apparebat.
[33] Postremo, ut huic capitulo finem imponamus, quia (ut superius dictum est) ex pura revelatione actus & vitam sanctorum Patrum Ægyptiorum didicerat, summe accendebatur ad ipsos totis viribus imitandum: unde, sicut ipsa mihi confessa est, in illa ætatula nimis ardenter eremum concupivit, nec poterat cogitare viam, per quam posset desiderium suum adimplere. Quia enim non erat desuper ordinatum ut in eremo habitaret, imbecillitati propriæ naturæ relinquebatur in hoc; nec valebat plus circa hoc cognoscere, quam daret industria infantilis. Sicque factum est, quod desiderio cum ætatis fragilitate pugnante, vicerit quidem desiderium, sed non obtinuerit perfectam victoriam. Nam ex vehementia desiderii quodam mane cogitans eremum quærere, puerili providentia de unico sibi tantum pane providit; vadensque sola usque domum sororis nuptæ, [deserta urbe,] quæ portæ civitatis propinqua erat, ipsam portam, quæ S. Ansani d dicitur, quod numquam alias fecerat, egressa est; indeque progrediens per cujusdam descensus declivum, nec adunatas ibi habitationes sicut in civitate videns, putabat se jam esse deserto propinquam. Cumque aliquantulum remotius processisset, tandem quamdam speluncam sub rupe una reperit sibi gratam: quam lætanter ingrediens, æstimabat se optatam jam eremum invenisse. Ille, quem sibi arridentem & se benedicentem aspexerat longe prius, verorum desideriorum sanctorum acceptor Deus, [in specu latens a terra levatur,] quamvis non disposuisset illam vitam duci debere per sponsam suam, non tamen dimisit actum illum absque signo suæ gratæ acceptationis transire: nam mox ut cœpit orare ferventer, elevata est a terra paulatim in altum, & ascendit tantum, quantum speluncæ altitudo permisit, sicque stetit usque ad horam nonam. Ipsa vero putabat, pro tunc hoc sibi accidere ex insidiis inimici, quasi jam & orationem & eremi desiderium vellet suis fraudibus impedire: propter quod constantius ac ferventius conabatur orare.
[34] Demum circa horam, qua filius Dei positus in cruce nostram consummavit salutem, sicut ascendit, sic descendit: & inspirante Domino intellexit, tempus illud nondum affuisse; quodque suum corpusculum pro Domino affligere oporteret, nec paternam domum ipsam relinquere vellet Dominus tali modo: qua ex causa, eodem quo fuerat ducta spiritu, retrocessit. Sed dum egressa fuisset, & se solam cerneret, ac viam fragilitati suæ nimis prolixam usque ad portam civitatis aspiceret; metuensque quod parentes quasi perditam æstimarent, orans se Domino commendavit. Mox autem, ut ipsa cuidam e Lysæ cognatæ suæ retulit, [& in urbem refertur,] brevi temporis spatio Dominus eam per aëra deferens, in portam civitatis absque quacumque læsione deposuit. Quæ festinans ad domum propriam est reversa: sed credentibus parentibus quod de domo sororis nuptæ rediret, totum quod factum fuerat, mansit absconditum, quousque ipsa in provecta ætate posita, hæc suis Confessoribus revelavit. De quorum numero, ultra mea merita, ego sui, vocatione novissimus simul & merito. Sane omnia quæ in hoc capitulo continentur, pro majori parte Lapa mater ejus me docuit. Pro aliqua autem parte, singulariterque pro hac parte extrema, ipsa sancta virgo me informavit, & præfata Lysa, ut dixi; quamvis de omnibus supradictis, præter ultimum, multiplex habuerim testimonium, tam primi Confessoris sui, qui fuit nutritus a puero in domo parentum ipsius, quam etiam plurimarum matronarum fide dignarum, vicinarum & consanguinearum eorumdem parentum virginis hujus sanctæ.
CAP. III
[35] Tanta fuit (ut supra parumper est tactum) virtus & efficacia visionis in præcedenti Capitulo recitatæ, quod mox totaliter de corde sacræ infantis fuit omnis mundanus amor radicitus extirpatus, infixusque in ejus mente amor sanctus & unicus, unici filii Dei & virginis gloriosæ matris, Domini nostri Jesu Christi. Quamobrem omnia reputabat ut stercora, dummodo ipsum tantum lucrifaceret Salvatorem. Cœpitque non nisi docente Spiritu sancto intelligere, quod omnis puritas Creatori, mundo corde simul & corpore, f servari debuerat: propter quod ad puritatem virgineam toto cordis desiderio anhelabat. Cogitavit igitur, [patrocinio B. V. implorato,] & Deo revelante cognovit, quod sacratissima Dei genitrix fuit prima, quæ adinvenit vitam virgineam, & quæ Deo suam vovit virginitatem. Unde cœpit ad ipsam recursum habere super hoc: & dum septennium curreret, non quasi septennis, sed quasi septuagenaria, mature ac diu deliberavit super hujus voti emissione, orans continue ipsam Reginam Virginum simul & Angelorum, quatenus eam misericorditer adjuvando, dignaretur sibi a Domino impetrare perfectam spiritus sui directionem, qua mediante faceret id quod gratius esset Domino, ac efficacius pro animæ suæ salute; proferens semper coram ea desiderium suum, quo anxie affectabat vitam ducere Angelicam simul & virginalem. Fervebat quotidie amplius in corde puellæ canæ Sponsi æterni amor, ardenter stimulans mentem ejus, & ad cœlestem vitam sine cessatione invitans. Quod cum prudentissima puella sapienter perpenderet, spiritum nolens extinguere, qui sibi jam quod petierat, liberaliter per ascensionem desiderii porrigebat; quadam die secretum eligens locum, in quo nullo audiente, posset etiam altius verba proferre; flexis utriusque hominis genibus, sic est beatam Virginem devotissime ac humiliter allocuta: O beatissima ac sacratissima Virgo, quæ prima inter mulieres Domino virginitatem perpetuo devovens consecrasti, [virginitatem vovet,] a quo tam gratiose facta es mater unigeniti Filii ejus; tuam ineffabilem pietatem exoro, ut meis meritis non attentis, nec exiguitate mea considerata, digneris mihi tantam gratiam facere, quod in sponsum mihi des illum, quem totis animæ meæ visceribus concupisco, supersacratissimum filium tuum, unicum Dominum nostrum Jesum Christum: & ego promitto ei & tibi, quod numquam alium sponsum admittam, virginitatemque meam juxta meum modulum servabo ei perpetuo illibatam.
[36] Perpendisne, lector, quam ordinate disponebantur per illam Sapientiam, quæ cuncta fortiter suaviterque disponit, hujus virginis sacræ dona & opera virtuosa? In sexto ætatis suæ anno Sponsum suum etiam corporeis oculis intuens, benedictionem ab ipso gloriose accepit: [anno ætatis septimo,] in septimo vero votum virginitatis emisit. Primus numerus in perfectione præcedit g ceteros numeros: secundus vero, universitatis numerus ab omnibus Theologis appellatur. Quid igitur datur per hæc intelligi, nisi quod virtutum omnium perfectionem universalem hæc virgo erat a Domino receptura, & per consequens perfectum culmen gloriæ possessura? Primus etenim dicit perfectionem; secundus universitatem: quid ergo ambo simul dicere possunt, nisi perfectionem universalem? Propter quod recte vocatum est nomen ejus Catharina, quod proprie universitatem signat, prout in prologo prius plenius tactum est. Sed oro, attendas etiam ordinem, quem tenuit in vovendo. Primo, [exemplo perfectæ orationis præbito,] petivit habere in sponsum, quem diligebat anima sua. Secundo, renuntiavit cuilibet alteri sponso, fidem illi promittens perpetuam. Numquid poterat hæc ejus petitio denegari? Adverte quam roget, pro quo roget, & qualiter roget. Rogat siquidem illam, quæ gratiarum liberalitatem proprium assumpsit in actum; & nesciens non porrigere gratias, quantumcunque in gratis peccatoribus, neminem non assumpsit; sapientibus & insipientibus, nullo contempto, se constituit debitricem; manum suam cuilibet aperit inopi, & palmas suas ad cunctos pauperes non cessat extendere, exhibetque se tamquam fontem indeficientem universis. Quando igitur innocentem & ferventem parvulam non audiret, quæ nocentes adultos a sua gratia non repellit? Quando virginitatis propositum non admitteret, quæ virginalem vitam inter homines primo adinvenit? Quando filium vero denegaret virgini, tam cordialiter deprecanti, quæ ipsum de cœlis traxit ad terram, ut omnibus credentibus donaretur?
[37] Vidisti quomodo roget: vide obsecro etiam pro quo roget. Petit utique, quod petere docet ipse qui petitur: quærit id, ad quod quærendum omnes invitat, qui quæritur, idem ipse. Repelli non potest, nisi fallat Veritas, ista petitio: frustrari nequit postulatio rei, cum tanto decreto promissæ: Petite, inquit Veritas incarnata, & accipietis: quærite & invenietis. Et alibi: Primum quærite regnum Dei & justitiam ejus. [Matth. 7, 7 & 6, 33] Ista igitur petente ac solicite quæritante tam tempestivis in annis filium Dei, qui & ipse est regnum Dei, qua lege fieri poterit, ut quod quærit non inveniat, aut non accipiat id quod petit? Sed & si modum per quem petit, attendas, clare videbitur, quod non potest quomodolibet ejus oratio retrocedere vacua, stante lege. Disponit etenim se ad recipiendum quod petit, non tantum pro præsenti tempore, sed etiam pro toto futuro removet obstacula quæque, puritatis vestem, illi placitam a quo petit, pro perpetuo induit: voto coram Deo solenni h se obligat & astringit, ut non possit nec mundus nec satanas dispositionem hanc impedire. Quid ei deest de conditionibus illis, quas debet habere oratio quæ necessario exauditur? Pro se quidem petit, & salutiferum, imo ipsam salutem humiliter petit, necnon & fidelissime instat: & pro perseverantia unico actu repræsentanda, votum emittit perpetuum, per quod removet omne obstaculum suæ petitionis. Numquid non, o bone lector, ex his, si sacras nosti litteras, potes concludere manifeste, quod necessario, stante lege, oratio hæc debet a Domino exaudiri? Conclude igitur, conclude securus, quod Sponsum æternum, sicut petivit, accepit ab ejus dulcissima Genitrice; & ipsa ei per votum perpetuæ virginitatis est copulata, eadem matre Domini mediante, quod infra, duce Domino, in ultimo istius primæ partis Capitulo, per clarissimum signum probabitur aperte.
[38] [carnes sibi interdicit,] Nunc autem hoc sacro voto peracto, noveris sanctam puellam effici quotidie sanctiorem: cœpitque Christi tiruncula jam bellare cum carne, quæ tamen adhuc rebellare non cœperat; auferreque proposuit carnes carni, saltem quantum erat sibi possibile. Unde quando dabantur ei carnes, ut frequentius, aut dabat germano Stephano supradicto, aut cattis paulatim projiciebat, ut nullus perpenderet. Disciplinas, de quibus superius dictum est, continuabat & augmentabat sola, & etiam cum puellis. Verum cœpit, quod est dictu mirabile, in mente parvulæ quidam zelus animarum accendi, [zelo salutis animarum succensa,] ardenterque diligebat singulariter Sanctos illos, qui laboraverunt pro animarum salute. Notum autem factum est ei, ipso Domino revelante, beatissimum Patrem Dominicum pro zelo fidei & animarum salute Ordinem Fratrum Prædicatorum instituisse. Propter quod cœpit intantum revereri Ordinem illum, quod quando Fratres ejusdem Ordinis, ipsa vidente, per viam coram domo sua transibant, notabat loca ubi ponebant pedes; & postquam transiverant, osculabatur pedum ipsorum vestigia humiliter & devote. Hinc crevit desiderium maximum in mente ejus intrandi Ordinem illum, ut posset cum aliis Fratribus animarum saluti prodesse. Sed cum videret in hoc repugnantiam sexus, cogitavit frequentius, ut ipsa mihi confessa est, beatam Euphrosynam, cujus nomen a casu erat ei olim impositum, in hoc imitari: ut scilicet sicut illa, fingens se masculum, intravit monasterium monachorum; sic ista remotas ad partes accedens, ubi esset incognita, fingendo se masculum, Ordinem Prædicatorum intraret, [ementito sexu Ordinem S. Dominici ingredi stastuit.] ubi posset subvenire pereuntibus animabus. Sed omnipotens Deus, qui ad alium finem zelum illum infuderat menti ejus, & aliter volebat desiderium ipsius implere, non permisit ad opus cogitationem ejus deduci, nec executioni totaliter demandari, quamvis in mente ipsius diu steterit cogitatio illa.
ANNOTATA.
a Lapæ cognomen fuisse Piagentis, scribunt recentiores Frigerius & auctor Vitæ B. Stephani Macconi.
b Anno Domini MCCCXLVII, ut scribit Fr. Thomas.
c Colitur S. Euphrosyna Alexandrina XI Februarii:cujus nomen Græce idem est quod Latinis Lætitia, hilaritas: quod licet ignoraverit auctor ipsaque Sancta: vix tamen dubito, quin primus hujus appellationis ipsi aptandæ auctor veram nominis significationem cognoverit, aliisque idem usurpaturis indicarit.
d Porta S. Ansani Senis, hodie S. Marci dicta, inquit Frigerius.
e Lysa, ab Elisabeth truncatum nomen, Teutonibus Lys.
f Ita MS. Vltrajectinum & melius: alias legitur servire.
g Senarii numeri perfectio consistit in eo quod bis ternarium, ter binarium complectatur, quale quid nulli alteri numerorum infra denarium consistentium accidit.
h Solenne appellat votum, non quomodo paßim dicuntur solennia vota Religionem profitentium, contractus quosvis contrarios ne valide fiant impedientia: sed quatenus ad totam vitam obligabat voventem.
CAPUT II.
Mater modeste correcta, aliquis ornatus muliebris admissus
& per totam vitam deploratus, nuptiæ repudiatæ, capillitium
resectum, molestiæ idcirco toleratæ.
[39] Inter hæc crescit corpore sacra puella & ætate, sed longe amplius mentaliter augmentabatur. Crescit humilitas, augetur devotio, fides in ampliorem procedit lucem, spes quotidie fortius roboratur, caritas fervorem suum semper multiplicat, & ex omnibus his veneranda morum maturitas generatur in oculis omnium considerantium actus ejus. Stupent parentes, admirantur germani, stat attonita tota familia domus ejus, cernentes tantam scientiam in ætate tam parva, propter cujus rei delectationem, quemdam volo hic actum inserere, quem mihi mater ejus seriosissime recitavit. [Ad curandā Missam amandata,] Accidit tunc temporis post ejus septennium & ante decennium, quod mater ejus volens facere unam Missam in honorem S. Antonii celebrari, Catherinam filiam suam vocaret, dicens: Vadas ad Ecclesiam parochialem, & roga Curatum nostrum Presbyterum, quod celebret vel celebrari faciat unam Missam in honorem S. Antonii, & offeras tot candelas & tantam pecuniam super altare. Quo audito, puella devota libenter exequens quæ cedebant in Dei honorem, libens ac celerrime ecclesiam adiit; Curatum accessit, jussumque matris perfecit: sed Missali delectata officio, in ecclesia usque ad finem Missæ remansit. Tandem divino officio toto expleto, rediit domum.
[40] Verum quia nimis juxta matris æstimationem tardaverat (putabat namque ipsam mox, oblatione Sacerdotis facta, redire debere) dixit ei Lapa mater ejus, cum vidit eam, [& ob tardiorē reditum verbo minus congruo correpta,] ut ipsam erubescere faceret de tarditate, juxta patriæ morem: Maledictæ sint malæ linguæ, quæ dicebant quod tu amplius non redires: sic enim est mos quorumdam vulgarium dicendi, præcipue illis qui nimis tardant. At puella sapiens, audito verbo matris, paulisper conticuit: & post parvum spatium ipsam ducens seorsum, cum omni maturitate hæc verba protulit, humiliter dicens: Domina mater, si quando ego deficio aut mandatum vestrum excedo, flagellate me, sicut vobis videtur, ut sim cautior alia vice, quia dignum & justum est: sed supplico, ut propter defectus meos non relaxetis linguam ad maledicendum alicui bono vel malo, quia non decet grandævitatem vestram, & mihi est nimis magna afflictio cordis. Hæc dum mater audivit, ultra quam credi posset admirans, parvulam filiam se tam sapienter instruentem advertens, jam non ultra habebat spiritum, videns tantam sapientiam in tam exiguo & parvo subjecto; sed nolens hoc ei ostendere, petivit ab ea, Cur tantum stetisti? At illa: Audivi, inquit, Missam illam, de qua mihi mandastis: & ea dicta, reversa sum absque mora; [prudenter & modeste illud notat.] nec alicubi perstiti dum redirem. Tunc mater amplius ædificata de filia, revertente domum Jacobo viro suo totum retulit, dicens: Sic & sic locuta est puella filia tua. Ille autem gratias Deo agens, rem tacitus considerabat. Ex hoc uno, lector, potes perpendere, licet de minimis sit, qualiter gratia Dei hac in sacra virgine augmentata est semper usque ad nubiles annos, de quibus loqui debet immediate sequens Capitulum. Quamobrem huic Capitulo pono finem: sed scias quod contenta in eo, habui ab ipsa sacra virgine pro majori parte, & pro aliqua parte a matre ejus, & his qui tunc erant in domo illius, dum ipsa perageret ætatem illam.
CAP. IV.
[41] Post admirabilem & virtuosum decursum primorum annorum ejus, volens omnipotens Deus vitem, quam in vineis Engaddi recenter plantaverat, ad altiora erigere, ut cum cedris Libani se in altitudinem tolleret, ac botros Cypri mirabilius locis eminentibus germinaret; manu permissionis suæ ipsam parumper sepelivit in terra, ut sic firmans fortius radicem, sublimius produceret suos palmites, & in perfectionis culmine fructus proprios faceret considere. Sic & aqua cum ad alta trahitur, prius ad ima demergitur: sic & universaliter omnis planta, [Altius postmodum evehenda,] quanto profundius radices immerserit, tanto eminentius erigit suam summitatem. Nullum igitur mirum est, si quandoque omnium artifex Sapientia increata, permittit Sanctos suos in defectus aliquos cadere, ut fortius resurgendo cautiusque vivendo, avidius & ardentius apicem perfectionis conenter attingere, nec non de humani generis hostibus gloriosius triumphare. Hæc omnia pro tanto dixerim, quia postquam hæc virgo Deo dedicata nubiles annos attigerat, duodecimum videlicet annum ætatis suæ vel circa, juxta illius patriæ morem, in domo paterna reclusa est: non enim consuetum ibidem, quod illius ætatis puellæ innuptæ, domum egrediantur. Tunc parentes & germani, propositum virginis ignorantes, cogitare cœperunt, qualiter ipsam nuptui traderent, & investigare cui viro possent eam commodius copulare. Mater vero, quæ putabat se propter sapientiam filiæ de aliquo magno genero gavisuram, quamvis majorem obtinuerit quam æstimare valeret, cœpit solicitare circa cultum corporis filiæ, ipsamque instruendo inducere, ut lavaret frequentius faciem, crines ornaret pariter & componeret pilos, & quæcumque deturpantia collum & faciem amoveret, ceteraque solicita exerceret, quæ cultum muliebrem respiciunt; ut si venirent hi qui eam pro matrimonio peterent, [persuadetur corporis cultui aliquid indulgere] ipsam cernerent pulchriorem. Illa vero, quæ alterius erat propositi ac etiam voti, quamvis pro parentum reverentia suum non exprimeret votum, hæc tamen facere recusabat omnino: non enim hominibus, sed Deo placere viribus omnibus satagebat.
[42] Quod cum mater displicenter aspiceret, Bonaventuram filiam suam nuptam, de qua pluries superius facta est mentio, advocavit, mandans ei quod sororem suam omnino induceret, ut ornatu corporali juxta patriæ morem intenderet, ac faceret quod sibi fuerat per eam persuasum: sciebat enim quod Catherina Bonaventuram tenere nimis diligebat, faciliusque per ipsam eam induceret ad hoc, sicut postmodum rei probavit eventus. Permittente enim Deo, [eumque admittit] ut est dictum, & Bonaventura inducente per multiplicem viam sororem suam verbo pariter & exemplo; consensit virgo dare corporis ornatui operam, quamvis votum de non accipiendo virum, firmiter retineret. Hoc peccatum tantis cum singultibus & lacrymis ipsa, dum confiteretur, recitando deflebat, quod putasses eam aliquod gravissimum commisisse. Et quia scio quod licet mihi, postquam evolavit ad cœlum, ea potissime quæ ad laudem ejus cedunt, quamvis tunc secreta fuerunt, revelare; disputationem quæ circa hoc erat inter me & eam, inserere hic decrevi. Pluries namque generaliter fuit mihi confessa, & quando ad hunc punctum veniebatur, semper cum singultibus & fletu se durissime accusabat.
[43] [de quo vehementissime semper dolet] Ego autem, quamvis bonarum scirem mentium esse, ibi culpam agnoscere, ubi non est culpa; & ubi est parva, multo amplius aggravare: nihilominus tamen quia ipsa se ream accusabat æternæ pœnæ propter prædictam culpam; coactus sum ab ipsa petere, utrum ex hoc proposuerit aut voluerit contra votum virginitatis suæ venire. Quæ respondit quod non, nec unquam hoc in cor suum ascendit. Iterum petivi, utrum præter virginitatis propositum hoc fecerit ad complacendum alicui homini in speciali, vel etiam in generali omnibus hominibus. Quæ respondit, nullam tantam pœnam sibi fuisse, quanta sit homines intueri, aut ab ipsis videri, vel ubi essent se inveniri. Unde quando discipuli patris in arte tincturæ, qui etiam cum ipso habitabant, venissent ad locum ubi fuisset ipsa; mox ita celeriter fugiebat, sicut si serpentes supervenissent, ita quod omnes admirabantur: ad fenestram autem vel ad domus ostium, numquam, ut transeuntes respiceret, se ponebat. Tunc ego: Ex quo igitur capite actus illi, ornatui deservientes, merebantur pœnam æternam; potissime cum ornatus iste non fuerit excessivus? Respondebat, quod nimie excessive sororem suam dilexerat, & videbatur sibi quod plus quam Deum eam tunc dilexisset, de quo irremediabiliter flebat, [tamquam de gravissimo scelere,] & pœnitentiam duram agebat. Me autem replicare volente, quod quamvis aliquis eccessus fuisset, tamen remota non tam mala, sed etiam vana intentione de se; hoc non erat contra divinum præceptum; ipsa levavit oculos & vocem ad Deum, dicens: Ha! domine Deus meus, qualem Patrem spiritualem ego nunc habeo, qui excusat peccata mea? Postea contra seipsam insurgens, & ad me se vertens, dicebat: Et numquid Pater, debebat hæc miserrima & vilissima creatura, quæ tot a Creatore suo receperat gratias, absque laboribus seu meritis quibuscunque, occupare tempus suum in ornatu istius putredinis carneæ, ad inductionem cujuscunque mortalis? Ego, inquiebat, non puto infernum sufficientem ad puniendum me, si divina pietas mecum misericorditer non egisset.
[44] [nullius unquam peccati mortalis rea] Tunc coactus sum tacere. Sed finis disputationis erat iste, ut scilicet possem investigare, si permanserit anima illa semper absq; macula peccati mortalis, ita quod integraliter servasset virginitatem mentis & corporis, non tantum a peccato mortalis lasciviæ, sed a quolibet alio peccato consummato. Ego enim de ea istud testimonium perhibeo, coram Deo & Ecclesia ejus sancta, quod cum pluries audiverim confessionem ejus, imo sæpissime & quandoque generalem, numquam inveni eam aliquid commisisse contra divinum præceptum, nisi istud quod modo narro, fuerit illud, quod nullatenus credo, nec puto aliquem discretum hoc credere. Item dico, quod ego inveni eam semper a venialibus tam mundam, quod ut in pluribus vix perpendere poteram offensam aliquam in confessionibus suis quotidianis: clarum est enim, non tantum Confessoribus suis, sed omnibus qui cum ea conversabantur, quod nunquam vel rarissime offendebat in verbo. Tempus totum totaliter occupavit aut in oratione & contemplatione, aut in proximorum ædificatione. Somnum in die naturali vix ad quartam partem horæ sibi concedebat. Cibum dum suo modo sumebat, si tamen cibus dici poterat, semper orabat & meditabatur, ruminando illa quæ a Domino mente perceperat. Scio & vere scio, & testificor coram tota Ecclesia Christi, quod major ei pœna erat, sumere cibum illis quibus eam novi temporibus, quam sit cuicumque famelico cibo privari; & majus tormentum instabat corpori ejus de cibi sumptione, quam communiter febricitanti de febris invasione. Et hæc erat una de causis, [& cibi somnique parcissima.] ut Deo dante infra patebit; quare accedebat ad cibum, ut scilicet seipsam affligeret, & corpusculum tormentaret. Quibus igitur offensis poterat mens illa occupari quæ semper occupabatur cum Deo? His tamen non obstantibus, tam dure se accusabat, & tam ingeniose imponebat sibi offensas; quod si Confessor ejus conversationem nesciret, in eo putasset eam offendere, ubi non offendebat, imo ubi sæpius merebatur. Hanc autem digressionem feci idcirco, lector carissime, ut dum offensam unam hujus sacræ virginis percipis, simul intelligas, quanta inde perfectio, mediante divina gratia est secuta.
[45] [Qua levitatem illā suaserat soror] Verum redeundo ad hoc unde sermo, Bonaventura frequentante suas inductiones, suadebat ut virgo ejusdem operationes, culturæ scilicet muliebris, ageret: nec tamen propter hoc umquam fieri potuit, quod cor virginis in genere vel in specie ferretur ad homines, vel etiam voluntarie hominibus corpus suum ostenderet, licet orationis fervor & meditationis assiduitas tepescendo remitterentur. Verum non diu ferre valens omnipotens Dominus, sponsam, quam elegerat sibi, a se quomodolibet elongari; medium quod impediebat eam ab unione divina, subtraxit de medio. Nam dicta Bonaventura, hujus sacræ virginis soror & inductrix ad vanitates, non longo post tempore veniens ad partum, in ipso periclitata est & defuncta, quamvis satis juvenis esset ætate. Nota lector, quam displicibile ac odiosum est Deo de his, qui quærunt impedire seu retrahere illos, qui volunt ei servire. Hæc Bonaventura, ut dictum est supra, honesta valde fuit in se, [cito moritur,] tam in moribus quam in verbis; sed tamen quia illam, quæ desiderabat servire Deo, satagebat trahere ad mundana, percussa est a Domino, & dura satis morte punita. Misericorditer tamen actum est cum ea, quia prout fuit virgini post tempus aliquod revelatum, ad purgatorium transiens, licet graves sustinuerit pœnas, sororis tamen precibus evolavit ad cœlum, prout ab ipsa sacra virgine in secreto accepi. Porro defuncta sorore, [Ex hinc pœnitentiæ studens Sanctam Magdalenam imitatur,] cœpit sacra virgo, clarius seculi vanitate percepta, ferventius & avidius ad æterni Sponsi reverti amplexus: seque ream clamitans & accusans, cum Maria Magdalena prostrata retro secus pedes Domini, lacrymas abundantius effundebat; ejusque misericordiam implorabat, absque intermissione orans & cogitans pro peccato suo, ut mereretur audire cum Maria Magdalena, Dimittuntur tibi peccata tua. Et sic cœpit singulariter ad Magdalenam affici, quia tunc temporis totis viribus conabatur se ei pro suorum obtinenda peccatorum indulgentia conformare. Hinc etiam crescente devotione ad ipsam, postmodum est secutum, quod Sponsus animarum sanctarum, ejusque Genitrix gloriosa, ipsam Magdalenam dederunt huic virgini sacræ in magistram & matrem, prout latius infra, concedente Domino, patefiet.
[46] His taliter se habentibus, hostis antiquus dolens prædam, quam paulatim ad se nisus est trahere, de manibus suis ex toto ablatam pariter & ereptam; vidensque virginem velocissime currere pro secuturo refugio ad tabernaculum misericordiæ Sponsi sui; [solicitata ad nuptias,] cogitavit ipsam per domesticos impedire, ne talibus posset vacare, satagens cum hoc eam per adversitates & persecutiones totaliter trahere ad mundana: posuitque in mente parentum & germanorum, quod omnino eam nuptui traderent, ut possent ipsa mediante aliquam parentelam acquirere: inducebatque eos nimis, quod filiam unam perdiderant, & volebant sic damnum defunctæ recuperare per vivam: sicque modis omnibus conabantur, maxime post mortuam, sponsum pro sacra virgine invenire. Quod cum illa cœpisset advertere, & insidias hostis antiqui, inspirante Domino, attendisset; mox fortius & diligentius cœpit orationes continuare, meditationibus & pœnitentiis dare operam efficacem, cunctamque hominum conversationem fugere, & per manifesta signa suis ostendere, [post auxilium cælitus postulatum,] quod nullatenus, intendebat tradi sponso corruptibili & mortali, ex quo tam gratiose Regem seculorum immortalem sponsum acceperat sua in infantili ætate.
[47] Hæc signis, nutibus, atque verbis sacra virgine demonstrante, & in hoc semper perseverante, cogitaverunt parentes per aliquod medium flectere animum ejus ad sibi consentiendum. Unde accito quodam Fratre ordinis Prædicatorum, qui adhuc vivit, & eis nimis erat domesticus & amicus, ipsum strictissime rogaverunt, quod deberet ei persuadere, ut assentiret voluntati eorum: quibus ille respondit, se juxta posse facturum. Sed veniens ad virginem, & inveniens eam firmissimam in sancto proposito, conscientia ductus, consilium sanum ei super hoc impendit, dicens: Ex quo disposita es ad Domino serviendum omnino, & isti de opposito te molestant, ostendas eis propositi tui firmitatem: præscindas crines capitis tui ex toto, & tunc isti forte quiescent. Quod illa recipiens ac si de cœlo audisset, mox arripiens forfices, [sibi comam abscindit:] capillos in quibus tam graviter putabat se peccasse, quosque nimium odiebat, radicitus juxta caput lætanter abscidit. Quo facto, caputergio caput operuit, cœpitque præter puellarum morem, sed tamen secundum doctrinam Apostoli, capite velato incedere. [1. Cor. 11, 6] Quod dum primo Lapa genitrix advertisset, & causam inconsueti velaminis ab ipsa inquireret, nec posset clarum habere responsum; eo quod nec mentiri virgo volens, nec pandere veritatem, potius mussitabat quam respondebat; appropinquans filiæ, propriis manibus velamen arripuit, caputque detexit, & tonsum ex toto invenit. Tunc tacta dolore cordis, eo quod capilli essent pulcherrimi, ejulans exclamavit, dicens: Ah filia, quid fecisti? At virgo, velato capite iterum, inde discessit; sed ad clamorem matris ejus, vir ejus & filii convenerunt: auditaque causa clamoris, vehementer contra virginem sunt turbati.
[48] Ex qua turbatione bellum secundum, arctius primo, incipitur; sed victoria virgini de cœlo porrigitur ita plena, quo quæ putabantur impedimenta, facta sunt ad conjungendum se fortius Domino mirabiliter adjumenta. Illi ergo jam palam persequuntur eam verbis & factis, convitiando scilicet & comminando, dicentes; Vilissima mulier, credis evadere quia crines præscidisti, ne nostram facias voluntatem? Crines, invita te, crescent: & si cor tuum creparet, oportebit ut capias virum: nec unquam habebis quietem, quousque assenseris votis nostris. Fecerunt suo modo edictum, ne Catharina aliquem secretum locum ad manendum haberet, sed semper in servitiis domus occuparetur, [domesticis servitiis addicitur:] ut & locus & tempus orandi, suoque Sponso conjungendi se, sibi totaliter auferrentur: & ut amplius se cerneret haberi contemptui, feriata conquinæ ancilla, Catharina virgo ad serviendum coquinæ squalloribus deputatur. Quotidie improperia, quotidie verbales injuriæ, quotidie multiplicabantur adversum eam despectus, qui solent magis corda mulierum movere. Invenerant siquidem, ut percepi, tunc temporis parentes & germani juvenem quemdam, de cujus parentela multum contentabantur: & idcirco arctius ipsam modis omnibus impugnabant, ut eam flecterent ad consensum.
[49] [inter quæ conjunctissima cum Deo] Verum hostis antiquus, cujus malignis & insidiosis operibus cuncta hæc agebantur, unde credidit virginem frangere, inde juvante Domino ipsam reddidit fortiorem. Nam in nullo mota ex omnibus his, cellam sibi secretam fecit, Spiritu sancto dictante, in propria mente; de qua statuit, propter quodcumque negotium exterius, non exire. Sicque factum est, ut quæ prius dum exteriorem cellam habebat, quandoque stabat intus, quandoque vero extra gradiebatur; nunc facta cella interiori, quæ sibi auferri non posset, numquam ipsa egrediebatur. Hæ sunt cælestes victoriæ, quæ ei auferri non possent, satanam indubie concludentes: ipsa etenim veritate testante, regnum Dei intra nos est: & Propheta docente didicimus, quod omnis gloria filiæ Regis æterni ab intus est. [Luc. 17, 21, Ps. 44, 14] Intra nos haud dubium est intellectus lucidus, voluntas libera, & memoria tenax: intra nos infunditur sancti Spiritus unctio, quæ potentias prædictas perficiens, cuncta exterius adversantia superat & prosternit: intra nos, si boni æmulatores fuerimus, habitat hospes ille qui dixit: Confidite, ego vici mundum. In hoc hospite hæc sacra virgo confisa, cellam non manufactam sibi fabricavit, ipso adjuvante ab intra, propter quem cellam manufactam ab extra positam perdere non curavit. Recolo ego & nunc occurrit memoriæ, quod dum haberem occupationes exteriores aliquando excessivas, vel quod iter me facere oporteret, sacra virgo me monebat sæpius, dicens: Faciatis vobis cellam in mente, de qua numquam egrediamini: quod quamvis tunc superficialiter intelligerem, tamen dum nunc ejus verba magis attente considero, cogor cum Joanne Euangelista exclamare: Hoc non cognoverunt discipuli ejus primum, se quando glorificatus est Jesus, tunc recordati sunt &c. [Joa. 16, 33] Mirabiliter enim tam mihi quam ceteris qui fuerunt cum ea contingit, quod magis notanter facta & dicta ejus in præsentiarum percipimus, quam quando actualiter eramus cum ea.
[50] Porro redeuntes ad hoc unde sermo, aliam imaginationem ei Spiritus sanctus inspiravit, per quam omnes vicit injurias & contemptus; sicut ipsa mihi, secrete petenti, qualiter inter tot contemptus alacris permaneret, revelavit. Aiebat enim, firmiter se tunc imaginatam fuisse, quod pater suus repræsentaret Salvatorem nostrum Dominum Jesum Christum; mater vero sua, [cogitat se Christo, matri & discipulis ministrare:] gloriosissimam genitricem ipsius Mariam; germani autem & ceteri de familia, sanctos Apostolos & discipulos demonstrarent: propter quam imaginationem tam lætanter & cum tanta diligentia omnibus serviebat, quod omnes admirabantur. Proveniebat autem ei alia de hac imaginatione utilitas, quia dum serviebat, semper meditabatur de Sponso suo, cui se putabat servire: sicque in coquina existens, semper erat intra sancta sanctorum; & ad mensam recumbentibus serviens, semper pascebat animam suam præsentia Salvatoris. O altitudo divitiarum æterni consilii, quam diversis & mirabilibus viis liberas confidentes in te de manu omnis angustiæ, ipsosque inter scyllam & charybdim perducis ad portum salutis æternæ.
[51] [cubiculo autem fratris pro cella utitur.] Dum igitur hæc aguntur, sacra virgo bravium semper aspiciens, sibi a Spiritu sancto in mente propositum, non modo patiens, sed læta sufferebat injurias, cursumque suum continue augmentabat, ut mentale gaudium adimpleret. Sane quia non licebat ei cameram pro se habere, sed ibi oportebat manere ubi alii habitabant; sancta industria cameram elegit Stephani germani sui, qui non habebat uxorem nec filios, ubi absente illo poterat de die sola habitare; de nocte vero, illo dormiente, orare poterat juxta votum. Sicque vultum Sponsi sui die noctuque quærens pariter & requirens, ad ostium divini tabernaculi absque intermissione pulsabat. Orabat autem Dominum indefesse, ut suæ dignaretur custos esse virginitatis, cantans cum B. Cecilia versum illum Davidicum: Fiat Domine cor meum & corpus meum immaculatum: [Ps. 118, 80] sicque in silentio & in spe mirabiliter roborata, quanto pluribus persecutionibus angebatur, tanto majoribus donis & gaudiis ab intra repleta dilatabatur; ita ut germani ejus videntes constantiam, inter se dicerent, Victi sumus. Pater vero ejus, qui erat innocentior ceteris, considerabat tacitus actus ejus, & quotidie amplius perpendebat ipsam spiritu Dei duci, & non juvenili levitate quacumque. Hæc autem quæ sunt in hoc recitata capitulo, habui a Lapa matre, a Lysa uxore ejus germani, ab aliis qui tunc erant in domo sua; necnon quædam quæ alii scire non potuerunt, ut dictum est, ipsa sacra virgine didici revelante.
CAP. V.
[52] Interea dum hæc agerentur, accidit quadam die, ancilla Christi orante ferventius in camera præfati sui junioris germani, [orantis vertici candida columba imminet.] ostio non firmato, quia omnis clausura jussu parentum ei fuerat interdicta, patrem ejus Jacobum ingredi cameram illam, ut quippiam forsitan absente filio quæreret quo egebat. Qui cum post ingressum in cameram circumspiceret, pro eo forte quod inquirebat, vidit filiam, magis Dei quam suam, in angulo quodam genibus flexis orantem, & columbam parvam nivei candoris super verticem ejus quiescentem: quæ columba, mox ad ingressum patris ejusdem altius evolans, per fenestram cameræ ejusdem, ut sibi videbatur, abscessit. Quo viso, cum peteret a filia, quæ columba foret illa, quæ sic abscesserat evolando? Illa respondit, se nec columbam nec avem aliam in camera vidisse. Ex quo ille amplius fuit admiratus, & in corde suo conservans, conferebat secum omnia verba hæc.
CAPUT III.
Promittitur Catharinæ habitus S. Dominici, indulgetur ei vitæ cœlibis libertas, quam cum summo pœnitentiæ rigore instituit.
[53] Ceterum hoc tempore cœpit quoddam desiderium in mente virginis sanctæ quotidie magis succrescere; quod tamen fuerat, [Ad habitum sororum de pœnitentia anhelans,] ut superius dictum est, in ejus infantia inchoatum, & nunc propter tuitionem suæ virginitatis extitit renovatum; accipiendi scilicet & induendi habitum Ordinis Fratrum Prædicatorum, cujus Beatissimus Dominicus fuit dux, institutor & pater. Propter quod divinas aures die noctuque indesinenter orando pulsabat, ut dignaretur Dominus adimplere desiderium suum; tum etiam, sicut tactum est supra, grandi afficiebatur devotione ad dictum Sanctum, tanquam ad salutis animarum egregium & fructuosissimum zelatorem. Quapropter superexcellentissimus Dominus, cernens quod sapienter & fortiter tiruncula sua pugnaret in stadio, quantoque cum fervore sibi complacere satageret; voluntatis desiderio ipsam nullatenus fraudari decrevit, eamque pro majori ejus securitate, infrascripta consolatus est visione. Videbatur siquidem ancillæ Christi in somnis, quod plures videret sanctos Patres & Fundatores Ordinum diversorum, inter quos erat Beatissimus Dominicus: quem optime cognoscebat, quia gerebat in manibus ejus lilium candidissimum & pulcherrimum, quod, velut alter Moysi rubus, patenter ardebat, & nequaquam comburebatur. Cumque omnes & singuli monerent eam, [intelligit ex S. Dominico eum sibi concedendum.] ut pro majori suo merito unam religionem ex illis eligeret, in qua gratiorem Domino impenderet famulatum; illa versus B. Dominicum suos dirigens gressus & oculos, vidit sanctum Patrem protinus sibi occurrentem, & habentem altera in manu habitum Sororum, quæ dicuntur de pœnitentia B. Dominici, quarum in civitate Senensi non parvus erat numerus & est. Qui ut appropinquavit ei, talibus eam verbis est consolatus, dicens: Filia dulcissima, forti animo esto, nec verearis quodcumque impedimentum; quia certissime isto habitu, sicut desideras, indueris. Quod illa percipiens cum non parva lætitia, gaudiosis cum lacrymis gratias egit Altissimo, inclytoque athletæ Dominico, qui eam tam perfecte consolabatur: sicque lacrymis excitata est, & suis sensibus restituta.
[54] Hac igitur visione consolata simul & confirmata mens virginis, mox tantam a fiducia quam habebat in Domino sumpsit audaciam, [Domesticis aperit sui propositi firmitatem,] quod eodem die parentes congregans & germanos, ipsos taliter audacter est allocuta: Dudum per vos factus est sermo tractatusque habitus, ut dixistis, tradendi me nuptui homini corruptibili & mortali: ego autem, quamvis horrerem cordialiter talia, prout per plura signa clare potuistis perpendere; propter reverentiam tamen, quam jussu Dei debeo exhibere parentibus, non fui hucusque clare locuta. Nunc autem, quia non est tempus amplius tacendi, nude ac clare detegam vobis cor meum & propositum, quod non de novo, sed ab infantia mea concepi pariter & firmavi. Noveritis igitur, quod in ipsa infantia mea votum virginitatis emisi, non infantiliter, sed post deliberationem diutinam & ex magna causa, mundi Salvatori Domino meo Jesu Christo, ejusque gloriosissimæ Genitrici; promisique eis, nullum, præter ipsum Dominum, sponsum me perpetuo accepturam. Nunc autem postquam ipso Domino faciente, ad perfectiorem ætatem & cognitionem perveni; [quidvis parata tolerare potius quam nubere:] scitote taliter hoc esse in mente mea firmatū, quod facilius possent saxa molliri, quam cor meum ab hoc sancto proposito revocari: quantoque plus circa hoc laboraretis, tanto tempus amplius perderetis. Propter quod consulo vobis, quod omnes mearum nuptiarum tractatus præcidatis ex toto, quia in hoc nullo modo intendo facere velle vestrum: obedire namque oportet me magis Deo quam hominibus. Porro si talem vultis me habere in domo vestra, etiam sicut ancillam vestram, parata sum vobis in his quæ scivero, ut potero, servire lætanter. Quod si propter hoc decreveritis me de domo vestra ejiciendam, notum vobis sit, quod in nullo cor meum a suo deviabit proposito: Sponsum enim habeo tam divitem & potentem, quod non permittet me quocumque modo deficere, sed indubitanter necessaria mihi ministrabit.
[55] [illis ad hāc denuntiationem attonitis,] His dictis audientes cuncti, prorupere in lacrymas; abundantibusque singultuosis suspiriis, nullum ei pro tunc potuit dari responsum. Considerabant enim sanctum propositum virginis, cui contradicere non audebant: cernebantque puellam, hactenus taciturnam & verecundam, tam audacter & ordinate mentem suam per verba prudentiæ declarantem: insuperque videbant aperte, ipsam potius dispositam ad dimittendum paternam domum, quam ad votum quod fecerat infringendum; seque ob hoc de suis nuptiis reddidit desperatos. Quapropter ex corde commotis flere magis libebat, quam aliquid respondere. Verum post moram aliquam cessantibus lacrymis, pater, qui eam tenere diligebat, & Deum etiam plus timebat, recordatus columbæ quam viderat, ac plurium aliorum actuum ejus, quos admirans notaverat; tale fertur ei reddidisse responsum: Absit a nobis, dulcissima filia, quod divinæ voluntati, a qua videmus propositum tuum sanctum procedere, nos velimus opponere quoquo modo. [respondet pater,] Ex quo igitur longa experientia didicimus, & nunc manifeste scimus, quod non juvenilis levitatis, sed divinæ caritatis causa moveris ad hoc, fac votum libere tuum. Age ut libet, ac ut Spiritus sanctus te docebit. Jam amplius non sumus te a sanctis operibus tuis retracturi, nec in minimo exercitium tuum virtuosum impedituri; tamen intercedas pro nobis assidue, ut digni efficiamur promissionibus Sponsi tui, quem in tantæ ætatis teneritudine ipsius ex gratia elegisti. Et vertens se ad uxorem & filios, inquit: Nemo filiæ meæ dulcissimæ amplius sit molestus; nullus audeat amodo ipsam quomodolibet impedire; permittite ipsam libere servire Sponso suo, ac ipsum pro nobis orare indesinenter. Non sumus inventuri parentelam similem isti; [& libertatem concedit vivendi ut vellet.] nec conqueri habemus, si pro mortali homine, recipimus Deum & hominem immortalem. His peractis, quamvis cum gemitu aliorum, & potissime matris suæ, quæ ipsam carnaliter nimis diligebat; sancta virgo exultans in Domino, gratias egit suo victoriosissimo Sponso, qui eam perduxerat ad triumphum; parentibusque suis regratiatur, quantum valet humilius; tota mente se disponens ad utendum licentia utiliter jam concessa. Et hic terminus huic capitulo imponatur.
[56] Sed noveris lector, quod de columba visa per patrem ego ab eo non habui, quia jam migraverat, quando ego notitiam sanctæ virginis primo merui; sed habui a pluribus ejusdem virginis cognatis, qui habitabant in domo ejus, & ab ipso Jacobo perceperunt, imo dicebant eum hoc sæpius vidisse: ex quo habebat eam in reverentia magna, & nullo modo volebat quod turbaretur: ego autem moderatius sum locutus, ut quantum mihi fas est, a dictis meis distantius removeam falsitatem. De visione vero B. Dominici, ab ipsamet percepimus, Confessor ejus, qui me præcesserat tempore, & ego. Sed de verbis, ultimo dictis parentibus & germanis, dum ego investigarem ab ea, qualiter fecerat in persecutionibus illis, ipsa mihi totum & ordinate disseruit & narravit.
CAP. VI.
[57] Accepta igitur diu peroptata tam larga Deo serviendi libertate, virgo tota Deo devota cœpit, non segniter, sed omnem vitam suam in Dei servitium mirabiliter ordinare. Camerulam ab aliis separatam petit & accipit, in qua tamquam in solitudine possit Deo vacare, ac corpus suum affligere juxta votum. [Illa secretum domi cubiculum nacta,] Ubi quantæ pœnitentiæ rigiditate corpus suum afflixerit, quantaque amoris aviditate vultum Sponsi sui quæsierit, nulla lingua sufficeret narrare. Verum quia in præsentiarum se offert ejus inauditæ austeritatis materia, prætergresso ordine, operæ pretium puto, lector carissime, tibi eam sub breviloquio enarrare: ut priusquam sanctæ vitæ ejus viridarium totum circumeundo perlustres, aliquos de fructibus ejus primis & ultimis valeas prælibare: nec propter hoc dimittetur, quin in loco suo iterum tibi eorumdem fructuum species præsentetur, cum ordo ipse requiret, concedente Altissimo: sed tantum hoc fit, ut ad considerandum fructus virtutum ejus, exercitatior reddaris & aptior. Noveris igitur, quod in hac cellula sive camerula suscitata sunt sanctorum Ægyptiorum Patrum antiquissima opera, & tanto mirabiliora, quanto in domo paterna absque oris doctrina, exemplo vel inductione, sunt facta. Incipiamus ergo ab abstinentia escæ & potus.
[58] Carnes ab infantia raro sumebat, prout est tactum superius: sed nunc illas a se totaliter abdicavit, [omnē esum carnium sibi interdicit,] & intantum se habituavit in ipsarum privatione totali, quod prout mihi secrete confessa est, etiam ipsarum odorem ferre non poterat absque corporis læsione. Porro, ne forsitan de hoc admireris, lector amabilis; scire te volo, quod dum semel ipsam nimium cernerem corpore debilem & quasi deficientem, quia nihil sumebat eorum ciborum aut potuum, qui habent debiles confortare; adinveni hunc modum, ut in aqua frigida quam sumebat saccarum poneretur, ut vel sic paululum refocillarentur spiritus ejus vitales. Quod postquam ipsa me narrante percepit, mox ad me conversa, respondit: Vos, ut video, vultis hanc modicam vitam, quæ remansit, penitus ex toto extinguere. Cujus dicti causam dum peterem, ex ejus responso perpendi, quod ita se assuefecerat, ut est hactenus dictum, ad amaros cibos & potus insipidos, ut cuncta dulcia, nociva suo corpori essent reddita, propter dispositionem quæ in habitum versa erat. Sic igitur de carnibus fecerat, ut dictum est. Vinum autem ita lymphare cœpit tunc temporis, quando cellam accepit, quod sapore simul perdito cum odore, colorem tantum rubedinis, sicut sunt vina illarum partium, retinebat. Quintodecimo vero ætatis suæ anno vinum ex toto dimisit, [quindennis omne vinū] & potu aquæ frigidæ semper postmodum utebatur. Coctum quodcumque, præter panem, a se paulatim quotidie auferebat, ac infra breve tempus ad esum panis & crudarum herbarum seipsam coercendo reduxit. Tandem, si non fallor, ætatis suæ anno XX vel circiter, etiam se a panis esu privavit, solarum crudarum herbarum usu sibi tantummodo derelicto.
[59] [vicennis etiam panē,] Postremo, non ex usu, nec ex natura, (sicut infra latius, Deo dante, dicetur) sed ex divino miraculo ad tam altum statum deducta est, quod licet corpusculum istud infirmitatibus pluribus subjaceret, laboresque importabiles alios sustineret, consumptio tamen humidi radicalis non habebat locum in eo, nec stomachus faciebat aut facere poterat digerendi officium, nec vires corporeæ propter privationem cibi aut potus debilitabantur in aliquo, ita ut (sicut tunc frequenter dixi) tota ipsius vita esset miraculū. Nulla autem vi naturali potuisset, quod videbamus oculis nostris, fieri: prout aliqui Physici, quos ad ipsam adduxi, mihi de plano confessi sunt. Hæc tamen omnia clarius ac plenius infra, duce Domino, disserentur. Sed hoc tibi pro conclusione abstinentiæ, lector, sit dictum, quod tempore quo ejus conversationis merui esse testis, nullo cibo aut potu nutriente vivebat; nulla naturali virtute adjuta, dolores & labores aliis intolerabiles, læta semper facie sustinebat.
[60] [& tandem sine cibo ac potu victitat:] Nec volo putes ipsam quacumque industria naturali, exercitio sive usu, ad hunc statum potuisse quomodolibet pervenire; nec etiam æstimes talia ad consequentiam deduci debere a quolibet: quia singularissima sunt, & magis eveniunt ex plenitudine spiritus, quam ex quocumque exercitio seu consuetudine abstinendi. Nosti quod plenitudo spiritus redundat in corpus: dumque ille pascitur, istud facilius sustinet inediæ cruciatus. Quis de hoc Christicola poterit dubitare? Nonne sancti Martyres, tam inediam quam cetera corporis tormenta, super omnem naturalem virtutem lætantissime sustinebant? Et unde hoc, nisi ex plenitudine spiritus patrabatur? Expertus sum ego ipse, & quemlibet æstimo posse experiri hoc, homines eosdem dum Deo vacant, agiliter jejunare: qui si post hoc in agibilibus occupentur, durum est eis nimis aut impossibile, jejunare ut prius. Et unde hoc, nisi quia plenitudo spiritus confortabat corpus a hypostatice sibi unitum. Et quamvis supra naturam sit donum, naturaliter tamen corpus spiritui, & spiritus corpori, sibi adinvicem communicant bonum & malum. Non nego tamen, quoniam naturaliter quidam agilius jejunent quam alii, & e converso: sed simpliciter abstinere per longum tempus in via, non video quod sit possibile per naturam. Et hæc de abstinentia ejus, pro nunc, epilogando sint dicta. Verum ne putes, lector, hoc tantum modo carnem suam sacram virginem afflixisse, attende quod sequitur.
[61] [ligneo stratu utitur,] Lectum sibi stravit de asseribus seu tabulis ligneis, absque additione cujuscunque rei alterius, in quo vel sedens meditabatur, vel stabat in oratione prostrata; & tempore suo, nullis detractis vestibus, corpusculum dormiens reclinabat. Vestibus laneis utebatur intus & extra. [pro cilicio catenam assumit:] Cilicio quandoque usa est; sed quia sicut erat munda interius, sic etiam exteriores immunditias fugiebat, in catenam quamdam cilicium commutavit. Habebat etenim catenam quamdam ferream, sua latera sine medio circumdantem sive cingentem tam fortiter, quod fere intrinseca carni, cutem reddiderat circumcirca exustam: prout referebant filiæ ejus spirituales & sociæ, quæ pro tergendis sudoribus excessivis, frequenter cogebantur crescentibus languoribus sibi pannos mutare. Qua ex causa circa finem sui cursus crescentibus languoribus, coëgi eam, obedientia mediante, catenam ipsam dimittere, quamvis hoc faceret valde invite. Insuper vigilias in principio extendebat usque ad horam matutinalem, prout infra latius, dante Deo, dicetur. Postmodum vero sic paulatim datum est ei vincere somnum, quod intra duos dies vix dormiebat dimidiam horam; nec etiam huic somno consentiebat, nisi quando ad hoc corporei languores cogebant. Dixitque mihi quandoque, quod in nullius belli victoria tantum laboraverat, quantum in bello somni, nec alicubi reperit tantam difficultatem.
[62] [amat colloquia de rebus divinis,] Porro tempore quo ipsam novi, omni dubio procul pulso, si habuisset intelligentes & conferentes, centum diebus & totidem noctibus absque cibo & potu stetisset ad loquendum de Deo; nec unquam lassabatur in hoc, imo semper hilarior & recentior reddebatur. Revelavit mihi etiam sæpius quod nullum tantum habebat refrigerium in hac vita, quantum cum intelligentibus loqui de Deo sive conferre: quod & nos qui cum ea eramus, per experientiam videbamus. Aperte namque perpendebamus, quod quando habere poterat tempus loquendi de Deo, & differendi quæ suo latebant in corde; recentior, fortior & hilarior etiam corporaliter apparebat: cum vero hoc ei non licebat, debilis efficiebatur, & quasi exanimis. Ad honorem domini Iesu Christi, æterni Sponsi ejus, ac in ejus præconium meamque confusionem, hoc refero. Frequenter ipsa mecum loquente de Deo, ac de ejus altissimis mysteriis profundius disserente, sermo protendebatur in longum: & ego qui longissime distabam a mente ejus, carnisque mole aggravabar, arripiebar a somno: illa vero, quæ dum sic loquebatur, absorbebatur tota in Deum, diu verba sua continuabat, antequā de mea dormitione perpenderet: cum autem post moram me advertebat dormire, forti sonitu excitabat me, dicens: Ut quid propter somnum perditis animæ vestræ profectum? Numquid muro loquor verba Dei, an vobis?
[63] [ter quotidie ferrea catena diu se cadit: ] Præter omnia vero hæc, volens imitari sanctum Patrem qui sibi apparuerat, scilicet B. Dominicum, de una catena ferrea tres quotidie recipiebat disciplinas: primam pro se, secundam pro vivis, tertiam pro defunctis. Sic enim legitur in legenda B. Dominici, quod inclytus Pater communiter sic faciebat: quod & ista imitata est longo tempore; sed postquam fuit tot infirmitatibus aggravata, continuare non potuit. Verum dum ego secrete ab ipsa inquirerem, qualiter illam pœnitentiam faciebat; quamvis verecunde, confessa est tamen mihi, quod pro qualibet disciplina unam horam cum dimidia occupabatur, nec unquam vel rarissime accidebat, quin sanguis scapularum usque ad pedes flueret decurrendo. Perpendis lector, cujus perfectionis fuerat hæc anima, quæ ter in die corpus phlebotomabat, b ut sanguinem pro sanguine Salvatori redderet. Perpendis quantæ virtutis fuerit, hæc quæ præmissa sunt agere intra paternos lares, nullo hic viventium hominum instruente, nullo ducente, nullo exemplum dante.
[64] [& hæc omnia sine magistro in domo paterna,] Lege gesta Sanctorum, scrutare Patrum Ægyptiorum vitas, ipsarum sanctarum Scripturarum indaginem non omittas, & vide si alicubi reperias simile. Paulum primum eremitam invenies solum in desertis diu vixisse, sed corvum cum hoc dimidium panis ei quotidie afferentem. Antonium famosissimum legis mirabiles austeritates exercuisse active & passive; sed recolis ad diversos anachoretas accessisse, ac a quolibet alicujus virtutis exemplum tamquam flores dicitur collegisse. Hilarionem licet puerum recitat B. Hieronymus prius adiisse Antonium, ab ipso informatum deserta petiisse, ibique fortiter dimicando vicisse. Sed & Macarii duo, & Arsenius c, & ceteri (quos nimis longum esset ordinate nominare) omnes unum vel plures præceptores & doctores habuerunt, verbo & exemplo per viam Domini ducentes; & hoc semper in desertis, vel in monasteriis, peroptime regulatis & ordinatis: hanc autem veram filiam Abrahæ cernis, lector, non in monasterio nec in deserto, sed in domo propria paterna, absque cujuspiam hominis viatoris exemplo sive auxilio, & cum multorum domesticorum impedimento, illum attigisse perfectionis gradum in abstinentia, quem nullus illorum attingere potuit. Quid dicemus ad hæc? Adhuc oro paulisper ausculta. [abstinentia majori quā Sancti reliqui,] Moysen bis & Eliam semel quadragenarium perfecisse jejunium absque cibo & potu, Scriptura sacra commemorat; quod & Salvator ipse complevit, Euangelio testante: sed adhuc plurium annorum non habemus jejunium. Joannes baptista, quamvis deserta, Deo ducente, petierit ibique habitaverit; mel tamen sylvestre & locustas sive radices herbarum legitur comedisse: simplex autem jejunium de ipso non scribitur. Solam Magdalenam reperio (non in Scripturis sacris, sed in ejus historia & in d loci dispositione, quæ apparet adhuc) triginta tribus annis in rupe positam hoc jejunium perfecisse. Propter quod existimo, quod Dominus ipse, ac ejus Genitrix gloriosa, prout infra Domino donante patebit, Magdalenam huic virgini dederunt pro magistra & matre. Quid igitur nunc dicemus? Nihil est quod impediat, quin clare cernatur hanc singularissimam fuisse gratiam, donumque hactenus non quodammodo concessum, quam & quod hæc sacra virgo possedit a Domino, sicut infra explicabitur latius, si Dominus ipse concesserit dono suo.
[65] [quod tamen citra comparationem dictum sit.] Verum nolo putes, amantissime Lector, me per omnia supra dicta, hanc virginem in sanctitate omnibus suprascriptis Sanctis præponere voluisse, aut etiam inter Sanctos odiosas comparationes fecisse. Non ita desipio, Lector bone: nominavi enim inter ceteros Salvatorem, cui aliquem Sanctum comparare scio blasphemiam esse; ceteros autem Sanctos, quorum nomina posui, non idcirco adduxi, ut comparationem facerem, sed ut possis perpendere; primo quanta sit magnificentia Dei nostri, qui sua inexhausibili largitate, nova quotidie dona invenire non cessat, quibus Sanctos suos perficit & decorat: secundo, ut hujus virginis excellentiam singularius adverteres, diligentiusque notares: scis enim quod absque aliorum injuria, de quolibet Sancto veridice e cantat Ecclesia: Non est inventus similis illi: quod totum ex immensa sanctificantis eos potentia simul & liberalitate procedit, qui potest & vult quemlibet Sanctum suum singularis doni gloria decorare.
[66] Sed ne a nostro proposito nimium divertamus, jam ex dictis potest unusquisque colligere, ad quantam tenuitatem debuit corpus illud deduci, quod tot & tantis austeritatibus domabatur assidue, [Hinc corpore mire extenuatur,] continuisque afflictionibus in spiritus servitutem redigebatur. Narravit enim quandoque mater ejus, quæ adhuc superest, quod antequam filia tantis pœnitentiis se incepisset affligere, tanti vigoris & fortitudinis erat in corpore, quod onus, jumenti seu asini dorso delatum ad ostium domus suæ, ipsa sine difficultate super se levans, agiliter per duas scalas longas multorum graduum, usque ad superiora domus, propriis humeris deferebat. Eratque, ut refert, duplæ latitudinis & grossitiei in omnibus membris corporis, quam esset cum viginti octo annorum erat. Nec mirum si erat taliter diminutum, imo mirum videtur & est, nec puto sine miraculo fieri potuisse, quod non fuit ex toto consumptum. Porro tempore quo ipsam novi, quilibet perpendere poterat, quod exhausti valde vigoris erat & tenuis: quia crescente spiritu, carnem necesse est deficere, tamquam superatam ab eo. Hoc tamen non obstante semper alacriter laborabat, & potissime pro animarum salute, quamvis incessanter plures languores corporeos pateretur; ita ut alia Catharina videretur, quæ attenuato [corpore] f patiebatur, sed spiritu laborabat; ille pinquis & fortis ab intra, carnem debilem sustentabat simul & confortabat.
[67] [& iideo in suis pœnitentiis impeditur a matre,] Sane ad ordinem historiæ redeundo, unde prius sermo exortus est, dum accepta cella & plena licentia vacandi Deo, sancta virgo tam ferventer (ut est dictum) inciperet ad Sponsum ascendere; non destitit, quamvis superatus, serpens antiquus ipsam iterum molestare: accessitque ad Evæ filiam, Lapam scilicet virginis genitricem: & mediante amore carnali, quo corpus ejus plus quam spiritum diligebat, commovit eam ut filiæ pœnitentiam impediret. Cum enim sentiebat eam se catena ferrea verberantem levabat vocem planctus in altum, & ejulando dicebat: Filia, filia, ego te jam mortuam video, tu teipsam absque dubitatione occides. Heu mihi! quis mihi filiam meam abstulit? quis mihi procuravit hæc mala? Hæc & his similia prosequens anus illa, superaddebat clamoribus gemitus, adjungebat quodammodo furiosos actus, seipsam laniando, canosque proprii capitis discerpendo, sicut si eam jam defunctam cerneret in prospectu. His autem clamoribus frequenter tota convicinia est commota, ita quod quasi omnes concurrerent ad videndum, quid novi sinistri aut infortunii Lapæ vetulæ contigisset.
[68] Cum hoc etiam prospiciens quod super nudas tabulas dormiebat, secum violenter ipsam ad cameram suam trahebat, cogebatque ut secum in lecto dormiendo jaceret. At illa spiritu sapientiæ non mediocriter illustrata, videns talia, [sed frustra] flexis genibus coram matre, lenibus verbis ac humilibus ipsam placans, precabatur eam, ut omni fervore deposito, æquanimis esse vellet, quia mandatis ejus obtemperaret ad votum, secumque in lecto poneret ad jacendum. Cumque pro quietanda matre corpusculum in extrema parte lecti reclinaret ad tempus, meditando tamen solicite; postquam mater dormierat, silenter surgebat, & redibat ad exercitium suum sanctum; sed nec hoc diu latere poterat matrem ejus, hoste humani generis operante, qui felicibus actibus ejus invidebat. Illa vero tali est usa prudentia: ne matrem amplius contristaret, sumebat secrete secum postem vel duo ligna; & cum debebat in lecto dormire, clam sub linteamine illum vel illa ponebat, ut decumbens, solitam sentiret duritiam, & sic suam sanctam consuetudinem non mutaret. [ac tandem sibi permittitur.] Quod cum post aliquos dies mater ejus etiam comperisset, In vanum, inquit, laboro, ut video; immutabilem te a propositis tuis cerno; melius mihi est conniventibus oculis pertransire: dormi potius ubi soles. Sicque visa constantia ipsius, permisit eam in posterum vivere juxta inspirationem Omnipotentis. Et hic nostrum capitulum terminetur. Ea vero quæ continentur in ipso, ab ipsa sacra virgine didici, de abstinentiis scilicet, de asperitatibus aliis, & ordine ipsarum. Quædam vero Lapa genitrix ejus me docuit, ac quædam matronæ quæ in domo ejus fuerant conversatæ. Sed quædam per memetipsum vidi & comperi, & potissime de singulari dono abstinentiæ ejus.
ANNOTATA.
a Vnio inter corpus & animam vocatur hypostatica, quia per hanc ex utraque una persona, suppositum sive hypostasis (his enim vocibus scholæ utuntur) constitui censetur.
b Φλεβοτομεῖν proprie est secare venam: sed hic sumitur in significatione magis generali, de qualicumque sanguinis mißione. Huc spectat quod addit Fr. Thomas in Vita: Vidi autem ego catenam unam & unam ejus disciplinam, sanguine madidam.
c Coluntur hi sancti, Paulus 15 Ianuarii, Antonius 17 ejusdem, Hilarion 21 Octobris, Macarius Alexandrinus 2 Ianuarii, Ægyptius 15 ejusdem, Arsenius 19 Iulii.
d Intelligit eum locum qui in monte prope Maßiliam vulgo sancta Balma nuncupatur: de quo deque S. Mariæ cultu ibidem & eaquæ circumfertur historia, agendum erit 22 Iulii.
e Hic versus, acceptus ex libro Ecclesiastici 44, 20, recitatur pro secunda Antiphona in officio Confessoris Pontificis.
f Ita corrigendum judico: alias impressum erat: quæ attenuata patiebatur, sed spiritus laborabat. Fr. Thomas addit tenuitatem corporis tantam fuisse, ut in obitu repertum sit, umbilicum ejus renibus adhærere.
CAPUT IV.
S. Catharina admittitur ad habitum Sororum de Pœnitentia: hujus instituti origo & progressus.
CAP. VII
[69] Sancta igitur virgo, restituta post prædictam victoriam suis sanctis exercitiis consuetis, [Ahelans ad habitum S. Dominici] cœpit tanto ferventius agere, quanto videbat hostem humani generis se arctius & indesinentius impugnare. Quotidie gemicus, quotidie lacrymæ; divinasque aures indesinenter pulsabat, ut habitum diu desideratum recipere mereretur, quem superna pietate per almum patrem B Dominicum meminerat repromissum: nondum enim propositum virginitatis suæ putabat a domesticorum molestiis fore securum, donec præfatum sanctum induisset habitum. Sciebat namque quod post sumptionem dicti habitus, de contrahendo matrimonio cuncta cessaret molestia, & liberius permitteretur vacare servitio Sponsi sui. Propter quod parentes precibus pulsabat, & cum Sororibus de pœnitentia B. Dominici, quæ vulgari sermone Mantellatæ a vocantur in civitate prædicta, instabat, [a matre divertire ipsam volente] quatenus ipsam intra numerum earum vellent recipere, & habitum sanctæ conversationis sibi tradere dignarentur. Quod mater præcipue non usquequaque libenter acceptans, quamvis sibi negativam non daret, semper tamen cogitabat, quomodo posset eam a suis rigiditatibus revocare. Hac igitur causa proposuit balnea naturalia visitare, filiamque suam illuc ducere secum: tum etiam ut corporalibus solatiis paulisper refocillatam, ab asperitatibus suæ pœnitentiæ revocaret. Nec hoc puto factum absque antiqui serpentis astutiis, qui ferventem sponsam ab amplexu æterni Sponsi totis viribus abstra here satagebat, Lapamque illam simplicissimam malitias insidiose docebat.
[70] [ad balnea abducitur,] Verum quia contra Dominum consilium valere non potest, illa Christi sponsa, a dexteris & a sinistris armis victricibus circumdata, omnes insidias inimici in suam utilitatem & in illius perniciem convertebat. Invenit siquidem modum novum corpus proprium etiam inter delicias affligendi: nam simulans se velle balneare perfectius, ad canales conductus, unde aquæ sulfureæ procedebant, se conferebat; & ferventes aquas super nudam & teneram carnem sufferens patienter, diu corpusculum affligebat magis, quam catena ferrea verberabat. Occurrit nunc memoriæ, quod dum semel mater ejus mihi coram ea de dicto balneo verba movisset, ipsa silenter ea quæ supra nunc scripta sunt, retulit: & addebat, quod ut hoc posset liberius agere, suggesserat matri, quod volebat se, [ubi etiam modum invenit cruciandi corporis.] postquam recesserant omnes, balneare, sicut & faciebat. Sciebat enim, quod matre præsente, hoc facere nullatenus potuisset. Cumque interrogassem eam, quomodo tantos potuisset sustinere fervores absque mortis periculo; in sua columbina simplicitate respondit: Ego dum eram ibi, cogitabam assidue de pœnis inferni & purgatorii; orabamque Creatorem meum, quem tantum offenderam, quod dignaretur pœnas illas, quas me noveram meruisse, in istas, quas libenter sustinebam, misericorditer commutare. Dumque firmiter considerarem, hanc gratiam me ab ejus misericordia percepturam; dulce mihi fiebat totum quod patiebar, nec in aliquo ab ipso fervore lædebar, quamvis afflictionem sentirem.
[71] His peractis rediere domum b, sanctq; virgo ad solitas pœnitentias se immediate reduxit: quod ut mater advertit, de ipsius mutatione de cetero desperavit, quamvis se usquequaque continere non potuisset, quin semper de ejus asperitatibus murmuraret. At filia sui sancti desiderii non oblita, [habitum deinde per matrem petit,] genitricis murmurationes pertransiens surda aure, ipsam quotidie molestabat, ut prædictas Sorores de pœnitentia B. Dominici adiret, easque induceret, ut habitum suum sibi non negarent pro filia, quæ hoc tanto desiderio postulabat. Quod illa, ejus importunitate victa, perfecit: sed Sorores præfatæ ei primitus responderunt, suæ consuetudinis non fuisse, virgines seu juvenilis ætatis induere habitu illo, sed tantum viduas ætatis maturæ, ac etiam claræ famæ, quæ Dei se volunt servitio mancipare: cum enim Sorores illæ careant omni clausura, quia quælibet stat in domo propria, necesse omnino est, quod quælibet sciat se regere per seipsam. Hujus responsionis causam apertius & latius in capitulo immediate sequenti, dante Domino, lector percipies. Sed nunc historiam prosequamur. [& repulsam ferens] Revertitur igitur Lapa mater ad virginem cum responso, filiæ quidem non grato, sed sibi non multum ingrato. Virgo autem Christi, de sua fiducia in nullo propter hoc mota, sciens promissionem tam gloriosi Patris nullatenus posse deficere, omninoque adimpleri debere, iterum instat; persuadens matri, quod propter hanc responsionem nequaquam desisteret a rogatu, quin potius opportune & importune apud dictas Sorores pro dicto habitu obtinendo instaret: quod & illa dum natæ precibus victa, perficeret, idem semper reportabat responsum.
[72] Inter hæc contigit Christi virginem infirmari infirmitate quadam corporea, [in morbum incidit:] qua solent communitur juvenes, antequam ad ætatem maturam perveniant c, molestari: & forsitan excessivus calor, quem sub ferventibus aquis sustinuerat, fuit in causa; quamvis ego putem totum ex divina providentia non sine mysterio processisse. Repleta siquidem est tota corpusculi ejus cutis quibusdam pustulis seu apostematibus parvulis, ut modo medicorum loquamur, ita ut figura ejus discerni non posset, & cum hoc febris non modica causaretur. Quod cernens Lapa mater (quæ quamvis omnes filios & filias diligeret tenere, hanc tamen, quam nutrierat proprio lacte, diligebat tenerius) cœpit vehementer affligi: nec erat unde posset causare, quod hoc ex abstinentia processisset, quia infirmitas illa magis ex superfluitate, quam ex defectu procedere videbatur: faciebat etiam ad hoc, quod pueris & puellis eadem infirmitas est communis. Sicque afflicta mater, juxta filiæ lectulum sedens, quasi continue remedia, quæ poterat, adhibebat: & ipsam quibus sciebat verbis consolabatur. At illa, quæ dum infirmabatur, [asseritque morituram se nisi voto potiatur.] fortior erat in desiderio mentis suæ, videns tempus arctandi matrem ad complementum ejus quod capiebat, sapienter & dulciter respondebat: Si vultis, dulcissima mater, ut bene valeam & conforter; faciatis quod desiderium meum de habitu Sororum de pœnitentia B. Dominici compleatur: aloqui satis dubito, quin Deus & B. Dominicus, qui me vocant ad servitium suum sanctum, faciant taliter, quod nec in illo, nec in alio habitu poteritis me plus habere.
[73] Quod responsum audiens semel & sæpius mater ejus, nimium territa & de morte filiæ pavida, Sorores sæpe dictas festinanter adiit, ipsasque tam ferventer est allocuta, quod victæ precibus mutaverunt responsum, dicentes: Si non est nimis suo corpore speciosa vel pulchra, propter ejus & vestrum desiderium tam accensum, reciperemus eam. Si autem esset nimis pulchra, [ergo matre urgente] timemus (ut diximus) nobis de periculo scandali, propter malitiam hominum, quæ nunc regnat in mundo: quapropter in tali casu nullo modo consentiremus. Quibus mater: Venite & videte, ac vos ipsæ indicate hoc. Tunc duas vel quatuor ex se matronas, ceteris magis practicas & discretas, cum Lapa miserunt ad virginem decumbentem, quatenus corporis dispositionem aspicerent, & ipsius mentale desiderium indagarent. Quæ venientes, quamvis sanctæ virginis speciositatem videre non possent, tum quia naturaliter non inerat excessive, tum etiam quia infirmitas illa ita corpus ejus infecerat, quod vix poterat figura ejus discerni; verba tamen per quæ sui desiderii fervorem exprimebat, prudentiamque ac maturitatem puellæ percipientes & advertentes, [probatur a Sororibus,] stupere cœperunt pariter & gaudere; cognoveruntque puellam hanc corpore, mente jam canam, multas anus virtutibus præcedere coram Deo, Quapropter nimis ædificatæ simul & letificatæ, recedentes ab ea, & ad consocias redeuntes, quæ viderant & audierant cum non parvo gaudio retulere.
[74] Quod illæ intelligentes, habito prius consensu Fratrum, simul congregatæ, ipsam in Sororem voto unanimi receperunt, matrique nuntiaverunt, quod quam cito virgo Christi curata esset ab illa infirmitate, duceret eam ad ecclesiam Fratrum Prædicatorum, ut præsentibus omnibus Fratribus & Sororibus, qui curam earum gerebant, habitum B. Dominici, diu ab ipsa desideratum, susciperet juxta morem. Quod cum foret per matrem virgini nuntiatum, mox cum lacrymis gaudiosis gratias retulit Sponso suo, almoque Patri Dominico, qui promissionem suam ducebat actualiter ad perfectum. Tunc cœpit orare, non propter corpus, sed propter mentis desiderium adimplendum, [& sanitati reddita] ut infirmitas illa corporea cito terminaretur, ne votum suum tam diu delatum, propter eam amplius differretur. Et quæ prius gloriabatur in infirmitate proprii corporis, ipsamque amore Sponsi sui libentissime ferebat; iam incipit attædiari de illa, precibusque assiduis pulsabat aures Altissimi, quatenus absque mora infirmitatem de suo corpore removeret, quæ perfectionem voti cordis sui impediebat: quod & factum est. Intra paucos enim dies curata fuit: quia non erat fas ei aliquid denegari ab illo, cujus voluntati se summo cum studio conformabat. Quidquid namque petebat & appetebat, totum dirigebat in illum, quem omnibus animæ suæ viribus diligebat, & ad cujus servitium se totam obtulerat, ac totaliter mancipaverat.
[75] Adveniente igitur sanitate, licet mater adhuc quærere videretur dilationes, [habitum induit album ac nigrum] instantia tamen virginis & importunitate ipsam nimium molestante, ventum est ad diem & horam per divinam providentiam deputatam, in quibus habitum diu desideratum accepit, non cum parva lætitia cordis sui. Venerunt siquidem ad ecclesiam supradictam mater & filia, & præsentibus simul cunctis Sororibus & gaudentibus, Frater ille, qui curam earum pro tunc habebat, sacram virginem induit illud genus vestimentorum, ad innocentiæ humilitatisque indicium, quod Patres nostri ferre sanxerunt, albi scilicet & nigri coloris, ut albedo innocentiæ, nigredo vero responderet humilitati. Nec fuit (meo judicio) aptior habitus cujuscumque religionis alterius, qui habitum interiorem virginis hujus sanctæ proprius designaret. Ipsa enim totis conatibus proprium corpus mortificabat, exterius vitam veteris hominis cum mortifera superbia extinguendo, quod per colorem nigrum optime designatur; virginitatisque innocentiam non tantum corporis, sed etiam animæ, ut supra dictum est, amplexata, ad Sponsum æternum, qui vera lux est, ut lucida fieret, totis viribus propinquabat: quod non minus apte per albedinem signabatur. Si autem vel totaliter niger vel totaliter albus foret habitus ejus, non posset per illum nisi alterum horum designari: quod si griseum d vel cinereum colorem adhibuisses, mortificationem quidem posses repræsentare, sed non luciditatem mentis & puritatem.
[76] Perpendo insuper, quod si Sorores illæ melius advertissent, numquam primū responsum, denegando ei habitum, matri dedissent. [sua pœnitenttæ & virginitæti aptissimum:] Ipsa enim magis proprie aptiusque ac dignius habitum illum portabat, quam illæ quæ de virginitate non poterant gloriari. Non igitur fuit sacræ virgini denegandus habitus, qui pro signo innocentiæ fuerat a sanctis Patribus constitutus; cum ipsa polleret præ ceteris innocentia virginali, quæ procul dubio cuilibet castitati viduali præfertur. Audeo ergo dicere, quod nondum habitus ille illa in civitate suam perfectionem fuerat consecutus, [licet antea solis viduis daretur.] quousque sacra hæc virgo ipsum induit & portavit. Ipsa enim in loco illo prima virgo excellens fuit, quæ habitum hunc accepit: quam tamen postmodum multæ virgines sunt secutæ, ut de ipsa cantaretur versus ille Davidicus, Adducentur Regi virgines post eam &c. [Ps. 44, 15] Qualiter autem hoc fuit, infra, Deo dante, latius dicetur. Sed nunc ponamus hic huic Capitulo finem, & ad indagandam radicem ac fundamentum hujus religiosi status, in quo divina providentia sacram hanc virginem posuit, procedamus; ne per ejus ignorantiam, opinio sanctitatis ejus in cujuscumque animo minuatur. Verum hæc quæ in hoc Capitulo continentur, tam ab ipsa virgine, quam a genitrice ejus Lapa percepi: quamvis de receptione habitus, notorium sit apud omnes qui eam noverunt, nec probatione indigeat quoque modo.
Cap. VIII
[77] Cunctis volentibus legere, præsens per Capitulum notum facio, prout legi pariter & audivi a fide dignis in diversis Italiæ partibus, gestaque beatissimi Patris nostri testantur. Ipse gloriosus fidei Catholicæ pugil ac Christi athleta B. Dominicus, sicut sacer lator boni status Ecclesiæ militantis, quamvis per se & suos Fratres, tam in Tolosa quam in Lombardia e hæreticos triumphaliter debellasset, ita ut sicut tempore suæ f canonizationis coram summo Pontifice probatum g legitime fuit, centum millia h hæreticorum & ultra conversi fuerunt tantum in Lombardia, tam doctrina quam miraculis ejus; nihilominus tam valde infecerat mentes hominum dictorum hæreticorum venenosa doctrina, quod fere omnia jura ecclesiarum erant per laicos occupata, qui possidebant ea tamquam jure hereditario, sicut & proh dolor! hoc in multis ejusdem Italiæ partibus actitatur. Ex hoc cogebantur Pontifices mendicare, nec ullam habebant potentiam, per quam possent errori resistere; nec etiam clericos aut pauperes valebant, secundum officii sui debitum, nutriendo juvare. Quod sanctus Pater cernens, zelotypa mente, & sustinere non valens, quam pro se suisque sequacibus eximiam elegerat, paupertatem, cœpit pro Ecclesiæ divitiis decertare. Advocans igitur aliquos laicos Deum timentes & sibi notos, cœpit cum eis tractare de ordinanda quadam sancta militia, [instituente Fratres ac Sorores de Militia] quæ haberet jura Ecclesiarum recuperare, simul & defensare, nec non & fideliter resistere hæreticæ pravitati: quod & factum est. Nam illos quos voluntarios reperit, sic induxit, quod juramentum præstabant ei, cuncta se quæ dicta sunt facere juxta vires, & propter hoc exponere tam personam quam illa quæ possidebant. Ut autē a conjugibus hoc opus sanctum impediri non posset, faciebat etiam conjuges seu uxores eorum jurare, quod viros non impedirent, sed juxta modum suum cooperarentur eis in omnibus possibilibus sibi; promittebatque Sanctus utrique parti copulæ, servanti hoc, secure vitam æternam: vocavit autem eos Fratres de militia Jesu Christi. Verum ut per aliquod saltem signum secernerentur a ceteris laicis, & aliquid supererogatorii operis adderent super consuetudinem aliorum; dedit colorem habitus proprii, ut scilicet tam viri quam mulieres, quacumque figura vestium uterentur, album tamen semper portarent & nigrum, ita quod uterque color exterius appareret, ad innocentiæ & humilitatis indicium. Insuper assignavit eis quemdam taxatum numerum Dominicæ orationis & salutationis Angelicæ i, quem pro qualibet Hora canonica quotidie deberent perficere orando, ut a divino Officio non vacarent.
[78] [posteade Pœnitentia S. Dominici appellatos] Hoc facto, postquam beatus Pater relicto carnis onere migravit ad cœlum, & crebrescentibus ejus miraculis Sedes apostolica ipsum Sanctorum annotans catalogo, honorandum exhibuit universis; Fratres hi & Sorores, dictæ de militia Jesu Christi, volentes Ordinatori suo jam glorioso singularem reddere gratiam & honorem, decreverunt mutare nomen, & vocari Fratres de pœnitentia B. Dominici. Induxit etiam eos satis ad hoc, quod beatissimi Patris meritis atque miraculis, nec non & Fratrum eius laboriosa doctrina, jam pestis hæretica & pene defecerat; & necessaria non videbatur multum amplius pugna exterior, sed restabat tantum, ut per pœnitentiam cum hoste interiori pugnarent, propter quod nomen pœnitentiæ etiam singulariter elegerunt. Demum crescente quotidie turma Prædicatorum fidelium, inter quos velut matutinum astrum resplenduit martyr & virgo Petrus, qui occisus plures hostium conculcavit quam vivens; deleta est quasi totaliter turba vulpecularum, demoliri cupientium vineam Domini Sabaoth; redditaque fuit pax, faciente Domino, Ecclesiæ sanctæ Dei: quamobrem causa illius militiæ cessavit ex toto, ac per consequens & effectus. Verum decedentibus hujusmodi status viris, feminæ remanentes, propter religiosam vitam quam cum viris tenuerant, amplius nubere non audebant; sed statum quem servaverant, continuabant usque ad mortem. Hoc cernentes aliæ non hujusmodi status viduæ, quæ decreverant viduitatem servare, cœperunt dictas Sorores de pœnitentia B. Dominici velle sequi, & earum observantiam pro remedio suorum peccaminum imitari: [quod institutum in feminis perseverabat,] unde paulatim crescentes in diversis locis Italiæ, coëgerunt Fratres Prædicatores ibidem morantes, ad informandum eas de modo vivendi, quo a Beato Dominico fuerat institutus. Quia vero modus ille strictus non erat, quidam sanctæ memoriæ Pater, qui totius ordinis curam gerebat, vocatus Frater Munio, k natione Hispanus, modum illum vivendi redegit in scriptis; quem hodie habent, & Regulam vocant; quamvis proprie Regula dici non debet, quia nec ille status proprie de se regularis dicitur, ex quo tria vota in qualibet religione principalia non includit.
[79] Porro crescentibus numero & merito prædictarum Sororum in diversis locis Italiæ, felicis memoriæ Dominus Honorius Papa hujus nominis quartus, sentiens odorem bonæ famæ ipsarum, concessit eis per Bullam l, quod tempore interdicti possent in ecclesia fratrum Prædicatorum audire divina. Item Dominus Papa Joannes XXII, postquam promulgaverat Clementinam m contra Beginas pariter & Begardos, declaravit per Bullam suam n, illam decretalem non debere intelligi de Sororibus dictis de pœnitentia Beati Dominici per Italiam constitutis, [approbante sede Apostolica.] nec per ipsam statui earum fuisse quomodolibet derogatum. Nunc igitur lector habes, quare in præsentiarum status in solis feminis reperitur; & quare Sorores illæ responderant prima vice, se non consuevisse recipere virgines, sed tantummodo viduas approbatas. o Hæc autem quæ scripsi, in diversis Italiæ partibus pro majori parte reperi scripta: quædam vero, licet pauca, percepi audiens & inquirens a fide dignis utriusque sexus antiquis Fratribus Prædicatoribus & Sororibus de pœnitentia B. Dominici. Sicque hoc Capitulum consummetur, ut ad ea quæ nostri sunt propositi redeamus.
ANNOTATA.
a Mantellatæ sic dictæ a laneo pallio seu Mantello, quod erat insigne pœnitentium sub Regula alicujus Ordinis mendicantis, ejusdem coloris quo utebantur ipsius Ordinis Religiosi profeßi: similiter viri ejusdem instituti dicebantur Mantellati.
b Addit Fr. Thomas: Cum vero rediret a balneis, fertur oculos corporeos numquam sustulisse: sed quasi a sensibus abstracta penitus, iter ipsum transegisse.
c Variolas seu morbillos appellamus, Græci ἀκμὰς appellant, quod circa tempus τῆς ἀκμῆς id est florentis ætatis erumpant: apud nos pueritiæ quam adolescentiæ familiarior est hæc insirmitas, ideoque paßim vocantes Teutonica lingua Pustulæ pueriles.
d Totus niger erat Tertiariarum sub institutione Eremitarum S. Augustini, albus Camaldulensium, griseus Franciscanarum.
e Albigenses intelligit, ad quos extirpandos in fines Tolosatium circa an. 1204 a Didaco Oxomensi Episcopo adductus fuitS. Dominicus: qui deinde per se & suos maxime rem egit, Prædicatorum exinde nomen suo Ordini nactus. De his vide plura ad? Martii, ubi egimus de B. Petro de Castro-novo, primo in hac causa Martyre ex Ordine Cisterciensi: nam hinc assumpti fuere primi tunc Prædicatores fidei contra hæreticos.
f Canonizatus est S. Dominicus anno 1234 sub Gregorio IX.
g Processus hic a Ioanne Flaminio inseritur lib. 3 de Vita S. Dominici: ejus an alibi extet exemplum nescimus; si extet, rogamus ut conferatur cum impresso; deque ea quæ invent a fuerit varietate edoceamur: veremur enim ne stylum mutarit Flaminius, aut forte etiam nonnulla truncarit.
h Hunc numerum exprimit Stephanus, Testis VII, sed agens de tis qui ambigebant utris, hæreticis an fidelibus, adhærerent, in fide autem Catholica confirmati sunt.
i An sicuti Franciscanis & Carmelitis litteras ignorantibus præscriptum diximus 8 Martii, ubi de B. Alberto Legislatore Carmelitarum num. 83? Ita existimo, potius quam ut hic intelligam Psalterium B. Virginis per quindecim decades absolvendum: hoc enim si istis Christi militibus præscripsisset Sanctus, expreßius & paucioribus verbis nominatumfuisset ab auctoribus Ordinis eidem assuetis.
k Fr. Munio, postea Magister Generalis in ordine septimus, creatus an. 1285, & post variam fortunam defunctus Romæ 1299.
l Circa an. 1286, solum enim biennio præfuit Honorius IV. Frequens autem eo tempore erat Interdicti usus adversus Principum & Magistratuum pervicaciam: hinc frequentia quoque pro innocentibus dabantur privilegia, quæ paulatim ad Regulares omnes extensa sunt, ut in suis privatim ecclesiis possent celebrare divina, modo id facerent clausis ostiis, nec alios quam simili privilegio gaudentes admitterent.
m De hac Clementina in Concilio Viennensi promulgata an. 1312, deque Begardorum in Alemannia ortorum erroribus, pluribus agit Odericus Raynaldus in Annalibus ex Alvaro Pelagio Episcopo Silvensi, qui contra eosdem decertavit: nomen a Saxonico Begghen mendicare sumptum videri, jam alibi monuimus.
n Hanc Bullam credibile est prorsus similem fuisse, ac forte eodem tempore impetratam, cum ea quam exhibet Waddingus in Regesto post tom. 3 pro Fratribus & Sororibus tertii Ordinis, qui Continentes seu de Pœnitentia nuncupantur. Data est autem Avenione 7 Kal. Martii anno Pontificatus 3, qui fuit Christi 1319.
o
Ambrosius Taegius (cujus MSS. volumina de Insigniis Ordinis Prædicatorū, Mediolani in conventu S. Mariæ Gratiarum reperta, sæpius hoc & præcedenti mense laudavimus) libr. 3 distinct. 7 de statu Fratrum & Sororum de Pœnitentia § 17 hæc inter alia habet. In civitate Senensi fuit a longo temporevalde venerabile collegiū Sororum istius status, in quo fuit quædam eximiæ sanctitatis & perfectionis Soror nuncupata B. Catherina, alia ab ea quæ canonizata est: cujus corpus venerabile in ecclesia FF. Prædicatorum venerabiliter sepultum jacet miraculis clarens.
In civitate Venetiarum, inter personas istius status & habitus specialiter fuit quædam Soror Maria, vitæ continentis, quæ singulari sanctitate refulsit, in tantum ut per Fr. Thomam Senensem, de dictæ Sororis vitæ progressu & transitu quædam compendiosa composita sit Legenda. In eadem quoque civitate fuit quædam Soror, nomine Minna de Berengho, miræ sanctitatis & devotionis femina, cui Dominus multa admiranda revelare dignatus est.
In Castro Tridinensi claruit quædam devotissima, virgo quæ Soror Magdalena dicebatur, in vita & in morte miraculis clarissima: cujus venerabile sepulcrum ab incolis devote visitatur.
Ibidem etiam nominantur aliæ, nobis ex Vitis earum, quas habemus & suis diebus dabimus, notiores: istas autem hic volui adducere, ut si qua alia suggerantur quæ certum mortis aut cultus diem nobis exprimant, cum sufficienti publicæ venerationis testimonio ac vitæ Actis; ipsæ etiam habere locum in hoc opere poßint. B. Mariæ Venetæ Legendam petiimus Venetiis describi: sed non inveniebatur exemplar Latinum & originarium, responsum est autem cultum publicum aut nullum fuisse aut jam prorsus cessare. Nihilo plus de B. Catharina accepimus apud Prædicatores Senis. Tridinum, vulgo Trino Montis-ferrati oppidum est sub Duce Sabaudiæ, unde tanto solicitius petimus de vita & miraculis B. Magdalenæ informari, quanto clarius publici cultus testimonium nobis præbet Taëgius.
CAPUT V.
Quomodo Catharina spirituum discretionem edocta a Christo, & auctor de veritate mirabilium ejus certior factus sit.
[80] Licet in sumptione dicti habitus, sancta virgo tria principalia religionis non emiserit vota (quia, [Post sumptum habitum obedientiam servat etiam Confessariis] ut dictum est, hoc in se status ille non habet) nihilominus firmiter proposuit in se ipsa, omnia illa vota servare perfecte. Et de castitate quidem nulla cunctatio est, quia jam erat emissum votum virginitatis: de obedientia vero proposuit, non solum Fratri Magistro sororum, qui fuisset pro tempore ac Priorissæ, verumetiam & Confessori suo in omnibus obedire: quod ita servavit semper usque ad mortem, ut auderet dicere, dum transiret ex hoc mundo ad Patrem, Nunquam me recolo vel semel obedientiam præterisse. Verum quod sanctitatis quidam æmuli detractores, mordaces pariter & mendaces, ausi sunt quandoque ipsa vivente oppositum dicere; ut mendacium ipsorum in os mentientis recludatur, scire te volo, lector carissime, quod si hæc sacra virgo nullam aliam afflictionem habuisset, dum ageret in humanis, nisi quam inferebant sibi ejus indiscretissimi præceptores, ipsa fuisset quodammodo Martyr ex patientia tanta. Nullo enim modo intelligentes, & frequentius non credentes donorum excellentiam sibi concessam ex alto, per viam aliarum quæ communiter vivunt, ipsam ducere volebant omnino; nec dabant honorem præsentiæ majestatis, per iter admirabile conducentis; cum tamen de hoc manifesta signa sine intermissione viderent; similes Pharisæis, qui signa videntes pariter & prodigia, [quantum cumque ab iis vexaretur:] de curatione quæ fiebat in sabbatho murmurabant, dicentes; Non est hic homo a Deo, qui sabbatum non custodit. Ipsa vero in medio discordiæ hujusmodi a Deo posita, satagens, quantum sibi licebat, hominibus obedire, nec tamen volens relinquere viam quam per se ipsum Dominus ei ostendebat; tanta cruciabatur angustia, quod non faciliter lingua explicaretur vel calamo. Ah! Domine Deus meus, quoties dictum est de ipsa, In Beelzebub principe dæmoniorum ejicit dæmonia: id est, visiones istæ non sunt a Deo, sed a diabolo: cum tamen clare viderent non modo miracula, sed totam vitam ejus fore miraculum. Hæc in locis suis particulariter infra ponentur, & ideo me amplius hic non extendo.
[81] [& præ studio paupertatis] Paupertatem autem ita perfecte servavit, quod existens in domo paterna, quæ tunc temporis bonis temporalibus abundabat, per se & pro se nihil penitus capiebat, nisi quod pauperibus erogabat: super quo largam licentiam habebat a patre. In tantum erat paupertatis amica, quod, sicut ipsa mihi secrete confessa est, numquā potuit de domo consolari, dum vidit eam de temporalibus abundantem. Orabatque indefesse Altissimum; ut ablatis divitiis ad paupertatem suos deducere dignaretur, dicens: Numquid Domine hoc est bonum illud, quod pro parentibus & fratribus meis quæro, & non potius bonum æternum? Scio in his bonis multa mixta mala, [orat ut eadem parentibus suis obveniat:] multa pericula esse; nec volo meos quomodolibet in eis implicari. Exaudivit autem Dominus vocem ejus, & deducti sunt per mirabiles casus, absque culpa ipsorum, ad infimam paupertatem, prout constat & constitit cunctis cognoscentibus eos. His sic propositis, pro fundamento profectus admirabilis mentis suæ, quo ultra supra dicta profecit, post desiderati habitus sumptionem; operæ pretium puto ut perfectionis ejus principia prosequamur.
[82] Completa promissione almi patris B. Dominici, cœpit fidelissima filia, velut apis argumentosa, undique mella colligere; scilicet occasiones & causas se ipsam magis arctandi, ac Sponsum suum strictius amplexandi: unde alloquens seipsam, dicebat: Ecce jam religionem intrasti, non oportet te amodo vivere sicut hucusque vixisti. Secularis vita præteriit, nova venit religio: secundum cujus regulam te regulari necessarium est. [seque ad altiora erigens,] Puritatem summam oportet induere, illaque undique circumdari, quod alba tunica ipsam signat. Deinde te mortuam mundo omnino esse debere, pallium nigrum patenter ostendit. Vide igitur quid agis, quia per arctam viam, per quam pauci vadunt, te oportet transire. Proposuit igitur pro puritate melius observanda, arctissimum tenere silentium, nec alicui loqui, nisi dum confiteretur peccata sua. Unde, prout Confessor ejus, qui me in hoc præcessit officio, & refert & in scriptis redegit, tribus annis continue silentium tenuit, quod nulli nisi Confessori, quando confitebatur tantum, penitus est locuta.
[83] [rigorem silentii, jejunii & vigiliæ auget.] Intra clausuram cellulæ habitabat continue, nec egrediebatur inde, nisi cum ad ecclesiam properabat. Pro cibo non oportebat ipsam egredi; quia tam tenuis erat, quod faciliter intra cellulam mandebatur; nec cocto aliquo utebatur, pane solo excepto, ut supra dictum est. Statuit insuper in corde suo, numquam nisi cum lacrymis ad cibum accedere: unde semper immediate ante cibum, prius Deo lacrymas offerens, aniamm irrigabat, & sic postea cibum sumebat pro corpore sustentando. Invenit ista desertum intra propriam domum, & solitudinem in medio populorum. Vigilias autem ejus, orationes, meditationes & lacrymas alias quis exprimere poterit aut narrare? Statutum sibi fecerat, quod dum Fratres Prædicatores, quos germanos suos vocabat, dormirent, ipsa quotidie vigilaret. Cum autem Fratres pulsabant ad Matutinas, pulsato secundo signo, & non prius, ipsa Sponso suo dicebat: Ecce Domine, germani mei & servi tui usque nunc dormierunt, & ego pro ipsis feci custodiam coram te, ut servares eos a malis & ab insidiis inimici: nunc vero ipsi surrexerunt ad laudandum te, tu serva eos, & ego parumper quiescam. Sicque super asseres, habens lignum pro cervicali, corpusculum reclinabat.
[84] [viam perfectionis] Cernens hæc omnia supergratissimus Sponsus ejus, qui procul dubio ei cuncta præstabat, quasi allectus ejus fervoribus, nolens dimittere ovem tam nobilem absque pastore vel duce, discipulamque tam diligentem & aptam absque perfecto magistro, non hominem, non Angelum, sed seipsum sponsæ suæ dilectæ dedit in præceptorem. Sicut enim ipsa mihi revelavit secrete, mox ut ipsa se in cella reclusit, ei apparere Sponsus & Salvator ejus superdilectus Dominus Jesus Christus dignatus est; ipsamque de omnibus, quæ animæ suæ forent utilia, plenarie informare. Unde in secreto confessionis, dum hæc mihi recitaret, me taliter est allocuta: Habeatis hoc pro conclusione verissima, Pater mi, quod nihil, quod pertinet ad viam salutis, docuit me unquam aliquis homo vel mulier; sed præcise ipse Dominus & magister, Sponsus pretiosus & superdulcissimus animæ meæ, Dominus Jesus Christus; vel per suam inspirationem, vel per claram apparitionem loquens mihi, sicut ego modo loquor vobiscum. Fatebaturque mihi, quod in principio hujus visionis, quæ, ut in pluribus, fuit imaginaria, quandoque vero patuit etiam exterioribus sensibus corporis, ita ut vocem aure corporali perciperet; In principio, inquam, ipsa formidare cœpit, ne foret deceptio inimici, qui se frequenter transformat in Angelum lucis.
[85] Quod & ipsi Domino nullo modo displicuit, imo commendavit formidinem, dicens: Semper viator debet esse cum formidine, [& discretionem spirituum abipso Christo dotur:] quia scriptum est: Beatus vir qui semper est pavidus. [Prov. 28, 14] Sed vis inquit, ut doceā te, quatenus possis discernere visiones meas a visionibus inimici? Illaque instantissime hoc supplicante, respondit: Agile foret per inspirationem animam tuā informare, quod statim discerneret inter unam & aliam: sed ut prosit tam aliis quam tibi, volo te verbo docere, quia doctores, quos ego docui, dicunt & verum est, quod visio mea incipit cum terrore, sed semper in processu dat majorem securitatem; incipit cum aliqua amaritudine, sed semper magis dulcescit: cujus oppositum habet pro sua conditione visio inimici: dat enim in principio, ut videtur, aliqualem lætitiam, securitatem sive dulcedinem; sed semper in processu timor & amaritudo in mente videntis continue crescunt. Hoc est verissimum, quia etiam viæ meæ a viis ejus eadem differentia differunt: via enim pœnitentiæ & mandatorum meorum, in principio apparet aspera & difficilis; sed & quanto plus proceditur in ea, tanto plus dulcescit & magis est agilis: via autem vitiorum in principio apparet valde delectabilis, sed semper in processu amarior fit & damnosior. Sed ego volo tibi dare unum aliud signum infallibilius & certius. Habeas pro certo, quod cum ego sim veritas, semper ex visionibus meis resultat in anima major cognitio veritatis: & quia veritatis cognitio magis ei necessaria est circa me & circa se, ut scilicet cognoscat me & cognoscat se, de qua cognitione egreditur semper quod se contemnit & me honorat, quod est proprium officium humilitatis; necessariū est quod ex visionibus meis anima efficiatur magis humilis, magisque seipsam seu vilitatem suam cognoscens pariter & contemnens. Oppositum autem accidit de visionibus inimici: cum enim sit pater mendacii & rex super omnes filios superbiæ, nec possit nisi quod habet dare, semper ex visionibus ejus resultat in anima quȩdā propria reputatio seu præsumptio de seipsa, quod est proprium officiū superbiæ, remanetq; turgida & vento inflata. Tu igitur in te ipsa semper examinando diligenter, perpendere poteris, unde processit visio, a veritate scilicet an a mēdacio: quia veritas semper animā humilem, mendacium autem facit eam superbam. At illa, velut discipula, non segnis aut negligens, doctrinā salubrem mente recondidit, mihique ac aliis post tempora tradidit, prout infra, Deo dante, dicetur.
[86] [& crebras patitur visiones atque extases,] Extunc igitur cœperunt visiones cæli ac revelationes multiplicari, simulq; frequentaria Domino: & in tantū, quod sicut sæpe de ipsa loquens pluribus retuli, vix duo possunt homines reperiri, qui tam assiduam conversationem haberent ad invicem, quā continuam habebat hæc sacra virgo cum Sponso suo, Salvatoreq; omnium Domino Jesu Christo. Sive enim oraret, sive meditaretur, sive legeret, sive vigilaret, sive dormiret uno modo vel alio, ut in pluribus, ejus visione consolabatur: imo aliquando dum loqueretur cū aliis, astabat hæc sacra visio, & mente loquebatur cum ipso, lingua vero corporea cū hominibus. Sed non poterat hoc diu durare, quia tā vehementer tunc anima ejus trahebatur ad Sponsū suū, quod post parvam morulam, relicto usu corporalium sensuum, in extasi ponebatur. Hinc aurē cuncta processerunt mirabilia, quȩ postmodum sunt secuta, tam de inconsueta ab ceteris abstinentia, quam de doctrina mirabili, quam etiam de miraculis patentibus, quæ omnipotens Deus ipsa vivente coram oculis nostris ostendit. Quapropter cum hic sit fundamentum, radix & origo omnium sanctorum operum ejus, totiusque vitæ suæ mirabilis medium ostensivum; ne in hoc te vacillare contingat, lector carissime, necessitatum me video ad revelandum tibi ea, quæ meam cedunt in confusionem non parvam. Ne contingat enim quemquam incredulum dicere; Hæc quæ scribis, ab ipsa tantummodo sunt audita, nullus alius testis inducitur; ipsa de se testimonium perhibet, testimonium ejus forsitan verum non est; aut forte decepta, aut mentita: cogor de me ipso scribere hic, quæ, si honor virginis hujus sanctæ non urgeret, nullatenus essent per me in perpetuum recitanda. Verum malo confundi ego, quam honor ejus diminuatur in aliquo: elegi coram hominibus potius erubescere, quam ejus injuriis meam verecundiam cooperire.
[87] Scire te igitur volo, lector dilecte, quod in principio, [quarum veritatem probaturus confessarius] cum audito ejus præconio cœpi familiariter cum ea conversari, multifarie multisque modis de incredulitate, Deo permittente pro meliori, tentatus fui. Quærebam enim per omnem modum & viam, quibus investigare possem, si facta ejus erant a Domino, aut aliunde; si erant vera, aut ficta. Occurrebat enim, quod nunc tempus est illius tertiæ bestiæ pellis leopardinæ, per quam hypocritæ designantur; & quod diebus meis aliquas inveneram, & potissime in feminis, quæ agiliter vacillantim capite, agiliusque seducuntur ab hoste, sicut patuit in prima omnium matre; pluraq; similia tunc menti meæ porrigebantur, quæ ipsam fluctuare cogebant circa istam materiam. Dumque sic in bivio quodammodo positus, ad neutram partem firmiter declinarem; nutansque in mente anxie dirigi cuperem ab illo, qui nec falli potest nec fallere; subito menti occurrit, quod si posset mihi constare, quod precibus ejus obtinerem a Domino unam magnam & insolitam contritionem peccatorum meorum, ultra communem omnem consuetudinem meam, hoc esset mihi perfectum signum, quod a Spiritu sancto procederent omnia facta ejus: nullus enim potest hanc contritionem habere, nisi a Spiritu sancto: & quamvis nemo sciat, an gratia, odio vel amore sit dignus, magnum tamen signum gratiæ Dei est, cordialis contritio peccatorum. Nec cogitationem hanc usque ad linguam seu vocem duxi, sed totaliter tacitus accessi ad eam, & petivi ab ea instanter, [actum contritionis sibi petit,] quod vellet pro me efficaciter Dominum deprecari, ut indulgere mihi dignaretur peccata mea. Quæ cum ex suæ plenitudine caritatis lætanter respondisset, quod libentissime faceret; replicavi ego, quod hoc desiderium meum non quietaretur, nisi de hac indulgentia more curiæ Romanæ Bullam haberem. Qua subridente ac petente, qualem Bullam vellem de hoc habere; respondi me loco Bullæ pro signo petere, unam magnam & insolitam contritionem peccatorum meorum. Quæ mox annuit, se hoc indubitanter facturam. Visumque est mihi tunc, quod omnes cogitationes meas intellexisset, sicque abscessi ab ea, hora diei, si non fallor, penultima.
[88] In crastinum contigit me quasdam meas solitas infirmitates pati satis graviter: unde in lectum decidi, astante mihi quodam devotissimo & dilectissimo Deo & mihi socio, Fratre Ordinis mei Nicolao, qui erat Pisanus origine. [quem illa impetrat ægrotanti,] Quod cum illa percepisset, quia pro tunc eramus quasi viatores in quodam monasterio Sororum ejusdem Ordinis, nec multum ab habitatione nostra sua distabat; de lectulo, in quo febribus & aliis passionibus attrita jacebat, surrexit & dixit sociæ: Vadamus ad videndum Fratrem Raymundum, quia patitur. Illa vero respondente, quod non multum erat necesse, ac etiamsi foret, ipsa plus gravabatur quam ego; ultra omnem morem consuetum festinanter, socia comitante, venit ad me, dicens: Quid habetis vos? Qui dum videlicet vix præ debilitate potuissem prius socio aliquid dicere, conatum feci ad respondendum totum & dixi: Vt quid, domina, huc venistis? Peius est vobis quam mihi. Ipsa vero incipiente, juxta morem suum loqui de Deo & de ingratitudine nostra, qui tantum benefactorem offendimus; quasi confortatus simul & propter honestatem coactus, de lecto surrexi; non tamen memor in aliquo promissionis, quam in præcedenti vespere fecerat mihi: & posui me ad sedendum in alio lectulo ibi propinquo.
[89] Sed ipsa inceptum sermonem continue prosequente, supervenit menti meæ, quædam insolita consideratio peccatorum meorum, tam clara, quod absque velamine aliquo cernebam me ipsum in judicio justi Iudicis positum, ac indubitantissime reum mortis, in similitudinem eorum qui propter malefacta per judices hujus seculi quotidie condemnantur. Videbam etiam benignitatem ejusdem Iudicis & clementiam, [cum insolita mentis illuminatione:] qui propriis demeritis me deputatum morti justissimæ, non solum liberabat a morte, sed suis vestibus induens nudum, suaque in domo cubans ac confovens, ac suo servitio deputans, mortem in vitam, timorem in spem, dolorem in gaudium, ignominiam in honorem, suæ infinitæ bonitatis sola gratia convertebat. His considerationibus, imo ut magis proprie loquar, clarissimis mentis visionibus, ruptæ sunt cataractæ durissimi cordis mei, & apparuerunt fontes aquarum, & revelata fuerunt fundamenta culparum mearum; in tantumque fletum & rugitum prorupi, quod verecunde dico, quod verisimiliter timui, ne pectus & cor pariter finderentur. At illa prudentissima, quæ ad hunc finem tantum venerat, mox ut hæc vidit, conticuit, & permisit me lacrymis satiari & singultibus. Post aliquam autem moram admiranti mihi de insolita novitate, inter fletus occurrit petitio mea, quam præcedente die feceram, & promissio ejus; statimque me ad ipsam convertens, dixi, Estne Bulla hæc, quam heri petivi? Illa respondit: Hæc est. Et mox surgens, si non fallor, manu tetigit humeros meos retro, dicens: Sitis memor donorum Dei; statimque abscessit, & ego cum socio remansi, ædificatus similiter & lætificatus. Hæc coram Deo, quia non mentior.
[90] [idem in priorem diffidentiam relapsus,] Alia vero vice, absque quod peterem, aliud datum est mihi de ejus excellentia signum; quod propter honorem ejus cogor etiam propalare, licet rubori ruborem addere me cognoscam. Accidit in monasterio supradicto, quod semel ipsa pluribus gravata languoribus, in stratulo suo decumbens, & cupiens quædam sibi a Domino revelata conferre mecum, secrete me accersiri fecit. Qui cum ad eam venissem, astiti lectulo: & ipsa, quamvis febricitans, cœpit more suo de Deo sermocinari, & recitare quæ illa die fuerant sibi revelata. Ego autem audiens tam ingentia similiter & aliis insueta, immemor & ingratus primæ gratiæ jam receptæ, intra me cogitavi in quibusdam; Putasne sint omnia vera quæ dicit? [terretur a Christo vultum B. Catharinæ in suum mutante:] Dumque sic cogitarem, & in faciem loquentis intenderem; subito facies ejus transformata est in faciem viri barbari, qui me fixis oculis intuendo, nimium terruit: eratque facies oblonga, ætatis mediæ, non prolixam habens barbam coloris triticei, majestatemque præferens in aspectu, ex qua se manifeste Dominum ostendebat: nec aliam pro tunc ibi faciem discernere poteram, præter illam. Cumque pavefactus & territus, erectis circa humeros manibus, exclamarem: O quis est, qui me respicit? Respondit virgo: Ille, qui est. Quo dicto, mox facies illa disparuit, & faciem viginis, quam discernere prius non potui, clare vidi. Hic coram Deo loquor securus, quia ipse Deus & pater Domini nostri Jesu Christi scit, quia non mentior.
[91] [ita confirmatus] Fateorque ad majorem confirmationem miraculi, quod (ut apparet clare) hoc a Domino factum est; post hanc sensibilem visionem (absque rubore dicere nequeo) mentalem illuminationem percepi ab intra, tantam & tam insolitam, potissime circa materiam de qua tunc ipsa mihi loquebatur, quā taceo, quod quasi expertus sum id, quod Dominus, promittens Spiritum sanctum, dixit discipulis: Et quæ ventura sunt, annuntiabit vobis &c. [Ioa. 16, 13] Ecce stultus factus sum, nec diffiteor, & increduli me ad hoc coëgerunt. Potius eligo ab hominibus fatuus reputari, quam quod hæc sacræ virginis hujus testimonia occultentur. Quis enim scit si Dominus hæc tunc incredulo mihi ostendere voluit, ut tempore suo testimonium sanctitatis ejus ceteris revelarem, incredulorumque mentes istis testimoniis reformarem? Quid nunc dicis aut cogitas, incredule? Si Mariæ Magdalenæ vel ceteris discipulis, nimis cito (ut putat durities tua) credentibus, credere denegas; saltem Didymo Thomæ, [ex sua ipsius incredulitate lectorē confirmat:] stigmata palpanti, credere non recuses. Si dedigneris credulos imitari; vel incredulis; tibi similibus, non abneges sociari. Ecce incredulum tibi offero, & plus quam incredulum, quia post signum quodipsemet rogaverat jam receptum, adhuc in incredulitate perseverabat. Venit Dominus, & faciem suam manifestans, exterioribus sensibus sensibiliter indicavit, experimentumque dedit notorium ejus qui loquebatur in illa. Sic (ut ita dixerim) videndum se exhibuit Raymundo incredulo, sicut se palpandum præbuit olim Thomæ, qui Didymus dicebatur. Exclamavit autem post palpationem Didymus ille, Dominus meus, & Deus meus: mirumne tibi videtur, si post geminam visionem exclamat nunc incredulus iste, Domini mei & Dei mei verissima sponsa, veraque discipula? Hæc idcirco, lector carissime, sint dicta, ut infra Deo dante audiens revelationes & visiones ejus, de quibus & pro quibus præter eam testis adduci non potest, non vacilles, neque despicias; sed notanter & reverenter attendas sancta exempla, sacramque doctrinam, quæ & quam tibi Dominus, qui fecit, ostendit in vase naturaliter infirmo & fragili, ab ipso autem mirabiliter facto pretioso & forti. Ec hic finem huic capitulo imponamus, cujus continentiam, præter hæc quæ mihi contigerunt, ab ipsa sacra virgine sum edoctus, nisi quod de silentio habui ab illo quem superius allegavi.
CAPUT VI.
Doctrina de notitia sui ac Dei hausta a Christo, fiducia in Deum, judicium de amore Dei & odo sui.
Cap. X.
[92] Fundamento igitur credulitatis, quantum concessit Dominus, [discit a Christo quidsitnosse se & nosse Deum:] superius posito, nunc ad ædificii spiritualis constructionem, si ipse qui Lapis est angularis præstiterit, procedamus. Et quia fideles animæ verbo Domini vivificantur & vivunt, a doctrina notabili, huic sacræ virgini per Conditorem omnium & suum Doctorem data, nostrum exordium capiamus. Narrabat siquidem hæc sacra virgo Confessoribus suis, inter quos immeritus ego fui, quod in principio visionum Dei, scilicet cum ipse Dominus Jesus Christus sibi apparere incepit, semel ipsa orante, apparuit sibi, & dixit: Scisne, filia, quæ tu es, & quis ego sum? Si hæc duo noveris, beata eris. Tu enim es illa, quæ non es: ego autem sum ille, qui sum. Si hanc notitiam habueris in anima tua, numquam decipere te poterit inimicus, omnesque laqueos ejus evades: numquam consenties alicui rei contra mandata mea, omnemque gratiam, omnemque veritatem, omnemque claritatem absque difficultate acquires. O verbum abbreviatum & grande! o doctrina brevis, & quodammodo infinita! o immensa sapientia, syllabis admodum explicata brevibus! Quis mihi det, ut te intelligere valeam? quis mihi aperiet signacula tua? quis me deducet, ut tuam abyssalem profunditatem intuear? Esne tu forsitan illa longitudo simul & latitudo, sublimitas pariter & profundum, quas seu quæ cum omnibus Sanctis Ephesios comprehendere optabat Paulus Apostolus? [Eph. 3, 16] aut forte una cum Christi caritate, supereminens omni humanæ scientiæ?
