Acta Sanctorum der Bollandisten
Band Mai VII
Anhang Mai VII
APPENDIX
Addendorum, Mutandorum, Corrigendorum
AD OMNES SEPTEM TOMOS DE ACTIS SANCTORUM MAII
[Praefatio]
Eædem rationes, quæ suaserunt, dimidiatum, hunc mensem anno currentis seculi LXXX præmittere in lucem; & sub annum postea quintum, alteram deinde partem bifariam dividere, quamquam illa ferme tota haberetur parata prælo; persuaserunt etiam, ut in priori illa notabilia aliqua Acta omitteremus, quæ vel tunc nondum ad manus erant, vel longiorem quam expediebat moram allatura prælis fuissent. Factum est autem illa ratione, ut qui sex tantum Tomi fuerant initio designati, facti sint septem; ad eum numerum numquam venturi, nisi alio quam quod pluribus postea placuit consilio, Conatum Chronico-historicum ad Catalogos Romanorum Pontificum sic imprimi jußissemus, ut ante quartum quintumque Tomum divisus eosdem posset facere prioribus pares, qui uno in volumine melius conjunctim legeretur. Alioqui potuerat res sic ordinari, ut Tomo III adderetur dies XVII; Tomus IV, in fronte habens Henschenianum de Episcopis Tungrensibus ac Trajectensibus Tractatum, cum die XXI finiretur; Tomus V haberet dies proximos quinque; & quinque ultimos Tomus VI, Archiepiscoporum Mediolanensium Chronologia prætextus. Si porro contingat aliquando, ut, absoluto primo sacri Anni Semestri ac secundis curis recognito, ipsum secunda editione judicetur dignum (quod omnino sperare facit primorum mensium raritas tanta, ut intra paucos annos nulla in bibliopoliis invenienda sint exemplaria venalla) tum vero ejusmodi editionis Curatores id rogatos velim, quod in Supplemento generali priorum sex mensium, post Iunium faciendo, rogabo impensius; ut suis ubique Tomis ac locis inserere velint, quas dedimus, atque hic damus, & porro daturi sumus, Appendices: ne nostris Sanctorum Actis recudendis accidat, quod Annalibus Ecclesiasticis Cæsaris Cardinalis Baronii, semel iterumque accidisse queror in Conatu, ad Pontificatum Innocentii III num. 4, sive secundum noviter designandam Partitionem in Dissertatione XLII ejusdem meliori forma donati Conatus. Quamquam autem hæ nostræ Additiones spectent Henschenianas lucubrationes, æque ac ælias meo Danielis Papebrochii nomine notatas; non tamen Curatori ejusmodi secundæ editionis præscribendum censeo, ut quid addiderim vel in ipsis mutaverim ego, nota aliqua secernat. Etenim, sicut, vivente adhuc illo meo venerando Magistro, citra discrimen ullum sub ejus nomine prodierunt quæcumque ad ipsius Commentationes adjeci; ita factum etiam est ipso mortuo, non tantum in iis quæ vivens legerat probaveratque, sed etiam in non paucis, quæ post illius obitum mihi se obtulerunt, idonea perficiendis ornandisque ejus cœptis, qualia manifeste sunt omnia quæ hac postrema Appendice dantur. Satis fuerit semel Lectorem docuisse, quod eæ partes Maji, quibus G. H. præfigitur, majori ex parte ipsius sint, licet aliqua addiderim mutaverimve, juxta potestatem ab Auctore mihi factam.
AD PROPYLÆVM.
Eo consilio factum est Propylæum, ut ante primum Tomum collocaretur, ab iis, quibus id integrum esset; quique Conatum Chronico-historicum prædictum bipartitim vellent præfigere quarto ac quinto Tomo. Hoc cum paucis admodum placuisse videam, manente sua singulis libertate tenendi id quod sibi commodius judicaverint; restat ut titulus Propylæi Majalis extendatur ad totum illum de Pontificibus Romanis Tractatum: qui alioqui in secunda editione, auctus Paralipomenis suis, cuique loco insertis, melius seorsim procederet, sub proprio atque ab Actis ipsis sejuncto titulo; caput facturus eorum Tractatuum, quos, sub titulo Prævii Apparatus, ex plurium Tomorum Præliminaribus hactenus editis collectos, una cum Præfatione Generali Bollandi, atque Indicibus etiam Generalibus ad totum Semestre, duorum triumve tomorum mensuram impleturos, jubebo censeri in ordine operis, ante Tomos Ianuarii, tunc, etiam absque illis, quatuor aut quinque futuros. Tantum æqua studiis & negotio librario commoda tempora indulgeat Deus, per quæ nobis ac bibliopolis liceat cogitata perficere, & primum semestre quā fieri potest absolutißimum dare; posteris, alterum semestre facturis, serviturum pro norma totius operis absolvendi. Interim in Propylæo Maji, proprie dicto, ut potest a Pontificia Chronologia separari, pauca hæc observata velim.
[1] Auctor Odes ad S. D. N. Innocentium XI, optaret
in medio pag. 2, ubi enumerantur gentes, quas ad
hellum Turcicum ipse excitat, hunc versum substitui —
Currentes Bavaros ad arma laudas.
In Enarratione Pietatis Regiæ, XIII Kal. Februarii, repræsentatæ Madriti, post exordium corrigatur typothetæ hallucinatio, per quam dies XX Februarii irrepsit pro XX Ianuarii, quem diem Romanæ Kalendæ, in titulo prænotatæ, alioqui satis indicant; festumque S. Sebastiani, in Ianuarium, non Februarium cadens; ac denique dies XXIII Ianuarii, quo subsignatur ipsa epistola; ut non judicaverim, errorem, quamvis mox notatum, magno molimine corrigendum fuisse, aut eo folio recudendo gravandum Typographum.
In ejusdem Pietatis Hypotyposi mallet etiam Auctor, ut pag. 3 ℣. 15. pro voce oblivio, magis poëtice substitueretur vox, oblivia — ; & ℣. 5 a fine ejusdem pag. — infræene, quia hoc Virgilianum est, potius quam effræne, licet alias bene Latinum.
Ad Vitam Venerab. Petri Georgii Odescalchi, pag. 2 sub finem Prologi hæc adde.
Effigiem dedi, quam mihi perita satis manu pictam misit prælaudatus de Tattis, licet non obscura indicia viderem prototypi, ex defuncti vultu potius quam viventis forma accepti. Fortaßis nesciebat D. Aloysius aliam Viglebani sculptam haberi, ante eam Vitam, quam anno MDCLXXXII exquisitißima diligentia elaboratam, noster P. Octavius Invitiatus, ibidem ad prælum promovendam, & S. D. N. Innocentio XI didicandam, commiserat Ioanni Mariæ Ferrariæ, Viglebanensis Ecclesiæ Canonico, ut appellant, Cantori, quartæ post Episcopum dignitatis ea in Ecclesia personæ. Verum quia vir iste, non satis intellecta Auctoris intentione, suum ipsius nomen substituerat operi alieno, nonnulla pro suo arbitratu addens aut mutans; Auctore quod suum erat reposcente, suppressa eatenus manserant omnia, neque in hunc usque diem potui Vitam istam nancisci, quamvis nostri subidem tempus Collegii Comensis Rector R. P. Ioannes Baptista Crassus, anno MDCLXXXV omnem operam dederit ut exemplar indipisceretur mecum communicandum. Faxit Deus, ut Præsule meritißimo in Sanctorum relato Catalogum, posterior istæc & accuratios Vita, cum ampla postumæ Gloriæ miraculorumque Appendice, edi poßit in universali totius primi Semistris Supplemento, quod post Iunium nos moliri jam præfatus sum.
AD TOMVM PRIMVM MAII IN TRACTATV PRÆMINARI.
In Præfatione ad Ephemerides Græco-Moschas, num. 5 lin. 11 — Petro & Laurentio — l. — Laurentio & Petro — id enim exigit ordo ætatis. N. 11 lin. 36 post — memorabilis — adde Quod autem fides Christiana apud Russos tunc revera initium habuerit, confirmatur ex Historiæ Saracenicæ auctore Elmaceno, sub finem seculi XII sic scribente, ad annum Arabum CCCLXXVII, qui fuit Christi DCCCCLXXXVII. Cum Orientis Duci Bardæ Phocæ, Imperium sibi arroganti, feliciter negotia succederent; timere sibi vehementer ab eo cœpit Imperator Basilius, quem & pecunia jam deficiebat; unde coactus fuit mittere ad Regem Russorum, qui inimici ejus erant, auxilium ab eo implorans. Is autem id ei promisit, petita ab eo affinitate. Duxitque Rex Russorum sororem Basilii, Imperatoris Romanorum, postquam hic ab eo obtinuit, ut religionem Christianam amplecteretur. Misitque ad eum Basilius Episcopos, qui religione Christiana imbuerent, tum ipsum tum omnem populum ejus. Atque ante illud tempus nulla eis fuerat religio, nec professi erant quidquam. Sunt autem populus magnus, & ab illo ad hoc usque tempus omnes sunt Christiani. Prædictus autem Michaël &c.
In Ianuario Græcorum ad diem γ᾽ de S. Malachia Propheta pag. VII col. 1 — die sequenti — l. — die XIV.
Ad σ᾽ Ibid. col. 2 post medium, post verba S. Maximi, Noverit ipse qui fecit — expunctis lineis 14, retineatur solum quod sequitur lin. 15 a fine, jungaturque prænotatis verbis — Manet interim quod dies VI Ian. &c.
Pag. VIII ιε᾽ de S. Ioanne Calybita, lin. 6 dele — ipsam.
Pag. IX ιθ᾽ in Versu — καὶ δενάτῃ ΜΑΚΑΡΙΟΙΟ — l. — καὶ δεκάτῃ ΜΑΚΑΡΙΟΥ.
Pag. X λ᾽, ubi de S. Hippolyto, adde — Habemus sinceriora S. Aureæ, pariter passæ, Acta, in quibus res tota adscribitur tempori Alexandri Imperatoris, ipso anno CCXXII die X Martii regnare exorsi, quo prædictus Hippolyti Canon terminatur: & Portuensis pro eodem tempore Episcopus, istic appellatur Cyriacus; Hippolytus vero appellatur Arabum Metropolitanus. Idem secutus est Gelasius, Papa, multo majoris, ut vetustatis, sic auctoritatis, quam Nicephorus Callistus & Ioannes Zonaras, qui Hippolytum Episcopum Portuensem credidisse inveniuntur. An autem inter Romanorum Pontificum Vicarios, de quibus sæpius ad tria prima secula in nostro Conatu Chronico-historico, locus esse poßit alicui Hippolyto, qui Martyrium fecerit sub Claudio II Imperatore & Dionysio Papa, unde Græcis occasio sit data ipsum quoque nominandi Papam Romanum, & Hippolyti scriptoris Chronologiam turbandi, haud facile definiverim.
Pag. XXVII in Majo Gr. de S. Hermia lin. ult. sic lege — Ejus Acta suo loco damus.
Pag. XXX in Iunio V. Id. lin. 5 — Hierosolymitanus, l. Alexandrinus.
Pag. XXXIV Col. 2 Iulii κα᾽ de Simeone lin. ult. pro his verbis — quod etiam nunc ut fiat optamus — substitue sequentia — Postquam autem Parisiis discessaramus, & acceperamus ipsius Combeficii opera Leonis Allatii Diatribam de Simeonum scriptis; invenimus pag. 148 ex Orat. 13 ipsiusmet Xerocercensis Symeonis, verosimilius reddi, vixisse eum anno Christi 1092, quando omnis fere Græcia Catholicam Latinorum communionem abjecerat, & nascebatur inter Monachos nova de Thaboritico lumine hæresis, cujus propugnator præcipuus Gregorio Palamas, Symeonis istius auctoritate plurimum usus fuit, quemadmodum explicat idem Allatius pag. 173 & sequentibus; ac demum pag. 177 ex prædictis scriptis probat Omphalopsychorum & Maßilianorum dogma, ipso Symeone auctore, inter Hesychastas conceptum & propagatum fuisse.
Ibid. κβ᾽ de Magdalena lin. 1 — Etiam a Latinis antiquitus culta hoc die — adde — sed a plerisque eorum tamquam eadem. —
Pag. XXXV col. 1 de S. Anna ante κσ᾽ adde — Scribit autem mihi Claudius Castellanus Canonicus Parisiensis, quod cum ante hos annos non multos, puta circa 1680, in S. Mederici ecclesia Lutetiæ, Concionator quidam in festo S. Annæ sermonem intulisset de prædictis Emerentiana Ismeriaque; pleriq; auditorum subito quodam fremitu testati sint, scandalizari se istiusmodi novitate: quodque fuerit ipsi cathedra interdicenda, nisi promisisset deinceps ab ejusmodi nugis ad concionem proferendis abstinere.
Pag. XXXVII, Augusti σ᾽ post versus de Transfiguratione adde — Eodem die mysterium hoc recolit Remana Ecclesia: monuit me tamen Claudius Castellanus, in plerisque Ecclesiis Occidentis ejusmodi festum agi solitum fuisse XXVII Iulii, quod in istum diem pluribus exemplis veterum Breviariorum fulciendum, hic juverit adnotasse.
Ibid. ι᾽ post versus de S. Laurentio — Habentur sancti hujus Martyris Acta notißima, sed propter male intrusum Decii nomen non usquequaque sincera. De corpore Roma &c.
Pag. XXXXIII col. 2 de Philotheo Archiep. lin. 8 & 4 seqq. sic lege — qui anno MCCCLXVII ad Catholicam unionem propensum se ostendit, & cujus Orationes plures de Sanctis laudantur ab Allatio; sed neque prædicta unio plenū successum habuit, neq; solum schismaticus sed etiā hæreticus Philotheus iste fuit, qui teste eodē Allatio Diss. 2 de libris Eccles. Græcorum pag. 115 Palamæarum sectator partium, multis contra Latinos invectus est; multum etiam laboravit pro Palama; illiusque hæreses, a plerisque Græcis oppugnatas, damnatis defendit scriptis & operibus; tandemque ipsum Palamam inter Sanctos retulit, & Officium in ejus laudem composuit; nec unquam scitur ab errore isto resipuisse. Hunc ergo si a Græcis Moschi acceperunt honorandum ut Sanctum, decepti sunt ut in aliis circa fidem multis, Interim quærendum restat an non fuerit &c.
Pag XXXXV, Octobris ε᾽ de S. Mamelchta adde — Inscribitur ea Romano Martyrologio XVII hujus mensis.
Pag. XXXXVI ιδ᾽ de S. Cosma lin. 5 sic lege — Est autem ipse secundum Allantium Episcopus &c.
Pag. LII col. 2 Novembr. λ᾽ post medium — secundum explicationem Eustathii — adde — & apud Hesiodum ἔργων καὶ ἡμερῶν α᾽· καδδύναμιν, pro κατὰ δύναμιν.
Pag LVI col. 2 κε᾽ Decembris post verba — Magos excipientis in domo — sublata jam alibi posita imagine & expunctis aliis, hæc substitue, — unde aliquando nobis persuasimus, credidisse Græcos, utrumque mysterium eodem die XXV Decembris, sed non eodem anno gestum. Postquam vero edocti sumus, eosdem Græcos primitus solitos Christi Nativitatem æque ac Baptismum celebrare VI Ianuarii; agnovimus, ideo tantum ab iis Nativitati jungi Adorationem Magorū, quia eodem in oppido Bethleem res utraque acta, eodem quoque die commodius recolebatur ab excurrentibus eo Hierosolymitis, postquam cœperunt, docente Iulio Papa, Nativitatem distinctim a Baptismo celebrare; & liberum habere diurnum Officium, quod antea impediebatur excursione longiori ad Iordanem: uti docebo in Paralipomenis ad Apparatum Chronologicum Epist. Consultatoria 2.
Pag. LVII, Col.1 lin. 4 a fine post — die præcedenti — dele cetera: quia hæc eadem fusius distinctiusque deduximus in Apparatu prævio ad Conatum Chronicohistoricum de Romanis Pontificibus pag. 25: & nihilominus, in Paralipomenis ad eumdem Apparatum alteram damus Consultatoriam, mutata opinione verosimilius nunc esse æstimantes, quod Stella cœperit apparere Magis, cum Zachariæ thus adolenti apparuit Angelus, ortum nuntians Præcursoris; &, quod secundo ab hinc anno ad finem vergente, nato jam ab octo vel novem mensibus Christo, venerint in Bethleem Magi; atque adeo Infantum cædem, intra dies paucos secutam, ad mensem Iulium vel Augustum pertinere.
Pag. LXVI lin. 7 a sine, lege — quæ sufficerent ut & diem tertium Decembris.
Pag. LXVII col. 1 lin. 8 sic legatur:
Francisci exuviæ, Goa quas opulenta decenter Compositas, &c.
Ibid. Col. 2, post Carmen, adde: — Hæc cum vel dictavi primum, vel postea dedi imprimenda, uti nihil minus cogitabam, quam gratiam, a Sancto (ut mihi pie persuadebam) acceptam, miraculo adscribere; sic minime suspicabar futurum aliquem, qui sequius id acciperet, meque de Tridentinorum decretorum transgressione accusaret, tamquam privata auctoritate definientem, id quod Ordinariorum judicio subjectum Ecclesia voluit. Atque utinam mea unius insectatione contentus, non etiam in Sanctum Sanctique cultorem eximium Principem, virulentum calamum infixisset effrons Camus! Nunc quis ego sum, qui mihi factam injuriam querar? Satis illi, quicumque fuit is, ejusque favitoribus pœnæ est, quod me, quem optabant audire mortuum, vivere intelligant, ad veritatem historiæ sacræ a fabulis secernendam optime animatum, nullisque vel minis vel probris a cœpto opere deducendum, quamdiu Deo visum fuerit vitam, ex eo periculo servatam, mihi prorogare.
Ibid. lin. ult. Lithitanus — l. — Lithuanus.
Pag. LXXVII In Indice Sanctorum litt. P primo loco & sub nota diei 1 ponatur, per oblivionem præterita.
S. Panacæa V. M. Agamii in diœcesi Novariensi. Acta dantur ex Carolo a Basilica Petri pag. 165.
Ibid. lin. 18 a fine — Unibria — l. — Umbria — Sed hæc & alia plura hujusmodi typographica menda per se corrigat benignus Lector: præcipua, quæ Socii occurrerunt inter componendos Indices, relata sunt ad calcem cujusque Tomi. Omnia vero & singula a capite ad calcem relegere per meipsum, sicut relegi totum Conatum Chrontco historicum de Pontificibus, nunc mihi non sumpsi: fiet id absoluto Iunio, quando in ordine ad Supplementum generale; & consequenter ad novam quæ fieri forte poterit editionem, totum semestre quam diligentißime recognoscetur. Hic solum accipies Additamenta & Correctiones, quæ aliud agentibus mihi ac Sociis ultro occurrerunt, dum interpolatam bis impressionem Maji prosequebamur, & ad finem usque perducebamus; quod ab hac cura vacuum erat temporis, impendentes Iunio præparando.
SANCTI,
quorum Acta vel Supplementa referuntur
IN APPENDICIBUS MAII,
secundum ordinem Kalendarii.
Cvm tres primi Tomi proprias singuli habeant Appendices, quarum ratio non fuit habita, in texenda ad unumquemque diem Sanctorum sub eo recurrentium serie; placet, tam eorum qui istic olim relati sunt, quam qui de novo huc referentur sic miscere nomina; ut quibus nullum postponetur signum, intelligantur in novis dumtaxat Appendicibus haberi; quibus † sufficitur, ad priores spectare; utrobique autem de iis dici aliquid cum iis postponetur *. Similiter cum nomini præponetur † intelliges in corpore ipsorum Actorum isto die nihil omnino haberi de tali Sancto, sed in solis Appendicibus de iis agi; cum vero præponetur *, eorum quidem Acta proprio suo loco haberi, in Appendicibus tamen proferri partem Actorum valde notabilem, quæ ibi non habeatur: ubi autem nullum signum adhibebitur, noveris correctionem dumtaxat aliquam, vel minoris molis additiunculam tibi offerri: qui vero cursivo (ut vocant) charactere repræsentantur Sancti, eos intellige ad Prætermissos pertinere.
DIE PRIMA.
| S. Hieremias Propheta. | |
| S. Philippus Apostolus. * | |
| S Jacobus Alphæi Apostolus. * | |
| S. Jacobus Frater Domini Episc. Hier. * | |
| S. Andeolus Subdiaconus Martyr. * | |
| * S. Hypolistus Presb. Martyr. | |
| † S. Crescentius & Socii X M. cum S. Hypol. | |
| SS. Acius & Aciolus Martyres. | |
| S. Florina Virgo Martyr. * | |
| S. Blandinus Confessor. | |
| S. Africanus Episcopus. | |
| * S. Marculsus Abbas. | |
| S. Orientius Episcopus. | |
| S. Sigismundus Rex. | |
| S. Briocus Episcopus. | |
| S. Theodulfus Presbyter. * | |
| S. Bertha Abbatissa. | |
| S. Evermarus Martyr. † | |
| † Ven. Geraldus Canon. Regularis. | |
| S. Theodardus Archiepiscopus. | |
| B. Panacæa Virgo Martyr. | |
| B. Vivaldus Tertii Ord. S. Francisci. | |
| B. Fraciscus Ord. Servorum B. M. | |
| † Garcias Martinez Ord. Melitensis. | |
| † Blasius Episc. Soanensis. | |
| † Bonamicus Tertii Ord. S. Francisci. | |
| * B. Perigrinus Ord. Serv. B. M. | XXX Aprilis. |
| † S. Simpertus Episcop. August. | XIII Octob. |
DIE SECUNDA.
| SS. Germanus & Cælestinus MM. | |
| † S. Avia Virgo Martyr. | |
| † S. Valentinus Episcopus. | |
| * S. Athanasius Episcopus. * | |
| * S. Germanius Episc. Martyr. | |
| * S. Waldebertus Abbas. | |
| S. Wiborada Virgo Martyr. | |
| † B. Mafalda Regina. * | |
| * S. Antoninus Archiepiscopus. * | |
| * S. Lucifer Episc. Calaritanus. | XX Maji. |
| † BB. Softenius & Vguccio Servitæ | XXIII Aug. |
DIE TERTIA.
| Inventio sanctæ Crucis. | |
| S. Alexander Papa. | |
| * S. Philippus Presbyter. * | |
| † B. Æmilia Ord. Prædicatorum. | |
| † B. Zacharias Ord. Minorum. | |
| † B. Alexander Episc. Nucerinus. | |
| † B. Stanislaus Canon. Regul. | |
| Stanislaus Episc. M. Forojulii | XXVI Ianuarii. |
DIES QUARTA.
| S. Cyriacus Episc. Hierosol. * | |
| S. Herculius & Socii Mart. † | |
| * SS. Floriani Martyres, Cracoviæ in Polonia, Vincentiæque & Æsii in Italia. | |
| † SS. Florianus & Victorinus MM. | |
| S. Silvanus Episc. Martyr. † | |
| S. Jacobus Diaconus Martyr. | |
| * S. Monica Vidua. * | |
| S. Godehardus Episcopus. * | |
| * S. Helena Virgo. * | |
| S. Lupinus Conf. | |
| † B. Crescentius Presb. Patavii. | |
| † S. Clarus Conf. | I Januarii. |
| † S. Licinianus Episcopus. | |
| † S. Lupinus Confessor. | |
| * Apparitio S. Crucis Caravacæ | XXX Maji. |
| † S. Paulinus Martyr Levita. | VIII Julii. |
DIE QUINTA.
S. Pius Papa V.
* S. Irena Virgo Martyr CP.
† S. Hirena sive Irene Lupiis.
S. Nectarius Episcopus.
* S. Sacerdos Episcopus. *
S. Gerontius Archiepiscopus.
* S. Landus seu Lannus Martyr.
* S. Theodorus Episcopus.
* S. Joannes Confessor.
* S. Angelus Carmelita Martyr.
† S. Jutta Vidua.
† SS. Miracellus & Laurentius MM.
† Gratus Episc. Carthaginensis.
† Ven. Michael de Noblets Presb.
† Ven. Sebastianus Michaelis Ord. Prædicatorum.
DIE SEXTA.
† S. Theodotus Martyr.
* S. Joannes Damascenus.
† S. Prudentia Virgo.
* Christophorus Ord. Prædicatirum.
DIE SEPTIMA.
| S. Serenicus Diaconus. * | |
| S. Joannes Archiepiscopus. * | |
| S. Stanislaus Episc. Martyr. | |
| Genethlius Episcopus Carthagin. | |
| S. Gerlacus Abbas. * | |
| † Bonaventura Solitarius. | |
| † S. Benedicta Virgo Rom. | V Octob. |
| † Sisintrudis Virgo | VII Decemb. |
DIE OCTAVA.
| S. Victor Martyr. | |
| * S. Gibrianus Presbyter. | |
| S. Desideratus Episcopus. | |
| * S. Metron Presbyter. | |
| * S. Wiro Episcopus. | |
| † SS. Quirillus, Quinidius, Zeno, Aphrodisius, Benedictus Anxiopoli. | |
| † Scherus Abbas. | |
| † S. Clodoaldus Presbyter | VII Septemb. |
DIE NONA.
* S. Gregorius Nazianzenus.
† B. Benincasa Ord. Servorum.
S. Gerontius Episcopus.
† B. Nicolaus Albergatus Episcopus.
† S. Beatus Archiepiscopus.
DIE DECIMA.
| * S. Iob Propheta. | |
| S. Palmatius Martyr. † | |
| SS. Gordianus & Epimachus MM. † | |
| SS. Tertullinus & Chrysanthus MM. † | |
| S. Cataldus Episcopus. | |
| S. Guilielmus Presbyter. | |
| † B. Guilielmus Nucerinus Monachus. | |
| * S. Anthoninus Archiepiscopus | II Maji. |
| † S. Casaria Virgo Martyr. | |
| † SS. Secundus & Socius MM. | |
| † S. Gordianus Martyr. | |
| † S. Agapitus Martyr. | |
| † S. Sophia. | |
| † S. Æmilianus Martyr | XVIII Iulii. |
| † S. Faræ Virg. Translatio | VII Decemb. |
DIE XI.
| S. Liceria Virgo Martyr. | |
| S. Mamertus Episcopus. | |
| S. Agatumber Episcopus. | |
| S. Fremundus Rex Martyr. | |
| * S. Majolus Abbas. | |
| S. Illuminatus Confessor. | |
| † Mile-seu-Malhardus Episc. Sagiensis. | |
| * S. Evellius Martyr | XVII Maji. |
DIE XII.
| SS. Nereus, Achilleus, Domitilla. * | |
| * S. Pancratius Martyr. * | |
| † Felix puer Martyr. | |
| * S. Philippus Presbyter. | |
| S. Epiphanius Episcopus. | |
| * S. Modoaldus Episcopus. | |
| S. Rictrudis Abbatissa. | |
| * S. Germanus Patriarcha. | |
| B. Imelda Virgo. † | |
| † S. Ioanna Princeps Lusitaniæ. | |
| † B. Gemma Virgo | XIII Maji. |
DIE XIII.
| S. Victor & Socii Martyres. | |
| † SS. Rassius & Anastasius MM. | |
| S. Christantianus Martyr. | |
| S. Onesimus Episcopus. | |
| S. Ioannes Silentiarius. † | |
| † S. Rastragena Virgo. | |
| * S. Rolendis Virgo. | |
| * B. Gerardus de Villa-magna. | |
| B. Gemma Virgo. | |
| * B. Petrus Regalatus Ord. Min. | XXX Martii. |
| † S. Secundianus Martyr | XIV Maji. |
DIE XIV.
SS. Victor & Corona Martyres.
S. Henedina Martyr.
* S. Pontius Martyr.
† S Bonifacius Martyr.
* S. Barbarus Martyr.
* S. Pachomius Abbas.
* S. Aprunculus Episcopus.
† S. Bonifacius Episcopus.
S. Pomponius Episcopus.
* S. Paschalis Papa I.
B. Ægidius Ord. Prædicatorum.
† Polybius socius S. Epiphanii.
DIE XV.
| S. Isidorus Martyr. | |
| S. Euticius Presb. Martyr. | |
| S. Isidorus Agricola. | |
| * Adelgarius Abbas. | |
| † S. VVigberti Translatio. | XIII Augusti. |
DIE XVI.
| SS. Valentinus & Damianus MM. | |
| S. Fortis Episc. Martyr. | |
| S. Maxima Virgo. | |
| S. Germerius Episcopus. | |
| S. Domnolus Episcopus. | |
| S. Ragnobertus Episcopus. | |
| * S. Adamus Abbas. | |
| * S. Ubaldus Episcopus. | |
| S. Simon Stock Carmelita. | |
| B. Ioannes Nepomuc. Canonicus M. | |
| * S. Meginbodus Monachus. | XVI Martii. |
| * S. Victorinus Martyr | XXIX April. |
| † S. Syrus Episcopus. |
DIE XVII.
| S. Torpes Martyr. | |
| S. Restituta Virgo Martyr. | |
| † S. Restituta Calaritana M. | |
| S. Montanus Reclusus. | |
| † S. Framehildis Vidua. | |
| S. Bruno Episcopus. | |
| * B. Franciscus Ord. Minorum. | |
| * S. Gothardus Episcopus | IV Maji. |
| † S. Agrippinæ V. M. Translatio | VIII Iulii. |
| † S. Ottonis Episc. Commem. | X Iulii. |
| † S. Ludovici R. Translatio | XXV Augusti. |
| † B. Gandolfi Ord. Min. Transl. | XVII Septemb. |
DIE XVIII.
| * S. Venantius Martyr. | |
| S. Lucegia Martyr. | |
| B. Guilielmus Erem. August. | |
| B. Felix Cappucinus. | |
| † B. Ratho seu Razzo Comes. | XVII Iunii. |
| † Arsacii Episc. Translatio | XII Novemb. |
DIE XIX.
| SS. Pudentiana & Praxedis VV. | |
| B. Alcuinus Abbas. | |
| S. Dunstanus Archiepiscopus. | |
| S. Petrus Cælestinus Papa. | |
| S. Yvo Presbyter. | |
| S. Augustinus Ord. Eremitarum. | |
| † B. Berteragmus Presbyter | XXX Maji. |
| † S. Pavacius Episcopus | XXIV Iulii. |
DIE XX.
S. Plautilla Matrona.
S. Thalalæus Martyr.
S. Hilarius Episc. Tolosanus.
S. Baudelius Martyr.
S. Lucifer Episcopus.
S. Austregisilus Episcopus.
S. Ivo Carnot. Episcopus.
B. Albertus Abbas.
*S Bernardinus Senensis.
B. Columba Reatina.
† Arnaldus Erem. Augustin.
DIE XXI.
| S. Constantinus Imperator. | |
| S. Mantius Martyr. | |
| S. Silaus Episcopus. | |
| S. Petrus Parentius Martyr. | |
| SS. Synesius & Theopompus MM. | |
| † S. Yvo Presbyter. | XIX Maji. |
| † S. Hilarius Episc. Tolos. | XX Maji. |
| † BB. Ioannis Plebani & Leonis Episcopi Translatio Venetiis | IX Augusti. |
| † S. Candidæ V.M. ibidem translatio | I Decemb. |
DIE XXII.
| S. Romanus Monachus. | |
| S. Eusebius Episcopus. | |
| S. Aigulfus Episcopus. | |
| *S. Bobo Miles. | |
| S. Fulcus Peregrinus. | |
| S. Atto Episcopus. | |
| *S. Humilitas Abbatissa. | |
| † B. Andreas Ord. Minorum. | |
| B. Rita de Cassia. | |
| † S. Yolendis Ord. Pradicat | XVII Ianuarii. |
| † S. Barderius Martyr. |
DIE XXIII.
| † S. Medicus Confessor. | |
| * S. Guibertus Gemblacensis | |
| † SS. Lucius & Montanus MM. | XXIV Febr. |
DIE XXIV.
S. Symeon Stylita.
S. Martha mater ejus.
† Ioannes Prado, Ord. Minorum.
DIE XXV.
S. Maria Magd. de Pazzis.
DIE XXVI.
SS. Priscus & Cottus MM.
S. Augustinus Episc. Cantuariensis.
S. Philippus Nerius Presbyter.
DIE XXVII.
S. Zacharias Episc. M. Viennæ.
S. Restituta V. M. Soræ.
DIE XXIX.
† SS. Cerealis, Theodorus, Antenodorus, Vitus, Martyres Romani.
Accedunt variæ correctiones ad VII ultimos Maji dies, quos Lector ex ordine sub finem inveniet; fortaßis & Additamenta quædam hic non annotata, quia post cœptam Appendicis impressionem oblata.
APPENDIX AD TOMVM ET DIEM PRIMVM.
[Errata]
Pag. 2 col. 2 post nomen B. Panaceæ — addatur —
Ven. Geraldus, Canonicus Regularis, Ansedæ in Lusitania.
Ibid. Col. I ante alios Prætermissos ponatur. — B. Dom. Garciæ Martinez Translatio ex App. pag. 754.
Pag. 3 col. I lin. 5 post Acturi — adde — & Hagiologio Lusitano Cardosi, tamquam in vicina Lusitaniæ Castella natus. Verum &c.
Ibid. lin. II de B. Peregrino, expunctis ibi impreßis, hæc substitue. — S. Peregrini Ordinis Servorum B. Mariæ, memoria facienda præscribitur in hodierno Romano Martyrologio, secundum novißimam ejus recognitionem editionemque anni 1674. Itaque si aliquando primum operis hujus semestre recudatur, secundum præscriptum Appendicum & Supplementi post Iunium faciendi, etiam illius Acta transferenda huc erunt a die, ubi ipsa dedimus & quando antea a suo Ordine colebatur, XXX Aprilis.
Ibid. col. 2 sub finem, ponatur — B. Blasius Episcopus Soanensis &c. ut in App. pag. 754 — deinde addatur —
Bonamicus de Bonamicis, Tertii Ordinis S. Francisci Volaterris in Hetruria, cum titulo Beati refertur a Silvano Razzio, nullo aßignato mortis die. In Commentario Volaterranensium (plenius laudando ad VI diem Iunii & alibi jam sæpe laudato, præsertim ad III Februar. ubi de S. Candido) dicitur floruisse anno 1424, & in ecclesia S. Francisci kalendis Maji tumulatus. Allegat idem Razzius librum, nescio quem, ubi de eo sic legerit. In ecclesia S. Francisci Volaterris, subter pulpitum, jacent ossa Beati Bonamici, qui in vita & in morte miraculis claruit. Addit autem Razzius, quod cum anno 1586, aliquid operis faciendum esset circa ipsum pulpitum; invenerint fabri atque incaute fregerint pulcherrimam quamdam arcam, intra quam ita fractam reperta sint ossa prædicta, cum lamella consona prænotatæ narrationi, suavißimum odorem spirantia; quare mœsti Fratres collecta ossa incluserunt sacculo laneo, atque in Sacristiam detulerunt. Dicunt autem Volaterranenses, publica auctoritate deputati, in sua Relatione, quod anno 1647 die XIV Decembris, a Guardiano loci inducti in Sacristiam, inspexerint arcam, in qua servabantur reliquiæ S. Florentii Epis. & Mart. & in eadem, inquit Notarius, arca corpus B. Bonamici de Bonamicis, civis Volaterrani, repositum vidimus: sed nec lamina supradicta, nec alia inscriptio notata fuit. Existimo, Fratres istos, ideo conjunxisse prædictum corpus oßibus S. Florentii, ut caverent, hinc quidem ne inhonorus omnino maneret suus Bonamicus, inde ne proprium ei cultum tribuendo, citra debitam licentiam, delinquerent contra Canones. Quare nobis etiam satis sit hæc obiter retulisse. Maxime cum neque appareat unde constet de die, neq; plura, ut vellemus, poßimus de ipso dicere.
Pag. 4 col. 1 ante S. Sabam — ponatur — Elisabeth Euangelista ex Pag. App. 754 — paulo post de B. Mafalda lin 3 sic lege. Ejus Vitam dabimus in Anniversario depositionis 11 Maji.
Pag. 5 S. Simpertus Episcopus Augustanus, nescio qua de causa hisce Kalendis adscribatur a Mabilione sec. 4 Benedict. parte 2. Colitur ipse, quando de ea agendum nobis erit XIII Octobris.
DE S. JEREMIA PROPHETA.
Ieremias Propheta, in Ægypto occisus (S.)
Pag. 6 num. 5 lin. 9 post verba — credunt incolæ — expunge sequentes septem lineas, & has substitue —
Ioannes Cotovicus, I.V.D. Vltrajectinus, anno MDXCVII in Orientem profectus, in suo post annos viginti edito Antverpiæ Itinerario, figuram loci ænea tabella expressam exhibet pag.146, iisdemque fere verbis, quibus Quaresmius, eum describit: de Minoritarum vero Conventu addit, [Ecclesia in loco (ut creditur) natali,] ingentem eum fuisse, uti ex ruinis apparet, quas appingit; Arabes autē annis abinde octoginta, puta sub annum MDXX, ipsum invasisse, & Monachos omnes trucidasse; juxta autem adesse fonticulum aquæ optimæ; qui tamen incuria barbarorū neglectus, nullius fere usus iter facientibus sit. Ast Sanctus Hieronymus, cujus nobis in talibus potior est auctoritas, non isto loco, sed tertio supra Vrbem sanctam milliario Anathot locat. Neque vero opus est, ut qui Anathotites dicitur, ibi omnino natus fuerit; vel si fuit, ut hoc ei templum erectum sit in loco suæ nativitatis; potuit enim sic dictus fuisse a diuturna in Anathot commoratione, & quia parentes habuerit inde oriundos; unde etiam istic agrum possedit, a patrueli emptum, [diverso ab Anathot.] ut legitur in ejus Prophetiæ cap. XXXII. Potuit etiam locus hic, spectans ad sortem tribus Ephraim; non autem ad Benjamin, sicut Anathot, alia aliqua ex causa sancto Prophetæ consecratus fuisse, quam quod in eo natus sit. Altera ejusdem Prophetæ memoria &c.
DE S. PHILIPPO APOST.
Philippus Apostolus, Mart. Hierapoli in Phrygia (S.)
[Reliquiæ Tolosæ,] Pag. II num. 23 lin. 4 adde post verbum quiescentium — Nicolaus Bertrandi, in Gestis Tolosanorum, scriptis sub finem seculi XV, fol. 5 ℣. recitat litteras, jam olim scriptas; complectentes singula Sanctorum nomina in præfata ecclesia quiescentium, quorum maxime sacra ossa sunt relevata, & cuilibet intueri volenti monstrantur: secundo autem loco nominantur, corpora Beatorum Apostolorum Philippi & Jacobi Minoris, filii Alphæi. Sed quando aut quomodo ea Tholosam allata sint, nusquam indicat Nicolaus: litteræ autem prædictæ mox addunt, quod Caput Jacobi inde translatum fuit in Compostellam, [& hinc delatum caput Parisios,] civitatem Galiciæ, pro solatio & devotione peregrinorum illic affluentium, tacent autem de Capite S. Philippi; de quo tamen præfatus Saussayus addit, quod ipsum etiam a corpore divulsum & c — atque post verba Saussay & — Hæc ibi — iterum adde — Fuit Joannes iste tertio genitus Ioannis II Regis Franciæ, qui primus Bituriges erexit in titulum Ducalem, & suo isti filio donavit cum amplißima circum ditione. Anno autem MCCCLXIX, ut docent Sammarthani lib. 18 historiæ Domus Regiæ, creavit Ioannes Rex prædictus eumdem suum filium Viceregem per totam Aquitaniam & Occitaniam, vulgo Guyenne & Languedoc. [Aliud in Lusitania,] Sed postremum titulum vindicante sibi Gastone Comite Fuxensi, Ioannes, licet bello superior, æmulo tamen suo eumdem titulum pacis causa ceßit; unde intelligitur prænotatum Indiculum Reliquiarum, ubi nulla talis Translationis fit mentio, conditum esse ante Ioannis Ducis promotionem. Vasconcellus in descriptione &c.
Ibid. num. 24 adde — Deinde per litteras significavit & c. uti in Append. priori pag. 754. [nunc argento inclusum.]
Ibid. post num. 25, adde — 26 Tot locis de Capite S. Philippi Apostoli gloriantibus, accedit nihilominus adhuc Cyprus insula; cujus novæque in ea Iustinianæ Archiepiscopus Christodulus, [In Cypro Caput & alia quædam ossa,] anno MDCXVI Indictione XIV, signavit litteras attestantes veritati tibiæ unius, ex Reliquiis S. Philippi acceptæ, eo fine ut in Italiam deportata, excitaret liberalitatem Prælatorum Italicorum, in favorem monasterii celeberrimi, quod eidem Sancto Apostolo consecratum S. Philippi in Arzo nuncupatur. De illa, deque tunc pariter Neapolim allatis Reliquiis S. Barnabæ Apostoli, pluribus agemus, XI Junii: quia hæ illatæ in ecclesiam nostræ ibi Domus Professæ, occasionem ista cognoscendi dederunt: illæ, ubi nam depositæ fuerint, necdum comperi. Ex Processu super utrarumque legalitate formato, & apud nostros Notarialiter transcripto, sicut noster Conradus Ianningus superiori anno illum ibi legit, satis sit docuisse; quod unus ex tribus testibus, coram Vicario Archiepiscopali D. Alexandro Roßio examinatis, XXIII Januarii MDCXVIII, [unde tibia allata Neapolim an. 1616.] D. Demetrius Zamperlanus, Archipresbyter civitatis Arzi regni Cypri, Sacerdos Græcus annorum XLVIII vel circa, respondit: In ecclesia monasterii in Arzo est caput S. Philippi, & duo crura, & os sacrum: hasque ego Reliquias vidi festo ejusdem Sancti die, qui incidit in XIV Novembris; exponi tunc solitas in patina argentea supra altare. Cumque in particulari interrogaretur signum aliquod distinctivum indicare, quo sciebat eam de qua requirebatur tibiam, ipsam esse quam viderat in Cypro; dixit, quod in medio esset aliquantum ambusta; sicut reapse videbatur.
DE S. JACOBO ALPHÆI.
Iacobus Apostolus, filius Alphæi, Martyr Ostracinæ (S.)
Iacobus Frater Domini, primus Episcopus & Martyr Hierosolymis (S.)
Pag. 21 num. 8 dele ultimas 9 lineas — Quis autem hic Joseph. Num. 9 lin. 16 dele — saltem uterinus — deinde lin. 17 sic prosequere, [An alii Iacobi fratres, eodem patre Cleopha, alia matre] expunctis aliis. — Non existimo, quod ideo tantum; quia tunc illa, juxta modum loquendi istius ævi, potius Cognata, id est, fratris uxor, quam Soror Deiparæ, diceretur. An quia ipsamet Maria, Cleophæ uxor, nata fuerit ex sorore aut fratre SS. Ioachim vel Annæ, atque itæ sicut matres Jacobi & Jesu inter se vocabantur Sorores, ita filii dicebantur Fratres? Id mihi videtur congruentius. Simonem vero & Judam, una cum Jacobo & Joseph Matthæi XIII nominatos a Nazarethanis, ejusdem Cleophæ filios etiam dixerim; sed ex alia uxore, nihil ad Deiparam pertinente, atque ita ex una solum parte Christi Fratres. Horum alter procul dubio fuit Epistolæ Canonicæ Auctor, ipso in titulo scribens se Fratrem Jacobi, utique velut dignioris vel senioris: quod autem idem etiam sit unus ex duodecim, cognomento Thaddæus, mihi non videtur simile vero, ersi id paßim credatur. De Simone Cananæo (qui eodem die colitur, & nomen a Cana Galilææ putatur traxisse, ibidemque a Nuptiis, quibus accitus Christus ut consanguineus aquas in vinum vertit, ad Domini sequelam assumptus fuisse) difficilius dixerim, sitne is quem Nazarethani Christo objiciunt apud Matthæum; an vero Simeon, dictus etiam ipse Cleophæ filius, secundus post Iacobum Ierosolymorum Apostolus. Verum his de verbis distinctius agitur § 7 Dissertationis Theogenealogicæ ante Conatum Chronico-historicum super Catalogo Romanorum Pontificum.
[10] [Dicta ab eo Hierosolymit Sedes Theadelphica.] Atque hæc eo dicta, &c. pag. 21 col. 2.
Pag. 24 col. 2 ad finem § 3 addantur sequentia — Atque hæc si placet ex Cardoso & c — uti pag. 754 App. in Margine vero scribe — Item ad Insulas Materiæ — & Capitis Viridis.
Pag. 25 num. 24 adde — Scio esse qui sibi persuadeant, aut Alphæi & Cleophæ nomen unum esse, solaque pronuntiatione diversum; aut uni personæ geminum nomen fuisse, uti certum est eumdem Levi dictum qui & Matthæus; atque iisdem videri, quod ex imaginaria dumtaxat distinctione personarum, finxerint Græci Acta quædam Jacobi Alphæi, diversa ab Actis ejus qui dicitur Cleophæ. Primum quam nulla verosimilitudine nitatur, ostendam ad XXVI Maji, quando Alphæus, Apostolorum Matthæi & Jacobi pater, ut Sanctus proponitur colendus a Græcis, nullam Cleophæe memoriam agentibus; ut hunc propterea existimem obiisse ante Christum; istum autem, in Euangelio post Ascensionem prædicando, partem habuisse, unde meruerit, cum primis Apostolorum consortibus, Apostolus dici etiam ipse. Posterius de gemino unius viri nomine, quam gratis dicitur, tam gratis negatur, donec evidens neceßitas aliqua (& hæc nusquam apparet) cogat totius Orientis consensum in hac materia, veluti in meris fabulis fundatum, rejicere.
[25] Deinde S. Jacobus Alphæi & c.
[Tolosa ubi corpus erat,] Pag. 26 post num. 30 adde — Quæ inter Petavium nostrum & Salmasium &c. ut in App. pag. 755, in margine autem scribe — non quasi ipsis fuerit auctoritate inferior.
Pag. 28 col. I lin. 8 lege — patrem potius aut maritum intelligi: atque adeo seculo XI allatum Caput prædictum in Hispaniam fuisse. Ideo Litteræ, de Reliquiis Tolosanæ ecclesiæ, apud Nicolaum Bertrandi seculo XIII aut XIV, ita dicunt apud se haberi corpus Beati Apostoli Jacobi Minoris, ut addant, præter caput ejusdem, quod inde translatum fuit in Compostellam civitatem Galiciæ, pro solatio vel devotione peregrinorum illic affluentium. Neque hoc impedit quo minus aliquamdiu Carroene hæserit sacrum istud pignus; fueritque tempore Alfonsi filii Vrracæ, eo adhuc puero, sed jam tum Galeciæ Rege dicto, a matre Regina, concessum Archiepiscopo Compostellano, Regio instructori. Nec refert quod Tolosates ex communi errore Jacobum Minorem, [Caput Compendii esse dicitur.] appellent filium Alphæi: Sed vellem docere posse, quomodo & quando corpus & Caput prædictum, ab Hierosolymis (ut dixi) translatum Constantinopolim sub Imperatore Iustino, in Galliam pervenerit. Interim deficientibus veteribus ea de re documentis, possumus credere vetustæ posseßioni, eique innitiæ traditioni, vere id factum esse. Nec amplius putem pro se posse adducere Compendienses pro suo SS. Cornelii & in Cypriani monasterio, in cujus Sacrario, inquit Saussayus, ad Supplementum kalendarum Maji, celebris est veneratio Capitis S. Jacobi Minoris Apostoli, in quo magnifice condito ictus adhuc apparet, quo a Fullone percussus est. Maneat sua Hispanis Gallisque posseßio, quando non est facile definire utri jure certiori nitantur.
[40] Honoratus Bouche &c. usque ad lin. 12 a fine numeri, ante hæc verba — Habet etiam civitas Anconæ — pone — Brouwerus in Annalibus &c. uti pag. 755, col. I in App. — in margine — Treveris manus.
Num. 44 sic lege — Saussajus in Martyrol. Gallicano, cum ad hasce kalendas egisset de corporibus beatissimorum Apostolorum Philippi & Jacobi, [Reliquiæ Lingonā,] in basilica S. Saturnini Tolosæ quiescentium; subdit. Porro S. Jacobi Brachium unum Lingonis, in majori templo ante septingentos annos repositum, ibidem ea qua decet veneratione recolitur. Volaterranensium commentarius de suis Sanctis & Reliquiis, inter eas quibus Cathedralis sua gloriatur, undecim omnino Apostolos nominat, in quibus etiam Jacobus & Philippus: [Volaterræ & centulæ.] similiter etiam Monasterii in Westphalia Patres nostræ Societatis, diversas eorumdem particulas recensent, una cum aliis collocatas in variis lipsanothecis, supra aut circa majorem aram. Abbatia Centulensis &c. lin. 5 a fine expunctis 10 inter mediis.
Pag. 34 Annot. — b Scilicet antonomastice: nam constat alios saltem tres, Josephum scilicet, Iacobi fratrens germanum, Judam item & Simonem, Fratres Domini nuncupatos fuisse: sed posteriores duos, solum per patrem, non autem etiam per matrem, ut Jacobus & frater suus Joseph; & hic videtur ante Christi in cælos ascensum obiisse, ideoque nullum nomen habere potuisse inter primos Euangelicæ legis Præcones.
DE S. ANDEOLO SUBDIAC.
Andeolus Subdiaconus, Martyr, in territorio Galliæ Vivariensi (S.)
[Ecclesia Parisiis;] Pag. 35 num. 4 lin. 6 post clarere miraculis — adde — Idem Auctor pag. 207 ex instrumento &c. uti in App. pag. 755 — in marg. scribe — an. 1108, commendatur Abbati S. Rufi
Ibid num. 5 adde — De S. Andeolo suggerit Claudius Castellanus, Canonicus Parisiensis, fuisse olim Parisiis ecclesiam sub ejus nomine, inter Pontem S. Michaelis vicosque dictos de Latrondel & Gilcœur, atque vetus palatium de Luines: cujus videtur meminisse Childebertus Rex, apud Brolium in Parisinis Antiquitatibus, pag. 297 nominans Oratorium S. Andeoli Martyris.
[6] Post Vitam seu Paßionem, additam voluissemus historiam miraculorum,vel, &c. uti in App. pag. 755, marg. scribe — Desiderantur Miracula.
DE S. HYPOLISTO PRESB. M.
Hypolistus Martyr, Atripaldæ in regno Neapolitano (S.)
Pag. 41 Titulus sic scribatur — De sanctis Martyribus, Hypolisto Presbytero, Crescentio & Sociis decem; Martyribus, Atripaldæ in Regno Neapolitano.
Pag. 43 col. I Annot. h — adde — quæ Bollandus noster in Februario num. 8 & 9 a Regio sumpta existimans, totam Vitam eo recentiorem esse credidit, quod in solam fortaßis ultimam Appendiculam quadrat.
Ibid, Annot. i lin. 3 — num. I — l. num. 3.
Ibid. Col. 2 in fine adde — 6 Hactenus Acta producta IX Februarii, quibus confirmandis supplendisque edita est anno MDCXLVIII, Italica lingua, Brevis relatio de gloriosis ac miraculosis corporibus Sanctorum, quæ sunt Atripaldæ, auctorem præferens Andream Falconem; qui, in Præfatione ad Lectorem, sibi gratulatur, præsentem se fuisse Inventioni initio memoratæ, ut qui tunc temporis Rector erat cryptæ, in qua thesaurus iste latebat; exindeque sæpius idem munus geßisse profuetur, [Ex novæ Translationis historia,] ac multam operam contulisse, tum eleëmosynis conquirendis ad instaurationem ornatumque ipsius sacelli, & curandas picturas, pavimentum, fenestras; tum celebrandis, quanto potuit splendore, eorumdem Sanctorum festivitatibus; tum denique conscribendis nonnullis miraculosis curationibus, impetratis per usum liquoris, ex monumentis scaturientis. Hic, pag. II, specialiter de S. Hypolisto narrat, quod authentice scriptum inveniatur, qualiter anno MDC, cum Rector istius sancti loci esset Notarius Alexander Manentis, vir non nullius auctoritatis & qualitatis dum viveret, I die Maji Atripaldam venit venerandus quidam Presbyter: qui præfato occurrens Notario, cum requisisset ubinam esset ecclesia S. Hypolisti Martyris; [habetur gratia facta periclitanti in mari per S. Hypolistum.] illuc ab eodem officiose deductus, magna cum devotione nec sine lacrymis, gratias reddidit Sancto, publiceque narravit; quod ante menses aliquot, per mare veniens ex regionibus longinquis, & grandi tempestate nocte quadam agitatus, fuerit arreptus per brachium, in terramque depositus, ab apparente sibi Sancto atque dicente: Ego sum Hypolistus Antiochenus; vade igitur Atripaldam, juxta patriam tuam; ibi enim invenies ecclesiam, in qua requiescit corpus meum, cum aliis Martyribus discipulis meis. Visita ipsam die I Maji, quando festivitas mea agitur. Hæc Notarius audiens, continuo appellavit plures, testes narrati miraculi futuros. Presbyter autem ibidem reliquit anathema argenteum, sic inscriptum. Don Pompilius Vitalis Neapolitanus. Anno Domini MDC V.F.G.A. Id est (ut ego quidem interpretor) Voto facto gratias agit.
[7] Occasio scribendi libelli prædicti fuit Translatio S. Hypolisti & Sociorum in novas arcas: cujus Translationis causa, [& Processus anno 1647 institutus,] institutus in Curia Episcopali Processus est, variaque tum condita, tum producta instrumenta, partim Latine partim Italice. Ac primum die quinta mensis Maji MDCXLVII, ex parte Antonii Faresii Syndici, Francisci Paschæ, Notarii Dominici de Matthæis, Marci Antonii Pepini, & Simonis Alvini, Electorum; nec non Andreæ Falconis & Agnelli Coci, Magistrorum Oeconomorum Capellæ Sanctorum Corporum in ecclesia Collegiata S. Hypolisti, Atrepaldensis oppidi, [quo petitur facultas transponendi Corpora sancta,] narrata elevatione sacrorum oßium & depositione in capsellas ligneas præmemoratas, facta anno MDCXXXIV; propositum Curiæ Episcopali fuit, quod præfatus Syndicus ceterique comparentes optarent ipsa transponere in capsas plumbeas decentiores.
[8] His auditis, Illustrissimus D. Justinianus (uti narrat instrumentum post rem factam conditum XVI Septembris ejusdem anni MDCXLVII, sed I Indictionis noviter inchoatæ) D. Iustinianus, inquam, ad augendum divinū cultum & populi devotionē, & præcipue ad preces Magnif. Michaëlis Guarracini, olim regentis officium Regii Perceptoris hujus Provinciæ, in hac Terra degentis (qui ex voto & ex speciali gratia recepta ab ipsis Sanctis, ut declaravit, eumdem Illustriss. Dominum pluries atque pluries suppliciter rogavit, ut ipsa Corpora in loco decentiori ponerentur; & audita intentione ipsius Illustrissimi, deponendi ipsa Corpora in capsis plumbeis, [ex ligneis capsulis in plumbeas novas,] aliquam summam pro emendo d. plumbo obtulit) ac etiam ad preces iteratas Populi & Cleri d. Universitatis, mandavit Reverendissimo Vicario & Reverendis Theologo suo & Procuratori Fiscali, ac etiam Actuario uni, ut personaliter accederent ad præd. Terram Atripaldi, & proprie intus d. ecclesiam & capellam seu conservatorium; &, prævia diligenti informatione testium fide dignorum, recognoscerent, si vere & realiter eadem Corpora Sanctorum, sublata ex loco cryptæ S. Hypolisti, ubi jacebant in monumentis lateritiis ex altera parte musaici, essent ipsamet quæ reposita fuerant in capsulis ligneis, depictis cum palmis & coronis, quæ capsulæ fuerant collocatæ super altari novo S. Hypolisti, ex parte dextera capellæ prædictæ, in repositorio similiter ligneo, in fronte apposita icona, cum pictura S. Hypolisti & sociorum Martyrum: prout apparebat mediante publico Instrumento, rogatu manu Notarii Iulii Duardo Terræ Manicalceati.
[9] Accedente ergo Atripaldum Vicario, cum adjunctis sibi sociis, ad eorumdem instructionem, [quorum veritate coram Vicario probata,] primo productum fuit autenticum exemplum instrumenti facti die XVI mensis Septembris decimæ Indictionis (quam fuisse annum MDCXI patet ex tempore mox nominandi Episcopi, clauso intra annos MDCIX & XXVI) ubi comparens D. Mutius Cinquinus Episcopus, attestatur veritati translationis S. Sabini, factæ anno MDLXXXVIII. Productum deinde est simile exemplum instrumenti alterius, conditi die XI mensis Ianuarii MDCXXXIX, XII Indictionis, quo continentur ea fere omnia quæ habet relatio Canonicorum, edita in nostro Februario. Tum vero, die III mensis Iunii MDCXLVII, Perillustri & Reverendiss. D. Fabritio Gavotti, [ex ante conditis instrumentis,] V. I. D. Canonico & Generali Vicario & Frequenti, cum assistentia R. P. Fr. Hyacinthi Hispani, S. T. Magistri Ordinis Prædicatorum, Curiæ Episcopalis Theologi, ordinatione Illustriss. & Reverendiss. D. Episcopi, accersitis in Subcorpore SS. Hypolisti ac Sociorum Martyrum in Collegiali ecclesia terræ Atripaldi, ad finem exequendi petita & supplicata per Magnificos de Regimine terræ prædictæ, ut in eorum supplicatione seu petitione, præsentata sub die V Maji proxime præteriti.
[10] In quo Subcorpore, cum assistentia & interventu Revendorum, Archipresbyteri D. Simonis de Ciutiis, Primicerii D. Francisci Antonii de Roggeriis, & Canonicorum, [inspectisque ipso in loco capsulis ligneis undecim,] nec non ipsorum de Regimine & Oeconomorum Capellæ dictorum Sanctorum Martyrum; fuit de ordine d. Reverendiss. D. Generalis Vicarii[ablata]icona cum imaginibus sanctorū Martyrū Hypolisti & sociorū, in tela depictis, manens supra altare sub invocatione S. Hypolisti, prope gradum a cornu Euangelii d. ecclesiæ: & supra d. altare fuerunt repertæ decem capsulæ, ex ligno confectæ; novem quidem eodem modo confectæ, longitudinis palmorum trium una vero longitudinis palmorum sex. In quibus capsulis adsunt inscriptiones in qualibet ipsarum, scilicet in septem ex eis, Corpus S. Martyris Socii S. Hypolisti; in alia, Corpus S. Crescentii Socii S. Hypolisti; in alia, Corpus S. Hypolisti Martyris, caput cujus servatur in theca argentea; in alia vero palmorum sex, Duo Corpora SS. Martyrum Sociorum S. Hypolisti. Quæ Corpora Sanctorum Martyrum, ut supra, unanimiter Reverendi, Archipresbyter, Primicerius, & Canonici, Magnifici de Regimine, Oeconomi, & alii ex Universitate, [asseruerunt] esse eadem quæ annis elapsis fuerunt per Illustriss. & Reverendiss. D. Bartholomæum Justiniamum… reposita in dictis capsulis ligneis, intus foderatis ex armisino colorato, supra dictum altare pro majori decentia & veneratione; & sic relicta & denuo reposita. Fuit autem de omnibus capta informatio, ut sequitur…
[11] Magnificus V. I. D. Joannes Antonius de Roggeriis, [& auditis desuper tribus juratis,] terræ Atripaldi ætatis annorum LXXIV in circa, I Testis, summarie productus, & ejus medio juramento interrogatus, & examinatus super præsenti informatione… ad opportunas interrogationes sibi factas, respondit de inventione, translatione & repositione prædictus, quia scit, quia vidit, audivit, & interfuit: atque insuper addidit: prædicta Nomina Sanctorum Martyrum sic fuisse ipsis Capsellis ligneis inscripta, quemadmodum antea legebantur scripta supra gradus prædicti Subcorporis, sed corrupta sunt, dum ipse ascensus dictorum graduum innovabatur. Et quia, inquit, idem Testis, prædictæ capsulæ ligneæ quotidie consumuntur; Magnificus D. Perceptor Provinciæ, Michaël Guaracinus, in hac Terra commorans; propter multas gratias, quas confitetur recepisse per intercessionem dd. Sanctorum; decrevit propriis sumptibus faciendas curare arculas plumbeas, in quibus eorum Reliquiæ collocentur (id quod faciet ad majorem venerationem ipsorum gloriosorum Martyrum) ac deinde reponantur in loco decentiori, quam sit Subcorpus ecclesiæ. Id quod etiam ego probo & laudo; quia sic multo melius sacra istæc pignora servabuntur. Testis II Magnif. Constantinus Gifonellus, Terræ Atripaldi, annorum LIV in circa… & Testis III Magnif. Ioseph Cinnamus, Atripaldi, annorum LXIV in circa… Eadem omnia affirmarunt, eodemque modo ac fere iisdem verbis; subscriptione nominis sui firmando depositiones, quas ex ipsorum ore acceptas scripserat, ac deinde subsignaverat Maxentius de Rogeriis Actuarius…
[12] Causa sic verificata, & facta de ipso actu relatione eidem Illustrissimo D. Iustiniano, fuit demum ordinatum eisdem Vicario, [de mandato Episcopi Avellinen.] Theologo, Procuratori Fiscali, & Actuario; ut denuo accederent ad locum prædictum; & cum effectu prædicta corpora Sanctorum Hypolisti, Crescentii, & aliorum novem in capsis plumbeis reponerent; & in loco quam possent decentiori, intus dictam capellam & conservatorium, collocarent. Quæ intervenientibus supradictis Reverendis de Collegio, [idem Vicarius ipsa corpora transponit:] & Magnificis de Regimine, ac Magistris & Oeconomis præd. venerabilis Capellæ, cum Magnifico V.I.D. Iulio Cæsare de Aponte Neapolitano, ad præsens Gubernatore d. Terræ, & multis aliis personis dignioribus & spectabilibus, fuerunt collocata in decem capsulis plumbeis; in singulis capsulis corpus unum; incipiendo a corpore. S. Hypolisti, quod sine Capite collocatum est in capsula una; in alia, corpus S. Crescentii; in singulis singula corpora sanctorum Martyrum ignoti nominis. Et in eorumdem præsentia capsulæ singulæ fuerunt clausæ & sigillatæ, per Iosephum Russo, magistrum hujus operis.
[13] Quibus omnibus sic completis, idem Reverendiss. D. Vicarius, concertatis de loco decentiori cum iisdem Reverendis Theologo, [& transposita collocat supra monumentum S. Sabini,] Procuratore fiscali, Actuario de Collegio, & cunctis omnibus, judicavit, & mandavit, & cum effectu collocari fecit super monumentum marmoreum, in quo servatur corpus S. Sabini: quod monumentum situm est in capite cryptæ antiquæ, ad directum dicti operis musaici, ubi manebant ex altera parte, ut supra dictum est, Corpora; & ut præsens est, ex altera parte conservatur corpus S. Romuli Levitæ, similiter in monumento marmoreo; & subtus dictum monumentum sunt alia corpora Sanctorum. In quo capite cryptæ, ubi situm est monumentum S. Sabini, scilicet ex parte superiori, connexa adhuc apparet imago Salvatoris depicta. Quæ quidem capsulæ plumbeæ collocatæ sunt; videlicet, in primo ordine inferiori, capsulæ quatuor; supra quas in secundo, capsulæ tres; in quarum prima ex parte Euangelii sunt illo duo corpora, & in medio corpus S. Crescentii; & super easdem in tertio ordine, capsulæ duæ; & demum in supremo loco, capsula una, cum corpore S. Hypolisti, cum insignibus hinc inde coronarum & palmarum in laminis plumbeis pictis, & super capsulam S. Hypolisti collocata Cruce.
[14] Et absolutis omnibus collocare fecit cancellatam ferream ante ipsas capsulas, [conditurque de re tota instrumentum.] ad conservationem & majorem devotionem dd. Sanctorum, mandans quam diligentius & decentius conservari & venerari, ad majorem Dei gloriam, ipsorum Sanctorum honorem, & Populi devotionem. In quo actu collocationis, ex Cleri & Populi devotione, cum luminibus accensis, fuit cantatum Te Deum laudamus, & fuerunt pulsatæ campanæ ipsius Collegiatæ ecclesiæ & aliarum ecclesiarum; cum magna solennitate, Deo gratias agendo, & cum omnibus aliis solennitatibus requisitis, in similibus servari consuetis. De quibus omnibus sic peractis, prænarratis, & declaratis, dicti Reverendi præfati Collegii, nec non de Regimine d. Universitatis ac prænominati Oeconomi sive Gubernatores d. Conservatorii statim requisierunt nos &c. ut de prædictis omnibus publicum conficere deberemus Instrumentum &c. Unde ad futuram rei memoriam &c. præsentibus opportunis &c.
[15] [16 Sept. 1647.] Hactenus Instrumensum, factum In Dei nomine, die XVI Septembris primæ Indictionis, ut supra dictum, MDCXLVII, Atripaldi ad preces & requisitionis instantiam, Iudici Notario & Testibus factas pro parte Reverendiss. Archipresbyteri D. Simonis de Ciutiis S.T D. R. Primicerii D. Francisci Antonii de Roggeriis; R.D. Alexandri de Alvino, S.T.D. R.D. Scipionis de Sanctis, R.D. Francisci Pepino, R.D. Antonii Partiale S.T.D, R.D. Ioseph Ciccone, R.D. Dominici Gifonello, R.D. Marci Matthæi Mennati, R.D. Ioannis Angeli Giffonello, Canonicorum Rever. Collegii d. Terræ; nec non Magnificorum, Francisci qu. Felicis de Masi Syndici, Thomæ de Roggeriis qu. Doctoris Pomponii, Ioannis Angeli Fremante, Hieronymi Bottegliero, & Ioseph Mascia, Electorum d. Universitatis; ac etiam Andreæ Falcone, Simonis de Alvino & Agnelli Coci, Magistrorum & Gubernatorum venerabilis Capellæ seu Conservatorii sanctorum Corporum subtus Collegiatam ecclesiam S. Hypolisti præfatæ Terræ, [avi ipse Vicarius attestatur 20 Sept.] sicut in capite ipsius Instrumenti omnes notantur. Accedit ipsius Vicarii Episcopalis de prædictis omnibus authenticum testimonium, Datum in Episcopali Palatio Avellini, die XX Septembris anni prænotati; cum fide publica de qualitate Archipresbyteri, Primicerii, & Canonicorum prænominatorum: cui post præfatum Vicarium nomina sua subscribunt, Ferdinandus Saccardus Procurator Fiscalis, Fr. Hyacinthus Hispanus S. T. Magister Ordinis Prædicatorum Theologus Episcopalis, & Maxentius de Rogeriis Actuarius.
[16] Porro cum S. Crescentio ac Sociis ejus decem nullus peculiaris honor habeatur per annum, distinctus a cultu S. Hypolisti; [Socii S. Hypolisti cur eidem hic junctis] neque dies proprius hactenus ipsis inveniatur aßignatus, recte eos videmur sub unius diei nota composuisse in titulo. Quod attinet ad miraculum scaturientis in crypta jam dicta liquoris; id licet ex dictis IX Februarii ad SS. Sabinum & Romulum proprie pertinere videatur; tamen in describendis gratiis, isto liquore mediante relatis, pluries indifferentur attribuitur omnibus: quapropter haud incongrue etiam hoc loco illæ referentur ex Andrea Falcone, aptius alias collocandæ ad dictum diem IX Februarii.
GRATIÆ RECEPTÆ
per liquorem a Sanctis emanantem
Ex Instrumentis Atripaldensibus.
Hypolistus Martyr, Atripaldæ in regno Neapolitano (S.)
[1] Fidem facimus plenam & indubitatam, etiam cum juramento more Religiosorum, nos D. Marcus de Ciutiis, [Liquore illo inunctus moribundus subito convalescit,] Presbyter Sacerdos Atripaldi, cuicumque præsentes lecturo; quomodo accedens ad visitandum Agnellum Perillo, in d. Terra infirmum, depositum a medicis, & omni mundani remedii spe destitutum, atque ægre respirantem, quæsivi ecquid mali sentiret? Respondit ille, voce submissa: Sentio tamquam glaciem supra stomachum, quo suffocor, nec retineo cibum. Subjunxi, ut vera cum fide se commendaret gloriosis corporibus Sanctorum: quodque volebam impendere ipsi aliquid ex manna, ab ipsis scaturiente. Ad quod ille: Libenter id accepto. Quæsivi ergo illud, & affectum male locum modice inungens, vidi subito relevari ægrum, atque clamare: Bonum mihi: pone, pone satis: quia sanus sum, ad honorem meorum gloriosorum Sanctorum. Itaque fuit: nam in momento recessit a stomacho illa quasi glacies & sanus mansit. Quapropter in futuram ac perpetuam memoriam, præsentes mea manu firmavi Atripaldi XX Novembris MDCXXXVII. Ego D. Marcus de Ciutiis confirmo ut supra. Ego D. Sabinus de Matthæis testis sum. Ego D. Franciscus Mascia testis sum.
[2] [eodem gustatio statim sanatur puer depositus a medicis,] Fit plena & indubitata fides, etiam cum juramento, cuicumque opus habituro hasce videre, quomodocumque sibi præsentatas, per me Doctorem Joannem Jacobum Cerqua, Terræ Atripaldæ; qualiter infirmum habens Franciscum Cerqua, unicum filium meum septennem, per spatium dierum quadraginta septem, ex febri maligna morboque contagioso in gutture, ita ut octodecim diebus jacuerit elinguis, inflammatam habens gulam, & os plenum malo atque emarcidum; devote recurri ad gloriosa corpora Sanctorum, scilicet SS. Sabini, Hypolisti & Romuli, & alia corpora sanctorum Martyrum Terræ præd. quæ servantur intra Collegiatam ecclesiam S. Hypolisti-Terræ præd. rogavique Rev. D. Leonardum Tinum Sacerdotem, ut suas apud ipsos preces pro filio interponeret. Hic autem in meam domum veniens, & cum devotione ac fide pro illo orans, dedit eidem guttulam mannæ e sanctis Corporibus scaturientis: statimque ut eo unxit guttur infirmi, miraculose sanatus est, mediante gratia ipsorum Sanctorum, coram multis præsentibus. In quorum fidem, ad futuram rei memoriam, præsentes propria manu scripsi, Atripaldæ X Decembris MDCXXXVII. Idem qui supra Jo. Jacobus Cerquia manu propria. Testes autem se subscribunt, Vincentius Partiale, Cæsar Menati, Lucas de Sanctis.
[3] [item Custos Cryptæ, admoto sibi frustro lateris sumpti ex veteri monumento Sanctorum.] Facimus plenam & indubitatam fidem, etiam cum juramento more Religiosorum, nos D. Savinus de Angionis, Canonicus & Sacrista major Collegiatæ ecclesiæ S. Hypolisti Atripaldæ, cuicumque interesse habenti; qualiter multis annis oppressus gravissima infirmitate oppilati gravatique lienis, nihil juvantibus syrupis, medicinis, pillulis, unctionibus, & remediis quibuscumque, tandem recurri ad devotionem erga gloriosa corpora Sanctorum Terræ præd. sumpsique frustulum cocti lateris unius, ex iis qui ex eorum tumulis sunt extracti, applicando ipsum cum fide lieni: ipsoque instanti sanatus sum, non obstante frigore ipsius lateris, quod potius nocere mihi debuisset: qua propter etiam miraculosam eam gratiam fuisse censui, atque ad futuram & perpetuam rei memoriam & gloriam prædd. gloriosorum Sanctorum, præsentes mea manu firmavi. Atripaldæ IV Januarii MDCXXXVIII. Ego D. Sabinus de Angionis, Canonicus & Sacrista major, fidem facio, atque dico, quod prædictus later, tinctus fuerit manna, quando ipsum applicavi malo, & subito convalui: Testes pariter subscripti Petrus Barzellona, Carolus Torelli, Cl. Carolus Falcone.
[4] [puero restituitur pes incurvus simili unctione,] Fit plena & indubitata fides, etiam cum juramento, per me Sabinum Farese de Atripalda, ei ad quem præsentes spectabunt, quomodo cum essem pede mancus, cujus pars anterior retrorsum flexa sic erat ut alterum pedem contingeret; cum eum unxisset mater mea liquore, manante ex corpore S. Sabini Episcopi, cum efficaci devotione; rediit ad suam rectitudinem pes, sanusque & similis alteri est redditus, qualem etiam nunc habeo. Et in fidem atque ad gloriam ipsorum Sanctorum, nec non ad perpetuam memoriam, firmavi præsentes propria mea manu. Atripaldæ X Januarii MDCXXXVIII. Attestantibus & nomina subscribentibus, Bartholomæo de Luca, Cl. Francisco Antonio Torelli, Francisco Antonio de Acomando.