[93] O carissime lector, fige pedem, non prætereamus incomparabilem thesaurum hunc, quem in agro hujus sacræ virginis invenimus. [prioris notitiæ quantavis sit ostenditur] Fodiamus ab intra solicite: quia signa quæ apparent, grandem nobis copiam divitiarum ostendunt. Inquit enim infallibilis veritas: Si hæc duo noveris, salva eris. Et iterum: Si hanc notitiam habueris in anima tua, numquam decipere te poterit inimicus tuus, & cetera quæ supra sunt posita. Bonum est, ut arbitror, hic esse: faciamus hic tria tabernacula, scilicet honori docentis Domini Jesu, per dictorum intelligentiam, unum; amori & devotioni doctrinam recipientis Catharinæ virginis, per affectus reverentiam, unum; & valori cujuslibet nostrum hic vitam invenientis, per memoriæ retinentiam, unum: sicque fodere valebimus spiritales divitias simul & possidere, ita ut non amplius erubescere mendicando cogamur. Tu es, inquit, illa quæ non es. Numquid non ita est? De nihilo facta est quælibet creatura per Creatorem: quia creare, aliquid de nihilo facere diffinitur. Item semper ad nihilum tendit sibi relicta, in tantum quod si per instans Creator a conservatione cessaret, mox redigeretur in nihilum. Cum facit peccatum, quod nihil est, semper appropinquat ad nihilum: nec ex se præcise quidquam facere potest aut cogitare secundum Apostolum. [2 Cor. 3, 5] Nec mirum, quia nec esse potest ex se, nec conservari adhuc in esse. Unde clamat idem Apostolus: Qui se existimat aliquid esse, cum nihil sit, &c. [Gal. 6, 3]
[94] Vides ergo Lector, quod sit creatura quælibet nihilitatibus circumdata? De nihilo siquidem facta, semperque de se ad nihilum tendens, per culpam se facit nihil, secundum Augustinum: nihilque facere potest per seipsam, ipsa Veritate incarnata testante, quæ ait: Sine me nihil potestis facere, nihilque cogitare, sicut jam dictum est. [Ioa. 15, 5] Igitur clare convincitur, quod non est: quis enim audeat asserere, illud esse quod nihil est? Quot hinc conclusiones verdicæ eliciantur, ac perutiles ad omnia vitia excludenda, ipsi sancti Dei homines, qui Spiritu sancto docente hac sapientia sunt imbuti, optime cognoverunt. Quæ namque superbiæ inflatio ingredi poterit in animam illam, quæ novit se nihil esse? Qualiter gloriabitur de quocumque opere facto, quæ novit illud non esse suum? Quomodo reputabit se aliquid super alios esse, quæ ex profundo cordis reputat se non esse? Quo pacto alios spernet, aut aliis invidebit, quæ seipsam spernit usque ad nihilum inclusive? Unde poterit in exterioribus divitiis gloriari, quæ omnem propriam gloriam jam contempsit? Dicit enim illud verbum Sapientiæ incarnatæ, quæ ait: Si ego quæro gloriam meam, gloria mea nihil est. [Ioa. 8, 54] Item, quomodo quæret exteriora dicere sua esse, quæ seipsam optime scit non esse suam, sed ejus qui fecit illam? Per hanc considerationem demum quis faciet hanc animam carnalibus delectationibus deliciari, quæ usque ad non ens per hanc considerationem seipsam restringit quotidie? Postremo quando poterit pigritari, quæ proprium esse, quod scit non esse suum, quærit ab illo mendicare? Per hæc, licet nimis breviter dicta, potes lector perpendere, omnia vitia excludi per hanc propositionem brevissimam, Non es. Haud dubium hic superaddenda plurima forent, si non historiæ narratio, quam intendimus, impediret.
[95] Verum secundam hujus supernotabilis doctrinæ partem omittere fas non est. [quantaitem posterioris] Inquit enim Veritas ipsa: Ego sum, qui sum. [Ex. 3, 14] Sed numquid hæc propositio nova est? Nova pariter & antiqua. Hanc enim Moysi protulit de rubo ipse qui loquitur: hanc notantissime cuncti sacrarum Litterarum declaratores diligenter exposuerunt; & veraciter docuerunt, illum tantummodo esse, cui essentialiter competit esse: nec est differentia inter essentiam ejus, & esse: nec ab alio quam a se habet esse; ac a quo provenit & procedit omne esse aliud, hic solus potest proprie hanc propositionem proferre. Quia, ut verbis utar Apostoli; Non est in eo, Est, & Non, sicut in creaturis: sed Est in eo tantummodo est. Propter quod ipse præfato Moysi mandat, ut dicat: Qui est, misit me. Nec mirum quia qui creationis propriam diffinitionem attente considerat, inde eliciet hanc sapientiam incunctanter. Si enim creare aliud non est, quam de nihilo aliquid facere; patenter concluditur, quod quodlibet esse ab ipso solo Creatore procedit, nec aliunde potest quomodolibet provenire, quia ipse solus est fons omnis esse. Quo concesso, statim deducitur, quod creatura nihil habet a se, totum vero habet a Creatore: Creator autem ipse, a seipso & non ab alio, totam imo infinitam habet essendi perfectionem: nunquam enim valeret de nihilo aliquid facere, nisi haberet infinitam entitatis virtutem in se. Totumque quod summus Monarcha pariter & Magister docere voluit superius sponsam suam, hoc est: Cognoscas me de cordis tui profundo, tuum esse veraciter Creatorem, & sic beata eris.
[96] Simile legimus alteri Catharinæ a dixisse, cum eam in carcere positam, sociatus Sanctis & Angelis plurimis, visitavit. Inquit enim, Agnosce, filia, Creatorem tuum. Hinc scilicet ex hac cognitione, omnis procedit perfectio virtualis, omnis bona ordinatio mentis creatæ. Quis enim nisi irrationalis vel amens, ei a quo cuncta se recognoscit habere, non se sponte ac lætanter subjiciat? Quis tam gratum tamque plenum benefactorem, omnia scilicet bona gratis dantem, toto corde totaque mente non diligat? Quis tantum dilectorem ac amatorem, qui nullis præcedentibus meritis, imo nihil movente ipsum nisi æterna bonitate præcise, creaturas suas prius dilexit quam condiderat; non accendatur quotidie ad amandum? Quis post hæc non timeat, aut continuo non concutiatur timore ac tremore, tam ingentem & terrificum creatorem, tam potentem & mirificum donatorem, tam ardentem & gratificum amatorem offendere aut perdere quovis modo? Quis propter eum rursus non cuncta etiam mala sustineat, a quo tot bona recepit & recipit, ac recepturum sine dubitatione confidit? Quis attædietur laboribus aut affligatur languoribus, ut tantæ tamque amabili placeat majestati? Quis ejus verba, quibus tam dignanter creaturas suas alloquitur, non reverenter suscipiat, diligenter auscultet, nec non & in thesauro memoriæ tenacis semper retineat? Quis ejus salutiferis mandatis non læto corde obediat juxta vires? Hæc omnia & singula de illa eliciuntur perfecta cognitione, qua dicitur: Cognosce te illam esse, quæ non es; me autem illum, qui sum. Sive cum aliis dicitur verbis: Agnosce, filia, Creatorem tuum. Perpendis, lector, quale fundamentum posuerit Dominus in principio, in arrham sponsæ suæ. Numquid non tibi videtur sufficiens, ad sustinendum omnem structuram cujuscunque perfectionis spiritualis, ita quod nec ventis, nec tempestatibus quibuscunque possit dejici nec moveri? Tibi, quantum concessit Dominus, superius credulitatis posui fundamentum: nunc autem cernis apertissime, quale fundamentum summus architectus posuerit in mente ejus virginis, de qua est sermo; ut duplici fundamento firmatus, nullatenus valeas vacillare. Sta igitur saltem in firma fidelitate ac stabili, & noli esse incredulus sed fidelis.
[97] Ceterum præfatæ nimis notandæ doctrinæ aliam valde notabilem addidit Dominus: quæ, si non fallor, ex ipsa deducitur inclusive. Ait enim, dum alia vice ei apparuit: Filia, cogita de me: quod si feceris, ego cogitabo de te incunctanter. [alias audit, Cogita de me, & cogitabo de te:] Videsne, lector, verbum Psalmographi, cuilibet justo exclamantis, Jacta cogitatum tuum in Domino, & ipse te enutriet: non dabit in æternum fluctuationem justo? [Ps. 54, 23] Qualiter autem virgo sacra verbum hoc intellexerit, audiamus. Dum enim secrete mecum de hoc verbo conferret, dicebat sibi Dominum tunc præcepisse, quod omnem aliam cogitationem de suo corde excluderet, suumque velle de ipso tantummodo retineret, ne aut aliqua solicitudo de se ipsa, sive quantum ad spiritualem salutem, ipsam a dicta cogitationis quiete assidua quomodolibet impediret. Addidit, Et ego cogitabo de te; ac si aperte dixisset, Nihil solicita sis, filia, de tui hominis utriusque salute; quia ego, qui scio & possum, volo de hoc cogitare ac providere solicite: tantum tu attendas ad cogitandum & meditandum de me, quia in hoc stat perfectio tua, & bonum finale tuum. Sed, o increata Bonitas, quid tibi accrescit, si virgo hæc sponsa tua, vel quæcunque alia creatura, cogitet & meditetur de te? Numquid aliquid exaltationis inde tibi potest quomodolibet provenire? Cur igitur tanto cum affectu desideras, ut cogitemus & meditemur de te; nisi quia bonitas es, & naturaliter semper induceris ad communicandum te nobis, & ad trahendum nos semper ad te?
[98] Porro ex hac doctrina hæc Dominica virgo solebat inferre, quod ex quod Deo dati sumus, tam per sacrum baptisma quam per religionem clericalem seu monachalem, in nullo soliciti esse debemus de nobis, sed tantummodo solicitari & cogitare, qualiter ipsi Domino, cui nos dedimus, placeamus. Et hoc non principaliter consideratione præmii, sed consideratione unionis: quia glutino amoris ei unimur, tanto amplius, quanto magis ei placemus. Quia nec ipsum præmium est propter aliud principaliter appetendum, nisi quia perfecto modo unit nos nostro infinite perfecto principio. Unde solebat nobis dicere, [quare fiduciam in Deo collocandam suadet,] quando timebamus de periculo aliquo ego vel aliquis ex Fratribus meis, Quid, inquiebat, habetis facere vos de vobis? Permittatis divinam providentiam facere: ipsa, dum magis timetis, semper habet oculos super vos, indesinenterque providet vestræ saluti. Tantam enim concepit de Sponso suo fiduciam, postquam audivit ab ipso, Ego cogitabo de te; tamque alte de divina providentia sapiebat, quod satiari non poterat, die noctuque ad loquendum de ea: unde in libro quem fecit, per longum tractatum & per plura capitula b de ipsa disserere non omisit, sicut ipsum legentibus clare patet.
[99] Recolo ego, quod dum essemus in mari simul multi & multæ, noxque medium cursum jam peregisset vel circa, deficiente propitio vento, nauclerus cœpit non modicum dubitare: dicebat enim nos esse in loco satis periculoso, ex eo, quia si ventus collateralis insurgeret, necessario nos oportuisset ad valde remotas partes seu insulas transfretare. Quod cum audissem, ipsam allocutus sum, ejulans simul & dicens: O mater (sic enim omnes eam vocabamus) videsne in quali periculo sumus? Quæ mox mihi respondit; Quid habetis facere vos de vobis? Sicque imposuit silentium meo clamori pariter & timori. Post paululum venit ventus oppositus, ex quo dictus nauclerus dicebat se coactum ad redeundum: quod cum ego virgini expressissem, Gyret, inquit, manum in nomine Domini, & vadat sicut Dominus ventum dabit. Gyravit ille manum, & redibamus: [sicque navigantibus faventes ventos impetrat:] sed illa inclinante caput & Dominum exorante, nondum per balistæ jactum processeramus retrocedentes, affuitque ventus propitius qui prius defecerat; & pervenimus, ducente Domino, expletarum Matutinarum hora lætantes ad portum, ad quem optabamus, cantantes alta voce, Te Deum laudamus. Hoc hic, non propter ordinem gestæ rei, sed propter concordantiam materiæ recitavi. Verum prout superius tactum est, hanc secundam doctrinam, si non fallor, a prima consequenter sequi, cernit unusquisque intelligens. Si enim anima, se nihil a se totamque a Domino esse, cognoscit; consequens est, ut operationi non suæ, sed Domini tantum, fidat. Propter quod solicitudinem suam totam ponit in Domino, & hoc est jactare cogitatum suum in Domino, juxta Psalmistam, ut puto. Nec tamen ex hoc dimittit quin operetur quod potest: quia cum hæc confidentia ex amore procedat, amorque desiderium amatæ rei necessario causet in mente amantis, quod absque opere ei possibile esse non potest; sequitur, quod quantum amat, tantum operatur: sed nihilominus, non in suo, ut suo, sed in Conditoris opere præcise confidit: quod eam perfecte docet notitia suæ nullitatis, & perfectio veritatis conditoris ejusdem.
[100] Sane quia, inter cetera mirabilia virginis hujus almæ, doctrinam ejus reputo singulariter venerandam, omittere nequeo, [quid senserit de amore Dei,] quin doctrinis jam dictis superaddam reliquas quas docuit: quæ tamen omnes, nisi nimium fallor, ex prima primo recitata procedunt. Conferebat namque sæpius mecum hæc virgo sancta de conditionibus animæ, suum Creatorem amantis, & dicebat, quod talis anima nec se nec aliquem videt nec diligit, nec sui nec alicujus creaturæ penitus memoratur. Cujus dicti cum declarationem exquirerem, respondebat: Anima, inquiens, quæ nullitatem suam jam videt, & cognoscit totum bonum suum esse in Creatore, cum omnibus suis potentiis se ac cunctas creaturas relinquit ex toto, & totam se in Creatorem suum immergit; ita quod omnes operationes suas dirigit principaliter, & ex toto in eum; nec extra eum, in quo invenisse se percipit omne bonum & omnem felicitatis perfectionem, vult egredi quoquo modo: & ex visione dilectionis, quæ in ea quotidie augmentatur, ita transformatur quodammodo in Deum, quod nec cogitare, nec intelligere, nec amare, nec memorari potest, nisi Deum pariter & de Deo: creaturas autem alias & seipsam non videt, nisi tantum in Deo; nec memoratur de se vel de eis, nisi præcise in Deo. Sicut ille qui mergit se totum in mare, & natat sub aquis marinis, non videt nec tangit nisi præcise aquas marinas, & quæ in aquis sunt; extra aquas nihil videt, nihil tangit aut palpat: si autem species eorum quæ sunt extra, resultent in aqua, illas videre potest, sed in aqua tantum, & prout in aqua sunt; aliter non. Et hæc est, dicebat ipsa, ordinata & recta sui & cunctarum creaturarum dilectio, in qua nusquam erratur: quia divina regula necessario regulatur, nec per eam concupiscitur aliquid extra Deum, ex quo in Deo semper exercetur & fit. Nescio si explicavi perfecte sententiam, quam ipsa me tunc docebat, quia ipsa hæc didicerat sentiens, sicut alius Dorotheus c a Dionysio nominatus. Ego autem, proh dolor! talium in expertus, non nisi deficienter possum hæc recitare: sed tu percipe, lector, & recipe secundum gratiam tibi datam: scio tamen quod quanto eris Deo conjunctior, tanto intimius hanc ingentem doctrinam intelliges.
[101] Porro ex hac conjunctione doctrix hæc disciplinæ Dei, [& de odio sui,] unam aliam inferebat, quam non cessabat his quos in via Dei volebat instruere, quotidie replicare: quod videlicet talis anima, sic, ut supra diximus, Deo conjuncta, quantum habet de amore Dei, tantum habet de odio sancto partis propriæ sensitivæ, sive propriæ sensualitatis. Quia enim ex amore Dei naturaliter procedit odium culpæ, quæ contra Deum committitur, videns anima fomitem ac originem omnis culpæ in parte sensitiva regnare, in ipsamque radices misisse; magno, sed sancto, movetur odio contra eam; conaturque totis viribus non occidere ipsam, sed fomitem illum radicatum in ea: quod inde fieri non potest absque sensualitatis ipsius afflictione non parva nec brevi. Verum quia non potest fieri, quin semper remaneat aliqua radix saltem parvarum culparum, juxta illud Joannis, Si dixerimus quia peccatum non habemus, &c. [1 Joa. 1, 8] incipit quamdam displicentiam habere de se ipsa, ex qua oritur odium sanctum jam dictum, & contemptus sui ipsius, quibus semper anima custoditur ab insidiis inimici simul & hominum. Nihil est enim quod tantum teneat animam securam & fortem, quantum odium illud sanctum, quod volebat exprimere Apostolus, cum dicebat: Cum infirmor, tunc fortior sum. [2 Cor. 12, 10] Et o, inquiebat, æterna bonitas Dei, quid fecisti? Ex culpa procedit virtus, ex infirmitate oritur fortitudo, ex offensa placatio, & ex displicentia gignitur complacentia. Hoc secundum odium, o filii, semper habetote in vobis; quia reddet vos humiles, & de vobis semper humilia sentientes: faciet vos semper in adversitatibus patientes, in prosperitatibus temperatos, in omni morum honestate compositos, & Deo simul & hominibus dilectos & gratos. Et addebat: Væ, ac iterum væ animæ illi, in qua sanctum odium istud non est: necessarium enim est, quod ubi non est hujusmodi odium, ibi proprius amor regnet, qui est peccatorum omnium sentina, omnis malæ cupiditatis radix & causa.
[102] Hæc & similia verba proferebat, suis quotidie sanctum illud odium commendando, & amorem proprium detestando. Sed quandocumque advertebat defectus seu culpas in aliquo ex suis, aut in aliis quibuscumque, mox ad compassionem mota, dicebat: Hoc facit amor ille proprius, fomentum superbiæ ceterorumque vitiorum. O Deus meus, quoties & quoties mihi misero replicavit: Ponite, inquit, conatum vestrum ad eradicandum de corde vestro hunc amorem proprium, & ad plantandum in eo odium illud sanctum; quia infallibiliter hæc est via regia, per quam ad omnem perfectionem ascenditur, & omnis defectus corrigitur. Ego autem fateor, quod nec tunc, nec nunc verborum sanctorum ejus profunditatem, simul & utilitatem, scivi percipere, proh dolor! nec executioni mandare. Tibi autem, lector carissime, dico, quod si recolis duas illas civitates, quas in libro de civitate Dei Augustinus nominat, quarum unam constituit amor proprius, veniens usque ad contemptum Dei; & alteram amor Dei, veniens usque ad contemptum sui: mox perpendis, qualis est hæc doctrina, si percepisti sensum Apostoli, cum dicebat, quod virtus in infirmitate perficitur; [2 Cor. 11, 30] prout sonuerat ei de cœlo, dum pro remotione tentationis oraret: & cum iterum concludebat, Libenter gloriabor in infirmitatibus meis, ut inhabitet in me virtus Christi; [Ibid. 12, 9] & videbis doctrinalia fundamenta hujus mulieris sanctæ simul & virginis, supra petram solidam veritatis, quæ est Christus, qui & petra dicitur, esse fundata. Hæc autem pro nunc de ejus doctrina, ipsi a prima Veritate ac nobis ab ipsa tradita nuper, sufficiant. Sicque huic finis imponatur Capitulo, cui non oportet testes subnectere, quia de ore ipsius cuncta quæ dicta sunt, ipse percepi. Sed ex his moneo unumquemque qui legit, ut consideret quanti meriti hæc sacra virgo fuerit apud Deum, & quam indubitanter ei sit credendum in aliis, quæ tantam lucem induit veritatis.
ANNOTATA.
a S. Catharina Virgo & Martyr, quæ colitur 25 Novembris: verba autem Christi hic indicata inveniuntur in cap. 19 Legendæ an. 1508 apud Argentinenses impressæ, nec non in MSS. antiquis, in quorum aliquibus pro Creatorem, legitur Amatorem, in Impressa vero habetur Auctorem. Sed de hujus Legendæ incertitudine multa suo tempore discutienda supersunt.
b In libro Dialogorum S. Catharinæ Tractatus quartus inscribitur de Providentia Dei; & a cap. 135 ad 146 inclusive extenditur: & eadem materia Tractatu quinto continuatur.
c Imo Hierotheus, in libro de divinis Nominibus cap. 2 § 9 laudatus, tamquam οὐ μόνον μαθῶν ἀλλὰ καὶ παθῶν τὰ θεῖα, divina non tantum discens, sed & patiens sive, ut hic dicitur sentiens.
CAPUT VII.
Tentationes toleratæ ac superatæ, doctrina de earum victoria,
commercium cum Christo, B. Virgine, & Sanctis: desponsatio cum
Christo.
CAP. XI.
[103] aErecta per Regem pacificum ad custodiam Jerusalem turri Libani contra Damascum, mox rex superbiæ Babylonis & hostis pacis infremit, suumque contra eam movet exercitum, ac ipsam satagit demoliri. Quod prævidens simul & providens Rex ipse, auctor pacis & conservator, turrim suam circumdat mirabilibus & inexpugnabilibus munimentis, quibus cuncta hostium jacula non modo jaciantur incassum, sed etiam modo mirabili retroversa jacientes se & prosternant. Hæc pro tanto dixerim, [Munitur a Christo ad victoriam tentationū,] quia perpendens serpens antiquus, quod hæc puella magnos virtutum perfectarum apices ascendebat, timens, sicut & accidit, quod non tantum sibi, sed multis aliis efficeretur causa salutis, sicque sanctam civitatem Ecclesiæ Catholicæ defensaret tam meritis quam doctrinis; toto suæ malignitatis spiritu se convertit ad ipsam mille artibus seducendam. Sed magnæ misericordiæ Dominus, qui ad sponsæ suæ coronam augendam hoc permittebat, tam fortibus armis spiritualibus eam præmunivit, quod plus de bello lucrata est, quam de pace. Inspiravit etenim menti ejus, ut a Domino virtutem fortitudinis peteret; quod & sine intermissione multis diebus fecit: ac clementissimus inspirator, volens post orationem diutinam fieri exauditor, tali eam informavit doctrina.
[104] Filia, inquit, si vis virtutem fortitudinis acquirere, oportet quod me imiteris. [virtute patientiæ,] Ego enim, licet possem virtute divina etiam annihilare omnes potestates aëreas, & viam tenere aliam vincendi eas; volens tamen per humanos actus meos vobis exemplum dare, non nisi per viam crucis ipsas volui vincere, ut vos factivo sermone docerem. Quod si vultis fortes fieri ad vincendum omnem potestatem hostilem, crucem recipiatis pro refrigerio vestro, sicut ego feci, qui secundum Apostolum meum, proposito mihi gaudio cucurri ad crucem, tam opprobriosam & duram: scilicet ut pœnas & afflictiones eligatis, non modo patienter portare, sed pro refrigerio amplexari. [Heb 12, 2] Et vere refrigeria sunt: quia quanto plus patimini talia propter me, tanto plus efficimini mihi conformes: quod si mihi conformamini per passiones, necessario sequitur, secundum doctrinam Apostoli mei, quod tam in gratia quam in gloria mihi consimiles esse debeatis. [2 Cor. 1, 7] Accipe igitur, filia, dulcia pro amaris, & amara pro dulcibus propter me; nec dubites quidquam postmodum, quia videlicet ad omnia fortis eris. Quod illa non aure surda percipiens, ex tunc fixit in mente sua tam fortiter, in tribulationibus delectari, quod (prout semel mihi secrete confessa est) eam tantum in hac vita nulla res exterior refrigerabat, quantum tribulationes & passiones, sine quibus impatientissime, ut fatebatur, stetisset in corpore: sed propter has sustinendas libenter portabat cælestis coronæ dilationem, quia sciebat quod per illas semper corona ipsa crescebat in cælis.
[105] Porro postquam Rex cæli & terræ turrim suam fortissimis doctrinis armaverat, viam permissive aperit hostibus, ut accedant & probent, si eam quomodolibet valeant expugnare. Accedunt illi per detestabiles turmas suas, & eam undique circumdare conantur; ut nemine succurrente, succidere possint ipsam undique a fundamento. Primoque inchoant a tentatione carnali, [quas sustinet contra castitatem immissas:] quam non tantum per cogitationes immittunt interius, non solum per illusiones & phantasias in somnis; sed per apertas visiones, quas, assumptis corporibus aëreis, ejus oculis & auribus ingerebant, modisque ei multimodis ministrabant. Horror est prælia illa redicere: sed victoriam audire puris mentibus nimis delectabile invenitur. At illa contra seipsam, id est, contra carnem suam & sanguinem insurgit fortissime, catena ferrea carnem macerando, & sanguinem effundendo; longe amplius solito vigilias augmentando, ita ut pene somnus excluderetur ex toto Sed nec hostes propter hæc ab inchoato bello desistunt; corpora, ut dixi, assumunt aërea; phantasticis etiam imaginibus multiplicatis, se in maxima multitudine ingerunt coram ejus aspectu, quasi compatientes & consulentes, primo dicebant: Cur, misella, te tantum affligis gratis? Quid tibi utilitatis affert tanta pœnæ afflictio? Putasne in his perseverare te posse? Numquam poteris hoc continuare, nisi velis te ipsam occidere, aut homicida esse proprii corporis. Melius tibi est ut hanc stoliditatem dimittas, antequam ex toto deficias. Adhuc est tempus ut possis gaudere in mundo. Juvenis es, & agiliter recuperabit corpus vigorem suum. Vivas sicut ceteræ mulieres, accipias virum, & procrea filios ad generis humani augmentum. Quod si desideras Deo placere, numquid non etiam Sanctæ nupserunt? Saram considera, Rebeccam, Liam pariter & Rachelem. Ut quid hanc singularem accepisti vitam, in qua nullo modo valebis perseverare?
[106] Hæc & similia illis dicentibus, sacra virgo semper orans, & Sponso suo se commendans, ponebat custodiam ori suo, dum consisteret peccator adversus eam: nec in aliquo respondebat, nisi cum de perseverantia ipsam quodammodo inducebant, ut ex toto deficeret. Tunc autem dicebat: [suadet tentatis non disputent cum dæmone,] Ego confido in Domino nostro Jesu Christo, & non in me. Nec verbum aliquod ab ipsa potuerunt habere, sed semper fixa erat in oratione. Dabatque nobis secum conversantibus hoc pro regula generali, quod cum tentationes insurgerent, numquam poneremus nos ad disputandum cum inimico: quia hoc est, inquiebat, quod ipse quærit, ut veniamus ad verba cum eo: confidit enim de magna malitiæ suæ subtilitate, quod sophisticis rationibus suis non vincetur. Quare sicut casta mulier non debet loquenti adultero in aliquo respondere, sed quantum potest, ab ipso divertere: sic anima, quæ casto amore Christo conjungitur, numquam debet respondere inimico tentanti: sed ad Sponsum suum per orationem recurrere, ac in ipso totam fiduciam suam ponere cum omni mentis fidelitate: quia virtute fidei omnes superantur tentationes. Sic igitur tunc hæc Domini sponsa sapienter adversus Sisaram dimicabat, clavo scilicet fidelis orationis ejus tempora perforando. Quod ille advertens, dimissis persuasionibus, ad aliud genus prælii se convertit. Effigiabat siquidem imaginem mulierum & hominum, turpissime se invicem commiscentium, actusque fœdos & verba inhonestissima, tam visui quam auditui ejus objicientium, sicque turmis tam abominabilibus circa eam discurrentibus, ululatibus & clamoribus ipsam ad turpia invitabat.
[107] O Deus meus! quanta fuit tunc mentis illius vexatio, cum scilicet id quod magis horrebat, cogebatur etiam clausis oculis & auribus intueri pariter & audire? Addebaturque afflictæ menti afflictio alia; quia Sponsus, qui solebat eam sæpius visitare consolationesque plurimas misericorditer dare, videbatur pro tunc elongatus, nec visibiliter nec invisibiliter suum (ut apparebat) auxilium porrigebat. [nec remittendum aliquid de consuetis exercitiis pietatis.] Ex quo immergebatur haud dubium menti virginis non parva tristitia, quamvis sine intermissione castigationi carnis & orationi tota semper intenderet. Cogitavit namque, Spiritu Domini tunc docente, quamdam cautelam, quam postmodum me ac plures alios docuit, ad evitandum insidias inimici. Frequenter enim (ut inquiebat) contingit animæ Deum amanti, quod fervor mentalis, vel ex divina providentia, vel ex aliquali culpa, vel ex haustis adinventionibus inimici, tepescit, & quandoque quasi ad frigiditatem usque deducitur: & quidam incauti, videntes se quasi privatos solitis consolationibus, dimittunt exercitia consueta, orationis, meditationis, seu lectionis vel pœnitentiæ, in quo amplius se debilitant, & lætificant (ut sic loquiliceat) inimicum; qui nihil aliud quærit, nisi quod tiro Christi deponat arma, cum quibus ipsum vincebat. Debet igitur cautus athleta Christi, quantumcumque videat seu sentiat se (ut sibi videtur) interius tepuisse, continuare semper sua spiritalia exercitia consueta, neo propter hoc dimittere nec diminuere, imo potius augmentare.
[108] Hoc ergo tunc sancta virgo, docente Domino, didicit & perfecit; seipsam cum odio sancto, superius descripto, taliter alloquendo: Numquid tu, vilissima, consolationibus aliquibus digna es? Non es memor peccatorum tuorum? Quam te reputas, o infelix peccatrix? Nonne si tibi avertitur æterna damnatio, satis est tibi, etiamsi has pœnas & has tenebras ferre deberes toto tempore vitæ tuæ? Quid propter hoc pigritaris aut tristaris? Si evadere potes æternas pœnas, cum Christo sine dubio consolaberis in æternum. Numquid propter has consolationes elegisti servire ei? an non ut æternaliter ipso fruereris? Surge igitur, & a consuetis in nullo deficias, quin potius super omnem laudem ejus solitam semper adjicias aliquid augmentando. His humilitatis jaculis virgo sacra penetrabat & confodiebat Regem superbissimæ Babylonis, ac se ipsam sermonibus sapientiæ roborabat. [turpissimis dæmonum tentationibus vexata] Verum, prout ipsa mihi confessa est, tanta erat multitudo dæmonum, ut cernebat quasi ad oculum, in camera sua, tot incentiva cogitationum malarum; quod libenter eam fugiebat, saltem ad tempus. Unde amplius solito tunc in ecclesia morabatur, quamvis etiam illuc eam comitarentur molestiæ infernales: sed tamen ibi cum ea mitius agebatur. Et si licuisset, imitando Hieronymum, per valles fugisset & colles, ut tam abominabilia dæmonum monstra, monstrososque actus vitare valeret. Semper namque quando revertebatur ad cellam, tantam reperiebat multitudinem dæmonum, dicentium verba, & facientium actus turpitudinis & luxuriæ; quod quasi muscæ importunissimæ se undique ingerebant. At illa mox ad orationem confugiens, tam diu clamabat ad Dominum, quousque infernalis paulisper mitigabatur molestia.
[109] Cumque mala hæc per plurimos durassent dies, semel dum esset ab ecclesia reversa & in oratione prostrata, apparuit quidam sancti Spiritus radius, simul & aperuit mentem ejus, ut recordaretur, qualiter non multis ante diebus donum fortitudinis a Domino postulasset, & qualem doctrinam sibi Dominus dederat pro dono fortitudinis obtinendo; moxque intelligendo mysterium harum tentationum, exhilarata interius, cœpit cogitando proponere firmiter, molestias illas lætanti animo ferre, quam diu sponso suo placuisset. Tunc unus ex illis dæmonibus, forte sicut audacior sic & perniciosior ceteris, sacram virginem alloquitur tali modo: Quid, inquit, misera es factura? Totam vitam tuam in hac miseria semper duces? Numquam desistemus citra mortem a tua molestia, nisi consentias nobis. Cui mox illa, doctrinæ sibi datæ non immemor, cum omni securitate respondit: Ego pœnas elegi pro refrigerio meo; nec difficile, imo delectabile mihi est, & has & alias pœnas pro Salvatoris nomine tolerare, quam diu ejus placuerit Majestati. Quo dicto, immediate totus ille dæmonum conventus confusus abscessit, & quædam magna lux de supernis totam camerulam illustrans apparuit, ac in luce ipse Dominus Jesus Christus cruci affixus, sicut stabat, [a solante e cruce Christo pacem recuperat,] cum per proprium sanguinem introivit in sancta tabernacula cruentatus: vocavitque de cruce virginem sacram, dicens: Filia mea Catharina, vides quanta ego sim passus pro te? Non sit ergo grave tibi sustinere pro me.
[110] Post hæc alia in figura virgini magis appropians, ut eam consolaretur, alloquitur dulciter de triumpho certaminis jam obtento. At illa, imitando Antonium, inquit: Et ubi, Domine mi, fuisti, dum cor meum tot turpitudinibus vexaretur? Cui Dominus: Ego fui in corde tuo. At illa: Salva sit veritas semper tua, Domine, ac omnis reverentia tuæ Majestatis; qualiter possum credere quod tu inhabitares in meo tunc corde, quod non nisi spurcissimis & turpissimis cogitationibus abundabat? [discitque eum tunc maxime in ipsius corde fuisse:] Cui Dominus: Causabantne cogitationes sive tentationes illæ in corde tuo lætitiam, an tristitiam? delectationem, an mœrorem? Tunc illa: Summam tristitiam atque mœrorem. Et Dominus: Quis ergo faciebat ut tristareris, nisi ego qui latebam in medio cordis? Si enim ego non affuissem, cogitationes illæ penetrassent in cor tuum, & fuisses delectata in eis. Sed præsentia mea displicentiam earum causabat in corde tuo: cumque velles eas, tamquam displicentes tibi, procul ejicere, nec posses ad votum, tristabaris pariter & mœrebas. Sed hæc omnia ego agebam, qui cor tuum tunc defendebam ad hostibus totum, ab intra latens & permittens te deforis conturbari, quantum tuæ saluti expediebat: sed completo tempore per me ad prælium deputato, misi radios meos ad extra; & mox infernales tenebræ abscedentes, fugerunt; quia non possunt stare cum luce. Quis enim te instruxit nunc ultimo, quod pœnæ illæ erant tibi salubres pro fortitudine acquirenda, & quod debebas eas libenter portare, quantum mihi placebat, nisi radius meus? Et quia obtulisti te cordialiter ad ipsas pœnas portandum, mox fuerunt a te libere sublatæ per meæ ostensionem præsentiæ, quia non in pœnis, sed in voluntate sustinentis pœnas fortiter, est delectatio mea.
[111] Hujus autem rei gratia, ut perfectius & delectabilius percipias quæ dicuntur, exemplum ponam tibi in corpore meo. Quis enim putasset corpus meum, dum tam dure patiebatur & moriebatur in cruce, ac dum postea iacebat exanime, vitam habere semper in se latentem, & unione indivisibili unitam? Certe nedum extranei ac perversi, sed nec ipsi Apostoli mei, qui tanto fuerant mecum tempore, hoc credere potuerunt: [quomodo divinitas latebat in corpore per triduum sepulturæ.] omnes perdiderunt fidem & spem. Et tamen, licet verissime hoc corpus meum non viveret vita, quam percipiebat ab anima propria; habebat tamen secum unitam vitam interminatam, qua omnia viventia vivunt: cujus virtute, tempore quo ab æterno fuit decretum, spiritus ei proprius fuit reunitus, cum longe majori vitæ ac virtutis collatione quam prius: quia cum immortalitatis, impassibilitatis & aliarum dotium dono, quibus prius donatum non fuerat. Latuit ergo, cum voluit vita, divina natura, corpori meo unita: & quando voluit, suam virtutem ostendit. Nunc igitur, quia vos ad imaginem & similitudinem meam creavi, & vestram assumendo naturam similis vobis factus sum, semper vos assimilare mihi, quantum estis capaces, non desino: & quod tunc gestum est in corpore meo, in animabus etiam vestris nunc, dum estis in via, satago renovare. Tu igitur, filia mea, quæ mea & non tua virtute tam fideliter decertasti, majorem inde a me gratiam meruisti: & ideo amodo frequentius & familiarius tibi memetipsum ostendam. Sicque finita est visio, sed ipsa mansit cum tanta suavitatis & dulcedinis plenitudine, quod ridiculum foret verbo vel calamo ipsam arbitrari perfecte posse describi. Singulariter autem remansit in corde ejus dulcedo mirabilis de verbo illo, quo Dominus vocavit eam filiam suam, dicens, Filia mea Catharina. Unde cum hæc Confessori suo retulit, rogabat eum, ut quando eam vocare vellet, ipsam taliter nominaret, ut semper illa dulcedo renovaretur in mente.
[112] [sæpe invisitur, etiam a B. Virgine & Sanctis] Ex illa ergo hora cœpit supersacratissimus Sponsus cum eatam familiariter conversari, quod homini qui præcedentia ignoraret, aut incredibile aut ridiculum videretur. Verum, animæ gustanti quam super omnem existimationem humanam suavis sit Dominus & benignus, non modo possibile, sed etiam verisimile valde apparet & congruum. Apparebat igitur ei frequentissime Dominus, & diutius solito cum ea manebat, ducebatque secum aliquando suam gloriosissimam genitricem, aliquando beatum Dominicum, quandoque utrumque; item Mariam Magdalenam, Joannem Evangelistam, Paulum Apostolum, & aliquos alios conjunctim & divisim, prout sibi placebat. Sed ut in pluribus, ipse absque aliis veniebat, cum eaque confabulatur, sicut amicus cum domesticissimo amico: in tantum, quod (sicut ipsa mihi secrete, & verecunde confessa aliquoties est) frequenter Dominus & ipsa simul dicebant psalmos, ambulando per cameram suam, sicut solent duo religiosi vel clerici simul officium dicere. O stupor! o admiratio, o inaudita a seculis nostris familiaritatis ostensio! Et tamen incredibile, lector, esse non debet, si bene considerare volueris, quæ supra dicta sunt, & quæ infra dicentur: nec non & si abyssum divinæ bonitatis attente pensaveris. Cuilibet enim Sanctorum suorum confert aliquod singulare, quod præ aliis gaudeat se possidere; ut non tantum in omnibus, sed in singulis Sanctis appareat suæ supermaximæ magnificentiæ altitudo, dicente Propheta: Secundum altitudinem tuam multiplicasti filios hominum. [Ps. 11, 9] Secundum altitudinem propriam suam filios hominum multiplicat Dominus: quia sicut ad sensum apparet, quod quilibet homo ab omnibus aliis per aliquod singulare dissimilis est, sic quilibet Sanctorum abomnibus aliis per aliquam singularem gratiam separatur. Quapropter mirandum non est, si aliquid de aliquo dicitur, quod de aliis nequaquam inventum est.
[113] Verum, quia mentio facta est hic de psalmodia, scire te, lector, volo, quod virgo hæc sacra litteras quidem sciebat, sed eas homine viatore docente nequaquam didicerat: & dico literas, non quod sciret loqui Latinum, [lectionem latinam Officii canonici divinitus discit] sed scivit legere litteras & proferre. Narrabat etenim mihi de semetipsa, quod cum pro divinis laudibus & Horis canonicis depromendis, decrevisset addiscere litteras; scripto sibi alphabeto, per quamdam suam sociam docebatur: sed cum per plures hebdomadas laborasset, & nullatenus illud posset addiscere; cogitavit gratiam adire cœlestem, pro perditione temporis evitanda. Unde quodam mane se coram Domino in oratione prosternens, ait sic: Domine, si placitum est tibi, ut sciam legere, ut psalmodiam & tuas laudes valeam decantare per Horas canonicas, tu me docere digneris, quod per memetipsam apprehendere nequeo: sin alias, fiat voluntas tua: quia in simplicitate mea libenter permaneo, & tempus a te mihi concessum, in aliis meditationibus tuis magis libenter expendo. Mira res, & divinæ virtutis manifestum indicium! Antequam de oratione surgeret, ita divinitus est edocta, quod postquam ab ipsa surrexit, omnem scivit litteram legere, tam velociter & expedite, sicut quicumque doctissimus. Quod ego ipse dum fui expertus, stupebam: potissime propter hoc, quod inveni, quia cum velocissime legeret, si jubebatur syllabicare, in nullo sciebat aliquid dicere: imo vix litteras b cognoscebat: quod æstimo pro signo miraculi ordinatum a Domino tunc fuisse. Hoc facto, cœpit libros quærere divinum Officium continentes, & in ipsis legere psalmos, hymnos, & reliqua quæ pro canonicis Horis sunt deputata. Inter alia vero verba quæ tunc dicebat, signanter notavit & tenuit usque ad mortem verbum psalmi, per quod quælibet hora incipitur, scilicet: Deus in adjutorium meum intende, Domine ad adjuvandum me festina: quod in vulgari reductum, frequentius repetebat. Demum crescente anima ejus in contemplationis perfectione, cessaverunt paulatim orationes vocales: & tandem propter frequentissimum raptum mentis, venit ad tantum, quod vix poterat orationem Dominicam vocaliter semel perficere, quin anima ejus ab exterioribus sensibus raperetur. Quod, concedente Domino, explanabitur infra perfectius. Sed nunc finem huic capitulo faciamus, ut in sequenti etiam huic primæ parti tenacius Domini suffragante gratia, imponatur. Quæ autem continentur in eo, habui tam ex dictis ejus, quæ suis Confessorissus secrete protulit, quam ex scriptis epistolis ejus. In quibus quandoque ad aliorum exemplum, de se sicut de alio recitando narrat quædam, quæ sibi in hujus vitæ stadio contigere.
Cap. XII
[114] Crescente quotidie amplius sacræ virginis anima in sui gratia Conditoris, & in virtute plus volitante quam ambulante, succrevit in ejus mente desiderium quoddam sanctum, habendi scilicet & attingendi perfectum fidei gradum: quo mediante, Sponso suo immutabiliter simul & inviolabili fidelitate subjecta, gratior redderetur. Cœpitque cum discipulis a Domino petere, ut sibi fidem dignaretur augere, & virtutis fidei largiretur perfectionem, quæ nulla posset vi adversantium concuti nec prosterni. Cui Dominus in sententia sic respondit: Desponsabo te mihi in fide. Cumque virgo sæpe ac diu orationem eamdem repeteret, & Dominus responsum semper idem reiteraret; accidit semel tempore quo quadragesimalia jejunia appropinquabant, & fideles cibariis carnium & de carnibus egredientium finem ponunt, & vanum festum quodammodo ventri celebrant; quod virgo sacra in suo reclusorio se recolligens, vultumque Sponsi æterni orationibus & jejuniis quæritans, præfatam orationem cum ingenti fervore instantissime replicabat. [desponsatur Christo] Cui Dominus: Quia vanitates omnes propter me a te abjiciendo fugisti, & contemptis delectationibus carnis, in me solo tui cordis delectationem fixisti; hoc in tempore quo ceteri de domo tua in suis gaudent conviviis, & festivitates faciunt corporales; ego festum desponsationis animæ tuæ solenniter celebrare tecum decrevi: & sic, ut promisi, mihi te sponsare volo in fide.
[115] Adhuc eo loquente, apparuerunt Virgo gloriosissima mater ejus, beatissimus Joannes Euangelista, gloriosus Apostolus Paulus, sanctissimusque Dominicus Pater suæ religionis, ac cum his omnibus David propheta, psalterium musicum habens in manu sua. Quo supersuavissime ac sonore pulsante, Virgo Dei genitrix, virginis dexteram sacratissima sua cœpit manu, digitosque illius extendens ad Filium, postulabat ut eam sibi desponsare dignaretur in fide. Quod Dei unigenitus gratissime annuens, [accepto ab eo annulo] annulum protulit aureum, habentem in circulo suo quatuor margaritas, ac adamantinam gemmam superpulcherrimam, etiam sua summitate inclusam. Quem digito annulari dexteræ virginis, dextera sua supersacra imponens; Ecce, inquit, desponso te mihi creatori & salvatori tuo in fide, quæ usque quo in cælis tuas mecum nuptias perpetuas celebrabis, semper conservabitur illibata. Age igitur, filia, viriliter amodo, absque cunctatione quacumque, illa, quæ ordinante mea providentia, tuas deducentur ad manus: quia fortitudine fidei jam armata es, cunctos tibi adversantes feliciter superabis. His dictis, disparuit visio, sed semper remansit annulus ille in digito, non quidem secundum visionem aliorum, sed tantum secundum ipsius virginis visionem. Confessa etenim, licet verecunde, mihi sæpius est, quod semper annulum illum videbat in digito, nec unquam fuit tempus in quo non videret. c
[116] Perpendisne, lector, si meministi alterius Catharinæ Martyris & Reginæ, post baptismum (ut legitur) a Domino desponsatæ, [cujus proprietates ad virtutes ejus referuntur.] quod nunc habes secundam felicissimam Catharinam, post tot carnis & hostis victorias, ab eodem Domino tam solenniter desponsatam? Verum si annuli conditiones consideras, videbis signum concordare signato vel significato. Fidem firmam petebat illa: quid firmius adamante? omni resistit duritiei, quodlibet durum domat & penetrat, solo hirci sanguine frangitur: quia fidele cor omne adversum vincit & superat fortitudine sua; sed ex memoria sanguinis Christi totaliter emollitur & frangitur. Quatuor etiam margaritæ, quatuor puritates designant in virgine, scilicet intentionis, cogitationis, locutionis & operationis: quæ omnia, tam per ea quæ jam dicta sunt, quam per illa quæ concedente Domino infra dicentur, latius patefient. Ego autem puto, quod hæc desponsatio divinæ gratiæ fuerit confirmatio; & signum confirmationis fuerit annulus ille, qui sibi & non aliis idcirco patebat, ut inter fluctus seculi procurando multarum & diversarum animarum salutem, de auxilio gratiæ divinæ confideret; nec metueret, dum alios de fluctibus eriperet, se quomodolibet per jacturam fluctuare. Hæc est enim secundum Doctorum sanctorum sententiam & doctrinam, una de principalibus causis, quare omnipotens Deus aliquibus viatoribus ex singularissimo privilegio revelat, ipsos sibi fore gratos, & esse in statu gratiæ suæ. Quia scilicet intendit eos mittere ad pugnandum cum hoc seculo nequam, pro sui nominis honore & animarum salute; sicut patuit in die Pentecostes de Apostolis; qui tot signa receptæ gratiæ receperunt; & de Paulo, cui dictum est, Sufficit tibi gratia mea: & signa quædam alia, humanitatis gratia, data sunt Hæc autem virgo, quia ultra ceterarum mulierum consuetudinem, mittenda erat ad publicum ad honorem Dei, & salutem multarum animarum procuratura (prout infra latius, concedente Domino, patebit) signum accepit confirmatæ gratiæ, ut audacius & virilius exequeretur, quæ sibi divinitus sunt commissa.
[117] Sed singularissimum hoc fuit in ea, quia cum aliorum signa transitoria fuerint & ad tempus apparuerint, ipsius signum permanens fuit & stabile, semperque apparebat ei. Quod ideo existimo a Domino factum esse, quia sexus fragilior, novitas notabilior, & seculi hodierni status declivior, omnia videbantur executionem actus, sibi divinitus commissi, impedire. Propter quod singularius & magis assidue fuit in sancto opere confortanda. Postremo, noveris lector, hic finem primæ parti hujus Legendæ fore ponendum, ubi etiam finis est ejus silentii & clausuræ; ut secunda pars recitanda, faciente Domino, habeat ea quæ sacra virgo inter homines gessit ad honorem Dei & animarum salutem, regnante semper in omnibus factis suis Domino nostro Jesu Christo, qui cum patre almoque Spiritu vivit & regnat per omnia secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Hæc eadem narrat ipsa Catharina de se, velut tertia persona, in epistola ad Sor. Bartholomæam de Secta, sanctimonialem Pisis in monasterio S. Stephani.
b Non legere tantum, sed etiam scribere divinitus didicit sancta Virgo: sic enim concludit epistolam Fr. Raymundo scriptā de revelatione circa quatuor favores quos a Deo petierat. Scripsi hanc epistolam æque ac aliam, quam tibi ex insula Rupis misi, propria manu … dedit enim mihi Dominus facilitatem scribendi, ut ab extasi ad sensus rediens exonerare possim cor meum: & quemadmodum pædagogus discipulum instruens ei exhibet exemplar quod imitetur: ita & mihi earum quas tibi scribo rerum species ob oculos mentis posuit.
c Addit Frigerius ex antiquo Carthusiæ Pontinianæ MS. quod in eodem digito qui ibidem insigni lipsanothecæ inclusus asservatur, idem annulus fuerit conspectus ab aliquibus devotis personis, licet paßim non ita ab aliis videretur.
PARTIS SECVNDÆ
CAPUT I.
Vocatio ad vitam activam, officia humilitatis obita, raptus mentis, ignis innoxie toleratus.
[118] Vox supercælestis Sponsi, sibi sponsam dilectam & placitam alloquentis in Canticis, & quæ dicit: Aperi mihi, soror mea, amica mea, immaculata mea; caput meum plenum est rore, & cincinni mei guttis noctium. [Cant. 5, 1] Cui sponsa respondet: Expoliavi me tunica mea, quomodo induar illa? lavi pedes meos, quomodo inquinabo illos? [Difficultas a vita contemplativa ad activam se transferendi:] Hæc idcirco adduxerim in hujus secundæ partis principio, quia cum huc usque tractaverimus de viri Jacob & Rachelis amplexibus, Mariæque optimam partem fuerimus prosecuti; tempus est ut jam ad fœcunditatem ac frequens ministerium Marthæ ordinarie procedamus: sicque hanc Christi sponsam, non tantum mentali facie sponsam, sed etiam in spiritali prole fœcundam fidelibus ostendamus. Verum, quia cuilibet animæ gustanti quam suavis est Dominus, difficile nimis est, a suavitatum ejus plenitudine separari, aut quomodolibet elongari; fieri non potest, quin sponsa, dum a Domino vocatur ad filios procreandos, vel eis necessaria ministrandum, paulisper submurmuret querulando, sive querelæ causam proponat, quantum sibi permittitur. Propter quod vox Sponsi superius est adducta, qua sponsam, in loco contemplationis temporalibus denudatam & a cunctis sordibus lotam, suscitat quiescentem; ipsamque ut ei aperiat, non suum, sed aliarum animarum ostium, exhortatur. Suum quippe jam patens erat haud dubium; alias nec quiescere valeret in Domino, nec sponsa, loquendo proprie, dici posset. Illa vero, ex notitia vocis Pastoris sui & Sponsi, ab illo intelligens se vocatam, de quietis dulcedine ad labores, de silentii solitudine ad clamores, & de cubiculi secretis ad publicum, voce querulosa respondit: Exspoliavi me tunica omnis curæ temporalis jam hactenus: quomodo jam abjectam a me, iterum resumam? Pedes affectionum mearum, quibus feror quocumque feror, lavi ab omni sorde peccatorū & vitiorum; quomodo terrenis pulveribus illos iterum inquinabo?
[119] [ad hanc a Christo vocata Catharina,] Porro hæc omnia reducendo ad nostrum propositum, postquam Salvator omnium Deus Dominus Jesus Christus, hanc sponsam suam suavitatibus dulcedinum suarum gratiose repleverat, ipsam per diversorum præliorum victorias exercitavit in spiritali militia, nec non & notabilibus informatam doctrinis, excellentibus donis dotaverat; nolens tantum lumen latere sub modio, & civitatem supra montem positam decernens ceteris ostentare, ut ipsa sponsa cum usuris talenta sibi credita Domino reportaret; vocat eam & dicit, Aperi mihi, &c. ut supra. Aperi mihi, scilicet tuo ministerio, animarum ostia, per quæ ingredi possim ad eas. Aperi iter, per quod oves meæ ingredi possent & regredi, ac pascua invenire. Aperi etiam mihi, id est, ad meum honorem, thecam thesauri supercælestis, tam doctrinarum quam gratiarum, ut fidelibus effundatur. Aperi mihi, soror mea, per naturæ conformitatem; amica mea, per intrinsecam caritatem; columba mea, per mentalem simplicitatem; immaculata mea, per utriusque hominis puritatem. Ad hæc virgo ista sacra respondit ad litteram, prout in textu adducto subsequitur, & sicut superius est declaratum. Narravit etenim mihi secrete, quod quandoque, cum ad jussum Domini de cella egredi cogeretur & cum aliis conversari, tantus dolor cordi suo ingerebatur, quod videbatur sibi scindi aut frangi debere; nec citra ipsum Dominum aliquid esse dabile, quod ipsam ad hoc faciendum duxisset.
[120] Igitur nostram inchoatam historiam prosequendo, post desponsationem superius recitatam, cœpit Dominus paulatim sponsam suam, modeste tamen & cum mensura debita, trahere ad conversationem humanam; non auferendo ei tamen divinam, imo quantum ad mensuram perfectionis, potius accrescendo, sicut ipso auxiliante patebit inferius. Et quandoque cum ei apparebat, cum ipsam de regno Dei docuisset, postquam ostendisset ei quædam arcana sua, postquam cum ipsa Psalmodiam & Horas, (ut supra dictum est,) legisset seu recitasset; protinus subjungebat: Vadas, quia hora est prandii, & tui de domo jam volunt ire ad mensam: vadas, & sis cum eis, & postmodum revertaris ad me. Quod audiens illa, [quamvis ægre avulsa a suavitate contemplationum,] in singultuosos fletus prorumpendo, dicebat: Ut quid, superdulcissime Domine, me miseram repellis a te? Si majestatem tuam offendi, ecce corpusculum hoc puniatur coram pedibus tuis: ad quod & ego libenter juvabo. Non me dura hac permittas affici pœna, ut separer qualitercunque seu quantulumcunque a te superamantissimo Sponso meo. Quid mihi & prandiis illis? Ego cibum habeo manducare, quem nesciunt ipsi ad quos me accedere jubes. Numquid in solo pane homo vitam percipiet? an non in verbo quod de ore tuo progreditur, vivificabitur anima cujuslibet viatoris? Ego, ut tu melius nosti, omnem conversationem fugi, ut te invenire possem, Deum meum & Dominum meum: nunc autem ex quo misericordia tua inveni te, & dignatione tua gratiose possideo, indignissima licet; numquam debeo, incomparabili thesauro relicto, humanis ambagibus me iterum immiscere, ut iterum accrescant ignorantiæ meæ, paulatimque defluens efficiar reproba coram te. Absit, Domine, absit a tuæ infinitæ bonitatis perfectione immensa, quod mihi vel alteri jubeat id, quo possit anima separari ab ipsa.
[121] Hæc & his similia virgine singultibus plus quam voce exprimente, [multumque deprecata,] ac se ad pedes Domini volutante, respondit Dominus: Sine modo, dulcissima filia; sic enim te decet adimplere omnem justitiam; ut non tantum tibi, sed etiam aliis per meam efficiaris gratiam fructuosa. Non enim intendo te a me quomodolibet separare; sed mediante caritate proximi, te mihi unire fortius satago. Scis, duo mea esse præcepta dilectionis, scilicet mei & proximi: in quibus, me teste, pendent Lex & Prophetæ. [Matt. 22, 40] Volo te horum præceptorum justitiam adimplere, ut non uno, sed duobus pedibus ambules, duabusque alis voles ad cælum. Memor esse debes, quomodo ab infantia zelus salutis animarum, me seminante simul & irrigante, crevit in corde tuo, in tantum quod proponebas te fingere masculum, & ignotis in partibus Ordinem Prædicatorum intrare, ut possis utilis animabus effici: & ex hoc, quem nunc habes, habitum tanto cum fervore desiderasti, propter singularem amorem, quem ad servum meum fidelem Dominicum concepisti, qui propter animarum zelum præcipue suum instituit Ordinem. Quid ergo miraris & doles, si te duco ad id, quod ab infantia concupivisti? At illa, responsione Dominica paulisper confortata, quasi cum B. Maria respondit: Quomodo fiet istud? Cui Dominus: Prout mea bonitas disponit & ordinabit. At illa sicut bona discipula, imitatrix magistri, [paret tamen,] Non mea, inquit, Domine, voluntas fiat, sed tua in omnibus; quia ego sum tenebræ, & tu lux: ego non sum, sed tu es ille qui es: ego insipientissima, & tu sapientia Dei Patris. Sed obsecro Domine, si non nimis præsumo, quomodo fiet istud quod modo dixisti, scilicet quod possum ego, misella & omni ex parte fragilis, esse utilis animabus? Sexus enim contradicit, ut nosti, ex pluribus causis: tum quia contemptibilis est coram hominibus, tum etiam quia honestate cogente, non decet talem sexum cum sexu alio conversari.
[122] Cui Dominus quasi cum Gabriele Archangelo respondit, quod impossibile apud Deum quodcumque verbum esse non potest. Inquit enim: Nonne sum ille ego, qui humanum creavi genus, sexumque utrumque formavi; ac gratiam spiritus mei, ubi volo, effundo? Non est apud me masculus & femina, nec plebejus & nobilis; sed cuncta æqualia sunt coram me, quia cuncta æqualiter possum. [instruiturque ulterius a cælesti magistro,] Sic enim agile mihi est creare Angelum, ut formicam; & cælos omnes, ut unum vermiculum facere. Scriptum est de me, quod omnia quæcumque volui, feci: quia nullum intelligibile, apud me potest esse impossibile. [Ps. 113, 2] Ut quid igitur cunctaris de modo? Putasne, quod invenire modum nesciam aut non valeam ad id quod disposui facere seu decrevi? Verum quia scio quod non ex infidelitate, sed ex humilitate sic loqueris, volo te scire, quod isto in tempore tantum abundavit superbia, & potissime illorum, qui litteratos & sapientes se reputant; quod justitia mea non potest amplius sufferre, quin eos justo judicio confundat. Sed quia misericordia mea est super omnia opera mea, primo dabo eis confusionem salubrem & utilem, si voluerint se recognoscendo humiliare; sicut feci Judæis & gentibus, quando misi eis idiotas, per me sapientia divina repletos. Dabo, inquit, feminas, de sui natura ignorantes & fragiles, sed a me virtute & sapientia divina dotatas, in confusionem temeritatis eorum. Quod si per hoc recognoverint se ac humiliaverint, faciam misericordiam meam pleniorem cum eis, id est, cum illis, qui doctrinam meam, per vasa fragilia sed electa delatam ad ipsos, cum reverentia qua decet, suscipient & sequentur, juxta gratiam sibi datam. Si autem hanc medicinalem confusionem despicient, eos qui tali modo recusabunt confundi, ad tot alias confusiones judicio meo justo deducam, quod totus mundus contemnet & despiciet eos. Justissimum enim est & consuetum judicium superborum, ut qui per ventum superbiæ se volunt erigere supra se, dejiciantur etiam infra se. Tu igitur absque cunctatione obedias amodo, cum te ad publicum decrevero mittere: quia nec te, ubicumque fueris derelinquam, nec etiam propter hoc in futuro dimittam, quin te solito more visitem, & dirigam te in omnibus quæ te oportuerit exercere. Quibus auditis, sacra virgo, sicut vera obedientiæ filia, inclinata cum reverentia coram Domino, cellam cum festinatione egreditur, & accedit ad domesticos suos, ibique cum aliis ponit se ad mensam, ut adimpleat mandatum Salvatoris.
[123] Hic paulisper fige pedem, lector carissime, quia quod in principio coram Deo promisi, servare intendo. Dixi enim supra, si oblitus non es, quod nihil fictum, falsum, vel adinventum in hoc opere scriberem, nisi quod realiter ab ipsa vel ab aliis percepissem. Nunc igitur noveris, [protestatio scriptoris de fide sua.] quod de quibusdam materiis ipsa mecum sæpe ac sæpius est locuta, nec memorari possum formaliter de omnibus verbis ejus, tum propter negligentiam, & proh pudor! ignaviam meam; tum quia occupationes quæ mihi supervenerant, postquam eam non vidi, hæc & alia sustulerunt de mente mea. Facit etiam satis ad hæc, ut puto, quia ætas corporis jam est in declinatione. Primum puto, quod senescit, secundum Senecam, memoria est. Verum cum talia mihi occurrunt, pono verba quæ verisimilius mihi videntur fuisse dicta, juxta ea quæ recolo, & juxta conditionem materiæ de qua loquor: quamvis ad honorem Dei omnipotentis, & virginis hujus sacræ sponsæ ejus, meamque confusionem, confitear quod dum scribo, ipsa faciente, multa & multa occurrant, de quibus prius nullatenus recordabar; ita ut frequenter mihi visum fuerit, ipsam quodammodo esse præsentem, & quasi mihi dictantem ea quæ scribo. Hæc igitur tibi, lector, sit regula, quantum ad verba, non quantum ad gesta: quia inter illa nihil pono, quod non perfecte noverim & a certo, per testes vel per scripturam, aut etiam per memetipsum. Item etiam de multis verbis formaliter recolo, & potissime illorum, quæ pertinent ad doctrinam: sed timor offendendi veritatem, facit hic interseri quæ nunc legis.
[124] Nunc autem ad nostram historiam redeundo: stat virgo cum aliis corpore, sed mente tota cum Sponso suo. [ipsa tempus vacuum cum Deo transigit,] Onerosa ipsi erant cetera cuncta quæ videbat & audiebat, præter illum quem totis præcordiis diligebat: videbanturque ei, præ amoris magnitudine, horæ quibus stabat cum aliis nimis prolixæ, ac quodammodo conversæ in dies vel annos: quantoque citius poterat, revertebatur ad cellam suam, ut inveniret quem diligebat anima sua: quem dum inveniebat, amplexabatur dulcius, avidiusque tenebat, nec non etiam reverentius adorabat. Tunc cœpit in ea oriri desiderium, quod dum vixit in corpore semper crevit, sacræ scilicet Communionis sumendæ; ut non tantum spiritus ejus Sponso uniretur æterno, sed & super hoc corpus posset corpori sociari. Sciebat enim, quod quamvis supervenerabile Sacramentum Corporis Domini, spiritalem gratiam causet in anima, & ipsam suo uniat Salvatori; quod est principale intentum, quare ipsum Sacramentum est institutum: tamen verum corpus ipsius, veraciter a sumentis corpore sumitur, & corpus corpori absque cunctatione aliqua sociatur, etsi non modo corporeo usquequaque. [communicat frequenter:] Propter quod volens magis ac magis semper uniri amoris sui objecto tam nobili, sacram decrevit Communionem, quam valeret, sæpissime frequentare. Verum quia de hac materia infra, Domino præstante, fiendum est Capitulum, hic super hoc me amplius non extendam. Porro Dominus de die in diem ipsam ad conversandum modeste cum hominibus inducebat & educebat, ut fructum animarum ex ipsa tandem educeret quem volebat: ex quo factum est, quod virgo Domini, ne appareret in conspectu domesticorum otiosa, cœpit in servitiis domus quandoque se iterum occupare; ex quo secuta sunt mirabilia plura & notanda, quæ in sequenti Capitulo recitantur, huic primo finali posito termino. Cujus quidem Capituli testis non adducitur alius, quia cuncta per ipsam sacram virginem mihi reserata fuere.
CAP. II.
[125] Videns virgo Deo dedicata, Sponsi sui voluntatem omnino esse, ut quandoque cum hominibus conversaretur; cogitavit taliter inter homines vivere, quod conversatio sua non esset infructuosa, sed potius secum conversantibus esset exemplum virtuose vivendi. Unde primo actibus humilibus, deinde paulatim caritativis pro ædificandis proximis insistebat; semper tamen devotæ orationis & continuæ non oblita, nec non & pœnitentia incomparabili comitata. Cœpit ergo actibus servilibus dare operam humiliter non modicam, [vilibus ministeriis domus exercetur,] & ancillarum officia lætanti animo exercere, tam in scopando quam in lavando utensilia, quæ pertinent ad coquinam sive ad mensam, quam etiam coquinæ vilioribus se actibus occupando. Hoc autem faciebat singularius, quando ancilla domus aliquod patiebatur infirmitatis corporeæ: duplicabatque tunc servitium consuetum, quia serviebat ancillæ infirmæ in omnibus, & loco ejus ceteris de domo vices ancillaris servitii rependebat. At, quod mirum est dictu, nec propter hoc æterni Sponsi solatia relinquebat: tam enim videbatur quasi naturaliter inclinata omni hora & tempore ad uniendum se mentaliter cum æterno Sponso, quod propter quemcunque actum exteriorem sive corpoream occupationem, nullo modo impediebatur ab ejus castis amplexibus. Sicut enim ignis naturaliter sursum tendit; sic spiritus ejus igne divini amoris ignitus, quadam visibili consuetudine quodammodo naturata, semper tendebat ad ea quæ sursum sunt, ubi Christus est in dextera Dei sedens.
[126] Propter quod ipsa frequenter & superfrequenter excessum illum, qui dicitur extasis, [inter quæ extases patitur,] patiebatur in corpore, sicut mille (ut ita dixerim) vicibus vidimus & experti sumus ego & Fratres, qui ab ipsa eramus spiritualiter in Domino geniti verbo vitæ. Mox namque ut sacri Sponsi memoria paulisper recentificabatur in anima illa sancta, a sensibus se corporis quantum poterat retrahebat, & extremitates corporis, scilicet manus & pedes, contrahebantur. Primo quidem in digitis, sed tandem etiam in se ipsis; locisque ubi applicabant se, tam rigide adhærebant, quod frangi seu comminui potuissent potius, quam inde quomodolibet amoveri. Oculi etiam claudebantur ex toto, & collum rigiditate tabefiebat, ita ut non parvum esset corporis ejus periculum, collum ei tangere illo tempore. Sæpe enim Lapa mater ejus, hujus extasis ex toto ignara, [toto corpore immobilis.] videns eam sic tabefactam & rigidam, collumque parumper inflexum, voluit collum ejus ad statum consuetum reducere; sed acclamante socia, quæ noverat hoc, destitit. Postquam vero spiritus ad sensus corporis rediit, tantus colli dolor secutus est, ac si fuisset crebris ac magnis percussionibus collum allisum. Dixitque mihi sacra virgo, dum hæc coram ipso recitarentur, quod si modicum plus mater sua de violentia posuisset tunc ad collum rectificandum, fuisset ex toto confractum. Talibus igitur mentis excessibus dum sacra virgo frequenter raperetur in altum, sicut altera Maria Magdalena, sæpe corpus ejus cum spiritu elevabatur a terra, ut quanta esset virtus spiritum attrahens cerneretur: quod duce Domino, infra latius patefiet. Sed nunc ad miraculum, quod in principio hujus extasis accidit, accedamus.
[127] [In his posita,] Contigit semel, dum sacra virgo vilibus, ut dixi, servitiis propriæ domus intenderet, ipsam juxta prunas sive carbones sedere ignitos, carnesque in veru assandas vertere, juxta morem vilium ancillarum. Sed dum hæc forinsecus agerentur, mens ejus non minus igne sancti Spiritus assabatur interius. Cogitans namque de illo quem diligebat anima ejus, ipsumque mentaliter alloquens, in extasim facta est: propter quod ab actu exteriori totaliter destitit. Quod advertens uxor germani sui, quæ Lysa dicitur, & adhuc hæc testatur, sciens modum virginis, cœpit ipsa vertere veru, & permisit eam cælestis Sponsi frui amplexibus. Cumque coctis carnibus illis & facta cœna cunctorum domesticorum, adhuc illa in extasi permaneret; Lysa præfata, perfectis cunctis quæ virgo sacra facere solebat servitiis, ipsam permisit ad libitum divinis potiri solatiis; & intrans interiora domus, marito & filiis servitia exhibuit consueta. Quos dum ad stratus quietem serviens deduxisset, ipsaque proponeret vigilare, [super ardentes carbones jacet sine noxa,] donec sancta virgo redisset ad se, ut finem extasis videret illius; post non parvam moram egressa, venit ad locum ubi sacram virginem Domini raptam dimiserat, & invenit corpusculum ejus totaliter super carbones igneos cecidisse. Erat enim in illa domo copia magna prunarum, ex eo quod pro decoquendis tincturis maximam lignorum copiam consumebant. Quod videns, ejulans exclamavit: Heu! Catharina est tota combusta. Accedensque velociter proprius, & ipsam de igne trahens, invenit & corpus & indumenta in nullo penitus læsa fuisse ab igne, imo nec vestigium nec odorem ignis apparere in eis. Et quod plus est, nec cineres applicati vestibus apparebant, dum tamen diligenti computatione facta postea, pluribus horis in igne fuisse credatur. Perpendisne lector, quanta fuit virtus ignis interioris, latentis in anima virginis hujus sacræ, cujus potentia vis naturalis exterioris ignis fuit ex toto sublata? Nonne trium puerorum miraculum, tibi videtur quodammodo innovatum? Nec tantum semel hoc in ea ignis miraculum accidit, imo fuit sæpius repetitum.
[128] [cereus velo ejus illapsus eo illæso consumitur,] Semel enim, dum in Ecclesia Fratrum Prædicatorum de Senis, caput juxta cujusdam columnæ partem infimam reclinasset, in qua quidem columna erant quædam figuræ Sanctorum; una candela cerea, quæ ibi accensa fuerat per quempiam in alicujus Sancti honorem, cecidit super caput ipsius virginis orantis, sic accensa, priusquam cera totaliter esset consumpta. Mira res, & nostris maxime stupenda temporibus! Candela super velum capitis virginis cadens, lumen suum retinuit, quousque fomentum ceræ fuit ex toto consumptum; & in nullo caput aut velum læsit, nec quodcumq; in sacro ejus velo vestigium dereliquit. Cum autem cera fuit ex toto consumpta, ita per se ipsum lumē extinctū est, ac si super ferrum vel durum lapidem cecidisset. Hujus rei testes fuerunt plures sociæ ejus quæ viderunt, & mihi postea retulerunt: quarum una fuit præfata Lysa, sed alia vocabatur a Alexia, tertia vero vocabatur Francisca: quarum prima vivit adhuc, reliquæ vero duæ post obitum magistræ suæ cito sunt secutæ eam. Præter hæc sæpius ac in diversis mundi partibus accidit (& potissime quando ipsa, imo gratia Dei per eam, animarum fructum faciebat aliquē singularem) quod serpens antiquus contra ipsam nimium concitatus, [a dæmone in ignem conjecta non aduritur,] permittente Domino, in præsentia plurium in Christo filiorum & filiarum ejus, eam totam jactabat in ignem. Cumque adstantes, ejulantes & flentes, ipsam conarentur extrahere de igne, illa subridens vultu hilari, egrediebatur de igne, nullam habens in se aut in vestibus propriis læsionem. Dicebatque suis, Nolite timere, quia Mala-tascha est. Sic enim vocabat diabolum, quia malus saccus est animarum: in regione enim illa, Tascha b parvus saccus vulgariter nominatur. Hoc quidam ex filiis ejus, qui vocatur Nerius c Landoccii de Senis, mihi testificatus est, se duabus vicibus vidisse propriis oculis, ac cum pluribus aliis utriusque sexus interfuisse: & quia vitam cœlibem & quasi anachoreticam ducit, & mihi notus diu fuit, fidem adhibeo indubiam dictis ejus.
[129] Hoc idem testatur quidam Gabriel de Piccolominibus de Senis, asserens se fuisse præsentem: & addit, dum semel coram lectulo sacræ virginis decumbentis esset grande vas testeum, plenum prunis ardentibus; [idq; sæpius coramaliis.] taliter & tanta vi antiquus hostis ipsam impegit in ignem, quod capitis impetu percutiens super prunas, vas in plura frustra confregit; nec tamen caput aut velum capitis ejus in aliquo fuit læsum ab igne vel ab impetuoso casu: imo subridens, pariter & deridens malignum persecutorem virgo, seipsam absque nocumento erexit, replicando sæpius, Mala-tascha. Similia leguntur in vitis patrum de d Euphraxia. Nec est mirum, si permittit Deus hoc de sponsis suis, qui permisit super pinnaculum templi & super montem excelsum per eumdem malignum deferri filium unicum cordis sui. Transivi fateor, lector carissime, de primis quasi ad ultima; sed identitas materiæ me ad hoc coëgit, & ne postmodum reiterare compellerer miracula, quæ Dominus per eam in ignis elemento patrarat, hanc feci transgressionem.
[130] Sed redeundo ad ordinem nostræ historiæ, virgo sacra, jam summo doctore docente imo etiam compellente, addiscebat quotidie amplius, & in lectulo florido frui Sponsi cælestis amplexibus & ad convallem liliorum descendere, ut fœcundior redderetur, nec alterum pro altero dimittere aut diminuere; quod est summæ perfectionis, & plus quam perfectæ dilectionis in via. [excellit in operibus caritatis erga proximum.] Verum quia omnium operum ejus dilectio erat radix & causa, opera caritatis proximi, cetera ejus cuncta opera excedebant. Hæc autem opera erant in duplici genere, sicut & proximus duplicem substantiam habere dignoscitur, spiritalem scilicet & corpoream. Sed quia de imperfectis ad perfecta ascendere est secundum ordinem naturalis doctrinæ, idcirco prius dicemus de caritatis operibus ejus, quæ operata est erga corpora proximorum; secundo de his, quæ fecit pro animarum salute: si tamen istud secundum erit dicibile, quod non puto. Porro primum, propter excellentiam factorum oportet dividere in opera, quæ circa ægrotantium exercuit corpora, & ea quæ pro subveniendis fecit necessitatibus proximorum: quia notabilissima sunt, & quodlibet tale opus ejus secum defert divinum miraculum venerandum. Primum igitur sequens Capitulum, erit de miris quæ gessit subveniendo necessitatibus egenorum: secundum vero de mirabili caritatate, quam ostendit erga corpora infirmorum. Et sic finem huic impono Capitulo, cujus continentiæ testes, quia superius etiam nominatim posui, hic non putavi amplius repetendos.
ANNOTATA.
a Hanc Alexiam S. Catharina moriens, præfecit suo lolo Sororibus de pœnitentia: & infra ex Barduccio discemus, quomodo in ipsius sinum reclinata extremum resederit.
b Tascha vox Teutonica, propriæ significat crumenam, Belgis Tesche.
c Raynerius Landuccii de Paglia, viventi Catharine ab Epistolis.
d Ita vulgo scribitur a Latinis, melius Eupraxia vel Euphrasia. Vitam illustravimus 12 Martii, ubi num. 25 legitur, coctionem ferventis ollæ illæsa excepisse.
CAPUT II.
Valetudo divinitus reddita ad eleemosynam pauperi clam
ferendam, Christo mendicum simulanti propriæ vestes datæ, ova divinitus
illæsa, vinum miraculose auctum.
Cap. III
[131] Cernens ulterius virgo Domino desponsata, se Sponso æterno tanto effici gratiorem, quanto proximis se clementiorem redderet; ad subveniendum proximis in eorum necessitatibus, [Parentis bona de ejus consensu pauperibus erogat:] largiter ex cordis profunditate se præparat & adimplet. Verum quia nihil tamquam suum in hoc seculo possidebat, sicut vera religiosa, quæ tria principalia vota statuerat observare, ut in prima parte dictum est; ne alienam rem invito Domino contraheret, patrem adit & supplicat, quod de ejus licentia & voluntate possit de his, quæ ei & ejus domui Dominus concedebat, pauperibus, juxta conscientiam suam, eleemosynam elargiri. Quod ille tanto concessit libentius, quanto tunc clarius cognoscebat, filiam per viam Dei perfectissime ambulare. Concessit igitur, & non tantum per se in secreto, quinimo cunctis de domo sua publicum dedit mandatum, dicens: Nemo dulcissimam filiam meam impediat, cum vult eleemosynam facere; quoniam ego do ei plenariam potestatem, etiam si dare velit quidquid habeo in hac domo. Qua licentia tam plenarie obtenta, cœpit virgo sacra non tam dare, quam dispergere bona patris. Attamen quia singulariter viguit dono discretionis, non quibuscumque volentibus, sed indigentibus quos noverat, etiamsi non peterent, large subveniebat. Inter hæc venit ad notitiam ejus, quasdam familias esse indigentes non longe a convicinio suo, nec tamen domui suæ appropinquantes, quæ magnam sustinebant penuriam, & erubescebant eleemosynam petere. Quod illa non aure surda pertransiens, imitata Beatissimum Nicolaum, summo diluculo portans frumentum, vinum & oleum, & cetera quæ habere poterat, per se ipsam solam ad ostia domus ibat egenorum illorum; & Domino mirabiliter faciente, ostia ipsa inveniebat aperta, ponebatque infra ostia quidquid detulerat, retractoque ad se ostio fugiebat.
[122] [ad eleemosynam cuidam portandam tantisper convalescit.] Accidit autem eam semel corpore infirmari, ita ut a planta pedis usque ad verticem esset totaliter tumefacta, nec de lectulo surgere aut super pedes stare valeret. Audivitque quamdam esse pauperculam viduam, in secundo convicinio domus suæ, cum filiis & filiabus esuriem patientem non modicam & penuriam: quæ mox cordiali mota compassione, Sponsum sequenti nocte suum oravit, ut sibi tantam valetudinem ad tempus concedere dignaretur, quod posset illi pauperculæ subvenire. Statimque surgens ante diluculum, & domum circumiens, implevit sacculum quem invenire poterat, tritico; flasconem seu vas vitreum grande, vino; vasculumque aliud, oleo; ac quæcumque reperit esui deputata, & intra cellulam suam deportavit. [& grave pondus facile attollens,] Porro, quamvis quodlibet eorum per se potuisset deferre ad cellam suam, simul tamen collecta, per tantum itineris spatium, non videbatur ei possibile per eam portari ad domum viduæ supradictæ. Adaptans igitur nihilominus cuncta prædicta, suoque corpusculo applicans, aliquid scilicet brachio dextro, aliquid sinistro; quoddam humeris, quoddam aliud ligans ad proprium cingulum; sub spe cælestis auxilii tentabat levare onus: & mox, faciente mirabiliter Domino, tam agiliter levat, ac si omnis ponderositas de rebus illis omnibus simpliciter esset abducta. Fatebatur enim, tam mihi quam ceteris Confessoribus suis, quod ratione ponderis, res illas ita ponderabat agiliter, ac si unam paleam detulisset: nec plus omnia ponderabant ei pro tunc, quam si paleam unam portasset: cum tamen discreto facto computo, centum libras vel circiter deberent naturaliter ponderare illa, quæ tunc portavit. Pulsata igitur summo diluculo campana diei, ante quam non licet cuiquam circuire, sancta virgo, licet juvencula, quamvis toto corpore tumefacta, mox sola propriam domum egreditur cum pia sarcina sua; & versus domum pauperculæ sic velociter properat, ac si nihil pateretur nihilque super se ponderis bajularet.
[133] [clam defert:] Cum autem appropinquaret habitaculo inopis, cœperunt res illæ tam graviter ponderare, quod nullo modo videbatur possibile, ipsas eam deferre posse per unum passum. At illa perpendens ludum esse prædulcissimi Sponsi sui, clamavit ad Dominum cum fiducia, & onus levavit cum difficultate, ut amplius mereretur, & venit ad ostium habitaculi illius egenæ. Reperiensque illud divino nutu ex superiori parte apertum, intromisso brachio ex toto aperuit, & onus intra domum deposuit. Quod deponendo tanto repletum est pondere, ut sono suo pauperculam excitaret; ex quo ipsa conata est fugere: sed ludente adhuc Sponso cælesti cum ea, non poterat. Nam virtus ei data cum de lectulo surrexit orans, [ubi viribus destituta,] ibi quasi totaliter ablata est; remansitque gravis, ut prius erat & debilis, nec poterat se movere. Quapropter mœrens pariter & subridens, ludentem Sponsum alloquitur, dicens: Cur me, Prædulcissime, sic seduxisti? Numquid bonum tibi videtur, si me hic deluseris, & confundas tenendo? Numquid fatuitates meas vis cunctis hic habitantibus, & post modicum hic transeuntibus propalare? An forsitan oblitus es misericordiarum tuarum, quas indignissimæ ancillæ tuæ dignatus es demonstrare? Redde mihi, obsecro, vires, ut redire possim ad propriam domum. [ne agnoscatur abitura vires recuperat:] Hoc cum diceret, semper conabatur abscedere, dicens etiam corpori suo: Oportet quod vadas, etiam si mori deberes. Reptans igitur magis quam ambulans parumper secessit: sed non adeo, quin egena illa surgeret, atque cognosceret habitum suæ benefactricis, ex quo rursus conjecturavit personam. Sponsus autem æternus, videns sponsæ suæ cordialem afflictionem, & quodammodo sustinere non valens; restituit ei virtutem quam ante tribuerat, sed non ita perfecte. Quapropter cum difficultate venit ad domum, antequam illucesceret dies clara, & decidit in lectum, sicut prius, debilis. Sic enim se ejus corporales infirmitates habebant, non naturali ordine, sed juxta quod mandabat Altissimus, prout infra, concedente Domino, patefiet. Habes igitur, lector, innovatum opus Beatissimi Nicolai, non semel sed sæpius, & cum gravi corporis infirmitate completum. Sed prosequamur ulterius, & quæramus an gloriosi Martini largitatem valeamus quomodolibet reperire.
[134] Semel existente ipsa in ecclesia Fratrum Prædicatorum de Senis, venit quidam pauper ad eam, & petivit pro Dei amore suis necessitatibus subveniri. At illa nihil habens ibi quod pauperi posset dare, [Christo formam mendici induto argenteam crucēdonat:] quia non consueverat aurum vel argentum deferre; monebat pauperem, ut præstolaretur quo usque domum ipsa rediret, quia libenter ei & copiose, de his quæ ibidem essent, eleemosynam faceret. Sed pauper ille, qui, ut puto, alius fuit quam apparentia demonstraret; Si habes, inquit, aliquid quod mihi des, hic illud peto, quia tantum expectare non possum. Illa vero nolens eum desolatum dimittere, cogitavit anxia quid pauperi elargiri valeret, unde necessitati ejus subveniretur. Et cogitanti occurrit crux quædam argentea parvæ quantitatis, quæ juxta consuetudinem solet inseri filo inter nodulos illos, qui Pater Noster vulgariter appellantur, eo quod ad ipsorum numerum oratio Dominica replicatur. Hoc igitur Pater noster sacra virgo habens in manibus, & ibidem crucem parvam argenteam, filum festina fregit, & eam pauperi cū lætitia est largita. Qui cruce habita, totus jucundus abscessit, nec a quoquam alio eleemosynam petiit, ac si tantum pro illa cruce habenda venisset. Nocte autem sequente, orante juxta suam consuetudinem virgine Domini, apparuit ei Salvator mundi, habens crucem illam in manibus, ornatam multis lapidibus pretiosis, & dixit: Agnoscisne crucem istam, filia? Et illa: Optime agnosco, sed non fuit apud me ita pulcra. Et Dominus: Tu mihi hanc hesterna die dedisti cum caritatis & largitatis amore, qui amor designatur per hos lapides pretiosos. Et ego promitto tibi, quod in die judicii, coram universo Angelorum & hominum conventu, tibi eam talem, ut vides, ad tui culmen gaudii præsentabo; nec occultabo, nec occultari permittam opus misericordiæ mihi per te impensæ, in die qua Patri misericordiam & judicium decantabo. His dictis, disparuit, mentem relinquens virginis, gratiarum humiles actiones undique depromentem, nec non & valde accensam ad similia peragendum: quod & sequentis rei probavit eventus.
[135] Allectus namque Sponsus superamabilis animarum, sponsæ suæ caritativis & misericordibus actibus, ipsam propter nostrum exemplum tentat & provocat ad majora. Una siquidem die, hora Tertiarum jam in prædicta ecclesia decantata, postquam cuncti recesserant, ipsa, quæ diutius orare consueverat, sola cum una socia remanente in ecclesia; & cum de capella Sororum, quæ in eminenti loco est, descendisset ut rediret domum; ecce apparuit ipse Dominus sponsæ suæ in forma juvenis denudati, & pauperis ac peregrini, qui ætatis triginta duorum vel trium annorum vel circiter apparebat, & petivit ut sibi pro Deo succurreret pro aliquo indumento. [& alias propriam vestem:] At illa, jam ad misericordiæ opera solito plus accensa; Expecta, inquit, carissime, paululum hic, donec de capella illa revertar, & statim tribuam indumentum. Retrogressaque ad capellam unde descenderat, tunicam quam sine manicis sub exteriori tunica propter frigus interius deferebat, per pedes socia juvante deposuit, caute pariter & honeste, ac cum grandi lætitia pauperi tribuit. Qua recepta, repetit plus ille pauper, & ait: Eia oro Domina, ex quo mihi de indumento laneo providistis, ut de lineis tegumentis etiam mihi providere velitis. Quod illa libentissime annuens: Veni post me, inquit, carissime: quia quod petis, integraliter tibi dabo. Præcedit igitur sponsa, & Sponsus ignotus subsequitur. Illaque paternam domum subintrans, accedit ad locum ubi panni linei patris & germanorum erant reconditi: acceptaque camisia una & femoralibus, lætanter pauperi tribuit. Sed ille his habitis, adhuc non destitit a petendo: Sed obsecro, inquit, Domina, quid faciam de tunica ista, quæ manicas ad brachia tegenda non habet? Date mihi aliquas manicas, ut recedam a vobis totus indutus, Quod illa percipiens, in nullo attædiata, sed magis accensa, domum circuivit, [molesta in speciem mēdicatione caritatem ejus fatiganti] & diligenter quærit, si possit aliquas manicas invenire. Casuque reperit tunicam ancillæ domus paternæ novam, quam necdum induerat, ad perticam pendentem; quam festine deponens, & manicas inde velociter festine dissuendo auferens, gratiose tribuit pauperi prælibato.
[136] Quo pacto adhuc instat ille qui tentabat hactenus Abraham, & ait illi: Ecce Domina, induistis me, de quo vobis gratias referat ille, pro cujus amore hæc fecistis: sed ego habeo adhuc socium unum, qui degit in hospitali, qui etiam multum indiget vestibus, si velitis ei aliquam vestem mittere, deferam ei ex parte vestra libenter. At illa a fervore largitatis in nullo remissa, vel mota propter petitionum replicationem egeni illius, cogitavit intra se, unde posset habere vestem ad induendum pauperem in hospitali degentem. Verum rememorans, quod omnes de domo præter patrem ægre ferebant eleemosynas suas, & ea quæ habebant claudebant sub clavibus, ne pauperibus daret; insuper discrete considerans, quod ancillæ satis abstulerat, nec erat ei totum auferendum, quoniam etiam inops erat; non poterat ejus consideratio figi seu firmari in pectore virginis, in quo fuit facta disputatio seriosa, utrum unicum quod sibi dimiserat tunicæ indumentum deberet illi pauperi dare. Arguebat caritas ad partem affirmatitivam, sed ad partem negativam se opponebat virginalis honestas. Quibus sic concertantibus, [satisfacere nequiens mire angitur,] vicit tandem caritas caritatem: caritas scilicet quæ respicit animas, caritatem quæ corporibus proximorum compatitur. Cogitavit enim quod si absque veste incederet, non parvum inde sequeretur scandalum proximorum, quorum animæ plus erant diligendæ quam corpora: nec propter eleemosynam corporalem erant scandalizandæ animæ quoquo modo. Unde pauperi sic respondit: Vere, carissime, si liceret mihi absque hac tunica remanere, libentissime traderem eam tibi: sed quia non licet, nec aliunde possum nunc vestem habere, rogo ut non hoc grave feras: superlibenter enim tibi quæcumque petis tribuerem. At ille subridens: Bene, inquit, aspicio libentissime mihi dares quæcumque posses: bene vale. Viditque quodammodo in recessu ejus quædam signa, quod esset ille, qui tam frequenter & clare apparere sibi solebat, secumque tam familiariter conversari: ex quo remansit cor virginis ambiguum simul & ardens. Verum quoniam omni tali dono se indignissimam reputabat, reduxit se ad exercitia consueta, in quibus occupabat quotidie tempus suum.
[137] Nocte autem sequenti salvator mundi Dominus Jesus Christus ei oranti manifeste in forma pauperis illius apparuit, habens tunicam illam sibi per virginem datam in manu, ornatam margaritis & vernantibus ac coruscantibus gemmis, & dixit: [vicissim veste invisibili] Agnoscis ne, dilectissima filia, tunicam istam: Quæ cum dixisset se ipsam agnoscere, sed non taliter dedisse eam ornatam, subintulit Dominus: Tu mihi tunicam hanc heri cum tanta liberalitate dedisti, meque nudum tam magna cum caritate vestisti, ut frigoris ignominiæ pœnas a me fugares: & ego nunc tibi vestem, invisibilem quidem hominibus, sed tibi etiam sensibilem, de meo corpore sacro dabo; qua uterque homo tuus ab omni nocivo frigore protegetur, quousque cum gloria & honore coram Sanctis & Angelis suo tempore vestietur. Moxque de vulnere & cicatrice proprii lateris, suis sacratissimis manibus, traxit quamdem vestem coloris sanguinei, undique radios emittentem, ad mensuram virginalis corpusculi, qua virginem eisdem cum sacris manibus induit dicens: Hanc vestem tibi trado dum es in terris, cum ejus effectibus, in signum & arrham vestimenti gloriæ, quo tempore suo vestieris in cælis. Sicque disparuit visio. Hujus autem muneris adeo fuit efficax gratia, [ad omne frigus arcendum donatur:] non modo in anima, sed etiam in corpore virginis sacræ, quod ex illa hora numquam plures tunicas hiemali tempore deferret quam æstivo: sed unica super tunicellam interiorem tunica exteriori contenta semper fuit: & omni tempore, numquam propter intemperiem hiemalem (quam, ut mihi fassa est, nullatenus sentiebat) ex tunc quamcunque sibi superaddidit vestem, vel operimentum corporeum augmentavit: imo vestem illam semper sentiens super se, in nullo se alia indigere tunica etiam ad sensum percipiebat.
[138] [in hoc prælata S. Martino] Perpendisne lector, quantæ fuerit excellentiæ virgo ista, quæ in occultis eleemosynis Beatissimi sequens Nicolai vestigia, in propriarum vestium dono glorioso assimilata Martino, suorum operum approbationem non tantum per visionem Salvatoris & acceptationem verbalem ejus percipere meruit; sed rursus æterni præmii promissionem ab infallibili accipere veritate, nec non & sensitivo ac perpetuo signo in seipsam sentire continue, quam grata fuerint Donatori omnium dona sua. Quid enim tibi videtur, cum dixit Dominus in die judicii se crucem illam argenteam ostensurum, & iterum hanc sacram virginem in cælis indumento gloriæ vestiturum, nisi ejus finalem non modo salutem, sed excellentem gloriam patentissime revellase, ac prædestinationem ipsius æternam absque velamine reserasse? Quod de supra nominatis Sanctis nequaquam poteris reperire, quod scilicet dum eleemosynas illas fecerūt notabiles, fuerit revelata eis præmiatio æternaliter secutura. Martinus (ait Dominus) adhuc catechumenus, hac veste me contexit: sed non addidit, Ego illi gloriosam vestem dabo in cælis, quamvis ita finaliter sit secutum: nec etiam tunc aliquod sensibile signum datum est ei de veste gloriæ secuturæ, [quod simul fuerit certificata de æterna salute.] sicut huic sacræ virgini cernis fuisse factum. Nec parvipendas tales revelationes & talia signa, quia si securitas de finali salute tantummodo, tantum gaudium, tantamque consolationem causat in anima, quod nec lingua, nec calamo foret possibile declarari: quid ergo tunc facit securitas de magna in cælis gloria obtinenda? Hinc postea procedit virtutum cunctarum augmentum, patientiæ scilicet, fortitudinis, temperantiæ, solicitudinis & diligentiæ in operibus sanctitatis, fidei, spei, & caritatis, & universorum virtuosorum habituum indeficiens incrementum; omniaque prius difficilia, facilia fiunt: nec non & omnia potest anima illa portare vel agere, propter eum qui electionem æternam sibi de se factam notificat, indicibiliterque confortat. Habes igitur ex hoc in hac sacra virgine singulare quoddam ex his, quæ superius percepisti; sed æstimoquod majora & magis singularia infra percipies. [ovis ad pauperem delatis] Nunc autem quod incepimus, prosequamur.
[139] Alia quoque vice virgo Deo accepta, igne compassionis indesinenter ardens interius, sensit pauperem quemdam, qui volontarie se temporalibus privaverat propter Deum, penuriam esibilium pati: quapropter quamdam bursam lineam, tunicæ suæ consutam ab intra, quam propter casus consimiles deferebat, ovis gallinarum implevit, ut Christum in suo paupere recrearet. Accedens igitur ad locum ubi pauper habitabat jam dictus, quamdam intravit ecclesiam: ubi mox spiritus ejus memorans quod domus orationis erat, cœpit sursum orando ascendere ad eum, cui unitus semper manebat; & sic corporeos relinquere sensus, modo quo supra in præcedenti Capitulo dictum est. Sicque facta in extasi, corpus ad illam partem se reclinavit a casu, ubi plena ovis bursa pendebat; totumque corporis pondus super eamdem bursam reductum est, in tantum, quod annulus quidam cupreus & latus, quem solent sartores dum suunt tenere in digito, [innoxie incumbit fracto interim cupreo annulo illis adjuncto.] qui & in eadem bursa simul cum ovis tunc erat, comminutus & fractus est in tres partes: ova vero, quæ caritas ibi recondiderat, cupri fortitudinem excedentia, in nullo fuerunt nec aliqua ex parte læsa, sicut si non fuissent ibidem. Mirum dictu, sed mirabilius factu nimis! Pluribus horis sustinuerunt ova illa totum pondus virginalis corpusculi, nec ipsorum tenuissimi cortices in aliquo sunt confracti; & quod non potuit annulus cupreus sustinere, ovorum testa fragilissima sustentavit. Nec fuit quomodocumque possibile, quod pondus virginei corporis totum super annulum immineret, si quis quantitatem tam ovorum, quam incumbentis corporis, velit diligenter quantitati annuli comparare. Faciebat ergo quasi continue caritas infusa cordi virginis hujus sacræ, non tantum auxilium proximo per opera pietatis, sed etiam honorem Altissimo per miraculosa opera deitatis. Quod ut apertius demonstretur, unum intendo narrare mirabile, de quo tot testes fuerunt, quot in domo paterna utriusque sexus homines habitabant: qui, ut a multis fide dignis audivi, numerum circiter vigenarium faciebant.
[140] Narrant siquidem mihi Lapa mater ejus, Lysa cognata, Frater Thomas primus Confessor ejus, & quam plures alii, qui conversabantur in domo tunc Iacobi, hujus sacræ virginis genitoris, quod tempore quo ex ejusdem Jacobi larga licentia ipsa largissime pauperibus eleemosynas faciebat, contigit per familiam domus, ejusmodi vegetis vinum potari, quod ex accidenti deterius factum erat. At virgo quæ panem & vinum, & cetera vitam corpoream sustentantia, egenis non deteriora, [vinum miraculose auget,] sed quantum poterat, meliora pro Dei honore dare solebat; hoc cernens, alterius vegetis vinum hauriens bonum, de quo nemo adhuc quidquam hauserat, pauperibus quotidie propinabat. Veges autem seu vas hoc vini boni tot continebat in se metretas seu mensuras, quod secundum omnem æstimationem & consuetam, debebat sufficere domus familiæ per quindecim dies, vel stricte dispensando, ad summum per viginti. Verum antequam de hoc vase propinaretur familiæ, virgo Domini per multos dies pauperibus in abundantia quotidie propinarat: quia de his quæ in domo erant, nihil poterat prohiberi. Tandem post dies non paucos, cœpit qui de cellario curam gerebat, eodem de vase familiæ ordinarie ministrare; nec propter hoc virgo destitit a consueta largitione; imo tanto largius erogabat, quanto latentius, familia inde bibente, hoc absque animadversione domesticorum se putabat facere. Transierunt non tantum quindecim dies vel viginti, potante familia idem vinum, sed mensis integer & completus, & adhuc vas, de quo hauriebant non ostendebat se plus solito diminutum. Mirantur germani virginis ceteraque familia, & cum patre conferunt, gratulantes quod vas illud tanto tempore familiam sufficienter potasset, & adhuc se ostendebat non parvo tempore duraturum. Addebaturque omnibus de ipso vino potantibus admiratio gratulabunda, quia nullus eorum recordabatur se vinum tam bonum, & tam boni & grati saporis bibisse. Lætificabat igitur vinum hoc illorum hominum corda, non modo sua mirabili quantitate, sed etiam sua delectabili qualitate.
[141] Porro illis nescientibus unde hoc eveniret, virgo sacra quæ noverat fontem boni, unde prodibat tantum miraculum, cœpit largissima manu & manifeste pauperibus omnibus quos reperire poterat, [idemque miraculose minuit,] de dicto vino ministrare. Sed nec sic etiam vas illud minui poterat, nec sapor vini quomodolibet mutari. Transivit sic mensis secundus, advenitque tertius, & adhuc perseveravit ut prius, ita ut jam appropinquarent vindemiæ, vasaque novo vino replenda, inciperent præparari. Quamobrem optabant præpositi negotii domus, ut vas evacuaretur ex toto, novoque vino repleretur, quod jam ex torcularibus redumdabat. Porro nec tunc se divina largitas retrahebat. Præparantur igitur cetera vasa, vino novo replentur, sed adhuc torcularia vinum habent. Ex quo ille juvenis qui pro tunc præsidebat, mittit ut vas illud evacuaretur & præpararetur: sed responsum accepit, quod vespere præcedente immediate, magnus flasco vini puri, & albi, & clari, de vase illo exhauriendo est extractus, nec videbatur solito amplius diminutum. Propter quod ille quasi stomachans, replicavit: Exhaurite vinum totum quod ibi est, & ponite alicubi, vasque aperite: disponite pro novo vino recipiendo, quoniam amplius expectare non possumus. Mira nimium res, nostrisque temporibus quodammodo inaudita! Vas de quo vinum clarum præcedenti die abundanter egressum fuerat, apertum totaliter est, nec inventum est in eo vestigium vini, ac si per plures ante menses nec gutta in eo vini aliqua remansisset: itaque ac taliter desiccatum ab omnibus visum est, quod nulli dubium esse potuit, ex illo vase per longum ante tempus vinum hauriri non potuisse: de quo haud dubium stupor quemlibet cernentium non parvus arripuit. Cœperunt hic magis advertere augmentum miraculosum quantitatis & qualitatis vini, quod tam diu duraverat hactenus, dum siccitatem vasis in præsentiarum aspiciunt propriis oculis tam patenter. Hoc miraculum patratum & divulgatum est Senis tunc temporis, cujus tot testes fuerunt, quot erant domus illius habitatores, quamvis ego nominaverim superius aliquos & aliquas nominibus propriis, qui vel quæ mihi hoc retulerunt. Et sic finem huic Capitulo dabo.
CAPUT III.
Lepra ex obsequio leprosæ præstito contracta & depulsa,
ægra per preces & obsequia Deo conciliata, donum noscendi arcana
concessum Catharinæ.
Cap. IV
[142] Admiranda menti hujus virginis inerat compassio egenorum, sed longe mirabilior & excellentior pietas erga infirmantes detinebat cor ejus: propter quam inaudita quodammodo gessit opera, quæ ignorantibus forsan incredibilia videbuntur: sed nec propter hoc sunt sub silentio transeunda, imo potius pro majori omnipotentis Dei gloria integraliter recitanda. Fratris Thomæ prædicti, & Fratris Bartholomæi Dominici de Senis, nunc sacræ Theologiæ Magistri, ac Prioris Provincialis Romanæ provinciæ, narratio & scriptura, (quibus adduntur quamplures matronæ, etiam præ ter Lapam & Lysam superius nominatas, quæ dignæ sunt omni fide) mihi necessitatem imponunt, [Inserviens leprosæ] ut recitem quæ sequuntur.
[143] Fuit in civitate Senensi quædam infirma & inops, Tecca nomine, quæ ob temporalium rerum carentiam coacta est hospitale aliquod petere, in quo infirmitatis suæ remedia invenire valeret, quæ per seipsam habere non poterat. Unde accidit in quodam eam hospitali admodum tenui receptari, in quo vix reperit suam necessitatem. Infirmitas vero ejus increvit in tantum, quod leprosa in toto corpore facta est; ex quo in majorem devenit miseriam, quia propter infectionem vitandam, non erat qui vellet ei se conjungere ministrando: quin potius extra civitatem, ut moris est talium, eam emittere disponebant. Hoc dum sacra virgo sensisset, ad dictum hospitale, caritatis ardore plena, festinanter accessit; præfatamque leprosam domestice visitans pariter & contrectans, non modo temporalium rerum auxilium, sed etiam proprium ministerium obtulit usque in finem absque defectu: ipsumque quod verbo dixerat, factis perfectissime implevit. Nam quolibet mane & quolibet vespere, dictam infirmam personaliter visitabat, nec non & per se ipsam cuncta victui ejus necessaria parabat & ministrabat. Sponsumque suum in leprosa illa intuens mentali oculo, cum omni ei diligentia & reverentia serviebat.
[144] Quod quamvis magno virtutis culmine virginis sacræ procederet, in ægrota tamen ipsa vitium superbiæ & ingratitudinis generavit: sic enim sæpe contingit in his, quorum mentes humilitatis virtus non possidet, ut scilicet inde superbiant, [ingratæ] unde humiliari amplius debuerunt; & unde gratias agere debuerant, ad irrogandas injurias provocentur. Sic ægrota præfata, ex humilitate ac caritate virginis hujus beatæ ad arrogantis indignationis vitium est deducta. Videns enim eam tam indeficienter servitio suo deditam, cœpit quasi ex debito exigere, quod ex caritativa liberalitate fiebat: servitricemque suam verbis exasperantibus objurgare, ac objurgationibus suis contumelias addere, cum non exhibebantur quæ cupiebat ad votum. Contingebat siquidem quandoque virginem Domini orationem suam de mane in ecclesia protrahere paulisper amplius solito, ac per consequens tardius ad servitium exhibendum venire: qua veniente, infirma illa impatiens, verbis eam iracundis aggrediebatur simul & derisoriis, dicens: Bene veniat domina regina de Fontebrando (sic enim vocatur regio, ubi domus paterna virginis erat & est) O quam, inquiebat, [& contumeliosæ] gloriosa est hæc regina, quæ per totam diem stat in ecclesia Fratrum! Nunquid fuistis per totum mane cum Fratribus, Domina? non videmini posse saturari de Fratribus illis. His & similibus verbis, quantum ex ipsa erat, provocabat ancillam Christi: sed illa in nullo nec tenuiter mota, sicut si genitrici propriæ respondisset, humiliter & dulciter consolabatur eam, dicens: Dulcissima mater, propter Deum nolite turbari: quamvis enim parum tardaverim, cito tamen perficiam totum quod expedit pro servitio vestro. Festinansque igne accenso, ollamque superponendo, cibum parabat pro sua objurgatrice, ac cetera necessaria mira ac celeri diligentia ministrabat, ita ut etiam ipsa impatiens miraretur.
[145] Hoc diuturno duravit tempore, nec unquam potuit mens virginea tædio affici, nec a consueti fervore servitii tepescere quoquo modo. Mirabantur plures, sed Lapa genitrix ejus inde turbabatur, & clamabat, dicens: Filia mea, tu eris leprosa indubie. Nullo modo assentiam quod leprosæ illi servias. At illa fiduciam suam totam habens in Domino, dulcibus verbis mitigabat matris furorem, & ut suam infectionem non pertimesceret, admonebat: servitium autem illud, sibi concessum a Domino, se non posse dimittere testabatur: ac sic cuncta impedientia caritatis servitium submovens, in opere sancto incepto perseverabat. Quod perpendens hostis antiquus, ad aliam se artem convertit; & permittente Domino, pro gloriosiori sponsæ suæ triumpho, infectionem lepræ ad manus sacræ virginis deducit. Cœpere namque manus ejus, [lepram contrahit:] quibus corpus contrectabatur leprosæ, lepra infici manifeste, ita ut cuicumque manus sacræ virginis intuenti dubium non esset ipsam jam lepra infectam. Sed illa in nullo propter hoc a sancto suo recedens proposito, præeligebat potius totaliter leprosa effici, quam inchoatum dimittere officium caritatis: spernebat siquidem velut lutum proprium corpus, & quidquid illi contingeret non curabat, dummodo Sponso suo æterno grato servitio deserviret. Star igitur hæc infectio non paucis diebus: sed virgini sacræ præ amoris cælestis magnitudine, paucissimi videbantur. Verum ille qui percutiendo sanat, dejiciendo erigit, & diligentibus se omnia cooperari facit in bonum, postquam complacenter aspexit fortitudinem sponsæ suæ, non diu passus est infectionem illam durare.
[146] Advenit enim non diu post tempus consummationis infirmæ illius, ac sacra virgine astante, ac etiam efficacissime confortante, ex hac luce migravit. Quo facto, licet corpus ejus aspectui esset horrendum, diligentissime lavit ipsa, vestivit, in feretro decenter reposuit, nec non & post celebratas exequias propriis manibus sepelivit. [a qua de mortuam sepeliens liberatur.] Sepultura vero ejus expleta, mox de virginis manibus omnis infectio lepræ ita evanuit, ac si numquam fuissent infectæ: imo videbatur, quod manus ejus decore suo cuncta corporis ejus membra excederent, & quasi ex lepra nitorem suscepissent. Perpendisne, lector, in hoc uno sacræ virginis opere omnium congregationem virtutum? Regina quidem virtutum caritas & forma earum movit eam ad hoc servitium peragendum pariter & complendū: caritatem autem humilitas sociavit, quæ tam despectæ infirmæ ipsam subditam fecit ex integro: nec abfuit patientiæ virtus, qua cuncta ejus improperia lætantissime sustinebat; corporisque proprii morbum tam abominabilem, tam patientissime ferebat. Conjuncta est his haud dubium claræ fidei certitudo, qua non leprosam illam, sed Sponsum suum, cui satagebat placere, semper intuebatur oculis fidei: & nihilominus spei fortitudo non deerat, qua facta est perseverans usque in finem. Harum virtutum sacram congeriem, secutum est patens miraculum, ut scilicet lepram, quam in manibus ejus vivens leprosa injecerat, mortua ipsa & sepulta, Christus in instanti mundaret. Quid horum non mirabile intelligentibus veritatem? Magna sunt hæc, sed majora sequuntur, si attente notaveris, lector bone.
[147] In eadem civitate Senensi sæpius nominata, quædam fuit Soror de pœnitentia sancti Dominici, tempore quo virgo Christi pauperum & infirmorum se mancipavit obsequiis propter Deum, quæ domui misericordiæ obtulerat, juxta morem patriæ, se ac sua, & Palmerina dicebatur. Hæc quamvis duplici se religionis nomine religasset, mirabili tamen ac horribili diaboli vinculo tenebatur. Tacito enim invidiæ simul & superbiæ fomite conceperat odium cordiale erga & contra hanc sacram virginem Christi sponsam, [injuste sibi succensentē placatura] quod non modo gravis ei erat ad videndum, sed nec nomen ejus poterat absque cordis turbatione audire. Detrahebat ei secrete ac publice quantum poterat, nec detractionibus ac maledictionibus ejus poterat satiari: omnia signa consummati odii ostendebat. Quod virgo cernens, diversis modis humilitatis & mansuetudinis ejus conabatur placare iram: sed illa omnes ejus humiliationes contempsit. Unde arctata est virgo Domini, sancta fervoris sui regula, ad sponsum suum habere recursum, & pro hoste sua singulares preces ad Deum emittere: quod faciens, carbones ignis super caput ejus, secundum Apostolicam sententiam, haud dubium ingerebat: orationes enim illæ, sicut ignis evolans, ascendebant ad Dominum, & misericordiam & judicium postulabant. [Rom. 12, 20] Quamvis enim ancilla Christi pro illa detractrice sua solam misericordiam peteret; quia tamen illi quem exorabat, misericordia & judicium decantatur, absque judicio misericordia fieri non debebat.
[148] Fecit ergo Dominus magnum judicium; sed judicando, misericordiam longe majorem exhibuit precibus sponsæ suæ. Percussit enim prius Palmerinam prædictam in corpore, ut in anima sanaretur. Sed quanta esset obstinationis ejus durities, quantaque caritatis dulcedo, qua induerat sponsam suam, mediante judicio illo declaravit: insuper & animarum zelum augmentavit in virgine, per ostensionem inæstimabilis pulchritudinis illius animæ, suis demeritis jam damnatæ, sed meritis & precibus virginis miraculose salvatæ. Percussa namque Palmerina infirmitate corporea, [in morbo præsto est:] non ideo sanatum est vulnus mentis; imo quodammodo aggravatum amplius, & odium, quod gratis contra sacram virginem conceperat, plus ostendit infirma quam sana. Quod illa comperiens, studuit humilitatis & mansuetudinis actibus ejus sævitiam emollire. Præsentabat etenim frequenter se & humiliter coram illa, amorosisque verbis & actibus suam persecutricem consolari totis viribus nitebatur, ejusque servitiis se mancipare omni modo quo poterat satagebat. Sed illa, saxo durior facta mentaliter, nec verbis nec signis caritativæ cedens dilectionis; nec obsequiosis actibus condescendens, corrupta mente omnes actus virginales horrebat, ipsamque virginem de domo sua expelli etiam rabiose jubebat. [sed nihil inde mitigatam,] Quod cernens Iudex justissimus, adeo super hostem caritatis manum suæ justitiæ aggravavit, quod repente viribus corporis quasi totaliter enervatis, Sacramentisque salutaribus non munita, ad mortem utriusque hominis miserabiliter propinquabat.
[149] Porro postquam hæc ad notitiam sacræ virginis devenerunt, mox suo se in cubiculo clausit, soliciteque sui Sponsi cœpit aures orationibus frequentissimis pulsare, ne occasione sui anima illa periret. Inquiebat enim verbis mentalibus, ut ipsa mihi secrete confessa est: Numquid, Domine, misella ego ideo nata sum, ut occasione mei animæ, ad imaginem tuam creatæ, debeant æternis incendiis deputari? An forsitan permittere vis, quod sorori meæ, cui debui esse salutis perpetuæ instrumentum, sim æternæ damnationis occasio? Absit a multitudine miserationum tuarum hoc horrendum judicium: longe sit ab æternis bonitatibus tuis permissio tam dolenda. Melius mihi forsitan fuisset non esse natam, quam quod per me animæ, tuo sanguine redemptæ, quomodolibet damnarentur. O me miseram! [fusis precibus,] Sunt hæ promissiones, quas mihi tua largitate fecisti, cum me prædixisti futuram saluti animarum proximorum, juxta meum desiderium fructuosam? Sunt ne hi fructus salutis, a te per me instrumentaliter producendi, ut soror mea æternaliter pereat propter me? Et mihi quidem nullum dubium est, quin peccata mea omnia hæc producant & faciant, nec merear alium fructum de meis operibus obtinere: sed nec propter hoc desistam a requirendo miserationes tuas æternas, infinitamque bonitatem tuam non desinam flagitare, donec mala quæ merui, convertantur in bonum, ac soror mea de morte perpetua liberetur. Hæc & his similia dum virgo sancta orando plus mente quam voce proferret; ut amplius accenderetur ad compatiendum illi animæ pereunti, ostensa est ei divinitus miseria simul & periculum, quibus anima illa misella detinebatur. Et cum Sponsi æterni responsio ei dabatur, quod sua justitia sustinere non poterat, quin tam obduratum & malitiose conceptum odium puniretur: tunc virgo mente & corpore se in oratione prostravit, dicens: Numquam sum, Domine mi, de loco isto, nisi mortua, recessura, quousque mihi pro sorore mea misericordiam facias, quam petivi. Punias super me quodcumque peccatum ejus: quia ego, quæ sum causa mali ejus, puniri debeo, & non ipsa. Et subjungebat: Per omnem bonitatem tuam & misericordiam te obsecro, misericordissime Domine, quod animam sororis meæ non patiaris exire de corpore, quousque gratiam tuam recipiat, simulque misericordiam consequatur.
[149] Quid plura? Tantæ fuit hæc oratio efficaciæ, quod anima illa egredi de corpore illo non poterat, cū tamen tribus diebus & totidem noctibus agonizasset. Mirantur simul & condolent cuncti, qui eam noverunt & aspiciunt laborantem extremis tam diu: [Deo & sibi conciliat morientem:] sed virgo sacra toto isto tempore orationem suam continuabat: vicitque (ut ita dixerim) invincibilem, & omnipotentem ligavit per humilem lacrymam. Unde quasi non valens amplius resistere Dominus, luce sua emissa de supernis, misericorditer illustat animam illam agonizantem, culpam suam agnoscere facit, de ipsaque ei præstat conteri ad salutem. Quod ut virgo sacra ipso revelante didicerat, mox ad domum ejus accessit: quam cum illa cerneret, signis quibus poterat, gaudium & reverentiam ostendebat ei, quam prius horrebat, suamque culpam vocibus & nutibus accusabat: sicque perceptis Sacramentis, cum magna contritione cordis migravit a corpore. [cujus animæ pulchritudinem post mortem spectat:] Post cujus transitum, sponsæ suæ ostendit animam illam Dominus salvatam, & in tanto decore, quod, ut ipsa mihi confessa est, nullis vocabulis posset exprimi illa pulchritudo; cum tamen nondum esset gloria beatæ visionis induta; sed tantum pulchritudinem, quam ex creatione baptismique gratia consecuta fuerat, ostendebat. Dicebatque Dominus: Ecce, dilectissima filia, per te recuperavi animam istam jam perditam. Et simul jungebat: Numquid non tibi videtur speciosa & pulchra? Quis non subiret omnem laborem pro lucrando creaturam tam decoram? Si ego qui sum summa pulchritudo, a quo est omnis alia pulchritudo, ita amore captus fui de pulchritudine animarum, quod ad terras descendere & sanguinem proprium effundere volui, ut ipsas redimerem; quanto magis vos debetis alter pro altero laborare, ut non perdatur creatura tam speciosa? Propter hanc igitur causam tibi animam istam ostendi, ut amplius accendaris ad salutem animarum omnium procurandam, aliosque ad idem in ducas juxta gratiam tibi datam.
[150] [exinde facultate pernoscenai hominum animos donatæ,] At illa gratias agens Sponso supercœlesti, humiliter supplicabat cum toto cordis affectu, ut dignaretur sibi tantam gratiam facere, quod in posterum semper viderer pulchritudinem animarum omnium cum ipsa conversantium, & ad ipsam venientium, ut sic magis accenderetur ad procurandum salutem ipsarum. Quod Dominus annuens, inquit: Quia carne despecta, totaliter mihi, qui summus spiritus sum, integraliter adhæsisti, & pro salute animæ istius tam laboriose & fructuose orasti; ecce do animæ tuæ lumen, quo intueri poteris pulchritudinem & fœditatē animarum, se coram te prȩsentantium; ita ut sensus animȩ tuæ percepturi sint amodo ita conditiones spirituum, sicut sensus corporei conditiones percipiunt corporum; neque solum se tibi præsentantium, sed etiā omnium, quorum salutem zelabis, & pro quibus ferventer orabis; posito quod numquam sensibus corporeis tuis se præsentaverint vel præsentent. Hujus doni fuit adeo efficax & perseverans gratia, quod ex illa hora omnium ad se venientium, plus animarum quam corporum, actus percipiebat & qualitates.
[151] Unde cum semel ei referrem secrete, quod quidam murmurabant pro eo, quod videbant quā plures utriusque sexus coram ipsa genu flectentes, qui non prohibebantur ab ea, respondit: Novit Dominus quod ego de gestibus corporis illorum seu illarum, qui circa me sunt, parum vel nihil præcipio: Tantum enim occupor in consideratione animarum ipsorum, quod de corporibus quodammodo nihil adverto. Tunc ego: Numquid ipsorum animas intueris? At illa: Pater, sub confessione vobis revelo, quod postquam Salvator meus tantam mihi concessit gratiam, quod quamdam animam, jam propriis demeritis æternis incendiis deputatam, ad mearum precum instantiam de baratro æternæ damnationis eripuit, & ejus pulchritudinem postmodum mihi ostendit; numquā vel valde raro coram me apparuit quispiam cujus animæ conditiones non viderem. Et subjungebat: O Pater mi, si vidissetis pulcritudinem animæ rationabilis, non dubito, quin si esset possibile, centies subiretis mortem corpoream pro animæ unius salute: nihil est enim in hoc sensibili mundo, quod posset illi pulchritudini comparari. Quo audito, poposci ab ea, ut mihi per ordinem historiam narraret: & tunc quidquid superius scripsi, mihi ordinarie recitavit; quamvis peccatum quod contra se commiserat soror illa, breviter & leniter enarravit: sed ego postmodum gravitatem odiosi criminis ejus percepi a pluribus fide dignis Sororibus, quæ utramque noverunt.
[152] [eorum occulta peccata perspicit] Ceterum ad ampliorem confirmationem eorum quæ diximus, recolo me aliquoties fuisse interpretem inter felicis memoriæ Dominum Gregorium undecimum, summum Pontificem, & hanc sacram virginem, de qua sermo: ipsa enim non intelligebat Latinum sermonem, & summus Pontifex non noverat Italicum idioma. Dumque me interpretante loquerentur ad invicem, sacra virgo conquesta est, quod in Romana curia, ubi deberet paradisus esse cælicarum virtutum, inveniebat fœtorem infernalium vitiorum. Quæ dum Pontifex percepisset, quæsivit a me, quantum tempus esset quod ad curiam pervenisset: & cum intellexisset quod essent admodum pauci dies, respondit: Quomodo infra paucos dies potuisti curiæ Romanæ mores investigare? Tunc illa, inclinationem corporis & abjectionem commutans in quamdam subito quodammodo majestatem, ut etiam corporeis oculis tunc percepi, & erigens in altū, in hæc verba prorupit: Ad honorem omnipotentis Dei audeo dicere, quod plus percepi fœtorem peccatorum qui in Romana curia committuntur, existens in civitate mea unde sum nata, quam percipiant ipsi qui ea commiserunt & committunt quotidie. Ad hæc Pontifex subticuit: sed ego stupefactus conferebam in corde meo, & signanter notabam, quanta cum autoritate proferebantur verba hæc corā tanto Pontifice.