[5] Fit plena & indubitata fides, etiam cum juramento, ei quemcumque hȩc spectabunt, [alterius quoque cæcutientes oculi,] per me Natalem de Alvino de Atripalda, quod cum maximus catarrhus descendisset in oculos filii mei Hypolisti; dimissis remediis aliis, quæ parum aut nihil profuerant; recurri ad gloriosa corpora Sanctorum cum fide vera, ne filius iste meus cæcus maneret; ipsumque inungi feci manna, scaturiente de glorioso corpore S. Sabini Episcopi: & subito fuit miraculose sanatus. Itaque ad laudem & gloriam Dei ac prædd. Sanctorum, atque ad futuram & perpetuām memoriam scribi feci præsentes: &, quia litteras ignoro, signavi formato manu propria Crucis signo. Atripaldæ II Januarii MDCXXXVIII. Signum ✠ propriæ manus mei prædicti Natalis scribere nescientis. Subtus vero, Ego Franciscus Pasca, Vincentius Partiale, Jordanis Mariconda, Testes.
[6] Facimus plenam & indubitatam fidem, etiam cum juramento, [& moribundo servatur vita:] nos D. Salvator Julianus Presbyter Sacerdos de Atripalda, ei quem præsentes attinebunt, quod intelligens in domo Joannis Petri de Castello, aurifabri d. Terræ magnum esse luctum, propter filium ejus nomine Antonium moribundum, depositum a medicis & extra spem humani remedii constitutum; illuc me contuli, patrem ac matrem consolaturus; eosque interrogavi, an gratum haberent, si eis portarem manna scaturiens ex corpore S. Sabini Episcopi; futurum pollicens, ut ipsis fidem adhibentibus, puer convalesceret. Cum vero annuissent; ivi ego: & d. manna inuncto pueri gutture, cum etiam pauxillum ori ejus instillassem, subito & miraculose sanari vidimus. In gratiarum vero actionem parentes eum appenderunt ad panem & oleum, in Capella sive Subcorpore sanctorum Corporum, ad honorem ipsorum gloriosorum Sanctorum. atque ad futuram & perpetuam memoriam præsentes propria mea manu signavi. Atripaldæ die I Februarii MDCXXXVIII: pariterque signarunt, Thomas Roggerii, Franciscus Pasca, Andreas Falcone.
[7] Fit plena & indubitata fides per me subscriptum Rinaldum Gentilem de Caserta, musicum, conjugatum Atripaldæ, etiam cum juramento, [item jam suffocande per catarrhum.] quomodo nocte quadam dormienti unico filio meo Horatio Gentili supervenit occultum rheuma, sic ut lividus totus atque ore spumans, parum abesset quin spiritum exhalaret. Ad clamores autem Catharinæ Julianæ uxoris meæ, matris ipsius pueri, accurrit D. Salvator Julianus, multaque cum devotione ipsi dedit manna S. Sabini Episcopi: subitoque convaluit tam perfecte, ac si numquam malo tam fœdo laborasset. In quorum fidem ad honorem prædicti Sancti præsentes propria manu scripsi. Atripaldæ XX Februarii MDCXXXVIII. Cum quo etiam nomina sua subscribunt, Marcus Matthæus Mennati, & Andreas Falcone. Ipsis autem septem autographis, tamquam veris, fidem singillatim faciens Notarius Vincentius Pepino de Atripalda, inquit, hic me subscripsi & signavi sic rogatus, nullo expresso anno vel die.
[8] Fit plena & indubitata fides, per me subscriptum Joannem Donatum Cafarum, de civitate Cavensi, commorantem Atripaldȩ, [Letaliter febricitans vovet Sanctis 200 ducatos,] cum officina pannorum, laneorum, sericorum, ac lineorum, cuicumque hæc attinebunt vel quomodocumque exhibebuntur; quod infirmatus, ideoque purgatus, delatus fui ad domum meam in prænominata civitate; ubi adeo increvit malum, ut experti valde medici, post varias medicinas mihi applicatas, omnino depositam haberent salutem meam. Tali in statu me inveniens, nocte quadam recordatus sum devotionis sanctorum Corporum in præd. terra Atripaldæ: magnoque cum affectu me commendans, solumque cogitans de donandis illic ducatis bis centum, (dictu mirabile) eodem in actu correptus fui modico somno; unde experrectus mane sequenti, deprehendi consecutum me gratiam optatam: quandoquidē depulsa febri videbar nullum morbum passus, magna cum admiratione medicorum, qui mei, per gratiam cælestem ita sanati, curam ulteriorem abdicarunt. Quapropter veniens ad visitandum præd. gloriosa corpora Sanctorum, indignus licet, implevi votum, & quos promiseram ducatos ducentos, absque ullo onere, ibidem deposui: quos accipientes Magistri capellæ ipsorum sanctorum Corporum ad censum exposuerunt. Ante autem quam sic infirmarer, pro singulari mea erga ipsos Sanctos devotione, filio cuidam meo baptizando dedi nomen Savini. [eosque impetratagratia solvit.] Nunc vero in honorem & gloriam prædd. gloriosorum Sanctorum, atque ad futuram & perpetuam memoriam, de prædictis signavi præsens instrumentum manu mea propria, Atripaldæ, XXVIII Junii MDCXLVI. Subscripserunt etiam Andreas Falcone, Carolus Torelli, & Thomas de Accommando; post quorum signaturas additur, Fidem facio ego Not. Franciscus Antonius de Aitoro Turris Montis-fusculi, incola in Terra Candidæ, præsentem fidem fuisse subscriptam in præsentia mei, propria manu præd. Joannis Donati Cafaro, & subscriptorum testium subscriptionibus roboratam, & fidem requisitus signavi. Ita ille verbis Latinis, sub instrumento Italice scripto, qua lingua etiam habentur instrumenta septem prænotata. Idem autem Notarius similiter Latine signavit fidem Instrumentorum, Translationem præmemoratam spectantium, ut qui, facta collocatione cum suo proprio originali protocollo, concordare copias invenerit, meliori semper salva. Sequens vero instrumentum originaliter Latinum sic exhibetur.
[9] Cunctis, universis, & singulis, has nostras testimoniales litteras inspecturis, visuris, lecturis pariter & audituris, notum facimus, ac etiam cum juramento Religiorum more testamur, qualiter Nos D. Ludovicus Terra-lavore, Terræ Tripaldi Avellinæ diœcesis, sacra & Apostolica auctoritate Notarius, annis elapsis & proprie in anno MDCXXXIV, [Creta adherens ossibus S. Hypolisti,] tempore quo ab Illustriss. Dominis D. Bartholomæo Iustiniano, nostrȩ diœcesis Ordinario; ac D. Thoma Caracciolo, tunc Cirenensi Episcopo, nunc vero Taranti Archiepiscopo, a suis lateritiis monumentis, corpora Divi Hypolisti & Sociorum ejus sublata fuerunt, causa reponendi illa in loco devotiori & veneratiori, ut ipsemet Illustriss. [& anno 1634 separata,] D. Tarentinus Archiepiscopus suis expensis fecit; dum ipsa sacra corpora sublata fuerunt, inventum fuit corpus d. Divi Hypolisti, magistri illorum omnium, totum creta involutum, quæ in majori parte erat ipsius Martyris sanguine conspersa. Nam, ut auctores illius Martyrii ajunt, ipse Martyr fuit raptus & trucidatus in loco, ut patet, cretaceo: quam cretam omnes adstantes devotionis studio singulari acceperunt, præsertim ego: qui accepta aliqua parte illius, illam impertiens cum devotione & oratione prævia eidem Martyri, vino & alio pulmento infusam, quartana vel tertiana vel quatriduana febre laborantibus, continuo ipsi curabantur; & hoc multoties evenit. In quorum fidem, & ad futuram rei memoriam, me subscripsi & signavi. D. Ludovicus Terra-lavore confirmo, ut supra. Idem deinde similiter Latine fidem facit, qualiter honorabiles Notarii Iulius Duardus, Dominicus de Matthæis, Franciscus Antonius de Aitoro, Vincentius Pepinus, de superscriptis instrumentis rogati fuerunt, eisque ut talibus habenda sit & habeatur fides. Italice vero, personis aliis superius nominatis fidem faciunt XX Septembris MDCXLII, [plures a febribus liberat.] Doctor Fabritius de Matthȩis Syndicus, Doctor Decius Lorenzanus, Franciscus Pasca, Jordanus Mariconda, Electi; Notarius Dominicus de Matthȩis Cancellarius; & sic toti libello Andreæ Falconis fides authentica finisque imponitur, sub sigillo Vniversitatis Atripaldensis.
DE SS. ACIO ET ACHEOLO.
Acius, Martyr Ambiani in Gallia (S.)
Acheolus, Martyr Ambiani in Gallia (S.)
Pag. 44 col. 2 lin. 4 post hæc verba — anno MLXXXV, ibi constituit adde — Charta fundationis istius in Capitulo Ambianensi recitata, [Ecclesia Canon. Regul. Ambianis.] voto & assensu omnium Senatorum istius diœcesis, proponitur tom. 2 Spicilegii Acheriani pag. 601, ubi Episcopus, ecclesiam quamdam, quam B. Firminus Confessor, dum primitus urbem a cultu dæmoniacæ servitutis erueret… in honore sanctæ & perpetuæ Virginis fundavit; postea vero a sanctis Martyribus Aceo & Acheolo, antiquitatis tempore, sibi nomen aptavit… ab omni reditu Episcopi ministrorumque ejus liberam esse decernit, & in ea Clericos, qui Canonice & regulariter Deo serviant, deputat: altaris bona, atrii & ecclesiæ totius reditus universos, & fidelium devotio quidquid eis contulerit, victui eorum integre & illibate adscribit: concedit etiam totam villam Huy, & universa ad hanc villam pertinentia. Alia deinde beneficia addit, & Canonicis S. Acheoli, ea concedere se ait. Tum etiam Ingilramus Comes Ambianensis & Advocatus Bothuensis … de molendinis Bothuensibus singulis mensibus sextarios quatuor de tritico, mensæ illius ecclesiæ SS. Mariæ & sanctorum Martyrum Acii & Acheoli in perpetuum tradit; uti etiam Eustachius Vicedominus Ambianensis, de redditu sextarii sui in Ambianica civitate sextarios duos, omni mense. Porro nomen Acheoli, vulgo Acheul redditur, teste Peyroneto in Onomastico Sancto Gallico-Latino.
DE S. FLORINA V.
Florina Virgo, Martyr in Arvenia (S.)
[Ecclesia apud Arvernos,] Pag. 47 num. 5 lin. 4, potuisset: adde — nisi punctum unum ex Onomastico Sancto Peyroneti, scilicet quod S. Florina habet ecclesiam & monasterium Ordinis Fontis-Ebraldi in Arvernia inferiori, quod ab ejus nomine vocatur Sainte Florine.
Ibid. post num. 5 adde — 6 P. Ioannes Columbi &c. ex Append. pag. 755 & lin. 18 post S. Cannati — adde — S. Xenati, forte Renati; S. Cleri, forti Clari; S. Foræ, [Ad tempus &c,] forte Faræ seu Burgondophoræ; S. Tutaelis: de quibus cum optarem aliunde discere, suggeßit Claudius Castellanus, S. Theofredum, esse eum, qui vulgo Saint Chafre, dicitur, Abbatem Calmiacensem, & Martyrem XVIII Novembris commemorandum; & S. Cannatum esse Episcopum Massiliensem, qui a suis colitur XV Octobris. Cujus autem causa &c.
DE S. BLANDINO.
Blandinus, in territorio Galliarum Meldensi (S.)
Pag. 49 col. 2 adde — Sed D. Claudius Castellanus, Metropolitanæ Parisiis ecclesiæ Canonicus, & minutißimarum etiam rerum quæ Sanctos spectant solertißimus indagatur, scripsit mihi sub finē anni MDCLXXXIII, quod per istius anni menses autumnales, per Meldensem transiens diœcesim, & Cellam veniens prope Faræ monasterium, Benedictinorum Anglorum Prioratum, invenerit post altare elevatam capsam S. Blandini, ejus cujus hodie festum. Sed & in ipsum Faræ-monasterium veniens post biennium Octobri mense idem Canonicus, inter Sanctorum ejus loci Reliquias, sibi ad spectandum oblatas ab Abbatissa, quasdam etiam S. Blandini notavit.
Pag. 58 De S. Amatore Episc. Annot. o Alisa, vulgo Allize, vel potius Alise (sic enim nunc pronuntiari me monet Claudius Castellanus, licet prius habeat topagraphica Atlantis Blaviani tabula) oppidum etiamnum &c.
DE S. ORIENTIO EP.
Orientius, Episcopus Ausciorum in Novempopulonia (S.)
Pag. 60 num. 1 lin. 3 adde, vulgo Auch vel Aux, est Metropolis &c. — num. 2 lin. 3 lege — Oratorio vel potius ecclesia (justæ enim magnitudinis esse testatur, qui anno MDCLXIX, ipsam ingressus est Claudius Castellanus) quæ postmodum tradita fuit monachis Crucigeris, [aut omnino aliquis Oscæ vixisse.] &c.
Pag. 61 num. 6 adde. — Vereor profecto ego, ne sola affinitas nominum inter Oscam & Auscium, toti isti commento occasionem Hispanis dederit; & Oscanos, cum nullas alicujus S. Orientii, neque patris neque filii Reliquias invenirent, suspicatos esse, istum Ausciorum Episcopum, apud se natum fuisse; itaque ex Gallia postulavisse, quod optabant tenere.
DE S. AFRICANO EPISC.
Africanus Episcopus, juxta Vabrum in Gallia Narbonensi (S.)
Pag. 70 col. 2 adde — 36 Post hæc omnia monet me Claudius Castellanus, [Nomen vulgo Sainte Frique:] Africani nomen a Francis Aifrique pronuntiari; imo a pluribus terminatione feminina scribi, Sainte Frique; quemadmodum populus vulgo etiam solet, eodem feminino Sainte proposito, efferre nomina alias virilia, Cornille, Melaine, Souleine, id est, Cornelii, Melanii, Solennis, &c. Quod idem apud Belgas Teutonizantes valere novimus, qui quoties ex vicinia Francorum isto Latino Francisco adjectivo utuntur, si nomen Sancti inchoatur a consonante, adhibent terminationem femininam, Sinte Peeter, Sinte Pauwels. Neque hoc adeo mirum videri debet, inquit Castellanus, cum Romæ etiam ipsi masculino nomini terminationem femininam quadoque adjungat vulgus; ut cum dicit, Sancta Sitronina pro San-Saturnino; Sant-Apazara pro Santo Abba-Cyro. Quin etiam numerum singularem quandoque idem vulgus, supponit pro plurali; ut cum ecclesia SS. Innocentium Parisiis, nominatur Saint Innocent; S. Geminorum Lingonibus, Saint-Geome; SS. Angelorum, & SS. Apostolorum Romæ, Sant-Angelo, Sant-Apostolo, Est etiam in Francia nobilis quædam familia cui Sainte-Frique nomen est.
DE S. MARCULFO AB.
Marculphus Abbas, in Constantiensi Galliȩ Diœcesi (S.)
[Meduntæ an. 1451 inspectum ab Episcopo Caput & ossa quædam,] Pag. 70 num. 2 lin. 4 — proficisci solent, adde — itinere leucarum quinque, quibus distat locus, tantumdem fere Lauduno etiam dißitus.
Pag. 71 post num. 4 adde — Eodem quo hæc edebamus anno MDCLXXX, edita etiam Parisiis fuit Pars 2 Seculi IV Benedictini, ex qua didicimus, quod de veritate Translationis Corbiniacum seu Corbiniacum, non obstantibus ea de re litteris Caroli Simplicis, aliisque monumentis, post Vitam datis ex Guilielmi Marloti Remensi Historia, certatum ante annos quinquaginta fuerit inter Meduntenses & Corbiniacenses; quando Simon Farulfus Decanus & Officialis Meduntensis, libello de vita S. Marculfi Parisiis edito, sub annum 1633, protulit litteras, primum Petri Carnutensis Episcopi, anno MCCCCLI datas: quibus testatur Antistes, se Reliquias & ossa gloriosi S. Marculfi, existentes in veteri & antiqua capsa, in unam argento circumdatam & noviter fabricatam transtulisse; atque Sanctorum discipulorum ejus Domardi & Cariulfi (quorum cultui proprium aliquem diem aßignatum necdum comperi) ex alia item in aliam. [creduntur S. Marculfi esse;] Deinde idem Auctor alias litteras recitat Philippi Haraldi Carnotensis Episcopi, a quo earumdem Reliquiarum visitatio facta est anno Domini MDCXIII; quas quidem Reliquias, cum præfatus Reverendus Pater pannis lineis involutas, apte & decenter compositas invenisset, eas intactas reliquit &c. contestatus, ait Farulfus, Meduntenses posse gloriari, possessione Capitis & multorum Ossium S. Marculfi.
[6] Hæc si tota (ut Mabilio loquitur) argumentorum Farulfi vis est, longa verborum ambage involuta; [econtra Mabilio putat,] non magno libro opus fuit Oudardo Bourgeois, pro Corbiniacensibus Apologiam reponenti, anno abinde quinto, ut doceret non posse prævalere eam octogintorum annorum continuatæ posseßioni, incontestabilibus documentis subnixæ. Quis enim non, facilius quam hæc omnia arguat fictionis, persuadebit sibi, voluisse Meduntenses, cessante a Normannis metu & repertis SS. Domardi & Cariulfi Corporibus, restaurare pristinum apud se S. Marculfi cultum; & composita in ejus nomen capsa tertia, istic recondidisse unius illorum Caput & quædam utriusque ossa, ad faciendam speciem trium corporum? Equidem nolim cuiquam præjudicare, maxime cum Farulfi libellum non viderim; Mabilionis tamen fidei, omnibus notißimæ tantum tribuo, ut ausim asseverare, neutrum ex pranominatis Carnutensibus duobus Episcopis, post plura secula ab incursione Normannica capsas jam vetustate marcidas scrutatis, solicitum fuisse, ut adhibitis chirurgis ac medicis anatomices peritis dijudicaret, uniusne & ejusdem corporis istæc omnia ossa essent, quæ in capsa S. Marculfi dicta detinebantur; utque exploratis duabus aliis capsis disceret, an his non deessent pleraque eorum quæ in prima repererant oßium. Si mediæ ætatis mores consideraverimus, & quam non magno sibi scrupulo multi tunc ducerent alias pro aliis Reliquias substituere (nolo enim deterius aliquid de Meduntensibus suspicari) dicemus, debuisse eos, qui scire poterant, quanta sub auctoritate & posseßionis antiquæ certitudine corpus S. Marculfi honoraretur Corbiniaci, ut minimum dubitare de nomenclatura earum quas reperiebant Meduntæ, nisi in ipsa antiquiori capsa, vel saltem in monasticis longißimæ ætatis tabulis notatum invenerint, [videri ea esse ex corporibus discipulorum sumpta,] Caput & ossa multa S. Marculfi, inibi fuisse collocata, anno aliquo ante Normannicas incursiones, aut post eas revecta Corbiniaco, certo auctore certaque fide. Tale autem quidpiam repertum fuisse, non tacuisset, si vere asserere potuisset Farulfus: tacuisse tamen credimus Mabilioni, summam argumentorum ejus colligere se dicenti.
[7] Quibus econtrario documentis veritatem suæ posseßionis Corbiniacenses firment, videbimus post prænotata sancti viri Acta, [Corbiniacensibus longe antiquiorem possessionem præferentibus,] ubi ex editione Mabilionis dabimus Miracula B. Marculfi Confessoris, modernis temporibus facta, seu Delationem corporis ejus per varia loca in subventionem ejus ecclesiæ, prout ab Auctore seculi XII conscripta sunt, præmisso sermone encomiastico, erutaque ex codice Ms. qui olim fuit monasterii Laudunensis, ad cujus calcem sic scriptum legebatur: Anno Domini MCCCLXXXIV, Domina Egila de Berteree, quondam nata in villa S. Hilarii, ante fores istius ecclesiæ situata, dedit librum istum cum quadam Agenda (id est Mißa anniversaria mortuali, ut videre est in Glossario Cangii) Conventui ecclesiæ B. Vincentii Laudunensis. Idem autem Miraculorum libellus extat, [cum libello miraculorū an. 1384 scriptorum.] Mabilione teste, in Codice Victorino, continente Vitam ipsius Sancti (eam scilicet quam primo loco damus) estque is Codex annorum quadringentorum: Ex quo intelligitur, inquit idem Mabilio, eam tum fuisse persuasionem, sacrum corpus Corbiniaci servatū, esse S. Marculfi Abbatis Nantensis, non alterius.
Pag. 72 Annot. b sic lege — Nantus, vulgo Nant, pluribus locis commune nomen, quippe quod Britannica linqua significat Rivum: Constantiam autem urbem præterfluit amnis, Senle dictus in tabulis, & sesquileuca ab inde Heronem recipit, atque post alterum sesquileucam miscetur Oceano. An autem ad horum alterutrum, & ubi situs hic locus sit, docebunt in colæ: nec enim ejusmodi nomen nunc exprimunt tabulæ. Castellanus indicat adhuc esse nobilem familiam in Francia, quæ ab isto vel alio Nanto nomen ferat.
Pag. 79 n. 3 lin 4 a fine, Indictione IX — l. — VIII & n. 4. lin. 1 — DCCCCVI — l. — DCCCCV — atque in Margine — anno 905.
Pag. 80 n. 4 adde — Mabilio ejusdem diplomatis contextum expendens, perquam rationabiliter ex eo concludit, aliquot annis prius quam istud conderetur, puta sub annum DCCCXCVIII, factam fuisse prædictam Translationem.
N. 6 adde — Eamdem porro Donationem confirmavit Lotharius Rex, Caroli nepos; cujus diploma autographum, uti & Superius Caroli, hactenus in Archivo Remigiano servari, testatur Mabilio.
[& jam inde ab an. 1114,] Post num. 10 adde — 11 Istius porro Regiæ prærogativæ curandarum strumarum locupletißimum testem, allegat Mabilio Guilielmum Novigenti Abbatem, anno MCXIV vita functum, lib. 1 de Pignoribus Sanctorum cap. 1 sic loquentem. Quid? quod Dominum nostrum Ludovicum Regem (Crassum scilicet, anno MCVIII regnare exorsum) consuetudinario uti videmus prodigio? Hos plane, qui scrophas circa jugulum aut uspiam in corpore patiuntur, ad tactum illius, superaddito Crucis signo catervatim, me ei cohærente & etiam prohibente, concurrere: quos tamen ille, ingenita liberalitate, serena ad se manu obuncans, humillime consignabat. Cujus gloriam miraculi cum pater ejus Philippus, eo nomine primus, alacriter exerceret, nescio quibus incidentibus culpis amisit.
[12] Quo autem ritu Francorum Reges, seculo XV, ad ejusmodi curationes se accingerent, docet apud prælaudatum diligentißimum Mabilionem Stephanus de Contio, [consueto ritu exercere,] Corbejensis Monachus, in libello qui tunc scriptus extat de Regibus Francorum, ita loquens: Postquam Rex audivit Missam, affertur ante eum vas aquæ plenum. Statim tunc facit orationem suam ante altare, & postea manu dextera tangit infirmitatem, & lavat in dicta aqua. Infirmi vero, accipientes de dicta aqua, & potantes per novem dies jejuni cum devotione, sine alia medicina omnino sanantur. Et est rei veritas, quod innumerabiles sic de dicta infirmitate fuerunt sanati per plures Reges Franciæ. Addit Mabilio: Nunc id, solo Regiæ dexteræ contactu, adhibitis solennibus verbis (Rex te tangit, Deus te sanet) post Communionem sacram præstari solet a Francorum Regibus: qui ejus rei causa, [usque hodie.] statim a sua quisque inauguratione, Corbiniacum adire solent ad corpus S. Marculfi, quem hujus gratiæ sequestrum habent ac suscipiunt. Rem describit Oudardus in suo libello, ubi hunc morem, a S. Ludovico ad Ludovicum Justum, continua fere serie deducit. Testis sum ego in multis, inquit Mabilio, anno MDCLIV, Christianissimum Regem nostrum Ludovicum, Magnum, postridie sacræ Unctionis suæ, accessisse ad templum S. Remigii; in quo tunc, ob bellorum tempestates, corpus S. Marculfi repositum erat: ibidemque audita Missa, quæ per novenos dies continuata est, & Eucharistia percepta, morbo scropharum affectos contigisse.
[13] Idem Mabilio vidisse se ait Privilegium, Leonis Papæ IX autographum, Herimaro Abbati S. Remigii concessum, [Translata in aliam capsam ossa an. 1229,] in gratiam Monasterii Corbiniacensis, quod corpore B. Marculfi nobilitatur; datum III Nonas Octobris, anno Leonis IX Papæ primo, Indict. III, utique a Septembri inchoata, hoc est anno Christi MXLIX, quando ipse fuit XII Februarii consecratus, non autem anno ML. Deinde (ut taceam de circumgestatione corporis anno MCI, ad relevandum afflictum monasterii statū, de qua agit præmemoratus & mox infra dandus libellus) anno MCCXXIX Dominica ante Ascensionem Domini, id est XX Maji translatum fuit corpus sancti Confessoris Marculfi Abbatis, a venerabili patre Anselmo Laudunensi Episcopo, & repositum in capsa argentea; præsentibus; Petro S. Remigii Remensis, Guilielmo S. Michaëlis in Tarascha, Adam S. Basoli Abbatibus, Thoma existente Priore Corbiniaci, ut ex veteri ipsius monasterii charta scribit Mabilio; qui deinde addit: Caput sacrū scrinio peculiari tum inclusū est. Tres autem alias invenio, inquit idē, ejusdem Corporis in alias thecas translationes: unam a Roberto Laudunensi Antistite factam anno MCCXCV, [1295,] Dominica post festum S. Remigii in mense Octobri, id est die 11; alteram anno MCCCLII, Feria tertia post festum Ascensionis, [1352 & 1479.] id est XXII Maji; tertiam anno MCCCCLXXVIII more Gallicano, die Dominica, mensis Januarii die XVII, id est anno nostro MCCCCLXXIX, per Dominicum Tussanum Dionysiensem, Archiepiscopi Remensis Petri de la Val, tunc forte ob regiam indignationem absentis, Vicarium, ut existimo. Alia prætereo ejusdem possessionis monumenta, inquit Mabilio, quæ apud Oudardū legere licet. Ac denique concludens, subjungit; S. Marculfi corpus hactenus possident Corbiniacenses nostri, præter caput, quod furto sublatum est Patrum nostrorum memoria. Quis scit, an non relatum Meduntam, ut ipsum sit, de quo pro anno MDCXIII testem allegat Farulfus Philippum Huraldum Carnutensem Episcopum.
MIRACVLA.
Circa annū MLXXV Corbiniaci patrata,
Auctore coævo, ex sec. 4 Benedict. parte 2.
Marculphus Abbas, in Constantiensi Galliȩ Diœcesi (S.)
BHL Number: 5269
AUCT. COÆVO EX MABIL.
Venerandi Patres ac dilecti Fratres, quos in domo sua Deus habitare facit unanimes, exhortationis nostræ alloquia, imo divinæ virtutis insignia, beati Marculfi meritis ostensa, vestræ benigne percipiant aures. Salomone testante, imo Spiritu sancto Salomonis ore loquente, didicimus, quia gloria Regum, celare verbum; gloria vero Dei, investigare sermonem a. Quapropter, dilectissimi, vestra dilectio noverit, nos investigasse quædam operum Salvatoris nostri Dei, quæ Pater ejus per naturam, noster vero per gratiam, usque modo operatur, & idem Filius operari cum Patre non desinit. Igitur fidelis ac boni testimonii viri relatu comperimus, quod ad gloriam Dei Sanctorumque ejus honorem litteris tradere studuimus.
[2] Nocte sequente diem Annuntiationis Dominicæ, in ecclesia, [Lampas extincta,] in qua B. Marculfus requiescit corpore, talem virtutem Deum credimus operatum esse. Eadem namque nocte jam mediante, extincto in ecclesia lucernæ lumine, solitæ noctis redierunt tenebræ. Ædituus denique a somno excitatus, ut circumspexit ac sensit luce visibili basilicam carere; relicto stratu, dormitorium & coquinam Fratrum non timuit adire; quatenus ibi candela succensa, lucem redderet domui sanctæ. Sed & in dormitorio lucernam, & in ipsa etiam coquina prunas reperit extinctas; non fortuitu, sed (ut remur) ut manifestarentur Dei opera. [ad preces æditui, ea causa mœsti, divinitur reaccenditur,] Quid ergo idem ædituus ageret ignorabat. Tandem nimia mœstitia attonitus, [in] oratorium rediit, ibique prostratus coram altari diutinæ orationi incubuit; supplicans divinæ majestati, ut meritis Sancti sui ibidem quiescentis, in hac opportunitare succurreret ei, ne scilicet lumen deesset Fratribus, Matutinalem synaxim proxime cantaturis. Nec distulit Omnipotens exaudire & auribus percipere lacrymas pauperis, ad se in afflictione clamitantis. Nam affectus tristitia, fessus etiam oratione ipsa, dum Elbertus (sic enim vocatur præfatus ædituus) dum, inquam, stratus sui repetiisset spatiola, tunc quoque lacrymatur: & sibi omnino reputans, quasi sui negligentia luce careret ecclesia; Dei nutu respectus circumspexit, totamque basilicam cælesti luce clarescere vidit. Repente gaudio gavisus magno, lucernam paulo ante extinctam adiit, eamque clarissime ardentem reperit. Mox etiam lacrymis tristitiæ gaudii lacrymas superfundens, Deo & B. Marculfo præconiorum jubilos retulit, sicque securior dormitum ivit. Mane autem discusso noctis peplo, dieque radiante sereno, Fratres loci, Monachos videlicet beatissimi Remigii, accersivit; eisque (me præsente b qui hæc scripsi) rem gestam pandit, contestans Dei virtutem Sanctorumque ejus auctoritatem, omnia, quæ aiebat, quæque huic pitaciolo decrevimus inserenda, sic haberi.
[3] Adhuc autem, sub hac nostra ærumnosa ætate, non dispar omnipotens Deus miraculum in eadem ecclesia ostendit: ut quoniam Electum suum ineffabiliter glorificatum habebat in cælis, non minus ad capacitatem mortalium mirificare dignaretur in terris. Nam illius infirmitatis sanandæ (quam regium morbum c vocant) tanta ei gratia cælesti dono accessit, [Regio morbo affectus & ad Sanctū confugiens peregrinus,] ut non minus ex remotis ac barbaris quam ex vicinis nationibus, ad eum ægrotantium catervæ perpetuo confluant. Quodam itaque die hujusce gratia quidam homo ad ecclesiam devenit, suæ devotionis munus obtulit; eique, cujus id erat officii, sui adventus causam patefecit. Is autem qui super sacra ecclesiæ ministeria custodiam habebat, vir magnæ in Christo reverentiæ erat, qui ex seculi fluctibus ad monasterii portum convolaverat, ibique per aliquot annos ministraverat. Cumque ab eodem Domno Roberto (sic enim vocabatur) omnia quæ ei ad salutem provenirent ex more percepisset, ægrotus adjecit: Ego, quidem, mi Pater, quoniam de longinquo sum, in præsenti repatriare dispono: sed hoc ob devotionem peto, ut hæc quam obtuli candela, ante hoc sacratissimum sepulcrum quamdiu durare poterit, [candelam offert, corā eo jugiter arsuram:] usque ad consummationem ardeat: quoniam cum in patria mea essem, si non ex actione, certe ex desiderio eam B. Marculfo sæpissime offerebam. Erat autem non modicæ quantitatis, ut infinite per tres dies dare lumen in ecclesia sufficeret; jamque ante altare, quod est in honore ejusdem Christi Confessoris, revoluta super pavimentum ardebat. Acceptaque sponsione a Monacho, [quæ contra fidem extincta ab ædituo,] quod quæ petiverat adimpleret, peregrinus recedebat; cum Elbertus, de quo superius meminimus, quasi aliud quid agere vellet, pede superposito candelam extinxit; juxta arcam seorsim extinctam deposuit; post peregrinum, valvas ecclesiæ obseraturus, abiit. Nec mora, firmatis ostiis, antequam ille rediret, candela divinitus accensa est; tantusque ex ea ignis exilivit, ut & arcam & vestes arcæ superpositas subito in favillam redegerit; ipsaque candela (sicut pauper Sancti petierat) illico consummata est. Res mirabilis! quod quasi duobus momentis & flamma multiplex excreverit, & quæ arripuerat omnino consumpserit. Sed si consideremus unius devotionem, & alterius negligentiam; liquet profecto, pro irrogata fraude juste divinitus vindictam subsecutam esse. Vidisses, fateor, miraculum de rebus insensibilibus, [sed divinitus reaccensa, incendiū excitat.] ad redarguendam rerum sensibilium, id est hominum, avaritiam. Accurrere Fratres qui in vicino aderant; nam crepitum ignis audierant custodemque succlamantem. Quid dicerent, agerentve non habebant: quoniam nihil jam remanserat quod igni subtraherent. Ille autem se reum, se huic discrimini obnoxium, totis singultibus fatebatur; acceptaque pœnitentia a Fratribus, in communi statutum atque anathematis vinculo confirmatum est, ut oblata a Fidelibus luminaria numquam hactenus d alias, nisi in usibus ejusdem ecclesiæ Fratrumque ibi servientium, expenderentur.
[4] Necessarium est, carissimi Fratres, in laude hujus sanctissimi patroni ac protectoris nostri Marculfi, [Dum corpus Peronæ esset,] quod Deo donante nostris oculis præsentatum est, memoriæ tradere, quem omnipotens Deus apud se dignatus est specialem dare pro nobis intercessorem: ipse est enim qui assidue orat pro populo suo, & pro habitatoribus hujus sancti monasterii sui. Tempore igitur quo eumdem beatum virum apud castrū Peronā miraculis coruscare [cœpisse, sciunt] hi qui interfuerunt & viderunt, & manibus tractaverunt; nobis, qui in ejus gloriosa sede remansimus, quanti eam haberet, mirabili operatione patefecit. Erat enim ante altare, ubi ipse pretioso requiescit corpore, lampas ardens, quæ nullo modo die noctuque extinguebatur; quia quamvis modicum abesset corporaliter, non tamen deerat spiritualiter. Is itaque qui ecclesiæ officio præerat, cœpit secum cogitando dicere, quoniam idem luminare in vanum ardebat, eo quod corpus B. Marculfi in præsenti non esset: non considerans ibidem Dominicum corpus e (quod majus & præcipuum erat) cum Angelorum adesse custodia. Quod cum prave & inaniter cogitasset, [extincta Corbiniaci ad aram lampas, reaccenditur,] extincta lucerna abiit: sed post transactum horæ spatium, causa cogente aliqua reversus, dictu mirabile illico oculis ejus apparuit. Vidit namque eamdem lampadem, angelica claritate fulgentem, ita ineffabili modo pendere, ut nec fune desuper teneretur, nec terræ deorsum incumberet. Erat autem magnæ visionis miraculum, quod inter funem & lampadem habebat cubiti spatium, & inter lampadem & terram cubiti similiter spatium; & (ut dixi) lumine cælesti accensa mirabiliter ardebat. Non tibi forsitan ad credendum animus suffecisset, nisi Fratrum populique concursus testimonium effecisset. Nam ille timore pariter & admiratione correptus, ex toto vico, rem videre mirabilem, maximam concionem plebis evocavit. Multi denique exuberavere lacrymis, dicentes; quoniam piissimus Christi Confessor Marculfus, ipsorum post Deum custos vigilantissimus, & apud Deum multiplex advocatus; quamvis modico tempore esset aliorsum, suos tamen filios per ostensionem miraculi consolari ac visitare est dignatus. Actum est Corbiniaci millesimo octogesimo-quinto anno incarnati Verbi.
[5] Igitur dilectissimi, qui hoc audire, & (ut remur credere non renuistis, [ut absens corpore spiritu præsens intelligatur.] scitote quia hoc tam evidens miraculum, ad honorem Sancti sui, ad utilitatem quoque nostri, Deus dignatus sit operari. Nec immerito. Quia enim B. Marculfus, dum in convalle laerymarum carne moraretur, opera tenebrarum abjecit, & indutus armis lucis viriliter ejusdem lucis principi militavit; merito carnis onere leviatus, & ad superna polorum (ut credimus) vectus, auctori claritatis inhærere promeruit. Ergo non dubitandum est quin extinctam lucem reparaverit, qui tenebras noctis in basilica sua esse abhorruit. Verumtamen quoniam nihil fit in terra sine causa, & B. Gregorio dictante comperimus, quia Deus & Dominus noster ad bene agendum aliquando verbis, aliquando nos admonet ipsis miraculorum exemplis; curemus hujus sancti ac beati patroni nostri Marculfi, ante cujus sacros cineres excubamus, cujus etiam memoriam hodie solenniter celebramus; curemus, inquam, hujus patrocinium quærere; obsecrantes, ut suis piis precibus fuget tenebras cæcitatis & ignorantiæ nostræ, & impetret nobis lucem cælestis gratiæ, qua illuminati opera tenebrarum abjiciamus, piisque intenti actibus armis lucis induamur; his quoque muniti, principem tenebrarum proteramus; sic etiam victoria potiti, conditori lucis adhærere mereamur, qui vivit & regnat trinus & unus Deus. [Hom. 17 in Euang.]
ANNOTATA.
a Imo e contrario legitur in illo textu, Prov. 25, 2 Gloria Dei est celare verbum, & gloria Regum investigare sermonem.
b Socium verosimiliter auctorem assumpserat Ædituus, Corbiniaco Remos ambulans.
c Quia scilicet a Rege curantur scrofulæ, ipsarum morbus usque nunc ita appellatur etiam Teutonice, 't Koninxzeer; olim alioqui Regius morbus, teste Isidoro lib. 4 cap. 8, is erat, quem Icterum Græci appellant, quemque Auriginem Varro appellari ait a colore auri, flavescere enim hominem facit totum: Regium autem morbum ideo existimant dictum, quod vino bono & regalibus cibis curetur; ego potius dixerim, quia color aureus sive flavus, Regius apud multas nationes habetur. Mabilio vult antiquis eo nomine significatam Lepram fuisse, quod equidem necdum reperi, neque causam video.
d Hactenus pro deinceps, haud facile alibi invenies.
e Non omittenda hic insignis Annotatio Mabilionis quæ sic habet: In archivo Cœnobii Remigiani legi litteras Simonis Abbatis, attestantis; Odonē de Sarceio Monachum, de conniventia sua, redditus acquisivisse; & de ipsis redditibus in ecclesia S. Remigii, ante majus altare, super quod corpus Domini reponitur, cereum perpetuo ardere instituisse. Id factum Willelmo Archiepiscopo Remensi, sub annum MCLXV. Præiverat uno seculo Paulus Abbas S. Albani in Anglia, qui, referente Matthæo Parisio, pelvem argenti dedit, constituendo, ut cereum contineret jugiter ardentem ante majus altare. Lege Aimoinum (lib. 2 Miraculorum S. Benedicti cap. 13) ubi observat, Floriaci morem fuisse a priscis institutum patribus, ut tam diebus quam noctibus, trium lucernarum lumine memorata illustraretur ecclesia. Lucernæ ergo communiter adhibebantur olim, rarius cerei, ad continuum in basilicis lumen.
MIRACVLA.
Anno MCI facta Peronæ in Picardia,
Auctore coævo ex Sec. 4 Benedict. parte 2.
Marculphus Abbas, in Constantiensi Galliȩ Diœcesi (S.)
BHL Number: 5270
CAPUT I.
Circumvectio sacris Corporis per Campaniam &
Tardanensem agrum, atque exceptio Peronæ.
Sicut aqua frigida animæ sitienti, ita nuntius bonus de regione longinqua. [Prov. 25.] De regione ergo longinqua; in quam abiit omnipotens Dei & hominum Mediator, accipere sibi regnum & reverti ad judicium, gloriosum Confessorem suum Marculfum, nuntium salutis & gaudii, ad nos transmisit; cum per ejus venerabile corpus signa & prodigia, quæ oculis nostris vidimus, ad annuntiandam virtutem operum suorum, populo suo paternæ pietatis respectu exhibuit.
[2] Est cella Monachorum in villa Corbiniaco, constituta in Laudunensi territorio, beatissimi Remigii Francorum Apostoli subjacens Archimonasterio, in qua videlicet villa habetur basilica, [Auctor Peronensibus petentibus scribit,] præfati Confessoris Christi Marculfi sacratissimo corpore insignita: ubi, ad commendanda sanctitatis ejus præconia, multa sanitatum comprobantur fieri opera, quæ nobis, tamquam convicaneis, a & alumnis suis, ostendere dignatur sæpenumero. Sed nos in hac schedula ea solummodo, quæ apud Peronam nuperrime gesta sunt (quia Fratrum ejusdem loci ita expetit b dilectio) amore tanti Patroni devicti non patiemur premi sub silentio. Et quia Christianis omnibus fraternæ dilectionis debitores existimus, plurima ex his, quæ nobis certissime comperta sunt, subtrahentes æmulis & incredulis, ne propter multiplicitatem in blasphemias erumpant, caritative parcimus; devotis & benevolis, ad laudem & gloriam & honorem nominis Christi, carmen exultationis & gratiarum actionum materiam conteximus. Tunc enim fructuose & utiliter magnalia Sanctorum suscipimus, si ea quæ ægrotis impenduntur ad sanitatem corporum, in medelam nobis vertamus animarum; ut Deum in electis suis mirabilem humiliter glorificemus, & ad imitanda eorum vestigia, quorum miramur opera, socordiam nostram viriliter excitemus.
[3] Anno igitur incarnati Verbi millesimo centesimoprimo, eadem quam prædiximus, villa, promerente incolarū malitia, [quod, cum an. 1101 Corbiniacū peste & furtis devastaretur,] multis est cladibus crudeliter devastata; & tam peste animalium varia, quam prædonum direptione assidua a pristino decore miserabiliter immutata: insuper a quodam nefandæ iniquitatis tyranno, nomine Thoma c, Montis-acuti oppidaneo, qui consobrinam suam in matrimonium duxerat, post diversas hominum cædes & rapinas, maxima ex parte concremata. Unde Fratres ibidem degentes, mente consternati, utpote pecudum suarum ceterarumque rerum possessione privati, pene ad extremæ inopiæ sunt indigentiam redacti; nonnulli etiam crebrescentibus malis ad monasterium d redire coacti. Demum ipse Præpositus Cellæ, in Domni Abbatis S. Remigii veniens præsentiam, [loci Præpositus Andreas.] sua conqueri cœpit infortunia, & in Capitulo Fratrum libenti animo ab eadem se absolvit obedientia. Quam omissionem cum nullus ei dissuaderet, Andreas, qui & Sigebertus, eligitur e: & statim communi consilio Fratrum, Deo (ut credimus) disponente, Corbiniacum dirigitur. Qui & ipse quamvis sagaciter & irreprehensibiliter studia sua instituerit, & magno dilectionis fervore erga B. Marculfum semper æstuaverit; tamen non multo post, tot inquietudinum procellis elisus, tot persecutionum pressuris affectus, tam dira familiæ suæ vexatione fatigatus (præsertim cum locum ipsum in magna egestate invenisset, nulliusque auxilii levamen a quocumque hominum percepisset) tanti pondus oneris non sustinens; [inopiā pressus,] licet inops substantiæ, tamen compos, quam mente conceperat, sanæ sententiæ; post tres ferme menses ad Monasterium regressus, quante se perurgeret calamitas, coram omnibus exposuit; dicens, se & sibi commissos permanere non posse, ubi quotidiani victus, defecissent necessaria; multos sibi imminere creditores, qui instantissime sua exigerent debita; se omnino carere unde corum extingueretur querimonia; tecta etiam monasterii & aliarum officinarum attrita esse vetustate nimia, quæ cujusquam prædecessorum suorum numquam resarcisset incuria; expedire utique ut alimenta Fratribus ibi servituris tribuerent, aut corpus B. Marculfi inde efferri præciperent, aut certe negotium, quod sibi intolerabile erat, alteri potius injungerent.
[4] Ad hæc cunctis reticentibus & competentem definire hæsitantibus sententiam, quoniam & ipsa beati Remigii ecclesia multimoda tunc temporis patiebatur impedimenta, [S. Marculfi corpus oppidatim deferri suaserit.] nec ex facili constabat competens tantis adversitatibus adhibere remedium; præfatus Præpositus, animadvertens aliunde sibi non patere levaminis aditum, statim sui cordis aperuit consilium; dicens, sæpius accidisse sua ætate in regno Francorum, ut quoties tam sævissima tribulatione aliqua prægravabatur ecclesia, ibidem commorantes suarum circumferret lipsana Reliquiarum; quatenus ex donariis & oblationibus fidelium suæ repararent necessitatis incommodum. Nam eodem tempore nobiles Clericos S. Quintini Martyris f id actitare constabat; & ante sex annos, conflagrata gloriosi Martini Turonensis basilica, corpus B. Brictii g (sicut ipsi perspexerant) procul a suis finibus pro hoc ipso negotio delatum exstiterat. Quapropter nihil sibi competentius videri adstruebat, quam ut similiter de corpore. S. Marculfi fieret, si Dominus Abbas & ceteri non obsisterent: confidere se per Dei misericordiam, non defuturos, qui tam pretiosi thesauri portantibus gemmam officiosa liberalitate manum auxilii porrigerent.
[5] [Ipsum ergo in Pentecoste,] His auditis, qui sanioris erant consilii, causa fraternæ compassionis petitioni ejus acquieverunt, & ut in proxima solennitate sanctæ Pentecostes h cum pignoribus Sanctorum, quæ ex antiqua consuetudine remiserant deferenda, ipse quoque cum corpore S. Marculfi adesset, sicut optabat, annuerunt. Qui accepta hac licentia, in crastinum Corbiniacum celeriter redequitavit; & quæcumque huic expeditioni convenire est arbitratus, executor idoneus solerti cura præparavit.
[6] [Remos delatum] Instante denique præfatæ celebritatis die cum timore & reverentia, de loco, in quo jacebat, a Fratribus expositum; in gestatorio, manu artificis his usibus eleganter aptatum sacri corporis feretrum componitur; atque prosequente utriusque sexus numerosa populi multitudine, ad Remensium urbem devehitur; ubi eos Canonici sanctæ Dei genitricis Mariæ, processione diligenter ordinata, in Metropolitanæ Sedis ecclesia cum gaudio susceperunt: sicque cum psalmis & hymnis & canticis spiritualibus excubantes ibidem pernoctaverunt. [in majori ecclesia excipitur,] Altera die, decurrente hora prima, accepto nuntio Monachi S. Remigii ferventissimis studiis dilectissimo sibi Patrono occurrerunt, satis dolenti animo peccatis suis imputantes, quod cum honore condigno & lætitiæ apparatu, ut desiderabant, eum suscipere non meruerunt: nam quia dies pluvialis erat, cum pretiosis cappis egredi non valuerunt. Cum crucibus tamen aureis ac thuribulis, i ceroferariis præeuntibus arcam benedictam, pene usque ad urbis mœnia k procedentes, debitæ venerationis obsequium suppliciter exolverunt; [tum in ecclesia S. Remigii,] nec minus devotis animis quam vocibus consonis, Sancte Marculfe, Confessor Christi, audi rogantes servulos, ex integro concinentes, sic deducendo suis eum sedibus intulerunt. Deinde, ut magis confluentium turbarum pateret spectaculo, in medio Oratorio, ante altare sanctæ Crucis eum deposuerunt.
[7] [Inde portatur Catalaunos,] Jam quia longum est, & forte aliquibus tædiosum, iter eorum per singulas diætas retexere; nos qui ad potiora tendimus, quæ supersunt, donec Peronam perventum est, compendiosa prosequemur relatione. Post biduum sæpedictus Andreas Præpositus, a B. Remigio humi prostratus petita benedictione, ut intentionem suam paterna dirigeret consolatione; qui præstantiores erant, summissis humeris sacrum efferentes feretrum, egressi sunt, prosequente diligenter instructa processione; postque responsorium B. Marculfo decantatum, in quadam planitie aliquantisper subsistentes, habito ad populum ejus, cujus id officii erat, exhortationis sermone, dimissi a Fratribus in nomine Domini per Cœnobium Sancti Basoli l accessere Catalaunis: ubi sibi obviam exeunte Clero cum civibus, honorifice suscepti sunt in templo victoriosissimi Stephani Protomartyris. Illucescente vero crastino inde digressi ad villam, quæ quondam B. Remigii propria fuisse dignoscitur, m Sparnacū nomine, devenerunt: quorum adventu comperto, Canonici S. Martini cum plebis cohorte occurrentes, Summe Dei Confessor Marculfe, te venerantes protege, fide promptissima cecinerunt. Transeuntes autem per Castellionem n & Brainam, Suessionis metatum acceperunt: &, ex non inutili consilio Fratris Joannis, [Noviomum] qui usque Sparnacum in commeatu eorum fuerat, in veneratione Spiritus sancti, ut ejus omnipotentiæ benedictionem & auxilium obtinerent, quotidie Missam reverentissime celebraverunt. At ubi Suessionica urbe relicta, Noviomo o sui præsentiam exhibuere; per confinium quod est inter Ham p & Nigellam divertentes, Peronam appropinquavere; oppidum, situ quidem loci munitissimum, incolarum numerositate populosum, præeminenti ædificiorum magnitudine celeberrimum, opulentia variæ supellectilis & antiquæ dignitatis gloria ceteris Viromandensis provinciæ castris præcellens, habens in se non modicæ quantitatis & operosæ compositionis templum, [Peronam:] meritis & corpore B. Furei q amplissime decoratum, & ad suæ magnificentiæ cumulum honestissimi Cleri r ibi servientis, quasi cujusdam egregii Senatus, nobilitate venustum.
[8] [ubi susceptum in ecclesia S. Fursei,] Præcedente ergo qui adventum Confessoris Christi Marculfi ipsis Clericis nuntiaret; absque dilatione cum proceribus & oppidaneorum plurimis exeuntes, quantacumque potuerunt reverentia, eis obsequelæ suæ ministerium impenderunt; ac feretro honorabili in medio ecclesiæ locato, secus ecclesiam ipsa nocte eos manere fecerunt. Et quia eo loci multus occurrerat populi conventus, facto ad eos sermone qui ad hoc ipsum fuerat electus, tandem tragœdiam, quæ eos perurgebat, calamitatis exposuit; desolationem Cellæ S. Marculfi aperuit; adjiciens quod nullum ex circumstantibus credebat ignorare, ad hoc electi Dei corpus illuc advectum, ut a fidelibus Dei loco suo impetraret auxilium. Ad hæc-primus ejusdem castri Dominus, vir admodum fidelis & strenuus, & post eum plures, prout cuique visum est, largiri cœpere. Nonnulli vero juvenum, filii Belial, levitatis turbine & vecordiæ scurrilitate agitati, garrulis vocibus insultando [a quibusdam irreverenter habetur,] ac rugosis naribus alterutrum irridendo subsannabant; quisnam fuerit iste Marculfus, ludibrio inquirentes; non audisse se hactenus quemlibet hominum hujus nominis extitisse, non sine ridiculo & insania perhibentes. Quorum detestanda irrisio non multo post apparuit, quantum fuerit reprobata in oculis Majestatis divinæ, cum subsequentibus prodigiis, qualis esset Marculfus, nullus poterat nescire. Quapropter, quia horrendum est incidere in manus Dei viventis, (sicut ipse electis suis ait, Qui vos spernit, me spernit) caveat omnis Christianus,alicujus Sancti meritum, vel ex elegantia, vel ex deformitate nominis ponderare aut vituperare; cum extremæ sit dementiæ, qualecumque nomen, quod in libro vitæ scriptum esse constat, non amplecti semper & honorare. [Luc.10,16]
[9] Ceterum cum B. Marculfi vectores voto haberent a Perona proficisci, [& transfertur in ecclesiam S. Ioannis Baptistæ.] mane facto egressi sunt ab ecclesia B. Fursei, deducente se Clero cum maxima multitudine populi. Ut autem more suo Responsorium, Sancte Marculfe Confessor Christi, concinentes in foro venere; plerique ex circumstantibus, quod maturius æquo abirent, cœperunt succensere; asserentes magno eis fore dispendio, quod tam celeriter discederent; cum multus in eodem castro hominum superesset numerus, qui eos ibi adhuc esse nescirent. Quod cum reciproca voce alii atque alii adstipularentur, retractantes in cordibus suis interdum utilius esse alieno parere consilio, quam suo semper uti arbitrio; ex voluntate Canonicorum, a quibus jam acceperant licentiam, diverterunt in proximam ecclesiolam Præcursoris Domini, usque in diem alteram ibidem demoraturi. At Præpositus, cujus erat omnia illa disponere, recordatus,ante quindecim annos, pro reparatione suæ ecclesiæ feretrum B. Vedasti s cum reliquiis Remis usque delatum, ac in B. Remigii Archimonasterio sedula liberalitate susceptum; civitatem Atrebatensium adiit, Episcopum t convenit; quia cum ejus favore corpus B. Marculfi post biduum u illuc afferre cuperet, intimavit. Cui ipse Antistes & quidquid petierat annuit, & apud se (quia jam solis occasus imminebat) eadem nocte detinuit.
ANNOTATA.
a Hinc colligitur, Corbiniacensem quoque Auctorem fuisse, ac verosimiliter Monachum, ex iis qui corpus sunt comitati.
b Ex infra dicendis num. 9 intelliguntur omnia facta in ecclesia S. Ioannis Baptistæ: & num. 20 indicantur monasterii valvæ; ut cœnobiticum locum fuisse appareat, sive Præposituram ejusdem Ordinis, cujus Fratres hic intelliguntur.
c Mons-acutus, vulgo Mont-aigu, diœcesis Laudunensis, sesquileuca dißitus Corbiniaco versus Boream.
d Remense, scilicet S. Remigii, cui tunc Abbas præerat nomine Azenarius, vocaturque etiam Archimonasterium, tum a Leone IX sec. 10, tum ab Adelberto Archiepiscopo Moguntino in litteris anni 1124.
e Mabilio observandum hic monet, Præpositorum,in locis a monasterio aliquo principali dependentibus, electionem spectavisse ad Capitulum, non vero ad Abbatem.
f Ab hoc Sancto, qui 31 Novembris colitur ipsa Veromanduorum August a nomen suum nunc habet, ut S. Quintini dicatur.
g S.Brictius, ipsius S. Martini successor, colitur 13 Novembris.
h Recursura dies Pentecostes erat, eo anno 1101, qui Pascha habuerat 21 Aprilis, die 9 Iunii.
i Ita corrigendum sensum credidi, quem Mabilio in suo originali turbatum repererat hoc modo, thuribulis præeuntibus aquam benedictam ceroferariis.
k Nempe eo tempore, inquit Mabilio, extra muros urbis erat S. Remigii ecclesia ; postea, auctis urbis ædificiis, mœniorum ambitu inclusa.
l S. Basoli, qui colitur 26 Novembr. monasterium Ordinis Benedictini, vulgo Saint-Bale, leucis fere 4 Remis distat, unde Catalaunos, vulgo Chalons sur Marne restabat iter 6 leucarum.
m Sparnacum, vulgo Espernay, ad sinistram Matronæ ripam, secundo flumine descendentibus occurrit, post iter leucarum7.
n Vulgo Chastillon sur Marne, Braine, Soissons, hoc ordine succedunt : Sparnaco Castellionem, situmad dextram fluminis ripam, iter est leucarum 4. Hinc, directo inter Septentrionem, & Occidentem itinere, venitur Brainam, post leucas 8; Braina autem Suessiones, distant leucis fere tribus.
o Noviomum, vulgo Noyon, distat Sueßionibus circiter 9 leucis; Perona vero, quo iter erat, tantumdem aut amplius.
p Vulgo Han & Neelle, distant inter se leucis tribus, estque per medium earum iter Noviomo Peronam, pari fere utrimque intervallo.
q S. Fursei acta illustravit, Bollandus 16 Ianuarii.
r Manet etiamnum Collegium Canonicorum, ut infra nominantur, Apostolicæ Sedi immediate subjectum, ibique sepultus jacet Carolus Simplex Rex Francorum, defunctus an. 929; post aliquot annorum captivitatem Peronæ toleratam.
s S. Vedasti, Acta & miracula illustravit Henschenius 6 Febr. sed hujus deportationis usque Remos, factæ circa an. 1086, notitiam non habuit.
t Lambertus hic fuit, quem Vrbanus 11, an.1093. (divisis quæ diu conjunctæ fuerant Atrebatensi & Cameracensi Ecclesiis) proprium Artesiis Episcopum dederat, vixitque ad annum usque 1115.
u Distat enim Perona Atrebatum, vulgo Aras, dumtaxat leucis 11.
CAPUT II.
Miracula facta, subsistente Peronæ corpore.
Apud Peronam vero in ecclesia S. Baptistæ Joannis, [10 Erigitur curvus;] in qua feretrum gloriosi Marculfi depositum fuerat, plurimæ cæcorum, claudorum, vel quibuscumque infirmitatum debilitatibus oppressorum catervæ confluxerant : Fratres quoque, qui discedente Præposito remanserant, post refectionem cibi feretrum circumstabant. Cum unus ex languentibus, qui omni vitæ suæ tempore curvus, & numquam sine duobus baculis se sustentantibus ire consueverat, hac & illac deambulans. repente S. Marculfi auxilium se sentire perhibuit: abjectisque baculis quibus utebatur, sanus ex integro coram cunctis sine ulla difficultate pergere cœpit. Nostrates quidem, qui nihil tale tunc suspicabantur, non temere credere voluerunt ejus sermonibus: sed ab his, quibus ab infantia notissimus erat, re diligenter inquisita, cum veritatem agnovissent, laudes Deo & gratias devotissimis rependerunt vocibus. Cumque clamore ingenti plebs universa perstreperet, ac velut seditione oborta in tam populosa villa utriusque sexus concursus fieret; qui in superiori parte oppidi erant, quod evenerat nescientes, tantis vocibus attoniti, senes cum junioribus, proceres cum rusticis, matronæ cum puellis, per spatiosa loca platearum properantes, quidnam novi accidisset, alii ab aliis requisierunt; & ab his qui pro foribus ecclesiæ stabant,nec prȩ turba ingredi velebant, id responsi acceperunt: Balduinus, Balduinus impos, ille infirmus, qui retortus atq; recurvus (ut vos scitis, & nos scimus) habitabat hic mendicus, ope B. Marculfi modo est sanitati restitutus. Nec erat omnino qui contradiceret; cum, ad omnem ambiguitatem excludendam, oculis omnium se ille ultro ingereret. Eadem ergo hora diei per hunc Patronum nostrum iste incolumis est effectus a, qua ad speciosam portam templi, qui ex utero matris claudus erat, per cæli Clavigerum extitit erectus. Ex hoc cuncti Peronenses magis ac magis in ejus amore sunt succensi, ac majori devotione quam pridie fecerant, cereis & luminaribus frequentes affuerunt nocte subsequenti.
[12] [curatur a nativitate surda & muta,] Pervigilabat etiam multiplex energumenorum aut debilium numerus: inter quos aderat quædam puella, cui prima dies exordia vitæ dederat, absque linguȩ atque aurium usibus: nec non in eleemosyna nobilissimæ matronæ, uxoris scilicet Principis ipsius castri, per multa annorum curricula fuerat educata; & ex ejus imperio, comite quadam pedissequa quam custodem habuerat, ad confugium S. Marculfi ut ei subveniret deducta, sub feretro illius nocte jacuit tota. Verum illucescente crepusculo, cum dormire putaretur, subito vocem emisit: dehinc loqui enixa, primo verbo quod protulit, Domina Adelidis, inclamavit. Ad hæc, quæ ei ad custodiam deputata fuerat, concite surrexit ; & quam numquam audientem vel loquentem viderat, quid pateretur, quid sibi vellet interrogavit. Ita duplici miraculo verba ejus audivit, & interroganti respondit, se S.Marculfi auxilium sentire; dominamque suam, quam prius nominaverat, velle videre se dixit. Nuntius tanti gaudii ad Dominam Adelidem in arcem cucurrit: quæ de stratu suo exiliens, magis virili animo quam incessu femineo, ad locum, in quo cuncti adventum ejus opperiebantur, festinavit. Tunc accersita illa, quondam muta sua præbendaria, cum probasset factum, eadem congrue respondente per singula, præ magnitudine exultationis compuncta in lacrymas, oblationem suam S. Marculfo plena quidem contulit manu, sed preces & gratias pleniori effudit affectu. Ea res in brevi universis circumquaque innotuit, neque deinceps quisquam Viromandensium, quis esset Marculfus, ignorare potuit.
[13] Post triduum quippe quidam ex Monachis sancti Remigii Laudunum clavatū b a domino Abbate directus adiit: [quæ Maria vocatur:] qui in claustro c S. Vincentii, quia per S.Marculfum multa signa Peronæ fierent, gratulabundus audivit. Non multo post id, hora diei prima, revertenti a Præsule Atrebatensi suo Præposito, Fratres seriatiam retulere concessa sibi divinæ pietatis opera: qui quoniam absens hæ videre non meruerat, ingenti perturbatus est mœstitia. Solus nimirum haberi indignus tantis interesse virtutibus vehementer expavit: sed exaudibilis Marculfus sine mora fideles ejus lacrymas perfecto gaudio exhilaravit. Cumque nomen ejus, quæ primo diluculo ante ejus reditum sanata fuerat, inquireret; nullo eam hactenus nomine nuncupatam, utpote quæ nihil unquam intellexisset, accepit; populoque suggerente, ut ei nomen darent hi qui causa salutis extitissent; quidam ex nostris Sacerdos Maria nomen illi imposuit; recordatione utique illius Mariæ illectus, quæ huic mundo generale gaudium protulit. Instante autem meridie causa reficiendi recesserunt: sed lotis manibus priusquam panem frangerent, [pedum usus recipitur,] omnia campanarum signa in ecclesia sancti Joannis insonuerunt. Percunctantibus, cur id fieri videretur, quidam ex suis cursu velocissimo affuit, quamdam venisse ad feretrum genibus & manibus reptando, quæ præ languore diutino officium pedum amiserat; nuntiavit: & quia post orationem B. Marculfo effusam, sospitati ad unguem reddita, cunctis apparuit. Sic exultantibus animis ad ecclesiam regressi, hymnum Te Deum laudamus præcordialiter, ut decebat, concinebant: & quia notissima erat universis mulier cui sanitas impensa erat, irruente multitudine, omnium bonorum datori Deo æquipollentibus studiis omnes affatim gratiarum actiones rependebant.
[15] Præ tumultu vero ac pressura turbarum, longa mora interveniente, egredi nequiverunt; donec hora nona vix adepti facultatem ad hospitium eundi, cum ad mensam residere cœpissent, [sanatur contracti duo,] nondum apposito cibo, rursus campanas in ecclesia subito fragore concrepantes audierunt. Unde non ignari virtutem illic exhibitam divinitus, relictis quæ præ manibus erant, impigris ante S. Marculfum accessere gressibus. Profecto reverentissima matrona ejusdem castri domino, quam præ misimus, multis sibi cohærentibus aderat: sed & multitudo languentium e contiguis villis, fama vulgante res gestas, tamquam ad opinatissimi medici subsidia obtinenda concurrerat: ex numero quorum contracti duo sanitatem fuerant consecuti, quos revera longo tempore contractos fuisse constiterat attestatione totius præsentis populi. Cumque Deo laudes pro tam evidentissimis pietatis ejus operibus omnium referet vox consona, necdum finitis laudibus duo similiter ex debilibus receperunt optatæ sanitatis remedia: una videlicet anus visum, quæ, quamdiu vixerat, utrisque fuerat luminibus orbata: altera paralytica, [cæca item, & pæralytica,] dum omnium membrorum resoluta compagibus, in vimineo vanno ante S. Marculfum portaretur; priusquam limina ecclesiæ attingeret, aliquid intra se muneris divini sentiens, ad terram se deponi præcepit: sicque conamine non lento, acsi nihil unquam mali perpessa fuisset, ambulare cœpit. Quis fuerit sensus populi tam magna videntis, quis stupor & clamor, quæ sanæ gaudia mentis, nullius exprimere valet ingenium sapientis. Habuit ea die Perona novæ glorificationis lætitiam, cum Christo faciente memoriam mirabilium suorum, primitivæ Ecclesiæ experiretur gratiam in se; illiusque temporis felicitatem maxima ex parte tunc meruit accipere, quo per manus Apostolorum fiebant signa & prodigia multa in plebe.
[16] [& coram Abbate Montis-Quintini infirmiduo,] His auditis Domnus Montis sancti Quintini Abbas Henricus, vir magnæ in Christo reverentiæ, quod Cœnobium a Perona duobus circiter distare videtur milliariis, fraternis congratulans provectibus, utpote societatis eorum d particeps, & ecclesiæ B. Remigii justis de causis amicissimus; ante hujus pretiosi & dilecti sibi Confessoris veniens præsentiam; quia impediente turba humi prosterni non poterat, quod potuit fecit, stans quidem corpore, sed flexis cordis genibus oravit: statimque, eo præsente duobus curatis languidis, quod auditu acceperat, se intueri exultavit: & tam admirabilis amici Dei suffragiis enixius se commendans, inclinato capite benedictione petita, paulo post cum omni conventu Fratrum sibi commissorum in idipsum reversurus abscessit. Sancti quoque Fursei principalis Clerus, licet non perfunctorie circa affectum B. Marculfi suæ dedisset bonitatis experientiam; post ea tamen quæ præmisimus, potiori caritatis fervore instigatus, cum corpore ejusdem Patroni sui S.Fursei multitudine comitante affuit; ac in introitu ecclesiæ, non sine religiosissimæ deliberationis consilio, psallentes, Veni creator spiritus, eo finito subjunxerunt hymnum, Te Deum laudamus. Deinde a Præposito & sibi cohærentibus humillima supplicatione, quatenus ad ecclesiam S. Fursei, ubi primo fuerant, S. Marculfum referrent, cœperunt deposcere; perhibentes non expedire, [Clerus S. Fur sei processionaliter Sanctum visitat,] eos in arcto positos loci difficultate prægravari; imo debere compati imbecillibus, quos quotidie videbant constipatæ multitudinis impressione periclitari. Magnæ capacitatis ecclesiam talibus causis congruere; S. Marculfi vicinitate & eorum coëssentia se plurimum delectari, quorum studiis & utilitatibus videbant Dei pietatem tanta signorum prærogatione cooperari. Econtra nostri, benevolentiæ quidem eorum maximas gratias agere, sed quod postulabant reiponderunt nullatenus se posse perficere: locum, quem Deus B. Marculfo elegerat ad operanda tanta signorum magnalia, se relinquere non præsumere; ne contra Dei nutum aliquid tentantes, incurrerent pœnas temeritatis illicitæ. Ita fraudati a desiderio suo Canonici, reversi sunt ad propria, inefficacis petitionis suæ repulsam, ut eruditi viri, disciplinatæ mentis perferentes modestia. Credo ego in conspectu Dei, qui pia vota semper dignatur intueri, devotionem illorum suffragante S. Furseo locum invenisse: quia quod illa die consequi nequiverunt, non multo post meruerunt impetrare.
[17] [uti & Monachi Montis S. Quintini.] Pari modo Monachi Montis S. Quintini, relatione Pastoris sui incitati, eodem nihilo minus comitante, nudis pedibus cum obsecratione letaniæ venientes, prostrati solo coram S. Marculfi feretro orationem fuderunt: ac plurimum lætati in Domino, xenia nostris, ex caritatis debito & intimæ dilectionis munificentia, obtulerunt; dehinc S. Marculfi gratiam, fructum laboris sui sibi fieri deprecantes, abscesserunt.
ANNOTATA.
a Ad horam orationis nonam, inquit S. Lucas Act. 3 I.
b Laudunum clavatum, vulgo Laon , distat Remis Peronam transeuntibus, leucis circiter 10; Perona vero, 14.
c Est & hoc Ordinis Benedictini cœnobium Lauduni.
d Item hoc, Peronæ ad Boream situm.
CAPUT III.
Alia miracula, & reditus Corbiniacum.
[18] [Sanatur puer surdus,] Iisdem diebus puer quidam, cui auditus officium natura negaverat, diu inibi ante S. Marculfi feretrum in orationibus & vigiliis pernoctaverat: qui cum, lassitudine ac fragilitate carnis compellente, quarta vix demum nocte pro foribus ecclesiæ paullulum membra sopori dedisset; & cum jam elapso quietis silentio, varios usus laborum optatis operum studiis lux alma reduceret; subito (mirabile dictu!) idem qui suæ adhuc surditatis gemens incommoda, prope limen ecclesiæ, imperfectæ soliditatis corpus salutiferæ quieti commiserat, expergefactus assurgit; & incolumem se repente miratus, ubinam se inveniat, defixis obtutibus inhiando circumspicit; & quod stupori ejus vehementius accedebat, qui extra ecclesiam calceatus obdormierat, nudum se pedibus intra ecclesiam ante S. Marculfi feretrum somno solutum videbat. Cujus rei seriem, cum non sine ingenti gaudio & admiratione, [miraculose delatus in ecclesiam,] circumstantium multitudini, redintegratis & sæpe repetitis vocibus, præconatur; subito tanta divinæ largitatis fama per totum oppidum divulgatur, & quanta per servum suum Dominus sit dignatus operari miracula, crebris affluentium populorum præconiis celebratur. Mira res! sotulares, quibus calceatus, videntibus qui aderant, sopore gravis abscesserat, nec sibi detractos ab aliquo omnimoda assertione obnixe & viriliter adstruebat; ubi somno sepultus jacuerat, inveniuntur ; & ad tam plenariæ congratulationis augmentum, eidem inter tantam constipatæ multitudinis affluentiam referuntur.
[19] Illud etiam nullatenus pigro taciturnæ oblivionis silentio occultandum censuimus, quod ante ejusdem beatissimi Marculfi feretrum matrem & filium, pristinæ jam sanitati restitutum, [item puer contractus.] gratulabunda sententia promulgantes audivimus. Cum enim hujus tam inæstimabilis gemma thesauri, & siderei instar luminis diversorum odorem aromatum longe lateque diffunderet, & miraculorum ejus celebris & magnifica gloria circumquaque crebresceret; quia, sicut Salvator ait, Nemo lucernam accendit, neque sub modio ponit, sed super candelabrum, ut qui ingrediuntur, lumen videant; non solum contigua & collateralis hominum affinitas, verum etiam remota aliquorum & solers universitas, ad tam inopinata salutiferæ restaurationis fluenta, infirmorum atque debilium protrahebat catervulas. [Matt. 515] Inter quas muliercula quædam, in silva quæ vulgo Areuvasia a nuncupator, filium suum miræ ægritudinis debilitate … multatum, b tædiosam humeris sarcinulam subvehebat; & ut B. Marculfi subsidia sine intermissione efflagitaret, improbis admonitionibus stimulabat: cujus sano puer parens consilio, alta voce sanctum Dei Confessorem Marculfum, ut sui misereretur orabat, & circum se catervatim ruentium populorum aures tædiosis clamoribus obtundebat. Sed divina miseratio, diu imperfactam sui juris fabricam esse non patiens, laboranti misero solitam misericordiæ manum porrexit, & solidum perfecti decoris supplementum proprio operi reparavit. Cum ergo præfatus puer divinæ sibi miserationis auxilia jam adesse sentiret; se deponi celeriter exoravit, & qui hærentibus ad nates pedibus & pectori manibus, necdum etiam reptanti gressu terram pulsaverat; subito per divinam gratiam sospes & hilaris ambulabat. Quanta vero comitantium populorum fuerit exultatio, quam magnifica & specialis laudatio, magis sane videtur prætereundum silentio, quam imbecillis ingenii committendum naufragio.
[20] Dæmoniacus unus, ante S. Marculfi feretrum adductus, in crastino est sanatus. [Inimici reconciliantur:] In illo autem tantæ admirationis concursu, multi qui diversis de causis invicem inimicabantur, advenerant: qui quamquam partim merita doloris ira perstreperant, partim majoris facultatis subnixi potentia omnimodo sequestræ paci resisterent; tamen præsentiam S. Marculfi reverentes, vinci gaudebant, alterutrum condonantes. Ex quorum numero unus, arrogantiæ & fastus sui felle suffusus, & imminenti jamque contiguo mortis exitio destinatus, in hanc diabolicæ tenacitatis prorupit insaniam; ut facilius prossent saxa molliri, & adamantinæ soliditatis duritia in plumbi solubilitatem converti, quam ejus pertinax animus ab illicitæ temeritatis ausibus immutari. Cum enim, ut cuidam inimico suo, quod erga eum commiserat, condonaret, ab omni Clero & affluenti populo rogaretur; [pervicax unus morte multatur.] & cum idem sanctus Dei Confessor contra eum, quasi itidem rogaturus, elevaretur; nullatenus acquiescens abscessit. Verum divina subsequente vindicta, dum monasterii valvas exire contendit, subito inenarrabili & acerbo interaneorum dolore concussus, resupinus infra ecclesiam corruit, & tantis anxietatum austeritatibus cœpit urgeri, ut vix in eo halitus remaneret. Ad manus autem illum trahentes, ante sancti viri feretrum statuerunt; &, ut postea rei exitur approbavit, quod rogabatur, non sponte concessit. Eductus autem ab ecclesia, & moribundus & gemens in lectulo reclinatus, divino subsequente flagello, viam est universæ carnis ingressus.
[21] Per idem tempus cum Canonici S. Quintini in Atrebatensium partibus, ad reparanda intolerabilis suæ combustionis incommoda, Fidelium munificentiam cum Reliquiis & feretro solicitarent; [Reliquiæ S. Quintini deferuntur Peronam.] accepta tanti fama Patroni & miraculorum ejus opinione gavisi, non multo post cum eodem feretro & sanctarum Reliquiarum insignibus, ad præfatam ecclesiam, in qua sanctum servabatur corpus, venerunt: & feretrum suum juxta B. Marculfi feretrum deponentes, facta oratione votisque solutis, consono cordis & oris officio, Dominum, qui in Sanctis suis semper est mirabilis, venerantes, ad propria rediere gaudentes.
[22] [& S. Marculfi corpus in basilicam S. Fursei,] In Vigilia autem beati Joannis Baptistæ, cum innumerabilis utriusque sexus multitudo conflueret, & tum propter solitam & vulgarem Præcursoris Christi solennitatem c, tum propter tam famosissimi & egregii hospitis venerationem, plebs copiosa concurreret; præfatus Clerus S. Fursei, diu desideratæ petitionis tempus idoneum nacti, advenerunt; & ut Corpus sanctū ad principalem deportaretur ecclesiam, suaserunt; manifestis & probabilibus indiciis asserentes, locum vix unius hus usque venerationi hospitis aptum, nunc apparatui geminæ exultationis arctissimum. Et quia hujus suggestionis sanum visum est esse consilium, quod non ex cujuslibet ambitus vel elationis zelo, sed ex opimo puri cordis thesauro, [Curatur contracta,] iterata petitione quæsierant, invenerunt. Sic ergo hujus sacratissimi reliquiæ Corporis, cum crucibus & candelabris, cum incenso & suavi odore thymiamatis, magno præcedentium subsequentiumque populorum tripudio, ad præfatam ecclesiam deportantur, & in medio ecclesiæ cum ingenti honore atque lætitia collocantur. Post triduum autem, ad cumulandam tam fidelis & honestissimi Cleri lætitiam, [& dæmoniacus:] mulier quædam, videntibus qui aderant, coram sancti viri feretro se contracta projecit; nec mora, cælesti præeunte clementia, pristinæ sanitati restituta surrexit. Dæmoniacus quidam, qui nuper adductus fuerat, sed necdum sanitatis dona receperat, ad evidentioris miraculi sanitatis dona receperat, [Corbiniacum reditur,] ad evidentioris miraculi præconia reservatus, antiquæ est sospitatis usui restauratus.
[23] His ita peractis cum ad propriæ mansionis oppidum redire disponerent, nec jam amplius peregrinandi tempus idoneum d judicarent; præfatus Præpositus & qui cum eo erant, ad Principem oppidi & ad universum Clerum accedentes, Patrono suo & sibi revertendi licentiam petierunt; magnas illis gratias referentes, quod Prophetam in Prophetæ nomine recepissent, [cum festivo apparatu,] ipsisque totius benevolentiæ & humanitatis obsequio nullatenus defuissent. Honestissimi autem Clerici, & totius incolæ & proceres oppidi, miro admodum dolore concussi, quippe qui tam amantissimi hospitis numquam cupiebant præsentia defraudari; quod justum erat petere, non sunt ausi negare. Per totum ergo oppidum, jussu Principis & Canonicorum, magna voce præconis edicitur, ut plebs universa ad deducendum Patroni tam liberalis in crastino reditum accingatur; & eum a quo tot gratuita pietatis dona susceperat, devotissimæ servitutis obsequio comitetur. Facto autem mane adeo nubium densitas & turbida ventorum austeritas cœpit ingruere, ut nequaquam futuræ serenitatis signum mutata cæli facies daret; & plebs universa perstreperet, ad nutum amici Dei has aëris densitates contingere, evidentibus indiciis edocentes, nulla eum penitus in præsens velle ratione discedere. Præpositus autem, convocatis itineris sui comitibus, & apparatis hujus tam gratissimi oneris subvectoribus, dispositum iter arripuit. Tunc ipsius Primores ecclesiæ colla sancto ponderi supponentes, magna (ut dignum fuerat) populorum stipante caterva egredientes, Sanctum Dei deducebant, [juxta Peronam designatur locus erigendæ Cruci in honorem Sancti.] divinæ laudis & hymnorum carmina concinentes.
[24] Cum ergo oppidum egressi ad quamdam planitiem devenissent, religiosi & honestissimi Clerici, omnes etiam sanctum corpus sequentes, unanimiter petierunt, ut feretrum humi paulisper deponeretur; quatenus ad ejus venerationis memoriam Crux affigeretur, quo diversarum infirmitatum languoribus pressi confluerent, & opitulatione B. Marculfi pristinæ se sanitati reddendos non dubitarent: ubi etiam, usque in hodiernum diem, ardore diversarum febrium & varia peste languentibus innumera præstantur beneficia Redemptoris, interventu sui dilectissimi Confessoris. Accepta ergo benedictione, [Surdæ auditus redditur,] & S. Marculfi se patrocinio commendantes, pro tanti viri absentia gemebundi & lugubres, discesserunt. Mulier autem quædam surda, quæ per omne tempus sancti Dei viri præsentiæ cum luminaribus suis ante ipsius feretrum vigilaverat, ad discessum sanctissimi Confessoris cœpit mœstis ululare clamoribus; & nequaquam eum se dimissuram, nisi sibi subveniret, contestans, sanctum sequebatur corpus. Ecce autem ex improviso repentino auditus usui restituta, gloriosum & admirabile nomen Domini collaudavit: & accepta licentia, incolumis & lætabunda, sanctum deosculans feretrum, cum ceteris repedavit.
[25] Inde ergo discendentes, [Claudus sanatur.] ad villam quæ Vermandis e vocatur, venerunt; ubi quidam servus sancti Marculfi, Robertus nomine, eis occurrit; qui audita miraculorum opinione, baculo sustentante, laborioso reptatu eo usque vix venerat: quippe qui per duodecim jam annorum curricula, nullo prorsus nisi uno pede terram attigerat. Cum ergo ante sancti viri feretrum lacrymosis ululatibus inclamaret, ut quam alienis munificentiam exhibuerat, eamdem sibi, suo naturali servo & diu languenti, impertiret; quasi ira turbatus, immo spe pietatis ejus animatus, ducem itineris baculum procul abjecit; & sic deinceps sine sustentaculo, omni tempore vitæ, [Corpus mandante Abbate S. Remigii] redintegratis pedibus ambulavit.
[26] Interea dum in claustro S. Remigii de mora tanti Patroni hæsitaret Fratrum curiosa devotio, & de reditu ipsius multa fieret desperatio; præfatus Frater Joannes, qui Corbiniacensi ecclesiæ pro absentia Patroni sui maxime condolebat (quippe qui instinctu suo & suggestione in illas partes delatum sibi conscius erat) Deo sibi providente, acceptis a Domno Abbate & ceteris Fratribus litteris, equum ascendit; & cum Peronam versus iter dirigeret, voti compos effectus, in Abbatia quæ Humolarias f dicitur, quod cupiebat invenit. Tunc Deo gratias agens, qui desiderium suum prosperavisset; apertis sigillo & litteris, quas a Domno Abbate & Fratribus acceperat, se ideo missum ad eos, ne diutius morarentur, edocuit. Inde ergo in craftino egressi, per g Ribodimontem & munitionem, quæ Francorum curtis h dicitur, in suburbium Laudunense, in villam quæ Vallis i vocatur, [Lauduno Corbiniacum refertur.] venerunt, & ibidem ea nocte manserunt. Mane autem facto, & comperto quod prænominatus tyrannus Thomas eis insidiaretur; quippe quos, tanta populorum munificentia, innumerabili nummorum copia redundantes arbitrabatur; pernicibus plantis iter aggressi festinare cœperunt, miro affectu occultari gestientes. Sed quia urbs in monte sedens numquam latere potest, multi eos populi sequebantur gaudentes. Præco autem & tanti nuntius gaudii præcucurrit Præpositus; & ut desiderato diu Patri, de regione longinqua redeunti, obviam irent, Corbiniacenses & finitimos admonebat. Sed quia cupienti animo nihil satis festinatur, non erat opus admonitione, quos jam videbat adventu sancti Confessoris excitos affluere. Ut autem, quod opinione didicerant, oculis inspexerunt; & convicaneum suum Robertum, utroque pede sine sustentaculo sanctum corpus præcedentem, viderunt; tunc vero ingens lætitiæ fervor exoritur, gaudium gaudio cumulatur, & ad laudem & gloriam Redemptoris subsequentium corda populorum ferventius animantur. Appropinquante autem sancti viri corpore, & invicem ejus feretro succedentes, cum ingenti congratulationis tripudio, usque ad propriæ habitationis locum detulere gaudentes. Stantes ergo præ foribus, & sanctum corpus humeris attollentes, omnes sub eo transire fecerunt, & sic in ecclesiam eum cum processione & cantibus intulerunt, anno incarnati Verbi millesimo centesimo secundo: ubi præstantur innumera beneficia Redemptoris, cui est honor & gloria, cum Patre & Spiritu sancto, per omnia secula seculorum. Amen. Cinctoria k autem, quibus religiosissimæ feminæ in eundo & redeundo sanctum cinxerant feretrum, probabiliter computata, inventa sunt plusquam ducenta.
ANNOTATA.
a D'Aroise, nunc dici notat Mabilio: est autem forsitan ea silva, quæ ad fines Cambresii sita, inter Castelletum & Capellam, invenitur in tabula appellari le forest de Roize, Perona distans 10 circiter leucis.
b Apud Mabilionem sic legitur, debilitate in guttere tenens infirmitas multatum: unde cum nullus elici sanus sensus poßet, malui redundantia quædam verba expungere.
c Quod integrum & amplius annum tenuerit hæc sacri corporis circumvectatio, intelligitur ex num. ult. Nihil igitur impedit, imo suadent omnia, ut hic intelligatur præcipua Baptistæ nati festivitas, 24 Iunii.
d Vtpote populis jam totis in messe occupatis, ac deinde in futura vindemia occupandis, quando in ipsis etiam festis nonnumquam dispensatur.
e Vulgo Vermand, media inter Peronam & San-Quintinum via.
f Homblieres Ordinis S. Benedicti, una ab S. Quintini oppido leuca.
g Ribemont, Tardanensis tractus insigne oppidum, leucis fere 3 a prædicto oppido S. Quintini.
h Licet plura loca inter Ribemont & Laon, nomen Court ferant; hujus tamen munitionis nullumvestigium in tabula reperio: forte mutato jam nomine in Riche-court, vel Membre-court, quæ ambo via illa occurrunt.
i Le Van vulgo dicta villa, Laudunensi urbi ad Orientem sita, & a Ribemont distans itinere leucarum 6.
k Cinctoria scilicet cerea, ad mensuram capsæ vel ejus personæ facta, pro quo supplicabatur: sic legisse memini in Chronica Gaufridi Vosiensis, quod Lemovicensi castro ab Anglis obsesso an. 1183, mulieres intra muros castrum stupæ filo cinxerunt, ex quo candelas multas fecerunt, quas S. Martiali aliisque ecclesiis diviserunt.
DE S. SIGISMUNDO REGE.
Sigismundus Martyr, Rex Burgundionum (S.)
Pag. 91 num. 15 lin. 7 post, Regis & Martyris — adde — Probatio tamen videri poßit, quod suggerit Claudius Castellanus, quia Claustralis ecclesia Canonicorum S. Ambrosii nomen habet a S. Sigismundo: [Vincentiæ,] habent autem isti eam ecclesiam ex sua parte, sicut Cistercienses eamdem S. Ambrosii Basilicam cum ipsis habentes, ex sua parte habent ecclesiam S. Remigii — tum lin.10 post filiorum adde — Ita Franciscus Barbaranus in Historia Vicentina pag. 78, Aquileiæ ecclesiam esse dicit, ubi ad manum dexteram altaris conspiciatur arca saxea, his insculpta notis: MCCCXXV Ind. octava, die secundo Maji, corpora Sanctorum Felicis & Fortunati (fuerunt hi Aquileiæ paßi referuntur in Romano Martyrologio XI Iulii) Sigismundi Regis & Menæ, in hac arca de tumulo inferiori fuerunt translati. Præterea &c.
DE S. BRIOCO EPISC.
Briocus Episcopus, in Britannia Armorica (S.)
Pag. 91 num. I hæc adde — Quæ omnia, cum Officio S, Guilielmi Episcopi Briocensis, pro XXIX Iulii recusa sunt, anno circiter MDCLX; ac rursum, editione nova anni MDCLXXXIII prodierunt, sub felicem ingressum ad istam diœcesim Ludovici-Marcelli de Coetlogon, Episcopi & Domini Briocensis.
DE S. THEODULFO PRESB.
Theodulphus Presbyter Treviris ad Mosellam (S.)
Pag. 100 col. 2 post lin. 1 dele lineas 4 sequentes & ex App. pag. 755 hæc substitue — quos ex priori conjuge genitos &c.
Ibid. num. 8 in fine adde — Totam autem machinam conjecturarum præmissarum evertere videretur Mabilio, [Sed obest quod videatur vixisse sec. 6.] in Prætermißis ad sec. 4 p. 2, allegata cujusdam Gogi ad Nicetium Trevirensem epistola apud du Chesne tom. I, ubi is ait, Saluto Theodulfum, sacri Domitiani Abbatis similem, de cujus sepulcro rosarum virgulta prodierunt, moribus insignem & vitæ conversatione sublimem. Nescio an hic nominetur S. Domitianus, qui colitur I Iulii: Nicetium scio seculo VI floruisse, atque adeo Theodulphum, quem is salutare jubetur, longius recedere ab ætate Honorii & Ataulphi.
DE S. BERTHA AB.
Berta Martyr, Abbatissa Avennaci, in diœcesi Remensi (S.)
Pag. 113, lin. 9 post verba — Sicut S. Benedictus præcipit — lineam expunge, & lege — Sed quis securos nos reddet, non esse hoc Interpolatoris glossema, ejusdem farinæ cujus tot alia hic adnotanda? Multo efficacius intentum probaret &c.
Pag. 114 num. 6 sic lege — Omnia autem ædificia sanctissima Mater, sicut S. Benedictus præripit, circa ædes … construxit, excepto molendino.
Pag. 115 Annot. o expunge, & hanc substitue. O Sitne hoc ex veteri textu an ab interpolatione novitia, non definio. Reg. 66 de Ostiario monasterii, sic habet: Monasterium autē, si fieri potest, ita debet construi ut omnia necessaria, id est, aqua, molendinum, hortus, pistrinum, vel artes diversæ, intra monasterium exerceantur. Fateor ingenue Rubricas Regularum percurrenti mihi nunquam venisse in mentem, ut de Officinis aut Molendino monasterii quærens, quid S. Benedictus præscripserit, Regulam de Ostiario perlegerem, aut alias nihil magis eo spectantes. Debuerat sane pro articulo omnino novo atque diverso a præcedenti, nova & propria Rubrica fuisse posita. Sed hoc alii curent: ego, quod tali occasione erravi, libenter retracto. Parum interim ad rem facere puto, utrum ex tali errore expuncta a me verba legantur vel non legantur in Actis, tam parum sinceris, tamque licenter interpolatis.
Pag. 121 de S. Evermaro num. 5 adde — Ioannes Merssæus &c. ut in App. pag. 755.
Pag. 130. Annot. c lege — Hoyum, rectius Hojum, vel Hogium, vulgo Huy.
Pag. 137 col. 1 in Annot. litt. e — ad dextram Mosæ ripam — lege — ad lævam.
Pag. 139 Annot. f adde — remque ab ovo examinabimus: sunt enim qui etiam nunc putent, distinctionem istam mere imaginariam esse; ejusque neceßitatem apparentem discuti posse, conciliando Acta Concilii VII cum S. Gregorio Turonensi.
DE S. THEODARDO ARCHIEP.
Theodardus, sive Audardus, Archiepiscopus Narbonensis in Gallia (S.)
Pag. 141 n. 1 lin. 15 dele hæc — Hujus ecclesia &c, atque substitue: Iacet vero hodie sacrum S. Theodardi corpus in vico de Ville-Brumie, diœcesis Montalbanensis; quo fuisse e civitate Montalbanensi propter hæreticos deportatum, docuit nos Simon de Peyronet, in Notis ad Onomasticum suum Sanctum Gallico-latinum, Tolosæ excusum, ubi etiam testatur nomen ejus vulgo Saint Audard efferri. Ejus memoria &c. lin. 17.
Pag. 149 Annot. e — Blitterræ-l.-Biterræ. Annot. f — Helena — l. — Elena. Annot. g — aliis melius Frodoinus. Annot. h — Lutena — l. Luteva.
Pag. 158 n. 1 lin. 3 — Fossembrone. l. Fossombrone.
Pag. 160 Adde quæ habentur in Append, pag. 756, de Venerabili Geraldo sed num. 1 lin. 17 — Paruensem — l. — Portuensem, & lin. 19 anno MCLIX — scribe — MDLIX.
Placeat autem hic animadvertere, protervam hominum nonnullorum insolentiam; qui Majum nostrum necdum sibi lectum esse simulant, ut non cogantur aut suas convictiones, aut meas ubi opus fuit retractationes agnoscere; dumque actum agi identidem postulant, cohibere ipsi se non possunt, quin typographica quoque errata cavillentur, etiam iis in locis quæ legere nihil ipsorum intererat; eoque satis palam faciant, quam minime incurioso, sed maligno oculo excusserint omnes librorum meorum angulos; non ut viderent quid sibi quamque rationabiliter responderim, sed ut ansæm quærerent obtrectandi.
DE B. VIVALDO.
Vivaldus, tertii Ordinis S Francisci, Montajonæ in Hetruria (B.)
Pag. 161 col. 1 lin. 1 sic lege — Auctorem tamen putavi me posse aliunde cognoscere — & in marg. — descripta, non a Dionysio Polinari.
Ibid. n.6 lin. penult. sic lege — eo firmius credebam esse ab eodem auctore. Verum id credendo deceptum me fuisse, per litteras docuit R.P. Antonius de Terrinca, cujus opera de Sanctis sui Ordinis deque scriptoribus Florentinis mihi modo adferuntur ex Italia.
[7] [Sed ab Anonymo seniore Ord. ejusdem,] Etenim Dionysius (uti scribit Antonius, & patere ait ex ipsa ejus Chronica, quæ Ms. Italice servatur in Conventu Sanctorum omnium Florentiæ) Dionysius, inquam, Minoribus observantibus nomen dedit in Conventu S. Francisci Fȩsularum, anno MDXXXIV; atque eodem anno in Conventu S. Bernardini Capreolæ; prope Senas in Tuscia, Sacerdos initiatus, primam Missam decantavit; demum anno MDLXXX Chronicam suam absolvit, defunctus MDLXXXII. Auctor vero Ms. Codicis, a Silvano Razzio citati & a Francisco Maria Novello exemplati, anno MDX in sacro Alverniæ conventu vivebat, ubi anno jam dicto scripsit miraculum unum S. Bernardini, relatum in Vita ejusdem Sancti, Lucæ impressa, auctore Fr. Antonio de Terrinca, atque anno MDXLI vivendi finem fecit. Manet ergo Ms. illius Auctor Anonymus, Florentinus tamen: quia in oedem Ms. sub finem describens quædam de gestis B. Margaritæ Faventinæ, Florentiæ defunctæ, fatetur cum ea familiaritatem habuisse ab infantia in civitate Florentiæ.
[8] Hactenus Terrinca, verumtamen, æque ac ego antea in Dionysio Pulinari, [juniore tamen quam is qui de B. Margarita Faventina scripsit,] deceptus in componenda Anonymi nostri ætate cum B. Margarita. Hæc siquidem cum S. Humilitate Abbatissa sua, cujus Vitam illustravi XXII Maji, ad fundandum Florentiæ monasterium venit circa annum MCCLXXXII; quando etiam invenitur signata a Vallumbrosano Abbate fundandi licentia, in qua supplicantium Sororum prima nominatur Margarita; quæ S. Humilitati anno MCCCX defunctæ succedens, quamquam ultra centum annos ipsa vixerit, multo tamen prius obiisse debuit, quam noster Anonymus nasceretur. videlicet circa annum MCCCL. Quisquis igitur ista B. Margaritæ gesta subtexuit codici Ms. de quo agimus, apparet eum transcripsisse, non quæ ipse, sed quæ alius de illa scripsit, quæque nos habemus danda ad XXVI Augusti, recollecta per Fr. Petrum de Florentia, Ordinis Minorum; profitentem, quod propter intimam familiaritatem, quam cum Margarita habuerat, rogatus ab Abbatissa & Monialibus, præsumpsit eam de suis secretis interrogare; & fide data de non revelandis iis quoad viveret, ipso quo obiit anno oretenus excepit, quæ deinde scripsit; Religiosus utique tunc minime juvenis: ut etiam ipse prius obiisse credi poßit, quam Anonymus noster in lucem veniret.
Ibid. titulum Vitæ corrige — Auctore Anonymo Ord. Observ.
DE B. PANACÆA VIRG.
Panacæa Virgo, Agamii in diœcesi Italiæ Novariensi (B.)
Pag. 165 n. 7 post — Operæ pretiū — expunge ultimas 7 lineas atq; substitue — Hæc jam impressa cum legisset nostri operis studiosißimus, & tum Collegii Genuensis F Rector R. P. Ioannes Stephanus Fliscus, significavit, [Vita Italicæ recentior,] auditam sibi de corporis translatione curiosam narrationem, quam mirabatur a Carolo Episcopo fuisse præteritam. Ego vero ne ultra hanc desiderem, vel ipsum præmemorati Rochi scriptū inveniri posse sperem, facit accepta nuper, quæ anno 1671 Mediolani iterato impressa fuerat, Italica ejusdem Sanctæ Vita, auctore Æmiliano Castilionæo Congregationis Somaschæ Presbytero Regulari, atque dedicata Illustriss. Marchionissæ Corneliæ Visconti Borromeæ Littæ. In hac enim Vita collectum legitur, quidquid, voce, pictura, scriptura traditum haberi nunc potest: scriptura autem alia nulla allegatur pag. 54 quam Vita, jussu prælaudati Episcopi a Basilica Petri exarata, asservataque inter chartas ecclesiæ Parochialis Quaronensis, nulla facta mentione antiquioris alicujus quæ uspiam reperiatur.
[8] Ista autem recentior, post præambula quædam, assumptum argumentum sic aggreditur. [qua distinctius explicatur geminum patris matrimonium,] Quarona Terra est diœcesis Novariensis, a sua metropoli distans passuum millibus circiter XXII, ad pedem cujusdam collis, quem præterlabens Sefia non minus salubrem quam amœnum reddit. Huc habitationis suæ sedem transtulerat, Laurentius de Mutiis, Cadarafanii natus, sed a Celiis cognominatus, quia matrem habuerat Celio oriundam, indeque Celiam nuncupatam. Ibidem etiam Mariam Agamiensem sibi copulavit uxorem, & sutoriam exercuit, ac filiam genuit, nuncupatam Panacæam, haud sine præsagio ejus gratiæ, qua ad morborum quorumcumque curationem esset post mortem divinitus illustranda. Desiderio deinde ejusdem suæ uxoris obsequens, ad patrium illius solum Agamium, passuum millibus undecim Quarona dissitum, habitationem transtulit, post tertium felicis sui conjugii annum. [novercæ sævitia,] Sed ea felicitas diuturna non fuit: paucos enim intra dies novæ in patria commorationis, febri contacta Maria, viduum maritum reliquit. Hic ad alteras nuptias cito transiens, adscivit in conjugem Margaritam de Gallogis Locarnensibus, ex parochia Paronis, modice remota a valle Sesiæ: itaque ad priores lares Quaronam remigravit. Ex eo matrimonio nata filia altera, pariter quidem adolescebat cum Panacæa; sed tantum ab ejus discrepabat moribus, quanto magis assimilabatur matri, nimium dissimilis ingenii mulieri: quæ ut impotentius proprium amabat fœtum, ita furiosius oderat alienum; suæque filiæ dissimulans vitia, ipsas privignæ virtuosas actiones ut crimina gravissima detestabatur. Imprimis tamen orationis frequentioris studium intolerabile videbatur nihil nisi terrena cogitanti, totumque tempus quod ei impederetur familiæ necessitatibus decedere existimanti. Quare cum in stabulo Panacæam aliquando orantem deprehendisset ferox noverca, tanto furore percita fuit, ut fuste caput ei contundens, non cessaverit prius innocentem affligere, quam, sanguine ex vulneribus atque potissimum ex naribus fluente coopertam, extenderet in palea: ubi pene exanimem sequenti nocte reperit pater, casu illuc cum lucerna ingressus: adhibitisque fomentis, per se perque accurrentes in auxilium vicinos, ægre ad usum sensuum revocavit
[9] Hactenus scriptor iste recentior: cetera quoad modum patratæ postea cædis nihil discrepant a præmißis, sed oratoria dumtaxat eloquentia exaggerantur singula; ac denique additur impiæ novercæ funesta mors, quam ipsa sibi conciverat, de alta rupe corpus præcipitans. [divinitus castigata,] E converso corpus Sanctæ privignæ, ait Auctor, non solum ardentis fascis præmemorato miraculo indicatum fuisse accolis, sed etiam ultroneo pulsu Quaronensium campanarum. Cum vero admirationem augeret rigidi corporis immobilitas, ad eumdem ubi jacebat locum (ipsum scilicet montem, in quo ædificata erat Parochialis ædes Quaronensium, [& Translatio corporis,] sancto Baptistæ dicata) eodem, inquam, accurrisse dicitur vicinorum oppidorum populus omnis cum suo Prætore, qui tunc fuerit Ambrosius de Pantaleonibus; atque Novariensi Episcopo, qui erat Oldradus Oldradius Mediolanensis. Hujus manibus, inquit Æmilianus, moveri se permisit cadaver carroque imponi; non tamen prius avehi alio, quam loco robustorum boum jugum subirent vitulæ duæ, etiamnum lactentes. Jamque a monte ad planitiem Quaronensem adductæ Sanctæ, [Quarona,] ubi erat fundus cujusdam Laurentii Juliani de Celio, designabatur ædificanda ecclesia; eo quod vitulæ istic carrum stitissent, idque non frustra esse crederetur: sed cum ille neque ad vendendum neque ad permutandum fundum suum induci posset, audita est vox de cælo dicens: Tam longe ego hinc recedam, ut cum volueritis ad me venire, integer vobis dies impendendus sit in itu redituque.
[10] [Agamium:] Tum vero Agamium versus carrum trahere cœperunt vitulæ; sequentibus turbis, neque credentibus longe a Quarona substitura animalia, ubi autem subsisterent, locum ecclesiæ struendæ capturis. Sed vitulæ porro gradientes, & Agamio propinquantes, venerunt in campum Banchelorum dictum, ubi mater Panacææ olim cœperat infirmari: ibique ad horæ quadrantem moratæ, transierunt in locum, ubi eadem est sepulta atque immobiles hæserunt, sonantibus mox ultro Agamensium campanis, sicut antea Quaronæ factum erat. His mirabilibus aliud accessit: qua enim ultima vice transiverunt vitulæ versus sepulcrum matris, siccata est palus quæ locum minus salubrem reddebat. [illius nihilominus altare Quaronæ in loccædis.] Ibi ergo filiam juxta matrem sepelivit Episcopus, peculiari tamen in monumento, crate ferrea cincto, non sine encomio panegyrico, tunc pariter pronuntiato. In ipso quoque monte S. Joannis, ubi vitam finivit Sancta, colitur omni secunda cujusque mensis Dominica, habeturque os unum ipsius, cum carbonibus ex fasce combusto reservatis. Supra saxum, in quo cæsa fuit, dedicatum altare est, cui hæc verba inscripta leguntur: In loco hujus sancti altaris migravit ad Dominum beata virgo Panacæa, Virgo & Martyr.
APPENDIX AD DIEM SECVNDAM MAII.
[Errata]
Pag. 166 col. 1 post S. Flaminam ponatur.
S. Avia Virgo Martyr circa Parisios in Gallia.
Ibid. col. 2 lin. 6 ponatur, S. Valentinus Episcopus Genuæ in Liguria: ponatur scilicet ante S. Athanasium, & deleatur ut est post 9 lineas ante S. Waldebertum.
Ibid. post B. Conradum, ponatur. B. Mafalda, Lusitaniæ Regis filia, Ord. Cisterciensis Aroquæ.
Pag. 167 col. 1 lin. 5 dele quæ sunt de S. Avia.
Ibidem col. 2 dele ibi dicta de Mafalda.
Pag. 168 col. 1 sub finem addatur S. Lucifer Episcopus &c. uti in App. pag. 756.
Ibidem col. 2 in medio post S. Cassianum ponantur, BB. Sostenius & Uguccio, ex primis septem Fundatoribus Ordinis Servorum B. Mariæ, hodie an. 1281 mortui dicuntur: de omnibus simul agetur ubi de S. Philippo Benitio XXIII Augusti.
DE SS. GERMANO ET CÆLESTINO MM.
Germanus, Martyr (S.)
Cælestinus, Martyr (S.)
Felix, Martyr (S.)
Cetinus, Martyr (S.)
Vrbanus, Martyr (S.)
Bellicus, Martyr (S.)
Privata, Martyr (S.)
Pag. 179 n. 2 lin. 13 Bononiæ — adde — Idem dixerim de SS. Germano & Cælestino, quorum Reliquiæ aliquæ habentur in ecclesia Societatis nostræ Monasterii in Westphalia; atque in earum indiculo ad nos misso laudantur, tamquam Romæ multa in carcere passi, ex fide hodierni Romani Martyrologii, in hoc (ut mox apparebit) nequaquam recipienda. Similiter a præmemorato Cælestino diversum putamus &c.
Ibid. lin. 10 a fine — Romano Martyrologio — l. — Romanis Martyribus.
Pag. 183 post Commentarium de S. Flamina, adde alium de S. Avia.
DE S. AVIA VIRGINE MARTYRE
CIRCA PARISIOS IN GALLIA.
Avia Virgo Martyr circa Parisios in Gallia (S.)
D. P.
Post SS. Elenaram, Sponsariam, & Flamianam, in Gallia passas sub Diocletiano, [Cultus Veneti,] damus hic alteram Virginem Martyrem in eadem Gallia, sed tempore nobis ignoto coronatam, atque antehac inter Prætermissos relatam, quod nihil tum de ipsa sciebamus. Nunc istic dicta expungi jußi: invenitur enim nomen inscriptum Proprio Venetensis diœcesis, [ecclesiæ alibi & Parisiis,] & plures ejusdem per Galliam ecclesias esse, doceor a talium rerum observatore curiosißimo, Claudio Castellano; atque imprimis Parisiis antiquißimam unam, unde appellationem habet platea inter celebriores urbis numeranda, dicta de Sainte Avoie. Vt enim Via, Gallice Voie; sic Avia, Avoie redditur. Erraverunt enim nostri Patres, Labbe & Bonnefons, confundentes illam cum S. Aurea, vulgo Sante Aure dicta; hæc namque S. Aurea, [perperam tributæ S. Aureæ,] in Farochia S. Pauli (intra cujus districtum Patres illi habitarunt in nostra ibi Professa domo) festum de præcepto habet IV Octobris, quod ab aliquot annis in Dominicam primam mensis transfertur: ac etiam in ecclesia sancti Eligii Barnabitarum, ubi est corpus ejus. Ista vero S. Aviæ ecclesia, olim a Beguinis possessa, nunc obtinetur & colitur a Religiosis Vrsulanis, quæ suæ istius Patronæ festum agunt prima Dominica Maji, cum officio de Communi Virginis ac Martyris & Plenaria Indulgentia. Sed neque hæ, neque istæ quidquam sciunt aut sciverunt de ejus Actis; solum in pariete exteriori ecclesiæ monstratur Sanctæ istius imago anaglypha, tamquam prospicientis per fenestram. [pejus etiam credita Societatis Vrsulanæ una.] Porro cum ecclesia ista ab annis pluribus quam quadringentis suum istud nomen habuerit; & dum istic Vrsulinæ collocabantur, nemo cogitaverit de ulla convenientia ejusdem Sanctæ cum S. Vrsula; apparet Arturum a monasterio, quando ipsam confudit cum S. Avina, Vrsulanæ Societatis una juxta Crombachium, in istam conjecturam deductum ex eo solummodo, quod S. Aviam nunc videret ab Vrsulanis coli. Est & alia similis nuncupationis ecclesia in diœcesi Parisina, teste prælaudato Castellano. Plures si indicentur, libenter eas his attexam, nec non quidquid ulterioris notitiæ fortaßis aliquando erueretur in lucem.
Pag. 183 de S. Sichario M. num. 3 lin. 4 — nomen imposuerant — adde — in honorem S. Sicharii Episcopi Lugdun. seculo V celebris, qui colitur XXVI Martii; ejusmodi, inquam, puerum aliquem cogitare possem, hac secunda Maji &c. lin. 5.
Pag. 186, ante Commentarium de S. Athanasio, ponatur sequens de S. Valentino Genuensi novus; & qui nunc invenitur pag. 273 deleatur; totus enim mutandus fuit, accepta quæ desiderabatur Vita, & ætate verosimilius definita.
DE SANCTO VALENTINO
EPISCOPO GENVÆ IN LIGVRIA.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De ejus ætate & Vita, diu post Inventionem Corporis, seculo X factam, scripta.
Valentinus, Episcopus Genuensis (S.)
ANNO CCCXXV VEL XL.
AUCTORE D. P.
Non ita accurata Genuensium monumenta sunt, ut de S. Valentini ætate ex iis poßit aliquid certo pronuntiari. Paßim opinantur Scriptores, teste Vghello tom. 4 Italiæ sacræ, ipsum Ecclesiam suam gubernasse, quintum in ordine Episcoporum, quorum tamen nullum nominant, [Ex certo cognita ætate Diogenis Ep. 8, pro an. 381,] præter Salomonem, qui Valentinum antecesserit, vixeritque seculo Christi II vel III. Primus, cujus nobis certo innotuit ætas, Diogenes est, anno CCCLXXXI præsens Concilio Aquileiensi. Ab hoc si sursum adscendas, per Sanctos Romulum, Syrum, Felicem, sextum (ut aiunt) Genuensium Episcopum; non poterit quinti ante illos Valentini Cathedra, quam annis fere tredecim dicitur tenuisse, longe removeri ab ætate S. Silvestri Papæ. Nam & successor ejus post S. Felicem S. Syrus, sedisse dicitur annis viginti; ut autem prædictis Felici & Romulo, Diogenis immediatis decessoribus, quorum Sedi nulla certa definitur duratio, non amplius quam quinquennium vel decennium junctim tribuas; ipsumque Diogenem non nisi sub tempus Concilii Aquilejensis Episcopum factum concipias; necessario tamen incurres in Pontificatum Silvestri, qui annis ferme XXII Ecclesiam rexit, anno CCCXIV ordinatus.
[2] [sequitur Valentinum floruisse sub S. Silvestro] Certe qui in ecclesia Apostolorum sepultus dicitur, non potest neque sedisse neque obiisse diu ante annum CCCXIV, quo Constantinus edixit, ut, quod Romæ cœperat, ecclesiæ toto orbe Romano amplioribus spatiis ædificarentur, sicut ex Eusebio docet Baronius: quas ecclesias uti primus Silvester sub nominibus Sanctorum dedicandas instituit, ita exemplum ejus primus Genuæ potuit secutus esse Valentinus, & mox obiisse anno CCCXXV. Hunc annum mortis ut definiam, facit quod in Epitaphio, cum quo repertum post novem secula corpus fuit, notetur Indictio tertia decima. Etenim Constantinus, numerandarum Indictionum, & singulis quindenniis innovandarum, initium fecit anno CCCXIII; a quo anno primum numerata Indictio XIII, signavit annum CCCXXV, supra indicatum; unde si detrahas annos XII, menses XI (hos enim & Epitaphiū definit (fuerit ordinatus S. Valentinus anno CCCXII, ipsis Kalendis Iulii in Dominica. Ita porro successor Felix, usque ad annum CCCXLV Ecclesiam rexerit: ita Syrus, cujus toto Pontificatu gravißimis Arianæ tempestatis procellis agitata Ecclesia fuit, anno CCCLIX Arimini vel etiam CCCLXV Mediolani vexatus ab hæreticis, meruisse potuit, ut Martyr diceretur; [& ex Indict. 13 colligitur obiisse 325,] quo titulo eum S. Gregorius lib. 4 Dialog. cap. 53 cohonestat. Sed idem S. Gregorius, jam deprehensus in Sanctis Episcopis Zenone, Iuvenale, atque Herculano, tali titulo liberalius quam par sit uti, haud satis firmæ auctoritatis nobis est pro vero S. Syri martyrio, de quo agi poterit die XXIX Iunii. Tantumdem fere erit, si recurrentem XIII Indictionem expectare malis, & anno CCXL mortuum S. Valentinum tenere. Sic enim decessor ejus Salomon, post tres Episcopos, quorum memoriam abolevit persecutionum turbo, ecclesiastica in pace Nicænorum Patrum anno CCCXXV unus fuerit; pro eoq; non diu superstite ordinatus Valentinus anno CCCXXVII pridie Nonas Iunii seu die IV, undecimum fere mensem supra XII annos expleverit; Felix usque ad annum CCCXL, cum plerisque aliis in Ariminensi concilio deceptus, paulo post forsan præ dolore obierit; Syrus, post exilium SS. Dionysio, Lucifero & Eusebio indictum vexatus fuerit; Romulus circa CCCLXVII successerit, & ante CCCLXXX Diogenes.
[3] Prælaudatus Vghellus Vitam S. Valentini aliquam habuit, indeque transcripsit corporis, anno (ut ait) DCCCCLXXXV inventi translatique, [ejus Vita ex Ms. Cathedralis Genuæ,] Historiam. Habuit eamdem etiam Ferrarius, & ex ipsa retulit Miracula quædam, diu post inventionem prædictam patrata, cum ecclesia S. Syri (sic enim dicta fuit, quæ primitus a Sanctis Apostolis nuncupabatur) ad Monachorum usus translata Abbatem haberet, Episcopali Sede ad ecclesiam S. Laurentii traducta. Vitam illam ut quæreret rogatus R. P. Ioannes Stephanus Fliscus, nulli quidem pepercit operæ, sed frustra ei ceßit conatus omnis. Quapropter cum primum de S. Valentino egimus, nihil reperimus quod adderemus paucis quæ Vgellus Ferrariusque suppeditabant, præter elogium virtutum ex Proprio Sanctorum Genuensium transcriptum: in quo quia notabamus, non legi nisi genericas & cuivis Sancto Episcopo aptabiles laudes, suspicatus sum, in eo qui requirebatur textu nihil singulare circa viventis acta contineri. Quam id jure merito, postea docuit Romæ inventum a Ianningo nostro instrumentum authenticum, quo ipsam originalem Vitam contineri, ex eo descriptam codice qui Genuensi Cathedrali ecclesiæ in usu fuerat, hoc præambulo constabat.
[4] In nomine Domini. Amen. Noverint universi & singuli, qualiter Magnificus D. Antonius Maria Montebrunus qu. Magn. Francisci, Patritius Genuensis, constitutus coram Illustri & admodum Rev. D. Papiniano Denalio, Regiensi I. V. D. Protonotario Apostolico, Canonico ecclesiæ S. Mariæ In via lata almæ Urbis, [Notarialiter transscripta,] Illustriss. & Reverendiss. Domini, D. Horatii Cardinalis Spinulæ Archiepiscopi Genuensis Vicario Generali, exposuit, in libro magno chartæ pergamenæ manuscripto, assulis cooperto, & in sacristia ecclesiæ majoris Genuæ, una cum aliis libris & suppellectilibus ejusdem ecclesiæ asservari solito, inter cetera reperiri scriptam Vitam Sancti Valentini Januensis Episcopi, cujus tenor de verbo ad verbum sequitur infra, & est talis. Incipit Vita S. Valentini Januensis Episcopi. B. Valentinus bonæ indolis puer &c. Relato Vitæ textu (quæ potius Sermo appellandus esset quam Vita) sequitur Notarialis attestatio de ipsius antiquo in ecclesia usu, & fide transsumpto habenda, hoc tenore.
[5] Qui quidem Magnif. D. Antonius Maria Montebrunus, debita cum instantia requisivit de præmissis publicum transumptum fieri, & in publicam transumpti formam redigi, & de hujusmodi publico transumpto ipsi copiam tradi, ac alias in præmissis opportune provideri omni meliori modo &c. Qui quidem Illustris & Admodum Rev. D. Papinianus Vicarius generalis, visis & auditis attestationibus cum juramento factis, [& probata in usu Ecclesiæ antiquo fuisse, ] per Reverendos D. Franciscum de Ferrariis & D. Seguranum Morandum, Capellanos Massæ prædictæ ecclesiæ majoris Genuæ, attestantibus recordari, quod alias (jam sunt plures atque plures anni) Vita prædicti S. Valentini legebatur & recitabatur in choro d. ecclesiæ in recitatione Officii; librumque præd. in quo illa descripta est, fuisse & esse librum antiquitus asservari solitum in Sacristia ejusdem ecclesiæ; quia ipsi interfuerunt, & viderunt, & audiverunt, prædictam Vitam S. Valentini ut supra legi, & librum ipsum ut supra asservari, & pro tali ab aliis Capellanis & Presbyteris d. ecclesiæ, antiquioribus & modernis haberi, teneri, & reputari: & demum, cum plena & sufficienti causæ scientiæ redditione, mandavit & mandat præd. Vitam S. Valentini, per me Notarium & Cancellarium infrascriptum transumi, transcribi; & exemplari, & in publicam transumpti formam redigi; & successive pronuntiavit & declaravit, [an. 1608 Genuensiū 24 Martii,] hujusmodi transumpto adhibendam esse & adhiberi debere illam eamdem fidem, ac habere illam vim & robur, quæ & qualis adhiberetur, ac quam & quod haberet originale illius, in eodem libro scriptum, ubi, quoties, & quando liber ipse & originale prædictum produceretur & exhiberetur; præmissisque omnibus & singulis (causa prius plene cognita) suam & officii sui, & Curiæ Archiepiscopalis Genuæ, qua fungitur auctoritatem interposuit & interponit, pariter & decretum laudans. De quibus omnibus per me Marcum Antonium Mulfinum, Notarium & Cancellariū &c. Actum Genuæ in palatio Archiepiscopali, anno a Nativitate Domini millesimo sexcentesimo octavo, Indictione quinta, secundum Genuensem cursum, die lunæ vigesima quarta Martii in vesperis; præsentibus D. Antonio Maria Montebruno filio Stephani, & Hieronymo Odono qu. Augustini, testibus ad præmissa vocatis & rogatis.
[6] Concursus feriæ II cum die XXIV Martii, exigens litteram Dominicalem G, simul cum numero Indictionis V, annum nobis notat MDCVII. [nobis 1607,] Qui cum secundum Genuensium cursum scribitur MDCVIII, patet quod secundum istum etiam hoc tempore numerentur anni Genuensibus, itidem ut Pisanis, ab Incarnatione, novem omnino mensibus ante Nativitatem Christi, & quidem præveniendo ipsum diem XXV Martii, atque a Vigilia dicti festi annum novum auspicando. Sic transumptum a Notario Mulfino ecgraphum, ex ejusdem protocollis anno MDCXII die XI Maji transcribi fecit, [iterumque 1612 hic datur;] transcriptumque (quod habere nos dixi) in formam publicam probantemque redigit, Jacobus Cuneus qu. Lazari, publicus Imperiali & Genuensium auctoritatibus Notarius. Huic vero fidem amplam fecit, eodem die & anno, idem qui supra Papinianus Denalius; subsignavitque Silvester Merellus, Notarius, & Curiæ Archiepiscopalis Genuæ Cancellarius. Atque hæc sunt quæ Romæ Ianningus noster reperit, fortaßis ad probandum veterem cultum illuc allata, & unde impressa dantur sequentia, sub titulo Sermonis.
[7] Fuit is compositus ante annum MCCXL, quando, teste Vghello, [composita ante an. 1240,] translatum fuit venerabilis Præsulis Valentini corpus, ab æde S. Syri, ad novam Cathedralem S, Laurentii: quod Joannes Archiepiscopus hujus nominis tertius, cognominatus de Cuturno, reperit ibidem, atque honorificentiori loco excepit. Sed quomodo novam ille Cathedralem ait? cum ipsemet de Ioanne II scribat, quod circa idem tempus, quo is corpus S. Valentini prædecessoris repertum, juxta altare majus in ecclesia S. Syri collocandum curavit, id est circa annum DCCCCLXXXV, Sedem Episcopalem transtulit, [quo pars corporis fuit translata ad S. Laurentii.] ex eadem S. Syri ecclesia ad ædem S. Laurentii, intra urbis mœnia. Rursum quod ait Vghellus, translatum fuisse idem corpus S. Valentini, intelligendum est de notabili ejus parte: siquidem prælaudatus P. Fliscus traditione haberi scribit, partem sacri corporis relictam fuisse in ecclesia S. Syri, ubi in ara maxima, in arca marmorea nigri coloris, affabre elaborata atque ornata signis æreis deauratisque, servatur, publice venerationi exposita: reliquam partem in ecclesia S. Laurentii reconditam sub ara majori.
SERMO IN FESTO
ex Veteri Ms. Cathedralis Genuensis.
Valentinus, Episcopus Genuensis (S.)
BHL Number: 8458, 8459
§. I. Encomium Vitæ.
[1] [Ab adolescentia probatus Sanctus,] Beatus Valentinus, bonæ indolis puer, a pueritia Christum studuit diligere, valenter carnis delicias, & voluptates seculi calcans potenter, Dei præcepta in ipsa ætatula subsequens diligenter: neque enim, ut illa fert ætas, puerili lascivia relaxabatur; sed totus circa ecclesias & loca sancta erat intentus. Fidem, quam Christo in baptismo promiserat, fidenter conservans, ab omnibus pompis diabolicis sese custodiebat refrænans. Hic talis ac tantus, decedente Januensis Ecclesiæ qui tunc erat a Præsule, a Clero populoque unanimiter electus, in Sede Pontificali violenter inthronizatur: qui qualis quantusque fuerit sequens opusculum obsequendo monstrabit: idem namque perseverabat qui prius fuerat. [factusque Episcopus,] Beatus namque Valentinus salubriter Pastoralem curam ita gessit, ut vita cum meritis concordaret. Propter culmen honoris, a recto tramite non deviavit intentionis pedem: sed vera semper viriliter permansit in fide. Iste talis ac tam laudabilis viduarum nutritor fuit, orphanorum & peregrinorum pater exstitit; dicens Beati Job verba, Quia ab infantia crevit mecum miseratio, & de ventre matris meæ egressa est mecum: &, sicut in libro Sapientiæ legitur, In diebus suis misericordiam fecit. [Iob 31, 18, Eccl. 46, 9] In sulcis b agrestium hominum, [id est in eorum] cordibus, divini verbi semina serebat; eradicans omnia nequitiæ germina, suadens ut Christo munda præpararent corda, & Domino lucrifaciebat, quos diabolo abstrahebat.
[2] Fidelis namque ac prudens dispensator, in magni patrisfamilias domo constitutus erat, ut cum servis suis in tempore suo mensuram tritici erogaret. [virtutibus suo gradu dignis excellit,] Quid dicemus, quam severus in corripiendo, quam alacer in prædicando, quam benevolus fuerit circa subditos? Oppressores pauperum & viduarum libera & aperta voce corripiebat, secundum Apostolicum præceptum arguendo, obsecrando, increpando: tam Domino quam hominibus complacebat in hoc seculo: pernox semper in orationibus ac vigiliis; ut frugi homo parcus in cibis. [Tim. 4, 2] Bonum namque qui solitus erat consuescere, pudebat desuescere: in adversis & prosperis perstabat fortis: in agone positus speciali, infatigabiliter scutum tenuit fidei; totusque vitæ ejus excursus, cum Principe mundi fuit conflictus. In viis justitiæ rectus, in consiliis providus, in donationibus largus; Christum in ore, Christum in mente semper commemorabat attentus; omni enim dignitate extitit præclarus, omni bonitate comptus; statura decens, vultu honorabilis, facie venustus, corde lætus, consilio sapiens, ore jucundus, moribus compositus, atque in omni opere Dei strenuus. Vigili namque custodia mentem custodiens, non ut Isbozeth quondam ad ostium ancillam posuerat, sed Christum habebat custodem; qui est januæ c pro pessulo, per quem transeunt fideles, & ingrediuntur & regrediuntur oves; qui ad januam nostri cordis pulsat, ut cum Patre Spirituque sancto veniens in nobis requiescat… d Beati inquit misericordes, beati pacifici, beati pauperes spiritu, beati qui esuriunt & sitiunt justitiam, beati lugentes & patientes, & beati mundo corde; quoniam ipsi Deum videbunt, ipsorumque erit regnum cælorum; non eorum, qui extolluntur in honoribus & divitiis, & qui gloriantur in signis & prodigiis.
[3] His, & talibus beatus Valentinus florens virtutum charismatibus, tamquam miles emeritus, post longa hujus vitæ certamina, hominem exuens, ad siderea transiit regna, [moritur 2 Maji.] die secunda post prænominatas kalendas e Majas; dans terris membra, spiritumque cælo. Sepultus est in ecclesiæ f Apostolorum antro, in sacrofago plumbeo, quod positum est in tophea tumba, ubi florent orationum ejus merita, quamdiu mundi hujus versatur orbita. Et, sicut reperimus scriptum in tabula marmorea, antiquitus super memoriam B. Valentini posita, deguit in hoc seculo septuaginta quinque annos, in Pontificatus culmine præfuit annis duodecim, mensibus undecim, Indictione g tertia decima, regnante Domino nostro omnipotente, sereno, atque sacratissimo; qui nunquam non fuit, nunquam aliter fuit, nunquam aliter erit; qui difficile invenitur ubi sit, difficilius ubi non sit; cum quo non omnes possumus, sine quo nullus nostrum esse potest; ipso adjuvante, qui in trinitate perfecta vivit & regnat, per cuncta secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Hunc fuisse S. Salomonem seu Salonem, qui 28 Septembris colitur, potest prudenti aliqua conjectura suaderi.
b Forte legendum. Insulsis, & tunc nil supplendum esset.
c Ecgraphum nostrum, Propes, quod sensum non faciebat.
d Ibid. additur Ecce omnia hæc: sed sequitur, Hic omittuntur tres lineæ parvæ, quæ legi non possunt perfecte, cum charta in parte sit lacerata, & sequitur in principio sequentis chartȩ: sacra. Beati &c. Parva hæc sane jactura est, cum parum admodum ad historiam faciat generale encomium.
e Distinctius Proprium Genuense, VI nonas Maji, id est, 2 die Maji.
f Ibidem, duodecim Apostolorum: quæ postea dicta ecclesia S. Syri.
g Anno, ut dictum 325 vel 340.
§. II. Inventio, elevatio, & miracula.
[4] Hujus talis ac tanti Valentini Præsulis, unde superius epilogum fecimus, latuit mortalibus corpus, [Corpus occulum usque adiempus Ioannis, Episcopi,] humatum intra S. Syri ecclesiæ sinum. Sed sicut ab antiquioribus nostris didicimus, dum in eodem locello ignoto euntium & redeuntium pedes deambularent, quasi quidam concavitatis sentiebatur sonus, terraque tremere: unde quam plurimi magnæ vitæ virum, sicuti & erat, quiescere [ibi] opinabantur. Qui causa devotionis, quadrificæ compositionis incastraturam ligneam superius extruentes, ab injuria Sancti omnium remoti sunt pedes. Quæ ita permansit nostris usque temporibus, donec curam Pastoralem obtinuit Ioannes, hujus Januensis civitatis Episcopus. Cum igitur Domino omnium bonorum inventori placuisset, [in restauratione ecclesiæ repertum] ut egregii viri tam vita quam corpusculum panderetur, dum memoratus Episcopus ecclesiam S. Syri in monasticæ institutionis ordine ordinare cuperet, & populus dirutam ecclesiam jam in melius restauraret ac fundamenta jaceret; repererunt corpus sanctissimi Valentini, in loco de quo jam diximus, integrum vestibus & corpore.
[5] Quod citis gressibus illico Episcopo nuntiatum est; qui celerius Diaconum suum misit, scire cupiens utrum ita sese res haberet; indicens in mandatis, ut diligentius inquireret, an Sanctus annulum in manu haberet, quem jussit ut sibi detulisset. Qui veniens adhuc in eodem loco corpus sanctum reperit; & causa cupiditatis (ut jussus fuerat) annulum abstulit, partemque aliquam carnis cum veste rapuit; sed eam illico super altare posuit, annulum autem Episcopo detulit; & partem, quam de corpore Sancti tulerat, & super altare reposuerat, per ordinem pandit; eumque idem Episcopus invexit a, quod stulte fecerit; atque præcepit in mandatis, ut quantocius carnem cum veste in sepulcro juxta corpus reponeret, [juxta altare locatur.] unde abstulerat; quod & fecit. Domnus autem Episcopus, cum sacro ordine Clericorum & multitudine populorum, exinde glebam Sancti auferens, cum omni reverentia juxta altare majus posuit, quoad usque locus, ubi inde reconderetur, aptissime perficeretur. Quod Deo annuente completum est, & ab omni plebe donatione larga tantum largitum est, unde camera totius ecclesiæ pene ad finem perfecta est. De loco autem, ubi Sanctus jam pridem jacuerat, tabula inventa est marmorea; in qua ejus nomen & vita decenter est scripta, quæ permanet b usque hodie ad multorum notitiam.
[6] Alio namque tempore quidam vir de c Vintimiliensi castro, [Sancto invocato buccella faucibus inhærens ejicitur.] cum Domino suo videlicet Comite, in Januensem convenerat urbem; qui a quodam suo amico ad domum propriam invitatus, dum hora prandii pranderet, subito quædam offa carnis in ejus hæsit gutture, ut nulla agitatione vel impressione ejicere eam posset vel glutire. Qui nimia anxietate attritus, & mortis timore percussus, ad ecclesiam S. Syri confugit, ubi venerandi Patris Valentini jacet corpus, pro anima rogaturus, vel ultimum Viaticum sumpturus. Quem sic pavitantem & semimortuum Abbas videns, causamque dignoscens; monuit ut quantocius ecclesiam intraret, & Sanctorum patrocinia imploraret. Cujus monitis obtemperans, ingressus ecclesiam, dum ternas ad unumquodque altare venias lacrymans flecteret, atque ante S. Valentini aram ternam genuflexionem complesset; ab ejus ore illico bucella carnis, cum sanguine prosiliens, ante altare corruit; sanusque & incolumis restitutus, Deo ac S. Valentino gratiarum actiones referens, ad propria est reversus.
[7] Puella quædam alio in tempore de Astensi d urbe, a parentibus suis in Genuensem delata est civitatem, [contracta curatur.] quæ ita erat indebilitata corpore, ut vix quoquam deambulare posset: nam calcanea pedum ejus, præ nimia infirmitate ita cruribus inhæserant, ut nisi reptans manibus, positis substentaculis, alicubi non procederet. Quæ dum die quadam Dominica ita clinica jaceret; ecce adsunt mane duo Infulati ante Januam domus, dicentes ei, Surge, & ad ecclesiam procede. Quæ cum surgere trepidaret, ac deliramenta esse crederet; & iterum iterumque moneretur ut surgeret; inquirere cœpit, qui essent, qui eam tam mature de lecto levare præciperent. Fatetur unus se esse Syrum, & alium Valentinum, qui in ipsa eadem ecclesia e requiescunt; atque ut imperata perficiat cohortantur. Et dum tremebunda surgens, eos ad ecclesiam præcedentes subsequi, genibus & manibus reptans, conaretur; ecce Dei gratia ante ejusdem ecclesiæ valvas extenditur, cruribus erigitur, pedibus suis & baculis sustentara sanitati pristinæ restituitur. Tibiæ namque, quæ præ nimia ægritudine graciles & subtiles effectæ fuerant, iterum in priorem statum æqualitate reformantur: & ita in brevi tempore convaluit, ut nulla eam postea in aliquo officio anticipare posset. Hæc tua sunt Christe opera, tua miracula: qui dum mirabilis efficeris in Sanctis tuis, mirabilior præmonstraris in restituendis & renovandis creaturis.
[8] Sub eodem fere tempore in civitate janua fuit quædam matrona: quæ dum larvam ceræ, ad sui vultus similitudinem factam, ad sepulcrum D. Valentini detulisset: confessa est seniori loci, se olim in suo vultu sic fuisse tumidam & fuscam factam, ut pene ad mortis devenire exitum crederetur. [deformitas vultus corrigitur.] Quæ dum Sancti nomen Valentini invocasset, ejusque auxilium implorasset; subito se in crastino sanam fuisse effectam, & vultum in priorem coloris effigiem reversum; ideoque, pro sua liberatione & gratiarum actione, dixit, [larvam illam] se detulisse, ut cunctis claresceret, a quo morbo eam Sanctus liberasset. Hujus Beatissimi Valentini miracula dignoscens humana creatura, efflagitet ejus suffragia; ut suis precibus fulta, mereatur possidere regna cælestia.
[9] Licet autem, carissimi Fratres, omnium Sanctorum solenniter ac miro opere celebranda sit festivitas, juxta Propheticum vaticinium, Nimis, inquiens, [Colendus ut Patronus Vrbis,] honorati sunt amici tui, Deus; præcipue tamen illorum solennia largius venerari, piaque mentis devotione celebrare vobis convenit; quorum corpora vel pignora in urbe nostra, vel in propinquis locis Deo favente quiescere, quosque Patronos nostros jugi intercessu, signis & miraculis coruscantibus, pro certo fore cognoscimus. [Ps. 138, 17] Unde etiam cum olim Deus, universitatis auctor ac mirabilis rerum cunctarum dispositor, clementiæ suæ bonitatem & misericordiam mortalibus luce clarius innotescere vellet; ipsosq; de sede florigera in hujus vitȩ exilium mirabiliter propulsos, gratuito munere sibi filios facere decrevisset; ineffabili miroque modo unicum Filium, ex se ante Luciferum genitum, ad reformandum videlicet humani generis lapsum, sancto cooperante Spiritu de Virgine natum, visibili specie in mundum direxit. Ut autem, juxta Euangelii fidem, Deus homo factus, plasma, quod ipse formaverat, diaboli veneno infectum atque in utriusque mortis damna perductum, [Christi amicus,] ad vitam reformaret pristinamque libertatem; ipse quidem, nulla peccati lege cogente, sed propria voluntate, pro nobis mortem subire dignatus est. Ob id quidem, dilectissimi, Christus Iesus mortis attrocitatem corporaliter perferre voluit, quatenus mortis auctorem, carnis infirmitate superaret: per quam & Crucis vexillum, in electis suis, ipsam mortem funditus destrueret; sibique homines gratia sua, per fidei copulam operumque exhibitionem, gratissimos faceret amicos. Unde ipsa Veritas in Euangelio; Vos, inquit, amici mei estis, si feceritis, quæ ego præcipio vobis. [Ioa. 15, 14]
[10] Igitur quia homines, peccati conditione mortales, Apostoli scilicet ac reliqui eorumdem successores, amici Domini nostri Jesu Christi veracissime comprobantur; [& communicata ab eo virtute] summo opere necessarium fore credimus, quo eos ad continuæ intercessionis nostræque salutis suffragium sedula prece implorare studeamus; quatenus apud Deum ipsos patronos & amicos, Christi opitulante gratia, jugiter habere mereamur. Cetera, quæ tamen nec modica, nec pauca esse comperimus, in laude B. Valentini breviandi gratia dimittimus; quia eos inter quos facta sunt, nullo modo de his silere putamus. Nam sicut sacramentum Regis abscondere bonum est, ita opera Dei revelare & confiteri honorificum est. Ipse enim in Sanctis & per Sanctos virtutes quaslibet operatur, qui electis suis discipulis dicit; sine me nihil potestis facere: de quo Paulus dicit, Christum Dei virtutem & Dei sapientiam: cui nos quoque, Fratres carissimi, pro modulo nostro, laudes & gratiarum actiones, in his gloriosissimi sui Valentini Confessoris solenniis deferamus: ut qui illum in Sanctis suis mirabilem prædicamus, eisdem opitulantibus nobis eum propitium sentiamus, ad cujus beatissima funera sepulcri Christi vigilet gratia, dum diversa infirmantium genera ejus expetunt merita, [curationum miraculis clarus.] & reformati sanitate remeant prospero successu ad propria sani. [Ioa. 15, 5, 1. Cor. 1] Denique sæva dæmonum perit ibi rapina, pervicax monstrum pavet & refugit, figmentum diabolicum obsessa corpora ejulans laxat, febris livida ossa vexata relinquit, umbra diurna lucis extinctæ in solem vertitur, nervorum contracta genua tramite recto & incessu solvuntur, omnisq; infirmitatum catena frangitur, speque felici desolati in vivida iterum reformantur gratia sani.
[11] O dies veneranda, dies colenda, dies prædicanda! quæ talem florem in hujus mundi protulit lucem, [quo titulo auctor Genuensibus gratulatur.] ad hominum salutem omnium. Felix tellus Januensis, talis gemmæ adornata pignore, talisque lucernæ quæ resplendet indicibili lumine. Plaude & gaude Januensis civitas cuncta, tali lumine, quod fulget super æthera quasi sol, qui lucet inter sidera. O magnum meritum, & admirabile donum, & ineffabilis gratia, præstita sancto Confessori! Cujus virtutes nec calamo notari, nec etiam lingua humana jam expediri poterunt. Non enim ibi tantummodo ubi corpore requiescit miraculis pollet; sed etiam (sicut ab his, qui quotidianis ejus intersunt virtutibus, expertum est) in terra, in pelago, in carcere, in infirmitatibus, in periculis multis, & (ut ego ipse jam ex parte probavi) in necessitatibus variis, si quis eum recto corde interpellaverit, præsentem sentiret. Hoc quoque, ad laudem & gloriam Christi omnipotentis, qui omnipotentiæ suæ habenis cuncta cohibens, cum Patre & Spiritu sancto coæterna unitate regnat, per æternaliter manentia secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Invehere active, pro increpare, etiam alibi legisse memini.
b Id est usque ad seculum 13, quo scriptum hunc Sermonem putamus. Nec miramur sub terra defossum marmor per septem integra secula servasse legibilem inscriptionem, qui longe antiquiora Romanæ antiquitatis marmora hodiedum legimus.
c Vintimilium, antiquis Intimilium & Albintimilium, vulgo & in tabulis Vintimiglia, in confinio Liguriæ & Provinciæ celebre oppidum, distat Genua milliaribus 90, Nizza 20; quæ forsitan occasio fuerit detorquendi istuc nominis.
d Asti, civitas Pedemontii, distat Genua fere 50 passuum millibus.
e Hinc colligimus hæc scripta ante Translationem S. Valentini in ædem S. Laurentii, sed multo magis (nam pars nihilominus ad S. Syrum mansit) ex silentio de actis posterioribus in retectione & divisione sacri corporis.
DE S. ATHANASIO EPISC.
Athanasius, Episcopus Alexandrinus (S.)
[Ipse id si scripsit, Latine scripsit.] Pag. 191 post num. 36 adde — Anonymus auctor Orationis de rebus in Nicæna Synodo gestis &c — ut pag. 756 sub finem & sequ. 757 — in Margine vero hæc ponatur Synopsis — ante quod gratis fingitur de Sancto vaticinatus S. Metrophanes CP.
Pag. 203 num. 110 lin. 8 post hæc verba — prænarratæ fabulæ — adde Placuit deinde consulere Annales &c. Ibid. in App.
Ibid. num. 111 post 3 primas lin. sic prosequere — ideoque considerantes, quod apud antiquos Græcos nullum extet vestigium Typi cujusquam, seu fidei formulæ ab Athanasio editæ; nihil dubitamus, quin Symbolum prædictum, si vere ab Athanasio scriptum aliquando fuit, Latine primitus scriptum ab eo fuerit, sed ab alio diu postea Græce redditum, quale nunc inter opera reperitur. Ipse quidem in omnibus suis ad Orientales scriptis hoc potißimum agit, ut præter editam Nicænæ fidei formulam nullam aliam requirant vel suscipiant: sed cum Latinis videri posset aliter agendum censuisse; imo convenisse ut iis distincte ac clare ipsorummet lingua explicaret, doctrinam suam prorsus eamdem esse. Ita ego olim, non audens ob solam illam, quam dixi, causam recedere a communi sensu, tribuente Symbolum istud S. Athanasio ipsi, &c. ex Append. pag. 757 — usque ad lin, antepenult. columnæ 1, quam sic prosequere — Idem argumentum, post Quenellium, postea ex professo tractavit Natalis Alexander, inter selecta Capita historiæ Ecclesiasticæ seculi 4 p. 1, cap. 6 art. 8, agens de S. Athanasio ejusque scriptis; & num. 9 negavit esse Symbolum istud S. Athanasii, postquam accurate deduxisset omnia, quorum favore videbatur ipsum ei asseri posse. Actum igitur egero, si utriusque argumenta resumere hic velim, & convitia, a nescio quo Camo ea causa in me contorta, retundere.
[112] Libellus de observationibus Monachorum &c. pag. 203 usque ad lin. 14 non nisi Latine scriptus videtur — & sic prosequere — quapropter idem Natalis Alexander, loco jam citato num. 6 judicat, Magno Athanasio perperam adscriptum, nulla ulteriori suæ sententiæ ratione allata, nec vero ex intrinsecis causam ullam ego eruere potui, diligentius scriptum istud scrutatus. Supposito enim semel verum esse, quod dixi, Athanasium Latine etiam doctum fuisse (hoc autem cur teneri nequeat, hactenus non video) haud difficulter excogitari ratio potest, quæ sanctum exulem eo loco ac tempore moverit, ad libellum istum conscribendum. Quoniam enim monastica profeßio &c. usque ad finem cap. 10 ubi post num. 117 adde —
Præter ista jam olim nota, prodiit nuper Parisinis typis, [Syntagma doctrinæ ad Clericos & Laicos,] sub magno S. Athanasii Episcopi Alexandrini nomine, opusculum, publica sane luce dignißimum, ex Voßiano annorum quadringentorum aut quingentorum codice etiā Palladii Lausiacam & libellos aliquot vetustiores continente; Scilicet Syntagma doctrinæ ad Clericos & Laicos interprete & commentatore Andrea Arnoldo C.F Norimbergensi, quod vir clarißimus pro sua humanitate ad me misit, dijudicandum an verax credi titulus posset. Sed præverterunt alii, & Novellis litterariis Gallicis Amstelodami per menses singulos edi solitis, inferendas curaverunt rationes, ob quas illud Pseudepigraphum indicant. Harum prima, quæ velut certum ponit, Athanasii temporibus neque Communionem inter Monachos, neque Regulam fuisse, quarum tamen mentio in hoc libro occurrit, confutationem evidentem habet ex Actis S. Pachomii, utique coævi SS. Athanasio & Antonio, ad quæ Acta, illustrata XIV Maji, in Commentario prævio §. 3, fuse ostendi Cœnobialis vitæ sive Monasticæ perfectioris initium & exemplum a Pachomio ejusque Regula fluxisse, contra eos qui ipsam longe antiquiorem credi volunt. Quod autem simplex Monachatus, id est, [non probatur Athanasii non esse,] a cœnobiali societate liber, adeo non adimeret Monachis aliis jus bona quædam proprio nomine poßidendi, ut etiam Theodosianus Codex lib. 3 tit. 3 liberam testandi facultatem eis concedat, nihil nos moratur. Non etiam moratur nos objectio tertia, exinde petita quod Auctor jubeat, Quadragesimam Sanctæ Ecclesiæ, & septimanam Sancti Paschatis cum cura agi, nec enim dubitamus, quin Quadragesimalis jejunii observantia sit ab Apostolica traditione; [est tamen aliguid difficultatis in Decimis ibi nominatis:] & hebdomadæ Paschalis specialis solennitas, ex ipsomet Athanasio, videtur probari posse. Magis me movet secunda difficultas: neque enim satis video, quomodo Athanasius potuerit præcipere, Simul ac fructus juste & sine fraude legisti, primum Sacerdotibus offer decimas, nisi illæ jam tum lege præscriptæ fuerint; non videntur autem fuisse ætate illa, etsi ad exemplum Legis Mosaicæ fideles pii ipsi sibi legem fecisse potuerint, proventuum suorum decimas divino cultui vel pauperum usibus reservandi. Quod Clericos conjugio prohibeat Auctor, non obstante Nicæni Concilii indulgentia, quam non potuit Athanasius ignorasse (& hæc objectio quarta est) non invenio in libello isto: [non in prohibitione γυναίκων συνεισάκτων,] sed quod moneat, μὴ ἔξειν γυναῖκα συνείσακτον, καθάπερ τινὲς ἀγαπητὰς ἐπέθεντες αὐταῖς ὀνόματα· τάχα δὲ ἐναντίως μισηταὶ αὐτοῖς εὑρηθήσονται, Non habere mulierem contubernalem, sicut quidam, nomen eis ponentes Amicarum, quæ forte inimicæ potius ipsis esse invenientur. Non enim hic prohibentur uxores legitimæ, sed quales a Nicæna Synodo etiam prohibitas esse Can. III, notat eruditißimus Commentator, γυναῖκας συνάκτους similiter appellans, nisi sint matres, sorores aut amitæ vel materteræ: quas describens Concilium Ancyranum Can. XIX, Virgines, inquit, quæ tamquam sorores cum quibusdam habitant, συνερχομένας παρθένους τισίν, prohibuimus; eas denique de quibus Hieronymus ad Eustochium, Unde in Ecclesias Agapitarum pestis introiit? Unde sine nuptiis aliud nomen uxorum? Imo unde novum concubinarum genus? Nempe ut egregie notat prælaudatus Commentator, Malæ rei, aut certe periculosæ admodum ideoque prohibendæ, optimum nomen ingeniose dabatur, quo Appiam S. Paulus appellaverat, [Est autem scriptio alicujus Athanasio coævi.] Ἀγαπητὴν nominans in epistola ad Philemonem. Fatetur ingenue Arnoldus, hactenus nihil antiquius reperisse se, quo libellum istum, Alexandrino Athanasio, asserere posset, quam Interrogationes & Responsa cujusdam Constantinopolitanæ Synodi, seculo (ut opinatur) nono celebratæ; novit autem etiam ipse, quam fuerint facile isto seculo scripta quædam antiqua sub alienis nominibus recepta; qua propter aliud nihil affirmat, quam non perspicerese, quid sit, quare Syntagma suum S. Athanasii esse nequeat. Auctoris certe est eo propemodum tempore viventis, quippe qui supponat adeo tunc adhuc gentilismum viguisse, ut necessarium duxerit Christianos monere, nefestis Gentium communicent, ἑορταῖς ἐθνῶν μὴ συγκοινωνεῖν, Supponens etiam publicas omnes aut plerasque cauponas ab ethnicis teneri, docet quid iter agentibus sit faciendum, si forte eo venerint, ubi nec ecclesia fuerit, neque domus ulla orthodoxorum. Quæ omnia omnino quartum seculum sapiunt.
Pag. 205 ad finem Cap. XI adde — Post hæc cum subjectas &c. uti in App. pag. 760 col. 1 sub finem, atque in margine scribe — & Thebaidem visitans Pachomium miratur.
Pag. 215 Caput XVII sic Ordieris 118 Quo tempore Athanasii causa Sardicæ agebatur &c. ibid. in App. In Margine autem scribe — Secundum S. Pachomii prædictionem.