[153] Item frequenter accidit tam mihi quam aliis, qui eam comitabantur itinerando per diversas mundi partes, ubi nusquam prius fueramus ipsa vel nos; quod veniebant personæ, penitus ignotæ tam nobis quam ei, decenter indutæ, quæ apparebant bonorum morum, sed in rei veritate in peccatis erant pertinaciter fundatæ: quarum crimina ipsa mox percipiens, nec loqui eis, nec faciem vertere quodammodo poterat ad loquentes. Quod si omnino instabant, parumper clamose dicebat eis: Nos deberemus prius crimina nostra corrigere, & de laqueo diaboli egredi; postmodum de Deo loqui. Hæc & similia talibus inquiens, quam citissime poterat, liberabat se ab eis: nosque postmodum inveniebamus illas fœditatis crimine irretitas, in quibus impœnitenti corde perseverabant. Invenimus semel quamdam mulierem, quæ, proh dolor! cujusdam magni Prælati Ecclesiæ erat continua concubina. Hæc dum cum ea, præsente me, loqueretur, & apparentiam ostenderet tam in actibus quam in vestibus honestatis; numquam tamen faciem virginis ex opposito prospicere potuit, quia semper avertebat vultum ab ea. Quod ego admirans, & diligenter inquirens de conditionibus ejus, reperi quod dictum est supra. Quod cum postmodum ei retulisseē, secrete respondit mihi: Si vos sensissetis fœtorem, quem ego sentiebam dum loqueretur mihi, evomuissetis. Hæc tibi, lector, idcirco apposui, ut noscas quantæ fuerint excellentiæ dona sacræ huic virgini concessa ex alto. Nec mireris si talia narrando paulisper divertitur, quia materia hoc exigit, sicut cernis.
CAPUT IV.
Obsequium a Catharina impensum cancro laboranti seque calumnia,
spinea corona a Christo oblata, caput cælesti luce irradiatum, potus ex
latere Christi præbitus.
[154] Ceterum advertens humani generis inimicus sanctam virginem ex servitio infirmorum magnum culmen acquirere meritorum, nec non & & spiritalem fructum non parvum producere proximorum, [cancro laboranti serviens] nova cogitavit arte ipsam inde retrahere. Sed mentita est iniquitas sibi: quia unde machinatus est, ligni, plantati secus decursus aquarum cœlestium, fructum extinguere; inde amplius, incrementum dante Domino, dilatavit. Accidit namque illo in tempore, quamdam aliam Sororem de pœnitentia B. Dominici, quæ juxta morem patriæ vocabatur Andrea, per nomen masculinum impositum feminæ, incurrere quamdam infirmitatem: habebat enim in pectore ulcus, juxta medicorum vocabulum, cancrizatum, quod carnem circa se corrodebat, & cancri more perambulans, pectus ejus quasi totaliter corrumpebat: ex qua corruptione tantus fœtor etiam exhalabat, quod non licebat adstanti alicui nisi clausis ei naribus appropinquare: qua ex causa paucas vel nullas poterat reperire, quæ sibi vellent assistere, vel etiam eam visitare. Quod virgo Domini dum percepit, intellexit infirmam illam, derelictam pene ab omnibus, sibi divinitus reservatam: unde mox ad ipsam accessit, jucundaque facie ipsam confortans, proprium ei servitium usque ad finem infirmitatis obtulit lætabunda: quod illa tanto gratius acceptavit, quanto amplius se privatam aliarum servitio sentiebat.
[155] Servivit igitur virgo viduæ, antiquæ juvencula, & languens Salvatoris amore languidæ mulieri: nec quidquam omittit de fiendis pro ejus servitio, quantumcumque fœtor abominabilis augmentaretur. Stat assidue apertis naribus juxta illam, ulcus detegit, abstergit, lavat, ac panniculis circumligat; nec quocumque signo vel nutu ostendit horrorem, nec diuturnitate temporis vel servitii gravitate attædiatur: sed cuncta lætanti animo & jucunda facie operatur, ita ut ipsamet patiens, stupens nimium, miraretur tantam in juvencula mentis constantiam, tantamque plenitudinem dilectionis & caritatis. Hæc dum cernit virtutum omnium & humani generis inimicus, ad consuetas se fallendi artes convertit, ut odiosum sibi caritatis actum annihilet juxta vires. Et primo ab ipsa sacra virgine incipiens, quadam die, dum, detecto per ipsam languentis ulcere, fœtor nimius exhalaret, voluntatem ejus in Christo petra fundatam movere non valens, carnis ejus stomachum movit: unde cœpit stomachus ejus ex fœtore illo nimium turbari, & quasi ad vomitum provocari. Quod ut Christi famula sensit, [& ad nauseam superandam os ulceri superponens] mox contra se ipsam in sanctam exarsit iram, & propriam alloquens carnem, inquit: Numquid tu sororem tuam, Salvatoris sanguine redemptam, abominaris, quæ in eamdem & deteriorem infirmitatem possis incidere? Vivit Dominus: non transibis impunis. Statimque faciem super infirmantis pectus inclinans, os & nares horrendo illi ulceri applicuit, sicque diutius stetit, donec visum est ei spiritum rebellantem nauseam exstinxisse, & carnem contradicentem spiritui contrivisse. Hæc dum infirmans illa cernit, exclamat: Cessa, filia; cessa, carissima filia; noli te ipsam corrumpere fœtore hujus putredinis tam horrendæ. Virgo autem Domini, non nisi hoste superato, surrexit, qui victus ab ipsa discessit ad tempus.
[156] Sed videns quod contra eam non poterat prævalere; ad languidam illam tanto plus insidiarum suarum machinamenta convertit, quanto mentem ejus magis reperit incautam & immunitam. Cœpit igitur tædium quoddam de virginis sacræ servitio in mente sæpe dictæ infirmæ sator ipse zizaniæ seminare, ac paulatim crescente cordis malitia tædium in odium commutare. Verum quia clarissime noverat, nullius præterquam ejus, se posse habere servitium neque astantiam cujuscumque; odium quod mentale latebat, per modum ciuiusdam inordinatæ zelotypiæ de foris ostendebat. Et quia mos est odientium, de his quos odiunt, [pro obsequio calumniam refert;] quodlibet malum agiliter credere; infirmæ anus infirmior mens ad hoc est per serpentem antiquum deducta, ut de immaculata virgine turpitudinis maculas inciperet suspicari; ac quandocumque non erat secum, imaginari quod ad nefas aliquod perpetrandum ivisset. Sic enim sunt incautarum mentium casus, ut videlicet primo de bonis proximorum actibus, de quibus lætari consueverant, attædientur; deinde illos odiant, dehinc judicent malos esse actus & agentes; & juxta vaticinium Esaiæ excæcata mente, malum dicant bonum, & bonum malum. [Isa. 5, 20] Sed inter hæc persistit, ut columna immobilis, virgo sancta; & solum Sponsum suum habens præ oculis, cum consueta semper lætitia perficit servitium inchoatum: serpentemque antiquum, a quo cernit ista procedere, patientia forti armata, deridet: quantoque lætantius actum caritatis, quem ille odit, exequitur, tanto acrius provocat iram ejus. Unde mentem anilem cui jam præerat excæcans, ad tantam iracundiam excitavit, ut palam mundissimam virginem de turpitudine infamaret.
[157] Sonuit autem hæc vox inter Sorores adeo, ut aliquæ de antiquioribus quæ ceteris præerant, [& quasi parumcasta traducitur; ] venirent ad sæpe nominatam infirmam, ut explorarent rumoris, quem audierant, veritatem. Sed cum illa, juxta suggestionem hostis antiqui, sacram virginem turpiter & fallaciter infamaret, ipsam virginem ad se, nimis provocatæ, vocaverunt: cui cum multis ampullosis & opprobriosis verbis insultare ac exprobrare cœperunt, & quærere qualiter ita se decipi permisisset, quod suam perdidisset virginitatem. Quibus illa patienter ac modeste respondit: Vere, dominæ & sorores meæ, gratia Jesu Christi ego sum virgo. Nec quidquam adversus aliquam contra se obloquentem aut mentientem proferens, pro sua excusatione sæpius replicabat hoc idem: Vere ego sum virgo: vere ego sum virgo.
[158] His ita gestis, nequaquam consuetum omittit servitium: [Deoin solatium duas coronas offerente] & quamvis absque gravi cordis dolore audire non potuerit tam turpem infamiam, infamatrici tamen suæ, ur prius, diligentissime deservivit: & post hoc ad cameram suam rediens, ad consuetum orationis refugium se contulit absque mora, hæc vel similia verba plus mentaliter quam vocaliter proferens: Omnipotentissime Domine ac peramantissime Sponse mi, tu nosti teneram esse virginis cujuslibet famam, & pudorem sponsarum tuarum nimis periculose quamcumque recipere maculam: propter quod etiam voluisti, tuam gloriosissimam genitricem sponsum putativum habere. Tu etiam scis, quod hæc omnia confinxit pater mendacii, ut me retrahat a servitio, quod tuo amore incepi. Adjuva igitur me, Domine Deus meus, qui scis innocentiam meam; & non permittas serpentem antiquum, tua passione prostratum, adversum me prævalere. Hæc & his similia dum flens uberrime Domino loqueretur orando, sicut ipsa mihi secrete confessa est, apparuit ei Salvator mundi hujus, habens in dextera coronam auream, margaritis & pretiosis lapidibus adornatam, & in sinistra spineum diadema, qui taliter allocutus est eam: Necessarium noveris, præcarissima filia, te utraque harum diversis vicibus vel temporibus coronari. Elige igitur quod plus vis, aut in hujus tuæ vitæ cursu serto spineo coronari, & aliam speciosam coronam tibi servabo in vita durabili: aut nunc habere hanc pretiosam, & post transitum servabitur tibi hæc de spinis. Tunc illa: Ego, Domine, jam voluntatem meam denegavi a longo tempore, & solam tuam voluntatem elegi sequi: quapropter non est meum quidquam eligere. [spineam eligens,] Verumtamen quia vis ut respondeam, dico ergo, quod in hac vita eligo semper tuæ passioni beatissimæ conformari, & propter te pœnas pro refrigerio semper amplecti. Et his dictis, mox spineum diadema utraque manu de Salvatoris manibus ferventer arripuit, & capiti suo cum violentia tanta imposuit, quod spinæ violenter caput undique perforabant; adeo ut post hanc visionem dolorem capitis ex spinarum illarum punctura sentiret, ut ipsa testata est oraculo vivæ vocis. Tunc Dominus inquit: In potestate mea sunt omnia, & sicut permisi hoc scandalum evenire, sic possum agillime illud extinguere. Tu igitur persevera in servitio quod cœpisti, [perseverat in obsequio ægrotæ,] nec cedas diabolo, qui te vult impedire: ego autem dabo tibi plenam victoriam de maligno, ita ut quidquid machinatus est contra te, totum in caput ejus vertatur, ac in majorem gloriam tuam. Sicque ancilla Christi consolata ac confirmata remansit.
[159] Interim autem Lapa genitrix ejus, sensit rumorem qui de filia spargebatur inter Sorores ex ore infirmantis Andreæ. Qua ex re, licet de puritate filiæ certissima esset, [nequidquā dissuadente matre,] tamen contra dictam Andream nimium conturbata, venit ad virginem, & turgido nimis animo cœpit cum clamore dicere: Numquid non toties tibi dixi, quod non amplius illi fœtenti vetulæ deservires? Ecce nunc quale præmium tibi pro servitio tuo retribuit: infamavit enim te turpiter apud omnes Sorores tuas. Si amplius ei servieris, aut ad eam accesseris, numquam vocabo te filiam meam. Et hoc totum arte inimici factum est, ut sanctum illud impediretur servitium. At illa, matre audita, paulisper conticuit: & tandem ad ipsam appropians, & coram ea genua flectens, humiliter inquit: Numquid, dulcissima mater, propter ingratitudinem hominum dimittit Deus quotidie in peccatores exercere misericordiam suam? Numquid & Salvator, cum esset in cruce, propter improperia sibi dicta dimisit quin operaretur salutem mundi? Novit caritas vestra, quod si ego infirmam illam dimitterem, nullus esset qui ei adstaret, & sic ex indigentia moreretur. Debemusne nos ejus mortis esse occasio? Seducta est a diabolo; nunc forsitan illuminabitur a Domino & recognoscet errorem suum. His & aliis verbis benedictionem impetravit maternam, & ad infirmam accessit, & sic hilariter ei servivit, ac si numquam quidquam mali de ipsa dixisset. Stupet illa, nec vestigium turbationis in ea perpendens, negare non potest se undique superatam. Hinc cœpit intra seipsam compungi, & tanto amplius, quanto quotidie magis cernit perseverantiam ejus.
[160] Porro interim Dominus misertus vetulæ illi, & volens sponsam suam clarificare, talem ei visionem ostendit. [ab ægra cælesti luce circumfulgere visa,] Videbatur siquidem decumbenti quadam die, dum ancilla Christi cameram ejus esset ingressa & lecto appropinquaret, quod circa ipsum lectum quædam lux diffunderetur ex alto, tantæ amœnitatis atque dulcedinis, quod omnium miseriarum suarum eam faciebat penitus oblivisci. Cumque, causam tantæ novitatis ignorans totaliter, hinc inde respiceret, vidit vultum virginis servitricis suæ transfiguratum & transformatum in tantum, quod non Catharina filia Lapæ, sed quædam majestas Angelica videbatur, luxque illa eam quasi tegimen circumquaque operiebat. Quod ut aspicit, amplius & per amplius in corde compungitur, ream se mentaliter clamitans, quod contra tam excellentem virginem laxasset linguam maledicam. Cumque visio hæc, quæ corporalis fuit & oculis istius infirmæ ostensa, perseverasset per morulam, tandem sicut venerat sic discessit. Anus autem illa, post discessum lucis, & consolata remansit & tristis; illa tamen tristitia, quæ secundum Apostolum justitiam operatur: moxque cum singultuosis ejulatibus veniam petit a virgine, se confitens nimis graviter deliquisse, ipsamque falsissime infamasse. [2 Cor. 7, 10] Visa est enim lux illa exterior, lucem secum invisibilem attulisse, per quam infirma vetula omnem deceptionem sibi factam a satana, recognovit. Porro virgo Domini ruit in amplexus suæ infamatricis, hoc audiens; ipsamque modis omnibus consolatur, seque in nullo ab inchoato proposito remotam esse testatur, nec in parvo aut in minimo fuisse offensam, dicens: Novi, perdulcissima mater, hostem humani generis omnia hæc scandala perpetrasse, mentemque vestram illusione mirabili decepisse: unde non vobis, sed ei habeo aliquid imputare: vobis vero habeo gratias agere, quod pro conservatione honestatis meæ, sicut dilectrix optima, zelabatis. His & similibus verbis sua consolata infamatrice, servitioque consueto diligenter expleto, ne tempus sibi laberetur in vanum, mox ad cellam revertitur propriam.
[161] Sed illa recognoscens culpam suam ex corde, pro his, coram quibuscumque venientibus, [testimoniū innocentiæ accipit:] cum lacrymis & singultibus exprimit, quantum erraverit, suadente ac seducente diabolo; reamque se clamitat: virginem autem, contra quam locuta est, profitetur altis vocibus non modo puram esse, sed sanctam, nec non & sancto Spiritu plenam: asseritque hoc omnino sibi constare. Cumque secretius & seriosius ex illis quædam peterent, qualiter sibi constaret id, quod de sanctitate virginis testabatur; fervide constanterque respondit, se numquam sensisse nec scivisse, quid esset suavitas mentis, quidve consolatio spiritualis, nisi quando vidit virginem eamdem coram se transformatam, ac luce ineffabili circumdatam. Porro illis petentibus, utrum corporalibus oculis hoc vidisset; respondit quod sic: sed nullis vocabulis se exprimere posse dicebat illius pulchritudinem lucis, ac suavitatem quam tunc sensit in anima. Hinc cœpit fama sacræ virginis inter homines clarificari & augmentari: atque unde antiquus hostis eam credidit & conatus est denigrare, inde Spiritu sancto cooperante, coactus est quodammodo exaltare. His igitur gestis, sancta virgo, sicut nec adversis frangi, sic nec prosperis potuit elevari: prosequitur autem caritatis servitium indefesse, totumque cor apponit ad cognoscendum se nihil esse. Ipse qui solus est, decorat eam: sed insatiabilis hostis, qui vinci quidem potest, sed non tamen occidi, iterum revertitur ad tentamenta priora, ut per motum stomachi pugilem triumphantem dejiciat.
[162] Quadam igitur die, dum ancilla Christi ulcus illud horrendum detexisset, ut ipsum lavando purgaret; [cujus pus & aquam, qua ulcus laverat, bibit:] mox tantus & tam horrendus fœtor exhalavit ex eo, non modo naturali defectu, sed etiam hostis effectu; ut cuncta interiora virginis naturaliter sint commota, & nimia nausea in ejus stomacho generata. Quod virgo Domini tanto gravius mente tulit, quanto illis diebus per novas victorias Spiritus sancti gratia novas virtutum perfectiones attigerat: unde adversus proprium corpus per iracundiam sanctam insurgens, Vivit, inquit, Altissimus, Sponsus dulcissimus animæ meæ, quia id quod tantum abominaris, infra tua viscera recondetur. Moxque illius fœdi vulneris loturam cum sanie in scutellam recolligens, ac seorsum abiens, totum bibit. Quo facto, cuncta cessavit abominationis illius tentatio. Recolo quod, dum ipsa præsente mihi hæc historia perfunctorie narrata fuisset, ipsa mihi secrete submissa voce subjunxit: Numquam, inquit, postquam nata sum, cibum vel potum tam suavis & tam boni saporis assumpsi. Simile in scriptis Fratris Thomæ primi Confessoris reperi, de applicatione oris ad idem ulcus superius recitata, quod videlicet suavissimum tunc odorem inde perceperit, & delectabilem valde, ut ipsa ei tunc secrete confessa est. Ignoro, lector, an cuncta quæ dicta sunt, ponderes: sed tamen hac narratione completa, quod Dominus docuerit, quam brevissime potero, ego ipse subjungam.
[163] [invisitur propterea a Christo,] His igitur victoriis, Christi sponsæ, a Sponso suo tam gratiose concessis, post hanc ultimam sequenti nocte apparuit sacræ virgini oranti Salvator omnium Dominus Jesus Christus, ostendens in corpore suo quinque illa vulnera sacratissima, quæ quandoque pro salute nostra pertulit crucifixus, & ait: Multa, dilectissima mea, propter me percurristi certamina; & juvante me, cuncta hucusque vicisti; ex quibus reddita es mihi plurimum gratiosa & accepta: sed heri singulariter mihi nimis complacuisti, cum non modo delectationibus spretis corporis, non solum abjectis opinionibus hominum, & hostis tentationibus superatis, quinimo natura proprii corporis conculcata, ex caritatis meæ ardore sumpsisti potum abominabilem tam lætanter. Propter quod dico tibi, quod sicut in hoc actu tuam excessisti naturam; sic ego dabo tibi potum, qui omnem excedit humanam naturam & consuetudinem. Applicansque dexteram ad collum virgineum, & ipsam ad lateris proprii vulnus approximans, Bibe, inquit, filia, de latere meo potum, quo anima tua tanta suavitate replebitur, quod etiam in corpus, quod propter me contempsisti, mirabiliter redundabit. [potum ei ex latere suo præbente.] At illa cernens se positam ad fistulam fontis vitæ, sacratissimo vulneri os applicans corporis, sed longe amplius os mentis, ineffabilem & inexplicabilem potum hausit per non parvæ moræ spatium, tam avide quam abunde. Tandem innuente Domino, ab ipso fonte sejungitur, satiata simul & sitibunda: nec satietas fastidium, nec sitis pœnam ejus generabat in mente. O ineffabilis misericordiæ Domine, quam dulcis es diligentibus te, quamque suavis gustantibus, sed quid ore abunde potantibus? Potus enim & citius & facilius deglutitur, agiliusque convertitur in substantiam se sumentis. Puto Domine, nec me, nec ceteros inexpertos, plene posse de talibus judicare: ignota sunt nobis, sicut & cæco colores, aut surdo melodiæ sonantes. Verumtamen ut non usquequaque inveniamur ingrati, ingentes gratias, quas Sanctis tuis liberaliter concedis, pro modulo nostro & consideramus & admiramur, imparesque gratias majestati tuæ deferimus juxta vires.
[164] Tu autem, lector, ne inadvertenter, obsecro, transeas actum tantæ tamque singularis virtutis hujus almæ virginis. Respice, oro, caritatis radicem, qua mota est ad tam abominable, juxta sensum corporis, servitium assumendum. Intuere, rogo, fervorem caritatis ejusdem, quo in servitio perseveravit tamdiu, non obstante etiam motu naturalis horroris. Cerne, supplico, incomparabilis constantiæ firmitatem, quæ nec frangi potuit infamatione tam turpi, nec quibuscumque odiosis moribus infamatricis illius remitti. Vide tandem in Christo firmatam mentem, laudibus non extolli, ac etiam super, non tamen præter carnem, sed contra omnis carnis naturam, quod visus horret, ventrem cogere ad sumendum. Hæc tam grandia, non solum non omnium, sed nec paucorum esse puto, potissime temporibus istis, in quibus forsitan sunt phœnicibus rariores qui talia operantur. Verum notabilissimam conclusionem adverte, quia post potum illum assumptum de latere Salvatoris, tanta diffusa fuit abundantia gratiæ in mente virginis hujus sacræ, quod etiam corpus supereffluentiam ejus percipiens, numquam post illam horam cibum sumpsit eo modo quo prius, nec sumere potuit, ut infra latius & particularius disseretur. Huic autem satis prolixo, sed non minus notando Capitulo finem impono, prolixitate coactus. Cujus testes quia supra jam posui, non expedit amplius replicare. Verumtamen tam pro præsenti quam pro futuro protestor, quod cuncta quæ scribo, aut mihi confessa est, aut in scriptis Fratris Thomæ reperi, primi Confessoris sui, aut a Fratribus Ordinis mei, vel matronis fide dignis sociabus ejus, quas superius nominavi, & infra etiam cum necesse fuerit, nominabo, habui ea quæ scribo.
CAPUT V.
Vsus frequens Communionis, vita sine alio cibo traducta, calumniæ propterea toleratæ.
CAP. V.
[165] Postquam Sponsus incomparabilis & æternus sponsam suam dilectam in fornace multiplicis tribulationis probaverat, diversisque præliis eam antiquum hostem docuerat superare; restabat ut jam triumphi præmium juxta suam munificentiam condonaret. Sed quia viatrices animæ per ipsam juvandæ, fructum ejus nondum, juxta decretum æternum ac promissum ipsius Sponsi, plene perceperant, necesse fuit pro divinæ providentiæ complemento, ut ad hoc sponsa remaneret in terris, & nihilominus arrha æterni præmii ei donaretur. Quamobrem volens idem Sponsus & Dominus, in sponsa simul & ancilla sua, modum vitæ cælestis etiam in hac valle miseriæ inchoare, & cum hoc ipsam terræ habitatoribus sociare, tali eam revelatione instruxit. Nam dum semel intra camerulam suam oraret, apparuit ei humani generis Salvator & Dominus, qui novitatem quam in ea facturus erat, talibus ei verbis prædixit: Scito, inquit, prænoscens, dulcissima filia, [Animatur a Christo ad excelsiora,] quod peregrinationis tuæ tempus futurum tam mirabilibus novis donis meis replebitur, ut stuporem & incredulitatem generet in cordibus ignorantium & carnalium hominum, & quam plures etiam te amantes dubitaturi sint & putaturi fore deceptionem; quod accidet propter meam excessivam dilectionem. Ego enim tantam abundantiam gratiæ infundam in animam tuam, quod etiam in corpus supereffluendo mirabiliter redundabit, ex quo ipsum corpus tuum modum inconsuetum vivendi percipiet & habebit. Insuper erga salutem proximorum tam vehementer accendetur cortuum, quod proprii sexus oblita, quasi ex toto conversationem præteritam omnino immutabis, hominumque & feminarum consortium, prout assoles, non vitabis: imo pro salute animarum ipsorum & ipsarum, te ipsam expones pro viribus ad omnes labores. Ex his scandalizabuntur quamplurimi, a quibus contradicetur, ut revelentur ex multis cordibus cogitationes. Tu autem in nullo turberis aut timeas, quia ego semper tecum ero, & liberabo semper animam tuam a lingua dolosa, & a labiis loquentium mendacium. Exequaris ergo viriliter quæ unctio te docebit, quia multas animas per te de faucibus eripiam inferorum, & mea mediante gratia, ducam ad regna cælorum. His dictis, & ut mihi secrete confessa est, frequentius per Dominum repetitis, quantum ad illam partem potissime, in qua dicebat, Non timeas neque turberis; sacra virgo respondit: Dominus meus es tu, ego autem vilis ancilla tua: fiat voluntas tua semper: sed memor esto mei secundum magnam misericordiam tuam, & adjuva me. Sicque disparuit visio. Ancilla vero Christi cogitabat & conferebat in corde suo, qualis futura esset ista mutatio.
[166] Porro tunc de die in diem cœpit crescere in corde ipsius gratia Jesu Christi, spiritusque Domini abundare in ea, ita ut ipsamet stuperet, & stupendo quasi deficeret, ac caneret cum Propheta: Defecit caro mea & cor meum, Deus cordis mei, & pars mea Deus in æternum: [amat frequentiorem communionem,] & iterum, Memor fui Dei, & delectata sum, & exercitata sum, & defecit spiritus meus. [Ps. 72, 26, Ps. 76, 4] Languebat siquidem virgo Christi ejus amore, & languor ejus non habebat remedium, nisi fletum mentis & corporis: sicque quotidie gemitus, quotidie lacrymæ; sed nec sic plene subveniebatur languori. Misit igitur Dominus in mentem ejus, visumque fuit bonum in conspectu ejus, pergere frequenter ad altare Dei, & Christum Dominum, in quem cor & caro ejus exultabant, in Sacramento de manu Sacerdotis, quantum valeret, sæpius sumere; ut eum quo adhuc satiari nequibat, sicut optabat, in patria, saltem sacramentaliter gustaret in via. Verum, & hoc majoris amoris, & per consequens amplioris languoris seminarium fuit: sed tamen satisfaciebat ex virtute fidei melius caritatis fornaci, quæ in corde ipsius Spiritu sancto sufflante succendebatur amplius quotidie ac continue. Hinc processit & inolevit ei consuetudo communicandi quasi quotidie, quamvis ex infirmitate corporea & pro animarum salute procuranda, frequenter impediretur. Erat tantum desiderium sacræ Communionis frequentioris, quod nisi adimpleretur, dure corpus patiebatur, & quasi deficiebat. Sicut enim corpus ejus participabat spiritus abundantiam, sic de angustia expers esse non poterat quoquo modo. Sed hæc alias latius, dante Domino, disserentur: nunc autem ad mirabilem modum vivendi ejus corporis redeamus.
[167] Igitur, sicut in secreto ipsa mihi confessa est, & in scriptis reperi Confessoris me præcedentis, [qua sola sine alio cibe vitam ducens,] tanta in mentem ejus descendit copia gratiarum & consolationum cælestium post visionem prædictam, & potissime quando recipiebat sacram Communionem; quod redundans in corpus per supereffluentiam quamdam, consumptionem radicalis humidi adeo temperabat, stomachique naturam taliter immutabat, quod sumptio corporalis cibi non modo necessaria non erat, sed nec fieri poterat absque corporali ejus tormento. Et si violenter fiebat, corpus patiebatur gravissime; nec aliqua digestio sequebatur: sed oportebat quod totum quod ingressum fuerat, violenter etiam per eamdem viam regrederetur. Non est fas exprimere calamo, quantas & quam frequentes sustinuerat pœnas propter cibi sumptionem hæc sacra virgo. In principio namque hujus conditionis, ita fuit hoc vivendi genus incredibile cunctis, etiam domesticis ejus, atque ei magis per conversationem assiduis; quod singularissimum donum Dei, tentationem sive deceptionem inimici vocabant. Incidit in hunc errorem cum ceteris & Confessor ejus superius sæpe nominatus, [suspecta est etiam Confessori suo de illusione,] qui ex zelo quidem bono, sed non secundum scientiam, ipsam dubitavit esse seductam ab hoste, in Angelum lucis transfigurato; præcipiebatque ei ut cibum sumeret omni die, nec crederet visionibus suggerentibus sibi oppositum. Cui cum illa diceret, experimentaliter se invenire, quod sine sumptione cibi sanior esset & fortior; cum autem cibum sumeret, infirma efficeretur & languida; ille nec per hoc motus, assidue repetebat suum mandatum ut ederet. Cui dum veræ obedientiæ filia obedire toto conaretur ex posse, in tantum devenit corporis languorem, ut pene mortem incurreret. Tunc accersiens Confessorem suum præfatum, ait: Pater, si ego ex jejunio excessivo corporis mortem incurrerem, nonne vos prohiberetis me jejunare, ut mortem evaderem, ut non essem me; homicida? Respondit ille: Utique haud dubium. Tunc illa: Nonne gravius est ex comestione mortem incurrere, quam ex jejunio? Illoque affirmante, subintulit: Cum ergo videatis me propter comestionem deficere, quod experimento multiplici didicistis: cur non prohibetis comestionem, sicut prohiberetis jejunium in hoc casu? Huic rationi respondere non valens ille, signaque imminentis mortis clare prospiciens, Fac, inquit, prout Spiritus sanctus te docebit, quia grandia sunt quæ cerno Deum in te operari.
[168] Nunc adverte, rogito, lector, ex quo se præbet occasio, quia (sicut ipsa in principio, cum conversationem ejus merui, mihi revelavit secrete, ac postmodum frequenter repetiit, cum materia requirebat) nec verbo, nec calamo sufficienter posset exprimi, quanta ipsa passa fuit a domesticis & familiaribus propriis, cum non intelligebant dona singularissima ei divinitus ministrata. Mensurabant autem facta & dicta ejus mensura, non qua Dominus singulariter effundebat in animam sponsæ suæ, sed mensura vel communi omnium, vel etiam propria: [& multi contra eam murmurāt,] & in valle positi, montium metiebantur cacumina; id est, principia ignorantes artis, conclusiones ultimas deducebant: & præ fulgore lucis nimiæ quodammodo excæcati, de coloribus temere judicabant. Hinc irrationabiliter moti seu motæ, murmurabant de radiis stellæ hujus: docebant eam, quam docentem intelligere non valebant: & in tenebris positi seu positæ, redarguebant luminis claritatem. Mordebant in silentio, sed non ideo minus detrahebant secrete proximæ suæ sub zeli boni colore: movebant ad hæc Confessorem, & invitum licet, ad reprehensionem virginis concitabant.
[169] Quantæ vel quot ei provenerint inde mentis angustiæ, nec facile dixerim, nec etiam longo sermone agiliter recitarem. Cum enim tota esset obediens, ac in contemptu sui fundata, nec excusare se noverat, nec voluntati aut verbo Confessoris qualitercumque resistere audebat. Quamobrem cum clarissime ei constaret, voluntatem Altissimi esse ad oppositum judicii prædictorum, & ex ejusdem Domini timore obedientiam relinquere aut proximum scandalizare omnino renueret, quid eligeret ignorabat. Angustiæ ei undique causabantur, solum orationis refugium ei refrigerium erat: fundebatque coram Domino lacrymas mœroris & spei, obsecrans humiliter & instanter, quatenus ipse Dominus dignaretur contradictoribus suis suum volitum revelare, potissime autem suo Confessori, quem magis verebatur offendere. Non licebat ei verbum Apostolorum adducere, qui dicebant principibus Sacerdotum, Obedire oportet magis Deo quam hominibus: quia mox ei ex adverso respondebatur, [imperite & indiscrete.] diabolum in Angelum lucis frequenter transfiguratum, & ideo non debere ipsam omni spiritui credere, nec etiam inniti prudentiæ suæ, sed sequi consilia sibi data. [Act. 5, 29] Exaudiebat autem, ut in pluribus, eam Dominus: & Confessoris ejus mentem sæpius illustrabat, consiliumque mutabat. Sed hoc non obstante, nec ipse nec ceteri utriusque sexus contra ipsam virginem murmurantes, spiritum discretionis induerant quoquo modo: si enim diligenter considerassent & attendissent, quam frequenter & quam perfecte virgo hæc sancta edocta fuerat a Domino de cunctis deceptionibus inimici, quam sæpe cum hoste ipso assueta fuerat dimicare, quam complete, quamque innumeris quodammodo vicibus de humani generis adversario triumphaverat, & insuper donum intellectus ei a Domino datum divinitus, in quo cum Apostolo clamitabat, Non enim ignoramus astutias ejus; superposuissent utique digitum ori suo, & non præsumpsissent imperfecti discipuli super perfectam magistram seipsos extollere, nec ausi fuissent minimi gurgites, amnem tam ingentem sua exiguitate velle implere. Hæc & his similia sæpius contra murmuratores prædictos illo in tempore delatravi; & hic, propter quosdam qui hoc noverunt, non absque mysterio annotavi.
[170] Rediens autem ad hoc unde digressus est sermo noster, Noveris, lector bone, quod tunc quando hoc accidit, prima vice stetit hæc virgo spiritu Dei plena, [a quadragesima usque ad Adscensionem ab omni cibo abstinet.] a Quadragesimali tempore (infra quod, hoc quod diximus, contigit) usque ad festum Adscensionis Dominicæ, absque quocumque cibo & potu corporeo, semper tamen alacris & jucunda. Nec mirum, quia fructus Spiritus est caritas, gaudium, pax, secundum B. Apostolum; & juxta primæ veritatis sententiam; Non in solo pane vivit homo rationalis, sed in omni verbo quod procedit de ore Dei: & rursus scriptum est: Iustus ex fide vivit. [Gal. 5, 22, Matt 4, 4, Hebr. 10, 38] In die autem. Ascensionis, sicut Dominus ei prædixerat, & ipsa notum fecerat Confessori suo, comedere potuit, & de facto comedit materialem panem hunc, & pulmentum olerum, vel herbas crudas, aut quadragesimalem cibum: quia fas non erat, [ac deinde continuo:] delicatum cibum illud corpus ingredi via miraculosa vel naturali. Post hæc autem rediit ad simplex jejunium inchoatum, & sic paulatim per aliquas interpolationes ad continuatum jejunium, nostris temporibus inauditum. Verum quia, jejunante corpore, spiritus sæpius & copiosius manducabat; dum hæc, quæ retulimus, sic se haberent, sancta virgo sacram Communionem quam frequentissime poterat cum fervore sumebat: tantamque abundantiam gratiæ recipiebat in qualibet sumptione, quod mortificatis quasi omnibus sensibus corporis, ac naturalibus quodammodo motibus, sancti Spiritus supernaturali virtute tantummodo uterque homo ejus vegetabatur: ex quo potest spiritalis homo concludere, quod tota vita ejus erat supra naturam, tota miraculum.
[171] [robusta interim in laboribus tolerandis.] Vidi ego ipse, non semel, sed aliquoties, corpusculum illud, quod nullo corporeo cibo, nullo præterquam aquæ frigidæ potu confortabatur, deduci usque ad extremam debilitatem, ita ut ultimum exitum spiritus trementes putaremus adesse tam ego quam alii: & tamen nacta seu præsentata ei occasione procurandi aliquem nominis divini honorem vel aliquam animarum salutem, intra brevissimum spatium, absque quocumque corporali remedio, recuperare non modo vitam, sed vires: & vires, non communes tantum, sed juxta conditionem suam robustas & fortes; surgere, ambulare, laborare absque difficultate, etiam ultra ceteros sanos se comitantes, omni lassitudine procul pulsa. Et unde hoc obsecro, nisi ab illo Spiritu qui talibus operibus delectatur? & quod natura non poterat, ipse miraculose supplebat; vegetabatque non modo animam, sed & corpus? Porro illo in tempore, quo cœpit sic absque cibo corporeo vivere, petivit ab ea Confessor ejus supra sæpe nominatus, utrum aliquando aliquem comedendi appetitum haberet. Cui respondit illa: Tanta est satietas, quam mihi confert Dominus in sui Sacramenti venerabilissimi sumptione, quod nullo modo possum appetere cibum aliquem corporalem. Illo autem replicante, utrum die qua non sumebat Sacramentum aliqua ei esuries perveniret, respondit: Quando Sacramentum sumere non possum, sola me ipsius præsentia & visio satiat: imo, inquit, non tantum Sacramenti, sed etiam Sacerdotis, quem scio ipsum tetigisse Sacramentum, præsentia adeo consolatur, quod omnis cibi memoria recedit a me. Stabat igitur virgo Domini satura pariter & jejuna; foris vacua, intus plena; exterius arida, interius aquæ vivæ fluminibus humefacta; in omnibus tamen eventibus alacris & jucunda.
[172] Sed antiquus serpens & tortuosus, tantū Dei donum ferre non valens absque venenoso furore invidiæ, cunctos quasi, tam spiritales quam carnales, tam religiosos quam seculares, [quam abstinentiam sugillant aliqui.] propter hoc jejunium commovit contra eam. Nec mireris, lector, de spiritalibus sive religiosis: & crede mihi, quia in talibus, nisi proprius amor sit ex toto extinctus, periculosior sæpe regnat invidia quam in ceteris; & potissime, cum vident aliquem facere quippiam, quod impossibile norunt sibi. Scrutare Patrum famosæ Thebaidis actus & gesta: Nonne uno ex Macariis a pergente illuc in habitu seculari ad monachorum multitudinem numerosam, cui Pachomius præerat, & ab ipso Pachomio post multam instantiam ad habitum illius religionis recepto, visa per monachos ejus mirabili & non imitabili pœnitentiæ austeritate, quadam die omnes quasi seditione commoti adversus Pachomium, & congregati dixerunt; Aut tolle eum a nobis, aut scito omnes nos ex hoc monasterio recessuros hodie. Hæc tunc dixerunt illi, qui reputabantur viri perfecti: quid putas hodie de spiritalibus nostris? Et si me non prohiberet verborum prolixitas, plura narrarem, quæ non nisi experimentaliter didici: hoc tamen dico ad propositum, quod omnes de præfato jejunio murmurabant contra hanc sacram virginem: & quidam dicebant, nullum esse majorem Domino suo; & si Christus Dominus manducavit & bibit & hoc idem ejus Genitrix gloriosa, sed & ipsi sancti Apostoli, quibus a Domino dictum est; Edentes & bibentes quæ apud illos sunt, eodem modo manducaverunt; quis ille qui possit eos excedere, imo nec adæquare? [Luc. 10, 7] Alii dicebant, omnes Sanctos docuisse verbo pariter & exemplo, neminem singularem in modo vivendi debere esse, sed communem modum sequi in omnibus. Alii susurrabant, extremitates vitiosas semper fuisse & esse, & per consequens a Deum timentibus fugiendas. Alii, ut supra tactum est, volentes servare suam bonam intentionem, dicebant deceptionem hanc esse hostis antiqui: alii carnales & detractores notorii, dicebant esse hanc fictionem ad gloriam acquirendam, & quod non jejunabat, sed latenter optime comedebat.
[173] His tam falsis quam ineptis judiciis, quæ convenientia nullatenus erant, [satis fit arguentibus sic non vixisse Christum & Apostolos,] si prout docuerit Dominus, juxta modulum meum non obviarem, reum coram prima Veritate me reputarem. Quapropter adverte obsecro, bone lector, quia si primi, qui Salvatorem & gloriosam ejus Genitricem adducunt cum sanctis Apostolis, dicerent veritatem; sequeretur optime, quod Joannes Baptista major ipso Domino Christo fuisset. Ipse namque Dominus ore proprio dixit, quod venit Joannes non manducans nec bibens, filius autem hominis virginalis venit manducans & bibens. [Matt. 11, 18] Item etiam sequeretur, quod Antonius, Macarii duo, Hilarion, Serapion, & innumeri quodammodo alii, qui longa & quasi assidua exercebant ultra communem modum ipsorum Apostolorum jejunia, majores essent eisdem sanctis Apostolis. Quod si velint replicare murmuratores præfati, & Joannem in eremo, & Patres prænominatos in Ægypto, non simpliciter jejunasse, sed aliquid aliquo tempore comedisse: quid dicent de Maria Magdalena, quæ triginta tribus annis stetit in rupe absque cibo aliquo corporali, ut ejus historia clare docet, & locus ipse ubi mansit, qui tunc inaccessibilis erat, indicat manifeste? Numquid & hæc fuit major virgine gloriosa, quæ nec in rupe stetit, nec tale jejurium peregit? Quid etiam dicent de pluribus sanctis Patribus, quorum quam plures diversa pertransierunt tempora sine corporeo cibo? sed & de quodam singulariter legitur b, quod sumpto dominico Sacramento, nullo alio cibo sustentabatur. Discant, si non didicerunt, majoritatem sive minoritatem sanctitatis, non secundum jejunium mensurari vel judicari, sed secundum caritatis mensuram: discant, neminem se facere judicem debere de his quæ ignorat: audiant ipsam incarnatam sapientiam Dei Patris, de ipsis & similibus eis dicentem: Cui assimilabo generationem istam? Puerorum ludo, dicentium ad collegas suos: Cantavimus vobis & non saltastis, planximus vobis, & non lamentasti: & subdit quod superius tactum est, Venit Joannes Baptista non manducans & bibens, & dixerunt; Ecce homo vorax & potator vini, &c. [Luc. 7, 32] Hæc sola sententia Salvatoris, sufficit ad claudendum ora murmuratorum, de quibus prius ante omnes tactum est.
[174] [2 singularitatem suspectam facientibus] Secundis autem, singularitates detestantibus, facile respondetur, quod licet homo ex se facere singularitates non debeat, factas tamen a Deo debet cum gratiarum actione recipere. Alias singularia Dei dona contemnerentur ex toto, sic enim docet sacra Scriptura, altiora supra se, justo viro quærenda non esse: sed immediate mox subdit; Plura supra sensum revelata sunt tibi. [Ecli. 3, 22] Hoc est, per te ipsum nihil habes quærere supra te: quod si Deus supra te tibi aliquid revelaverit, illud cum gratiarum actione debes suscipere. Cum igitur in casu nostro, prout est superius declaratum, a Domino factum sit istud ex singulari providentia ejus; quis poterit hic singularitatis regulam allegare? Hanc eamdem sententiam, velatam tamen velo veræ humilitatis, respondendo adducebat ipsa ancilla Christi & virgo, cum petebatur ab ea, cur non sicut alii cibum sumeret corporalem. Dicebat enim: Deus propter peccata mea percussit me singulari quadam passione sive infirmitate, per quam a cibi sumptione sum totaliter impedita: & ego libentissime vellem comedere, sed non possum. Orate obsecro pro me, ut ipse indulgeat mihi peccata mea, propter quæ patior omne malum. Ac si aperte diceret: Deus facit hoc & non ego: sed ne species appareret jactantiæ, propter peccata sua fatebatur hoc accidisse: nec tamen hæc contra mentem propriam loquebatur, quia firmiter reputabat Deum in hanc hominum murmurationem eam permisisse venire, ut sua puniret peccata. Quidquid enim mali eveniebat, imputabat totum peccatis suis; quidquid boni, Deo: & hac semper veritatis regula utebatur in omnibus. Porro per hanc responsionem refutantur & tertii, qui extremitates dicunt esse vitandas: quia extremitas vitiosa esse non potest, quæ causatur a Deo, & ab homine vitari non potest: quod in casu nostro fuisse, satis supra ostensum est.
[175] [3 illusioni id adscribentibus] Verum quarti, qui deceptionem inimici hanc esse dicebant; respondeant obsecro mihi; si huc usque in omnibus deceptionibus inimici & tentationibus suprascriptis triumphaverit perfecte, qualiter verisimile est quod in hac fuerit sic decepta? Sed esto quod potuerit decipi, quis tenebat illud corpus in robore suo? Quod si totum hoc hosti tribuere volunt, dicant, quis tenebat mentem ejus in tanta lætitia & pace, cum esset privata omni delectatione sensibili? Hic fructus Spiritus sancti, diaboli esse non potest: scriptum est enim, quod fructus Spiritus sit caritas, gaudium, pax. [Gal. 5, 22] Non puto quod hæc omnia, veritate comite, possint attribuere inimico. Sed si velint omnino inficiari, quis nos securos reddet, quod ipsi sic loquentes, non sint ab ipso antiquo serpente seducti? Si enim secundum eos, virginem, per quam & a qua toties victus est, cujus corpus super omnem naturalem virtutem vivit & vegetatur, cujus etiam mens spiritali & non carnali gaudio perseveranter pacificatur, potest decipere inimicus ac seducere; quanto magis eos, quibus nihil supradictorum ad notitiam venit? Veri similius est ipsos ab hoste, dum hæc dicunt, esse seductos, quam illam de qua, quod esset seducta, non est visum adhuc. Postremo notoriis illis infamatoribus, qui docuerunt linguam suam loqui mendacia, [4 detractoribus Sanctæ] melius silentio respondetur quam verbo: contemnendi sunt a prudentibus & virtuosis hominibus, & æstimandi omni responsione indigni. Cui enim quantumcumque perfecto viro detrahere eodem modo non possent? Et si similes eis, dominum & patrem Beelzebub vocaverunt mendaciter; quid mirum, si domesticam ejus sic infamant fallaciter? Quapropter silenter sunt cogendi ut sileant: & sic, juxta quod concessit Dominus, responsum sit detrahentibus modo singulari vivendi virginis hujus sacræ.
[176] [Propter illos tamen incipit aliquid gustare] Verum ipsa spiritu discretionis plena, Sponsumque suum imitari per omnia cupiens, recordata est, quod ipse Dominus & Magister, cum peteretur a Petro de didrachma census pro eo, quamvis ad illud solvendum obligari non posset, ostendissetque Petro id peti ab ipso rationabiliter etiam secundum homines non debere, nihilominus mox subjunxit; Ut autem non scandalizemus eos, vade ad mare & mitte hamum: & eum piscem qui primo ascenderit, tolle: & aperto ore ejus, invenies staterem: illum sumens, da illis pro me & pro te. Hæc considerans virgo sacra, ut murmuratores, quantum in se foret, extingueret; deliberavit omni die semel cum ceteris ad mensam venire, omnique conatu saltem experiri, si cibum capere posset sicut alii faciebant, adhoc ut neminem scandalizaret ex jejunio suo. Sane quamvis cibus quem sic tentative sumebat, esset non modo præter carnes, vinum, pisces, ova, & præter caseum, sed etiam præter panem: nihilominus tamen sumptio, imo verius tentatio illa sumendi cibum, in tantam convertebatur corporis sui pœnam, quod unusquisque videns, quantumcunque crudelis, ei fuisset ex corde compassus. Siquidem, [licet id per summos cruciatus cogeretur rejicere,] prout superius tactum est, nec stomachus ejus quidquam digerere poterat, nec calor consumebat humidum radicale: propter quod, quidquid stomachum illum intrabat, totum regredi per eandem viam, per quam ingressum fuerat, oportebat; alias passiones acerbissimas generabat, & pene totius corporis inflaturas. Licet igitur sancta virgo nihil herbarum vel eorum quæ terebat dentibus, deglutiret; totam enim grossam substantiam expuebat: quia tamen fieri non poterat, quin de subtili substantia sive succo aliquid ad stomachum ejus descenderet, ac insuper aquam frigidam libentissime bibebat pro faucibus refrigerandis & guttere, cogebatur omni dieviolēter emittere quod sumpsisset, etiam intromittendo usq; ad stomachum virgulam fœniculi vel alterius virgulti, cum maxima sui pœna: nec alio modo poterat educere illud quod sumpserat, ut in pluribus, Hoc ergo modo vivendi usa est usque ad finem vitæ, propter murmuratores, & eos qui scandalizabantur de jejunio ejus.
[177] Ego autem cernens aliquando pœnam ejus, quam sustinebat in emittendo quod sumpserat modo prædicto; compatiens ei, persuadebam quod permitteret murmurare quoscumque, nec tantam afflictionem subiret propter murmurationes eorum. Quæ subridens, læta respondit: Numquid non melius est mihi, Pater, quod in hoc tempore finito puniantur peccata mea, quam quod reservaretur mihi punitio sine fine? [in pœnam, ut ait, delictorum suorum,] Murmurationes illorum admodum mihi sunt utiles: quia propter eos solvo ego meo Creatori pœnam finitam, cum debeam infinitam. Numquid debeo fugere divinam justitiam? Absit. Magna mihi gratia fit, dum de me fit justitia in hac vita. Quid ego ad talia responderem? Elegi silentium, quia non poteram digne vel apte loqui. Ipsa vero ex hac consideratione actum illum pœnosum vocabat justitiam, dicens sociabus suis: Vadamus ad faciendam justitiam de hac miserrima peccatrice. Talique modo de omnibus, tam insidiis dæmonum quam persecutionibus hominum, lucrabatur aliquem specialem profectum, & sic nos quotidie instruebat ut faceremus. Unde semel mecum conferens de donis Dei, dicebat: Si quis sciret uti gratia Dei a Deo data, de omnibus quæ sibi accidunt continue lucraretur. Et subdebat: Sic vellem quod vos faceretis, [hunc fructū ab altenis murmurationibus capiens.] quandocumque aliquid vobis accidit novi, prosperum sive adversum, quod cogitaretis intra vos, & diceretis: De hoc ego volo aliquid lucrari. Vere si sic faceretis, cito essetis divites. Heu me miserum! qui nec ista, nec alia notabilia verba ejus notavi. Tu autem, lector, non me in hac segnitie imiteris, sed memor esto illius versus:
Felix, quem faciunt aliena pericula cautum.
Oro tamen ut te illustret, & me suo radio trahat auctor ipse pietatis ad imitandum hanc virginem efficaciter & constanter: & cum hoc finis huic Capitulo imponatur, cujus per omnia testis est ipsa virgo, vel in dictis suis vel in patentibus actibus suis, una cum Confessore suo qui me præcessit, prout superius exstitit allegatum.
ANNOTATA.
a Est hic S. Macarius Alexandrinus, in cujus Vita 2 Ianuarii hæc narrantur num. 22.
b Ita legitur in Vitis Patrum per Ruffinum cap. 15 de quodam Ioanne, ad quem die Dominica veniebat Presbyter, & offerebat pro eo sacrificium, idque ei solum Sacramentum erat & victus.
CAPUT VI.
Cor cum corde Christi commutatum, mira circa sumptionem Eucharistiæ facta.
CAP. VI.
[178] Sicut singularem modum vivendi concesserat Dominus sponsæ suæ, quantum ad corpus illo in tempore; sic profecto mentem ejus magnis & admirandis revelationum consolationibus visitabat: inde siquidem procedebat supernaturalis ille vigor corporeus, ex abundantia scilicet spiritualium gratiarum. Narrata igitur singularitate vitæ corporeæ, operæ pretium puto, [A sensibus abstracta continuis contemplationibus vacat,] ut ad recitandam supereffluentiam ipsius spiritus transeamus. Noveris igitur, lector, quod ex quo virgo Deo dicata potaverat de Salvatoris latere potum vitæ, tanta superabundavit in ea gratiæ plenitudo, quod quasi continue in actuali contemplatione occupabatur; & spiritus ejus tam fixe suo inhærebat & omnium Conditori, quod partem inferiorem & sensitivam, pro majori parte temporis, relinquebat absque actibus sensitivis. Hæc, ut in prima parte tactum est, millies sumus experti, nos, qui vidimus & manibus contrectavimus brachia ejus ita rigida una cum manibus ejus esse, quod frangi ossa potius potuissent, quam de loco cui adhæserant removeri, dum illi contemplationi actuali vacabat. Oculi clausi erant ex toto, aures nullum quantumcumque magnum sonum percipiebant, & omnes sensus corporei proprio actu pro tunc erant privati. Nec mirum cuiquam debet esse, si attendantur cum diligentia quæ sequuntur. Cœpit enim Dominus ex tunc non tantum in locis secretis, ut prius consueverat, sed etiam in patentibus, palam & familiariter se ostendere sponsæ suæ, tam eunti quam stanti; tantumque ignem sui amoris in ejus corde accendere, quod ipsamet, quæ divina hæc patiebatur, fatebatur suo Confessori, se plane ad exprimendum quod sentiebat nulla vocabula invenire.
[179] Porro cum semel ipsa orasset ferventius cum Propheta, Cor mundum crea in me Deus, & spiritum rectum innova in visceribus meis; singulariter deprecans, [Christus cor ei propriūeximit,] ut Dominus auferret sibi cor proprium & propriam voluntatem; per seipsum tali eam consolatus est visione. [Ps. 50, 12] Videbatur siquidem ei, quod Sponsus æternus ad eam solito more veniret, ejusque latus sinistrum aperiens, cor inde abstraheret & discederet, sicque ipsa sine corde penitus remaneret. Quæ quidem visio fuit adeo efficax, & ita sensui carnis concors, quod ipsa dum confitebatur, Confessori suo dicebat se cor non habere in corpore. Quod dictum dum ille derideret, & deridendo quodammodo increparet; illa repetens quod dixerat, confirmabat, dicens: Vere, Pater, quantum sentire possum, secundum sensum corporeum mihi videor me omnino corde carere: dominus enim mihi apparuit, & aperiens mihi latus sinistrum, abstraxit cor & abscessit. Cumque ille assereret esse impossibile, ipsam vivere posse sine corde; virgo Domini affirmabat, omne verbum non esse impossibile apud Deum, seque credere firmiter esse corde privatam: ac sic pluribus diebus hoc idem repetens, se dixit vivere sine corde.
[180] [ejusque loco suū tradit,] Quadam autem die, dum esset in capella ecclesiæ Fratrum Prædicatorum de Senis, in qua solent congregari Sorores de pœnitentia B. Dominici supradictæ, & post omnes remansisset orans; tandemque de somno suæ solitæ abstractionis evigilans, surgeret ut domum rediret; subito circumfulsit eam lux de cælo, & in luce apparuit ei Dominus, habens in sacris suis manibus cor quoddam humanum, rubicundum & lucidum. Cumque ad adventum auctoris & lucis tremebunda cecidisset in terram; appropians Dominus, latus ejus sinistrum aperuit iterum; ipsumque cor, quod in manibus gestabat, intromittens, inquit; Ecce, carissima filia, sicut pridie tibi abstuli cor tuum, sic in præsentiarum trado tibi cor meum, quo semper vivas. Et his dictis, aperturam, quam in carne fecerat, clausit & solidavit: remansitque in signum miraculi loco illo cicatrix obducta, prout ejus sociæ mihi & pluribus aliis frequenter se vidisse asseruerunt, & ipsa mihi seriose percunctanti negare non valens, verum esse confitens, confirmavit. Et addidit, [relicta cicatrice,] quod post illam horam numquam, sicut solebat, dicere potuit: Domine, recommendo tibi cor meum.
[181] Hoc ergo corde non minus gratiose quam mirabiliter acquisito, ex ejus gratiæ abundantia laudabilia nimis opera procedebant exterius, & superadmirabiles revelationes pullulabant interius. Numquam enim venit ad sacrum altare, quin supra sensum ei plura ostenderentur, & singulariter quando recipiebat sacram Communionem. Frequenter namque videbat latentem in manibus Sacerdotis infantem, quandoque grandiusculum puerum, aliquando fornacem ignis ardentis, quam, dum Sacramentum sumebat, Sacerdos ingredi videbatur: sæpius sentiebat tantum odorem & tam suavem, sumendo supervenerabile Sacramentum, [Christum in Eucharistia visibilem sæpe sumens,] quod fere deficiebat in corpore. Semper autem videndo sive sumendo Sacramentum altaris, novum & indicibile gaudium generabatur in mente ipsius; ita ut sæpius cor ejus præ gaudio saltaret in corpore, faciendo strepitum sonorosum sive sonantem, quem clarissime audiebant sociæ circumstantes: quæ aliquoties hoc expertæ, retulerunt Fratri Thomæ Confessori ejus: qui diligenti facta inquisitione, postquam comperit ita esse, in scriptis redegit ad memoriam sempiternam. Nec erat sonus ille seu strepitus similis cuicumque sono, qui solet intra viscera hominis naturaliter evenire: imo sua singularitate monstrabat se aliquid extra naturam vel potius supra naturam prætendere de virtute Conditoris naturæ. [exiliente corde,] Nec aliquid mirum erat, si cor supernaturaliter datum, supernaturaliter movebatur, quia etiam Propheta cantabat: Cor meum & caro mea exultaverunt, id est, extra saltaverunt, in Deum vivum. [Ps. 83, 3] Ubi Deum singulariter nominat vivum ipse Propheta: quia saltus ille seu motus ille cordis, a vita causatus, non sicut vult naturalis regula, mortuum reddit hominem hoc patientem, sed vivum.
[182] Ceterum post dicti cordis miraculosam mutationem, videbatur ei quodammodo quod non esset illa quæ fuerat. Unde dicebat Fratri Thomæ Confessori suo: Non videtis vos, Pater, quod non sum illa quæ fui, sed mutata sum in aliam personam? Et addebat: O si sciretis, Pater, quæ sentio, credo firmiter, si quis sciret ea quæ ego ab intra sentio, non esset ita durus quin emolliretur; nec ita superbus, quin humiliaretur: quia quidquid dico, totum est nihil respectu eorum quæ sentio. Narrabat autem ut poterat, & dicebat; Tantum gaudium tantaque jubilatio possidet mentem meam, quod grandis est mihi admiratio, qualiter anima potest stare in corpore. Et addebat: Tantus est ardor qui est in anima mea, quod ignis iste materialis exterior, mihi videtur respective potius refrigerans quam exurens, potius frigidus quam accensus. [mirabili amore æstuat] Et subjungebat, Ex isto ardore producitur in mente mea quædam renovatio puritatis, simul & humilitatis, in tantum quod apparet mihi, quod redierim ad ætatem quatuor vel quinque annorum. Hinc rursus tantus proximi amor accenditur, quod pro quocumque proximo libentissime sustinerem mortem corpoream, cum magna cordis lætitia & gaudenter. Hæc autem omnia sub secreto soli Confessori narrabat, ceteris vero quantum poterat occultabat. Verum his & plurimis verbis aliis & signis demonstrata est abundantia gratiæ, quam Dominus animæ sanctæ virginis tunc ultra solitum infundebat: quæ si per singula tractare velimus, plures inde conficiendi sunt libri. Sed de multis pauca decrevi colligere, quæ singularius testimonium ejus afferunt sanctitati.
[183] [S. Magdalenam a Christo in matrem accipit,] Scire igitur te volo, præcarissime lector, quod dum hæc gratiarum abundantia in mente virginis hujus sacræ diffunderetur ex alto, multæ notabiles visiones ei cælitus sunt ostensæ, quarum aliquas non est fas mihi præterire. Et primo quidem ei Rex regum, cum Regina cæli ejus genitrice, ac Maria Magdalena semel apparuere, consolantes & confortantes eam in sancto proposito. Tunc dixit ei Dominus: Quid vis a me velle? Cui illa plorans, humiliter respondebat cum Petro: Domine, tu scis quid volo, tu scis quia nec voluntatem habeo nisi tuam, nec cor habeo nisi tuum. Tunc venit ad memoriam ejus, quomodo Maria Magdalena se dederat totam Christo, quando flevit ad pedes ejus; & cœpit sentire suavitatis & amoris dulcedinem, quam Maria Magdalena tunc sensit: qua de causa respiciebat in eam. Unde Dominus desiderio ejus quasi satisfaciens, intulit: Ecce, dulcissima filia, pro ampliori tuo solatio, trado tibi Mariam Magdalenam in matrem, ad quam cum omni fiducia possis recurrere; ei specialem tui curam committo. Quod virgo cum omni gratiarum actione acceptans, cum magna humilitate ac reverentia ipsi Mariæ Magdalenæ se devote recommendabat, supplicans humiliter ac instanter, quatenus diligentem curam de ipsius salute dignaretur habere, postquam per Dei filium fuerat sibi recommendata: & ex illa hora virgo accepit Magdalenam in suam, semperque matrem suam ipsam vocabat.
[184] [non sine mysterio:] Quod tamen absque mysterio, mea sententia, factum non est. Sicut enim Maria Magdalena triginta tribus annis stetit in rupe absque corporeo cibo, sed in contemplatione assidua, quod tempus plenitudinem ætatis Salvatoris in se ipso demonstrat: sic hæc virgo sacra ab illo tempore quo hæc acciderunt, usque ad tricesimum tertium annum ætatis, in quo ex hac luce migravit, tam ferventer contemplationi vacabat Altissimi, quod cibi corporalis auxilio non egens, mentem reficiebat abundantia gratiarum. Et sicut illa rapiebatur in aëra septies in die ab Angelis, ubi audiebat arcana Dei: sic ista pro majori parte temporis, ex vi spiritus cælestia contemplantis, rapiebatur a corporeis sensibus, ac cum Angelicis spiritibus Dominum collaudabat, ita ut frequenter corpus in aëra levaretur; sicut multi & multæ, conjunctim & divisim, perhibent se oculata fide vidisse, de quibus latius infra dicetur. Insuperque mirabilia Dei cernens in ipso raptu, loquebatur quandoque submisse miranda notabilia & nimis altas sententias, de quibus quædam fuerunt scriptæ, prout infra loco suo patebit.
[185] [arcana Dei videt,] Sed vidi eam semel ego raptam a sensibus, modo quo supra dictum est, audivique mussitantem vocem submissam. Cumque appropinquassem, discrevi verbum ejus formaliter & in Latino, videlicet: Vidi arcana Dei: & iterum atque iterum, Vidi arcana Dei; nec aliud quidquam subinferebat, sed illud tantummodo repetebat. Cumque reddita fuisset post magnum spatium corporeis sensibus, non tamen ab isto verbo cessabat, continue repetens idem verbum, Vidi arcana Dei. Tunc ego volens causam hujus tantæ repetitionis ejusdem verbi ab ipsa inquirere, inquam: Cur obsecro, mater mea, tam assidue verbum hoc repetis, nec nobis (ut assoles) exponis quod dicis, nec aliud quidquam adjungis? At illa: Nequaquam est, inquit, possibile, me aliter aut aliud dicere. Cui ego: Et quæ tantæ novitatis est causa? Tu mihi, etiam non quærenti, multa consuevisti de his quæ tibi ostendit Dominus, declarare; cur ergo nunc non simili modo ad quæsita respondes? Tunc illa: Tantam, inquit, conscientiam haberem, vobis illud quod vidi, defectivis istis vocabulis explanare, quantam quodammodo ipsum Dominum blasphemare, vel verbis meis inhonorare: quia tanta est distantia inter id, quod intellectus a Deo raptus, illustratus & confortatus intelligit, & id quod verbis exprimi potest, quod quasi contraria videntur: qua ex causa nullo pacto possem inclinari ad vobis aliquid disserendum pro nunc de his quæ vidi, quia ineffabilia sunt. Igitur congrue nimis omnipotentis Domini providentia hanc virginem Mariæ Magdalenæ deputavit in filiam, illamque dedit ipsi in matrem, ut scilicet jejunatrix jejunatrici, amatrix amatrici, contemplatrix contemplatrici convenientissime jungeretur. Verum ipsa virgo dum hæc recitabat, secrete superaddebat, vel potius hoc tantum dicebat, quod peccatrix peccatrici olim fuerat data in filiam, ut mater memor naturæ fragilis ac largitatis misericordiæ sibi factæ a filio Dei, compateretur filiæ fragili, eique largitatem misericordiæ impetraret.
[186] Narrat autem post hæc omnia Frater Thomas, primus Confessor ejus, [nequit suspiria continere,] in cujus scriptis reperi dictam visionem de Magdalena, quod sicut ipsa secrete confessa est, post præmissa ipsi videbatur, quod cor ejus in latus Salvatoris intraret, & unum cor efficeretur cum corde Christi. Tunc sensit animam suam totaliter quasi liquefieri ex vehementia divini amoris: unde mentaliter exclamabat: Domine, vulnerasti cor meum: Domine, vulnerasti cor meum. Et hoc dicit dictus frater Thomas factum fuisse anno Domini MCCCLXX, in festo Margaretæ Virginis b & Martyris. Eodem etiam anno in crastino S. Laurentii, quia præfatus Confessor ejus, timens ne rugitus gemitus ejus Sacerdotes celebrantes molestaret, dixerat ei, ut quantum poterat, dum esset prope altare, gemitus prædictos compesceret; ipsa, sicut vera obediens, remote ab altari se posuit, oravitque Dominum, ut Confessori suo lumen infunderet, quo videret, qualiter tales motus spiritus Dei compesci [non] possent. Quod ut ipsemet Confessor scribendo testatur, tam perfecte ei ostensum est, quod amplius non est ausus ipsam de talibus admonere. Et licet hæc ipse scribat breviter, ne commendare videatur seipsum: ego tamen puto quod didicerat experientia mediante, tales mentis fervores taliter ab intra retineri non posse.
[187] Verum redeundo ad ipsam, dum sic a longe altaris, [potatur de latere Salvatoris,] venerabilis Sacramenti sumptionem summe sitiens, mente fortissime, voce vero corporea plane, diceret, Ego vellem corpus Domini nostri Jesu Christi; ipse Salvator, ut ejus desiderio satisfaceret, ei apparuit, juxta quod sæpius consueverat, applicavitque os virginis ad lateris proprii cicatricem; innuens ut se, quantum vellet, de corpore suo & sanguine satiaret. Quod illa non segniter exequens, de sacratissimi pectoris fonte diu potavit fluenta vitæ. Ex quo potu tanta cordi ejus infusa est dulcedo, quod ex puro amore putavit vitam corpoream terminare. Cum autem Confessor ab ea peteret, quid haberet aut quid sentiret, respondebat se non posse narrare vel dicere illa quæ sentiebat.
[188] Idem quasi acciderat anno eodem, ante per mensem vel circa, scilicet in die B. Alexii. c Nam dum nocte præcedente oraret, orandoque accenderetur desiderio sacræ Communionis, revelatum est ei quod infallibiliter illo mane sacram Communionem acciperet: [ad Eucharistiam sumendam mirabiliter purificata,] denegabatur enim ipsi frequentius, propter indiscretionem tam Fratrum quam Sororum, illam congregationem regentium illo in tempore. Hac igitur revelatione percepta, mox se contulit ad Dominum exorandum, ut animam suam dignaretur mundare ac totaliter præparare, ut posset digne sumere tam venerabile Sacramentum. Tunc adhuc ea orante, & hoc instantius postulante, sensit super animam suam cadere pluviam per modum fluminis abundantem, non aquæ, nec alterius cujuscumque liquoris consueti, sed præcise sanguinis mixti cum igne: per quam quidem pluviam sentiebat animam suam purificari tam vehementer, quod sensus ille ad corpus transfundebatur, ita ut etiam ejus corpus novam purificationem reciperet & sentiret, licet non a corporeis sordibus, sed potius a fomitis corruptione. Post hæc adveniente mane, tantum aggravata est ejus corporalis infirmitas, [subito ex morbo recreatur,] quam illis patiebatur diebus, quod nulli utenti ratione fuisset possibile visum, ipsam posse per unum passum quomodolibet ambulare. At illa in nullo hæsitans quin divinum promissum perficeretur, confidens in Domino, se cœpit erigere; & cunctis astantibus & admirantibus, versus ecclesiam ambulare.
[189] Ad quam dum pervenisset, & in capella quadam se posuisset prope altare, occurrit ejus menti, [& impulso divinitus ad sacrificandum Confessario,] quod secundum legem sibi datam a prælatis, non poterat a quolibet celebrante Communionem accipere: quamobrem desiderabat ut Confessor ejus ad dictum altare celebraturus accederet. Moxque ostensum est ei divinitus, ipsum juxta suum desiderium adventurum: de quo non modicum fuit consolata. Fatetur autem Confessor ejus, qui hæc in scriptis suis ponit, quod pro illo mane non disposuerat nec proposuerat celebrare, nec noverat sanctam virginem advenisse. Subito autem cor ejus tetigit Dominus, & cœpit fervere desiderio celebrandi: qui suo desiderio mox satisfaciens, Domini nutu ad illud altare accessit, ubi sancta virgo tunc erat, expectans promissionem cælitus sibi factam, cum tamen non esset suæ consuetudinis ad dictum altare accedere. Invento autem quod ibi aderat sancta ejus filia, & Communionem petebat; perpendit Dei fuisse providentiam, & quod præter propositum celebrasset, & quod ad inconsuetum altare nesciens accessisset. [illā sumit,] Celebravit igitur, & in fine sacram Communionem virgini obtulit. Illa vero ad altare accedens, facie rubricante pariter & micante, nec non & lacrymis & sudoribus operta, ad Sacramentum se erigens, tanta cum devotione ipsum suscepit, quod stuporem & devotionem nimiam Confessori præstitit. d Quo facto ita fuit absorpta in Deum, & ad interiora cellæ vinariæ Deitatis introducta, quod per totam diem illam, etiam postquam restituta est corporeis sensibus, nullum verbum poterat loqui alicui.
[190] Post illam autem diem petente Confessore quid sibi acciderat, quod tam rubicundam eam videret dum caperet Sacramentum: Ego, inquit, Pater, cujus coloris essem, ignoro: sed hoc noveritis, quod dum ego illud ineffabile Sacramentum de manibus vestris suscepi, nihil corporeum, nihil coloratum sensibus corporeis vidi. Verum illud quod vidi, taliter traxit me ad se, quod cetera cuncta quæ hic habentur, velut abominabilia stercora facta sunt mihi; non modo temporales divitiæ vel delectationes corporeæ, sed etiam quæcumque consolationes seu complacentiæ, quamvis spirituales. [& suam voluntatem cum voluntate Dei commutat:] Unde optabam & orabam, omnibus talibus consolationibus etiam spiritualibus privari, dummodo Deo meo possem complacere, ac finaliter ipsum possidere. Propter quod orabam Dominum, ut auferret mihi omnem voluntatem meam, & mihi tantum daret suam: quod & ejus fecit misericordia. Nam respondendo dixit mihi: Ecce, dulcissima filia, trado tibi voluntatem meam: qua ita firmata eris, quod de cetero quidquid acciderit, quomodocumque vel qualitercumque, tu in nullo moveberis seu mutaberis. Quod & rei probavit eventus: quia (prout experimentaliter didicimus cuncti qui ejus conversationem habuimus) ab eodem anno semper contentabatur de omnibus, nec motum turbationis habebat, quidquid quomodolibet accidisset.
[191] Insuper virgo, post prædicta Confessori suo loquens, addidit: Scitis pater, [rursumqus applicatur lateri Christi.] qualiter Dominus illa die fecit animæ meæ? sicut mater facit filio suo parvulo, quem tenere diligit: ostendit enim ei ubera, & permittit stare a remotis, ut ploret; dumque de fletu filii paulisper risit, amplexatur eum, & deosculans præbet ei ubera lætanter & abundanter. Sic, inquiebat, fecit mihi Dominus. Illa enim die ostendebat mihi latus suum sacratissimum, sed a remotis: egoque præ desiderio ponendi os meum ad sacrum vulnus, uberrime flebam. Ipse vero postquam per aliquam moram risit de fletu meo, ut videbatur, tandem accurrens, accepit animam meam inter brachia sua, & ponebat os meum ad latus sacratissimi vulneris sui, sive ad vulnus lateris: & tunc anima mea præ desiderio magno intrabat tota in latus ejus, & ibitantam inveniebat divinitatis notitiam & dulcedinē, quod si sciretis, miraremini quod cor mihi non frangitur præ amoris magnitudine, ac stuperetis qualiter possum vivere in corpore, cum tanto excessu ardoris & caritatis. Hæc facta fuerunt in die S. Alexii supra nominato.
ANNOTATA.
a Ita MSS. alias impressum legitur te ultra me.
b Colitur S. Margareta 20 Iulii.
c Id est 11 Augusti, vel (ut scribit Fr. Thomas, hoc idem narrans pro tertio mirabili in hac materia) die S. Tiburtii.
d Colitur S. Alexius 17 Augusti: addit autem idem Thomas, hanc rem quarto loco referens, tantam fuisse communicantis devotionem, ut tam celebrantem cujus, inquit, ego fui minister illa die, quam memetipsum atque alios tunc adstantes, valde stupentes & devotos effecerit.
CAPUT VII.
Stigmata vulnerum Christi impressa Catharinæ, ejusque variæ extases.
[192] Sed anno eodem, die XVIII mensis Augusti, facta est super eam manus Domini, dum ejusdem diei mane sacram Communionem sumpsisset. Nam primo Sacerdote tenente Sacramentum in manu sua, [suspenditur in aëre] & jubente ut diceret, Domine non sum digna ut intres in me; tunc sumpto Sacramento, videbatur ei, quod sicut piscis intrat aquam, & aqua in ipsū, sic anima sua intraret in Deum, & Deus in eam: & sic sensit se totam tractam a Deo, vixque poterat redire ad cellulam suam, ubi super stratulo ligneo suo, de quo supra mentio facta est, se ponens permansit diu immobilis. Sed post longam moram elevatum est corpus ejus in aëra, stabatque suspensum absq; corporeo fulcimento, sicut tres infra scriptæ testes testificatæ sunt se vidisse: tandem descendit ad lectum prædictū, & cœpit loqui silenter verba vitæ, super mel & favum dulcia pariter & profunda, quæ omnes socias audientes commovebant ad fletum. Deinde oravit pro pluribus, & pro quibusdam nominatim, singulariter pro Confessore, qui eadem hora eodemque momento erat in ecclesia Fratrum, nec cogita vit actu pro tunc de aliquo ad devotionem movente: imo, ut ipse scribit, non erat pro illa hora dispositus ad aliquam actualem devotionem. Subito autem illa orante, ipsoque hoc ignorante, facta est quædam mutatio mentis ejus in melius, & sensit devotionem mirabilem, sibi hactenus inexpertam, ac novitatem non consuetam in corde: de quo nimium admiratus, considerabat attente, unde processisset hæc gratia illa hora. [& salutem Confessarii sui petenti] Sed ipso hæc cogitante, casu venit ad eum quædam ex sanctæ virginis sociabus, & dixit: Certe pater, multum pro vobis oravit Catharina tali hora. Quo audito, statim cognovit ad designationem horæ unde processerat illa inusitata mentis accensio, quæ hora eadem acciderat.
[193] Et interrogans amplius, audivit quod petitio virginis, tam pro eo quam pro aliis pro quibus tunc orabat, fuerat, ut Dominus promitteret ei, quod daret eis vitam æternam. Et ob hoc extenderat manum, dicens: Promittas mihi quod ita facies. Et dum sic staret cum manu extenta, magnum visa est sentire dolorem: ex quo vehementer suspirans, ait: Christus Dominus sit laudatus, sicut fuerat ei consuetudo dicere in laboribus infirmitatum suarum. Quamobrem idem Confessor ad eam accessit, petivitque ab ea seriem factæ visionis sibi narrari. [manus a Christoclavo perforatur] Quod illa obedientia coacta perficiens, postquam ea quæ dicta sunt supra, narraverat, addidit: Ego cum instanter peterem vitam æternam pro vobis, & pro aliis pro quibus orabam; ipseque Dominus mihi promitteret hoc, non ex incredulitate, sed pro memoriali magis notabili: Et quod inquam signum, Domine, das tu mihi quod hæc facis? Tunc ille inquit: Extende manum ad me. Quod cum fecissem manu, protulit clavum unum, cujus cuspidem vel acutiem in medio palmæ manus meæ opposuit, tamque fortiter manum clavo strinxit, quod visum est mihi manum meam esse perforatam ex toto: & tantum dolorem sensi, quantum si fuisset clavo ferreo per malleum perforata. Itaque gratia Domini mei Jesu Christi, ego jam habeo stigmata ejus in manu dextera: quod licet aliis sit invisibile, mihi est tamen etiam sensibile & continue afflictivū.
[194] Sane pro continuatione hujus materiæ, lector bone, unum tibi narrare compellor, quod longo post hoc tempore accidit, me præsente pariter & cernente, in civitate Pisana. Dum enim ipsa illuc venisset, & quamplures cum ea, quorum ego extiti unus, ipsa hospitio est recepta in domum cujusdam civis, qui habitabat juxta ecclesiam sive capellam sanctæ virginis Christinæ. In hac ecclesia quadam die Dominica ad ejus instantiam celebravi, eamq; (ut dixerim communi modo loquendi) communicavi. [& postea etiam quinque stigmata accipit.] Quo facto ipsa juxta consuetudinem suam diu ibidem remansit absque corporeorum sensuum usu: quia spiritus eius Creatorem suum, summum scilicet spiritum, sitiens, quantum poterat, se a corporeis sensibus elongabat. Nobis autem expectantibus reditum ejus ad sensus corporeos, ut quippiam spiritalis consolationis reciperemus ab ea, sicut consueveramus quandoque; subito nobis cernentibus, corpusculum ejus, quod prostratum jacuerat, se paulisper erexit, & super genua stans, brachia extendit & manus, facie rutilante. Cumque sic diu staret totaliter rigidum & oculis clausis, tandem ac si fuisset lætaliter vulneratum, nobis cernentibus cecidit quodammodo in instanti, & post parvam moram reducta est anima ejus ad sensus corporeos.
[195] Post quod mox fecit me vocari, & secrete me alloquens, ait: Noveritis Pater, quod stigmata Domini Jesu misericordia sua ego jam in corpore meo porto. Cumque respondissem, quod ad gestus corporis ejus, dum esset in extasi, perpendissem; petivi qualitet hoc a Domino factum fuisset. At illa respondens, Dominum, inquit, vidi cruci affixum, super me magno cum lumine descendentem: propter quod ex impetu mentis, volentis suo creatori occurrere, corpusculum coactum est se erigere. Tunc ex sacratissimorum ejus vulnerum cicatricibus quinq; [invisibilia quidem] in me radios sanguineos vidi descendere, qui ad manus & pedes & cor mei tendebant corpusculi: quapropter advertens mysterium, continuo exclamavi: Ha, Domine Deus meus, non appareant obsecro cicatrices in corpore meo exterius. Tunc adhuc me loquente, antequam dicti radii pervenissent ad me, colorem sanguineum mutaverunt in splendidum; & in forma puræ lucis venerunt ad quinque loca corporis mei, manus scilicet, & pedes, & cor. Tunc ego: Igitur non pervenit aliquis radiorum ad latus dexterum? At illa: Non, inquit, sed ad sinistrum, directissime super cor meum. Nam linea illa lucida procedens a latere ejus dextro, [sed dolorem tamendantia.] non transversaliter, sed recto tramite me percussit. Et ego: Sentisne nunc in locis illis dolorem sensibilem? Illa vero post magnum suspirium ait: Tantus est dolor quem sensibiliter patior in omnibus quinque locis, sed specialiter circa cor, quod nisi novum miraculum Dominus faciat, non videtur mihi vitam corpoream possibile stare posse cum tanto dolore, quin diebus brevibus finiatur.
[196] Hæc ego notans & mecum non absque mœstitia conferens, attentus stabam, si viderem aliqua signa tanti doloris. Completis igitur omnibus quæ voluit mihi enarrare, [ex quo tantum non mortua] de capella egressi sumus, & ad hospitium ubi hospitabatur accessimus. Ubi cum essemus, mox ut sacra virgo cameram, quam inhabitabat, intravit, ex defectu cordis syncopizabat. Quamobrem omnes vocati sumus, & novitatem hanc intuentes, flebamus & timebamus ne nos desereret, quam in Domino amabamus. Quamvis enim frequenter vidissemus eam ex tacito fervore raptam a sensibus, sæpeque aspexissemus ex abundantia spiritus multum debilitatam in corpore, numquam tamen syncopizantem tali modo hactenus intuiti fueramus. Verum post parvam moram rediit ad seipsam, & postquam omnes cibum sumpserant, iterum locuta est mihi, asserens se clare videre, quod nisi Dominus remedium novum apponeret, cito erat a corpore migratura.
[197] [rogataque ut longiorē vitam petat] Quod ego non segniter notans, ejus filios & filias congregavi, rogans & cum lacrymis ipsos adjurans, ut eamdem cuncti orationem unanimiter faceremus ad Dominum, quod matrem & magistram nostram adhuc aliquo tempore concedere dignaretur, ne debiles & infirmi in his fluctibus seculi remaneremus orphani, nondum in sanctis virtutibus confirmati ex alto. At illi & illæ uno animo & una voce se hoc facere promiserunt, sicque omnes simul ad eam accessimus, lugentes & flentes, ac dicentes: Scimus quidem, mater, Christum te sponsum tuum desiderare: sed salva sunt præmia tua tibi: nostri potius miserere, quos deseris adhuc nimis infirmos in mediis fluctibus. Novimus rursus quod nihil tibi negaturus est Sponsus ille dulcissimus, quem tanto cum affectu amas ardenter: supplicamus igitur ut ores eum, ut te nobis concedat ad tempus, ne frustra secuti fuerimus te, si tam cito recedas a nobis. Et quidem preces nostræ, licet fiant per nos juxta modulum nostrum, timemus tamen ne nostris demeritis repellantur, quia, proh pudor! indignissimi sumus. Tu quæ ferventius salutem nostram desideras, tu nobis impetra, quod possibilitas nostra non obtinet, His & similibus per nos lacrymose prolatis, illa respondit: Ego, inquit, jam diu propriæ voluntati renuntiavi, nec in his aut in aliis volo, nisi quod Dominus vult. Vestram autem salutem licet totis præcordiis sitiam, tamen scio quod ipse qui est salus vestra & mea, melius scit eam procurare quam creatura quæcumque: ejus igitur voluntas fiat in omnibus. Verum libenter orabo ut faciat quod melius est. Quo dicto remansimus tremebundi, lugentes & flentes.
[198] [eam impetras] Sed non contempsit lacrymas nostras Altissimus. Nam sequenti sabbato ipsa me accersito, ait: Videtur mihi quod Dominus disponit condescendere precibus vestris, & spero quod cito habebitis intentum vestrum. Dixit, & sicut dixerat, facta sunt. Nam sequenti Dominico die sacram Communionem recepit de manibus meis indignis: & sicut in præcedenti Dominica fuerat corpus illud quasi vredine percussum, dum spiritus erat in raptu; sic illa die in raptu eodem videbatur verisimiliter roborari. Tunc sociabus ejus mirantibus quod nihil consuetarum pœnarum in illo raptu corpus patiebatur, imo potius videbatur quodammodo confortari, ac si somno naturali dormiret, & roborari; ego respondi: Spero in Deo, quod sicut die hesterna promisit mihi ipsa, lacrymæ nostræ vitam ejus corpoream petentes, jam coram Domino ascenderunt; & quæ festinabat ad Sponsum suum, propter sublevandam nostram miseriam retrocedit ad nos. Sicut locutus sum, [doloris sensis sublato.] ita post parvum spatium vidimus manifeste. Nam spiritu redeunte ad corporeos sensus, ita inexhausti vigoris apparuit, quod nulli nostrum dubium fuit, quin essemus integraliter exauditi. O ineffabilis misericordiæ Pater! quid facturus es servis fidelibus & dilectis filiis tuis, quando sic benigne condescendisti afflictis offensoribus tuis? Ego igitur hæc considerans, pro majori obtinenda certitudine, dixi ei: Numquid, mater, dolor ille vulnerum inflictorum in corpore tuo, amplius perseverat? At illa: Exaudivit, inquit, Dominus orationes vestras, licet cum meæ mentis afflictione; & vulnera illa non modo corpus non affligunt, sed etiam roborant & confortant: & unde prius prodibat afflictio, inde nunc confortatio, etiam me sentiente, procedit. Hæc tibi, lector, pro continuatione materiæ idcirco in præsentiarum narravi, ut noveris quanta excellentia gratiarum dotata fuit anima hujus almæ virginis: ac ut discas, quod cum pro his quæ pertinent ad salutem animæ suæ, orent etiam peccatores; exaudiuntur ab illo, qui omnes homines salvos fieri, & omnium vult salutem.
[199] Verum si narrare voluerim omnes sacræ virginis hujus mentales excessus, potius mihi tempus deficiet quam scribendi materia. Quapropter ad unam festino excessus historiam, quæ meo judicio, cetera cuncta, quæ circa hoc narrari queunt, excedit: & sic, dante Domino, finem huic Capitulo imponemus. Enim vero plenos quaterniones per fratrem Thomam confessorem ejus, sæpe superius nominatum, scriptos invenio de excellentia visionum ejus & revelationibus inauditis quodammodo: & nunc Salvator ipse, ut videbatur, animam ejus infra proprium latus introducebat, [Variorum Sanctorum apparitionibus recreatur.] ubi revelabat ei etiam usque ad mysterium Trinitatis: nunc autem Genitrix gloriosa ipsam, ut apparebat, lacte suorum sacratissimorum uberum satiabat, & ineffabili replebat dulcedine: nunc Maria Magdalena, cum ipsa familiarissime conversans pariter & assidue, excessum mentis, quem in deserto septies in die habuerat, ei communicabat. Et nunc hi tres nominati, simul cum ea domestice ambulantes & colloquentes, diversa indicibilia menti ejus solatia conferebant: nec deerat apparitio & consolatio ceterorum Sanctorum, potissime Pauli Apostoli, quem numquam absque signo magnæ dulcedinis nominavit, Joannis Euangelistæ, quandoque B. Dominici, crebro sancti Thomæ de Aquino, frequenter & in pluribus Agnetis virginis de monte-Politiano, cujus Legendam ipse conscripsi ante annos XXV, de qua revelatum est huic virgini, quod socia ejus esset in regno cœlorum, sicut infra latius, dante Domino, disseretur: nec valeo conscientia mordente, ad ultimæ historiæ narrationem transire, nisi prius præmittam pro utilitate legentium notabilissima puncta, quæ ei circa visiones Pauli Apostoli acciderunt.
[200] Contigit enim semel in festo conversionis ejusdem Apostoli, [raptum triduanum passa,] virginem hanc mente in tantum excedere; spiritumque ipsius tam vehementer trahi ad Superos, quod tribus diebus & tribus noctibus integraliter absque usu corporalium sensuum permansit immobilis, ita ut adstantes quidam eam putarent mortuam vel morituram in brevi: quidam autem magis intelligentes, æstimarent eam cum Apostolo raptam usque ad tertium cælum. Tandem finito tempore & sancta illa extasi terminata, spiritus allectus cælestibus quæ viderat, tam invite redibat ad vitam corpoream, quod stabat virgo quasi continue dormiens, & in similitudinem debacchati, qui non potest a somno evigilare, nec tamen perfecte dormit. Rebus autem sic stantibus, Frater Thomas Confessor ejus, & quidam Frater Donatus de Florentia, volentes ire ad visitandum quemdam notabilem virum ordinis Eremitarum, habitantem in eremo, prius ad domum virginis accesserunt, ipsamque reperientes sacra somnolentia plenam, [exiguum defectum triduo deflet] spiritu Dei quodammodo madidam, ad excitandum eam dixerunt: Nos volumus ire ad talem virum habitantem in eremo, vis tu venire nobiscum? At illa, sicut & sanctorum & servorum Dei dilectrix, quasi somnians, respondit quod sic. Sed mox ut protulit verbum, tantus remorsus conscientiæ ei de mendacio est exortus, quod præ dolore est restituta sensibus corporeis, & totidem diebus & noctibus, quot in raptu steterat, incessabiliter flevit peccatum illud, dicens contra seipsam: O perversissima & nequissima omnium mulierum, sunt hæc illa quæ infinita bonitate sua tibi istis diebus ostendit Altissimus? Sunt hæ veritates quas didicisti modo in cælis? Est hæc doctrina, quam tanta cum dignitate Spiritus sanctus te docuit, ut ad terram rediens, mentireris? Et tamen bene sciebas quod cum Fratribus illis ire nolebas: respondisti tamen quod sic, & mentita es Confessoribus tuis, & Patribus animæ tuæ. O nefas, o iniquitas pessima. In hoc igitur luctu perseveravit tempore suprascripto, non manducans neque bibens, sicut prius in extasi eodem tempore & modo perduravit.
[201] Perpendisne, lector, divinæ providentiæ supermirabiles vias, & modos superlaudabiles? Nam ne magnitudo revelationum noviter habitarum, virginem istam extolleret, permisit eam cadere in illud solatiosum mendacium, quia ibi nulla fallendi erat intentio, nec aliter intellexit audiens quam proferens verbum illud: & sic per humiliationem illam, quasi per quoddam electi vasis operculum, id quod dederat, conservavit: & corpus quod propter spiritus elevationem jam quasi defecerat, quasi per reditum illius refocillavit. Quamvis enim gaudium spiritus redundat in corpus propter hypostaticam unionem, nihilominus tamen nimia elevatio spiritus, quæ fit in visione tertii cæli, id est, in visione intellectuali, adeo vegetatione propria privat corpus, quod nisi Deus succurrat novo miraculo, non diu potest stare corpus, quin dissolvatur ex toto. Constat namq; quod actus intellectionis de se nullum corporeum requirit instrumentum, nisi ad objectum intelligibile præsentandum: quod si de speciali gratia omnipotens Deus tale objectum supernaturaliter intellectui repræsentet, mox intellectus propriam in Christo perfectionem inveniens, illi etiam relicto corpore se conatur unire. Sed superoptimus dispensator hinc intellectum a se creatum per sui luminis revelationem trahit ad summa, illinc per alicujus stimuli præmissionem demergit ad ima, ut sic tam notitia divinæ perfectionis, quam suæ defectionis, hinc inde tractus ad medium, inter utrumque volet tutissime; & sic mare istud illæsus pertransiens, sospes ad æternæ vitæ littus & lætus perveniat. Hoc, ut arbitror, volebat Apostolus dicere cum scribebat Corinthiis: Ne magnitudo revelationum extollat me, datus est mihi stimulus carnis meæ, &c; & infra: Nam virtus in infirmitate perficitur, & reliqua. [2 Cor, 12, 7] Ad nostrum autem propositum redeuntes, noveris lector bone, quod ea quæ virgo hæc sancta tunc viderat, nullatenus Confessori (ut erat solita) retulit: quia ut etiam mihi post ipsa tempora dixit, non quiverat vocabula invenire, quæ illa exprimere possent: nec fas est homini cuiquam locutione humana illa referre, sicut Apostolus ipse docet: sed fervor cordis ejus, assiduitas orationis, efficacia ejus admonitionis, apertissime testabatur, ipsam arcana Dei vidisse, non communicabilia nisi videntibus.
[202] Ceterum alio tempore, ut ipsa suo retulit Confessori, & ille redegit in scriptis, ipse beatus Apostolus apparuerat, eamque monuerat, ut assidue absque intermissione orationi vacaret. Quod illa non segniter audiente & opere complente, contigit, quod in vigilia B. Dominici, dum esset in ecclesia & oraret, multa de B. Dominico & de aliis sanctis filiis ejus, revelata sunt ipsi; erantque revelationes ejus seu visiones tam efficaces & fixæ, quod frequenter etiam dum eas recitaret Confessori suo, actualiter permanebant: quod puto fuisse ei signum datum divinitus, ut sciret quod voluntatis erat divinæ, Confessori seu Confessoribus talia revelari ad aliorum utilitatem. Dum igitur dicta die modicum ante Vesperas revelationibus illis intenderet, [in raptu S Dominicum videns] casu intravit ecclesiam quidam frater Bartholomæus Dominici de Senis, nunc sacræ Theologiæ magister, & tunc socius Confessoris, de quo in omnibus ipsa, sicut de Confessore suo, confidebat, & quem in Confessoris sui absentia eligebat in Confessorem. Hunc dum magis mente quam corpore sensisset appropinquare, surrexit mox: & obvians ei, dixit se velle cum eo quædam secreta conferre. Cumque pariter in ecclesia consedissent, & illa referret quæ sibi tunc actualiter Dominus ostendebat de B. Dominico, dicens: Ego clarius & perfectius nunc video B. Dominicum quam videam vos, & præsentior est ipse mihi quā vos: recitaretque illius excellentiam singularem, prout infra dicetur; contigit germanum ejusdem virginis sacræ, qui etiam vocabatur Bartholomæus, illac transire, unde ad umbram seu strepitum transeuntis, virgo paulisper caput & oculos versus transeuntem divertit, [alioq; oculos obiter deflectens] ita ut vix discerneret suum esse germanum, & absq; quacumque mora ad statum pristinum est reversa: sed mox prorupit in tantum fletum mentis & corporis, quod ex toto conticuit.
[203] Cumque præfatus Frater fletum diutius exspectasset, & tandem rogaret ut prosequeretur quæ cœperat; illa singultibus & fletibus occupabatur, in tantum, quod nullum responsum ab ea poterat habere. Demum post longam moram talia vel similia verba singultizans vix protulit: O me infelicem & miseram, & quis faciet vindictam de iniquitatibus meis? Quis puniet peccatum tam grande? Illo autem petente, quod erat illud peccatum, & si erat de novo commissum; illa respondit: Et nonne vidistis hanc iniquissimam feminam, dum actualiter ei Deus ostendebat magnalia sua caput & oculos divertentem, ac transeuntes respicientem? Tunc ille: Tu nec momentum, nec vix per instans oculos divertisti, ita quod nec ego de hac diversione adverti, Et illa: Si sciretis qualem reprehensionem fecit de hoc nunc mihi beata Virgo, vos etiam ploraretis peccatum istud. Nec locuta est amplius de materia visionis; [reprehenditur a B. Virgine & S. Paulo] sed flens stetit donec fecit confessionem sacramentalem, flensque recessit ad camerulam domus paternæ, ubi (ut ipsa postmodum retulit Confessori) B. Paulus ei apparens, eam de perditione illius modicissimi temporis, quo caput diverterat, ita dure redarguit; quod affirmabat indubie, se malle coram omnibus hominibus in mundo, qui nunc sunt, ignominiose confundi, quam semel iterum erubescentiam illam pati, quam habuit dum eam Apostolus reprehendebat. Licet forsitan hæc visio Pauli alio tempore fuerit, ut in quibusdam scriptis reperi noviter. Quidquid tamen sit de ordine temporis, istud constat esse verissimum, quod beatus Paulus eam de minimi temporis diversione potius quam perditione, durissime reprehendit: de qua reprehensione habuit confusionem in mente sua, quam diximus. Et dicebat postmodum Confessori: Cogitate quid faciet redargutio Christi in extremo judicio, quando unius Apostoli sui reprehensio, tantam mihi confusionem fecit. Dixit etiam, quod nisi fuisset visio cujusdam agni dulcissimi & splendidissimi, quem videbat continue dum Apostolus loqueretur sibi, defecisset cor ejus ex toto præ magnitudine confusionis illius. Quapropter tunc cautior & humilior facta, dona grandia sibi data perfecte servavit, & ad potiora ferventius & avidius anhelavit. Hæc duo puncta pro intermisso, tibi lector, in mensa hujus Capituli prius idcirco apposui, quia reputo ea pro addiscenda humilitate, notabilia nimis tam perfectis quam imperfectis.
[204] Verum quia B. Dominico me, ut veritatem fatear, miraculose vocante, ejus Ordinem immeritus sum ingressus; ne ingratus inveniar tanto Patri, si ejus gloriam huic virgini revelatam, silendo pertranseam; visionem hujus virginis superius tactam, inserere hic decrevi. Narrat siquidem mihi supradictus Frater Bartholomæus, [prærogativas & gloriam S. Dominici in extasi contemplatur] qui nunc actualiter mecum est, quod dicta die virgo sacra dum sibi loqueretur, asserebat actualiter se videre in imaginaria visione summum & æternum Patrem, de ore suo (ut videbatur) coæternum sibi Filium producentem, qui etiam cum assumpta natura humana ei demonstrabatur aperte. Quod dum attenderet, ex alia parte vidit beatissimum Patriarcham Dominicum ex ejusdem Patris produci pectore, luce ac splendoribus circumdatum: audivitque ex eodem ore prolatam vocem, quæ verba infrascripta formabat: Ego, dulcissima filia, istos duos filios genui: unum naturaliter generando, alium amabiliter & dulciter adoptando. Cumque illa nimium miraretur de tanta comparatione, & tam alta ipsus Sancti assimilatione; pro admiratione tollenda, taliter verba supradicta fuerunt exposita, per ipsum qui protulerat ea.
[205] Sicut hic filius a me naturaliter & æternaliter genitus, assumpta natura humana, in omnibus fuit perfectissime obediens mihi usque ad mortem; sic filius adoptivus meus Dominicus, omnia quæ operatus est ab infantia sua usque ad terminum vitæ suæ, fuerunt regulata secundum obedientiam præceptorum meorum: nec unquam semel fuit transgressus quodcunque præceptum meum, [ejusque cum Christo similitudinem.] quia virginitatem corporis & animæ illibatam servavit, & gratiam baptismi, quo spiritualiter renatus est, semper conservavit. Et sicut filius naturalis hic, tamquam Verbum æternum oneris mei, locutus est palam mundo, ea quæ imposita sunt ei per me, testimoniumque perhibuit veritati, prout ipse dixit Pilato: Sic filius meus adoptivus Dominicus, veritatem verborum meorum prædicavit palam mundo, tam inter hæreticos quam inter catholicos, & non solum per se ipsum, sed etiam per alios: nec tantum dum vixit, sed & per successores suos, per quos adhuc prædicat & prædicabit. Nam sicut filius meus naturalis misit discipulos suos, sic iste adoptivus misit Fratres suos: unde sicut filius meus naturalis est Verbum meum, sic iste adoptivus est præco & portitor Verbi mei: propter quod ex singulari dono datum est ei & Fratribus ejus intelligere veritatem verborum meorum, & ab ipsa non discedere. Item sicut filius meus naturalis, totam vitam & actus suos, tam doctrinales quam exemplares, ordinavit ad animarum salutem; sic filius meus adoptivus Dominicus, totum studium & conatum suum posuit semper ad liberandum animas tam de laqueo errorum quam de laqueo vitiorum: & ista fuit ejus principalis intentio, quare suum Ordinem inchoavit & irrigavit, pro zelo scilicet animarum. Propter quod dico tibi, quod ipse assimilatur filio meo naturali quodammodo in omnibus actis suis: & ideo tibi nunc ostenditur etiam similitudo corporis ejus, quod habuit multum de similitudine corporis mei sacratissimi filii naturalis & unigeniti. Hæc dum virgo recitaret dicto Fratri Bartholomæo, accidit casus supra diffusius recitatus. Sed nunc veniamus ad ultimam visionem, & finem huic Capitulo imponamus.
CAPUT VIII.
Vita prolongata, sensus dolorum Christi communicatus, mors pro
tempore ex vehementia amoris obita, aliquis a sputo sanguinis liberatus.
[206] Scire te volo, dilectissime lector, quod abundantia gratiarum simul & revelationum ac apertissimarum visionum, [ex pio amoris languore] adeo animam hujus sacræ virginis tunc temporis adimplevit ac taliter, quod præ amoris magnitudine cœpit languere totaliter, & facta est languida. Qui languor in tantum excrevit, quod amplius de lecto non surgebat, nec erat ei alia passio, nisi præcise amoris æterni Sponsi, quem quasi amens assidue nominabat, dicens: Dulcissime ac amantissime juvenis, fili Dei. Quandoque addebat, Et Mariæ virginis. Sicque in his cogitationibus inter verba fulcita caritatis floribus, mabat insomnis, & cibo corporeo incibata. At Sponsus qui sanctum illum ignem immiserat, ut vehementer accenderetur, ei quasi assidue apparebat. Sed illa tota quasi flammis amoris accensa, dicebat ei: Cur amplius, superamantissime Domine mi, [ad cælum anhelans] per istud vile corpusculum me permittis a tuis amplexibus impediri? Ego jam in hac ærumnosa vita, nulla penitus re delector, nihil nisite quæro, nihil omnino diligo præter te: quia quidquid aliud diligo, præcise diligo propter te. Ut quid ergo propter unum corpus vilissimum privor tua fruitione? Ah clementissime dominorum, educ de carcere hoc animam meam, & libera me de corpore mortis hujus. His & similibus precibus, non sine singultuosis suspiriis, per ipsam expressis, Dominus respondebat: Ego, carissima filia, dum fui apud homines, non meam, sed patris voluntatem curavi perficere: & quamvis, sicut discipulis meis testatus sum, desiderio non parvo desiderarem illud ultimum pascha manducare cum eis, tamen patienter sustinui usque ad præfinitum tempus a Patre. Sic igitur, tu, quamvis summe desideres mecum perfecte uniri, usque tamen ad tempus a me determinatum oportet te patienter expectare.
[207] [sensum dolorū Christi impetrat:] Tunc illa: Ex quo hoc placitum non est coram, te, fiat voluntas tua: verum unam, obsecro, petitiunculam meam exaudire digneris, ut scilicet hoc in tempore, quo in carne me persistere decrevisti, concedas mihi passiones participare, quas tu pertulisti, usque ad passionem tuam ultimam inclusive: ut ex quo non valeo tibi adhuc in cælo uniri, saltem uniar in terris passionibus tuis. Quod Dominus annuit gratiose: & sicut dixit, ita procul dubio factum est. Nam extunc ita cœpit quotidie amplius experiri, tam in corde quam in corpore passiones Domini Salvatoris, quas olim experta fuerat, ut ipsa mihi secrete retulit. Quod ut clarius pateat, quod mihi circa hoc dicere consueverat, enarrabo. Docebat igitur frequenter me de passionibus Salvatoris, [quos doces cœpisse ab ipsa conceptione] asserens firmiter ipsum ab instanti suæ conceptionis semper portasse crucem in mente, propter excessivum desiderium quod habebat de humana salute. Constat enim, inquiebat, quod mediator Dei & hominum homo Christus Jesus, a primo instanti suæ conceptionis, plenus extitit gratia, sapientia & caritate; nec oportuit quod ipse in talibus proficeret postmodum, qui ab initio perfectus erat. Cum igitur perfectissime diligeret Deum & proximum, videndo Deum privatum honore suo, & proximum privatum fine suo; summe cruciabatur, donec per passionem suam, & honorem obedientiæ Deo, & salutem restitueret proximo. [Luc. 22, 15] Nec erat (dicebat ipsa) hujus desiderii afflictio parva, sicut illi qui hoc experiuntur, noverunt: imo erat maxima crux. Unde ipse dicebat in cœna discipulis: Desiderio desideravi, &c. quod idcirco dixit, quoniam in illa cœna dedit eis arrham salutis, quam erat operaturus, antequam manducaret iterum cum eis.
[208] Et adducebat ad hoc verba, quæ Salvator dixit orando, secundum unam expositionem, quam numquam recolo me legisse nec audivisse, nisi ab ea. Dicebat enim, quod in illis verbis: Pater, transfer calicem hunc a me, &c. [Mar. 11, 16] viri perfecti & fortes non debent intelligere, [atque ut complerentur orasse in horto Christum,] sicut debile timentes mortem, quod Salvator petierit passionem a se transferri vel amoveri: sed, quia semper biberat a conceptione sua, & tunc propter propinquitatem temporis cum anxietate bibebat calicem desiderii salutis humanæ, petebat quod cito perficeretur illud, quod tanto tempore cum tanto desiderio affectabat; ut sic calix ille, potatus per eum tam diu, modo terminaretur: quod procul dubio non erat petere remotionem passionis & mortis, sed potius accelerationem. Quod satis clare ipse Dominus expresserat, cum dixit Judæ: Quod facis, fac citius. [Ioa. 13, 27] Verum quamvis prædictus calix desiderii esset ei gravissimus ad potandum, tamen sicut obedientissimus filius adjungebat; Verumtamen non mea voluntas, [sic tamen ut esset paratus ferre dilationem,] sed tua fiat: offerens se paratum ad sustinendum dilationem desiderii sui, quantum placeret Patri: ita quod dum dicebat, Transfer calicem hunc, secundum hanc expositionem non intelligebatur de calice passionis futuræ, sed de calice passionis præsentis & præteritæ.
[209] Cum autem ego dicerem, quod communiter, per Doctores, exponentes hunc passum, dicitur, quod Salvator mundi hoc fecit tamquam verus homo, cujus sensualitas naturaliter timebat mortem; & tamquam caput omnium electorum, [& infirmi ejus verba possint de metu passionis interpretari.] tam fragilium quā fortiū, ut imbecilles non desperarent, si sentirent sensualitatem naturaliter mortem timere; sicque omnibus daret exemplum. Illa respondit: Gesta Salvatoris nostri sunt ita pinguia, si attente considerentur, quod quilibet secundū suam considerationem invenit in eis partem cibi sui, secundū quod expedit sibi vel suæ saluti. Cum igitur debiles in oratione ipsius inveniant consolationem suæ debilitatis, necesse videtur quod etiam fortes & perfecti possint in ea invenire sui roboris confirmationem: quod non fieret nisi per expositionem jam dictam. Melius est ergo quod multipliciter exponatur, ut omnes participent, quam si tantū uno modo exponeretur pro uno genere solum. Hæc audiens silui: quia quod replicare, habere non potui, admirans sapientiam ejus & gratiam.
[210] Aliam etiam eorumdem verborum expositionem inveni, [seque pateretur non exaudiri pro omnibus.] legendo scripta Fratris Thomæ primi Confessoris ejus, quæ fecit de verbis & gestis ejus. Narrat siquidem quod ipsa in quadam abstractione didicit, quod Salvator tristitiam & sudorem sanguineum passus est, orationemque illam fecit propter illos, quos prævidebat fructum suæ passionis non debere participare: sed quia diligebat justitiam, apposuit conditionem; Verumtamen non mea, sed tua voluntas fiat: Quam si non apposuisset, dicebat ipsa, quod omnes salvati fuissent. Impossibile namque erat, orationē filii Dei frustrari suo effectu: quod bene concordat cū verbo Apostoli ad Hebræos: Exauditus est, inquit, pro sua reverentia. [Hebr. 5, 7] Quod exponunt Doctores communiter de oratione facta in horto. [& dolores fuerint naturaliter intolerabiles:]
[211] Item dicebat mihi præter hoc & docebat, quod passiones, quas in corpore sustinuit filius Dei & hominis pro nostra salute, nullus hominum ferre posset, quin sæpius, si esset possibile, moreretur. Nam sicut amor, quem gerebat & gerit erga nos, inæstimabilis est: sic passio quæ solo amore jubente pariter & cogente portabatur ab eo, inæstimabilis fuit: & non tantum quantum natura rerum & malitia inferentium potuit facere, sed etiam multo plus. Quis enim crederet quod spinæ perforarent os capitis usque ad cerebrum? Aut quod ossa vivi hominis tracta disjungerentur? Scriptum est quippe: Et dinumeraverunt omnia ossa mea. Sed quia maximus erat amor, propter quem solum portabat hæc omnia, maximas etiam adinvenit pœnas, quibus se nobis perfectius demonstraret. Hæc enim fuit una de principalibus causis illius passionis, demonstratio scilicet perfectissimi amoris, quem habet ad nos, qui convenientiori modo non potuit demonstrari. Etenim clavi non tenuerunt eum in cruce, sed amor. Nec vires hominum vicerunt eum, sed suus amor vicit. Quomodo autem vicissent illum, ad cujus unicum verbum omnes ceciderunt in terram?
[212] Hæc & similia per altissima & aptissima verba virgo prudentissima perorabat de passione Domini Salvatoris: [quos in se experta Catharina,] addebatque fuisse se in proprio corpusculo expertam aliquid de qualibet passione Domini; quoniam ipsam experiri totaliter, impossibile reputabat. Et adjungebat, quod major pœna quam Salvator fuit passus in cruce, fuit in pectore, propter disiunctionem pectoralium ossium. Ad cujus rei probationem sive indicium, dicebat ceteros dolores in suo corpusculo pertransisse, illumque tantummodo remansisse. Unde, quamvis quotidie pateretur dolores iliacos & dolores capitis incessanter, hunc tamen dolorem vehementiorem esse dicebat, quod propter propinquitatem cordis mihi non inverisimile videbatur, tam de illa quam de ipso Domino Salvatore. [maxime circa pectus,] Cum enim ossa illa videantur naturaliter ordinata pro cordis & pulmonis protectione, non potest ipsorum dissipatio fieri absque cordis maxima passione: nec cessante miraculo, forsitan in alio posset talis violentia fieri absque morte. Quidquid tamen sit, ad materiam hujus virginis redeundo, postquam hæc passio in ejus corpore facta est, quæ pluribus diebus duravit, imminutæ sunt haud dubium vires corporeæ, ipseque amor cordis fuit multipliciter augmentatus. Experta namque fuerat experimento sensibili, quantum eam Salvator simul & humanum genus dilexerat, sustinendo tam acerbissimam passionem: ex quo fiebat in corde suo tanta violentia caritativa & amorosa, quod fas non erat cor illud in sua integritate manere, quin scinderetur ex toto. Sic enim contingit cum vas aliquod continet liquorem magnæ virtutis sive vigoris virtualiter excellentis, quod ex vi contenti frangitur continens; & virtus arctata, dissipato arctante, diffunditur; quia non erat inter locum & locatum æqua proportio.
[213] Quid plura? quid amplius immorer? Tanta fuit vis amoriis illius, [disrupto corde ad tempus moritur] quod cor virginis scissum est a summo usque deorsum. Hoc est, ab una extremitate ad aliam; sicque fractis venis vitalibus, expiravit ex vehementia divini amoris præcise, nullaque alia naturali causa cogente. Miraris, lector? sed noveris de hoc plures fuisse testes & esse, qui & quæ in ejus exspiratione fuerunt præsentes, qui & quæ primo mihi retulerunt hoc, quorum nomina infra ponentur. Tunc ego adhuc hæsitans, ad eam accessi, diligenterque investigavi quid ipsa de hoc sentiret: ac supplicavi, ut ipsa mihi super hoc plenarie diceret veritatem. Quæ prorumpens in singultuosos fletus, diutius responsionē distulit mihi dare; tandem post aliquantam moram inquit: Nunquid non, Pater, compateremini uni animæ, quæ fuisset liberata de carcere renebroso, & post visam lucem gratissimam, iterum reclusa esset in tenebris consuetis? Ego, inquam, misera illa sum, cui hoc contigit, Dei providentia sic disponente, propter demerita mea. His auditis avidior factus sum ad indagandum rei tam mirabilis veridicam seriem, ipsa narrante: qua ex causa subintuli: Numquid, Mater, veraciter anima tua separata fuit a corpore? At illa: Tantus fuit ignis divini amoris, & desiderii uniendi me cum illo quem diligebam, quod si cor fuisset lapideum sive ferreum, scissum fuisset pariter & apertum. [ex vehementia amoris:] Nihil creatum, ut æstimo, tantæ potuisset esse virtutis, quod cor meum integrum contra tantam vim amoris conservasset. Unde teneatis pro certo, quod corpusculi hujus cor a summo usque deorsum ex pura violentia caritatis scissum est, & totum apertum, ita ut videar mihi adhuc illius scissuræ stigmata in ipso corpore sentire (ex quo potestis clare colligere, quod anima fuit totaliter a corpore separata) vidique arcana Dei, quæ non licet loqui cuiquam viatori, quia nec memoria est tantæ virtutis, nec vocabula humana possunt sufficere ad significandum tam alta entia convenienter: quidquid enim dicerem, totum est lutum respectu auri. Hoc tamen mihi remansit, quia semper cum audio de ipsa materia loqui, tam vehementer affligor, considerans quantum descenderim de illo nobilissimo statu ad istum vilissimum, quod non possim nisi lacrymis & singultibus dolorem meum exprimere.
[214] [quod explicans Confessario] Hoc cum audissem, nosse cupiens ordinem rei gestæ particularius, inquam: Obsecro, Mater mea, ex quo alia secreta tua mihi revelas, ut istud non celes a me, sed ordinem tam admirabilis rei gestæ narrare digneris. Ego, inquit, diebus illis, post multas visiones mentales & etiam corporales, post innumeras consolationes mentis receptas a Domino, ejus puro amore cogente, in lectulum decidi languida; ubi non desinebam orare ipsum, ut me traheret de corpore mortis hujus, ut perfectius possem ei uniri. Quod cum pro tunc obtinere non potuissem, obtinui tandem ut passiones suas, quantum mihi erat possibile, communicaret: & hæc narravit mihi circa passionem Salvatoris, quæ paulo superius latius recitavi. Et postmodum addidit: Ex his experientiis passionis ejus perpendi lucidius & perfectius, quantum me dilexerat Factor meus: factaque sum ex amoris augmento languidior, in tantum quod nihil penitus animus meus appeteret, nisi exire de corpore. Quid plura? Ipso ignem, quem miserat in cor meum, quotidie amplius accendente; carneum cor defecit, & fortis fuit illa dilectio sicut mors: scissoque corde ut dixi, anima mea fuit ab hac carne soluta: sed ad tempus nimis, proh dolor! exiguum. Tunc ego: Quanto tempore, Mater, stetit absque corpore anima tua? Et illa: Dicunt funeris mei observatrices, quatuor fuisse horarum spatium inter expirationem & resurrectionem meam, vicinarumque magnam partem convenisse ad consolandum matrem & ceteros attinentes: sed anima mea putans se æternitatem fuisse ingressam, de tempore non cogitabat.
[215] Et ego: Quid infra illud spatium, Mater mea, [alterius vitæ præmia & pœnas interea spectasse se asserit,] vidisti? Et cur reversa est ad corpus anima tua? Obsecro ne abscondas a me quidquam. At illa: Noveritis, Pater, quod quidquid in alio invisibili nobis seculo est, totum vidit & intellexit anima mea, scilicet gloriam Sanctorum & pœnas peccatorum. Sed ut dixi, nec memoria nunc tenet, nec verba sufficiunt ad totum exprimendum: sed quantum est mihi possibile, dicam vobis. Pro certo igitur teneatis, quod anima mea vidit divinam essentiam: & hæc est causa, quare tam impatienter maneo in hoc ergastulo corporis: & nisi quia ligarent me amor ejus & amor proximi, propter quem ipse me remisit ad corpus, ego præ tristitia deficerem. Summa vero consolatio mihi est, quando patior aliquid mali: quia scio quod per illam passionem ego perfectiorem habebo Dei visionem. Qua ex causa non solum mihi tribulationes non graves, sed sunt etiam delectabiles menti meæ, prout potestis perpendere quotidie vos & alii, qui conversamini mecum. Vidi etiam pœnas tam damnatorum quam illorum qui sunt in purgatorio, quæ nullis vocabulis possunt dici perfecte. Et si miserrimi homines viderent unam minimam illarum pœnarum, potius eligerent decem mortes corporeas, si esset possibile, quam illam minimam pœnam portare per diem. Singulariter autem vidi puniri eos, qui peccaverunt in matrimonio, non servando ipsum sicut debebant, sed quæsierunt delectationes concupiscentiæ suæ. Me autem petente, cur illud peccatum, quod gravius ceteris non erat, tam graviter puniebatur: respondit, quia de illo non habuerunt tantam conscientiam, consequenter nec tantam contritionem, quantam habuerant de aliis: & etiam frequentius ac pluries offenderant in illo peccato, quam in aliis. Et subjunxit: Nimis periculosa est illa culpa, quam committens non curat removere per pœnitentiam a se, quantumcunque sit parva.
[216] Post hæc incepta prosequens, inquit: Dum omnia hæc anima mea conspiceret, æternus quem plene possidere credebā, Sponsus ait animæ meæ: [& vitæ restitutam ob salutem proximorum,] Vides quanta gloria privantur, quantaque pœna puniuntur, qui me offendunt? Redeas igitur, & ostende eis errorem eorum pariter & periculum atque damnum. Cumque reditum hunc anima mea nimis horreret, addidit Dominus: Multarum animarum salus requirit ut redeas, nec amplius modum vivendi tenebis, quem tenuisti huc usque, nec cellam pro habitaculo habebis de cetero; quin potius & urbem te propriam egredi oportebit pro animarū salute. Ego autem semper tecum ero, & ducam & reducam: portabisque nominis mei honorem & spiritalia documenta coram parvis & magnis, tam laicis quam clericis & religiosis: ego enim tibi dabo os & sapientiam, cui nullus resistere poterit. Adducam etiam te coram Pontificibus & Rectoribus Ecclesiarū ac populi Christiani, ut consueto meo modo, per infirma fortiorum confundā superbiam. Hæc & similia dum spiritaliter sive intellectualiter loqueretur animæ meæ, modo (quem ignoro) imperceptibili, se invenit subito reductam ad corpus. [quos ut caro emptos vehementissime diligit.] Quod cum ipsa anima mea primo perpenderet, dolore intolerabili sauciata est adeo, ut tribus diebus & totidem noctibus in continuis & assiduis fuerim fletibus, nec est possibile ab eisdem me fletibus abstinere, quandocunque mihi hæc ad memoriā reducuntur. Nec est mirum, Pater; imo potius mirum est, quia cor meum iterum dolore non frangitur omni die, considerata excellentia tantæ gloriæ, quam tunc quidem possidebam, sed nunc longe, proh dolor a me facta est. Totum autem mihi accidit propter proximorum salutem. Nullus igitur admiretur, si excessive diligo illos & illas, quos & quas commonefacere, ac a malis ad bonum convertere mihi concessit Altissimus, quia non parvo pretio emi ipsos: propter eos enim anathema facta sum a Domino, & a gloria ejus suspensa per tempus mihi adhuc incertum. Propter quod, sicut dicebat B. Paulus, ipsi sunt gloria mea, & corona mea, & gaudium meum. [Phil. 4, 11] Hoc, inquit, dico vobis ad removendum de corde vestro passionē, quam quidā patiuntur, murmurantes quod ita domestica omnibus facta sum.