Pag. 218 num.202 lin. 5 a fine, sic lege parenthesim de Gregorio Nazianzeno Constantinopoli fidem Catholicam resuscitante — (erat enim tunc saltem septuagenario major, quemadmodum docebo in Appendicibus ad IX Maji, retractaturus quod scripseram, etiam octogenario majorem fuisse) vel prout ipsius Athanasii &c. —
Pag. 219 in fine Cap. 18 adde — Interim mortuus erat S. Pachomius &c. ibid. in App. & in margine scribe — Mortuo, Pachomio commendat Tabennesiotas Orsiesio. [ut non esse, longe est verosimilius)]
Ibid. num. 214 adde — multoque rectius Petrus de Marca Archiepiscopus Parisiensis, in Synopsi chronologica ad suam postumam Diatribam de tempore Synodi Syrmiensis plenariæ, Valentisque & Ursatii venia, statuit, Romanam istam Synodum anno CCCXLIX fuisse celebratam, uno alterove post anno quam Mediolani congregati Episcopi Catholici de causa Photini præjudicaverant, ipsum condemnantes; eosdemque Valentem & Vrsacium, se Catholice professos sentire, in communionem receperant; uti ex Hilarii Fragmentis & Epistola Synodica Ariminensis Concilii, prælaudatus Archiepiscopus loco citato conficit.
Pag. 221, num. 221 lin. 6 a fine — Servatium & Maximum — adde — seu potius (ut recte Baronius notat) Maximinum, hunc Trevirensem, istum Tongrensem Episcopos.
Pag. 222 num. 231 lin. 9 post — Hilarium — adde — Sed occurrit Baronius Tom. 8 Annalium, in addendis ad Tom. 3, prolixe ventilans hanc quæstionem: notatque prædictæ sub Liberii nomine Epistolæ mox subjici, Quid in his litteris non sanctitatis, quid non ex metu Dei eveniens est? quæ approbatio epistolæ, Athanasium damnantis, non potuit ipsius Hilarii esse. Sed neque satis verosimilis conjectura fuerit, scriptam quidem &c. — & in fine adde — Fuit ergo epistola illa omnino subreptitie impetrata, si tamen impetrata est unquam vel sic: quod sane putem ægre dici posse per conjecturam verisimilem, cum id Liberio, Athanasium damnare constantißime postea recusanti, nemo unquam objecerit; objecisset autem proculdubio aliquis, si talis ejus epistola, quantumvis supprimi jussa, fuisset in manibus Arianorum, uti fuisse debuisset, si potuerit ab Hilario aut alio quocumque ex vero descripta dari. Quid quod ipsemet Liberius videatur asserere, se post obitum Iulii inhæsisse communioni Athanasii usque ad ultimum sui exilii annum, dum epistolam de Athanasii damnatione, tunc a se vere scriptam, sic ad Orientales orditur: Ego Athanasium non defendo, sed quia susceperat eum bonæ memoriæ Julius decessor meus, verebar ne forte in aliquo prævaricator judicarer, eum scilicet abjiciendo quem is susceperat.
[232] Verum ut epistola non subreptitia solum, sed prorsus supposititia fuerit; [eum defendit &c.] non tamen Orientalium ad se legationem sic contempsit Liberius, ut non saltem rescripserit. Cum enim postea accusaretur &c. — & lin. 8 dele parenthesim, ac lin. 13, sic lege — responsum fuisse Orientalibus, sed per aliam prorsus quam quæ supra allegabatur epistolam. Vtinam porro extarent &c.
Pag. 222 num. 226 adde — Prædicta Episcoporum cum Athanasio consensio, [& de Photini depositione Sirmii agunt.] quæ istos ita simulate reconciliatos urebat, magis etiam patuit in Sirmiensi Synodo illa, inter eruditos controversia; de qua, post narratam Valentis & Vrsacii receptionem a Iulio factam ita scribit Hilarius. Verum inter hæc (dum scilicet relatio de prædictis Roma ad Orientales Occidentalesque lentius mittitur, & Orientales vicißim id subdole litteris suis agunt, ut res Sardicæ judicatas convellere incipiant, prætextu damnati Photini & communionis Marcello negatæ ab Athanasio) iterum Sirmium convenitur, ubi Photinus hæreticus comprehensus, olim reus pronuntiatus, & a communione jam pridem unitatis abscissus, scilicet in Concilio Mediolanensi anni CCCXLVIII, & postea in Romano anni CCCXLIX, ne tunc quidem, per factionem populi, potuit amoveri, a suo scilicet Episcopatu. Etenim eum Sirmiensem Conventum ad CCCLI spectare, utpate Romana Iulii Synodo biennio posteriorem, recte censuit de Marca.
Pag. 225 n. 251 adde — Agens de Hosii lapsu Hilarius, Formulam cui consensit non olim, tunc cum Photinus Episcopatu dejectus est, conscriptam esse ait, id est in Synodo generali jam dicta anni CCCLI: sed in particulari Illiricorum Episcoporum, quibus Vrsacius, Valens, Germinius præsidebant anno CCCLVII, uti recte notavit de Marca.
Pag. 230 in fine col. 2 post num. 284 adde — Interim etiam contigit &c. ex App. pag. 761, ubi marginalem Synopsim hanc scribe — Digresso ad visitanda monasteria S. Theodoro, — Artemius Dux Athanasium quærit apud Tabennesiotas: — quibus de eo aliquid fateri recusantibus, — Dux divinitus correptus recedit.
Pag. 239 num. 345 lin. 18 post — surgens comedat — adde — Fugerat paulo ante Alexandria Athanasius &c, ex App. — in margine vero sic scribe — Interim Theodorus fugienti etiam Theophilo — indicat tyranni mortem, divinitus sibi ostensam, & redire jubet Alexandriam: — quo etiam regressus Athanasius, — recipiendi ecclesiam &c.
Pag. 241 ad finem Cap. 30 adde Ex hinc cœpit Athanasius, &c. ex App. pag. 461 & 2, ubi hanc marginalem Synopsim scribe — Theobaidis monasteriavisitat, — excipitur gratanter a S. Theodoro, — eumque deinde per epistolam Orsiesio laudat, — & solatur Fratres ejus obitu mœstos, — monetque ejus loco Orsiesium habere.
Pag. 243 num. 370 lin. 1 — exeunte Septem — l — Septembri.
Pag. 249 num. 409 lin. 6 iisdem plane verbis, — adde — atque pro rerum ab Athanasio gestarum & toleratarum amplitudine nimis profecto arcta. Recentioris autem compositionis est primum, quam ut considerati mereatur. Casinense in tres Lectiones sic dividebatur, ut tota Vita simul legi ad secundum Nocturnum posset; [Ampliorem scripserunt Adelpertus, Prior S. Vdalrici Augustæ,] neque ultra prædictum Cœnobium extendisse se usus illarum Lectionum videtur, certe non transiisse Alpes, ad nobilißima alias Benedictinæ Profeßionis cœnobia. Ergo Adelbertus, Prior cœnobii SS. Udalrici & Afræ, Augustæ Vindelicorum in Suevia, primum se credidit Vitam S. Athanasii Alexandrini Episcopi, fidei defensoris, qui Symbolum Quicumque vult salvus esse composuit, singulari opusculo colligendam ex diversis antiquis historiis suscepisse, hæc inter alia præfatus, Anno exacto, cum operam dedissem ordinandi & scribendi ad vigilas Matutinales in festis Sanctorum Legendas, Tomum libri Confessorum respiciens, & S. Athanasii Vitam inter alias non reperiens annotatam, repente obstupui; & suspirando cœpi mirari, & intra me protestari, quod vir tantus, toti orbi notus, tanta pro fide Catholica passus, in partibus nostris de Actibus suis saltem libellum manualem non haberet specialem. Nil ergo moratus, Historias, Ecclesiasticam videlicet Eusebii Cæsareensis, & Tripartitam Theodoreti, Sozomeni & Socratis, Græcorum disertissimorum, ac librum Illustrium virorum, nec non librum Chronicalem pertractans, (hi duo quinam sint nec divinare labet, [post scriptæs aliorum Sanctorum Legendas,] nec vacat operosius indagare) & capita in distinctionibus librorum diligenter examinans, legi in quodam Capitulo de Rufino, qui vitam illius suo nobilitavit eloquio: reperi etiam abunde in eisdem libris ad desiderium meum. Narrat deinde quomodo expleto Legendarum volumine, desideratum opusculum de S. Athanasio scribere exorsus, varias difficultates in eo recte ordinando objectas superaverit, atque concludit: Si qua ergo in hoc opusculo reprehendenda reperiuntur, non inscitiæ meæ aut ignaviæ reputentur, sed illorum qui antiquitus illa scripserunt: quia in nullo verba ipsorum permutavi, nisi quod locorum & civitatum nomina, non bene cognita, aliquo additamento explanavi.
[409] Quandonam Adelbertus iste vixerit, mihi non constat; nec puto scient dicere Vdalriciani Monachi, quorum cœnobium totum conflagrasse anno MCCCXXXIII, scribit Bernardus Hertfelder, [seculo ut videtur 13] in brevi ipsius loci Chronico, post luculenter descriptam SS. Vdalrici & Afræ Basilicam, ante hos LX annos ibidem Prior. Isto autem incendio etiam prædictum de S. Athanasio opusculum, fortaßis haud diu ante conscriptum, periisse hoc verosimili indicio credo, quod anno MDCLX Bibliothecam celeberrimi monasterii & Mss. Codices omnes diligenter scrutatus (erant autem in iis aliqui ab annis circiter trecentis scripti) nihil tale invenetim. Sed quod in loco suo natali non inveniebatur, invenerat ante dictus Gamansius noster in Blaburensi prope Vlmam Ordinis Benedictini Abbatia, insertum Parti I Passionalis, ibidem a Fr. Bartholomæo Krafft circa annum MCCCCLXXX exarati. Idem Gamansius suum Blaburensis Ms. ecgraphum curiose contulerat anno MDCXLIX, cum alio vetustiori quam prius Paßionali, vicini Wiblingensis monasterii; unde conjectura nostra de Adelberto Priore, quod seculo XIII vixerit, utcumque confirmatur. Incipit ille ab enumeratione sex omnino civitatum, quæ idem Alexandriæ nomen antiquitus tulerunt; ac deinde opus cœptum pluribus interstinguit titulis, in propositum argumentum sic ingrediens: Regnante Constantino Imperatore, egregii Confessores & Catholicæ fidei fideles defensores, Alexander apud Alexandriam, Maximus Hierosolymis, Alexander æque Constantinopoli Sacerdotio fungebantur. Minus operose, & contextu absque titulorum interpositione & absque præloquiis ullis continuato, eamdem rem videtur egisse, nescio an Adelberti exemplo, [tum Anonymi tres San-Maximinianus,] alius in S. Maximini prope Trevi ros Abbatia, unde similem collectionem habemus tali principio; Cum apud Alexandriam post Achillam, qui Petro Episcopo & Martyri successerat, Alexander Sacerdotium suscepisset &c, verbis pene Ruffini, ac deinde aliis aliorum. Eodem fere stylo & initio habemus ipsam Athanasii Vitam, [Valcellensis,] in præclaro grandium sex tomorum Paßionali, quod ecclesiæ S. Mariæ de Valcellis aliquando fuit, & primo Tomo excepto venditum Clar. V. Balthasari Moreto, ne ad usum Typographiæ laceraretur, ab eodem redemimus; ac deinde Vitam illam contulimus cum Codice 696 Reginæ Sueciæ, in quo ipsa aliquanto contractior habebatur; [& Bodecensis.] multo etiam magis contracta in Paßionali Bodecensi, unde sua manu eamdem nobis descripsit prælaudatus Gamansius, in duos quasi libros divisam.
[410] [Item Ioannes Aretinus,] Sed hæc omnia, & si quæ alia, ut nomine Auctoris carent, ita non merentur operosius distingui: laudandus vero nominatim est Joannes Aretinus, Romanæ Ecclesiæ Subdiaconus, qui sub Eugenio Papa IV, &c. continuando hunc numerum usque 411 pag. 250.
Pag. 258 num. 453 lin. 6 — San-Blance — 1 — Samblanse — & lin. 8 sic prosequere — Topographicæ tabulæ, tertia ab urbe Turonensi leuca ad boream, notant oppidum Samblançay (antiquis simulantiacum fuisse, notat Claudius Castellanus, quod prædictus Pater, natione Hibernus judicium aurium suarum secutus, potius quam orthographiam, Samblanse scripsit; mihique occasionem dedit suspicandi alium locum, paulo remotius ad urbis meridiem situm, & in tabulis notatum S. Branche) Tabulæ, inquam, Geographicæ tertia ab urbe leuca notant oppidum Samblançay, eique ad Occidentem vicinum le Serrain, in quo jam dictus Pater &c.
Ibid. num. 455 lin. 6 a fine — sic judicaret — adde — de Brachio quod nos anno MDCLXI, XVII Martii, vidimus in Sacrario monasterii Caßinensis, & de Costa &c.
Ibidem ad num. 455 hanc marginalem Synopsim scribe — Vtrimque ambigua omnia sunt. — deinde post finem numeri hæc subjunge. —
[456] Hic poterat finis nobis esse agendi de S. Athanasio; quia tamen superius num. III indicavi, Symbolum Quicumque, [Occasio sequentis Appendicis.] non videri huic erudito seculo ejus esse cujus nomen præfert, idque argumentis pene ineluctabilibus evincitur; placet huic loco attexere digreßiunculam haud importunam, ad instruendum minus eruditum lectorem; cui forte, ut mihi olim, durum videatur dubitare de Auctore, quem tot jam seculis nominatim appellavit Ecclesia, sub Dominicali ad Primam Officio. Vtar autem verbis ipsius Quesnellii potius quam meis, ne alieni studii fructus videar ad me licentius traduxisse.
APPENDIX
De Symbolo, quod vulgo S. Athanasii dicitur, cujus
auctoris & ætatis sit?
Athanasius, Episcopus Alexandrinus (S.)
Post undecim formulas &c. ut pag. 757 &c. usque ad pag. 760, ubi post textum Quenellii ad mea verba sic scribatur in margine — Quanti faciendum in talibus silentium Antiquorum — & in fine columnæ ad verba — qui voluissent, & debuissent, nec potuissent, non sæpius talium meminisse — adde — Ast Symboli Athanasiani meminisse dicuntur, Augustinus in tractatu super Psalmum CXX, & Gregorius Nazianzenus in Oratione de laudibus Athanasii. [& quam falso allegentur pro Symbolo, S. Augustinus] De Augustino quidem apud Possevinum, & ex hoc apud Bellarminum lego, quasi explicans illud, Per diem sol non uret te, sic loquatur. De hoc sole Pater Athanasius Alexandrinus Episcopus, ita pulchre locutus est: Filius Dei a Patre solo est, non factus, non creatus, sed genitus. Verum ipsummet Augustinum consulens nihil aliud reperio, quam hæc verba; Ergo alium solem fecit Deus, qui oritur super bonos & malos, istum quem vident boni & mali (puto Augustinum scripsisse præter istum) Alius est autem ille sol, non factus, sed genitus, per quem facta sunt omnia. Possevinum credo memoria lapsum, pro alio quopiam Augustinum citasse, libenterque excuso; [& S. Gregorius Nazianzenus,] excuso etiam libenter Bellarminum, bona fide recipientem quod in Possevino repererat; sed qui me arguit non legisse Bellarminum, aut lectum dißimulasse; num quid poterit excusari, quod ipse saltem non curaverit Augustinum inspicere? Nazianzenus porro nihil minus dicit quam scriptum ab Athanasio Symbolum; sed solum laudat eum, quod cum ceteri omnes, qui doctrinam nostram (Christianam scilicet) profitebantur, trifariam divisi essent, ac multi circa Filium, plures etiam circa Spiritum sanctum ægram fidem haberent; pauci autem utrimque sani & incolumes essent; primus ille & solus, aut cum admodum paucis, veritatem palam apertisque verbis promulgare non dubitavit, unam trium personarum divinitatem scripto confessus; & quod multis illis Patribus (in Nicæno Concilio) circa Filium prius concessum fuerat; idem ipse postea, in asserenda Spiritus sancti divinitate, superno afflatu consecutus: atque Imperatori donum vere Regium & magnificum offert, scriptam nimirum fidei confessionem, adversus novum dogma, nusquam in Scriptura expressum; ut sic Imperatorem Imperator, & doctrinam doctrina, & libellum libellus frangeret atque opprimeret. Quis autem Libellus iste? Vtique Græco Imperatori Ioviniano Græce scriptus (quod de Symbolo nemo hactenus cogitare potuit) nec aliusquam Synodica Epistola, ab Athanasio ad Jovinianum data, [quam male etiam S. Thomas.] nomine omnium Episcoporum Ægypti, Thebaidos atque Libyarum; quæ & Nicænum Symbolum complectitur, & quædam ad jugulandum Pneumatomachorum recentem hæresim, uti recte animadvertit Natalis Alexander. Hic vero cum etiam sibimet objecisset S. Thomam, 2, 2 qu.1 art. 10 in resp. ad 3, tamquam non levis hac in causa momenti, expresse dicentem; Athanasius non composuit manifestationem fidei per modum Symboli, sed magis per modum cujusdam doctrinæ: sed, quia integram fidei veritatem ejus doctrina breviter continebat, auctoritate summi Pontificis est recepta, ut quasi fidei regula habeatur; cum, inquam, hæc sibi objecisset Alexander, superfluum duxit respondere id quod per se patebat, D. Thomam, definiendo quod erat in quæstione, utrum ad summum Pontificem pertineat fidei Symbolum ordinare; atque ex opinione vulgari Athanasium sibimet objiciendo; non axaminasse quid facti erat, quod Historici, est non Theologi; sed quid juris in isto quod prætenditur facto esse potuerit, sive id factum, sive non: qui est modus ordinarius D. Thomæ, num quam proinde allegandi in iis rebus, de quibus disputandis vel examinandis ille nec cogitavit quidem.
DE S. GERMANO EP. M.
Germanus, Episcopus Martyr, apud Ambianos in Gallia (S.)
Pag. 260 num. 11 lin. 3 post — coronatus — adde — vulgo S. Germain sur Bresle, a rivulo istic in Augiam influente; locus olim Bretteisel dicebatur. Est vero Prioratus Ordinis Benedicti, cui Joannes Miles Dominus de Bretteisel, donationes aliquas invenitur fecisse anno MCCXXXIV & IX; Guarinus autem Episcopus Ambianensis anno MCXXXVIII, confirmans vicinæ S. Fusciani in nemore Abbatiæ posseßiones quasdam, in iis numerat altare de S. Germano super ripam Augiæ: & Theobaldus, item Episcopus Ambianensis, ejusdem seculi XI anno XC, ipsammet Ecclesiam S. Germani de Bretteisel cum appendiciis &c. eidem Abbatiæ commendavit. Non tamen ipse Prior, sed &c.
Pag. 261 col. 1 lin. 3 post — queat — adde — Superius vero paris mensuræ saxum, opere anaglypho Sancti statuam habet insculptam, jacentis in habitu Pontificali, cum mitra & baculo atque dracone sub pedibus. Iuxta eamdem aram &c.
Ibid. lin. 6 — Reliquiæ — adde, de quibus ad calcem Vitæ impressæ, sic legitur. In uno brachio argenteo cum bordura, infra concavum clausum, sive firmatum aranea argentea, fuit repertus sacculus quidam antiquus purpureus, cum scriptura, declarante ibidem esse ossa cum pulveribus B. Germani Episcopi & Martyris. Præmittitur autem Breve Vrbani VIII, ipsi ecclesiæ pro festo Sancti jam dicti concedentis Indulgentiam plenariam, ad septennium duraturam ab anno MDCXXXIX.
Ibid. lin. 8 a fine — sive Aumales — l — vulgo Aumale — & lin. ult. Minidavid — l. Medavy.
Ibid. num. 12 in marg. scribe — Historia translationis geminæ 1650 & 1660 — & in fine nameri ejusdem adde. — Erat hæc Latina Historia, epitome alterius longioris, quam idem Auctor prius Gallice Bollando similiter miserat; sed serius reperi, quam ut ante impreßionem conferre cum Latina possem: nunc autem recognoscens, deprehendo varias circumstantias minutiores habere, quas operæ pretium sit in Annotatis legere.
Pag. 265 col. 1 lin. 2 — Flammavilla juxta Dieppam — l. — Flammantivilla, juxta vicum Deppam.
Pag. 268 Annotat. e, dele — Bellocasses, vel — & solum retine Bajocasses; nam Bellocasses, seu potius Veliocasses, regionem tenuerunt, quæ Parisinæ urbi ad Occidentem sita, le Païs Vexin dicitur.
Pag. 269 Annotat. c lin. 3 lege — Albamarna seu Albamarnula, vulgo Aumale, quibusdam etiam Albamarla dicta.
Ibid. Annot, d — Viel-Roüen, ut est in tabulis, seu potius Vicu-Rovan, ut hodie communius vocatur ac scribitur, vicus est &c.
Pag. 270 auge Annotata: & consequenter in ipso textu novas adde litteras, huc referendas.
a Ribodimons, &c. & adde — ipsum vero suburbium vulgo de Susemont nuncupatur.
b Ad num. 2 lin. 4 — Excipe paucas Reliquias quæ aliis in ecclesiis reverenter servantur.
c ad lin. 6. Est ea arca tres & dimidium pedes longa, alta duos, larga sesquipedem.
d ad lin. 12 — Monasterium S. Nicolai de Prato &c. b — adde — Huic autem monasterio Godefridus Comes mes de Ribemont istam ecclesiam donavit anno 1104, fundatam ab ejus patre anno 1083, Monachi tamen eodem introducti non sunt, nisi post mortem Canonicorum an. 1153.
e ad lin. 18. Translatio recolitur 13 Novembris.
f ad num.3 lin. 2 — Annus 1650 &c.
g Ibid. ad lin. 14 — Thesaurario isti nomen fuit Gilbertus Carlier Ribodimontensis.
h & i sint, quæ fuerunt d & e.
His annotatis, placet Latine reddere ipsos authenticos Actus, quibus notarialiter consignata sunt, quæcumque num. 3 prænotatæ Historiæ succinctius referuntur.
[4] Anno MDCL, die VII mensis Junii Feria III Pentecostali, turmæ quædam hostiles, ab exercitu sejunctæ, ex mandato Vice-Comitis de Turenne & Comitis de Fuensaldaigne, [Effracta anno 1650, a milite hostili capsa,] cum Ribodi-montem occupassent expilassentque, nec ab ipsa quidem parochiali S. Petri ecclesia abstinendo rapaces manus, in eadem repererunt arcam sancti Martyris & Pontificis Germani, cognominati vulgariter Scoti, ipsamque effregerunt; nec enim propter vetustatem suam potuerat auferri ad oppidum S. Quintini, quo oblatum fuerat caput & brachium, depositumque apud Dominum D'Origny, Regium istic Advocatum. Relicta nihilominus in fundo arcæ fuerunt ossa, quæ Mag. Gilbertus Carlier, non ita pridem Thesaurarius prædictæ ecclesiæ, adjutus a piis aliquot diœcesanis suis, detulit in oppidum Feram, commisitque fidei & custodiæ Mag. Nicolai Viti, Presbyteri Curati prædictæ ecclesiæ S. Petri, qui & ipse istuc se fuga receperat: omniaque clausit in arcam, continentem ornamenta ecclesiæ, cum præsenti scriptura; & deposuit in œdibus D. Josephi Doctoris medici istic commorantis, præsente & suadente D. Mag. Antonio Bougier, Consiliario Regio & Locumtenente Ribodi-monte; Francisco Forestier, Notario Regio; Gilberto Carlier prænominato; & Dionysio Baillet, [Corpus a Thesaurario Feram defertur,] tunc Graphiario, nunc Scabino Ribodimontensi, qui simul omnes Feræ tunc erant. Acta sunt autem hæc I Augusti, & a singulis subsignata nominatim fuerunt in protocollo, quod asservatus Ribodi-monte in archivo publico.
[5] Hodie vero, coram Notariis Regiis subsignatis, comparentes venerabilis & discretus Joannes Heduin, [quod annis 800 Ribodimonte fuisse,] Presbyter, Doctor Theologalis, Consiliarius & Eleemosynarius Regius, Concionator item ordinarius, Parisiis commorans in Collegio Remensi Parochiæ S. Stephani de monte; Ludovicus Buhot, Armarius, commorans in claustro S. Joannis Lateranensis; & Mag. Antonius Gra, jam dicti Remensis Collegii etiam inquilinus, omnes Ribodi-monte nati, certificarunt & testati sunt, quod corpus S. Germani Scoti, Episcopi & Martyris, fuerit in sua capsa (sicut per traditionem audiverunt) ab annis circiter octingentis; a die XIII Novembris depositum intra ecclesiam S. Petri Ribodimontensis, ubi habetur Patronus oppidi: & quod anno MDCL, durante obsidione & oppidi castri Guisiæ, mense Junio, prædones aliqui ab exercitu inimicorum immissi, violenterque ingressi Ribodi-montem, istuc residuos aliquot incolas repererunt, ac nominatim prænominatum Comparentem Buhot: [nec sacrilegio prædicto violatum, testatur qui vidit,] qui dixit & declaravit, quod vidit frangi grandibus malleis prædictam arcam, interim dum alii prædonum socii ipsum & alios plures tenebant firmiter religatos, ut captivos jure belli. Effracta autem capsa, cum intra eam vidissent ossa, mediantibus adhuc nervis & carnositate quadam exucca inter se quadamtenus cohærentia; tanto terrore fuerunt omnes divinitus perculsi, ut simul omnes fugam arripuerint, reliquerintque intactum argentum, & lapides gemmasque argento infixas. Ita remanserunt inviolata ossa sancta, quo ad usque præd. Gilbertus Carlier Thesaurarius ea excepit, collegitque intra mappam benedictam, & adjuvantibus nonnullis Feram detulit, quo Mag. Nicolaus Vitus, tunc Ribodi-montis Curatus, [atque exinde mansisse Feræ depositum.] cum Majori incolarum parte confugerat. Ibi de consilio Domini Bougier Locumtenentis civilis & Mag. Francisci Blondel Advocati Regii ac Majoris Ribodimontensis, prædicta ossa fuerunt deposita apud D. Josephum, Doctorem medicum Ferensis oppidi. Post hujus mortem arca, continens prædicta ossa cum ornamentis ecclesiæ Ribodimontensis, de mandato prædicti D. Heduini, tunc Curati Ribodimontensis, translata fuit in ædes Theodori Violette mercatoris pileolarii, Feræ commorantis; ubi etiamnum est, continens adhuc ossa prædicta; nisi quod inde sumptum aliquid, traditum sit Fr. Joanni Cauchie, Priori Curato ecclesiæ S. Germani Scoti, ad ejusdem suæ ecclesiæ ornatum. De quibus omnibus prædicti Comparentes petierunt fieri instrumentum authenticum, prout coram nobis in nostro musæolo factum est XIV Octobris MDCLIX, ac rite signatum ab omnibus.
[6] Prædictæ autem communicationis hoc speciale est instrumentum. Anno MDCLIX, XXV Septembris, coram nobis Roberto de Tupigny, [Addit Cisratus S. Germani Ambianens.] Presbytero Magistro in Artibus Universitatis Parisiensis, Curato Parochiæ S. Petri Ribodimontensis, diœcesis Laudunensis, & Gilberto Carlier ejusdem loci cive ac Thesaurario actuali dictæ Parochiæ, simul cum R. P. Victore Ambianensi Capucino & Superiore Capucinorum Conventus Ferensis, atque R. P. Hippolyto de Ault, stitit se Fr. Joannes Cauchie, Presbyter Religiosus Professus Abbatiæ S. Ioannis Baptistæ Ambianensis, Ordinis Præmonstratensis & Curatus ecclesiæ Parochialis S. Germani Ambianensis: qui nobis declaravit, quod motus devotione erga præd. S. Germanum Scotum, Pontificem & Martyrem, atque Patronum jam nominatæ Parochiæ suæ, in ejusdem honorem requisiverit, & publicaverit anno MDCXLVI, Vitam ejus & Officium, sub approbatione qu. Illustriss. & Reverendiss. Patris ac Domini Francisci le Fevre de Camartin, beatæ mem. Episcopi Ambianensis; visitaverit etiam locum martyrii ac sepulturæ, [se post editam Vitam ac miracula] in oppido nomen ejus ferente in diœcesi Ambianensi Decanatus Oisemontani. Quodque prosequens prædictam devotionem, prosecutus etiam sit curam quærendi loci, ubi corpus ejus quiesceret; intendens obsequi zelo quo ferebatur, ad promovendum illius Sancti honorem, non solum in dicta Parochia sua, sed etiam in tota civitate Ambianensi, ubi populus pientissime erga eumdem Sanctum afficitur.
[7] [cognito quod corpus Ribodimonte fuisset,] Hoc agens didicerit, ipsum de loco primæ sepulturæ translatum fuisse, ab annis circiter octingentis quinquaginta, in oppidum Ribodimontense diœcesis Laudunensis: sed non fuerit ausus illuc se transferre propter bella; verum scripserit plures epistolas venerabili & scientifico Domino Joanni Heduin, Presbytero Doctori in Theologia &c; cupiens ab eo certior fieri de Reliquiis S. Germani prædicti. Ille vero ipsi miserit Officium divinum, quod canitur in loco præd. in die Martyrii ejus 11 Maji, & in die Translationis Reliquiarum ejus die XXX Novembris: quo in Officio continentur miracula, iisdem fere verbis quibus reperiuntur in Vita edita per d. Fratrem Cauchie; ultroque obtulerit donare eidem notabilem aliquam partem Reliquiarum ipsius S. Germani. Hac spe illectus ipse Fr. Joannes, quam primum sibi tempus favere, cessante bello, [& accepta spe partis obtinendæ,] vidit; discesserit Ambiano XVIII Julii nuper præteriti, famulo suo Nicolao Archelin comitatus, & Ribodi-montem advenerit XXII die ejusdem mensis; ubi non invenerit præfatum D. Harduinum, quippe qui Parisios se receperat, Cura oppidi in Petrum de Ribodi-monte translata. Itaque prænominatus Frater nos accedens, declaravit devotionis suæ & itineris causam: instanterque rogavit gratiam sibi fieri, per quam posset ipsius Germani arcam inspicere, secumque referre partem aliquam, sua in ecclesia Ambiani reverenter exponendam. Tum vero narravimus ei præcedentis temporis acta: quomodo scilicet effracta a prædonibus arca Feram translata fuerit … ibique nunc asservetur… [illuc accessisse anno 1659.] Volentes insuper piæ ejus curiositati facere satis, deduximus illum ad ecclesiam S. Petri, ostendimusque locum ubi posita capsa erat: deinde vero consilium sumpsimus una cum ipso Feram adeundi, quod tamē differendum nobis fuit, eo quod prænominatus Carlier Ribodi-monte abiisset, propter urgentia quædam negotia: proinde Frater sæpe dictus Ambianum rediit.
[8] Die autem x Septembris sequentis scripsimus Fratri illi, ut omnino curaret adesse Feræ die XXV ejusdem mensis: [Deinde Feram evocato,] quemadmodum & fecit, Ambiano egressus die XXII, & postridie Feram appulsus, ubi nos usque ad XXIV expectavit, quando nos etiam istic adfuimus cum præd. Domino Carlier; Sequenti vero die una cum eodem Domino adivimus R. P. Victorem Ambianensem, Prædicatorem Cappucinum & Superiorem domus & conventus Ferensis, atque R. P. Hippolytum d'Ault item Prædicatorem; rogavimusque dignarentur nos comitari, ituros ad Theodorum Violette, Magistrum Pileolarium, in cujus domo deposita servatur arca, continens Reliquias S. Germani, & argenteam ecclesiæ Ribodimontanæ suppellectilem, [coram duobus Capucinis,] atque alia pretiosiora paramenta. Huc cum etiam advenisset, ut præmonitus erat, dictus Fr. Cauchie, ut interesset ipsius arcæ reserationi, Reliquias spectaret, suæque devotioni faceret satis; oravimus præd. Dominum Carlier, penes quem claves arcæ erant, ut ipsam nobis aperiret. Quo facto, cum omni qua potuimus reverentia, exemimus inde fasciculos duos, quorum unus continebat sudarium S. Germani, in altero erant pene omnia illius ossa, exceptis capite atque brachio, quæ seorsim habentur inclusa argenteis thecis.
[9] Porro cum idem D. Carlier, præstitisset juramentum, quod illa essent ipsamet S. Germani ossa, [reserata per Thesaurarium arca,] quæ ante violationem capsæ, factam per milites, intus reposita jacuerant (utpote qui ea ipsemet collegit postridie violationis prædictæ; quod etiam attestabatur Processus verbalis, ex eadem arca productus) cumque omnes ipsas Reliquias profunde essemus venerati; ad instantem supplicationem prædicti Fr. Cauchie, accepimus inde os coxendicis unius, costæ unius, & unius vertebræ, cum parte maxillæ, cui etiamnum dens unus adhæret; ipsoque illo tempore donavimus præd. Fr. Cauchie, Curato Parochiæ S. Germani Ambianensis, per ipsum modo infra exprimendo istuc deportanda, & conservanda in choro jam dictæ parochiæ; ita scilicet, ut solus ipse directionem ejus rei habeat, quamdiu Curam ibidem obtinebit, [tradidit Curatus Ribodimontensis 4 ossa,] ac postea ejus successores; hos & illum instanter rogantes, ut quantam poterunt adhibeant diligentiam, pro tantarum Reliquiarum condigna veneratione. Denique, postquam prædictas Reliquias, candido Corporali involutas, inclusimus pyxidi ex albo ligno, cum gossypio & filo albo, ad eum finem nobis per Fratrem Cauchie oblatis; eidem pyxidi etiam imposuimus duplicatam hujusce Processus verbalis, [sub fide publici instrumenti;] a nobis omnibus rite signatam, obsignatamq; sigillo locali Conventus Cappucinorum Ferensium; quos rogaveramus ipsum sigillum nobis commodare, pro comprobanda dictarum Reliquiarum certitudine & omnium suprascriptorum: de quibus ipse Fr. Cauchie, petiit a nobis publicum instrumentum: quod cum ei annuissemus, atque geminæ sindoni albæ delicatissimæ involvissemus tam Reliquias quam Sudarium S. Germani; & utrumque fasciculum inclusissemus arculæ ligneæ albæ, una cum prædicta gemina sindone oblatæ nobis a dicto Fratre; [& cetera novæ capsa inclusit.] addito etiam authentico hujus Actus exemplo; ipsam arculam octo clavis operculum transeuntibus confiximus, funibus cannabinis circumligavimus, & pre quatuor partes obsignavimus sigillo antedicto; quo exprimitur S. Ludovicus Franciæ, cum circumscripto, SIGIL. CAPVC. CONVEN. FERÆ. Præsens autem instrumentum traditum fuit prædicto Fr. Cauchie, hoc modo signatum. Fr. Victor Ambianensis Prædicator Capucinus, Superior Conventus Ferensis. Fr. Hippolytus d'Ault, Presbyter Prædicator Capucinus, Cauchie, Carlier & de Tupigny, cum attestatione & signatura legali.
[10] Sabbato XXVII Septembris anni jam dicti MDCLIX, prænominatus Fr. Joannes Cauchie, [Ille Ambianum regressus,] Curatus S. Germani prædicti, Ambianum appulit, in domum Presbyteralem ejusdem S. Germani, cum famulo suo, qui eum fuerat semper comitatus, Nicolao Archelin, afferens pycidem albam prænotatam, cum Reliquiis, expresse numeratis in Processu verbali Domini de Tupigny, Curati Ribodimontensis. Qui Frater, cum de omnibus antedictus accurate retulisset ad Illustriss. ac Reverendiss. D. Franciscum le Fevre, Dei & Apostolicæ Sedis gratia Episcopum Ambianensem, petiit assignati sibi horam, [ipsas Reliquias an. 1660 exhibet Episcopo Ambian.] qua ipsi prædictas Reliquias reserandas & recognoscendas offerret. Aßignato autem sibi die III Aprilis anni MDCLX, comparuit hora post ortum diei tertia, in capella Domus Episcopalis; & simul cum prædicta pyxide capsam querneam attulit, benedicendam ab Episcopo. Hic convenienter ad ejusmodi actum indutus, coram discretis ad spectabilibus Magistris Renato Robeville, Presbytero, Doctore Theologo in Vniversitate Parisiensi, Archidiacono & Canonico Theologali ecclesiæ Cathedralis Ambianensis; Carolo Picard, Presbytero, Iuris Canonici Bacalaureo, Scholastico & Canonico atque Officiali Curiæ spiritualis; Carolo Houlon, Presbytero Licentiato in Legibus, Clerico Consiliario Baliviatus & Sedis Præsidialis Ambianensis, ipsiusq; Officialis tunc Vices gerente; [ab eoque recognitas recipit, in sua Parochiali exponendas.] omnibus ejusdem Episcopi Vicariis generalibus: Secretario item, Promotore, ac Thesaurario Episcopalibus, pyxidem aperuit; omnia ut supradicta sunt reperit, ipsas Reliquias oblatæ sibi sindoni albæ ac serico rubro involvit, & separatim tribus pulvillis telæ albæ imposuit, eisque sericeo rubro filo assui fecit, itaque, simul cum Processu verbali desuper confecto (cujus hic summam dedimus) inclusit benedictæ a se querneæ arculæ, ac ligneis clavis clausam, & funiculo sericeo rubro obligatam, sigillique sui impreßione munitam, reddidit prænominato Fr. Cauchie. Qui hanc narrationem concludens addit, Intelligo quod, publicata inter ambas Coronas pace, Reliquiæ S. Germani, tam quæ apud S. Quintinum, quam quæ fuerant in deposito Feræ, Ribodi-montem honorifice sint relatæ ad ecclesiam S. Petri, ubi in eodem quo prius honore habentur.
DE S. WALDEBERTO AB.
Waldebertus, Abbas Luxoviensis, in Burgundiæ Comitatu (S.)
Pag. 274 num. 1 adde — Sic etiam in nobili S, Faræmonasterio diœcesis Meldensis Reliquias S. Waldeberti Abbatis Luxoviensis haberi (quem Sanctimoniales S. Gaubert vocant, & Walburgim, Gauburge, quasi Gualbertum, Gualburgim) scribit mihi Claudius Castellanus Canonicus Parisiensis, post quam omnes ipsius loci lipsanothecas, monstrante Abbatissa, vidisset anno 1685. Verum metuo, ne hæc sit confusio infra notanda; ubi Abbatem Luxoviensem, ab ejusdem nominis Episcopo Meldensi, SS. Faronis & Faræ fratre, distinguere conabor.
Ibid. col. 2 an. 24 post verba — Walberti Episcopi — adde — Mabilio, in Appendice ad part. 2 seculi 3, daturus librum Miraculorum, de quo infra, notat in veterrimo Kalendario Corbeiensi, ante annos nongentos exarato, non aliter exprimi ejus memoriam quam hisce verbis; VI Nonas Madias depositio S. Waldeberti Abbatis, nec majorem titulum in ipso libro miraculorum uspiam ei dari. Idem post Part. 1 sec. 3 in addendis ad sec. 2 in Vita S. Salabergæ danda XXII Septembris, quæ Vita non longe post Waldeberti obitum scripta est; & in libro de miraculis ejusdem Sancti, nusquam Episcopum, sed jugiter Abbatem appellari notat. Similiter post sec. 4 in addendis ad 2 notat, in Vita S. Bathildis, num. 7 secundum nostram divisionem, XXVI Ianuarii, dici, Theofredum Corbeiam Missum a Reverentissimo viro Domno Gualberto, quondam Abbate, ubi sine dubio putat, si unquam fuisset Episcopus, sic etiam appellandum fuisse.
Pag. 277, col. 1 adde — Mihi videtur, ad rem tantam decidendam nullum momentum adferre posse scriptor seculi XI, licet Benedictinus: quantumvis in eamdem cum ipso sententiam eat Albericus trium-fontium Monachus, ad annum DCCCCXXX dicens, quod ad hæc tempora Regula B. Columbani, [quamquam ea diu antea nota fuerit in Gallia.] tam in Francia quam in Burgundia, observabatur a nigris Monachis: sed S. Odo Abbas Cluniacensis Regulam S. Benedicti in Cluniaco, & in S. Benedicto supra Ligerim fecit observari, & exinde procedente tempore ubique recipi. Quidquid enim isti dicant aut sentiant, certum est Benedictinæ Regulæ propagationem trans Alpes longe anteriorem esse seculo X; ipsæque Floriacensis Abbatiæ secundus Abbas S. Mummolus, adeo solicitus ut corpus sanctißimi Patriarchæ ad suum transferri faceret monasterium, satis certos nos reddit de Regula quam ille professus sit; & cujus dumtaxat observationem restituisse Floriaci potuerit S. Odo, non primum induxisse, utcumque actum sit cum Luxovio aliisve nonnullis, Burgundiæ ac Franciæ Orientalis seu Franconiæ monasteriis, quæ forte solam S. Columbani Regulam usque ad seculum X tenuerunt, licet Benedictinam nec ignorarent nec contemnerent, sed cum aliis aliorum Sanctorum Patrum Regulis haberent ac legerent pro spirituali instructione.
Ibid. col. 2 in titulo — Abbate Luxoviensi — l. — Dervensi.
Pag. 279 Annot. f lin. 6 inchoetur Annot. g Nant… & in fine addatur. — Ast idem in Addendis se corrigens, vult intelligi locum Vinant, quasi Vicus-Nanti, qui una aut altera leuca distat a Matrona infra Meldas.
DE S. WIBORADA V. M.
Wiborada Mart. Virgo inclusa apud S. Gallum, in Helvetia (S.)
Rachilda, Virgo inclusa apud S. Gallum, in Helvetia (S.)
Pag. 283 num. 2 lin. 4 adde — : eamdemque bis transcriptam nobis misit Gamansius, ex papyraceo Codice Augustano SS. Vdalrici & Afræ, exarato (ut in fine hujus Legendæ additur) anno Domini MCCCCXIIII, feria IV quatuor temporum in Adventu Domini: cum quibus duobus ecgraphis editionem hanc conferens, Paucula quædam aut diversa aut meliora reperi, & ad calcem apponenda censui. Vita ipsa ab Ekkehardo &c.
Ibidem post num. 5 adde — 6 R. P. Ioannes Mabilio, suo V seculo Benedictino inserturus Vitam a nobis acceptam, [Quam in Reclusione sequuntur,] inter alia præfatur, Reclusorum Reclusarumque institutum celebre olim in Ordine Benedictino fuisse; idque probat exemplis S. Hospitii ac B. Coletæ, de quibus nos egimus XXI Maji & VI Martii. Ad rem nostram propius hic facit, quod narrata S. Rachildæ reclusione & morte, ex prælaudatis Hepidanni Annalibus idem addat, quomodo sexto post obitum Rachildæ anno, Christi DCCCCLII, Kerhilt VI Kal. Junii, in die Ascensionis Domini, sacro velamine induta est, & in Natali S. Mariæ inclusa, [Kerhildis,] primum quidem ad S. Georgium, deinde circa Wiboradæ clausulam apud S. Magnum; fuit autem ipsa neptis S. Notkeri Balbuli, uti asserit Ekkehardus Iunior Cap. 9, mox subjungens, quod Perchterat quædam vidua sancta, cum & ipsa includi optasset, & in clausula ejus (Rachildæ scilicet) sibi oblata pene annum in probatione laudabilis appareret; vulgi visitationes crebras & inanes devitans, in cella Salomonis circa parietem tituli S. Georgii includi rogaverat, magnarumque virtutum operatrix plures inibi annos exegerat. De hujus morte, ad annum MCCCCLXXXVI, scribit Hepidannus: [Pertherada,]
Pertherat in claustro defuncta, petit loca cælo:
Hatker mox antrum, post quā, se damnat in ipsum.
De Hatkero vero, [Hatkerus,] octava Christi (videlicet Nati) adeoque Kalendis Ianuarii defuncto, ita porro canit ad annum MXVIII.
Hatker in melius mutatur (ut opto) Reclusus;
Dexter in Octava fit, bone Christe, tua.
Eodem etiam tempore similem reclusionem coluerunt apud Sangallenses, Gerhiltha & Kothelindis (Virgines an Viduæ incertum, [Gerhiltha & Kothelindis.] grandavæ ambæ) id enim testatur idem Hepidannus ad earum mortuales annos, MXIV & MXX, hisce lindis. versibus:
Cruda virens Deo Gerhilth, seniore sub ævo
Fungitur in claustris, reserans ergastula carnis. Et.
Flendo peractorum Kothelin veterana dierum,
Sponsi celsa subit, cui se vivam sepelivit.
Pag. 293 post Annotata ponantur.
VARIANTES LECTIONES.
Ex Ms. Codice Augustano.
Wiborada Mart. Virgo inclusa apud S. Gallum, in Helvetia (S.)
Rachilda, Virgo inclusa apud S. Gallum, in Helvetia (S.)
Nvm, 4 lin. 15 Quam dissimulata pro tempore
causa.
5 lin. 17 Cumque ille.
6 lin. 1 Rem roboraturus sum.
7 lin. 12, immoramur.
8 lin. penult., in seculum seculi mansuræ.
10 lin. 15 coëgisset l. coëgit.
Lin. 20 & 21 una Kelmi, altera Bertheda: quæ
minus placent.
Lin. 31 l. contenta [esset] & dele [cetera]
13 lin. 11 eum: l. cum.
14 lin. 15 videretur, l. videret.
15 lin. 1 prædictum est.
16 lin. 16 in Potamico lacu vulgo Boden zee, seu
potius Bodmen-zee, ab adjacente castro: alias posset dictus
ab auctore videri Potamicus, id est fluvialis, quippe
quem Rhenus fluvius efficit: antiqui Venetum dixere.
20 lin. 2 qua. l. quæ.
36 lin. 7. Qui l. Quibus.
Pag. 320 ante vitam S. Antonini ponatur ex Appendice pag. 763, Commentarius sequens.
DE B. MAFALDA REGINA.
Mafalda, Lusitaniae Regis filia, Ordinis Cisterciensis Aroquae (B.)
Nvm. 5 sic inchoetur — 5 Ita Rodericus, ex cujus lib. 6 cap. 21 scimus, Alfonso VI, quem Imperatorem cognominant, fili as duas fuisse; Urracam, unde natus nepes Alfonsus VIII, Henrici pueri proavus; & Sanciam, nuptam Henrico Comiti Portugalliæ, unde natus est Alfonsus, ejusdem Portugalliæ primus Rex, avus Mafaldæ: sic ut sponsi se mutuo contingerent in quinto gradu, in quo nuptias contrahi tunc adhuc vetabatur Canonico jure: quæ omnia distinctius patebunt ex nostris ad Acta S. Ferdinandi Regis Commentariis die XXX Maji. Sciens ergo Mafalda, quale ipsam inter se & Henricum Castellanum consanguinitatis impedimentum esset, & præ oculis habens Tarasiæ sororis suæ exemplum, quæ ab Alfonso Rege Legionensi amitino suo, post annorum plurium contubernium liberosque susceptos, fuerat coacta recedere, ut Regnum Interdicto solveretur; supponi debet, ut erat non minus prudens quam pudica, & annos tum forte nata viginti quatuor, diligenter cavisse, ne quid Rex puer circa se aut vellet aut posset agere decori contrarium, quemadmodum recte animadvertit Cardosus, ex cujus Hagiologio &c.
DE S. ANTONINO ARCHIEP. FLORENT.
Antoninus, Archiepiscopus Florentinus, Ordinis Prædicatorum (S.)
Pag. 311 n. 2 lin. 13 post — accuratißime ederetur — adde — Idem deinde nobis significavit &c. ut in App. pag. 766.
Pag. 313 col. I post. lin.3 adde —
[13] Absolveram autem non solum compositionem prædictorum omnium, sed etiam impreßionem, tresque priores Maji tomos iu lucem emiseram; [Vita Italica ab Euphrosyno Lapini,] quando prælaudatus Illustrißimus Patronus meus D. Antonius Magliabechius misit Italicum Vitæ compendium, statim a peracta Canonizatione ex Castilionæo & Leonardo desumptum, a Fr. Ioanne Maria Tolosano de Colle Vallis-Elsæ Conventus S. Marci Professor, cui testimonium eruditionis minime vulgaris præbent ejus opera complura, in Bibliotheca Conventus istius asservata, uti lectorem docet Præsatiuncula, eidem post plures anteriores editiones nuper recuso præfixa. Recordatus etiam Magliabechius, in Musæo suo, non tam copia quam vetustate & delectu librorū æstimando, haberi aliam pleniorem Italicam Vitam Sancti sui tutelaris ac synonymi, anno MDLXIX Florentinis typis Italice editā, auctore Euphrosyno Lapini, ipsam mihi misit. Laudat eum Catalogus scriptorum Florentinorū Pocciantii a tersa Latinitate, Græcæq; linguæ ac liberalium omnium Artium peritia singulari, qua nobilißimos quosque patriæ suæ juvenes non modica cum eorum voluptate perdocuit: sed mirum est, complura ejus utroque idiomate Latino Tuscoque opera recensenti, hunc de S. Antonini vita libellū innominatum præteriri, duobus dum taxat annis editum ante Auctoris mortem, quam obiit exeunte anno MDLXXI, ut hoc ejus quasi testamentum dici poßit. Inscribitur opusculum Fr. Angelo Diaccetto, Fæsulano Episcopo, ex Ordine S. Dominici ad eas Infulas assumpto: qui etiam in eodem Ordine, post abdicatam Prælaturam pientißime obiit, triennium non integrum Lapinio superstes; vir etiam ipse, dum viveret, doctrina & sanctitate clarißimus. Profitetur Lapinius secutum se Auctores duos, [ex Castilionensi & Mainardo propriisque notitiis,] quorum primus Sancto familiarissimus (haud dubium quin Franciscus Castilionensi) statim post mortem ejus Vitam scripsit Latine, affectando strictam ac brevem sermonis elegantiam; copiosius alter, quamvis stylo minus venusto, eamdem composuit, tempore Clementis VII, rogatus a quodam P. Procuratore Ordinis S. Dominici, scilicet Fr. Vincentio Mainardo prænominato, ipsique Pontifici misit. Ego vero, inquit, ex directione duorum istorum, & propriarum observationum quarumdum adminiculo, conformium ei relationi, quam a puero accepisse memini, ab iis qui ejusmodi mirabilia audiverant recitari a senioribus suis, quorum patres ipsi Archiepiscopo sancto coævi familiaresque fuerant; accinxi me ad conscribendum præsentem tractatum vulgari nostra lingua; ut communis omnibus esse possit memoria gloriosissimi sui Pastoris. Hoc autem eo magis necessarium mihi visum est, quod licet prædictæ Vitæ, ipso quo sunt compositæ tempore, typis mandatæ sint; exemplaria tamen earum usque adeo rara nunc inveninatur, ut nec apud ipsos quidem Sancti Fratres, nisi perquam difficulter, ea sit reperire. Ita ille, litteris Florentia datis X Septembris. Quod si jam tunc tanta erat exemplarium prædictorum raritas, nil mirum si rariora ea nunc sint, [unde hic datur accepta Appendix.] magnæque felicitati sibi Magliabechius ducat, Vitæ a Castilionensi curatæ impressum exemplar in sua haberi bibliotheca; nec minus nos nobis gratulemur, accepisse ex Hispania librum, quem Florentiæ nusquam videramus. Interim operæ pretium fuerit, instituta collatione jam impressarum a nobis Latinarum Vitarum cum ista posteriori Italica, referre in Appendicem, Gloriæ postumæ præmittendam post Acta, quidquid a Lapinio singulariter commemoratum notaverimus.
Vera effigies.
S. Antonini Archiepiscopi
Obiit Florentiae an. 1459, 2 Maij, æt. 70
Col. X Maij.
[14] Præter hæc, nihil ultra habens quod addam, animadverti in Actis Translationis fieri mentionem tabulæ, positæ super altare, sub quo conditum sanctum corpus credebatur; In qua tabula depicta existebat imago sanctissimi Crucifixi, [Sancti effigies genuina,] ad cujus pedes flexis genibus depicta est etiam imago S. Antonini, dictum Crucifixum adorantis. Sed & in facie ipsius depositi, sub eodem altari collocati, reperta dicitur imago dicti S. Antonini, modo quasi jacentis & mortui, cum quibusdam Versibus. Hæ autem imagines cum fuerint æstimatæ a tempore depositionis ejus sic extitisse; cupido me subiit eas exquirendi, & ectypa si possem obtinendi: sed responsum accepi eas quidem non extare amplius, haberi tamen in civitate vetustas alias, non solum pictas, quibus diffidere vir prudens merito poßit; sed etiam fusiles, ex ea forma, quæ fuit ab ipsomet mortui vultu accepta, quo nihil optari potest ad genuina lineamenta certius. Talem igitur hic accipe, qualem D. Carolus Marcellinus, eximius Florentiæ statuarius, hunc in finem delineavit.
Pag. 351 Annot. c lin. 4 sic lege — Sed audaci unius ex Electis, Petri scilicet Capponii dicto factoque cohibitus — Deinde eadem pag. ponatur.
APPENDIX
Ex Vita Italice scripta ab Euphrosyno Lapini.
Antoninus, Archiepiscopus Florentinus, Ordinis Prædicatorum (S.)
[1] Mortuo D. Bartholomæo Archiepiscopo Florentino, contigit totis novem mensibus Sedem vacantem manere: eo quod Eugenius Papa IV, [Post 9 mensium deliberationem anxius pro creando Archiepiscopo Pontifex,] Florentinæ Ecclesiæ optime affectus, utpote qui Florentiæ natus fuerat, hæreret ambiguus, quem potissimum illi præficeret. In hac tam longa deliberatione, divina id ordinante providentia, animum nonnihil laxaturus, die quodam venit ad capellam palatii, ubi Fr. Joannes ex Ordine Prædicatorum, Professus Conventus S. Dominici Fȩsulani, idemque celeberrimus pictor, de mandato & ad petitionem ipsius Pontificis, Christi a cruce depositionem pingebat, aliasque historias, quas ibi etiamnum videre est. Erat Joannes vir bonus ac simplicissimus, ideoque perquam carus Pontifici ac familiaris. Hic ingredientem salutans, cum solito tristiorem incedere animadvertisset (consueverat enim frequenter, [suggestum sibi a Religioso Pictore Antonium,] & hilari semper facie, ad opus inspiciendum venire) interrrogavit, ecqua eum causa sic perplexum haberet. Non levis, inquit Pontifex: cogitamus enim, quomodo, elapsis jam novem mensibus, quibus nullam potuimus quietem capere, tandem idoneum Præsulem præficiamus patriæ tuæ: necdum enim, quamvis multi oblati sint, occurrit animo, cujus denominationi possim acquiescere. Ad hæc Joannes; Ne Tua, inquit, Sanctitas facile ista se cura liberaverit, cui tanta suppetit copia proborum atque litteratorum virorum, in quorum humeros onus istud reclinari possit. Inter hos non ultimus mihi nominandus occurrit Frater Antonius, de quo Sanctitas sua toties magnificum tulit judicium, admirans eum ac præferens omnibus, ingenii ac virtutis laude præstantibus, qui non solum in nostra civitate Florentia, sed etiam ubicumque florent hac ætate, tam quoad experientiam regiminis, quam quoad scientiæ Theologicæ profunditatem: ille vero opportune vicinus nobis est, Conventus per Regnum Neapolitanum visitando circumiens. Hic vel alii similes (quorum ideo ratio nulla habetur, quia sese per ambitionem non ingerunt, uti alii, hac ipsa de causa indigni, & interim omni hora molesti) solicitudinem vestram lenient; quorum ex meritis facta electio, non solum quietem Sanctitati Tuæ conciliabit, sed etiam laudem pariet.
[2] Non tu, subjunxit Pontifex, sed Spiritus sanctus per os tuum mihi locutus est, ostendens mihi quod medio in mari aquam requiram, [ad id munus eligit.] & virum nominans procul dubio dignissimum. Gratias deinde Joanni egit, & de iis quæ dicta erant silentium ipsi imposuit; ac porro ad alios sermones digressus, in sua conclavia rediit, firmiter decretum habens Antonium Archiepiscopum nominare; quemadmodum, præter omnium expectationem, convocato postridie consistorio, fecit. Ita omnino actam rem certissimo mihi constat: nec satis demirari possum, quod nostri temporis scriptor aliquis, ex occasione mentionem inducens Fr. Joannis Pictoris, asseruerit, quod huic ipsi Archiepiscopatum obtulerit Pontifex; sed ab eodem, suæ incapacitatis conscio, propositus Papæ Antonius fuerit. Verum quid mirer in eo casu narrando sic exorbitasse scriptorem istum, quando eidem etiam accidit, [Ipse ægre regressus in Tusciam Prælatis se excusat,] Nicolaum V pro Eugenio IV nominare? Antonius interim, intellecta sui nominatione, decrevit fuga sese in Sardiniam subducere. Sed hoc cogitanti, & nihilominus moras aliquas in Regno trahenti, ne suæ Religionis cœpta negotia confusa & imperfecta relinqueret; supervenit improviso suus ex sorore nepos Petrus, citatis equis ideo advectus Florentia, quia avunculi ingenium cognitum habens, haud frustra metuebat ne is electioni suæ repugnaret, & repugnando irritam faceret. Tum Nepotis & Patrum omnium precibus victus, consensit quidem redire in Tusciam; sed convocatis in Fȩsulanum Conventum diœceseos Florentinæ Prælatis, conatus est excusare sese.
[3] Quanto autem excusabat magis, magis illi eum optabant habere; cumque videretur precibus eorum concordibus nihil moveri, [hi vero per Legatum suum Romæ instant,] decreverunt pariter omnes scribendum esse Romam, ad Communitatis totius tunc in Curia Legatum, Paulum Zenobii qu. Pauli de Diacetto, significantes ei quantopere ille repugnaret oblatæ Prælaturæ, ipsique econtrario Pastorem non alium velle consensissent; injungentes eidem, quacumque ratione id ageret, ut vel sponte vel coactus admitteret Antonius oblatam dignitatem: id quod inter alia dictus Orator Dominio Florentino significat, se apud Pontificem tandem effecisse. Vidi ego talium litterarum exemplar in fragmento cujusdam libri: ubi per modum Ephemeridum adnotabantur Legationis istius acta, quod fragmentum hodiedum servatur apud D. Franciscum Diacettum Canonicum Florentinum, dignum heredem, non solum nobilitatis avitæ, sed etiam virtutum majorum suorum. Placet autem ex illa Epistola, scripta die XIX Februarii MCCXLV, [ut cogatur acquiescere,] ad confirmationem prædictorum, transcribere articulum huc spectantem, est vero hujusmodi. Quantum ad Archiepiscopum, mihi dicit (scilicet Pontifex) expertum se omnia, tam per litteras, quam per certos homines, ac porro libenter idem facturum: hortatur autem Dominationes vestras, ut loqui Antonium faciatis, eique persuadeatis acceptare munus: quod si porro persistat negare consensum, Dominationes vestræ omnino intelligant quare neget, eumque exorent atque constringant. Quibus ex verbis liquet, qua in æstimatione bonus ille Religiosus apud Pontificem esset; qui repugnantiam tantam intelligens, nec absque ratione eam esse persuasus, omnino voluerit causam quæri; quam ubi denique non aliam animadvertit esse, quam profundam Christianamque viri humilitatem, absoluto eum præcepto constrinxit.
[4] Archiepiscopus factus, voluntariam paupertatem nihilo minus quam antea sectabatur: quod si homines largi & caritate præditi, ut sæpe fiebat, [Paupertatis amans,] mitterent ei aliquid ad usus suos, continuo jubebat vendi, acceptumque pretium in pauperes distribui. Contigit autem virum nobilem donare ei lectisternium sericum acu laboratum, eo quod judicasset non satis congruum ipsius dignitati esse vile illud, quod Archiepiscopi lecto instratum viderat: quippe quo vix patienter mediastinorum quispiam uti voluisset. Verum ille venum misit oblatum, & pretium in eleemosynam erogari jussit. [pretiosius stragulum ter vendi facit in eleëmosynam.] Venditum in veterarii cujusdam apotheca agnovit Nobilis qui donarat: ratusque defectu pecuniæ id fecisse, quem sciebat sæpe etiam de necessariis sibi tulisse, eleemosynæ faciendæ causa; stragulum idem redemit, Præsulique remisit, idque tertium. Quæ res vulgo cognita adeo non restrinxit caritatem civium, ut potius plurimi, ex nobilioribus & opulentioribus, de substantia sua ad eum conferrent, eo fere modo, quo temporibus Apostolorum primi fideles deferebant bona sua ad pedes S. Petri.
[5] Nulla non nocte surgebat ad Matutinum Officium, nec erat domesticorum ejus aliquis, [Quot noctibus surgens ad Matutinas,] qui, ejus hoc in genere constantiam aliquando expertus, quantumcumque intempesta esset aura, sequi eum detrectaret: quare aliquando etiam contigit ostendere Deum quam id sibi gratum esset. Cum enim hiemali ac pluvia nocte, per densissimum imbrem, sic progresso in Cathedralem occurrerent domestici, humorem a vestibus excussuri, quas perplutas invenire credebant, nec hilum quidem madere mirati sunt. Habebat sororem Sanctus, conjugio copulatam. Ea cum aliquando de rei familiaris angustiis quereretur, [non tangitur a pluvia.] solari eam volens frater, bono ut animo esset, jussit; futurum aliquando asseverans, ut grave tunc onus, levissimum experiretur; tantum filiis, quos tres habebat, bene educandis incumberet sedula. Nec irrita talis prædictio fuit: unum enim eorum vidit mater ad eum ipsum gradum dignitatis evectum, in quo tunc Sanctus erat: & alii duo insignes Legum Doctores fuerunt.
[6] In publicis vitiis reprehendendis, si verba non sufficiebant, [Tumultuosos in templo ad sponsam nobilem videndam concursus,] violentioribus etiam remediis utebatur. Ita cum sub tempus Vesperarum, quibus ipse intererat, nobilissima quædam sponsa ecclesiam ingressura esset, singularis omnino formæ, & quæ ista vice primum procedebat in publicum; ac sparsa rei fama, juventus quasi infinita accurrisset ad spectaculum, viam qua transitura erat obsidens; mox atque eam portæ templi appropinquare auditum est, facto in Chorum concursu, omnia sedilia & scamna occupavit, & utrimque veluti in sepem reducta, non nisi angustissimum transitum relinquebat. Hinc ingens toto Choro strepitus confususque tumultus, cum posteriores alii urgerent anteriores. Tantam eorum proterviam ferre non valens Archiepiscopus, surrexit de throno suo; ingressusque in sacristiam, manipulum funium arripuit; & facto exinde flagello, plenus zelo ad tumultuantes accessit; quantumque valebant brachia percutere incipiens; [flagello dissipat.] Ite, inquit, abite, scelerati & satanæ filiis, Dei templum domus orationis est, & vos eam facitis speluncam latronum. Ad Euangelicas hasce voces tantus terror invasit multitudinem totam, ut quasi iram Dei in vultu sui Pastoris legisset unisquisque, certatim ad aliquam portarum procurrerent omnes, exitum quæsituri, ita ut pene invicem conculcarent. Fuitque res admiratione dignissima, quod tali in casu, quo etiam vilissimus quisque solet audacissimus esse, in tanta turba Nobilium, & juvenum, & pro hujus seculi corruptela insolentissimorum, nec unus quidem repertus sit, qui hiscere contra auderet.
[7] Mortuo sepultura fuit data, ad latus communis sepulturæ Fratrum, [Mortui digitum optat habere Pius V. Pont.] quæ est ante portam Chori: ibidemque postea facta est capella, ac supra depositum Antonii altare, craticulatum a fronte, ut videri possit monumentum: ante quod tenetur jugiter accensa lampas, & sic ad nostra usque tempora perseverat. Quamvis autem Pius Papa V, cupiens vel unicum sancti viri digitum obtinere, suum hoc desiderium Priori Conventus S. Marci indicasset; missus tamen ea de causa Romam fuit R.P. Fr. Sanctez Cini, qui suæ Sanctitati significaret, sepulcrum istud ad eum usque diem numquam apertum fuisse: rogaret proinde, ne, si omnino id fieri Pontifex vellet, absque apparatu aliquo extraordinario id ageretur. Quod ille intelligens, neque tunc satis idoneum tempus esse cognoscens, maluit rem differri.
Pag. 354 num. 16 adde — Blasius Ortizius, Canonicus Toletanus, Adriani Papæ ex Hispania in Italiam comes, & quamdiu is fuit in vivis domesticus, [Adrianus omnia, gratis fieri jusserat.] Itinerarium ejus ab Hispania Romam usq; ac ipsius Pontificatus eventus, summa fide collectos reliquit tribus libris, dignißimis plane quos tertio suo Miscellaneorum tomo insereret eruditißimus Baluzius. Libri istic III Caput XXX totum est de Canonizatione Beatorum Antonini & Bennonis. Colitur autem S. Benno, Misnensis in Saxonia Episcopus, XVI Iunii, de cujus Canonizatione cum nulla habeatur promulgata Bulla, commode istud Caput ibidem proponetur ad supplendum defectum. Satis sit ad laudem Adriani cum Ortizio notare, quod quamvis summa pecuniarum non exigua in ejusmodi Canonizationis actu, tum in Pontificia familia toganda, tum in aliis impendiis soleat consumi; circumspectissimus tamen Papa tales sumptus, quasi alienos a sanctimonia & puritate Canonizationis, fieri vetuit.
Pag. 355 num. 19 adde — Cœptum id mox executioni mandari, tam Florentiæ quam in toto Prædicatorum Ordine. Et in hujus quidem Breviariis, secundum exemplar quod habemus excusum Parisiis anno MDXLIX, insertum reperitur Officium, quoad Hymnos, Antiphonas, Lectiones, ac Responsoria totum proprium: quali autem usus sit reliquus Florentiæ Clerus non comperi: nam Lectiones & Orationem proprias, de quibus infra, primum anno MDCLXV, sub Pontificatu Alexandri VII, invenimus fuisse approbatas.
[2] Quod ad omnes per universam Ecclesiam Seculares & Regulares attinet, a quibus etiam voluit Pontifex Officium cum Missa præfata secundum morem suarum Ecclesiarum recitari, an unquam & alibi quam Florentiæ adductum in praxim mandatum illud sit, vebementur ambigo &c. — Tum in fine ejusdem numeri adde — Vt ut est, cuicumque difficultati, in celebrando S. Antonini festo eatenus oblatæ, occurrit anno MDCLXXXIII. S.D.N. Innocentius Papa XI, die XVII Augusti publicato Brevi, quo declarat, qualiter de consilio Eminentiss. & Reverendiss. DD. Cardinaliū, sacræ Congregationi Rituum præpositorum, habitæ die XXIV currentis anni, ad pias preces Serenissimi Magni Ducis Etruriæ, benigne indulsit, ut imposterum in Ecclesia universali quotannis die X Maji possit recitari Officium, & celebrari Missa S. Antonini, olim Archiepiscopi Florentini, Ordinis Prædicatorum, de Communi Confessoris Pontificis ad libitum, juxta Rubricas Breviarii & Missalis Romani, ab omnibus utriusque sexus Christi fidelibus, tam Secularibus quam Regularibus, qui ad Horas Canonicas tenentur. Anno deinde sequenti eadem sacra Congregatio, ad reiteratas preces Serenissimi Magni Ducis Etruriæ, Lectiones proprias pro secundo Nocturno & Orationem de prædicto S. Antonino, alias sub die XXI Novembris MDCLXV revisas, & relatas per Eminentiss. D. Card. Azzolinum, & ab ipsa sacra Congregatione pro Clero Florentinæ diœcesis approbatas, & relationem ejusdem Eminentiss. Azzolini, permisit recitari ac respective celebrari posse, etiam in universali Ecclesia, ut supra, die XI Martii MDCLXXXIV.
Pag. 356 col, 2 post num. 27 hæc subjunge — Non erat nobis satis &c. ex App.pag. 766 & seqq. in margine autē hæc Synopsis scribatur. [Festum nuper ad 10 Maji translatum,] — Ex invento de translatione Processu plenius habetur, quomodo ea decreta, — accesserit Archiepiscopus ad ecclesiam S. Marci, — ubi recognovit monumentum hactenus intactum — quod etiam alii plures jurarunt — uti & altare supra illud constructum: — quibus effractis apparuit capsa, in eaque sanctum corpus — habitu Ordinis & Pallio indutum — exemptisque intestinis incorruptum — quod Pontificalibus deinde indutum, defertur ad sacrarium.
Pag. 358 adde — 39 Hujus Translationis occasione, reservatas fuisse nonnullas sacri corporis particulas, virisque principibus impertitas, vix equidem dubitaverim: nostrum certe Monasteriense in Westphalia Collegium habet aliquas in Reliquiario aræ S. Crucis, & in Reliquiario parvo Sodalitatis minoris: de aliis alibi necdum cognovi: plures paterent, censeo, si haberemus Lipsanographiam Dominicanorum Conventuum, quibus par est credere plures fuisse communicatas. Sufficere poterat hæc gestæ rei fidelis relatio, ex Italico contracta & Latine reddita: placet nihilominus publicum totius actionis instrumentum, quomodo Latine impressum habetur, totum hic addere. Est autem hujusmodi.
Dei nomine invocato &c. ut in App. pag. 786. col. 2 & seqq. — Vtile autem fuerit post num. 16 sic inserere jam indicata ac porro indicanda additamenta, ut commutati proportionaliter numeri augeantur hoc modo:
[17] Blasius Ortizius &c.
§.III. 18 Secundo post Canonizationis publicationem anno &c.
[19] Quapropter Vitam & gesta.
[20] Et quoniam cupimus.
[21] Quod ad omnes per universam ecclesiam Seculares.
§.IV. 22 Testatur in Bulla Canonizationis — & sic consequenter usque ad 27, nunc 28 num. post quem ex App. habetur
[29] Non erat nobis satis &c. usque ad 36 inclusive: ut qui numerus est 28 fiat 37.
[37] Post hoc laborari cœptum &c.
§. V. 38 Omnibus in diem octavam Maji &c. usque ad finem; ita ut ultimus numerus, qui nunc 38 est, fiat. 46.
[47] Suffiere poterat hæc &c.
[48] Cum Sanctum corpus &c. ut in App, pag. 769, continuatis succeßive numeris usque ad finem. Vltimæ autem huic additioni jungatur marginalis Synopsis hujusmodi — Cum anno 1589 — 15 Aprilis recognitum corpus, — & in novam capellam transferendum, — expositum 8 Maji fuisset — congregatis 9 Maji qui processuri erant — panegyrim recitat Episcopus Glandaten. — post quam illud humeris Episcoporum exceptum, — & per urbis Florentinæ præcipuas quasque vias circumlatum fuit, — comitantibus 5 Cardinalibus & 19 Episcopis, — Deinde Archiepiscopus exhibuit Breve Sixti V — secundum quod omnia egerit: — testatusque ipsum esse corpus S. Antonini — novo illud altari includit — condito de re tota publico instrumento. —
APPENDIX AD DIEM TERTIAM MAII.
[Errata]
Post B.Alexandrum Cisterciensem pag. 359 col.2 ponantur hæc nomina.
B. Zacharias, Ordinis Minorum Alanquerii in Lusitania.
B. Æmilia Biccheria, Ord. S. Dominici Vercellis in Pedemontio.
B. Alexander Vinciolus, Episcopus Nucerinus in Vmbria.
B. Stanislaus Canon. Regularis, Casirmiriæ in Polonia.
Ibid. inter Prætermissos col. I post S. Messalinam ponatur — S. Auxilii Episcopi & Martyris Translatio Forojulii instituta celebrari anno 1642, post inventas ejus Reliquias: qua de re insignem tractatum nuper edidit, nobisque misit alibi laudatus Ioannes Antelmius Forojuliensis Canonicus, conatus persuadere ipsum eumdem esse cum Antiolio Episcopo, in Lerinensi cœnobio Luporum Concellita Maximorumque, Memphiticis & Palæstiniis Archimandritis comparato apud Sidonium Apollinarem ejus familiarem, lib. 8 Epist. 14 quod plenius licebit examinare ad diem ipsius S. Auxilii natalem, quando etiam de hujus inventione miraculisque agemus, scilicet XXVI Januarii.
DE INVENTIONE S. CRUCIS.
Inventio sanctæ crucis, per SS. Helenam & Macarium Hierosolymis.
[1] Pag. 365 num. 23 lin. 8 sic lege — cœptam recoli memoriam inventæ Crucis? [exemplo ad plures propagato per Vrbanum 8] si non ipso quo inventa est die (hæc enim nimis incerta est conjectura, quam secutus est auctor epistolæ, Eusebio Papæ suppositæ supra, num. 13) eo saltem qui primus in mobilis occurrere potest, habita ratione testorum cum Paschate mobilium, quorum cyclus numquam serius refert Dominicam Quasi-modo, quam II Maji. Sic tamen id credere velim Romæ institutum fuisse, ut etiam existimem &c. — & lin. penult. lege — inter festa a populo feriato agenda numeratum in pluribus Italiæ Germaniæque Provinciis. Ex Gallia intelligo, [illis vero Officium compositum sub Gregorio V.] neque Parisiis neque in diœcesibus aliis plerisque, si Aurelianensem excipias, obligationem istam susceptam fuisse, cujus primum auctorem Castellanus existimat fuisse Urbanum VIII, per Bullam necdum mihi visam. Ea Bulla edita fuit ante annum MDCXXXIV, quando Bartholomæus Gavantus suum in Rubricas Missalis Commentarium quinta vice recudendum dedit; alias enim mirarer quod ejus ipse non meminisset tom. 2 sect. 7 c. 7, ubi agens de festis mensis Maji, dicit esse qui Officii, hoc in festo recitandi (quale reperimus in Breviario Venetiis excuso sub annum 1522) auctorem faciant Petrum Senogalliensem Episcopum, approbante Gregorio XI, cujus is Sacrista atque Confessor erat, Episcopatu Senogalliensi & aliis succeßive titulis ornatus, suum tamen in Curia munus constanter & ultra annum MCCCLXXXVIII retinens. Idem autem Gavantus docet, quod Clemens VIII prædictum festum inter festa secundæ Classis numeravit, cum anteæ solum ageretur ut Duplex minus; mutavitque Antiphonas ad Laudes, ut essent eædem quæ in Exaltatione, quia priores historiam continebant dubiam, imo fabulosam, æque ac Lectiones quæ eadem de causa mutatæ fuerunt. Vt ut est, nec in nostro quidem Belgio, quatenus ad Archidiœcesim Cameracensem spectat, feriatus in populo est dies Inventionis, sed dies Exaltationis mense Septembri, uti & per omnem Galliam.
[2] Erit forte &c.
DE S. ALEXANDRO PP.
Alexander I, Pontifex, Martyr Romȩ (S.)
Eventius, Diaconus, Martyr Romȩ (S.)
Theodulus Diaconus, Martyr Romȩ (S.)
Pag. 369. Num. 8, a lin. 31 reliqua istius paragraphi usque ad lin. 55, sic mutabis. — Trebonius Gallus & M. Atilius Metilius Bradua Consules extiterunt anno CVIII, Trajani XI, ultra quem annum superfuisse Evaristum, ad aliquot saltem hebdomadas olim censuimus. ut post nonlongum intervallū succedere potuisset Alexander, circa initium Martii. Postea deprehendimus, eos dies, quibus primi XVIII Pontifices dicuntur sepultiveros eorum natales esse, adeoque revera mortuum esse Evaristum, XXVI Octobris; neque quidquam tunc adhuc circa Alexandrum mutantes, censuimus recipi posse Vacationem integrorum quatuor mensium, post quos hic sederit annos VIII, menses II, diem I, juxta priorem Catalogum. Verum secundis curis recognoscentes tractatum, quem circa Chronologiam Pontificiam paraveram, elegimus ex secundo Catalogo recipere pro mensibus duobus, menses septem; itaque Alexandrum facere Evaristi, primo Vicarium, a die I Octobris; deinde Successorem, a die V Novembris: ut ille, qua Vicarius qua Pontifex, Ecclesiam rexerit annis VIII, mensibus VII, diebus II. Similiter Alexandri successor S. Sixtus, invenitur ordinatus ante novos Consules &c. lin. 8 a fine.
Pag, 371, num. 17 lin.antepen. — tres invenit — adde — Volaterrani, inter suæ Cathedralis reliquias, Os unum numerant; alii alias &c.
Pag. 393 Annotat. e Bailivus — l. — Ballivus.
DE S. PHILIPPO PRESB.
Philippus Presbyter, Cellæ in Palatinatu Rheni (S.)
Pag. 423, col. I, lin. 12 a fine — Gamansius noster — sic perge — deinde eadem studiose transmisit, danda post Vitam sub titulo Appendicis. Fuerat Heidelbergensis Academia &c — uti lin. 9 a fine pag. 426, post Acta ponatur APPENDIX de Ecclesia & Fraternitate S. Philippi, uti habetur pag. 771.
Pag. 427 de S. Ursio num. 6 col. 2 lin. antepen. post — Apta — adde — nec non a Canonico Claudio Castellano Parisiis transmissas &c.
Pag. 428, de B. Aufrido, adde in margine litteras, G. H. ut P. Godefridii Henschenii sciatur esse Commentarius iste.
Post Pag. 434, ponatur Commentarius de B. Zacharia, ex Ord. Minorum, ut habetur in Appendice pag. 775: deinde sequens omnino novus, quod nunc primum innotescat nobis veritas abicuius cultus.
DE B. ÆMILIA BICCHERIA
EX ORDINE DE POENITENTIA S. DOMINICI
VERCELLIS IN PEDEMONTIO.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De cultu, translationibus, Vita scripta, & anno mortis.
Æmilia Biccheria, Ord. S. Dominici Vercellis in Pedemontio (B.)
ANNO MCCCXIV.
[1] Ioannes Stephanus Ferrerius, hujus nominis & cognominis Secundus Episcopus Vercellensis, sextus autem ex eadem Ferreriorum Bugello oriundorum familia, [A Ferrerio Ep. Beatis Vercellensibus adscripta,] anno Domini MDCII, sui Pontificatus III, Vitam & res gestas S. Eusebii Vercellensium Episcopi & Patroni, ejusque in Episcopatu successorum, edidit & Clementi Papæ VIII dedicavit; ad calcem vero eorumdem subjecit Catalogum Sanctorum ac Beatorum, qui cives aut Episcopi Vercellenses fuerunt. In his ultima inter tres Beatas, utpote ætate junior, nominatur Beata Æmilia Biccheria, Ordinis S. Dominici, Gualæ Biccherii, Episcopi item Vercellensis & S. R. E. Cardinalis, proneptis. Hæc, fundato juxta urbis mœnia S. Margaritæ monasterio, ipsum aliquammultis annis Priorissa rexit, in eoque pientißime obiit die III Maji; habita quidem in magna opinione sanctitatis, non tamen statim cœpta coli ut Beata. Colligitur hoc ex eo, quod fundatæ ab ea Sanctimoniales, ex suburbana sua habitatione in urbem commigrantes, circa annum MCCCLX, nihil solicitæ fuerint de transferendo pariter corpore. Cum autem cælestibus supra sepulturam jam desertam luminibus noctu lucentibus, Episcopus ac cives Vercellenses exciti, venerabile corpus solenni proceßione instituta traduxerunt, [ut talis transfertur circa an, 1360.] die VII Augusti; videtur cogitatum fuisse de eo die, quotannis B. Æmiliæ sacro habendo; nam eum annue celebrare vovit quæ num. 36 dicitur, eo die fuisse a maleficio liberata: sed nihil habeo unde affirmem, quod ea cogitatio habuerit consequentiam aliquam.
[2] Vtebantur Sanctimoniales illæ, tunc cum facta prima Translatio est, adeoque paucis post migrationem annis, aut etiam solum mensibus, loco Capitulari pro ecclesia, donec ea ædificaretur a fundamentis: hac autem perfecta, suo potius affectui quam publicæ pietati consulentes, ibidem penes se retinuerunt depositum istud sacrum. Non tamen hoc obfuit, quo minus etiam apud cives, eamdem urgente aliqua infirmitate invocantes, perseveraret veneratio Æmiliæ, tamquam Beatæ, etiam in picturis. Quapropter supra laudatus Episcopus, cognita cultus antiqui posseßione, & veritate tam veterum quam recentium ejus miraculorum, Sanctimonialibus id petentibus, anno MDCIX, die XVII Augusti, cum duobus Canonicis, illuc acceßit, & sanctæ Fundatricis corpus a loco Capitulari transtulit, ad ecclesiam interiorem sive chorum Sanctimonialium, in urnam lapideam, cubitis aliquot alte elevatam a terra; [iterumque an, 1609] juxta quam ad ægrotantium votum sæpe accenditur lampas, ut illi ejus oleo peruncti sanitatem recipiant, quemadmodum recepisse plures, plurima circum anathemata testantur. Quin etiam num. 49 Vitæ intelligetur, anno MDCXXXIV adhuc in usu Monacharum fuisse, ut memoriam ultimæ Translationis XVII Augusti festivius quotannis iterarent. Præcipuum tamen festum nunc agitur die III Maji; sed ita, ut nec Officiū de ea, nec Missa fiat, nec imago ponatur in altari; cum omnia hæc sibi vindicet Crux sancta. Quid ergo? Totum templum, ornatu extraordinario excultum, & uti num. 57 dicitur, expositum venerabile Sacramentum, omnibus tunc specialiter illuc accedentibus indicat, aliquam ibi memoriam agi, quæ non sit aliis Ecclesiis Dominicisque festivitatibus communis. Hæc sub annum MDCLXXXIII examinanti Ioanni Petro Farcito, nostri Collegii Vercellensis tunc Rectori, dixerunt Sanctimoniales, Bullam etiam Pontificiam aliquam se habere, ubi Beata Æmilia appelletur; sed diu quæsitam reperire non potuerunt, significaveruntque, putare se, quod ipsa, una cum luculentioribus multis de Beata scripturis, ablata Mediolanum sit ad monasterium S. Eustorgii, ab ultimo ex Prædicatoribus Confessario, quando ipsius monasterii gubernationem, Fratribus domum remißis, ad suam curam Episcopus traxit. De ea re interrogati Eustorgiani Patres, cum nihil scire dicant, oportet quæ latent tempori eruderanda relinquere, corumque diligentiæ, quos hæc forte admonitio excitabit, ut studiosius requirant, siqua sint antiquiora monumenta quæ huc facere poßint.
[3] Vitam compendio primus scripserat Michael Pio, de quo infra, anno MDCXIII, prout eam partim inter schedas monasterii, [Vitam prior Michael Pio] partim ex traditione Sanctimonialium habere potuit; hanc latius extendendam & miraculis posterioribus augendam sibi sumpsit Adm. Rev. Mater (fortaßis Priorissa monasterii) Soror Anna Maria Æmilia Mechtildis Fuazza; sive, ut ipsa se brevius nominat in decursu, Sor. Anna Mechtildis, eamque Vercellis cum licentia Superiorum bis imprimendam curavit anno MDCLII & LXII. [deinde Anna-Mechtildis, & ex hac Marchesius ediderunt:] Accepi eam primum anno MDCLXXXIII, sub prælo habens alteram Maji partem. Accepi autem, unde illius notitiam hauseram, ab auctore scilicet Sacri Diarii Dominicani, Tomis sex Neapoli editi ante decennium; ab admodum, inquam, R.P.M. Dominico Maria Marchesio, qui eadem usus fuerat tomo suo tertio ad diem III Maji. Allegat hic etiam Michaelem Pio, agentem de ea, parte 2 de hominibus illustribus Ordinis lib. I pag. 140, unde ea quæ ad primā translationem veterisque cultus indicia pertinent verbotenus fere accepit Sor. Anna Mechtildis, & pariter cum illo natam fuisse statuit Æmiliam anno Christi MCCXXXVIII, habitu autem monastico indutam anno MCCLVI.
[4] Sed cum ille factam Priorissam dicat anno MCCLXXIII, obiisse anno MCCCXIV; [omnes an. 1238 natam dicunt,] ista anno MCCLVII, mortuam MCCLXXVIII; tantæ diversitatis aliam nullam verosimilem causam invenio, quam confusam memoriam annorum quadraginta, quibus Æmiliam, vel vixisse, vel monasterio præfuisse obscura & incerta ferebat traditio, in solo annorum numero sibi constans. Interim quam est difficile creditu, annorum viginti dumtaxat puellam, &, licet fundatricem, fere tamen adhuc Novitiam, quæque per leges nondum ætatem pupillarem excesserat, factam esse novi monasterii supremam Magistram; tam merito præsumi potest, quod Michael annum electionis a se notatum non accepit ex cerebro suo, sed ex instrumentis monasterii, illo primum anno ab Æmilia ut Priorissa notatis, vel ex Provincialium Priorum Actis in Archivo Provinciæ servatis; quod ut ipse sine dubio totum scrutatus est libros suos scribens; ita Annæ-Mechtildi inaccessum, juvare ipsam non potuit. Hujus ergo apud me minor, quam illius auctoritas est: ut taceam, quod ipsam deprebendam in supputandis temporum calculis infelicem nonnihil fuisse, [sed primus verosimiliorem annum electionis ad Prioratum & mortis docere videtur.] quæ anno MCCLVI ingressam monasterium quindecim solum dicat annorum fuisse, cum nata MCCXXXVIII, debuerit annum decimum octavam egisse. Eadem utrumque ejus natalem diem, in terris & in cælis, Dominicæ Crucis inventioni dicatam, dicit etiam fuisse Dominicam; qui tamen dies, annis ab ipsa notatis, & habentibus litteras Dominicales C & B, debuerunt fuisse feria II & III.
VITA
Per Rev. M. Sor. Annam Mechtildem
Fuazam, Italice edita anno MDCLII.
Æmilia Biccheria, Ord. S. Dominici Vercellis in Pedemontio (B.)
A. SOR. MATHILDE. EX ITAL.
CAPUT I.
Futuræ Sanctitatis ante ac post nativitatem præsagia, propositum Religionis ineundæ oppugnatum a domesticis, probatum a patre.
CAP. I
[1] Beata Æmilia Biccheria, cujus vitam & conversationem narrandam suscepimus, [Nata parentibus nobilibus & opulentis] filia fuit Illustriss. D. Petri Biccherii & D. Alasiæ Borromææ, conjugum Vercellensium, stirpe nobilissimorum & opibus præpotentium. Etenim Excellentissimus Cardinalis Guala Biccherius, ex cujus nepote processit Æmilia, anno MCCXIX ædificari fecit sumptuosissimum illud templum & conventum S. Andreæ, quod nunc a RR. adm. PP. Canonicis Regularibus Lateranensibus possidetur, expensis in eam rem centum circiter scutorum millibus; itemque Nosocomium hujus civitatis, assignato eidem annuo sexies mille scutorum reditu. Parentes, plurium castellorum atque feudorum Domini, amplam in iis exercebant jurisdictionem: [ac piis,] prole insuper multa fœcundi erant, sed feminina dumtaxat, qua natae filiæ censebantur hoc ordine: D. Agnes, D. Aldisia, D. Otta, D. Æmilia (hæc de qua sermo est) D. Beatrix, D. Margarita, & D. Martina: quarum aliæ nobilissimis familiis innupserunt, aliæ Domino consecrarunt virginitatem suam: ipsi autem sua illa forte contenti, divinoque beneplacito acquiescentes, exercitiis devotionis intendebant, quantum eis per negotia domestica licuit; præsertim Alasia, nullum patiens sibi diem effluere, quo non aliquid pii operis peregisset. Etenim conversatio ejus omnis erat cum matronis piis ac spiritualibus, nec non cum adm. RR. PP. Dominicanis, quibuscum solebat de interiori animæ statu conferre: frequens autem in visitandis nosocomiis, eadem largis, sed secretis eleemosynis adjuvabat.
[2] [non sine præsagiis futuræ sanctitatis,] Egerat aliquando cum uno ex prædictis Patribus, gravidam se esse nesciens; ab eoque reversa, una cum concepto fœtu (Æmilia hæc futura erat, filiarum quarta) sensit insolitam sibi antea a cibo sumendo aversionem, iis omnibus diebus, quos postea filia jejuniis dicatos habuit, scilicet Veneris & Sabbati. Quia autem prædictus Pater eidem dixerat, fore ut filiam pulcherrimam pareret, per quam decus & splendor familiæ augeretur vehementer, divinumque obsequium promoveretur; maxima fuit perfusa lætitia, ejusmodi prædictionem conferens cum visione, qua paulo ante conspexerat matrem se factam puellæ, candidissimo velo coopertæ & cinctæ turma puellarum nubilium, quæ eodem velo contegi satagebant. Sane tam visionem quam prædictionem a cælo fuisse, patuit eventu; quandoquidem Æmilia postea facta est fundatrix monasterii nostri, in quod ingressa sancte vixit & obiit.
[3] Nata fuit autem anno Domini MCCXXXVIII die III Maji in Dominica, eademque festiva propter commemorationem inventæ Crucis, sub horam XV, [an. 1238 3 Maji, Vercellis,] sedente in Apostolica Sede Gregorio IX illo, qui Sanctissimi Patriarchæ nostri Dominici nomen Sanctorum Catalogo solenni Canonizatione adscripsit; Imperium vero Romanum obtinente Frederico II; Vercellis, civitate antiquissima simul & celeberrima, tam ratione divitiarum quibus olim abundabat, quam illustrium insigni sanctimonia heroum qui in ipsa aliquando floruerunt. Nativitas illa, non solum familiæ toti, sed & viciniæ gaudium simul stuporemque attulit, cum præsagiis futuræ sanctitatis; quando carni infantili, e regione cordis, impressum signum Crucis est conspectum. Verum o! quam longe major admiratio fuit inter solennia baptismi, eidem a Reverendiss. D. Vicario conferendi! [advolante ad caput columba baptizatur.] quando ab omnibus circumstantibus visa est columba candidissima, pernici volatu ad infantulæ caput se sistere, neque prius abscedere quam positum ei esset nomen Æmilia; quo pronuntiato, in altum sese tam celeriter sustulit, ut comprehendi nequiret ubi substiterit; meritoque præsumatur cælitus dimissa, ad denotandum candorem illius sancti habitus, quo esset postea induenda ad regimen animarum illarum, quas suo pallio nunc complectitur & obumbrat in cælo.
[4] Quanta cum solicitudine & diligentia fuerit educata Æmilia, [Infans alia quoque dese dabat indicia pietatis,] facile quilibet comprehendere poterit vel ex hoc argumento, quod parentes, ne tam formosȩ & gratiosȩfiliȩ quotidiano privarentur aspectu, decreverint eam domi suæ retinendam; committentes ipsam sagaci nutrici, istum in finem curiosæ lectæ. Affirmari porro cum veritate potest, quod a ventre matris secum tulerit indicium ejus amoris, in quo solidius postea exercenda erat & promovenda, dum etiam in ipsis cunis oculos fere in cælum defixos teneret, vel in honestas devotasque picturas circum cubiculum appensas. Nec minus dabat signum peculiaris quam erat usurpatura abstinentiæ, dum ubera bis tantum sugebat in die, mane scilicet atque vesperi. Utrumque fortassis præfigurabat futuros raptus ejus, amorosaque colloquia, olim per illam instituenda cum Domino universorum. Explicari certe verbis non potest, quomodo in ætate tam tenera ostenderet parvula capacem boni omnis indolem: unde & parentes, in exigua hac radice præsagientes abundantiam fructuum spiritualium, solebant sæpius inter se iterare prædictionem venerandi istius Patris. Neque vero quidquam decepti sunt, quando vel ex iis quæ ipsi in pueritia contigerunt, apparebat residere in ea spiritum illum fortem ac principalem, quo adjuta, esset executioni mandatura, quidquid cognosceret ad Dei honorem Ecclesiæque utilitatem de se requiri.
CAP. III
[5] Erat non solum speciei venustate, sed etiam modestia singulari prædita, [caritatis erga pauperes] & moribus omnino placidis atque suavibus: adeo ut omnis ejus conversatio, harmoniam quamdam silentii atque sermonis ex ratione temperatam præseferret; vultusque & oculi, velut fenestræ cordis, manifestarent viscera caritatis erga pauperes Christi. Simul etiam cum illa videbatur esse nata devoti animi inclinatio erga res spirituales: & jam inde a quarto suæ ætatis anno dixisses Religioni atque Choro factam, si audisses, nunc fracta voce submurmurantem, nunc elatiori tono cantantem per domum, Inclina Domine aurem tuam ad preces meas & exaudi me: totaque incensa desiderio claustralis vitæ, non cessavit illud identidem eructare, donec sui voti divinitus cognovit se futuram compotem. * Interim dum maxime egere videbatur maternæ auxilio solicitudinis, [& propensionis ad Chorum.] quadrima dumtaxat eodem privatur per illius mortem, cujus æque ac patris nutus solita observare, fuerat semper eidem obedientissima. Tum vero magna cum humilitate & affectus teneritudine supplex accidit cælorum Reginæ, ut sibi pro matre esse dignaretur, acceptando in filiam: quod pie credi potest obtinuisse, tum propter ea quæ postmodum ipsi in vita acciderunt, [quadrima, matre orba, Deiparæ se commendat,] tum quia illo ipso tempore cœpit, cum extraordinaria dulcedine spiritus, degustare primitias sanctæ virtutis, subito sese abstrahens ab omni levitate puerili; annis quidem juvencula, sed sensu matura.
[6] Repudiabat ergo ex tunc superfluum omnem ornatum corporis, simplici frugalique forma vestium contenta; [mortificationi & silentio,] & aversata delicias atque divitias, paupertatem asperitatemque vestitus sectabatur; quanto autem magis proficiebat ætate, tanto etiam magis crescebat virtute. Conabatur etiam voluntati propriæ contradicere; cumque occurreret aliquid genio suo accommodum, eodem, causa mortificationis, abstinere. Verba ejus pauca ac bene meditata erant; cum id unum spectaret attente, ut ne cui illa obessent, sed proximo semper prodesse possent: ideoque cum famulabus domus paternæ non conversabatur, [orationi & jejuniis dedita,] nisi ut eas erudiret in spiritu: sed in suam sæpissime cameram recipiebat se, conversari cum solo Deo cupiens, cujus manibus omnem suam vitam commiserat. Orationibus adjungebat jejunia, jejuniis pauperum subventionem, quantam facultas præsens sinebat; detractis non raro de collo proprio elegantiis quibusdam aureis, quas famulæ suæ ipsi circumposuerant. Recurrebant autem quam poterat frequentissime ad Matrem gratiarum, velut ad suam specialem protectricem & advocatam: nec prætermittebat alios quoque Sanctos invocare, ut iis mediantibus certius cognosceret effectuique manciparet divinam circa se voluntatem. Quæ omnia considerans pater suus, magna implebatur expectatione bonorum; familiæ suæ ex prosperis illius successibus profectibusque obventurorum.
CAP. IV
[7] [cum indicasset desiderium Religionis,] Talibus cogitationibus intentus pater, quemadmodum admirabatur in filia tantam ingenii morumque gravitatem, ita delectabatur præconcipiendo felicitatem ejus domus, in cujus regimen aliquando esset per matrimonium inducenda. * Sed alia omnia meditabatur Æmilia, & altioris perfectionis cogitationes volvebat animo: quarum etiam die quadam consciam facere universam familiam non dubitavit, solo patre excepto, fortassis ne eum in tali ætate affligeret. Exposuit ergo eis innocens virguncula, quam ardenter desideraret dedicare sese divino famulatui in aliqua Religione, utique certo persuasa eorum consiliis adjuvandam sese ad executionem tam sancti propositi. Verum aliter longe accidit. Ex eo enim die cœperunt singuli studiose id agere, ut ipsam quacumque ratione diverterent, ab ejusmodi cogitatione, quam credere non poterant satis matura deliberatione niti. Alii suadebant remanere in seculo, ut suis possessionibus melius frueretur; alii exaggerabant Religiosi status asperitatem, mortificationes, disciplinas, [domesticos adversantes patitur,] jejunia, quorum nihil esset teneræ ejus complexioni proportionatum; omnes denique, vel consanguinitatis intuitu, vel specialis erga ipsam benevolentiæ, facessebant ei negotium; quorum sermonibus insultibusque, quam improvisis, tam parum gratis, succincta respondebat brevitate; non videre se, quomodo aut majoribus frui deliciis, aut teneræ suæ complexioni melius posset consulere, quam vitam inter Religiosas ducendo.
CAP. V
[8] Verum benignissimus Dominus eam, quam sibi delegerat in Sponsam futuramque Matrem tot filiarum in domo sua sancta, [sed prior patrem ea de re allocista,] non deseruit in hujusmodi certamine; sed ei ingerens prudentem formidinem, ne consilium suum aliunde patri innotesceret, addidit animos, ut prior ipsa indicium ei faceret; ita forsitan citius voti compos efficienda, efficaciterque inhibitura quemcumque alium ab ipso sibi imminentem insultum: quod etiam haud longa interposita mora, magistro (ut credere licet) Spiritu sancto usa, sic est aggress *. Annum attigerat illa decimumquintum, quando in paternum conclave sola se intulit, desideratam diu licentiam petitura. Quantum improvisus hic solitariæ & verecundioris alias filiæ ingressus patri attulerit admirationis, facile concipere quilibet animo potest; [jam quindennis,] crevit autem illa magis cum ante pedes suos prostratam vidit, audivitque exponentem conceptum mente prositum de statu monastico amplectendo. Suffuderat quidem virgineum ejus vultum rubor aliquis; solito tamen alacrior, ex fiducia bonæ quam proponebat causæ, tam libero expeditoque eamdem explicavit eloquio, ut satis appareret non quieturam, nisi paterna benedictione obtenta. Quamvis ergo hominem, [consensum extorquet.] alioqui sanctum, verba filiæ non modice conturbarent; eo quod perfectam morum ejus maturitatem excellentioremque virtutem ejus sic probaret, ut tamen non facile pateretur suis se ex ea deliciis privari tam cito; tanta tamen efficacia illorum fuit, ut coactum se viderit divinæ acquiescere voluntati, & piis Æmiliæ desideriis præbere assensum.
CAP. VI
[9] Ita consecuta quod concupierat illa, non poterat continere internum gaudium, [intendit exercitio virtutis,] quin se effunderet ad omnes quotquot domum intrabant. Quia autem necdum determinatum habebat locum, Ordinemque religiosum quem amplecteretur; cœpit exercitiis spiritualibus vacare attentius, quatenus divina Majestas ei significare dignaretur, ubinam ipsam sibi vellet deservire. Majori ergo quam hactenus fervore jejunia servans, quibus quasi ab ipsis assueverat incunabulis, ad abstinentiam Veneris ac Sabbathi, alios plures dies addebat, prout vel occasio vel suus ferebat ardor; solitudinem etiam sectabatur impensius, mundanumque omnem rejiciebat ornatum; quibus in rebus licet progrederetur ultra quam domestici desiderassent, ea tamen utebatur discretione, ut nemo illam unquam præsumeret interpellare quærendo, cur hoc vel istud faceret, sed eam permittebantarbitrio suo *. Interea pater, non tam præsagus suturorum, quam divino impulsus afflatu, [hæreditatis definitam obtinct portionem.] cogitare cœpit de fundis ac possessionibus suis inter filias partiendis septifariam, pro numero earum: talisque partitionis formulam sua ipse manu scripsit anno MCCLIV, ex qua ad Æmiliam pervenerunt Ropolum & Caballiacensis fundus, cum parte bonorum in Cassinis de Strata, aliisque possessionibus in Olcenengo confiniisque Vercellensibus, puta Vercellina, Cantarana, Sapientia, Trapoligneum, S. Bartholomæus, & Volpera, & cetera, unde quotannis ampli reditus proveniunt, aliaque commoda quibus hodieque fruimur.
CAPUT II.
Ingressus in monasterium ab ea constructum;
Priorissæ officium optimo cum exemplo & fructu exercitum a Beata.
CAP. VII, CAP. VIII
[10] Maximopere desiderans nobilis Virgo sanctum suum propositum mancipare effectui; post invocatum solicitius divinum lumen, [Electo Ordine Prædicatorum,] quatenus in tanti momenti negotio id eligere valeret, quod magis ex Dei gloria foret; animum tandem applicuit ad institutum S. Dominici, mota insigni sanctitatis fama, quæ de eo tunc percrebuerat. Tali autem decreto firmato, ejusdemque propositi socias aliquot virgines nacta, cum iisdem se contulit ad conventum RR. Patrum S. Pauli; & re cum illis communicata, emit ab eisdem locum & ædes extra muros civitatis ad portam S. Andreæ ibique ædificavit sumptuosum monasterium cum ecclesia, sub titulo S. Margaretæ Virginis Martyrisque. Anno deinde MCCLVI, cum jam decimum quintum * ætatis complevisset, & fabrica staret quadamtenus absoluta, statuit illuc ingredi & assumere Habitum. Deinde ad pedes Crucifixi prostrata, sensit sibi animos addi ad conveniendum D. Petrum patrem suum, cui in hunc modum locuta est: Pater carissime, ecce me tuæ prostratam dilectioni, ut quando mihi deliberatum est Sancti Patriarchæ Dominici institutum amplecti, eoque finem erectum monasterium habeo, prævia delictorum meorum contra te venia, benedictionem etiam tuam obtineam, sine qua nolim unquam a te discedere.
[11] Perculit hujusmodi supplicatio generosi Equitis animum, neque se potuit continere, quin erumperet in planctum lacrymasque, [& præhabita patris benedictione,] interim dum illi, sic genuflexæ, vix leniter humectarentur oculi, ex compassione lacrymarum paternarum. Ipse vero, suppresso tantisper sigultu; Equidem, inquit, filia, quia præ ceteris te diligo, ut mereris, sentio graviter tua privari præsentia: quia tamen eam esse dicis voluntatem Dei, & ego credo; vade quo libuerit cum mea benedictione, quam tibi de cælo indulgeat Deus, sicut ipsam tibi in terris annuo: & his dictis iterum prorupit in lacrymas, & tota domo audita est vox, credita descendisse de cælo, dicens, Confirmabitur, simulque tam patrem quam domesticos consolata nonnihil est. Nec mora, gratiis breviter actis & reddito extremo osculo, egressa est domo paterna Æmilia, [illum cum sociabus ingreditur,] comitantibus ipsam prædictis virginibus populique multitudine copiosa, tam generosam mundi fugam admirantis: veniensque in locum præmemoratum, cum iisdem sociabus, quæ omnes erant nobiles Vercellenses, accepit sacrum Habitum, cantans illud Psalmi, Hæc requies mea in seculum seculi, hic habitabo quoniam elegi eam. Tum venia a circumstantibus sumpta, recipientes se intro, pariter prostraverunt in genua, agentes Deo gratias, qui ex Ægypto se traduxerat in terram promissionis, lacte ac melle manantem; nec dubitaverim quin diem illum, [29 Sept. 1256:] Dedicationi S. Michaelis sacrum, exinde festivum anniversarie habuerint, ipsumque Archangelum sibi delegerint in Patronum.
CAP. X
[12] Ex hinc porro aggredimur describere Beatæ nostræ vitam, atque virtutes in sancta Religione cultas: quarum in ea tanto majus est pretium, [Post tirocinii annum professa,] apud eos qui mentem habent divinitus illustratam, quantum obedientia illas elevat supra gradum quem potuerant habuisse in seculo. Hæc ergo condiebat perficiebatque omnes actiones illius, quarum nec minimam quidem citra ejus directionem aggredi præsumebat, propriam omnem abdicans voluntatem, & in majorem Dei gloriam habens intentos semper oculos. Toto autem sui Novitiatus anno solida jacens perfectionis summæ fundamenta, sic erat a seculi affectu abstracta; ut mundanorum nulli, præterquam patri, conspiciendam se præberet, etsi sæpe ab illustribus matronis rogata: patri autem obsequebatur, non sua libera voluntate, sed Priorissæ atque Magistræ imperiis adacta. * Anno sic expleto Professionis religiosæ consueta vota nuncupavit, multum gaudens quod Deo se arctius obligatam videret. Hactenus Anna-Mechtildis: & mox subjungit electionem ad Prioratum, velut factam anno MCCLVIII, quam ego multo melius differri a Michaële puto ad annum MCCLXXIII, quando Beata attigerat ætatis annum XXXVI, tantæ molis capacem. Omissa igitur parte reliqua Capitis X, pergo & prosequor interruptum contextum ad Caput XI transiens.
CAP. XI
[13] Religiosis adstricta votis, orationis continuæ studium magis magisque intendit, pro omnium hominum suarumque imprimis sororum salute Deum deprecans, nec oblita patris, per cujus indulgentiam facultas sibi contigisset monasterium fundandi, [mortem patris prænoscit,] in quo felicem vitam duceret. Id cum aliquando ferventius ageret, monita ab Angelo fuit, fore ut intra octiduum naturali morte defungeretur pater. Illa nuntio haud leviter conturbata, ac veluti in quamdam agoniam reducta, cito tamen se recollegit; & divinam circa patrem adoravit voluntatem, toto animo eidem se subjiciens. Postquam vero præstituto tempore & modo mortuum intellexit, adeo nihil commota est, ac si ad ipsam non pertinuisset; quin potius auditis facti circumstantiis exhilarata, & coram Crucifixo prostrata, [animam ejus in gloria videt;] cœpit defuncti animam cum omni tranquillitate commendare Deo. Et ecce apparens ipsi Christus, certam reddidit, quod is cui purgando alias fuerant tres dies necessarii, ipsius intuitu tres tantum horas egerit in purgatorio. Disparente autem Christo, mox etiam defunctus parens apparuit, gratias agens filiæ pro tam opportuno subsidio precum.
[13] His officiis perfuncta, de consilio Ottæ sororis suæ, Comitem Robertum de Caballiaca Lomellum, de feudo Caballiacensi, [partem sibi ex bonis competentē distribuit.] quod ad ipsam devolutum constabat, rite investivit; locum autem Ropolensem, ex paterna partitione sibi relictum, exornare cœpit, & monasterii usibus aptare: ubi etiamnum monstrantur ipsius & aliarum Sororum cellæ, pro tempore quo istic morabantur.
CAP. XII
[14] Communibus omnium votis electa Priorissa, munus impositum, quam invita suscepit, indignam se reputans, tam recte geßit; vitam institutuens iis omnibus virtutibus instructissimam, quas in Superiore Religiosa posset aliquis requirere: de quibus sigillatim aliquid dicendum mihi censeo, quando illæ excellentius reluxere sub illo quod gerebat munere. * Erat ipsa quidem caritate erga Sorores abundanti, suoque tam placido quam suavi alloquio ita consolabatur omnes, [Affabilitate & humilitate txcellens,] ut ei proximæ semper esse studerent; admirantes in ejus conversatione, licet gravi ac majestatis plena, singularem quamdam humilitatem, monasticæ omnis sanctitatis ut fundamentum sic & munimentum. Et vero tam erat in hac virtute radicata Æmilia, ut licet tantis a Deo cumularetur favoribus gratiisque, nihil tamen propterea elevaretur cor ejus, sed verbis factisque demonstraret quam de seipsa sentiret demisse. Nihil unquam dicebat faciebatque quod ad laudem propriam captandam tenderet: quin potius omni studio occultabat quidquid illam ipsi posset acquirere, ad minimam quoque humanæ laudis mentionem virgineo rubore perfundi solita: utpote tam inimica omnis jactantiæ ac vanæ gloriæ, quam studiosa abjiciendi sui. Ergo quantum per sui officii occupationes licebat, ministrare culinæ, [infimis quibusque ministeriis participat.] servire mensis, lances extergere, ciborum reliquias erogare pauperibus, deliciæ ipsius erant: volebatque in iis sibi suum cum ceteris diem habere. Nec minus libenter occupabatur vilioribus etiam quibuscumque exercitiis communitatis; nunc cellas & ambulacra everrens, nunc aranearum telas decutiens, nunc lampades mundans concinnansque, tam solicite hilariterque, ut omnes ad sui imitationem traheret, appareretque speculum absolutissimi contemptus & abnegationis sui ipsius.
CAP. XIII
[15] Humilitati adjunxerat exactissimam obedientiam, non quidem erga Superiorem quam nullam tunc habebat, [Regularum & Confessarii observantissima,] sed erga Regulas sui instituti & consilia Patris sui spiritualis, hominis raræ doctrinæ ac vitæ exemplaris, admodum inquam Rev. Patris Petri Mariæ de Beccaria, Ordinis Prædicatorum. Quidquid enim præscriberet vel suaderet ille, aspiciebat velut mandata transmissa divinitus, excipiebat magna cum promptitudine animi, atque ad Sorores referebat: animansque eas verbis Psalmistæ dicentis, Inclina cor meum Deus in testimonia tua, & non in avaritiam; Averte oculos meos ne videant vanitatem; in via tua vivifica me; expeditas & alacres esse monebat ad quemcumque nutum obedientiæ. Ex tali porro persuasione nascebatur reverentia, qua prosequebatur Confessarium suum, & quoscumque Ecclesiasticos Superiores; considerans eos velut Dei officiales & interpretes voluntatis ipsius: unde etiam mandata eorum erant illi valde sapida, conabaturque efficere ut Sorores suæ eamdem virtutem nossent æstimarentque.
[16] Itaque cum monasterii nostri Constitutiones præcipiant, jejunii tempore nec bibere quidem extra consuetæ refectionis horam absque licentia Priorissæ; eamdem petentibus (ut erat in rebus spiritus exercitatissima) aliquando concedebat, [suas exercet ad sitim subinde tolerandamex obedientia,] negabat aliquando; affirmans abstinentiam, ex mera obedientia factam, maximo subsidio esse in alteram vitam; docens etiam illam offerre Jesu crucifixo, in memoriam ejus sitis quam pertulit in Calvario monte; ac denique supplicans, ut ejusmodi refocillationem conservatam vellent in vitam æternam, vel per manus Custodis Angeli offerendam animæ suæ inter flammas purgatorii. Hujus autem salutaris exercitii effectus claruit in Sor. Cȩcilia Margarita Avogadra de Quinto, sicut revelavit ipsamet, tertio post mortem die B. Æmiliæ conspiciendam se præbens. [quod uni earum mortuæ purgatorium extinxit.] Negaverat ei aliquando Beata potum istiusmodi: quod illa licet vehementer sentiret, tamen (ut edocta erat) obtulerat Jesu Crucifixo. Ut autem obiit, apparens eidem inter purgatorias flammas Angelus, illo quo abstinuerat potu desuper infuso plane omnes extinxit; & quæ ad triduum istic retinenda erat, propter nimium erga matrem carnalem affectum, istius mortificationis merito statim educta est inde: orantique pro se Priorissæ, gratias egit de instructione tam fructuosa.
[17] Ut vero magis magisque ad formalem obedientiam subditas exerceret, [docet omnia agere ex motivo divinæ gloriæ,] mandans quidpiam vel officium quodcumque mutans, dicere solebat, Judico ex Dei obsequio, vel ad majorem ejus gloriam futurum, ut istuc eas, vel hoc aut istud agas; vade ergo cum Dei benedictione: itaque dimittebat eam, præseferens quod de obedientia ejus esset secura, eoque majoris meriti occasionem præbens, quanto minus humani motivi interveniebat imperio, cui formaliter ut tali parere docebat. Id se expertam fateretur, si viveret, Soror nostra Maria-Isabella, quam gravi tentatione impellente stimulatam ut ante alias egrederetur de Choro, cum iterrogasset ut quid ita festinaret; illaque ingenue confitens, victam se tædio tam diuturnæ in ecclesia moræ, expectaret insignem aliquam coram plusquam quadraginta Sororibus mortificationem vel pœnitentiam gravem; [quod cuidam profuit, ad vincendam acediam,] nihil aliud dixit Æmilia, quam judicare se ex Dei majori gloria futurum, si semper ultima istic maneret. Hac vero tam amanter tamque discrete prolata sententia, sic Sororem ægram animo confirmavit, ut in exequendo dato sibi consilio pene ad excessum religiosa aliquibus videretur: etenim horis sæpe integris post alias remanebat in Choro, orationi mentali absque defatigatione intenta.
[18] Porro nescio qua ratione possim explicare distinctius exactitudinem Regularis observantiæ, qua præluxit aliis, quam dicendo, [mira suavitate disciplinæ observantiam impetrat:] quod quamdiu in hac mortali vita superfuit Mater nostra Æmilia, sive Superior sive aliis subdita, a nemine unquam notata sit transgredi vel minimam Regulam: & Priorissa existens post suam Professionem, faciebat omnes ad unguem observari, suavitate tamen ad id potius quam rigore utens. Apparebat autem illa spiritus ejus suavitas ex eo, quod sæpius per annum, tam Sororibus professis quam Novitiis, procurabat & indulgebat honestissimas recreationes, novasque excogitabat praxes, ad conservandas omnes lætas & hilares in Domino. Ad pacem quoque & amorem mutuum conservandum instituit, ut circa præcipua quæque festa, mutuo genuflexæ darent sibi invicem osculum pacis, petita prius venia malorum exemplorum aut molestiarum invicem creatarum: & prior ipsa id faciebat, subsequentibus ex ordine ceteris.
C. XIV
[19] De paupertatis virtute solum dicam, quod ei nihilo secius afficiebatur Æmilia quam divitiis avari, etiam cum adhuc esset in seculo. Testari autem potuisset ejus temporis Portaria, qualis erga ipsos pauperes fuerit: [erga pauperes larga,] quandoquidem habuerit in mandatis, neminem eorum absque eleëmosyna dimittere; omni vero sabbato distribuere, in honorem quindecim mysteriorū Rosarii, totidē panes. Præterea omnē proprietatis speciem quā longissime fugiens, si quando privatim accipiebat aliquid, a devotis sibi personis oblatum, id continuo faciebat ad usus publicos in commune exhiberi. De virginali quoq; illius puritate, quam semper custodivit illibatam, frustra dixero qualis fuerit: corpusculum tamen suum tractabat rigidissime, [& in-corpus suum pie severa.] ad pœnitentias & jejunia usque adeo prona, ut nisi fervorem ejus discretus Confessarius refrænasset, cito fuerit exhaustis viribus succubitura. Jejunabat in pane & aqua omniferia sexta & sabbato, nec non prȩscriptis ab Ecclesia vel ab Instituto diebus: cilicio aspero ad nudam carnem utebatur semper; & hebdomadatim ut minimum tertio flagellabat ipsa se, licet passiones haberet usque adeo mortificatas, ut iis carere videretur.
ANNOTATA.
* imo decimum octavum,
CAPUT III.
Caritas erga ægras, zelus disciplinæ, praxis
colloquiorum spiritualium, & orationum Beatæ efficacia.
CAP. XV
[20] Amabat summopere Deum; ideoque instituens de eo colloquium colliquescebat quodammodo, [Propter caritatis opus Communione privata,] & ex ipsius vultu splendor quidam inter ejusmodi sermones relucebat, significans quam grati illi sibi essent. In caritate autem erga Sorores singulariter excelluit, studens succurrere iis omnibus, quæ illius ope videbantur egere. Infirmis jugiter assistebat, quasi hoc officii sui fuisset; earumdem simul infirmaria & coqua, nec non consolatrix industria, sternendo lectos, condiendo cibos, morti propinquas ad extrema Sacramenta religiose suscipienda hortando: adeo ut quandoque pro ejusmodi opere cogeretur aliud aliquod pietatis exceritium intermittere, quamvis non absque molestia spiritus, ei æqua solatio quod ex tali obsequio percipiebat. Ordinaverat illa, ut festo quoque die sacra Communio susciperetur ab omnibus. [eamdem postea ab Angelo suscipit:] Cum ergo accidisset eam Missæ tempore circa quamdam infirmam occupari, nec potuisset communicare cum ceteris: defunctaque officio venisset in ecclesiam, & ibi coram Crucifixo prostrata, hinc doleret eo die privatam se sacro istoc epulo, inde gauderet id tali ex causa evenisse; descendit de cælo Angelus, & sacram ei Communionem cunctis videntibus admirantibusque porrexit. Quæ tam singulari favore præventa, non solum per se gratias egit virginum Sponso, sed etiam præsentibus omnibus Sororibus mandavit concinere Hymnum Ambrosianum: quod & facere solebat, quotiescumque cælitus perceperat aliquod speciale donum.
[21] Alias præ ferventi sacræ mensæ desiderio propere dimittebat infirmas, statimque ad easdem recurrebat; quæ deinde, accepta illius benedictione, sæpius sanitati restituebantur. [ægras benedictione sanat:] Accidit id signanter anno MCCLIX, quando in Natali Domini, tres quæ lecto decumbebant Sorores, benedictione ejus percepta, sanæ surrexerunt. Idemque sæpius & sæpius usu venit, cum omni Dominica festisque diebus, nec non feria qualibet quinta & sexta, communicare soleret; totis illis diebus sacris cum Sponso colloquiis meditationibusque intenta Cum vero aliquando eam formido subiisset, [ad frequenter communicandum a Christo animatur.] ne præ amoris vehementia extingueretur; seque ut temerariam redargueret coram Domino, quæ toties ad Eucharistiam præsumebat accedere; hunc ei errorem eximere volens Christus, apparuit dixitque: O dilectissima mea sponsa Æmilia, quam delector manere tecum sub speciebus istis sacramentalibus! Scito gratiores mihi esse qui eo ex amore accedunt, quam qui inde se abstinent ex timore; ideoque dixisse me Apostolis meis, Qui manducat meam carnem & bibit meum sanguinem, in me manet & ego in eo. Atque hoc dicto disparuit, relinquens Dilectam suam solatio spirituali cumulatissimam.
[22] Nec solum corporibus infimarum Sororum succurrebat Æmilia, [Filiarum profectum precibus adjuvat,] sed multo magis studebat prodesse animabus, omnes tamquam filias præsentes sibi habens in suis ad Deum orationibus; & orandi studium ipsis quoque commendans, sæpius dicendo, quod Religiosa in monasterio manens absque meditatione, est veluti peregrina, quæ mercandi causa in civitatem ingreditur, nec tamen novit quomodo tractare merces vel æstimare debeat. Insigniter autem demonstravit suam caritatem erga puellam quamdam, cujus familia reticetur, non quia ignobilis fuerit, vel quia puella commiserit crimen æterno ipsam probro affecturum, [& uni earū, nonnihil discolæ,] sed solum ut liberius exprimi possit, quod vanitati seculari plus nimio dedita fuerit. Hæc in monasterio educabatur, & quamvis non nihil discola moribus, volebat tamen fieri Monacha, eoque sæpius supplicaverat in Capitulo; semper tamen ob causam prædictam passa repulsam, monebatur identidem, facile voti futuram compotem, si morum mutasset levitatem. Non desinebat Beata admonere illam, nunc exempla meliora proponens, nunc poenas divinitus sæpe inflictas pro talibus, frequenter etiam orabat pro illa: cum tandem apparuit Angelus, dixitque futurum, ut octavo post Habitum assumptum die mutaretur in aliam, & in asperitatem levitates, duritiam ingenii converteret in obedientiam, denique ex impecfecta valde perfecta evaderet.
[23] Admittitur ergo, pleno totius Capituli consensu, haud multo post: sed quæ primos mores una cum seculari veste posuisse credebatur, [tamen sub spe emendationis ad Habitum receptæ,] haud paulo quam ante deterior apparuit, exprimens pœnitentiæ seræ signa & voces ab iis, quæ putabant se in illius receptione nimia facilitate peccasse, ad suum ipsiusque damnum haud leve. Sola Æmilia, futurorum conscia, nec lamentabatur nec lassabatur: sed transactis diebus octo, sibi in visione præfinitis, mandavit ut jam vestita Novitia sequeretur in oratorium, nec inde discederet quoad ipsa jussisset. Ea ergo intus recepta, se prostravit humi; cœpitque suarum levitatum veniam a Deo petere, emendationemque polliceri. Precibus ejus suas quoque preces jungebat Beata. Interim vero rapta illa in ecstasi ad tribunal Christi, a supremo Judice vocem audivit hujusmodi: Soror Dominica-Catharina (id enim nomen ei erat) ignosco tibi præterita omnia: [subitam impetrat correctionem.] scito autem reprobandam te fuisse, nisi caritas Matris Æmiliæ intercessisset, propter levitates tuas nimiamque ambitionem: sed illa numquam destitit deprecari pro salute tua. Emendare igitur, & gratia mea fruere. Sub hæc ad se reversa Novitia, monita insuper a Beata, narravit ei visionem: qua audita, institit porro Æmilia, ut ne ulterius cunctaretur Deo se totam tradere, satis superque instructa. Sponsa vero Christi exivit ab ecclesia, cum dilectissima directrice sua, tantopere compuncta, adeoque firmiter propositum habens ab omni deinceps petulantia abstinere, ut fuerit omnibus admirationi; cum viderent antea effusam in risus, amare plangere suos defectus; eodemque planctu confusæ ipsæ & excitatæ cucurrerunt ad ecclesiam; Hymnumque Te Deum intonantes, Deo egerunt gratias. Ipsa vero eo sanctitatis pervenit, ut post multa quæ vivens patrarat miracula, & gratias pluribus personis impetratas, magnam de se opinionem apud omnes moriens reliquerit, quæ brevitatis causa prætereo.
[24] Quia autem non poterat Æmilia sese procurandæ saluti proximorum, quantum optasset impendere, cum id Religiosis viris potius quam feminis competat; studebat spirituali suarum filiarum profectui, varia media industrie excogitans ad eumdem incitandum magis, [Colloquia ut sint spiritualia curat,] pro ea quæ sibi divinitus data erat prudentia. Neque solo curabat prodesse exemplo, quod semper optimum de se dabat: sed insuper id efficiebat, ut in recreatione, tam matutina quam serotina, sermones semper haberentur de rebus spiritualibus, eliminarenturque colloquia, non dico otiosa & inutilia (talia enim omnino non fuissent tolerata) sed etiam indifferentia: eumq; in finem legebat sæpe libros asceticos aut Vitas Sanctorum. Si animadvertebat in turba aliquam auxilii spiritualis egentem, conabatur ejus sibi conciliare affectum, mane ac vesperi ipsi se in recreatione adjungens; donec videretur ad eum gradum perfectionis adducta, quo putabat posse pervenire; deinde ab ejus conversatione familiariori paulatim sequestrabat sese, [nunc uni nunc alteri se jungens,] præseferens quod ad communem ædificationem conduceret, magis indifferenter cum omnibus agere; nominabat nihilominus in particulari aliquas, ex quarum consortio plus esset profectura: atque hoc modo transibat ad alteram, inter Novitias præsertim, aut recens a novitiatu egressas; solicita conservare in his spiritum, quem de Novitiatu extulerant.
[25] Per ejusmodi religiosas industrias, intra hebdomadas paucas, subveniebat multis, accendendo etiam in frigidioribus animis devotionis ignem: [tempore recreationis,] eratque videre monasterium totum accensum fervore. Cumque plures tunc essent quam quadraginta Sanctimoniales; erat tamen eas videre binas ternasve recreationum tempore per hortos pergulasve, nec aliud quam divina loquentes audire. Erat ergo relaxationis istiusmodi hora, velut collatio quædam spiritualis: & quia ejus omnis rei institutrix atque promotrix sciebatur esse Æmilia, laus omnis in eam conferebatur, unde & æstimabatur & diligebatur ab omnibus plurimum. Amabiliorem vero etiam illam reddebat, quod magna cum discretione atque prudentia aptabat se locis, [sed absque ingrata morositate.] temporibus, atque personis; & licet in omni actione esset seria, nihil tamē morosum aut tetricum in conversatione præseferebat; sed potius gratiosam & affabilem cunctis se exhibens, quandoque etiam admiscebat verbum ingeniose argutum, aut brevem aliquam historiolam erudite narrabat, ad seipsam & alias oblectandas, intra fines religiosæ modestiæ.
C. XVI
[26] Quam esset dedita orationi, quantamque in Deum haberet illa mediante collocatam fiduciam, ex sequentibus casibus poterit utcumque comprehendi. [Ardente monasterio,] Ignis nocturnus, nescio quo casu, monasterium forte corripuerat; & vicinia tota concurrebat ad portam, opem latura. Ipsa certior facta, una cum ceteris omnibus intravit oratorium, auxilium postulatura; neque rationem habuit ejus qui foris perstrepebat clamoris aperiri jubentium: sed jussit ut pariter universæ laudem dicerent Deo, una voce cantantes, Gloria Patri &c, postquam ipsa recitasset Versiculum, Domine non secundum peccata nostra facias nobis, neque secundum iniquitates nostras retribuas nobis. Hoc tertio ac trigesies voluit repeti, in honorem annorum, quibus Christus inter peccatores versari dignatus est; ut quemadmodum omni illo tempore dignatus est pro nobis semper pati aliquid, [solas preces adhiberi patitur.] sic ad majorem gloriam suam ignem istum restingueret. Deinde vero, cum flamma nihilominus incrementum caperet, mandavit ut processionaliter iretur ad locum incendii, ibique cœpit signare ignem. Ecce autem, rem miram! Subito resedit in seipsum ignis, nec ullum inventus est fecisse damnum, plane ac si phantasticus fuisset. Unde exhilaratæ omnes & stupefactæ recurrerunt ad ecclesiam, Te Deum laudamus pro more cantaturæ.
[27] Magis etiam demonstravit quantum confideret Deo, quando Mater Procuratrix, feria quadam sexta, quæ solet apud nos quadragesimaliter peragi, [Deficiente oleo,] progressa ad hauriendum oleum pro cibis condiendis, neque tantum inveniens quanto opus erat, sed neque ad manum habens quem ad illud quærendum mitteret, ancillis & famulis omnibus circa messem occupatis per agros, defectum retulit ad Beatam. Etenim nihil inde turbata, quia divinitus providendum præsenti necessitati sperabat, fecit ad oratorium convocari Sorores, & jussit recitari Psalmum, Benedic anima mea Domino, [post fusas communiter preces,] & omnia quæ intra me sunt nomini sancto ejus; atque ad singulos versus iterari ejusdem Psalmi versiculum penultimum, Benedicite Domino omnes virtutes ejus, ministri ejus qui facitis voluntates ejus. Quo sic completo, abiit Procuratrix, præparatura ollas quibus deinde imponeret oleum: omnes autem supereffluere comperit. Facile ex his quivis sibi imaginabitur, quo jubilo excepta Procuratrix fuit, quando omnibus adhuc in oratione adunatis renuntiavit miraculum quod acciderat; [abundare illud facit.] & quomodo pariter in terram prostratæ, consuetum Deo hymnum, gratulabundæ persolverint. Ipsa vero Priorissa, quia sæpe impediebatur officii sui munere prolixiori vacare orationi, jaculatoriis ut plurimum utebatur versiculis, inter quæ hunc sibi habebat familiarissimum, Benedicam Domino in omni tempore, semper laus ejus in ore meo.
CAPUT IV.
Favores Beatæ divinitus facti, pia mors; monasterii corporisque translatio, & hanc comitata miracula.
C. XVII
[28] Abundabat tanto gustu spirituali in orationibus suis, talesque patiebatur elevationes mentis, ut in eis manere semper voluisset, nisi ex officio fuisset abstracta ad opera alia. [Ad sedandas tempestates docetur a Deipara,] Noctu igitur supplens, quod minus per diem licebat, integram sæpe transigebat inter visitationes cælestes extatica: cujus gratiæ specimina hic adducam quatuor, pluribus ejusmodi favoribus fidem factura. Diebus continuis plurimis abundantia imbrium laboraverat terra, iisque avertendis variæ novenæ supplicationesque fuerant frustra institutæ: orabat etiam eo fine Æmilia, cum sibi Deum ipsum videre visa est sereno in aëre; Mariamque Virginem se consolantem blande, dicentemque audivit, Filia mea, dilecta Æmilia, ne dubites quin exaudiendæ sint orationes & lacrymæ tuæ: volo autem docere te brevem orationem, qua tali occasione post hac uteris. [certam precandi formam & ritum:] Accipies ergo cereum Paschalem, cum Cruce & Aqua benedicta, & comitantibus te processionaliter Sororibus, signabis deinde sola aërem ad quatuor mundi partes, ad singulas Cruces dicendo Credo, & Verbum caro factum est, & habitavit in nobis. Per signum Crucis de inimicis nostris libera nos Deus noster (ad hæc autem verba Crucem formabis) in nomine Patris & Filii & Spiritus sancti. Amen. Denique regressa in locum opportunum recitabis Letanias honori meo compositas, cum Hymno, Maria mater gratiæ, mater misericordiæ; tu nos ab hoste protege, & hora mortis suscipe. Hæc si in tempestatibus observaveris, videbis in momento redire serenitatem; imo ob tui amorem similiter exaudientur quicumque eadem usurpaverint.
[29] Alias eidem pari modo apparuit Regina Angelorum, illo ipso tempore, quo reducta in cellam magno cum desiderio illam orabat, [alias intelligit quæ Deo gratior oratio sit futura,] ut modum suggereret discendi aliquam precationem, quæ divinæ majestati magis grata foret, dixitque; Dilectissima mea, dulcedo sermonum tuorum invitavit me ut venirem ad te: quandoquidem autem id facere desideras, quod filio meo gratius esse possit; scito ei maxime placiturum, si commemorans illas tres longas orationes quas fecit in horto Getsemani, recitaveris tertio Pater & Ave, gratiasque egeris pro iis quæ sustinuit, propter agoniam & sudorem sanguineum, eumque pro animam agentibus deprecaberis. Ex quo novo orandi modo tantam illa consolationem sensit, ut eum postea quamdiu vixit omiserit numquam. [item quis gravior Christi patientis dolor,] Fuit etiam cum a Christo sponso suo cupivit intelligere, quis dolorum, tempore passionis ab eo toleratorum, major fuisset; ille vero ipsi asseruit, eum sibi accidisse, cum per tres horas mansit affixus cruci: & promisit meritum trium virtutum theologicarum ei, qui ad horam diei decimamquintam ter Pater & Ave diceret in istius cruciatus memoriam. Iterum meditanti mysterium Coronæ spineæ, accidit petere, ut hujus quoque tormenti participem se faceret; Christus autem id oranti per os Crucifixi respondit, quod erat exaudienda. Tum vero ab oratione surgens, tam intensum subito sensit capitis dolorem, ut triduo toto nequiverit de lecto surgere: [& spineæ ejus coronæ participat.] & postmodum eo relevata, plurimum se reperit consolatam; eoque magis quod etiam conspicuas habuisset sanctas Mariam Magdalenam & Catharinam, a quibus præbita est ei aqua, auferens acerbam sitim, ex prædicto capitis dolore relictam.
C. XVIII
[30] Concurrebant ad monasterium, dum viveret Æmilia, [Matronam podagricā,] omnis conditionis & sexus personæ, commendantes se ejus orationibus, eo quod sperarent iis mediantibus consequi divinitus quas optabant gratias. Inter has præcipua quædam urbis hujus matrona se fecit in lectica adferri, quia impediente podagra gradi nequiebat. Statim autem atq; Æmilia, oratura pro ipsa, humi fixit genua; exiens de lectica matrona, [& sterilem juvat,] cœpit multa cum facilitate ambulare per locum, ac si numquam passa morbum talem fuisset. Accessit miraculo alia minus expectata gratia, quando ante finē anni, ea quæ semper habita sterilis fuerat, filiam peperit, quā Æmiliam voluit nuncupari.
C. XIX
[31] Illa porro, multiplicato jam satis monasterio, atque ad perfectam Regularum observantiam adducto, graviter infirmata, lecto decubuit: ubi quomodo se præparavit ad transitum de terra in cælos faciendum, [Extremum ægra, cum magno exemplo patientiæ,] docere utcumque poterit insignis ejus in morbo tolerando patientia, cujus nec minimum quidem defectum ullo unquam signo aut verbo ostendit; sed in omnem Infirmariæ voluntatem resignatissima, ipsique & medico obedientissima, exemplo monstrabat, qua ratione debeant Religiosæ sustinere infirmitates corporales, quantumcumque graves. Manebat in continua fere divinarum rerum contemplatione defixa, subinde visitantibus sese verbum aliquod spirituale dicens, aut jaculatoria precatione silentium interpolans, eademque declarans quantum cuperet servire Deo. Actus etiam fidei & adorationis magna cum devotione exercebat. [Viaticū pie suscipit,] Denique aggravari infirmitatem videns, petiit instanter sacro muniri Viatico, quamvis pro more suo nuperrime communicasset: id quod facile obtinuit, ferente ipsum R.P. Antonio Beccaria Confessario suo. Ipsa vero illud accepit maxima cum hilaritate, firmiter confidens, quod Sponsum suum facie ad faciem cito esset intuitura in cælis,
[32] [& singulis amanter valedicit,] Credibile est præsentes omnes, videndo actum illum & audiendo consueta verba, Accipe, Soror, viaticum &c. prorupisse in planctum lacrymasque: maxime quando Viatico sumpto sigillatim voluit universas complecti, uniuscujusque precibus animam suam post mortem commendans. Illæ vero vicissim se commendabant ejus apud Deum intercessionibus: cumque in commune petiissent, monitum aliquod testamenti vice relinqui sibi: Aliud, inquit, nihil vobis habeo commendandum, quam Regularum & Constitutionum observantiam: sic enim videbitis adimpleri in vobis, quod Dominus in Euangelio suo dixit, In patientia vestra possidebitis animas vestras. Postquam autem extremam quoque Unctionem petierat acceperatque, [ac devotissime moritur.] cœpit sensibiliter deficere: & tum, conjunctis manibus oculisque in cælum sublatis, quasi venientem Sponsum intueretur, assumpsit hæc verba; Et in carne mea videbo Deum Salvatorem meum. Parata sum, & non sum turbata, ut custodiam mandata tua. Deinde hæc: Et veniat super me misericordia tua, Domine, salutare tuum secundum eloquium tuum. Nihil autem sæpius majorique cum sensu iterabat, quam: Fiat misericordia tua ut consoletur me, secundum eloquium tuum. Denique, magno animo dixit: In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum. Maria mater gratiæ: ac subjungens, Jesus, Maria, Dominice, benedictam animam suam suo reddidit Creatori.
[33] Dies tunc erat (nam de anno vitiose notato tacere hic præstat) dies, inquam erat III Maji, [3 Maji, ut nata olim erat:] idem quo nata mundo fuerat; videriq; poterat a Deo designatus, ut secundus meliorq; natalis in cælis primo perfectius assimilaretur. Mox autem cum magna omnium circumstantium admiratione, audita est vox dicentis quasi Sponsi, Veni electa mea. Gloriæ quoque ad quam ingrediebatur signum festivo sonitu dedere campanæ monasterii, nullo eas trahente: unde factum, ut ad spectandum beatum corpus undique accurreretur. Repositum autem illud fuit in loco condecenti per dies octo, [sit concursus ad corpus,] & (quemadmodum ex traditione habetur) infirmi multi illuc conducti recuperarunt sanitatem. Quin & ipsi cerei ad corpus ardentes, totoque octiduo nihil consumpti, beatitudinem Æmiliæ loquebantur omnibus. Postea vero eidē data est honorabilis sepultura, cum simili miraculosarum curationum frequentia, inter præsentes ægros, quales etiam multi hodieque sanitatem obtinent. Denique communi æstimatione habita, & voce solita dici Beata; utroque honore frui cœpit statim a morte. Extant enim apud nos imago, in pictura, haud diu post facta, radiato capite genuflexæ ante Crucifixum cum hac epigraphe, Beata Emiglia de Bicchieris, de Pœnitentia S. Dominici, fundatrix monasterii S. Margaritæ extra muros. [ejus mox imagines cum titulo Beata.] Et supra portam Capituli, etiam reperitur ejus antiqua imago, æque radiata cum subscripto, Beata Emiglia de Bicchieris, de Pœnitentia S. Dominici, Ordinis Prædicatorum, ex civitate Vercellarum. Denique D. Doctor Joannes Franciscus Ranzus, in Vita D. Candidi Ranzi impressa anno MDC, ejusdem facit mentionem cap. 5 sub hoc titulo. De B. Emiglia Bicchiera, Dominicana.
C. XX
[34] Post mortem Beatæ, majores nostræ multis annis manserunt in primo illo extra civitatem monasterio: [Monasterio sub an. 1379 in urbem translato,] sed deinde considerantes, Italiam totam perniciosis Guelforum & Ghibellinorum factionibus concuti, a loco, etiamnum retinente nomen S. Margaritæ, transierunt anno circiter MCCCLXXIX in præsentem domum, & in monasterium, quod nunc inhabitamus; quem situm sibi non absque multis litibus & difficultatibus compararant, uti apparet ex instrumentis emptionis, factis anno MCCCLXXIII & LXXV.
[35] Cur simul non fuerit tunc etiam translatum corpus Beatæ, [ob conspecta in loco sepulturæ luminaria,] haud facile dixero; credi potest, Dei ordinatione id factum, ad declarandam magis famulæ suæ excellentiam. Etenim militiæ Teutonicæ vigiles, noctu circumeuntes civitatem, eo in quo sepulta jacebat loco, nescio quos radios splendoresque luminarium accensorum conspicere, & Angelicæ cujusdam melodiæ voces audire sibi visi sunt. Horum indicium cum detulissent ad Matres jam translatas & Patres S. Pauli, indeque certiores redditi essent Superiores Ecclesiastici & Seculares, & lumina atque cantus continuari constaret per multas consequenter noctes, [transfertur eo etiam corpus:] decretum est tam sacrum pignus inde auferendum. Itaque instituta processio est, cuinon solum Clerus totus, sed omnis etiam miles præsidiarius inter venit; translatumque est corpus in locum S. Margaritæ urbanum, & alto in suggestu collocatum conspicuum omnibus, quos multas ibi retulisse gratias, fidem faciunt appensa anathemata cereorum, facularum, lampadumque: novenæ etiam istic institutæ, aliaque publicæ venerationis argumenta. Præterea dum Monachæ omnes ad portam monasterii consisterent, sacrum pignus excepturæ, rursus trahente nemine sonuerunt campanæ monasterii. Lubet autem ex post secutis miraculis aliqua hoc loco recensere.
C. XXI
[36] D. Maria Lancy, nullum diu inveniens remedium maleficio quo fuerat incantata, Beatæ vovit annue celebrare diem Translationis ejus, [liberatur maleficio infecta,] recursurum VII Augusti, offerendo ad sepulturam intortitia sex; cumque ad ecclesiam se conferens secutura etiam esset processionem, mox atque illuc intravit optatam liberationem se sensit consecutam. Joannes Franciscus Stopinus, vir opulentus sed cæcus, ad eamdem processionem perduci se jussit, promisitque pro visu accipiendo medietatem bonorum suorum, impendendam dotationi alicujus puellæ, quæ Monacha fieri vellet: statimque compos voti nullo ad processionem duce eguit, clare omnia videns.
[37] Eodem die obierat Joannes Baptista Novella, mortuumque eo tulerant uxor & filiæ, [& mortuus suscitatur.] qua transiturum per eorum ædes erat corpus sanctum; ante quod prostratæ, voto perpetuæ virginitatis se obstrinxerunt puellæ, si patrem sibi, matri virum Deus reddidisset. Ecce autem ipso momento suspiravit, qui jacuerat diu mortuus; & suaviter pronuntians Jesus Maria, veluti si expergisceretur de somno, exiliit de sandapila in conspectu omnis populi, clamantis, Miraculum! miraculum! Maximo id gaudio fuit uxori ac filiabus, quæ votum nuncupatum exacte compleverunt, paulo post receptæ in monasterium nostrum, ubi suscepto habitu sancte vixerunt: ipse vero progressus in ecclesiam nostram tota istic die mansit, agendis gratiis intentus; vovit insuper quotannis celebrandas curare Missas triginta pro animabus purgatorii. Ad horum autem omnium confirmationem, optarem habere tabulam illam, in qua Primores nonnulli ex consanguineis B. Æmiliæ exprimendum curarunt Processionis ordinem, cum istis & aliis quæ sub ea acciderunt miraculis. Sed quantumcumque laboraverim, numquam tam felix fui, ut eam ab ipsis obtinerem: quia translata Birolum, ubi isti habitabant, destructa omnino fuit a Francis, istic sua castra metatis, tempore obsidionis Eporediensis anno MDCXL.
C. XXII
[38] Ab ecclesia, propter fabricam ejus tunc necdum absolutam, [Corpus in loco Capituli manet usque ad an. 1609.] deportatum est sanctum corpus ad locum Capituli, ubi tunc Missæ & cetera divina Officia celebrabantur: ibique reverenter contrectabatur, tam a Matribus monasterii, quam a personis aliis, quibus illuc patebat accessus: itaque requievit ibi usque ad XVII Augusti anni MDCIX, sicuti ad translationem secundam videbitur. Quamvis autem istic semper haberetur cum magna veneratione, refrixerat nihilominus etiam post tot obtentas gratias aliquantulum devotio: quando placuit Deo eam resuscitare, exhibitione miraculosarum curationum quarumdam, tam in Matres nostras, quam in omnis status conditionisque personas alias operatarum.
CAPUT V.
Gratiæ scriptæ a Rev. Matre Sor. Ludovica.
C. XXIII
Educabatur in monasterio nostro quædam formosissima puella, [Puella miraculo sanata,] ex nobilissima Lanciorum familia, nomine Catharina. Hanc lætaliter ægram sua quædam amita, ejusdem loci Monacha, salvam cupiens, postquam ad Beatæ sepulcrum tenuisset cereum novem diebus ardentem, suasit ut ejus imploraret auxilium. Illa vero nihilo minus cupida longioris vitæ, virginitatem perpetuam Deo vovit, intendens ipso in loco Sanctimonialis fieri, si concupitam gratiam obtineret, quemadmodum etiam paulo post obtinuit. Verum frater quidam ejus, corporis quam animæ sororis amantior, tali proposito fortiter sese opposuit, [dum votum implere dubitat, corripitur & moritur.] econtrario promittens quod eam desponsaturus esset paris conditionis Comiti. Jamque captato tempore ad monasterium accesserat, educturus inde Catharinam; & hæc, quasi oblita voti jam egrediebatur; cum sibi ad latus vidit adstantem Æmiliam, quæ humerum leniter pulsans, dicebat: Memento Catharina voti mihi facti. Ipsa vero attonita respondit trementi voce, Frater meus in causa est: moxque asperrima febri corripitur, tertia die moritur, & (sicut præsumere licet) sponsalitia sua consummat in cælo.
[40] Anno MDCVII, die VIII Maji, immisit Dominus nostræ Matri Sor. Ludovicæ Avogadræ tam graves dolores puncturæ, febris, catarrhi, [Sor. Ludovica, multis gravata morbis,] constrictionisque cardiacæ, cum aliis accidentibus talibus, ut medici, Amedeus Crucius, Christophorus Lilius, & Franciscus Viglionus de ejus vita desperatum esse concluserint. Suscepto ergo sacro Viatico, cum extrema quoque Unctio pararetur, monita fuit ad votum aliquod faciendum. Tum velut a gravi letargo excitata, commendavit se Beatissimæ Virgini atque B. Æmiliæ, petens non tam liberari a doloribus corporis quam ab angustiis animi, quæ tali in articulo solent obvenire: cumque aliud offerendum nihil haberet, sese ipsam obtulit, si salutem corporis & animi consequeretur, ad scribendum cum facultate Superiorum eas omnes gratias, quas quotidie videbat, [voto facto de scribendis miraculis, convalescit:] videretque in posterum accidere, per intercessionem illius. Vix verba pronuntiaverat, cum circumstantes omnes animadverterunt eam notabiliter melius habere: & concessam ei sanitatem omnino miraculosam esse attestati sunt medici. Hæc ergo fidelis observatrix voti sui, hactenus relata scripsit, & mox referenda, quæ ipsius porro verbis exponam.
[41] Mater mea, inquit, Bartholomæa Hodoti, extra spem vitæ derelicta a medicis, [ejus mater moribunda servatur] dum funeri jam pararentur necessaria, fuit a me commendata Beatæ die Jovis XXVIII Octobris (atque adeo anno MDCIV, neque enim abhinc, usque ad MDCX, concursus hic fuit) statimque cœpit habere melius; adeo ut Dominica immediate sequenti processerit ad Missam audiendam. Infirmæ cuidam (ipsimet Ludovicæ hæc scribenti) aperta in uno pedum vena fuit, quod adeo nihil illam juvit, ut confluentibus eo humoribus pustulasque gignentibus, novem tandem plagis hiaret tibia, cum maximo (ut Franciscus Gattinara chirurgus affirmabat) gangrænæ periculo. Cum ergo ad desperatum malum humeros contraherent medici, nullum ei remedium invenientes; [& ipsa a gangrenæ periculo liberatur:] vovit illa novemdiale obsequium Beatæ peragendum, & intra viginti quatuor horas perfectissimam obtinuit sanitatem. Verum negligens statim implere votum, rursum correpta fuit infirmitate lætali, quam evasit renovato dumtaxat voti exequendi proposito.