[217] His auditis & intellectis juxta gratiam mihi datam, perpendi conferendo in corde meo, quod propter moderni temporis cæcitatem & incredulitatem hominum seipsos amantium, non essent hæc omnibus propalanda. Qua de causa prohibui Fratribus & Sororibus meis, quod ipsa vivente nullatenus talia divulgarent. Perpendi etiam aliquos, qui prius ejus monita sequebantur, hoc audito abire retrorsum, quia non poterant capere verbum. Verum ex quo nunc in paradisum, [mors prædicta testibus comprobatur,] non reditura usque ad generalem resurrectionem, est jam rapta, & cursum hujus vitæ fragilis terminavit; necessitatum me putavi & puto ad hoc revelandum, ne divinæ pietatis donum, & tam ingens tamque apertum miraculum, mea ex negligentia occultetur. Porro ut cernas, lector, quam clare divina virtus ita fuisse ostenderit, noveris quod appropinquante hora expirationis prædictæ, per adstantes feminas ejus socias & in Domino filias, Confessor ejus Frater Thomas dictus de Fonte, sæpe superius nominatus, vocatus est ut migranti secundū morem adstaret, & precibus migrantē animā Domino commendaret. Qui assumpto secum quodam Fratre, qui vocatur Frater Thomas Antonii, concitus venit, & dolenter adstitit orans. Quod dum sensisset alter Frater, qui vocatur Frater Bartholomȩus Montucii, assumpto secum Fratre Ioanne Converso de Senis, qui nunc actualiter est in urbe, festine venit & ipse. Hi quatuor Fratres, qui omnes supersunt adhuc & vivunt, virgini sacræ migranti nimium dolentes adstabant.
[218] Sed dum expirasset, dictus Frater Joannes Conversus, tanto est cordis dolore perculsus, quod ex violentia fletus & eiulatus, [quorum unus ad contactum defunctæ sputo sanguinis liberatur,] vena sibi pectoris fracta est, & ex toto aperta; in tantum quod cogente tussi, ut talibus accidit, frequentes & magnos coagulati sanguinis cumulos per proprium os emitteret, & suffocationē cordis aut incurabilis infirmitatis detrimentū verisimiliter formidaret. Additur ergo dolor dolori adstantium: & qui virginem deplorabant defunctam, Fratrem in brevi moriturum, coacti sunt simul flere. Dum autē hæc agerentur, Frater Thomas Confessor virginis, magna cum fide dicto Fratri Ioanni dixit: Constat mihi hanc virginem magni esse meriti apud Deum: apponas igitur manus corporis ejus sacri super locum tuæ tam horribilis passionis, & indubitanter curaberis. Quod cum ille, cunctis qui adstabant cernentibus, perfecisset; mox ita plene curatus est, acsi numquam illa passione fuisset gravatus. Hæc dictus Frater Ioannes adhuc cunctis audire volentibus recitat, & cum expedit etiam juramento confirmat. Ceterum præter Fratres superius nominatos, expirationi prædictæ præsens fuit quædam socia ejus, simul etiam in Domino filia, quæ vocabatur Alexia; & ut firmiter puto, jam cum ea vivit in cœlis; parvo enim tempore post ejus transitum supervixit. Defunctam autem ipsam virginē pene omnes convicinæ viderunt, & magis utriusque sexus notorum caterva, quæ ut moris est, in tali casu concurrerat: nec alicui ex ipsis poterat esse dubium, quin totaliter ex hac luce migrasset. Porro suspensionis seu elevationis corporeæ, supra circa principium hujus Capituli recitatæ, testes fuerunt quædam Sorores de pœnitentia B. Dominici, nomine Catharina, filia quondam Thecci de Senis, quæ diu comes ejus individua fuit; &, nisi me fallat memoria, Lysa cognata ejus, quæ adhuc supervivit, & Alexia superius nominata.
CAPUT IX.
Insignia misericordiæ spiritualis miracula proximis per S. Catharinam impensa.
CAP. VII
[219] Indubitatum apud te omnino, lector, esse cupio, quod si præcise illa recitare velim miracula, quæ per hanc sacram virginem operatus est Dominus, postquam ejus notitiam merui, ex quibus majorem partem percepi propriis sensibus, non modo unum Capitulum, sed per me plura conficienda forent volumina. [Aggreditur auctor narrare miracula primum spiritualia:] Verum ut legentibus non inferam tædium, ad unius Capituli methodum, quantum valui, multa reduxi: ut ex his quæ videris, judices qualia sint, quæ brevitatis causa nunc silendo pertranseo. Porro quia quantum spiritus corpus, tantum miracula spiritualia illa, quæ circa corpus sunt, antecedunt; ideo prius ea quæ circa liberationem animarum per ipsam operatus est Dominus, decrevi describere, ac consequenter ea quæ corporibus salubria fuerunt proximorum. In scribendo autem hæc, quamvis ordinem temporis, quantum mihi fas est, observem; omnino tamen observare non valeo, quia propter distinctionem jam dictam, miraculum per ipsam circa liberationem spiritus patratum novissimo tempore, me prius recitare oportet, quam corporale miraculum primis temporibus operatum, ut digniora minus digna præcedant ordine suo recto. Insuper licet hunc ordinem servare intendam, in qualibet tamen distinctione, quantum scivero, temporis ordinem servare conabor. Sane istorum miraculorum, & potissime spiritualium, quædam fuerunt ita ignota hominibus & secreta, quod testem non habent alium, nisi ejus revelationem mihi vel alteri factam; quamvis non sint absque signis patentibus, quæ fidelibus & devotis satisfaciunt ad credendum.
[220] Scire igitur te volo, peroptime lector, quod Iacobus hujus sacræ virginis genitor naturalis, [Iacobo patre ægrotante] postquam, ut in prima parte tactum est, comperit filiam omnipotenti Domino cordialiter deservire, semper eam reverenter & amorose tractavit; mandans assidue omnibus de familia, ne aliquis esset ausus Catharinæ virgini natæ suæ præstare quodcumque impedimentum faciendi quæcumque vellet. Quamobrem caritas magis ac magis augebatur quotidie inter patrem & filiam, illaque salutem patris assidue Domino precibus commendabat, & ille de virtutibus filiæ in Domino exultabat, nec non & salutem se apud Deum consecuturum meritis & orationibus ejus sperabat. Inter hæc autem completi sunt dies hujus transitoriæ vitæ Iacobi, deciditque in lectulum gravatus ægritudine corporali. Quod ut filia comperit mox ad consuetum orationis recurrit confugium, Sponsumque suum pro salute patris oravit. Cui oranti responsum est, terminum vitæ corporeæ Iacobi advenisse, nec ei expedire quod amplius differretur. [& mori parato,] Tunc illa personaliter visitans genitorem, & dispositionem mentis ejus diligenter examinans, reperit animum ejus promptum ad transitum, nec hujus vitæ cupidine detineri: de quo immensas gratias suo retulit Salvatori.
[22] Sed nec adhuc de hoc dono contenta, iterum totum collegit spiritum ad Dominum exorandum, [orat filia ut sine purgatorio ad celū transeat,] ut ex quo genitori & nutritori suo tantam contulit gratiam, quod libenter absque culpa ex hac vita migrabat; velut fons omnium gratiarum, aliam addere dignaretur, ut scilicet absq; pœnis purgatorii ad gloriam evolaret. Cui responsum est, necessarium esse quod justitia saltem in aliquo servaretur: nec esse possibile, quod anima non perfecte purgata, splendorem tantæ gloriæ possideret. Quamvis enim genitor tuus, inquiebat Dominus, inter ceteros matrimonii statum tenentes fuerit bonæ vitæ, pluraque fecerit mihi grata, & singulariter quæ operatus est erga te: fieri tamen non potest, salva justitia, quin anima ejus salva fiat per ignem, propter terrenæ conversationis pulverem habituatum & induratum in anima ejus. At illa: Superamantissime Domine, quo pacto potero sustinere, quod anima illius, qui te concedente, me genuit, & tam diligenter nutrivit ac educavit, & tantas consolationes mihi fecit in vita sua, quomodolibet ignibus illis atrocissimis affligatur? Ergo te per omnes bonitates tuas adjuro & obsecro, ut animam illam egredi de corpore non permittas, nisi uno modo vel alio sit ita perfecte purgata, quod igne purgatorii nullo modo indigeat. Mira res! obediente Domino Deo quodammodo voci hominis atque voto, defecerunt ex toto vires corporeæ Jacobi, nec tamen anima corpus reliquit, quousque fuit sancta & pia disceptatio terminata, quæ diu duravit, Domino allegante justitiam, & virgine flagitante gratiam. Tandem post multa virgo subjunxit: Si non potest hæc gratia fieri, nisi servetur aliqualis justitia, fiat tunc illa justitia super me, quia pro genitore meo parata sum omnem pœnam, quam tua decrevit bonitas, [seque pro eo satisfacturā offert:] sustinere. Quod Dominus annuens, inquit: Ecce ob amorem, quem in me totaliter posuisti, acceptavi tuam petitionem, & animam tui naturalis patris immunem reddam a pœnis simpliciter & ex toto. Sed tu pro ipso pœnam, quam tibi dedero, quousque vixeris, sustinebis. Quod illa gaudenter suscipiens, ait: Optimus, Domine, sermo tuus: fiat sicut imperasti.
[222] [quare gravissimis per totam vitam doloribus affligitur,] Post hæc ad patris lectulum, qui laborabat in extremis, accessit: & confortans eum, de perfecta salute pro parte Altissimi, mirabiliter ipsum lætificavit: nec inde abscessit, quousque vidit ipsum ex toto migrasse. Quid plura? Illius anima egrediente de corpore, in eodem instanti apprehenderunt virginem dolores iliaci, qui nunquam usque ad terminum vitæ ejus discesserunt; nec unquam fuit spatium aliquod temporis, in quo dolores illos aliqualiter non sentiret; sicut tam ipsa quam assistentes ei, mihi centies sunt testatæ, ac manifesta signa doloris mihi & ceteris secum conversantibus patentissime ostendebat. Sed virtus patientiæ ejus, non æquabatur doloribus, sicut infra, dante Domino, patefiet, imo ipsos incomparabiliter excedebat. Hæc autem omnia supra scripta mihi secrete retulit virgo ipsa, dum ego doloribus ejus supradictis compatiens, causam exquirerem tanti morbi. Sed hæc non debeo subticere, quod illo expirante, [lætatur tamen in obitu patris.] virgo sancta magnam modesti risus jucunditatem ostendit, dicens: Benedictus Dominus, utinam essem ego sicut vos: nec potuit, aliis flentibus, nisi lætitiam & jucunditatē ostendere per totum tempus quo fuerunt funeralia celebrata. Consolabaturque matrem ac ceteros, ac si ad eam nihil de illo funere pertineret. Viderat enim, animam illam egredientem de tenebris corporalibus, mox æternam lucem ingredi absque dilatione, ex quo indicibili gaudio replebatur, potissime, quia non multo tempore ante, ipsa fuerat experta, quid esset ingredi lucem illam, prout in superiori Capitulo est dictum. Dolores autem illos gaudenter accepit, quia noverat eos sibi ad culmen gloriæ illius præfuturos.
[223] Videsne, lector, divina providentia quam fuit sapientissime hic operata? [cujus anima ei se conspiciendam præbet.] Poterat haud dubium animam illam multis modis purgare, & ad ingressum gloriæ habilem reddere, sicut de facto fecit animam latronis ipsum confitentis in cruce: sed noluit absque pœna corporis virginis hoc petentis, non in malum, sed in augmentum boni spiritalis ejusdem virginis. Dignum quippe fuit, quod virgo quæ tanta caritate diligebat animam patris, de ipsa caritate aliquid lucraretur: & sicut ipsa plus dilexit salutem animæ illius quam corporis, sic & ipsa per pœnam corporis salutem animæ propriæ cumularet. Propter quod ipsa semper dolores illos vocabat dulces: nec abs re, sciebat enim ex doloribus illis dulcedinem gratiæ hic merentis, & gloriæ in futurum præmiantis, sibi semper augeri: unde non nisi dulces poterat nominare. Narravit mihi secrete sancta hæc virgo, quod per longum tempus post obitum dicti Jacobi, spiritus ejus scilicet Jacobi, quasi assidue se sibi præsentabat, gratias agendo de gratia, quam ipsa mediante receperat, & multa sibi secreta revelando, ac supra insidiis inimici ea permonendo, nec non ipsam a malis omnibus custodiendo.
[224] Ceterū audisti hæc de anima justi: attende nunc obsecro, quid acciderit de anima peccatoris. a Erat tunc temporis, scilicet anno Domini MCCCLXX, [De peccatoris ægrotantu] in civitate Senensi civis quidam, vocatus Andreas Naddini, dives quidem transitoriis & extrinsecis rebus, sed bonis permanentibus & intrinsecis ex toto privatus; nullo Dei timore vel amore fulcitus, omnium quasi detinebatur vinculo peccatorum ac vitiorum: ludo etiam taxillorum totaliter deditus, Dei & sanctorum erat blasphemus assiduus, & detestabilis nimium. Hic anno jam dicto, qui ætatis suæ quadragesimus erat, mense Decembri, gravi corporis morbo arreptus, in lectum decidit; & deficiente medicorum auxilio, ad utriusque hominis mortem, juxta cor suum impœnitens, propinquabat. Hoc sentiens proprius ejus Sacerdos, accessit eum, monuitque ipsum, ut ante vitæ corporeæ terminum, pœnitentiam ageret de commissis, & domui suæ disponeret juxta morem. At ille, qui nec ecclesiarum visitator, nec sacerdotum fuerat ullo tempore vitæ suæ devotus, & monentem & monita ex toto contempsit. Quod uxor ejus & consanguinei attendentes, zelo salutis ejus moti, plures utriusque sexus religiosas personas & Deo devotas accersierunt, ut obstinatū ejus animum immutarent. Sed ille nec minis æternorum incendiorum, nec blanditiis divinæ misericordiæ, ad confitendum peccata sua potuit quomodolibet flecti per quemcunque monentem: descendebatque ad inferos, [atque obstinati] nihil secum portans nisi peccata. Hoc iterum cum dolore prospiciens ejus Sacerdos Curatus, timens de morte propinqua, matutinali hora iterum accessit ad eum, prima repetens monita, & plura subjungens. Verum misellus ille ita ultimo sicut primo, & loquentem & verba despexit. Quid plura? Impœnitentia finali detentus, peccatum in Spiritum sanctum, quod in neutro seculo dimittitur, continue committebat, & sic ad cruciatus interminabiles justissime descendebat.
[225] Fiunt hæc nota Fratri Thomæ virginis Confessori, [periculo monita Catharina,] sæpe superius nominato, qui damnationi hominis illius compatiens, festinus ad ipsius virginis domum accessit, intendens eam per viam tam obedientiæ quam caritatis arctare, ut orare non desineret Dominum, quod infelici animæ illi dignaretur misericorditer succurrere, ne in æternum periret. Sed cum pervenisset ad domum, invenit virginem abstractam a sensibus, nec fuit fas ipsam a suis intimis contemplationibus pro tunc revocare. Quamobrem non valens eam alloqui, nec propter supervenientem noctem diutius expectare, cuidam sociæ virginis, quæ Catharina etiam dicebatur & dicitur (adhuc enim vivit) stricte mandavit, quatenus cum virgo Domini sensus redisset ad proprios, ei flebilem casum & intentionem suam plenius explicaret. Quod illa humiliter suscipiens, promiserat mandatum se impleturam apud virginem, sicut & fecit. Virgine siquidem sacra usque ad quintam horam noctis in suis contemplationibus perdurante, mox cum rediit ad sensus corporeos exteriores, Catharina Catharinæ retulit quidquid ei Confessor mandaverat; & per sanctam obedientiam ei imposuit, ut animam illam omni cum instantia Domino commendaret. Quod illa percipiens, caritatis igne ac compassionis tota succensa, ad deprecandum Dominum statim revertitur, & clamat validissimis mentis vocibus coram eo, dicens proximum suum, concivem & fratrem suum, redemptum quoque tanti sanguinis pretio, nullatenus permittere se perire.
[226] Cui respondit Dominus, Iniquitates illius usque ad cælum jam ascendisse, [exorato multis precibus Christo,] sicut blasphemi horribilis. Non enim, inquiebat Dominus, tantum ore me blasphemavit ac Sanctos meos, quinimo tabulam, ubi erat imago mea, matris meæ sanctissimæ, ac aliorum Sanctorum meorum, projecit in ignem. Dignum est ergo quod æternis ignibus comburatur. Sine, carissima, eum, quia dignus est morte. At illa cum lacrymis ad pedes sui Sponsi dulcissimi provoluta, dicebat: Si tu, amantissime Domine, iniquitates nostras volueris observare, quis ætetnam damnationem evadet? Numquid propter hoc in uterum Virginis descendisti, mortisque crudelissimæ supplicium pertulisti, ut iniquitates nostras observando punires, an potius ut deleres? Quid mihi narras peccata perditi hominis, qui cuncta crimina super sanctissimos humeros tuos portasti? An forsitan veni disputare tecum de illius justitia, & non tuam misericordiam petitura? Recordare, Domine, quid dixeris mihi, quando pro animarum salute me positam expressisti. Ego refrigerium aliud hic non habeo, nisi videre proximos meos converti ad te: ac propter hoc tantum, absentiam tui patienter sustineo. Si mihi hoc gaudium non præstiteris, quid sum infelix factura? Non me repellas, clementissime Domine. Redde mihi fratrem meum, qui est in barathro cordis obstinati absorptus. Quid verba multiplicem? A quinta hora noctis usque ad auroram stans insomnis, & lacrymis plena, pro illius animæ salute cum Domino disputavit; Domino allegante gravissima & multa illius crimina, de quibus justitia petebat vindictam; & virgine adducente misericordiam ejus, qua fuerat incarnatus & passus, nec non & promissionem sibi factam per eum de multarum animarum salute. Vicit autem tandem misericordia opera Domini, & justitiam fons misericordiæ indeficiens. Et inquit virgini; Dulcissima filia, ecce suscepi faciem tuam, eumque pro quo tam ferventer postulas, mox convertam.
[227] Eadem hora Andreæ decumbenti apparuit Dominus, [finalē ei pœnitentiam impetrat] dicens: Cur, carissime, offensas quas contra me fecisti, non vis confiteri? Confitearis omnino, quia paratus sum liberaliter tibi remittere culpas tuas. Ad quam vocem obstinatum cor mollificatum nimium est, adeo quod voce magna clamavit ad servientes sibi: Mittite pro adducendo Sacerdote, quia volo confiteri peccata mea: nam video Jesum Christum Dominum & Salvatorem, qui monet me ut peccata mea confitear. Quod adstantes lætanter percipientes, festine pro Sacerdote miserunt. Quo veniente, peccator perfecte confessus est, & cum magno dolore cordis; testamentumque suum completissime ordinavit, ac cum magna contritione simul & devotione hac ex luce migravit ad Dominum. O ineffabilis misericordiæ pater, quam immensæ sunt clementiæ tuæ, quam profundæ providentiæ tuæ, & nequaquam a nobis investigabiles viæ tuæ! Permisisti hominem illum in peccatis suis indurari usque ad ultimum, nec aliquam videbaris ejus curam habere: procurabas tamen continue, ut eum curares. Accedebant servi & ancillæ tuæ ad eum, nec quidquam salutis videbantur offerre: immisisti in cor Confessoris hujus virginis sacræ ut eam arctaret; cor autem virgineum accendisti, ut invincibilem te vincere conaretur humilibus lacrymis, ac omnipotentiam tuam ligare quodammodo videretur. Et quis illi hanc accensi cordis præbuit audaciam, nisi tu? Quis ei compassionis fraternæ ignem misit in mentem? Quis conferebat lacrymas illas, tuam clementiam inclinantes? Quis, inquam, alius quam tu? Erigebas sponsam tuam ad te, ut ipsa inclinaret te ad se. Tua hæc sunt, Jesu Christe, opera, qui Sanctos tuos ita glorificas. Tu hanc virginem sacram sponsam, ut ostenderes quanti meriti apud te esset, ignoti ei hominis, licet concivis & Christiani, periculum ostendisti; cui nullo alio mediante succurrere voluisti, nisi quam præelegeras, sponsa pro illo intercederet apud te. Quis ergo non debet tibi amoris glutino copulari? Vidisti, lector, magnas misericordias Dei nostri in peccatore uno, merito hujus virginis liberato. Sed attende majores in duobus quodāmodo jam dānatis.
[228] Accidit in dicta civitate Senensi illo in tempore, [& Latrones duos impœnitentes inter supplicia conspiciens,] duos famosos malefactores, per Præsidem justitiæ captos, propter maleficiorum suorum enormitatem, morti durissimæ deputari. Positi enim sunt super currus ligati ad palos, & carnifices forficibus ignitis sive tenaculis corpora ipsorum, nunc in uno membro nunc in alio, adustionis violentia vulnerabant. Hi nec in carcere, nec postquam inde sunt pro morte illa sustinenda educti, potuerunt per quemquam induci ut pœnitentiam agerent de commissis, nec ad confitendum peccata sacramentaliter cuiquam Sacerdoti: imo, dum secundum morem ducebantur per civitatem ad aliorum terrorem, non se commendabant orationibus fidelium, quin potius Deum & Sanctos apertis vocibus blasphemabant: sicque de temporalibus pœnis & igne, ad perpetuum ignem ac interminabiles pœnas miseri trahebantur. Porro æterna illa bonitas, quæ neminem vult perire, & quæ non punit bis in idipsum, per sacrā virginem sponsam suam sibi dilectā cogitavit miseras animas illas de inferni voragine liberare. Contigit enim, divina providentia dispensante, sacram virginem illa die, pro ampliori sua quiete, domum cujusdam suæ filiæ in Domino ac sociæ accessisse, quæ Alexia dicebatur, & nunc cum ea regnat in cœlis. Hujus domus erat sita in una de viis civitatis ejusdem, per quam hujusmodi damnati homines pertransire solebant. Cumque mane illo Alexia tumultuantium turbarum strepitum sentiret ab extra, mox ad fenestrā accedens, & de ipsa suspiciens, miseros illos parumper procul est intuita in curribus venientes, qui modo supradicto a carnificibus urebantur. Festinaque accessit ad virginem, dicens: O mater mea, quanta compassio nunc ante ostium domus nostræ? Duo, inquit, viri damnati ad forfices, in curribus transducuntur.
[229] Quo audito, sacra virgo, non curiositate, sed compassione ducta, ad fenestram prædictam accessit, visisque miseris illis, in ictu quasi oculi retrocessit, & ad orationem confugit: vidit enim, [pro eorum conversione orat,] sicut mihi secrete confessa est, in circuitu cujuslibet illorum ingentem malignorum spirituum turbationem, qui mentes eorum interius longe plus incendebant, quam carnifices carnem exterius. Quamobrem duplici compassione commota, ad orationis refugium festina recurrit, per quam Sponsi sui pietatem non minus festinanter urgeret, ut pereuntibus illis succurreret animabus. Ha, inquiebat, clementissime Domine, ut quid creaturam tuam, ad imaginem & similitudinem tuam formatam, tuo quoque pretiosissimo sanguine redemptam clementer, ita contemnis, ut supra tantā afflictionem corpoream, tam crudeliter tamq; damnabiliter a spiritibus vexentur immundis? Tu latronem illum qui tecum fuerat crucifixus, quāvis digna factis reciperet, tā abundanter illuminasti, quod Apostolis dubitantibus, ipse te clare confessus est in patibulo, & audire meruit vocē illā, Hodie mecum eris in paradiso: & ut quod hoc, nisi ut ei similibus spem veniæ largireris? Tu Petrum te negantem non despexisti, sed misericorditer respexisti: tu Mariam peccatricem non contempsisti, sed ipsam ad te traxisti: tu nec publicanum Matthæum, nec Cananæam, nec principem publicanorum Zacchæum a te repulisti, quin imo ad te vocasti. Per omnes igitur misericordias tuas te obsecro, ut animabus illis festine succurras. Quid amplius immorer? [eosque in Spiritu comitatur,] Traxit volentem trahi, & patentem misericordiæ fontem ad misellos illos mirabiliter declinavit: nam concessa est ei gratia, quod in spiritu iret cum eis, & sociavit eos continue usque ad portā civitatis, plorans semper pro eis & orans, ut emollirentur & converterentur corda ipsorum. Quod videntes dæmones, clare clamabant contra ipsam, dicētes: Nisi desistas, operabimur quod spiritus eorum & nos cum eis, vexando faciemus te dæmoniacam. Quibus illa: Quidquid Deus vult, hoc ego volo; non desistam propter hoc ab incepto.
[230] Cum autem essent in porta civitatis, apparuit misellis Salvator supermisericors, totus vulneratus, sanguine undique fluente, ipsos ad conversionem invitans, [& ab ipso Christo apparente animatos] veniamque promittens; sicque radius divinæ lucis intravit corda illorum, petiveruntque cum magna instantia Sacerdotem, & peccata sua cum contritione non modica sunt confessi. Post quod blasphemias mutaverunt in laudem, semetipsos etiam continue accusantes, & dignos se pœnis illis & majoribus proclamantes, lætantissimi processerunt ad mortem, ac si fuissent ad epulas invitati. Carnificibus autem ipsos urentibus, sicut solebant primitus blasphemare, ita nunc laudes ingeminant Salvatori, seq; per illas pœnas ad æternam gloriam clamitant fiducialiter perventuros, magnamque secum misericordiam fieri mediantibus pœnis illis. Hæc dum adstantes considerant, nimio arripiuntur stupore de tanta mutatione; ita ut etiam ipsi carnifices dulcescant in corde, nec audeant addere vulnera, videntes tantam devotionem. Nullus autem noverat unde mutatio hæc dexteræ Salvatoris excelsi provenerat, aut quis pro animabus illis tam induratis ad Deum intercessisset. [pieque mortuos] Verum Sacerdos quidam devotus, qui eos associabat, ut eos reduceret ab obstinatione tam dura hæc omnia postmodum juravit Fratri Thomæ Confessori virginis hujus sacræ, qui a dicta Alexia inquirens, invenit quod illa hora, qua virgo sacra suam terminavit orationem, & ad sensus reversa est, illi spiritum emiserunt. Quod & perfectius postea scivit ab ipsa virgine in secretis: quæ cuncta supra narrata recitavit ei per ordinē, sicut in scriptis fratris Thomæ inveni. Ubi ad hoc adjungitur, quod per aliquot dies post obitum dictorum malefactorum, audita est per socias virgo sacra dicere dū oraret, [ex purgatorie liberat] Gratias tibi, Domine, quia liberasti eos de secundo carcere. Quod cum dictus frater Thomas percepisset, petivit ab ea, quid sibi hoc voluisset. Quæ respondit, illorum latronum animas jam esse in gloria paradisi. Quamvis enim ad purgatorium trāsivissent cum migraverunt, ipsa tunc tamen impetravit eorum ex toto liberationem.
[231] Hæc forsitan, quoniam invisibiliter fiunt, tibi, lector, modica videntur: sed si Augustini & Gregorii scruteris sententias, [miraculo præ mortuorum suscitatione æstimando.] invenies majus hoc fuisse miraculum, quam si post mortem hi fuissent resuscitati. Et ut verbo utar Gregorii, In resurrectione corporea fuisset caro resuscitata iterum moritura, in hac autem resuscitata est anima in æternum victura. Item, In resurrectione corporis nullum habet obstaculum divina potentia: in resurrectione vero animæ, propter legem liberi arbitrii datam, obstaculum quodammodo patitur, quoniam ille potest nolle converti: propter quod dicitur, quod conversio peccatoris etiam creationem mundi excedit in ostensione divinæ potentiæ. Prædicatur, nec immerito, de S. Martino, quod in virtute Trinitatis deificæ, meruit fieri trium mortuorum suscitator magnificus. Legitur etiam de S. Nicolao, quod tres innocentes morti addictos, mirabiliter liberavit, & hoc magno præconio. Quid ergo dicemus de novella nostra Catharina virgine, quæ duos nocentissimos viros, mortuos quidem in anima & æternæ morti addictos, quasi ex toto suis precibus, tam subito, tam mirabiliter suscitavit, & ab æternis incendiis liberavit: Nonne stante sententia supra dicta, quolibet prædictorum istud est majus & mirabilius? Mihi crede, lector, ego propriis oculis vidi plura mirabilia in diversis corporibus patrata per hanc sacram virginē, sed omnia nihil reputo respectu istius: nimis enim potenter hic egit Altissimi dignitas, nimis largiter myrrham suæ gratiæ distillavit, ut homines omni nequitiæ deditos, qui perseveraverunt & perseverabant in suis nequitiis usque in finem quodammodo inclusive, nullo amplius inducente nec sperante de salute ipsorum, sic ad se converterit gratiose b, sic emollierit, sic virtute constantiæ in pœnitendo restituerit finali & gloriosæ saluti.
ANNOTATA.
a Thomas vocat Andream de Bellantibus (hoc scilicet familiæ cognomen fuerit) Naddinus, nomen Patris: narrat deinde reliqua hujus capitis sub compendio,
b Aliud huc spectans narrat Frigerius cap. II de nobili iuvene Perusino Nicolao Tuldo, ad mortem damnato a Senensibus, eo quod argueretur quædam publicum statum concernentia incaute protulisse. Hic cum de injustitia sententiæ quereretur, nullaque ratione posset induci, ut sese ad mortem Christiane obeundam disponeret, visitætus in carcere est a Catharina, eo successu, quem juvat ex ipsiusmet verbis, ad Fr. Raymundum scriptis, intelligere. Placuit divinæ voluntati, inquit illa, [Epistola Sanctæ de conversione Nicolai Tuldi.] ut visitarem hominem quem novisti: ex quo tantam ille consolationem hausit, ut cōfessione peracta prompte se ad moriendum paraverit, expresseritque promissionem meam, quod in hora supplicii ipsi assisterem pro Dei amore. Solvi fidem: & primo mane, antequam cāpana pulsaretur, ad carcerem progressa; duxi eum ad Missam audiendam, & Eucharistico epulo reficiendum curavi. Tradiderat ipse se tota voluntate in Dei beneplacitum: timor tamen ei aliquis supererat, ne in ipso mortis articulo, deficeret constantia. Sed vanus hic timor fuit: nam immensa Dei bonitas in animo ejus producebat caritatem tam vehementem, tantumque desiderium subjiciendi sese divino nutui, ut judicia ejus jugi cogitatione revolveret, atque hoc unum obtestaretur, ut apud se manerem: Ita, inquiebat, quietus moriar. Applicabat caput pectori meo: ego autem interea maximum sentiebam gaudium, & odorē suavissimum sanguinis, qui meo sanguini misceri videbatur. Cumque internam formidinis luctam perspicerem, dicebam ei; Macte animis, frater, cito perveniemus ad nuptias Agni. Discedes hinc tinctus pretioso sanguine filii Dei, in nomine Jesu, quod cave ne ex mente tua deponas: ego vero expectabo te in loco supplicii. Scito igitur, Pater mi & fili carissime, quod eodem momento sublatæ fuerunt ab illo omnes species timoris: & vultus ejus, antea tristis, conversus sit in hilaritatem quamdam: qua & dicebat: Unde mihi hæc gratia, ut dulcedo animæ meæ præcedere velit meque expectare in loco illo sancto? Ecce quam illuminatus erat intellectus, qui supplicii locum, sanctum appellabat. Deinde addebat, gloriabundus atq; exultans: Ibo, ibo: longa est mora omnis, & anni mille esse videntur priusquam veniam ubi me præstolaris. Alia quoque plura simili affectus dulcedine eructabat, quantum a Deo quispiam optare tali in articulo posset. Contuli ergo me ad locum, ibiq; mansi jugiter coram Deipara Matre & B. Catharina Virgine ac Martyre pro eo orans. Priusquam autem ipse adveniret, inclinavi me & supra truncum extendi collum, eoque situ mansi orans aliquamdiu; ac velut alienata a sensibus, unam hanc gratiam postulans a Beata Virgine, ut in ipso exequendæ sententiæ momento plenam ejus animæ divinitus illuminatæ pacem largiretur. Postquam vero ad sensus redii, sensi animam meam tanta dulcedine cumulatam, ut quamvis tota area plena esset innumerabili populo, neminem tamen omnino conspicerem, adeo me affecerat suavis promissio gratiæ impetratæ quam postularam. Posthæc comparuit in loco reus, mitis ut agnus, meque conspecta suaviter renidens, oravit ut signum sanctæ Crucis supra se formarem. Quo facto dixi: Festina ad nuptias, frater carissime: & tu cito pervenies ad vitam æternam. Tunc singulari cū mansuetudine inclinavit sese, & ego collum ejus discooperui, meque ad ipsum inclinans suggessi memoriam sanguinis Agni immaculati. Os ejus alia non proferebat verba, quam dulce Jesu nomen & Catharinæ: inter quæ recepi manibus caput, cujus oculos bonitas divina claudebat, extremumq; hoc verbū audiebatur, Placet. Eodem momento conspexi sacram Servatoris nostri humanitatem, præ sole fulgidam, interim dum sanguinem fluentem colligo, inflammatum ab incenso desiderio, quod latebat in anima, & igne caritatis depurgatum. Hunc ubi collegi eodem modo quo ejus collegeram desideria; anima ejus pervenit ad manus Salvatoris, qui eam collocavit intra plagam lateris, misericordiæ plenam, satis de clarans quod eum reciperet ex pura gratia absque ullo priorum demeritorum respectu… Anima mea pacem habuit, statim atque ejus animam in pace collocatam vidi: & sanguinis sic fusi odore perfusa, permittere nolui ut quod ex ea vesti meæ adhæserat ablueretur. Hactenus ipsa Catharina: succinctius eadem inseruntur Vitæ a Fr. Thoma abbreviatæ apud Mombritium qui se præsente rem gestam ait, nosque juvenis nomen docet; & addit quod anima meritis & orationibus ejusdem Virginis visibiliter evolavit ad cælum. Frigerius, citato nescio quo Fr. Thoma, fortaßis Priori Virginis Confessario, dicit: quod cum Nicolai caput manibus Virgo teneret, oculos quoque in cælum diu fixos tenuit, nec palpebris quidem tantillum connivens, cum admiratione magna circumstantiū; & tunc vidit Jesum Christum, qui (ut ipsa explicat prolixioribus quam hic referre integre libuit verbis) eamdem introducebat in regnum suum.
CAPVT X.
Aliæ singulares peccatorum conversiones.
[232] Aliud quoque singulare conversionis donum impetravit a Domino, pro quodam qui adhuc superest quod non puto silendum. Erat in civitate prædicta Senensi quidam Franciscus de Tholomeis, qui vivit adhuc: hic cum uxore sua quæ Rabes dicebatur, plures utriusque sexus genuerat filios; quorum primogenitus Jacobus vocatus; nimis scelerate vivebat. Fastu enim hujus seculi turgidus, & crudelitatis venæno repletus, jam duos propriis manibus occiderat homines adhuc juvenis, criminumq; suorum immanitate ab omnibus ipsum noscentibus timebatur. Nulla ei cura erat de Deo, [Duas puellas a vanitate ad religiosam vitam inducit,] nullus timor: absque fræno quocumq; ducebatur quotidie de malo in pejus, habebatque sororem Ginocciam nomine, quæ totaliter huic seculo dedita, licet corpore virgo esset, magis ex erubescentia hominum quam ex Dei timore, omnium vanitatum opera exercebat, in corporis proprii cultu & ornatu nimis excessivo. Horū genitrix Rabes prænominata, timore Dei compuncta, damnationem metuens filiorum, virginem sacram adiit, & supplicavit, quatenus cum duabus filiabus suis, sed singularius cum Ginoccia, dignaretur loqui parumper de pertinentibus ad salutem. Quod illa, omnium animarum zelatrix, annuit libentissime, diligentissimeque perfecit: nam orationibus & monitionibus ejus taliter formatus est Christus in mente Ginocciæ, quod cuuctis spretis vanitatibus seculi, capillis capitis in quibus gloriabatur ex toto præcisis, habituque Sororum de pœnitentia B. Dominici devotissime sumpto, totum tempus quo supervixit, sicut mihi patentissime consticit, in meditationibus & sanctis orationibus occupavit, asperrimas etiam pœnitentias faciendo; de quarum excessu ego quandoque ipsam redargui. Hanc secuta est Francisca ejus soror germana in omnibus: habituque pœnitentiæ simul sumpto, delectabile nimis erat videre, qualiter illæ duæ sorores, quæ paulo prius tam ardenter vanitates hujus seculi diligebant, tam constanter tamque perfecte ipsum seculum cum proprio corpore contemnebant.
[233] Porro in eodem conversionis principio, Jacobus supradictus, [& fratrem illorum] qui pro tunc in civitate non erat, hæc audiens, furibundus ad civitatem revertebatur cum quodam suo germano minoris ætatis, comminationes magnas eructans ex superbiæ stomacho, detracturumque se habitum quem soror induerat, ac ipsam extra civitatem, ad locum ubi habitabat ipse, ducturum se promittebat, ut neminem audire posset, quæ ad talia ipsam induceret. Cui respondit germanus puer, motus a cœlo empyreo: Vere, Jacobe, si tu veneris Senas, tu etiam converteris, & confiteberis peccata tua. Maledixit ille puero nimis atrociter, asserens se potius occisurum has atque illos Fratres & Presbyteros, quam quod unquam vellet alicui confiteri. Replicabat puer prophetiam veridicam, illeque maledictiones & comminationes ingeminabat, sicque pervenerunt ad civitatem. Intravitque Jacobus furiis invectus paternam domum, horribiliaque se facturum denuntiat, nisi soror habitum illum deponat, ac secum eat. Nec ista sanctam virginem latent. Rabes autem genitrix compescit filium, ut saltem sequentem diem expectet. Mane igitur facto, mittit pro Fratre Thoma confessore virginis: qui assumpto Fratre Bartholomæo Dominici, quasi nutu Dei accessit ad domū ubi erat Jacobus, ipsumq; alloquitur: sed nihil videtur posse proficere. Porro sancta virgo, sciens hæc omnia, nō ab homine, sed a Domino, illa hora pro conversione Jacobi instando orabat. Quid plura? Illa orante, tetigit Dominus cor Jacobi: [ad confessionem,] & alloquente ipsum Fr. Bartholomæo supradicto, quē Frater Thomas nutu Dei (ut dixi) duxerat socium, quod Fratri Thomæ negaverat induratus, ex toto concessit. Nam non modo sorori assensit ut Domino serviret, sed & ipse humiliatus, cum non parvo cordis dolore peccata sua confessus est: &, ut modo loquendi utar, sacræ virgini usitato, totū virus quod in mente habuit, evomuit, etiam quædā peccata quæ numquam alicui voluerat confiteri: factusque agnus de lupo, & catulus de leone, in brevi temporis spatio admirationem dat cunctis noscentibus eum. Stupet Rabes genitrix ejus, congratulantur sorores, Deumq; laudat tota familia: Fratres autem Bartholomæus & Thomas exultant in Domino, festinique properant, ut sacræ virgini denuntient quod est gestum.
[234] Porro illa, quæ cuncta in spiritu viderat, & hanc a Domino gratiam impetraverat, [quod factum illa absens enuntiavit,] adhuc erat in raptu, necdum ad sensus corporeos ex æterni Sponsi amplexibus reversa. Mox autem ut reversa est, antequam dicti Fratres intrarent camerulam, dixit sociæ suæ: Laudes habemus referre Creatori, quia Jacobus de Tholomæis, qui catenis detinebatur diaboli, isto mane liberatus est, & Fratri Bartholomæo confessus est omnia peccata sua. Illis vero ingredientibus & cum lætitia hoc idem narrantibus, respondit socia ejus: Modo dicebat ipsa mihi, quæ modo dicitis. At virgo Domini cum omni maturitate dixit ad eos: Laudes & gratias debemus, Patres mei, nostro reddere Salvatori, qui numquam sprevit orationes servorum suorum; & desiderium, quod ipsemet inspirat, adimplet. Putavit hostis antiquus auferre nobis oviculam nostram, & Pater misericordiarum abstulit ei suam. Credidit retrahere a Christo Ginocciam, & perdidit Jacobum quem tenebat. Sic semper ei accidit, cum caput erigit contra electos Dei: non enim est possibile, de manu Jesu Christi rapi oviculas quas elegit, prout ipse in Euangelio dicit. [Ioa 10, 28] Attende, lector, quod Ginoccia sæpius nominata, cum asperrima pœnitentia, orationibus & meditationibus intenta, perseveravit in Dei servitio usque ad mortem; & longam corporis infirmitatem patientissime & lætantissime ferens, cum indicibili gaudio migravit ad Dominum. In omnibus autem supra dictis Francisca soror ejus est eam secuta, [& subsecuta emendatorum constantia probavit] quæ parvo post eam tempore supervixit: & inter dolores corporis semper ridens, cum jucundo risu migravit a corpore. Rursum Matthæus, primo nominatus, post Jacobum, seculum ex toto relinquens, Ordinem Prædicatorum intravit, ubi adhuc devote ac religio se vivit. Jacobus vero sæpius nominatus, licet in communi statu matrimonii vivat, numquam tamen ad consueta mala reversus, pacificum & mansuetum se omnibus exhibet. Hæc autem omnia operatus est unus atque idem spiritus, per sponsam suam Catharinam, dividens & præbens se singulis, pro quibus ipsa orabat.
[235] Ceterum ut magis hoc pateat, rem narro nimis mirabilem, [alter inimicitias pertinaciter fovens,] cujus solus testis fui: sed ecce coram Deo, quia non mentior, cujus tamen rei effectus publicus fuit. Erat quidam in civitate Senensi prædicta vir admodū famosus inter seculo deditos, carnis prudentia, quæ Deo nō subditur, plenus; vocatus Nānes sive Vannes. Hic juxta patriæ illius abusum, inimicitias seu guerras particulares tenebat seu exercebat cōtra diversos, occulte semper illis parando insidias, & fingens se longius ire. Verū quia in quibusdā ex illis guerris intervenerant etiam homicidia, auctores criminum custodiebant se diligenter ab isto Nanne, plus quam ab aliis, quia noverant astutiam ejus. Frequenterq; mediatores posuerant, ut inducerēt ipsum ad pacem; sed ille in dolo semper cum omnibus respōdebat, se de illo negotio nō curare, nec per ipsum stare quin fieret pax; ipse tamen solus pacē impediebat, ut vindictam posset facere ad votū. Hæc audiens virgo sacra, ut tantū malum extingueret, cupiebat ei loqui: sed ille ita eam fugiebat, sicut solet serpens fugere incantantem. Tandem quidam sanctus vir, scilicet Fr. Gulielmus de Anglia, ordinis Fratrum Eremitarum Sancti Augustini, taliter locutus est ei, quod promisit sibi, se venturum ad virginem, & ipsam auditurū: sed noluit promittere, [tandemque persuasus ire ad Catharinam,] se quidquam de his quȩ moneret, facturum. Servavit igitur promissum, & venit ad virginis domum, hora qua ego illuc advenerā, sed ipsam nequaquam inveneram: iverat enim ad procurandam quarumdam animarum salutem. Me autem expectante, affuit nuntius, qui diceret Nannem adesse, quærentem loqui virgini. Quod ego lætus percipiens, quia noveram desideriū virginis circa hoc; concitus descendi ad eum, notificavi absentiam ejus, & monui ut non tæderet ipsam expectare paulisper: sicq; introduxi eum in cellulam pœnitentiæ Iesu Christi ancillæ, ut patientius expectaret. Ille vero post parvum temporis spatiū attædiatus, dixit: Ego promisi Fratri Gulielmo quod huc venirē, & dominā hanc audirē ex quo abest, & in multis occupatus stare non possum, supplico ut excusetis me ei, quoniam habeo quampluribus intendere.
[236] Videns hæc ego, & dolens de virginis absentia, cœpi ei loqui de materia pacis jam dictæ. At ille inquit: Videte: vobis qui estis Sacerdos & religiosus, vel huic religiosȩ dominȩ de qua magnā famā sanctitatis audivi, mentiri non debeo: veritatē dicā, [sed protestans se ei non pariturum,] sed nihil intendo facere circa hæc de volito vestro. Verū est quod ego sum qui pacē illam & illā impedio, sed ab aliis me occulto: & si ego solus consentirē, totū esset sopitum. Sed ego nullo modo consentire intendo, nec oportet mihi super hoc prædicare, quia numquā consentiā; sufficiat vobis quod aperui nunc quod aliis occultavi, nō molestetis me amplius. Cumq; vellem replicare, illeq; recusaret audire; disponēte Domino, affuit virgo sancta, rediens de simili opere. Quam cum vidissemus, ille contristatus est, ego lætatus: ipsa vero terrenum hominē cælesti caritate salutans, cōsedit, & petivit de causa sui advētus. Qui cuncta, quæ dixerat mihi singulariter, repetivit, & ultimā negativam. Virgo autem sacra cœpit ei periculū ejus ostendere, & undique ipsum urgere, pungendo pariter & ungēdo: sed ille, more aspidis surdæ, aures cordis claudebat ex toto. Quod cernens sapiētissima virgo, cœpit intra semetipsam orare, divinumque auxiliū implorare. Hæc dum perpendissem, ad illum me verti: & sperans de cælo succursum, [ipsa orante mirabiliter resipiscit,] posui & tenui eum in verbis. Quid plura? post parvā morulā dixit: Jam nolo ita esse rusticus, ut omnia vobis negē, ego volo recedere. Ego habeo quatuor guerras: de una illa tali facite quidquid vultis. Quo dicto, surgebat ut recederet: Surgendo autē dixit; O Deus meus, quantā consolationē ego in mente sentio de verbo quod dixi pro pace! & subjunxit: Ha! Domine Deus, quæ virtus est quæ me trahit & tenet? nō possum abire nec aliquid denegare. O quis me arctat? o quis me tenet? Hæc dicens, prorupit in lacrymas. Victū me fateor inquit, nec respirare valeo. Et flexis genibus, flens dicebat: Faciam, virgo sanctissima, quidquid jubetis, non modo de istis, sed & de aliis quibuscunque. Cerno quod diabolus me tenuit catenatum, volo facere quidquid consulitis. Consulite animæ meæ qualiter de manibus diaboli liberetur.
[237] Adhæc sacra virgo, quæ orando intraverat jam in consuetū mentis excessum, [& confessione peracta,] reducta est ad sensus exteriores, & gratias agens Domino: Modo, inquit, frater dilecte, perpendisti de periculo tuo ex misericordia Salvatoris? Locuta sum tibi, & contempsisti: locuta sum Domino & nō sprevit orationem meam. Pœnitentiam igitur age de peccatis tuis, ne repentina super te veniat tribulatio. Quid amplius immorer? Cum magna cōtritione cōfessus est mihi cuncta peccata sua: cū omnibus hostibus per manū virginis pacē fecit; & cū Altissimo, quē offenderat longis temporibus, se reconciliavit juxta consilium meū. Sed post cōfessionem per paucos dies a civitatis Præside capitur, arctæq; custodiæ deputatur; insonuitq; vox quod debebat decapitari. Quod ego percipiens, [varia incommoda temporalia patitur,] mœstus accessi ad virginem: Ecce, inquam, dum hic diabolo deservivit, nihil adversi passus est: cum autem ad Dominum conversus est, fremit contra eum cælum & terra. Timeo, mater mea, quia novella est plantula, ne hac tempestate frangatur ex toto, & in desperationem labatur. Ora, obsecro, pro eo ad Dominum, ut quem tuis orationibus liberasti, eisdem ipsum protegas ab adversis. Tunc ipsa: Ut quid, inquit, ita tristamini de eo, de quo potius deberetis exultare? Nunc certus factus estis quod avertit ei Dominus pœnam æternā, ex quo affligit eum pœna tēporali. Prius juxta Salvatoris sententiam, mundus diligebat quod suum erat: cū autem de mundo egressus est, mundus incepit eum odire: prius Dominus servabat ei pœnam æternā, nunc æternam misericorditer in temporalem commutavit. De desperatione vero nō dubitetis, quoniam ille qui liberavit eum de inferno, eruet eum de præsenti periculo.
[238] Et sicut dixit, ita factū est: quia post nō multos dies liberatus est de carcere illo, quamvis in temporalibus sustinuerit non parvam iacturam: de quo sancta virgo gaudebat, dicens; Venenum, quo inficiebatur, abstulit ei Dominus. [ac suam domum Virgini donat vertendam in monasterium.] Et tandem prementibus tribulationibus, & ipsius devotione crescente, pallatium pulcherrimum quod habebat extra civitatem milliario secundo, ipsi sacræ virgini donavit per publicum instrumentum, ut ibi construeret monasterium dominarum. Quod ipsa, de speciali licentia atque auctoritate felicis recordationis Gregorii, hujus nominis Papæ undecimi, fundare cœpit & ædificare, imposuitque ei nomen, Sancta Maria Regina Angelorum, me præsente cum filiis & filiabus suis. Commissarius autem præfati Pontificis summi, fuit Frater Joannes, Abbas monasterii sancti Anthimi, diœcesis (ut puto) Clusinæ, Ordinis S. Gulielmi. Hanc dexteræ suæ mutationem fecit Altissimus, per hanc sacram virginem, me teste, qui per plures annos fui Confessor dicti Nannis, & scio quod pro majori parte vitam suam correxit, saltem pro illo tempore quo fui cum eo.
Super hæc autem, si velim conversiones omnium malorum, profectum & augmentum bonorum sive bene dispositorum, roborationem infirmorum, consolationes desolatorum sive tribulatorum, admonitiones spiritualium periculorum, quas vel quæ per hanc venerabilem virginem & sponsam suam mirabiliter operatus est Dominus, [Incredibilis numerus spiritualiter ab ea adjutorum.] recitare, plures & grandes conficiendi sunt libri. Quis enim narrare sufficiat, quot sceleratos de faucibus inferni subtraxerit? quot obstinatos ad sui cognitionem reduxerit? quod seculo deditos, ad ejus contemptum adduxerit? quot tentationibus diversis tentatos, suis orationibus pariter & doctrinis de laqueo diaboli liberarit? quot rursum de cælo vocatos, per viam virtutum direxerit? quot etiam in proposito sancto fundatos, ad servanda charismata meliora promoverit? quot iterum de peccatorum voragine liberatos,, ac per viam veritatis suis laboribus & orationibus quasi propriis humeris deportatos, ad æternæ vitæ finem usque deduxerit? Ut enim verbis utar Hieronymi, Paulani sanctissimam commendantis: Si omnia corporis mei membra verterentur in linguas, non sufficerent enarrare fructum animarum, quem hæc planta virginea, per Patrem cælestem plantata, produxit. Vidi ego quandoque mille vel eo amplius utriusque sexus homines, [& ad eam accurrentium] simul de montanis & aliis regionibus comitatus Senensis, ad eam videndam & audiendam, tuba vocante invisibili, concurrisse: qui & quæ non modo ad verbum ejus, sed ad ejus aspectum, mox de suis compungebantur criminibus, flentes ac lugentes sua peccata: currebant ad Confessores, quorum unus ego fui: & cum tanta contritione confitebantur, quod nulli poterat esse dubium, quin magna copia gratiæ in eorum cordibus esset ex alto diffusa. Nec fuit semel tantum vel bis hoc, sed frequenter valde.
[240] [pro quibus absolvendis amplas facultates cōcedit Papa.] Propter quam causam felicis memoriæ Dominus Gregorius, supradictus Papa undecimus, tanto animarum fructu exhilaratus pariter & delectatus, mihi & duobus sociis meis concessit per Apostolicas litteras, quatenus omnes venientes ad eam & confiteri volentes, possemus absolvere tantum, quantum poterant prælati Diœcesani. Porro novit illa veritas, quæ nec fallit nec fallitur, quod plures venerunt ad nos criminosi, & gravibus vitiis onerati, qui vel numquam fuerant confessi, vel numquam debito modo Pœnitentiæ Sacramentum perceperant. Stabamus, tam ego quam socii, jejuni frequenter usque ad vesperas, nec sufficere poteramus audire confiteri volentes. Et ut meum fatear imperfectum, & virginis hujus sacræ profectum, tanta erat pressura volentium confiteri, quod pluries gravatus sum & attædiatus præ laboribus excessivis. Ipsa vero sine intermissione orabat, & sicut victrix capta præda in Domino exultabat uberius, jubens ceteris filiis & filiabus, ut ministrarent nobis qui habebamus rete, quod ipsa miserat in capturam. Non est fas exprimere calamo plenitudinem gaudii mentis ejus, sed nec etiam signa lætitiæ ejus; quæ nos ita lætificabat interius, quod etiam memoriam cujuscumque tristitiæ perdebamus. Hæc de mirabilibus, quæ per hanc sacram virginem fuit omnipotens Dominus operatus circa salutem animarum, sint dicta; prolixa forsitan tædioso lectori, sed nimis breviter mihi & operibus patratis per eam, quorum plurima omittuntur. Nunc autem ad ea quæ patrata sunt circa salutem corporum, transire decebat. Sed quia prolixe satis extendit se materia spiritalis, ne præsens capitulum nimis extendatur, finem accipiat in hoc puncto.
CAPUT XI.
Miracula juvandis corporibus impensa
Cap. VIII
[241] Rem narro, dilectissime lector, nostris stupendam temporibus, sed tamen valde facilem illi apud quem nulla impossibilitas reperitur. Lapa siquidem, hujus sacræ virginis genitrix, de qua superius frequenter facta est mentio, licet (sicut in principio dictum est) fuerit femina magnæ simplicitatis & innocentiæ, non fuit tamen illo tempore de invisibilibus bonis multum vel affecta vel informata: quamobrem transitus ex hac vita ei erat nimis odibilis, prout res gesta, narranda inferius, demonstrabit. Contigit enim eam post obitum viri gravari languore corporeo, [Matrem suam ægro tantem] languorque de die in diem augeri videbatur: quod attendens virgo Deo dicata, suum ad consuetum cucurrit orationis refugium, Dominumque interpellavit precibus assiduis, ut illi quæ se peperit & nutrivit, succurrere cum salutis remedio dignaretur. Cui tandem cælitus est responsum, quod saluti ejus consulebatur, si tempore illo de corpore migraret, antequam videret illa quæ superventura erant adversa. His auditis & intellectis, virgo Lapam adiit genitricem, ipsam dulcibus exhortationibus admonebat, ut si Dominus eam ad se vocare disponeret, ejus voluntati se absque tristitia conformaret. Quod illa, visibilium amore nimium implicata, horrens & fugiens, filiam precatur, ut pro salute corporea instaret ad Dominum, nec de morte sibi quomodolibet loqueretur.
Hæc dum Christi sponsa cerneret & doleret, facta in agonia mentali, quodammodo ferventissime Dominum exorabat, ut non permitteret eam ex hac luce migrare, [& vitam licet gravem futurā præ optantem,] nisi prius animum ejus sciret divinæ voluntati conformem. Obediente autem Deo, ut ita dixerim, virgineæ hujus hominis voci, ad tempus infirmitas Lapæ poterat aggravari, sed mors nequaquam valebat appropinquare. Factaque est virgo Domini inter ipsum Dominum & genitricem propriam mediatrix, illum exorando, istam exhortando: apud illum orabat, ut Lapam invitam de hoc mundo non traheret: apud istam instabat, ut tractui Domini consentiret. Verum quæ omnipotentem quodammodo orationibus suis alligavit, nequit infirmam mentem suis exhortationibus inclinare. Propter quod Dominus sponsam suam taliter est allocutus: Dic genitrici tuæ, quod ipsa non vult modo exire de corpore: sed tempus erit, in quo magnis desideriis petet mortem, & eam non poterit invenire. Quod verbum ita verificatum est coram me & pluribus aliis contestibus meis, quod ejus veritas nulla potuit tergiversatione celari. Contigerunt etenim tot adversitates usque ad ultimam senectutem, tā de personis quam de rebus quas diligebat, quod solebat cunctis audientibus dicere: Numquid per transversum posuit animam meam Deus in corpore, ut inde non valeat egredi? Tot filii & filiæ, nepotes magni & parvi, sunt jam defuncti; ego sola mori non valeo, ut omnibus doloribus saucier & affligar?
[243] [ac denique mortuā sine confessione,] Porro ut prosequamur quod cœpimus, indurato corde Lapæ, ita ut nec confiteretur nec cogitaret animæ medicinis; voluit Dominus in sponsa mitabilior aparere negando, quæ fuerant prius petendo concessa. Nam postquam diutius ad preces virginis mortem distulerat, ut ostenderet quanti esset meriti apud se virgo sacra, præmisit Lapam inconfessam, mortem incurrere temporalem. Quod cum sacra filia perpendisset, oculos ad cælum levans cum lachrymis, inquit: Ha! Domine Deus meus, suntne istæ promissiones tuæ, quas mihi fecisti, quod nullus de domo ista periret? Sunt etiā hæc quæ mecum tua misericordia statuisti, quod matrē meam invitā non traheres de mundo hoc? nunc autē cerno eam absque Sacramētis Ecclesiæ decessisse. Per omnes misericordias te obsecro, quod nō patiaris me taliter defraudari: nec hinc quantulumcumq; discedam vivens, quousq; matrem meā mihi restituas redivivam. His verbis & huic casu præsentes fuerunt tres mulieres Senēses, quarum nomina inferius annotantur, quæ firmiter & clare viderunt ipsā Lapā ultimū spuimū emittentē, corpusq; ipsius post hoc ab omni signo vitali extinctū aspexerunt & palpaverunt: ad aliaq; in talibus consueta præcessissēt, nisi quia virginē orantem prȩstolabātur. Sicut enim Salvatore tangente loculū, steterunt quæ funus ferebant: sic hac orante virgine, adstantes in nullo mutationē fecerūt, ejusdē Salvatoris operāte virtute. Quid in longū pertrahar? Amplius orabat virgo, & magnis mētis clamoribus cæli fastigia penetrabat; præsentabaturq; in conspectu Altissimi anxietas cordis ejus, simul cū ferventibus & humilibus lacrymis, quæ deinde copiose prodibāt: quamobrē non fuit possibile orationē illā vacuā remeare. [precibus suis ad vitam revocat Catharina,] Exaudivit igitur eā totius consolationis & misericordiæ Dominus, & præsentibus ac cernentibus testibus supradictis & inferius nominandis, cœpit corpus Lapæ subito & totaliter commoveri, resumptoq; integraliter spiritu, opera vitalia libere exercere: vixitque ad annos octoginta novem, cum multis afflictionibus cordis, propter ingruentes necessitates & adversitates, quas passa est, ut ipsi fuerat præ filiam, jubente Domino, prophetatum.
[244] Hujus autē miraculi testes fuerunt Catharina Getti, & Angelina Vannini, nunc Sorores de pœnitentia B. Dominici, [coram tribus testibus] nec nō & Lysa cognata virginis, Lapæprȩdictȩ nurus, quæ supersūt adhuc omnes Senis: istæ viderunt Lapā, post pluriū dierū gravē infirmitatē, expirantē, corpus ejus exanime, virginemorantem, cujus quædā verba etiā perceprunt & audierūt, quādo scilicet dixit: Domine, istæ nō sunt promissiones quas fecisti mihi: & tandem, post non magnam moram, viderunt corpus exanime commoveri, & recipere vitam, & omnes vitales operationes postmodum exercere. De sequenti autem tempore vitæ ejus mille vel eo amplius sumus testes. Ex quibus omnibus potes perpendere, lector bone, quanti meriti apud omnipotentem Dominum fuerit hæc virgo sacra, quæ genitoris animam de Purgatorii pœnis, genitricis vero corpus jam mortuum ad vitam naturalem tam miraculose reduxit. Verum ne hoc putes tantum circa salutem corpoream patratum fuisse per eam miraculū, attende ad cetera quæ sequuntur: & ut ampliorem præbeas fidem miraculo recitato, noveris verba Domini, dicta virgini, ab ipsa virgine me percepisse, dum secreta ejus secrete inquirerem; cetera vero reperisse in scriptis Fratris Thomæ primi confessoris, sæpe superius nominati: qui recitat hoc miraculum contigisse anno Domini MCCCLXX mense Octobri, præsentibus testibus superius nominatis. Præter hoc autem unum recitare intendo, quod prius ceteris quidem non contigit, sed magis notum fuit mihi, in tantum, quod præter illum qui recepit miraculum, nullus melius me novit illud.
[243] Accidit decimo septimo a anno, vel circiter ante annum hunc nonagesimum, [Pestilentia Senis grassante] qui nunc currit; me obedientia, quam promisi, jubente, in conventu Senensi ordinis mei morari, Lectorisque officium exercere. Cumque Deo servirem debiliter, contigit pestem inguinariam, quæ tam crebro nostris temporibus orbem universum vastavit, eamdem civitatem Senensem graviter nimis opprimere, hominesque utriusque sexus & cujuslibet ætatis, mortis jaculo vulnerari, adeo ut quosdam infra diem naturalem, alios infra duos dies communiter aut infra tres, de sanitate ad mortem, percussionis suæ veneno deduceret, non sine cunctorum terrore pariter & tremore. Quamobrem animarum zelo, super quem Ordo ipse, quem sum professus, fundatus est; fui coactus etiam vitæ corporalis subire periculum, ut proximorum animas adjuvarem. Hac igitur de causa, dum per infirmantium domos die noctuque pergerem circumeundo, frequenter pro utriusque hominis pausa suscipienda ad domum sanctæ Mariæ de Misericordia, in eadem civitate sitam, consueveram declinare; [Confessarius Virginis ad ægros discurrens,] potissime quia ejusdem domus Rector & Gubernator pro tunc erat quidam Matthæus, qui adhuc superest, homo nimis laudabilis vitæ & claræ famæ, nec non & ipse sacræ virgini spiritu caritatis adstrictus; quem ob virtutes eidem ex alto concessas, nimis tenere diligebam, & diligo de præsenti. Hunc solebam semel in die, tam ex causa quam dixi, quam pro subveniendo pauperum aliquorum inopiis, visitare.
[246] Quodam autem mane, dum post Missam conventus mei ad infirmos visitandos fuissem egressus, transiens per dictam domū Misericordiæ, introgressus sum, ut scirem qualiter habitantibus in tantæ pestis intemperie successisset. Sed ingrediens, inveni dictum Matthæum Rectorem, de ipsius domus ecclesia ad cameram, in qua ipsius erat mansio, manibus Fratrum & Clericorumeiusdem domus quasi mortuum deferri: colorem enim faciei consuetum quasi ex toto perdiderat, viribusque corporis ac loquela uti non poterat, ita ut mihi percunctanti quid pateretur, nō posset aliquid respondere. Tunc ego ad deferentes & comitantes b me vertens, attonitus petivi quid obfuisset aut obesset Matthæo meo. [invenit Rectorem domus Misericordiæ ægrum,] At illi: Hac, inquiunt, nocte, hora septima, dum vigilaret ad quemdam infirmū, pestis inguinaria ipsum percussit in inguine, brevique spatio ad tantum defectum corporis est perductus. Quo audito, ipsos mœstus sum subsecutus usque ad lectum: in quo dum reclinatus fuisset, resumpto spiritu, me vocavit, & peccata sua sicut frequenter consueverat, confessus est. Absolutione autē paracta, petivi ab eo quid pateretur. In inguine, inquit, tā vehemēti dolore afficior, quod quodammodo femoris divisionem minatur; insuper capitis tantam sentio passionem, ut fere putem ipsum esse in quatuor partes divisum. Post hæc verba tetigi venam pulsus, & manifeste reperi eum acerrimis febribus laborantem. Quamobrem induxi adstantes, ut signum vrinæ ejus medico, admodum excellenti eumque diligenti, qui magister Sensus dicebatur & dicitur, deferrent quantocius; quo ego post moram modicam sum subsecutus. At medicus viso signo, mox indicavit, morbum pestilentialem amicum pati, & mortis vicinæ signa testatus est se manifeste conjicere, mihiq; ait: Ebullitionem sanguinis in hepate, designat hæc aqua, communem instantis pestilentiæ morbum: & ideo vehementer timeo, [& nullam in medico spem inveniens recurrit ad Sanctam;] ne domus Misericordiæ Rectore tam bono citius viduetur. Tunc ego: Numquid existimatis possibile, per artem medicinæ ei aliquod remedium adhiberi? Et ille: Tentabimus hac sequenti nocte, si possemus cum succo fistulæ cassiæ sanguinem illum purgare; sed modica spes est mihi in remedio illo, quia morbus est nimis gravis.
[247] His dictis per medicum abscessi tristis, pergens versus domum insirmi, semper tamen mentaliter invocando Dominum, ut tam exemplarem virum pro aliorum salute adhuc in hoc seculo dimittere dignaretur. [quæ interim occurrit & surgere ægrum jubēs sanat,] Interim autem sancta virgo, sui Matthæi audiens passionem, quem ex ejus virtutibus tenerrime diligebat; mox fervore caritatis accensa, quasi contra morbum illum turbata, festine accessit ad ægrum. Et antequam appropinquaret ei, a longe cœpit clamare: Surgatis, Domine Matthæe, surgatis; quia non est tempus in lecto mollitiæ quiescendi. Ad hanc virginis vocem, absque temporis intervallo, in momento, febris & inguinis apostema penitus Matthæum dimiserunt; omnisque dolor ita discessit, ac si numquam talis eum passio molestasset: obedivitque natura divino imperio, sibi per os virginis patefacto, & ad vocem ejus facta est ei integraliter tranquillitas corporalis; ita ut Matthæus ridens de accubitu surgeret, & virtutem Dei experiens habitare in virgine, discederet exultando. Quo facto, virgo favores declinando humanos, abcessit: sed ipsa domum egrediente, casu ego mœstus ingrediebar, ignorans quid actum esset, ac putans Matthæum præfatum pestilentialibus febribus detineri. Visaque virgine, cogente cordis dolore, furibunde quodammodo dixi: Numquid, Mater mea, permittes hunc hominem, tam nobis carum & utilem, modo mori? Illa vero, [dissimulans apud Confessarium quid egerit.] licet sciret quid jam egisset, tamen sicut vera humilis, modum loquendi quasi abhorrens, ait: Qualia sunt hæc verba quæ modo dicitis? Numquid pro Deo ego sum, liberans mortalem a morte? Tunc ego furiis doloris accensus, inquam: Dic hæc verba cuicumque volueris, mihi qui novi secreta tua, non dicas: novi quod quidquid a Domino cordialiter petieris, obtinebis. Tunc illa, inclinato capite, paulisper subrisit: & tandem me vultu læto respiciens, inquit: Sitis bonæ mentis, quia ista vice non morietur.
[248] Quo audito, tristitiam mox deposui: noveram enim virtutem ex alto ei concessam. Et sic illa relicta, ingredior æquanimiter ad infirmum; quem reperi sedentem in lecto, ac cum magno gaudio miraculum virginis recitantem. [redit hic & sanum invenit] Cui cum dicerem, quod a sancta virgine promissionem habebam, ipsum non debere de illa infirmitate discedere, ille respondit: An ignoratis, quid, me personaliter visitans, egerit? Me autem respondente quod ignorabam, & quod nec ipsa mihi aliquid inde retulerat; ille sospes & hilaris totaliter, surgens de lecto, recitavit mihi quæ superius sunt descripta. Quid plura? In maius augmentum miraculi, mensa paratur, & recubuimus, Matthæusque nobiscum recubuit; afferuntur cibaria non infirmantium, sed sanorum & fortium, legumina scilicet & crudum cepe cum eis. [& cum eo mensæ accumbit.] Manducat hic una nobiscum, qui paulo ante nec delicatum cibum sumere potuisset: stat lætus & ridens, qui eodem mane vix poterat verba proferre. Miramur cuncti pariter & gaudemus, Dominum collaudantes, qui per sponsam suam tam mirabilem nobis concesserat gratiam; & in commendationem virginis, ad invicem stupidi loquebamur. Hujus autem miraculi contestis meus fuit Frater Nicolaus Andreæ de Senis, ordinis Fratrum Prædicatorum, qui adhuc superest, & mecum illo mane omnibus supradictis interfuit. Sed & omnes qui habitabant in domo illa, tam Clerici & Sacerdotes, quam alii circiter viginti & ultra, cuncta quæ nunc recitamus, [testes miraculi] sensibiliter perceperunt, & manifeste viderunt. Sed obsecro, lector, adverte, ne infidelitas incircumcisorum corde & auribus te nunc fallat.
[249] Dicent forsitan hi quorum Deus corda non tetigit: Quid magni, si curatus est unus homo a morbo quantumcumque gravissimo? Tota die naturaliter hoc contingit. Quibu econtra respondeo, [& ejus evidentia,] quærendo: Quid mirum si curavit Dominus socrum Simonis, quæ magnis detinebatur febribus, Euangelista teste? [Luc. 4, 39] Tota naturaliter hæc contingunt, quod homines curantur a febribus quantumcumque gravissimis, ut quid nobis Euangelista pro miraculo recitat? Sed attende, o infidelis, qui nihil percipis ultra sensum: attende quid voluerit Euangelista denotare. Stans, inquit, super eam, imperavit febri, & dimisit eam: & continuo surgens, ministrabat illis. Hæc fuit nota miraculi, quod imperio Domini, absque dilatione ac remedio naturali, febris abscessit: illaque tam dure febricitans & prostrata, mox sine alio confortante surrexit. Sic & in proposito clare cernis, nisi obruaris cæcitate mentis: stetit hæc sacra virgo, in cujus pectore Dominus habitabat; & ille Dominus, qui socrum Simonis tunc curavit, stetit non de propinquo, sed a remotis; & imperavit febri simul & inguinariæ pesti; & absque quocumque remedio corporali, sine dilatione patientem dimisere Matthæum. Qui mox surgens, nobiscum legumina & cepe comedit illæsus, ac si numquam tali passione gravatus fuisset. A peri ergo mentis oculos, & noli esse incredulus, sed fidelis.
[250] Porro ex quo de domo Misericordiæ fecimus mentionem, unum mirabile, quod in ejusdem convicinio contigit, licitum est recitare: quamquam per sacram virginem prius patratum fuerit, quam præcedens immediate miraculum. Ego tamen tunc didici, cum in dicta domo Misericordiæ conversabar cum Matthæo prædicto. Referebant etenim mihi, [Muliercum ruente solario lapsa & obtrita,] tam Frater Thomas super sæpissime nominatus, quam idem Matthæus, Rector dictæ domus Misericordiæ, ac quasi omnes qui facta ejusdem virginis noverant, quod in ejus vicinio illo quædam habitabat mulier Deo devota, quæ, si memoria me non fallit, habitum gerebat Sororum de pœnitentia B. Dominici. Hæc auditis & forte visis virtutibus virginis, ei domestica facta est, & libenter auscultabat monita ejus, & attendebat exempla, nec non & devote ipsam venerabatur. Accidit autem ut quadam die, dum eadem mulier esset super quoddam solarium domus suæ, subito solarium gravitate & mole sustentati ponderis caderet; & dicta mulier cum solario ruens, gravissimis allisionibus & contusionibus, tam carnis quam ossium, læderetur; adeo ut vicinia concurrente, ad ipsam de sub lignis & lapidibus extrahendum, mortua vel in brevi moritura indicaretur ab omnibus convicinis. Tandem juvante Deo, in lectulo adhuc vivens reposita, resumpto paulatim spiritu, cœpit dolorem allisionum sentire, magnisque vocibus & fletibus, suas astantibus miserias indicare. Hinc advocantur medici, curaque possibilis adhibetur: sed tamen illa se movere in lectulo nullatenus poterat per se ipsam, doloribusque diversorum membrorum sine intermissione cruciabatur.
[251] Quo audito, virgo Deo dedicata, sorori ac domesticæ compatiens ex corde, ipsam personaliter visitavit, [contactu manus sanctæ sanatur.] & sanctis monitis eam ad patientiam hortabatur. Sed cum videret ejus excessivam afflictionem, loca doloris quasi liniendo & palpando contigit: quod & infirma libenter acceptabat, sciens non nisi bonum evenire posse de illo contactu. Mox autem ut manus virginea locum doloris cœpit contingere, dolor ex toto recessit: quod infirma perpendens, rogavit eam ut alium locum doloris sic etiam deliniret palpando. Quod virgo tanto libentius annuit, quanto eam amplius consolari optabat: sed cum factum esset, etiam inde remotus est dolor totaliter. Quid plura? Infirma petente, sacraque virgine annuente, ac loca cuncta doloris manu virginea liniente, totus a corpore dolor abcessit. Quo facto, illa quæ corporis membra, nec ipsum corpus poterat paulo ante per se ipsam movere, jam se vertit hinc inde, signaque sanitatis recuperatæ manifeste cunctis ostendit. Siluit tamen usque ad virginis sanctæ discessum, ne turbaret ejus humilitatem: sed postea cunctis dixit, tam medicis quam vicinis: Catharina, filia dominæ Lapæ, suo me contactu curavit. Mirantur omnes, & laudes referunt Creatori, qui virtutem talem virgini Catharinæ concesserat gratiose: notum enim erat eis clarissime, quod sanitas illa non nisi ex divina virtute poterat processisse. Hoc miraculum relatu aliorum didici, quia prius factum est, quam ego sanctæ virginis haberem notitiam, aut etiam moram contraherem in civitate Senarum. Nunc autem ad ea quæ ipse percepi & vidi, pro Dei & virginis gloria transeamus.
[252] Durante peste, de qua superius fecimus mentionem, quidam Anachoreta, [Eremita quidam peste afflatus, juxta illius prædictionem,] re Sanctus & nomine, qui longo tempore pauperem & laudabilem vitam duxerat in dicta civitate Senensi, pestilentiali jaculo est percussus. Quod virgo sentiens, mox de cellula vel eremitorio, ubi extra civitatem habitabat, ad domum Misericordiæ superius nominatam fecit eum transferri: & personaliter cum sociabus suis ipsum visitans, ordinavit de cunctis necessariis ad curam infirmi. Et tandem appropians, ad aurem ipsius silenter dixit eidem: Ne timeas, quantumcumque te senseris morbo gravari, quia ista vice non morieris. Nobis autem qui eam rogabamus, ut pro ejus liberatione oraret, nihil voluit aperire: imo videbatur quodammodo de morte ejus nobiscum dubitare: ex quo nos omnes amplius tristabamur, qui simul cum dicto Sancto ex unione dilectionis patiebamur. Tandem morbo per singulas horas quodammodo augmentum capiente, de salute corporis cœpimus desperare, & ad animæ salutem tantum attendere. Demum virtute corporea ex toto quasi deficiente, ultimum transitum mœsti præstolabamur. Virgo vero Domini veniens, etiam in hoc puncto ad aurem accessit infirmi, & dixit: Ne timeas, quia non morieris. Illeque quamvis sensibus videretur jam esse privatus, ipsam optime intellexit: plusque verbis ejus credebat, quam morti, quam actualiter sentiebat. Sicque opere factum est, ut verba virginis vincerent facta naturæ; & cunctis experientis certior virtus divina, super omnem hominum æstimationem, corpus jam quasi mortuum suscitaret.
[253] [cum jam moriturus crederetur, convalescit.] Nobis autem expectantibus ultimum spiritus exitū, & parantibus quæ ad funeralia necessaria erant, præteriit terminus, intra quem communiter moriebantur illi qui morbum illū patiebantur, & pluribus diebus nos tenuit transitus ille. Sed ultimo adveniente virgine, & ad aurē infirmi dicente: Ego mando tibi in nomine Domini nostri Jesu Christi, quod non transeas: mox spiritus rediit ad corpus, & vigore assumpto, surrexit Sanctus in lectulo, cibumque petiit. Sicque in parvo spatio temporis totaliter est curatus: vixitque postmodum multis annis, & præsens fuit, cum ipsa sacra virgo migravit a corpore, annisque pluribus postea supervixit. Hic re Sanctus & nomine, qui Frater Sanctus ab omnibus dicebatur, post dictam curationem narravit nobis verba, quæ sacra virgo sibi ad aurem dixerat, & qualiter senserat virtutes ejus potentiæ, spiritum volentem egredi retinentes. Omnibusque affirmabat, nullam naturalem causam ipsum tunc liberasse, sed præcise divinam potentiam: addebatque quod non reputabat minus miraculum, quam si mortuus surrexisset. Cui sanctitas vitæ atque naturalis prudentia jubebant fidem in omnibus adhiberi: nam triginta sex annis vel circiter, in dicta civitate Senarum vitam anachoreticam duxit sine querela, cunctisque ipsum agnoscentibus erat in veneratione non parva, propter ejus virtutes.
ANNOTATA.
a Ergo circa annum 1374. Fr. Thomas signanter notat annum MCCCLXXII. In impresso Coloniensi perperam legebatur, Accidit autem anno primo ante hunc nonagesimum. Evidens mendum correctum ex MS. Leodiensi. Eumdem annum 1374 dictæ pestilentiæ attribuit auctor Vitæ B. Stephani Macconi lib. I cap. 4
b Ibidem Communicantes, quod similiter corrigendum fuit, ex eodem MS.
CAPUT XII.
Alia sanitatum a Catharina impetratarum exempla.
[254] [Confessarium, peste infectis servientem] Ceterum qui de aliis recitavi, quæ in me ipso sunt per sanctam virginem mirabiliter operata, non debeo sub silentio præterire. Sicut autem supra narravi, adveniente pestilentiali morbo in civitate prædicta, disposui pro salute animarum periculo mortis corpus exponere, & nullum vitare infirmum: constat enim quod morbus ille contagiosus est, & aërem & homines inficit circumstantes. Verum considerans, quod multo plus potest Christus quam Galenus, & plus gratia quam natura; attendens etiam, quod ceteris fugientibus, animæ transeuntes absque consilio & auxilio remanebant; caritate qua teneor plus diligere animam proximi quam proprium corpus, sacra etiam virgine ad hoc me inducente, omnino decrevi omnes quos poteram visitare, confortare, ac informare: quod juxta gratiam mihi datam, Domino auxiliante, perfeci. Verum quia solus quasi eram in civitate tam grandi, vix tempus aut cibi aut somni mihi relinquebatur, quo paulisper respirare valerem, tot infirmantium nuntiis domum exire cogebar. Quadam autem nocte dum more solito quievissem, & pro laudibus Dei perficiendis vellem de lectulo surgere, sensi dolorem non parvum in inguine: manuque palpans, reperi apostematis inflaturam: ex quo non modicum territus, non sum ausus surgere, sed cœpi de hujus vitæ transitu cogitare. Optabam diem cito fieri, [eademque contactum,] ut virginem sacram possem adire, priusquam amplius aggravarer. Inter hæc supervenit febris & dolor capitis, juxta morem illius morbi, egoque supra modum affligor, conor tamen laudes divinas perficere, Advenienteque die, accito socio, domum virginis adeo sicut possum. Sed frustra protunc: aberat enim, quia quemdam infirmum iverat visitatum. Sed ego ipsam omnino determinans expectare, nec valens me ipsum quomodolibet sustinere, coactus sum in quodam ibi posito lectulo reclinare, rogans existentes in domo, quod pro ipsa mittere non tardarent: quod & factum est.
[255] Ipsa igitur veniente, meque ita gravatum inveniente, audito quod patiebar, mox coram lectulo fixit genua: manuque sua frontem meam cooperiens, cœpit modo consueto sibi orare mentaliter. Orando autem a sensibus vidi raptam, juxta quod alias sæpius videram. [sanat Virgo;] Expectabam aliquod singulare videre pro bono animæ & corporis mei. Igitur dum sic stetisset quasi per dimidiam horam vel circiter, sensi totaliter corpus meum commoveri per omnes partes: putavique quod vomitus me tunc invaderet, sicut plures qui eodem morbo extincti fuerant, videram invasisse: sed sic non accidit, imo visum est mihi, quod de qualibet extremitate corporis, ad extra aliquid traheretur quodammodo violenter. Cœpique me melius sentire, ac paulatim semper melius me habere. Quid plura? priusquam sacra virgo ad sensus rediret corporeos, ex toto fui curatus, debilitate tamen aliqua remanente, vel in signum morbi curati, vel propter debilitatem fidei meæ. Virgo autem Domini, postquam obtinuerat a Sponso perfectam gratiam, sciens me fore curatum, ad sensus corporeos est reversa: mandavitque cibum, infirmis dari solitum, pro me parari. Quo facto, & sumpto de sacris manibus ejus, jussit ut paulisper quiescerem. Quod & ei obediens, feci. Surgens autem, adeo fortis fui, ac si nihil passus fuissem. Quod ipsa cernens, inquit: Vadatis ad laborandum pro salute animarum, gratiasque referatis Altissimo, qui vos de præsenti periculo liberavit. Sicque accessi ad onera consueta, magnificans Dominum, qui talem potestatem dedit huic homini virginali.
[256] [item socium ejus:] Porro simile miraculum operata est virgo sancta, ejusdem pestilentiæ tempore, in Fratre Bartholomæo Dominici de Senis, tunc & nunc socio meo, qui Romanam provinciam actualiter nunc gubernat: sed tanto majus, quanto idem Frater gravius & diutius fuerat isto morbo pestilentiali oppressus: quod propter brevitatem extense non recito, quia tendo ad alia clariora, & judicio meo majora, licet quamplura eadem brevitatis causa dimittam. Volo tamen te scire, lector dilecte, quod non tantum tempore pestis virgo Domini has miraculosas sanitates efficiebat, & non solum in propria civitate Senarum, sed etiam alibi & alio tempore; sicut unum, quod in præsentiarum refero, tibi pro multorum exemplo satisfacere poterit, si advertis.
[257] Contigit temporibus illis, post finem pestis superius recitatæ, quod plures utriusque sexus homines, tam religiosi quam alii, sed specialiter quædam moniales civitatis Pisanæ, audita virginis sacræ fama laudabili, magno æstuabant desiderio ipsam videndi, & ipsius doctrinam, quæ dicebatur & erat mirabilis, audiendi. Et quia non licebat quampluribus ex desiderantibus illis, nec fas erat, ad ipsam accedere, fecerunt ei tam per litteras quam per nuntios frequentius supplicari, quod Pisas accedere dignaretur; promittentes & scribentes, ut eam magis allicerent, quod magnus animarum fructus ibi per ejus præsentiam esset dispositus fieri, & magnus inde honor Domini sequeretur. [consulto Deo Pisas profecta,] Virgo autem sacra, licet semper vitasset circuitus, tot tamen & tam frequentibus pulsata precibus, coacta est ad Sponsum suum recurrere, & ab ipso juxta consuetudinem suam declarationem hujus dubii humiliter postulare. Domesticorum enim ejus quidam consulebant, & quidam omnino dissuadebant. Factum est autem ut post plures dies, prout mihi retulit in secreto, Dominus ei more consueto apparens, mandavit quod desiderio servorum & ancillarum suarum, in dicta civitate habitantium, satisfacere non tardaret. Quod illa, sicut vera obediens, mandatum cum humilitate suscipiens, postquam mihi retulit, de licentia mea iter arripuit, & ad civitatem Pisanam accessit: quo ego cum aliquibus Fratribus Ordinis mei, pro Confessionum audientia sum eam secutus: multi enim ex his qui ad eam veniebant, auditis ferventibus verbis ejus, [multos ad pœnitentiam inducit,] conterebantur ex corde: quos ipsa, ne per antiquum hostem raperentur de manu sua, jubebat ad Confessorem absque dilatione accedere, sacramentalemque Confessionem perficere sine mora. Et quia propter Confessorum absentiam differebatur & impediebatur quandoque desiderium ejus, libenter habebat juxta se aliquos Confessores, qui possent talibus de pœnitentiæ remedio providere. Propter quam etiam causam felicis memoriæ Dominus Gregorius Papa undecimus, mihi & duobus sociis meis per Bullam suam concessit, quod auctoritatem Episcoporum sive Diœcesanorum haberemus plenariam absolvendi cunctos, qui per hujus sacræ virginis ministerium fuissent ad confitendum inducti.
[258] Postquam igitur Pisas pervenimus, & ipsa fuisset recepta in domo cujusdam civis; [diuturna febri laborantem,] qui Gerardus de Bunecontibus dicitur; idem hospes ejus Gerardus quadam die secum adduxit quemdam juvenem, viginti annorum vel circiter, quem sacræ virgini præsentavit, supplicans ut pro ejus salute vellet orare. Narrabat siquidem, per octodecim menses quotidianas febres fuisse passum, ita quod numquam fuerat dies, in qua febres non habuisset: quæ quamvis tunc non adessent, ante tamen fuerant ita continuatæ, quod robustissimum prius juvenem, omni virtute fortitudinis jam privaverant, nec aliqua poterat medicina curari: quod & facies ejus, macilenta & pallida, notorie indicabat. At virgo, juveni jam ex corde compassa, mox eum interrogavit, quantum tempus erat quod peccata sua per Confessionem sacramentalem diluerat. Quo respondente, quod plures jam transierant anni, virgo subintulit: Ideo, inquit, hanc disciplinam te sustinere voluit Dominus, quia non purgasti animam tuam per sanctam Confessionem a tanto tempore. Unde igitur cito, fili carissime, ad Confessionem accede, & evomas putredinem peccatorum, quæ animam infecerunt & corpus. Quo dicto, [peracta cōfessione valetudine donat,] Fratrem Thomam primum Confessorem suum fecit ad se vocari, eique tradidit dictum infirmum, ut ejus audita confessione, eum absolveret a peccatis. Quo peracto, cum ad eam redisset infirmus, manu posita super humeros ejus, inquit: Vade, fili, cum pace Domini Jesu Christi, quia nolo quod febres illas amplius patiaris. Dixit, & sic factum est: ex illa enim hora nec febris venit ulterius, nec ejus vestigium. Illius enim virtus latebat in virgine, qui dixit & facta sunt, qui mandavit & cuncta protinus sunt creata. Post plures autem dies infirmus ille jam curatus, ad virginem rediit, gratias agens, & coram omnibus nobis asseruit, se nihil molestum ex illa hora sensisse.
[259] Hujus autem rei ego ipse sum testis, ita ut possem dicere cum Joanne: Qui vidit, testimonium perhibuit, &c. [Joa. 19, 35] Contestes autem mei fuerunt, dictæ virginis hospes cum matre sua, [Testes miraculi:] totaque familia domus ejus; præfatus Frater Thomas, tam virginis Confessor quam infirmi; Frater Bartholomæus Dominici, tunc & nunc socius meus; cunctæque mulieres, quæ cum sacra virgine venerant de civitate Senarum. Sed & ipse curatus, quasi per totam civitatem Pisanam hoc miraculum divulgavit: imo post aliquos annos, dum per dictam civitatem Pisanam transitum facerem, venit ad me: quem, quia factus erat robustus & pinguis, vix recognovi: & coram pluribus qui mecum erant, iterum Deo & virgini gratias agens, recitavit miraculum, sicut superius est narratum.
[260] Simile autem huic prius acciderat in civitate Senarum: [quamdam ab angina liberat,] sed tanto mirabilius, quanto infirmitas periculosior erat. Quædam namque Soror de pœnitentia B. Dominici, quæ dicebatur a Gemma, erat sacræ virgini multum domestica. Hæc semel passa est in gutture illam infirmitatem, quam medici squinantiam vocant: quia autem in principio fluxus capitis descendentis ad guttur, adhibere neglexit remedia, infirmitas erat adeo augmentata, quod illa quæ primitus profuissent, jam non conferebant ad suscipiendam salutem. Hinc partes illæ strictæ gutturis, paulatim quotidie amplius stringebantur, ita quod suffocationem ultimam de proximo minarentur. Quod illa perpendens, se ipsam cum omni conatu violentavit, & accessit ad virginem, quæ non remote tunc temporis habitabat. Quam cum invenisset, modo quo poterat, inquit: Mater mea, ego morior nisi tu mihi auxilium præbeas. Tunc visa gravedine morbi, sorori compatiens, quæ vix respirare valebat, mox plena cum fiducia manum apposuit gutturi: signoque Crucis edito super illud, absque dilatione quacumque totam illam passionem expulit & fugavit: sicque quæ mœrens & tremens advenerat, gaudens reversa est cum omnimoda sospitate. Ne autem reperiretur ingrata, Fratrem Thomam adiit, miraculum recitavit ei, quod ille redegit in scriptis: de cujus scriptura sumptum per me, in hac pagina breviter est descriptum.
[261] [testes prædictorum miraculorum,] Sed quia de signis patratis in corporibus familiarium & domesticorum est tactum; occurrunt memoriæ quædam notabilia signa, quorum ipse sum testis, multosque mecum contestes adhuc viventes habeo, prout infra dicetur. Tempore quo felicis memoriæ Dominus Gregorius Papa undecimus, de Avenione b transivit ad Urbem, contigit sacram virginem cum sua comitiva, in qua ego eram, præcedendo dictum Pontificem, Januam pervenire; ibique moram trahens, donec præfatus summus Pontifex cum Romana curia veniret ad eamdem civitatem, diebus aliquibus requievit; ac inchoatum iter prosequens inde Urbem versus discessit: quæ mora, unius mensis & ultra spatio tendebatur. Erant autem in societate nostra duo devotissimi juvenes, natione Senenses, qui scriptores erant epistolarum hujus almæ virginis, qui adhuc religiose ac virtuose vivunt in corpore. Horum alter vocatur Nerius Landoccii de Pagliarensibus, qui solitariam & quodammodo anachoreticam ducit vitam, spreto seculo & pompis ejus omnibus. Alter c Stephanus Corradi de Maconibus, qui ex jussu ejusdem virginis sibi facto, [in his duo ejus scribæ,] dum ipsa transiret ex hoc mundo ad Patrem, Ordinem Carthusiensem ingressus est: in quo divina gratia se comitante, adeo jam profecit, quod in Italia magna pars illius Ordinis, ejus visitationibus, monitis & exemplis regitur & gubernatur; Priorque factus est pluribus in monasteriis successive, nunc autem actualiter Prior est in conventu Mediolanensi, prædicti Carthusiensis Ordinis, virque non parvæ operationis & famæ habetur ab omnibus. Hi duo pariter testes sunt & contestes, tam mei quam aliorum & aliarum, de omnibus vel de majori parte suprascriptorum mirabilium, in hac tota secunda parte recitatorum. Sed tempore supra descripto, in dicta civitate Januæ, in persona utriusque ipsorum, memorabile signum operatus est Dominus per sacram virginem sponsam suam.
[262] Contigit enim, dum essemus ibi, dictum Nerium infirmari infirmitate quadam horribili, qua non tantum ipse, sed nos omnes incredibiliter vexabamur: doloribus namque viscerum cruciabatur die noctuque assidue, quibus cogentibus, voces cum ejulatibus jugiter emittebat, nec poterat in lectulo uno quiescere; sed manibus reptans & genibus, [quorum unus ab intolerabili cruciatu,] quia se nequibat erigere, totam cameram ubi plures erant lectuli, quasi dolores fugiens, perquirebat; nosque ac se ipsum flebiliter molestabat. Fiunt hæc nota virgini, tam per me quam per alios: quæ quamvis compassionem ostenderet, non tamen movebatur ad orandum more solito pro sedatione passionis illius, nec fiduciam (ut assolebat) nobis dabat de liberatione infirmi: imo mihi imposuit, ut medicos advocarem, & medicinalia remedia infirmo adhiberentur. Quod & diligentissime feci, duos advocans medicos, quibus obediebatur ad nutum: sed in nullo infirmus est relevatus, imo potius aggravatus. Quod totum (ut arbitror) factum est, ut Dominus in sponsa mirabilior appareret: nam procedentibus & nihil proficientibus medicis, mihi tamen dixerunt, quod nullam spem ulterius habebant de illius ægroti salute.
[263] Quod cum narrassem Fratribus & sociis existentibus mecum in mensa, præfatus Stephanus surrexit a cœna in spiritu fervoris & amaritudinis animi, & ingreditur cubiculum virginis, seque ad pedes ejus prosternit cum lacrymis, petens humiliter & instanter, quod non permitteret confratrem & socium suum in via, quam propter Deum & caritatem ejus assumpserat, corporea vita privari, cadaverque ejus in patria remanere peregrina. Cui benigna virgo compassa, materna caritate respondit: Ut quid, fili mi, turbaris & doles? [intercedente apud sanctam socio,] Si Deus vult Nerium fratrem tuum de suis laboribus præmiare, non, inquit, debes dolere, sed lætari. Ad quam ille: Dulcissima mater, obsecro ut vocem meam audiatis, & eum juvetis, quia non dubito quin si velitis, possitis. At ipsa, maternum affectum continere non valens, ait: Hortabar ut conformitatem haberes cum divina voluntate: sed ex quo te video taliter afflictum, cum cras ad Missam accessero pro Communione sancta, reducas hoc ad memoriam meam, & tibi promitto quod precem hanc Domino porrigam: tu vero Deum orabis ut exaudiat me. Tunc Stephanus, hac promissione contentus & lætus, mane sequenti tempestive coram sacra virgine, cum iret ad Missam, humiliter genu flectens, ait: Oro, mater mea, ne sim fraudatus desiderio meo. Quæ tunc in eadem Missa communicavit; & post moram & suæ sanctæ mentis excessum, juxta consuetudinem, tandem sensibus corporalibus est restituta: & statim dictum Stephanum, expectantem ibidem, subridens allocuta est, dicens: Gratiam habes, quam petis. Et ipse: Numquid, [per ejus preces liberatur,] mater mea, liberabitur Nerius? Et illa: Firmiter liberabitur, quia Dominus eum nobis restituit. Tunc ille gradu non lento accessit ad ægrotum, ipsum in Domino confortans. Et post paululum medici venientes, & signa sua multipliciter considerantes; qui de salute cujus omnino desperaverant, cœperunt inter se dicere, possibile fore quod adhuc sanaretur. Ipse vero juxta verbum virginis, successive convaluit usque ad sanitatem perfectam.
[264] [alter a febre.] His igitur sic peractis, dictus Stephanus tam ex laboribus corporis, quam ex passionibus mentis, quas passus fuerat, dicto Nerio ministrando, febres non parvas cum vomitu & excessivo dolore capitis incurrit: quamobrem in lectum decidit: & quia dilectus nimium erat ab omnibus, omnes ei condolendo assistebamus. Quod dum sacræ virgini notificatum est, nimis condoluit. Ad ipsum igitur personaliter accessit; petitoque de qualitate languoris, & ex tactu percepto, quod valde febres cruciabant eum, mox in fervore spiritus ait: Præcipio tibi in virtute sanctæ obedientiæ, quod amplius istas febres non patiaris. Mira res! obedivit natura voci virginis, ac si de cælo ab omnium Conditore sonuisset. Namque absque naturali quocumque remedio, ipse tunc, antequam sacra virgo discederet ab ejusdem Stephani lectulo, pulsis febribus plene liberatus est: sanumque nostrum Stephanum sine dilatione recepimus cuncti gaudentes, Dominoque gratias referentes, qui hæc duo signa infra paucos dies per sponsam suam, nostris videntibus oculis, fuerat operatus.
[265] Porro his duobus signis addo & tertium, cujus ego non sum testis de visu, quia ego non fui præsens, sed illa in qua miraculum factum est, adhuc extat & testificatur aperte, ipsaque indicante, didici quæ nunc scribo. Sed & aliæ quæ fuerunt tunc in societate virginis sanctæ, & supersunt adhuc, assertioni ejus attestantur absque scrupulo. Hæc est Soror de pœnitentia B. Dominici, natione Senensis, licet in urbe non habitet, vocaturque Joanna de Capite, quæ recitat quæ sequuntur. Tempore namque quo felicis memoriæ Dominus Gregorius XI, superius nominatus, habitabat in Urbe, de ipsius mandato sacra virgo accessit Florentiam, [Florentia discessura Sancta,] ut pacem inter Patrem Patrum, & rebelles tunc filios procuraret: quod & fecit, prout & in quodam distincto Capitulo plenius disseretur. Draco autem infernalis, discordiarum nutritor & auctor, ac hostis cujuslibet unitatis, tot scandala suscitavit in civitate prædicta, etiam contra sponsam Jesu Christi, quæ laborabat pro pace, quod prolixum nimis esset hic illud inserere, nimisque diverteremus a proposito nostro: sed, concedente Domino, infra propter ejus detractores fiet (ut dictum est) unum Capitulum. Dum igitur sacra virgo esset de Apostolico mandato Florentiæ, pluraque ac gravia scandala contra eam suscitaret hostis antiquus; consultum fuit ei per fideles & devotos ejus, quod parumper secederet extra civitatem prædictam, locumque furori daret ad tempus. Ipsa vero, tamquam tota discreta & humilis, assensit illorum consilio: sed dixit, quod ex divino mandato de dictæ civitatis territorio non erat finaliter recessura, quousque pax & concordia inter summum Pontificem & illum populum esset ibidem præconizata: quod rei postmodum probavit eventus.
[266] [sociam itineris sanat a tumore pedu & febri:] Parat igitur se, ut ad tempus discedat de civitate, ac ad quemdam locum ejusdem communitatis accedat: sed invenitur quod dicta Joanna infirmitate gravi laborabat: nam pes ejus ex causa moræ sibi erat inflatus ex toto, ac cum dolore pedis invaserat eam febris non modica: & sic dupliciter erat afflicta, ac ab itinerando totaliter impedita. Quod virgo dum percipit, nolens eam solam dimittere, ne mali aliquid pateretur ab impiis, ad consuetum recurrit orationis refugium, Sponsi sui auxilium invocans, ut illi casui providere misericorditer dignaretur. Nec passus est clementissimus Dominus sponsam suam illa diu perplexitate affligi. Nam ipsa orante, infirma illa cœpit suaviter dormire; ab ipsoque somno excitata, ita se reperit perfecte curatam, ac si numquam mali aliquid passa fuisset. Moxque surgens, se paravit ad iter, & eodem mane una cum virgine & aliis sociabus ambulavit agiliter, sicut unquam ambulasset suæ tempore juventutis. Quo stupentes ceteræ quæ ipsam viderant patientem, laudes referebant omnipotenti Deo una cum ipsa, qui per sponsam suam operaretur miranda in corporibus assistentibus sibi.
[267] Huic autem signo aliud addo, quod per eam operatus est Dominus in quadam civitate comitatus Provinciæ, quæ vocatur d Tolonum, cum rediremus de Avenione, [item Toloni,] tempore quo dictus Gregorius Papa undecimus pergebat ad Urbem. Cum enim ad dictam civitatem Toloni pervenissemus cum ipsa, hospitiumque recepissemus, in quo ipsa more solito mox cubiculum est ingressa; nobis tacentibus, lapides (ut ita dixerim) clamaverunt quod virgo sancta ad civitatem pervenerat eamdem: cœperuntque primo mulieres, deinde viri ad dictum hospitium convenire, ac petere ubi esset illa sancta domina, quæ de Romana curia remeabat. Cumque hospite prodente nequiremus eam celare, oportuit quod saltem mulieres ingredi permitterentur ad eam. Quo facto, adductus est per quamdam mulierem quidam infantulus, adeo tumefactus & turgidus, in ventre potissime, quod monstrum quoddam videntibus apparebat. Rogabantque mulieres illæ virginem Domini, ut eumdem infantulum in ulnas suas recipere dignaretur. Illa vero, licet prius renueret fugiens humanum favorem, tandem tamen victa compassione, videns fidem illarum, assensit. [infantem turgidum.] Mox vero ut puerum assumpsit in manus virgineas, cœpit magnas de corpusculo suo ventositates emittere, & cunctis videntibus omnis illa tumefactio recessit, restitutusque est plenariæ sanitati. Hoc autem signum, licet me præsente factum non fuerit, seu me vidente; fama tamen adeo certa fuit & publica, quod Episcopus e civitatis ejusdem misit pro me; narransque prædictum miraculum, asseruit infantem illum esse nepotem Vicarii sui: & rogavit, quod facerem ut posset virgini sanctæ loqui: quod & factum est. Postremo vero multa quidem & alia signa fecit Dominus Jesus per sponsam suam in humanis corporibus, quæ non sunt in hoc libro conscripta: sed hæc pauca conscripta sunt, lector bone, ut ex eis ad credendum merito inducaris, quod in hac virgine habitabat Jesus, Dei & virginis filius, qui cuncta hæc opera principaliter faciebat. Porro licet liberatio eorum qui obsessi a malignis spiritibus detinentur, inter corporis curationes debeant computari; quia tamen nimis est præsens Capitulum protelatum, & hæc sancta virgo in hoc gratiam habuit specialem, hic huic Capitulo decrevi finem imponere, ac illa in sequenti Capitulo recitare.
ANNOTATA.
a Fr. Thomas pro Gemma, scribit Germina.
b Factum id anno 1376.
c Stephani hujus Vitam cum titulo Beati libris quinque complexus Bartholomæus Senensis, Carthusiæ Florentinæ monachus, vulgavit eam an. 1626: obiit autem ipse Stephanus an. 1424 die 7 Augusti, communi sepultura donatus in Carthusia Papiensi, cujus magnificentißimæ a Galeatio Vicecomitestruendæ auctor & promotor præcipuus fuit: sed ibi nullus ejus est cultus. Senenses inter Patronos eum numerare dicuntur: quod ubi distinctius nobis constiterit, poterimus de eo agere mense jam dicto: interim hanc admonitionem præmittimus, ut probationes huic rei necessarias, si haberi poßint, eliciamus; alias eumdem prætermissuri.
d Telo, vulgo Toulon, urbs maritima & amplo portu insignis.
e Sammarthani indicant ab anno 1370 ad 1380 Tolonensi civitati Episcopum præfuisse Joannem III Hispanum, cognomine Silvestrum, sub quo Prædicatoribus in ea urbe attributæ ab Ioannæ Regina sint ædes regiæ.
CAPUT XIII.
Potestas a Catharina contra dæmones exercita.
CAP. IX.
[268] Non cessabat Sponsus æternus, ut ex supradictis potes perpendere, lector amabilis, virtutem, quam interius copiose concesserat sponsæ suæ, per actus exteriores ostendere visibiliter: quia nec abscondi potest ignis in sinu, nec arbor plantata secus decursus aquarum aliquando deficit, quin fructum suum producat tempore ordinato. Virtus igitur Domini Jesu, imo ipse Dominus Jesus latens in pectore virginis, diversimode quotidie amplius pandebatur, non solum divinam gratiam de cælo pro omnibus impetrando peccatoribus, [Potestate in dæmones concessa] ut in septimo dicebatur Capitulo; non modo terrena corpora infirma vel mortua reparando, prout octavum tibi demonstravit Capitulum; sed etiam infernalibus spiritibus imperando, ipsosque de obsessis corporibus expellendo, ut sic in nomine Domini Jesu habitantis in ea, sibi cælestia, terrestria & infernalia flecterentur. Quod ut percipias certius, attende quod sequitur.
[269] Fuit in civitate Senarum vir quidam, vocatus juxta patriæ nomen a, Ser-Michael Ser-Monaldi, arte notariorum seu scribarum peritus non mediocriter, quem ipse centies vidi, de cujus ore cuncta percepi quæ scribo. Hic dum esset ætate grandævus, haberetque uxorem cum duabus filiabus, quas ex ea genuerat; decrevit ex consensu uxoris se Dei servitio mancipare, easque virgines filias Christo Domino dedicare. Quamobrem ad quoddam monasterium virginum, sub nomine B. Joannis Baptistæ fundatum, in dicta civitate situm, [Puella octennis oblata monasterio] accessit; seque ac sua devote obtulit Deo & B. Joanni, filiasque virgines aliis sociavit virginibus ibidem inclusis: & ipse cum conjuge ab extra inhabitans, curam temporalium rerum ejusdem monasterii, amore Dei gerebat. Dum autem per aliquod tempus ibidem mansisset, accidit justo Dei judicio, sed occulto, quod una ex filiabus dicti Ser-Michaelis, quæ dicebatur Laurentia, ætatis octo annorum vel circa, arrepta est a dæmone & obsessa. Quam dum hostis antiquus frequenter ac dure vexaret, totum monasterium virgineum horribiliter conturbabat. Factumque est ut Sorores, dictam puellam amplius inter se nolentes retinere, præfatum Ser-Michaelem cogerent ad eam de monasterio educendam. Qua educta, inventum est quod malignus ille spiritus, puellæ vexator, per os ejus Latinis verbis congrue loquebatur; cum tamen puella omnem Latinitatem penitus ignoraret. Respondebat ad quæstiones profundissimas & difficiles: peccata & secretas conditiones quamplurimum detegebat: multisque aliis signis demonstrabat apertius, se esse spiritum reprobum, qui permissione divina, ex causa tunc hominibus ignota, vexabat puellam innocentem.
[270] Tristabantur igitur inde parentes simul & attinentes, remediaque undique laborando quærebant, ut spiritus ille nequam a puella vexata posset ejici. [& invasa a dæmone,] Propter quod ad diversas Sanctorum reliquias adduxerunt, ut eorum meritis & virtute malignus spiritus fugaretur. Singulariter autem confidebant in reliquiis beati Fratris Ambrosii b, Ordinis Fratrum Prædicatorum, qui a centum annis & ultra, multis coruscavit & coruscat miraculis, [frustraque ad corpus B. Ambrosii ducta,] singularemque virtutem habuit & habet in effugatione spirituum immundorum, ita ut ejus cappa sive scapulare, quæ adhuc integraliter conservatur, malignos spiritus de obsessis soleat corporibus effugare, ut ego ipse aliquando testis fui de visu. Quamobrem Laurentiam ad ecclesiam Prædicatorum ducentes, & super sepulcro dicti Fratris B. Ambrosii ponentes, prædictasque ipsius vestes puellæ applicantes, invocabanr virtutem Altissimi, ut vexatæ innocentulæ subveniret. Verum pro tunc exauditi non sunt, quia vere (ut arbitror) neque puella peccaverat, neque parentes, ut sic vexaretur, quos novi fuisse laudabilis vitæ; sed pro gloria sanctæ virginis declaranda, si non fallor, Dominus hoc permisit. Propter quod etiam Ambrosius, in termino beatitudinis positus, in hoc miraculo viatrici detulit Catharinæ, ut virtus ejus declararetur fidelibus, antequam etiam migraret de corpore. Quid plura? Suadetur parentibus a quibusdam noscentibus virginem, ut Laurentiam Catharinæ virgini debeant præsentare. [ad Catharinæ subterfugientis] Quod dum implere vellent cum affectu, & hoc virgo sacra sciret, nuntianti sibi respondit: Ego, proh dolor! vexor nimis a spiritibus malignis quotidie, numquid modo indigeo spiritibus alienis? Et hoc dicto, quia per ostium fugere non poterat, quin ab ingredientibus videretur: quoddam tectum ascendit, clamque fugit de domo illa, ut non posset quomodolibet reperiri: illique pro tunc suo fuerunt intentu frustrati. Verumtamen quanto magis viderunt ejus humilitatem & humani favoris fugam, tanto magis conceperunt fiduciam de sanctitatis ejus virtute, majorique fervore ipsius auxilium imploraverunt.
[271] Non valentes autem ad ipsam accedere, quia cunctis sociabus prohibuerat, ne aliqua sibi de hac materia loqueretur; habuerunt recursum ad Fratrem Thomam ejus Confessorem, sæpissime superius nominatum, cui noverant virginem in omnibus obedire: narrantesque suam miseriam, supplicaverunt, ut per obedientiam eam cogeret ad subveniendum eorum calamitati. Ille vero cordialiter eis compatiens, & nihilominus sciens se super virtute miraculorum nullam potestatem habere, humilitatemque virginis non ignorans, talem adinvenit cautelam. Accessit quodam sero ad domum virginis, absente tunc ipsa casualiter, [cameram inducitur,] puellamque dæmoniacam secum duxit usque ad oratorium ejus: & tunc illi sociæ, quæ in domo remanserat, dixit: Dicas Catharinæ quando reversa fuerit, quod ego per obedientiam ei mando, quod hanc puellam permittat ista nocte hic hospitari, eamque secum retineat usque mane: & hoc dicto discessit, ibidem puella dimissa. Post parvam vero moram virgo reversa, cum puellam in proprio cubiculo reperisset, ipsamque mox cognovisset plenam esse dæmonio, suspicans illam esse quam fugiebat, dixit ad sociam: Quis huc puellam hanc adduxit? Cui cum illa narrasset Confessoris mandatum, videns se undique coarctatam, ad consuetum recurrit orationis refugium, puellamque secum flexis genibus orare coegit: totamque noctem illam in pugna cum hoste illo ac oratione vigil expendit. Quid plura? Priusquam illucesceret dies, [ibique pernoctans liberatur ad tempus,] dæmon ille, licet reluctaretur, virtute tamen divina coactus abscessit, puellaque sine quacumque corporis læsione remansit. Quod dum socia virginis, quæ dicebatur Alexia, percepisset; illucescente die indicavit Fratri Thomæ prædicto, puellam a vexatione diabolica esse liberatam. Qua ex causa ipse cum patentibus Laurentiæ ad habitaculum virginis accedentes, puellamque simpliciter liberatam invenientes, parentes prædicti gratiarum actiones omnipotenti Deo & ipsi virgini lacrymabiliter reddiderunt. Quo facto, filiam secum ducere volebant ad propria: sed virgo Domini, sciens, Domino revelante quod futurum erat circa puellam, dixit ad eos: Sinite adhuc puellam diebus aliquot morari hic nobiscum, qua sic expedit ejus saluti: quod illi gratissime acceptances, dimissa filia, cum non parvo gaudio recesserunt.
[272] Virgo autem sacra, interim monita salutis dans eidem puellæ, ac ad frequenter & devote orandum inducens verbo pariter & exemplo, prohibuit ei, ne domum illam per aliquem modum egrederetur, quousque parentibus advenientibus ex toto recederet. Quod illa perfecte servavit, seque melius dispositam amplius quotidie demonstrabat. Verum quia domus dicta non erat propria domus virginis, sed erat domus Alexiæ supradictæ, quæ tamen non multum distabat ab ejus propria domo, contigit diebus illis virginem Domini, una cum Alexia ad domum propriam se transferre, ibique manere per diem, [vursumque absente Virgine invasa] Laurentia præfata cum quadam servitrice in Alexiæ domo relicta. Cumque post solis occasum jam crepusculum fieret, & nox inchoaretur; vocavit virgo sancta festinanter sociam suam Alexiam, jubetque ut recipiat pallium, quia vult una secum ad domum, ubi puella erat, accedere. Cui cum illa diceret, decens non esse tali hora mulieres per civitatem incedere, virgo respondit: Eamus, inquit, quoniam infernalis lupus oviculam nostram, jam de suis faucibus liberatam, iterum est ingressus. Dixit, & festine domum egreditur, Alexia comitante. Cumque pervenisset ad domum illam, invenerunt Laurentiam totaliter in facie immutatam, rubicundam scilicet & quodammodo furibundam. Tunc virgo: [demum plene curatur:] Ha! infernalis draco, qualiter, inquit, ausus es virgunculam innocentem secundo invadere? Confido in Domino Jesu Christo, Salvatore & Sponso meo, quod taliter expelleris ista vice, quod amplius non redibis. Et his dictis, puellam secum traxit ad locum orationis: ibique non magna mora contracta, ipsam foris reduxit simpliciter liberatam, jussitque ut ad quietis locum deduceretur. Mane autem facto, pro parentibus advocandis misit, ac eis dixit: Ducite amodo filiam vestram secure vobiscum, quia nequaquam amplius patietur. Quod usque ad hodiernum diem rei probavit eventus. Nam rediit tunc ad monasterium suum, ubi usque nunc in Dei servitio perseverat illæsa, cum tamen transierint sedecim anni & ultra.
[273] Hæc omnia percepi a Fratre Thoma jam dicto, deinde ab Alexia suprascripta, demum a dicto Ser-Michaele Notario patre dictæ puellæ, qui toto quo vixit tempore, sanctam virginem ut Angelum Dei venerabatur, & dictum miraculum vix absque lacrymis poterat recitare, Porro factus ex hoc magis avidus investigandi modum miraculi plenius, ipsam sacram virginem secrete interrogavi, [sed cū magno virginis labore.] potissime quia dæmon ille tantam videbatur accepisse licentiam, quod nec Reliquiarum virtuti, nec alicui exorcismo cedere videbatur. Ipsa vero respondit, quod nimis durus fuerat spiritus ille nequam, ita ut usque ad quartam noctis horam eam cum ipso necesse fuerit decertare, ipsa scilicet ex parte Salvatoris jubente ut egrederetur, & illo protervissime renuente. Post longum tamen certamen, videns se cogi ad exitum spiritus ille nequam, dixit: Si ego hinc exibo, introibo in te. Cui mox virgo respondit: Si hoc decreverit Dominus, absque cujus licentia nihil posse te facere novi, absit a me quod ego prohibeam, vel a sancta sua voluntate discordem aut discrepem quoquomodo. Tunc superbus spiritus, iaculo veræ humilitatis percussus, vires quas super puellam assumpserat, perdidit quasi ex toto: sed adhuc in gutture puellæ motus & tumefactiones causabat. Ipsa vero gutturi manu appropians, signumque sanctæ Crucis imprimens cum plena fide, vexationem ejus ex toto fugavit. Habes igitur, lector, miraculum & modum miraculi, necnon & ipsius testes, qui videntes interfuerunt, & a quibus ego percepi.
[274] Sed & aliud narrare intendo, per quod ostenditur clarius, hanc almam virginem virtutem expellendi dæmones plenam a Domino percepisse: huic tamen signo ego non interfui, quoniam ipsa me tunc miserat ad Christi Vicarium scilicet Dominum Gregorium Papam XI, pro quibusdam sanctæ Ecclesiæ negotiis: sed Frater Sanctus anachoreta, de cujus miraculosa curatione superius facta est mentio; similiter Alexia, in proximo nominata Capitulo; necnon & aliæ quæ tunc cum ea erant, infrascripta me docuerunt. Narrant enim, quod dum sacra virgo esset cum nobili ac venerabili muliere Domina Biancina c, relicta quondam Joannis Angelini de Salimbenis, in quodam castro, quod d Rocca vulgariter nuncupatur, ubi ego etiam cum ea fueram pluribus septimanis: contigit quamdam mulierem ejusdem castri, ab hoste maligno invadi, [Ad pacem aliquam componendā pergens] ac nimis horrende vexari, ita ut toti castro nota fieret ejus vexatio. Hoc dum innotuisset Dominæ Biancinæ prædictæ, subditæ suæ compatiens, affectabat virginem deprecari, ut illius miseriæ subveniret: sed sciens ejus humilitatem, & quantum affligebatur quando ei talia dicebantur; habito cum sociabus ejus consilio, fecit vexatam illam duci ad se in præsentia virginis, ut saltem visa ejus miseria, ad compassionem ejus animus inclinaretur, & sic ad ejus liberationem induceretur. Accidit autem quod dum illa sic duceretur, sancta vigo in quadam pace fienda inter duos guerrantes, tunc actualiter occupabatur: volebatque ad quemdam alium locum non multum distantem accedere, in quo pax illa perfici debebat. [oblatum sibi in energumena dæmonem] Quæ cum vidisset dictam obsessam sic duci, nec fugere posset ejus intuitum, mox ad dictam Dominam se vertens, mœrorem cordis ostendens, inquit: Parcat vobis omnipotens Deus, Domina, quid est quod fecistis? Numquid non scitis quod ego frequenter a dæmonibus vexor? ut quid alias vexatas adduci facitis coram me? Verumtamen ait, convertendo se ad dæmoniacam illam; Ne bonum hujus pacis impedias, inimice, caput deponas in gremio hujus, & expecta me donec rediero.
[275] Ad hoc verbum statim mulier illa vexata, caput absque contradictione deposuit in gremio fratris Sancti anachoretæ, cujus supra mentio facta est, qui tunc actualiter erat ibi præsens, & hoc mihi retulit, ut jam dixi, quem etiam vexatæ mulieri designaverat virgo sancta. Tunc accessit virgo Domini ad opus pacis illius explendum. Interim autem clamabat dæmon per os vexatæ: Quare hic me detinetis? Permittatis me obsecro egredi, quia crucior nimis dure. Respondebant adstantes: Quare non egrederis? Ecce ostium est apertum. Quibus ille spiritus nequam respondebat: Non possum, [cogit tantisper manere immotum dum redeat,] quoniam illa maledicta hic me ligavit. Illis autem interrogantibus, quæ esset illa; nullo modo nominare eam volebat, quia forsitan non valebat; sed dicebat; Illa inimica mea. Tunc dictus Frater Sanctus petebat: Estne magna inimica tua? Et ille: Major quam habeam jam in toto mundo. Tunc adstantes hæc audientes, volentes ipsum a clamoribus compescere, dixerunt: Taceas, ecce Catharina venit jam. Ille autem prima vice respondit, Non venit adhuc, sed est e in tali loco, propriissime designans ubi erat. Illis autem patentibus quid faceret ibi, respondit: Rem mihi summe displicentem, juxta consuetudinem suam. Quo dicto, clamabat fortius: O quare hic detineor? Nec tamen movit caput mulieris de loco, ubi virgo Domini jusserat illud stare. Tandem post aliquam moram dixit: Modo jam revertitur illa maledicta. Adstantibusque petentibus, Ubi est? respondit: Nunc non plus est in loco illo, sed est in illo. Et post parum dixit: Nunc est in tali loco, & sic ordinate media loca designabat. Ultimo dixit, nunc ingreditur ostium domus hujus; quod realiter sic est inventum. Ipsa vero cubiculum ingrediente, cœpit fortiter exclamare: Ha! quare me hic detinetis? Ad quem virgo: Surge, miser, & egredere citius, dimittasque hanc Domini Jesu Christi creaturam, nec eam audeas amplius vexando affligere.
[276] [& rediens eumdem expellis,] His dictis, malignus ille spiritus ceteras partes corporis ex toto relinquens, in gutture motus & tumefactiones faciebat horribiles. Virgo autem sacra gutturi apponens manum virgineam, signumque imprimens sanctæ Crucis, spiritum nequam totaliter expulit, & feminam illam ex toto sanavit, cernentibus omnibus qui adstabant. Verum quia remanserat afflicta & debilis ex præcedenti vexatione, ipsam per aliquam moram propriis brachiis & pectore sustentavit; & tandem mandavit, ut cibus aliqualis propinaretur, ut confortata rediret ad propria: quod & factum est. Illa vero sic curata, cum primo liberata esset, & post quietem aperuisset oculos, videns se inter tantam multitudinem in domo seu castro Dominæ suæ, petebat a suis qui aderant: Quis me huc adduxit, aut quando huc veni? Illis vero dicentibus, quod fuerat a maligno spiritum vexata, illa respondit: Nullam memoriam de hoc habeo, sed bene sentio me in toto corpore confractam, ac si quolibet in membro fuissem duro ligno percussa. Post hæc liberatrici suæ humiles gratias agens, proprio gressu remeavit ad propria, quæ ad aliena paulo ante tracta fuit. Hujus autem signi præter dictam Dominam Biancinam, quæ adhuc superest, præfatum Fratrem Sanctum, Alexiam & Franciscam socias sanctæ virginis, necnon & Lysam cognatam virginis, quæ adhuc vivit & plus quam triginta utriusque sexus personæ fuerunt testes de visu, quorum nomina non accepi, & ideo hic non scribo. Plura quidem alia signa circa fugationes dæmonum fecit Dominus Jesus per hanc sacram virginem sponsam suam, quæ non sunt scripta in Capitulo isto: sed hæc scripta sunt, lector, ut possis perpendere, quantum donum recepit de cælo virgo, de qua est sermo, in effugandis spiritibus; tamquam illa quæ plenam victoriam contra ipsorum nequitias fortissime pugnando jam obtinuerat, Christi gratia comitante. Et sic hujus Capituli finis.
ANNOTATA.
a Mirus est plurium diversißimorumque idiomatum consensus in usurpatione hujus particulæ honorabilis Ser, significantis Dominum, sub levi quadam varietate. Sara, Hebreis Dominam sonat, ut notum ex Scripturis, Serapis Ægyptiorum Deus, sic dictus quasi Dominus Apis. Arabes Ismaelitæ a pastoritiæ vitæ profeßione Sarracenos dici se voluerunt, quasi Dominos ovium: esto imperitius quidam a Sara Abrahæ uxore tractum nomen velint, cui ex opposito & per contemptum Agarenorum appellationem objiciunt. Moschis, suus magnus Dux sive Dominus Czar dicitur. Teutones vero, cum quibus communes radices plurimas retinent Longobardi, idem Ser usurpant ut notum est Belgis, ex antiquæ nobilitatis nominibus Ser-sanders, Ser-jacobs &c. Franci Sire & cum addito Messire: hoc suis curionibus & Clericis, istud soli Regi nunc per excellentiam tribuentes. Occurrunt autem plurima paßim hoc opere exempla Notariorum, particulam illam suis nominibus præfigentium.
b B. Ambrosii Sansedonii Vitam & miracula dedimus atque illustravimus 20 Martii: obiit autem anno 1286, uti nunc certius cognovimus & adhuc alias monuimus, non sequenti.
c Biancina seu Blancina diminutivum a Blanca: uti Angelinus ab Angelus.
d Senensis territorii tabula nusquam hoc nomen exhibet, nisi forte diminutive la Rocchetta, ad fluvium Albegnam p. m. circiter 40 Senis distans.
e Impressum addit in Italia, quod melius aberat a MS.
CAPUT XIV.
Quomodo dono prophetiæ ad proximi commodum usa sit Sancta.
CAP. X.
[278] Incredibile forsitan tibi videretur, lector, id quod in præsentiarum narrare intendo; sed illa novit veritas, quæ nec fallit nec fallitur, [Arcanorū pervidendorum continuo dono utens,] quod tam & taliter fuit mihi experimentaliter notum, ut posset apud me certius reperiri, quam de actibus humanis vel propriis. Erat siquidem in hac sacra virgine spiritus propheticus, tam perfectus & tam continuus, quod nihil poterat eam latere, ut videbatur, de pertinentibus ad eam, sive ad eos qui cum ea conversabantur, aut qui ad eam recurrebant pro salute animæ suæ. Nec erat nobis cum ea conversantibus possibile quidquam bonum vel malum alicujus ponderis agere in ejus absentia, quod ejus notitiam præteriret, sicut frequentissima, imo quasi continua nos experientia docuit. Et quod mirabilius est, cogitationes cordis nostri sæpe nobis ita perfecte dicebat, ac si per eam, non per nos, cogitatæ fuissent. Scio ego de me ipso, & ipsum fateor coram tota Christi Ecclesia militante, quod cum sæpius me reprehenderet de quibusdam cogitationibus, [ipsum Confessarium de cogitationibus suis sæpe redarguit,] quæ tunc actualiter mea versabantur in mente, egoque (quod non erubesco fateri pro gloria ejus declaranda) me vellem mendaciter excusare, ipsa mihi respondit: Quare mihi negatis illud, quod ego clarius video, quam vos ipse qui cogitatis? Ac post hoc saluberrimam addebat doctrinam circa eamdem materiam, quam exemplo suo etiam demonstrabat. Hoc (ut dixi) sæpius mihi contigit, illo teste, qui nihil ignorat: sed nunc magis ad particularia descendamus. Ut autem non sit ordo præposterus, a spiritualibus inchoëmus.
[279] Fuit in civitate Senarum Miles quidam, nobilis genere ac expertus in armis, qui Dominus Nicolaus de Sarracenis ab omnibus dicebatur. [Militi obstinato,] Hic postquam in diversis partibus arti armorum inserviendo, plurimum vitæ suæ tempus consumpserat, tandem lares ad proprios rediens, propriæ domus temporali utilitati vacabat: & convivans cum concivibus suis, putabat adhuc longo tempore se victurum. Porro æterna & omnipotens illa bonitas, quæ neminem vult perire, immisit in corda tam uxoris ejusdem Militis, quam aliquarum aliarum personarum & sanguine conjunctarum, quod eum inducerent ad confitendum peccata sua præterita, & pœnitentiam agendam de his quæ commiserat in guerris seu præliis, in quibus se tanto tempore occuparat. Ille autem, qui jam erat visibilibus istis totaliter immersus & alligatus, salutaria monita deridebat; & aure surda pertransiens, se ad bonum hortantes, propriam parvipendebat salutem. Sane tunc temporis sancta virgo florebat multis virtutibus in eadem civitate Senensi, sed singularius in peccatorum etiam obstinatorum conversione mirabili: experientiaque docebat quotidie, quod nullos, quantumcunque induratus, loquebatur cum ea, quin vel converteretur ex toto, quod in pluribus accidebat, vel saltem a multis consuetis peccatis in posterum abstineret. [& frustra ad se invitato,] Hoc scientes illæ personæ, quæ dictum Militem de ejus salute monebant, & se nihil proficere, manifeste videbant; inducebant eum, quod saltem vellet semel loqui cum virgine Catharina. Quod ille plus despiciens, respondebat: Quid mihi & mulierculæ illi? quid boni posset mihi adferre in centum annis? Tunc uxor ejus, quæ sacræ virginis erat domestica, ipsam adiit, duritiam cordis mariti sui aperuit, eique supplicavit, ut pro ipso dignaretur Dominum exorare.
[280] Quid plura? dum hæc agerentur, virgo sancta militi quadam nocte in somnis apparuit, ipsumque monuit, [apparens in somno,] ut si vellet æternam damnationem effugere, uxoris propriæ monitis assentiret. Qui evigilans, dixit uxori: Ego vere hac nocte in somnis vidi Catharinam illam, de qua mihi toties locuta fuisti: pro certo ego volo ei loqui, & videre si est talis qualis mihi apparuit. Quo audito, bona conjunx exhilarata, virginem adiit, gratias retulit, & horam impetravit pro adventu & locutione mariti. Quid amplius immorer? Venit, locutus est, & ex toto conversus ad Dominum, [confessionē imperat,] promisitque in proximo confiteri peccata sua Fratri Thomæ Confessori virginis: quod & fecit juxta gratiam sibi datam. Hoc autem facto, idem miles qui mihi jam notus erat, me reperit quodam mane redeuntem de civitate, ad conventumque properantem; & petivit a me, ubi posset tunc sacram virginem reperire. Cui ego: In ecclesia nostra puto quod sit. At ille: Rogo, inquit, vos, ut me ducatis ad eam, & faciatis ut ei possim aliqua loqui, quæ necessaria mihi sunt. Tunc ego libenter assentiens, simul cum ipso ecclesiam sum ingressus, vocavique ad me unam de sociabus virginis, dicens ei, ut desiderium dicti militis ipsi sacræ virgini nuntiaret. Quo facto, ipsa mox de loco surgens orationis, & militi obvians, suscepit eum gratanter. Miles autem grandi ei exhibita reverentia, dixit: Domina, ego feci mandatum vestrum: Confessus enim sum Fratri Thomæ peccata mea, sicut mandastis mihi; ipse mihi tribuit pœnitentiam salutarem, quam intendo perficere juxta ejus intentionem. Cui virgo inquit: Optime fecistis pro salute animæ vestræ; sed faciatis quod amodo cuncta opera a vetera excludantur a vobis, & sitis miles in posterum Domini Jesu Christi, [quæ ut sit integra,] sicut fuistis hujus seculi usque nunc. Et addit: Numquid, Domine, dixistis omnia bene, quæ fecistis? Illo respondente, quod omnia quæ memoriæ occurrerant, pro certo dixisset. Illa iterum replicavit: Videatis bene quod dixeritis omnia.
[281] Cumque ille responderet, quod omnia de quibus fuerat recordatus, pro certo dixerat Confessori, licentians se ab eo, permisit eum parumper discedere, & mox per unam de sociabus suis fecit eum ad se vocari, & dixit ei: Videatis, obsecro, conscientiam vestram, si omisistis aliquid de præteritis peccatis. Illo autem omnino affirmante se cuncta dixisse, traxit eum seorsum, & unum grave peccatum, quod dum esset in partibus Apuliæ secretissime fecerat, ei ad memoriam revocavit. Quo audito, stupuit miles ipse, [peccatum quod erat oblitus indicat.] veritatemque confitens, dixit se vere fuisse oblitum: Confessoremque petiit, & peccatum sacramentaliter confessus est. Sed hoc viso miraculo, tacere non potuit, quin cunctis audire volentibus nuntiaret, & quodammodo prædicaret, dicens quasi cum muliere Samaritana: Venite, & videte virginem quæ dixit mihi, quæcumque in remotis partibus peccando commisi: numquid ipsa est sancta pariter & propheta? Est procul dubio, est, inquiebat. Nam peccatum quod ad memoriam mihi reduxit, illud nullus hominum unquam scivit, excepto me solo. Ex illa hora virgini adhæsit obediendo, sicut solent discipuli suo adhærere magistro, prout sum ego ipse testis. Quantum autem ei necessaria fuerit illa conversio, mors ostendit brevi post tempore subsecuta: nam eodem anno hujus temporalis vitæ cursum, infirmitate corporis superveniente, finivit, in bona dispositione migrans ad Dominum. Vides ergo, lector, primo apparitionis miraculum; vides propheticam revelationem peccati; vides & finalem salutem hominis, in peccatis hactenus indurati, per hanc sacram virginem Dominum fecisse simul & ostendisse. Sed attende quod sequitur, & propheticum ejus sensum simul cum miraculoso experieris auxilio, per eam cælitus ministrato.
[282] Eram ante annorum multa curricula, & antequam virginis hujus meruissem habere familiarem notitiam, in castro quod Mons-Politianus dicitur, ubi præeram b monasterio virginum ordinis mei curæ subjecto, ibique circa quatuor annorum spatium moram traxi. Cumque ibidem uno tantum Fratre Ordinis mei comitatus degerem, [In mōtem Politianum pergens Confessarius Sancta cum socio,] quia conventus Fratrum in eodem oppido ædificatus non est, libenter Fratres ad me venientes ex conventibus vicinis videbam, & potissime mihi familiariter notos. Quamobrem Frater Thomas Confessor virginis, sæpissime superius nominatus, una cum Fratre Georgio Naddi, nunc sacræ Theologiæ Magistro, cogitaverunt ad me venire de conventu Senensi, ut aliquid consolationis spiritualis ad invicem percipere valeremus: & ut citius possent ad virginem redire, cujus curam dictus Frater Thomas habebat continuam, equos acceperunt mutuo a civibus sibi notis. Cum igitur iter peragerent, & jam prope castrum dictum ad sex milliaria pervenissent, volentes tam se quam equos refocillare, parumper ibidem quieverunt, licet incaute: erant enim ibi quidam latrunculi, qui quamvis non exercerent publicam & continuam prædam, quando tamen videbant aliquos incaute vel solitarios incedentes, libenter ipsos ad loca solitaria deducendo, quandoque privabant spoliis, & quandoque etiam vita corporea, ut eorum crimina per publicam justitiam reperiri non possent. [incidit in latrones,] Hi videntes dictos Fratres absque societate incedentes, dum essent in quadam taberna mox ipsorum decem vel duodecim numero discesserunt, & Fratribus non perpendentibus per quædam sibi nota devia, iter eorum dum quiescerent prævenerunt, & in quodam obscuro passu ipsos expectaverunt. Ad quem dum dicti Fratres venissent, subito aggressi sunt eos cum gladiis & lanceis more suo terribili, ipsisque de propriis equis tam velociter quam violenter depositis, ad loca nimis opaca, nemoribus obsita, expoliatos & quodammodo denudatos eos, crudeliter deducebant. Cumque inter se plura facerent secreta consilia, clare perpenderunt dicti Fratres, quod ipsos volebant occidere, & corpora in locis illis occultissimis sepelire, ne illud facinus ad publicum deveniret.
[283] [a quibus occidendus eamdem invocat,] Hujus periculi manifesta signa cum dictus Frater Thomas singulariter advertisset, nec preces ac supplicationes cum promissionibus, quod numquam aliquid dicerent, sibi viderentur prodesse, quin quotidie ducerentur ad loca magis obscura; deficiente humano subsidio, ad Dominum recurrit in mente. Quia vero sciebat filiam & discipulam suam Deo nimis acceptam & gratam, sic mentaliter est locutus: O dulcissima filia Catharina, virgo Deo devota, succurre nobis in hoc tam crudeli periculo. Vix hæc mentalia verba perfecerat, & unus ex his latrunculis, qui sibi erat propinquior, quem etiam æstimabat sibi deputatum ut eum occideret, mox hanc prorupit in vocem: Quare volumus istos bonos Fratres occidere, qui numquam nos offenderunt? Vere magnum peccatum est. Dimittamus eos ire in nomine Domini, quoniam ipsi sunt boni viri, & nihil de hoc revelabunt. Ad hanc vocem omnes alii adeo fuerunt concordes, quod non modo vitam eis dimiserunt illæsam, imo etiam pannos eis restituerunt ex toto, & postmodum etiam equos ac omnia quæ abstulerant, excepta parva quadam pecuniæ quantitate: & sic libere dimiserunt eos. Qui venientes ad me illa die, cuncta quæ superius scripta sunt plenarie recitaverunt.
[284] Sed attende, lector, quod dicto Fratre Thoma revertente ad civitatem Senarum, invenit sicut ponit in scriptis suis, & ego ab ipsius ore percepi, quod eadem hora, [audit illa abjens,] imo eodem quasi instanti, quo ipse mentaliter invocaverat auxilium, ipsa virgo dixit sociæ suæ, quæ tunc erat secum: Pater meus vocat me, & scio quod magna necessitas arctat eum. Quod dicens, surrexit & ad locum orationis consuetum accessit. Nec dubito quin etiam illa verba dicendo, mentaliter pro ejus auxilio oraret: ex cujus orationis virtute processit mutatio cordium tam mirabilis latrunculorum illorum: [& orando liberat periclitantes:] nec ab oratione recessit, quousque quasi plena restitutio rerum facta est Fratribus supradictis, & liberi recesserunt. Perpendisne modo, lector, quam perfecte propheticum spiritum hujus virginis anima possidebat, quæ se invocatam a viginti quatuor milliaribus, etiam absque verbo vocali, continuo sensit, & tam festinanter & tam perfecte succurrit illi periculo? Vides etiam quod utile sit talibus sociari, qui perspicitate dotari Angelica, quasi prospiciunt; & potentia divina muniti, malis omnibus obviantes, in necessitate succurrunt? Ex his potes conjicere, quantum videat nunc & possit hæc sacra virgo in cælis, quæ tantum vidit & potuit tunc in terris.
[285] Præter jam dicta unum refero, cujus ego ipse sum testis, contestisque meus fuit & est Frater Petrus de Velletro, Ordinis mei, qui nunc in Lateranensi ecclesia Pœnitentiarii exercet officium: quod manifeste cuilibet intelligenti ostendit, hanc sacram virginem mirabiliter claruisse prophetiæ spiritu. Tempore quo ex multorum Italicorum malitia omnes quasi civitates & terræ, quas constat pleno jure spectare ad Romanam Ecclesiam, Romano tunc Pontifici Domino Gregorio XI rebellaverunt, quod fuit anno Domini MCCCLXXV; contigit virginem sacram esse in civitate Pisana, ubi & ego tunc eram; & diebus illis, quibus supervenit novum de c rebellione civitatis Perusiæ, habitare in quodam hospitali noviter inchoato apud quasdam domunculas, quæ adhuc sunt in platea sita circa ecclesiam & conventum Pisanum Ordinis mei prædicti. Cum igitur novo percepto, ego nimis mente amaricarer, considerans nullum jam esse in Christianis Dei timorem, nullamque reverentiam Ecclesiæ sanctæ Dei, & per consequens nullam curam de incidendo in excommunicationum sententias, aut de rapiendo jura non modo aliena, sed etiam sponsæ Christi; tactus dolore cordis intrinsecus, mœstus & mœrens, ad hospitale prædictum, ubi sacra virgo stabat, accessi, dicto Fratre Petro de Velletro me sociante, eique dictum novum cum lacrymis cordis & corporis nuntiavi. Quo ipsa percepto, primo una mecum ex corde condoluit & compassa est animarum perditioni, ac tanto scandalo Ecclesiæ Dei.
[286] Sed videns me nimis lacrymis deditum, tandem ad refrænandum fletum meum subintulit: Non incipiatis fletum vestrum tam cito: [prædicit futurū schisma,] quia nimis habebitis flere. Istud enim quod nunc videtis, est lac & mel, respectu eorum quæ subsequentur. Quo ego audito, lacrymas non ex consolatione, sed ex majori dolore & admiratione continui, & ab ipsa petivi, dicens: Numquid possumus, mater mea, majora videre mala, quando videmus Christianos erga sanctam Ecclesiam omnem devotionem & reverentiam perdidisse, nec sententias ejus in aliquo timere, ac si eam factis ex toto negarent in publico? Nihil restat amodo, nisi ut Christi fidem totaliter negent. Tunc illa: Pater, hoc modo faciunt laici: sed cito videbitis quanto deterius erit illud quod facient clerici. Et ego plus admirans, inquam: O me miserum! Numquid etiam clerici Romano Pontifici rebellabunt? At illa: Bene videbitis vos, quando ipse voluerit ipsorum pravos mores corrigere: facient enim tunc scandalum universale toti Ecclesiæ sanctæ Dei, quod tamquam hæretica pestis scindet & tribulabit eam. Ad quod ego quasi amens ex stupore jam facto, subjunxi: Et habebimus hæresim, o mater mea, & hæreticos novos? Et illa: Non erit proprie hæresis, sed erit quasi hæresis, & quædam divisio Ecclesiæ ac totius Christianitatis. Itaque paretis vos ad patientiam, quoniam oportet vos ista videre.
[287] Ad hoc ego conticui, & suspensus ad loquentem, perpendi quod disposita erat ad plura dicenda: sed ne meam angustiam augmentaret, se ipsam continuit. Fateor etiam quod tunc eam non intellexi, ob causam obscuritatis intellectus mei, quia putabam hæc omnia debere contingere tempore prædicti summi Pontificis, Domini Gregorii XI, qui tunc erat. Sed cum illo defuncto, jam quasi oblitus essem prophetiæ jam dictæ, Domino Urbano VI succedente, cum vidi schisma d præsens in ecclesia inchoari, oculata fide percepi omnia quæ mihi prædixerat fore verificata: & me ipsum redarguens de modico intellectu, expectabam ejus præsentiam, ut possem iterum cum ipsa conferre. Quod & Dominus mihi concessit, quando ad mandatum dicti Domini Urbani sancta virgo venit ad Urbem, jam inchoato schismate. Tunc autem reduxi ei ad memoriam id, quod ante per aliquot annos mihi dixerat Pisis; cujus ipsa optime memor, adjunxit, Sicut dixi vobis quod illud erat lac & mel, sic dico vobis, quod illud quod videtis ad præsens, est ludus puerorum respective ad ea quæ futura sunt, & singulariter in e patria circumstanti: denotans mihi patriam regni Siciliæ cum patria Romana, & regione circumadjacenti. Quod sic postea rei probavit eventus. Invoco testem cælum & terram. Tunc enim adhuc vivebat Joanna f Regina: sed quantæ postmodum tribulationes, tam ei quam regno & ejus g successori, nec non & his qui de remotis partibus advenerunt, secutæ fuerint, quantæque destructiones terrarum, nullus qui patriam novit, ignorat. Ecce igitur perpendis, lector, si ex toto non desipis, tantam fuisse in virgine sacra spiritus prophetici abundantiam, quod quasi nihil futurum latebat eam, quod esset aliquo modo notabile vel insigne.
[289] Sed ne dixeris tamquam alter Achab de Michea, quod non prophetavit nobis bonum, sed malum: post amara quæ retuli, dulcia propinabo, ut de thesauro purissimo virginis proferam coram te nova & vetera. [3 Reg. 12, 8] Noveris ergo, quod postquam in urbe mihi prædixerat illa quæ ultimo scripsi, ego curiosior factus, ulterius ipsa sciendi, quæsivi ab ea, dicens: Obsecro, præcarissima mater, [& secuturam concordiam.] quid post hæc mala in Ecclesia sancta subsequetur? Et illa: His tribulationibus & angustiis finitis, modo inperceptibili hominibus, purgabit Deus Ecclesiam sanctam suam, & suscitabit spiritum electorum suorum, sequeturque post hæc tanta reformatio Ecclesiæ sanctæ Dei, & sanctorum renovatio h Pastorum, quod ex solo cogitatu spiritus meus exultat in Domino: &, sicut alias sæpius vobis dixi, sponsa quæ est nunc quasi tota deformis ac pannosa, erit tunc pulcherrima & prætiosis jocalibus ornata, & omnium virtutum diademate coronata: cunctique populi fideles gaudebunt se de tam sanctis Pastoribus decoratos: ac etiam infideles populi, bono Jesu Christi tracti odore, ad ovile Catholicum revertentur, & convertentur ad verum pastorem & Episcopum animarum suarum: agite igitur gratias Domino, quia post hanc tempestatem dabit Ecclesiæ suæ nimis grande serenū. Et his dictis conticuit: ego autem quia novi omnipotentem Deum proniorem esse ad impendendum nobis dulcia quam amara, firmissime spero quod sicut mala prædicta per hanc sacram virginem evenerunt, sic infallibiliter bona subsequentur. Ex quibus omnibus patefiet cuncto populo Israel, a Dan usque ad Barsabee, quod virgo Catharina Senensis, verax fidelis Domini existitit Prophetissa.
ANNOTATA.
a Impressum erat perperam, Vestra.
b De hoc monasterio pluribus agitur in Vita Fundatricis, scilicet S. Agnetis de monte Politiano 20 Aprilis.
c Hujus rebellionis præcipui incentores fuere Florentini, qui Pontificium Vicarium Geraldum obsederant, profligato Gometio Albernotio, Spoleti & Asculi pro Ecclesia Præfecto & copiarum duce apud Perusinos.
d Anno 1378 Creatus Antipapa Robertus de Gebennis, sub nomine Clementis VII, inchoavit Schisma, quod integris septuaginta annis duravit.
e Ita Leodiense MS. male impressum erat, prima.
f Joanna I, Regina Siciliæ utriusq;, quæ propter pertinaciam inschismate regno privata, anno 1382 periit morte violenta.
g Huic succeßit Carolus Dyrrachinus, qui accepta ab Vrbano VI regnandi potestate contra ipsum male usus, eumdem cepit & in custodia habuit: unde iterum regno exutus excommunicatusq;, in Hungaria demum, ubi Rex fuerat renuntiatus, obiit an. 1386, strangulatus in carcere.
h Impressum, Et novorum Sanctorum reformatio Pastorum: videtur autem indicari universalis Ecclesiæ reformatio, ex Concilio Tridentino secuta, uno post schisma scriptum seculo: quando etiam gentium conversio denuo cœpit audiri per S. Franciscum Xaverium aliosq; mißionarios Societatis: sed grande illud Serenum, quod mox promittitur, non tam de externa pace debet intelligi, quam de interna, hæreseon damnationem & hæreticorum abscißionem secuta.
CAPUT XV.
Spiritus Propheticus Catharinæ defensus & aliis experimentis probatus.
[290] Verum quia non sufficit veritatem asserere, nisi contra & a suis calumniatoribus defendatur; operæ pretium puto, ut dum loquimur de ejus veridicis prophetiis, illorum refellamus ignorantiam venenosam, qui non intelligentes propriā vocē, vera prophetica verba ejus audent detrahere, & contra sanctitatem ejus calumniosas fallacias invenire. Pro colore autē suæ mendacis detractionis assumunt communiter, quod ipsa prædixit sanctum & universale passagium a fidelium ad partes ultramarinas cito futurum, & se cum suis sequacibus illuc transiturā, [Passagium sanctum, cujus causa quidam calumniantur prophetias Sanctæ,] cum tamen transacti sint multi anni quod ex hac luce ipsa migravit, eamq; plures utriusq, sexus ex suis sequacibus sint (ut pie creditur) ad cælorum regna secuti, qui procul dubio transitum illum non sunt facturi: ex quo volunt concludere verba ejus non fore appretianda, tamquam prophetica, sed potius, tamquam muliebria, contemnenda. Hinc quidam ex eis, ceteris nequiores, volunt arguere non solum verba, sed etiam facta ejusdem virginis sacræ, parum esse appretianda, nec inter Sanctorum gesta quomodolibet computanda. Quamobrem coactus sum contra eamdem enormē calumniam duellum assumere; primo falsitatem fundamenti talium detrahentium declarando; & tandem, prout ipsa mihi impetrabit a Domino, aliquid de prophetiarum intelligentia, juxta meū modulum enodando, ut sic dupliciter pateat verbum inquinatum & lingua mendacii.
[291] Equidem fateor verum esse, quod hæc sacra virgo semper desideravit, ut fieret sanctum passagium, & pro desiderii sui complemento multipliciter laboravit: istaque fuit causa principalis quodammodo, quare ad dictum dominum Gregorium XI usque Avinionem accessit, [prædicatum ab ea fuit & suasum,] ut scilicet eum induceret ad sanctum passagium ordinandum: quod & fecit, me teste; qui vidi & audivi, & præsens fui modis omnibus possibilibus ei. Recolo autem quod dum ipsa semel circa materiam hanc apud dictum Pontificem multum instaret, me præsente & audiente (quoniam interpres eram inter Pontificem, qui loquebatur Latine, & virginem quæ vulgari Tusciæ idiomate utebatur) idem Pontifex ei respondit: Oporteret quod pacem primo inter Christianos faceremus, & postmodum passagium sanctum ordinaremus. Ad quod illa sic replicavit: Nullam, Pater sancte, ad pacificandum Christicolas viam meliorem invenire poteritis, quam sanctum passagium ordinando. Omnes enim istȩ gentes armorum, quæ sunt fomentum guerrarum inter fideles, libenter ibunt ad serviendum Deo de arte sua. Pauci sunt enim adeo pravi, qui non libenter serviant Deo de actu in quo delectantur; & qui per illum actum non libenter velint sua peccata redimere: remoto autem fomento, removeri oportet & ignem. Et sic, Pater sancte, simul & semel facietis quam plura bona. Pacificabitis Christianos volentes quiescere: gentes autem ipsas suis peccatis irretitas, quoniam eas perdendo lucrabimini. Et si faciant aliquam victoriam, procedetis ulterius cum aliis principibus Christianitatis: si vero morientur ibi, lucratus estis animas illas quæ prius perditæ erant quodammodo. Tria itaque bona sequentur ex hoc, pax scilicet Christianorum, pœnitentia istorum armigerorum, & salus multorum Sarracenorum. Hæc in præsentiarum ideo recitavi, ut intelligas, pie lector, quanto zelo quantisque laboribus hæc sancta virgo sanctum passagium fuerit prosecuta.
[293] Hoc igitur sic præmisso contra viros mendaces, numquam recolo me audivisse ab ea secrete vel publice, [non prædictum pro tempore determinato:] quod temporis determinationē in quocumq; futuro eventu ipsa prædiceret: imo in hoc singulariter ipsam reperi cautam, quod etiā quandoq; me petente super quibusdam dictis ejus de tempore, numquam potui determinatum tempus habere ab ea, sed totum divinæ providentiæ relinquebat. Verum est tamen, quod ipsa frequenter de sancto passagio loquebatur, & ad illud, quoscumq; poterat, animabat & confortabat: dicebatque se sperare in Domino, quod oculo misericordiæ respiceret populum suum, & multos per illam viam tam fideles quam infideles salvaret. Sed quod assereret tali tempore fieri debere passagium, aut quod diceret se cum suis omnino illuc ituram, [frustra igitur in eo seandalizantur illi] nullus potest quomodolibet veridico sermone affirmare: licet quidam videantur forte intellexisse ab ea, quod cito deberet hoc passagium ordinari, & alia quædam, quæ processerunt ex defectu audientium, & non ex lingua dicentis: & quia jam tantum temporis transivit, nec aliquis ordo datur adhuc, quodammodo scandalizantur ex hoc. Nunc ergo sublato fundamento falsitatis allatratuum seu allatrantium prædictorum, si advertisti cuncta quæ superius sunt scripta, lector bone, clare cernis, hanc sacram virginem cum Sponso suo dicere verbum istud, quod recitat Matthæus Euangelista Salvatorem dixisse Joannis Baptistæ discipulis, dum præmissis miraculis, quæ illis cernentibus fecerat, tandem subdidit: Et beatus qui non fuerit scandalizatus in me. [Matt. 11, 6] Cur enim cum miraculis scandalum junxit, nisi quia conditio pravorum de bonitate Dei atque ejus miris operibus, pravitate propria cogente, solet scandalizari? Sic isti non intelligentes, nec verba nec opera hujus almæ virginis, de qua nobis est sermo, unde deberent ædificari, scandalizantur.
[293] Sed esto quod ipsa dixisset, cito debere fieri sanctum passagium, numquid possunt ipsi veridice dicere, hoc esse falsum: cum Euangelista Joannes recitet Dominum dixisse sibi in Apocalypsi: Ecce ego venio cito: [sed necalienum ect a prophetia, ut diu differatur effectus prædictus] quod a nonnullis intelligitur de secundo adventu: & tamen cum omni veritate hoc dixit. [Apoc. 3, 11] Audi obsecro Augustinum exponentem psalmum illum: Noli æmulari in malignantibus. Quod tarde est (inquit) tibi, cito est Deo: junge te Deo, & cito etiam erit tibi. [Hab. 2, 3] Et iterum alia scriptura prophetica dicit: Si moram fecerit, expecta eum, quia veniens veniet, & non tardabit. Moram igitur potest facere Dominus, juxta capacitatis tuæ parvitatem, sed tardare nullatenus potest. Attende rursus cum quanto studio promittebant Prophetæ Salvatoris adventum, celeritatem etiam nuntiando, ita ut diceret unus ex eis, videlicet Esaias: Prope est ut veniat tempus ejus, & dies ejus non elongabuntur: & tamen post hæc, annorum centenaria plura pertransierunt, antequam videretur effectus. [Isa 14, 11] Ut quid igitur isti murmurant contra virginem Catharinam de decem vel duodecim annis, cum videant prophetas tam veteris testamenti quam novi, per annorum centenaria tam alta mysteria prædixisse, ac nihilominus cito ventura scripsisse? Si hanc pro duodecim reputant falsam, illos pro annorum centenariis ut falsos judicent est necesse.
[294] Amplius autem, rogo, attende quid isti dixissent, si hæc virgo nuntiasset uni Regi vel Pontifici, debilitatē corporis patienti, quod ex infirmitate illa deberet decedere, sicut Esaias regi Ezechiæ legitur nuntiasse, illeq; fuisset postmodum curatus. Item si nuntiasset alicui civitati, quod deberet universali clade subverti, sicut Ionas legitur in Ninive prædicasse, nec postmodum hoc accidisset, sicut illi non accidit? O quam patentes irrisorias detractiones retorsissent in eam! [utq; prædictio non sit absoluta] Et tamen illi sancti Prophetæ in nullo fuerunt falsi, prædicendo prædicta; nec aliunde moti sunt quā ab illa veritate, quæ nec falli potest. Qualiter autem hoc fieri possit, quod comite veritate aliquid prædicant futurum, quod non videtur postmodum evenire, sacræ scientiæ doctores declarant; dicentes quod ad veritatem prophetiæ sufficit, quod verbum prophetiæ concordat cum dispositione causarum mediarum, quam Deus ipse prophetæ revelat, & vult nuntiari per eum: sicut in Ezechia Rege prædicto patuit manifeste: qui absque dubio mortali detinebatur infirmitate, omnesque naturales dispositiones corporis ejus tendebant ad mortem, quamvis forte ipse speraret per naturales medicinas curari. Hoc igitur nuntiavit ei propheta, quia videlicet nulla via per naturam poterat evadere mortem. [& effectus solum secuturus spectatis causis ordinariis,] Sed nec per hoc tollebatur, quin posset divina potentia ipsum miraculose curare, sicut post ejus fletum & devotam orationem est factum. Verum ergo dixit Esaias, quod ex causis naturaliter ordinatis, erat omnimode moriturus: nec contra hoc fuit, quod per aliam viam a morte liberaretur. Similiter Ionas propheta, qui dixit civitatem Ninivem subvertendam, & terminum præfixit quadraginta dierum; gravitatem peccatorum Ninivitarum per hanc prædicationem expressit, & quā sententiam sive judicium illis peccatis exigentibus meruerant, indicavit. Nec tamen per hoc spiritus sanctus exprimere voluit, quod si peccata relinquerent idem judicium remaneret.
[294] Ex quibus potes perpendere luculenter, quod Prophetarum verba, & potissime horum, de quibus constat per alia opera sancta, quod juncti sunt Deo, cum magna reverentia suscipienda sunt semper, & cum discretione b intendenda: quod in nostro proposito arbitror necessarium fore. Quis enim scit si sancta virgo sanctum passagium prævidit futurum, licet post aliquos annos, & post ejus transitum ex hoc mundo; tamen mediantibus meritis & orationibus suis, quæ sine dubio plus nunc vigent in cælis, [quomodo potest passagiū prædictum fuisse.] quam tunc vigerent in terris? Quis iterum novit, si quamvis ipsa corporaliter non debeat esse præsens, spiritualiter autem a Deo sit deputata, ut confortet & roboret transeuntes tempore suo? aut ut impetret refrigerium & solamen illis qui circa hoc laborant? Non sunt hæc nova & inusitata bonitati æternæ: quæ quamvis omnia per se ipsam possit, ut tamen se communicet creaturis quas elegit sibi, per ipsarum ministeria nos gubernat & regit, & per creata media ad interminatum nos finem perducit. Hæc contra detractores superius nominatos tibi, lector, ad præsens sufficiant; & ad cetera narranda de hac eadem materia, transeamus.
[295] Sicut superius diximus, cum de miraculis ageretur, quantum dignitas spiritus transcendit corporis dignitatem; tantum miracula spiritui salutifera, signa quæ circa salutē corporis sunt operata, transcendunt. Quapropter & in præsenti materia prophetiæ, illa magis notanda videntur, quæ salutem animarum concernunt: ideoque unum narro, quod ille cui & de quo facta est prophetia, quotidie prædicat cunctis hoc audire volentibus. Fuit in civitate Senarum, tempore quo virginis hujus almæ merui habere notitiā, juvenis quidā, nobilis genere, sed morum honestate pro tunc ignobilis, [cuidam licentioris vitæ] qui Franciscus de Malavoltis dicebatur & dicitur. Hic in juvenili ætate orbatus parentibus, ex nimia libertate vitia incurrit quamplurima satis enormia. Et licet, contracto matrimonio cum quadam juvencula, sibi necessitas immineret se a consuetis vanitatibus coërcendi, nihilominus pravam consuetudinē suam relinquere nesciebat. Quod cernens quidam ejus consocius, qui sacram virginem sequebatur, compassus animæ ejus, aliquando ipsum ad audienda monita virginis inducebat & adducebat: ex quo idem Franciscus frequenter compungebatur, & consueta vitia ad tempus aliquod suspendebat, quamvis non ex toto relinqueret. Sæpius etenim vidi eum nobiscum ingredientem & egredientem, & pascua doctrinæ salutaris ac exempla salubria virginis hujus almæ invenientem, & saltem ad tempus in eis gaudentem: sed post hæc redibat ad pristinos malos mores, & taxillorum ludum, quo multum erat infectus.
[296] Quamobrem sacra virgo, quæ pro ipsius salute frequenter exoraverat Deum, tot ejus recidivas prospiciens; [conversionē prædicis:] una die in fervore spiritus dixit ei sententiam infrascriptam: Tu frequenter venis ad me, & postmodum more avis phreneticæ evolas ad diversa vitia tua: sed vade volando quocumq; volueris, quoniam una vice, Domino concedente, tale ponam ligamen in collo tuo, quod non poteris amplius evolare. Quod verbum ipse Franciscus notavit, & cuncti qui aderant: sed post verba sacra virgo migravit a seculo, antequam veniret rei eventus: illeque redierat ad crimina sua consueta, & jam non habebat, ubi (ut videbatur) consuetum remedium reperiret. Sed sacra virgo plura & plus egit quando fuit in cælis, quam fecerat dum ipsum monebat in terris. Post transitum enim virginis, defuncta est uxor Francisci simul & socrus, [qui tandem Religionem ingreditur] ac quidam alii, qui præstabant impedimentum ejus saluti: ipseque reductus perfecte ad cor, & relicto totaliter seculo, religionem Fratrum montis Oliveti, cum non parva devotione ingressus est: ubi per Dei gratiam & meritis hujus virginis perseverat, recognoscendo semper hoc mediantibus ejus orationibus obtinuisse, ac voce prophetica sibi per eam prædictum fuisse, sicut omnibus audire volentibus attestatur quotidie, & nuntiat viva voce; mihiq; quampluries, Deo & sanctæ virgini agēdo gratias, recitavit.
[297] Deniq; ut spiritualem materiam spirituali sociemus, rem narro me præsente ostensam a Domino, quam (ut infra patebit) adhuc melius novit dominus Bartholomæus de Ravenna, tunc & nunc Prior insulæ Gorgonæ, prope portum Pisanum c ad XXX miliaria, Carthusiensis Ordinis, [Rogata ad Carthusianos Gorgonenses verba facere] vir utique totius religionis & devotionis ac prudentiæ diu probatæ. Hic dum ex doctrina mirabili & factis admirandis sacræ virginis, ad ipsam nimis afficeretur, & in sancto proposito firmaretur, sæpius & pluries, & frequenter supplicavit, quod ad dictam insulam vellet semel accedere, ut liceret ei Fratres suos ad eam adducere pro sanctæ ædificationis verbo percipiendo, meque rogavit, quod hanc suam petitionem promovere apud eam pro posse curarem. Exaudivit autem sancta virgo petitionem ejus & accessimus illuc fere viginti utriusq; sexus cum ea. Cumq; dictus Prior locasset, nocte qua pervenimus, sanctam virginem cum sociabus suis per milliare distanter a monasterio, nosq; secum in monasterio tenuisset; mane facto, volens desiderium suum perficere, cunctos Fratres duxit ad eam, rogans ædificationis verbum pro filiis. Illa vero, licet renueret prius & excusaret se, tum ratione defectus & ignorantiæ, tum etiam ratione sexus; addens quod potius eam decebat doctrinam servorum Dei audire, [tam apte eos instruit acsi confessiones singulorum audisset.] quam in eorum præsentia quidquam loqui: victa tamen instantissimis precibus Patris & filiorum, tandem aperuit os suum, & locuta est prout Spiritus sanctus dabat eloqui illi, tangens multiplices & diversas tentationes ac deceptiones, quas solitariis viris solet ingerere inimicus, & vias evadendi laqueos ejus, ac perveniendi ad perfectam victoriam, cum tanto ac tali ordine, quod stupor erat tam mihi quam ceteris audientibus. Completo vero ejus sermone, dictus Prior se vertit ad me, positus in admiratione non parva, dicens: Frater Raymunde carissime, noveritis quod omnium istorum confessiones ego solus audivi, juxta morem Ordinis nostri: & scio illa in quibus unusquisque illorum deficit, & in quo proficit. Et nunc dico vobis, quod si sancta virgo audivisset confessiones illas, quas ego audivi, non potuisset melius nec magis ad propositum cujuslibet ipsorum loqui, nec omittendo de his quibus indigent, nec divertendo ad illa quibus non indigent. Ex quo clare perpendo, quod ipsa est plena spiritu prophetiæ, & Spiritus sanctus loquitur in ea.
[298] [multa etiam prædicit ipsi auctori.] Postremo, post omnia supradicta scio & vere scio, quod circa personam meam, me licet ignorante, plura prædixit, quæ in præsentiarum manifeste cernuntur. De quibus me idcirco particulariter non extendo, quia tam lingua quam calamus, coram audientibus seu legentibus, nimis sordida apparerent: propter quod ceteris filiis & filiabus illa recitando relinquo. De quibusdam etiam qui sanctam Ecclesiam sunt persecuti, quasdam graves punitiones prædixit: quas propter malitias hominum modernorum subticeo, ne contra ejus gloriosam memoriam, venenum excitem detractorum. Unde finem huic Capitulo, ut ad alia procedere possim, impono.
ANNOTATA.
a Sanctum passagium, Expeditio Occidentalium in terram-sanctam, de quo sæpe actum in hoc opere, potißimum 29 ad Vitam S. Petri Thomæ.
b Intendere, pro intelligere, communis Italorum atque Francorum idiotismus.
c Portus Pisanus, hodie a propinquiori sibi oppido dictus Portus Liburni.
CAPUT XVI.
Panes & vinum divinitus multiplicati.
Cap. XI
[299] Quia juxta primam justitiȩ regulam, obedientibus Deo perfecte necesse est ut cuncta obediant: decrevi, lector dilecte, hoc in Capitulo quædam inserere, quæ clare ostendent tibi, virginem hanc obedientissimam fuisse Creatori, ex quo creaturæ ei obediebant ad nutum. Tempore quo hæc virgo sacra Senis degebat, priusquam ego ejus notitiam meruissem, contigit quamdam juvenem viduam, nomine Alexiam, cum tanto fervore virgini sanctæ adhærere, quod absq; ipsa quodammodo vivere recusabat. Qua ex causa habitum quem virgo gestabat, devote suscepit; & propriam domū relinquens, in convicinio ejusdē virginis domum conduxit, ut magis assidue frui posset conversatione sua. Quo facto virgo Domini cœpit ad fugiendum occupationes paternæ domus, frequenter in domo Alexiæ commorari per dies plures, quandoq; per septimanas & menses. Contigit autem quodam anno in civitate Senarum esse penuriam tritici, [In tritici penuria] adeo ut triticum exiccatum, de terreis foveis & terreo fœtore infectum, a majori parte civium emeretur, quoniam aliud pro tunc nequibat triticum reperiri pro pretio quantocumque: unde & oportuit Alexiam de ipso tritico emere, ut saltem pane non privaretur ex toto. Verum quia tempus messium erat propinquum, antequam hydria farinæ illius infectæ deficeret, novum & purum triticum est allatum ad forum. Quod Alexia sentiens, modicum illud farinæ fœtentis disponebat projicecere, & novi frumenti quod emerat, pane vesci. Sed quia tunc sancta virgo ejus habitabat in domo, cogitationem suam ei aperuit, dicens: Tam infectus & amarus panis, mater mea, ex hac farina conficitur, [ex vitiosa & exigua farina] quod ex quo Dominus nobiscum fecit misericordiam suam, ego dispono projicere hoc modicum quod remansit. Cui virgo respondit: Numquid tu vis illud projicere, quod Deus produxit pro cibo humano? Et si tu non vis de pane illo comedere, saltem da pauperibus qui non habent. Illa vero replicante quod haberet conscientiam etiam pauperibus dare tam infectum panem & fœtidum, sed potius de pane boni tritici vellet eis largiter ministrare; virgo subintulit, Para, inquit, aquam, & fer farinam quam disponis projicere: quia volo de illa panes ego ipsa pro pauperibus Jesu Christi conficere. Dixit, & facta sunt omnia.
[300] [conficit panes multos & sapidos,] Intrivit siquidem virgo primo massam, & tandem panes de parva quantitate illius farinæ infectæ formavit tam celeriter & tam abunde, quod stupor invasit Alexiam & ejus ministram quæ hoc cernebant: non enim de quadrupla, nec forte de quintupla quantitate farinæ potuissent tot panes formari, quot virgo sacra virgineis maninibus porrigebat Alexiæ, ut locaret in tabulis: nec aliquis fœtor sentiebatur in panibus illis, sicut in aliis qui primo fuerant ex eadem farina confecti. Quo facto, missi sunt ad clibanum panes facti per virginem, & reportati ad domum Alexiæ, ac de mandato virginis ponuntur in mensa: quos cum discumbentes gustassent, nullam penitus amaritudinem vel infectionem senserunt, imo numquam se tam sapidum panem comedisse fatentur. Fiunt hæc nota Fratri Thomæ virginis Confessori; qui veniens cum aliquibus scientificis Fratribus & devotis, examinato negotio, stupent, videntes panes illos in quantitate tam augmentatos, & in qualitate tam mire melioratos. Sed ad hæc duo merita tertium additur, quia cum ex jussu virginis panes illi largissime ministrarentur pauperibus, & Fratribus copiosissime donarētur, [qui rursum in arca multiplicantur] nec alius panis comederetur in domo, semper tamen in arca ipsorum copia magna restabat. Quid plura? Tria signa non parva in una panum materia per sponsam suam operatus est Dominus: nam primo infectionem & fœtorem ab illa farina removit, secundo massam ex eo compositam augmentavit, tertio in arca panes multiplicavit adeo, ut per septimanas quamplures, modo quo dictum est superius, distributi, vix possent a prædictis omnibus consumi. Quod cernentes hi & hæ quorum Deus corda tangebat, de illo pane pro reliquiis conservaverunt, ita ut adhuc alqui sint vel aliquæ, habentes in præsentiarum de pane ipso, cum tamen sint viginti anni vel circiter, quod hoc miraculum est patratum.
[301] [& fatetur eos pinsenti sibi B. Virginem adstitisse.] Sed & ego, cum ipsa vivente in corpore hoc primitus percepissem, factus sum curiosus & avidus sciendi perfectius, qualiter hoc accidisset, ipsamque secrete interrogavi de modo & causa. Quæ ait: Zelus me apprehendit, ne datum a Domino despiceretur, & compassio pauperum etiam me urgebat; unde accessi cum fervore ad arcam farinæ, moxq; affuit domina mea Maria dulcissima, pluribus Sanctis & Angelis sociata, jussitque ut quod proposuerā, agerem: & tantæ fuit dignationis & pietatis, quod sacratissimis manibus suis cœpit mecum panes illos componere, quarum manuum sacrarum virtute a panelli multiplicabantur. Ipsa namque Domina mihi panes per se compositos dabat, & ego Alexiæ & famulæ porrigebam. Tunc aio: Nullum igitur, mater mea, mirum, si tantam dulcedinem panes isti mihi & aliis propinabant edentibus, ex quo manus illæ tornatiles illius Reginæ supersacræ composuerunt illos, in cujus sacratissimi corporis arca, summa Trinitatis arte compositus (ut ita dixerim) est panis ille, qui de cœlo descendit, & vitam dat credentibus universis. Adverte igitur, lector, adhuc, & quanti meriti fuerit hæc virgo attende, cui assistere dignata est Regina cælorum, ut panes conficeret filiorum; dans perhoc intelligere nobis genitrix verbi Dei, quod per illam virginē nobis porrigere intendebat panem spiritalem verbi salutis, per quam nobis dederat panē corpoream tantæ virtutis. Unde & nos omnes tamquā spiritu Dei cogente, ipsam Matrem appellabamus: nec abs re: Verissime siquidem mater erat, que continue nos non absque gemitibus & anxietatibus parturiebat ex utero suæ mentis, donec formaretur Christus in nobis, & pane doctrinæ utilis & sanæ nos assidue nutriebat.
[302] Porro ex quo de panibus multiplicatis inchoatus est sermo, pro continuatione materiæ, non servato temporis ordine, ad illa transibo, quæ in extremo vitæ ejus tempore sunt patrata. Supervivunt adhuc siquidem duæ Sorores de pœnitentia B. Dominici, & sunt præsentes in Urbe, quarum una vocatur Lysa, quæ fuit uxor germani virginis sacræ, & per consequens ejus sororina vel cognata, de qua sæpius superius facta est mentio: altera vero Joanna, cognomento de Capite, ambæ natione Senenses; quæ simul fuerunt cum virgine, quando ipsa ex mandato felicis memoriæ Domini Urbani Papæ VI ad urbem præfatam venerat, ibique in regione b Columnæ residentiam faciebat, cum non parvo numero filiorum & filiarum, [Romæ degens cum multo familiarium comitatu,] quos & quas in Christo genuerat, ac in sanctis moribus nutriebat. Hi & hæ secutæ fuerant eam de partibus Tusciæ quodammodo ipsa invita; aliquanti propter peregrinationem & Sanctorum visitationem, aliquanti propter spiritales gratias impetrandas a summo Pontifice: sed omnes, ut possent frui ejus conversationis dulcedine, quæ cunctos gustantes mirabiliter delectabat. Addita est etiam ad hoc occasio alia, quia videlicet summus Pontifex ad ejus instantiam fecerat aliquos servos Dei ad præfatam urbem vocari, quos omnes hospitalitatis amore, læto corde in loco habitationis suæ recipiebat. Et cum nihil terrenum possideret, nec aurum ac argentum esset in zonis ejus, imo cum suis intrinsecis de mendicitate pura victum reciperet, nihilominus ita centum hospites sicut unum suscepisset; quoniam erat cor ejus fiduciam habens in Domino, nec dubitabat quin cunctis advenientibus divina largitas provideret. His de causis illo tempore minor numerus domus ejus erat sedecim hominum & octo mulierum, [& mendicato vivēs,] qui augmentatus, aliquando excedebat in universo tricesimum, aliquando quadragesimum attingebat, vel saltem appropinquabat c. Ordoque talis datus erat per virginem ipsam sacram, quod quilibet ex dictis mulieribus, septimana una paratricis & dispensatricis exequeretur officium, ut alii & aliæ possent vacare Deo & actionibus seu peregrinationibus, pro quibus ad sanctam urbem perficiendis accesserant.
[303] Sic igitur dum ageretur secundum hunc ordinem, contigit suprascriptam Joannam de Capite, ministrare in ordine vicis suæ. Quia vero panis, [cum panis solum modicus superesset] quem tota comedebat familia, non nisi de mendicitate quotidiana poterat provenire; ordinavetat ipsa virgo, quod quælibet dispensatrix sua septimana, cum panis deficeret, per diem ante deberet hoc virgini nuntiare, ut posset aliquas ex aliis mittere, vel ipsamet ire ad mendicandum. Hoc autem dicta Joanna, Deo volente, forte semel oblita est: & pane deficiente de vespere, ante notum non fecerat virgini, nec procuraverat aliunde. Quamobrem ventum est ad horam prandii, & inventum quod tam parva quantitas panis erat in arca, quod vix quatuor ex illis hominibus suffecisset. Ex quo dicta Joanna culpam suæ negligentiæ recognoscens, mox mœsta & verecunda virginem adiit, suamque culpam & panis carentiam indicavit. Cui virgo: Parcat tibi omnipotens Deus, Soror, cur nos ad hanc extremitatem duxisti contra ordinem per me datum? Ecce quod familia nostra esuriens est, tarda est enim hora; ubi tam cito inveniemus panes sufficientes? Cumque Joanna se ream clamaret, & dignam pœna, & ex oblivione peccasse; ait virgo: Dicas famulis Dei quod ad mensam accedant. Illa vero dicente, quod panis modicus erat valde, nec sufficeret quod unusquisque modicum quid acciperet, respondit virgo: Dicas quod incipiant cum hoc modico, donec provideat eis Dominus: & hoc dicto, ad orationem accessit.
[304] [de eo diviso cunctos abunde reficit,] Perfecit Joanna mandatum, & modicum panem divisit inter tantos. Illique sicut famelici, jejuniique quotidiani inedia macerati (nam ut in pluribus jejunium observabant) alimentum minus sufficiens, sumunt avidius, putantes prandium illud mox extenuari debere. Quid plura? Edentibus illis, panis ille modicus non potest deficere. Fiunt ex eo per quemlibet pulmentariæ offæ: Quilibet saturatur ad votum; panis tamen semper restat in mensa. Nec mirum, ille etenim hoc agebat, qui de quinque panibus quinque millia hominum satiavit. Mirantur cuncti, & quilibet tam de se quam de aliis vertitur in stuporem: & petitur quid agat virgo. Dictumque est eis quod orationi ferventer instaret. Tunc illi qui sedecim erant, unanimiter concluserunt, dicentes: Oratio illa præstitit panem de cœlo: ecce namque nos omnes saturati sumus, & panis qui appositus fuerat modicus, non est diminutus, sed potius augmentatus. Finito ergo prandio, tantus panis remansit in mensa, quod suffecit Sororibus cunctis, quæ tunc erant in domo, post illos prandentibus abundanter; nec non & jussu virginis de eodem larga est eleemosyna pauperibus erogata. Simile signum per omnia narrant Lysa & Joanna præfata, [etiam altera vice.] quæ de his fuerunt & sunt contestes, eodem anno accidisse, ac per eamdem virginem Dominum operatū fuisse in domo eadem, quadam temporis Quadragesimalis septimana, in qua ministratrix erat quædam Francisca, quondam Soror de pœnitentia B. Dominici, quæ indivisibiliter adhærebat virgini, & ut pie credo, nunc est cum ea in cælo.
[305] Verum unum similiter tacere non valeo, quod mihi contigit postquam ipsa transivit ad cælum, de quo tot habeo mecum contestes, quot erant tunc Fratres in conventu Senensi. [Post solenniter translatum caput Beatæ,] Eram in eodem conventu ferme ante annos hos quinque, balneis naturalibus ibi propinquis indigens, secundum medicorum consilium, & ad instantiam filiorum & filiarum ejus hanc Legendam scribere cœperam. Recordatusque sum quod sacrum caput ejus, quod fuerat translatum ab Urbe illuc, hactenus per me juxta modulum meum ornatum, nondum erat in patulo, nec quacumque solemnitate receptum; cum tamen & ipsa funera mundanorū hominum, quando transferuntur de loco ad locum, cum accensis candelis & solennibus precibus soleant ut plurimum recipi, tam per populum quam per Clerum. Igitur cogitavi, & forte non totaliter a me ipso, quod caput præfatum una die quasi deforis veniens, reciperetur cum solennitate a Fratribus, divinas laudes communiter quidem cantantibus, quia particulares de ipsa non licet, quousque sit Sanctorum catalogo per Romanum Pontificem adscripta: quod & factum est uno mane, cum lætitia tam Fratrum quam populi, & singulariter spiritalium filiorum & filiarum ejus. Hac de causa omnes peculiares filios ejus invitavi ad prandium, ordinans etiam quod conventui Fratrum foret pitantia singularis.
[306] Consummato igitur Officio divino, cum jam hora esset accidendi ad mensam, Frater qui cellario preærat, [deficiens in Fratrum cellario panis,] Priorem adiit; & mœstus conqueritur, quod in cellario non sit panis, qui medietati Fratrum in prima mensa possit sufficere, nedum qui possit dari forensibus invitatis, qui erant circiter viginti. Quod Prior audiens, primo ipsemet voluit hoc videre: & comperto quod sic esset, mox misit eumdem Fratrem cum Fratre Thoma, primo virginis Confessore, ad quasdam domus singularium Ordinis amicorum, ut sufficientes inde panes deferrent: qui euntes, moram nimiam contrahebant. Qua ex causa Prior forensibus, qui mecum erant, sufficientes fecit panes portari, ut non expectarent diutius: sicque paucissimi panes in cellario remanserunt. Sed cum dicti Fratres per eum missi, adhuc moram facerent, jussit Fratres ad mensam accedere, & cum illo modico pane incipere. Quid plura? sive in cellario, sive in mensa, sive utrobique, fuerunt panes illi meritis sacræ virginis divinitus augmentati, ita quod conventus totus de illis paucis panibus habuit abundanter, tam in prima mensa quam in secunda, & adhuc fuerant reliquiæ ad cellarium reportatæ, ubi affuerunt quinquaginta Fratres vel circiter; cum tamen non debuissent quinque Fratribus sufficere competenter. Redeuntibus autem dictis Fratribus, & panes portantibus hora qua conventus comederat, [multiplicatur,] dictum est eis quod reponerent eos pro alia vice, quia Dominus jam providerat servis suis abundanter. Cum igitur ego post prandium cum invitatis sedens, sermonem de ipsius virginis virtutibus prolixum haberem, nobis loquentibus, affuit Prior cum aliquibus Fratribus, & coram omnibus prȩdictum miraculum recitavit. Quod cum audissem, vertens me ad invitatos filios ejus, subintuli: Noluit nos in solennitate sua sacra virgo illo privari miraculo, quod sibi dum vixit in corpore, familiarius fuit: frequenter enim dum fuit nobiscum in vita, hoc miraculum repetivit. Et ideo volens ostendere quod hodie acceptavit servitium nostrum, & adhuc est nobiscum, iterum miraculum replicavit: propter quod omnipotenti Deo & ei gratias referamus. Post hoc autem occurrit, forsitan inspirante Deo, menti meæ, quod quia beatissimus Dominicus miraculum de panibus bis replicavit dum viveret, hæc virgo, sicut peculiaris ejus filia & perfecta, similitudinem Patris in cunctis operibus demonstrabat.
[307] Præter hæc autem omnia supradicta, quamplurima mira per sponsam suam est Dominus operatus in rebus inanimatis, nunc in floribus, quibus admodum delectabatur virgo sancta & florida; nunc in utensilibus domus deperditis vel destructis; nunc in his, nunc in aliis insensatis, quæ propter brevitatem omitto. Sed unum tacere, non valeo, quod non solus ego percepi, sed viginti vel circiter utriusque sexus habeo mecum contestes de certa scientia, quamvis tota civitas Pisana perceperat famam ejus. Erat, ut supra Capitulo de prophetiæ spiritu tactum est, virgo sacra in civitate Pisana, anno scilicet Domini MCCCLXXV: & cum primo ad dictam civitatem pervenit, hospitata est cum sua comitiva in domo cujusdam civis Pisani, qui Gerardus de B. d appellabatur. Ubi dum essent, quadam die ex nimio excessu mentis, corpusculo ejus supervenere debilitates, quæ quasi usque ad ultimum spiritum, [ægrotanti Catharinæ,] ut nobis videbatur, deducebant eam. Propter quod ego timens ne nobis auferretur tam cito, cogitabam si esset aliquis modus nobis possibilis, per quem possemus corpus ejus aliqualiter refocillare vel confortare: carnes enim aut ova seu vinum ita horrebat, quod non erat sperandum, quidquam horum ab ipsa sumi debere: sed electuaria confortativa multo minus sumpsisset. Rogavi ergo eam, quod saltem in aqua frigida, quam sumebat, permitteret aliquantulum de saccaro permisceri. Quæ mox mihi respondit: Vos vultis illud modicum vitæ quod remansit in hoc corpusculo, ex toto extinguere: nam quæcumque dulcia, facta sunt mihi mortifera.
[308] Tunc dictus Gerardus & ego, cœpimus simul anxii cogitare, quod remedium contra illas debilitates invenire possemus. Occurrit mihi quod sæpe videram, in talibus casibus pulsus brachiorum & tempora infirmantium vino e vernaccino ab extra balneari sive liniri, & debiles inde confortationem recipere. Dixique dicto Gerardo: Ex quo non possumus ab intra remedium ponere, saltem remedium per istum modum ponamus ab extra. Quod ille audiens, mox respondit: Habeo hic quemdam amicum vicinum domui meæ, qui solet habere vegeticulum unum de vino illo; statim mittam ad eum, & scio quod mittet mihi libenter. Accessitque nuntius, narravitque virginis debilitatem, ac ex parte Gerardi petivit amphoram sibi tradi de vino illo. Respondit vicinus ejus, [ex vacuo vase vinum promitur,] cujus nomen non recolo: Vere, carissime, libenter tibi darem pro amico meo etiam vegeticulum totum, sed per tres menses fuit vegeticulus totus vacuus ab omni vini liquore: nec est in domo etiam mea vini illius gutta, de quo non modicum doleo. Sed ut sis amico meo testis de visu, veni & vide. Duxitque ipsum etiam invitum ad cellam propriam vinariam, & ad vegeticulum supradictum, quem nuntius aperte perpendit per quædā exteriora signa diu stetisse intactum. Ille tamen, ut nuntium de illius vacuitate redderet certiorem, accessit ad vas: & de quodam foramine, quod erat circa ejusdem vasis medietatem, traxit fistulam illam ligneam, per quam solet hauriri vinum de vegete, ut clare videret nullum esse intus liquorem. Sed dum hoc fecisset, mox vinum solennissimum vernaccinum abundanter egreditur, & terram proximam madidat abundanter. Stupetque ille, & ultra modum admirans, clauso foramine, vocat omnes utriusque sexus de familia propria, ac diligenter genter examinat unumquemque, si quis in illo vase vinum novit positum fuisse. Jurant singuli se firmiter scire, quod vinum in illo vasculo non fuerat a tribus mensibus citra, nec esse possibile quod absque eorum omnium scitu aliquis liquor fuisset ibi infusus.
[309] [quod metu publicandi magis miraculi,] Fiunt hæc nota convicinis, & quilibet attribuit divino miraculo. Nuntius autem ad nos lætus & stupens, vino plenam amphorulam deferens, narravit omnia quæ gesta sunt: ex quibus cuncti sanctæ virginis filii exultant in Domino, gratiasque referunt virginum Sponso mirabilia facienti. Sed & civitatem totam hæc fama tantum implevit, quod paucis post diebus virgine convalescente, & accedente ad quemdam Patriarcham Apostolicum Nuntium, qui noviter ad eamdem civitatem advenerat, commota est universaliter, & cuncti etiam artifices propriis officiis relictis, currebant ad eam videndam, dicentes: Qualis est hæc, quæ vinum non bibens, vas vacuum miraculoso vino potuit adimplere? Hoc ex concursu virgo sacra dolore cordis intrinsecus tacta, percepta causa concursus illius, sicut ipsa mihi postmodum fuit in secreto confessa, mœrens & lugens ad consuetum accessit orationis refugium, dicens mentaliter plusquam vocaliter hæc vel æquivalentia verba: Ut quid, Domine, me misellam ancillam tuam, tanto cordis flagello affligere voluisti, ut facta sim opprobrium universis? Omnes alii servi tui possunt vivere inter homines, præter me. Quis petivit a clementia tua vinum? Ego inspirante gratia tua corpus meum jam diu vino privavi: & nunc propter vinum, facta sum omni populo in derisum. Propter omnes misericordias tuas pietatem tuam obsecro, ut vinum illud taliter evanescere facias, quod cesset hæc fama, quæ inter hos homines est divulgata. Quid plura? Exaudivit Dominus vocem ejus, [in fæces iterum converti ipsa impetrat,] & quasi contristationem ejus sufferre non valens, primo miraculo secundum addidit, meo judicio non minus notabile, imo magis. Nam postquam vas vacuum, repletum pro magna sui parte fuerat illo vino miraculoso, multique cives de ipso ex pura devotione bibissent, nec esset propter hoc vas diminutum: subito totum vinum convertitur in fæces: & quod erat prius dupliciter delectabile, fit postmodum impotabile, propter suam fæculentam grossitiem. Sicque tam Domino illius cellæ vinariæ, quam venientibus ad bibendum, silentium imponitur: & quod prius prædicabant, erubescentes non audent amplius enarrare. Erubuimus & nos sanctæ virginis filii, hoc audito, cum eis: sed ipsa virgo tota jucunda & læta efficitur, gratias referens Sponso suo, quod eam liberaverat a publicis laudibus hominum.
[310] Hic, lector, obsecro, fige pedem, & considera mirabilia facta Dei, [unde obtrectatoribus data occasio cavillandi] quæ vir insipiens non cognoscit, & stultus intelligere numquam potest. Absque prece hujus virginis, imo absque ipsius notitia, patravit Dominus tam publicum & tam magnum miraculum; & tandem ad preces ejus, visus est, id quod fecerat, destruxisse. Cur hoc? quis finis horum duorum contrariorum actuum? Numquid ut calumniatores tunc forsitan dixerunt, vel saltem mussitaverunt, primum mirum processit ex hostis illusione, quod per corruptionem illius liquoris fuit postmodum demonstratum? Sed etsi totum hoc verum esset, adhuc contra sanctitatem virginis nihil concluderetur per calumniatores prædictos. Ipsa namque primum mirabile simpliciter ignoravit, & in ejus absentia factum sive patratum est: si ergo fuit ibi illusio, non potuit hoc esse per culpam ejus, nec ex aliquo dicto vel facto ejus: & si Dominus postmodum hoc detexit ad preces ejus, manifestum signum fuit acceptationis & dilectionis divinæ, cum Deus non permisit hostem illudere sponsæ suæ. Quocumque igitur se vertat calumniator, sanctitatem hujus virginis necesse est ut fateatur. Sed nos Pharisæorum calumnias, quibus manifestis Domini Jesu Christi miraculis detrahebant, [qui multipliciter redarguuntur.] cordialiter fugientes, videamus si majorem gloriam Conditori nostro possumus afferre, investigando judicia & testimonia ejus, quæ sunt plus quam profunda juxta modulum meum. Voluit siquidem, si non fallor, Altissimus, quantum sponsam suam diligeret, demonstrare, quando id quod pro ea non reperiebatur, ea etiam ignorante miraculose produxit, ita ut ipsa verbum Sponsi sui dicere potuerit illi populo, cum hoc scivit: Non propter me vox hæc venit, sed propter vos; id est, non mihi, sed vobis per hoc signum notificare voluit Dominus quantum me diligat: nec ad hoc sciendum indigeo ego quocumque miraculo; vobis autem expedivit hoc scire, ut salutem animarum vestrarum, hoc signo viso, quæratis ferventius. [Joa. 12, 30] Sed quia dum sum in hac vita, semper mihi timendum est, ne magnitudo donorum & revelationum sive signorum extollat me, oravi Dominum meum, ut hanc ostentationem auferret: nec contempsit Dominus preces meas, simul providens vobis & mihi: vobis in signo priori, mihi in posteriori.
[311] Quod si quis omnino voluerit adstruere, quod per secundum signum, primum fuerit annihilatum; [cum saltem negari nequeat veritas secundi miraculi.] dicat, unde illa materia liquoris quantumcunque fæculenti, in vas ex toto vacuum, vel cujus ministerio venit. Scimus quod non poterat illud dici esse nihil, & omnino aliquid erat, ubi nihil liquoris fuerat prius. Quis hoc fecit, vel cujus opere factum est? Si omnipotentis Dei jussu; habetur propositum laudis uberioris divinæ: sin autem vertatur opus Dei ad Belial per ejus imitatores, cum duo fuerint signa, quorum unum fuerit absque scitu sacræ virginis factum, alterum vero ad preces ejus; de neutro potest eam calumniari detractor, quoniam in primo nihil egit, in secundo habuit quod optabat. Sed ego mihi ipsi noto, quod in primo Dominus ostendit, quantum sibi foret accepta: in secundo, quantum esset sibi per profundam humilitatem subjecta: in primo dedit nobis materiam ipsam honorandi, in secundo ipsam imitandi: in primo designavit quanta fuerit gratia decorata, in secundo, quanta fuerit sapientia informata: ubi enim humilitas, ibi sapientia. Porro si beatus Gregorius virtutem patientiæ signis & miraculis reputat majorem, ut ipse testatur in primo libro dialogi sui; quis non videat, quod virtus humilitatis, sine qua sapientia esse non potest, quæ fuit causa secundi, præcedens signum incomparabiliter excessit? Sed animalis homo nullatenus potest hoc percipere: nec mirum, quia sapientia carnis non est nec esse potest Deo subjecta, secundum beatum Apostolum. [Rom. 8, 7] Sed si velimus reliqua signa quæ Dominus per sponsam suam in rebus inanimatis ostendit, singulatim asscribere, plures essent conficiendi libri. Unde brevitati propter tædium legentium annuentes, finem huic Capitulo imponamus.
ANNOTATA.
a Panellus, diminutivum a panis.
b Regio columnæ, sic dicta a Columna Antonini Pii, inter Vrbis Regiones quarta.
c Addit Thomas: Et ut experientia frequentissime docuit, quando plures erant nihil ibi omnino deficiebat, jam vero pauciores essent, nihil supererat: ex quo mirabantur omnes.
d Impressum erat G. de B. & deinceps G. uno dumtaxat loco integre scribitur Gerardus: quod & alibi sic integre scripsimus: cujus autem cognominis initiativa sit littera B. non præsumimus ex conjectura definire.
e Vernaccimum vinum, vulgo Vernaccia, album & generosum, a Petro Crescentio lib. 4 de Agricultura cap. 4 comparatur Græco vino, eo quod utrumque in Italia optimum, sed modicum, uva reddat. Est autem in Ligustici littoris parte orientali oppidum Vernazza: an ab eo sumptum nomen?
CAPUT XVII.
Eucharistia frequenter sumpta, a Christo porrecta, & ultro delata: favores ad corpus S. Agnetis de Monte-Politiano accepti.
CAP. XII
[312] Novit Altissimus, lector bone, quod Legendæ huic libenter finem imponerem, potissime propter multas aliorum negotiorum occupationes, [sacrosancta Eucharistia crebro pascitur,] quæ me undique premunt: sed tot mihi occurrunt, cum de factis hujus sacræ virginis meditor, admiranda pariter & notanda, quod urgente conscientia, cogor diætam diætis adjicere, ac prolixiorem quam intendo, reddere librum istum. Notum enim novi omnibus, qui de ipsa notitiam habuere, quam circa venerationem simul & devotionem venerabilis Corporis Domini fuit singulariter & excellenter affecta, ita ut propter ejusdem Sacramenti frequentem sumptionem, nomen inter vulgares exierit, quod virgo Catharina Sacramentum Eucharistiæ sumeret quotidie, de ipsoque absque alio corporali cibo viveret incolumis. Et hi quidem, licet non usquequaque veraciter, pie tamen, opinor, narrabant; dantes honorem Deo, qui semper in Sanctis suis apparet mirabilis. Verum quia non quotidie, sed frequenter hoc Sacramentum cum magna cordis devotione sumebat, quidam satrapæ, plus Philistinorum quam Christianorum in hoc, murmurabant de hac sumptione frequenti. Contra quos pro innocente illa assumpsi, nec potuerunt respondere rationibus adductis; quia confundebantur super factis & dictis tam Sanctorum Patrum, quam ecclesiæ sacrosanctæ.
[313] Constat namque secundum doctrinam Dionysii de ecclesiastica Hierarchia, quod in primitiva ecclesia, quando fervor sancti Spiritus abundabat, fideles utriusque sexus quotidie sumebant illud supervenerabile Sacramentum. [cujus frequentior sumptio laudabilis esse probatur,] Quod & Lucas sentire videtur in Actibus Apostolorum, cum de fractione panis facit pluries mentionem; & semel addit a, Cum gaudio: quod non, nisi de Sacramento intelligi digne possit. Sed & ipsa quarta petitio orationis dominicæ, ubi petitur panis quotidianus, de ipso eodem venerabili Sacramento intellecta, non est quomodolibet repudianda, sed potius cum devotione cordis amplectenda. Insuper autem in signum hujus quotidianæ Communicationis fidelium, in Canone Missæ orationem pro communicantibus cum Sacerdote apposuit sacrosancta mater Ecclesia, nec sine mysterio: Supplices, inquit, te rogamus omnipotens Deus, jube hæc perferri per manus sancti Angeli, &c. Et subdit: Ut quotquot ex hac altaris participatione sacrosanctum filii tui Corpus & Sanguinem sumpserimus, &c. Item ex quo Sanctorum Patrum habet doctrina, quod fidelis quisque letali crimine non detentus, si devotionem habeat actualem, non solum licite sed etiam meritorie sumit hoc saluberrimum Sacramentum; quis audere debeat personam, catholice ac sancte viventem, quomodolibet prohibere, ne meritum illud sæpe ac frequenter acquirat? Non dubito quin injuria tali personæ fieret, & non parva, si ei petenti humiliter memoriam Dominicæ passionis & viaticum suæ peregrinationis, a quocumq; denegaretur; nisi forsitan contra supradicta omnia assereret quispiam, non esse licitum cuicumque fideli, quantumcumque perfecto sive devoto, illud Sacramentum sæpius sumere; aut (sicut dicunt quidam, propriam vocem ignorantes) nisi semel in anno: quod plus reputo sacræ Scripturæ repugnantiam, quam rationabilem causam.
[314] Porro ad hanc probandam stoliditatem, quidam ex satrapis supradictis, a devotione nudi, & a sacrarum Scripturarum sensu penitus alieni, adducunt pro se illud beatissimi Augustini dictum, quo inquit: Quia omni die Sacramentum Eucharistiæ sumere non laudat, nec vituperat quoquomodo: quasi dicat excellentissimus ille Doctor, quod sumptio bona est, sed taliter posset fieri, [ex SS. Augustino & Thoma.] quod esset damnosa: & ideo relinquit ipse divino judicio, cui patent omnia, nec audet super hoc certam proferre sententiam. Quod si tam excellentissimus, imo Doctorum eximius, non affectat judicium in hoc quomodocumque proferre: qua fronte allegantes hic ejus verba, præsumant ipsi judicium supra hoc facere, videre non possum. Unde ad propositum istud occurrit mihi quædam responsio, quam ipsa virgo fecit semel cuidam Episcopo, me præsente, qui dictam auctoritatem Augustini allegaverat contra communicantes quotidie. Inquit enim virgo, Si B. Augustinus non vituperat, Domine, quare vos vultis vituperare? Dum allegatis eum, facitis contra eum. Post hæc autem omnia Doctor sanctus & inclytus Thomas de Aquino, dum facit hic dubium, an videlicet expediat catholico Christiano frequenter aut quotidie sumere hoc Sacramentum; respondet, quod frequens hujus Sacramenti sumptio devotionem sumentis augmentat, sed reverentiam quandoque diminuit. Unusquisque autem fidelis, ad tam venerabile Sacramentum devotionem & reverentiam debet habere: unde si sentit ex frequenti sumptione diminui reverentiam, debet aliquantulum abstinere, ut cum majori reverentia suscipiat ipsum. Si autem reverentiam non sentit minui, sed augeri; tunc debet secure sumere: quia indubitanter magnam acquirit anima bene disposita gratiam a sumptione hujus mirabilis & excellentissimi Sacramenti. Hæc est intentio & sententia S. Thomæ Doctoris, cujus doctrinam de cetero tenuit hæc sacra virgo: quia frequenter sumebat, & tamen aliquando abstinebat, licet quasi semper desiderabat Sponso suo, mediante illo Sacramento, conjungi; propter ardentissimam caritatem, qua trehebatur ad ipsum, quem viderat, quem amabat, in quem perfecte crediderat, quem totis præcordiis diligebat.
[315] In tantum quandoque hoc desiderabat, quod si privabatur illa die sacra Communione, [Sacro epulo privata in gentes dolores experitur.] corpusculum illud plus patiebatur, quam si vehementi dolore vel febre fuisset pluribus diebus afflictum. Quod tamen totum procedebat ex passione mentali, qua passione ipsam longis temporibus sæpissime afflixerunt quandoque indiscreti Fratrum Prælati, quandoque Priorissæ Sororum, etiam quandoque hi vel hæ, qui magis domestice cum ea conversabantur. Et hæc fuit una de causis, quare ipsa majorem habuit consolationem de servitio meo, quam de servitio me præcedentium: quia scilicet conabar juxta posse, non obstantibus quibuscumque impedimentis, volentium ipsam impedire circa sacræ Eucharistiæ sumptionem, ut consolationem suam haberet ad votum. Propter quod in consuetudinem duxerat, quandocumque mens ejus accendebatur desiderio sacræ Communionis, & ego adessem, dicere: Pater ego esurio; propter Deum detis cibum animæ meæ. Hinc etiam processit, quod felicis memoriæ dominus Gregorius Papa XI pro ejus consolatione concessit ei per Bullam, quod posset, qui se absolveret & sacram Hostiam ministraret, secum habere quotidie: etiam concedendo ei altare viaticum, ut posset ubique Missam audire, ac sacram Communionē recipere, absque licentia cujuscumque.
[316] His igitur taliter declaratis, unum narro mirabile, quod mihi soli ostensum est, non propter aliquid quod esset in me vel ex me: sed quia locum tenebam Confessoris per ipsam electi, & minister eram, licet immeritus, sæpe dicti venerabilis Sacramenti; voluit ut æstimo, Dominus propter gloriam nominis sui mihi ostendere, quam grata sibi foret hæc sacra virgo. Nec talia, fateor, me deceret proferre aut scribere, si non esset honor Dei & virginis hujus sacræ, quæ salva conscientia omittere nequeo. Noveris igitur, lector, quem nunc potissime postulo esse pium interpretem, quod postquam cum hac sacra virgine reversi fueramus de Avinione, & perveneramus ad civitatem Senarum, accidit eam & nos visitare quosdam servos Dei extra civitatem eamdem, ut ad invicem in Domino consolaremur. Quo facto in die S. Marci Euangelistæ de mane reversi sumus ad civitatem: & cum pervenissemus ad domum habitationis ejus, hora Tertiarum quasi transacta, ipsa se vertens ad me, ait: O si sciretis Pater quantum esurio. Ego vero intelligens eam, dixi: Jam hora celebrandi quasi transivit, & ego sum ita fessus quod ad celebrandum vix me possem disponere. Quo audito, ipsa parumper conticuit: sed post paululum desiderium suum celare non valens, iterum dixit se nimium esurire. Propter quod annui: & accedens ad capellam, quam intra domum propriam de licentia dicti summi Pontificis ordinaverat, purgata mente per sacramentalem Confessionem, indui me vestibus sacris; [quod valde esurienti & radios e vultu vibranti mox danda Hostia,] & ipsa præsente, Missam de B. Marco celebravi. Cumque consecrassem Hostiam unam parvam pro ejus communione, ac postquam ego sumpseram Sacramentum, me verterem ad faciendum ei generalem Absolutionem secundum morem, vidi faciem ejus sicut faciem Angeli, emittentem radios & splendorem, habentemque figuram quodammodo aliam, ita ut in mente dicerem, ista non est facies Catharinæ. Propter quod in mente tantum excepi hanc verborum sententia: Vere, Domine, hæc est sponsa tua, fidelis & grata. Et hæc cogitans, vertebam me ad altare, & eadem locutione mentali tantummodo dixi: Veni Domine ad sponsam tuam. Nec scio qualiter hæc cogitavi. [ultro ex altari in patenā exsilit,] Mox autem ut hanc cogitationem perfeci, sacra Hostia priusquam eam contingerem, per se ipsam se movit, & venit versus me, ut clare vidi, per spatium latitudinis trium digitorum & plus, donec scilicet pervenit ad patinam, quam in manu tenebam. Ego autem tam ex prima claritate vultus, quam hoc signo secundo, adeo factus sum stupidus, quod non recolo si sacra Hostia per se ipsam ascendit patinam, an ego posuerim eam. Sed vere, quamvis asserere non audeam, ego credo quod ascenderit per seipsam,
[317] Deus & Pater Domini Jesu Christi scit & est mihi testis, quod non mentior. Si quis autem his dictis fidem adhibere noluerit, propter defectus meos & propter vitam, proh dolor! non virtuosam, quam videt in me; memor sit, quod pietas Salvatoris salvat homines & jumenta; & non tantum majoribus, sed etiam minoribus quandoque revelantur secreta Dei: & ulterius memor sit illius sententiæ veritatis, qua inquit: Non veni vocare justos, sed peccatores ad pœnitentiam: ubi contemnentibus peccatores, veritas ipsa dicit: Euntes discite quid est, Misericordiam volo, & non sacrificium. [Matt. 9, 13] His ergo excusationibus, quæ peccatoribus omnibus competunt, [prout testatur auctor ipse qui ei ministraturus illam erat.] me tantum excuso. Parcant mihi Domini justi & servi Dei, & scio quia parcent, quia misericordes sunt servi Dei: si qui autem alii judicant me, pro minimo mihi est, Domino meo sto, & Domino meo cado. Ipse qui novit sessionem meam & resurrectionem meam, ipse quærat & judicet, quia Dominus est: ipse novit quia veritatem dico. Nec volo credere me fuisse passum illusionem hostis coram & in tam venerabili & terrifico Sacramento: imo scio & sum certus, quod vidi sacratissimam Hostiam absque tactu seu motu cujuscunque se moventem, & versus me venientem, dum solo cogitatu dicerem: Veni, Domine, ad sponsam tuam. Qui vult, credat, & Deum laudet: qui non vult, quandoque errorem suum videbit, non dubito. Nos autem ad alia transeamus. Et quoniam incepi ab his, quæ mihi solummodo nota fuerunt, addam signo supra recitato aliud, judicio meo, non minus notabile nec minus memoriæ commendandum. Propter quod si mihi credatur, vel saltem his qui mihi credent, demonstrabitur manifeste, quam placitum erat Domino Salvatori ardens desiderium, quod menti hujus virginis inerat, sumendi hoc venerabile Sacramentum. Fateor autem quod (si non male recolo) illud quod nunc secundo recito, prius fuit quam id quod primo est recitatum; nec in hoc est magna cura de tempore, dummodo recitetur veraciter, sicut fuit.
[318] Eram in civitate Senensi, ex obedientia Ordinis mei positus vel assignatus pro Lectoriatus officio, tempore quo sacræ virginis hujus notitiam recenter habueram; conabarque quantum potueram, ut supra dictum est, ipsam de Sacramenti hujus sumptione, juxta meum posse consolari. Propter quod, quando volebat ad Sacramentum accedere, confidentius ad me quam ad ceteros Fratres ordinis mei recurrebat. Accidit quodam mane, quod ipsa desiderante sumptionem venerabilis Sacramenti, dolores iliaci & aliæ consuetæ passiones ejus corporeæ ipsam nimium opprimebant: [negatam communionem desiderante S. Catharina,] sed propter hoc non remittebatur desiderium ejus, imo magis accendebatur: & confidens quod passiones illæ, facto alicujus temporis intervallo, remitterentur, misit ad me de sociabus suis unam, me hora Missæ ingrediente ad ecclesiam, & dixit mihi: Rogat vos Catharina, quod tardetis aliquantulum Missam vestram, quoniam ipsa modo nimium patitur: & omnino vellet isto mane sumere Sacramentum. Quod ego libenter annuens, accessi ad chorum: & expleto toto conventuali Officio, adhuc expectabam. Virgo vero Domini, me penitus ignorante, circa horam Tertiarum ad ecclesiam venit, ut sanctum suum desiderium perficeret: sed sociæ ejus tarditatem horæ considerantes, & scientes quod quando communicabat, tribus vel quatuor horis vel amplius stabat in raptu, nec de loco illo poterat se movere, & ex hoc necesse erat ut tempore quo ecclesia de more claudebatur, staret aperta (de quo quidam ignorantes Fratres pluries murmuraverunt & murmurabant) persuadebant ei quod illo mane non communicaret, ne Fratres murmurantes ex hoc scandalizarentur. Quibus illa, sicut tota humilis & discreta, contradicere non audens, assensit: sed propter desiderium quod habebat, ad consuetum recurrit orationis refugium: & prosternens se apud quoddam sessorium, in extrema quasi parte ecclesiæ positum, cœpit accenso corde orare Sponsum, ut sicut ipse desiderium illud infundendo gratiose donaverat, ita perficeret per seipsum, ex quo non poterat ab hominibus hoc habere.
[319] Tunc omnipotens Deus, qui servorum suorum nunquam spernit desideria, [auctori, coram ea quā adesse ignorabat sacrificante,] sponsam suam non modo misericorditer, sed etiam mirabiliter exaudivit, infra scripto videlicet modo mirabili. Ego enim de his omnibus nihil penitus noveram, sed putabam virginem in domo habitationis propriæ adhuc esse; cum post deliberationem factam de non communicando, una ex sociabus ejus venit ad me, adhuc in ecclesia expectantem, & dixit: Catharina dicit quod celebretis quando placet vobis, quoniam ipsa non potest hodie communicare. Quo audito, ivi ad sacristiam: & indutus vestibus sacris, accessi ad quoddam altare circa caput illius ecclesiæ positum, quod (si non fallor) sub nomine B. Pauli Apostoli est appellatum: & incepi Missam, ut moris est. Ipsa vero distabat a me, quanta est illius ecclesiæ longitudo, licet ego penitus ignorarem ipsam in ecclesia tunc esse. Cum autem post consecrationem ac post orationem dominicam, vellem sacram Hostiam, ut ritus habet Ecclesiæ, primo in duas partes, deinde alteram in duas partes alias frangendo dividere; in prima fractura non duæ tantum partes, sed tres factæ sunt: duæ magnæ, & una parva, longitudinis (ut possum recolere) unius communis fabæ, sed non tantæ latitudinis. Tanta tamen erat illa portiuncula, quod nullum mihi dubium est, quin ibi esset verissimum Sacramentum. [subducitur particula sacræ Hostiæ,] Hæc autem portiuncula saltavit, oculis meis videntibus, & diligenter attendentibus, ultra calicem super quo faciebam illam fracturam, ut moris est, & visa est mihi cadere super Corporale. Nam clare vidi eam non longe a calice declinantem ad partem inferiorem versus Corporale: sed in Corporali nunquam potui eam videre.
[320] Putans autem quod ratione albedinis Corporalis non possem particulam albam discernere, perfeci sequentem fracturam. Et dicto, Agnus Dei, factaque sacrosancta comestione, cum habui dexteram expeditam, mox ipsam extendi ad locum Corporalis ultra calicem, ubi videram dictam particulam declinantem: sed tangendo digitis, & hinc inde per Corporale palpando, nihil ibi potui reperire. Unde tactus dolore cordis intrinsecus, perfeci cetera quæ perficienda erant: [& frustra requiritur:] & sumpto Sacramento, iterum quæro, totum & ubique Corporale tangendo simul & palpando; sed nec sensu visus, nec sensu tactus possum aliquid invenire, licet diligenter & diu quæsierim. Ex quo amplius mœstus factus & dolens, quasi usque ad lacrymas, cogitavi propter adstantes seculares Missam perficere, ac illis abeuntibus cum omni diligentia iterum quærere particulam illam per omnes partes altaris. Quo facto, illisque recedentibus, quæsivi non modo Corporale, sed omnes partes altaris minutatim hinc inde: nec quidquam apparuit dictæ particulæ simile quovis modo. Et quoniam ex opposito mei erat tabula magna cum imaginibus Sanctorum, non poteram suspicari quod sæpe dicta particula per illam viam potuisset altaris terminos transmeare, cum tamen ego vidissem eam clarissime, versus eamdem viam mihi oppositam, saltantem & declinantem. Ad majorem autem cautelam quæsivi partes collaterales, & adhuc descendi usque ad terram, hinc inde diligenter & caute quærendo: sed nihil inventum est. Quamobrem cogitavi totus anxius, quod de hac re consilium haberem cum Priore conventus illius, quem noveram litteratum & Deum timentem: cooperuique altare diligenter; & advocans sacristam, mandavi ei, quod ad illud altare neminem permitteret appropinquare, donec ego redirem. Sicque totaliter mœstus & anxius, redii ad sacristiam, & deposui sacras vestes, intendens statim Priorem adire; & ejus adhærere consilio.
[321] Sed mox vestibus depositis, affuit quidam, Prior B. Rignardi b. Iste Prior c B. Rignardi fuit Dominus, Christophorus post Prior Carthusiæ d, (prout ipse narravit successori suo, Domino videlicet Stephano priori Carthusiensis ordinis) mihi notus, [de quo tristem venientem ad se] & amicitia non parva conjunctus, rogans me quod facerem eum loqui cum Catharina virgine. Cui cum dicerem quod aliquantulum expectaret donec expedirem aliquod negotium, quod habebam facere cum Priore, respondit: Dies est hodie solennis jejunii, & necessarium est mihi sine dilatione ad monasterium redire; & ut noscis, per tanta milliaria disto a civitate; propter Deum non retardetis, quoniam urgente conscientia cogor omnino loqui cum Catharina. Quibus auditis, dixi sacristæ: Non discedas ab hinc, custodiendo (ut dixi) altare istud, quousque rediero: & sic cum dicto Priore accessi ad domum habitationis virginis Catharinæ. Sed qui erant in domo, dixerunt ipsam jam dudum ivisse ad ecclesiam Fratrum, & ibidem adhuc permanere. Quo audito, miratus sum: & rediens cum ipso Priore ad dictam ecclesiam, inveni socias ejus in inferiori parte ipsius ecclesiæ. A quibus dum petissem de virgine, ubi esset; responsum accepi quod erat ibi appodiata genibus flexis super quoddam sessorium, & erat in raptu juxta consuetudinem suam. Ego autem qui semper pungebar in corde de casu qui mihi acciderat, rogavi eas quod omnem modum tenerent ad excitandam eam, quia festinantiam nimiam habebamus.
[322] Quod cum factum esset, & dictus Prior & ego cum sacra virgine sedissemus ad colloquendum: [solatur ipsa,] ego qui doloris aculeo interius urgebar, prius secrete in paucis verbis narravi virgini casum qui mihi acciderat, & dolorem quem patiebar. Quæ mox parumper subridens, respondit tamquam omnium conscia: Nonne vos quisivistis ubique? Me autem respondente, quod sic; subjunxit, Ut quid ergo tantam exinde concepistis tristitiam? Et his dictis, non potuit continere quin iterum aliqualiter subtideret. Quod ego non segniter notans, conticui donec Prior prædictus dixit quæ voluit, responsumque suum ab ipsa recepit, & abiit. Tunc ego lætificatus ex primo responso, ac suspicans id quod erat, dixi: Vere, mater, puto quod tu es illa quæ abstulisti particulam Hostiæ meæ. Et illa cum risu inquit: Non detis mihi, Pater, hanc culpam; sed scitote quod alius fuit, ego non fui. Tantum tamen dico vobis, [& fatetur eam de manis Christo sumpsisse,] quod particulam illam non invenietis. Tunc eam adstrinxi, ut aperiret mihi clare quidquid inde sciebat. Et illa: Pater, nullam tristitiam habeatis de particula illa: quoniam, ut verum vobis dicam, sicut Confessori & Patri spirituali, ipsa particula fuit ad me portata, & ego illam Iesu Christo ministrante sumpsi. Cum enim sociæ meæ nollent pro isto mane quod communicarem, propter murmurationes quorumdam; nolens eas contristare propter scandalum aliorum, recurri ad Sponsum meum benignissimum, & ipse personaliter mihi apparens particulam illam a vobis sublatam mihi misericorditer obtulit, & ego eam de ejus sacratissimis manibus accepi. Gaudete igitur in ipso, quia nihil mali vobis accidit, & mihi factum est hac die tantum donum, quod intendo per totum laudes & gratiarum actiones canere Salvatori. Quibus auditis, ita fuit tristitia mea conversa in gaudium, adeoque facta est secura mens mea ex verbis ejus, quod non poteram amplius dubitare.
[323] Conferebam autem in corde meo atque dicebam: Nonne clare vidi particulam super Corporale declinantem? sed tamen in Corporali numquam potui eam videre. Ibi nulla erat nec poterat esse spiratio venti, cum altare undique sic conclusum, & nullus esset ventus tunc intus vel extra: [sic ut auctor non potuerit dubitare amplius.] qui tamen si fuisset, vidissem utique ad quam partem particula declinasset, cum attentos oculos haberem ad eam: nunc autem nullo parvo vel magno flante spiramine, declinantem eam vidi, & locum ad quem declinabat, diligenter attendi: sed cum declinaret, ita sublata est ab oculis meis, quod nec in illo, nec in alio loco ipsam unquam potui reperire, cum tribus vicibus ita diligenter quæsierim, quod debuisset etiam granum sinapis inveniri. Notabam etiam qualiter me dicente virgini, quod in magna mentis amaritudine positus eram, nullā (ut assolebat) compassionem ostendit, imo subrisit. Et cum dicerem quod perdideram quamdam particulam Hostiæ consecratæ, mox in nullo mota, eodem vultu subjunxit: Nonne vos diligenter quæsistis, & invenire non potuistis? ut quid igitur inde habetis tristitiam? His & aliis indiciis quamplurimis atque signis ita fuit mea mens certificata, quod tristitiam simul & quærendi solicitudinem deponere quodammodo sum coactus. Hæc de his mirabilibus; quæ me conscio Dominus est operatus circa venerabile Sacramentum meritis hujus sacratæ virginis, hic scripsi, ne ingratitudinis aut negligentiæ redargutione justa possem a Deo vel hominibus reprehendi: Nunc autem ad alia transeamus, quæ de hac eadem materia percepi ab aliis.
[324] Retulerunt enim mihi quamplures utriusque sexus fide digni, [sacra Hostia ad communicaturam ultro properat.] qui aliquando Missæ interfuerant, quando ipsa sumebat hoc Sacramentum: quod clare videbant sacram Hostiam evolare de manibus Sacerdotis, & in os ejus volando intrare, etiam (ut dicebant) de manibus meis, quando ei consecratam Hostiam porrigebam. Et ego quidem de hoc non clare perpendi, sed bene semper sentiebam strepitum, quem faciebat Hostia sacra quando in os ejus intrabat, ac si quasi lapillus fuisset in os ejus a longe projectus violenter. Frater autem Bartholomæus Dominici, sacræ paginæ Professor, & nunc Prior provincialis Romanæ provinciæ Ordinis mei, etiam dicit, quod quando communicabat eam, sentiebat duobus digitis, quibus hostiam sacram tenebat, in os ejus volando intrare. Hæc autem ego asserere non audeo, nec negare: sed devoti lectoris discretio judicet, quid credendum in talibus, consideratis fundamentis gratiarum supra recitatarum. Porro plura sunt superius recitata, quæ replicare foret superfluum, & ideo hujus Sacramenti mirabilibus finem hic faciamus e, & de miraculis circa Sanctorum reliquias contingentibus breviter disseremus, ut finem huic secundæ patri ponere valeamus.
[325] Revelatum est huic sacræ virgini, prout ipsa tam mihi quam alteri Confessori suo secrete aperuit, quod in regno cælorum cum beata Sorore Agnete de Monte-Politiano, [Intelligens quod par esset futura S. Agneti Politianensi.] & in eodem gradu locari deberet, ipsamque habere consociam beatitudinis sempiternæ. Quamobrem desiderabat visitare ex corde ejus Reliquias, ut perpetui consortii, quod in æterna vita secum habere debebat, arrhas initiales in hac vita reciperet. Sed ne ignorantia sanctitatis dictæ sanctæ virginis Agnetis te, lector, impediat ab intelligentia signorum inferius narrandorum; nosse te volo, quod dum ex obedientia sacri Ordinis mei apud monasterium, in quo sanctum corpus ejusdem Agnetis virginis requiescit, per tres annos & amplius positus essem pro Rectore; ex quibusdam scripturis quas ibidem inveni, & ex relatione quatuor Sororum quæ fuerunt ejus discipulæ, & adhuc superviuebant, Legendam ejus tempore juuentutis meæ ipse composui, brevibusque verbis pro tua informatione summam sanctitatis & virtutum ejus hic inserendo narrabo. Noveris igitur quod virgo illa, licet non sit Catalogo Sanctorum asscripta, tanta tamen fuit gratia in benedictionibus a clementia divina præventa, quod dum ex matris utero nasceretur, lumina clare visa sunt in habitaculo, ubi mater parturiens habitabat, a cunctis adstantibus, quæ mirabiliter apparentia, & post ejus nativitatis perfectionem cessantia, illis qui aderant, ostenderunt, quanti meriti apud Deum esse deberet puella, quæ tunc nascebatur. Tandem in qualibet sui ætate, virtutibus semper potioribus decorata simul & augmentata, duo virginum monasteria condidit: in quorum secundo nunc requiescit, ubi multis & magnis miraculis claruit adhuc vivens, quæ etiam post ejus obitum sunt clarius & multiplicius demonstrata.
[326] [cujus obitus variis fuit miraculis honoratus,] Inter alia autem signa, post obitum ejus patrata, fuit & est, quod sacrum corpus ejus virgineum nusquam fuit humatum, sed adhuc integrum perseverat, ac non sine magno miraculo. Cum enim terrigenæ, propter miracula quibus in vita claruerat, vellent corpus ejus balsamo condire, ut integrum diutius servaretur; mox de manuum ejus & pedum extremitate cœpit liquor pretiosissimus exire guttatim, qui per Sorores collectus, adhuc in vase vitreo conservatur, populoque monstratur, habens balsami colorem; sed puto quod majorem valorem: ut ostenderet omnipotens Deus, quod sacrum corpus ejus virgineum, quod de seipso balsamum mirabiliter & supernaturaliter producebat, naturali balsamo non egebat. Insuper in hora exitus ejus, qui fuit in noctis silentio, utriusque sexus infantes, parentum lectulis positi, clamabant: Nunc Soror Agnes egressa est de corpore, & est sancta in cælis. Et mane facto, magna turba virguncularum infantium, solo Deo jubente, se congregavit, nullamque corruptam secum admittere volentes, procuratis candelis, processionaliter cum eisdem accensis accesserunt ad monasterium ejus, virgineam oblationem virgini offerentes. Multa quoque alia signa Dominus per virginem ostendit sanctam in conspectu omnis populi terræ illius: propter quæ miro honore quolibet anno a cunctis terrigenis memoria ejus recolitur, & magnorum & multorum cereorum oblatione deuotissime celebratur.
[327] Ad hujus igitur virgineum corpus intuendum simul & venerandum, virgo Catharina, cujus gesta in præsentiarum referimus, volens accedere; [ad corpus accedit, & pedem ultro sublatum osculatur:] tamquam tota obedientiæ filia, prius tam mei quam alterius Confessoris petivit licentiam: & ipsa obtenta, secuti sumus eam, ut cerneremus finem, & videremus si aliquod signum operaretur Altissimus, in conventione harum tam electarum virginum sponsarum suarum, sicut postmodum est secutum. Nam antequam nos Fratres Confessores ejus sequentes perveniremus ad locum, hora qua virgo pervenit, mox claustrum monasterii est ingressa, & ad corpus Agnetis virginis devote accessit, præsentibus Sororibus quasi omnibus dicti monasterii, ac Sororibus de pœnitentia B. Dominici comitantibus. Cumque flexis genibus ad pedes se posuisset, & caput inciperet inclinare, ut devote illos oscularetur; sacrum illud corpus exanime deosculandum pedem alterum, videntibns cunctis, levavit in altum, eique absque inclinantis injuria porrexit. Quod illa perpendens, ex hoc magis humiliata, se amplius inclinavit, sicque pes virginis Agnetis ad locum pristinum paulatim reductus est. Ubi notanter adverto, quod Agnes virgo non absque mysterio alterum tantum pedem levavit propter incredulos. Si enim ambos levasset, credi potuisset in exanimi & rigido corpore, quod ex aliqua inclinatione casualiter facta in parte superiori ejusdem corporis, partes inferiores naturaliter seu accidentaliter per se levassent in altum. Nunc autem uno se tantum pede levante, manifeste monstratur, quod divina hæc egit virtus super omnem naturam, nec aliqua fictio potuit intervenire.
[328] Sed non sine causa hæc interserere hic decrevi. Cum enim sequenti die pervenissemus ad locum, [attestantur. huic miraculo etiam detrahentes] nos qui (ut dictum est) sequebamur, invenimus famam miraculi, quod Sponsus virginum, meritis utriusque virginis erat operatus. Sed cum hoc etiam reperimus quasdam Sorores monasterii, licet paucas, coram quibus miraculum fuerat patratum, opus Dei calumniantes more Pharisæorum, dicentium; In Beelzebub principe dæmoniorum &c. Quamobrem ego, qui potestatem a provinciali Priore illius provinciæ super illud monasterium acceperam, Sorores omnes juxta morem Ordinis in Capitulo congregavi, faciens diligenter inquisitionem de dicto miraculo sub præcepto sanctæ obedientiæ. Cumque omnes quæ affuerant, hoc clarissime faterentur; vocavi unam coram me de magis calumniantibus, petens ab ea si res ita se habuerat, sicut aliæ testificabantur. Quæ mox sponte confessa est coram omnibus, rem ita fuisse gestam, sicut illæ dicebant: sed volebat interpretari aliam fuisse intentionem beatæ virginis Agnetis in hoc miraculo, quam illam quam nos credebamus. Cui respondi: Carissima Soror, nos de intentione Agnetis a te non petimus quidquam; quia te novimus nec consiliariam, nec secretariam ejus: sed tantum petimus, si miraculosam illam pedis elevationem vidisti. Qua dicente, quod sic; de calumnia quam protulerat, pœnitentiam ei dedi, ad quam zelus Domini & aliarum exemplum expediens, me induxit: propter quod magis secure hoc scripsi.
[329] Ceterum post aliquod temporis spatium, rediens eadem virgo Catharina iterum ad Agnetis beatæ monasterium, [Alias manna cælesti operitur Catharina,] ut duas neptes suas, filias videlicet fratris sui uterini, eodem in monasterio collocaret ad serviendum Altissimo, iterum in visitatione corporis Agnetis virginis novum recepit miraculum, nullatenus silentio transeundum. Venit siquidem ad monasterium sæpe dictum, & sicut prima vice fecerat, mox ut monasterium est ingressa, ad visitandum corpus Agnetis virgineum properavit: quam secutæ sunt sociæ ejus, quæ cum ea venerant, & aliquæ ex Sororibus monasterii. Cum autem pervenit ad corpus, non ut prima vice ad pedes posuit se, sed ad caput tota gaudens accessit. Forsitan sicut tota humilis, volens elevationem pedis miraculosam vitare; vel forte memor extitit Magdalenæ, quæ prima vice ad pedes Domini effudit unguentum, secunda vero supra caput discumbentis ipsum effudit. Pervento autem ad caput, posuit genas suas super genarum Agnetis operimenta serica & aurea quæ sunt ibi, diuque sic stetit. Sed post aliquam moram, ad Lysam suam sociam & cognatam, quæ adhuc superest, & mater erat puellarum quas duxerat, se vertens humiliter & gaudens, inquit: Cur non perpendis de dono quod nobis de cælo transmittitur? quare sic estis ingratæ? Ad quam vocem tam Lysa quam aliæ oculos levantes in altum, viderunt albissimum & minutissimum man, seu (ut clarius loquar) manna, more pluviæ ex alto descendere, corpusque Agnetis ac virginem Catharinam, necnon & cunctas adstantes suæ abundantiæ copia cooperire, ita ut Lysa prædicta manus impleverit ejusmodi granis. Nec sine causa miraculum hoc ibi apparuit: fuerat enim Agneti virgini, dum ageret in humanis, illud usitatum signum de manna super eam pluente, potissime dum oraret; ita ut frequenter puellæ, quas Domino nutriebat, ignorantes mysterium, & videntes cum ab oratione surgeret ejus pallium dealbatum, voluerunt illud excutere: sed ab ipsa modeste prohibitæ, desistebant, prout in ejus Legenda recolo me scripsisse. Sciens igitur Agnes virgo virginem Catharinam sociam ei futuram in cælis, signo sibi consueto cœpit illam sibi sociare in terris pariter & honorare. Nec abs re: nam illud man puritatem & humilitatem, ex albedine & parvitate granorum, intelligentibus ostendebat: quæ duo in utraque illarum virginum singulariter refulsere, prout mihi potissime constat per utriusque Legendam, quam non ex meis meritis, sed pura Salvatoris misericordia scripsi, juxta gratiam mihi datam.
[330] [coram pluribus testibus.] Porro hujus miraculi testes fuerunt omnes sociæ ejus, quarum Lysa supervivit adhuc; & plures Sorores dicti monasterii, quæ omnes mihi & Fratribus qui mecum erant, testificatæ sunt sic fuisse; narrantes & asserentes se hoc vidisse; quarum multæ jam ex luce migraverunt, sed earum testimonium adhuc vivit, tam apud me, quam apud illos Fratres qui supersunt & tunc mecum fuerunt. Lysa vero de manna quod collegit, pluribus dedit pariter & ostendit. Multa quidem & alia ostendit Deus admiranda per sponsam suam, dum ageret in humanis, quæ non sunt scripta in libro hoc: hæc autem scripta sunt propter divini nominis honorem & gloriam ac animarum salutem, necnon ut non invenirer dono cælesti ingratus, aut talentum mihi traditum in sudario (quod absit) reposuisse, sed cum qualibuscumque gratis usuris, juxta modulum meum, omnipotenti Domino assignasse. Et sic huic secundæ parti finem impono, ut transeamus ad tertiam de transitu ejus, ac miraculis tunc patratis & post obitum ejus, ut per ternarium numerum æternæ Trinitati referantur laudes, & honor, & gloria in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Videtur indicari locus Act. 2, 46, ubi dicitur quod fideles, quotidie perdurantes unanimiter in templo, & frangentes circa domos panem, sumebant cibum cum exultatione. Sed an hic locus congrue accipitur de sumptione Eucharistiæ, quo ad hanc ultimam partem?
b Parenthesis hæc deest in Ms. Leodiensi: & videtur ex margine irrepsisse in textum; an ab auctore ipso addita aut ab alio, ignoro.
c De B. Rignardo, cujus non tantum ecclesia, sed etiam ipsa appellatio hactenus nobis ignota fuit: libenter discemus locum ac diem cultus, & quidquid de ejus vita aut miraculis, scripto aut memoria est conservatum.
d In Vita B. Stephani Macconi lib. 2 cap. 12 narratur, quomodo, Mortuo Iannotto Priori generali, sub obedientia veri Pontificis, contra Schismaticum Priorem in magna Carthusia residentem electo, electus sit anno 13 2 Christophorus Florentinus, Maggiensis Carthusiæ Prior, jussusque residentiæ suæ locum habere Carthusiam S. Ioannis, in Seisten vulgo nuncupatam, atque in Illyricis oris constructam, tamquam antiquißimam inter fideles domos post domum Carthusiæ majoris schismaticam, Deinde lib. 3 cap. I narratur electio ipsius Stephani in Præsidem generalem anno. 1398
e Alia addit Fr: Thomas in Vita sub his verbis. Præterea non semel tantum, sed aliquoties atque diversimode, Virgo sacram sumpsit Eucharistiam a Jesu Christo: atque ipse Dominus, loco sacramentalis mentalis Communionis, Virginis os ad vulnus sui sacratissimi lateris applicabat. Quandoque etiam dum communicaretur Virgo, sive paulo post, sive dum interesset Missæ, videbat Angelos, habentes velum aureum & manibus tenentes [cereos]; & Hostiam, quæ quandoque transformabatur in pulcherrimum puerum: quandoque Angelos atque Sanctos, super altare Domino benedicentes: aliquando tres facies, ex quibus una postmodum efficiebatur: nonnumquam altare totum ignitum: quandoque etiam Sacerdotem, & ipsum Jesum Christum, seque ipsam in igne esse: aliquando lucem super altare, quæ totam ecclesiam illustrabat. Sæpe, Sacerdote dividente Hostiam, ostendebatur ei, quomodo quælibet pars erat totum: & aliquando tota Trinitas sub diversis figuris sive signis ei videbatur: quandoque Hostiam in Christum, sub diversis ætatibus transformatam; nec non & Hostiam videbat, modo ignitam, modo sanguinolentam, modo carneam. Aliquando videbat Virginem Dei Matrem: Hostiamque sacratam ac non consecratam mirabiliter agnoscebat. Hæc Thomas in eo Capitulo ubiagit de frequenti communionis sumptione; in alio vero priori Capite, de mirabilibus exceßibus mentis atque revelationibus, sic loquitur Circa venerabile Sacramentum corporis Jesu Christi mirabiles, & ut ita dixerim innumeras habuit visiones, atque sensa mirabilia, & admirandos effectus: præcipue autem cum illud sacramentaliter acciperet aut accepisset aut accipere peroptaret (de quibus etiam infra dicitur) est autem in hoc loco de sex aliqualiter explicandum. Primum est quomodo videbat Jesum Christum in Sacramento, modo sub una specie vel ætate, modo sub alia. Secundum est qualiter sumendo venerabile Sacramentum, odorem valde suavem & in mente gaudium indicibile sentiebat, ut præ ejusmodi gaudio cor ejus in corpore strepitum sonorosum atque mirabilem faciens insiliret. Tertium est, quod in die S. Tiburtii contigit, & narratur a Raymundo num. 186 & 187. Quartum est quod in die S. Alexii gestum refertur num. 188 & seqq. Quintum est quod in die S. Agapiti, id est 18 Augustt, dum Virgo communicando diceret Domine non sum digna ut intres in corpus meum; audivit vocem ei dicentem. Et ego sum dignus ut intres in me: & cum communicasset secuta sunt relata num. 192 & 193. Sextum est pro continuatione materiæ, & habetur num. 194 ac seqq.
PARTIS TERTIÆ.
CAPUT I.
Cum Catharina Romam profectus Raymundus, indeque ablegatus, enumerat quos beatæ mortis testes habuit.
CAP. I
[1] Vox est veteris Synagogæ, sanctæ ascensum Ecclesiæ admirantis, ac animæ cujuscumque Christo Domino desponsatæ volatum, cum stupore non modico, quæ dicit: Quæ est ista quæ ascendit de deserto, deliciis affluens, innixa super dilectum suum? [Cant. 8, 5] Cujus quidem vocis sententia, si huic ultimo nostro applicetur proposito, [Sicut multis gratiis ostenditur præventa Catharina in I Parte,] videbitur manifeste præmissarum duarum vocum duas præcedentes partes, antecedentium fructum; & finem perfectum, per hanc vocem tertiam demonstrari seu etiam designari. Enimvero cujus finis bonus est secundum Prophetam, ipsum quoque haud dubie bonum est: & a fructibus bonis docet nos Dominus judicare de arbore bona. Inter fructus autem, ultimus tenere primatum dignoscitur: quia quod ultimum est in opere, primum in intentione est agentis: finisque est ille, qui movet agentem. Ex quibus omnibus apud intelligentem concluditur, quod hæc tertia pars, continens finem beatum & ultimum fructum bonum virginis hujus almæ, præcedentes partes roborat pariter & decorat. Est siquidem videre in hac virgine, per verba proposita, virtutum omnium decorem & excellentiam singularem; dum tam admiranter, dicitur: Quæ est ista? Est videre adhuc ipsam volatu avium leviorem per affluentiam spiritalem, dum subditur: Quæ ascendit de deserto, deliciis affluens. Est cernere rursum eidem unitum Dominum per fervorem & adhærentiam æternalem, cum ultimo subinfertur, Innixa super dilectum suum.
[331] Primum patet in prima parte, in qua singularibus, imo singularissimis gratiis ostenditur a Domino fuisse præventa, tam in infantili ætate, quam etiam in adolescentiæ suæ principio, quam etiam desponsatione miraculosa, quæ in ultimo ejusdem partis Capitulo continetur. [& profectus patet ex 2,] Secundum in secunda parte ostenditur manifeste, propter ascensum virtutum vel virtuosorum actuum, quæ recitantur in ea. Ex quibus clare concluditur, ipsam in hac valle lacrymarum tales & tantas virtutum ascensiones, Dei gratia mediante, disposuisse in corde suo, amore divino pleno, quod antequam perveniret ad terminum viæ, satagebat quantum poterat anima ejus, per frequentissimum actum quasi ante tempus apprehendere bravium, & semper currens velociter, modis omnibus ad supernum præmium vehementissime anhelabat. Hoc enim sum in ejus conversatione frequenter expertus, quod quandocumque liberabatur ab occupationibus necessariis vel utilibus animabus, mox quasi cursu quodammodo (ut ita dixerim) naturali mens ejus rapiebatur ad summa: quod clarissime indicabat, quam velociter anima ejus volabat ad alta continue. Nec mirum, quia motus ille causabatur ab igne qui semper agit, & semper ad superiora movetur. Ab illo inquam igne, quem Salvator mundi venit mittere in terram, & voluit vehementer accendi. Quod luce clarius patuit, quando (ut diffuse in sexto secundæ partis Capitulo recitavi) ex divini amoris vehementia cor ejus scissum a summo usque deorsum, & anima ejus a corpore separata fuit, quod nusquam de alio vel alia recolo me legisse. [ita in 3 apparebit bonus finis ejus,] Tertium autem ex utroque prædictorum præcedens, in hac tertia parte aperte videbitur, quando recitabitur qualiter ipsa in termino viæ hujus, Sponso suo in passionibus similata, eique unita, & super ipsum semper innixa, gloriosa cum victoria de hoc seculo nequam lætabunda cælos ascendit. Quamvis enim visa sit oculis insipientium mori, nec animalis homo ejus gloriam in præsentiarum percipiat, ipsa tamen in pace in idipsum requiescens cum Sponso, quem toto corde dilexit, signis & miraculis patenter ostendit, quanta cum gloria fuerit in cælos recepta: quæ omnia particularius infra patebunt.