[42] [expeditur negata diu dos,] D. Margarita Avogadra de Asiliano, Prætendens nostra, ut nominare solemus, id est, admitti ad habitum postulans, septem annis apud nos fuit titulo educationis, nec umquam potuit impetrare a consanguineis dotem suam. Tandem aliis mediis omnibus frustra tentatis, cœpit novenam facere in honorem Beatæ: Octavo autem die, quando jam aliud non expectabat quam ut domum remitteretur, adfuit nobis ille ad quem spectabat dotem deponere, eaque coram Reverendiss. D. Vicario deposita, sacrum habitum Margarita suscepit. Nec minor fuit gratia, quam obtinuit tempore suæ Professionis. Etenim transacto probationis anno & mensibus pluribus, haud levior alia sub nata est difficultas, ratione census constituendi. Turbata igitur afflictaque Novitia, iterum se commendavit Beatæ. [& census prosessuræ necessarius:] Et ecce die XX Decembris adfuit Reverendiss. D. Vicarius; & postpositis quas examen Ordinandorum tunc objiciebat occupationibus, dedit se tam pio negatio finiendo: quod illa non dubitavit beneficio singulari beatæ Matris adscribere.
[43] Anno MDCV ingressa in monasterium est educationis causa D. Victoria Bellina Vercellensis; [impetratur gratia vocationis ad religionem:] quæ licet nullam haberet propensionem erga religiosum statum, pro advocata tamen sua assumpsit B. Æmiliam, ab eaque obtinuit gratiam inspirationis efficacis. Itaque cum, expleto quod educationi conceditur spatio, venissent parentes, ut ipsam reducerent domum; noluit omnino e monasterio abire; [curantur, dolor capitis] quin potius æternæ virginitatis voto se obstrinxit, exitura numquam. Soror quædam capitis dolorem patiens, ut primum se Beatæ commendavit, extemplo liberata fuit, nec deinceps eumdem dolorem passa. Anno MDCVI Mater Sor. Martha Besa, paralytica effecta, totis duobus mensibus non potuerat de lecto surgere: [& paralysis;] quæ tamen sanitatem recuperavit vovendo novenam instituere, sub qua aleret perpetuo ardentem lampadem, prout fecit. Oascaria, Vercellensi in urbe paupercula, ad extremam redacta inopiam, nec habens unde filiæ infirmæ succurreret, ad monasterium venit, Matrum preces exposcens, ut Deus misellam filiam vel sanitati redderet, vel ad sese in cælum assumeret: & ultimum intra paucos dies obtinuit. [obtinetur cita mors.] Anno MDXCVII D. Joannes Baptista Borsanus, habens filium Franciscum infirmum, nec sciens quo remedio ipsi succurreret; misit aliquid olei ac ceræ, ut arderent ante sepulcrum Beatæ; statimque melius æger habuit: imo ipsa Beata ei noctu apparuit, [sanatur extreme æger,] eique promisit sanitatem, intuitu oblationis per matrem ejus factæ: quemadmodum ipsa postea magno cum gaudio enarravit. Panifica nostra, hydropica existens, [& hydropica.] vovit celebrandam Missam curare in honorem Beatæ, cum oblatione facis unius ad sepulcrum: & intra viginti quatuor horas sana adstitit.
[44] [Quibus cognitis Episcopus 1609] Hæc omnia oblata fuerunt Illustriss. ac Reverendiss. Domino, Stephano Ferrerio, Episcopo Vercellensi, a Matribus, rogantibus ut juberet corpus B. Æmiliæ referri ad ecclesiam; & collocari loco eminentiori. Is autem, re communicata cum adm. Reverendiss. P. Joanne Ambrosio, Inquisitore Generali Vercellis, Eporediæ atque Augustæ, ad ecclesiam nostram benigne se transtulit, XVII Augusti MDCIX, in comitatu adm. RR. DD. Joannis Baptistæ Corosanæ Canonici & Vicarii Monialium, atque Hieronymi Lorii Canonici & Theologi: & sub insigni musica sacrum corpus transposuit, [corpus ad ecclesiam refert,] coram iisdem DD. Canonicis & Sanctimonialibus infrascriptis, videlicet RR. Matribus as Sororibus. Augustina Vialarda, Archangela Centoria, Cassandra Avogadra Scarianensi, Francisca Bazzana Casalensi, Antonina de Senioribus Buronzana, Lazara de Marchesiis Cevensi, Angelica Trora Rozascensi, Angelica Barbavara Mediolanensi, Ægidia Catina Veneriensi, Hieronyma Gubernatis Hispana, Petronilla Bava Fossanensi, Veronica Guiscarda Fossanensi, Clara Hyacintha Bazzetta Buronzana, Joanna a Porta Vercellensi, Barbara Abbiamina Vercellensi, [coram omnibus Religiosis,] Margarita Mirgolia Montestinensi, Beatrice Ristis Vercellensi, Ardisia Conradi Lignana Vercellensi, Benedicta Ranuttina Rivolensi, Tecla Augustina Sangeorgii Foliizzana, Catharina Gubertati, Digna-merita Pane Vercellensi, Flavia Constantia Lilii Santiana, Deomina a Porta Vercellensi, Dominica Heumonia Taurinensi, Alba Dominica Avogadra Sillianensi, Victoria Bellina Vercellensi, Angela Margarita Ristis Vercellensi, Daria Ruggerina Vercellensi, Diana Maria Avogadra Vercellensi, Anna Maria Valperga Mazzeana. Aderant & Sorores laicæ, Hieronyma de Stroppiana, Apollonia Castella, Martha Chiesa, Lucia Bassa, Paula Malagigi, [aliisque ipsarum domesticis.] Helena Barbaris. Aderant denique & Prætendentes, quæ titulo educationis inter nos morabantur, Illustriss. DD. Laura. Benedicta, & Leonora de Foliizzo, D. Margarita a Porta, Joanna Vialarda, Clara Oggeria, Lucretia & Ludovica Boncatia: quas ideo libentius nominavi sigillatim, quia testes etiam fuerunt prædictarum & infra dicendarum gratiarum.
[45] Istis omnibus volo annumerare Mag. Simonem Canutum, fabrum cæmentarium, [Faber ex alto lapsus juvatur.] non quia præsens adfuit, sed quia varias gratias & favores a Beata se accepisse profitetur, dum graviter infirmaretur, & quidem, ut putabatur, ad mortem. Imo cum aliquando in porticu nostra extruenda laboraret, digressis sociis cecidit de sublimi contabulatione, quæ istic erat fabricæ causa excitata: & respirare vix valens, mox atque recordatus Æmiliæ vovit anathema aliquod, sepulcro ejus appendendum; tantum resumpsit virium, ut arrepto latere sibi adjacente, strepitum ciere potuerit, quo moniti socii ad ipsum recurrerent; quibus auxiliantibus surrexit, nihil omnino damni sentiens.
CAPUT VI.
Gratiæ scriptæ ab ipsamet Sorore Anna-Mechtilde.
CAP. XXIV
[46] Non fuerat intentionis meæ in hoc opusculo colligere miraculosas gratias, a Beata Æmilia impetratas, [Anna-Mechtildis ex voto scribit,] sed solas virtutes ejus exponere: ast votum, ut jam dicam, etiam de illis scribendis factum, postquam liberata fui ab incurabili infirmitate quam patiebar, huc me coëgit non invitam, ad ostendendum quantæ efficaciæ sit ejus intercessio. Ex eo autem tempore plures favores ab eadem recepi, tunc præsertim, quando gravi oppressa spasmo & febre annum unum integrum, istud, quod dixi, votum concepi. Intendens enim colligere quæcumque nossem accidisse, ab ea hora qua sacrum Habitum hic suscepi, quæque deinceps acciderent; mox & spasmo & febri solutam me reperi, unde Deo gratiæ referantur. Scripsi ergo sequentia.
[47] Omnes Matres simul novenam Beatæ instituimus, accensa jugiter ad sepulcrum lampade, [invocata Beata curatos ægros,] pro juvene quodam, cujus vitæ cuncti formidabant, & per intercessionem Beatæ servatus in vivis est creditus. Sor. Paula Maria, Monacha in monasterio Annuntiatæ, ex rheumate quodam ad maxillam confluente gravem patiebatur cruciatum: frustra autem adhibitis quæcumque suggerebantur remediis, unxit se oleo Beatæ, curavitque lampadem ejus ad sepulcrum per dies novem ardere, & sanitatem miraculose obtinuit. [& ipsam se bis;] Ego quoque anno MDCXLI tam gravi cerebri infirmitate detenta, ut nescirem ubi locorum consisterem, sumpta in Beatam fiducia, fui liberata. Ipso quoque ejus festo hæmorrhoides patiens, cum decrevissem, quidquid ceræ possem a Matribus obtinere, eleemosynæ nomine, id omne in illius obsequium impendere, sanam me reperi.
[48] [curatam letalem febrem,] D. Franciscæ Bedæ advenit maligna & dolorifica valde febris, cui nullum remedium invenientes medici, habebant eam pro mortua; sed decernens lampadem Beatæ per novem dies ardentem fovere, statim quidem doloribus absoluta est, brevi autem etiam febri. Continuam hanc patiebatur puer quidam Vercellensis: sed cum parentes ejus proposuissent emere octo unciarum candelam, adeo celeriter convaluit, ut ipsemet sequenti die illam candelam apportarit. D. Clara Paredo de Burgis malum in tibia patiebatur incurabile, cum intolerabili cruciatu: [exulceratam tibiam] sed crus argenteum duorum ducatorum Beatæ offerendum vovens, sanata est illico. Verum dum cunctatur votum exolvere, recruduit intra paucos dies plaga; unde suam agnoscens puniri negligentiam, misit quod erat pollicita & sanata fuit. Anno MDCXX, ego Anna-Mechtildis Fuazza, cum adhuc essem secularis, febri maligna laboravi: facta autem per RR. Matres novena, convalui. Post multos autem in Religione annos, attractionem quamdam crurum sentiens, a medio sursum, unxi ea oleo Beatæ, & sanavi.
[49] Cum transferretur corpus sanctum a Capitulo ad ecclesiam, continuo capitis dolore, quem annis viginti octo tulerat, [diuturnam cephalalgiam,] liberata fuit Mater Sor. Petronilla Bava, licet nulla ei antea remedia profuissent. Soror quædam nostra infirmabatur ad mortem; & deposita a medicis, solum id rogabat Beatam, ut suorum sibi peccatorum veniam obtineret pro tali articulo. Vidit autem sibi adstantem in somnis venerandam quamdam Monacham, quæ quia radiis cincta erat caput, & visionem consecuta est sanitas, credebatur fuisse B. Æmilia. Nobilis matrona Vercellensis, anno MDCXXI, [moribundas duas,] tantum infirma ut de vita conservanda desperaret, misit eam quantitatem olei, quæ sufficeret ad fovendam diebus novem lampadem: statimque convaluit, mox atque illa accensa fuit. Anno MDCXXXIV, Claudia Victoria, Prætendens nostra, acutos capitis dolores patiens, neque cibum ullum stomacho retinere valens, frustra multis curata fuerat. Vovit ergo ceream imaginem offerre, & omni anno in ejus festo, quod celebratur XVII Augusti, recitare semel Pater & Ave in ejus honorem, & sanata fuit. Alia quoque Prætendens nostra, nomine Veronica, nescio quo modo offensa in brachio, sic ut illud absque magno cruciatu nequiret commovere, eo quod nullum in principio remedium adhibuerat; [Prætendentes a variis malis tres,] cum crederetur eo manca remansura, cereum brachium obtulit, & expedito brachio postmodum usa est. D. Ludovicæ, similiter Prætendenti nostræ, fractum brachium fuerat, & simili oblatione facta consolidatum: præmissa tamen oblationi Novena, ad cujus initium cessarunt intensissimi, quos ruptura causabat, cruciatus.
[50] [anginam,] Sorori nostræ Æmiliæ advenit anginæ morbus, quem Scaranziam vulgo nuncupant, cui inspectæ medicus negavit ullū finem sperandum nisi a morte: sed cum illa interiori voto se obligasset ad offerendam facem ceream, post triduum sana apparuit. Anno MDCXXXV mulier quædam habens filium maleficiatum indeque emarcescentem, [maleficium,] & consilii tam inops quam plena doloris ex nati sui labore gravi; venit ad monasterium, oblatura B. Æmiliæ imaginem ceream; nosque oravit, ut intercederemus precando, quatenus puero vel vita sana vel mors cita contingeret, modo finis esset angustiarum. Facta autem novena, [crustas faciem operientes,] ea parte se exauditam intellexit, qua vitæ in perpetuo cruciatu agendæ mortem quietam prætulerat. Anno MDCXXXVIII, puellæ cuidam octodecim mensium, facies tota ejusmodi crustis operta fuit, ut parentes ejus certo existimarent excæcandam: sed emundata est, mox atque datum pro ea initium novemdiali devotioni. Hippolyta-Mechtildis, adhuc infantula, os adeo male affectum habebat, [os male affectum,] ut totis quinque diebus trajicere nihil potuerit præter vitellum unius ovi; affirmabatque chirurgus, fore ut in gangrænam deflecteret morbus. Verum hoc periculum cum ipso morbo cessavit, mox atque Beatæ oleo uncta parvula fuit.
[51] Equites decem, ad prælium ituri, venerunt ut se nostris orationibus commendarent, [tibiam fractam,] offerentes oleum ad usum lampadis pro novena: fassi autem deinde sunt, non alteri se vitam ex prælio salvam in acceptis referre, quam speciali gratiæ ipsius Beatæ. Paupercula quædam, nomine Maria, ruri obambulans, ab equo fuerat impulsa in foveam, & tibiam fregerat jam grandæva: nihilominus redintegrata illa ipsi est, nullo relicto fracturæ indicio, ad simplex votum imaginis cereæ offerendæ. Grandæva similiter erat Mater Sor. Hieronyma, imo inter mortuas reputabatur a medico: quæ tamen B. Æmiliæ interius recordata, ad omnium stuporem sana surrexit. [graviter ægras,] Soror quoque Thecla Augustina Priorissa, febri maligna laborans, desperata habebatur a modicis; & intercedente Beata vitam servavit. Mater Sor. Beatrix, nescio quo accidenti in terram corruit, & cum facie impegit ad pedem lecticæ: cumque ex casu læsa esset venarum una, modus nullus inveniebatur sistendo sanguini. Illa vero proposuit animo Missam dicendam curare in honorem Beatæ: & stetit sanguis, [ruptam venam,] detumuitque facies, quæ pariter ex lapsu inflata enormiter fuerat. Cancrum patiens infirmus quidam, tertium jam annum lecto jacebat, dum carnes ipsi exedebantur: [gangrænam,] qui tamē sanatus fuit, Beata intercedente.
[52] Tempore obsidionis, cum grandior bombus, in nostram cadens ecclesiam, ibidem diffringeretur, fragmina ejus omnia, velut Beatam honoratura, ad capsam ejus convolarunt: sed neque illam, neque ullam præsentium Sororum attigerunt. [discussa pericula,] Alio die, cum similis pila supra stragulum, quo capsa tegitur, cecidisset; non modo nihil Sororibus nocuit, sed nec stragulum quidem prædictum penetravit. Adeo male dispositus erat cuidam nostræ Sorori stomachus, ut nihil lacticiniorum retineret: aliis autem remediis nequidquam tentatis, solum profuit Beatam invocasse. Alia similiter, immedicabilem dolorem capitis sustinens, vovit Pater & Ave recitandum, dum ceream imaginem Beatæ deferret: & voti rea, illud complevit. Sor. Claudia Mariana, tam graviter infirmabatur, ut omnia secuturæ mortis indicia præberet medicis: sed ubi pro eadem inchoata novena fuit, mox incepit habere melius, & brevi tempore persanata surrexit. Peregrina quædam & maleficiata mulier, misit ad nostrum conventum, qui ipsam Sororum orationibus commendaret. [plures infirmas sanatas,] Cum ergo unaquæque nostrum id ageret quod ex devotione susceperat, intellectū est illam cito liberatam fuisse. Ludovica, Prætendens nostra, tamquam moritura derelicta a medico, votum Beatæ faciens, melius mox habere se sensit: inchoata autem a nobis omnibus Novena, convaluit.
[53] Soror nostra Catharina, confluentibus ad genu inflatum humoribus, [& quasdam citra sectionem a medicis decretam,] lecto decumbebat: cui cum incisionem pararet chirurgus, ipsa cruciatum reformidans, vovit, si absque ea sanaretur, jejunare in vigilia Beatæ, festum vero singulariter celebrare: statimque subsidere tumor cœpit & cito evanuit. Sor. Angela Margarita, clavos quosdam infixura parieti, in altum conscenderat; cadenti autem, supra coxam cecidit capsa quædam; itaque afflixit, ut negaret chirurgus sanari posse, nisi contusa caro excinderetur. Illa vero vovit, potius quam id sustineret, omnibus diebus vitæ suæ Pater & Ave recitare in honorem Beatæ. Et ecce citra incisionem cœpit caro mundior & integrior apparere; cumque inchoaretur pro ipsa a Matribus novena, ipso instanti surrexit sana. Nobilis quidam Vercellensis, dum res suas conservare nititur, [vulnus capitis,] vulnus in capite letale tulit: quo in periculo versari se videns, vovit septem Missas in nostra ecclesia dicendas, mittens ad eumdem finem candelas novem: & ad initium novenæ, ab omnibus Matribus assumptæ, cœpit convalescere, & cito sanus fuit. Reverendus quidam Canonicus, [arthritim.] arthritico morbo obnoxius, nobis sæpe confessus est, quod initia mali recurrentis sentiens, soleat ad Beatam recurrere, proponendo ad ejus honorem Missam dicere in ecclesia nostra; itaque dispelli sibi atque evanescere cruciatum.
CAPUT VII.
Aliæ similes gratiæ, a variis impetratæ.
[54] Quædam nostra benefactrix, Anna nomine, ab indiscreto ac barbaro marito suo, [Sanantur, vulnus capitis,] seu verius tyranno, percussa in capite, cum de vita periclitaretur; cupientes nos tot ejus beneficiis referre gratiam, singulæ instituimus pro ea novenam: qua terminata coaluit vulnus, & illa sana mansit. Nobilis quidam civitatis hujus fassus aliquando est, quod totis duobus mensibus febrim continuam patiens, nec remedium inveniens, mox ac mane quodam proposuit dicendas curare Missas duas in ecclesia nostra easque audire, [febris continua,] & oleum offerre pro lampade Beatæ, liberatus statim febri fuerit, neque multis postea annis eam passus. Lucia Mellia, pridem incurabiliter infirma, & tamen cupida recipiendæ sanitatis, novenam vovit in honorem Beatæ instituendam, & oleum lampadi interim præbendum, eoque sanata est. Similiter ad votivæ novenæ principium sanatus convaluit Franciscus Mellius, quem grave rheuma urgebat ad mortem. Quædam etiam nostra Prætendens, nescio unde afflicta, solamen retulit, [aliique graves morbi,] statim atque annulum suum Beatæ obtulit. Quartana duplici laborans Sororum nostrarum una, nec remedium a medicis referens, suo impendio vovit arsuram novem diebus lampadem: & ipso instanti dimisit eam febris.
[55] [moribundi duo,] Dominus quidam, ob morbum, quem hic vulgo Prædam appellamus, inter mortuos jam reputatus, coram sepulcro accendi candelas duas jussit, eodemque momento sanus fuit. Alius, conditione par illi, malignis febribus detentus, ad certam tendere mortem credebatur; jam enim biduum totum effluxerat, quod nihil alimoniæ potuerat sumere. Hic missis ad sepulcrum cereis quatuor, cibum cœpit cum sapore fumere & convalescere. D. Isabella Caresana, Prætendens nostra, scabie laborabat, nec adhiberi consuetæ proderant medicinæ: vovit ergo, quod sanata B. Æmiliam semper haberet pro Matre, [purgatur scabies,] & in præsentiarum faceret Missam unam celebrari: exindeque mundari caput ei cœpit, donec ex integro sanum apparuit. Julia Maria de Montanaro, æque nostra Prætendens, malo cuidam incurabili adhibuerat remedia quæcumque potuerat: his autem nihil proficientibus, vovit servare jejunium septem continuis sabbatis ad honorem Beatæ, & sic convaluit.
[56] [juvatur parturiens,] Anno MDCXL parturiens quædam, nec eniti fœtum valens, facto voto invocavit Beatam, mittens aliquid olei pro ejus lampade: qua accensa mox peperit, citoque surrexit sana. Puer quidam acuta febri sensus jam amiserat: sed servavit eum mater sua, facto ad B. Æmiliam voto. Gravis infirmitas reliquerat cuidam Domino tantum capitis dolorem, [Curantur dolor cupitis,] ut periclitaretur de visu inde perdendo: sed cum voto facto novenam religiose inchoasset, & nos pro eo etiam deprecaremur (erat enim extraneus) eodem tempore liberatus fuit, neque deinceps cum eo dolore conflictatus. Angelæ Catharinæ, Prætendenti nostræ, faciem totam deformaverat erysipelas, [erysipelac,] cum febri & capitis dolore conjunctus: sed sanata est eodem die quo Beatæ se commendavit. Reverenda quædam Mater, oculis sic laborabat, [ophthalmia,] ut eos in rem aliquam fixe intendere non valeret: sed eo incommodo soluta fuit, statim ut Pater & Ave recitare proposuit in honorem Beatæ. Reverendus quidam Pater Benedictinus, nequiens doloribus colicis, quos intensissimos tolerabat, invenire solatium, venit ad nos, [colica,] Missam celebraturus, eademque hora melius habuit. Similis gratia facta fuit Sor. Franciscæ-Mariæ, quando rupta ei ex lapsu tibiarum una, cœpta est pro ipsa haberi novena; mox enim cum quiete somni, sanitatis desideratæ obtinuit beneficium. [rupta tibia,]
[57] Ego Sor. Anna-Mechtildis Fuazza, odontalgia gravi laborans, neque requiescere valens, accendi curavi lampadem Beatæ, statimque mirabiliter sum liberata. [odontalgia,] Alias cum caderem, metueremque exinde remanere clauda, ipso in lapsu invocavi Beatam; nec uspiam offendi nisi leviter in genu; licet casus ex alto fuerit. Sororem Helenam, ad morte infirmam, Sacramentis muniri jusserat medicus. Erat ipsamet Beatæ dies, & in honorem ejus stabat expositum Sanctissimum: sed infirma præ morbi vehementia nihil istorum reminiscens, quæsivit quis dies iste foret. Intelligens autem diem agi B. Æmiliæ, vovit quod si ex morbo assurgeret, Missam in honorem ejus celebrari faceret. [infirma ad mortem,] Nec mora: nataverunt adstantes, infirmam illico habere melius, nec diu post perfecte convaluit. D. Hippolytæ-Annæ-Mechtildi Fuazzȩ, Prætendenti nostrȩ, caput sic erat affectum, ut plane appareret deformis. Videns autem nil proficere applicata remedia, vovit quotannis celebrare festum Beatæ, & oleum lampadi eo die sufficere suis impensis: [aliter ægræ.] postea vesperi concedens cubitum, oleo tali se unxit, & mane tota sana surrexit. Alias plagam in pede ferens, & simili oleo ipsam inungens, cito sanitatem pedis recuperavit.
[58] [Terræmotus sedatur,] Biroli sentiebatur terræ motus, quo locus videbatur absorbendus dehiscente terra; quando D. Petrus Ludovicus Bicchieri bis recitavit ad honorem Beatæ Pater & Ave: quæ subito comparens ei, visa est aërem manu signare, eumque in ictu oculi serenare. Fures quidam confessi sunt, quod prædam facturi in monasterio nostro, & illuc clam ingressi, cum venissent ad refectorium & culinam, viderunt reverendam quamdam Monacham, [fures cohibentur,] capite radiantem, quæ silenter ipsos sequebatur quocumque irent. Qua re obstupefacti, nec dubitantes quin esset B. Æmilia ipsa, coacti demum sunt, nulla re ablata, exire vacui e monasterio.
[59] Anno MDCXLII D. Diana Bonetta, pleuritide laborans ad desperationem medicorum, [sanatur pleuritis,] misit oleum quod in lampade Beatæ arderet ad novem dies, tertia autem die surrexit sana. Reverendus Canonicus Vercellonus, cancrum in uno oculorum ferens, cui absque præsenti periculo vitæ nullum se facere posse remedium fatebantur chirurgi, [gangræna in facie,] aliquot candelas misit ad ecclesiam nostram: quibus ante sepulcrum accensis, habuit melius, & brevi recuperavit valetudinem amissam. D. Joannes Bonettus, tactus paralysi, [paralysis,] videns quia nullum humanitus suppeteret malo remedium, & saltem citius finire illud optans, misit similiter candelas, oleumque arsurum ad tumbam: quibus accensis cum lampade, continuo expiravit. [apostema,] Fassa est etiam D. Diana prædicta, quod aliquando malignam febrem & secretum abscessum patiens, quem nemini volebat manifestare, circumstantibus jam lectum velut morituræ domesticis, recordata miraculorum B. Æmiliæ, proposuit imaginem sui argenteam mittere; [pleuritis,] & immediate post crepuit apostema, reversaque ad se adimplevit propositum. D. Comitissa Avogadra de Siliano, pleuritide afflicta, misit oleum pro novem diebus: quo ardere incipiente, cœpit etiam ipsa habere melius.
[60] D. Joannes Vercellonus, quartana afflictus febri, non prius recuperavit sanitatem, quam patrui sui ipsum Beatæ devoverunt. D. Angelæ-Franciscæ Geller Stropianensi in una tibiarum advenit dolor tam intensus, [quartana,] ut nullam quietis partem posset capere. Invocavit tamen Beatam, intendens, si dolor iste cessaret, Missam in ejus honorem celebrandam curare, [dolor tibiæ,] eodemque die accensam tenere lampadem; & ille evanuit. Uxori Mag. Joannis Baptistæ Caresanæ accidit, ut toto triduo maneret omni facultate loquendi privata: cumque maritus suus pro novem diebus oleum misisset, respiravit illa & loqui cœpit. Isabella Lazzara Vercellensis, [Oblato ad lampadem Beatæ oleo] vicina partui, in eam venit debilitatem, ut cibum nullum retinere valeret. Vovit ergo ad honorem S. Margaritæ Missam dicendam curare, & lampadi ardenti ante sepulcrum Beatæ prospicere de oleo ad novemdium. Illa autem accensa cessavit affectio periculosa, & initio Missæ votivæ sana ac valens peperit filium. Similiter, eodem instanti quo accensa fuit lampas pro nuru Francisci Morettæ, sanata est illa ab infirmitate sua, quæ novem continuis mensibus eam lecto affixerat. Eodem modo sanata est filiola Tullii Arbonensis febri prohibita lac sugere, statim ut accensum est oleum, quod nutrix miserat lampadi infundendum. [plures juvantur,] Idem pro novemdio mittens Maria Canuta, simili modo dimissa est a phrenetica febri. Et ego Anna-Mechtildis Fuazza, ab ejusdem generis febri sui liberata, statim atque indui camisiam, oleo B. Æmiliæ tinctam.
[61] [& vitam servant.] Dominus Colonellus Rosignolus, iturus ad prælium, commendavit sese eidem Beatæ, vovens faces duas cereas si victor reverteretur; discedens autem misit oleum, diebus novem arsurum. Cum autem reversus offerret faces, confessus est nulli alteri se salutem suam, quam intercessioni nostræ Beatæ debere. D. Henricus Bonus-Joannes, audivit moribundus illam nominari, atque in corde suo proposuit, si convalesceret, celebrare festum ejus, nutrienda istius diei lampade: statimque respirans recepit sanitatem. Rursum ego prænominata discussi catarrhum, collo humerisque illapsum, ungens me oleo prælaudato. Sor. Æmilia Paravicina, terribili oppressa rheumate, eoque multum debilitata, nullum inveniebat remedium. [Iuvatur iterum ipsa scribens,] Cumque festum Beatæ appropinquaret, proposuit illius diei actiones omnes facere ad ipsius honorem. Et ecce statim ac festum illuxit, pariter sanitas optata advenit. D. Blanca Alda, diu infirma, cum festum celebrare vovisset, eodem adveniente similiter curata fuit. D. Artemisia Blamina, in gravem prolapsa morbum, ungi voluit oleo Beatæ, & subito melius habuit: accenso autem quod ad lampadem submiserat oleo, [& aliæ quædam.] perfecte convaluit. D. Maria, Gubernatrix arcis, jam jam moritura, recuperavit amissam pene vitam, accensa in nomen suum lampade.
CAPUT VIII.
Reliqua beneficia adscripta invocationi Beatæ.
[62] Anno MDCXLVIII sanata fuit mulier quædam a dolore brachii, statim ut uncta est oleo Beatæ. Idem accidit Angelæ Magliolæ, [Prodest multis oleum lampadis,] fluxum super oculos patienti; & viro cuidam crus plagatum habenti. Anno sequenti MDCXLIX Biellanus quidam, lapsus ex arbore, graviter caput afflixerat, & eodem adhibito remedio sanatus cito fuit. Idem simili ex casu totum corpus luxato cuidam Fosalensi evenit: & mulieri Biellensi, partum eniti non valenti, cui inunctus venter suus fuit. Unctum similiter indusiolum infantulæ, lac trahere nonvalentis propter continuam febrim, salutem ei attulit: & trimestris filiolus Angelæ Toppæ, nihil alimenti valens retinere febri prohibente, sanatus est ac cibum retinuit, frontem, pectus & ventrem inunctus. Similis unctio sanavit Joannem Succiam & tres filios ejus, continua febri laborantes, nec non D. Helenam Molentam.
[63] Anno MDCL Quidam villicus noster, ischiade tortus, [Invocata Beata curantur varii,] & vir quidam febri acuta laborans, ad primam buccellam offæ, cui erat additum de pane admoto ad Beatæ corpus, cum eadem sanitatem sumpsit. D. Catharina Boni-Joannis ad continuam febrim grave patiebatur symptoma, coram Parocho aliquod contritionis signum expectante, quo nixus absolutionem moribundæ impertiretur; quando maritus uxorem commendavit Beatæ, & illa respirare incepit, ac cito convaluit. Sor. Catharinæ-Margaritæ dolores nephritici abscesserunt, adhibito sæpe dicto oleo; & Sor. Anna-Mechtildis Æmilia, eodem oculum ungens unde plurimum patiebatur, propter frustillum vitreum quod insilierat, dolorem abstersit. Alias quoque gravi stomachi dolore correpta, fidenter accessit ad ecclesiam, & corpori sancto applicans buccellam panis, eam deglutivit & liberata fuit. Henricus Bonus-Joannes, toto corpore maximum patiens cruciatum, misit oleum alendæ per dies novem lampadi, cum indusio quod sancto corpori admoveremus: quo facto, simul ipsum induit, simul sanitatem acquisivit. Illustri D. Annæ Camozzolæ octo mensibus fuerat continuata febris, sed hæc compulsa fuit cedere oleo Beatæ: quo etiam frontem uncta uxor cujusdam rustici, per missum lampadi nutrimentum, sana mox extitit. Alius quidam rusticus podagricus, idem beneficium in se expertus, vovit deinceps anno quolibet vel candelam vel oleum Beatæ offerre: quod cum aliquando per oblivionē facere omisisset, redeuntibus doloribus suæ obligationis admonetur, eamq; implens sanatur. Sed & hydropicus quidam simili unctione est sanatus.
[64] D. Carolus Hieronymus Foazza, angina laborans, efficaciam talis unctionis est expertus; sicut etiam mulier Mediolanensis hydropica; & filius D. Magdalenæ Vercellinæ, [quorū plures oleo prædicto usi.] indutus camisiam sic inunctam, excussit continuam febrim. Similiter unxisse poplites profuit D. Antonio Arbinæ podagrico; & caput, scabioso puero rusticano. Hieronymus autem Gotius paralyticus, sibi est restitutus, cum vovisset, quod die ipsius Beatæ toto maneret in ecclesia, nec nisi de eleëmosyna tunc viveret. Victor Mina, tertium & amplius mensem lecto affixus, propter geminam in uno crurium plagam, nullis eatenus pharmacis curabilem; medelam plagis credidit allaturum oleum Beatæ, & mane sanus de lecto surrexit. Puella quædam, nomine Teresia de de Sidrianis, [aliquæ festū agendum vovent,] de fenestra cecidit, lumbosque & juncturas coxarum haud leviter sibi quassavit: sed vovente pro ea matre, quod festis Beatæ diebus totis mansura esset in ecclesia, convaluit intra diem octavum. In nostro autem conventu podagram sustinens Sor. Catharina Gattinara, neque pedibus consistere valens, annum integrum decubuerat: cum autem proposuisset, vigiliam Beatæ jejunio, diem festum Communione sacra suscipienda quotannis colere, sed & novenam instituere mox atque esset liberata; nocte quadam visa est sibi a Beata appellari, quin & videre ipsam, & audire promittentem quod sanaretur. Ad quæ tam fausta lætaque expergiscens, opem ejus devote requisivit, & mane se reperit perfecte sanam, totaque hilaris de lecto exilivit.
[65] Acutissimum quoddam febrium genus Matrem Sor. Annam-Mariam Ajazzam totis tribus annis afflixerat, nec spem consequendæ sanitatis ulla medicorum inventa attulerant; quando proposuit omni reliqua vita per dies singulos recitare septies Pater & Ave, in honorem sancti nominis Æmilia. [aliæ alia vovendo juvantur,] Id autem ut facere certius meminisset, voluit ipsius Beatæ imaginem poni in cella sua: ante quam dum incipit orare, vidit & stupuit ipsam sibi capite inclinato annuere, subitoque miraculo sanitatem recepit. D. Isabella Testa, Prætendens nostra, lippientibus ac semper lacrymosis oculis utebatur ex morbo variolorum, sic ut nihil obtutufixo posset intueri: corroborati autem iidem sunt, oblato quod illa voverat Beatæ tapetio. D. Laura Avogradra de Quinta morbum caducum patiebatur, nec proderant remedia applicita diligenter. Vovit igitur, quod si liberaretur tam importuno malo, Sanctimonialem indueret in nostro conventu. Festum tunc agebatur ipsius Beatæ, quare etiam decrevit prædicta Domina die isto de ecclesia non egredi. Neque frustra profecto, cum fine enim diei finem accepit infirmitas, nec unquam rediit: ideoque grata, nequaquam distulit implere quod promiserat, sed accepto Habitu in hoc monasterio sancte vixit.
[66] Anno MDCLI Reverendæ Matres religiosissimi monasterii S. Catharinæ Senensis Regii, testantur, quod Sor. Barbara-Maria Irica crus habebat totum exesum, [Regii eodem oleo variæ infirmitates curantur.] nec ei insistere unquam poterat absque fulcro aliquo, quam vis diligenter illud chirurgi curassent. Ad hujus notitiam venerunt gratiæ, quæ per B. Æmiliam Vercellis obtinentur in nostro S. Margaritæ monasterio. Nuntium ergo misit, rogans ut aliquam pro se orationem facientes, sibi mitteremus de oleo Beatæ. Quo uncta, quia miraculose sanata apparuit, Reverendæ illæ Matres facto subscripserunt: & insuper addunt, quod etiam ad se accurrant variis morbis infirmi, eodemque oleo uncti sanentur. Curant autem ne ipsum unquam sibi ad talem effectum desit. Prædicta vero nobis scribentes, miserunt etiam ex parte Sanctimonialis sanatæ eleëmosynam, pro curanda Missa in honorem Beatæ & in gratiarum actionem. Eædem reverendæ Matres insuper testantur, quod civis quidam Regiensis, Petrus Pavus dictus, ex arbore quam conscenderat infeliciter cadens, tibiam fregerat; quæ tibia vesperi oleo Beatæ uncta, recitando interim quinque Pater & Ave, sequenti mane apparuit persanata, citra ullum læsionis vestigium, ad grandem omnium admirationem.
[67] Nobilis quidam Trinensis, in continua quatuor mensium febri frustra curatus a medicis, [Sanantur etiam febris continua,] misit indusium e suis unum quod oleo Beatæ tingeremus, cum oblatione cerei unius & eleëmosyna ad Missam in laudem Beatæ curandam: moxque ut linteum illud induit, induisse visus est sanitatem, & liber a febri hilariter surrexit. D. Petrus Biccherius, articulari morbo sic impeditus fuit, ut nihil membrorum posset movere, inter continuos quos dolor exprimebat ejulatus. Itaque Beatæ vovit, [Arthritis,] quotannis solennem Missam in ejus festo curandam. Vix autem votum nuncupaverat, cum sanum se miratus est, nullo præteriti morbi vestigio intra juncturas remanente aut aforis apparente. Reverenda-Soror Anna-Æmilia Biccheria, acutissima febri & intentissimo laborans dolore, cum auxilium Beatæ invocaret, [& acuta febris,] ipsam se vidisse testata est & audivisse, quod sanitatem promitteret. Nec vanam fuisse promissionem apparuit, quando sequenti mane sana surrexit de lecto: quare etiam in signum gratitudinis erga Beatam sategit atque obtinuit, ut in die ejus festo posset impendio suo curare exponendum Sanctissimum.
[68] [Invocatur Beata.] O flos amœne virginitatis, fertilis planta sanctorum morum, quæ a teneris annis instar cælestis lilii cœpisti nitere in horto divino; & plantatum in terra truncum corporis habens, spiritu semper versabaris in cælis. Tibi, o Æmilia, mundani fastus contemptrici, capitalis inimicæ otii, exemplaris veri virtutum omnium ac virtuosarum actionum, consacro meipsam totam in perpetuam famulam; & exiguum hoc meæ servitutis obsequium. Precor autem, ut impetres mihi a Deo gratiam insistendi sanctis tuis vestigiis, ut cum imitata fuero virtutes tuas in hac mortali vita, merear earumdem præmio frui in altera. Amen. Ad majorem Dei laudem & gloriam, beatissimæ etiam Virginis Mariæ, omnium Sanctorum & Sanctarum Dei, qui sit benedictus in secula.
Sequatur porro ex Append. pag. 777 Commentarius
DE B. ALEXANDRO EP. NUCER.
Alexander Vinciolus, Episcopus Nucerinus in Umbria (B.)
Sed Pag. 778 n. 6 lineas 4 ult. sic muta — Nos Cæsaris istius Elogia non habemus sed in Athæneo Augusto Oldoini nostri, Perusinos Scriptores complexo, tale invenio: Alexander Vinciolus, Perusinus, Ordinis Minorum, ac Pœnitentiarius Joannis Romani Ponrificis hujus nominis XXII; a quo ordinatas Episcopus Nucerinus in Umbria, Ecclesiam illam singulari sanctitatis exemplo, pluribus coruscans miraculis, administravit, sanctisque legibus munivit. E vivis exemptus est die III, aliis XXII Maji, anno MCCCLXIII; sepultusque in Saxo-ferrato, in choro Fratrum Minorum, ubi pia credulitas Fidelium eum veneratur ut Sanctum. Interim nullum ejus Scriptum indicatur, cujus causa mereatur recenseri inter Scriptores illos.
Denique diem hunc claudat Commentarius ex eadem Appendice petendus pag. 779.
DE B. STANISLAO CAN. REG.
Stanislaus Polonus, Canonicus Regularis Lateranensis, Casimiriae ad Cracoviam (B.)
Pag. 779 num. 1 adde — Aliam deinde prolixiorem Vitam sermone Polonico Cracoviæ edidit, anno MDCLX, Stephanus Ranothowiozius Canonicus Regularis; exqua quæ addi huc possent, frustra hactenus Cracovia petii; interprete autem præsenti destitutus, ne nunc quidem aliud præstare possum, quam indicare, quod per me non stet, quominus defectus qualiscumque suppleatur.
N. 2 adde — quibus accedere posset ex Stephano Rathenowiczio Appendix tertia, usque ad annum MDCLIX perducta, si non deesset interpres; defectum tamen utcumque Supplebo ex scheda nobis missa, & cum impresso Polonico (quatenus per ignorationem linguæ licuit) collata.
Pag. 791. Post Annotata adde —
Bonam horum Miraculorum partem edidit Martinus Baronius post Vitam, ut præfatus sum, videlicet usque ad illud quod hic censetur sexagesimum; omisit tamen 7, 9, 13, 14, 16, 20, 23, 33, 46. In iis autem quæ retulit, variat quorumdam nominum lectio, & subinde adduntur aliqua hoc modo:
2 Dicitur Frater iste Conversus fuisse in Civitate Casimiriensi,
in monasterio Canonicorum Regularium
Ordinis S. Augustini.
3, est Baronio 4, & Stanislaus iste vocatur filius
Stanislai Crausz, ejusdem de quo in Mss. perturbato ordine
est mirac. 3.
5 Wenceslaus Wyka, appellatur Lanio; quod abest
a Ms. ubi deinceps Carnifices dicuntur, ii qui Baronio
constanter sunt Laniones, quod semel notasse sufficit.
6 Agnetis hujus maritus, Baronio est, Michaël Galhor,
lanio.
11 Locus nominatur Podbrzezie, & dicitur esse extra
muros Casimirienses; ægra autem narratur tam
magna infirmitate & oppilatione impedita, ut jam
spirare non posset: & additur, quod eam devoverunt
bonæ quædam matronæ.
12 Pro Paczeska, scrivitur Paczoska.
17 Locus Lagiewniki est.
18 Joannis Krawa uxor.
19 Cognomento Cumeniz.
26 Miklasz Wlozatii.
27 Joannis Frelich.
28 Petri Bargielt.
30 Catharina de Biezanow.
36 Dorothea Begnie.
37 Joannes Nykiel.
38 Stanislaus Kauszych.
40 Catharina de Klepardia.
43 Stanislaus Schordiel.
44 Agnes, uxor Bialhor.
47 Nicolai Kesochleba.
49 Raphaël Smigmator.
50 Addit Baronius tamquam aliud, Catharina, vidua
de Cracovia, dolore dentium graviter per triduum
vexata, per votum ad sepulcrum ipsius, mox liberata
est.
54 Margareta, mater Stanislai Fard, Fratris Domus
nostræ.
57 Dominus Jacobus Prior, dum adhuc esset
Procurator monasterii nostri.
Pag. 792 addatur.
APPENDIX TERTIA.
Ex Ms. Latino & impresso Polonico.
Stanislaus Polonus, Canonicus Regularis Lateranensis, Casimiriae ad Cracoviam (B.)
[8] Vitæ Polonicæ subjiciuntur Miracula CLXVIII, omnia fere (quantum per interlucentia hinc inde nomina propria datur intelligi) a nobis ex vetustiori Ms. relata. [Alia quædā miraculo ex Polonico cursim indicata,] Interpositis deinde alio charactere lineis quatuor, quibus videtur indicari unde tam ista accepta sint, tum alia mox sequentia, pertexitur numerus Miraculorum usque ad CXCVIII. Primum videtur continere sanitatem collatam, Fr. Thomæ Canonico Regulari, paralytico; In secundo, quidam Stanislaus Konwiersz nominatur, curatus a morbo, quem Takze Poloni appellant.
Tum sequi dicas Appendicis secundæ Miraculum 1. anni MDXXXIII, & alia duo in persona cujusdam Catharinæ Clepardiensis & Agnetis Casimiriensis, absque nota anni: qua etiam caret miraculum sequens CLXXIV, cujus testi tabellæ subscriptum legitur, D. O. M. in signum beneficii triplicis. Nihil simile habent sequentia quatuor: & his succedit unum anni MDCV, diversum ab eo quod retulimus supra num. 4. Rursum, mediante Miraculo CLXXXI, comparet oblatio facta pro puero, de quo agitur num. 4, id attestante hac Epigraphe Latina; Thomas, infans Stanislai Klos & conjugis ejus Zaborska, deploratus sanatur, sed absque titulo anni, quo etiam carent CLXXXIV, V, VII, VIII & IX, nisi quod huic adscribatur XIII Novembris.
[9] Miracula CLXXXIII & LXXXVI, adscribuntur anno MDCXIX: prioris interpretationem requiro, [Sanatur Sacerdos paralyticus 1609.] posterioris hanc habeo in Ms. Sacerdos quidam ex Prussia, paralysi tactus, ita ut pedibus incedere non posset, venit Cracoviam: lectoque libello de vita B. Stanislai Casimiritani, & quanta Deus per servum suum operari dignatur beneficia, in sella allatus est ad ecclesiam sanctissimi corporis Christi: ibique divino implorato auxilio ad sepulcrum pii Patris, per intercessionem ipsius, e vestigio sanus factus est; & relicta sella, domum incolumis pedibus suis reversus. In cujus beneficii memoriam, tabellam argenteam ad tumbam Beati reliquit, cum tali inscriptione. Anno Domini MDCXIX Presbyter paralyticus ex Prussia, beneficii memor, votum obtulit.
[10] Anno MDCXXII (ut est in Polonico) appensum fuit anathema cum tali epigraphe: Ego Albertus, [1622 coërcetur incendium,] Ordinis S. Benedicti, ad hanc tumbam B. Stanislai, votum reddo. Addit Ms. Latinum: Anno Domini MDCXXIII Feria II Paschæ, atrox in civitate Judæorum, Casimiriæ manentium, excitatum est incendium; adeo ut, vix tertia parte domorum relicta, totam ignis absumeret. Quo casu perterriti Fratres religiosi, in vicinio civitatis Judæorum manentes, & ædificia monasterii sub id tempus majori ex parte lignea habentes, cuncti accesserunt ad sepulcrum B. Stanislai, divinum implorantes auxilium per intercessionem pii Patris: & ita factum est, ut & monasterium illæsum ab igne, & nulla domus Christianorum, ex opposito Judæorum manentium, conflagraret.
[11] Anno MDCXXV suggerit Vita Polonica Paulum Pikal, Canonicum Regul. S. T. D. oblato anathemati sic subscribentem. [1625 curatur gravis morbus,] D. O. M. & B. Stanislao Casimiritano, cujus meritis ex gravi morbo, in itinere contracto, præsentissimum expertus sum auxilium. Sequitur item alterum, quod ex Ms. Latino dare plenius possum. Anno Domini MDCXXX Magnificus D. Petrus Komorowski, Comes in Liptow & Orava, Capitaneus Oswiecinensis, acri dolore unius oculi continuo vexabatur. [an. 1630 dolor oculi.] Hic venit Cracoviam ut aliquod a medicis contra hunc atrocissimum dolorem caperet consilium. Sed cum medicina nihil proficeret, quadam nocte vidit in somnis Religiosum, Canonicorum Regularium habitu indutum, sibi apparentem. Evigilans e somno, quæsivit ex familia, quisnam esset talis Religiosus. Illisque respondentibus, esse tales Religiosos ad ecclesiam Corporis Christi Casimiriæ; audivit etiam ab illis, quomodo per intercessionem B. Stanislai Casimiritani, multi hominum a variis languoribus curentur. Jussit ergo se deferri in sella ad sepulcrum pii Patris; & ibi voto facto præsentissimum expertus est auxilium, nam a dolore illo liberatus est. Cujus beneficii accepti non ingratus, adiit Præpositum ecclesiæ sanctissimi Corporis Christi; & in villa sua hereditaria, Sucha dicta, ecclesia & monasterio ac muro non modicis sumptibus ædificato, Canonicos Regulares Conventus Cracoviensis in eo fundavit & dotavit. Ita in erectione hujus ecclesiæ.
[12] [Aliæ gratiæ an. 1631,] Rursum in Polonica, pro miraculo CXCIV & quatuor sequentibus atque ultimis, notatur, quod anno MDCXXXI Magnificus D. Adamus Wierzchowski, gratiam relatam professus est: itemque persona alia (cujus nomen non satis discerno) anathema posuit cum hoc lemmate. Anno Domini MDCXXXI. D. O. M. ad majorem gloriam, [an. 1640, 50, 59,] & B. Stanislao Casimirensi, offero humillime votum pro sanitate obtenta. Similiter alia subscripsisse reperitur. Anno Domini MDCXL D. O. M. ad sepulcrum B. Stanislai Casimiritani Canonici Regularis, in templo sanctissimi Corporis Christi, votum humillime offero, in gratiarum actionem pro recuperata sanitate. Ac denique concluditur tota illa Polonica miraculorum collectio, cum duabus gratiis anno MDCL & LIX receptis: Ms. vero Latinum nobis missum hæc insuper addit.
[13] Anno Domini MDCLXV, die 1 Septembris, Generosus D. Alexander Strzyzowski, [& 1665.] aliquot milliaribus manens a Cracovia, venit ad ecclesiam Sanctiss. Corporis Christi; & testatus est, liberos suos infirmos, quotiescumque ad sepulcrum B. Stanislai eos offerebat, semper ad pristinam restitutos sanitatem; ideoque obtulit duas candelas grandes cum Missa.
[14] [An. 1666 sanatur quartana,] Anno Domini MDCLXVI die XIX Septembris, ipsa die Dominica, A. R. P. Petrus Grocholicki, Parochus Scuroviensis, Decanus Woyvicensis, venit ad sacristiam ecclesiæ Sanctis. Corporis Christi, & pene coram toto Conventu Fratrum, qui tum convenerant ad processionem, fassus est; se per longum tempus febri quartana fuisse afflictum; quodque, hoc malum superare non valens, jam ad limina fati properare videbatur. In qua infirmitate, a quodam illius loci Vice-Capitaneo, accepit missum libellum de vita B. Stanislai Casimiritani: in quo legens, quomodo Deus præpotens, per merita beati Patris Stanislai, multos hominum sanat; votum fecit ad sepulcrum illius, & statim cœpit convalescere: febrisque, quæ die quarta advenire solebat, evanuit. Pro beneficio hoc accepto, ad sepulcrum B. Stanislai, Missam de sanctissima Trinitate celebravit.
[15] Anno Domini MDCLXVII sub tempus belli cum Turca, Andreas Frebichi Episcopus Cracoviensis, [an. 1667 invocatur Beatus contra Turcas,] in tali publico negotio publicas supplicationes indixit; cumque ad alios Regni Poloniæ Patronos, quorum corpora Cracoviæ requiescunt, certos dies ordinasset, tum ad sepulcrum B. Stanislai Casimiritani Dominicam Passionis assignavit. Cujus testimonium, sigillo Reverendiss. Nicolai Obouski, Suffraganei & Officialis generalis Cracoviensis munitum, & surrogati Judicis Joannis Chrysostomi Bodzenta I. V. D. Canonici Cracoviensis manu subscriptum, in archivo ecclesiæ Sanctiss. Corporis Christi servatur.
[16] Anno MDCLXXVII Excellens Lucas Goslawski, Academiæ Cracoviensis Artium & Philosophiæ Doctor, tempore pestis, in magno & evidenti periculo, [& pestis evaditur.] existens, votum fecit ad sepulcrum B. Stanislai, illius tutelæ se commendans; multisque in illa domo peste sublatis, incolumis evasit. Cujus beneficii memor, sequenti anno, in anniversaria die obitus hujus Beati Patris, juxta laudabilem illius loci consuetudinem, in præsentia multorum virorum doctorum & religiosorum, nec non studiosorum, publice in ecclesia sanctiss. Corporis Christi, oratione de laudibus B. Stanislai habita, mentionem hujus beneficii fecerat; & ad perpetuam rei memoriam, tabellam ad sepulcrum ejus affigi curavit.
[17] Illustrissimus D. Joannes Stanislaus Jablonowski, supremus exercitus Polonici Dux, [1683 invocatur ab ituris ad obsessum Viennam.] iturus ad bellum cum Serenissimo Joanne III Rege Poloniæ contra Turcam, sub tempus obsidionis Viennensis in Austria, anno Domini MDCLXXXIII die XIII Augusti, descendit ad ecclesiam sanctiss. Corporis Christi, ibique ad sepulcrum Beati Patris Stanislai preces suas devote obtulit, felices in bello progressus a Deo per hujus Beati intercessionem implorando. Quam id non frustra fecerit, obsidionis, die XII Septembris solutæ, gloriosißimus eventus docuit, & victoria seculis omnibus memorabilis, quæ Polonæ gentis exercitum præcipuis opulentißimorum castrorum spoliis ditavit.
[18] His accedunt veteres recentioresque Orationes, & receptißimum cultum demonstrant. Antiquiores, excusæ habentur a Martino Baronio, sub hujusmodi Antiphona. [Antiphona ex Mart. Baronio,]
Ave lux vitæ monasticæ, Dei confessor mirifice
Beate Pater Stanislae, stella refulgens Casimiriæ.
Gloria tu Polonorum, tu decus Canonicorum,
Quos regula sancta fovet, atque summo Deo vovet:
Cujus Divus Augustinus post Deū auctor est primus.
Vir omni lingua laudande, toto orde prædicande:
Qui das lapsis relevamen, qui das infirmis juvamen;
Tu pro nobis intercede, ut cælesti nos mercede,
Ditet Deus cum Beatis regno suæ sanctitatis. Amē.
℣. Ora pro nobis B. P. Stanislae, ℞. Ut digni &c.
Oratio. Omnipotens sempiterne Deus, qui B. Stanislaum Confessorem tuum innumeris virtutum miraculis in terra decorasti; tribue, quæsumus, [cum orationibus:] ut ejus meritis ac precibus, infernalis terrenæque flammæ incendio, contagione pestis, ac noxia inundatione aquarum, te miserante liberemur. Per &c.
Alia. Deus qui sacrum Ordinem Canonicorum Regularium S. Augustini, urbemque Cracoviensem, B. Stanislai Casimiritani Confessoris tui meritis gloriosis illustrare voluisti in terris; concede propitius, ut pro nobis apud tuam clementiam, nunc & in hora mortis nostræ, ipse intercedat in cælis; quem Dominus noster Jesus Christus filius tuus, cum beatissima Virgine Maria matre sua, & S. Stanislao Pontifice & Martyre tuo, in hora mortis est dignatus cum gaudio visitare in terris. Qui tecum &c.
[19] Post Vitam Polonicam, Latine habentur aliæ prolixioris ac recentioris compositionis Orationes tres, præludente hoc Hymno.
HYMNUS.
Contemplator Trinitatis,
Recens rosa castitatis,
Flos obedientiæ,
Stanislae, lacrymanti
Adsis, & te imploranti,
Jubar sanctimoniæ:
Funde preces, flecte Deum:
Ut illustres pectus meum,
Ad te mentem erigo.
Ut sim salvus tuo dono,
Meam in te spem repono,
Te patronum eligo.
Verbi Dei prædicator,
Fervens virtutum amator,
Gemma pudicitiæ;
Vagos stringe cogitatus,
Per te in me firmus status
Regnet conscientiæ.
Sensus firma fluctuantes,
Hostes fuga conturbantes,
Comprime dæmonia;
Firma mentem, iram fræna,
Confer pacem, cor serena,
Aufer adversantia.
Præelecte, tu dignare,
Peccatori impetrare
Mihi Christi veniam:
Ut sic possim respirare,
Et excessus emendare,
Consecutus gratiam.
Confer vitæ sanctitatem,
Corporisque sanitatem,
Da quieta tempora:
Auge meram caritatem,
Cordis tolle pravitatem,
Me languentem robora.
O lucerna, flos virtutum,
Nobis præbens iter tutum,
Stella lucens seculo;
Jubar tuæ claritatis,
Me defendat a peccatis,
Tollat ab ergastulo.
Vitæ meæ rege cursum,
Ac post mortem trahe sursum,
Confer cæli gaudia:
Ubi Devm contemplari,
Justisque associari,
Merear in gloria, Amen.
℣ Benedictus Deus in Sanctis suis.
℞ Et Sanctus in omnibus operibus suis.
℣ Domine exaudi orationem meam.
℞ Et clamor meus ad te veniat.
ORATIO AD DEUM.
Omnipotens sempiterne Deus, cujus bonitatis non est numerus, & misericordiæ infinitus est thesaurus, pro donis nobis collatis gratias agimus. Non in justificationibus nostris, sed in multitudine miserationum tuarum, prosternimus preces nostras, ante faciem tuam, suppliciter Majestatem tuam implorantes, ut per merita & intercessionem hujus electi tui famuli Stanislai Casimiritani, respicias fragilitatem D nostram semper ad vitia pronam, ut ejus exemplo, toto conatu nitamur tibi placere. Inspira nobis gratiam contritionis & humilitatis: fac, ut ab omnibus peccatorum maculis expurgati, inveniamur apud te semper, & castitate nitidi, & caritate ferventes. Famem, pestem, & gladium, devorantem plebem tuam, & calamitates instar diluvii nos obruentes, averte: ab omnium inimicorum nostrorum impetu defende: in omni afflictione & necessitate succurre: manum tuam, ut a morbis & cunctis malis erigamur, suppone: & tandem post mortem, ad locū a te prȩparatum, ubi æternæ incolumitatis prȩmium referamus, introducere digneris, Amen.
AD B. STANISLAUM CASIMIRITANUM.
℣ Ora pro nobis B. Pater Stanislae.
℞ Ut digni efficiamur promissionibus Christi.
ORATIO.
Lucerna inter flammas exæstuantis amoris Dei ardens, Beate Stanislae Casimiritane, lux clara virtutum tuarum feriat oculos nostros, somnolento adhuc torpore depressos: tuis precibus pelle e cordibus nostris caliginosam nubem peccatorum: fac ut exuamus opera tenebrarum, & induamus arma lucis: sit lumen fidei in mente, ardor caritatis in corde. Notas nobis fac vias vitæ, ut succenso ad æterna desiderio despiciamus terrena, accendamur ad cælestia; & ut post hanc caducam & fluctuantem vitam, tuti & incolumes, ad portum salutis æternæ pervenire valeamus. Lilium castitatis, indue nos lorica pudoris, refræna impetum libidinis; ut nec carnis rebellio, nec sathanæ suggestio, nec concupiscentiæ stimulus, in nobis prævaleat. Sectator profundæ humilitatis, fac nos alta non sapere, & quæ mundus sublimia reputat conculcare. Repelle a nobis omnem fastum & arrogantiam, omnem propriam & interiorē complacentiam, omnem ostentationem & inanis gloriæ appetitum: discamus veram cordis humilitatem; & excusso spiritu præsumptionis & superbiæ, in Deo solo gloriemur. Infirmitatis nostræ singulare præsidium, tibi nostras angustias, morbos, & necessitates omnes, humili cum fiducia commendamus; ut cunctos languores tuis precibus & potentibus meritis, juvare & sanare digneris; ut in extremis habeamus lumbos præcinctos, & lucernas ardentes in manibus nostris; ut cum venerit Dominus, & pulsaverit, paratos nos inveniat. Tuque in ultima periodo vitæ nostræ succurre, ut evadamus meritos dolores damnatorum, & intremus gaudia beatorum. Amen.
ORATIO ALIA.
Ardens Crucis Jesu Christi amator, Beate Stanislae, quis nobis tribuat, ut oculi nostri sint in fontem lacrymarum conversi, super tanta misericordia & bonitate Redemptoris nostri, quibus per recordationem amarissimæ passionis ejus, omnes turpitudines nostras, omnia falsa mundi gaudia, omnia delectabilia carnis defleamus? Eia, zelator gloriose, tuo exemplo excita nostrum torporem, eumq; in ferventissimum Christi crucifixi commuta amorem: imple nos hac suavitate, ut ex toto affectu omnes hujus mundi illecebras despiciamus, nihilque adversi pro Christo formidemus. Insta precibus tuis, ut mereamur hanc crucem ardentissime amplecti, firmiter tenere, devote osculari, & sub umbra illius tuti quiescere. Et cum venerit novissima hora, & tempus resolutionis nostræ, non sit nobis crux ista reatus ad pœnam, sed propitiatio salutaris ad veniam, sit spes nostra, meritum, & refugium nostrum, salus, vita, & resurrectio nostra. Amen.
APPENDIX AD DIEM QVARTAM MAII.
[Errata]
Pag. 435 col. 1 lin. 5 a fine ponatur S. Florianus Martyr Romanus, Cracoviæ in Polonia. SS. Floriani duo Martyres, Vincentiæ & Æsii in Italia. SS. Florianus & Victorinus Martyres, Monasterium Westphaliȩ translati.
Ibid. col. 2 post S. Lupinum addatur B. Crescentius, Presbyter Patavii in Italia.
Pag. 436 col. 1 primo loco ponatur.
S. Clarus, ut Episcopus Confessor, notatur hoc die colendus in ecclesia S. Mariæ Vallis-Regiæ, vulgo Vaire, haud longe ab Vrbe Genua, juxta Kalendarium Sanctorum qui in particularibus Genuæ ecclesiis celebrantur, jussu Archiepiscopali post Officia propria Genuensia editum anno 1640. Requisitus loci Rector respondit, Missam de Communi non Pontificum, sed Abbatum fieri, aliud nihil; nec sciri unde, a quo, vel quando delatum eo fuerit corpus, quod in arca marmorea clausum servatur: agere de eo Trithemium in Chronico Hirsaugiensi ad an. 1043. Atqui hic, etiam a Wione aliisque dictus Abbas, a Trithemio solum appellatur Monachus, & coli dicitur, quando de eo egimus,���������I Januarii.
Ibid. col. 2 post Vener. Alvarum adde
Licinianus Carthaginis Spartariæ Episcopus &c. Ex Appendice pag. 792.
Pag. 437 col. 1 post lin. 6 adde —
Ven. Josue, Abbas monasterii S. Vincentii ad Vulturnum in Italia, relatus parte 2 Sec. 4 Benedictini, sumptus in gloria migravit a seculo IV Nonas Maji, anno D. Incarn. DCCCXVIII, ultra humanum modum secundum merita sua: cujus sanctum corpus, ante ecclesiam in dextera parte sepultum est in pace: sed longo post tempore, cum fama celebri didicissemus (inquit auctor Chronici, ipsius monasterii verosimiliter Abbas, seculo XI) aliquos ad ejus corpus divina sæpe sensisse beneficia; illius ossa & venerabilis Autberti (Cujus ut Sancti Vita traditur seculo 3, parte 2, pro die XIX Iulii) & aliorum Patrum antiquorum (scilicet SS. Paldonis, Tazonis, & Tatonis, primorum Abbatum, quorum commune festum fit XI Octobris) hoc in loco attulimus, atque in sarcophago grandi posuimus, cum Domni Hilarii proximi successoris corpore. Quæ cum nullum absolutum cultum ut Sancti indicent, etiam nos eo titulo cum Mabilione abstinemus, apud quem legi Acta Josuæ Abbatis poterunt.
Pag. 438 col. 1 ante S. Plechelmum, addde
Inventio seu Apparitio sanctæ Crucis Caravacensis solennißime celebratur Caravacæ: ejus historiam antiquis monumentis confirmatam, & a fabulosis circumstantiis hoc seculo additis repurgatam, subjungimus Actis S. Ferdinandi Regis���������XXX Maji.
Paulinus Martyr Levita, Coloniæ Agrippinæ in ecclesia S. Cæciliæ, ubi corpus ejus requiescit, speciali festo colitur, quod alias tamen præcipuum agitur���VIII Julii.
DE S. CYRIACO EP. M.
Iudas, alias Quiriacus, Episcopus Martyr Hierosolymis (S.)
Pag. 439 cap. 1 Titulus sic augeatur. De cultu hujus Sancti in Ecclesiis, olim & nunc vario, deque Reliquiis ejus in Gallia.
Pag. 440 num. 7 in marg. lege, non — 13 aut 15, — sed — 9 Aprilis.
Ibid. lin. 22 post verba — primi nominis festum — expunge 4 lineas, & præmissis hæc subnecte — quod rursum in Indice Martyrologii confirmat pro dicta 13 Aprilis. Sed major fides adhibenda est ei, qui certius omnia explorasse potuit & debuit, Francisco le Maire. Hic in tractatu de Antiquitatibus & Historia illius Vrbis & diœcesis p. 2 pag. 36, inter Reliquias, anno MDLXII die II Maji ab ecclesia sanctæ-Crucis in Turrim novam translatas, recensens capsam argenteam inauratam capitis S. Quiriaci Martyris, expresse addit, cujus translationem ecclesia Aurelianensis celebrat die nona Aprilis. Ipsa Inventarii verba apud Iacobum Saussajum in Annalibus Aurelianiensibus hæc sunt. Caput S. Quiriaci Episcopi & Martyris argenteum, auro obrizo deauratum, cum tribus imaginibus, cardinibus duobus, & suppedaneo ejusdem metalli: quæ omnia cum ceteris anno MDLXIII a Calvinistis incensa sunt, ut videatur divinitus curata ejusmodi descriptio, uno anno prius quam clades ista accideret; quatenus discerent posteri, quantos thesauros olim poßederint majores sui, & per hæreticorum væsaniam amiserint.
[alibi tamen notatur aliquid pro 15 die.] 8 Saussajo in notanda die 13 Aprilis, suspicor errorem ex eo obrepsisse, quod alibi legerit, aliquam S. Cyriaci, memoriam notari in Martyrologiis variis XV Aprilis; & in suis memoriis cyfra vulgari utens, scripserit 13 pro 15. Etenim (sicut ad istum XV diem &c. — atque in fine numeri adde. — Sed quid dico Aurelianensibus &c. ex pag. 792 col.2 — ac denique sic conclude. — Scripsit etiam mihi Fr. Arnoldus Hertsworm, Ordinis S. Crucis Masaci in Brabantia Prior, anno MDCLXXXI, in hæc verba; Costam integram S. Quiriaci, valde antiquo charactere connotatam, meo tempore, [Corpus sibi vindicat diœcesis Senonensis:] & me socio ac teste traditionis, accepit Domus nostra Coloniensis, ex Sacrario Hollandicarum Reliquiarum Coloniam translatarum (ad Collegium scilicet quod ea natio tunc in ea Vniversitate habebat) pro Majori cultu dicti Sancti Crucigerorum Patroni; ab Episcopo Ultrajectino; id est, Illustrißimo Castoriensi, Vicario per Statuum fœderatorum Provincias Apostolico Ioanne, sub annum MDCLXXIII dicto Vlrajectensi, quia Civitate ista a Gallis occupata, una cum aliis multis Hollandiæ locis, [unde costa Masaci.] istic ut plurimum residens, sua ibidem Episcopalia munia exercebat: quod cum non nisi biennium duraverit, ultro recedentibus Gallis, omniaque in eo quem repererant statu relinquentibus, apparet quo anno facta fuerit donatio ista. Est autem credibile, Costam istam S. Cyriaci Senonibus acceptam fuisse.
9 Ad Græcos quod attinet &c.
Pag. 442 col. 1 lin. 2 Parenthesim sic lege. — (Nam, ut in festo simplici, Prima & Secunda de Scriptura præscribuntur, Tertia de S. Monica est,)
Pag. 448 post Annot. 00 hæc adde —
Hasce in primam partem censuras apte concludet, eumdem quem nos lapidem XIII seculo ineunte versans Monachus Autißiodorensis, qui de Crucis inventione acturus, sic loquitur: Non satis mirari possumus, quomodo illa Scriptura, in qua plenius describitur hujus inventionis fictitiæ historia, ad legendum sit in Ecclesiam introducta: nam nullatenus stare potest, si temporum series discutiatur & veritas inquiratur. Ibi enim traditur quod [cum] Constantinus, anno sexto Regni sui dimicaturus [esset] contra barbaros super Danubium, tunc ei signum Crucis cælitus sit ostensum: cum teste Eusebio, temporum descriptore verissimo, hac visione tunc sit lætificatus, cum circa pontem Milvium esset cum Maxentio conflicturus… Refertur ibi, quod Jerusalem deserta tunc esset: cum innumeræ testentur historiæ, quod eam Ælius Adrianus extruxerit, & ex suo nomine Æliam nuncupaverit. Refertur ibi, quod tria millia Judæorum tunc ibi inventa sunt, cum a prædicti Imperatoris tempore, usque in præsens [Constantini], prorsus Judæi a Judææ finibus sint exclusi: proinde Episcopis ex Circumcisione cessantibus, illic constitui ex tunc Episcopi cœperunt ex Gentibus. Porro refertur ibi, Constantinum ab Eusebio Papa suscepisse baptismum, cum in hoc reclament actus B. Silvestri: qui si videantur apocryphi, tripartitam relegamus Historiam, [Inventionis Crucis sub Eusebio,] in qua nobis aliud de baptismo Constantini innuitur. Quod autem Constantinum nequaquam baptizaverit Eusebius, facile convincitur, si tempus pensetur: siquidem Eusebio præsulante, & post ipsum aliquanto tempore, persecutionis adhuc rabies grassabatur… Denique refert illa pseudo-scriptura, quod Quiriacus Hierosolymorum præfuerit Ecclesiæ, Constantino regnante; cum in Catalogo Patriarcharum qui Hierosolymis præfuerunt, nomen ejus nullatenus reperiatur adscriptum; præsertim cum luce clarius constet, Macarium sub Constantino Hierosolymorum fuisse Episcopum: [& Cyriaci Episcopatum explodit ut fabulas,] qui & Nicæno Concilio affuit, & inter ceteros Confessores mirabili sanctitate præfulsit, sub quo & Regina Helena Hierosolymam venit, invenitque Crucem Dominicam. De isto vero Quiriaco nusquam fit mentio, utpote qui non fuerit, sed fuisse confictus sit; aut, si fuit, plane tempora ista non habuit. Absurdum vero est credere, ceteris Hierosolymorum Patriarchis in ordine digestis, istum fuisse Quiriacum aut oblivione aut negligentia prætermissum. Confutandum est igitur, quod sic & auctoritas refellit & ratio: arbitrandumque est figmentum esse, [non obstante quarumdam ecclesiarum usu.] cum ibi nullum eluceat vestigium veritatis. Quod si quis asserat, hoc ideo esse tenendum, quia recitari in Ecclesia ex longa consuetudine sit inductum; sciat, quia ubi ratio repugnat usui, necesse est usum cedere rationi. Aurea enimvero sententia, & centies inculcanda iis, quibus impium & intolerabile videtur, si quid eorum quæ in usu Ecclesiæ fuerunt, aut forte etiam nunc sunt, per verioris historiæ ignorantiam introducta, fabulositatis arguatur; modo id non fiat temere, sed præhabita demonstratione historica, qualis hic habetur, & communiter ab eruditis suscipitur, non obstante pertinacia rudioris vulgi, eroumve qui sua interesse putant vulgares istos errores fovere.
Pag. 452 de S. Heraclio col. 2, num. 4 lin. 6 interpone — Sed Dacianum in Italia Præsidem &c. ex App. pag. 792.
Pag. 453 de S. Pelagia, in titulo lege — Martyre in Cilicia.
DE S. FLORIANO.
Cælestinus, Martyr in Africa (S.)
Felix, Martyr in Africa (S.)
Vrbanus, Martyr in Africa (S.)
Romanus, Martyr in Africa (S.)
Bellicus, Martyr in Africa (S.)
Martialis, seu Marcianus, Martyr in Africa (S.)
Mittunus Presb. Martyr in Africa (S.)
Florianus, Martyr in Africa (S.)
Petrus, Martyr in Africa (S.)
Pag. 466 sub finem, expuncto breviori Titulo, ampliorem alium substitue; ipsumque Commentariolum illum, additis quibusdam novis punctis, auge ut sequitur.
DE TRANSLATIONE ALICUIUS S. FLORIANI MART. ET CULTU IN POLONIA:
Deque inventione & cultu aliorum ejusdem nominis, Vicentiæ & Æsii, in Italia.
Florianus Martyr Romanus, Cracoviæ in Polonia (S.)
Floriani duo Martyres, Vincentiæ & Æsii in Italia (SS.)
Dvæ ejus de quo supra egimus Floriani, supponuntur factæ Translationes: altera a Norico Ripensi sive Austria Superiore &c. ut pag. 467 — Et ibid lin. 5 ante finem post — inveniri — dele sequentia (ubi indicatæ ab Henschenio Scopulæ, quid sint, [sed verosimiliter alterius Floriani;] fateor me ignorare, & vereor ne error aliquis nominis sit) & ipsis deletis hæc substitue — Quemadmodum autem omnes illas Reliquias unius esse S. Floriani, citra ullam verosimilitudinem crederetur; ita metuo ne sola nominis in Norico celebritas, usque in vicinam Poloniam diffamata, Polonos credere fecerit, eum quem Roma adserebant sub isto nomine, non fuisse istic passum, uti plerique alii Romanis in Cryptis sepulti, sed ex Norico post paßionem advectum.