[332] Noveris igitur, lector bone, quod cum hæc sacra virgo, me teste, [quæ Florentia domum reversa,] de mandato felicis memoriæ Domini Gregorii hujus nominis Papæ XI accessisset Florentiam (quæ pro tunc rebellis erat & contumax in conspectu Ecclesiæ) pro pace tractanda inter Pastorem & oves, ibique multas persecutiones injustas fuisset passa, adeo ut cum evaginato gladio quidam satelles diaboli venerit furibundus ad occidendum eam, licet sola Dei virtute prohibitus fuerit; tandem non obstantibus minis aut persecutionibus quibuscumque, nullo modo voluit inde recedere, quousque defuncto Gregorio, Urbanus VI successor ejus, pacem fecit a cum Florentinis prædictis. Præconizata igitur pace, ad pro prios rediit lares, & circa compositionem cujusdam libri, quem superno Spiritu afflata dictavit in suo vulgari, diligentius intendebat. Rogaverat siquidem scriptores suos, qui epistolas, quas ad diversas partes mittebat, [cœlestem doctrinam interextases dictat] scribere consueverant, quod starent attenti & observarent omnia, prout supra diximus, quando juxta consuetudinem suam rapiebatur a sensibus corporeis; & tunc quod dictaret, scriberent diligenter. Quod illi solerter fecerunt, librumque compilaverunt plenum magnis & utilibus nimis sententiis, ei a Domino revelatis, & vocaliter ab ipsa dictatis in vulgari sermone. In quo dictamine hoc fuit singulare & admirandum, quod totum dictamen fuit ab ea prolatum tunc tantummodo, quando ex mentis excessu sensus ejus corporei actu proprio privabantur: quia nec oculi viderunt, nec aures audierunt, nec nares senserunt odorem, nec gustus saporem, nec etiam tactus ad objectum suum moveri poterat pro illa mensura temporis, pro qua erat in illo raptu. Et tamen Domino sic operante, virgo sacra in illa extasi posita, totum illum librum dictavit; ut daretur nobis intelligi, quod liber ille non ex aliqua naturali virtute, sed a sola sancti Spiritus infusione processit. Nec dubito quin quilibet intelligens & legens, ac diligenter scrutans sententias libri illius, hanc eamdem sententiam proferet de ipso.
[333] Sed dum hæc Senis agerentur per ipsam, præfatus Dominus Urbanus Pap VI, qui viderat eam in Avinione, dum esset Archiepiscopus b Acherontinus, & magnam devotionem in verbis & moribus ejus conceperat; [Romam ab Vrbano Vlevocata,] mihi, quem noverat ejus esse Confessorem, mandavit quod ei scriberem, ut veniret ad urbem ejus Sanctitatem visitatura; quod & mox feci. Sed ipsa, tamquam tota plena discretione, infrascripto modo mihi respondit: Pater, plures ex nostris civibus & eorum uxoribus, & etiam ex Sororibus Ordinis mei, propter nimium ut eis videtur discursum, quem hucusque feci ambulando hinc, mihi scandalum non modicum sumpserunt, dicentes non decere religiosam virginem sic passim discurrere. Quamvis autem noverim me in illis discursibus non offendisse, quia ex obedientia Dei & Vicarii sui, ac pro salute animarum ivi quocumque ivi: ne tamen sim istis materia scandali ex voluntate mea, non propono nunc hinc me movere. Verum si Christi Vicarius vult omnino quod veniam, fiat voluntas sua, & non mea. Sed si ita est, faciatis taliter quod appareat per scripturam voluntas ejus; ut hi qui scandalizantur, aperte videant quod non ex voluntate mea hoc iter assumo. Hac responsione percepta, summum Pontificem adii, & cuncta ad pedes ejus narravi. Mandatille, quod præceptum sanctæ obedientiæ ei mittatur ut veniat, quod & per me factum est. Illoque præcepto percepto, sicut vera obedientiæ filia, festinavit & venit ad Urbem, cum comitiva utriusque sexus non pauca: sed & longe plures venissent, nisi quia ipsa prohibuit. Illi tamen qui venerant, in voluntaria paupertate divinæ se providentiæ commiserunt; eligentes magis cum sacra virgine peregrinari & mendicare, quam in domibus propriis abundando, tam suavi & virtuosa conversatione carere.
[334] Summus autem Pontifex ea visa gavisus est, voluitque coram Cardinalibus, [Cardinales contra antipapam ejusque fautotres & animat.] qui tunc aderant, quod verbum faceret exhortationis, potissime propter schisma, quod tunc incipiebat. Quod & perfecte fecit, animando unumquemque eorum ad fortem constantiam verbis & sententiis plurimis, ac ostendendo divinam providentiam semper adesse cuilibet, sed potissime cum sancta Ecclesia patitur: & concludendo, quod propter inchoatum schisma in nullo trepidare deberent, sed agere quæ Dei sunt, & nullum timere. Cumque sua verba complesset, Pontifex exhilaratus verba ejus reassumpsit, vertens se ad Cardinales, dicens: Ecce, Fratres, dum timidi sumus, quantum in conspectu Domini reprehensibiles reddimur: hæc muliercula nos confundit. Mulierculam autem voco, non in contemptum ejus sed in expressionem sexus feminei, naturaliter fragilis, & ad nostram instructionem. Ista siquidem naturaliter timere deberet, etiam quando nos essemus bene securi: & tamen ubi nos formidamus, ipsa stat absque timore, suisque persuasionibus nos confortat. Magna hinc nobis debet oriri confusio. Et subjunxit: Quid debet timere Vicarius Jesu Christi, etiam si totus mundus se contra eum opponeret? Potentior est mundo Christus omnipotens, nec est possibile quod derelinquat Ecclesiam suam sanctam. His & aliis sermonibus summus Pontifex se ac Fratres suos confortans, virginem sanctam commendavit in Domino, ac gratias quam plurimas spirituales ei pro se ac suis concessit.
[335] [designata ab Vrbano VI ad Ioannam Siciliæ Reginam a schismate avocandā]c Quo facto, post dies aliquos intravit in mente ejus, ut ad Joannam Reginam regni Siciliæ, quæ instigante diabolo tunc manifeste rebellabat Ecclesiæ, & schismati atque schismaticis totalem dabat favorem, sacram transmitteret virginem Catharinam; una cum quadam alia virgine, que Catharina etiam vocabatur, & fuit filia beatæ d quondam Brigittæ de Suedia (quæ scilicet Brigitta fuit istis diebus per Bonifacium papam IX catalogo Sanctorum adscripta) ut videlicet ambæ, quæ notæ fuerant dictæ Reginæ, ipsam retraherent a tanto errore. e Quod virgo dum sensit, nullatenus se ab obedientiæ jugo retraxit, imo spontaneam se obtulit ad eundum. Alia vero Catharina, videlicet de Suedia, nullo modo voluit illud iter assumere, in præsentiaque mea omnino negavit. [acceptat commissionem:] Ego autem ut fatear imperfectionem meam, tamquam modice fidei, in hoc Pontificis proposito plurimum dubitavi: cogitavi namque quod sanctarum virginum fama est nimis tenera; & apparens macula, etiamsi non existat, eas nimis obumbrat. Illa vero ad quam virgines mittebantur, potuisset consilio satellitum sathanæ, quorum habebat copiam, ordinare, quod per sceleratos viros in via fieret sacris virginibus insultus, ut ad ipsam accedere non possent, & sic frustrati fuissemus fine intento, ipsæque virgines cum non parva infamia remansissent. Has cogitationes meas ipsi Pontifici reseravi: qui me audito, parumper deliberans intra se, subintulit: Tu bene dicis, melius est quod non vadant. Hæc omnia dum audiente sacra virgine, & decumbente in lectulo, recitassem; mox ipsa se vertens ad me, alta voce respondit: [sed hac ex auctoris consilio revocata per Papam,] Si hæc cogitassent Agnes & Margareta, aliæque virgines sanctæ, numquam coronam acquisissent martyrii. Nunquid non habemus Sponsum, qui nos possit eripere de manibus impiorum, & inter fœdam hominum turbam nostram pudicitiam conservare? Vanæ sunt istæ cogitationes, & a defectu modicæ fidei procedentes, potius quam a vera prudentia. Tunc ego, licet in memetipso erubescerem de imperfectione mea, tamen gavisus sum de magna perfectione ejus, notans & conferens in corde meo firmitatem & stabilitatem fidei ejus. Verum quia Pontifex decreverat iter illud virgineum fieri non debere, non fui ausus amplius de materia illa loqui: sed hoc scripsi, ut lector quilibet valeat cernere, in quanto perfectionis apice pedem fixerat virgo sacra.
[336] Ceterum his ita gestis, visum est bonum in conspectu summi Pontificis dicti, me ad partes Galliæ destinare, putans per nuntios f Carolum, qui tunc erat Rex Franciæ, posse ab errore schismatis, cujus auctor esse inceperat, revocare: sed frustra, quia cor Pharaonicum jam induerat cum duritie sua. Ego autem percepta ejus intentione, cum sacra virgine contuli: quæ licet displicenter præsentia mea careret, omnino tamen suasit, [auctori in Galliam mittendo inculcat fidem erga eumdem] ut mandatis & votis Pontificis obedirem. Et inter alia dixit mihi: Habeatis pro certo, Pater, hunc esse verissimum Vicarium Christi (quidquid dicant calumniatores schismatici) & ita volo quod exponatis vos pro hac veritate prædicanda & defendenda, sicut exponere vos debetis pro veritate Catholicæ fidei. Quod verbum, licet prius hanc eamdem veritatem novissem, ita me firmavit in proposito laborandi contra schismaticos impugnantes hanc veritatem, quod hucusque non cesso labores assumere pro veri Pontificis defensione, juxta modulum meum, & semper in angustiis & labyrinthis memoria hujus verbi me consolatur. Feci igitur quod ipsa consuluit, & collum submisi obedientiæ jugo. Sed ante discessum per aliquot dies, ipsa præscia futurorum, voluit mecum conferre de revelationibus & consolationibus receptis a Domino, omnem quidem personā excludens, non quidē a loco, sed a colloquio. Et postquam per plures horas sic contuleramus, finito colloquio, ipsa inquit: Vadatis modo ad Deum, quia credo quod amplius in hac vita non loquemur ad invicem, tanta mora sicut & modo locuti sumus. Quod & rei postmodum probavit eventus: quia me discendente, [& abeunti ultimum benedicit,] ipsa remansit: & antequam redirem, ipsa transivit ad cælum; nec merui amplius frui sacris colloquiis ejus, saltem ita morose. Propter quod, ut puto, volens mihi ostendere ultimum vale, quando debui ascendere galæam, ipsa personaliter venit usque ad locum ubi erat galæa: & cum cœpimus navigare, genu flexit, & post orationem signum sanctæ Crucis manu edidit lacrymando, ac si aperte dixisset: Tu, fili, securus ibis, signo sanctæ Crucis te protegente; sed in hac vita matrem tuam amplius non videbis.
[337] Quæ omnia miro modo fuerunt completa. Nam cum multi essent piratæ in mari, securi ab omnibus transivimus usq; Pisas. Et cum pervenissemus tute Ianuam, non obstantibus multis & pluribus galæis schismaticorum, quæ tunc transibant versus Avinionem; tandem ulterius transeuntes per terram, & venientes ad civitatem quæ Vintimilium g dicitur, si per modicum spatium processissemus plus ultra, incidissemus in insidias nobis præparatas a perfidis schismaticis, qui me potissime intendebant occidere. Sed volēte Deo, nobis in dicta civitate contrahentibus morā per diem, [mortua dum is in Liguria moraretur.] quidam Frater Ordinis mei, de illis partibus oriundus, misit mihi quamdam litterā, dicens: Nullo modo transeas Vintimiliū quia paratæ sunt tibi insidiȩ: nec quisquā, si capereris, liberarete posset a morte. Quo novo præcepto, retrocessi de consilio consocii, mihi per Pontificem dati; & Ianuæ fixi pedē, misiq; ad Pontificē, nuntians quæ contigerāt, postulās quid me facturum esse juberet. At ille jussit ut ibi morarer, & contra schismaticos Crucem prædicarem. Hac igitur occasione dilatus est reditus meus, & interim sacra virgo cursum vitæ hujus feliciter consummavit, mirabili (ut infra patebit) martyrio laureata. Quamobrem de his quæ post hæc evenerunt, testimonium de visu perhibere non possum: sed illa quæ scribam, habui vel per epistolas ejus, [qui gestorū circa mortem testes habuit præter alias & alios,] quas mihi sæpius tempore intermedio misit, narrando quæ sibi contigerant: vel habui a personis utriusque sexus, quæ fuerunt cum ea assidue usque ad exitum ejus, & post exitum ejus viderunt signa magna, quæ per sponsam suam ostendit Altissimus; vel in scriptis reperi quorumdam filiorum ejus spiritualium intelligentium, qui quædam notabilia scripturæ commendaverunt in Latino & etiam in vulgari sermone, ut omnibus essent nota.
[338] Verum ne allegando testes in generali, lectorem videar subornare; ipsos & ipsas nominaliter hic exprimam, ut fides non mihi, sed eis tamquam dignioribus adhibeatur: [Sor. Alexiam,] novi enim quod ipsi & ipsæ eam perfectius in sacris actibus sunt imitati, & ideo perfectius ejus actus intellexerunt. Nomina vero sunt hæc, incipiendo a sexu femineo, quia magis assidue erant cum ea. Alexia de Senis, Soror de pœnitentia B. Dominici, quæ erat, licet posterior tempore in ejus disciplinatu, prior tamen (mea sententia) in virtutum perfectione. Hæc juventutis suæ tempore viro nobili & scientifico viduata, mox spretis oblectationibus carnis & mundi, sanctæ virgini tam ferventer adhæsit, quod habitum ejus conversationis accipiens, numquam poterat separari ab ea: unde distractis cunctis quæ prius possederat, & pauperibus juxta ejus consilium erogatis; jejuniis, vigiliis & aliis asperitatibus propriam carnem affligens. orationi & contemplationi, magistram suam imitando, vacabat assidue: in hisque taliter perseveravit & tam perfecte, quod (nisi nimium fallar) ipsa virgo sacra in fine vitæ cuncta secreta revelans ei, voluit quod dictam Alexiam loco sui haberent post transitum ejus, & eam imitarentur. Et hanc inveni viventem in Urbe, quando primo reversus sum, & de multis me informavit; sed parvo post tempore transivit ad cælum, sequens illam quam dilexerat tanto cum fervore in Domino. Et hæc prima fuit informatrix eorum, quæ me absente contigerunt.
[339] Secunda dicebatur Francisca de Senis. Hæc mentem devotissimam habuit, [Sor. Franciscam] Deo & sanctæ huic virgini cordiali dilectione conjunctam. Quamobrem eadem Francisca, mox viro defuncto, habitum quem sacra virgo gestabat assumens; tres filios qui de dicto viro suo sibi remanserant, ad servitium Dei in Ordinem Prædicatorum posuit, quos omnes præmisit ad cælum, me teste, antequā moreretur: & tempore pestilentiali laudabiliter omnes vitam finierunt, ut mihi constat: nec sine miraculosa operatione Altissimi, precibus hujus virginis impetrata, prout in Capitulo h de miraculis operatis circa salutem animarum, in secunda parte hujus operis memini me dixisse. Hæc etiam Francisca post Alexiam modico tempore supervixit; sed de multis me informavit una cum aliis. Tertia vero sacræ virginis socia, [& Lysam sanctæ fratriam.] adhuc superest, quæ Lysa vocatur: cnjus fama in urbe noscitur, potissime a convicinis vici ubi moratur. Hanc idcirco non commendo, quia vivit, & quia etiam fuit uxor germani ejusdem virginis: ex quo forsitan apud incredulos testimonium ejus redderetur suspectum, licet noverim eam in omnibus semper esse veridicam.
[340] [Fr. Sanctum] Ceterum viros reperi post obitum ejus quamplures, qui consummationi ejus inter fuerunt: sed quatuor tantum nomino in præsenti, quos novi omni virtute conspicuos & decoros. Horum autem duo jam secuti sunt eam ad cælum: duo vero adhuc supersunt, quorum quemlibet particulariter nominabo & describam, propter incredulos. Et primus quidem horum, certe Sanctus fuit re & nomine: unde & Frater Sanctus dicebatur a nobis. Hic i Teranensis origine, deserens parentes propter Deum & patriam, Senas devenit, ubi triginta annis vel eo amplius (si non fallor) anachoreticam vitam duxit, vivens sine querela, cum consilio semper Religiosorum litteratorum & devotorum. Hic in senectute sua inveniens pretiosam hanc margaritam, virginem scilicet Catherinam, dimissa quiete cellæ ac priori modo vivendi, ut non tantum sibi sed & aliis utilis esset, secutus est eam, potissime propter signa & miracula, quæ tam in se quam in aliis videbat quotidie; asserens quod majorem quietem & mentis consolationem necnon & profectum virtutum inveniebat, sequendo eam & audiendo doctrinam ipsius, quam unquam reperisset in solitudine cellæ. Singulariter autem inveniebat profectum in patientia cum enim pateretur continue quamdam infirmitatē cordis nimium afflictivam, non modo patienter, sed etiā lætanter eam a virgine sacra didicerat tolerare: de quo Altissimo gratias referebat. Hic me de pluribus, quæ me absente acciderant, informavit. Sed non post longo tempore, dum iterum me absentassem, transivit post magistram suam ad cælum.
[341] Secundus fuit quidam, juvenis ætate, moribus canus, Florentinus origine: sed omnibus (meo judicio) virtutum floribus adornatus, k qui Barduccius dicebatur. [Barduccium juvenem Florentinum,] Hic relictis parentibus ac germanis ac propria patria, sacram virginem est secutus ad Urbem, & usque ad transitum ejus permansit: quem ipsa sacra virgo postmodum, ut comperi, tenerius ceteris diligebat; & puto propter puritatem ejus, quam æstimo esse virgineam: unde non mirum, si virgo virginem diligebat. Hinc transiens ex hoc mundo virgo sancta, mandavit quod mihi adhæreret, ac juxta meam dispositionem duceret vitam suam: quod ideo puto eam mandasse, quia noverat ipsum parvo tempore in corpore moraturum. Mox enim post virginis obitum Barduccius infirmitatem incurrit, quam medici phthisim appellant: & licet quandoque meliorationem videretur accipere, de illa tamen ultimo est extinctus. Timens enim ego ne aër Romanus ei noceret, misi eum Senas, ubi post non longum tempus migravit ad Christum. Testimonium autem perhibent qui migrationi ejus interfuerunt; quod dum esset in ultimo spiritu, in altum suspiciens, jucunda facie cœpit ridere, & sic cum risu lætitiæ tradidit spiritum, ita ut etiam extincto corpore apparerent signa jucundi risus postmodum. Quod æstimo accidisse, quia illam quam in hac vita veri cordis caritate dilexerat, in transitu suo splendore amictam sibi cernebat cum lætitia occurrentem. Hic etiam me de pluribus quæ in absentia mea contigerant, informavit: cui omnimodam adhibui fidem, sicut si ego ipse vidissem, propter magnas virtutes, quas in eo fui expertus.
[342] Tertius horum fuit & est quidam juvenis Senensis, dictus Stephanus de Maconibus, [B. Stephanū Maconi] de quo superius memoriam feci: quem idcirco diffuse non laudo, quia adhuc est in via, in qua nemo tute laudatur. Sed ut saltem designē eum, hic fuit unus de scriptoribus virginis sacræ, qui tam epistolas quas dictabat, quam librum quem composuit, pro parte conscripsit: & in tantum ei adhæsit quod utroq; parente tribusq; germanis relictis, una cum propria patria, virginem sequebatur quocumq; iret. Hunc eadem virgo, dum esset in transitu, advocans ait: Fili, voluntas Dei est, quod relicto totaliter seculo religionem Carthusiensem ingrediaris. Quod præceptum devotus filius devote assumens, executioni perfecte mandavit. Sed patentibus factis ostensum est, & quotidie ostenditur amplius, præceptum illud de ore Altissimi processisse: numquam enim me recolo in Ordine ullo vidisse vel audivisse tam celebrem profectum virtutum in uno ingrediente. Mox namque ut fecit professionem, factus est l Prior: taliterque in illo Prioratu se habuit, quod postea non vacavit a Prioratu: & nunc actu est Prior in m Mediolano, & cum hoc Visitator multorum conventuum Ordinis sui, magnæque famæ ubique. Hic notavit & scripsit n quædam, quæ contigerunt in transitu sanctæ virginis, meq; verbo plenarie informavit. Hic etiam totus quasi Legendȩ hujus testis est, ita ut dicere possim cum Euangelista Joanne: Ille scit quia vera dicit. [Ioa. 19, 35] Ille scilicet Stephanus Carthusiensis scit, quia vera dicit Raimundus Ordinis Prædicatorum, qui licet immeritus & indignus, composuit hanc Legendam.
[343] Quartus & ultimus præmissorum virorum me informantium, fuit & est, [& Rainerium Landocii] Nerius seu Rainerius de Pagla de Senis, filius quondam Landocii. Hic post transitum sanctæ virginis anachoreticam vitam duxit, sicut in præsentiarum etiam ducit. Hic fuit una cum prædicto Stephano & Barduccio scriptoribus tam epistolarum quam libri ejus; sed prior tempore ceteris secutus est sponsam Christi, relicto patre qui tunc vivebat, & omnibus attinentibus suis: & quia diuturno tempore novit virtuosos actus virginis almæ, idcirco ipsum invocavi & habeo in contestem hujus Legendæ una cum fratre Stephano supradicto Carthusiensi. Hi pariter & hæ dicto & scripto informaverunt me de his quæ facta sunt in absentia mea, tam ante transitum quam in transitu hujus sacræ virginis, de qua sermo. Unde data tibi fide, lector carissime, de dicendis, finem huic primo Capitulo imponamus.
ANNOTATA.
a Pax inter Pontificē & Florentinos coaluit demū an. 1378.
b Urbanus VI, ante Papatum Bartholomæus Prignanus, Archiepiscopus primum Acheruntinus in Lucania ab an 1363 usq; ad 1377, deinde Barensis: diu versatus Avenione in contubernio Petri Cardinalis Pampilonensis Vice-Cancellarii.
c B. Catharinæ Suecicæ Vitam dedimus & illustravimus 24 Martii, ubi num. 58 ostenditur illa Neapoli reversa Romam, ibidem adfuisse moriente Gregorio XI, & electo Vrbano an. 1378, ut promoverei negotium canonizationis maternæ, cui totum quinquennium in Italia impendit.
d Canonizata est autem S. Brigitta an. 1391 Nonis Octobris, integro decennio post mortem filiæ Catharinæ: adeo ut hæc parenthesis poßit ab ipso auctore margini adscripta fuisse, aut inter lineas posita.
e Causa recusandi esse potuit, quod cognito intimius Ioannæ animo frustra se ituram sciret, & novi sui Ordinis confirmationem potius urgendam putaret; in quo sane non frustra læboravit, obtenta Bulla hoc ipso anno Nonis Decembris.
f Carolus V Rex Franciȩ, ab an. 1364 ad 1380 inclusive.
g Vintimilium, antiquis Albintiminium, urbs oræ Ligusticæ, inter Albingaunum & Nicæam.
h Est illud nobis Partis 2 Caput 10, ubi num. 232 & 234 narratur Franciscæ istius conversio, & dicitur cū risu migrasse ad Dominum: & hanc puto esse miraculosam operationem, quæ hic attingitur. De ipsa vero peste agitur cap.sequ.a num. 245.
i Interamnia, urbs Aprutii vulgo Teramo.
k Hujus Barduccii Epistolam de morte S. Catharinæ, ex Italico Latinam, dabimus post Vitam.
l B. Stephanus primum fuit Prior Carthusiæ Pontinianæ: in qua novitius fuerat. Distat illa, ut dicitur in Vita lib. 2 cap. 2 ab Vrbe Senensi tria passuum millia.
m Profectus est Mediolanum Stephanus in æstate an. 1389.
n Scriptum ipsum Stephani, quo usus Raymundus, nusquam extat: sed aliud per modum epistolæ dictatum anno 1411, quod subjungimus.
CAPUT II.
Efficacia precum pro Ecclesia & Pontifice orantis Catharinæ: ingens desiderium æternorum.
Cap. II
[344] Postquam ut supra retuli, a sponsa Christi discessi ex jussione summi Pontificis, ea remanente in Urbe, plurima contigerunt narratione digna, quorum aliqua, licet pauca, superius sunt recitata. Sed nunc illa tantum, quantum concesserit Dominus, recitabimus, quæ ostendunt fidelibus felicis finis lucidam sanctitatem; &, quasi quædam præludia, introitum ejus ad gloriam præcesserunt. Noveris ergo, lector, quod sancta virgo, videns in Ecclesia Dei, pro qua semper ardebat, tanta mala succrescere per illud nefandum schisma, quod (ut superius diximus ipsa præviderat, cernensque Vicarium Jesu Christi undique vexationibus & persecutionibus circumdatum; [pro sublatione schismatu orante Catharina] fiebant ei lacrymæ panes die ac nocte, nec cessabat clamare ad Dominum, ut pacem redderet Ecclesiæ suæ sanctæ. Consolatusque est eam aliqualiter Dominus, quia per annum antequam ipsa migraret, eodem die quo ipsa revoluto anno postmodum obiit, dedit duplicem victoriam Ecclesiæ sanctæ suæ ac summo Pontifici, tam de Castro scilicet sancti Angeli, quod in urbe schismatici usque in illam diem tenuerant a cum magno urbis disturbio, quam de gentibus quibusdam armigeris b, quæ pro schismaticis patriam totam vexabant, [gemina victoria Pontifici conceditur.] & tunc fuerunt debellatæ totaliter, captis principalibus & multis occisis. Quo facto, Pontifex qui non poterat habitare apud ecclesiam Principis Apostolorum, ut solebat, propter castrum prædictum; de consilio sacræ virginis ad eamdem accessit ecclesiam pedes & absque calceamentis: quem universus populus est secutus cum non parva devotione, gratias agentes Altissimo de his & aliis beneficiis ejus. Et sic sancta Ecclesia cum suo Pontifice cœpit aliqualiter respirare, virgoque sacra ex his est paulisper consolata.
[345] Sed renovati fuerunt mox ejus dolores, quia serpens antiquus quod non poterat per unam viam attentare, attentavit per aliam magis periculosam & duram. Quod enim facere non poterat per extraneos & schismaticos, attentavit facere per intrinsecos & domesticos fidei: nam cœpit seminare discordias inter populum Urbis & Pontificem, quæ creverunt tantum, [Romanorum conspiratio contra vitā Papæ,] quod aperte comminabatur populus intentare mortem Pontificis. Quod sentiens virgo sancta, nimis afflicta, ad consuetum recurrit orationis refugium, assidue totis conatibus Sponsum suum exorans, ut nullo modo permitteret fieri tantum nefas. Quod dum ageret, ut ipsa mihi scripsit per quamdam suam epistolam, vidit in spiritu totam urbem plenam dæmonibus, qui undique populum incitabant ad parricidii scelus, & contra orantem virginem horribiles dabant clamores, dicentes: Maledicta, tu niteris nos impedire; sed nos te horrenda morte infallibiliter occidemus. Quibus illa nihil respondens, prolixius ac ferventius orationi instabat; petens a Domino, ut pro nominis sui honore ac pro remedio Ecclesiæ suæ sanctæ, quæ tunc tantis turbinibus quatiebatur, vellet dæmonum desideria ex toto frustrare, & Vicarium suum illæsum servare, nec permitteret quod populus ille tantum peccatum & tam immane nefas committeret. Responsumque semel recepit a Domino: [quæ erat extremam perniciem populo allatura] Sine hunc populum, qui quotidie nomen meum blasphemat, cadere in hoc malum; ut postmodum propter hoc grande crimen vindicem & deleam eum, quia justitia mea exigit, ut amplius non sustineam iniquitates ipsorum. At illa tunc magis orabat ferventer, his verbis in sententia vel in sensu: Clementissime Domine, tu nosti qualiter sponsa, quam proprio sanguine redemisti, per totum quasi orbem, proh dolor! laniatur: nosti etiam quam paucos habeat adjutores & defensores: nec latere potest, qualiter usurpatores & hostes ejus desiderent Vicarii tui mortem & scandalum. Si hoc malum eveniet, non tantum huic populo, sed toti populo Christiano & Ecclesiæ tuæ sanctæ nocebit gravissime. Tempera igitur iram animi tui, Domine, & noli despicere populum tuum, quem tam grandi pretio redemisti.
[346] In hac disputatione, si non male recolo, plures occupavit dies ac noctes, cum magna corpusculi sui afflictione pariter & labore; illa semper orante, Dominoq; suam justitiam allegante: ac dæmonibus contra eam clamantibus, ut est scriptum, tantus fervor erat orantis, quod, sicut ipsa tunc mihi scripsit, [ejusdem instantia dissipatur;] nisi Dominus (ut modo ejus loquar) circulasset fortitudine corpus ejus, sicut veges solet circulis roborari & stringi, absque dubio corpusculum totaliter defecisset & concrepuisset. Sed finaliter in tam arduo bello, cum ejusdem corpusculi tormento mortali, vicit & obtinuit virgo. Nam domino (ut dictum est) suam justitiam allegante, respondit: Domine, ex quo aliter fieri non potest quin fiat justitia ista, supplico non spernas preces ancillæ tuæ; sed quicquid pœnalitatis debetur super hunc populum, fiat supra corpus meū: libentissime namque, pro tui nominis honore ac pro Ecclesia tua sancta, bibam hunc calicem passionis & mortis; sicut semper, teste tua veritate, optavi, ex quo tuum amorem te donante concepi toto corde ac tota mente. Ad hanc vocem plus mentis quam corporis hujus virginis sacræ, conticuit vox divina, quæ loquebatur in ejus mente. Datur per hoc intelligi, quod ita fieret ut petebat. Factumque est, quod ex illa hora cessavit primo paulatim c & tandē totaliter murmur in populo illo: sed totam passionem virgo virtutibus plena portavit. Nam infernales illi serpentes, super virginale corpusculum licentia obtenta, ex divina permissione, tanta cum crudelitate suum ostenderunt furorem, quod (ut retulerunt mihi præfati testes) non esset apud illos qui non viderunt credibile, id quod ipsi oculata fide viderunt.
[347] Tantis enim illud corpusculum ultra solitum languoribus quotidie amplius angebatur, [ipsaque ideo dæmonum rabiem, ut petierat, in se suscipit.] quod fere pellicula sine medio ossibus adhærente, non vivum, sed jam a terra consumptum potius apparebat: & cum hoc nihilominus ambulabat, orabat & laborabat, assidueque oculis videntium plus monstrum repræsentabat, quam aliquid naturale. Crescebant tormenta pœnarum in corpore illo continue, quibus consumebatur ad sensum; nec cessabat tamen virgo ab oratione continua, imo ferventius solito & diutius orationi vacabat. Filii vero & filiæ, quos & quas in Christo genuerat, secumque tunc habebat, [cum incredibili corporis totius cruciatu] manifeste videbant signa percussionum & verberum, ab hostibus infernalibus illatorum, nec poterant aliquod remedium adhibere: tum quia divinæ voluntati non poterant resistentiam facere; tum etiam quia virgo ipsa, licet corpore deficeret, granditate tamen animi lætantissime currebat ad pœnas, quas utique (ut a prædictis testibus habui, & per litteras ejus mihi transmissas percepi) quanto magis orabat, tanto acrius sustinebat. Nec deerant (ut ipsa mihi scripsit) voces terribiles inter ipsa tormenta, quibus eam dæmones singulariter affligebant, horribiliter exclamantes; Maledicta, quæ semper & ubique nos es hactenus persecuta, venit nunc tempus, in quo sumemus de te plenam vindictam. Tu nos hinc expellis; sed nos te de hac vita corporea excludemus. His autem verbis sociabant etiam verbera, de quibus jam supra dictum est.
[348] Taliq; modo a Dominica Sexagesimæ d usq; ad penultimam diem Aprilis, in qua migravit, passa est sacra virgo passiones usque ad felicem ejus migrationem, per dies quasi singulos capientibus incrementum. In quo tempore unum (ut ipsa mihi scripsit) mirabile contigit; quia cum prius consuevisset ipsa propter iliacas passiones & aliquas alias, quas semper est passa, usque ad horam Tertiarum auditum Missæ suæ differre; illo tempore per Quadragesimam continuavit, quod semper omni mane accedebat ad sancti Petri principis Apostolorum ecclesiam, ibique Missa audita, prius diutius orabat, [usque ad obitum.] & tandem revertebatur ad domum in Vesperis, ubi non nisi in lectulo decumbens poterat inveniri. In quo quidem lectulo si quis eam intuebatur, jurasset quod non posset se inde movere: cum autem sequens mane apparuisset, surgebat & ambulabat de loco, qui dicitur via Papæ [in qua domus habitationis ejus e erat, scilicet inter Minervam & Campum-Floris], usque ad S. Petrum peditando velociter; quod iter quemlibet sanum notabiliter fatigaret. Sub hoc autem eventu vocata de cælis, aliquibus diebus decubuit immobiliter. Et tandem die qua supradiximus, scilicet die vicesimanona mensis Aprilis, quæ fuit Dominica f, scilicet anno Domini MCCCLXXX, qua die celebrabatur festum B. Petri martyris Ordinis Prædicatorum, circa horam Tertiarum, migravit ad Christum. Multaque notabilia illo in tempore gesta sunt, quæ in sequentibus Capitulis, quantum concesserit Dominus ejus meritis, breviter disseremus. Unde hic præsenti Capitulo finem simpliciter imponamus.
CAP. III.
[349] Appropinquante igitur termino cursus vitæ corporeæ virginis hujus sacræ, per diversa signa ostendebat Dominus gloriam, quam consummatis laboribus & languoribus in brevi donaturus erat sponsæ suæ in cælis, [Quantum anhelarit ad cælum,] correspondentem donis gratiæ, quibus dotaverat eam in terris. Inter alia vero signa, quibus perfectionem mentis ejus volentibus considerare ostendit, fuit, quod desiderium ejus quotidie accendebat amplius, ut cuperet dissolvi & esse cum Christo; ut veritatem, quam de ipso in via contemplabatur per speculum, clare & aperte intueretur in patria. Quod quidem desiderium tanto plus in corde ipsius crescebat, quanto perfectius lux supernaturalis ejus in mente diffundebatur ex alto. Unde circa biennium ante transitum ejus, tanta claritas ei veritatis divinitus est aperta, quod coacta est ipsam per scripturam effundere, ac scriptores suos rogare, sicut superius tactum est, ut cum in extasi positam eam sentirent, ad scribendum essent parati quidquid ab ore ipsius audirent. Sicque in brevi tempore compositus est quidam liber, [apparet ex libro Dialogorum,] qui continet quemdam dialogum inter unam animam, quæ quatuor petitiones petebat a Domino; & ipsum Dominum respondentem, ac eam de multis utilissimis veritatibus informantem. In cujus quidem libri ultimo duo ponuntur, quæ judicavi fore perutile hic inserere, tum propter utilitatem legentium, tum etiam causa ostendendi desiderium suprascriptum fuisse perfecte in mente hujus virginis benedictæ. Nec ab re forsitan hic g hæc duo ponuntur, quia motus conditio naturalis est in fine intendi. Et in finem Dominum Jesum dilexisse, Joannes Euangelista testatur; nec non & universi finem, primam veritatem esse, nullus sacræ scientiæ sciolus dubitat. [Joa. 13, 1]
[350] Verum ne quisquam putet, quod doctrinæ seu orationi, quam vel quas de dicto libro sumendo huc transtuli, aliquid addam de meo; ipsam veritatem primam, de qua est sermo, invoco testem & judicem, quod prædicta duo, sicut stant in libro, quem ipsa dictavit, [cujus epilogus hic propositus,] de vulgari transtuli in Latinum; nullam addendo sententiam vel aliquid immutando; imo quantum scivi & potui, servavi ordinem verborum ejus; & conatus sum, quantum Latina locutio patitur, transferre de verbo ad verbum: quamvis strictissime loquendo, hoc fieri forsitan usquequaque non possit, quin quandoque aliqua interjectio, copula, vel adverbium in Latino ponatur, quod positum non fuerat in vulgari: sed hæc non habent sensum immutare, nec etiam augmentare, sed potius locutionis per ordinem ornare sensum, seu sententias apertius declarare. Duo vero hic inserenda illa sunt, videlicet primo quidam Epilogus dicti libri in fine positus, qui cuncta breviter recitat, quæ in eodem libro prolixe sunt posita. Secundum autem est quædam oratio, quam ipsa virgo fecit post omnia, per quā ostenditur, quantum desiderabat dissolvi & esse cum Christo.
[351] Recitat igitur virgo sancta in fine libri sæpius nominati, Dominum Deum, Patrem Domini nostri Jesu Christi, sic animam illam allocutum fuisse circa finem dialogi, postquam de obedientia perfectorum fuerat diu locutus, dicendo: Modo, dilectissima & carissima filia, satisfeci desiderio tuo, a principio usque ad ultimum finem, quem feci loquens de obedientia. Nam si bene recordaris, in principio tu petivisti a me cum anxietate desiderii, [tamquam totius libri recapitulætio,] sicut ego te feci petere, ut facerem crescere ignem caritatis meæ in anima tua: tu, inquam, petivisti quatuor petitiones: quarum una fuit pro te ipsa, cui ego satisfeci, illuminando te lumine veritatis meæ, & ostendendo tibi modum, quod mediante lumine fidei, cum cognitione tui & mei, per modum quem tibi declaravi, tu veniebas ad notitiam veritatis. Secunda petitio, quam tu petivisti, fuit, quod ego facerem misericordiam mundo. Tertia petitio fuit pro corpore mystico scilicet Ecclesiæ meæ, rogando me quod ego auferrem tenebram persecutionis quam patitur, & petebas quod ego punirem iniquitates illorum super te. Hinc ego ostendi tibi, quod nulla pœna finita sive data tempore finito, ex seipsa sola potest satisfacere pro culpa commissa contra me, qui sum bonum infinitum: sed tamen satisfacit, si fuerit unita cum contritione cordis & desiderio animæ: modum autem qualiter satisfacit, declaravi tibi. Adhuc etiam respondi tibi, quod ego volo facere misericordiam mundo, ostendendo tibi quod misereri mihi proprium est. Unde propter inæstimabilem misericordiam & amorem quem gerebam ad hominem, misi unigenitum Filium meum & Verbum; quod seu quem, ut tibi clarius demonstrarem, assimilavi uni ponti, qui attingit a cælo usque ad terram: & hoc propter unionem, quæ facta est in ipso, inter naturam divinam & humanam.
[352] [declarat quomodo ejus 4 petitiones Deus Pater impleverit,] Item ut illustrarem te magis lumine veritatis meæ, ostendi tibi qualiter ad istum pontem ascendebatur per gradus tres, id est, cum tribus potentiis animæ. Item de isto Vevbo, ponte tibi ostenso, feci aliam figuram, figurando in corpore ejus dictos tres gradus, sicut tu nosti. Primum in pedibus, secundum in latere seu costa perforata, & tertium in ore: in quibus posui tres status animæ, scilicet statum imperfectum, statum perfectum, & statum perfectissimum, in quo attingit & pervenit ad excellentiam unitivi amoris; ostendendo tibi in quolibet, quid est illud quod aufert imperfectionem, & per quam viam itur, & de occultis deceptionibus dæmonum, & de proprio amore spirituali, loquendo etiam tibi de reprehensionibus in tribus istis statibus, quas fecit clementia mea. Et primam reprehensionem posui, quam facit hominibus in vita, antequam de corpore transeant. Secundam in morte, quantum ad illos qui moriuntur in peccato mortali sine spe, de quibus ego posui tibi, quod ibant sub ponte per viam diaboli, tibi narrando miserias talium. [explicuerit tres animæ status,] Tertiam vero reprehensionem faciet in generali judicio, & locutus sum tibi aliquid de pœnis damnatorum, & de gloria beatorum, quando unusquisque receperit proprium corpus. Item promisi tibi & iterum promitto, quod cum multa sufferentia servorum meorum reformabo sponsam meam, invitando vos ad sustinendum, & conquerendo tecum de iniquitatibus malorum ministrorum, & ostendendo tibi in quanta excellentia ego posui eos; & reverentiam quam ego requiro & volo quod seculares laici exhibeant eis. Respondendo tibi etiam, quomodo propter ipsorum defectus non debet diminui reverentia erga eos, & quantum est displicibile & contrarium voluntati meæ. Et locutus sum tibi de virtute illorum qui vivunt sicut Angeli, tangendo simul cum hoc de excellentia Sacramenti altaris.
[353] Item quia loquendo de dictis tribus statibus animæ; voluisti scire de statibus lacrymarum, & unde lacrymæ procedunt; narravi tibi, concordando status lacrymarum cum statibus animæ: & dixi tibi, quod omnes lacrymæ exeunt de fonte cordis, [& quinque status lacrymarum,] & ordinate assignavi tibi causam hujus & quatuor statuum lacrymarum; & de quinto statu, qui generat mortem, etiam tunc dixi tibi. Respondi etiam quartæ petitioni tuæ, qua me rogasti, quod providerem super casu quodam particulari qui contigerat: nam ego omnia ista declaravi, & tibi disserui de providentia mea tam in genere quam in specie, incipiendo a principio creationis usque ad finem mundi; qualiter omnia feci & facio cum providentia summa & divina, dando & permittendo quidquid datur vobis, sive tribulationes, sive consolationes spirituales atque temporales, omnia propter bonum vestrum, ut sanctificati sitis in me, & veritas mea perficiatur in vobis. Veritas enim mea fuit & est ista, quod ego creavi vos, ut haberetis vitam æternam: quam quidem veritatem vobis manifestavi cum sanguine unigeniti Verbi & Filii mei. Item in ultimis satisfeci desiderio tuo & promissioni, quam feci tibi, narrando scilicet tibi de perfectione obedientiæ, & de imperfectione inobedientiæ, & unde procedit, & quid est illud quod vobis aufert obedientiam. Nam posui eam pro una clavi generali, & sic est. Et dixi etiam de particulari, & de perfectis & imperfectis, tam intra religionem quam extra, de quolibet loquendo distincte. Et de pace quam dat obedientia, & de guerra quam facit inobedientia, & quantum inobediens decipit semetipsum; addendo & ponendo, quod propter inobedientiam Adæ mors venit in mundum.
[354] [viamque obedientia in Christo aperuerit:] Modo ego Pater æternus, summa & æterna veritas, concludo tibi, quod per obedientiam unigeniti Filii & Verbi mei, vos habetis vitam: & sicut omnes a primo veteri homine contraxistis mortem, sic omnes qui volunt portare clavem obedientiæ, contraxistis vitam a novo homine Christo dulci Jesu: de quo ego feci vobis pontem, postquam fracta fuit via cæli, ut possitis transire per istam dulcem viam & rectam, quæ est una & recta veritas lucida, cum clavi obedientiæ; & sic transitis per tenebras hujus mundi absque offensa, & ultimo clavi Verbi mei aperitis cælum. Modo ergo invito te & alios servos meos ad fletum; quia cum fletu & cum humili & continua oratione, volo facere misericordiam mundo. Curras mortua per hanc viam veritatis, & non postea reprehenderis de motu lento; quia plus requiram a te nunc quam prius, ex quo manifestavi tibi meipsum in veritate mea. Et advertas ne egrediaris de cella cognitionis tui ipsius: sed in ipsa expandas & conserves thesaurum, quem dedi tibi. Qui quidem thesaurus est una doctrina veritatis, fundata supra firmam petram vivam, Christum scilicet, dulcem Jesum: quæ doctrina vestita est luce, per quam discernuntur tenebræ. Istam ergo induaris in veritate, dilectissima filia. Tunc anima illa, postquam viderat oculo intellectus, & mediante lumine fidei sanctissimæ cognoverat veritatem & excellentiam obedientiæ, audivissetque eam cum recto sensu, ac gustasset eam cum affectu, & cum ineffabili desiderio, speculando se in divina majestate, gratias ei referebat, dicens:
[355] [cui vicissim respondet Catharina agendo gratias,] Gratias tibi, Pater, quia non despexisti me facturam tuam, nec avertisti faciem tuam a me, nec desideria mea despexisti: tu enim lux, non attendisti tenebras meas: tu vita, non attendisti mortem meam: nec tu medice, contempsisti gravem infirmitatem meam: tu puritas æterna, non contempsisti me plenam luto & multis miseriis: tu infinite, me finitam: tu sapientia, me quæ sum stultitia; propter ista & infinita alia mala & defectus innumeros qui sunt in me, non me sprevisti; nec me sprevit sapientia tua, bonitas tua, clementia tua, infinitum bonum tuum: imo in lumine tuo dedisti mihi lumen, in sapientia tua cognovi veritatem, in clementia tua inveni caritatem tui & dilectionem proximi. Quis ergo te ad hoc coëgit? Non mea aliqua virtus, sed sola caritas tua. Hic igitur idem amor te cogat ad illuminandum oculum intellectus mei lumine fidei, ut intelligam & cognoscam veritatem tuam mihi manifestatam. Da mihi, Domine, ut memoria mea sit capax ad retinendum beneficia tua: voluntas ardeat igne caritatis tuæ, qui ignis faciat corpus meum effundere sanguinem, datum amore sanguinis, & clavi obedientiæ aperiam portam cæli. Istud idem peto a te pro qualibet rationali creatura, tam generaliter quam particulariter, & pro corpore mystico Ecclesiæ tuæ sanctæ. Ego confiteor & non nego, quod tu dilexisti me priusquam essem, & quod tu tam ineffabiliter diligis creaturam tuam, quod assimilaris quodammodo homini qui infatuatur ex nimio amore.
[356] [ad eum suspirando,] O Trinitas æterna! O deitas, quæ per unionem naturæ divinæ fecisti tantum valere pretium sanguinis unigeniti tui Filii! Tu Trinitas æterna, es unum mare profundum, in quo quanto plus quæro, plus invenio; & quanto plus invenio, plus quæro te. Tu quodammodo insatiabiliter satias: quia in abysso tua ita satias animam, quod semper remanet famelica; & esuriens te, Trinitas æterna, desiderat videre te lumen in lumine tuo. Sicut cervus desiderat ad fontem aquæ vivæ, sic desiderat anima mea egredi de corpore tenebroso isto, & videre te in veritate sicuti es. O quamdiu erit abscondita facies tua ab oculis meis. O Trinitas æterna, ignis & caritatis abyssus, dissolve amodo nubem corporis mei. Nam cognitio quam dedisti mihi de te, in tua veritate arctat & cogit me desiderare depositionem gravedinis hujus corporeæ, ac reddit avidam ad dandum hanc vitam pro laude & gloria nominis tui; quia gustavi & vidi cum lumine intellectus in lumine tuo abyssum tuam, Trinitas æterna, & pulchritudinem creaturæ tuæ: unde intuendo me ipsam in te, vidi me esse ad imaginem tuam factam, donante scilicet mihi te, Pater æterne, de potentia tua, & de sapientia tua in intellectu, quæ sapientia appropriata est unigenito Filio tuo. Spiritus autem sanctus, qui a te procedit Patre & Filio tuo, dedit mihi voluntatem, per quam me fecit aptam ad amandum. Nam tu Trinitas æterna es factor, & ego factura tua. Unde cognovi te illuminante, in creatione, quam de me fecisti per sanguinem unigeniti Filii, quod amore captus es de pulchritudine facturæ tuæ.
[357] [tamquam ad lumen animæ,] O abyssus! o deitas æterna! o mare profundum! Et quid majus poteras mihi dare, quam te ipsum? Tu es ignis, qui semper ardes; consumis, & non consumeris: tu es qui consumis calore tuo omnem proprium amorem animæ. Tu iterum es ignis, qui tollis omnem frigiditatem, & illuminas mentes lumine tuo, cum quo lumine fecisti me cognoscere veritatem tuam. Tu es illud lumen super omne lumen, quod cum tuo lumine das oculo intellectus: lumen supernaturale, in tanta abundantia & perfectione, quod etiam lumen fidei per ipsum magis clarificatur: in qua fide video animam meam habere vitam, & in isto lumine recepit te lumen. Nam in lumine fidei acquiro sapientiam, in sapientia verbi Filii tui: in lumine fidei efficior fortis & constans, ac sum perseverans: in lumine fidei acquiro spem, quod non permittes me deficere in via: item istud lumen docet me viam per quam ambulem, & sine isto lumine ambularem in tenebris: & ideo petivi istud, Pater æterne, quod tu illuminares me lumine fidei sanctissimæ. Vere istud lumen, est unum mare, quod nutrit animam, donec tota sit in te. O mare pacificum, Trinitas æterna! Hujus maris aqua non est turbida; & ideo non dat timorem, imo dat notitiam veritatis. [& summum ejus bonum,] Hæc aqua est distillata, & res occultas manifestat: unde ubi abundat abundantissimum lumen fidei tuæ, anima quasi clarificatur de eo quod credit. Istud mare, secundum quod tu, Trinitas æterna, me facis cognoscere, est unum speculum; quod dum tenet manus amoris coram oculis animæ meæ, representat me in te, quæ sum creatura tua. In istius speculi lumine representaris mihi, & cognosco te summum & infinitum bonum: bonum super omne bonum, bonum felix, bonum incomprehensibile, bonum inestimabile: pulchritudinem super omnem pulchritudinem, sapientiam, super omnem sapientiam: quia tu es ipsa sapientia. Tu cibus Angelorum cum igne caritatis dedisti te hominibus: tu vestimentum cooperiens meam nuditatem, pascis nos famelicos dulcedine tua, quia dulcis es absque ulla amaritudine.
[358] [quod sibi dari petit,] O Trinitas æterna, in lumine tuo quod dedisti mihi & accepi, mediante lumine fidei sanctissimæ, te cognovi, declarantem per multas & admirabiles declarationes viam magnæ perfectionis; ut cum lumine tuo, non cum tenebris, serviam amodo tibi, & sim speculum bonæ & perfectæ vitæ, ac resurgam de miserabili vita mea, qua semper hucusque in tenebris servivi tibi. Non enim cognovi veritatem tuam, & ideo non amavi eam: sed quare te non cognovi? quia te non vidi: quare autem te non vidi cum lumine sanctissimæ & gloriosæ fidei? quia nebula proprii amoris offuscavit oculum intellectus mei. Sed tu, Trinitas æterna, lumine tuo dissolvisti tenebras meas: & quis poterit attingere ad altitudinem tuam, & referre tibi gratias de tam immenso dono, & de tam largis beneficiis, quæ dedisti mihi; & de doctrina veritatis, quam mihi nunc tradidisti? quæ quidem doctrina est una gratia particularis, ultra generalem gratiam quam das aliis creaturis. Voluisti enim condescendere necessitati meæ ac aliarum creaturarum, quæ in futurum tamquam in speculo in ea inspiciendo volent speculari. Tu igitur, Domine, respondeas pro me tibi ipsi: tu qui dedisti, satisfacias & respondeas pro datis, infundendo videlicet in me unum lumen gratiæ, ut cum ipso lumine gratias agam tibi. Vesti, vesti me, & fac ut induam te veritatem æternam, ut curram hanc vitam mortalem cum vera obedientia, & cum lumine sanctissimæ fidei.
[359] Hucusque verba virginis sacræ, quam potui propriissime, de dicto libro in Latinum transtuli, nihil sententialiter mutando, [& ardorem sui amoris petendo declarat.] verbaque virginis servando, quantum stylus latinitatis permisit. Ex quibus, si lector, advertis, excellentiam venerari poteris virginis hujus sacræ, non modo quo ad modum vivendi, sed etiam (quod in sexu femineo admirabile est nimis) quo ad veritatis doctrinam. Unde rursus, quantum ad præsens propositum, concludere poteris, si attendisti quæ superius scripta sunt, quod ardentissime desiderabat dissolvi & esse cum Christo: quia sciebat & intelligebat, maxime illo tempore, quod esse cum Christo multo melius est, tamquam illud bonū quod finis omnium bonorum & perfectio est; propter quod desiderium hoc semper excrevit in ea, quousque id quod desiderabat, plene obtinuit; de sponsaliciis quæ in adolescentia sua cum Christo contraxerat, sicut narrat ultimum Capitulum primæ partis, ad nuptialem spiritus unionem, relicto corpore, transeundo. Unde ad narrandum ipsum ejus transitum, ad aliud Capitulum transeamus.
ANNOTATA.
a Movit Præfectum Gallum eatenus pertinacem, conspectuscaptivorum Gallorum a quibus suppetias speraverat, ut subito de deditione pacisceretur: de qua re videndus Onoricus Raynaldus ad annum 1379 num. 25.
b Horum præcipuum robur Britones ac Vascones fuere, spe prædæ militantes schismaticis; qui ad internecionem cæsi ab Alberico Barbiani Comite, erumpente contra ipsos, Marinum duodecimo ab urbe milliario obsidentes: qua victoria debellari potuisset, si Anagniam Comes contendisset ibique Clementem Antipapam occupasset cum suis, qui deinde per regnum Neapolitanum profugus oberravit.
c Refert Gobelinus, quod Romanos armatos ad palatium concurrentes apertis foribus excipiens Papa, Pontificalibus indutus, ita solo vultu ac voce perculerit, ut a vi abstinuerint: sed hæc ad annum 1380 spectant, ut patet ex sequentibus.
d Anno 1380 Bissextili, litteris Dominicalibus A G, Pascha celebratum est 25 Martii; adeoque Dominica sexagesimæ incidit in 29 Ianuarii. Dico & corrigo Sexagesimæ, licet hic & infra num. ultimo, expresse habeatur impressum Septuagesimæ: quia in eodem num. ult. solum numerantur ab hac Dominica usque ad penultimam diem Aprilis tredecim septimanæ, quæ alias fuissent numerandæ quatuordecim: & Barduccius, testis ultimæ vitæ ac mortis oculatus, expresse nominat Dominicam Sexagesimæ.
e Ab hac domo translatum ad Minervam est cubiculumistud, in quo Sancta obiit, quodque nunc in sacrario dictæ ecclesiæ religiose honoratur.
f Dominica scilicet ante festū Ascensionis, ut ait Barduccius.
g Impressum erat, Et finem Dominum Jesum diligenter.
CAPUT III.
Suprema morientis monita, lucta cum dæmone, mors.
CAP. IV.
[360] Sicut [indicavit] parvitati meæ fidelis relatio testium supra nominatorum & descriptorum, tam per scripturam, quam adhuc habeo apud me; [Morti proxima sues hortatur,] quam verbali testimonio, quod hactenus reservo mente; Beata virgo videns & intelligens, forsitan non absque revelatione expressa, horam sui exitus appropinquare; familiolam quæ fuerat eam secuta, filiorum scilicet & filiarum sibi a Domino concessorum, ad se vocavit. Quibus in generali loquendo, longum & notabilem fecit sermonem, exhortatorium ad profectum virtutum; in quo quædam notabilia expressit puncta, quæ scripta reperi per testes prædictos pariter & notata, nec dignum arbitror quod prætereantur a nobis. Et prima quidem & fundamentalis ejus doctrina fuit, quod accedens ad servitium Dei, si vult Deum veraciter possidere, necesse est quod denudet cor suum omni amore sensibili, non tantum cujuscumque personæ, sed etiam cujuscumque creaturæ, & simplici ac toto corde tendat in Deum creatorem. Nam, ut dicebat, [ad perfectam sui expoliationem,] cor non potest totaliter dari Deo, nisi sit liberum ab omni alio amore, apertum & simplex absque duplicitate, asserens se principaliter ad hoc perficiendum a sua pueritia laborasse ac studuisse. Item dixit se cognovisse, quod ad statum talem, in quo anima totum cor suum dat Deo, absque medio orationis non poterat ipsa venire perfecte: asserens quod oportet omnino quod oratio sit in humilitate fundata, & quod non procedat ex aliqua confidentia cujuscumque virtutis orantis, sed semper cognoscat se per se nihil esse: addens, quod magno studio & solicitudine ipsa conata est semper se dare orationis exercitio, ut acquireret continuum ejus habitum, [orationis studium,] quia videbat quod ab ipsa oratione virtutes recipiunt incrementum & vigorem, & sine ipsa virtutes debilitantur atque deficiunt. Unde inducebat eos & eas quibus loquebatur, quod ad perseverantiam orationis omnino studerent; distinguendo duplicem orationis modum, scilicet vocaliter & mentaliter: docendo eos quod ad orationem vocalem attenderent horis determinatis, ad mentalem autem semper vel actu vel habitu.
[361] Item dixit quod per lumen vivæ fidei, clare concepit & vidit in mente, quod quidquid accidebat sibi vel aliis, totum procederet a Deo, non ex odio, sed ex amore magno, quem habet ad creaturas suas. [promptam obediendā,] Et hinc acquisivit & concepit unum amorem & unam promptitudinem obediendi, tam mandatis Dei quam Prælatorum suorum, semper reputando quod mandata eorum procederent a Deo, aut propter necessitatem salutis suæ, aut propter augmentum virtutum in anima sua. Item dixit, quod ad acquirendum puritatem mentis, necessarium est quod homo se custodiat ab omni judicio proximi, & ab omni vana locutione de factis proximi. Nam in quibuscumque creaturis solam Dei voluntatem debemus respicere: [fugam temerariorū judiciorum] Unde multum efficaciter dicebat eis, quod nullam creaturam pro quacumque causa deberent judicare, id est per modum judicii despicere vel condemnare, etiamsi viderent oculata fide ipsos facere peccatum: si quando sic eis constaret de peccato cujuscumque, deberent illi peccanti compati, & pro ipso ad Dominum preces effundere, & non ipsum despicere aut judicando contemnere. Item dixit quod maximam spem & fiduciam ipsa posuerat semper & habuerat in divina providentia, & ad hoc idem inducebat alios, narrans se invenisse ac per experientiam cognovisse, ipsam divinam providentiam nimis esse excessive grandem & extensam; [fiduciam in Deum,] quod etiam ut dicebat, ipsi quandoque simul cum ea fuerant experti, quando mirabiliter in necessitatibus subveniebat eis Dominus: addens, quod ipsa divina providentia numquam deest sperantibus in ea, & singulariter semper adesset eis.
[362] Hæc & alia salubria persuadens eis virgo sacra, sermonem suum conclusit cum Salvatoris præcepto, humiliter & instanter eos rogando, quod dilectionem haberent ad invicem; dicens cum dulci & ferventi modo loquendi ac sæpius repetendo sic; Diligite vos invicem, [mutuam dilectionem,] filii mei carissimi, diligite vos; quoniam in hoc potissime ostenderent se fuisse & velle esse suos filios spirituales, si veram ad invicem haberent dilectionem; & ipsa se tunc reputaret & vellet ostendere fore matrem. Imo dicebat, quod ipsi si mutuo se diligerent, essent sua gloria & corona; & ipsa recipiendo eos in perpetuos filios, oraret Bonitatem divinam, quod abundantiam gratiæ, quam dignatus fuerat in animam ejus infundere, infunderet in animabus eorum. Item quadam auctoritate caritatis mandavit omnibus eis, quod semper essent desideria eorum accensa, & cum humili ac devota oratione illa coram Deo offerrent, pro reformatione ac bono statu Ecclesiæ sanctæ Dei, & pro Vicario Christi; [& zelum pro ecclesia:] asserendo de seipsa, quod semper, sed singularius a septem annis citra, portaverat hæc desideria in corde; nec unquam prætermiserat, saltem infra dictos septem annos, quin ea offerret in conspectu divinæ majestatis & bonitatis. Confessaque est de plano, se pro dicta gratia obtinenda, multas pœnas & infirmitates supra corpus suum portasse: sed singulariter tempore illo, quo hæc loquebatur, dicebat se pro hac causa pœnas acerbissimas pati. Addens quod sicut sathan, accepta licentia a Deo, super corpus Job posuit infirmitates multas & pœnas; sic videbatur a Domino accepisse licentiam tormentandi & vexandi corpus ejus multis ac diversis tormentis, ita quod a planta pedis usque ad verticem nulla sanitas appareret in ea: quodlibet enim membrum ejus corpusculi singulare per se patiebatur tormentum; quamvis aliqua membra pluribus simul tormentis affligerentur; sicut clare cuncti videntes, etiam ipsa tacente, cernebant. Post hæc autem omnia dixit: Mihi, dilectissimi, clare videtur quod dilectissimus Sponsus meus omnino disposuit & vult, quod in prædicto & ex prædicto ignito desiderio & anxio, post istas pœnas quas mihi sua bonitas concessit, anima mea educta de hoc carcere tenebroso redeat ad suum principium.
[363] Et narrant interserendo in scriptis testes prædicti, quod eis videbantur illæ pœnales afflictiones ejus, horrendæ & importabiles cuicumque, non fulcito magna gratia Dei: & mirabantur qualiter ipsa poterat eas ita æquo animo ferre, absque signo etiam cujuscumque tristitiæ. Quibus sic mirantibus, [deinde eos consolata de suo transitu,] & præ tristitia gementibus, ipsa subintulit: Non debetis, filii carissimi, de meo transitu contristari: imo potius congaudete mecum, & congratulamini mihi, quia dimitto locum pœnarum, & vado ad requiescendum in mari pacifico, Deo æterno. Vobis autem affirmative promitto, quod magis vobis utilis ero post transitum, quam unquam fuerim vel esse potuerim, dum fui vobiscum in hac vita tenebrosa plena miseriis. Verum hoc non obstante, vitam & mortem & omnia pono in manibus Sponsi mei æterni; ut si videns me futuram utilem alicui creaturæ, velit me adhuc in laboribus manere & tormentis; parata sum pro honore nominis ejus & pro salute proximi, centies in die, si possibile sit, mortem & tormenta subire. Si vero placuerit ei quod modo transeam, tenete pro firmo, filii charissimi, quod ego vitam dedi pro sancta Ecclesia, quod ad singularissimam gratiam reputo a Domino mihi fore concessum. [valedicit singulis:] Post hæc autem omnia vocans quemlibet & quamlibet particulariter ad se, unicuique ordinavit modum vivendi, quem tenere deberet post ejus transitum. Voluitque quod omnia mihi referrentur, & loco ejus haberent ad me recursum, mittens quosdam in religionem, quosdam in anachoreticam vitam, quosdam ad clericatum. Mulieribus vero, de pœnitentia B. Dominici maxime, præfecit Alexiam. Et sic cuncta etiam in particulari disposuit, juxta quod Spiritus sanctus dictabat, quod rei postmodum probavit eventus, quia cuncta fuerunt salubria quæ mandavit.
[364] [& petita defectuum venia] Quo facto, petivit ab omnibus veniam, dicens: Licet, dilectissimi, semper sitierim & desideraverim vestram salutem, quod negare non audeo; nihilominus tamen scio, quod erga vos in multis defeci: tum quia non fui vobis exemplum spiritualis lucis & virtutis ac bonorum operum, sicut esse debuissem & potuissem, si fuissem vera ancilla ac sponsa Jesu Christi; tum etiam, quia erga vestras necessitates corporeas non fui diligens & solicita, prout debui. Quamobrem ab omnibus & singulis vobis veniam peto & indulgentiam, humiliter & instanter unumquemque vestrum hortans & orans, ut sequamini usque ad finem, virtutum viam & semitam: quia sic faciendo, eritis, ut prius dixi, gaudium meum & corona mea. Et his dictis, finem fecit sermoni suo. Deinde (licet omni die, ut mihi constat) advocato Confessore generaliter fuit confessa, & Sacramentum superdulcissimum sacræ Eucharistiæ humiliter petens, ac cetera Sacramenta, [extremis Sacramentis munitur:] horis & modis debitis, ad votum cuncta obtinuit, ut optabat. Quo facto petivit indulgentiam plenariam sibi dari, sicut a duobus summis Pontificibus, Gregorio scilicet XI & Urbano VI jam pridem obtinuerat gratiose. Quo facto cœpit agonizare, ac cum hoste antiquo bellum ingredi speciale, quod adstantes perceperunt ad actus atque verba ejus: nam quandoque tacebat, quandoque respondebat, quandoque ridebat, quasi deridens quæ audiebat, quandoque accendebatur.
[365] Unum tamen notaverunt, quod mihi retulerunt, & puto quod Dei voluntas fuit: nam dum parumper conticuisset, quasi audiens aliqua contra se, [cum dæmone luctatur] læto vultu respondit: Vanam gloriam numquam, sed veram gloriam & laudem Domini utique. Nec sine causa providentia divina hæc voluit sciri: multi enim spirituales viri & etiam mulieres, propter affabilitatem caritatis ac excessus gratiarum ei divinitus concessarum, putabant eam laudes hominum quærere, vel saltem in eis aliqualiter delectari: propter hoc taliter inter homines conversari. Unde plures quandoque de ipsa loquentes, etiam mihi dixerunt: Ut quid ista gyrovagando discurrit? Mulier est. [professa se numquam quæsisse vanam gloriam:] Quare non manet in cella, si vult Deo servire? Quibus, si quis diligentem advertat, sufficienter responsum est. Vanam gloriam (inquit) nunquam, sed laudem & veram gloriam Dei utique. Ac si aperte diceret: Non propter vanam gloriam discurrebam, aut alia quæcumque opera faciebam: sed propter laudem & gloriam nominis Salvatoris omnia operabar. Hoc etiam testimonium possum perhibere securus, qui Confessionem ejus generalem & particularem plusquam frequenter audivi, & omnes actus ejus diligenter consideravi, quod omnia facta ejus ex speciali mandato Dei & inspiratione divina semper faciebat; & non modo de laude hominum, sed nec de ipsis hominibus quomodolibet cogitabat, nisi quando orabat pro ipsorum salute, vel quando eamdem salutem suis laboribus procurabat. Non esset credibile apud hominem, qui non ejus mores expertus esset, quantum anima illa expers erat omnium passionum humanarum, aliis etiam virtuosis communibus consuetarum. [Phil. 3, 20] Videbatur siquidem in ea completum illud dictum Apostolicum; Nostra conversatio in cælis est. Nec per instans poterat a suo desiderio elongari, nec a fervore caritatis quoquo modo remitti. Et ideo nec vanæ gloriæ vento, nec unquam irrationabili appetitui locus, in mente illa poterat reperiri.
[366] [& petita iterum ab solutione,] Unde redeundo ad præmissa, unde discessimus, post agonem diutinum & victoriam habitam, ad se reversa, iterum fecit confessionem generalem, hoc est, illam quæ solet fieri publice; petens ad cautelam iterum absolvi, iteratamque sibi indulgentiam dari, sequens (ut puto) doctrinam simul & exemplum Martini, Hieronymi & Augustini; qui verbis & factis fidelibus ostenderunt, nullum Christianum, quantæcunque excellentiæ vel virtutis, ex hac vita migrare debere absque pœnitentiali lamento, aut sine cordiali pœnitentia de offensis commissis. In cujus signum, Augustinus in ultima infirmitate, per quam migravit, septem pœnitentiales Psalmos sibi scribi fecit, & super parietem, ad quem de lectulo respiciebat, affigi: quos assidue legens, ubertim ac jugiter flebat. Hieronymus in extremis publice peccata seu defectus suos confitebatur: Martinus in eisdem extremis positus, verbo & facto discipulos docuit, Christianum, in cilicio & cinere, in signum humilis & cordialis pœnitentiæ, mori debere. Quos imitari gestiens sancta virgo, omnibus signis pœnitentiam cordialem ostendit, & absolutionem a peccatis & a pœnis pro eis debitis, humiliter semel ac iterum postulavit.
[367] Quo facto, ut retulerunt mihi qui adstantes fuerunt, viribus corporis cœpit repente destitui: sed nec a sacris monitis poterat cessare, quin semper filios admoneret, non modo præsentes, sed etiam absentes, quos in Christo genuerat. Nam in extremitate illa, mei (ut illi referunt) recordata, dicebat eis: Ad Fratrem Raimundum in vestris dubiis & necessitatibus habetote recursum; eique dicite, quod in nullo deficiat aut trepidet propter concurrentia quæcumque quæ viderit: quia ego secum ero, assidue ipsum a periculis liberando: & quando faciet quæ non debet, dabo ei disciplinam, ut se corrigat & emendet. Hæc dicunt eam frequentius repetisse, ac cum istis verbis quasi ad ultimum defectum spiritus eloquentiæ pervenisse. Cumque horam exitus appropinquare videret, inquit: Domine, in manus tuas commendo spiritum meum: & hoc dicto, sancta illa anima (sicut diu desideraverat) carne soluta est; & suo Sponso quem tam ineffabiliter dilexerat, [anno 1880 29 Aprilis pie moritur.] indivisibili & perpetua unione est conjuncta, anno domini millesimo trecentesimo octuagesimo, die vicesimo nono mensis Aprilis, quæ fuit Dominica dies circa horam Tertiarum. Qua hora mihi, existenti pro tunc in civitate Ianuensi, spiritus ejus quasi, locutus est omnia verba, quæ supra scripta sunt, & ipsa mandaverat mihi debere referri, teste illa Veritate, quæ nec fallit nec fallitur. Sed excæcatum cor meum, tunc non intellexit unde illa venirent verba, licet tam verba quam sensum perfecte perciperem.
CAPUT IV.
Felix Catharinæ ad Superos transitus revelatus, Auctori & matronæ cuidam.
[368] Eram in civitate Januensi prædicta, officiū gerens Provincialatus Provinciæ illius, juxta morem Ordinis mei: & quia instabat tempus generalis Capituli, quod celebrari debebat Bononiæ, ubi eligendus erat novus Magister Generalis ejusdem Ordinis, una cum quibusdam aliis Fratribus & Magistris paraveramus nos ad recessum, sive ad iter sumendum per mare usque ad Pisas, ut tandem Deo duce, inde accederemus Bononiam, sicut & fecimus. Cumque conduxissemus hac de causa quamdam naviculam, præstolabamur tempus aptum ad navigandum, quod pro tunc nobis ad votum non arridebat. Quamobrem illo eodem mane quo virgo migravit, [Ipsa die Confessario absenti audita vox interna] descenderam in ecclesiam propter festum B. Petri Martyris, quod illa die celebrabatur per Fratres; & licet indignus, legeram seu celebraveram unam Missam: quo facto, redibam ad dormitorium, ad parandam sarcinulam secundum morem itinerantium. Transiens autem coram imagine virginis gloriosæ, juxta Fratrum consuetudinem, salutationem Angelicam silenter dicebam: & casu fixi paulisper pedem. Moxque facta est una vox absque sonoritate aërea, exprimens verba non auri corporeæ, sed mentali, cujus tamen verba melius percipiebam in mente, quam si sono exterioris vocis mihi fuissent prolata. Nec scio aliter describere vocem illam, si vox sit dicenda, quæ sono exteriori carebat. Quidquid tamen sit, vox illa hæc mihi sonabat verba vel exprimebat in mente: Nequaquam timueris: [opem promittentis,] ego sum hic pro te: ego sum in cœlo pro te. Protegam & defendam: sis securus & nihil timeas, ego sto hic pro te. His mente perceptis, fui (ut verum fatear) in agonia non parva, & cogitabam qualis esset consolatio ista seu securitatis promissio.
[369] Et quia pro tunc non nisi de Dei Genitrice Maria, quam salutabam, poteram suspicari, quod me sic alloqueretur; nihilominus pensata mea indignitate, hoc credere non audebam: sed putabam quod adversitas aliqua grandis mihi esset superventura, propter quod orabam ut Mater misericordiæ, juxta consuetudinem suam, qua semper consolatur afflictos, vellet me per hanc consolatoriam promissionem reddere magis cautum, & magis paratum, ad patiendum æquanimiter quæcumque occurrerent. Suspicabar etiam, [sed ille cujus esset tunc non intellexit.] quod (quia prædicaveram in dicta civitate Crucem contra schismaticos) possibile foret me in via maris aliquibus schismaticis obviare, qui forsitan aliquid mali mihi & meis inferrent. Sicque his cogitationibus fui abstractus ab intelligendo mysterium, quod operabatur misericordissimus Dominus per spiritum sponsæ suæ, ad sublevandum debilitatem pusillanimitatis meæ, quam bene noverat ipsa virgo, sed longe melius Dominus Sponsus ejus: propter quod ego in horum recitatione, magis confusionis quam vanitatis materiam habere me video. Et ideo securus hæc scripsi, ne volendo confusionem meam vitare, Sponsi & Sponsæ gloriam subticerem, quorum sum beneficio tam benigniter confortatus. Ceterum ne credatur quod soli mihi absenti fuerit ejus exitus patefactus, visionem quamdam narrare constringor, quæ hora qua sacra virgo migravit, fuit ostensa cuidam matronæ Romanæ (prout ipsamet quæ vidit seriosissime mihi recitavit, & cum non parva devotione) cujus relationi nec leviter nec ignoranter adhæsi; noveram enim ejus conscientiam & vitam ferme per viginti annos vel circa, antequam hæc omnia fierent; sicut illius quæ solita erat mihi confiteri peccata sua, & de dubiis conscientiæ suæ me semper consulere: propterea securus recito ea quæ scribo.
[370] Erat igitur in alma urbe, tempore quo sacra virgo migravit, quædam matrona, videlicet duorum filiorum mater, [cuidam matronæ Romanæ,] quæ Semia proprio nomine dicebatur; nec obscuri multum generis, nec etiam valde clari; sed inter communes cives urbis consanguineorum copia sociata. Hæc & ante mortem viri, & perfectius post, se disposuit ad serviendum Altissimo, ac peregrinationibus seu visitationibus ecclesiarum Urbis, & orationibus se quodammodo totaliter dedicavit, sicque longo tempore perseveravit: habebatque de more omni tempore de nocte consurgere, tunc autem paulisper caput declinabat in lectulo, brevi se reficiens somno, ut ad labores peregrinationis fortior redderetur. Accidit igitur, quod quando sacra virgo (ut supra diximus) venit ad Urbem, ista eadem quæ de virtutum ejus excellentia informata prius fuerat, [sibi familiari,] tam a me quam ab aliis, ad ipsam mox accessit; cœpitque conversationis ejus dulcedinem degustare, ac mihi & aliis informatoribus suis dicere, quod nec medietatem perfectionum ejus sibi retuleramus. Facta est ergo ei familiaris, & domum habitationis virginis frequentabat: sed propter peregrinationes consuetas, & quia oportebat eam quinque filiis deservire, plures aliquando pertransibant dies, quibus sacram virginem non videbat, & ideo non putabat eam tam graviter infirmari.
[371] In nocte igitur præcedente mane illud, quo sacra virgo migravit a corpore, Semia matrona superius nominata, juxta morem suum ad orandum surrexit; & oratione completa, circa diluculum cogitavit, quod quia dies erat Dominica, [mane surgere volenti,] oportebat eam cito consurgere, tam quia volebat interesse officio Missæ solennis, tam etiam quia sola existens tunc in domo, erat necesse ut etiam curam haberet personaliter de coquina pro prandio filiorum. Unde reclinavit caput, cum intentione modicum dormiendi & cito surgendi. Quamobrem, sicut solet naturaliter facere solicitudo mentalis, etiam dormiens solicitabatur de cito surgendo. Dumque quasi sibi ipsi loquens in somnis diceret; Oportet te cito surgere, ut prius pares coquinam, & postea vadas ad ecclesiam hora sua: apparuit quidam pulcherrimus puer, ætatis octo vel decem annorum, ut videbatur, & dicebat ei: Nolo quod ita cito exciteris aut surgas, quousque videris illud quod volo tibi ostendere. [apparens Angelus expectare jubet,] Illa vero (licet in aspectu pueri multum delectaretur) solicita tamen de Missa dicebat: Permitte me surgere, bone puer; quia non licet me hodie negligere Missam solennem. At puer; Nullo modo, inquit, volo quod surgas, nisi prius videris mirabilia, quæ volo tibi ex parte Dei ostendere. Et trahens eam, ut sibi videbatur, per pannos; ducebat eam ad quemdam locum latum & amplum, in quo apparebat esse forma cujusdam oratorii seu ecclesiæ, in cujus quidem summitate loci tabernaculum quoddam erat argenteum, decorum quidem & clausum. Et tunc puer ait: Expecta paulisper, & videbis quid est in tabernaculo illo.
[372] [& ostendit puellam tribus coronis redimitam.] Et statim apparuit quidam alius puer similis illi, qui deferebat quamdam scalam ad tabernaculum illud argenteum, quod in eminenti loco situatum erat: & ut videbatur, ascendit per scalam, & aurea quadam clavi ostium tabernaculi ejusdem aperuit. Quo patefacto, mox apparuit matronæ videnti quædam puella, nimio decore pulcherrime ornata: erat enim in veste fulgenti & candida, monilibusque decorata: & in capite ejus tres erant coronæ multum apte compositæ seu conjunctæ, ita ut quælibet integraliter appareret. Inferior erat argentea, niveum candorem ostendens: secunda erat argentea mixta cum auro, habens rubedinem, sicut solent quandoque panni rubei desuper filis aureis cooperiri: & tertia pure aurea erat, sed intexta undique & ornata margaritis & lapidibus pretiosis a. Hanc cum vidisset devota illa matrona, cogitabat quænam esset hæc puella, tantis ornatibus decorata: & fixe respiciens in faciem ejus, clare discernit effigiem virginis Catharinæ de Senis: sed quia noverat ipsam esse majoris ætatis quam illa visio demonstraret, suspicabatur aliam esse. Puer autem qui ei primo apparuerat, petebat ab ea utrum illam cognosceret, quam videbat. Cui respondebat videns: Facies quidem est facies Catharinæ de Senis, sed ætas non correspondet. Cumque sic nutans diu in eamdem respiceret, illa quæ intra tabernaculum erat, subrisit, & dicebat illis duobus pueris: Videtis quod ista me non cognoscit? Post hæc venerunt alii quatuor pueri, [seque dicentem Catharinam esse,] similes duobus prioribus, deferentes quoddam gestatorium in similitudine thalami, ornatum pretiosis pannis purpurei coloris: quod cum deposuissent prope tabernaculum supradictum, ascenderunt in altum agiliter; & ceperunt in manibus dictam coronatam puellam, volentes eam deponere in thalamo supradicto. Sed dum hoc fieret, dixit puello: Permittatis me prius ire ad istam quæ me nunc videt, & non cognoscit: & hoc dicto, quasi volans venit ad sæpedictam matronam, & ait ei: Semia, non me cognoscis? ego sum Catherina de Senis, sicut apparet in facie mea. Cui illa respondit: Es tu mater mea spiritualis Catherina? Et illa: Ego sum; sed nota illa bene quæ vidisti, & quæ videbis.
[373] Quibus dictis, per dictos sex pueros reducta est & locata in thalamo supradicto, ac subito levata in altum. Cumque Semia intueretur euntem illam, [quam illa videt attolli ad Christum,] mox apparebat in cælo sedes, & super sedem sedens Rex gemmatus & coronatus, habens in dextera librum apertum. Pueri autem illi virginem cum thalamo elevabant usque ad scabellum sedis & pedes sedentis; quo cum pervenissent, deposuerunt thalamum: moxque virgo ad pedes Regis procidens, adoravit. Quo facto, rex inquit: Bene venerit dilectissima sponsa & filia mea Catharina. Jussu autem Regis caput erexit, & legit in libro illo aperto, per spatium, in quo semel morose oratio Dominica posset dici; & tandem eodem jussu erexit se stans circa sedem, exspectans Reginam, quæ maximam cohortem virginum secum ducebat, & veniebat (ut videbatur) ad Regem. Cumque appropinquasset Regina, virgo mox festina de gradu, in quo erat, descendit, & eam flexis genibus adoravit: quam Domina cælorum obviis manibus suscipiens: Bene, inquit, venerit dilectissima filia mea Catharina: & elevans eam, recepit eam ad osculum pacis. [ejusque matrem,] Quo facto, postquam iterum adoravit Imperatricem cælorum, jussu ejus accessit ad ceteras virgines, & quælibet eam cum magna hilaritate ad osculum pacis recepit. Cum autem hæc fierent, Semia videns, fortiter exclamabat: O Domina nostra, o mater Domini nostri Jesu Christi, intercede pro nobis. Et iterum: O Beata Maria Magdalena, o beata Catharina, o beata Agnes, o beata Margareta, orate pro nobis. Dicebat etenim mihi (ut asserebat) quod quamvis appareret sibi, quod hæc in cælis fierent, tamen omnia particularia dicernebat, sicut si fuisset ad pedes aliquorum graduum, & discrevisset ea quæ fierent in summitate ipsorum. Et addebat quod optime cognovit & discrevit, non solum beatissimam Matrem Dei, [ab iisque & virginum choris excipi.] sed & cunctas alias, quamlibet per se. Et ideo vocabat nominatim quamlibet, quia quælibet gerebat signum martyrii sui. Puta Catharina rotam, Margaret sub pedibus habebat draconem, Agatha mamillas ostendebat præcisas, & sic de aliis. Postremo cunctis virginibus applaudentibus virgini Catharinæ, inter eas est collocata, & in gloria coronata, ut diximus.
[374] Et Semia matrona sæpius nominata, excitata seu expergefacta fuit a somno; [Postea excitata & dubia de veritate visionis,] quæ aperiens oculos, vidit solem jam ascendisse usque ad horam Tertiarum vel circa: de quo admodum dolens, tam propter Missam quam propter filios, quorum cibus non erat paratus, cœpit cogitare quare ultra solitum sibi hæc visio fuisset ostensa. Non enim sciebat nec credebat virginem sacram obiisse, licet sciret eam esse infirmam: tum quia pluribus ante diebus occupata in aliis non visitaverat eam, tum etiam quia consuetum erat virgini de gravissimis etiam infirmitatibus liberari. Unde potius credebat virginem pro mensura illa temporis, qua ipsa visionem habuerat, fuisse juxta consuetudinem suam in raptu aliquo singulari, in quo magnas revelationes a Domino percepisset. Verum quia propter tarditatem horæ dubitabat se Missam pro illa die invenire posse, suspicabatur illusionem fuisse hostis antiqui, ut eam faceret Dominica die contra præceptum ecclesiæ Missa carere. Unde mox festinavit, & posita olla super ignem, cucurrit ad parochialem ecclesiam, dicens in corde suo: Si privata fuero Missa, signum mihi erit quod visio hæc fuit ab hoste antiquo: si vero Missam habuero, tunc dicam quod hæc fuit meritis matris meæ Catharinæ. Perveniens autem ad ecclesiam, reperit quod Offertorium post Euangelium cantabatur. Unde non parum tristata, dixit: O me miseram! adversarius me decepit. Moxque reversa est domum, ut habita cura paulisper coquinæ, per alias quæreret ecclesias, si posset habere integram Missam.
[375] Sed dum ageret quippiam operis in domo, audivit campanam pulsari ad Missam apud quoddam monasterium virginum domui suæ vicinum: [duplici signo redditur certior,] quæ lætificata, festinavit ad illam ecclesiam accedere, ac ista de causa dimisit caules, quos mundaverat & laverat, sicut stabant: nec misit eas in ollam, ut intendebat: clausitque januam domus clavi, nullo ab intus dimisso. Cumque ad ecclesiam dicti monasterii pervenisset, invenit quod tunc Missæ officium inchoabatur: de quo gavisa, dixit intra se: Non me decepit sathanas, sicut putabam. Verum de filiorum turbatione, qui erant provectæ ætatis, satis timebat: quia bene sciebat quod cibus eorum non erat paratus; nec poterat per eam congrua hora parari: [inventa scilicet præter spem missa,] totum tamen comisit Domino, ut posset de Missæ officio consolari; orans nihilominus Salvatorem, quod si visio illa fuisset ab ipso, præservaret eam a scandalo filiorum, quos propter eorum austeritatem valde timebat: sicque Missam solennem complete audivit. Qua completa, dum domum reverteretur, invenit filios in via, qui ei obviantes dixerunt: Mater, hora jam est tarda, faciatis quod possimus prandere. Quibus illa: Modicum, dilecti filii, expectate, quia in brevi totum perficietur. Cucurritque versus domum, & inveniens eam clausam sicut dimiserat, aperuit ostium: & putans perficere quod sibi restabat operis sive laboris, reperit quod totum perfecte erat completum, caules scilicet cum carnibus, & omnia ita bene parata, [& cibis quos dimiserat crudos divinitus coctis:] quod statim poterant ad mensam accedere. Stupet illa, & cognoscit se a Domino mirabiliter exauditam: proponitque mox post prandium ad Catharinam, quam putabat adhuc in corpore viventem, accedere, eique cuncta narrare. Filios autem qui non longe distabant, ad prandium vocat cum non parva lætitia: & illis edentibus, ipsa semper cogitat de visione tam grandi, duobus jam miraculis firmata. Sed & filii hæc omnia ignorantes, commendabant cibum solito meliorem: ipsa vero conferebat in corde suo cuncta quæ viderat & videbat: & ut mihi singulariter expressit, dicebat intra se: O mater mea dilecta! venisti ad domum meam clausis januis ad faciendum mihi coquinam. Nunc scio vere quia sancta es, & vera ancilla Christi.
[376] [ergo abit ad domum Sanctæ quam obiisse nesciebat,] Nec propter hæc omnia suspicabatur eam migrasse a corpore, imo filiis sumpto cibo recedentibus, mox ad domum habitationis accessit virginis, & solito more pulsavit ad ostium domus: sed non fuit qui responderet. Vicinæ autem dixerunt ei, quod ad sanctuaria visitanda iverat, & nemo erat in domo; quod illa credidit, & abscessit. In rei autem veritate, omnes qui erant ab intra, flentes & lugentes spiritualem matrem, quæ ipsos in hoc seculo nequam reliquerat orphanos, mortem ejus occultabant ab aliis; tum ne fieret tumultus in domo aut congregatio popularis, tum etiam quia volebant consilium habere cum discretis viris, qualiter ejus exequias celebrare deberent: aliquos autem, licet paucos, ab extra transmiserant, qui clauserant ostium a parte exteriori, ac si nullus esset in domo; ut sic absque impedimento possent & suo satisfacere dolori per fletum, & quietius de fiendis deliberare. Fuit tamen ultimum & determinatum consilium eorum, [domesticū rem celantibus,] quod sequenti mane corpus virgineum ad ecclesiam Prædicatorum, quæ sancta Maria de Minerva vocatur a vulgo, deberet deferri: & ibidem, juxta quod concederet Dominus, exequiæ celebrari. Quid plura? satis suum obitum celaverunt per omnem modum, facta sua secrete fecerunt; sed non potuerunt tantum occultare, quin ipsos suus Sponsus sciret magis manifestare. Mox enim ut corpus ejus ad ecclesiam est delatum, totus populus urbis novit, convenitque maxima multitudo ad ecclesiam supradictam, [& concursu populi ad corpus facto,] catervatimque ruebant populi ad ejus vestes tangendas vel pedes; ita ut timerent filii ejus & filiæ una cum Fratribus, ne tam vestes quam corpus ab irruentibus populis lacerarentur, & membratim discerperetur. Propter quod posuerunt sacrum corpus intra cancellos ferreos cujusdam capellæ, quæ sub B. Dominici nomine intra eamdem ecclesiam est dedicata. Quæ autem his patratis postmodum evenerunt, in sequenti Capitulo declarabuntur.
[377] Sed dum hæc agerentur, Semia matrona sæpius nominata casualiter supervenit: vidensque popularem tumultum, petivit de causa congregationis tam grandis: & subito dictum est ei, quod Catharina de Senis migravit, & corpus ejus aderat in ipsa ecclesia, propter quod populi confluebant. Quo audito, mox ejulans accessit ad locum, ubi sacrum corpus jacebat, & spiritalibus filiabus virginis circumstantibus ejus feretrum, dixit: O crudelissimæ feminæ, [intelligit quid acciderit,] cur celastis a me obitum dulcissimæ matris meæ? quare me non advocastis ad transitum ejus? Cumque illæ se super hoc excusarent, illa petivit: Dicatis mihi quando migravit a corpore. Cui illæ dixerunt: Heri circa horam Tertiarum reddidit spiritum Creatori. Tunc Semia, exterminans unguibus propriam faciem, exclamavit: Ego vidi eam, ego vidi dilectissimam matrem egredientem de corpore; quam vidente me Angeli detulerunt in cœlum, tribus coronis pretiosissimis coronatam, vestibus candidis & fulgentibus decoratam. [& narrat quæ vidit.] Nunc scio quod misit dominus Angelum suum, & ostendit mihi exitum matris meæ, servavitque mihi Missam usque ad horam tardam: ac quod amplius est, in ministerio coquinæ miraculose me juvit. O mater! o mater! cur non intellexi dum eram in illa visione, quod transieras ex hoc mundo? Quibus dictis, cuncta quæ viderat recitabat filiis & filiabus, qui & quæ circumstabant, sacrum corpus ejus servantes. Et hic finis sit hujus Capituli.
ANNOTATA.
a Triplicem aureolam interpretatus Confessarius Raymundus, post quandam de Beata Antiphonam, ejusmodi Collectam descripsit, teste Ioanne a S. Maria cap. 29 Domine Jesu Christe, fili Dei vivi, qui B. Catharinam sponsam tuam triplici aureola dotare dignatus es, concede propitius, ut cujus in terris memoriam agimus, ejus intercessionibus apud te in cælis adjuvemur. Quæ de aureolis virginitatis, doctoratus & martyrii explicat dictus Ioannes: ego ex harum coronarum descriptione potius intellexerim præcipuæ castitatis, patientiæ & caritatis prærogativas.
CAPUT V.
Miracula & sanationes ægrorum ad corpus ante & post sepulturam factæ.
CAP. V.
[378] Consummato cursu peregrinationis virginis hujus sacræ, non defuit virtus divina, quæ comes ejus semper fuerat in hac vita, [Prostante corpore in ecclesia ad Minervam,] quin sanctitatis ejus meritum, etiam postquam consecuta præmium fuerat, fidelibus declararet. Siquidem, prout tactum est superius, nullo vocante seu procurante, imo pluribus (ut dictum est) quærentibus occultare, totus quasi populus urbis Romanæ ad ecclesiam, ubi jacebat adhuc inhumatum sacrum corpus ejus, concurrit; pedes ac manus ejus cum reverentia deosculando, seque ejus orationibus commendando: tantusque fuit tumultus populi concurrentis, quod oportuit (sicut dixi) sacrum corpus poni intra cancellos ferreos capellæ B. Dominici. Verum inter hæc cœpere plurimi, fiduciam de meritis sanctitatis ejus habentes, infirmos & impotentes adducere, sanitatemque illorum a Domino meritis hujus virginis postulare. Nec sunt fraudati a desiderio suo: propter quod necessitor illa, quæ in scriptis reperi, hic interserere; ac quædam quæ mihi plenarie constant, etiam enarrare.
[379] [sanantur, mulier habens aridum brachium,] Dum sacrum corpus esset in ecclesia supradicta, quædam Soror Ordinis, qui dicitur tertius Ordo B. Francisci, quæ vocatur Dominica, oriunda de Bergamo civitate Lombardiæ, habitatrix in urbe, quæ passa fuerat infirmitatem in brachio, tam diutinam & gravem, quod sex mensibus ante obitum virginis ipso non potuerat uti, quia invalidum erat & quodammodo arefactum; accessit ad ecclesiam prædictam; & non valens ad corpus appropinquare ræ turba, porrexit quoddam velum suum, rogans ut illo virginis corpus tangeretur sibique redderetur. Quo facto, superposuit brachio, & mox absque mora fuit plenarie liberata. Propter quod cœpit in medio totius populi illius exclamare & dicere: Ecce quod sum liberata meritis hujus virginis ab infirmitate incurabili, ex qua brachium totum perdideram. Quo audito, major factus est tumultus in populo & cœperunt multi suos infirmos illuc adducere, ut saltem fimbriam vestimentorum ejus possent contingere.
[380] Inter alios adductus est quidam puerulus, ætatis quatuor annorum, qui contractionem nervorum colli ex quadam infirmitate incurrerat, [puer contractus,] ita caput super humerum totaliter tenens declinatum, quod nullatenus ipsum valebat erigere. Hic cum deportatus est ad sacrum corpus, mox ut manu virginea tactus in loco infirmo ac quodam velo ipsius virginis circumdatus est circa collum; cœpit meliorari, & infra spatium breve caput erexit, fuitque perfecte curatus. Hac de causa non fuit possibile per dies tres corpus sacrum tradere sepulturæ, scilicet propter signa & miracula quæ fiebant per eam. [ideoque per triduum differtur sepultura.] Tantaque populi congregatio dictis diebus tribus perseveravit in eadem ecclesia, quod cum quidam Magister in sacra Theologia vellet illi populo de laudibus ipsius virginis prædicare, ac ista de causa ascendisset ambonem; nullo modo potuit populi sedare tumultum, nec per consequens audientiam obtinere: propter quod, audientibus multis, hoc verbum dixit: Hæc sancta virgo non indiget prædicationibus nostris: ipsa enim seipsam sufficienter prædicat & declarat. Et hoc dicto descendit, imperfecto, imo nec inchoato sermone: miracula vero crescebant & augmentabantur.
[381] Nam quidam Romanus, dictus Lucius Cannarolæ, quadam infirmitate gravatus, nulla eum medicina juvante, perdidit quasi coxam cum tota tibia, [Curantur etiam, crure ac tibia dabilis,] ita ut etiam baculo sustentante, vix ambulare valeret ad modicum spatium. Hic autem audita fama signorum, quæ per virginem Catharinam operabatur Altissimus, cum magno labore ad ecclesiam prædictam pervenit, & auxilio aliorum, ad locum ubi jacebat corpus virgineum, ductus est. Ibique cum magna devotione manum virginis superposuit cruri & tibiæ suæ debilibus & infirmis: moxque cœpit sentire juvamen & virtutem in membris illis: & antequam inde recederet, plene curatus est: cunctis qui astabant videntibus, & omnipotentem Deum benedicentibus, qui in Sanctis suis semper est mirabilis.
[382] [leprosa,] Item quædam puella, a nomine Ratozola, habens horrendam infirmitatem lepræ in facie, ita quod nasus & superius labium oris horribili & fœtida lepra tegebatur, hac fama percepta, perrexit ad dictam ecclesiam. Cumque conaretur ad sacrum corpus accedere, pluries a circumstantibus est repulsa. Ipsa vero importune instando, tandem ingressa est: & tamquam gratiæ avida, quam summe optabat, non modo pedibus & manibus virginalis corporis, sed & faciei suam applicuit infirmitatem. Quid plura? mox suæ lepræ sensit relevationem, & infra breve tempus fuit perfecte curata, ita ut nec vestigium in facie remaneret.
[383] Item quidam Romanus, nomine b Cyprius, ex uxore que dicebatur Lella, quamdam susceperat filiam, quæ in puellari ætate infirmitatem, [phthisica,] quæ dicitur phthisis, c incurrerat, nulloque medicinali remedio liberari potuerat. Parentes autem, miraculorum per sacram virginem patratorum fama percepta, ipsam eidem virgini devote recommendantes, fecerunt eam tangere velum seu Pater-noster, quæ virginis corpus tetigerant. Mira res! cum de salute puellæ quodammodo desperassent, cum tetigit res prædictas, absque intervallo quocumque simpliciter est curata, & sanitati pristinæ restituta.
[384] Item dum sacrum corpus inhumatum jaceret, quidam civis Urbis, [usu pedum destitutus,] vocatus Antonius Lelli Petri, existens in ecclesia principis Apostolorum, audivit famam miraculorum, per hujus sacræ virginis merita patratorum. Ipse autem ex quodam excessivo labore infirmitatem quamdam incurrerat, ex qua factus erat quasi impotens ad ambulandum, nec potuerant eum medici omnibus naturalibus medicinis, nedum curare, sed nec mitigare infirmitatem prædictam. Quamobrem audita prædicta fama miraculorum, sanctæ virgini se devote recommendavit; ac votum promissionis emisit, si ejus meritis liberaretur. Mirares! mox voto emisso, fuit ab illo gravamine quod patiebatur, perfecte curatus; nec amplius sensit illas gravedines, & agiliter ac libere ambulavit ut prius, venitque ad suæ liberatricis reliquias: votum quod promiserat reddidit, & omnibus audire volentibus, gratiam, quam receperat, intimavit.
[385] Item quædam devota matrona, quæ sanctæ virgini fuerat valde domestica, [arthritide laboræns.] imo ipsius domestica seu hospita, quia in propria domo cum tota societate sua ipsam receperat, & vocabatur Paula; tempore quo sacra virgo migravit, per quatuor menses graviter vexata extiterat doloribus iliacis sive lateris & podagræ. Et quoniam illorum duorum dolorum remedia sibi invicem adversantur (quia unus requirit apertiva, alter oppilativa) dicta matrona nimium vexabatur, & quandoque usque ad mortem deducebatur. Migrante autem sacra virgine, petivit cum magna instantia, quod posset habere aliqua de his quæ sacrum corpus ejus tetigerant. Quod cum factum fuisset de sero, sequenti mane de lecto, de quo quatuor mensibus surgere nequibat, liberata surrexit; & ambulavit libere, sicut priusquam infirmitatem incurreret, ambulabat; sicut ipsamet mihi recitavit, postquam veni ad Urbem. Hæc & quamplura alia signa, quæ negligentia scriptorum fuerunt omissa, operatus est omnipotens Dominus per sponsam suam, antequam corpus ejus traderetur sepulturæ: quæ, ut dictum est supra, per triduum propter concursum populiest dilata.
[386] Postquam vero reconditum est in sepulcro, non destitit virtus divina ab operando infirmorum salutem, [pie post sepulturam invocata, claudo, grassum restituit] immo fuit quodammodo augmentata. Nam quidam Romanus, dictus Joannes Veri seu Neri, habebat quemdam filium parvulum, qui nullo modo poterat stare rectus in pedibus, nec perconsequens ambulare. Audiens autem famam miraculorum supra dictorum, votum emisit Deo & sacræ virgini Catherinæ pro liberatione filii supradicti. Quid plura? Ductus est puer ad sepulcrum virginis, statimque cum positus fuit super illud, consolidatæ sunt plantæ ejus & tibiæ, & cœpit per se stare rectus & ambulare, acsi numquam fuisset passus.
[387] Item quidam Joannes de Tozo, habebat in oculis horrendam infirmitatem, [dolorem oculorum adimit,] in tantum quod de uno oculo vermes scaturiebant. Hic vovit B. Catherinæ virgini de Senis, & fuit mox plenissime liberatus: veniensque ad ejus sepulcrum, narravit gratiam sibi factam, & signum apposuit super sepulcrum de cera, ut moris est. Item quædam peregrina Teutonica (cujus nomen neglexerunt scribere illi qui tunc adfuerunt & ista scripserunt) patiebatur in oculis tam graviter & tam diu, quod quasi ex toto usum videndi perdiderat, & de recuperatione quodammodo desperabat. Hæc sanctæ virgini devote se recommendans, votum emisit, & in brevi visum recepit absque aliqua medicina. Unde veniens ad ejus sepulcrum, clare videbat sicut priusquam pateretur.
[388] Item quædam domina Romana, quæ vocatur Maria, incurrit quamdam infirmitatem capitis tam gravem, quod non obstantibus multis & variis medicinis, quas fecerat, [visum] ex toto perdiderat unum oculum. Propter quod, tam ex tristitia quam ex verecundia, nolebat egredi propriam domum, nec etiam coram hominibus apparere. Hæc percepta fama miraculorum virginis sanctæ, se ei devote recommendavit, & votum vovit. Nocte autem sequenti sancta virgo apparuit in somnis servitrici dictæ dominæ, & dixit ei: Dic dominæ Mariæ, quod non faciat amplius medicinas, sed omni mane vadat ad audiendum Officium divinum, & liberabitur. Quod dum ancilla dominæ suæ retulisset, acquievit, accedens ad Officium divinum: moxque dolor cessavit, & cœpit videre de oculo excæcato; sicque perseverando in audientia divini Officii, perfecte restituta est pristinæ sanitati & visioni. Ubi, lector, obsecro nota, quid sacra virgo hic fecerit. Imitata est enim in hoc opere Sponsum suum, vel ut magis proprie loquar, Sponsus ejus æternus ipsam sibi in hoc opere similavit: quia non suffecit sibi curare corpus se invocantis, nisi etiam conferret animæ medicinam. Poterat siquidem isti, sicut & ceteris fecerat, post invocationem & votum, remedium cæcitati concedere: sed cumulatius eam decrevit, quam peteret, exaudire: juxta consuetudinem Salvatoris, qui corpus sine anima non curabat: & illi qui pro cura corporis veniebat, prius peccata dimisit, dicens, Confide fili, remittuntur tibi tibi peccata tua.
[389] Item quidam juvenis, dictus Jacobus, filius cujusdam Romani, [& desperatam valetudinem reddit,] qui vocabatur Petrus Nicolai, infirmitate quadam gravi fuit oppressus, & per plures menses detentus, sicque nullis remediis medicinæ juvantibus, ad extrema deductus est. Cumque spes nulla esset de vita, quædam devota mulier, quæ dicitur Cecchola Cartheria, devovit eum B. Catherinæ virgini: moxque resumptis viribus, cœpit meliorari, & brevissime liberatus est ab illa infirmitate. Item quædam mulier, vocata Cilia Petrucii de Urbe, infirmitate gravata, post medicorum remedia deducta est ad extremum, ita ut ipsi medici diffiderent de ipsius salute omnino, & secundum naturalem cursum eam judicaverunt indubitantissime morituram. d Ipsa vero devote sanctæ virgini Catherinæ de Senis se recommendans, mox sensit sanitatis auxilium; & meliorationem recipiens illa hora, intra dies paucos integraliter fuit sanitati pristinæ restituta.
[390] [puerum in gravi lapsu] Item quædam domina nobilis & devota, quæ vocabatur Domina Joanna de Hilperinis, habuerat domesticam notitiam sanctæ virginis dum ageret in humanis: & ideo visis miraculis ejus, majorem fidem concepit de sanctitate ejus: ita ut ipsa, apud quoscumque infirmos se reperiret, semper eis persuadebat, ut sanctæ virgini Catherinæ de Senis se devote recommendarent: ex quo procuravit plures infirmos curari meritis ejusdem virginis sanctæ. Accidit autem ut semel unus ex filiis ejusdem nobilis dominæ, puerilis ætatis, incaute incedens aut currens super solarium domus suæ, deorsum versus terram, nullo impediente, obstaculo, præcipitantur caderet coram oculis propriæ genitricis: quæ hoc videns, existimavit, sicut verisimile nimis erat, quod ex illo casu puer mortem incurreret, vel saltem perpetuam debilitationem aliquorum membrorum. Unde fortiter exclamavit: S. Catherina de Senis, tibi recommendo filium meum. Mira res! quamvis eminentia loci & conditiones tam pueri quam casus, repentinam mortem cadentis naturaliter indicarent; tamen puer nec in magno nec in minimo læsus est, tamque incolumis fuit post casum, quam sospes erat antequam caderet. Quod cum invenisset præfata mater ejus, quæ festinantissime descendit ad eum, gratias omnipotenti Deo & Sponsæ ejus Catherinæ reddebat devotas & humiles, ac apud omnes sanctitatem virginis Catherinæ de Senis prædicabat.
[391] Item quædam mulier, de servitiis aliorum vivens, [& mulierem a submersione servæt,] & potissime de lotione pannorum, quæ vocabatur Bona Joannis. Dum semel ad ripam Tiberis pannos lavaret, contigit eam lavare quoddam coopertorium lecti, quod de lineo panno & bombyce conficitur, & vulgari vocabulo e cultra vocatur. Hanc igitur cultram dum incaute lavaret, & magnam ejus partem sineret cursu fluminis duci, pars illa gravitate sua traxit aliam, quæ sub manibus ejus erat: & sic tota cultra de ipsius manibus exiens, cœpit fluere cum currentibus aquis. Quod illa perpendens, & sciens se non posse satis facere pro cultra, si perderetur, quia paupercula erat; voluit cultram recuperare: sed dum se nimis ad eam retinendum extendit, ipsa etiam ab impetu aquarum est rapta longe a terra. Itaque omni humano ei deficiente auxilio, solum adiutorium ei restabat divinum: ad quod dum cogitaret recurrere, occurrit menti ejus fama signorum & miraculorum, illis diebus in urbe per sanctam virginem patratorum. Unde ipsam invocans, dixit: O sancta virgo Catherina de Senis, succurre mihi in tanto periculo. Nec mora: statim virginis auxilium affuit: nam mox sensit se super aquas elevari, & perinde ac si aquæ illæ non currerent, per seipsam cum tota cultra divertit de recto cursu aquarum, & pervenit ad terram absque quocumque humano auxilio. Quo facto, ipsamet stupens considerabat, nec poterat imaginari qualiter periculum illud evaserat, nisi quod clare confitebatur sanctam virginem mirabiliter sibi adstitisse, eamque suis meritis liberasse. His omnibus & quampluribus aliis signis per omnipotentem Deum ostensis pro testimonio sanctæ virginis sponsæ suæ, antequam ego venislem ad urbem, contigit me tandem venire cum importabili mihi onere, scilicet officii Magisterii Ordinis Fratrum Prædicatorum: & tunc per Fratres meos ac Sorores, filios & filias sanctæ virginis in Christo, cuncta suprascripta mihi fuerunt relata. Sed unum signum miraculi accidit post meum adventum, cujus ego in parte sum testis, quod non licet mihi quomodolibet subticere.
[392] Eram siquidem in urbe, ac corpus sacrum ejusdem virginis transtuleram ea die, qua ipsa per plures annos prophetaverat, ut clarius infra patebit, & infirmitatis corporeæ causa indigui medico, [anginam depellit,] qui & vicinus conventui Fratrum meorum, ac mihi domesticus & amicus non modicum erat, vocaturque magister Jacobus de sancta Maria Rotunda. Hic dum semel curæ medicinalis causa me visitasset, narravit quod juvenis civis urbis, vocatus Nicolaus, sive diminutivo nomine Cola, filius uxoris cujusdam nominati civis ejusdem urbis, qui dicebatur Cincius f Tancancini, & privignus seu filiaster ejusdem, gravissime infirmabatur de morbo gutturis, qui dicitur squinantia per medicos, & quod ipse nullam videbat curam possibilem per naturam: qua de causa desperaverat ex toto de eo. Insuper sensi ab aliis, quod dictus juvenis erat in mortis articulo, & expectabatur transitus ejus: verum Alexia, socia sanctæ virginis, de qua pluries supra facta est mentio, hac fama percepta, considerans quod dictus Cincius cum tota domo sua fuit sanctæ virgini valde devotus & carus, festina perrexit ad dictum juvenem, jam in transitu positum, deferens secum dentem virginis, quem sibi pro magno thesauro servaverat. Et inveniens eumdem juvenem jam pene deficientem præ clausura gutturis, quod apostema paulatim claudebat, & ipsum per consequens suffocabat; prædictum dentem apposuit gutturi ejus: & mox, ac si lapis aliquis cecidisset, factus est sonus grandis, & fractum est apostema. Cœpitque infirmus caput erigere, & per os ejus emittere putredinis magnam quantitatem: sicque intra brevissimum spatium plene curatus est, gratias agens Deo & sanctæ virgini, cujus dentis virtute fuerat pro illa vice a mortis dentibus liberatus. Hoc signum admirandum cunctis, sed potissime medicis, qui melius noverant viam naturæ & patientis dispositionem ex toto mortalem, ipse Nicolaus seu Cola omnibus publice narrabat: intantum quod semel, me verbum Dei populo prædicante, & recitante magnalia quæ per sponsam suam fecerat Dominus, dum hoc signum enarrassem populo, ipse surrexit in medio populi, atque clara voce dixit: Domine, verum dicitis: ego sum ille, cui hæc sancta virgo fecit istud miraculum.
[393] His quoque signis & miraculis, quæ particulariter recitavimus hic, noveris, lector, alia multa adjuncta fuisse, quæ in scriptis non fuerunt redacta: [multa alia miracula facit,] sed patuerunt per signa, id est, per imagines ceræ, quæ in maximo numero positæ sunt super sepulcrum ejus, etiam tempore quo ibi personaliter eram præsens. Verum effrænata cupiditas, ne dicam malignitas quorumdam latrunculorum (nescio si extraneorum, quibus semper urbs est repleta, an internorum) nequaquam permisit imagines illas diu durare. Furtive namque cunctæ absportatæ fuerunt paulatim per fures: qui proculdubio aut sunt jam puniti, aut in posterum punientur cito. [quæ memoria exciderunt:] Ego autem coram Deo & Angelis ejus ac etiam cunctis fidelibus meipsum accusando confiteor, quod multi & multæ ad me venerunt, qui & quæ diversas receperunt gratias admirandas meritis hujus virginis sanctæ, quas mea negligentia plusquam alicujus alterius sepelivit: quia non fui solicitus ad redigendum eas in scriptis, licet semel Notarium quemdam ad hoc deputaverim, qui non fuit solicitus ad scribendum.
[394] Unum tamen quod recolo, meipsum paulisper corrigendo, inserere non omitto; [& varios captivos liberat.] videlicet quod tempore quo Regina quondam Joanna misit contra urbem Rainoldum de Ursinis, cum magna comitiva gentium armorum, ut summum Pontificem Urbanum sextum capi faceret vel expelli, aut (quod nequius erat) occidi; Romanis fortiter & prudenter se tenentibus cum Pontifice suo, contigit quam plures de Urbe, potissime de inferioribus, capi ab hostibus: quorum quidam ligabantur ad arbores, & sic dimittebantur, ut crudelius morerentur; quidam vero ducebantur ad campum, & instrumentis ferreis captivabantur, ut se redimerent. Prout autem a quibusdam ipsorum, qui liberati sunt, habui; quotquot statim virginem invocaverunt, mirabiliter sunt a vinculis liberati, nullo ipsos juvante post Deum, & salvi venerunt ad Urbem. Unde retulit mihi unus ex eis, quod absque quacumque mora, mox ut ipsam invocavit, reperit se vinculis liberatum, quibus ab hostibus ad quamdam arborem fuerat ligatus: revertensque ad Urbem, ipsam virginem invocando, neminem reperit qui ei aliquod præstaret impedimentum. Quod cum non parva devotione referens, rursum addebat quod aliqui alii eamdem gratiam receperant meritis sanctæ virginis Catherinæ. Sicut autem de hoc genere signorum, sic & de pluribus aliis me recolo percepisse a multis: sed senescente memoria, non possum particulariter recordari de omnibus aliis. Oro autem lectorem, ut devota mente, non fastidiendo propter hujus libri prolixitatem, nec propter styli ruditatem, flores & fructus colligat ad sui utilitatem, frigidos semper & indevotos semper & indevotos ac malignos detractores vitando, sicut venenum pestiferum. Ceterum hic finem hujus operis facerem, nisi quia de patientia ejus, quam Ecclesia militans plus in sanctis suis notat quam signa, juxta doctrinam B. Gregorii, qui virtutem patientiæ signis & miraculis reputavit majorem; unum intendo dictare Capitulum, ipsa impetrante, ac concedente Sponso ejus æterno, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat per omnia secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Ita Mss. Leodiense & Vltrajectinum: in impressa & apud Mombritium Rotozola legitur.
b Ita eadem Mss & Monbritius: impressum vero Typreus.
c Tussim appellat Mombritiana epitome.
d Ita Ms. Leodiense: sed impressum Catherina.
e Cultra, nunc Coltre, a Latino Culcitra contractum videtur, significatione nonnihil diversa; culcitra enim vulgari idiomate, proprie dicitur Coltrice.
f Ms. Leodiense Tintius Jancantini.
CAPUT VII.
Patientia Sanctæ in tolerandis impedimentis quæ sibi in vita spirituali objiciebantur.
[395] Sententia est primæ Veritatis, quæ propter nostram salutem carnem assumpsit, ut hi qui in corde puro & optimo verbum retinent, fructum afferant in patientia. [Luc. 8, 15] Et ut paulo superius tactum est, in libro Dialogorum dicit B. Gregorius: Ego virtutem patientiæ signis & miraculis puto majorem. Sed & Apostolus Jacobus in Canonica sua dicit, Patientiam habere opus perfectum: non quod ipsa sit summa seu Regina virtutum, sed quia est comes individua illius virtutis, quæ teste Apostolo, major aliis virtutibus, numquam evacuatur aut excidit. [Jac. 1, 4] Hæc est caritas, sine qua nihil prodest homini quæcumque alia virtus. De qua idem Apostolus, eam describendo; inquit, quod patiens est & benigna, non æmulatur, non irritatur, nec quærit quæ sua sunt. [1 Cor. 13, 13] Hac de causa sacrosancta mater Ecclesia, [Ecclesia non tam miracula examinat,] cum vitam Sanctorum, in Beatorum catalogum scribendorum, examinat; non principaliter signorum operationem attendit, duplici de causa: prima, quia plures mali fecerunt & facient signa, quæ apparent miracula, licet non sint, sicut magi Pharaonis: simili modo magus & Antichristus cum suis faciet tempore suo: secunda, quia quandoque aliqui etiam virtute divina miracula fecerunt, qui finaliter fuerunt reprobati, sicut Judas, & illi de quibus dicitur in Euangelio, quod in die judicii dicent Domino: Nonne in nomine tuo signa fecimus? Quibus ipse respondebit: Recedite a me operarii iniquitatis. Per quod manifeste datur intelligi, quod signa sive miracula sint juxta discretionem doctorum examinanda, quæ non possunt per seipsa certificare militantem Ecclesiam, quod persona per quam sunt facta sit ad æternam beatitudinem acceptata sive prædestinata, licet faciant magnam præsumptionem sanctitatis, & potissime illa, quæ fiunt post transitum ex hac vita. Sed & ista ex toto non certificant, quia etiamsi non essent Sancti, ad quorum sepulcra fiunt miracula, possibile esset quod Deus misericors responderet fidei eorum, qui credunt eos Sanctos; non propter illos, sed propter gloriam nominis sui, ne credentes in eum, suo desiderio defraudarentur.
[396] [quam Sanctitatem vita,] Unde sacrosancta mater Ecclesia, quæ regitur a Spiritu sancto, volens de merito Sanctorum certificari, quantum est possibile in hac vita; quærit de vita eorum, id est de his quæ in hac vita sunt operati. Sic enim Sponsus ejus docuit eam, dicens; A fructibus eorum cognoscetis eos, id est, ab operationibus: quia sicut Salvator ibidem subdit, Non potest arbor mala fructus bonos facere, nec arbor bona etiam fructus malos. [Matt. 7, 16] Hæc autem sunt opera caritatis Dei & proximi, in quibus (teste Salvatore) universa Lex & Prophetæ pendent. Sed quia hæc opera, sicut sunt Deo placita, sic diabolo sunt displicibilia; conatur idem diabolus per omnem modum possibilem illa impedire, tam per se quam per mundum, id est, per homines mundo deditos. Propter quod sanctis viris, qui volunt in bono perseverare, sine quo non coronarentur, id est, si non perseverarent; est semper necessaria patientia, per quam seipsos conservant in bona dilectione Dei & proximi, non obstantibus persecutionibus quibuscumque. Vnde dicebat Salvator discipulis: In patientia vestra possidebitis animas vestras. Et Apostolus primam conditionem caritatis assignat, dicens: Caritas patiens est. [Luc. 21, 19] Hac igitur de causa plus inquiritur, ut dictum est, in canonizatione Sanctorum, de operibus quam de signis: & inter opera plus quæritur de operibus patientiæ, quam de aliis, tamquam de his quæ maius testimonium perhibent caritatis & sanctitatis.
[397] [quæ præcipuo ex patientia definitur.] Hæc pro tanto dixerim: quia cum omnia quæ superius scripta sunt, sint per me dictata & scripta, ut sanctitas hujus virginis innotescat Ecclesiæ sanctæ catholicæ ac Rectoribus ejus; operæ pretium putavi, propter casus supradictos, unum Capitulum de patientia ejus dictare, ne aliquis de ipsius sanctitate possit rationabiliter dubitare. Quia vero (ut infra, duce Domino, ostendetur) tota vita ejus fuit patientia decorata, recitando actus ejus patientiæ, totam quasi hanc Legendam epilogabo, quantum. Dominus duxerit concedendum: potissime propter fastidiosos lectores, quibus in materiis devotis videtur una hora tota die prolixior; in fabulis autem vel nugis, dies apparet brevior hora. Volentibus igitur de patientia hujus virginis breviter pertractare ordinate nimis est procedendum, ut ordo ipse, prolixitate seclusa, brevitatem adducat.
[398] Porro virtutem patientiæ versari circa ea quæ adversantur homini, nullus, qui conditionem virtutum novit, ignorat: quod & ipsum nomen ejus designat, quod a patiendo se derivatum ostendit. Homini enim adversantia generali divisione sunt in duplici genere, juxta duplicem substantiam ejus; quædam enim adversantur animæ, quædam corpori. In adversis autem animæ nulla est patientia virtuosa, imo semper est vitiosa: quam reprehendit per ironiam & figurativam locutionem beatus Apostolus, ad Corinthios scribens: Libenter suffertis insipientes, cum sitis ipsi sapientes. [2. Cor. 11, 16] Sed in adversis corporis principaliter virtus patientiæ locum habet, [versante circa contraria triplici bonorum generi,] intelligendo per corpus cuncta quæ sensibiliter patent homini viatori, sive pertineant ad corporalia procuranda, sive ad spiritualia promovenda, ut clarius patebit inferius. Verum bona quæ in hac vita possunt per hominem possideri, trifarie secundum philosophos dividuntur, quædam enim sunt delectabilia, quædam utilia, quædam honesta: & in horum privatione pro semper vel ad tempus, virtus patientiæ locum habere dignoscitur. Bona delectabilia sunt, vita corporis, sanitas ejus, deliciæ tam ciborum quam vestium, & cetera quæ carnem delectant, inter quæ etiam venerea numerantur. Utilia vero sunt divitiæ, quæ multas in se materias comprehendunt, scilicet domorum, agrorum, pecuniarum, animalium, iocalium, & omnium ex his descendentium, consanguineorum & servitorum copia, & cuncta quæ adjuvant viventem in hac vita mortali. Honesta autem sunt bona, quæ reddunt hominem honorabilem in aliorum conspectu, sicut bonum nomen sive bona fama, honesta amicitia, laudabilia studia, & cuncta quæ adjuvant ad exercendum actus virtutum. Prædictorum autem quædam sunt omnino illicita, & illa sunt præcidenda ex toto: quædam sunt impeditiva de se perfecti status virtutum, & illa sunt cavenda & (quod melius est) contemnenda: quædam sunt licita, & quædam sunt necessaria vitæ humanæ: & horum privatio patienter est sustinenda, sicut magis particulariter hæc omnia infra patebunt, dum actus hujus sacræ virginis, juxta præscriptum ordinem, magis particulariter disseremus.
[398] [qua S. Catharina per totam vita insignis] Redeundo igitur ad propositum nostrum, quod est, epilogando, quæ dicta sunt de perfectione quod est, epilogando, quæ dicta sunt de perfectione patientiæ hujus virginis, juxta quod concesserit Dominus, pertractare; noveris, lector bone, quod hæc sacra virgo, attendens quod patientia nihil prodesse posset, nisi prius amoveret a se illicita, & potissime veneris voluptates, antequam ad ætatem pervenisset, in qua eas experiri valeret, ipsas a se tam potenter quam prudenter abscidit. Nec hoc factum est absque inspiratione divina & notabili visione, qua in sexto ætatis suæ anno corporalibus oculis suis vidit Dominum, in Pontificalibus vestibus sedentem, atque corona summi Pontificis decoratū, in pulcherrimo thalamo supra Fratrum Prædicatorū ecclesiam situatum; [illicitas voluptates abdicavit,] necnon & cum Petro & Paulo atque Euangelista Joanne associatum; qui clementibus oculis eam respiciens, regali dextera benedixit, tamque perfecto sui amore animam ejus replevit, quod evacuatis puellaribus moribus, in illa ætatula, pœnitentiæ & orationi se dedit; & profecit in tantum, quod in sequenti anno, qui fuit suæ ætatis septimus, votum perpetuæ virginitatis emisit coram beata Virgine seu ejus imagine, præcedente prius deliberatione matura & oratione diutina, prout supra in secundo & tertio Capitulis primæ partis latius continetur.
[399] Verum quia noverat puella devota, quod ad statum virginalem servandum nimis utilis & forsitan necessaria erat parcitas victus, & abstinentia cibi & potus; hanc ab ætate tenera inchoavit, & in ætate perfecta non tantum laudabiliter sed nimis mirabiliter consummavit. [carnibus, vino, & pane abstinuit.] Nam prout supra in dicto tertio Capitulo primæ partis est tactum, ac in sexto ejusdem partis Capitulo distentius recitatum est, ab infantia cœpit esu carnium, ut in pluribus, se privare. Deinde crescente parumper ætate, se carnibus privavit ex toto, bibens vinum ita lymphatum, quod vix saporem vini videbatur habere. In quintodecimo autem ætatis suæ anno, cœpit a vino totaliter abstinere carnem suam; cunctaque cibaria cujuscumque generis abdicans a seipsa, solum panis & crudarum herbarum sibi esum & usum retinuit. Demum in vicesimo anno ætatis, ejusdem etiam esu panis totaliter se privavit, de crudis tantum herbis proprium reficiens corpus: & sic perseveravit usque ad tempus illud, in quo novum & mirabilem modum vivendi ei concessit Deus omnipotens, scilicet absque cibo quocumque manendi: quod fuit, si non fallor, circa vicesimum quintum vel vicesimum sextum ætatis suæ annum, de quo latissime scriptum est in quinto Capitulo secundæ partis, ubi recitantur causa & modus cur & qualiter ad hunc statum pervenit, & murmurantibus ac contemnentibus modum illum vivendi, sufficienter (si non nimis decipior) respondetur.
[400] Quamobrem visis puritatis & parcitatis præludiis, per quæ præciduntur carnis oblectamenta cuncta, tamquam illicita; [multa, toleravit pro servando castitatis proposito] nunc ad hujus sacræ virginis patientiam descendamus. Sed noveris, lector bone, quod pro magna parte ejus patientia circa privationem honestorum bonorum versata est, licet infirmitates corporis & mortis violentæ pericula passa sit: sed hæc erant ei ad gaudium, ut infra patebit, illa vero nimium affligebant ipsam. Quæ vero persona fuit ei domestica vel conjuncta, quæ ipsam non afflixerit illa privatione a sua infantia usque ad ejus transitum? Et prima fuit genittix ejus, & ipsius germani; qui eam volentes tradere nuptui in principio suæ adolescentiæ, omni honesto bono (quantum in eis fuit) eam privaverunt, ita ut cellam habitationis ei auferrent, & ipsam coquinæ squalloribus deputarent, ut nec orare posset, nec meditari, nec aliquem actum virtutis contemplativæ seu speculativæ exercere. In qua persecutione quanta fuerit ejus patientia, & quam læta, in quarto Capitulo primæ partis hujus Legendæ plenius recitatur. Miro enim modo & mirabilibus viis ac virtuosis, stans inmobilis in virginitatis proposito, corde ac vultu lætissimo serviebat: nec propter occupationem ministerii aut privationem cellæ, orationis instantiam relinquebat, nec (quod plus est) diminuebat, imo semper augebat, donec vicit simul persecutiones & persecutores, ut patet in dicto Capitulo. Sed post ista, [& pro studio pœnitētiæ] cum austeritates tam disciplinarum quam nocturnarum vigiliarum & strati duritiem vellet impedire hostis antiquus, matrem ejus Lapam iterum contra eam concitavit, quasi usque ad rabiem inclusive. Ipsa vero patientia forti, ac miranda discretione munita, quod mirum est dictu, & matris furorem placavit, & suum rigorem constanter servavit, ut in sexto Capitulo primæ partis plenius continetur.
[401] Præter autem omnia hæc, quanta ei procuraverit inimicus homo impedimenta honesti boni, consistentis in continuæ orationis devotione, in sui corporis afflictione, in proximi subventione, non est facile recitare: sed ubi hæc in Legenda notata sunt, [atque orationis:] particulariter disseram. Studuit igitur modis omnibus hostis antiquus sibi possibilibus, virginem sacram a sui æterni Sponsi amplexibus primo removere, deinde subtrahere, tandemque saltem impedire in parte ad tempus: sed illa removentem forti fervore prostravit, subtrahentem sapienti consilio vicit, impedientem constanti virtute confudit. Removere siquidem eam a sancto proposito conatus est hostis malignus, primo per sororem nuptam, quæ per vanam curiositatem capillorum & vestium, Domino pro meliori hoc permittente, ipsam attraxit, ut in quarto Capitulo primæ partis latius continetur. Secundo pergermanos & matrem, quibus inerat voluntas ipsam maritandi, ut in eodem Capitulo plene narratur. Et tertio per seipsum, inferendo ei tentationum molestias, etiam usque ad illusiones visibiles procedendo, sicut in quadam scriptura noviter reperi, quæ per scriptores epistolarum ejus fuit notata, antequam habitum sanctæ conversationis acciperet, de cujus susceptione fit mentio in septimo Capitulo primæ partis.
[402] Nam ipsa aliquando orante coram imagine Christi crucifixi, hostis antiquus se iniecit in medio, vestem panni serici habens in manu, & parans se ad induendum virginem illa veste: [diabolicas illusiones superavit,] quælicet ipsum deridendo contemneret, Crucisque signo se muniens, ad Crucifixum se verteret; ille tamen postquam disparuit, tantam ibi tentationem de vestium pompis reliquit, quod mens virginis fuit non modicum perturbata: sed mox recordata propositi virginalis, sic allocuta est Sponsum suum: Dulcissime Sponse mi, tu scis quod præter te nunquam sponsum quemquam appetii: tu mihi succurre, ut has vincam tentationes in nomine sancto tuo. Nec peto ut ipsas auferas a me, sed ut misericorditer victoriam de his mihi concedere digneris. Hoc sermone completo, apparuit ei Regina virginum Mater dei, quæ de latere Filii crucifixi pulcherrimam vestem trahere videbatur, quam ipsa etiam ornabat vernantibus & coruscantibus gemmis, & deinde virginem illa decora veste induit, dicens: Sciens scito, filia, quod vestes quæ de latere Filii mei procedunt, omnes alias vestes excedunt in pulchritudine & decore. Quo facto omnis abscessit tentatio, virgoque remansit non mediocriter consolata: sicque factum est, ut forti fervore virgo triplicem aciem vinceret, quarum quælibet nitebatur eam a sancto proposito removere.
[403] [prudens in omnibus,] Porro subtrahentem cohortem (ut dictum est) sapienti vicit consilio, dum primo matrem volentem ipsam ab asperitate vitæ retrahere, sapienter placavit, nihil quodammodo de sua pœnitentia minuendo, prout est superius repetitum. Secundo cum Confessorem proprium & consiliarios utriusque sexus, sumptionem cibi ex ignorantia sibi suadentes, sapientissime declinavit, ut in quinto Capitulo secundæ partis est dictum. Et tertio, tam Superiores quam alios prohibentes eam ad quædam loca ire, quo ipsam divina revelatio jubebat accedere, aut facere facta quæ Dominus ipsam mandabat implere, non minus sapienter quam mirabiliter mitigando, & divinam obedientiam semper perfecte implendo. In quo quanta patientia sua usa fuerit, nec calamus nec lingua sufficerent explicare. Novi ego circa talia tantas & toties virgini sacræ illatas injurias, etiam ab his qui magis eam consolari deberent, quod sufficientem me non reputo ad narrandum, nec licentiatum ad explicandum: sed non minus novi, omnia hæc ipsam cum forti patientia & sapienti consilio superasse.
[404] [maxime erga Superiores imperitos,] Ceterum videns serpens antiquus, quod nec removere, nec subtrahere eam posset a sancto proposito; conatus est saltem ad tempus ei dare impedimentum, tam per se quam per diversas personas, de quibus particularius infra disseretur. Et primo per matrem, quæ duxit eam ad balneum, ut saltem eam ad tempus retraheret a disciplinis, & a ceteris austeritatibus: sed ipsa magis austeram scivit ibi invenire pœnitentiam quam in propria cellula, sustinendo videlicet aquas ferventiores patienter & diu, prout in septimo Capitulo primæ partis plenius scripsi: quod tamen (ut ibi dixi) mihi non videtur esse potuisse absque miraculo, quod videlicet caro ejus absque mortali vel saltem notabili adustione transierit. Secundo per indiscretos Prælatos & Prælatas seu Priorissas ignorantissimas, a quibus sæpissime impediebatur; tam circa confessionem quam libentissime frequentabat; quam circa orationem, quam ardentissime cupiebat; quam etiam circa diversos actus suæ frequentissimæ orationis: quos quia sicut animales non intelligebant, condemnabant lucem existentes in tenebris; & habitantes in vallis profunditate, montium cacumina metiri volebant, prout in quinto Capitulo secundæ partis me recolo latius scripsisse. Verum ut melius pateat ejus patientiæ magnitudo, hic decrevi aliqua particulariter ponere, quæ ibi recitata non sunt. Licet enim absque aliquorum religiosorum rubore non valeant recitari, melius tamen est quod publicentur, quam quod dona Spiritus Sancti, concessa huic sacræ virgini, occultentur. Nam hinc poterit lector intelligere timorem pariter & amorem: timorem, audiendo culpas offendentium; & amorem, cernendo patientis virtutem; ut ex uno recedat a malo, ex alio accedat ad operandum bonum in patienta forti.
[405] Noveris igitur, lector bone, quod antequam hujus sacræ virginis meruissem habere notitiam, vix poterat unum actum devotionis exercere in publico, quin pateretur calumnias, impedimenta, & persecutiones, ab his potissime, qui magis debuissent ei favere, ac etiam ad actus eosdem continue promovere. Nec mireris: quia (sicut dixi superius in quinto Capitulo secundæ partis) nisi spirituales personæ perfecte proprium amorem extinxerint, acriorem incurrunt invidiæ foveam, quam quicumque carnales: sicut exemplum posui ibidem de Pachomii monachis, qui propter abstinentiam Macarii, quam imitari non poterant, dicebant se de monasterio recessuros, nisi expelleretur Macarius. [de ipsa sinistre judicantes;] Sic profecto accidit & in proposito nostro: cum enim Sorores de pœnitentia B. Dominici cernerent, Catharinam puellam cunctas Sorores in austeritate vitæ, morum maturitate, ac orationis & contemplationis devotione præcedere; mox in quasdam ex eis ingressus est serpens antiquus, sator invidiæ, cœperuntque Pharisæorum more, actibus ejus detrahere, tam publice quam occulte, ipsamque corrigendam esse, tam inter se quam apud Prælatos Ordinis frontose denuntiare. Si quæ vero forent, quæ magnam excellentiam prætendebant, imo clarius ostendebant, non valentes negare quod omnibus erat notum, Pharisæis se sociantes & Scribis, in Beelzebub principe dæmoniorum eam signa facere asserebant. Hæ mulieres, tamquam Evæ filiæ, ita infecerunt & ad suum errorem traxerunt Adam, id est, Ordinis Prædicatorum quosdam Rectores & Patres, quod quandoque conversatione, quandoque sacra Communione, quandoque etiam Confessione seu Confessore ipsam fecerunt privari: quod illa patientissime ac sine murmure supportabat & sustinebat, ac si non esset illa cui fiebant tales injuriæ: nec quisquam potuit eam de talibus querulantem aut murmurantem audire unquam: [Sacramēta subtrahentes,] imo putabat cuncta illa fieri sancta intentione, ac pro animæ suæ salute: reputabatque se amplius obligatam ad orandum pro eis, & non tamquam pro persecutoribus, sed tamquam benefactoribus singularibus & dilectis.
[406] Præter hæc autem si permittebatur Communionem accipere, volebant quod cito de oratione surgeret & recederet de ecclesia: quod ei impossibile reddebatur omnino. Tanto namque fervore sacram sumebat Communionem, quod spiritus ejus rapiebatur a sensibus, nec corpus illud aliquid actualiter sentiebat, sicque stabat per plures horas, prout supra in secundo & ultimo secundæ partis Capitulo latius est narratum. [& in extasim raptæ multimodis molestos:] Illi vero qui per prædictas Sorores erant seducti, adeo contra ipsam fuerunt quandoque accensi, quod illam in ea exstasi positam capientes, violenterque levantes, sic insensibilem & rigidam extra portam ecclesiæ projecerunt, tamquam quoddam abortivum; ubi sub fervore solis sociæ ejus hora meridionali eam custodiebant, non sine lacrymis, quousque rediret ad sensus corporeos. Quidam etiam (ut relatum est mihi) pedibus eam percusserunt, animo irato, dum esset in illo raptu: nec usquam est auditum verbum de ore ipsius, quod de omnibus his vel de aliquo talium se diceret esse gravatam: imo nec de illa materia unquam faciebat sermonem, nisi forsitan excusando illos qui fecerant, cum suæ vel sui obloquebantur de eis.
[407] Verum quanto ipsa magis injuriis illatis patientiam servabat perfecte, tanto amplius Sponsus ejus, judex justissimus, contra injuriantes irascebatur, ipsosque durius puniebat. [ex his duo misers pereunt:] Nam prout tam a Confessore, qui me præcessit, quam a pluribus aliis fide dignis percepi, cum primo ejus merui notitiam; quædam Domina eam semel sic in extasi positam, indignans pede percussit: sed cum reversa esset ad propriam domum, subito mortali dolore correpta, absque succursu Sacramentorum ecclesiæ, infra brevissimam moram expiravit. Quidam autem alius misellus, cui melius extitisset si natus ex utero non fuisset, qui etiam dictum actum pedis fecit, & insuper ipsam semel extra portam ecclesiæ posuit injuriose ac violenter, tam dure fuit punitus, quod vix audeo recitare. Hic infelix, quem optime novi, in tantum processit ad actum odiosum contra virginem sacram, quod (ut mihi fuit a fide dignis relatum) præter actus suprascriptos, semel ipsam deliberavit occidere: nec defuit quidquam, nisi quia eam, ubi credidit, non invenit. Ipsa tamen hæc omnia ignorabat, sed Sponsus ejus, qui nihil ignorat, hæc omnia vindicabat. Nam ille post non multos dies ad alium locum accessit, in quo nulla præcedente seu operante infirmitate corporea, factus est phreneticus seu maniacus, ne dixerim, dæmoniacus. Clamabat die noctuque, Juvate me propter Deum, quia ecce officialis vult me capere & decapitare. His auditis, illi qui aderant ei in domo, confortantes eum ne timeret, verbis & factis perpenderunt, quod non erat capax cujuscumque remedii, sed ex toto amens fuerat effectus. Unde cœperunt eum diligenter custodire, potissime quia verbis & signis ostendebat se ipsum velle occidere. Quid plura? Dum post aliquot dies videretur reversus in se, nec custodia fieret sicut prius, clam de nocte discessit extra oppidum illud, & tamquam alter Judas, inter fruteta seipsum suspendit, vel ut magis proprie loquar, se suffocavit: non enim in loco alto ligavit funem, quo se occidit; sed ad stipitem cujusdam arboris, & ipse sedens in terra, cum altero ejusdem funis capite proprio collo colligato, seipsum pura violentia suffocavit; ut mihi retulit ille, qui eum sic suffocatum invenit, & cadaver ejus ad terram illam reduxit, licet in sacro loco sepultus non fuerit, nec quacumque solennitate, sed in sterquilinio humatus secrete fuerit, ut decebat. Ex his omnibus potest lector perpendere, quanta fuit in hac virgine patientiæ virtus, & quam grata fuerint opera ejus Altissimo, qui tam dure vindicabat injurias ejus.
CAPUT VII.
Patientia in obsequiis ægrotantium, in injuriis, in doloribus & vexationibus dæmonum.
[408] [Famæ dāna sustinēs patienter,] Præter hæc autem, quia inter bona honesta, fama bona & amicitia virtuosa non immerito numerantur, hic necessitor superaddere quædam gravissima, quæ passa est circa duo prædicta: & cum hoc incomparabilem patientiam ejus, quæ forsitan dicenda est potius fortitudo & supereminens caritas quam patientia, sicut in quarto Capitulo secundæ partis est recitatum ad plenum. Fatentur siquidem omnes sacri Doctores, teneram esse virgineam famam, & puellarem pudorem nimis delicatum: propter quod nihil in eis durius quam infamiæ macula, nihil asperius quam impositio corruptelæ. Hac ex causa, inter ceteras, voluit Dominus Reginam virginum matrem suam, sponsum putativum habere. Hinc etiam in cruce positus, eamdem matrem virginem virgini commendavit Joanni. Sustinere igitur hanc infamiam patienter, plus ostendit virtutem patientiæ in virgine, quæcumque fit illa, [calumniosæ leprosæ inservit constanter,] quam quodcumque tormentum corporis violenter illatum. Quamobrem tria quæ continentur in prædicto secundæ partis Capitulo quarto, quæ hanc tangunt materiam, hic epilogando repeto: quorum primum est mirabile, secundum mirabilius, & tertium nimis excessive mirandum.
[409] Et primo quidem ibidem scribitur, quod dum quædam mulier Cecca nomine, in quodam hospitali jaceret infirma, & facta esset leprosa, careretque non tantum rebus necessariis, sed etiam ministrante, quia nullus volebat ei ministrare propter lepræ infectionem; sancta virgo hæc sentiens, illuc lætanter accessit, seque ei obtulit personaliter ministraturam & servituram, ac de cunctis necessariis provisuram: & quod verbo dixit, facto perfecte implevit. Quod dum fieret, infirma de beneficio recepto superbiens, benefactricem suam verbis injuriosis & quodammodo infamatoriis objurgabat, & sæpissime provocabat: sed illa, armata patientia forti, in nullo est mota. Deinde cum ex contrectatione leprosæ, manus virginis læpra essent infectæ, perseverans constanter in sancto servitio, præeligebat lepram incurrere, quam objurgatricis suæ servitium relinquere: nec dimisit eam, quousque ipsam propriis manibus sepelivit, & tunc miraculose de manibus virgineis lepra discessit. Et omnia hæc caritas, quæ patiens est & benigna, docuit eam pati & vincere.
[410] [alteri similiter injuriosæ] Secundo ibi adducitur quædam Palmerina, ejusdem habitus religionis cum ea, quæ odio pessimo & indurato virginem persequens & infamans, ad infirmitatem corporis primo, deinde ad utriusque hominis mortem suis demeritis est deducta: nec evasisset damnationem æternam, nisi eam orationes illius quam odiebat, potentissime adjuvissent. Miro etenim modo in hoc casu operatus est Dominus, ut simul & cor peccatricis per gratiæ suæ privationem induraretur, & cor virginis Catharinæ per caritatis suæ infusionem accenderetur: quantoque illa magis indurabatur, tanto magis ista accendebatur. Vicit tamen in fine sanctæ caritatis perfectio, & mollificata est duræ caritatis defectio. Vicit Catharina virgo, ferventer & perseveranter orando, quidquid serpens antiquus operatus fuerat Palmerinam indurando: tantaque gratia fuit in corde diffusa & labiis Catharinæ, [æternam salutem impetrat:] quod quodammodo damnatam animam salvavit Palmerinæ: sed & Salvatori tantum placuit servitium Catharinæ, quod expresse dixit precibus ejus salvatam animam Palmerinæ. Et hoc totum perfecit perfecta patientia, quam caritas formabat in mente Catharinæ, prout in dicto quarto Capitulo secundæ partis plenius continetur.
[411] Porro licet in primo duorum actuum suprascriptorum hæc sacra virgo patiens admodum ostendatur, in secundo autem simul patiens & mirabilis videatur, in tertio tamen qui sequitur, plusquam patiens & supermirabilis demonstratur. Fuit siquidem, ut in dicti Capituli parte ultima scribitur, in civitate Senensi anus quædam ejusdem religiosi status cum virgine sacra, quæ juxta illius patriæ morem, masculino nomine mutato in femininum, vocabatur Andrea. Hæc cancri morbum patiebatur in pectore, [tertiæ cancrosæ victo horrore ministrans,] adeo corrosivum & infectivum, quod præ fœtore quem emittebat, nullus nisi clausis naribus ei poterat appropinquare: qua ex causa, ministrante seu serviente quasi carebat ex toto. Quo percepto per virginem, non distulit se propter Christum Andreæ servitio mancipare, nec prohibebat eam fœtor seu quæcumque infectio, quin apertis naribus, læto corde simul & vultu, ulcerosæ illi appropinquaret, eique diligentissime ministraret, vulnusque detegeret, saniem abstergeret & lavaret, ac omni morositate circumligaret, absque quocumque fastidio: &, si naturaliter nausea insurgebat, tamquam perfecta propriæ carnis castigatrix, faciem supra vulnus ponebat, & tam diu sustinebat horrendum illum fœtorem, donec pene proprium corpus deficiebat.
[412] Ingressus est autem satanas in Andream, sicut prius in Palmerinam intraverat, [ab ea tamquam non casta traducitur,] & paulatim contra sibi servientem virginem suspicando & murmurando ad tantam deducta est dementiam, quod falso turpiter sacram virginem infamavit, etiam apud Sorores ejusdem religionis, dicens quod per carnalem corruptelam virginitatem perdiderat virgo pura. Illa vero perceptis his rumoribus, licet ex intimis cordis affligeretur plusquam posset etiam credi, facta tamen suæ innocentiæ apud Sorores excusatione veridica, Sponsoque suo per lacrymosam orationem in auxilium invocato, in nullo infirmæ suæ neglexit servitium, imo diligentius quam prius ei ministrans & astans, forti patientia vicit malitiam ejus. Cujus quidem patientiæ meritis, in sanctitatis ejus testimonium, dicta infamatrix vidit eam coram se transfiguratam, & magnæ lucis radiis circumdatam, faciemque ejus in vultum Angeli transformatam patenter aspexit, inconsuetamque mentis consolationem percipiens, ut ipsa postmodum testabatur, per grande donum Dei suam recognovit iniquitatem. Unde veniam ab ipsa petens cum lacrymis, [sed innocēs miraculo comprobata,] cunctas apud quas eam infamaverat advocavit, & ream ac maledictam seipsam clamitans, quæ viderat cum lacrymosis clamoribus recitavit: ac illa, quæ prius falso dixerat, revocavit; asserens Catherinam non modo puram esse virginem, sed magno sanctitatis culmine apud Deum florere: hocque sibi constare omni dubio procul pulso. Sicque ubi putavit satanas famam virginis maculare, ibi suis invitis dentibus augmentavit: quod totum operatus est Dominus, virtute patientiæ mediante. Hinc enim cœpit fama virginis crescere amplius, quousque pervenit ad Apostolicum thronum, duorum scilicet summorum Pontificum & quam plurium Cardinalium.
[413] Verum hac in historia unum fuit additamentum nullatenus omittendum: accidit namque post omnia hæc, quod virgine diligentissime ministrante Andreæ illi quæ cancrum patiebatur, forte hoste humani generis semel operante, dum vulnus illius fœtidum detexisset, stomachus ejus mirabiliter est commotus, cum abominatione non parva. De quo ipsa contra proprium corpus irascens, Vivit inquit, Dominus Sponsus meus, propter cujus amorem huic Sorori meæ deservio, quod illud quod tu abominaris, intra viscera tua claudetur. [saniem & aquam, qua ulcus laverat, bibit,] Et hæc dicens, vulnus lavit, loturamque cum fœdissima sanie in quadam scutella collegit, & bibit. Quo facto sequenti nocte ei apparuit Dominus, dicens eam per illum actum excessisse cuncta quæ hactenus fuerat operata: & addidit, Quia tibi tantam violentiam fecisti, & amore mei tam abominabilem potum sumpsisti, dabo tibi potum mirabilem, quo mirabilis apud omnes homines efficieris. Et hæc dicens, ut ei videbatur, os ejus applicabat ad proprium latus, inquiens: Bibe, filia mea, de latere meo abunde potum, mirabilem simul & delectabilem, quo non tantum anima tua, sed & corpus tuum satiabitur, quod propter me contempsisti. Ex illa autem hora cœpit stomachus ejus non amplius appetere cibum naturalem, nec ipsum posse digerere: quod nec mirum: propinquante enim fonte vitæ, potum vitalem hauserat abundanter; illaque satietate repleta, nullius alterius cibi egebat auxilio. Hinc venit & processit illud jejunium ejus mirabile, de quo in quinto Capitulo secundæ partis latissime scribitur, [ideo ex latere Christi potata.] & superius etiam tangitur sub brevitate verborum. Sed hæc omnia de virtute patientiæ procedebant; quia caritas quæ diffusa erat in corde virginis, susceperat verbum vitæ in terra bona & optima, fructumque afferebat in patientia: tricesimum quidem in ipso signo Ceccæ seu Franciscæ leprosæ; sexagesimum autem in secundo, quod fecit Dominus circa Palmerinam per virginem Catherinam; & centesimum in tertio, quod ultimo scriptum est de Andrea, imo si fas est dicere, plusquam centesimum.
[414] His igitur recitatis notabilibus signis, quæ in ejus Legenda per me sunt descripta latius: utile reputo, ut ad quædam in præsentiarum nos extendamus, quæ in dicta Legenda fuerunt obmissa. Mirum est enim dictu, sed magis mirabile fuit facto: vix namque fuit aliquis vel aliqua ex his, qui ejus monita & exempla notando cum ea conversabantur, qui vel quæ non fecerit ei injuriam uno vel alio modo, aut non notabiliter contristaverit eam: quia sic operabatur satanas, ipsam etiam per ejus viscera persequendo. Sed ipsa (licet in talibus plus longe pateretur, [Multa etiā a familiaribus patiens,] quam injuriis extraneorum, ut mihi confessa est) tam forti & cauta patientia cuncta vincebat, quod (sicut tunc recolo me pluries dixisse, ac nunc coram tota Ecclesia Dei confiteor) plus me illa ædificavit patientia, quam quæcumque videram & audiveram de moribus & actibus ejus, sive essent signa, sive quæcumque alia, quantumcumque magna. Erat columna immobilis, pondere sancti Spiritus fixa in caritate tam grandi, quod nullis persecutionum tempestatibus poterat etiam vultus ejus in diversa mutari. Nec mirum, fundata enim erat supra firmam petram: & juxta dictum Sapientis, fundamenta æterna supra petram solidam, & mandata Dei in corde mulieris sanctæ. [Ecli. 26, 24] Adeo namque anima ejus se summæ petræ Christo conjunxerat fundamenta æterna, quod sancta mulier Dei mandata in corde immobiliter retinebat.
[415] Scivi enim ego unum ex nostris quandoque ita fuisse seductum a satana, [dissimulat unius proterviam & rapinam,] quod sæpe magna improperia & turpissimas injurias ei dicebat, etiam in præsentia sociarum ejus. Illa vero in tantum patiens erat, quod nullum verbum aut signum perturbationis aut contristationis erga illum quomodolibet ostendebat; imo sociabus audientibus districtissime injungebat, quod in nullo turbarent illum aut contristarent, prohibens quod nihil nobis revelarent de his quæ audierant verbo vel signo. Ille autem ex ejus patientia factus deterior, usque ad rapinam pecuniarum quæ virgini eleemosynaliter dabantur processit: nec illa in aliquo mota est a caritate priori, nec permisit quod aliquis ex nobis, quibus hæc rapina constabat, propter hoc moveretur ad verbum vel ad factum cujuscumque querelæ: sed in silentio & in spe fortitudo ejus semper manebat, sicque cuncta vincebat, ac nos eodem modo vincere verbo & exemplo docebat.
[416] Præter omnia vero ista, si patientiam ejus quam in infirmitatibus corporis habuit & ostendit, [continuos corpori dolores suffert,] rimari velimus, deficiet forsitan nedum calamus, sed intellectus. Patiebatur siquidem assidue, immo continue, dolores iliacos, (sicut in sexto Capitulo secundæ partis circa principium clarius est recitatum, ubi ponitur etiam causa illius infirmitatis, quæ fuit liberatio animæ Jacobi patris sui de purgatorii pœnis) ac cum hoc dolorem capitis quasi continuum: & super hæc singularem & continuum dolorem habebat in pectore, ut ipsa mihi confessa est, dicens quod ex illo die, quo Salvator eam fecit pœnas suæ sacratissimæ passionis gustare, sicut in sexto Capitulo secundæ partis superius est descriptum, remansit sibi dolor ille pectoris, quem asserebat excedere ceteros dolores suos corporeos. Item cum istis doloribus omnibus tam acerbis, frequentissime, ut in pluribus, patiebatur febres. Nec propter cuncta hæc unquam audita seu visa est querulari, aut tristem vultum etiam ad horam ostendere; imo vultu lætissimo cunctos ad se venientes recipiebat & consolabatur: & si non suffecissent consolationes verbales, opusque foret ipsam aliquos labores assumere pro animarum salute, omnes prædictæ infirmitates eam non poterant prohibere, quin de lectulo surgeret & laboraret, ac si numquam fuisset aliquid horum passa, prout in dicto septimo Capitulo secundæ partis est tractatum.
[417] [& crebras dæmonum vexationes,] Ceterum quid passa sit a dæmonibus, non agiliter potest referri. Tactum est enim & recitatum in secundo Capitulo secundæ partis, qualiter pluries ab eis fuit in ignem projecta, licet non in aliquo læsa, juxta fide dignorum testium assertionem, qui fuere præsentes. Sed ego vidi & interfui, dum de itinere rediremus ad civitatem Senensem, & jam essemus propinqui civitati, ipsaque super asellum sederet, quod impetuoso ictu projecta est de animali ubi sedebat, & cum capite deorsum pendente, non ad parvam prostrata est profunditatem: quod ego cernens, cum beatam Virginem invocassem, mox vidi eam in terra ridentem ac lætam, dicentemque quod Mala-tascha, id est dæmon, hoc fecerit. Cum autem reposita esset super idem animal, vix processeramus ad jactum balistæ, & idem malignus spiritus ipsam cum animali projecit in lutum; fuitque talis casus, quod animal super eam jacebat. Tunc ipsa subridens, ait: Iste asellus calefacit mihi latus ubi patior dolores iliacos: sicque deridebat hostem, nihil patiens mali. Nos autem cum vix eripuissemus eam de luto, ubi sub animal: jacebat, noluimus quod amplius ascenderet animal: & quia propinqui eramus civitati, duximus eam peditem in medio duorum ex nobis. Sed nec sic destitit hostis antiquus quin eam traheret modo hinc modo inde; ita quod nisi tenuissemus eam, cecidisset indubitanter in terram. Ipsa vero ridens & læta facie, hostem deridendo despiciebat & subsannabat. Verum hanc illusionem secutus est magnus animarum fructus, de quo in dicto Capitulo septimo fit mentio, quem prævidens serpens antiquus, dolorem quem inde habebat, per dictas molestias exprimebat.
[418] Hæ igitur & aliæ dæmonum molestiæ, sicut patientem eam testantur, [maxime circa finem vita.] dum currebat in via vitæ præsentis; sic martyrem ipsam, si non nimium fallor, reddiderunt & ostenderunt; dum caritate operante, ipsam coëgerunt ejusdem vitæ cursum cum pœnis incredibilibus terminare, sicut in secundo tertiæ partis Capitulo latius est & plenius enarratum. Et adverte, lector, quod beatissimus Antonius, sitiens martyrium & petens illud a Domino, tali exauditus est modo, quod fuit durissime a dæmonibus verberatus, sed non fuit ex hoc corporea vita privatus. Hæc autem sacra virgo, & verberata frequenter & flagellata, tandem in ultimis ex eorum flagellis fuit hac vita privata: quod apud intelligentes demonstrationem insolubilem, de sanctitate ejus, concludit verum testimonium: tamen tam propter fortitudinis ejus ostensionem, quam propter linguarum detrahentium reprehensionem, unum hic cogor apponere, quod eam demonstrat similem Sponso suo, saltem quantum ad initium passionis. Et quia mihi notæ sunt quædam illius passionis causæ, quæ aliis sunt ignotæ, necessitatus sum in fine hujus ultimi Capituli hanc narrationem annectere, ad incarnatæ veritatis & Catherinæ virginis sponsæ ejus gloriam & honorem: quidquid hi, qui docuerunt linguas suas loqui mendacium, detrahendo loquantur.
CAPUT VIII.
Labores pro pace ecclesiastica componenda suscepti.
[419] Sicut in decimo secundæ partis Capitulo, ubi de spiritu prophetiæ hujus virginis agitur, est recitatum; anno Domini MCCCLXXV, civitas Florentina, [A Florentinis cum Pontifice discordibus,] quæ solebat inter peculiares filias sanctæ Romanæ Ecclesiæ computari multiplici ratione, cooperante satore zizaniæ, humani generis inimico, sive ex culpa Officialium Ecclesiæ, sive forsitan ex superbia ipsorum Florentinorum, aut ex utriusque partis defectu, se cum ejusdem Ecclesiæ hostibus colligavit, & ad destructionem totius temporalis potentiæ ipsius Ecclesiæ dedit cum dictis hostibus operam efficacem. Qua ex causa Romanus Pontifex, qui dominabatur in Italia sexaginta civitatibus Episcopalibus, & decem millibus terris muraris (ut erat fama) quasi totum perdidit, ita quod paucæ vel nullæ terræ remanerent sub dominio ejus. Dum autem hæc fierent, felicis memoriæ Gregorius Papa, hujus nominis undecimus, contra dictos Florentinos fecit processus terribiles, ita ut per totum fere mundum caperentur, ac bonis omnibus spoliarentur per dominos & rectores terrarum, ubi suas exercebant mercationes. Hac igitur pœna cogente, arctati sunt ad procurandum habere cum summo Pontifice pacem, per medias personas, quas noverant ipsi summo Pontifici gratas. Fuit autem eis notificatum, quod sancta virgo propter famam sanctitatis suæ, in conspectu summi Pontificis admodum erat grata. Hac de causa prius ordinaverunt, quod ego ad dictum summum Pontificem accederem ex parte ipsius virginis Catherinæ, ut ejus iracundiam declinarem, & deinde fecerunt eam venire usque prope Florentiam. Et egressi Priores civitatis ad eam, rogaverunt ab ipsa, magnis precibus postulantes, quod personaliter accederet Avinionem ad sæpe dictum Pontificem, ut tractaret pacem inter ipsum & eos. [Avenionē destinata,] Illa vero tota plena dilectione Dei & proximi, ac zelans pro bono Ecclesiæ, iter assumpsit, & venit Avinionem a, ubi me reperit: fuique interpres inter summum Pontificem & virginem ipsam, illo Latina verba loquente, ista vero in lingua Tusciæ sua verba vulgariter depromente. Testisque sum coram Deo & hominibus, quod benignus ille Pontifex, me audiente & interpretante, posuit pacem in manibus virginis, dicens: Ut clare videas quod ego volo pacem, ego pono eam simpliciter in manibus tuis, tamen habeas tibi recommissum honorem Ecclesiæ.
[420] Verum quidam viri, qui regebant tunc civitatem prædictam, licet verbo se dicerent petere pacem, [frustra pro pace laborat:] intrinsecus tamen pleni omni dolo, non intendebant ad pacem; quousque tandem ad tantam paupertatem duxissent Ecclesiam, quod nullam haberet temporalem potentiam, ne posset de ipsis vindictam sumere quoquo modo: sicut postmodum mihi constitit ex ipsorum relatione vel aliquorum ex ipsis, qui post tempus propalaverunt ea quæ tunc omnino celabant. Agebant enim sicut veri, ne dixerim, perfecti hypocritæ: nam populo dicebant, quod ipsi quærebant, quantum poterant, pacem habere cum summo Pontifice seu Ecclesia Dei; ex alia autem parte semper pacem impediebant: quod manifeste patuit in deceptione, quam huic sacræ virgini tunc fecerunt. Nam quando ipsam virginem rogaverunt, quod iter & laborem tantum assumeret; promiserunt ei quod nuntios seu oratores suos post eam transmitterent, quibus expressum darent mandatum, quod alte vel basse nihil agerent, nisi prout & quantum ipsa dictaret & diceret eis. Sed mentita est iniquitas eorum non virgini sacræ, [ipsis fidem fallentibus:] sed sibi: miserunt etenim valde tarde oratores post eam, ex quorum tarditate summus Pontifex interim dicebat, quando sacram virginem videbat: Crede mihi, Catherina, ipsi deceperunt & decipient te: ipsi non mittent; & si mittant, talis erit missio, quod nihil valebit. Quamobrem, postquam dicti nuntii pervenerunt Avinionem, virgo sacra me præsente ipsos accersivit b, dixitque eis ea, quæ sibi promiserant Priores & Rectores civitatis, quæ ipsos mittebat; ac narravit qualiter summus Pontifex posuerat pacem in manibus ejus, & quod ex eis concludebatur, quod ipsi poterant habere bonam pacem si volebant. Illi vero, tamquam aspis surda, obturantes aures suas a sono pacifico; responderunt quod nullum mandatum habuerant de conferendo cum ipsa, nec de faciendo ea quæ ipsa diceret eis. Ex quo perpendens eorum versutias venenosas, fassa est summum Pontificem fuisse prophetam: sed nec propter hoc destitit ipsum rogare judicem, ut non crudeliter, sed misericorditer cum eis procederet, plus patrem quam judicem se ostendendo. c
[420] [in eumdem finem Raymundo Romam ablegato] Demum quia Vicarius Jesu Christi deliberavit tunc, ipsa eum inducente, venire ad propriam Sedē Romanam, sicut & fecit; reversi sumus omnes ad partes Italiæ : ac completis quibusdam negotiis in Tuscia, quæ concernebant animarum salutem, virgo post aliquod tempus me Romam ad sæpe dictum Pontificem misit, cum quibusdam bonis, si fuissent intellecti, tractatibus, pro Ecclesia sancta Dei. Verum dum essem ibidem, coactus sum per Ordinem meum subire onus Prioratus conentus Romani, quem alias gubernaverant, tempore quo felicis memoriæ Dominus Urbanus quintus erat in Urbe, propter quod ad virginem redire non potui. Prius autem quam ad Urbem venirem, contuleram cum quodam cive Florentino, fideli Deo ac sanctæ Ecclesiæ, qui vocabatur Nicolaus Soderini, & erat sanctæ virgini valde devotus, super negotiis civitatis Florentiæ, & potissime super malitia supra scripta, qua prætendebant se velle pacem cum sancta Ecclesia, quam tantum offenderant, & nihilominus pacem fugiebant. De qua malitia cum ego conquererer, ille vir bonus, prudens & laudabilis famæ, [quamvis constaret non serio agi;] respondit: Habeatis pro certo, quod populus Florentibus universaliter & omnes probi viri civitatis ejusdem vellent pacem: sed quidam maligni & pauci, qui peccatis nostris exigentibus hodie civitatem nostram gubernant, sunt qui pacem impediunt. Tunc ego: Huic malo nō posset apponi remedium? At ille Posset utique, si aliqui ex bonis civibus, ferventer apprehenderent negotium Dei, & cum Officialibus seu Capitaneis partis Guelfæ facerent illos paucos privari officiis, tamquam hostes boni communis: & non essent isti privandi, ultra numerum quaternarium vel senarium. Hoc ego cum audissem, tenui apud me: sed eum ad Vicarium Christi veni, missus a virgine, ei retuli quidquid a viro illo audieram. Ipse autem, qui mihi hæc dixerat in civitate Senensi, reversus est Florentiam: & ego, ut dixi, veni ad Urbem.
[421] [Florentiam tamenmissa Catharina, de pace tractatura,] Ibi cum pluribus mensibus laborassem in regimine Prioratus ac in verbi Dei prædicatione, quadam Dominica de mane nuntius quidam venit ad me ex parte summi Pontificis, mandans quod essem cum Sanctitate sua in prandio. Cui mandato cum obedissem, facto prandio, summus Pontifex accersito me, ait? Mihi scriptum est, quod si Catharina de Senis ibit Florentiam, ego habebo pacem. Tunc ego; Nedum Catharina, sed omnes quotquot sumus, parati sumus pro obedientia Sanctitatis vestræ, usque ad martyrium ire. Ipse vero ait: Nolo quod tu vadas, quia ipsi male te tractarent: sed ei, tum quia mulier est, tum etiam quia reverentiam habent ad eam, credo quod nihil mali facient: tu vero conspicias, quæ Bullæ sint necessariæ ad hoc factum, & porta mihi cras de mane in scriptis in memoriali, ut cito expediatur negotium. Quod & feci, & tuli: confectisque litteris, misi virgini sanctæ; quæ, sicut veræ obedientiæ filia, absque omni tarditate iter assumpsit; Florentiamque perveniens, ibi a viris Deo & sanctæ Ecclesiæ fidelibus cum non parva veneratione suscepta est: & prædicto Nicolao Soderini operante, locuta est cum quibusdam probis civibus, persuadendo eis quod nullo modo starent in dissensione seu guerra cum summo Pastore animarum suarum, sed quam citissime possent, reconciliarentur Vicario Jesu Christi.
[422] [persuadet eam melioribus:] Item eodem viro faciente, locuta est cum officialibus partis Guelfæ, quibus dixit inter cetera, quod si qui essent illi qui præstarent impedimentum paci & concordiæ inter patrem & filios; illi essent digni privari omni officio: quia non vocandi erant Rectores, sed boni communis & civitatis ejusdem destructores; nec debebant habere conscientiam liberandi civitatem suam a tanto malo, per privationem paucorum civium: addens, quod hæc pax non solum expediret corporibus & bonis temporalibus, sed quod plus erat & est necessaria animarum saluti, quam habere nullatenus poterant absque hac pace. Constabat namque, quod ipsi operam dederant efficacem notorie ad spoliandum Ecclesiam Romanam bonis suis, & ad eam pleno jure spectantibus: unde si etiam fuisset privata persona, ipsi coram Deo & quocumque justo judice tenebantur ad restitutionem bonorum, quæ abstulerant, aut auferri per alios fecerant. Quod si per pacem poterant habere hujus debiti remissionem, sequebatur utilitas & ipsorum corporibus & animabus. His & aliis rationibus & persuasionibus, tam dicti officiales quam multi boni cives, inducti sunt ad suadendum Rectoribus sive Prioribus, quod omnino facerent & peterent pacem, non verbo tantum, sed & facto.
[423] Quia vero quidam huic bono se manifeste opposuerunt, & potissime quidam qui hactenus deputati erant ad faciendum guerram contra Ecclesiam, qui erant octo numero: dicti officiales Guelfæ partis unum ex illis octo, & aliquos alios, paucos tamen, sicut poterant officiis privaverunt. Quo facto, mox accensus est duplex ignis, unus ex parte illorum qui sic erant privati, & alius ex quorumdam malevolorum parte, qui accensi sunt ad faciendum privari quosdam sibi odiosos, ut vindictam facerent contra omne Dei mandatum de quibusdam propriis injuriis. Et iste secundus ignis plus nocuit quam primus, [interimconcitato ab advesariis tumultis] & multos contra sacram virginem concitavit: nam tantus factus est numerus privatorum, quod tota civitas quasi de hoc clamabat. Sed sacra virgo nec fecit hoc, nec voluit facere: immo summe doluit, quin præcepit, & statim dixit pluribus, & fecit dici aliis, quod pessime faciebant ad tor & tantos extendere manus: nec debebant illud quod fuerat factum, ad finem pacis habendæ, ad intrinsecam guerram per odia sua deducere tam inique. Illis autem post malitiam suam euntibus & augmentantibus mala sua, hi qui præfecti fuerant guerrarum directioni, gentesarmorum congregantes, & pauperiorem populum concitantes contra dictarum privationum actores, civitatē in disturbio posuerunt. Sicque per seditionem & incursum gentium inferiorum, sive populi pauperioris & insimi, illos qui dictarum privationum fuerant autores, expulerunt de civitate, & spoliaverunt bonis, comburentes domus ipsorum, & quosdam (ut percepi) gladiis peremerunt.
[424] In hoc autem turbine qui per homines irrationabiles excercebatur, plures innocentes sunt passi: & omnes quodammodo pacem optantes, coacti sunt exulare. Inter quos sacra virgo, quæ causa pacis tantummodo venerat, & consilium dederat in principio, ut dictum est, quod quidam pauci pacis impeditores privarentur, fuit principaliter inter iniquos homines computata, [ad necem quaritur] taliterque descripta, quod publice illi de inerudita plebe clamabant; Capiamus & comburamus illam nequissimam mulierem, aut ipsam gladiis trucidemus. Hac fama percepta, hi quorum domus inhabitabat cum suis, licentiaverunt eam & suos, dicentes quod nolebant quod propter eam domus illæ comburentur. Ipsa vero conscia sibi de innocentia, pro Ecclesiæ sanctæ causa libenter patiens, in nullo mota est a consueta constantia: immo subridēs, & suos confortans, imitando Sponsum suum, accessit ad locum ubi erat hortus: ibique post aliqualem suorum exhortationem, orationi se dedit.
[425] Denique cum sic oraret in horto cum Christo, advenerunt cum gladiis & fustibus tumultuantes satellites satanæ, clamantes & dicentes: Ubi est illa mala mulier? Ubi est? Quod illa percipiens, ac si ad delectabile convivium quæreretur, mox ad martyrium, quod diu desideraverat, se paravit. Occurrensque uni, qui cum evaginato gladio fortius ceteris clamabat, Ubi est Catharina? læta facie genu flexit, & dixit: Ego sum Catharina: fac quod cumque permiserit Dominus super me; sed ex parte Omnipotentis tibi præcipio, [quam consternato di vinitus per cussore evadens.] quod nullum ex meis lædas. Quibus verbis prolatis ita consternatus est ille nequam, & taliter perdidit vires, quod nec percutere poterat, nec corā præsentia ejus stare audebat. Et quia tam ferociter ac solicite eam quæfierat, postquam invenerat, expellebat eam a se dicens: Recede a me. Illa vero martyrium sitiens, respondebat: Ego bene hic sto, quo debeo modo ire? Parata sum pro Christo & Ecclesia ejus pati: hoc est enim quod diu desideravi, & votis omnibus exquisivi. Numquid modo fugere debeo, cum reperi quod optabam? Hostiam me viventem offero Sponso meo æterno. Si tu assignatus es, ut sis immolator, age securus, ego hinc nullatenus fugiam, tamen nullis ex meis inferas læsionem. Quid plura? non permisit illum Deus ultra seu amplius sævire in virginem, sed cum omnibus sociis confusus abscessit. Quo facto, cum spiritales filii & filiæ eam circumdarent cum aliquali congratulatione, quia evaserat manus impiorum; illa non parvam ostendit mœstitiam, dicens cum fletu: O me miseram! putabam quod Dominus omnipotens hodie compleret gloriam meam, [martyrio se frustratam delet:] ut sicut sua misericordia concedere dignatus est mihi rosam albam virginitatis, sic rosam rubeam martyrii concedere dignaretur: & ecce, proh dolor! invenio me meo desiderio frustratam, quod totum factum est propter innumera pacta mea, quæ justo judicio Dei tanto privaverunt me bono. Oquā beata fuisset anima mea, si vidisset sanguinem meum effundi pro illius amore, qui me sanguine suo redemit!
[426] Verum licet furor ille pro tunc cessasset, non tunc remanserat virgo sacra secura ex toto cum sua societate: immo tantus inerat tremor omnibus incolis civitatis illius, quod sicut fuit tempore Martyrum, non fuit qui vellet eam in domo sua recipere. Propter quod dicebant ei filii & filiæ ejus spiritales, quod rediret ad civitatem Senensem: quibus illa respondit, se nō posse a territorio illo recedere, quousq, pax esset præconizata inter patrem & filios, sicque dixit se habere a Domino in mandatis. [neque prius redire Senas persuadetur] Quod illi percipientes, & ei contradicere non audentes, invenerunt hominem bonum & timentem Deum, qui nihil metuens suscepit eam in domo; occulte tamen, propter furorem populi & hominum iniquorum. Post dies aliquos cedentes furori, extra civitatem, sed non extra territorium ejus, ad quemdam locum solitarium, ubi anachoretæ habitare solebant, mater virgo & spiritales filii & filiæ accesserunt.
[427] Tandem divina providentia terminato furore, omnibusq; tumultuantibus illis per justitiam punitis, ac hinc inde dispersis, virgo rediit Florentiam: ubi primo secrete, propter regnantes qui videbantur eam habere exosam, tandē publice habitavit, quousq; Domino Gregorio XI defuncto, & Domino Urbano VI electo, pax inter ipsum & dictos Florentinos fuit tractata, consummata, & ex toto firmata, necnon & in civitate supra dicta præconizata. [quam pacem composuerit;] Quo facto, virgo Domini filiis & filiabus in Christo dixit: Amodo possumus de civitate ista recedere, quia gratia Christi feci obedientiam ejus ac Vicarii sui: & quos juveni rebellantes Ecclesiæ, dimitto pacificos, & reconciliatos matri tam piæ. Redeamus ergo ad civitatem Senensem, unde huc venimus; quod & factum est: sicque evasit manus hominum impiorum in nomine Domini, pacemq; obtinuit juxta votum: & hoc non ab homine neq; per homines, sed Jesu Christo tantummodo faciente invisibiliter per Angelos pacis illud, quod operantibus angelis satanæ homines nequam impedire volebant. In quo quilibet ratione utens, videre potest apertius & patientiam excellentem, quæ usque ad mortem quodammodo inclusive se extendebat; & sapientiam dirigentem, quæ ipsam docuit quid ageret in anfractibus & angustiis illis. Et ultra hæc constantiam indeficientem, qua perseveravit semper ad ostiū pulsans Regis pacifici, donec tam Ecclesiæ quam illi civitati obtinuit pacem ad votum. Unde non modo patientiæ virtus, sed caritatis & perseverantiæ constantiæ splendores relucent in opere superius recitato, si non fueris segnis, lector bone.
[428] [ac demum durissimo Martyrio 13 septimanarum] His autem visis, ad ultimam patientiam descendamus, qua diram & duram mortem sustinens, inter Christum & Ecclesiam sanctam suam, non solum merita Martyrum adæquavit, sed quosdam ex sanctis Martyribus (si non fallor nimium) superavit. Illi namque sunt passi ab hominibus, qui quandoque temperantur, placantur, & fatigantur: ista vero a dæmonibus, qui numquam tepescunt aut remittuntur in sua crudelitate, crudeliterque agendo numquam deficiunt. Illorum aliqui, brevi cursu & morte minus gravi consummaverunt martyrium: hæc autē tredecim septimanis, a Dominica Sexagesimæ usque ad penultimam diē Aprilis, incredibiliter tormentata, per singulos dies augmentum capientibus pœnis ejus, cū animilætitia totū patientissime pertulit; semper gratias agens; vitamq; corpoream libens exhibuit, ut Christū populo suo placaret, ac sanctam Ecclesiam præservaret a scandalo: unde nec caula nec pœna ei defuit perfecti martyrii, sicut in secundo tertiæ partis Capitulo latius est descriptum, ac in tertio ac quarto Capitulis sequentibus repetitū. Ex quo manifeste concluditur, quod non modo auream per martyrii desiderium, [veris Martyribus æqualis meritur.] sed etiam aureolam per actualem martyrii passionem est consecuta in cælis Qua ex re deducitur ulterius apud intelligentem, quod in ejus canonizatione securius & brevius est procedendum, sicut in canonizatione Martyrum fieri per Ecclesiam consuevit: in talibus enim, in quibus martyrii fortitudo reperitur, de patientia non est dubitandum, immo nec etiā disputandum. Testes autē qui in primo tertiæ partis Capitulo sunt descripti, testificantur aperte illa quæ in secundo ejusdem partis Capitulo & in subsequentibus sunt superius recitata. Ex quibus ultimo colligitur, hanc sacram virginem & martyrem, esse Sanctorum catalogo annotandam per militantem Ecclesiam: quod æterna Bonitas mihi & ceteris filiis & filiabus ipsius dignetur concedere, quæ una in trinitate, ac trina in unitate vivit & regnat, in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a In Vita B. Stephani Macconi dicitur B. Catharina appulisse Avenionem 18 Iunii 1376.
b Quomodo ergo ibidem dicit Stephanus, quod Virgo in congressum oratorum Florentinorum numquam venire potuit? Credo quod id intelligi debeat, non de ipsis primum appulsis, sed postquam in curia auditi, a Pontificio anathemate ad tribunal divinum ausi sunt provocare, negantes tantæ reipublicæ negotium uni femellæ prudenter committi.
c Virginis oratio ad Papam satis pathetice exponitur ipsius Stephani prædicti verbis in Vita ejus; cum enim a Pontifice jam Romæ agente rogata esset Catharina Florentiam se conferre, negavit illa tunc quidem, ipsum tamen Stephanum pro se misit, qui exponeret Florentinis quid pro ipsis Avenione egisset Catharina, & quam propensum reddidisset Pontificem ad pacem eis concedendam. Neq; id frustra omnino fuit: impetravit enim a Senatu, ut scriberet litteras, quibus rogareturPontifex, absoluto mandato adigere Catharinam ad veniendum Florentiam pacemq; tractandam.
EPISTOLA BARDVCCII
de morte S. Catharinæ Senensis.
Ex editione Veneta an. MDCVII Latine reddita.
Catharina Senensis, tertii Ordinis Dominici (S.)
AUCT BARDUCCIO
[1] [scribit Sor. Catharinæ:] Hvjus Barduccii laudes explicatas jam vidimus a Raymundo de Capua num. 341: restat ut, quoniam rerum in morte gestarum fidelißimum testē ipsum se habuisse dicit idem Raymundus, ejus de hoc argumento accuratißimam Epistolam quæ in sua originali italica lingua ante libros Dialogorum Sanctæ Venetiis impressa fuit, Latine redditam exhibeamus. Scripta est autem epistola, ut præfert titulus (ex quo etiam scimus, Barduccium Petri de Canigariis appellatum) ad Sororem Catharinam Petri-Boni, in monasterio S. Petri ad Monticelos prope Florentiam: sic autem incipit. In nomine Jesu Christi.
[2] [a qua consolatorias acceperat:] Carissima Mater in Christo Jesu, & Soror in sancta memoria nostræ benedictæ Matris Catharinæ, ego miser & iniquus peccator Barduccius me commendo vestris orationibus, tamquam puer imbecillis, orphanus derelictus per mortem tam præstantis Matris. Accepi epistolam tuam, eamque legi perlubenter, ac prælegi hisce meis afflictis Matribus, quæ pro affectu tantæ vestræ erga se caritatis ac tenerrimi amoris gratias tibi agunt maximas. Multum quoque se ædem commendant vestris orationibus, supplicantque ut ipsas commendetis Priori & Sororibus omnibus, quatenus efficiantur promptæ ad omne divinum beneplacitum circa ipsas * circa vos. [cupientique discere finē Sanctæ] Quia vero, tamquam dilecta & fielis filia, desideras cognoscere finem communis nostræ matri, cogor desiderio tuo facere satis: & quamvis ad ejusmodi narrationem pertexendam parum idoneum esse me video, scribam tamen quod nostri infirmi oculi viderunt, & rudes animi sensus potuerunt comprehendere.
[3] [scribit quod initio anni omnem cibum aversari cœpit,] Hæc igitur benedicta Virgo & mater millenarum animarum, circa festum Circumcisionis cœpit magnas novitates pati tam in anima quam in corpore; adeo ut mutare coacta fuerit totum modum vivendi: quia actus ille quo solebat corpori per cibum sustentandao servire, in tantum horrorem ipsi versus est, ut ad eum non nisi cum maxima difficultate se posset adducere: cumque in faciebat nihil prorsus deglutiebat de substantia cibi, sed ipsum volvebat per os, ac denique expuebat. Sed nec unicem quidem aquȩ guttulam trajicere poterat ad refrigerium: unde ei nascebatur vehementissima & molestissima sitis, & gutturis inflammatio tanta, ut ignem spirare videretur. Nihilominus persistebat in bona satis valetudine corporis, alacris & vegeta ut solebat. [& in Sexagesima mortales duos paroxysmos passa,] In hunc modum attigimus Dominicam Sexagesimæ: quando sub vespera tempore orationis accessit symptoma tā difficile ut ab eo deinceps die numquam fuerit sana. Postea sub noctem diei Lunæ sequentis, cum ego epistolam a quamdam scripsissem, habuit paroxysmum alterum, adeo terribilem ut eam velut mortuam omnes plangeremus: itaq; mansit longo temporis spatio, ut nullū vitæ signum in ea deprehenderetur. Post simile temporis spatium surrexit in pedes, nec videbatur ipsa esse quæ sic jacuerat.
[4] [studium erationis intendit,] Ab illa hora & deinceps cœperunt quotidie in illius corpore novi cruciatus & crudelia tormenta. Cumq; jam Quadragesima advenisset, cœpit ipsa sua illa infirmitate non obstante, tanto studio se dare orationi, ut miraculi instar nobis esset, propter frequentiā humilium suspiriorum & amarorum gemituum quos ab intimo trahebat pectore. Credo autē scire te, quod ejus orationes erant tam intensæ, ut tenerū illud corpusculum magis attenuaret una hora orationi impensa, quam accideret cuivis alteri duos continuos dies in oratione persistenti. Itaq; [unde promortua referebatur.] omni die mane post Communionem tollebatur de terra in eo statu, ut quicumq; vidisset eam, mortuam judicasset, & sic ad lectulum deferebatur. Inde post unius alteriusve horæ spatium assurgebat iterum, ibamusq; ad S. Petrum, spatio magni milliaris; ubi se dabat orationi, m eaq; persistebat usque ad Vesperas; ac deniq; domum revertebatur adeo fatigata, ut mortuæ speciem præ se ferret.
[5] [a 3 Domin. Quadr lecto affixa,] Hæc ejus fuerunt exercitia usq; ad Dominicam tertiam Quadragesimæ, quando tandem succubuit victa innumerabilibus cruciatibus, in exhausto corpusculo quotidie crescentibus; nec non immensis doloribus animi, quos hauriebat ex consideratione peccatorum, quæ contra Deum committi videbat, & periculorum, quibus quotidie gravioribus sciebat Ecclesiam sanctam involvi: propter quæ vehementer consternabatur fatigabaturque interius exteriusq; Iacuit itaq in hujusmodi statu hebdomadis octo, ita ut numquam b posset levare cervicem, plena intolerabilibus tormentis, a planta pedis usque ad verticem capitis; [inter maximos cruciatus,] adeo ut pluries diceret; Hæ quidem pœnæ corporales sunt, sed minime naturales; videtur enim quod Deus licentiā dederit dæmonibus ad corpus hoc excruciandum, prout ipsis placuerit. Et vero apparebat satis id ita esse: patiebatur enim pœnas maximas & inauditas: inter quas exercitam patientiam si verbis coner explicare, videor mihi injuriam facturus argumento inexplicabili. Id tantum dicam, quod quoties novus aliquis cruciatus ipsi adveniebat, cor oculosque alacriter erigebat ad Deum, dicebatque, Gratiæ tibi sint, Sponse æterne, quod tot tantasque gratias quotidie facias de novo mihi miserabili tuæque indignissimæ famulæ.
[6] Taliter porro consumebatur corpus illud usq; ad Dominicam ante Ascensionem: [jacuit usq; ad Dominante Ascensionem.] tunc autem eo reductum erat, ut videretur esse quale pingi solet mortuorum: quod tamen nolim intelligi de vultu, semper Angelico & devotionem spirante; sed de reliquo trunco ac membris, in quibus aliud videre non erat quam ossa subtili pelle cooperta: remanseratque a cingulo deorsum dissoluta, neque vel minimum ipsa se poterat in alterutrum latus commovere. Cum ergo advenit nox Dominicam jam dictam præcedens, horis plusquam duabus ante auroram maxima ei supervenit mutatio; credebaturque que fini suo appropinquare. Tunc convocata est omnis familia ad ipsam: quæ singulari cum humilitate & devotione significavit nutu prope adstantibus, quod cuperet accipere sanctam absolutionem a culpa & a pœna: [quando inuncta ad mortem est;] quod & factum est. Tum porro reducta paulatim eo est, ut nullus omnino illius motus perciperetur alius, quam continuum mœstumque ac debile suspirium. Quapropter consultissimum visum est eidem conferre extremam Unctionem: quam ei mox impertiit noster Abbas c S. Anthimi, interim dum illa quasi sensus omnis expers jaceret.
[7] Post dictam Unctionem commutari tota cœpit; variaque signa vultu ac brachiis dare, quasi monstrando se gravissimos dæmonum assultus pati d: & in hac difficili lucta perstitit per unam & dimidiam horam: [& post difficilem cum dæmone luctam,] quo temporis spatio, media ex parte silenter transacto, incepit dicere, Peccavi, Domine, miserere mei: & hoc, ut credo, plus quam sexagies iteravit, vicibus singulis attollens brachium dexterum, eoque dimisso lectum percutiens. Tum mutato sermone totidem aliis vicibus dixit, sed absque ista brachii jactatione, Sancte Deus, miserere mei. Denique aliis aliisque formulis loquendi humilibus atque devotis exprimens diversos virtutum actus, reliquum prædicti temporis spatium absolvit: post quod tota subito est commutata in vultu; qui ex obscuro apparuit Angelicus, & oculi lacrymabundi caligantesque serenati prorsus atq; exhilarati videbantur, ut dubitare non posset, quin veluti a profundo quodam erepta pelago, restitueretur sibi: quæ res valde mitigavit dolorem nostrum, filiorum ac filiarum ipsius, cum ea quam cogitare potes afflictione circumstantium.
[8] Iacebat illa in sinu Matris Alexiæ: tunc autem conata est elevare se; modiceque adjuta, sedit erecta, atque ad Matrem Alexiam reclinata. Posuimus ergo ei ante oculos devotam quamdam e tabellam, ubi sunt multæ Sanctorum reliquiæ & figuræ quædam: [in lectoresedens humillime confitetur culpas] ipsa vero oculos fixit in imaginem crucis ibidem insertam, cœpitque eam adorare, profundissimos quosdam suos de bonitate Dei sensus verbis explicans; interque orandum fatebatur, se ream in conspectu ejus omnium suorum peccatorum in genere. Sigillatim autem dicebat, Mea culpa, Trinitas æterna, quod te miserabiliter offenderim multiplici mea negligentia, ignorantia, & ingratitudine, ac inobedientia, pluribusque defectibus aliis. Miseram me! quæ non observavi præcepta tua, tam in genere omnibus, quam in particulari mihi facta a tua bonitate. O me miseram! Et hoc dicens percutiebat pectus, dicendo suam culpam, addebatque: Non observavi præceptum tuum, quo mandasti ut quærerem semper, tibi honorem, proximo laborem impendere: econtra fugi laborem, cum eo maxime opus erat. Numquid non præcepisti mihi, Deus meus, ut omnem mei ipsius curam deponens, unice spectarem gloriam & laudem tui nominis in salute animarum; & hoc solo cibo de mensa sanctissimæ crucis accepto delectarer? Ego vero quæsivi consolationem propriam. Tu semper invitabas me, ut tibi uni adstringerer per dulcia, amorosa ac ferventia desideria, cum lacrymis & humilibus ac continuis precibus, pro salute totius mundi hujus, & pro reformatione Ecclesiæ sanctæ, promittens quod, illis mediantibus, mundo misericordiam, & sponsæ tuæ novum decorem largiteris: ego vero misera non sura obsecuta desiderio tuo, sed obdormivi in lectulo negligentiæ.
[9] [& negligentias suas:] O me infelicem! Tu constituisti me in regimine animarum assignando mihi tam multos dilectos filios, ut amarem eos amore singulari & dirigerem ad te per viam vitæ: ego vero non fui ipsis nisi speculum infirmitatis humanæ, neque satis solicitam curam ipsorum egi, neque eis succurri per continuam & humilem deprecationem ante conspectum tuum, neque sufficienter exhibui eis bonæ vitæ exempla, aut utilis doctrinæ monita. O me miseram! quam exigua cum reverentia excepi innumerabilia dona & gratias tot dulcium tormentorum & cruciatuum, quos tibi placuit huic fragili corpusculo accumulare: neque eos sustinui cum tam inflammato desiderio atque ardenti amore, quam fuit is cum quo eos mihi immisisti. Hei mihi! Amor meus, tu propter nimiam bonitatem tuam me tibi elegisti in sponsam, jam inde ab initio pueritiæ meæ; ego vero non satis fidelis, sed infidelis tibi fui, eo quod memoriam non tenuerim plenam uno te tuisque altissimis beneficiis, intellectū non fixerim in iis dumtaxat recogitandis, voluntatem non disposuerim ad amandum te immediate ex totis viribus.
[10] [absolutionem cum Indulgentia petit,] De his & talibus accusabat se columba illa purissima, magis, ut credo, ad exemplum nostrum, quam ex necessitate propria: deinde ad Sacerdotem se convertens, dixit: Absolve me, propter amorem Christi crucifixi, de his omnibus peccatis quæ in conspectu Dei sum confessa, deque omnibus aliis quorum non recordor. Quo facto petiit iterum absolutionem a culpa & pœna, dicens id sibi concessum a Gregorio Papa & Papa Urbano. Hoc autem dicebat, quasi esuriens Christi Sanguinem. Factum est ergo ut petebat: & ipsa, fixos semper oculos in Crucifixo tenens, cœpit eum de novo adorare devotissime, & profundissima quædam eloqui, quæ propter peccata mea non fui dignus intelligere; itemque propter dolorem quo ipse gravabar, & propter angustiam qua pectus ejus arctabatur, ita ut difficulter vocem proferret, quam alternis captabamus adstantes lateri, & nunc bina nunc singula verba excipientes aure ad os admota. [extrema mandata quibusdam relinquit,] Sub hæc convertit se ad aliquos filiorum, qui præsentes non fuerant cuidam memorabili sermoni, quem multos ante dies habuerat ad universam familiam, ostendendo nobis viam salutis & perfectionis; & unicuique nostrum sigillatim præcipiendo quid post obitum suum vellet nos facere: quemadmodum etiam nunc fecit erga illos, petens ab omnibus humillime veniam de exigua solicitudine, quam sibi videbatur habuisse pro nostra salute. Tum Lucio, & alteri cuidam, ac denique mihi misero dixit aliqua; & mox ad orandum se retulit.
[11] O si vidisses cum quanta humilitate & reverentia petebat ac recipiebat pluries benedictionem a sua dolentissima matre: de qua hoc solū dicere possum, [poscit benedictionem a matre,] quod fuerit ipsi dulcis amaritudo. Quam plenum tenerrimi affectus spectaculum erat! videre matrem quæ se commendabat suæ benedictæ filiæ, petebatque ut unam potissimum gratiam sibi a Deo impetraret, ne in hoc scilicet tam tristi casu ab ipsa offederetur. Hæc tamen omnia nihil distrahebant sanctam Virginem a suæ orationis fervore: & fini suo appropinquans specialiter, orabat pro Ecclesia Catholica, [pro Ecclesia, papa & domesticis orat:] pro qua dicebat se vitā dare. Orabat etiam pro Papa Urbano sexto, quem efficaciter confitebatur esse verum Pontificem, & filios suos exhortabatur ut ne dubitarent pro ea veritate vitam ponere. Tum maximo cum fervore oravit pro omnibus suis dilectis filiis ac filiabus, quos sibi singulariter diligendos Dominus commendaverat; utebatur autem multis verbis ex iis quibus usus est Salvator noster, quando discipulos suos commendavit Patri; tantoque cum affectu orabat, ut non solum corda nostra sed ipsæ petræ findi potuerint audiendo. Denique signum Crucis formans nobis omnibus benedixit, & sic ad ultimū desideratissimumque vitæ terminum accessit continua in oratione perseverans, & dicens, Tu Domine vocas me, [ac deniqua expiras] & ego venio ad te: venio autem non per merita mea, sed per tuam unius misericordiam: quam misericordiam peto a te in virtute sanguinis: ac dein pluries exclamavit, Sanguis, sanguis. Denique Salvatoris exemplo dixit, Pater, in manus tuas commendo animam & spiritum meum: atque ita suaviter, facie prorsus angelica renidens, inclinato capito emisit spiritum.
[12] Transitus ejus accidit die Dominica sub horam sextam: tenuimus autem ipsam insepultam usque in diem Martis & horam Completorii, [ipsa Dominica circa sextam,] absque ullo humano fœtore; itaque corpus illud, purum integrum ac suaveolens conservarunt: imo brachia, collum & crura haud aliter flectebantur quā si viva fuisset. Fuit autem toto illo triduo, magno cum populo accurrentis strepitu visitatum corpus; felicemque se estimabat quisquis ipsum potuerat vel contingere. Multa autem tunc Deus miracula & signa operatus est, [& miracula multa facit.] quæ festinus prætereo. Sepulcrum vero visitatur devote a fidelibus, æque ac aliorum sanctorū corporum, quæ Romæ sunt: multasque gratias facit Deus in nomine hujus suæ benedictæ sponsæ: neque dubito quin adhuc multa & grandia audituri simus. Aliud non addo. Commenda me Priori & Sororibus omnibus: quia modo quam maxime indigeo subsidio orationum. Deus vos conservet, & crescere faciat in sua gratia.
ANNOTATA.
a Hæc forsitan una earum fuit, de quibus fit mentio infra in Analectis ex Fr. Thoma num. 1.
b Excipe Dominicam Paschatis, qua ex obedientia surrexit, & tamquā sana communicavit, ut infra habetur ex oculato teste in iisdem Analectis num 3, neque dubites utrum hic debeat pro octo legi decem, quia apparet ex sequentibus, movendæ cervicis facultatem virgini restitutam fuisse ante mortem: ipsamque ea usam etiam ultimo vitæ die.
c Abbatiæ S. Anthimi, verisimiliter inter Senas & Aretium sitæ, mentionem fecimus 25 Apr. agentes de B. Philippino num. 1. Fuit autem Ordinis Vallumbrosani, & ad hunc Abbatem videntur esse Epistola 67 & 68.
d Quod, inquit Fr. Thomas, adstantes, ejus actus verbaque attendentes, aperte cognoverunt, tum tacendo, cum faciem oculosque commutaret; tum respondendo, cum audenter diceret: Vanam gloriam, non: sed veram gloriam in Jesu Christo.
e Hanc tabellam servari inter Reliquias apud Dominicanos supra Minervam scribit Octavius Pancirolius.
EPISTOLA DOMNI STEPHANI
de gestis & virtutibus S. Catharinæ
Ex Ms. Rubeæ-vallis prope Bruxellas.
Catharina Senensis, tertii Ordinis Dominici (S.)
BHL Number: 1703
AUCTORE STEPHANO EX MS.
CAPUT I.
Qua occasione auctor in notitiam & familiaritatem Sanctæ
admissus sit atque ab ea moriente ad Ordinem Carthusiensem directus.
Reverendo, religioso, sibique peramabili, corde sincero Fratri, Thomæ a Antonii de Senis, Ordinis Prædicatorum in Conventu Sanctorum Joannis & Pauli Venetiis immoranti, Fr. Stephanus de Senis, [Rogatus scribere qua norat de Beata,] Prior, licet indignus, domus S. Mariæ de Gratia, Carthusiensis Ordinis prope Papiam; salutem in eo qui est omnium vera salus. Litteras vestras, affectuose recepi & attente perlegi, per quas me valde requiritis atque rogatis, ut veridicam informationem vestræ caritati dirigere debeam, etiam in publica forma, de gestis, moribus, virtutibus atque doctrinis famosæ sanctitatis Virginis B. Catharinæ de Senis, cujus conversationem aliquando merui, dum ageret in humanis, ut asseritis; & præsertim occasione cujusdam querelæ, factæ Venetiis in Episcopali palatio b, circa celebrationem festi sive commemoratione ejusdem Virginis: quia multi credere nolunt veras esse virtutes, quæ de ipsa veridice prædicantur.
[2] Verum, ut aperte fatear, facies ipsius Virginis, cum omni genere suo, mihi & omni generi meo penitus ignota fuit, [usque ad an. 1376 sibi ignota,] licet in eadem civitate Senarum oriundi fuerimus, usque ad annum Dom. MCCCLXXVI vel circa: Nec etiam illo tempore, velut immersus in fluctibus vitæ præsentis, ejus notitiam habere exoptabam; nisi quod æterna bonitas, quæ neminem vult perire, [narrat quod inimicitiæ cujusdam causa,] per hanc Virginem animam meam de faucibus inferni liberare disposuit. Accidit igitur illo tempore, sine culpa nostra, incurrere hos in quandam guerram cum valde potentioribus c nobis; in qua tamen plurimi magni cives cum aliquandiu fuissent occupati atque fatigati, nullam omnino spem alicujus bonæ voluntatis vel pacis ab illis adversariis nostris habere potuerunt.
[3] Tunc Virgo præfata florebat quasi per universam Tusciam, [ad eam in talibus exercitatam,] & magnis virtutum præconiis a quamplurimis extollebatur, & opera valde miranda referebant: unde mihi suggestum d extitit, quia si rogarem illam de tali negotio, sine dubio pacem haberemus, quia multa similia fecerat. Quare consilium habui cum quodam viro e nobili, qui longo tempore portaverat odium, & postea pacem fecerat, ejusque sacræ Virginis conversationem habebat; qui sicut motivum meum audivit, illico respondit: Indubitatum habeas, quia nullam in ista civitate personam invenies, quæ sit ipsa aptior pro tali pace: [persuasus accedere,] subjungens, Ultra non differas, & ego te sociabo. Visitavimus igitur eam; quæ me recepit, non ut verecunda virgo, sicut existimabam; sed affectuosissima caritate, veluti si germanum, a remotis partibus redeuntem, gratiose suscepisset: de quo fui miratus, & attendebam efficaciam Sanctorum verborum, quibus me non tantum induxit, verum etiam compulit ad Confessionē & ad virtuose vivendum. Dixi: [benigneque receptus & ad confessionem inductus,] Digitus Dei est hic. Et audita causa meæ visitationis, absolute respondit. Vade, fili carissime, confidens in Domino, quia libentissime laborabo, donec habebis optimam pacem, & hujusmodi pondus omnino super caput istud habere me sinas; & ita rei postea probavit eventus: qui miraculose postmodum, ipsa mediante, pacem habuimus etiam contra voluntatem adversariorum nostrorum, f & hoc omitto causa brevitatis.
[4] [frequentiis cœperis cum ea agere,] Interim ego solicitare desiderans hujusmodi pacem, visitavi pluries eam: & quotidie, propter efficacissima verba sua & exempla perfectissima, sentiebam interiorem hominem in melius, conscientia compellente, reformari. Me rogavit interim ut aliquas Epistolas, quas ore virgineo mirabili modo dictabat, ego scriberem. Et utique valde libenter acceptavi, [ejusque nonnullas epistolas scribere,] quotidie sentiens in me, per novum fervorem ad cælestia, cor accendi, vilipendendo seculū, & omnia sua, cum tanta displicentia vitæ pristinæ, ut vix me tolerare valerem: & talem ac tantam persensi in me mutationem, [inireque ad pietatem accendi,] ut etiam ab extra temperare non possem; ita ut fere tota civitas illa miraretur. g Et quanto plus attendebam vitam, exempla, mores, & verba præfatæ sanctæ Virginis, tanto magis augmentum in me percipiebam divini amoris atque seculi contemptus. h
[5] Post modicum vero temporis prædicta sanctissima Virgo mihi dixit in secreto: Noveris, dilectissime fili, quo cito implebitur majus desiderium quod habes. Quo percepto fui stupefactus aliqualiter, quia nesciebam invenire, quid in mundo vellem habere, imo potius omnia sua recusabam. Ideo dixi, O carissima Mater, [& sicut optaverat,] obsecro, quod est majus desiderium quod habeam. Et ipsa; Quæras, inquit, in corde tuo. Ad quam ego: Vere, mater amantissima, nescio in me majus desiderium invenire, quam esse jugiter juxta vos. Et illa subito respondit: Et hoc erit. Ego vero nesciebam intelligere modum, qualiter honeste sive commode posset ita fieri, [in ipsius Avenionem euntis societatem receptus,] propter difficiles conditiones & utriusque statum. Ille vero cui nihil est impossibile, per modum admirabilem ordinavit ipsam ad Avenionem, videlicet ad Dominum Gregorium Papam Undecimum, dirigere gressus: & ita, licet indignus, acceptatus fui comes tam sanctæ societatis; parvi pendens atque derelinquens utrumque parentem, germanos, sororem, & alios consanguineos; me beatum esse reputans pro virginea præsentia.
[6] Post hæc ipse summus Pontifex venit ad urbem Romam, [deinde Romæ atque Florentiæ ipsi adhærens,] ipsa sanctissima Virgine solummodo i confortante eum ex divino præcepto, prout apertissime mihi constat: & pro factis Ecclesiæ misit eam Florentiam, quæ tempore tali rebellis erat Ecclesiæ; ubi multa mirabilia Deus operatus est per eam, ut aliqualiter in Legenda sua panditur: & ibi secum adhuc esse merui. Tandem adhuc fui secum in Roma k, ubi post multos, &, ut ita dixerim, intolerabiles labores, infatigabiliter ad honorem Dei portatos & hilarissime toleratos, [morienti ad fuerit,] felicissimo cursu diem clausit extremum, in præsentia mea: quam etiam propriis manibus ad Minervam, videlicet Prædicatorum ecclesiam, detuli tumulandam; immo verius in capsa cypressina & honorabili tumulo conservandam.
[7] [ab eaque jussus sit fieri Carthusianus,] Dum vero laboraret in extremis, ordinavit cum aliquibus quid agere deberent post ejus transitum. Postea ejus faciem ad me vertens, ait, etiam protendendo digitum, Tibi autem in virtute sanctæ obedientiæ præcipio ex parte Dei, ut omnino vadas ad Ordinem Carthusiensem, quoniam ad illum Ordinem ipse te vocavit & elegit. Et videndo nos juxta se plorantes, ait, Carissimi filii, nullo modo plorare debetis, immo potius in Domino lætari & agere festivum diem, quia carcerem istum egredior hodie, vadens ad amantissimum Sponsum animæ meæ: vobis autem indubitantissime promitto, quia magis incomparabiliter vos juvabo postea, quam unquam juvare potui, dum fui sic incarcerata. Et ut ore promisit & verbo, sic opere perfectissime complevit, & implere quotidie non cessat.
[8] Et ut hoc aliquali pateat exemplo, proferam unum ad honorem Dei & ipsius Virginis; [& sicut suis promiserat illa,] quamvis ad verecundiam meam accedat: quia, quando mihi præcepit, ex obedientia Dei, ut irem ad Ordinem Carthusiensem, ego non optabam illum vel alium etiam Ordinem ingredi: sed ex quo migravit ad æthereas mansiones, in corde meo tale desiderium jussa perficiendi succensum extitit, ut si totus mundus mihi contradicere voluisset, ego nullatenus acquiescere potuissem, ut experientia docuit. Ubi quantum vel quid operata jam fuerit & etiam operetur cum filio suo, [mortuæ efficacissimam opem expertus.] licet inutili & indigno, non est hujus temporis narrare. Hoc autem intactum omnino præterire non patiar, quod post Deum atque Beatissimam Virginem Mariam, ego magis obligatum me existimo præfatæ sanctæ Virgini Catharinæ quam alicui creaturæ mundi: & si quid boni foret in me, totum attribuo illi post Deum.
ANNOTATA.
a Sixtus Senensis laudat hunc Thomam Antonii de Senis ut virum, religionis præstantiæ, morum gravitate, & doctrina non vulgari excultum, qui Vitam Sanctæ a Raymundo compilatæ in compendium redegerit, addito aliquo supplemento, qualis scilicet extat apud Mombritium: item librum de attestatione sanctitatis & miraculis ipsius, in ordine ad canonizationem, quem optamus nancisci æque ac Vitam B. Mariæ Venetæ ab eodem conscriptam. Idem epistolas Sanctæ in unum volumen collegit: & Vitam B. Dominici composuisse dicitur, quam nondum vidimus obiit autem an. 1430.
b Hac occasione compositum a dicto Thoma putamus librum præfatum sive processum, qui ibidem adhuc extare dicitur.
c Hos Stephani adversarios, fuisse ex Tholomæa & Renaldina gente primarios, scribitur in ejus Vita lib. 1 cap. 4.
d Auctor & promotrix hujus consilii præcipua Joanna Bandinella, Stephani Senatoris filia, spectatæ virtutismatrona & Stephani nostri mater.
e Petrus Bellantus, ante biennium inimicis suis reconciliatus, ut scribitur in Vita.
f Res ibidem hoc modo narratur cap. 6. Dixerat Virgo Seraphica diem, qua in D. Christophori ad Tholomæam plateam convenire adversarii dicebantur. Sed cum paulo interjecto tempore inter se fremerent, ut gens a nobilitate & potentia superba admodum & insolens, magisque eorum animus in priori sententia obfirmatus perstaret in dies, neque de ea ulla ratione dejici posset; prorsus obnuebant, & Virginis ceterorumque de Macona Domo de industria vitabant congressum. Quod ubi Virgo animadvertit; Me, inquit audire nolunt; Deo, velint, nolint, dicto audientes erunt: iisque probatis recta ad D. Christophori contendit, quo ex condicto Stephano, cum Conrado patre ceterisque sibi cognatione proximis, jam convenerat. Ea in æde Seraphica virgo ante aram maximam, in preces effusa, procubuit. Rem dictu miram! Ea orante atque extra se vi precum rapta, adversariorum primi quique, aliis aliorum adventum ignorantibus, sed Deo cogente quem ardentibus precibus urgebat Catharina, in templo brevi adesse conspiciuntur. Qui ut primum oculos in Virginem orantem conjiciunt, contemplanturque (ut postea fassi sunt) ex ejus vultu quosdam divinæ lucis emicare radios; religione maxime perurgente, iras deponere apud se statuunt; sic ut Virgini ad se reversæ obviam processerint, & ante eam acclinantes, in ejus potestate omnem de pace ineunda controversiam cum altera partium, optima inter se inita conspiratione, tradunt, omnibus qui aderant rem oppido mirantibus. Mox autem in mutuos amplexus pars utraque, data petitaque vicißim venia, ex Catharinæ præscripto ruisse dicitur.
g Quidam etiam Catherinatum per contemptum per plateas clamabant.
h Vsque adeo ut non solum despicato abjectoque corporis cultu, verum etiam dictis factisque cujusdam exploratæ submissionis, ad veterem luxum fastumque expiandum, se dejiceret.
i Pius 2 in ea oratione, quam ad populum in solenni canonizatione habuit, rem totam hoc modo declaravit: Audite Romani, audite omnes, res memorandas atque recenti dignas historia. Anis quatuor & septuaginta Romana Curia trans Alpes peregrinata fuerat; Apostolica Sedes, per multas deducta manus, tandem ad Gregorium XI, Sanctitatis opinione celebrem, pervenerat. Is cum Episcopum quemdam redargueret, quod procul ab Ecclesia & sponsa sua vitam ageret; hoc responsum habuit: Cur tu, Pater sancte, qui me arguis, apud Ecclesiam tuam non trahis moram, sed multo quam ego meam, tu tuam sponsam, a te procul absentem, contemnis? Tactus hoc responso veluti monitu divino Pontifex, penitiorem palatii partem ingressus solus, Deo vovit, quam primum posset, Romam petere: nec hoc mortali cuipiam revelavit. Sed cum pararet ad recessum operas, & Rex Franciæ multique Galliarum Principes ejus propositum impedire, nunc precibus, nunc minis adniterentur; dubius quid ageret, Virginem hanc ad se accersitā consuluit, an Romam accedere deberet. Cui Virgo; quid me, inquit, Pontifex vilem femellam interrogat? tute scis quid Deo promiseris: servato quæ vovisti. Attonitus his dictis Præsul, omni hæsitatione rejecta, itineri se commisit, & navigio in Italiam vectus Romam petiit.
k In magno enim Noscomio Senensi, cui se cum patre addixerat Stephanus, coram Deiparæ imagine noctu oranti allapsa vox dicitur, Romam properare jubens, quoniam instaret caræ matris discessus.
CAPUT II.
Extases Catharinæ: potestas in pellendis morbis exercita.
[9] Per suprascripta comprehendi potest, aliquibus annis habuisse me super quamplurimos etiam familiarissimam conversationem ejus, [Stephanus tamquam secretorum Beatæ præ aliis cōscius,] litteras atque secreta sua & partem libri sui scribendo, & ab ore Virgineo percipiendo: quia supra merita me nimis affectuose materna caritate dilexit, ita ut multi filiorum ejus ægre portarent, & quamdam œmultaionem haberent. Ego autem attente cum diligentia magna considerabam verba, mores, & actus ejus in omnibus & per singula. Et paucis volendo multa concludere, super conscientia mea coram Deo & universa Ecclesia militante, [testatur singularem ejus sanctimoniā,] veridice sibi præbeo testimonium istud, quia licet ego me peccatorem intelligebam, tamen habui elapsis jam annis sexaginta a & ultra conversationem multorum & valde famosorum servorum Dei, & numquam vidi vel etiam audivi a multis elapsis temporibus aliquem Dei servum, qui esset in omni virtute in tam perfectissimo atque supremo gradu; quare merito reputabatur ab omnibus virtutum simulacrum, & speculum servorum Dei lucidissimum.
[10] Non habeo memoriæ, tanto tempore conversando secum, [& quod amantissima colloquiorum spiritualium,] umquam ab ore suo Virgineo verbum aliquod otiosum audivisse: sed verba nostra numquam sic erant inepte prolata, quin ipsa statim ad aliquem profectum spiritualem adduceret. Semper & infatigabili corde loquebatur de Deo vel ad ipsum inducentibus. Nunquam puto dormivisset, vel comedisset, si auditores jugiter habuisset, ut experiebamur in ipsa quotidie: siquando vero compellebatur audire facta seculi vel ad salutem inutilia, subito rapiebatur in extasim; [soleret rapi in extases tam abstractivas,] & corpus ibi remanebat absque sensu quocumque, velut in oratione consistens. Illo modo rapiebatur quotidie, ut ipsi vidimus, non dico centum vel mille vicibus; immo valde pluries membra sua rigida remanebant & inflexibilia, ita ut prius ossa frangi potuissent, quam membra flecti valuissent. Et pro veritate istius passus apertissime demonstranda, ne forte quis existimare vellet ipsam ita simulatorie fecisse; unum volo narrare, gestum in præsentia nostra.
[11] Quando fuimus in Avenione, Papa Gregorius antedictus assignari nobis fecit unam pulchram domum cum ornatissima capella; & soror ipsius Domini b Papæ, tamquam devotissima Domina, postquam aliquando locuta fuit cum suprascripta virgine, magnam affectionem atque devotionem concepit ad eam, & inter cetera dixit in secreto Magistro Raymundo Confessori suo, [ut post Communionem coram Sorore Pontificis,] quod valde peroptabat adesse quando sacra Virgo communicaret. Qui promisit ei, quod die Dominica futura sibi notificaret. Qua die veniente, hora Tertiarū Virgo sancta capellam intravit, absque sotularibus tantummodo cum pedulibus, & more suo rapta fuit in extasim, communicare desiderans & expectans. Vocavit ergo me Magister Raymundus, & ait: Vade ad tale palatium, ubi moratur veneranda soror Papæ, dicesque sibi quia Catharina communicabit isto mane. Quæ Domina Missam audiebat; & sicut intravi quamdam aulam valde magnam, ipsa me consideravit: [quæ adesso petierat,] & quia agnovit esse de familia Catharinæ, subito personaliter ad me venit, & ait; Fili, quid quæris tu? Cui respondi, quæ mihi fuerunt injuncta. Ipsa vero subito festinavit, & venit ad domum nostram cum honorabili societate sexus utriusque. Inter alios autem adduxit uxorem c nepotis Papæ, qui vocabatur Dominus Raymundus de Turena, & hæc juvencula erat, vanitate plena, nihil habens de Deo. Soror Papæ valde devote se habuit; illa vero misera, sicut æstimo, cogitavit quod Virgo simularet: [acu puncta in pede nihil senserit,] ideo post Missam ostendit ex devotione faciem suam superponere pedibus Virginis, & eam pluribus vicibus in pedibus acerrime acu perforavit: ipsa vero stetit immobilis, quemadmodum ita stetisset etiamsi pedes abscidisset. [nisi postquam raptus ille cessavit:] Postquam autem omnes abscesserant, & Virgo redit ad sensus corporeos; valde cœpit dolere pedem, ita quod vix ambulare poterat. At illæ sociæ suæ considerantes ubi dolebat, viderunt emortuum sanguinem ex puncturis: & intellexerunt aperte malitiam & infidelitatem illius miseræ. De multis exemplis ad propositum hoc unum existimo posse sufficere fideli viro.
[12] Circa quem extaticum statum ejus unum valde mirabile non est omittendum, sed cum debita veneratione recolendum: [& sæpe corpus de terra sublevaretur,] quia præcipue quando in quibusdam arduis ejus anima ferventius in oratione semetipsam exercitabat, & cum impetu majori satagebat ascendere, gravedinem quoque corporis a terra sublevabat: unde multotiens a quampluribus in oratione visa fuit a terra suspensa & elevata, quorum ego sum unus, de quo vehementer admirabar; qualiter autem ita fieri posset, aperte scribitur in libro, quem ipsa Virgo sacra composuit, quem ego pro parte scripsi, dum illum ore Virgineo valde mirabili modo dictabat. Super qua materia valde notandum est, [efficacissima utens oratione:] quod divina Majestas isti fidelissimæ sponsæ suæ tantam auctoritatem atque familiaritatem secum exhibuerat, ut frequenter in oratione sua confidentissime loqueretur, dicendo. Ego volo sic. Et quando tali modo Sponso suo loquebatur, videbatur esse necessarium, quod ilico suum effectum haberet: ut in multis possemus verissimum exhibere testimonium.
[13] Sed hoc unum, quod in me percepi, tacere non potero. Cum de Avenione rediremus, fuimus in civitate Januæ, per mensem & ultra, in domo cujusdam nobilis & venerandæ Dominæ, [ita ipsum Stephanum Avenione,] quæ vocabatur Domina Orietta Scotta, ubi fere tota societas nostra fuit infirmata: sed illa Domina solicitam de omnibus curam agebat, adducendo quotidie duos medicos valentes vitos, cum quibus habui laborem valde magnum, volendo satisfacere singulis infirmis; donec ab omnibus de domo quasi mihi prædiceretur, quod etiam infirmarer, & infra paucos dies ita subsecutum est. In lectum quoque decidi multum acutissima febri correptus, cum excessivo dolore capitis & laborioso vomitu. Cumque sacra Virgo percepisset, ad me personaliter accessit, [acutissima febre laborantem,] una cum Confessoribus atque sociabus ejus, & a me petivit, in quo eram ita gravatus. Ego vero lætatus ex ejus gratissima præsentia, solatiose respondi: Aliqui dicunt mihi, quod ego patior nescio quid. Tunc ipsa caritate materna mota, mihi frontem virginea manu tetigit, & caput suum aliqualiter agitans, ait: Audiatis istum filium, qui dicit, aliqui mihi dicunt, [surgere jussit & sanavit,] quod ego patior, ignoro quid; cum ipse patiatur acutissimam febrem. Et adjecit: Ego non permittam te agere, prout faciunt infirmi ceteri, sed in virtute sanctæ obedientiæ tibi præcipio, ut ulterius hanc ægritudinem non patiaris; nam omnino volo te esse sanum, ac ut alios adjuves uti solebas: & his dictis, juxta morem suum, incepit loqui de Deo. Mirabile dictu, sed valde mirabilius in facto! Ipso tunc, adhuc ea loquente, fui plenissime liberatus; & interrumpendo verba sua, me liberatum esse clamavi, cunctis qui aderant admirantibus; & annis multis postea cum perfecta sanitate perseveravi.
[14] Simili modo præfata Virgo, videlicet ex præcepto potestativo, Venerabilem virum Domnum d Joannem, monachum professum & habitantem in cellis Vallisumbrosæ, liberavit: qui sicut mihi firmiter asseruit, [item eremitum Vallumbrosanum,] hoca tali laborabat in extremis in Abbatia Passignani e prope Senas. Præceptum autem ab ore Virginis audivi, quod in absentia dicti Domni Joannis factum extitit, videlicet in præsentia duorum discipulorum ejusdem, quos ipsi Virgini direxerat, præcipiens illi per eos, ne amplius infirmaretur, sed indilate veniret ad eam: & absque mora sic opere complevit. Super quo facto, admiratione multa digno, ipse postea pulcherrimam epistolam f luculento stylo dictavit, ad memoriam tanti miraculi, quam epistolam in cella nostra devote conservavi. Tum adhuc plenius viva voce mihi superscripta seriose narravit, voce publica Virginem extollendo, & ad ejus devotionem omnes audientes imitando, quæ de pœna mortis extraxerat eum, potius præcipiendo quam orando: multumq; admirans laudabat Altissimum, qui tantam atque talem auctoritatem isti sponsæ suæ concesserat.
ANNOTATA.
a Agebat Stephanus, cum hæc scriberet anno 1411, ætatis annum 64; natus, uti dicitur in Vita an. 1347.
b Gregorius XI, antea Petrus Rogerius de Bello-forti dictus, filius Guilielmi Rogerii I, Comitis de Beaufort, quatuor sorores habuisse dicitur apud Christophorum Iustellum in Historia Genealogicæ familiæ Tureniæ: quarum primogenita Elisa, hoc tempore bis vidua & prole carens, credi potest fratri adhæsisse potius quam aliæ, quæ, si vivebant, conjugio aut liberis obstrictæ erant. Eidem conjecturæ favet quod hæc anno 1402 heredem instituerit Raymundum Comitem de Beaufort & Turene, suum & Pontificis nepotem primogenitum, ex primogenito Fratre Guilielmo Rogerio II, qui Guilielmus Rogerius Vicecomitatum Tureniæ, emptum an. 1350 ab uxoris suæ sorore, Cecilia Comingia, avitis titulis adjunxit: & adhuc vivens an. 1375 transtulit in prædictum Raymundum, in favorem matrimonii ab eo contrahendi.
c Maria, filia Ioannis I Comitis Arverniæ & Bononiæ, atque Ioannæ Claromontanæ: quæ suæ temeritatis hanc pœnam tulisse videtur, quod filiam unam tunc habens, nullos deinde liberos marito dederit, in quibus familiæ succeßio perseveraret.
d De hoc Joanne ejusque vita egimus 10 Martii, postquamexplicuimus Vitam B. Andreæ de Strumis, eo quod ab aliquibus cum titulo Beati dicto Andreæ jungatur.
e Passinianensis Abbatia, medio inter Florentiam & Senas itinere, utrimque distat passuum millibus circiter quindecim.
f Vtinam ea epistola adhuc uspiam extet, cum reliquis ejusdem sancti eremitæ scriptis, quæ hoc primum seculo perierunt; in quibus etiam alia reperiretur scripta ad Barduccium Florentinum, alterum B. Catharinæ scribam, de ipsius mortuæ gloria sibi Ioanni revelata; uti dictum supra num. 21.
CAPUT III.
Efficacia sermonum Catharinæ & mirabilis abstinentia.
[15] Et quamvis universa vita suprascriptæ Virginis, [Deo incessanter unita,] tam secundum hominem interiorem quam exteriorem, extiterit, ut ita dixerim, inaudita & valde miraculosa: tamen aliqui servi Dei magis excellentes altius unum in ea considerabant, in homine viatore valde stupendum & insolitum; quia quidquid ageret, diceret, vel audiret, inseparabiliter sua sancta mens in Deo semper erat immersa, sibique actualiter unita. Et quoniam ex abundantia cordis os loquitur, numquam nisi de Deo loquebatur, vel ad Deum inducentibus. Semper & ubiq; Deum quærebat, & inveniebat, [de eo continuo loquebatur,] & possidebat per actualem affectum & amoris unionem. Recolo quod quando videbat in prato flores, cum sancta lætitia nos invitabat, dicens: Nonne videtis, quod omnia Deum honorant & clamant? Isti rubei flores rubicundas Jesu Christi plagas aperte nobis intimant. Quando videbat multitudinem formicarum, dicebat: Ita sunt egressæ de sancta mente Dei, sicut & ego, qui tantum laboravit ad creandum Angelos, quantum istas & arborum flores. Et in effectu, [cum magno solatio audientium:] semper omnes & in omnibus eramus in sua præsentia consolati, & tantum ædificati, quod ut ita dixerim, absque corporali cibo stetissemus jugiter ad audiendum eam, quantumcumque fuissemus aliunde tribulati vel infirmitate gravati. Etiam suspendendi vel decollandi (quos accersita quandoque visitabat in carcere) videbantur oblivioni tradere pro tali tempore pœnas & afflictiones suas, undecumque venirent.
[16] In ejus aspectu mirabili modo videbantur tentationes diabolicæ omnino cessare, velut quando sol in virtute sua lucet, tenebræ non apparent. Recolo me multotiens ad eam ivisse cum proposito narrandi plura de statu meo, & postea sibi dicebam, [efficax ad sedendas tentationes,] quod oblivioni tradideram: unde solebam ab ea petere qualiter mihi esset: quæ procul dubio melius exponebat & in necessitatibus occurrebat, quam ipse scivissem exponere sive postulare. Et ne quis admiretur de tali modo loquendi, noverunt omnes, quod ista sacratissima Virgo quasi cognoscebat animarum dispositionem, [arcana cordium penetrabat,] velut nos agnoscimus dispositionem facierum, prout experientia multotiens apertissime demonstravit a: unde non poteramus eam quoquo modo latere, sed nobis nostra secreta pandebat. Quare sibi quandoque dixi: Vere, Mater, majus periculum est, esse juxta vox, quam ambulare per mare; pro eo quod ita videtis omnia nostra. Et illa mihi subintulit in secreto: Noveris, carissime fili, quod in mentibus, eorum præcipue super quos amplius invigilare studeo, nulla macula sive nubes alicujus defectus ita subito cadit, quin illam subito videam, Domino demonstrante.
[17] Et ad majorem expressionem istius veritatis, [ad confessionem inducebat plurimos,] a pertissime mihi constat, quod propter efficacissimas exhortationes ejus ipsa confiteri fecit, etiam in præsentia mea, utriusq; sexus multa millia hominū, quia nullus omnino poterat ei resistere; unde propter tantū fructum animarū, quem ipsa faciebat in hujusmodi, Papa Gregorius undecimus ei gratiose concessit jugiter habere secum tres Confessores cum auctoritate valde magna. Quandoque tamen occurrebant ei peccatores aliqui, a diabolo tam tenaciter alligati, quod omnino resistebant ei dicentes: Vere, Domina, si diceretis mihi, quod Romam irem vel ad S. Jacobum, [etiam obduratissimos,] infallibiliter implerem; super hoc autem articulo confessionis, obsecro, parcatis mihi quia non possum. Tandem, quando per alium modum prævalere ipsa non poterat, in secreto dicebat ei: Si dixero tibi causam ob quam tu renuis confiteri, numquid postea confiteberis? Ille vero tamquam attonitus atque præventus ita facere promittebat, & ipsa: Dilectissime frater, oculos hominum aliquando latere possumus, oculos vero Dei numquam, ideo tale peccatum, quod in tali tempore & in tali loco fecisti; est illud, unde diabolus tali modo mentem tuam consudit, [ad pœnitentiam, sua eis peccata revelans:] quod te confiteri non permittit. At ille videns, se ita deprehensum, ad pedes ejus humillime se prosternebat, cum abundantia lacrymarum veniam exposcens, & indilate confitebatur. Apertissime mihi constat, quod pluries & cum pluribus hoc actum est: quorum unus, per totam Italiam valde famosus & magni status, mihi dixit: Solus Deus & ego sciebamus istud, quod ista Virgo mihi dixit: unde procul dubio video, quod ipsa major est in conspectu Dei, quam credatur. Per hunc ergo modum Virgo prudentissima peccatorum animas de manu diaboli liberabat. Et ista pro præsenti de miraculosa vita sua secundum hominem interiorem dicta sufficiant, licet amplissima sit hujusmodi materia,
[18] Secundum exteriorem hominem adhuc erat vita ipsius miraculosa: quia, sicut habetur in Legenda sua, multo tempore sustentabatur aliquando virgineum corpusculum absque cibo quocumque materiali, [quandoque sola Eucharistia victitat,] etiam abstinendo a gutta aquæ: quod impossibile judicarem, nisi vidissem oculis meis in Roma; quandoque sumendo tantummodo Venerabile Sacramentum Communionis. Tamen ejus modus vivendi, quem tempore multo servavit & ego pluribus annis vidi, est iste: carnes, vinum, confectiones & ova multum abhorrebat: illæ sociæ suæ præparabant ei herbas crudas communiter, quas insalatium vocamus, [alias parcissimo vilique utens edulio] quando poterant habere, & aliquando ferculum olerum cum oleo. De anguilla comededat solummodo caput & caudam; caseum vero non comedebat, nisi quando bene putridus erat, & similiter uvas & hujusmodi. Neque tamen ista comedebat, sed aliquando cum pane, aliquando sine pane dentibus conterebat, ingerendo succum, & omnem bolum quoad materiam grossam exspuendo, & aquam puram frequentissime bibendo, imo sorbillando. Et quasi tanto tempore differebat ita facere, [quo tamen, utpote violente reddendo,] quanto sociæ comedendo stabant in mensa; postea surgebat dicens, Vadamus ad justitiam istius miseræ peccatricis. Et cum virgulto fœniculi vel altero, quem ad stomachum immittebat, violenter per eamdem viam illum succum & aquam potatam ad extra revocabat: & aliquando tantam violentiam in hoc actu sustentabat, quod ex ore sanguinis rivus exibat.
[19] Confunditur igitur hinc opinio quorumdam incredulorum, qui falsissime detrahebant ei, dicentes, Quamvis ipsa non comedat aperte cum aliis; ipsa postea comedit in secreto. Simplicissima veritas est ista, [non juva batur sed infirmabatur:] quam apertissime multi vidimus longo tempore, quod dum in stomacho suo erat aliqua substantia cujuscumque succi vel aquæ, sive rei alterius, etiam ad instar unius avellanæ, corpus ejus efficiebatur infirmum & inutile totaliter. Aliquando veniebant ad eam aliqui magni viri, tempore quo debuisset agere justitiam illam, ut utar vocabulo suo; & sic, ut eis illico satisfaceret, oportebat eam differre talem actum: sed ipsa subito syncopizabat & efficiebatur veluti mortua, donec illam evacuationem opere perfecisset. Hæc autem vidimus, ut ita dixerim, infinitis vicibus.
[20] Quod ego diligenter attendens, valde confidenter aliquando dixi sibi: [nihil prorsus sumptura] Mater amantissima, considero quod refrigerium ejus quod sumitis, ita modico tempore tenetis in stomacho, quod natura nullum vel mocicum subsidium inde potest habere: præcipue quia statim revocatis cum tanta difficultate, amaritudine, & pœna; quare melius appareret quod abstineretis a tali sumptione. Quæ tamquam discretissima mihi respondit: Dilectissime fili, plures habeo respectus in ista sumptione: unus est, [nisi discretio id suasisset.] quia rogavi Deum, in præsenti vita me puniret pro peccato gulæ; itaque libenter accepto disciplinam istam, a Deo mihi concessam. Deinde quia conor satisfacere quampluribus, qui videntur in me scandalizari, quando non comedebam; dicebant enim quia diabolus me decipiebat: itaque comedo sicuti mihi conceditur. Alius etiam potest esse bonus respectus, quia per istam corporalem pœnam mens aliqualiter ad corporales potentias revertitur: alias, quia sic est mens absorpta, corpus forsitan insensibile remaneret. His auditis tacui, non habens ad ei replicandum.
ANNOTATA.
a Huc spectat quod ex aliqua inedita Stephani Vita sic narrat Frigerius: lib. 3 cap. 1. Frequentabat Stephanus, exemplum patris sui sequens, nobilem Cōfraternitatem sanctissimæ Virginis, quæ in cryptis quibusdam Hospitalis Senensis assueverat convenire, ibique exercebatur in operibus pietatis. Quadam nihilominus vice ab aliquibus suscitatus, in eodem loco cum ipsis conspiravit contra Magistratum: quod cognoscens in spiritu Catharina, in hæc verba prorupit. Ah! fili mi Stephane, quid machinaris in corde tuo? quid agis? siccine domum Dei vertis in conventiculum proditionis. Audiebant hæc & mirabantur sociæ, neque dubitabant quin aliquod grande secretum continerent eæ voces. Post paucos dies deinde adfuit Stephanus, Virginem ut solebat visitaturus: sed priusquam verbum proloqueretur, occupavit eum Virgo, & dixit. Itane, Stephane, teipsum precipitas in perniciem corporis animæque? quam stulta sunt illa quæ agitasti consilia! Revertere, obsecro, revertere ad cor, ab eoque ejice conspirationis venenum. Erras, si existimas domum Dei impune fieri receptaculum conjuratorum adversus rempublicam. Ut igitur culpam commissam eluas: vade & ipso in loco extunde tot guttas sanguinis teipsum flagellando, quot ibi verba perversa protulisti. Ita detectum se videns Stephanus, abiit, & quod jussus erat humiliter implevit. Vita ipsius Stephani lib. 5 cap. 2 addit Virginem pariter prædixisse, quod illud Reginæ cæli domicilium, propter insænam civium ambitionem, occludendum esset recti studiosis, nec nisi cum magno tumultu aperiendum: & reipsa anno 1390 cautum edicto fuisse, nequis pietatis exercendæ au: alio quocumque prætexiu, illuc intraret conventum facturus.
CAPUT IV.
Scientia rerum Spiritualium infusa, explorata & probata a summis Theologis, liberalitas in pauperes.
[21] Præter hæc autem habebat ista sacratissima Virgo tantam sapientiam, [Datam Catharinæ divinitus scientiam] animæ suæ divinitus infusam, quod omnes audientes eam in stuporem vertebantur. Omnem sacram Paginam ita lucidissime declarabat & interpretabatur, ut omnes, quantumcumque docti sive magistri, velut attoniti mirarentur: & quod etiam apparebat valde mirabile, humana scientia in ejus conspectu ita deficiebat, quemadmodum nix vel glacies in aspectu solis ardentissimi liquefieri solet. Pluries fecit efficacissimos & admirando stylo sermones, in præsentia Domini Gregorii Papæ XI, & postea Domini Urbani Papæ VI, [admirantur Cardinales & Pontifices:] atque Dominorum Cardinalium, dicentium unanimiter admiratione multa suspensi, Numquam sic locutus est homo: &, Absque dubio ista non est mulier quæ loquitur, imo Spiritus sanctus, ut apertissime comprobatur.
[22] Et quia materia se præbet, ad propositum unum volo succincte recitare cui fui præsens in Avenione. Cum Papa Gregorius undecimus isti sanctæ Virgini multam audientiam exhiberet, [hanc exploraturi Prælati tres,] atque in reverentia haberet eam; tres magni. Prælati (videant ipsi quo spiritu) super ipsa fuerunt ei locuti, dicentes Pater beatissime; Nunquid ista Catherina de Senis est tantæ sanctitatis quantæ dicitur? Qui respondit: Vere credimus eam esse sanctam Virginem. Et ipsi: Visitabimus eam, si vestræ Sanctitati placet. Qui ait: Credimus quia eritis, ædificati. Venerunt ergo ad domum nostram statim post Nonam in æstate. Pulsantibus illis, ego cucurri ad eos, qui dixerunt: Dicas Catherinæ, quod ei loqui volumus. Quo percepto descendit sacra Virgo ad eos, una cum Magistro Joanne a Confessore suo & quibusdam aliis religiosis, & in apto loco fecerunt eam in medio sedere.
[23] Exordium autem ipsorum a magna superbia incepit, ipsam irritando mordacibus verbis, inter cetera dicentes: [eam contumeliosius interrogant,] Ex parte Domini nostri Papæ venimus, & audire cupimus, utrum Florentini te mitrant, uti fama pervolat: & si verum est, numquid non habent aliquem valentem virum, quem pro tanto negotio mittere valeant ad talem Dominum: si vero te non transmiserunt, valde miramur, cum tu sis vilis muliercula, quia præsumis de tanta materia loqui cum Domino nostro Papa. Sed ipsa velut immobilis columna perseverabat, humiles & efficacissimas exhibendo responsiones, [& humilibus responsis] ita ut illi valde mirarentur. Et cum de tali materia plenissime satisfecisset eis, proposuerunt ei valde magnas & quamplurimas quæstiones, præcipue de istis abstractionibus ejus, & modo singularissimo vivendi: & cum Apostolus dicat, quod angelus sathanæ se transfigurat in angelum lucis, ad quid ipsa cognoscit, utrum ne a diabolo sit illusa: & alia multa dixerunt atque proposuerunt, & in effectu disputatio protracta est usque ad noctem. Aliquando Magister Joannes pro ea respondere volebat; & licet esset in sacra Theologia Magister, illi tamen ita erant valentissimi, [solidaque doctrina comprobata,] quod in paucis verbis confundebant eum, dicentes, Vos erubescere deberetis in conspectu nostro talia proferre, permittatis eam respondere, quia valde magis satisfacit nobis quam vos.
[24] Inter illos tres erat unus Archiepiscopus Ordinis Minorum, qui Pharisaico supercilio procedens, ut apparebat, verba Virginis aliquando non videbatur acceptare. Alii duo tandem insurrexerunt contra eum dicentes: Quid ultra quæritis ab ista Virgine! sine dubio materias istas explanavit apertius atque plenius, quam unquam invenerimus ab ullo Doctore, & multo plura signa, [laudant apud Pontificem,] eaque verissima luculenter nobis expressit: & ita schisma fuit inter eos. Postremo recesserunt omnes, ædificati pariter & consolati, referentes Domino Papæ, quod numquam invenerunt animam tam humilem & ita illuminatam. Qui tamen Papa, quando percepit eos ita Virginem irritasse, displicentiam habuit, & apud eam efficaciter se excusavit; asserens, ultra voluntatem suam eos ita fecisse, subdens, Si ulterius venerint ad te, facias eis ostium in suis pectoribus occludi. [erant ipsi præcipui Theologi totius curia,] Die vero sequenti Magister Franciscus noster de Senis, qui tunc erat medicus Papæ, dixit mihi; Cognoscis tu Prælatos illos, qui venerunt heri ad domum vestram? Cui respondi, quod non. Tunc ille: Noveris, quod si scientia illorum trium poneretur in una lance, ac in alia poneretur scientia omnium qui sunt in Curia Romana, scientia illorum trium valde præponderaret: & scio tibi dicere, quod si non invenissent istam Virginem Catharinam habere solidum fundamentum, ipsa numquam fecisset ita pessimum iter: deinde valde commendavit eam affectuosissimis verbis, quæ causa brevitatis omitto.
[25] Postremo, quis enarrare sufficiat intrinsecas virtutes hujus almæ Virginis, [humilitate, patientia,] cum illarum actuali experimento? sicut humilitatem suam profundissimam, patientiam invictissimam; ita quod numquam visa fuerit in facie vel semel alterata, vel quod unum verbum cum impatientia vel iracundia protulerit, quod est utique magnæ perfectionis indicium. Quis ejus ardentissimam caritatem exprimere possit? [& caritate erga proximum excellit,] qua non solummodo bona temporalia, cum esset in domo paterna, sed & in honorem Dei & consolationem proximorum semetipsam infatigabiliter exhibebat. Unde multa miracula Deus ostendit, [panem & vinum miraculo auget] quandoque multiplicando panem in capsa, vel augmentando vinum in vegete. Quandoque tribuebat pauperi tunicam propriam: postea Salvator monstravit ei in b dorso suo, lucidissimis gemmis ornatam, prout actus iste figuratus est Romæ juxta sepulcrum ejus. Alia vice cum Confessoribus atque sociabus suis ibat ad quemdam locum, [pauperibus proprias vestes largitus] & habuit obvium quemdam pauperem, ut apparuit, valde procacem, qui petivit eleemosynam ab ea: ipsa vero respondit, Vere, carissime frater, ego nullam habeo pecuniam. Et ille: Vos potestis mihi dare mantellum, quem habetis. Et ipsa, Verum est, ait, & illico sibi dedit. Confessores vero sequentes eam, vix eum cum magno pretio potuerunt ab illo paupere redimere: quæ cum argueretur ab eis, quare sine sui Ordinis habitu decreverat incedere, respondit: Ego volo potius inveniri sine habitu, quam sine caritate. Qui nescierunt ei respondere, perfectionem ejus admirantes.