[8] Nemini certe dubium esse potest, quin Floriani nomen pluribus commune fuerit; sed cum unius dumtaxat, IV Maji paßi, martyrium vulgo celebraretur; [uti alius est cujus corpus Vincentiæ ab an. 1290] factum est ut quicumque ejus nominis aliquem reperiebant apud se, ipsum quoque a se poßideri præsumerent. Sic Benedictini Monachi, in quorum ecclesia, S. Felici dicata, jam inde a Nicolai Papæ IV temporibus, requiescere asserebatur corpus S. Floriani Martyris (ut constat ex Bulla ejus, apud Vincentium Barbaranum lib. 1 Hist. Vicentinæ cap. 45, data anno tertio Pontificatus, Christi MCCXC) non dubitaverunt, cultui ejus diem IV Maji dicatum habere. Quod autem vere alicujus Floriani id esset, persuadebat tabella plumbea, sacris oßibus apposita, & his litteris celata, ✠ C. S. FLORIANI. M. Cui etiam tabellæ testimonium perhibet tabula grandior, ad illius altare sic descripta: YHESUS. [translatum est an. 1425.] Istud est corpus gloriosissimi Martyris S. Floriani, quod inventum fuit in altari, sub suo nomine intitulato die XIV Martii MCCCCXXV: quod certificatur per tabellam suprascriptam, repertam in fundo cassæ, in qua corpus reconditum erat, in præsentia Venerabilis viri Archipresbyteri & Sacristæ Domus (Ecclesiam Cathedralem sic appellant Itali) & D. Abbatis, & omnium Monachorum; & per Indulgentiam concessam per Papam Nicolaum, visitantibus ecclesiam hujus cœnobii in festo ipsius præfati S. Floriani, quod celebratur quarta die Madii, videlicet anni unius & quadraginta dierum in pœnitentiis sibi injunctis, & quia dictum corpus in hac nostra ecclesia requiesceret.
[9] Simili ratione Æsii in Piceno repertus fuit alius S. Florianus, [& alius Æsii,] & in ecclesia ejus nominis apud Minores sub ara majori repositus, teste Vghello tomo I Ital. sacræ col. 324, cum hac ibidem legenda inscriptione. Tempore Malatestæ de Malatestis Domini Æsii, & Domini Jacobi de Bonriposiis de Perufio Episcopi, & Domini Ardingi de Paja Potestatis, penes ripam fluminis Æsii, inventum est corpus S. Floriani, & hic reconditum mense Decembri MCCCCXI. Qui præcipitatus de ponte in flumen prædictum, martyrio coronatur tempore Maximiani & Diocletiani Imperatorum. Et procurante Magistro Matthæo hoc opus decoratum, sibi Æsio dedicatum fuit, anno MCCCCXI. Patronum ab Æsinis haberi, & hac die coli, testatur Ferrarius; [inventus ac reconditus an. 1411.] & eadem allegat quæ dedimus Acta: sed (ut merito censet) in multis depravata, dum inter alia Æsium fluvium appellant eum in quem Martyr præcipitatus est: qui error ex quadam nominis similitudine cum Aniso, qui apud Laureacum in Danubium influit, processisse videtur. Favebat errori locus ipse, in quo corpus repertum; simili fortaßis qua alii plures Martyres ratione, post capitis abscißionem, in aquas jactatum, ac deinde in ripa fluvii tumulatum a Christianis.
[10] Manifestiori etiam errori implicuerunt se Bononienses, quando in sua S. Stephani ecclesia habere se crediderunt corpora S. Floriani & XL sociorum ejus, [Bononiæ vero quæ sunt Reliquiæ,] ad hunc diem spectantium; ipsorum autem festum, ideo solum agi XVI Decembris, quia tali die S. Petronius Bononiensis Episcopus, ecclesiæ conditor, ea istic recondiderit. Quisquis enim ea Corpora istuc attulit ex Palestina, ubi omnes paßi dicuntur, adeoque a paßis in Norico sunt diversißimi, & tali die colendos instituit, patet eum intellexisse Martyres Eleutheropolitanos, tali die aut sequenti passos, quemadmodum tunc plenius explicabitur; simul etiam ostendetur, Indulgentiam quadringentorum annorum, corpora ipsorum visitantibus (ut prætenditur) concessam a Cælestino Pontifice; non esse Primi, qui anno CCCCXXXIII creatus, & S. Petronio fuit coævus; sed ut summum Quarti, an. MCCXLI promoti, vel potius Quinti; etenim ab hoc institutos Monachos, [potius ad Eleuthero-politanum Martyrem pertinent.] dictos Cælestinos, locum illum tenere, retulit mihi Claudius Castellanus; qui ipsummet in suo Italico itinere adiens, invenit, monasterium istud ecclesias septem, partim infra partim supra terram, suo ambitu complecti; in quarum una, sanctißimæ Trinitati dicata, sint illæ, quas supra dixi, Reliquiæ.
[11] Franciscus Sansovinus, nobilißimam Venetorum civitatem libris quatuordecim Italice describens, & lib. 2 agens de Parochiali S. Iuliani ecclesia, [ubi etiam is qui Venetiis colitur.] sub annum MDLIII: a Thoma Philologo & Medico Ravennate restaurata, dicit ibi in veneratione haberi corpora Sanctorum Floriani & Pauli primi Eremitæ, utique ex Oriente advecta, ut alia pleraque. Interim Ianningus nester, eamdem Ecclesiam visitans anno superiori, invenit festum illius S. Floriani, similiter ut Norici, agi hoc IV Maji, cum Officio de communi unius Martyris non Pontificis. Ibidem etiam intellexit, ex traditione credi, quod corpus ejusdem S. Floriani requiescat sub pila, inter altare majus & altare sanctißimi Sacramenti, potißimam ecclesiæ partem sustinente. In pictura autem altaris majoris, satis antiqua notavit, tres Sanctos ita pingi, ut S. Iulianus, Patronus primarius a dextris habeat S. Florianum, Romano more militariter vestitum, qui altera manu palmam effert, sinistra vero innititur capulo nudi gladii, terram cuspide tangentis; ex altero vero latere stantem S. Paulum in sua palmea tunica.
DE ALIO S. FLORIANO M.
Una cum Corpore S. Victorini Martyris Monasterium Westphaliæ translato.
Florianus Martyr, Monasterium Westphaliȩ translatus (S.)
Victorinus Martyr, Monasterium Westphaliȩ translatus (S.)
Sicut Poloni, Æsini, Vicentini, vindicant sibi S. Florianum Laureacensem, [Bernardus a Malinkrodt,] sic etiam Monasterienses in Westphalia ejus corpus se habuisse credunt, una cum corpore S. Victorini Martyris; quem ob solam Synonymiam, ut credo, æstimaverunt esse Amiterninum Episcopum, de quo nobis agendum magis ex professo erit die V Septembris. Placet autem rem totam proponere, exhibendo epistolam Nobilißimi D. Bernardi a Malinkrodt, Monasteriensis Decani, perque varia eruditionis specimina luci publicæ data ante annos XL clari, & respondentis ad quædam de iisdem quæsita P. Hermanni Crombacbii nostri, [respondens Hermanno Crombach,] apud Coloniam Agrippinam scribentis duos illos magnos de S. Vrsula Sanctisque Regibus tribus Tomos. Tenor Epistolæ, quam Crombachius ad nostrum Bollandū misit, hujusmodi est, & gemina ipsius P. Hermanni observatione, his signis [ ] distincta, interpolatur.
[1] [ad varia de illis quæsita] Quæsita de SS. Victoriano & Floriano in sequentibus si recte assequor, mihi consistere videntur. I. Quinam e pluribus homonymis sint, quorum alquando Monasterii Reliquiæ extiterunt. II. Per quem & unde ad hanc Ecclesiam advectæ sint. III. Quo cultu, quoque fructu & eventu illic tum Sancti, tum lipsana eorum culti fuerint. IV. Quo in loco sacra corpora fuerint asservata. V. Qualiter illa per hæreticos profanata & exusta fuerint.
[2] [putat Reliquias esse S. Victorini Ep. Amitern. & Floriani Laureac.] Primum quod attinet, licet neque in Breviario neque in Lectionario apud nos, de utroque vel alterutro, propriæ & peculiares reperiantur Lectiones, ex Antiphonis tamen & Responsoriis satis patet, Reliquias Monasterienses, quas, proh dolor! Anabaptistici furores pessumdederunt, fuisse de S. Victorino Amiternino Episcopo & Martyre, sub Imperatore Trajano ad Aquas Cutilias interempto; & de S. Floriano Milite & Martyre, qui Laureaci ad Danubium in Norico Ripensi passus est sub Diocletiano. Utriusque enim festum, sub ritu solenniori Officii duplicis, iisdem diebus etiam nunc Monasterii in Majori Ecclesia celebratur, quibus in Martyrologio Romano inserti & adscripti sunt, V nimirum Septembris, & IV Maji. Responsorium de S. Victorino hoc habet: Sanctus Victorinus, dum super putentes atque sulphureas aquas suspenderetur, non pœnæ metu territus est, sed constanter per triduum sustinuit, & in confessione Christi spiritum emisit &c. Ac ne scrupulum nobis facias de S. Victorino Pictavionensi, itidem Episcopo & Martyre, quod II Novembris festum Translationis SS. Victorini & Floriani apud nos celebratur, [2 Novemb.] quo eodem die prædicti S. Victorini Pictavionensis memoria extat in Romano Martyrologio, idem quod modo retuli Responsorium, illo quoque die usurpamus. Committitur tamen in confundendis duobus Victorinis, Amiternino & Septempedano, in Breviario nostro Adonis aliorumque error, [& 4 Maji.] quem in suis ad Martyrologium notis Baronius indicat.
[3] De S. Floriano, tam in Natalitio quam Translationis Festis, hæc usurpamus Responsoria: Vir inclitus Florianus dixit Aquilino: Jussioni tuæ, o Præses, quantum decet militamus; nemo tamen nobis hoc suadebit, ut dæmonibus sacrificemus &c. Resp. II. S. Floriano in flumine projecto, unda corpus viri sancti super saxum posuit, quod & aquila alis suis protexit &c. Denique hoc tertium: Jussit Præses ministris, ut ligarent ad collum Floriani saxum grande, atque militem Christi in flumen præcipitarent. Sic Martyr, dilectus Deo & hominibus, cursum vitæ consummavit. Hæc probe conveniunt cum illis quæ Surius tomo 3, Petrus de Natalibus in Catalogo, Ado in Martyrologio, Cuspinianus in Austria sua, & Raderus in Bavaria sancta parte 1 de S. Floriano Norico præter ceteros referunt. Auctor Catalogi Episcoporum Laureacensium & Pataviensium, hunc S. Florianum, uti apud Hundium in Metropoli Salisburgensi videre est, crasso errore inter Laureacenses Præsules recenset.
[Sed contra horum possessionem, a Monasteriensibus prætensam, facit primo, quod de S. Victorini Episcopi Amiternensis (saltem juxta Baronii sententiam) & Sociorum Maronis & Eutichetis Translatione Metas, anno DCCCCLXIX facta, [Ex adverso Crombachius opponit Magdeburgenses & Vicentinas Reliquias,] constet ex Sigeberto. Secundo quod eumdem sibi vendicent Magdeburgenses. Nā in Ms. ejus Ecclesiȩ Reliquiarum Catalogo, anno MDI a Doctore Sebastiano Weyman conscripto, & a Pomario Paralipomenis Chronici Saxonici ad annum MCCXX inserto, in prima classe sexto loco ponitur tumba, in qua corpus Victorini, qui fuit Frater Severini Episcopi Neapolitani. Tertio contra S. Florianū facit ejus in Poloniā translatio. Quarto quod hodiedum Æsini & Vicentini de eodem sibi asserendo certent, ut testatur Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ ad IV Maji. E diverso pro his sanctis a Monasteriensibus possessis facit, primo quod de nullis aliis Reliquiis apud Monasterienses cōstet, quibus locus præscriptus ex Catalogo convenire possit. Secundo, quod probabile sit, S. Victorinum Episcopum, nō tantum olim perperā fuisse confusum cum S. Victorino Confessore, sed etiam hodiedum a Baronio & aliis male confundi cum Victorino M. de quo Martyrologium ad XX Aprilis, ut insinuat Ferrarius in Catalogo ibidem, & ad V Sept. Tertio quod Raderus in addendis ad Tom. I Bavariæ sanctæ dicat, Vicentinum Florianū a Laureacensi esse diversum: proindeque videntur sui Monasteriensibus Victorinus & Florianus, a Polonico & Magdeburgensi diversi, posse constare, sive illi ab expeditione Mediolanensi, sive alias aliunde a Frederico Monasterium translati sint].
[5] [Idem Malinkrot ostendit festum Translationis agi 2 Novemb.] Ad Secundum. Historia Translationis reliquiarum SS. Victorini & Floriani, satis obscura hoc tempore, quod doleo, apud nos est. Nam licet de re ipsa nequaquam ambigi debeat, de circumstantiis tamē quas novimus, tenuia admodum vestigia sunt. Officium Ecclesiasticū sive Breviarium II Novembris non nisi anniversariæ diei meminit, in Antiphona super Psalmos secundarum Vesperarum, Beata nobis gaudia, anni reduxit orbita: nam Victorini & Floriani corpora, ad nostra hodie venerunt limina. Ista Antiphona dubitare nos vetat de Translationis festo, licet in Kalendario non nisi in genere mentio fiat diei festi istorum Sanctorum, quo etiam modo in Martyrologio Canisii ad dictam diem eorum apud Monasterienses festivitas annotatur. Idem committitur similiter in festo Translationis trium sanctorum Regum, quod XXVI Iulii apud nos celebratur, sub hoc in Kalendario titulo, Trium Magorum: correctum id tamen est in editione Missalis Antverpiensis MDCXXXI, quæ Translationis expresse meminit, quod obiter indicatum esto. De anno hactenus nil potui eruere.
[5] Nec constat etiam de Episcopo, auctore & promotore hujus Translationis, [eamque suspicatur referri posse ad tempus Friderici II. Episc. monaster.] nisi quod suspicari possimus, Frederico secundo, quem nonnulli perperam Henricum vocant, hoc pietatis opus adscribi oportere, ob locum e Catalogo Præsulum nostrorum, qui sic legitur: Hic multum laboravit pro nova ecclesia facienda: hic etiam dedit magnam Crucem argenteam supra chorum, in quam corpus Dominicum recondidit, & quam plurimas alias Reliquias pretiosas, per quas Deus multas virtutes longo tempore fecit. [Cum autem certo constet, hunc Fredericum Episcopum obsidioni Mediolanensi cum aliis Episcopis & Principibus interfuisse; & præterea complures auctores testentur, captæ urbis sacras Reliquias ab Imperatore inter præsentes Episcopos esse distributas; non improbabiliter quis conjectabit, memoratas in præscripto Catalogi loco reliquias per Fredericum ex Italia, ex ipso forte Mediolano aliave tunc capta urbe, acceptas & asportatas esse. Porro Auctores, qui dictam Reliquiarum inter Episcopos distributionem memoriæ posterorum transcripserunt, sunt, Otto a S. Blasio, Felix Faber lib. 1 Historiæ Suevicæ cap. 12, [quo posito propendet in Florianum Eleuthero-politanum.] Nauclerus, Ioannes Adolphus Medicinȩ Doctor Argētinȩ, cujus in Vita Barbarossæ anno MDXX Basileæ edita hæc sunt verba: Hæc cum fierent (capto Mediolano) Imperator Reliquias & templorum Cimelia divisit Episcopis & Principibus, ut satisfaceret eorum petitioni; ut manifestum hinc evadat, & sua Sanctorum pignora cessisse Frederico Episcopo Monasteriensi, non uno nomine carissimo Imperatori; sed quænam illa fuerint, aut unde accepta, æque obscurum prope manet.] Si tamen constaret pretiosum istum Reliquiarum thesaurum ad nos pervenisse Mediolano; forte posset amplius inquirendum videri, an non sit credibilius, S. Floriani Reliquias, ad alterum ejus nominis Sanctum, itidem Militem & Martyrem, qui sub Heraclio Eleutheropoli in Palæstina palmam martyrii adeptus est, pertinere. Annales nostri & Historici, sive impressi sive manuscripti, prorsus tacent de hac memorari sane dignissima Translatione: satis enim curiose plerosque, & præcipue quibus hactenus publicum aspicere negatum est, perlustravi; nec vel Wittius, vel Kleinsorgius, vel Hovelius in Westphalico speculo suo, expectationi ac desiderio meo vel in minimo satisfacere reperti sunt. Unus Rolevinchius, in Westphalia sua lib. 3 cap. 8, quod est de Sanctis & illustribus personis ac Reliquiis Westphaliæ, satis jejune de subjecto nostro hæc prodit: In monasterio, Sancti Martyres Victorianus & Florianus. Liber memoriarum majoris ædis sequentia de S. Floriano memorat, tacens de S. Victorino: S. Floriani, cujus venerabiles Reliquiæ hic requiescunt.
[6] [Idem profert antiqui cultus argumenta varia,] Ad tertium. Utriusque Sancti festus dies, uti olim, ita hodieque in Cathedrali Ecclesia, duplici Officio colitur (ita notatur in kalendario) quod idem de Translationis festo obtinet: aliæ Ecclesiæ utriusque Sancti festum simplici ritu peragunt. Reliquias eorumdem antiquitus, ad Anabaptistica usque tempora, in magna veneratione habitas fuisse, diversa adhuc supersunt documenta. In feriis Rogationum per Canonicos fuerunt in Litaniarum processionalibus prolatæ, uti adnotat Ordinarius, ut vocatur, Cathedralis Ecclesiæ. Idem puto factum in Litaniis majoribus diei festi S. Marci, licet Ordinarius sileat. Habito enim & finito in Ecclesia S. Mariæ Virginis Transaquensi Sacro, & Litaniis Sanctorum inceptis, processio Cleri non prius se movet & progreditur, quam ad utrumque illum Sanctum perventum sit, eorumque suffragia implorata fuerint. [& qualiter in Litaniis gestari consueverint capsæ.] In festo Translationis ad primas Vesperas, utraque Reliquiarum capsa (hinc apparet singulas separatim repositas & asservatas fuisse) habita anniversaria in navi templi statione, una per duos Canonicos, altera per totidem Sacerdotes e Vicariis, e Choro portatæ leguntur; eademque statione peracta, per illos referri consueverunt. De miraculis factis ad horum Sanctorum reliquias, locus prȩtactus e Catalogo Episcoporum fidem facit: nec enim ad aliquas alias, quam has ipsas, aptius referri potest.
[7] Quarta erat de loco asservationis quæstio, qui fuit in ipso Choro, haud procul a primaria ac summa ara. Illic etiam nunc, certis diebus festis, [reliquo anno stare juxta aram majorem,] quatuor candelæ cereæ accenduntur; quarum duæ ante horologium, totidem e regione juxta venerabilis Sacramenti sive Dominici corporis repositorium, in Chori lateribus ponuntur. Has ministrant Primi, ut vocatur, altaris (id e tribus ante Chorum, medium est) Rectores: qui antiquitus ex oblationum, ad prædictorum Sanctorum reliquias factarum, emolumentis, istarum candelarum impensas fuisse desumptas asserunt. Cessantibus igitur dudum oblationibus, ante annos aliquot meo tempore, dicti Rectores institerunt, ut ea de causa, ob mediorum defectum, onere isto levarentur. Sed non fuit visum de veteri more quidquam demere. Hactenus tamen non capio, quid Rectoribus istis cum dictis sacris Reliquiis, non in ipsarum altari, sed alibi conservatis, commune fuerit. Suspicari forte quis velit, statis anni diebus in memorato altari expositas, ac inibi factas fuisse, [nisi forte aliquando fuerint ante chorum locata causa oblationum.] quas dixi, oblationes. Verum ejus rei, præter nudam conjecturam, hactenus vestigia alia & indicia non comperi. Idem de peregrinationibus (nam & hoc inter quæsita fuerat) dicere habeo. Nec constat aliquid de Sodalitatibus: nec habuerunt hi Sancti nostri habentve altare aliquod, peculiariter honori suo dicatum.
[8] Denique de profanatione & abolitione sacrarum reliquiarum SS. Victorini & Floriani hactenus nil aliud rescire potui, [Reliquiæ ab Anabaptistis dissipatæ.] quam quæ ex Kersenbrochii Historia Anabaptistica inedita, & carminibus olim Coloniæ excusis excerpta, quamvis non nisi in genere loquentia, haberi possent. Referri tamen audio a fide dignis, quondam R. Patrem Balthasarem Hofflinger, Presbyterum Societatis Jesu, & ab anno XCII superioris seculi usque ad XXX currentis, id est per XXXIX annos Ecclesiastem Cathedralis templi, identidem pro concione repetiisse & inculcasse, SS. Victorini & Floriani ossa sacra ab Anabaptistis exusta, ac cineres in Alpham fluvium conjectos fuisse.
[9] Hactenus Mallinkrotius atque Combrachius: quorum dictis hoc solum addiderim, judicio meo longe consultius facturos Monasterienses jam olim fuisse, si omissa cura instituendi proprii cuique festi, [Putamus, quod earum cultus melius fuisset restrictus ad diem Translationis.] contenti fuissent communi illo die II Novembris, nullam confusionem ipsis parituro. Poterant illi ad eum diem differri a nobis; nisi hic eos jungere aliis placuisset, ut multiplicatis exemplis pateat evidentius incertitudo & incongruentia similium conjecturarum, quibus paßim nititur plurium Synonymorum uno die cultus; dum singuli pro famosiori certant, subnixi sola traditione majorum, quos credere possumus, ex plurium ignorantia in unum diem eos compegisse. Idem de eo dixerim quem Magdeburgenses olim habuerunt (nunc enim, obtinentibus omnia ibi Lutheranis, neglectas dißipatasque Reliquias credo) & cujus aliunde notitiam nullam habeo, nisi ex Crombachii Annotatione.
Pag. 468 de S. Silvano num. 4 adde: Hactenus Græci cum Eusebio &c. ut in App. pag. 792 & in marg. scribe — Lusitanorum de eo figmentum.
DE S. JACOBO DIAC. M.
Iacobus Diaconus, Martyr, Bergomi in Italia (S.)
Pag. 472 num. 5 in margine 1219 — l — 1290 — Tum lin. 6 a fine post verba — quatuor corpora deposuit — adde.
[5] Plenius ipsa Translationis Acta, & quidem, ut ex Benalto accepta, [cum aliis tribus,] post Vitam S. Ioannis Episcopi, sub die XI Iulii commemorandi, refert Marius Mutius: quæ a Guernerio prætermissa, dum originaria Latina non suppetunt, sic ex ipsius Italico reddimus. Horum quatuor, (videlicet, Hesteriæ, Projectitii, Iacobi, & Ioannis) quemadmodum fuit miraculosa inventio, sic & miraculis glorificata translatio. Cum enim eorum corpora, in prædicta ecclesia diutius abscondita, caruissent debito sibi honore; [quæ simul præcedenti visione inventa,] placuit Deo eorum merita mortalibus in hunc modum revelare. Consueverant pii quidam cives ad Cathedralem S. Alexandri ecclesiam devote accedere, causa nocturnorum diurnorumque Officiorum. Cum ergo Matutinæ, ut vocant, psalmodiæ solito more intendunt; vident media in ecclesia splendorem clarissimum, velut accensarum facularum; & personas quatuor toto corpore radiantes, velut e pavimento emergere; [& in proprium sacellum condita sunt,] quorum duæ Clericali in habitu, altera in Pontificali nitebat, una vero Matronali specie candidis induebatur vestimentis, palmam omnes præferentes manibus; quæ cum tribus quatuorve vicibus ecclesiam obambulassent, eo unde emerserant revertentes, apparere desinebant. Hac visione sæpius iterata commoti fideles illi, rem Præposito ecclesiæ manifestandam censuerunt: qui, habita diligenti in eorum vitam ac mores quæstione, ad Robertum Bongum, tunc Bergomensem Episcopum, refert omnia. Is vero Clerum convocans, post Missam de sancto Spiritu celebratam, coram omni populo cavari locum jussit; exhaustaque terra, quatuor corpora reperit integra, ordineque collocata, & suavissimum odorem spirantia. Tum eadem sublata in humeros, processionaliter deportata fuerunt, atque ad latus dextrum summi altaris locata, anno MCCXC die XXVI Aprilis; eodemque mox loco, in ipsorum honorem, fabricatum insigne sacellum est, ubi similis visio sæpius ostensa fuit bonæ cuidam matronæ, & ipsorum sanctitas crebris a Deo prodigiis manifestata.
[6] [quando etiam leprosus,] Legitur siquidem quod devotus quidam, Braccæ commorans, post incurabilem lepram multis annis patienter toleratam, audita fama Translationis Bergomi faciendæ, illuc advenerit, Sanctorum opem fiducialiter imploraturus; moxque eorum meritis fuerit sanatus, ab omni etiam minima labe. Insuper matrona quædam nobilis, Clara nomine, liberata fuit a letali febre aliisque gravibus infirmitatibus, & altera ex sterili reddita fœcunda. [febricitans,] Frater etiam Ambrosius, Ordinis Servorum, ob senium grande multis ab annis cæcus, eodem Translationis die eorumdem invocavit auxilium: [& cæcus curati sunt:] paucis autem post diebus in oppido Spino, ubi morabatur, oranti in ecclesia S. Georgii adstitit quidam, & ab oculis ejus quasdam veluti pelliculas abstulit disparuitque: & ipse visum mox recuperatum non dubitavit uni Sanctis prænominatis acceptum referre. Alia longe plura in bonum civitatis hujus sæpe operatus est Dominus, potissimum tempore nimiarum pluviarum, [anno autem 1617 propriæ singulis arcæ fabricatæ.] aut siccitatis, vel publicæ alterius necessitatis: quorum gratam memoriam posteris renovatam cupiens pia civitas, publico decreto sanxit, ut eorum festivitas annue observetur: & in capella, Sanctorum corporum dicta, non solum ipsa quatuor requiescunt; sed etiam corpora SS. Alexandri, Narni, atque Viatoris, Patronorum nostrorum, intra septem nobilissimas arcas, ex ebeno argenteis bracteis ornato elaboratas anno MDCXVII, [Fuerant ea alias translata an. 1561,] de mandato admodum Reverendi Capituli S. Alexandri, atque intra vetustiora eorumdem conditoria reclusas. Hæc Marius: ad priorem Translationem videtur respexisse Galesinius … colitur XVII Augusti, Hesteria vero die X ejusdem mensis.
[7] Ea S. Alexandri Ecclesia destructa fuerat anno MDLXI; & tunc Clerus…
DE S. MONICA VIDUA.
Monica, mater S. Augustini (S.)
Pag. 473 post num. 4 adde — 5 Exciderat mihi Franciscus de Ribera Augustinianus. Iustum hic de Vita S. Monicæ librum Castellano sermone conscripsit, & edidit Hispali anno MDCXXI, dedicatum Excellentißimæ D. Ioannæ Enriquez de Ribera, Marchionissæ de Priego. Auctor hic argumentum assumptum eloquenter sane, & ad virtutum exempla sumenda utiliter, deducit. Insuper non contentus collegisse, quæ habet Sanctus de Matre sua in libro Confeßionum, cetera etiam ejus opera scrutatus, quidquid potest eodem adducit, etiam ubi nulla Matris fit mentio. Sed imprimis notavit Sape insignes illas duas disputationes de Ordine, deque Beata Vita, quibus de industria Matrem Augustinus facit intervenire. Hinc ergo sumpta occasione, placuit inter secundum ac tertium Caput Vitæ, acceptum ex dictis Disputationibus Parergon ponere. Aliud quod ex Ribera discam, ad Historiam pertinens, nihil est; nam quod Cap. 35 asserit, Africanam illam Augustini amicam, ex qua is Adeodatum filium susceperat, secutam usque Mediolanum fuisse; Monicæ autem industria zeloque conversam ad pœnitentiam, dimisisse contubernium duplici titulo carißimum, revertisseque in patriam, amantis amplexus & filii dilectionem postponendo æternæ quam illa promittebat felicitati; hæc ut pie cogitata fateor, [extra quos quidquid additur gratis confictum creditur.] ita puto nusquam in Augustino legi; uti nec quod Romæ oblatas a Potitiano filiæ nuptias exhorrescens Augustinus, eo insalutato Mediolanum se proripuerit, quod idem Ribera ait Cap. 36. Non etiam placet, quod idem asserit, solicitam de sponsa filio quærenda Monicam, elegisse puellam, cui ad ætatem nubilem adhuc biennium deerat; quam scilicet interim posset formare ad ingenium suum. Si enim ad hoc festinabat mater filio invenire uxorem, ut ejus consuleret infirmitati, antea nimis quam propensi in amorem mulierum; profecto credibile non est cogitavisse de aliqua, cuius maturitas tamdiu expectanda foret.
Pag. 480 inter Caput 2 & 3, ponatur.
PARERGON D. P.
Monicæ sapientia, inter filii disputationes
probata.
Monica, mater S. Augustini (S.)
[Disputaturus de Ordine Augustinus etiam matrem adhibet,] Disputatio S. Augustini de Ordine, duos libros complectitur: quorum primum Sanctus Doctor cum finivisset, Matrem alloquens; secundum exorditur, rationem reddendo, cur ita agere instituisset, ut illa colloquio isti suo rursum interesset, ea scilicet, cujus ingenium atque in res divinas inflammatum animum cum antea convictu diuturno & diligenti consideratione perspexerat, tum vero in quadam disputatione non parvæ rei, quam die natali cum convivis habuit, tanta sibi mens ejus aparuerat, ut nihil aptius veræ Philosophiæ videretur. Est illa Disputatio, ut ipse ibidem ait, in eum collata libellum, qui de Beata Vita, inscribitur, habita Idibus Novembris, qui dies Augustino natalis erat, quando post tam tenue prandium, ut ab eo nihil ingeniorum impediretur, omnes, inquit, qui simul non modo die illa, sed quotidie convivabantur, in balneas ad consedendum vocavi … Erant autem … imprimis Mater nostra, [die suo natali cum aliis sex,] cujus meriti credo esse omne quod vivo; Navigius, frater meus; Trigetius & Licentius, cives & discipuli mei; nec Lastidianum & Rusticum, consobrinos meos, deesse volui … erat etiam nobiscum, ætate minimus omnium, sed cujus ingenium, si amore non fallor, magnum quiddam pollicetur, Adeodatus filius meus.
[Censet illa animum meditatione pasci,] Inter hos ergo cum quæsivisset Augustinus, an sicut corpori cibus, sic animæ esca videatur scientia; Plane, inquit Mater: nulla re alia credo ali animum, quam intellectu rerum atque scientia. De qua sententia cum Trigetius dubium se ostenderet. Hodie, inquit illa, tu ipse nonne docuisti, unde aut ubi anima pascatur? Nam post aliquantam prandii partem, te dixisti non advertisse, quo vasculo uteremur, quod alia nescio quæ cogitasses; nec tamen ab ipsa ciborum parte abstinueras manus atque morsus. Ubi igitur erat animus tuus, quo tempore illud te vescente non attendebat? Inde mihi credo, & talibus epulis animus pascitur, id est theoriis & cogitationibus suis, [nec beatum esse nisi qui bona & vult & habet:] si super eas aliquid percipere possit. Deinde, quærente Augustino, Videturne vobis beatus esse, qui quod vult nō habet? Negaverunt. Ille rursus, Quid? omnis, qui quod vult habet, beatus est? Tum Mater, Si bona, inquit, velit & habeat, beatus est: si autem mala velit, quamvis habeat, miser est. Cui ego, subjicit Augustinus, arridens atque gestiens; Ipsam, inquam prorsus, Mater, arcem Philosophiæ tenuisti: nam tibi procul dubio verba defuerunt, ut non sicut Tullius te modo panderes, cujus de hac sententia verba sunt ista … Omnes ajunt esse beatos, qui vivunt ut ipsi velint. Falsum id quidem: velle enim quod non deceat, idem ipsum miserrimum: nec tam miserum est, non adipisci quod velis, quam adipisci velle quod non oporteat: plus enim mali pravitas voluntatis affert, quam fortuna unquam boni. In quibus verbis illa sic exclamabat, ut obliti penitus sexus ejus, magnum aliquem virum considere nobiscum crederemus; me interim quantum poteram intelligente, ex quo illa & quam divino fonte manarent.
Porro cum Trigetio demonstrasset Augustinus, Bonis fortunæ fieri neminem beatum posse, [bona autem fortunæ beatum non facere:] quia amitti possunt; quisque autem quod amitti potest, si amat, non potest non timere ne amittat; Etiamsi securus sit, inquit Mater, ea se omnia non amissurum, tamen talibus satiari non potest: ergo & eo miser, quo semper est indigus. Cui Augustinus, Quid? his omnibus abundans atque circumfluens, si cupiendi modum statuat, eisque contentus decenter jucundeque perfruatur, nonne tibi videtur esse beatus? Non ergo, inquit illa, istis rebus, sed animi sui moderatione beatus est. Ventum tandem eo est ut statueretur, beatum esse qui Deum habet; quærereturque, quis Deum habeat: ad quod Licentius, Deum habet, qui benevivit: Trigetius; Deum habet, qui facit quæ Deus vult fieri. Puer autem ille omnium minimus, [Deumque ab eo haberi qui spiritum mundum habet,] Is habet Deum, ait, qui spiritum immundum non habet: Mater vero omnia, sed hoc maxime approbavit. Postridie resumpta disputatio est, in qua prioris diei dicta colligens Augustinus, rursum inquit, Si qui Deum quȩrit, id facit quod Deus vult, & bene vivit, & spiritum immundum non habet; qui autem Deum quærit, nondum habet Deum; non quisquis aut bene vivit, aut quod vult Deus facit, aut spiritum immundum non habet, continuo Deum habere dicendus est.
Hic cum se ceteri conceßionibus suis deceptos riderent; postulavit Mater, cum diu stupida fuisset, ut ei hoc ipsum, [& haberi ab eo propitium;] quod conclusionis necessitate intorte dixeram (inquit filius) explicando relaxarem atque solverem. Quod cum factum esset: Sed nemo, inquit, potest pervenire ad Deum, nisi Deum quæsierit. Optime, inquit Augustinus: tamen qui adhuc quærit, nondum ad Deum pervenit, etiamsi bene vivit: non igitur quisquis bene vivit Deum habet. Mihi, inquit Mater, videtur Deum nemo non habere; sed eum, qui bene vivit, habet propitium; qui male, infestum. Male igitur, inquit Augustinus, hesterno die concessimus, eum beatum esse qui Deum habet. Addes ergo, inquit Mater, Propitium. Subinde cum dixisset Trigetius, non continuo Deum adversari, cui non sit propitius; atque de tali medio homine quæsivisset Augustinus, an Deum quoquo modo habere concederet, atque ille cunctaretur; Aliud est, inquit Mater Deum habere, aliud non esse sine Deo. Quid ergo, [qualem qui nondum habet sed adhuc quærit, etsi non sine Deo, non tamen cum eo est.] inquit Augustinus, melius est? utrū habere Deum, an non esse sine Deo? Quantum, inquit Mater, possum intelligere, ista est sententia mea: qui bene vivit, habet Deum, sed propitium; qui male, habet Deum, sed adversum; qui autem adhuc quærit, nondumque invenit, neque propitium, neque adversum; sed non est sine Deo.
Alteri de Ordine disputationi cum inchoaretur (fuerant autem cum Augustino Alypius, [Præ magna erga sacra verba reverentia,] Navigius, Licentius atque Trivetius) non intervenerat Monica; sed filius soluto cœtu illacrymatum se ait, utique præ dulcedine rerum de Deo antea tractatarum: multaque orans, inquit, audio Licentium, succinentem illud Propheticum læte atque garrule, Deus virtutum converte nos, & ostende faciem tuam & salvi erimus. Quod pridie post cœnam, cum ad requisita naturæ foras exisset, paulo altius cecinerat, quam ut Mater nostra ferre posset, quod illo loco talia continuo repetita canerentur; adeo scilicet modestiæ amans & verborum sacrorum reverens erat. Objurgabat ergo eum religiosissima femina, ob hoc ipsum quod inconveniens loco canticum esset. [non probat ea in secessu cani.] Tum ille dixerat, jocans, Quasi vero, si quis me inimicus includeret, non erat Deus auditurus vocem meam. Istud autem ideo hic memoro, quia hinc sumpta postridie occasio est quærendi, quid vere sit converti in Deum. Disputatione autem ista ad finem decurrente, Mater ingressa est, quæsivitque quid promovissent: nam & ei nota quæstio erat. Cujus & ingressum & rogationem cum scribi nostro more jussissem, inquit Augustinus; Quid agitis? inquit Mater, Numquidnam in illis quos legitis libris etiam feminas unquam audivi in hoc genus disputationis inductas? Cui filius, post alia, etiam hoc respondit: Doctissimorum hominum litteræ etiam sutores philosophicos, & multo viliora fortunarum genera continent … Nec deerit, [aut suum nomen filii disputationibus inseri,] mihi crede tale hominum genus, cui plus placeat hoc ipsum, quia mecum philosopharis, quam si quid hic aliud aut jucunditatis aut gravitatis invenerit: nam & feminæ sunt apud veteres philosophatæ, & philosophia tua mihi plurimum placet. Nam, nequid, Mater, ignores, hoc verbum Græcum, quod Philosophia nominatur, Latine, Amor sapientiæ dicitur… Contemnerem te, si sapientiam non amares; non autem contemnerem, si mediocriter amares; multum minus, si tantum quantum ego amares sapientiam: nunc autem cum eam multo plus quam meipsum diligas, & noverim quantum me diligas; cumque in ea tantum profeceris, ut jam nec cujusvis incommodi fortuiti, nec ipsius mortis (quod viris doctissimis difficillimum est) horrore deterrearis, quam summā philosophiæ arcem omnes esse confitentur, egone me non libenter tibi etiam discipulum darem?
Hic illa cum blande ac religiose, numquam tantum mentitum esse filium, dixisset … placuit quæstionem reliquam de Ordine in aliud tempus differri; quando scilicet (ut supra dixi) rem ita instituit filius, [ideoque desinit interfari,] ut & Mater adesset. Verum illa nihil interfata legitur, cavens scilicet, ne, quod antea factum viderat minusque probabat, sua quoque dicta scripto committerentur. Non tamen vel sic neglexit, hoc quoque in libro, Matrem laudare sapientißimus filius. Cum enim agere incepisset de disciplinis & artibus liberalibus, & quæ intellectum ad divina etiam ipsæ efferunt, conversus ad Matrem, Quod, inquit, & illis ad id quod quærimus opus est, ne te quæso, Mater, hæc velut rerum immensa quædam silva deterreat: etenim quædam de omnibus eligentur, numero paucissima, id est potissima; cognitione autem multis quidem ardua, [ipsam tamē filius laudat,] tibi tamen (cujus ingenium quotidie mihi novum est, & cujus animum vel ætate vel admirabili temperantia remotissimum ab omnibus nugis, & a magna labe corporis emergentem, in se multum exurrexisse cognosco) tam erunt facilia, quam difficilia tardissimis miserrimeque viventibus. Si tamen dicam te facile ad eum sermonem perventuram, qui locutionis & linguæ vitio careat, profecto mentiar: me enim ipsum, cui magna necessitas fuit ista perdiscere, adhuc in multis verborum sonis Itali exagitant; & a me vicissim, quod ad ipsum sonum attinet, reprehenduntur … Sed tu contemptis istis, vel puerilibus rebus, [ut sexui suo congrue philosophantem.] vel ad te non pertinentibus, ita Grammaticæ pene divinam vim naturamque cognoscis, ut ejus animam tenuisse, corpus reliquisse disertis, videaris. Hoc etiam de ceteris hujusmodi artibus dixerim: quas si penitus fortasse contemnis, admoneo te, quantum filius audeo quantumque permittis, ut fidem istam tuam, quam venerandis mysteriis percepisti, firme cauteque custodias; deinde ut in hac vita atque moribus constanter vigilanterque permaneas.
Pag. 481 Ann. a, adde — Ribera etiam alteram sororem nominat Felicitatem. Fuerunt sane in Africa celeberrimæ SS. Perpetua & Felicitas, in earumque festo sermonem habuit Augustinus, ad 7 Martii ab Henschenio editum; sed vereor ne vel hinc sumpta occasio sit, ea nomina adscribendi ipsius Sancti Sororibus, alias apud ipsum non inveniendis.
Annot. c adde — Ribera Facundam scribit, quin & patri Monicæ nomen facit Aurelii, hac fortaßis conjectura, quod hoc prænominis Augustino fuerit. Sed ut hæc conjectura aliquod probabilitatis habeat, oporteret Navigium, alterum Monicæ filium, majorem natu concipere, & ab avo paterno nominatum: sic enim congrue dicetur junior Augustinus sortitus nomen avi materni: antiquis enim perquam familiare fuit liberis primo nascentibus dare nomina avorum, ac deinde paterna in post-genitis continuare; quasi boni filii officium sit, prius de parentum memoria quam propria propaganda, in nuncupatione liberorum, cogitare.
Pag. 483 Annot. h — prope Sinum Suessanum — 1. — Spetianum.
Pag. 488 Annot. d adde — Habent etiam Patres nostræ Societatis Monasterii Westphaliæ particulam aliquam, in Reliquiario altaris sanctæ Crucis servatam, sed unde eam acceperint ignorare ipsosmet puto.
Pag. 491 ad num. 14 hæc subjunge. —
Vghellus Tom. 1 Italiæ sacræ col. 231 *, annum prænotatæ translationis insigni confirmat documento, Epitaphio scilicet unius ex Episcopis, qui sacro corpori ferendo humeros commodavit; quique ante ipsum voluit sepeliri, sicuti testatur effigies leviter pavimento insculpta, cum hisce verbis propemodum vetustate abolitis, Hic jacet corpus R.D. Rodulfi, Episcopi civitatis Castelli, & quatuor summorum Pontificum, scilicet Eugenii IV, Nicolai V, Calixti III, & Pii II Confessoris & Sacristæ & Bibliothecarii, qui (ante istorum electionem & suam promotionem ab Eugenio factam) suis humeris portavit sacrum corpus S. Monicæ, ab Hostia Tiberina translatum, anno Domini MCCCCXXX. Aliam ejusdem rei memoriam vide mox infra post addenda de Godehardo pag. 580 hic.
Ibid. num. 15 lin. 4 a fine, — Estrato-villeus — l. Estouteville.
[Costa Papiam delata.] Pag. 492 col. 2 ad finem appone — Ab iis porro, quæ Romæ servantur, costam unam haberi præcipua in veneratione Papiæ ad Cælum aureum, ubi ipsum sanctissimi Doctoris corpus requiescit, testatur Iacobus Gualla, Sanctuarii Papiensis lib. 4 cap. 15: ubi etiam inveniet lector sanctæ Matris invocationem devotam, a prælaudate Mapheo Vegio elegiace compositam.
18 Hactenus scripseram quando &c. in App. pag. 792.
DE S. GODEHARDO EP.
Godehardus, Episcopus Hildesheimensis, in Saxonia inferiore (S.)
Pag. 501 post Commentariolum de S. Nicephoro Mediciensi, ponatur is qui pag. 532 habetur de S. Lupino Carcassonensi, utpote qui, sicut infra dicetur, notandus in margine est floruisse SEC. V.
Pag. 501 num. 2 lin. 6 post — diligenter contulit. — adde — Simili diligentia jam olim usus Ioannes Gamansius, eamdem editionem contulerat cum insigni & perantiquo pergameno Montis S. Michaëlis Bambergæ Ordinis S. Benedicti, & Paßionali Bodecensi sæpe nobis allegato. Priori præponebatur pulchre picta effigies sancti, in habitu Episcopali cum pedo & mitra; eratq; circum caput scriptum SCS GOTEHARDVS EPS. Hinc intelligatur non nisi post Canonizationem descriptus Codex: in quo tamen ipse Sanctus perpetuo vocatur Godehardus, ast in Bodecensi Gotehardus. Verum ut pridem ea diligentia usus Gamansius sit, annotatam tamen ab eo lectionum varitatem non nisi post editos primos tomos accepimus, paulo ante ejus mortem: proinde necessarium duxi, rursum editionem nostram ad istas notas conferre, ne frustra is tantum laborem sumpserit. Interim hic observo quod in Bambergensi Ms. Wolferius dicitur Auctor, in Græciensi appellatus Wolfherrus, quem cum Browero &c.
Pag. 502 num. 3 adde — Kalendarium etiam festorum sanctæ Genuensis ecclesiæ, [Cultus specialis Genuæ;] jussu Stephani Cardinalis Duratii an. 1640 editum ante Officia propria, eodem IV Maji, festum tali nomine Duplex agendum præcipit, & in Martyrologio addi jubetur: Natalis S. Gothardi, Episcopi & Confessoris, qui tempore S. Henrici Imperatoris, ex Monachorum regimine ad gubernandam Ecclesiam Hildesemensem vocatus, multis virtutibus enituit, & beato fine quievit. Causam tam specialis Genuæ cultus quærenti, responsum est, fieri id ex antiqua consuetudine, cujus nunc origo ignoretur: habere Sanctum in ecclesia Cathedrali capellam, cum utriusque sexus fidelium Confraternitate, quam omnium istius urbis antiquißimam censent Domini Canonici. [& Cracoviæ,] Pro die autem V Maji reperit Gamansius noster, in Missali Cracoviensi antiquitus impresso, propriam de S. Gothardo Prosam, ut vocant, sive Sequentiam, eamque descriptam nobis misit, hoc principio.
Hæc est sancta Solennitas,
Laudetur summa Trinitas,
Pro Gotehardo Præsule.
4 Anno proximo post Translationem &c.
Pag. 503 Annot. g Græcien. & Bamb. Rumoldi.
[Hildeshemii monasteriū &c.] Annot. h adde — Totus vero aberat a Ms. Bodecensi:
Ibid. n. 4 lin. 8 ex Bodec. & Bamberg. sic corrige: — & in religione monasticæ institutionis feliciter est perfectum, ante distributionem Episcoporum, quæ decimo postea anno in Bajoaria a S. Bonifacio facta est. —
Ibid. lin. 16, sic legitur, Willibaldo Eihstat, Joanni Salzburg, Emberto Frisinghe, Godebaldo Ratispona committitur: sed Bodecen. Gaibaldo.
Pag. 504 n. 6. lin. 10 — notitiæ Pontificis — Ms. Bamb. Pataviensi Episcopo, qui tunc idem monasterium beneficii causa gubernavit, eum commendando notificaverunt.
Ibid. col. 2 lin. 1 lege ex Bodec. ejusdem cœnobii Fratribus.
Pag. 505 n. 9 lin. 6 a fine ad usum utilitatis — adde ex Bamb. — inibi Deo servientium.
N. 10 lin. 4 — in pace. Ms. Bamberg. Salva pace.
Pag. 506 n. 13 lin. 10 a fine — ingemuit, adde ex Bodec. Sed & hanc caussam pio Imperatori Henrico per ordinem Abbas totam secretius intimavit, ipsumque adjutorem ad corrigendum talem hominem corrogavit. Quem confestim Princeps ad suæ colloquium clementiæ evocans, per semetipsum convenit: & ex Euangelicis, Apostolicis ac Regularibus præceptis instruere cœpit, nullum posse duobus dominis servire, nec Monachum ad seculum, ut canem ad vomitum, reverti debere. His & aliis hujusmodi præcantationibus, tandem in Christo vere compunctus vir memoratus, omni prædicta pactione &c.
N. 11 lin. 4 Bod. & Bamberg. — ferme triginta, sex annis.
Ibid. lin. 6 erat varia — Bodec. & Bamb. — erat simplex & modica, agili studio a Rege Ungarico, & de Bohemia & Polonia, nec non & de ceteris.
Lin. 12 Ms. Bamberg. — Nam litteras omnino Frater ille, nisi Psalmos.
Pag. 507 lin. 4 Idem Ms. ut nonnumquam obscuriora quæque.
N. 15 lin. penul. Bamb. — propter quod se de hoc mundo transiturum certissima visione putavit.
Num. 16 lin. 7 a fine Bamb. — quia secundum illud somnium, se inde discessurum citius existimavit.
Annot. g adde — Bodec. Berinherius.
l Adde — Cremiphanense vocant alii, & sub hoc titulo Annales habemus an. 1677 editos multa rerum. Noricarum notitia refertos, ubi lib. 2 cap. 8 agitur de restauratione hujus monasterii per S. Henricum curata, & administratione S, Gothardo commissa, sed ex hac solum Vita.
o Adde — nam etiam sic habet Ms. Bamberg.
p Adde — Bodecense Burchardo.
r Adde — Mss. Bamb. & Bodec. hinc auspicantur librum 2.
Pag. 508 n. 20 lin. 6 Ms. Bamb. Gandersheimensi, & sic consequenter.
Lin. 12 a fine Ms. Bodec. Luitolfus, Bamberg. Luttolfus.
Lin. 8 a fine ex Bamb. — impetratas domum deportavit.
Lin. 2 a fine Bamb. & Bodec. — Hademutam.
Pag. 509 col. 1 lin. 5 Bod. Gerburc, Bamb. Gerbirga.
N. 22 lin. 4 Ms. Bodec. Padelbrunnæ.
Lin. 11 idem Ms. Phalidi.
Lin. 14 post Gandersheimensis ex Ms. Bamb. adde — collectis nonnullis Episcopis. — & lin. 19 ubi, adde ex eodem, — Cum Moguntinus Metropolitanus una cum aliis Episcopis advenisset, & Dedicationis Officium statuto die consummasset, Domnus Archiepiscopus Willigisus &c.
Lin. 21 ejusdem loci, adde ex Bamb. — præsente Rege & multis Primatibus suis.
Lin. 26 ultra. Bamb. quoad vixit. — lin. 31 Bodec. Erchinboldus.
Lin. antepen. ex Bamberg. compendiose adnotatur.
Ann. b Bamb. Ms. Grunaha, & infra n. 24. Gruna.
Ann. m adde — Ms. Bamb. Brumestehusen scribit.
o Adde — in Ms. tamen Bamberg. legitur, ab Adalgero tantum Episcopo.
Pag. 510 n. 23 lin. antepenult. ex Bamb. — quam abundanti sufficientia, imposterum conquisitis prædiorum copiis, pavit.
N. 24 lin. 2 primo anno — adde ex Bamb. — Ordinationis suæ.
Lin. 12 Bodec. Irmigardam, Bamb. Irmengardam.
Lin. 4 a fine: quibus tamen. Bamb. Et tam parentibus puellæ, quam & his qui secum erant.
Pag. 511 lin. 2 obtestans, &c. Bamb. ut ita diligenter in pauperum cura desudaret, sicut pro hac ipsa dispensatione Deo rationem reddere deberet; in quo loco cunctis quȩrentibus prodesse voluit, maxime tamen his quos non discursores & illusores esse cognovit.
N. 26 lin. 21 Hos nimirum &c. Bamb. Hos omni affectu fovens, publice ac privatim secum habuit.
Lin. 11 a fine, inciderent, adde ex Bamb. — prudenti consilio correxerit, &.
N. 27 lin. 15 Bod. Frankoniamque — & lin. 25 — Bamb. regni sui anno.
N. 28 lin. 1. Aribo, hic & alibi sæpe in Ms. Bamb. Erbo.
Lin. 4 a fine Bodec. Eberhardus Babenbergensis, M. Padilbrunensis.
N. 3 lin. 7 Bodec. Branthoho … Wickero … Hazichone — & lin. 10 Pilgrinus. Lin. 15 Dietherico Misenense. Lin. 17 Hildolfus. Lin. 18 Reinoldus.
Pag. 512 n. 31 lin. 14 reconciliati sunt adde ex Bamb. Cujus dilationis termino tandem adveniente, Erbo Archiepiscopus Dei (ut vere credimus) præmonitus nutu, Seniorem nostrum Beatum Gotehardū secreto convenit, seq; supra prȩdicta errasse confitendo nuntiavit, & ita coram Episcopus omnem fraternam &c.
Annot. o adde — & Werneherus.
Num. 33 lin. 4 adiit, adde ex Bamb. ut ibi pernoctaret. — lin., quem ille — Bamb. Hunc, inquam, puerum, Werinum nuncupatum, sanctus Episcopus & vultu &c.
Pag. 513 n. 35 lin, 14 — de Arbore quæ fusarius, lingua Belg. &c. Bodec.
Num. 37 lin. 1 de talibus. Bamb. de dolis atque fallaciis præfati Presbyteri aliquantulum certificatus.
Num. 38 lin. 6 — Hildewin, inquit, Hildewin, &c.
Pag. 514 num. 40 lin. 10 — Erat enim &c. Bamb. Et quia idem venerabilis Clericus grandævus erat & emeritus, omnis Ecclesia nostra eum, pro virtutis probitate, & morum honestate, quasi Patrem venerabatur & amabat. Huic beatus Pontifex; sicut ex Spiritu sancto cognoverat, diem exitus sui sæpe prædixerat; scilicet, quod ipse, ante annum & sex menses, transitum beati Patris nostri Godehardi esset præcessurus.
Lin. 13 a fine, ex Bodec. post biduum vere felix. — lin. 13 a fine — Congregationem nostram — adde ex Bamberg. — imo totam nostram Ecclesiam. — lin. penult. — qui eum ante se, anno & sex mensibus.
Num. 41 lin. 12 a fine — pervenerat — Bamb. præcipue tamen supremo præsentis vitæ anno, per totam Quadragesimam se castigans, vix collecto robore, peregit debito Episcopali officio Dominicam Palmarum &c.
Lin. 5 a fine. Bamb. jocundari, quoniam oporteret eum ad alium locum in Ascensione Domini proficisci.
Pag. 515 num. 42 lin. 2 Adenstat. Bamb. Eystat — lin. 6 Bodec. prædictus Adelbertus Abbas.
Num. 43 lin. 6 Bamberg. sæpe prædixerat. — lin. penult. proficisci. Ex ea die Præsul noster, decrescentibus diætim viribus, ad extrema præparatur; & a præfata villa ad Holthusen &c.
Num. 44 lin. 9 convenit, Bamb. addit, pro quibusdam causis Ecclesiæ suæ eum interpellavit, omnemque de reliquo subjectionem, & de præterito errore satisfactionem promittere cœpit. Ad cujus verba partim morbo &c.
Num. 45 lin. 6 ad eum fratres, adde ex Bamb. cum innumerabili alia multitudine fidelium.
Pag. 516 col. 1 lin. 10 pernoctabat. Bamb. animam suam attentius Deo commendavit.
Pag. 17 in Annot. post d adde — Concilium Basileense &c. ut pag. 793 in App.
Ibidem post e adde — In Ms. Bamberg sequebatur hic titulus: De miraculis quæ post mortem ejus contigerunt.
Ibid num. 52 Bodec. Ludegerus.
Pag. 518 n. 55 lin. 1 Bodec. Mireswint. — lin. 7 Holthaon.
Num. 56 lin. 2 Bodec. Siwe, Bamb. Swine. — lin. 5 a fine, quam amita — adde ex Bamb. ipsius.
Num. 57 lin. 2 Bamb. Folchardus. Bodec. Volcwardus. — lin. 8 Bodec. Askerhusen.
Num. 58 lin. 8 Bamb. Reverendi Pontificis nostri Wecelini. — lin. antepenul. momento. Bamberg. die.
Num. 59 lin. ult, adde ex Bamb. per eum qui omnia operatur in omnibus, Dominum nostrum Jesum Christum, qui cum Patre & Spiritu sancto vivit & regnat in secula seculorum. Amen.
Pag. 519 in Annot. post a adde — Ms. Bamberg. sic orditur: Primo namque depositionis beati Gotehardi Pontificis anno, in speciali nostra festivitate.
b Ms. Græciense — adde — & Bodecense.
g Adde — nec non in Mss. Bodec. ac Bambergensi. In Bodec. autem sic habetur. Explicit vita, incipit de Translatione ejusdem Patroni. Gloria summo, ut infra pag. 521.
Pag. 521 n. 2, lin. 11 & de populi, Bodec. & de universali utilitate. lin. 15 iterumque atque iterum.
Pag. 522 n. 5 lin. penult. perfectæ sanitati redditus, ita Bodec.
Pag. 523 col. 1 lin. 3 Bodec. discretissime.
Num. 12 lin. 13 Bodec. & sic tumba, in qua…, aperiatur.
Annot. d adde — Ms. Bodec. Maideburgensem nominat.
Annot. f adde — Notat Gamansius, quod a translatione S. Gothardi Hildesio redux Udo, Episcopus Naumburgensis, filius Ludovici Saltatoris, & in Walckenrodensi cœnobio benigne exceptus, ac loci religione delectatus; Coloniam Monachorum inde impetravit, & deduxit ad Smolnensem seu post Portensem ecclesiam; jubetque adire Portense Chronicon pag. 14 an 1140, quod non habemus.
Pag. 526 n. 18 lin. 8 Hassia. Bodec. Hessia.
Num. 19 lin. 18 Bodec. alter illico expiravit.
Pag. 527 num. 21 lin. 6 a fine Hezelinus. Bodec. Becelinus.
Num. 22 lin. 7 Bodec. Disrumpitur, & ad terram dilabitur. — lin. 10 Wunnerstorp.
Num. 23 lin. 2 Bodec. Lannesperc. — & lin. 10 Runnesperc.
Pag. 528 in Annot. post a adde — Audio esse qui non solum duas &c. ut pag. 793 in App.
In App. de S. Monica supra pag. 564 supple, quod hactenus progressa impreßione suggeritur, aliud ejusdem rei monumentum, ad prædictæ ecclesiæ subsellia litteris antiquis sic sculptum.
Hæc quicumque vides; Lector, Subsellia, Fratris
Rodulphi impensis facta fuisse, tene:
Qui Præsul patriæ fuit, ac Sacrista beatum
Pontificum: major gloria quæ sequitur.
Hostia cum Monicam secreta in sede teneret,
Translata est Romam hoc duce Sancta parens.
DE S. HELENA VIRG.
Helena Virgo, Trecis in Campania Gallicana (S.)
Pag. 531 col. 1 n. 4 lin. 6 a fine sic lege — & huic comprobando damus ex Gallico Desguerrois miracula Latine reddita, quando scriptis Trecas litteris originaria Latina verba impetrare nequivimus. Acceperunt quidem Trecenses Canonici litteras nostras, [Collapsā anno 1237 ecclesia,] nihilque fecissent libentius quam continuo submittere quæ postulabamus, negotium vero commiserunt Domino Mace Thesaurario suo: sed is ingenue fassus, chartarum veterum tantam in thesauro esse confusionem, at miraculo propius sit aliquid ibi cum voles inveniendum, post multam ibi frustra positam operam despondit animum, alterique se feliciori futuro eisdem scripturis inveniendis nobisque transmittendis locum reliquit.
5 Miraculis adnumerare Des Guerrois videtur &c — & post 4 lineas adde — Camuzatus in Promptuario pag. 27 ℣. ex veteri Ms. notat quod Anno MCCXXVII flavit ventus vehemens; tuncque ecclesia B. Petri Trecensis corruit, ubi miraculum contigit: quia Iconium Salvatoris inter trabes longissimas integrum remansit. Quid autem factum sit capsæ B. Helenæ intelligitur ex Decreto quod M. (Milo de S. Albino) Decanus Capitulumque signarunt an. MCCXXIX (omnino enim corrigendus typotheticus error, [& confracta capsa illæso corpore,] quo 1209 obrepsit pro 1229) die lunæ post Quasi Modo, id est XXIII Aprilis, ita statuentes: Cum ad corpora Sanctorum, in nostra ecclesia quiescentium, veneranda teneamur specialiter; attendentes, quod nuper, ex subita Trecensis ecclesiȩ ruina, capsa B. Virginis Helenæ, in qua ipsius corpus tunc temporis requievit, penitus fuerat diruta & confracta; nec ipsius corpus passum est, sicut patet, in aliquo læsionem: nos ad ipsius capsam de novo inceptam, ex communi consensu ordinamus, ut ad reparationem dictæ capsæ, de qualibet Præbenda, unum sextarium frumenti, caritatis intuitu, conferatur. Consequenter autem ad reparationem prædictam, facta sacri corporis translatione, non sine festivo (ut verosimile est) apparatu & supplicationū pompa, accidisse putamus miracula complura; quorum tamen describendorū nemini cura fuit ante annum MCCLVII, quando patratum est illud, quod inter relata a Desguerrois primum locum tenet; nisi malimus opinari, huic datum esse locum istum, quia notam anni adscriptam habebat, cum potius ultimo referri debuisset.
Hic subjiciantur Miracula posita in Append. pag. 794 — & n. 7 lin. 3 pro Tonneretre, [separatur capsa & sit translatio,] l. Tonnerre — & Annot. c adde — Latine Tornodorus, — & Annot. e scribe — Saint-Desier.
Ead. pag. 531 col. 2 n. 3 lin. antep. post — Helyni Anachoretæ — adde — Claudius Castellanus, ita omnino sibi videri rescripsit, cum adeo facile vulgus soleat virilia nomina efferre terminatione feminina (sicut 1 Maji, ad S. Africani nomē, vulgo Sainte-Frique, est observatum) præsertim cum illa inchoantur a vocali, & cum ejusdem nominis Sancta notior est quam Sanctus, ipso nomine nuncupatus.
DE S. LUPINO CONFESS.
Lupinus, Carcassone in Gallia Narbonensi (S.)
Pag. 532 de S. Lupino ad finem adde. — cui interim magis credimus, Feriam II; quam Saussayo, Feriam III, annuo S. Lupini cultu signanti, & in talibus sæpe fallere deprehenso. Nescio etiam cur idem Saussayus hunc diem elegerit, cum audiam Carcassonenses in suis Fastis præferre XXX diem Aprilis: quo etiam jubebo Sanctum posthac referri, si, Supplementum Aprilis facturus, plura quæ opto accepero. Interim ex Claudii Castellani suggestione noto, sanctum Corpus ideo gestari a Canonicis, quia ipse Canonicus Carcassonensis fuerit: quod sane notatum velim a nonnullis, optantibus Sanctum aliquem Canonicum nosse, qui vel Regularis vel Martyr non fuerit, atque adeo sub simplici Canonici titulo honorari meruerit. Quod ad tempus quo vixit attinet, videtur ei seculum IX aßignandum: nec enim multo citius floruisse potuit, neque etiam serius; quando supponere licet, haud multis post mortem annis factam esse corporis elevationem, cujus memoria servetur in Scheda prædicta.
Pag. 560 de B. Ladislao num. 1 lin. 12 — Majoris Poloniæ — l — Minoris Poloniæ — Toti autem huic Commentario præponatur novus de B. Crescentio, mox proferendus.
DE B. PIO PAPA V.
Pius Papa V Romæ (S.)
Pag. 616 Comment.prævium sic ordieris —
Triplex extat vita hujus Pontificis; prima Italice edita ab Hieronymo Catena, Romæ anno MDLXXXXI; altera Hispanice composita per D. Antonium de Fontemajori, & Madriti excusa anno MDXCV; decimo denique anno post, edita item Romæ est tertia Latina, auctore Ioanne Antonio Gabutio. Quanti prima & ultima sit æstimanda (secundam ipse Gabutius loco non uno commendat) colligimus ex Relatione &c.
Pag. 617 col. 1 adde — 6 His ita digestis, omnino factum officio satis existimavit Henschenius; cum tamen Romæ comparuit liber noster, vir quidam auctoritatis inter eruditos primariæ, significari nobis jußit, operæ pretiū haud exiguum facturum, qui Italicam Vitam, annis XXVIII prius vulgatam quam Gabutius Latinam ederet, cum hac ipsa conferret. Dedi igitur operam, ut aliud Roma exemplar nanciscerer (nam prius exemplum, commodato acceptum restitutumque suo domino, eo mortuo non invenitur amplius) volebam autem collationem instituere, non cum ipsa tantum, sed etiam cum altera Hispanica, quia utraque usum Gabutium videbam. Sed frustra mihi fuit voluntas illa necdum reperto, quod mihi mitti posset; exemplari; sicut etiam frustra fuit iterum solicitasse Patres Dominicanos in Vrbe, ut ea miracula, quæ nec in Relatione Auditorum habentur, neque narrantur a Gabutio, secundum ordinem quo referuntur in Synopsi vel aliter, curarent ex Proceßibus colligenda. Quapropter utrumque dimitte posteris, in totius operis Supplemento quandoque laboraturis.
DE B. CRESCENTIO PRESBYTERO
PATAVII IN ITALIA.
COMMENTARIUS HISTORICUS.
Crescentius, Presbyter Patavii in Italia (B.)
POST AN. MLXXXX.
AUCTORE C. I.
§ I. De veneratione publica, ei a tempore immemorabili impensa, Vitæ compendio, & cultus die.
Anno Domini MDCLXXXVI Roma in Belgium rediens, veni Patavium XXVIII Iulii; consideransque sacrum istius urbis thesaurum, sane copiosum, [Exoleta fere illius memoria] ad illorum præsertim Lipsana Actaque examinanda me accinxi, quorum memoria nunc quidem in benedictione ac veneratione istic est; si tamen illa paulo altius repetatur, non æque constat, an titulus aut cultus aliquis Sanctorum illis ab immemorabili tempore ante Constitutiones Vrbani VIII impensus fuerit; sine quo locus illis in hoc Opere nullus competeret. Ex illorum numero mihi visus est esse B. Crescentius de Campo S. Petri, vulgo, Campo san-Piero dictus; de quo tacent Martyrologi, etiam recentiores impreßi; cum interea Reliquiæ ejus venerationi publicæ expositæ conspiciantur super altare, in templo religiosarum Virginum monasterii SS. Agathæ atque Cæciliæ.
[2] [eruitur es Martyrologio veteri Ms. ipsius loci,] Quamobrem operæ pretium duxi coram inquirere, si qua vetustiora de Beato illo monumenta in archivo dicti monasterii laterent. Protulerunt animo lubenti Sanctimoniales omnia, quæ ad institutum meum facere putabant posse; sed illis non omnino expleverunt desiderium meum. Igitur inquiro in Missalia, Breviaria, Martyrologia vetusta, si qua forte penes ipsas forent. Tum una, nescio quid Martyrologii in angulo quopiam jacere, ait: sed supervacaneum fore illud apportare, cum nulli amplius esset usui. Ego vero, usui id mihi quam maxime futurum ratus, illico adferri jußi, & in eo quod præcipue quærebam, inveni. Codex erat pervetustus, in membrana, eleganti satis charactere scriptus; in eoque subinde alia manu pauca adjuncta sunt certis locis, puta de S. Francisco Aßisinate, de S. Nicolao Tolentino, de S. Antonino Patavino, de Translatione S. Iustinæ, de B. Crescentio nostro. Et de hoc quidem duobus in locis memoria recolitur, videlicet XIII Kalendas Majas & III Kalendas Decembres. Priori loco sic paucis legitur: Civitate Padua, B. Crescentii Presbyteri & Confessoris: posteriori vero pluribus sic: Civitate Padua B. Crescentii, Presbyteri & Confessoris: qui non solum ex oppido Campi S. Petri, agri Patavini, originem traxit; verum etiam nobilissimis parentibus ortus, [ubi is adscriptus Sanctis invenitur 19 April. & 29 Novembris.] ab ipsisque, quod divinum est, moribus, virtutibus, & divinis actionibus suffultus; tandem divina favente gratia, substantiam, quam sibi delegavit pater, [impendit] in duabus ecclesiis, quas ipse vivens, in honorem Dei & SS. Cæciliæ & Agathæ, ædificari curiose fecit, & pro alimonio Monialium ibidem residentium instituit. Aliam vero [fecit] in honorem S. Lucæ Euangelistæ: in qua ecclesia nunc sanctissima ejus ossa, corpus & Reliquiæ sub altari, nomini suo erecto, honorifice requiescunt.
[3] Hactenus Martyrologium illud. Vbi noto, posterius hoc & prolixius elogium antiquioris aliquanto scripturæ videri quam primum: nec dubito affirmare, tempus immemorabile longe excedere. Id quod etiam iis quibus copia videndi Martyrologium prædictum non est, [elogio inde eruto consonat Scardeonius,] reddetur verisimile, si posterior citati elogii pars conferatur cum alio ejusdem B. Crescentii elogio, quod habet Bernardinus Scardeonius, de antiquitate urbis Patavii, libro II Classe VI; impressus anno MDLX Basileæ, & biennio ante Venetiis. Si enim Sanctissima ossa B. Crescentii honorifice quiescebant, atque adeo in veneratione erant, cum elogium illud exaratum fuit; exaratum fuisse oportet non modico temporis spatio antequam suum conscriberet Scardeonius, utpote qui dolet suo tempore vix ullum honorem beato Viro impendi, his verbis: Nunc vero (egerat antea de veneratione & miraculis ejus pridem factis) vel præsidentium ibidem Sacerdotum negligentia, vel quod hominum refriguit caritas, paucis notus est, & a paucis debito honore salutatur. Fac igitur LX aut LXX annorum spatium, uti debuit, [neglectum veteris cultus dolens,] effluxisse, quo B. Crescentii cultus in desuetudinem, & nomen ipsum fere in oblivionem abiret; ad confinia seculi XV & XVI, ut minimum, referri debebit scriptio elogii supra producti. Cultum vero publicum ejusdem longe antiquiorem etiam fuisse, apertißime probatur ex eo, quod altare nomini ejus erectum pridem extitisse debet; quandoquidem tunc, cum elogium scriptum est, sub illo honorifice requiesceret.
[4] Huc accedat, quod legi in charta aliqua ejusdem monasterii SS. Agathæ atque Cæciliæ, [qui ante translationem solennis erat 19 Apr.] scripta a Sanctimoniali quadam, ad Monachos S. Iustinæ sub initium hujus seculi, quando B. Crescentii sacra Lipsana ad suum monasterium translata fuerunt. Petit autem per dictam chartam nova quædam discere de B. Crescentio ex antiquis S.Iustinæ tabulariis, non quidem quod dubitaret, an festum ejus agi quotannis licite poßit; quandoquidem ibi expresse dicat, jam ab antiquo usum obtinere, antequam Corpus ad se translatum esset, ut a monasterio suo celebretur B. Crescentii festus dies, ac recitetur Officium XIX Aprilis; sed ut celebrior memoria ac veneratio beati Viri redderetur in vulgus, ex publicatione gestorum ejus, quæ apud Monachos S. Iustinæ invenienda putabat, hactenus mundo ignota.
[5] Sed addamus his etiam contextum integrum, cujus partem adduximus paulo ante ex Scardeonio. [in æde S. Lucæ ab ipso Beato constructa,] Is ita loquitur loco citato, vitam Crescentianam compendio describens: Hic mihi deinceps juxta diversorum temporum ordinem de B. Crescentio, viro sanctissimo, dicendum videtur: qui cum ortus esset ex nobili familia Comitum Campi S. Petri, nihil de mundi honoribus, nihil de sanguinis nobilitate solicitus, ad veram Christianæ fidei religionem animum applicuit suum; & in Dei honorem ad Sacerdotalem Ordinem promotus est; non, sicut nostræ tempestatis permulti solent, ob inanem quamdam ac brevi perituram gloriam, sed ut ad serviendum Domino gratior redderetur. Is siquidem ex propriis redditibus, partim Christo, partim sibi, pro tenui victu & vili amictu, reservatis; de reliquo extrui jussit in ædibus suis monasterium S. Cæciliæ, velatis Virginibus deputatum: [uti & monasterium S. Agathæ,] quod postmodum ob nimiam arcis vicinitatem dirutum fuit, & ad monasterium S. Agathæ a Principibus Carrariensibus subinde translatum, anno Domini MCCCLXXIX. Ædificavit etiam sacram ædem S. Lucæ, ubi nunc conditus jacet. Is sane fuit vir eximia vitæ sanctitate insignis, qui tum in vita tum etiam post mortem aliquamdiu miraculis claruit: nunc vero, vel præsidentium ibidem Sacerdotum negligentia, vel quod hominum refriguit caritas; paucis notus est, & a paucis debito honore salutatur. Ædificavit autem utrasque ædes sacras anno Domini MXC: nec multo postea, pro recipienda sui laboris mercede, felix migravit ad Superos.
[6] Hæc Scardeonius. Quibus plura & certiora de vita gestisque B. Crescentii, non reperio. [Obierat is circa an, 1100.] Constat interim ex dictis, mortem ejus incidisse in finem seculi XI; cum obierit non multo post ædificationem ecclesiarum, quam anno MXC signat Scardeonius; quamque confirmat alia quædam charta, apud memoratas Moniales inventa, in qua ex Vngarello Italice notantur, quæ sic Latine sonant: Inter scripturas Antonii Ungarelli, civis Patavini, qui res patriæ suæ antiquiores conscripsit circiter annum salutis MCCCCXXX, ita lego: Item, vidi instrumentum scriptum anno MXC, quomodo Dominus Crescentius, Nobilis de Campo S. Petri, factus sit Sacerdos secularis; ædificataque sit Patavii ecclesia S. Lucæ, in qua ipse sepultus est, & ecclesia cum monasterio S. Cæciliæ. Atque his instructi subsidiis, certum mortis ejus annum, intra decennii terminos constituimus accidisse; non tam prope certum ejus diem determinaturi, nisi dicere velimus, ejus obitum in XIII Kalendas Majas, aut III Kalendas Decembres incidisse, nixi Annotationibus Martyrologii antiqui Ms. de quo supra: quod etsi de obitu ejus neutro loco faciat mentionem, [incertum quo die:] illum tamen alterutro tacite designare, dici posset ex communi Martyrologiorum usu, ut plurimum quemlibet Sanctum die sui obitus referentium, nisi expresse alia addatur causa.