[26] [Vita ejus scripta a Raymundo Consessario] Nunc vero quadam indispositione corporali suadente, imo verius compellente, simul cum occurrentibus occupationibus (quoniam ex hac amplissima materia multi libri confici possent) volens verbis meis incompositis imponere finem, exhortor in Domino devotos homines, qui delectantur audire virtutes reales, mirabiles, saluberrimas & exemplares istius almæ Virginis, &, ut ita dixerim, inauditam familiaritatem, quam etiam, dum esset in mortali corpore jugiter habebat cum Domino nostro Jesu Christo, atque Beatissima Virgine Maria, similiter cum Sanctis aliis, non dormiendo vel somniando, imo corporaliter vigilando; legant Vitam atque Legendam ipsius Virginis, editam & ordinatam a Reverendissimo patre Magistro Raymundo de Capua, sacræ Paginæ Professore, qui longo tempore Confessor ejus extitit, & post ejus felicem obitum fuit factus Generalis Magister sui Ordinis, videlicet Prædicatorum; [non debet nimis prolixa æstimari] ubi multa utilia simul & pulcherrima reperient. Et quamvis aliqui fastidiosi lectores, ab omni fructu devotionis alieni, dicant, quod valde prolixe scripsit; hoc apertissime noverint universi, quod in comparatione gestorum ipse nimis abbreviavit vitam illius, ibidem qualicumque modo descriptam; & ea quæ scripsit indubitanter existimo quod Spiritu sancto dictante scripserit.
[27] Hoc verbum hic apposui confidenter, quia longam conversationem, licet immeritus, habui secum: & non ignoro commendabilem vitam ejus, [estque fide dignissima propter auctoris virtutes] atque dotes odoriferas, videlicet virginitatis, nobilitatis etiam corporeæ, scientiæ magnæ, ac aliarum virtutum, quibus a Domino Deo nostro fuerat insignitus. Hoc unum in finem tacere non potero, quia, sicut optime novi, beatissimæ Virgini Mariæ devotissimus extitit; ut etiam apparet omnibus, illum pulcherrimum atque devotum Tractatum c, quem ipse super Magnificat edidit, attente legentibus. Et quia, sicut ego pie credo, jam ad vitam æternam d transivit, unum hactenus secretum in præsenti propalabo, & apud me certum habeo, quia per annos plurimos, antequam ipse cognosceret almam Virginem suprascriptam, [& qui ab ipsa B. V. M. datus est Sanctæ in Confessariū] vel e converso, Beatissima Virgo Maria, corporaliter apparens ipsi sacratissimæ Virgini Catharinæ, promisit ei dare unum fidelissimum devotum suum in Patrem & Confessorem, qui daret ei valde majorem consolationem, quam hactenus habuerat a ceteris suis Confessoribus, ut postea rei probavit eventus.
[28] Hæc ergo pauca nunc occurrunt, in testimonium vitæ sanctæ Catharinæ de Senis, vestræ Caritati transmittenda, ut a me cum instantia postulastis: quæ simplici stylo descripsi, &, licet ægritudine corporali gravatus ac in quampluribus occupatus, corde simpliciore dictavi. [Attestatio ipsius Stephani] Et quoniam in litteris vestris attendi unum vocabulum, videlicet, quod veridicam informationem Caritati vestræ dirigerem, hoc intactum omnino præterire non patiar. Absit ab æstimatione cujuscum que, præcipue sapientis; absit etiam a sinceritate, serenitate, atque puritate meæ conscientiæ, ut ego scienter & contra conscientiam aliquid alienum a simplici veritate permiscere vellem in quibuscumque sermonibus meis: quia novi quod os quod mentitur occidit animam; neque Deus indiget habere mendacia nostra, neque fienda sunt aliqua mala ut inde proveniant bona. Certissimum igitur habeatis, quod meram veritatem protuli, [de veritate hic Scriptorum.] suprascripta narrando; vel veritatem asserere putavi: pro qua non tantum juramentum juxta petitionem vestram expono, sed & paratum offero me, sub quacumque forma fuerit expediens, efficacissime jurare. Jmmo quod plus est, ut ita dixerim, pro tali veritate confirmanda, & ad honorem Dei & ad ædificationem, consolationem, atque salutem proximorum, sum paratus etiam in ignem ponere manus: ut novit ille apertissime qui nihil ignorat, cui est laus & gloria per infinita secula e.
[29] Datum in domo nostra suprascripta XXVI Octobris, anno Domini MCCCCXI; sub manu duorum tabellionum, ac in præsentia multorum testium, appenso grandi sigillo conventus nostri in testimonium veritatis, ut satisfaciam petitioni vestræ.
ANNOTATA.
a Cum hujus Joannis nusquam meminerit Raymundus in Vita, credimus eum objisse ante ipsam Sanctam.
b In dorso habere, idiotismus Italicus, pro eo quod Latini dicerent indutus esse, vulgariter a dosso: quomodo etiam Teutones dicunt dossen induere, gedost indutus in den dos in habitu.
c Laudatur hic Tractatus Raymundi in Magnificat a Sixto Senensi in Bibliotheca, ubi & alia quædam illius indicantur: sed ubinam inveniatur Ms exemplar necdum comperimus.
d Obiit Raymundus Generalis Norimbergæ in Germania an. 1399.
e Sequentem clausulam invenimus diversa ac multo recentiori manu adscriptam nostro ecgrapho; nescimus ex quo Ms aut impresso exemplari, fidelem tamen esse non dubitamus: quia anno 1410 Stephanus, abdicato Ordinis Generalatu, ad quem assumptus fuerat ab Italis vero Pontifici obedientibus contra Schismaticum Generalem in majori Carthusia residentem, factus denuo Prior Pontinianæ Carthusiæ prope Senas, in qua habitum sumpserat; paulo post, videlicet anno hic notato 1411 menseMartio translatus fuit ad regimen prædictæ domus S. Mariæ juxta Papiam; in eoque munere usque ad annum 1420 perseveravit, & obiit an. 1424, 7 Augusti, Maria mater Gratiæ, ac Catharinæ nomen ingeminans, ut dicitur in Vita, in dicta Papiensi Carthusia honorifice sepultus.
ANALECTA DE S. CATHARINA
Catharina Senensis, tertii Ordinis Dominici (S.)
BHL Number: 1704, 1708
EX VARIIS
CAPVT I.
Ex Vita per Fr. Thomam collecta,
apud Ioninum Mombritium. a
[1] Erga sanctam Ecclesiam ejusque Pastorem tanto succendebatur zelo, [Extremum decumbens dictat, Epistolas duas] & continuis orationum exercitiis gemitibus inenarrabilibus detinebatur, ut neque cibum nec etiam aquæ guttam vel ad refrigerium sumeret: tale in gutture patiebatur incendium, ut per os ignem quodammodo spirare videretur. Eo tamen tempore duas Epistolas Confessori suo scripsit, in illis inter cetera notificando non solum de præmissis, verum etiam de quibusdam aliis excessibus, valde notabilibus qui sibi tunc occurrerunt: quorum unus de dolore cordis & illius super Ecclesiam distillatione sive compressione inscribitur: atque de litteris ab ea Papæ directis; etiam de quibusdam promissionibus & verbis eo modo, quibus usus est Jesus Christus transiturus ex hoc mundo ad Patrem, & B. Dominicus in suo transitu. Interferit insuper ibidem salubres admonitiones & singulariter ad prædictum Magistrum Raymundum pertinentes. Ibi notificabat obedientiam, a Domino sibi commissam, ut singulo die & mane, audita Missa sumptaque Communione, semper iret usque ad S. Petrum: & hoc usque ad Dominicam tertiam Quadragesimæ præcise, pro eo quod ex tunc omnino decubuit, usque ad diem obitus ejus.
[2] De quo transitu suo ostensum fuerat ei, cum esset in ipsa S. Petri ecclesia: [antea in visu præmonita quod pro ecclesia mori deberet:] quomodo videlicet Ecclesiæ navicula, super ejus humeros posita, fortiter opprimebat eam, adeo ut moriendo in terram obruta caderet. Et ita post ipsam diem Dominicam hebdomades b octo præterierunt, in quibus virgo decubuit, antequam ex hac vita abiret, tota pœnis atque doloribus affecta, non utique naturalibus, imo verius infernalibus & inauditis. Quæ tamen omnia læto animo perferebat, ac si non esset ipsa quæ talia tolerabat. Mirabantur omnes eam videntes & audientes: & revera velle ejus patientiam exprimere, potius est eam offuscare. Numquam ex ore virgineo murmur vel otiosum aliquid audiebatur: laudes tantum Altissimi resonabant atque gratiarum Actiones; & si ultra quam exprimi possit corpore affligeretur, facies tamen illius, Angelica & devota semper apparebat… c
[3] Scribit Magister d Bartholomæus, quod, dum Virgo hæc ad mortem infirmaretur, [& in die Paschæ ad communionem mirabiliter relevata.] contigit ipsum, quadam urgente occasione, Romam accedere, ubi Virginem invenit valde debilitatam & veluti mortuam jacentem: ex quo valde contristatus, obstupuit. Adveniente vero die Dominicæ Resurrectionis, cum ipse Magister non absque difficultate Confessionem ejus audisset; & pro pœnitentia imposuisset ei Dominum orare, ut mane illo cum ejus familia solito more pascere & communicare valeret, oratione facta & a Domino exaudita, ipsamet, omnibus stupentibus, surrexit a lectulo, & cancellatis manibus flexisque genibus ante altare stans, eam juxta votum communicavit; & post abstractionem assuetam, sensibus deinde restituta; stetit quasi immobilis, uti prius; & alienis manibus adducta ad lectulum fuit. Post multa, refert Virginem ei persuasisse reditum, quia sic oportebat. Ipse vero respondit, quia, nisi a Domino convalescentiam impetraret, nullatenus vellet eam in tali statu dimittere. Cum ita Virgo promisisset & opere perfecisset, exhilaratus ille ei valefecit, ab eaque discessit. Non multo post ei notificatum fuit, post ejus discessum ad pristinum debilitatem atque gravedinem eam rediisse. e
[4] Ipsa die [qua obiit Virgo] … f Thomas Petra, [mortua conspicitur in gloria.] Urbani VI Protonotarius, hujusque Virginis devotus, cum nocturna officia persolvisset, diesque Dominicæ diluculo ut quiesceret se reclinasset, elevatus atque raptus, vidit in aperto & serenissimo cælo maximam spirituum beatorum multitudinem, magnam solennitatem celebrantium diversis organorum generibus. Et cum interrogasset quid sibi hæc vellent; responsum est ei, animam Catharinæ Senensis afferri ante divinæ Majestatis conspectum. Et quoniam optabat illam videre, ostensa ei fuit, velut in quodam circulo sive throno solari, undique radios emittente, ac se taliter habens, quemadmodum Reginam cælorum, quando in cælum assumpta fuit, depingi videmus. Et cum in ipsum illa respiceret atque hilariter subrideret, Thomas fuit excitatus: indeque habuisse consolationem admirabilem atque præcipuam gratiam, testatus est g … Tandem vero honorabilibus exequiis, Virginis corpus marmoreo sepulcro reconditium est. Alia sunt innumerabilia pene signa & miracula, quæ ad honorandam hanc Virginem ostendit Dominus: ea autem eo consilio omittenda duxi, quod fere sit impossibile, etiam pro viribus nitenti, omnia immensa illius merita recognoscere, quæ in æthereo thalamo illi suo Sponso jam sociata est, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat per omnia secula seculorum.
ANNOTATA.
a Sequuntur hæc post narratos in Vita per Raymundus cruciatus, a dæmonibus Virgini illatos, usque ad num. 348.
b Si, uti supra dictum & ut testantur omnes, decumbere cœpit Dominica 3 Quadragesimæ, quæ isto anno cadebat in 18 Februarii; non solum octo, sed decem hebdomadæ fluxerunt usque ad obitum, sive usque ad 29 Aprilis, ut hebdomadas supputanti patebit: occasionem errandi accepit Thomas ex verbis Barduccii num. 5 male intellectis.
c Sequitur ex Raymundo desiderium Virginis ad Christi conspectum anhelantis, & ante mortem suos omnes exhortantis sermo.
d Videtur hic esse Bartholomæus Dominici Senensis ex Ordine Prædicatorum, concionator insignis: ad quem extant plures S. Catharinæ epistolæ, quique dicitur a Sixto Senensi in Bibliotheca edidisse librum de initio Status Fratrum & Sororum de pœnitentia S. Dominici, & Coronensis Episcopus factus claruisse anno 1402.
e Sequitur compendiosa narratio mortis, ex epistola Barduccii verbotenus accepta, ideoque hic non repetenda.
f Hic interponebantur apparitiones factæ Fr. Raymundo, & Semie Romanæ.
g Sequuntur miracula post mortem patrata, quæ videapud Raymundum.
CAPUT II.
Ex Vita B. Stephani Macconi,
auctore Bartholomæo Senensi.
[5] Iam vero Seraphicæ Virgini Senensi, vitæ munere castissime perfunctæ, inque feretro adhuc jacenti, Stephanus omnia venerationis officia, [Stephanus funeri assistens,] ac postrema pietatis obsequia præstitit; quæ feminæ, cælestibus condecoratæ bonis, jure optimo exhibenda putavit. Is enim venerabile ejus cadaver suis humeris, ad Dominicanorum ædem super Minervam, extulit is ad pretiosam ejusdem corporis glebam, per triduum ad confluentium populorum conspectum propositam, custodiendam excubias egit: simulque intenta animi cura ac studio, quæ ad sanctitatem ejus declarandam Deus edidit prodigia, litteris consignavit: [& dehabenda ejus Reliquia solicitus,] is denique suis manibus sacrum illum thesaurum arcæ inclusit; cui pia figens oscula uberrimis etiam lacrymis rigavit. Quem extremo quidem in beatam Matrem pietatis officio intentum, subiit, ad interiorem ejus excolendam memoriam, suique solatium animi studiosius retinendum, reliquiarum quidpiam ex aliqua ejus corporis parte abscindere. Atqui dum nimis religiosus animi pendet, utrum unum ex digitis alterius vel præcipuæ manus ipsemet secet, an capillorum aliquid tondeat reverenter; in mentem illi venit satius fore tantisper expectandum, dum per æternæ mentis decretum, sacro eodem corpore in cineres redacto, ejus exuviæ alio (ut ea, obscuro licet effatu, divinitus Raymundo ante prædixerat futurum) brevi transferrentur.
[6] Ergo a pio officio Stephanum recedere meditantem, [dentem excipit,] ac motu etiam tum corporis & animi varium, rursus acris suo potiendi desiderio incessit cupiditas; indignumque prosus ratus est eximia sua erga beatam Matrem religione, ut ab optato pignore vacuus inde recederet. Ancipiti ergo cura ardentius agitatus, rem ipsam religiosis cum feminis, virginis olim sodalibus, conferre statuit : quibus annuentibus, ac reserato sarcophago, suum Stephanus explevit flagrantissimis animum votis. Siquidem ne fœda aliqua obtruncatione sacrum deturparetur corpus, dentium unum e defunctæ Virginis ore ipsemet pius excussit, gravissimo Præsidi brevi ornamento præsidioque futurum: [qui deinde Gregorio 12 cessit.] quoniam non ita multis inde elapsis annis, efficaci obtentum prece, Angelus Corrarius Venetus, Constantinopolitanus tunc Patriarcha, atque consequenti deinde tempore Romanus Pontifex [Gregorius XII] creatus, tamquam pretiosum lapillum, atque adeo sacrum veluti pignus, ad illustrem eximiamque cujusdam pietatis & observantiæ significationem erga Virginem Seraphicam, venerabundus gestabat, suspensum e collo, aurea conditum bulla.
[7] Neque hisce tamen contentus fuit Stephanus noster; [Ipse scribit quæ norat,] sed ad alias quoque, quas olim usui Virginis fuisse cognorat, reculas ac pietatis instrumenta colligenda adjecit animum… Eumdem deinde convertit ad stylum: & quæcumque suismet ipse oculis hausit manibusque tractavit sub mortis ejus tempus, non modo Raymundum Patrem, tum Genuæ degentem; verum etiam Sodales Deiparæ Senenses, aliosque viros egregie pios Virginisque studiosos fuse per litteras docuit. Anni deinde abiere pauci, [& Raymūdum Vitæ scriptorem juvat.] cum Senas veniens Raymundus, Ordinis Prædicatorum Generalis Magister, ad describendam S. Catharinæ Vitam applicuit animum, ipsaque in Urbe Senensi exorsus opus, cunctis memoriæ ipsius Virginis devotis optatissimum, adjutorio Stephani imprimis est usus. Hæc porro cogitantem Raymundum, subiit cogitatio de sacro ejusdem Virginis cranio (quod paulo ante a reliqua corporis parte separari, & Roma Senas Procerum rogatu transferri curaverat) reverenter excipiendo; quatenus ei intra patriam sedem privatim tribuerentur honores, tamquam inter Cælites certo receptæ, donec solennes per totam Dei Ecclesiam decernerentur.
[8] [cui de capitis translatione celebranda deliberanti] In hanc itaque deliberationem ingressus Generalis Dominicanorum Magister; ut suis aliorumque piis votis, ac totius simul civitatis responderet optatis, omnem operam ponere statuit. Sed antequam quod agitabat animo reipsa perficeret; in consilium adhibere decrevit, non modo Dominicanos suos tunc sodales (in quibus Thomas a Fonte erat, qui ad multos annos Virginis confessiones exceperat jam inde ab ejus pueritia) verum etiam quos ipsa beata Virgo, vitam dum viveret mortalem, in Christo genuerat filios, Senis per eos dies hærentes. Quamobrem ad se vocatis primum viris egregiis, Mattheo Cennis Fatii, Equite atque tum Domus hospitalis, cui a Misericordia nomen erat, Rectore; Rainerio Pagliarisio, Eremitam agenti; Nerio Landuccio, atque Christophoro Gavi, aliisque ad viginti, memoriæ Virginis nominisque studiosis; cum iis de ea reserio graviterque deliberari est cœptum; qui inter alia, Stephanum e Pontiniana Carthusia (quo inconsulto nihil aggredi decernique par erat) sibi accersendum putarunt, iisdemque Mattheo & Christophoro, ut id facerent, demandarunt.
[9] [idem Stephanus ultro se sistit] Hæc dum apud Raymundum sub vesperam agitantur, Stephanus insequenti luce, suo in cœnobio, divino actus spiritu, Domino Jacobo ait, Para te, ut Senas adeamus quamprimum: ad Divi enim Dominici advocari me sentio. Nec mora, sacris operati, pedibus de more capessunt iter. Ad Campum regium, prope sacram Dominicanorum ædem, ut perveniunt, eosdem viros offendunt, Matthæum nimirum ac Christophorum. Quibus eminus, ut Stephanus eos vidit, Sistite, ait, gradum. Scio vos in mandatis habere a Raimundo Patre, ut accersar, quo præsens adsim piæ Matri jam decretis honoribus. Recte cogitastis: opus Dei istuc est. Nonne verum dico? Cui cum procul dubio id verum esse, stupore artoniti respondissent, apud animum suum reputantes, [divinitus monitus:] quonam id pacto perspicuum exploratumque Stephano esset, cum neque litteris neque nuntiis Raymundum consilium suum ei aperuisse certo constaret; in eam tandem mentem, re optime explorata, veniunt, id totum divinitus Stephanum persensisse.
[10] In unum igitur convenientes, Raymundum adeunt: qui ubi Stephanum est intuitus, illicoque persensit quæ præsenserat, divino afflante Numine, iisdem & ipse verbis usus, cælesti eodem agitatus Spiritu atque Stephanus, exclamavit: [eaque decreta,] Bono estote animo, fratres mei, opus Dei est quod aggredimur in præsentia. Quidnam amplius quærimus? Facessant verba, & rem perficere ne differamus. Per Stephanum itaque ab Episcopo civitatis obtenta facultate publicam imperandi supplicationem; quo majori cum dignitate ac splendore sacrum pignus per urbem circum ferretur, res in posterum diem est dilata. Qui ut illuxit, summi Magistratus imperio justitium in tota urbe severe sancitum est; atque dein, [pompam instruit,] magna cum populi celebritate, supplicationis pompa, a porta Vallis-Montoni, quam novam vulgo nostri appellant, ad sacram Prædicatorum ædem, religioso instructo agmine, ducta est quam celeberrima. Res omnino visenda fuit, eoque magis quod inusitata omnium gratulatione ac plausu celebrata. Antecedebant primo Laicorum sodalitates, deinde sacrorum hominum familiæ Christo præconia concinentium, tertio Clerus cum ardentibus facibus cereisque, tum qui supererant beatæ Virgini sanguine proximi ac spirituales ejus alumni.
[11] [in qua & mater Lapa octogenaria procedebat:] In his pulcherrimum, quacumque pium incedebat agmen, spectaculum præbuit vetula Lapa, beatæ Virginis parens, per id tempus octogenaria major: quæ secundum feretrum omnium ora in se convertebat, omniumque de se excitabat sermones. Alii namque, O te beatam! aiebant, quæ ipsis oculis adhuc tam gloriosum de filia cernere meruisti triumphum. Alii vero, Æmulari tuam felicitatem licet, o fortunata anicula, quæ postquam mundo viginti quinque liberos peperisti ex unico conjuge Jacobo, una ex iis Catharina divinis aucta muneribus, spem fiduciamque concipias videndi tuos tot labores atque ærumnas, Beatorum gloria affatim compensatas: nefas est enim credere, ut quæ tot tantisque fuerat causa salutis æternæ, nunc tibi suis meritis præclaris viam non muniat in cælum ad eamdem felicitatem comparandam. Nec vana, ut docuerunt extrema, vulgus tunc canebat: quia nonagenariæ proxima, id est annos octoginta novem nata, vitæ suæ munere adeo pie perfuncta est, ut ex illius excessu exputare æquum fuerit, eam, ad beatæ filiæ perfruendum amplexibus, in cælestium patriam evolasse.
[12] Porro inclytum gestamen, serica ad augustiorem speciem ac pompam veste constratum, [Caput apud Prædicatores deponitur,] sub umbella pio Dominicanorum Patrum ministerio ferebatur: postremo vero flos nobilitatis subsequebatur. Qui autem pertiosum sacræ Virginis thesaurum venerabundi excepere ad Prædicatorum ædis valvas, fuerunt primores Patrum cœnobii, atque ubi hujusmodi pompa nobiliorem hanc sacri corporis partem in augustissimum templum invexerunt, tanti repente concursus facti sunt, ut ad sacrum feretrum sua quisque corpora precesque sternerent, lacrymis præ spirituali gaudio dulcedineque perfusi; ut ruens quam tumultuosissime turba vix ægre submota sit. Mox inde Missarum solenniis festo modulatoque cantu rite peractis, deque Virginis laudibus habita concione, ad sua quisque remearunt. Hæc ad annum Christi MCCCLXXXV refert auctor Vitæ, diem & mensem celebratæ translationis nemo indicat. Vna cum Capite delatus etiam Roma fuerat digitus Sanctæ annularis, memorabili desponsationis arrha quondam a Christo decoratus, [digitus Stephano obvenit,] uti recitatum in Vita num. 115. Hic nunc in Pontiana prope Senas Carthusia asservatur, relictus ibidem a Domno Stephano, cui is primum obtigit; quique eum & pro certißimo phylacterio secum habuit aliquamdiu.
[13] Contigit autem circa annum MCCCCII ipsum permolestam incurrere oculorum ægritudinem: Cujus vi morbi, inquit auctor Vitæ lib. 3 cap. 5, eo devenit ut scriptioni operam dare ultro nequiret, & acrioribus vexatus doloribus tantum non visum amitteret, remediis quibuscumque nequidquam tentatis. [qui eo exposito] Ergo quid illi faciendum in omni omnium rerum desperatione? id unum certe, scilicet ad opem ejus ut confugeret, quam numquam sibi duris exagitato defuisse jam toties fuerat expertus. Nec incassum hanc sibi divinitus injectam mentem complexus est. In intimum enim quodam die abditus conclave, ex argenteo loculo annularem lævæ digitum Seraphicæ Virginis (qui ut supra diximus, inter sacra alia ejusdem Virginis advectus lipsana penes virum beatum erat) venerabundus exeruit: eoque in manus sumpto in genua procubuit, & mēte atq; oculis ad astra sublatis, suam cælestem Divam hunc in modum compellet: Eia, [Sanctam invocans] mater, cujus gratia in novam vitam mystico partu renatus sum; ne patiaris, obsecro te, permolestis hisce me vexari doloribus, dum cara luce pene destitutus, neq; ea quæ ad gloriam tui cælestis Sponsi mente revolvo, nec quæ suscepta administrandi provincia exigit exequi queo. Non recuso cæcitatem, nec quidquid adversi per ea visum fuerit æterno Patri mihi inferre: sed si optare licet quibus experiar non injucundum tibi esse meum obsequium, tuum sæpius expertum auxilium nunc certius imploro, quando indignus tua sancta membra tangere mereo. [amissum pene visum recipit;] Tum supplicatione completa ad læsos statim oculos sacrum illud pignus fiducia plenus admovet. Nec spes precesque incassum cecidere: extemplo enim, rem miram! dolor omnis discutitur, oculi ex toto sanantur, amissam pene lucem recuperat: &, quod ingenti gaudio divina cumulavit munera, in aures ejus jucunda vox divinitus influit, quæ illum ne metuat hortatur, pollicita in cælis illi patrocinium, ut olim habuit in terris tutelam.
[14] [illius vitam propria manu describit Latine & Italice.] Inter hæc Albertus Austriæ Dux, incomparabili flagrans cupiditate cognoscendi quæ cum ingenti totius fere orbis Christiani admiratione dudum Deus patrarat per Seraphicam virginem Catharinam, Stephani operam atque industriam, in sua tunc ditione commorantis requisivit, quē ex ejusdem palæstra egregium athletam prodiisse, fama gliscente compererat. Stephanus itaque tanti Principis, de Carthusiana familia optime meriti, religione cupide serviturus, rerum ejusdem Virginis mirabilium describendarum desumpsit curam, nullo usus librario, nulliusque alterius adhibita opera, ut in hoc munere obeundo suæ erga beatam Matrem pietatis partes exacte impleret. Sed Alberti tantumne? imo vero etiam Sigismundi Pannoniæ, Henrici Angliæ, atque Alfonsi Tarraconensis Regum pio singularique studio in idipsum obtemperandum fuit; quibus eadem illustria Catharinæ facinora, modo Jtalice, modo Latine, casta fide conscripta Princeps Austriacus transmitti jussit.
[15] Nec irriti Stephano exantlati labores: tantos quippe motus adeoque vivos religionis vivos religionis ac divini amoris, [pro Duce Austriæ & Rege Hungariæ] adversum beatam hanc Virginem, in horum Regum pectore excitarunt ardores; ut idem Dux Austriæ, una cum Hungariæ Rege Sigismundo, non dubitarint, Stephano in consilium adhibito, oratores suos ad summum Pontificem decernere, eumdem rogatum, ut ex Apostolico Senatus-consulto inclytam hanc heroinam sanctitatis ergo in Cælites referret. Quorum legatio Principum, tametsi magnum per se pondus haberet, placuit tamen Stephano eam, gravissimorum duorum nostri instituti Priorum comitatu, hoc eodem anno Septembri mense ineunte, ad Urbem usque subsequi; accurate etiam perscriptis litteris, non ad optimum solum virum Thomam Firmanum, Generalem Dominicanæ familiæ Magistrum, [qui pro illius canonizatione potenter intercedunt apud Innocentium 7,] ut una cum Bartholomæo Dominici ac Thoma Naccio, Senensibus, ejusdemque familiæ Sodalibus, universi ejus Ordinis nomine, tam gloriosum inceptum in Romana aula piis studiis urgerent; verum etiam ad amplissimos Cardinales, Cosmatum, Melioratum atque Corarium, quo sua auctoritate & gratia apud summum Pontificem Bonifacium, hanc tam divini operis causam promoverent; necessaria maxime Austriaco eodem Duce in ejusmodi cerimoniam ultro impendia subeunte. Sed quo minus Pontifex, per se egregie animatus, ad publicos beatæ Virgini in Dei Ecclesia decernendos honores exorantium Principum responderet optatis; dirum schisma fuit impedimento.
[16] Subinde defuncto Innocentio VII, in ejus locum suffectus est supra laudatus Gregorius XII anno MCCCCVI pridie Kalendas Decembris: [cui succedens Gregorius 12] qui cum nono post mense Senas commigrasset, ibidem de restituenda Ecclesiæ pace per liberam Pontificatus abdicationem acturus, sicuti in sua electione promiserat; Primores civitatis aliique complures spectata religione viri Pontificem adierunt, rogatum, ut postquam probe noverant, perspectam suæ Beatitudini olim fuisse eximiam Virginis Catharinæ Senensis sanctitatem, animum, pro sua in Dei Ecclesiam pietate intendere dignaretur, ad eam inter sanctos Cælites describendam: non defuturos enim, qua in patria Sede, qua alibi, spectatæ virtutis atque auctoritatis viros, qui illustria Catharinæ facinora miraculaque, sedulo conquisita, [& pro eadem causa Senis interpellatus,] præter ea quæ extant adhuc litterarum consignata monumentis, in publicas quam primum tabulas, adactis jurejurando testibus, referenda quam diligentissime curarent: ut, si ei videretur, tantam sanctitatem meritis condecoraret honoribus; & tot miraculis inclytam, omnibus venerandam colendamque rite decerneret. Cumque ad hæc Pontifex per se optime propensum esse respondisset, cum propter castissimæ Virginis merita, tum etiam propter ipsius civitatis postulata, quæ de Romana Sede optime mereri quotidie magis pergebat, fide, officio; opus esse tamen adjecit, ut pacatiori animo ad tam præclarum cœptum augustamque cerimoniam transigendam accederet.
[17] [dum agit de abdicando sponte Papatu] At enim diuturnam Pontifex moram certo consilio Senis trahebat, præstantissimos quosque doctrina Senenses externosque alios viros in consilium adhiberet de Pontificio munere abdicando; ideoque sponte sua totum id negotium, de Virgine inter Sanctos adscribenda, per se premere atque urgere cœpit. Quippe cum de præclara ejus sanctimonia a gravissimis primum viris, Joanne Dominici, Epidauri tunc Archiepiscopo moxq; Purpura donato, Thomaque Gloria-pennæ, Apostolico Protonotario; deinde a Paulo Pauli, magni nosocomii Senensis Rectore; atque postremo a Christophoro Gani sermo coram eodem Pontifice haberetur; valdeque Pontifex averet intelligere quæ divinitus afflata prædixerat, [& causa instruitur,] quæque scriptis mandaverat Virgo de schismate; atque mox omnia comperisset, eodem Epidauriensi Archiepiscopo demonstrante, cum temporum iniquitate optime congruere; protinus in eam sententiam venit Pater Beatissimus, ut pronuntiaret divinam hanc feminam dignam esse, quæ ab omnibus in militanti Ecclesia pie religioseque coleretur; quam pro certo putabat Sanctam esse in triumphanti divinum ante conspectum. Sed ad hæc inchoanda, adjecit Pontifex, oportet præsentem nobis esse Generalem Priorem Carthusiæ, cujus superioribus annis litteras in idipsum accepimus, [jubet advocari Stephanum.] quemque novimus percarum olim fuisse ejusdem Virginis alumnum: hujus enim rei procurationem & causam unus ille sustinere poterit, scilicet ut cum venerabilibus S. R. E. Cardinalibus strenue negotium agat. Nos vero quia hominem & videre & alloqui cupimus, Apostolicis litteris evocandum censemus Interea temporis disponantur oportet, quæ ad hæc rite exordienda sunt opportuna, ut in Senatu pro rei dignitate in tempore dividantur. Litterarum igitur, quas ad Stephanum Pontifex dedit, exemplum fuit ejusmodi.
[18] Gregorius Episcopus, Servus servorum Dei, dilecto filio Stephano de Senis, [per litteras ad eum scriptas.] Priori Generali Carthusiensis Ordinis, salutem & Apostolicam benedictionem. Attendentes civitatem Senarum, in qua nunc commoramur, & devotionis affectum & constantiam, quam erga Sanctam Romanam Sedem exhibet, libenter preces admisimus quas honesti aliquot cives & nobiles viri nobis porrexerunt; humiliter postulantes totius civitatis nomine, ut de benignitate Apostolica concederemus facultatem tractandi, & in Consistorio Fratrum nostrorum S. R. E. Cardinalium promovendi canonizationem beatæ quondam Virginis Catharinæ, ex hac civitate oriundæ, in cujus te disciplina novimus in Domino olim educatum: & libentiori animo cupimus, quantum cum Domino poterimus, huic populo in tam laudabili petitione gratificari, tum ad divinam gloriam in Sanctis ejus amplificandam, tum etiam quia in minoribus constituti, ejusdem Virginis sanctam conversationem a summis Pontificibus prædecessoribus nostris, Gregorio XI & Urbano VI probari percepimus, nosque pariter ejus notitiam habemus. Sed tali opere inchoando & prosequendo solito Ecclesiæ ritu, te duximus inter alios nobis adesse, qui instar multorum huic tam sancto negotio prodesse poteris. Nos ergo motu proprio, & nonnullorum etiam civium permoti precibus, tibi mandamus, ut quam primum ad nos te conferas, nosque convenias ubicumque fuerimus. Te enim, fili, videre & alloqui cupimus, quem plurimum in Domino amamus, cum tota familia Carthusiana tuo regimini commissa, tamquam tutrice & non oppugnatrice hujus Apostolicæ Sedis. Vale & veni. Datum Senis VII Idus Ianuarii Pontificatus nostri anno secundo.
[19] Hæc quidem tunc statuta bene; sed Gregorii animo, [qui an venerit non satiscertum est.] paulatim a consiliis abdicandi Pontificatus alienato, omnia in ventos abiere, & Carthusiani Patres super Pontificio mandato deliberantes quid esset suo Generali agendum, decreverunt quidem eumdem ipsi esse, si conjecerit se congressum illum cum Sedis Apostolicæ gratia vitare non posse; sin autem, suæ discretioni remiserunt iret an maneret. His ita constitutis, inquit auctor Vitæ lib. 3 cap. 8 Stephanus in magna expectatione erat, ut videret quis in ea rerum ecclesiasticarum confusione exitus futurus esset. Quamquam auctorem habeo certum ac gravem, Thomam Naccium e Dominicana familia, hujus temporis æqualem, singularique cum Stephano consuetudine devinctum; qui asseverare non dubitat, beatum virum nostrum, eumdem Pontificem, ut ejus mandata curaret, convenisse: quod ubi factum fuisset, non reperio: ni potius dixerim, Pontificem Stephano obviam quodammodo processisse, cum de Concilio Pisano disturbando cogitans, Concilium & ipse intra Carnicam, Julium, Austriæ urbem, vocasset, quo ille Luca discedens, Senis Ariminoque præteriens, accessit. At ut ut est, vereor antiquitatem, nec ut illi detraham temere adduci soleo.
[20] Porro recordatus Stephanus, uti prosequitur Vita lib. 5 cap. 2, Seraphica virgine Catharina acjutrice, [fuit certe erga S. Catharinam tenerrima affectus,] præsentissima se evasisse vitæ pericula, & eadem opitulante ab illius e terris abitu magnis perfunctum molestiis in republica sui Ordinis administranda, versantem inter Germanos vel maxime; quoties sermo incideret de ea loquendi, divinam hanc Virginem, modo Matrem suam appellare, modo Divam, modo Patronam ac tutelarem in terris simul cælisque vocare. Enimvero jurati testes affirmare non dubitarunt, Thomas scilicet Episcopus Emonensis, e nobili Paruta gente Dominicanus; atque Angelus Salvettus e Franciscana familia, vir optimus & Stephani amantissimus; se quandoque in congressum colloquiumque venisse cum Stephano, præclara narrante de hac Virgine, cum miro teneriorique pietatis sensu ac spiritus ardore, ut præ divini æstus dulcedine totus colliquesceret ad ejus recordationem; & in dulcissimas lacrymas abiens, monstrabat angustum sibi esse pectus, nec animum capere posse, quæ de ejus eximia raraque sanctitate sentiret; adeo ut per illius erga se patrocinium apud Deum, quin potius per indubia ejus promissa cælestem æternitatem consecuturum speraret …
[21] [solitus quotannis de ea in Scenam dare] Fuit etiam Stephano in more positum, quotannis in luce decessus virginei anniversaria, cum Senis in patrio solo, tum Venetiis aliisque frequentibus oppidis, drama publice in Scenam producere, cujus argumentum esset pie ac venuste agere præclarum aliquod Seraphicæ Virginis facinus, divino annuente numine ab eo in terris versante factum. Quæ pia quidem simulamina, propter apparatus splendorem & actionis elegantiam, plurimum valebant ad illius sanctitatis nomen longe lateque propagandum, aut in fidelium qui aderant mentibus confirmandum, quandoque vero ad ea spectanda confluere solita agmina populorum, litterarum monumentis est traditum. Quæ cuncta minime dubiam æternæ mentis significationem habere Stephanus interpretatus, [& reliquias honorandus proponere,] magis indies confirmari sese in ejus venerationis studio, suamque pietatem erga Virginem sentiebat augeri. Atque eo fiebat, ut quidquid suis in thesauris vir pius habebat de ejus Reliquiis, summa reverentia prosequeretur, aliisque inflammata voluntate venerandum proponeret; imitatus magnæ auctoritatis sacratos Proceres, qui qua Romæ, qua Venetiis, qua pariter Senis sacra Virginis lipsana in loco publico exponebant, ad populorum pectora in ejus præcipuam venerationem permovenda.
CAPUT III.
De Reliquiis S. Catharinæ locis variis.
[22] In hanc materiam ultro nos adducunt præmissa ultimo verba ex Vita B. Stephani. Et quidem de Capite, quomodo illud Senas allatum receptumque fuerit, initio vidimus: videamus nunc etiam quo in honore ipsum usque in hunc diem ibidem habeatur. Docebunt id nos ipsi Conventus Senensis Patres, qui hac de re interrogati per epistolam sic responderunt initio Iunii anno MDCLXXIII. Caput gloriosæ Matris S. Catharinæ de Senis, [Caput decentissime collocatum Senis,] in hac nostra ecclesia, servatur supra altare ornatissimi sacelli, sub ejus nomine dedicati, intra parietem, qui sacristiam ab ecclesia dirimens cavatur in loculum, crate ferrea utrimque munitum; sic ut priori reserata per duas claves (quarum altera penes Senatum, altera penes Conventum est) conspici possit argentea statua pectoralis, sacrum pignus continens, quod extra stata tempora paucis visendum conceditur; per alterā excipiatur a Religiosis, publicæ venerationi exponendum, quod fit in die ipsius Sanctæ festo.
[23] Tum scilicet per urbem circumfertur venerabile Caput: cumque processionis pompa pervenit ad Curiam, [Processionaliter circumfertur die festo,] obviam eidem procedit Senatus, cum multo tibiarum, tubarum, tympanorum sono; deducitque ad ecclesiam S. Dominici, transitu facto per domum Sanctæ natalem: quo dum infertur Caput Divæ, festis martariolorum explosionibus tota late vicinia subsultat. Pompa autem quæ longo ordine facum prælatarum instruitur, intra ecclesiam recepta, post factam a Senatu eodem oblationem votivæ ceræ magni ponderis; nobilis aliquis adolescens, ad id muneris Senatorum suffragatione delectus, de laudibus Sanctæ orationem recitat lingua vulgari. Deinde canitur Missa cum solennissimo apparatu & exquisito musicorum concentu: sub qua per Confratres Sodalitatis, sub ipsius Sanctæ patrocinio collectæ, aliqui ex iis, quos propter civilia crimina vinctos carcer publicus habuerat, ab eoque collatis Fratrum eleemosynis redemptos solvi permiserat Magistratus, sistuntur ad aram facienti Sacerdoti cum ramis olivarum. Eodem die accedunt ad templum singula opificum collegia, cum oblationibus votivæ ceræ: & usque ad vesperum adorabundo populo prostat spectabile Caput: ac denique ante noctem recluditur in locum suum, coram uno ex Confaloneriis.
[24] Dominica infra octavam, eodem rursus ritu atque ordine & promitur & circumducitur & in templum a Magistratu refertur Caput prædictum. [& Dominica infra Octavam.] Hujus vero diei pompam festiviorem reddunt puellæ pauperes, albas vestes indutæ, quas singulas procedentes hinc inde stipant nobilissimæ matronæ Senenses, uniuscujusque latus tegente ephebo tædifero; ipsasque inducunt ad ecclesiam, ubi sua cuique dos traditur in manus, ex liberali Confratrum prædictorum munificentia. Alias toto anno non eximitur Reliquia e loco suo, nec etiam in ipsomet loco publice spectabilis revelatur nisi in Feria quinta ante Dominicā sexagesimæ, quando festivitate annua recolitur memoria memorabilis illius raptus, in quo ipsam Virginem sibi desponsare dignatus est Christus, quod festum Desponsationis appellant. Notandum est autem os Capitis totum purum esse, nulla prorsus carne aut pelle eidem adhærente; mensura parvum, unde cognoscitur exigua corporis virginei statura; & colore nonnihil obscuro atque ad nigredinem vergente. Idem intellige de aliis Sacrorum oßium partibus, quæcumque uspiam religiose monstrantur. Ex his est costarum una, [alia alibi officula,] quam servari apud Prædicatores Coloniæ auctor est Ægidius Gelenius lib. 3 de Coloniæ Agrippinensis magnitudine Syntagm. 41 § 4; & alius justæ quantitatis os, in Aquæcurtensi Regularium Canonicorum cœnobio, haud procul a Bapalma Artesiæ oppido, ut scribit Arnoldus Rayßius in Hierogazophylacio Belgico pag. 55. Ferdinandus quoque Vghellus tomo 7 Italiæ sacræ, describens Salernitanam S. Apostoli Bartholomæi Basilicam, inter sacra illius vasa enumerat, tabernaculum crystallinum, in quo digitus S. Catharinæ Senensis.
[25] Quidquid porro horum aut aliorum alibi existentium oßiculorum uspiam visitur, [accepta in translatione an. 1384] id exemptum e sacro loculo fuit, partim quando Raymundus Generalis, quarto post mortem Sanctæ anno, ipsum ab humo extulit altius, indeque assumpsit caput Senas ferendum, & digitum Stephano prælaudato tradendum; partim altero fere post mortem evoluto seculo, quando me Priore existente in conventu supra Minervam (inquit S. Antoninus, postea Florentinus Archiepiscopus, Historiarum parte 3 tit. 23) translatum est corpus dictæ Virginis circa annum MCCCCLXXX in eadem ecclesia ad locum eminentiorem, in capella juxta minorem capellam existente, & collocatum in sepulcro marmoreo: [aut alia an. 1480] quod videlicet corpus incineratum erat, offibus remanentibus. Quorum rursum aliqua verosimile est excepta fuisse hoc vel jam currenti vel ultimum lapso seculo: constat enim, [tertiave hoc seculo.] licet nulla scripta memoriæ extet de anno, causa & auctoribus ultimæ translationis: corpus ab eminentiori illo loco depositum non ita pridem, haud quidem excelsius, sed multo religiosius ornatiusque collocatum fuisse intra ornatißimam arcam, quæ hodieque conspicitur, sed non reseratur, sub altari magnifici sacelli, quod ad familiam Capranicam pertinens proximum est altari majori ad cornu epistolæ.
[26] Ceterum, ante omnes istas elevationes translationesque, & verosimiliter ante primam corporis sepulturam; [In exequiis vero recisa sinistra manus & pes,] certe antequam ab eo secundum ordinarias leges humanitatis dissolutæ carnes abirent in cineres, debuit fuisse rescissa manus, quæ Romæ ad S. Sixti apud Dominicanos in declivio collis Quirinalis servatur; & pes qui dicitur Venetiis haberi in monasterio SS. Ioannis & Pauli, apud ejusdem instituti Virgines. Nam Petrus Poßinus, nostræ Societatis Historiographus, intelligens pleniorem de manu prædicta notitiam a nobis desiderari, locum adiit circa diem XX Iunii anni MDCLXXIII; & quod oculis suis vidit, ipse per hæc verba significavit. Oravi adm. Rev. Patrem Confessarium cœnobii, ut sacrum illud lipsanum mihi venerandum exhibere ne gravaretur: [perseverant in carne;] quo prompte illud ac perhumaniter gratificante, vidi & per otium observavi lævam Sanctæ manum, adhuc plane integram vsque ad carpum, cum carne sicca & pelle; rugosa illa quidem & subatra, ceterum nihilo fere minus apte coherente ac compacta quam si esset corporis recens mortui. Inclusa est thecæ magnæ argenteæ ac perornatæ, clarissime apparens trans pellucidissimam crystallum. Paulus Frigerius, lib. 3 vitæ cap. 6, addit, in eadem, sæpius a se visa, distincte observatam notam impressi divinitus vulneris: qualem etiam in eo qui Venetiis est pede conspici affirmat Gregorius Lombardellus, in defensione stigmatum S. Catharinæ, vulgata Senis anno MDCI; idque ait constare per authentica instrumenta, jam inde ab anno MDXCVII.
[27] [an cum stigmatis visibilibus?] An tales notæ opus sint divinæ virtutis, vel operationis humanæ merito dubitaverit æquus rerum æstimator. Constat enim ex num. 195 Vitæ, sacra illa stigmata quæ divinitus impressa Catharinæ fuerunt, ipsamet ita Sponsum rogante fuisse invisibilia. Ast, inquit prædictus Lombardelli, extat Epistola Fr. Antonii de Elcis, qui Conventui Romano ad Minervam Prior præsidebat cum exequiæ Virginis celebrarentur, scripta ad Fr. Raymundum absentem, qua significat ea quæ Virgine inter homines agente latuerant vulnera, apparuisse conspicua in corpore demortuæ, non tantum sibi, sed omnibus quotquot ad sacri depositi conspectum venerationemque accessere propius. Fateor ita dici: sed cum considero Vitæ auctorem Raymundum, licet omiserit multa notatu dignißima; ea tamen quæ attigit ita plene tradidisse & adscriptis ad singula testibus confirmasse; difficulter persuadeor vel istic ubi de vulneribus Christi cum Virgine communicatis egit; vel ubi mirabilia gloriam defunctæ attestantia retulit, novi hujus miraculi, factam viventi gratiam evidentißime comprobantis, non facturum fuisse mentionem, si revera talis epistola scripta ad eum fuisse. De quo eo etiam majori jure dubitatur, quod nullum hujus prodigii extet indicium in Epistolis Barduccii Stephanique. Nec denique ex eo quod tale quid apparuerit in corpore, per illam brevem moram temporis qua supra terram spectabile prostitit, continuo adsque alia distinctiori attestatione fit verosimile, voluisse Deum ut illæ in manibus ac pedibus notæ perpetuis seculis cernerentur.
[28] [nam de invisibilium veritate dubium esse non potest.] Manet nihilominus indubitabile, quod ex ipsiusmet Virginis confeßione habuit scripsitque Raymundus. Idque ut oculis etiam repræsentaretur, inquit Vrbanus VIII in novis Breviarii Romani Lectionibus, radios in imaginibus ad dicta quinque loca pertingentes pia fidelium cura pictis coloribus expressit. Sed Franciscani veriti ne sanguineo colore expressa stigmata paulatim persuaderent imperito vulgo corporea vere fuisse vulnera, atque ita singulari Patriarchæ sui prærogativæ discederet aliquid, egerunt apud Sixtum IV sui Ordinis Pontificem, ut abolerentur omnes eæ imagines, in quibus Sancta, Christi vulneribus insignita, depingebatur, Bulla desuper edita anno MCCCCLXXII. Sed ea jussa mitigavit postea Clemens VIII anno MDXCIX, post maturum rei examen coram sacra rituum Congregationi institutum, & parti utrique sic litigantium quasi alterutrius Ordinis tota æstimatio ab intellectu & expreßione gratiæ Virgini factæ penderet, indixit silentium; Vrbanus autem litigio finem imposuit, quando præcitata verba inseri jußit Breviario, tanta circumspectione & moderatione in iis usus, ut nullum erroris periculum posset a pingendis deinceps imaginibus existere, & sua Virgini atque Raymundo ista narrantibus fides maneret inconcussa. Quanto ea res totius Senensis civitatis applausu excepta sit, & quam celebri atque magnifico apparatu celebrata mense Majo, die VIII eademque Dominica, prolixe descripsit Franciscus Bon-insignius Senensis in tractatu Italico, quem decimo demum post anno vulgavit sub hoc titulo, Triumphus Stigmatum S. Catharinæ Senensis.
[29] [cubiculum in quo obiit Romæ,] Nos Septembri anni MDCLXI exeunte, priusquam Roma discederemus, in æde Dominicanorum supra Minervam sacrum illius corpus venerati, etiam ad sacristiam introducti fuimus, ut ibidem oraremus in cella, in qua beatum suum spiritum efflavit Sancta: quam cellam Nicolaus Rodulphius Generalis ex proximo vico illuc curarat transportari, auspiciis quidem Francisci Cardinalis Barberini, molimine vero maximo nec minori impendio illam componendo in formam sacelli, addendoque scalas, portam, fenestras extrinsecus marmoreas; totum autem opus gypseo fornice eleganti contegendo. Die postmodum VIII Octobris, [domus paterna Senis conversa in oratorium.] urbem Senensem ingreßis prima fere cura fuit adire tinctorum vicum, & ædes lustrare, quas sua nativitate & habitatione sanctificaverat Virgo, in varios usus sacros conversas. Ibi primum ostenditur illius camerula, pristinam retinens simplicitatem, &, nisi quod altare adsit, sacrorum stigmatum impreßionem commemorons, omni ornatu destituta: quæ supra eam habitatio fuit, per scalas valde concinnas adeunda, tota vestitur picturis venuslißimis, inter auratos limbos decore compositis, Sanctæque vitam per partes referentibus. Ab hoc sacello per atrium pensile & cinctum columnis tectum sustinentibus, transibatur ad sacellum alterum, quod sibi Confraternitas dictæ Virginis norum magnifice fabricavit, cum tribus altaribus, in quorum majori idem ille Crucifixus prostat, ante quem oranti Divæ facta est gratia stigmatum prædictorum.
CAPUT IV.
Bulla Canonizationis a Pio II edita.
Iuxta impreßionem Venetam anni 1553.
Bulla Pii II.
[30] [Creaturis omnibus Deum pro sua natura laudanisbus,] Pius Episcopus, Servus servorum Dei, universis Christi fidelibus salutem & Apostolicam benedictionem. Misericordias Domini, quas indies largius experimur, non satis explicare potest lingua mortalis. Vincunt humana eloquia divina beneficia. Nec homini datum est Creatorem suum abunde collaudare, nec si omnes artus converterentur in linguas [expicare] quomodo ex nihilo creati, de non esse producti sumus in esse: nec vel lapides, vel plantæ, vel animalia bruta; sed rationis participes, divinorumque capaces effecti sumus; ac non solum Angelis, sed ipsi quodammodo invisibili & excelso Deo similes, gloria & honore coronati, super omnia opera ejus imperio potiti. Verum si nosipsos rebus ceteris comparamus, nulla creatura magis ingrata reperta est, quam homo: hi Luciferi & sociorum ejus superbiam præterimus, solus inter creata, rebellis Deo & ingratissimus, homo est. Reliqua omnia divinam pietatem in suo esse collaudant, nec ejus unquam præceptis adversantur; naturæ legibus parent, & ea peragunt ad quæ producta sunt. Terra aratrum partitur, & suscipiens semina, tamquam sub usuris multiplicata reddit: & imperio Dei obediens, culta atque inculta, humano generi consulit. Saxa in ædificiorum usum recepta, præsto adsunt, nec scissa vel excocta resistunt. Fructificant arbores in agro virentes; & postea quam aruerunt, aut ignem nutriunt, aut ædes tectaque sustinent. Quanta herbarum, sive in foliis, sive in radicibus, sive in floribus, sive in seminibus, sive in succis inest utilitas? quanta in fluminibus commoditas? quanta in lacubus ac maribus, quæ dum navigia subeunt inter remotissimas gentes commercia præstant? Quid animalia cetera, sive aquatica, sive terrestria? In omnibus laudatur Deus, dum naturæ jussa capessunt. Elementa & sidera faciunt imperata: sol peragit cursum suum, nec præscriptas zodiaci metus excedit; nec alieno lucens lumine, suo muneri luna de est; nec errantes errant stellæ, certum semper & statutum iter agentes. Omnia in cælo & in terra laudant Deum, & in officio manentia benedicunt ei, nec legi resistunt impositæ: gravia deorsum cadunt: levia sursum feruntur: cuncta gratitudinem ostendunt Deo, atque parent naturæ.
[31] Solus homo ingratus, inobediens ac rebellis inter creata repertus est, perversi Angeli ruinam imitatus. [solus homo ingratus & inobediens Deo,] Ille in cælo superbiens, Creatorique similis esse cupiens, in abyssum præcipitatus, meditati sceleris pœnas dedit. Homo de limo factus & in terra positus, suæ imbecillitatis immemor, & ipse quoque alta cupere cœpit, qui de ligno vescens prohibito, per boni & mali cognitionem, æqualitatem cum diis optavit: propter quod de paradiso deliciarum ejectus, in multas ærumnas datus est; & porta regni cælorum clausa, mors introivit in orbem terrarum, quæ nulli hominum parceret. Quantum filii Adæ ante diluvium aberraverint, & quam procul a divina voluntate recesserint, secuta ultio patefecit: [castigationibus ipsis nequaquam correctus] quæ omnem carnem aquarum inundatione delevit, ea excepta, quæ cum pio Noë in arca salvata est. Ceterum neque in filiis ejus nequitia ac perfidia defuit: malignati & ipsi sunt, & in omne prolapsi nefas. Turris Babel in contumeliam Domini cœpta est, & ibi labium universæ terræ divisum. Ab his bella introducta sunt, rapinæ, tumultus, incendia, cædes, adulteria, stupra, perjuria, & idolorum cultus, & quidquid malorum libido aut superbia gignit. Paucissimi usque ad Abraham reperti sunt divinæ legis amatores: ille vero unicum certumque pietatis exemplum, adeo voluntati Dei sese submisit, ut proprium filium immolare non dubitaret. Propter quod in semine ejus benedictæ sunt omnes gentes: ex cujus liberis non solum Prophetæ orti sunt, divinæ legis prædicatores; sed ipse quoque Salvator Christus secundum carnem nasci dignatus est, qui pro salute humani generis, cum in forma Dei esset æqualis Patri, exinanivit semetipsum, formam servi accipiens, & homo factus, tædia carnis subiit, tormenta & cruciatus pertulit. Et extremam mortem, non secundum naturam, sed violentam, sed ignominiosam, sed acerbissimam, & vix homini tolerabilem, in ligno crucis sustinuit; in quo moriens, mortem nostram destruxit, & vitam reparavit; despoliavit inferos, abduxit sanctos Patres, & victor mortis ac diaboli triumphator, cælum jam longo tempore clausum aperiens, ascendit ad Patrem, nobisque viam ostendit per quam sequi eum possemus, Euangelica lege tradita, & baptismo ceterisque sacramentis apertis, per quæ lapsi repararemur & salvaremur.
[32] [in plurima peccata labitur,] Nec tamen tot tantisque allecta beneficiis, nostra protervitas ac malignitas conquievit, nec gratum exhibuit animum, nec vitia deseruit homo: sed quo majori præventi sumus munere gratiarum, eo magis ingrati reperimur, & ad illicita procliviores. Nam quomodo sublimem diligimus aut honoramus Deum? quomodo ejus mandata servamus? Quis sacrosancto Euangelio paret? Quæ reverentia legum? quis canonum metus? Quæ subjectio erga superiores? quæ caritas erga inferiores? Quis æquitatis? quis justitiæ cultus? Quæ religio? qui mores hominum sunt? qui dicunt in cordibus suis, Non est Deus. Alii impia efferunt dogmata, & blasphemias in Deum cudunt: alii voluptatum servi, nil aliud cogitant, nisi quomodo libidines suas expleant: alii opibus inhiant alienis, alii humanum sanguinem sitiunt. Rara innocentia est, eaque parum tuta. Neque propinquitatis jura prosunt, neque scriptæ sanctæque moribus leges. [per totum fere mundum:] Viribus & fraudibus cuncta obediunt, ita ut neque abs re princeps mundi hujus appelletur diabolus, quando pars orbis major ejus arbitrio ducitur. Nam quantum est quod pseudoprophetæ Mahumetis insania possidet? Orientis præcipuam portionem, & Africæ maxima regna; & in Hispania a Granatenses, & in Græcia multæ provinciæ sub Mahumete Christum blasphemant. Nec parva est Judæorum natio, per orbem terrarum late dispersa, sancti Euangelii & Christianæ legis inimica: nec desunt in Septentrione atque in Oriente cultores idolorum. In angulum Europæ Christianitas redacta est. Nam quamvis per Asiam ac Libyam Christiani non pauci dispersi esse ferantur, non tamen illorum sincera est fides, qui procul ab Apostolica Sede inter infideles habitantes, & cum hæreticis communicantes, improba quædam sapiunt, & multis erroribus scatent. Nec Christiani qui sunt in Europa, tam re quam nomine Christiani existunt. Adumbrata quidem & ficta est multorum religio, sicut opera ipsa manifestant: nam quotus est qui digna Christiano faciat opera? A fructibus eorum cognoscetis eos, inquit in Euangelio Dominus: [Matth. 7, 16] si vivimus, ut Christus jubet, Christiani sumus. Joannes Apostolus ejus filios esse homines asserit, cujus opera faciunt. [Ioan. 1, 3, 10] Si Dei mandata servamus, Dei proculdubio filii sumus: sin diaboli, ad eum pertinemus, dicente Domino, Vos ex patre diabolo estis. [Ioan. 8, 44] Dura sententia, & tamen vera: illius quisque filius est, & ad eum pertinet, cujus mandata sectatur. Quantum autem ingrati Christiani a divinis præceptionibus procul abierint, & quantum diabolicis suggestionibus adhæserint, per sese quisque intelligit. Interroget quisque conscientiam suam, & retroactam ante oculos mentis vitam collocet: & quantum ab officio veri Christiani recesserit, palam cognoscet. Quæ cum ita sint, maxima est summi Dei benignitas & incredibilis misericordia, quæ nos tolerat & vivere sinit, expectans ut aliquando conversi redeamus in viam.
[33] [semper tamen aliqui fuere Sancti,] Sed inventi sunt in omni ætate nonnulli Deo placentes, viri sancti, qui viventes in carne, desideria carnis vicerunt, & cælestem in terra vitam egerunt: quorum meritis & intercessione sustentata est mundi machina, & comminatus ignis retentus, & ira Dei ultioque suspensa. Nec dubitamus, quin hodie quoque aliqui sint accepti Deo, quorum preces cælestem nobis Regem placatum benignumque reddant. Inter alios autem qui Deo placuerunt & divinam nobis clementiam placaverunt, urbs Senæ inter Etruscos nobilis, ætate nostra Bernardinum aluit, qui nobili loco natus, in adolescentiæ flore mundo renuntiavit: [uti nuper Bernardinus Senēsis.] & ingressus B. Francisci religionem, cum Fratres sui Ordinis procul abiisse ab institutis & regula Patris reperisset, eos acriter correxit: & cum eos omnes in viam reducere non posset, sequestratis pluribus, quibus regulam reservare placuit, cum his cœnobia frequentavit, quam multa de novo b construxit, & sanctissimis institutis reformavit. Circuivit Italiam prædicando, vitia fulminavit, virtutes erexit. Mira ejus abstinentia fuit, mira integritas, moderata gravitas, eloquii multa suavitas, multa doctrina. Et quoniam verus erat paupertatis cultor, hostis pecuniæ, & omnium deliciarum inimicus; semper in ejus vultu ingens alacritas emicuit, & in mente summa quies: ut qui sola innocentia gaudebat, nullius sibi conscius criminis. Scandalis quampluribus in Italia obviavit, & multa miracula perpetravit, propter quæ adhuc vivens Sanctus habebatur, & miro plebium colebatur honore, nusquam sine populi frequentia & singulari reverentia receptus. Qui cum apud Aquilam, Marsorum urbem, hujus vitæ cursum peregisset, a Nicolao quinto prædecessore nostro, ipso Jubilei c anno, cum Christianus orbis ad purgandas vitiorum sordes frequens urbem inviseret, inter sanctos Christi Confessores relatus est.
[34] [& Catharina,] Fuerat & in ætate superiori, parentum nostrorum memoria, in eadem urbe & in sexu femineo virgo Catharina, non minoris meriti, nec minus accepta Deo: cujus preces in conspectu præcelsæ divinitatis, humano generi admodum salutares & olim fuisse, & nunc esse, & in posterum fore, non dubitamus. Nam sicut peccata malorum hominum ac blasphemiæ iram Dei super nos provocant, ita & Sanctorum opera rogaminaque avertunt. Verum Catharina, quamvis Angelicam vitam in terris egerit, & ante annos octoginta decedens ad cælum migraverit, multisque signis & gloriosis miraculis claruerit, non tamen adhuc inter sanctas Christi Virgines a militante Ecclesia recepta erat: neque enim Romani Pontifices, qui ante nos fuerunt, id decreverant. Voluerat Urbanus sextus hunc ei honorem impertiri, & post eum Innocentius d septimus, ac deinde Gregorius e duodecimus, qui hujus Virginis & sanctæ conversationis ejus, [cujus canonizatio pridē tractati cœpta,] præcipuam habuere notitiam. Sed vexati perturbatione schismatis, quod eorum tempore viguit, & multis bellorum turbinibus ac molestiis agitati, divino (ut diximus) consilio id omiserunt, ne sæviente divisionis procella, quod sanctum una obedientia decrevisset, prophanum altera censuisset. Dilata est res usque ad tempora nostra, nobisque hujus sacerrimæ Virginis canonizatio reservata, tamquam conterraneæ nostræ atque f concivis: ut Senensis virginis sanctitas, decreto Senensis hominis, in Romana Sede sedentis, prodiret in lucem. In qua re, non imus inficias, affectum nos aliquem sanctum & pium traxisse: quis est enim qui suæ urbis præconia, suæ patriæ laudes, sui generis virtutes, [sed varie impedita, donec ipse Papa Senensis,] non libenter vulgari procuret, cum id possit rite & honeste facere? Excellentia facta, & illustres virtute homines, & in omni genere & in omni parte obis, nemo est qui non cupidum præconizandi affectum habere videatur: libentius tamen & majori cum jucunditate, sua in patria & in sua gente. Et si nos quidem B. Catharinæ sublimes dotes, nobile ingenium, divinam mentem, sacratissimam voluntatem in omni natione quam lætissimi vidissemus, lætiores tamen in urbe Senensi, quæ nos genuit. Siquidem meritorum ejus longe magis & magis peculiariter esse confidimus participes, quam si Virgo hæc aut in Africa, aut in Scythia, aut in India nata fuisset: neque enim fieri potest, quin Sanctorum propinquitas aliquid habeat prærogativæ.
[35] Nihil tamen ob hanc causam plus minusve dicere licet, [communis patriæ amore,] quam verum est: nec propter cognationem, aut patriæ caritatem, inter Sanctos quisquam sine meritis, sine solito examine, sine consuetis solennitatibus, referendus est. Quapropter, etsi jucunde audivimus B. Catharinam Senensem esse, cujus canonizatio petebatur: non tamen in ejus canonizatione quidquam omisimus ex his, quæ tanta in solennitate requiruntur. Aderant multæ preces, non modo Senensis populi, verumetiam aliorum: nam & carissimus in Christo filius, Fridericus Romanorum Imperator Augustus, [& Principum intercessionibus,] simulque dilectus filius nobilis vir Paschalis Venetiarum Dux, nobis supplicavit, ne hanc Virginem suo in terris honore privatam ulterius esse sineremus, in quam multorum populorum devotio esset incensa, & multa de ipsa miracula vulgarentur. Mantuam vero petentes, cum inter eundum apud Senenses aliquandiu g supersedissemus; & ibi in Consistorio publico ingentia ejus merita & miraculosa signa nobis essent exposita, vehementesque preces porrectæ, ut Sanctorum Christi honores illi decerneremus; haudquaquam statim annuimus: sed pro veteri consuetudine tribus ex Fratribus nostris sanctæ Ecclesiæ Romanæ Cardinalibus, uni Episcopo, alteri Presbyteri, reliquo Diacono, vivæ vobis oraculo commisimus, ut debitis habitis processibus de vita & moribus ipsius Catharinæ, deque miraculis ejus, sive in vita sive post mortem patratis, [causæque examinatæ meritis huc adductus est] & de reliquis ad canonizationem necessariis, diligenter inquirerent; nobisque in secreto Consistorio, ut moris est, fidelem relationem facerent. Commissarii per annum & ultra, donec ex Mantua Romam h redissemus, rem discutientes, inventis processibus antiquis, apud Venetos & alibi habitis, examinatisque de novo testibus, & summa cum diligentia cunctis ponderatis, cum seorsum inter Cardinales tantum, omnium quæ invenerant veracem nobis relationem fecissent; ac dein per Advocatum ea quæ nobis exposuerant, in publico Consistorio denuo recitari curassent; postremo convocatis in aula nostra Romæ universis, qui secum erant, in curia Ecclesiarum Præsulibus, assistentibus nobis Cardinalibus, iterum Commissarii præfati, per organum venerabilis Fratris nostri Guilielmi Episcopi Portuensis, natione Gallici, qui primus eorum erat, rursus cuncta quæ invenerant, & rite probata videbantur, coram explicaverunt. Ex quorum relatione, quæ amplissima & ornatissima fuit, hæc summatim accepimus, quæ vera, comperta, cognita & explorata sunt.
[36] Virgo Catharina, ex civitate Senensi oriunda, mediocribus orta parentibus, prius Deo sese dedicavit, [cujus magnā a pueritia sanctitatem,] quam Deum posset per ætatem cognoscere. Sex annos nata, ut Domino serviret, eremum concupivit: & urbe egressa, in caverna, loco solitario, delituit, quamvis jubente spiritu, paululum demorata, domum redierit. Angelicam salutationem edocta, quoties paternæ domus scalam ascendit, toties per singulos gradus, flexo geniculo, beatissimam Virginem matrem Domini salutavit. Et anno currente ætatis suæ septimo, virginitatem suam consecravit Christo: quem sua in majestate sedentem mirabili visione contemplata est, & arcana cælestis aulæ vidit, quæ non potest effari lingua mortalis. Mundanas delicias a se omnes abdicavit. Orationi totam se dedit, corpusculum suum vigiliis, jejuniis, ac verberibus afflixit. Coæquales puellas, ut idem facerent, & docuit, & persuasit. Pubes effecta, scissis crinibus, mortale conjugium recusavit. Convitia & maledicta hominum sprevit. Beati Dominici habitum, quem feminæ gestant de pœnitentia nuncupatæ, extorsit, protinusque impetravit. Ancillare officium in paterna domo exercuit, nihil magis cupiens, [exemplarē vitam,] quam vilis apud homines & abjecta videri. Pauperibus Christi (nam id pater ei indulserat) larga manu subvenit. Ægrotantibus summa diligentia ministravit. Diabolicas tentationes & assiduas malignantium spirituum pugnas, patientiæ clypeo & fidei galea, superavit. Incarceratos & oppressos, quibus valuit modis, consolata est. Nullum ab ea verbum non religiosum, non sanctum excidit. Omnis sermo ejus, de moribus fuit, de religione, de pietate, de contemptu mundi, de amore Dei & proximi, de cælesti patria. Nemo ad eam accessit, qui non doctior meliorque abierit. Doctrina ejus infusa, non acquisita, fuit. Prius magistra visa est, quam discipula: quippe quæ sacrarum litterarum professoribus, ipsisque magnarum Ecclesiarum Episcopis, difficillimas de Divinitate quæstiones proponentibus, prudentissime respondit, & adeo satisfecit, ut tamquam agnos mansuefactos remiserit, quos tamquam lupos ac leones feroces acceperat: quorum nonnulli, divinam in virgine sapientiam admirati, distributis mox inter Christi pauperes, quas possidebant, substantiis, accepta Domini cruce, vitam deinde Euangelicam egerunt.
[37] Summa hujus Virginis abstinentia fuit, & admirabilis vitæ austeritas: [mirabilem abstinentiam,] nam cum vini & carnium usum prorsus abjecisset, nec pulmentariis ullis uteretur, ad extremum eo deducta est, ut nec legumina ederet, nec pane vesceretur, nisi cælesti, quem verus Christianus in Sacramento sumit altaris. Inventa est aliquando a die Cinerum usque ad Ascensionem Domini jejunium perduxisse, sola Eucharistiæ communione contenta. Per annos circiter octo minimo herbarum succo, eoque parum retento, & Communione sacra sustentata est. Ad cibum quasi ad supplicium pergebat. Ad Communionem altaris, quæ illi fere quotidiana fuit, quasi ad cælestes nuptias invitata esset, summa cum alacritate proficiscebatur. Cilicio sub veste utebatur, quo carnem macerabat. Nullæ illi plumæ, nulla pulmentaria erant. Lectum sibi ex tabulis confecerat: atque in eo jacens, [pœnitentia rigorem,] brevissimum somnum accipiebat: raro enim ultra duas horas interdiu noctuque dormiebat: reliquum omne tempus, vigilando, orando, prædicando, opera misericordiæ agendo, contrivit. Spissis cordulis carnem suam maceravit: dolore capitis pene assiduo torquebatur: æstuabat febribus: nec aliorum diversorum morborum cruciatu carebat. Luctabatur quam frequentissime cum dæmonibus, multisque illorum molestiis vexabatur: sed aiebat cum Apostolo: Cum infirmor, tunc fortior sum: nec enim in tantis laboribus deficiebat, nec caritatis opera negligebat. [2 Cor. 12, 10.] Assistebat miseris, indigna ferentibus. Arguebat peccatores, & blandissimis verbis ad pœnitentiam revocabat. Præcepta salutis omnibus læta dabat. [animarum zelum,] Quid sectandum, quid fugiendum esset, alacri vultu ostendebat. Dissidentes summo studio componebat. Multa extinxit odia, & mortales sedavit inimicitias. Pro pace Florentinorum, qui cum Ecclesia dissidebant interdicto suppositi Ecclesiastico, Appeninum & Alpes transire, atque usque in Avenionem ad Gregorium undecimum Pontificem maximum antecessorem nostrum proficisci non dubitavit: cui votum suum, de petenda urbe Roma, in occulto factum, & sibi soli ac Deo notum, sese divinitus cognovisse monstravit. Fuit enim in ca spiritus prophetiæ, & multa prædixit antequam fierent, & occultissima revelavit. Rapiebatur sæpe a spiritu, & in aëre suspensa, divinis contemplationibus pascebatur, adeo extra se acta, ut expuncta percussaque nihil omnino sentiret: idque frequenter ei contingebat, cum divinissima reficeretur Eucharistia.
[38] [curationum gratiam,] Magnum & sanctum erat in plebibus Catharinæ nomen, & undique ad eam ægroti, & malignis vexati spiritibus, deducebantur, & multi curabantur. Languoribus & febribus in Christi nomine imperabat, & dæmones cogebat ab obsessis abire corporibus: propter quas res, duobus Romanis Pontificibus Gregorio undecimo, cujus paulo ante meminimus, & Urbano sexto acceptissima fuit, adeo ut legationibus eorum fungeretur, multisque & magnis spiritualibus gratiis ab eis donaretur. Eamdem cum vitæ agonem jam peregisset, anno ætatis suæ tertio circiter ac trigesimo, in urbe Roma diem suum clausit. De cujus animæ in cœlum assumptione & gloriosa receptione, stupendæ ac mirabiles revelationes factæ reperiuntur apud eas personas, quæ Virginem dilexerunt: [sēcuta mortem miracula considerans,] maxime vero apud ejus Confessorem Raymundum Capuanensem, sacræ Theologiæ Magistrum, qui postea generalis totius ordinis Prædicatorum Pater, Magister, & Rector effectus est. Is namque eum Ianuæ ageret, ea nocte qua Virgo migravit, hora matutina intra dormitorium apud imaginem matris Domini, eam contemplatus est miro splendore fulgentem, & verba ad se consolatoria dicentem. Corpus ejus aliquamdiu servatum, denique in Ecclesia Fratrum Prædicatorum, quæ de Minerva dicitur, Romæ conditum est, non sine magna populi devotione ac reverentia: cujus tactu plerique ægroti salutem consecuti sunt a Deo, ut nonnullis saluti fuerit ea tetigisse, quæ sacrata Virginis membra tetigere. Postea quoque Virgo ipsa, jam cælo recepta, vota supplicantium benigne audivit, & ut a Sponso & Domino Christo suo Salvatore exaudirentur, curavit: multi enim ex diversis ægritudinibus curati sunt, qui audita beatæ Catharinæ gloriosissima fama, ejus patrocinium supplices petivere. Propterea Venetiis, ubi numquam Virgo ipsa fuerat, & multis in locis nomen ejus cum veneratione receptum est, & vota ei plurima fiunt.
[39] Hæc & alia quamplurima cum venerabilis Frater noster Episcopus Portuensis in conventu Cardinalium & Præsulum exposuisset, & liquido probata esse affirmasset; rogati singulatim tum omnes Cardinales, [ex Cardinalium sententia] cum Præsules qui plurimi affuerunt, sententiam dicere; totis suffragiis, beata Virgo digna cælo & astris declamanda visa est; nec quisquam fuit, qui non magnopere canonizationem ejus faciendam probaverit. Quibus ad longum auditis, jussimus in basilica beati Petri Apostolorum Principis suggestum magnum & ornatum apparari, super quo hodie adstante populo & clero, sermone i de vita & miraculus hujus Virginis per nos habito, Missarum solennibus celebratis, & consuetis ceremoniis rite peractis, ad canonizationem hujus Virginis, sub his verbis duximus procedendum: Ad honorem omnipotentis & æterni Dei, Patris & Filii & Spiritus sancti, ad exaltationem fidei Catholicæ, & Christianæ religionis augmentum; auctoritate Domini nostri Jesu Christi, & beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus ac nostra, Catharinam Senensem, [ipsam jubet ut Sanctam] illustris & indelebilis memoriæ Virginem, cujus corpus in ecclesia Prædicatorum quæ Minerva dicitur Romæ jacet, in cælesti Ierusalem, inter beatarum Virginum choros, quando id ejus virtus divina suffragante gratia meruit, jam pridem fuisse receptam, & æternæ gloriæ corona donatam, de Fratrum nostrorum consilio declaramus: eamque tamquam Sanctam publice privatimque colendam esse decernimus & diffinimus, atque in Sanctarum catalogo Virginum, quas Romana veneratur Ecclesia, redigi & adscribi mandamus: statuentes festum ejus singulis annis, [coli Dom. 1. Maji] prima mensis Maii Dominica die, ab universali Ecclesia celebrandum esse, & omnes illi honores præstandos, qui ceteris Sanctis Virginibus convenire noscuntur. Et insuper sepulcrum ejus in ipso festo visitantibus, septem annos & totidem quadragenas, de injunctis eis pœnitentiis, in formæ Ecclesiæ consueta, misericorditer in perpetuum relaxamus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginarum nostrarum declarationis, constitutionis, mandati, statuti & relaxationis ordinationem infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hæc attentare præsumpserit, indignationem omnipotentis Dei, & beatorum Petri & Pauli Apostolorum ejus, se noverit incursurum. Datum Romæ apud Sanctum Petrum, anno Incarnationis dominicæ millesimo quadringentesimo sexagesimo primo, tertio Calendas Julii, Pontificatus nostri anno tertio.
ANNOTATA.
a Granatæ regnum non ante an. 1492 subactum esta Christianis, de qua victoria actum in Supplemento Historiæ ad Acta S. Francisci Paulani 2. Apr. num. 49.
b Male impressum erat, correxit.
c Id est, anno 1450. Colitur autem S. Bernardinus Senensis 20 Maii, quando ejus Vitam illustrabimus.
d Innocentius 7 creatus Pontifex an. 1404, obiit 1406.
e Impressum erat Gregorius undecimus: perperam: hic enim in Vita Sanctæ nominatißimus duos prælaudatos anteceßit, & ut dictum est an. 1378, biennio priusquam moreretur Sancta.
f Pius 2, ante Pontificatum Æneas Silvius Piccolomineus, nota inter Senenses familia.
g Roma egressus est Pontifex 22 Ianuarii an. 1459 & Sonis mansit usque ad finem Aprilis: nam adhuc 10 Kal. Maji signavit ibidem Senis Bullam, qua eam ecclesiam ad Archiepiscopatum evexit, attribuens ei Suffraganeas, a Romana & Pisana ecclesiis abjunctas.
h Scilicet post Mensem Majum anni 1460: nam in reditu rursum Senis substitit, tribus minimum mensibus, ut declarant Brevia ibidem ab eo expedita.
i Sermo hic extat in quodam nostro elegantißimo Ms. membranaceo continente plures hujus Pontificis orationes, signato H. II. itemque in monasterio S. Martini Tornaci an. 1475 transcriptus manu Domini Matth … Grenet, Prioris. unde exemplar transumptum ad nos an. 1671 misit Fr. Ioseph Ignatius a S. Antonio Carmelita Discalceatus hoc principio. Catharinam Senensem in Catalogum hodie sanctarum Christi Virginum relaturi, dignum existimamus, venerabiles fratres ac filii dilectissimi, quid sibi velit Sanctitatis vocabulum, cur Sanctorum canonizatio sit introducta, & an Virgo ipsa hujus honoris digna sit, [S. Catharinæ encomium a Pio 2.] paucis aperire. Quo facto sic concludit: Gaudeamus, fratres, & gloriemur, patriæ nostræ secundum carnem tantum splendorem esse concessum, ut nostra ætate cives duo Senenses in cælesti Jerusalem adscriberentur. Rara laus & nostris inaudita temporibus. Bernardinum nobili loco apud Senenses natum, Nicolaus V prædecessor noster Pontifex maximus, in Catalogo Sanctorum Christi Confessorum annumeravit: cujus excellentes virtutes & admiranda opera, non solum audivistis ab aliis, sed ipsi vidistis: quia nostro sub ævo clarens, doctrina sua mundum implevit. Catharinam ejusdem urbis alumnam, ipsi modo inter acceptas Deo virgines & cælo donatas relaturi sumus: cujus, ante annos octoginta defunctæ, tanta & tam illustris fama est, ac si heri & nudiustertius decessisset: neque enim ingentia facta facile obscurantur. Loquuntur Catharinam, ejusque signa & prodigia mirantur & celebrant, non Senenses modo, apud quos nata & adulta est; aut Romani, apud quos obiit: sed Florentini, Pisani, Lucenses, Genuenses, atque ipsi trans Alpes Avenionenses, inter quos aliquamdiu summa cum laude versata est. Veneti quoque huic Virgini testimonium perhibent, miro suarum virtutum odore afflati. Ad Germanos insuper & Hungaros fragrantia sanctitatis ejus pervenit: [Principes canonizationem solicitantes.] siquidem Rex Hungariæ, Dux Austriæ, & Passaviensis Episcopus canonizationem ipsius a nostris prædecessoribus per nuntios & epistolas petierunt: idemque pari modo a nobis afflagitavit, carissimus in Christo filius Fredericus Romanorum Imperator Augustus. Non est igitur, venerabiles fratres, cur dubitemus hanc prudentissimam Virginem apud militantem Ecclesiam sua dignitate ornare, quæ jam pridem coronata est apud triumphantem. Conveniunt omnia quæ tanto in opere desiderari solent. Adest vita purissima, nullius culpæ conscia: adest flagrantissima caritas, adest signorum & miraculorum supra naturam virtus, sicut perpulchre recitat Advocatus; adsunt Principum preces & rogamina populorum: adhibita est omnis solennitas quæ in tanto negotio requiritur. Audacter igitur canonizationem ejus absolvere possumus. Sed nihil est quod sine divina gratia rite perfici queat. homines sumus: labi, errare, ac decipi possumus: solus Deus est qui falli non potest. Quapropter oratos vos omnes qui adestis facimus, ut una nobiscum Spiritus sancti misericordiam & assistentiam imploretis, ne nos in hoc negotio sinat aberrare: sed ea nobis inspiret, quæ suæ sint voluntati consona, & fidelium utilitati cedant. Amen.
MIRACVLVM
Ex Ms. Codice Vltrajectino.
Catharina Senensis, tertii Ordinis Dominici (S.)
BHL Number: 1709
[40] Anno Domini MCCCCLXXXV, cum festivitas B. Catharinæ de Senis celebraretur circa Kalendas Maji apud Buscum-ducis, in monasterio recenter reformato Ordinis Fratrum Prædicatorum; extitit illic quidam juvenis Diaconus, [Iuvenis Frater ex gravi per scalas lapsu fulcris gradiens,] intraneus natione, qui descendens de camera hospitum in cellarium, tentavit pede utrum ostium cellarii erat clausum: sed apertum illud reperiens, decidit per plurimos gradus usque ad pavimentum ipsius cellarii. Unde factum est ut costis contritis & latere conquassato desperaretur de vita. Denique post hæc deportatus ad domum infirmorum, illic multo tempore jacuit impotens & ægrotus: sed postmodum baculis se suaque imbecillia membra sustentans, ad ecclesiam multis videntibus venit, & ante altare S. Catharinæ de Senis, sese illi devovens, ut sibi succurrere dignaretur exoravit. Et ecce improviso una crucka, qua sustentabatur, miraculose ei ablata est. Idcirco altera se sustentans, pedem unum supra terram posuit; [ante aram Sanctæ subito sanatur.] ac non multo post sine ullo sustentaculo firmiter incessit, eis qui noverant admirantibus: insuper eodem die Diaconi officium in Missa conventuali exercuit. Quod ut audivit mater ejus & vidit, præ gaudio & admiratione in extasin cecidit: statimque te Deum laudamus cum organis cantatur, campanæ pulsantur, & in solenni prædicatione tam & recens & evidens miraculum publicatur.
MIRACVLVM,
A Nicolao Burgensio, cui contigit, descriptum.
Ex editione Veneta anni MDI.
Catharina Senensis, tertii Ordinis Dominici (S.)
[41] Nicolaus Burgensius, Eques & Senator Senensis, eximius non minus Sanctæ concivis suæ quam Patriæ communis amator, si non eodem mense, anno certe eodem, [Post scriptam Sanctæ vitam,] qui fuit XV seculi ultimus, affectus sui erga utramque argumentum præbuit memoria dignum. Nam conscriptam a se, eleganti satis stylo nec valde prolixo, S. Catharinæ Vitam, pridie Idus Iulias dedicavit Illustrißimo Venetiarum Duci Augustino Barbadico, erga Sanctam precipue devoto: idemque, ut in præfixo ante opus epigrammate legitur,
— amatam
Sic patriam coluit præposuitque sibi; [pro patria moriens,]
Corpus ut innocuum, trepidis pro civibus, unus
Hostibus obtulerit vulneribusque libens.
Quapropter
Mortuus & fama vetere superare Quirites
Creditur, & meritis vincere Cecropidas.
[42] Idem denique, dum vulneribus confossus truncata manu expiraret, tale epigramma dictavit, extremum ingenii sui & amoris ad ultimum spiritum Patriæ Sanctæque servati monumentum, cum ipsa manu Romam mittendum, dictoque operi præfixum his verbis.
Cui refero acceptam moriens, Catharina, salutem;
En tibi truncatam do, bona Virgo, manum.
Dum potuit calamum duxit tibi: vixque peregit, [amputatam manum mittit ad tumulum Catharinæ,]
Rerum vana sequens, quod pia vovit, opus.
Te penes hic optat nondum bene mortua condi;
Unde precor Senam respice, Diva, tuam.
Scripserat, uti testatur Possevinus in Apparatu, Vitam B. Francisci, quam Paulus Florentinius Theologus Ordinis Servorum dicavit Pio II Pontifici Maximo, atque adeo annos circiter triginta priusquam moreretur: hanc vero S. Catharinæ, [qua scripserat factum in se miraculum;] non rerum ab aliis præteritarum novitate ornavit, sed eloquentiæ sibi familiaris candore, pro ratione seculi sui minime contemnendo: post narratam tamen sepulturam, sic ait Miracula separatim enarrare supersedeo, ne longior sim; Unum autem longe maximum non præteribo, quod ad me attinet Nicolaum Burgensium Senensem, qui hanc Catharinæ Vitam stylo dedi.
[43] Rediens rure, febrim nactus sum, qua ita afflictabar, ut non minus animam ægram traherem quam corpus: itaque ad paucos dies redactus fui, [quando ex febri ad mortem ager,] ut de summa valetudinis meæ pessime sperarent; nam nec cibi nec potiones ullæ juvamenti aliquid afferebant. Dicam id quod verissimum est: prævaricator ille invisibilis insigniter me fatigavit: quod modo verbis, modo gestibus præferebam: quapropter proximi amicique cariores ita me affectum cernere præ mœrore non poterant. Perfugium igitur habuerunt ad B. Catharinæ cilicium, quod usque hodie Senæ, in æde sancti Spiritus, accuratissime servatur. Ubi vero cilicium illud perlatum est; simul ac super me indignum positum fuit, experrectus sum, [imposito sibi, sanctæ cilicio convaluit,] qui ad tempus immobilis & exanimis visus fueram. Junctis ego tum manibus indulgentissimo Deo dignas gratias egi, qui me per Catharinæ preces in discrimine corporis & animæ liberasset. Ex illo commodior indies semper fui, donec ex toto convaluerim. Quod cum ita se habeat, quidquid sum, secundum divinam majestatem, debere me fateor cæliti Catharinæ Senensi, ad quam mortales omnes vehementer hortor ut refugiant, cum aliqua necessitate premuntur: numquam enim incassum rogat omnipotentem Dominum, cui ipsa, degens in contagione corporis, studiosissime servivit. Sed de hac tanta Catharinæ gratia apud Deum, dum essem Romæ Senensis orator apud Pontificem, [beneficium votivo epigrammate testatus,] feci ad Romanos Epigramma, quod in capella parietis affixum est, in capella S. Dominici seu Minervæ, Catharinæ addicta, ubi sacratum ipsius corpus in sublimi marmoreo monumento servatur; in quo quidem epigrammate duo hi versus insunt,
Non habet a Christo Virgo Catharina repulsam,
Credite, pro miseris munera si qua petit.
Hoc autem ipsum ubique locorum nostris quoque temporibus videre est, novis gliscentibus quotidie signis.
[44] Ita ille, Senis, ut videtur, scribens; ubi mox inimicorum exceptus gladiis, non ita ab iis concisus est, quin potuerit ad mortem pie obeundam parare animum: quod alterum maximumque S. Catharinæ beneficium fuisse existimo, per vulnerum corporeorum cruciatus expiato properantis mercedem reddere piæ scriptionis. Viventene eo an mortuo perlata ea Vita Venetias sit, [Vita mox impressa Venetiis est,] non habeo unde definiam; hoc certum est, mandatam mox fuisse præio, sic enim ad calcem libelli legitur: Impressum Venetiis per Joannem Fridino, alias Thacuinum, anno MDI die XXVI Aprilis. Impreßionis auctorem existimo fuisse Ducem ipsum Augustinum Barbædicum: qui eodem deinde anno, sui Principatus decimo quinto e vivis abiit, ne prægreso ad S. Catharinam amico diu se superstitem quereretur, sed ad præmiorum consortium recipiendum cito transiret.
[45] Porro occasione Vitæ, a Nicolao Burgensio scriptæ, notanda venit eorum vanitas, [affinitas sanctæ cum Burgesiis,] qui veluti non satis nobilem Catharinam sua fecisset sanctitas, licet ipsa edita esse parentibus genere plebæis, arte tinctoribus; nobilitatem illi terrenam ex male fundatis conjecturis conciliare voluerunt, nec dubitarunt eam asserere in lectionibus ex indulto Vrbani Papæ VIII in Romanum Breviarium transferendis. Sed nobilißima Burghesiorum familia, non quasi Sanctam dedignata concivem; verum ut abhorrens originis plebeiæ notam, in totius orbis Christiani conspectu majoribus suis afflictam, querelas Romam detulit ad sacram Rituum Congregationem. Quare diligenti super hoc habita perquisitione, reque pluries mature discussa, cum interventu Promotoris fidei ac eorum Consultorum voto, qui de adhibitis in novissima Breviarii reformatione supererant; eadem sacra Congregatio, referente Eminentissimo & Reverendissimo D. Cardinale Cajetano, ad hoc specialiter deputato, [jubetur expungi e Breviario,] unanimi voto censuit (si Sanctissimo videretut) prædictas Lectiones reformandas esse, cassando illa verba, Ex Benincasia una cum Burghesia familia ex eodem stipite proveniente; prout mandavit cassari, & non nisi deletis dictis verbis in jam impressis Lectionibus legi ac retineri; prohibendo pariter ne in posterum ullo modo dicta verba apponantur, quotiescumque hujusmodi lectiones imprimi contigerit. Sanctissimus autem annuit die XXVIII Septembris MDCXLI: & sic evanuit male fundata opinio, quam ante id tempus scriptores aliqui suis in libris propagarant; sustinentes, Burghesiorum gentem in Benincasas, Ghezzos, & Rononos divisam fuisse; eoque adducentes epitaphium Senis in ecclesia S. Dominici legendum: Hic jacet Franciscus Benincasa de Borghensibus, Doctor egregius, orate pro eo: quem Franciscum ajebant fuisse Catharinæ nepotem ex fratre: [ut male fundatæ.] quod si verum fuisset non existimo sic obliterandam memoriam consanguinitatis istiusmodi, ut Nicolaus prælaudatus eam dißimulare aut voluisset aut potuisset. Pro solutione autem difficultatis observa, τὸ Benincasa ita fuisse cognomen plebeæ, ex qua Catharina, familiæ; ut ipsum in Etruria ac Senis esset multis, etiam nobilibus, prænomen proprium; & sic a quodam Benincasa de Borghensibus, a quo Franciscus iste descenderit, dici cœperint illius posteri; sicut alit a Ghezzo & Renono Burghesiis, diversorum ex eodem stipite ramorum capitibus, distinctivam appellationem retinuerunt.
DE B. LVDOVICO PVERO RAVENSPVRGI IN SVEVIA A IVDÆIS OCCISO.
ANNO MCCCCXXIX
[Commentarius]
Ludovicus Puer, Martyr (S.)
D. P., EX GERM. MURERI.
[1] Barbaræ Iudæorum adversus Christianos feritatis exempla, multa dedit hic mensis diebus variis; nec tamen eorum colligendorum finem licet facere, [Acta unde accepta?] nisi cum ipso illius fine. Adhuc enim retinet nos B. Ludovicus, anno MCCCCXXIX Ravenspurgi in Suevia crudeliter interemptus, hoc ultimo Aprilis: cujus paßionem eamque subsecutam venerationem sacri corporis, nobis in sua Helvetia sancta proponit Henricus Murerus Carthusiensis, usus, ut præfatur antiquis duabus Chronicis, quarum altera Oeningensis ad Rhenum monasterii fuit, alteram communicavit Nicolaus Walser, Ravenspurgensis Parochus idemque Capituli Canonicalis Decanus. Eam historiam quia ex ipsis fontibus accipere non licet, Latinam hic dabimus, ut Germanice legitur apud auctorem præfatum, unum præmonendo, videlicet Ravenspurgum Imperiale oppidum esse, sex septemve horis a Brigantino lacu, amœna in valle sitū, sub ditione Austriacorum, & religionis cultu pro parte majori Cathorico, quem conservant vetustiorum ac recentiorū Ordinum cœnobia varia, intra ac. circa mœnia constituta. Abhinc inervallo trium circiter horarum abest Haslach oppidulum, juxta quod silva & in hac sacellum fuit hujus Beati, de quo pluribus infra.
[2] Ravenspurgi ergo apud civem Christianum, [scholas frequenians puer dum vicinis Iudæis obsequiosus inservit,] juxta quorumdam Iudȩorum ædes, habitabat Ludovicus puer, von Bruck sive a Ponte cognominatus, natione Helvetus, simulq; & mensa illius utebatur & litteris discendis vacabat. Contraxerat ille cum vicinis Iudæis familiaritatem nonnullam, & eorum frequentans ædes crebra præstabat officiosus obsequia. Accidit porro anno MCCCCXXIX, inter Paschæ ac Pentecostes festa, Ravenspurgenses Judæos convivium celebrare numerosum, ad quod etiam ex vicinis urbibus Constantia, Uberlinga, aliisque invitati plures convenere. Hac occasione deesse vicinis noluit Ludovicus, sed iisdem ad coquinæ ministerium veruque vertendū operam obtulit. Id dum agit, conjecerunt in eum oculos Judæi duo, Aaron & Anselmus fratres: qui cognoscentes Christianum esse puerum, & istic loci peregrinum, [fœde mutilatur:] magna fundendi sanguinis siti incensi, arripuerunt innocentem; assumptoque in sceleris societatem affine suo Moyse, tamdiu cruciarunt, donec animam inter tormenta efflaret. Addiderunt etiam ad reliquam immanitatem, ut amputatis virilibus turpiter abuterentur, ex insatiabili odio Christiani generis. Postquam furori sacrilego sic litavere, vestibus suis induunt cadaver, conjectumq; intra saccum prima die Maji deferunt usque ad turrim Ravespurgensem; ubi repertum aurigam, Nicolaum Knoll nomine, mercede conducunt, ut saccum istum sursum avehat in silvam Haszlachensem; ubi eum exspectaturus esset ipsorum aliquis, & ulteriora mandata indicaturus.
[3] Abiit cum commendata innocentis corporis sarcina auriga, [occisus suspenditur in silva:] partim lucri cupidine, partim nimia simplicitate persuasus; perveniensque in præfatam silvam, invenit circa abietem proceram Judȩos multos, qui aperto continuo sacco extraxerunt inde occisum puerum. Exhorruit ad ejusmodi spectaculum auriga; & Quæ vos, inquit, malum! causa impulit, ut mihi innocentem istum devehendum commendaretis? Ast illi monere ut taceat, nisi perire malit: nihil enim ipsi aut sibi metuendum esse, si rem fideli silentio tegat; sin minus, comminantur accusare ipsum ut participem cædis. Hac oratione & decem florenorū pretio placatus fungus, suis ipse manibus deponit de carro cadaver quod vexerat, & subtus proceram illam abietem deponit: illi vero, trajecto per ramos ipsius abietis fune, collum illaqueant, illaqueatumq; attollunt, quasi voluntario sese suspendio enecasset: alteram etiam manum adducunt ad inguina, inserentes eidem cultrum, tamquam spontaneæ mutilationis instrumentum: atque ita ad sua quique se recepere, rati arcanum mansurum quod egerant.
[4] Verum noluit Deus occultum facinus impunitumque dimittere: [cælesti lumine illustratus,] fecitque pluribus noctibus consequenter, ex præfata silva, ab ipsaque unde innocens pendebat abiete, clarissimam quamdam faculam velut stellam radiare usque Ravenspurgum, prout honorati quidam cives jurejurando testati sunt observavisse se, quamvis ignorarent quid eo indicio signaretur. Interim pueri aliquot in eamdem silvam abeunt avium nidos spoliaturi; & condiscipulum ex abiete pendentem agnoscunt; neque dubitantes quin ipse se istic suspendisset, toto Ravenspurgensi oppido rem divulgant. Fit ingens populi concursus ad locum; ubi pendulum attentius considerantes viri prudentiores, tot modis signisque agnovere aliena manu illatam prius mortem & suspendium fraudulenter simulatum; ut omnes rei circumstantias, cum inculpata eatenus Ludovici vita conferentes, nihil dubitarent, quin esset a suismet occisoribus istic appensus, & nocturnis splendoribus declaratus innocens. Ergo, ex deliberatione & mandato civilis atque ecclesiastici Magistratus, [ibidem sepelitur.] deponitur ab infelici arbore corpus, sub eaque sepelitur, usque dum plenius cognosceretur rei gestæ series. Nec mora cadit in Judæos Ravenspurgenses suspicio, eo quod egredientem ingredientemque ad illos multi vidisse meminissent: adeo autem invaluit murmur in populo, ut male sibi metuere incipiens præmemoratus auriga, Ravenspurgo Uberlingam, ipsi lacui adsitum oppidū, commigrare statuerit. Eo discessu non sopitis sed auctis susurris, accusatus tandem Nicolaus apud Senatum Uberlingensem, captusque, & totum ordinem rei peractæ confessus, nominavit quotquot noverat interfuisse Judæos: & quamvis excusandum se crederet, damnatus ad rotam est. Judæi vero, Aaron, [punitis reis] Anselmus & Moyses cum aliis capti Ravenspurgi sunt; reliqui Uberlingæ, Lindaviæ, & Constantiæ, unde ad festum convenerant, similiter deprehensi & igne consumpti, per sententiam periere anno MCCCCXXX.
[5] Ex hinc divulgata quaqua versum fama, incrementum sæpe iteratum sumpsit a luminosa stella, [& crebrescentibus miraculis sacellum erigitur:] prout antea sic & postea super locum sepulturæ lucente: quapropter extructum ibidem est sacellum lapideum, ad Dei honorem factique istius memoriam, quod ad Abietem vulgus nominandum instituit. Magno dein accolarum ac peregrinorum concursu celebratus est locus per annos centum, quemadmodum Chronica Ravenspurgensis testatur, tria nominatim miracula referens ex multis, quæ ibi contigisse dicit. Joannes Grabman Ravespurgensis, cujus prosapia etiamnum perseverat, difficili laborans hernia, per eamdem in vitæ discrimen adductus fuerat plus vice simplici: sed vovens quod ad Abietem iturus esset, sancti juvenis intercessione recepit corporis integritatem. Brigantiæ lapsus in aquam puer, indeque post horam extractus mortuus, simili suorum pro ipso voto rediit ad vitam meritis B. Ludovici. Michael Biegh, ex oppido Eschach, uno Germanico milliari distante, tantos patiebatur dolores in digitis unius suæ manus, ut extendere eos regereque non posset: vovit igitur piam peregrinationem ad Abietem, cum oblatione manus ferreæ : quo completo, salvus domum rediit, cœpitque manu sua ad laborandum uti.
[6] Stetit autem prænominatum sacellum totis centum annis: his vero elapsis, [eo postea collapso corpus transfertur Ravespurgum.] cum sartis tectis servandis nemo satis attenderet, & invalescens Lutherana hæresis extingueret avitæ pietatis fervorem, paulatim corruit; adeo ut illius nihil supersit amplius quam parietinæ quædam. Ast ossa sancti adolescentis translata sunt in sacellum S. Viti, supra montem qui oppido Ravenspurgensi ad Austrum imminet: ubi etiā nunc honoranda conspiciuntur. In curia vero ipsa servantur monstranturque ipsius pileus, toga, cingulum, atque ex cingulo dependentes tabellæ scriptoriæ cera illitæ, cum quibus a Judæis captus atque occisus est. Præterea peregrinantibus ad Abietem solebant distribui peractæ devotionis signa, qualia apud Einzidlenses, aliisque locis votica peregrinatione frequentatis, distribuuntur. Hactenus Murerus, absque ulla determinatione ætatis, quam ultra quartum decimum annum progressam facile crediderim: plura vel de præsenti cultu vel ex genuinis Chronicarum fontibus si Ravespurgenses suggerant, erit iis locus in Supplemento hujus mensis.
[7] Hæc in Suevia acta sunt seculo XV: Sueviæ vero proximus Palatinatus, qui superior dicitur & ad Bavarorum Ducum jura nunc spectat, [Anno 1540 ex carnificatus in Palatinatu Michael,] ad æque funestam tragœdiam, in corpore Michaelis necdum quadrimi actitatam, eo magis ingemuit anno MDXL, quanto minus licuit aut ulcisci scelus aut Christi Martyrem debito cultu prosequi, sub Othone Henrico Palatino Lutherano, cui præ Iudæis viles erant Christiani Catholici. Rei gestæ seriem plenius descriptam videre qui volet, legæt Tomum tertium Bavariæ sanctæ a pag. 76; quin & occisi fœdeque excarnificati pueri effigiem contempletur, expressam ad vivum pag. ultima Bavariæ piæ. Operum ipstorum auctor Matthæus Raderus, Dominica Paßionis, quæ tunc in XIV Martii cadebat, interceptum furtim puerum asserit. Quem cum in iis ubi detineri ferebatur ædibus quæri non pateretur Dynasta impius, [differtur ab supplementum Martii,] credibile est sceleri destinato moram aliquantam indulsisse barbaros, usque dum vel suum vel nostrum Pascha adesset; atque adeo finem Martii mensis carnificina ista, quæ toto duravit triduo, fuisse occupatum. Nec certe minus temporis intervallum requirunt, quæ ante repertum corpus gestæ describuntur a pueri parente, lapidem omnem movente quo filium recuperaret. Itaque ad Supplementum Martii differimus pleniorem de hoc puero relationem, ab nostri apud Eystadienses collegii Patribus interim edocendi, cum quo honore ex veteri ecclesiam in novam, quæ post editionem prælaudati operis magnificentius exurrexit, translatum sit corpus, & quo in pretio ac veneratione nunc habeatur.
[8] Speramus etiam inventuro: nos interim Ioannis Eckii, Doctoris ob crebras cum Luthero ac Lutheranis pugnas atque victorias celeberrimi librum, [donec habeantur scripta testium oculatorum.] quem contra Iudæorum Patronum. prænominatum credo Othonem Henricum, scripsit inscripsitque Christophoro Madrucio Episcopo Tridentino. Doctor enim ille tunc Ingolstadii in propinquo degebat, & altero post cædem Michaelis anno Eystadium venit, totamque lanienam cognovit a medicis, qui Episcopi jussu corpus inspexerant. Ex eodem libro varias alias hujusmodi crudelitates discemus, quas intactas maluimis hoc mense dimittere; nominatim de pueris Ratisponensibus sex vel octo, quorum simili feritate immolatorum Reliquiæ anno MCCCCLXXXVI extractæ in lucem sunt; atque de aliis duobus, Savonæ in Liguria anno MDLXII, & Anconæ in Piceno post quadriennium interfectis. Sed & necessarium nobis est Germanicum poëma, quo eamdem tragœdiam publicavit Hilbrandus Thiermarius, Episcopi Eystadiensis tunc Cancellarius: cui hoc divinitus obtigit muneris, ut lingua, quam Palatinus Iudæorum Patronus excindi fecerat, ob injuriam eo carmine sibi ut interpretabatur illatam, denuo excresceret, & ad annos totos viginti postea expeditam loquendi facultatem præberet. Hæc autem omniæ & quidquid aliud huc facere potest, ubi a nobis desiderari Eystadienses sciverint, quin prompte quærenda nobisque submittenda sint, nihil ambigimus.
DE B. MICHAELE DE BARGA ORDINIS MINORVM OBSERVANTIVM
PROPE LVCAM IN HETRVRIA.
AN. MCCCCLXXIX
[Commentarius]
Michael de Barga, Ordinis Minorū observantiū, prope Lucā in Hetruria (B.)
D. P.
[1] Qva Lucensis Reipublicæ Magnique Ducatus Florentini limites sese invicem quibusdam veluti nexibus utrimque procurrentes complectuntur & implicant, ad Serchii fluminis orientalem ripam Barga visitur, honestum oppidum, [Convenius Burgensis,] Lucensis olim, nunc Florentinæ ditionis: circa quod Fratres Minores habuere conventum S. Bernardini dictum, cujus & plurium illo tractu aliorum fundamina referuntur ad Fr. Herculanum de Plagali, insignem regularis observantiæ zelatorem promotoremque, sub majori altari conventus Castri-novi in Cafarniana reverenter depositum, & die XXVIII Maji (si Arturo credimus) inter Beatos connumerandum. Datum conventui initium creditur haud diu post annum MCCCCXLIII: [an. 1471 ad oppidum translatus,] annis autem circiter undeviginti post primam fundationem elapsis, anno scilicet Christianæ Æræ MCCCCLXXI die IV Decembris, translatus est idem Conventus ad alium salubrioris auræ locum, cui S. Mariæ gratiarum nomen inditum, ibique adhuc perseverat.
[2] Habet ecclesia altaria plura: quorum unum Nativitati Virgineæ consecratum, [habet sub altari corpus Beati,] sub se habet intra urnam eleganter inauratam, cujusdam B. Michaelis corpus cum tali epigraphe,
Ossa suis meritis multum veneranda, Beati,
Arcula, quam cernis, hæc, Michaelis habet:
Quæ populi pietas rapta tellure retexit,
Auro Niclaus condidit Angelius.
Angeliorum namque Pisanorum familia jus sibi vendicat patronatus in dictum altare, [illudquebis in anno ostentat;] sub quo deposita arca, bis in anno supra ipsum exponitur, non sine magna populi concurrentis devotione, videlicet ultimo die festo tam Paschatis quam Pentecostes, Religiosis Antiphonam de uno Confessore, Assimulabo eum viro sapienti, cantantibus, ac deinde accedere & suis cum rosariis tangere volentes ordinate admittentibus. Eadem familia ex sacro isto deposito obtinuit brachium, [brachium Pisis servatur.] in cathedrali Pisana cum ceteris Reliquiis decentius habendum, uti constat ex epistola anno MDCLXIII, XXIII Martii ad loci Guardianum data ab adm. R. P. Provinciali Ioanne Baptista de Burgo ad collinam, in Conventus archivio asservata. Hactenus loci Guardianus, per Franciscum Mariam Florentinium rogatus suggerere quidquid de hoc sui monasterii Beato nosset.
[3] Quibus virtutibus venerationem ejusmodi commeritus sit Michael ita describit Waddingus, citatis in margine Mariani sui chronicis, [Vitæ compendium ex Waddingo,] quæ utinam aliquando lucem publicam videant. Anno MCCCCLXXIX, die ultimo Aprilis, Fr. Michael de Barca, in cœnobio S. Mariæ gratiarum, in vico Barcæ Carfananiæ, pie diem obiit extremum. Ad religionem admisit Fr. Herculanus de Piagale, vir sanctissimus, & optimis moribus instruxit. In simplicitate cordis & puritate vitæ omnibus gratus, institutum quod suscepit perfecte observavit. In suos qualescumque defectus vel negligentias leviusculas severe animadvertebat, aliorum erratis tenere compassus. In oratione assiduus & in prædicatione indefessus, incredibili æstuabat zelo animarum, eorum præsertim qui vel ob pauperiem vel ob locorum incommoditatem ab aliis negligebantur. Excurrebat in agros, pagos & silvas: quos reperiebat agricolas vel pastores interrogabat, quantum temporis effluxisset, quo conscientiæ labes per sacram Confessionem non expiassent; [Animarum zelator magnus,] piisque exhortationibus ad pœnitentiam allectorum confessiones excipiebat. Dum pastores fidei rudimenta docebat, seque accusantes audiebat, ut commodius & tranquillius facerent, socium pecorum & armentorum custodem adhibebat. Diebus festivis, ubi judicabat deesse Sacerdotes, qui Missæ offerrent sacrificium, celebrare solebat in oratoriis locisque honestis, advocans ex montibus & silvis montanos & rusticos, alioquin propter locorum distantiam Missam non audituros.
[4] [assistit peste infectis;] Sæviente peste, infectos visitabat, Sacramentis recreabat, & morientes sepeliebat. Inter vicos Calligani & Bargæ caupo Florentinus, defunctis contagione filiis universaque familia, advocari curavit Michaelem, ut uxori, septimo jam mense prægnanti & lue periclitanti, sub mortem opitularetur. Confessionem excepit, ad pie Christianeque moriendum salutaribus monitis excitavit, abortum patientem quibus potuit modis confortavit, infantulum baptizavit, pauloque post morientem inter brachia genitricis jam defunctæ sepelivit. Tempore bacchanalium per domos & plateas discurrens, [bacchanaliū licentiam coërcet.] puellas a choreis insanisque ludis revocabat; quosque comperiebat per ludicra & lubrica eos dies exigere, ad sobrietatem & severitatem retrahebat. Dum hæc insanientium spectacula & noxiæ gesticulationes exercerentur Calignani, tabulatum conscendens, tanto fervore, contra perniciosam hanc consuetudinem certamque modestiæ pestem, prædicavit; ut eo anno multisque subsequentibus, missam fecerint notissimam istam bonorum morum corruptelam.
[5] Raro miraculo ostendit Deus, ejus doctrinam sibi fuisse gratissimam, [irrisorem suum miraculo confundit,] honoremque voluisse illæsum. Dum in villa Basilicæ magno hominum plausu & concursu prædicaret, petulantissimus juvenis, irrisurus ejus conciones, morum e regione ecclesiæ positam conscendit, prodeuntemque e templo Concionatorem vocibus inconditis gestibusque ridiculis excepit, & puerulos ut se prædicantem atque æmulatorie gestientem aspicerent convocavit. Res mira! virentibus foliis arbor opaca, statim radicitus arefacta, toto suo spoliata est ornatu; & decidentibus comis tota deformis, dum adhuc juvenis insideret, apparuit. Hoc prodigio confirmatam voluit Deus ejus doctrinam, ne contemneretur, cessaretque tantum animarum lucrum, quantum ille ubique reportabat. Crudeles inimicitias, odia aspera, sævasque hostilitates multis in locis extinxit; lascivos juvenes vanasque puellas ad saniorem sensum, plerosque ad claustra reduxit: corruptos mores correxit, pravas consuetudines per universum agrum Lucensem & Carfananiæ districtum ablegavit.
[6] Prophetiæ spiritu clarus futuros eventus certo prædixit, [occultas cogitationes penetrat,] multorumque vidit intimos cogitatus. Antonio de Partiano, agri Lucensis viro sibi familiari in itinere præeunti, & de promovendo ad Clericatum filio profunde cogitanti, alte inclamavit: Inanem, Antoni, abige cogitatum: ex tuis filiis nullus, quem proponis, statum assumet. Patefactam a longe sequenti secretam cogitationem admirans, Dei famulum verum dixisse ex eventis probavit. Eidem Antonio sibi Bargæ reatus confitenti, in memoriam reduxit negligentiam & irreverentiam, in audienda re sacra illa die in itinere commissam. Catharinam in vico Burgi, puellam Deo devotam, extremo morbo laborantem, nullique reatus confiteri volentem donec adveniret Michael, parentes increpabant, dicentes, mortis subesse periculum, & Michaelem per multa distare milliaria, apud cœnobium S. Ludovici oppidi Pisciani. Ille admonitus celeriter accurrit, languentem Sacramentis munivit, defunctam suis manibus sepelivit; suis prædicationibus conversæ & ad virtutis apicem aspiranti, vitæque sanctimonia commendatissimæ, cuncta hæc officia sedulo impendens.
[7] In vico Partiani, dum prædictum amicum Antonium inviseret, tristem & flentem invenit propter filii mortem vicinam: [moribundum vivificat,] ut bono esset animo hortatus, dixit: Filius tuus vivet, atque hac ipsa hora a morbo liberatus est. Adhuc hæsitantem manu duxit, ut filium perspiceret incolumem; dum scalas ascendunt, venit juvenculus in occursum, matre omnibusque domesticis ad miraculi magnitudinem obstupentibus. Attamen tantæ virtutis viro non defuerunt æmuli, qui per invidiam & infamiam frequenter exercerent. [pie mortuus miraculis claret.] Omnia tulit æquanimiter, honoris & famæ curam Deo relinquens; per quem factum est, ut ipsi calumniatores obiecta probra diluerint. Tandem annis & meritis plenus, octogenarius in Domino, præmissis sacris Ecclesiæ ritibus, obdormivit. Nondum constructa ecclesia humi sepultus, plurimis cœpit clarere miraculis: quibus allecti, etiam e longinquo, plurimi accedebant, sepulcrum veneraturi. Ea tamen aviditate terram reportabant, ut sæpe aliam oportuerit injicere. Constructo demum templo, corpus ad altare quoddam præcipuum honorifice translatum est, ubi assiduis claret miraculis.
[8] Similia fere habet Marcus Vlisipponensis, parte 3 lib. 6 cap. 35, citans et tam ipse in margine Marianum. Et sane apparet ex eodem utrumque hausisse fonte, neutrum Mariani verba solicite adnumerasse, dum nusquam contrarii, & tamen in nonnullis diversi inveniuntur, [Omnia hæc ex Ms. Mariani sunt,] uno quædam expreßius dicente quam dixit alius & e converso, nihil autem in substantia mutante, Waddingo autem plura sancti viri gesta attingente quam fecit Marcus. Eadem, sed multo strictius, ex eodem fortaßis Mariano, leguntur apud Gonzagam in supranominati Conventus descriptione, qui est XIX provinciæ Tusciæ: addit autem ille, quod vir beatus in prædicta peste septingenta & ultra defunctorum corpora, se tantum socio juvante, sepelierit, [etiam apud Gonzagam,] quodque deficiente cymba, rapidissimum fluvium strato sub pedibus mantello, una cum socio feliciter trajecerit. Mirabile est autem quomodo Gonzagæ inciderit pro Michaele scribere Ludovicum, dum sic illius exorditur elogium sub ipso altari Nativitati gloriosæ Virginis sacro, Beati Patris Ludovici de Barga… venerandi cineres reconditi sunt. Sed multo mirabilius est quod Waddinghus, in manibus habens Mariani a Gonzaga æquæ citati scripta, [licet hic pro Michaele scripserit Ludovicum] & in his nihil de Ludovico quopiam reperiens, ceteraque fere omnia quæ laudat Gonzaga ipsa esse videns quæ paulo ante fusius ex Mariano dederat; noluerit animadvertere, a Gonzagæ exerrante calamo potius quam mente fluxisse nomen Ludovici; sed voluerit numerum Beatorum augere, relatis ad annum 1475 Gonzagæ verbis, quasi de alio quam Michaele, qui circa istud tempus Bargæ floruerit & Ludovicus dictus sit, loqui intendisset.
[9] Bargenses Patres, quibus Ludovici nomen ignotum eatenus fuerat, dubitantes, [cujus nulla Bargæ, notitia,] num forte sub alio æque Virginis altari, a succursu appellationem sortito, aliquod esset alicujus Beati corpus, cujus & B. Michaelis memoria esset confusa; scrutati illud diligenter sunt: sed nihil ejusmodi reperere, ac ne alibi quidem ullum invenerunt cujusquam Ludovici vestigium, qui sua aliquando sanctitate Conventum istum illustrasset. Nostro autem nomine super hac ambiguitate consulti; cœperunt suspicari forsitan in veteri S. Bernardini ecclesia, priusquam locus dimitteretur, sepultum esse istius nominis aliquem. Sed omnes istæ suspiciones facile evanescunt, attenta eorum quæ sub diversis nominibus dicuntur omnimoda identitate. Ridiculus autem hoc loco est Arturus, qui contra seculi istius usum binominem Beatum fingens, scripsit B. Ludovici-Michaelis a Barga: si Michaelem Ludovici vel Ludovicum Michaelis, dixisset, poterat filii nomini paternum nomen additum intelligi, pro istius ævi receptißima consuetudine; non tamen absque vetustioris auctoris exemplo potuit id nunc recenter affirmari, solum ad excusandam diversitatem, in leviculo calami lapsu fundatam.
[10] Franciscus Maria Florentinius, vir eruditißimus, cujus hospitio aliquando familiariter usi, nunc autem vita functi gratam servamus memoriam, [miracula nusquam extant descripta.] quam per se non poterat inquisitionem de B. Michaele, alteri viro amico & erudito committens, ad eodem inde reverso & ipsa loci Mss monumenta accurate scrutato, aliud nihil accepit præter ea quæ circa præsentem corporis cultum initio notavimus, & quod circa sepulcrum adhuc sunt plures tabellæ votivæ appensæ: sed præcipua ejus, scilicet jam vitæ functi, miracula a nemine descripta fuisse. Et hoc quidem ultimum neque novum neque insolens est humanæ soeordiæ vel ingratitudinis argumentum: at non extitisse aliquando uberiorem Vitæ sanctæ historiam, cum proximis ab obitu miraculis descriptam, unde quæ sibi visum fuerit exscripserit Marianus, quæque incerto aliquo casu perierit, difficulter ædmodum inducor ut credam. Vtinam ea sola & ultima esset talium scriptorum jactura.
Wir werden Fehler deshalb nicht korrigieren.
Wir verantworten nur die Veröffentlichung.
Heiligenlexikon
als USB-Stick oder als DVD
Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon
Artikel kommentieren / Fehler melden
Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: 30. April
Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: 30. April
Fragen? - unsere FAQs antworten!
Impressum - Datenschutzerklärung
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.