[7] Sentiat quivis illa super re quod lubet: ego interim affirmare non dubitabo, neutro illo loco obitum beati viri fuisse notatum, die XIII Kalendas Majas. [nam dies 19 April. ob S. Crescentium Flor. videtur electus fuisse:] Illius quippe electio arbitraria, aut potius erronea, vulgi fuit: nam virtute miraculorum ejus excitati homines propriumque ignorantes diem, quo coli deberet, prædictum XIII Kalendas Majas potißimum assumpserint, eam ob causam, quod tunc istius nominis Sanctum aliquem sciverint alicubi coli, cum eoque suum, saltem quo ad diem annui cultus, confuderint. Observatus deinde error fuit, quod nempe Crescentius ille, qui XIII Kalendas Majas venerationem habet, atque in Martyrologio Romano refertur, non Patavinus, sed Florentinus sit, S. Zenobii olim discipulus; ideoque satius putarunt, relicto die XIII Kalendas Maji, ad IV ejusdem Nonas, solitum cultum transferre; Obitus diei, [nunc 4 Maji colitur, quo translatus ad ædem S. Agathæ.] velut temere assumpto substituentes certum diem Translationis, & hactenus observantes. Ex quo consequi etiam videtur, dici vix posse, B. Crescentium vita functum esse III Kalendas Decembris. Nam si id olim constitisset, is utique dies pro annuo cultu electus fuisset. Alia igitur causa fuerit, cur die illo adscripserint Beatum Moniales Martyrologio suo, quæ modo nos ipsasque latet. Quapropter prætermißis diebus, & quo coli olim solebat B. Crescentius noster, & quibus in dicto Martyrologio memoria ejus recolitur, agendum de ipso putavimus hoc die IV Maji, seu IV Nonas, quo translatus olim fuit, & nunc annua celebritate colitur, uti jam docere aggredior.
§ II. Translatio Corporis a Parochiali ecclesia S. Lucæ ad Monachas SS. Cæciliæ & Agathæ.
[8] Cvm sacro sanctæ B. Crescentii Reliquiæ in ecclesia S. Lucæ, ab ipso non multo antequam diem obiret ultimum ædificata, [Pro sui fundatoris honore solicitæ Monachæ,] jacerent, circa medium seculi XVI; ut ex Scardeonio supra vidimus, paucis notæ, & a paucis debito honore salutatæ; excitavit Deus spiritum Sanctimonialium Sanctarum Agathæ atque Cæciliæ, quæ B. Crescentium Fundatorem suum agnoscunt, ut ejus sacra ossa ad se transferri curarent; uti anno tandem MDCIV obtentum factumque est, superatis difficultatibus, quæ spem ipsarum videntur in longum protraxisse. Nam inde ab anno MDXCII, id ipsum in votis habuisse & petiisse debent, [anno 1592 a D. Legato] a Cardinali Simone Talliavia de Aragonia, Apostolicæ Sedis Legato: quandoquidem is, Clementis Papæ VIII anno primo, id est Christi MDXCII, rescripserit ac potestatem fecerit transferendi Corpus B. Crescentii ad Sanctimoniales prædictas, uti constat ex instrumento ab ipsis conservato, quod est tale.
[9] Simon, miseratione divina titulo S. Martini Presbyter Cardinalis, Apostolicæ Sedis Legatus, discreto viro Joanni Abbati, Canonico Paduano, Capellano nostro, salutem in Domino. Dedicatarum divino cultui personarum vota, libenter salutis excitamus ad præmium. Profecto tunc agi cum Justorum memoria digne, [empetrarant mandatum faciendæ Translationis:] comperimus, cum ad laudem Dominici nominis ipsos dignis occupamus honoribus, & in veneratione viventium ipsorum extollimus actiones. Cum igitur sanctæ memoriæ quondam Crescentii Presbyteri, Capellani ecclesiæ S. Lucæ de Padua, inhonesto tumulo clausum Corpus obdormiat, dum caret orationum vocibus, qui pro salute populi in orationis carmina devotis labiis superstes hactenus organa suspendebat: Discretioni tuæ, de qua fiduciam habemus in Domino, faciendi Corpus ipsum de loco, quo sepultum noscitur, exhumari, & ad monasterium Monialium S. Cȩciliæ de Padua, cum ea qua convenit devotione, transferri, liberam damus, auctoritate qua fungimur, & committimus facultatem; volentes ut contradictores omnes atque rebelles per censuram ecclesiasticam prohibere valeas & etiam coërcere. Datum Fabriani III Kalend. Julii, Pontificatus Domini Clementis anno primo.
[10] Expedita hac Cardinalis Legati facultate, nescio quid ejus executionem moratum fuerit. Constat certe, alium deinde libellum supplicem porrectum fuisse, [non secuto effectu:] super eadem Translatione, Illustriß. ac Reverendiß. Episcopo Patavino Marco Cornelio, anno MDXCIV ad sedem illam assumpto. Libellus sic habet: Ad præsentiam Illustriss. ac Reverendiss. Domini D. Marci Cornelii Episcopi Patavini comparentes, perillustres ac magnifici Domini, DD. Ioannes Bapt. Zaccus, Rinaldus Papafava, Gaspar Boromæus, & Hieronymus Leonius Comes Sanguinetti, Decuriones magnificæ civitatis & civitatem ipsam repræsentantes; nec non magnifici & illustres Domini, [quare iterum supplicarunt,] Nicolaus Juris-consultus, & Tiso, & Balthassar, omnes nati de antiqua & nobili familia de Campo sancto-Petro; & præterea magnifici & illustres Domini, Ludovicus de Doctoribus, Marcellus Barisonus, Protectores; Marcus Antonius Peregrinus, Juris-consultus & Eques, Advocatus & Defensor Reverendarum Dominarum Abbatissȩ & Monialium sanctarum Agathȩ & Cæciliæ; omnes simul collecti decenter exposuerunt suæ Illustriss. ac Reverendiss. Dominationi; quemadmodum ad præsens reperitur Corpus B. Crescenti, progeniti ex dicta nobili familia de Campo sancto-Petro, [una cum familia de Campo S Petri,] tumulatum in ecclesia parochiali S. Lucæ. Qui quidem cum admiratione civium per annos ætatis suæ pie, devote, cum Dei timore, & religiose vixit, & inimitabile miræ sanctitatis exemplum posteris reliquit; adeo ut sanctitatis vitæ suæ memoria per monimenta majorum propagata hactenus sit: sic ut communi civium hujus magnificæ civitatis consensu creditum sit, ejus animam inter Beatos, Deo Optimo Maximo sic concedente, assumptam fuisse, & inter Beatos ac in Beatorum ordine gloriosum tenere locum.
[11] Verum quia Reliquiæ corporis hujus beati viri, ob tenuitatem & paupertatem illius plebis & Plebani, non in eo honore & veneratione tenentur, prout par esset, & prout cupiunt ac desiderant memorati illustres Domini, nec minus præfata multum Reverenda Abbatissa & Moniales SS. Agathæ & Cæciliæ (siquidem jam dictus B. Crescentius fuerit Fundator dictæ ecclesiæ & monasterii S. Cæciliæ) quæ quidem summopere cupientes & affectantes, [præparato jā condign altari,] in gremio suæ ecclesiæ habere Reliquias dicti Beati, Benefactoris sui ac uti Patris; idcirco devote & reverenter petierunt & requisierunt eumdem Illustriss. Dominum Episcopum, quatenus dignanter vellet concedere, ut Reliquiæ Corporis dicti B. Crescentii leventur de præfata ecclesia S. Lucæ, & solenniter, ut fieri decet & convenit, deportentur ad ecclesiam præfatam SS. Agathæ & Cæciliæ; ubi præfatæ multum Reverenda Abbatissa & Moniales ad altare, sub invocatione … pararunt honorificum locum & receptaculum, in quo reponantur & jaceant Reliquiæ Corporis supradicti B. Crescentii cum veneratione & honore: idque & magnifica civitas Patavina, & nobilis universa familia de Campo Sancto-Petro, nec non & dictæ Reverendæ Dominæ Abbatissa & Moniales gratissimum & favorabile admodum habebunt & existimabunt; amplius precaturæ eædem Reverendæ Moniales Majestatem divinam, in suis devotis orationibus, pro salute animæ & corporis Illustriss. ac Reverendiss. Dominationis vestræ ac præfatorum Dominorum Intercessorum.
[12] Quo anno libellus iste oblatus Episcopo Marco Cornelio sit, [& acceperunt Sanctum corpus] aut quale responsum hic dederit, non reperio: dedisse tamen favorabile, colligitur ex ipsa Reliquiarum subsecuta Translatione, quæ facta est anno MDCIV die IV Maji, uti ex monumentis, quæ penes Moniales sunt. erui. In illis enim sub hoc titulo, Memoria Translationis S. Crescentii Conf. Sic lego: Notatur, quomodo anno MDCIV die IV Maji, cum consensu civitatis, id est Deputatorum, in præsentia Illustriss. D. Episcopi, supplicante toto Conventu Monialium SS. Agathæ & Cæciliæ Paduæ, translatum sit Corpus S. Crescentii ex nobili familia Campo S. Petri, ab ecclesia S. Lucæ, ædificata ab eodem S. Crescentio, portatumque ad ecclesiam SS. Agathæ & Cæciliæ ab eodem fundatam. Scilicet, quatenus Moniales monasterii S. Cæciliæ, quod ab ipso fundatum quidem, [4 Maji 1604.] sed postea dirutum ob nimiam arcis propinquitatem vidimus ex Scardeonio, migraverunt ad Monasterium S. Agathæ, a nescio quo fundatum; cui exinde alterum S. Cæciliæ nomen, una cum antiquo S. Agathæ, a novis incolis adhæsit. Quali porro cum celebritate aut pompa instituta sit dicta Translatio, æque ac multa alia, in obscuro est. De statu tamen, in quo Reliquiæ fuerunt, cum inspectæ atque examinatæ sunt antequam transferrentur, aliqua me legere memini, & hæc præcipua ex instrumento excerpsi; videlicet, quod in arca cypressina simul cum sacris Reliquiis inventa sit pyxis plumbea, sed vacua; prope arcam vero stabat vas amplum Majoricense, in quo pars habitus Sacerdotalis & sacrorum cinerum Beati viri conservabantur. Vasi inscriptum erat: Divo Crescentio, ex Proceribus Campo S. Petri, dicatum.
§ III. De statu præsenti Reliquiarum, & cultu earum ad examen revocato.
[13] Restat modo de præsenti Reliquiarum statu, deque rebus Translationem consecutis pauca dicere. [Apparato congrue altari,] Recepta intra muros monasterii cum summo Religiosarum Virginum gaudio desiderata sacrarum Reliquiaquiarum arca, menses omnino novem servata fuit, priusquam illo, quo nunc est, loco & modo reponeretur: ut nimirum illo tempore pararentur omnia, quæ & decorem loci augere, & venerationem eo accedentibus ingerere debitam possent. Quamobrem curatum imprimis est, pro Reliquiis urnam fieri marmoream coloris nigelli, & tabulam altaris depingi, quæ repræsentat ipsum B. Crescentium, Sacerdotali veste amictum, sinistra manu tenentem librum, altera sui parte lateri ejus applicatum. Ad pedes duo videntur ædificia, ea scilicet quæ ab ipso fundata diximus. Altare ligneum est, & ipsius B. Crescentii nomine appellatur. In hujus medio eminet prædicta marmorea urna, & apice suo bifariam dividit inferiorem tabulæ laciniam, cui utrimque inscripti modo leguntur tituli sequentes: dextrorsum quidem sic: Divi Crescentii, Presbyteri Patavini, e nobili familia Comitum Campi S. Petri oriundi, ossa honorifice ab ecclesia S. Lucæ, Illustriss. ac Reverendiss. Antistitis Marci Cornelii jussu, [collocatur in eo corpus 4 Febr. 1605] Beati hujus honoris ergo, atque sacrarum Virginum SS. Cæciliæ ac Agathæ piis precibus, translatæ MDCIV, VI (imo IV) Nonas Majas, Monasterium ære proprio hic c. c. anno salutis MDCV pridie Non. Febr. Sinistrorsum vero sic: Migravit ad Superos sub anno ab orbe redempto MXC, miraculis clarus, cum in vita, quam sanctissimam duxit in terris; tum post mortem, quam felicissima vita subsecuta est in cælis.
[14] [eumque Monachæ, festum 19 Apr. celebraturæ,] Sed non diu licuit Sanctimonialibus frui pacifica posseßione novi thesauri, consuetaque jam pridem religione & cultu illum prosequi. Nam paulo post elevationem Reliquiarum modo dictam, cum in Vigilia B. Crescentii XVIII Aprilis, uti fieri consueverat in ecclesia S. Lucæ, pulsarent campanas suas Moniales, de proximo festo beati Viri populum præmonituræ; intercessum est a Vicario Episcopi, mandante a campanarum pulsatione temperari. Stupet ad novum nec opinatum mandatum cum Religiosis suis Abbatissa: nec ullam interponens moram, illa ipsa die libellum supplicem confici curat, per Procuratorem suum offerendum Episcopo, his conceptum verbis: Die XVIII Aprilis MDCV. Coram Illustriss. ac Reverendiss. in Christo Patre & Domino Marco Cornelio, Episcopo Paduano Comiteque Sacensi, comparuit Dominus Ioannes Buzacareno, uti Procurator admodum Reverendarum Abbatissæ & Monialium monasterii Sanctarum Agathæ & Cæciliæ civitatis Paduæ, [prohibitæ essent a Vicario Episcopi pulsare campanas,] nomine ipsarum humiliter instans ac suppliciter petens, apud Amplitudinem ipsius Illustrissimam, sublevari ac liberari ab infrascripta prohibitione, per adm. Reverendum Vicarium ipsius Amplitudinis Illustrissimæ hodie sibi facta. Nam cum adveniente die solenni natalis B. Crescentii Sacerdotis, cujus ossa superiore proximo anno per ipsius Amplitudinem Illustrissimam translata fuerunt, ab ecclesia parochiali S. Lucæ, in ecclesiam sui monasterii; [offerunt se legitime probaturas,] & cœperint hodie in honorem prædictæ solennitatis campanas pulsare, ut moris esse solet in talibus diebus solennibus; suprascriptus adm. Rev. Dominus Vicarius misit nuntium Curiæ Episcopalis cum gravi prohibitione, ne campanæ, ut dictum est, pulsarentur. Quæ res cum ipsis Reverendis Monialibus videatur admodum nova, & per Amplitudinem ipsius illustrissimam, de facti & rei veritate certiorem factam, minime toleranda; eidem humiliter supplicandum duxerunt ac supplicant; quatenus, stante Decreto sacri Tridentini Concilii, de Reliquiis & veneratione Sanctorum statuentis, quatenus quemadmodum Reliquias illorum Beatorum, qui nondum fuerunt canonizati, non est permittendum majori honore celebrari; ita etiam nihil desumendum de consueta & immemorabili devotione ac celebritate, qua consueverunt fideles in ecclesiis privatim & publice eas honorare.
[15] Quocirca vigore talis Decreti humiliter instant, ac petunt ab Amplitudine ipsius Illustrissima, ut prohibitio jam dicta omnino auferatur, sicque sibi liceat solennitatem proximam consueto prosequi honore. Quod si grave forte videretur tam justam petitionem admittere, [antiquitatem culsus Beato in æde S. Lucæ delati,] eo quod de facti hujus veritate dubitetur, ipsiusque Amplitudini expositio jam facta minime veritati consentire: humiliter instant ac petunt sibi infrascripta Capitula, quæ probare intendunt, admitti. Videlicet: I, quod appropinquante solenni festo hujus B. Crescentii, in ecclesia S. Lucæ, in qua tunc ossa ejus quiescebant, biduo triduove ante festum, ab immemorabili tempore semper ære campano sonari solebat, in honorem dicti Beati dictæque Solennitatis. II, quod semper fuit consuetudo portandi ad dictam ecclesiam anathemata & eleemosynas, in honorem similiter præfati Beati, nec non ad celebrandas de eo Missas: quodque memorata anathemata & eleemosynæ acceptatæ sunt. III, quod semper usus obtinuit jam inde a tempore, [per Missas, anathemataque,] cujus non extat memoria hominis in contrarium, (exceptis ultimis illis rumoribus, ortis a morte R.P. Francisci Montagnanæ, cui successerunt in Cura S. Lucæ homines, dictæ devotionis & instituti ignorantes) celebrari in dicta ecclesia Missas, tum solennes tum privatas, cum Oratione seu Collecta, in qua fiebat expressa mentio nominis dicti Beati. IV, quod temporibus retroactis, cum dicta venerabilia ossa nondum inclusa erant in altari prædictæ ecclesiæ S. Lucæ, consueverunt eadem ossa solenni B. Crescentii festo aliisque diebus exponi publicæ populi venerationi, a quo & bacilli sertaque precatoria iisdem admovebantur devotionis causa. Quibus Capitulis per benignitatem Amplitudinis ipsius Illustrissimæ admissis, ac per se sufficienter probatis; [& corporis expositionem.] humiliter petunt, quatenus, conformiter ad dicta Capitula ac tenorem probationis, sublata omni alia prohibitione, Beata ossa tanti viri, de suo monasterio optime meriti, sibi liceat convenienti permissoque honore celebrare; diemque solennem ipsius, secundum antiquum morem, solenniter agere.
[16] Exauditæ fuerunt ab Illustrißimo Episcopo supplices Monialium preces, jubente, statim desiderato examini initium dari; uti eadem ipsa die XVIII Aprilis datum est, in camera adm. Rev. Domini Marci Antonii Zamboni in Episcopali palatio, citato per Joannem Grottum, Nuntium juratum Curiæ Episcopalis, Reverendo Domino Marco Antonio Berthalino, Capellano ecclesiæ Patavinæ, annos L nato, qui, præstito corporali juramento de veritate dicenda, [productis ad singula testibus;] fuit interrogatus ac respondit (ut breviter præcipua quæque excerpam ex multis) super Capitulis præmissis; se familiariter usum quondam fuisse Rev. D. Francisco Montagnana, Rectore ecclesiæ S. Lucæ; illumque in more positum habuisse, quotannis pro solennitate B. Crescentii sonare campanas & templum adornare; idque specialiter in dicti Beati honorem factum esse, ex eo se scire, quod ipse rogatu prædicti Domini Montagnanæ conquirere soleret Sacerdotes, qui in illa festivitate ibidem Missas celebrarent: [trium depositiones hic perstringuntur,] in iisque, uti etiam in solenni cantata, recitari ab aliis solitam & a se recitatam sæpius fuisse Orationem cum expresso nomine B. Crescentii. Quæ in quarto Capitulo proposita sunt, affirmabat se propriis oculis non raro vidisse. Alter Testis productus, ut supra, Rev. D. Angelus Qualea, Capellanus ecclesiæ Patavinæ, deposuit, se rogatu alicujus feminæ Sacrum obtulisse votivum unius Confessoris non Pontificis, nominando in Collectis B. Crescentium; uti, inquit, D. Gregorius Justachinius, tunc ibi Rector, dubitanti mihi quam Missam legerem, faciendum dixit. Iisdem fere omnibus adstipulatur Rev. D. Augustinus Vergarius, Capellanus in ecclesia Cathedrali Patavina; puta de appensis anathematis, de sono campanarum, de Mißis celebrari de Beato solitis, de capsa Reliquiarum, & veneratione illi a populo exhibita.
[17] [quarti, annos 64 nati attestatio,] Sed omnium instar sit ac valeat Dom. Jacobus Gallina, filius quondam Dom. Dominici, habitator Paduæ in vicinia S. Lucæ, Testis ut supra productus & juratus. Is ita deposuit: Ego annos natus sum LXIV, semperque habitavi in parochia S. Lucæ: affirmo autem vobis, quantum memoria mea recordari sinit, vera esse quæ primo Capitulo afferuntur; videlicet, quod dum ossa B. Crescentii quiescebant in ecclesia supra dicta S. Lucæ, sub toto Rectoratu Rev. P. Francisci Montagnanæ, quem tenuit annos circiter viginti & unum, instante festa luce prædicti beati Viri, audivi ipse sonare & crepitare campanas in honorem ejusdem: non tamen memini modo, quot dies pulsatio illa festum præcederet. Scio etiam ante tempora dicti P. Montagnanæ, ejusdem B. Crescentii festum solenniter celebratum fuisse, [integra fere producitur.] utrum tamen tunc etiam pulsatione campanarum prævia indictum fuerit, non suggerit memoria. Post mortem porro D. Montagnanæ, quæ quatuor ab hinc annis accidit, prætermissa fuit dicta pulsatio; quod successerint Parochi exteri, talisque instituti verosimiliter ignari, quia sacræ Reliquiæ claudebantur muro supra altare. Quantum autem de pulsatione campanararum dixi, certissime mihi constat. Nam accidit subinde, quod nihil cogitans de festivitate prædicta, audito crepitu campanarum in parochia, quæfierim quid ille sibi vellet: responsoq; accepto, festū B. Crescentii illo prænuntiari, contuli non semel me in ecclesiā, Indulgentias lucraturus, vidiq; illam festivo apparatu præparari. Super secundo dixit; Aliud non scio, nisi quod ancilla dicti quondam Rev. P. Francisci Montagnanæ, domi meæ cum aliis colloquens, narraverit, Dominam de Campo S. Petri, quæ nunc mortua est, solitam fuisse frequentare ecclesiam S. Lucæ in festo B. Crescentii, ibique curare celebrandas Missas, & appendere anathemata, nescio cujus generis. Videor tamen mihi vidisse in eadem ecclesia anathemata argentea parva, appensa aut ad capsam, in qua veneranda servabantur ossa; aut ad altare, cum in eo inclusa erant. Super tertio confirmat aliorum dicta de Missa, tam solenni, quam privata, & invocatione nominis B. Crescenii in ejus festo die. Super quarto denique respondit in hunc modum: Est similiter verum, quod priusquam dicta venerabilia ossa altari inclusa essent, recurrente festo exponebantur publice in capsa sua, ferro reticulato superimposito; atque ita, quantum memoria recordari sinit, collocabantur in mensa, tapetibus decore ornata; & populus, devotionis ergo, admovebat iisdem rosaria & bacillos, qui istic in promptu aderant eum in finem, cum panno rubeo, uti obtinet consuetudo. Et hæc scio: quia cum crebro illic Missam audirem, oculis meis usurpavi omnia, quæ supra deposui.
[18] [Qualis nunc Beatæ cultus adhibeatur.] Num quid decretum ab illustriss. Antistite post illud Examen sit, rescire nullus potui. Id scio ex attestatione Reverendiss D. Abbatissæ istius monasterii, ubi Reliquiæ sunt, & ex litteris Patris Ioannis Bapt. Romagnoli Societatis nostræ, hoc ipso anno MDCLXXXVII die IX Augusti Patavii datis, quod nunc annis singulis festus B. Crescentii dies istic celebretur sonitu campanarum, ornatu altaris, celebratione Missæ solennis & votivarum. Campanæ quidem pridie festi pulsantur in monasterio omnes per spatium dimidiæ horæ; repetitur eadem pulsatio sequenti diluculo; ac tertio demum iteratur sub tempus Missæ solennis, ut ejus admoneatur populus advoceturque. Altaris vero ornatus in expositione pretiosioris ejus apparatus pluriumque solito cereorum consistit. Missa denique cantatur solenniter, non quidem de B. Crescentio (id enim propter Decreta Pontificia non licet modo, sine speciali indulto) sed de Omnibus Sanctis; de quibus similiter celebrantur, quæ ibidem privatim ex voto, in honorem Beati facto, fieri non raro dicuntur: Officium quoque Ecclesiasticum commune Confessoris non Pontificis de ipso recitari a se olim solitum fuisse, eædem asserunt Moniales; usum tamen illū intermissū, ex quo per Constitutiones Apostolicas desivit licitus esse.
APPENDIX AD TOMVM SECVNDVM MAII.
& Præliminarem duorum Hodœporicorum comparationem.
Pag. 11 lin. 4 ante Tabulam — Ptolomaide — l. — Ptolemaide — & lin. 2 — Liddam; scribe, Lyddam.
In ipsa Tabula scribi jußi M. (id est, Mons) Quarantanæ, non quia sic Latine appellandus sit, sed quia sic vulgo nuncupatur, & eamdem nomenclaturam ante me in describendis Terræ-Sanctæ tabulis usi sunt alii: quod si displicet, scribe Quadragenæ vel Quadragintanæ, quod mallet aliquis, non quia sit antiquis usurpatum; sed quia sicut pro Quadraginta dicitur vulgari Italico Quaranta; sic Quarantana censeri potest dici pro Quadragintana, quamvis non satis puræ Latinitatis vocabulo.
Pag. IX lineas 18 & 19 dele atque sic lege — Dum primus ipse post tot secula meminit inventorum ibi a se Eremitarum, & quæ eos causa illuc adduxerit indicat.
Erit fortaßis cum ipsum Græcum textum nova Latina versione donatum dabimus; cum responsione ad posteriores quasdam objectiunculas; sed hæ, cum potius meam, quam hic laudati Auctoris fidem attingant; placueritque hac vice abstinere ab omni, quantumcumque justæ defensionis apparentia; nullam porro necessariam judicantibus iis qui primam Maji partem & Pontificiam Chronologiam animo non præoccupato legerunt; visum est etiam reproductione illa in præsentiarum supersedere.
Pag. XVII, n. 61 lin. 5 a Comana — 1. — a Comanis.
AD DIEM QVINTAM MAII.
[Errata]
Pag. 1 col. 1 lin. 3 ponatur.
S. Irene sive Herina, Aletii seu Lupiis in Calabria.
Pag. 2 col. 2 ultimo loco ponatur.
S. Jutta, Vidua solitaria, Culmzæ in Prussia —
Et pag. 3 col. 2 deleantur quæ de ipsa ibi sunt.
Pag. 2 inter Prætermissos col. 2 ad nomen Justi lin. 2 lege — Eusebius in Chronico — & post Justum — adde —
SS. Marcelli & Laurentii Martyrum Exceptio ex Romanis Cœmeteriis, apud Patres Minimos Parisiis ad Aream Regiam, hodie commemoratur. Item, Plurium Reliquiarum apud Patres Societatis Iesu ad S. Ludovici ibidem, solita celebrari quotannis Dominica III post Pascha, anno quo hæc scribimus 1686 quoque Pascha celebratum fuit XIV Aprilis, in præsentem diem cecidit, quod semel indicasse sufficit.
Grati Episcopi depositio, notatur in vetustißimo Carthaginensis Ecclesiæ Kalendario tom. 3 Analect. Mabilionis: sedit Carthagine post Rufum, præsens Concilio Sardicensi an. 347: & sequenti anno, præfidens Carthaginensi primo, meminit illius quod in Sardicensi statuerat, uti notavit Illustriss. Schelstratius in suo de Ecclesia Africana opere Dissert. I cap. I, sed uti in Kalendario illo non appellatur Sanctus, sic nec alibi invenitur Sanctis adscriptus.
Pag. 3 col. I ante Barbarum ponatur.
Ven. Sebastianus Michaëlis, Massiliensis, Ord. Prædicatorum, S. Theologiæ Magister, Sanctæ fidei apud Avenionenses Inquisitor, Congregationis reformatæ ejusdem Ordinis primus Vicarius Generalis, Parisiis sanctißime obiit hodie anno 1618, insertus Anno sancto Prædicatorum Dominici de Herre, præteritus sacro Diario Dominicano Marchesii. Non viderit hic brevem de vita & obitu Narrationem, quam Fr. Petrus Coillard Stampensis Prædicator Parisiis vulgavit anno 1621; eoque magis mentionem ejus hic inserendam duxi, ut saltem inter viros cum opinione sanctitatis minime vulgari mortuos reponendus intelligatur ab ejusdem Ordinis consortibus aliis. Iacet is apud suos Reformatos Parisiis, ad sinistrum majoris aræ latus honorifice conditus.
Ven. P. Michaël de Nobletz, Presbyter Missionarius per Britanniam Minorem, sanctißime obiit hoc die anno 1652. Eximias plane virtutes Apostolici viri, & mirabilia mortem secuta, ac popularem erga defunctum venerationem libris decem descripsit Gallica lingua Antonius a S. Andrea Presbyter, & anno 1666 Parisiis publicavit: quod hic placuit indicare, si forte eum Sancti titulo cohonestari aliquando contingat.
Pag. 4 col. I lin. II a fine — XII Septembris — l, — XX Septembris.
Ibid. col. 2 de Sisintrude lin. 10 adde — Lipsanotheca ejus apud Faræ-monasterium, nomen S. Sissetrudis præfert.
DE S. IRENE MART.
Irene Martyr, celebrata Constantinopoli (S.)
Pag. 4 n. I lin. 20 dele — Præterea cap. 7 sic loquitur idem Procopius — & hæc substitue — Alteram ad mare dictam &c. ex App. pag. 789.
Pag. 5 col. 2 n. 3 dele ultimas 17 lineas, & substitue quæ habentur ibidem in Appendice, cum toto num. 4 post quem rursus adde —
[5] Idem Beatillus prædictis addit aliam conjecturam, ac sustinet, ipsam, quæ tam solennem cultum Constantinopoli, adeoque per omnem Græcam Ecclesiam habet, eamdem esse, quam veteres, quos citare potuit, Martyrologi infra referunt, ut Thessalonicæ igne combustam, una cum Sanctis Irenæo ac Peregrino: quos ipsos ex vetustißimo Hieronymiano Martyrologio sic acceptos apparebit; [Fortassis passa Thessalonicæ cū sociis infra nominandis.] In Thessalonica Herenæi, Peregrini, & Hirenes. Dies martyrii hic signatus, concurrens cum die cultus apud Constantinopolitanos, mihi id perquam verosimile facit: quod autem sociorum non meminerint Acta, ideo factum dixerim, quod composita fuerint Constantinopoli, ratione solius S. Irenes, ab Auctore nihil de sociis sciente; quique hoc solum fortasse certo noverat, Thessalonicæ passam, indeque advectum corpus fuisse; Pauli autem discipulatum, ac patris nomen conditionemque, finxerit, ut alia multa, de suo: quod totum prudentis lectoris judicio relinquens, solam hic pono, quam solam in Menæis reperio; & quidem ut capite plexam, non ut igne consumptam.
Post hæc ponatur Commentarius proprius qui habetur in Append. pag. 789 ad 795, eique etiam hæc sequentia interserantur.
DE S. HERINA ALETINA.
Irene sive Herina, Aletii seu Lupiis in Calabria (S.)
Pag. 790 col. 2 lin. 8 — Architravæ — l. — Architrabi.
Pag. 791 num, 8 adde ad finem Columnæ 1.
[9] Hactenus antiqua monumenta: in quibus quia Herina, non Irene scribitur; idem ego nomen, [Inductis Lycium Theatinis,] ut Lyciensium Patronæ specialiter proprium, malui in titulo usurpare. Recentius est, nec tamen prætereundū silentio, quod cum civitas Aletina, etiam Lyciensis seu Lupiensis dicta, ex sacro Patrū Theatinorum Ordine deducendam ad se coloniam postulasset, & impetrasset anno MDLXXXV; hi primum ad D. Mariæ-novæ ædem excepti hospitio, & (sicut ejus Ordinis Historicus Iosephus Silos narrat lib. 15) anno mox sequenti in frequentiorem locum ac pene civitatis meditullium translati, excitandum inibi a fundamentis cœnobium ac templum designarunt: adfuitque substructioni publico ære ac nomine Magistratus, qui D. Irenæ, [anno 1589 fundatur sub nomine S. Irenes ecclesia.] quæ publica hujus Urbis Patrona est ac Tutela Princeps, exurgere ac dedicari ædem illam voluere. Idem deinde Historicus, Parte operis sui secunda lib. 1 narrat, quanto studio anno MDLXXXIX, datum sit fabricæ sacræ initium, quando Scipio Spina, tunc urbis Antistes, instructo e Canonicorum Ordine ac reliquo Clero agmine, deducente Magistratu ac cetera Nobilitate, innumeraq; confluentium vi mortalium, eo loci, solenni cultu ac Pontificiis infulis spectandus, accessit; ubi excitandæ moli inscriptum de more lapidem, una cum aureis argenteisq; numismatis, jecit. Consecuta eximia statim civium pietas ac munificentia est, cum quidem, præter publicum aurum, quo juvandæ substructioni donati Patres communi nomine ab Antonio Prato Syndico fuere, collato privatim ære, plura aureorum millia ultronea liberalitate in promptu fuerint: & visus eo subinde Nobilium ardor processisse, ut ex iis nonnulli iique præcipui, contestandæ in D. Irenem observantiæ, immixti fabris ipsis ac operis, commodare manus ac labores suos surgenti exædificationi interdum voluerint. Opus ad omnem magnificentiam absolutum, adeo postea probavit celeberrimus sui ævi Architectus Fontana, Romanus Eques, cujus alma in Vrbe tot extant præclara monumenta, ut sit fassus, nihil a se neque in idea operis, neque ad artis elegantiam splendoremque desiderari: ipsa autem est illa ecclesia Clericorum Regularium (sic enim a sua institutione nominantur, quos vulgus, ab auctore Episcopo Theatino, appellat Theatinos) ipsa est inquam ecclesia illa, cujus supra num. 1 ex Ferrario memini.
[10] [Ad hujus invocationem,] Non explicat nobis porro Auctor Historiæ, quo anno absoluta fabrica & dedicata solenniter sit; ipsa tamen ratio operis facit nos credere, aliquantos annos fuisse insumptos: ad tempus autem, proxime secutum dedicationem istam, spectare putamus, quæ refert Beatillus lib. 2 de S. Irene c. 10. Cœperat per hos ultimos annos insigniter augeri Lupiensium pietas erga Sanctam suam Patronam: & hæc nihilo minoribus beneficiis ipsam sibi gratam ostendere. Ut autem prolixitatis vitandæ causa, ea omnia omittam, quæ in ecclesia Patrum Theatinorum votivis ex argento ceraque anathematis ac pictis tabellis testata habentur plurima, atque aliis in locis ipsi dedicatis; pauca dumtaxat referam, peracta in personis mihi optime notis, [an. 1603 pleuriti laborans civis,] ex quorum ore proprio audivi. Primum accidit anno MDCIII in quodam cæmentario fabro, cui nomen Nicolaus Perulli. Hunc pleuritis invaserat adeo sæva, ut octavo morbi die moriturum medici pronuntiarent. Id cum ipso eo die primum fuisset infirmo relatum, petiit ut ad se P. Bernardinus Realinus Societatis Jesu Sacerdos accerseretur, cui scilicet consueverat pridem confiteri peccata, ut animæ suæ negotium præcipuum rite disponeret. Is dum ad ægrotantem ambulat, factus domui ejus vicinior, occurrit Clero, cujusdam defunctæ mulieris cadaver ad sepulturam ferenti, intellexitque eodem morbi genere extinctam fuisse. Tum vero pœnitentis sui commiseratione præsentiori motus, [orante pro eodem P. Bernardino Realino,] mentem elevavit ad S. Irenem, cujus imaginem infirmo exhibendam habebat in manibus; atq; ad socium suum & alterum qui comitabatur infirmi amicum se convertens; Nihil, inquit, dubitetis, quin Nicolaus periculum evasurus, ac brevi tempore sanandus sit. Paulo post ingressi domum, mitigatos ei vehementer dolores cognoverunt, atque intra horas paucas viderunt surgentem de lecto, cognoveruntque eo præcise momento melius habere cœpisse, [subito convalescit,] quo S. Irene invocabatur a Patre.
[11] Eodem anno grassabatur per civitatem febris quædam, in specie quidem minus violenta, reipsa vero tantam debilitatem adducens iis quos invadebat, ut plerique deficientibus viribus morerentur. Inter illos Nobilis Lupiensis ac Doctor celebris, Ludovicus Balivus fuit: dum autem ad alteram vitam se comparat in extremis positus, recogitare cœpit ea quæ de S.Irene multa audiverat per Quadragesimam; siquidem ecclesiastes nostræ Societatis, qui in Collegii templo dicebat ad populum, [item medicus æger,] sumpserat sibi illius laudes omni sabbato explicandas. Ad illam igitur toto animo conversus Ludovicus, oravit ut auxilium tali tempore porrigeret sibi. Nec mora: occupatur somno, & dormienti (quemadmodum ipsemet cum lacrymis referebat) adstitir gloriosa Lupiensium Patrona, atque dixit: Bono sis animo, Ludovice, ego Irene sum, [ab ipsamet apparente certior de gratia redditus:] quam paulo ante invocasti: perge porro devotius me colere, quia ego præsenti malo te nunc liberabo. His dictis ipsa quidem disparuit; experrectus vero qui jacuerat infirmus, non potuit præ cordis teneritudine reprimere lacrymas ubertim fluentes; quemadmodum neque postea, quoties narrare eum oportebat, quomodo Sanctam vidisset, & certior ab ea redditus de sanitate recuperanda, intra paucos omnino dies assurrexerit validus.
[12] Tertia quam narrandam mihi sumpsi gratia, tanto habetur exploratior, [& bimula ex alto lapsa,] quanto diligentius fuit, certa quadam ex causa, a Domino Vicario Episcopali examinata, die XXV Septembris anno MDCIV. Festo corporis Christi solenni istiusmet anni, id est XVII Junii, in domo viri nobilis ac doctoris famosi, D. Francisci Tafuri, contigit ex loco, ad multas cannas elevato, cadere puellam, vix majorem bimula, Cæciliam nomine. Hanc cum ipso in lapsu oporteret impingere in portæ subtus stantis procurrentem angulum, atque inde toto impetu supra ingens quoddam vas lapideum, pilam vulgo vocant, [avertitur a saxis in quæ debebat ruere,] aliaque saxa; admirantibus omnibus delata transversim fuit in cumulum quemdam terræ, nonnihil distantem a loco in quem debuisset perpendiculariter labi. Mansit aliquantis horis post lapsum attonita parvula, adeo ut nonnulli de familia, quæ mœsta circumstabat, expirasse crederent. In se regressa nihilominus, dixit, nihil incommodi pati se. Nec vero ullum cujuscumque læsionis signum apparebat in ea, præter stricturam exiguam in uno temporum. Interrogata autem a matre aliisque, cujusnam auxilio se crederet liberatam, Virginisne Deiparæ, aut Custodis Angeli, vel Sancti alicujus, semper unum idemque respondit; [& ipsa Sancta sustentante surgis illæsa.] Neminem Sanctorum subsidium sibi tulisse præter S. Irenen, quæ (quemadmodum ipsa se vidisse ajebat) a capite ad pedes habitum candidissimum induta, ipso in principio lapsus, suis eam brachiis strinxerat, itaque defenderat a tam gravi periculo,
Pag. 791 col. 2 sic ordiendus esset Titulus §. 2.
De Reliquiis alterius Irenes Lupias allatis ad Patres Societatis Jesu &c.
[13] Anno MDLXXIV &c. mutato ordine numerorum. Ibidem lin. 5 in anni numero deficientem denarium supple, & scribe, MDCXVI: siquidem isto primum anno obiit Realinus, de quo etiam infra dicitur, quod adhuc anno MDCIX fuerit nostri Collegii Rector.
Similiter lin. 10 pro MDXIV, scribe (sicut in margine per zyfram scribitur) MDCIV: quod etiam totus reliquus contextus exigit.
[Priores minus prudenter creditæ esse Irenes Lyciensis,] Pag. 792 numeri 12, nunc 16, initium sic muta.
[16] Quod ad priorem Reliquiam attinet, eam ipsiusmet esse S. Irenes, quam Patronam venerantur Lupienses, persuasit Patribus nostris, suus potius erga hanc affectus, quam certa aliqua ratio; quamquam faterentur ne hoc quidem sibi constare, eane Lupiis Romam, an aliunde allata fuisset; cum potius cogitare debuissent, commune multis nomen non posse ad unam aliquam certam trahi absque erroris pene certo periculo: quod a nobis sæpe jam dictum, dici num quam satis poterit; [miraculosum odorem communicant admote sibi gossypio.] & hoc casu fuisse imprimis necessarium, apparebit §. IV. Cujuscumque tamen & ubicumque passæ Irenes ea Reliquia sit, omni veneratione dignißimam esse, crebris miraculosarum curatio num signis demonstravit Deus, quorum præcipua placeat accipere ex prædicta P. Bernardini Vita &c.
Pag. 796 col. 1 interjiciatur sequens §.
§. IV. Controversia propter prædictas Reliquias mota & sopita. S. Ireniæ corpus ad Patres ibidem Theatinos Roma item allatum, & in S. Irenes nova æde collocatum.
Irene sive Herina, Aletii seu Lupiis in Calabria (S.)
[30] Qvod initio numeri 16 monui, haud facile committendum hoc tempore, ut ad notiores cujusque nominis Sanctos conferantur Reliquæ, [Iesuitis Reliquiam Patronæ Lyciensis habere se putantibus,] acceptæ sub uno eodemque nomine, pluribus olim communi; quamque consultum sit distinguere cultu, quas nolis in occasionem contentionis verti, placet Paragrapho hoc declarare; simulque occurrere querelæ, ex eo forsitan exstituræ, quod ignarus controversiæ hac in causa motæ, nonnihil videar detulisse credulitati, nostrorum Lupiensium Patrum de sua Reliquia, quam anno MDCIV Roma acceperant non magnopere fundatæ, & saniori Præpositi nostri Generalis judicio mox correctæ, sicut ex sequentibus apparebit. Rem totam ex prælaudatis Patrum Theatinorum historiis referam, fide eadem qua supra ex nostris similia protuli; libenter autem ignoscam Auctori, quod communi obsecundans credulitati, & nescio quibus novis conjecturis, putet, ipsam Lyciensium Irenem, Pauli Apostoli nutu ac Numine aurigante, Thessalonica ad Salentinos applicuisse, ubi omnium prima haustam ab Apostolo Christi fidem Lycii disseminaverit. Eamdem esse, quæ Constantinopoli colitur ut Pauli discipula, equidem libenter crediderim: sed hanc ad Salentinos aut vivam transiisse, aut allatam esse mortuam, non crediderim; nisi vel primum probent vetustiora testimonia, vel secundum servatæ ibidem ab antiquo Reliquiæ: quamquam hoc etiam casu indigenam potius suspicarer, quam sola vulgi imperitia confuderit cum Megalo-martyre Constantinopoli celebrata. Sed hæc libenter ignoscens, ut dixi, profero cetera, quæ in dictarum Historiarum parte 2 lib. 4 sic leguntur.
[31] Lyciensis nostri Ordinis ecclesia, D. Irenæ excitata, … sacri ejus cineres nusquam reperti sunt, [opponunt se Theatini,] ut fuerit aliquando qui diceret, ut olim Athenis exædificatum delubrum fuit Ignoto Deo, ita Lycii templum extare Ignotæ Virgini, nempe cujus adhuc corpus lateret. Accidit vero sub id tempus, ut Societatis Jesu Patres quædam communi venerationi Lipsana exponerent, quæ libata ex Lyciensis Patronæ corpore dicerent; excitandæque populorum in Patronam suam observantiæ, publicam solenni ritu supplicationem cogitabant. Dum petitur ab Antistite facultas, atque is recognoscere pretiosum pignus de more instituit; advertit, ex litteris fidei testibus, haud abunde constare, Patronæ Reliquias eas esse, atque adeo suspendi rem placuit. Interim conflata est ex argento sumptuosi operis statua, ibique collocatæ ad Divæ cultum Reliquiæ; tum ejus impressa effigies, extendentis supra civitatem, in tutelæ argumentum ac specimen, dexteram, apposita insuper epigraphe, quæ Lyciensis Patronæ Reliquias testabatur. Hæc enim vero, quæ avocare a nostra D. Irenes ecclesia populorum studia videbantur, [& illius expositionē impediunt,] haud probare nostrates poterant: &, siquidem omnino comperta tabulis ac explorata ea fuissent, quid optabilius unquam contingere potuisset, quam prostare Lycii sacris e pulvinaribus lectissimæ Patronæ exuvias, quas populares venerentur? At quando persuasum haberent omnes, non eas Thessalonicensis Divæ, sed alterius cujusdam Irenes esse, optimum factu existimarunt dedoceri ceri erroris gentem. Hanc porro relationem non existimabis contrariam esse isti, quam dedi num. 9, nunc futuro 13, si concipias, prædictam quidem S. Irenes Reliquiam Lycium esse allatam anno (ut ibi dicitur) MDCIV, cœptumque mox fieri apparatum ad solennem ejus translationem, constructionemque statuæ; sed utramque superveniente controversia dilatam fuisse, ac peractam primum anno sequenti, cum illa esset composita; sicut prosequitur eadem Historiæ Theatinæ relatio, post quam explicuit, quomodo prædicta causa translata Romam sit, & agente Elizæo Nardino Theatinorum Præposito Generali, commissa Camillo Cardinali Burghesio, altero incidente nodo jam perplexior: is autem talis fuit.
[32] Horatius Oricellarius Florentinus, vir genere ac opibus Romæ clarus, [deinde accipiunt ipsi corpus S. Ireniæ.] & Theatinæ familiæ studiosissimus, ut sacellum, quod in Romano D. Andreæ a valle templo, cultu marmorum splendidissimo, adornaverat, ab Divorum etiam cinere exsplendesceret, quædam e Callisti Cœmeterio Martyrum corpora impetraverat. In his Divæ Ireniæ Virginis ac Martyris ossa fuere, reperta cum hac inscriptione, Santæ Ireniæ IN PACE: quæ visa plane ditando ornandoque Lyciensi templo opportunissima, præsertim quod quædam cum Tutelari Diva nominis cognatio ac similitudo id posceret. Votis annuit Oricellarius: sed obortus statim rumor est, velle nostros homines, pro Irene Hireniam obtrudere, atque ea vocabuli affinitate Lyciensi pietati imponere; idque evincere conabantur, ut vitandæ fraudi Lycium Hirenia minime mitteretur. Agitabatur hæc Romæ controversia, expendebatque imprimis illam Burghesius, cui negotium demandatum; cum defunctis brevi inter sese intervallo Clemente & Leone summis Pontificibus, [& litem cum Iesuitis componunt,] evectus ipse ad supremam Infulam est; atque inter primas ferme curas id egit, ut componeretur quam primum altercatio. Igitur disceptationis arbitrum suo loco dixit Cardinalem Gallum: deinde Præpositum Generalem Societatis Jesu, Claudium Aquavivam, & Nostrum monuit, ut una simul coram eo Cardinali convenirent, inirentque viam qua rem belle ac bona fide dirimerent: percupere quippe se, ut quos externus habitus atque officiorum similitudo necteret, conjungeret etiam caritas: præsertim quod, etiamsi disceptari inter ipsos peramice contingeret, non deessent exteri quosscinderet benevolentia ac in partes abirent; proindeque verendum, ne studia amicorum in aperta demum odia contentionesque degenerarent. Quod cum ipsimet Generales Præpositi maxime optarent, nihil cunctati, finem inter se perhumaniter honestisque conditionibus velitationi imposuerunt…
[33] Primum, uti die quinta Maji mensis, ac per octo consequentes dies, qui sacri sunt Patronæ Lyciensi, fas nulli sit, neque Patribus Societatis D.Irenes cineres (quos in suo Lyciensi Collegio habere dicunt) neque Clericis Regularibus S. Hireniæ corpus publicæ pietati exponere. [conditionibus commodis,] Deinde, ut per id tempus concinnare iisdem Patribus Societatis solenniorem in modum liceat D.Irenes sacellum, quod in ipsorum templo extat. Tum ut extra id tempus, sicuti de aliis Divorum lipsanis fit, liceat pro libito sacra ea pignora utrimque prostare; ita tamen ut eorum solennia, certo quidem, sed diverso inter se tempore celebrenter; & Jesuitæ quidem die Aprilis sexta, aut qua transferri Reliquias contigisset; Clerici vero Regulares die Dominica, quæ in assumptæ in cælum Deiparæ ferias incidit, diem festum agant. Sancitum hisce conditionibus fœdus, delatum ad Paulum Pontificem, probatumque ab eo vehementer est, commendata prolixius Patrum Generalium prudentia ac mente.
[34] Illustravimus die III Aprilis genuina & certißima Acta SS. Agapes, Chioniæ, atque Irenes, Sororum ac Martyrum, [relicta ipsis die 6 Aprilis sacra Irenæ juniori,] Thessalonicæ sub Diocletiano passarum Vltima ipsis Nonis occubuit, ideoque ad diem VI Aprilis, seorsim refertur a variis Martyrologiis: qua de causa credo Iesuitis Lyciensibus permissum, ut diem istum sumerent suæ Reliquiæ exponendæ; in quo sane plus epikiæ fuit, quam rationis fundatæ in aliquia certitudine facti. Curæ scilicet arbitris Generalibus fuit subnatam componere controversiam; non autem definire, cujus Irenes essent Reliquiæ Iesuitarum: hæ vero, quocumque casu aut tempore Romam perlatæ, Thessalonica vel aliunde, ut absolute potuerunt esse supra memoratæ Virginis, ita nullo argumento ejus fuisse probantur; sicut nec illæ, quibus Constantinopolim advectis templorumque erectione honoratis, dies V Maji obtigit. Si cui tamen probabile videatur, hanc ultimo nominatam, Thessalonica Constantinopolim fuisse translatam; eidem multo etiam probabilius videatur necesse est, quod cum tota Calabria adeoque Lupienses, Græcis ut plurimum ritibus usa sit, [ut diversa ab ea quæ CP. & Lupiis colitur 5 Maji,] quoad Græcorum Imperio paruit, Constantinopoli quoque accepta sit veneratio ejusdem Irenes; nec ullas propterea Reliquias ejus requiret Lupiis, non magis quam requirimus Reliquias S. Nicolai Episcopi aut S. Iacobi Apostoli in iis omnibus locis, quibus Patroni illi nunc sunt, ex alia nulla nunc nota causa, quam ob celebritatem Reliquiarum, Barii & Compostellæ frequentatarum. Tali certe conjecturæ magnum fundamentum præbet dies, idem Lupiensibus qui Constantinopolitanis festivus, & communia utrisque de eadem asserta, quod Licinii filia, quod Pauli Apostoli discipula fuerit: neque ad diversas constituendas satis efficax erit diversa ratio scribendi antiquitus nominis Irenes & Herinæ, a sola verosimiliter dialecti diversitate procedens. Quod porro ad Irenem alteram Iesuitarum, de qua num. 13. & Ireniam Theatinorum attinet, [vero similiter eadem.] harum corpora uti constat esse ex Romanis cœmeteriis recentius eruta, ita nemo dubitabit, quin ibi fuerint primum tumulata; solumque optabit certiora Virginitatis Martyriique iisdem adscripti indicia, quam quæ paßim apparent in documentis pariter allatis. Ac de Irene quidem Iesuitica nihil habeo quod dicam, quia nihil de ea nobis profertur; Ireniæ vero Theatinorum adscriptum IN PACE, potius incruentam mortem mihi designaret, nisi Virginem ac Martyrem obiisse se monuisset ipsa, ut infra mox dicetur. Similiter eidem nomini præfixus titulus SANCTÆ, facit me, non illud quidem cogitare, quod nunc paßim ea voce intelligitur; sed quod antiquis ipsa significabat, cum appellatio ea, quæ fuerat Apostolorum ætate communis fidelibus omnibus, restringi cœpit ad personas, peculiari ritu divinis ministeriis consecratas. Suspicor igitur talem unam fuisse Ireniam istam: cujus historia hujusmodi est in præcitatis Theatinorum Annalibus.
[35] [Virginem & Martyrem se declarat,] De pretiosis D. Hireniæ Reliquiis, Lyciensi ecclesiæ ab Oricellario donatis, est adhuc quod, ad ejus venerationem cultumque, annotemus. Enimvero Lycium cum anno MDCV pervenissent, nihil habuit prius Thomas Aquinas, ejus tum Cœnobii Præpositus, quam illas clam omnibus habere, quoad certior factus Scipio Spina Episcopus, cuncta, ad Romanæ Regulæ ac nuperæ concordiæ normam, perageret. Verum quæ beandæ suis cineribus civitati advenerat, haud passa est, nomen atque ossa diutius tegi. Proxima quippe nocte Ludovico Perrono, viro nobili, qui rem communem eo anno administrabat (Syndicum vocant) objecit sese Virgo inclita, liberali plane vultu ac fronte, atque hæc illi conceptissimis verbis: Ego sum Hirenia, Virgo & Martyr: apportatæ jam sunt in vestram hanc urbem mei corporis Reliquiæ: Deum in me colite: evanuitque his dictis. Excitatus Perronus, plenusque recenti ea imagine ac pulcherima Virginis (specie, summo mane ad D. Irenes adire; ut Hireniam in somnis viderit, quid illa diserte pronuntiaverit, narrare; atque id etiam atque etiam jurejurando cum affirmaret, rogare impense Patres, ut thesaurum absconditum evulgarent. His precibus ac sacramenti religione coactus Aquinas Præpositus, gavisusque vehementer renuntiari cælo præcone pignora illa, & ipse ea publicavit; ac manante subinde fama, incredibilis statim ardor ac pietas visa intendi, ut usurpare quisque oculis præclarum munus ac venerari percuperet.
[36] Ergo recognovit de more ossa Episcopus, tum ornandæ nobilissimæ hospiti, [solennique cultu excipitur,] ejusque cineri quam magnificentissime excipiendo decreti honores publici, ac solennis per urbem supplicatio: quam quidem pompam, communi ære sumptuque Magistratus civitatis faciendam statuit: curavitque imprimis Perronus, cui se inspiciendam permiserat Virgo, ut regio omnino cultu atque apparatu triumphus ageretur. Et vero supra communem magnificentiam peracta res est, tenuitque octiduum celebritas, templi ornatu, concentu vocum, concionum splendore, populorum frequentia, festis ignibus, tormentorum explosione, longe superbissima: sacroque imprimis cineri elaborata tum quoque solido ex argento arca, pulcherrimi sumptuosique operis. Neque vero sistere hic Civitas ac Magistratus voluit: concepta siquidem per ea solennia insigni in D. Hireniam pietate, alterum adoptare patrocinium publicæ rei Lyciensium decrevere; & qui Irenem, Præsidem Urbis ac Dominam venerabantur, [& in alteram Vrbis Patronam optatur.] Hireniam etiam in præsidium tutelamque telamque asciscere; fore nempe ut cognomines Virgines ac Martyres, veluti armatæ ac citra omnem fabulam sanctiores Pallades, civitatem, pulcherrima sive æmulatione sive fœdere, propugnarent. Ergo, collatis una votis, acclamata Hirenia est, suffragatione ac plausu incredibili. Nostris præcipue novum hoc patrocinium optatissimum contigit, quod ipsorum ecclesia, uni quidem dicata, alterius vero locupletata exuviis, arx quædam ac munimentum urbis videri posset.
[37] At enim, ut eo nomine coli rite posset Hirenia, peti Romani Pontificis nutum oportuit. Allegatus proinde Romam est, qui civitatis studia ac consilia exponeret; commendatumque imprimis negotium fuit Francisco a Castro, [Annuit pio voto Pontifex,] Catholici Regis Oratori; qui auctoritate ac gratia, qua apud Paulum Pontificem Amplissimosque Patres valebat, id statim obtinuit, ut rata esset Patronæ electio; obsignatisque Pontificiis litteris id permissum, ut instauratis lætitiæ argumentis. patrocinium nova supplicatione publice celebraretur: additumque ut in iis solenniis, qui primo die pompam deducerent, amplissimam delictorum veniam consequerentur; duobus vero insequentibus, qui templum inviserent, septenni delictorum indulgentia fruerentur. Actus alter hic triumphus fuit, calente adhuc priori gratulatione, instructisque magnificentiori ornatu viis, foris, compitis. Labarum præsertim ingenti lacinia, ut pulchrius atque augustius fluctuaret, excitatum. In eo utraque Lycii Patrona, excellenti penicillo delineata, forma, cultu, [& festivitas innovatur.] atque oris faustitate pares, extensis supra urbem dexteris, securitatem felicitatemque appromittere videbantur. Porro ea vi luminum, intendentibus se tenebris, accensa extime Ireniana basilica est, ut extincto diei successisse nox videretur: & fuere qui, extra urbem cum essent, ab spissiore ea luce ac splendore ardere templum putarent.
[38] [Eadem Sancta ægro deposito apparens,] Visa autem Martyr Hirenia, collatis identidem beneficiis ostendisse, quam grata sibi hæc civium studia fuerint: neque enim fundi ad surdas aures preces passa est, impertivitque non pauca suam fidem implorantibus. Unum referam, quod satis compertum ac celebre Lycii fuit. Ægrotabat Angelus Surgentius, Marci Antonii filius; eoque tandem devenit morbus, ut desperarint saluti medici; aderantque, gravissima valetudinis appendix, dolores peracerbi. Consternatis mœrore domesticis, non se infirmus ipse destituit; sed qui D. Hireniam præcipuo studio coleret, collocare in ea spem, atque id summa ope inclamare, ut Martyris lipsana eo a nostris afferrentur, quæ religionis ergo tangeret ac veneraretur. Factum: ac vix exosculatus ea est, cum tranquillari molestiæ ac vicinioris fati tempestas cœpit: tum recitatis quibusdam precibus, visus ipse vehementer exhilarari, auditusque dicere, Proh! quam pulchra! quam elegans! Nec mora, accersita ad se matre, diserte innuit, [sanitatem citam premittit.] audivisse tum quidem se, de ipso D. Hireniæ ore, fore ut convalesceret, ac sacra Constantinopolitanæ Dei Matris die (Sabbati dies tunc erat) a lecto surgeret. Igitur remisit momento mali vis, defixis nimirum stupore medicis: qui cum perfectissime illum subinde convaluisse, ac restitutas corpori vires advertissent; id decrevere, ut defunctus penitus morbo, surgeret die Martis, non tam incolumis quam redivivus. Hæc Iosephus Silos, in cujus verbis haud inconsideratam prætermiserim mentionem Constantinopolitanæ Dei Matris, ut indidem credatur Lupiensis civitas accepisse colendæ Irenes suæ exemplum, unde & imaginem istam accepit, cujus causa festivum diem agit; nescio tamen quem; uti nec quem diem Hireniæ suæ annuatim recolendæ Patres Theatini delegerint, neque utrum diem VI Aprilis suæ priori Reliquiæ exponendæ retinuerint Patres Societatis, vel quem posteriori Corpori proferendo optarint.
[39] Finem huic Paragrapho faciat Patris nostri Claudii Generalis epistola ad Lupienses Socios, [Iesuitas Generalis suus monet ut caveant quidquam agere,] quibus anno MDC Christi, die XVIII mensis Julii datis, & docemur de tempore compositæ controversiæ, & ejusdem resuscitandæ occasiones efficaciter proscribuntur: est enim talis, a Iosepho Silos Latine reddita ex Italico sermone. Elapsis mensibus ubi allatum mihi fuit, excitatam inter vos ac Theatinos Patres, de sacris Divæ Irenes Reliquiis altercationem; officii duxi monere vos, etiam per P. Provincialem, ut hac vos in re prudenter modesteque ac benevole, uti Religiosos viros decet, gereretis. Nunc vero, quando jam composita lis est, atque obsignata utrimque conciliationis capita, quæ mittuntur; statui paterna vos iterum efficacique epistola, quod & Præpositus Generalis Clericorum Regularium cum suis facit, admonere, ut præcidere radicitus placeat, quod humanæ potius æmulationis zelique speciem, quam Dei gloriam præseferat. Id enim vehementer cupio, ut inter nostram ac reliquas religiosas familias, maxime Theatinorum, tantæ videlicet sanctitatis exemplique ac fructus in ecclesia Dei, pax intercedat ac caritas, quæ perinde propria est Spiritus sancti, ut Paulus Apostolus vel in profanos ipsos homines severiter pronuntiaverit, inter quos arderent dissidia. Itaque ut omnis posthac simultas aut utrimque molestia eradatur, [quo possit vesuscitari dissidium,] diserte jubeo, sicut & Theatinis suus Generalis jubet, ut neq; publicis concionibus, neque privatis sermonibus, aut alia quavis ratione, quȩ penes vos sunt, ea esse Lyciensis Patronȩ lipsana pronuntiare quis audeat, aut ceu talia populis deveneranda tacite proponat; sed veluti sacri cineres Divæ Irenes Virginis & Martyris adorentur, nihil super ea re temere affirmando. Ad hæc, cum dici nequeat, eas esse Lyciensis Patronæ reliquias; in hanc itum sententiam, ut si forte in argenteæ ejus statuæ basi incisa inscriptio fuerit, aut insculpta civitas, aut quidvis aliud appositum, quod illam Lycii Patronam esse indicet; tunc dedicata alteri cuidam Divæ Virgini imagine, tollantur ab ea sacræ ejus Reliquiæ, atque alibi reponantur, sub suo titulo Irenes Virginis & Martyris. Nam si in ea statua servarentur, eas esse Lyciensis Patronæ Reliquias ostenderent sculpturæ ac litteræ, quas imus amolitum: atque hoc executioni omnino mandetur.
[40] Illud porro prolixe commendo, ut si forte dissidium utrimque excitetur, [atque infuturum eidem rei prospicit.] quod minime fore mihi persuadeo, lateat id seculares, nec facile spargi in querimonias sensus animi vestri sinatis; sed conveniat statim Rector Clericorum Regularium Præpositum, exponatque candide quæ ad suas aures affluxerint, ut afferat ipse opportunum remedium. Quod si minus hoc consilium successerit, compositis ad me litteris rem mihi totam aperiat, ut Patris eorum Generalis auctoritate, de cujus singulari virtute atque integritate ipse mihi plurimum polliceor, communi caritati consulam, atque interim prudenter modesteque se nostri gerant. Jam, quod apud exteros ingenerari facile potuit libatæ caritatis opinio; omnino curandum, ut eximatur hic a vulgi mente error, atque intelligant plerique omnes, quanti nos sanctam istam Congregationem facimus; & ut cor unum animamque unam utrique Ordini esse cupimus, mutua nos benevolentia ac laude honoreque complectentes, quo sane & amplificari maxime Dei gloriam, [Idem facit Generalis Theatinorum,] & curari proximorum fructum continget… Hæc ad suos Aquaviva, ac simili omnino ad nostros sententia Nardinus, qui mortuo animorum fœderi efficacius conciliando illud addidit; fuisse nempe inter primævos utriusque Ordinis Patres eximiam invicem benevolentiam, quam tueri mutua deinde officiorum testificatione eos qui successerunt par erat; tum severius mulctam interminatus, si ab ea majorum caritate desciscant.
[41] Vtrimque religiosißime obeditum fuisse plane mihi persuadeo, tum quia nullius amplius querelæ vestigium in prælaudatis Annalibus apparet (nam nostri finem seculi superioris non excedunt) tum quia ipsiusmet controversiæ mentio nec minima quidem fit vel in Historia Patronæ Lupiensis anno 1609 vulgata a P. Beatillo (ubi prorsus tacens de ea quæ apud nos erat Reliquia, [& utraque familia exinde concorditer rem suam agit.] solum meminit speciosißimi sacelli apud nos Patronæ communi erecti, ejusque ibi colendæ usu a sacra Congregatione Rituum approbato) vel in variis P. Bernardini Vitis, qui tamen præcipuus fuit in promovenda prædictæ Reliquiæ veneratione. Quemadmodum autem nulli impedimento Theatinis Patribus nostri fuere, quominus Sanctam suam Hireniam eodem cum primaria Vrbis Patrona venerationis gradu ponendam curarent; ita nec hi vicißim istis inviderunt, alteram suo in templo Irenen, anno jam dicto MDCIX exceptam. Quin etiam credibile mihi est, alteros alteris magno fuisse adjumento in mutua festivitate cohonestanda, eaque ratione palam fecisse omnibus, quam concordibus animis etiam antea fuerint, qui sententiis nonnihil discrepabant, non æmulationȩ prava ducti, sed solo studio honorandi communem Patronam; ex quo etiam proceßit prædictus P. Beatilli labor, dignus qui certiori argumento impenderetur, quam sit deductio genealogica Virginis ex Regio Thracum sanguine, ac veteri illo Coty, bis apud Aristotelem nominato.
DE S. NECTARIO EP.
Nectarius, Episcopus Viennensis in Gallia (S.)
Nicetius, Episcopus Viennensis in Gallia (S.)
Pag. 9 n. 1 adde — Atque hæc causa nobis est ipsos & præcedentes ac sequentes duos Sanctos, atque alios similiter plures, hoc in opere ad unum eumdemque diem referendi: neque tamen arbitramur quemquam fore qui id sic intelligat, quasi eodem quoque die obiisse existimemus; quando satis apparet, in delectu dierum, non confiderari a nobis quando quis obierit, sed quando colatur. Quin etiam hac de causa, ad annum aut seculum quo quisque obiit, desivimus annotare diem mensis; sicut in primo Trimestri factum fuit.
Num. 2 lin. penult. — primo Augusti — adde — Vereor autem, ut illi aliam causam habuerint dicendi quod tali die obierit, quam quia tunc colendum statuerunt Bicviarii Viennensis novißimi (sicut intelligo) curatores, quos sola Suppositii Bedæ auctoritas movisse videtur. Itaque istis non obstantibus.
DE S. SACERDOTE EP.
Sacerdos, Episcopus Lemovicensis, Sarlati in Gallia (S.)
Mundana ejus mater, Vidua Martyr, Sarlati in Gallia (S.)
Pag. 11 col. 2 lege — prope fluvium, Ausonio & Sidonio Apollinari dictum Duranium, vulgo la Dordoigne, quo in loco &c.
Pag. 12 n. 4 sic incipe. — Hactenus Hugo Floriacensis, iisdem fere verbis hic usus, quibus inchoavit ipsius Vitæ Prologum, quo nos caruimus, ex Codice 3683 Biblio, thecæ Colbertinæ Parisiis eruto per Stephanum Baluzium missoque sub an. 1683 ad infra sæpius cum laude commemorandum Armandum Gerard, Canonicum Sarlatensem: qui nobis ipsum remisit hic publicandum. Dum autem Hugo ait, antiquam Actuum Sancti Confessoris librum fuisse &c.
Pag. 13 n. 7 lin. 13 a fine — Gallice Saint Prestre dici — adde. — Sed hæc Renati marginalis nota, perquam ridicula accidit intelligentibus, S. Sacerdotem Episcopum, non aliter quam Saint-Serdot vulgo nuncupari; & ad hunc prorsus impertinens esse, quod appellative sumpta vox Sacerdos, quatenus Ordini Presbyterali tribuitur, vulgari lingua reddatur Pretre. Apage ejusmodi interpretamenta, quæ nostrum hunc Sanctum confundere possent cum aliquo (si quis esset) S. Presbytero; sicut ex tali causa factum diximus, ut S. Monica Augustini Mater, cum S. Prima Ostiensi Martyre confunderetur. Sed ad diem quod attinet, malumus nos cum antiquis Actis &c.
Ibid. n. 10 lin. 16 sic lege — Sunt tamen quibus id dici nulla cum verisimilitudine videatur, & omnino judicant retinendum Agericum, a Ruriciis distinctum: quibus sane nihil est quod prohibeat ipsum interponere.
Pag. 14 Post titulum Vitæ ponatur ante Cap. 1.
PROLOGUS
Ex Ms. Bibliothecæ Colbertinæ Parisiis.
Sacerdos, Episcopus Lemovicensis, Sarlati in Gallia (S.)
Mundana ejus mater, Vidua Martyr, Sarlati in Gallia (S.)
BHL Number: 7456
[Rationem reddit Hugo] Antiquam seriem vitæ gloriosi Præsulis Sacerdotis relegens, & in ea quædam superflua, quædam autem scriptorum vitio depravata conspiciens, moderno tempore corrigere statui; ejusdemque historiæ textum, compendiosa brevitate transformatum & melioratum, lucidius honestiusque depingere: ad quem poliendum & elimandum composui mihi multas historias, quasi limas, ut nihil habeat nisi splendidum & honestum; & undecumque textum, undecim distinguendo Capitulis, adornavi. Quædam quoque diversis historiis, ubi opportunum duxi, ex latere in marginibus a subnotavi, ut ex his Lector lineam temporum cognosceret, & ex brevi multa colligeret. Adjeci etiam de Translatione ejusdem beatissimi Præsulis b Capitulum unum. Verum non studeo verbum pro verbo transcribere, nec tamen omnino nova pro veteribus cudere; [ordinis & styli in translatione servati,] sed sensum ex sensu, secundum ingenioli mei paupertatem, meliorando depromere; sicut poterit Lectoris solertia, utramque seriem perscrutando, facile comprobare. Quod ut facerem Domnus c Arnaldus Abbas me monuit, ipsius S. Sacerdotis Abbatiæ Provisor; cujus imperium contemnere, multa illius devictus obsecratione, non valui. Compulit me etiam meritum tanti Confessoris, & virtutes quæ apud ejus sacratissima ossa crebrius fiunt. Et cum cernerem antiquorum Tyrannorum historias oratoris facundia excellenter evehi, & hujus sancti atque clarissimi Sideris, Sancti scilicet Sacerdotis, vitæ seriem scriptorum negligentia deprimi; & ita veritatis rationem in eadem serie quasi quibusdam ambagibus occultari, quemadmodum solet aliquando sol nubibus obscucari; indignum visum est mihi, nec potui ullo modo pati, quin splendidum honestumque aliquid de eo conscriberem; maxime cum & materia non deesset, & antiquarum historiarum ordo huic nostro operi sufficienter suffragari valeret. [tum quibus ex causis scribere sit aggressus:] Denique exigit & meæ fidei probatio, ut in Dei laude & Sanctorum ejus aliquod opusculum devotus faciam, ad laudem & gloriam ipsorum; quatenus ipsi Sancti impetrent mihi, apud judicem & redemptorem meum, veniam delictorum.
Ceterum, de facultate sermonis, in eo spem posui, qui dixit; Aperi os tuum, [Deum invocat,] & ego adimplebo illud. Meus igitur pauper affectus illius poterit ditari facultate, ad laudem hujus Confessoris, ad cujus vitæ seriem aliquid apponere non est laude dignum, sed nefarium: vera enim sanctitas & pura religio non indiget hominum mendacio, sed tunc obscuratur potius cum commento falsitatis involvitur. Potest tamen quorumdam verborum pondere meritum cujuslibet apud homines commendari, & ejus laus oratoris peritia venustari: verum ab omnipotenti Deo uniuscujusque meritorum qualitas, sine orationis interpretatione, dignoscitur.
Hæc præmittens, nunc ad invidos verba converto, qui vetera fastidiunt, & nova prosequuntur: [& cœpit operis estimationi consulis,] & eos moneo, ne meum opusculū, quia novū non est, forte contemnendum existiment: nam omnia vetera, nova fuisse, nulli dubium est. Meminerint etiam, quæso, quia Moyses natus quarta ætate, ab origine mundi historiæ suæ cœpit exordium; & Josephus, historiæ Antiquitatum scriptor, libros Moysi diversa verborum retractavit specie: beatus etiam Hieronymus transferre non distulit, quod jam a veteribus translatum fuerat; adjecit etiam in sua translatione plurima, quæ fuerant prætermissa. Possem, si vellem, hic plures commemorare viros, & de modernis exemplum ponere: sed hos tantum inseruisse sufficit. Licet igitur sapienti, sicut existimo, de antiqua re veridicam historiam texere, & pro incultis sermonibus honestiores ponere: valetque quis aliquando, de una eademque re, duplici modo disserere, & in utroque verum exprimere: alterum etiam oratorem sæpe videmus, [exemplo aliorum qui veteres historias novo cultu ornarunt.] orationem alterius quadam verborum affluentia subornare, & eamdem rem dissimili modo dicere. At scio mihi non licere, quod viris sanctissimis & disertissimis licuisse probatur: quia oratorum facundiam non habeo, neque calleo artem per quam hæc fiunt; nisi quia, sicut jam dixi, in virtute sancti Spiritus anchoram fidei collocavi. Nam & in præsenti tempore idem sanctus Spiritus luculentam & castigatam sermonis efficaciam, ad multorum ædificationem, quibus vult suggerit; qui olim Ecclesiæ suæ sanctæ de Persecutore Doctorem, & de Publicano sua gratia Euangelistam exhibuit. Quo Spiritu fretus, quamvis indignus, tamen hoc onus devotus subire non metuo.
ANNOTATA.
a Hæc notata marginalia, primo Hugonis manuscripto adjuncta, ranscribere nemini postea curæ fuit, nec Sarlati quidem.
b Illud infra incipit num. 21.
c Extat quidem apud Sammarthanos aliqua Abbatum Sarlatensium series, sed perquam conturbata, nec uno loco mutila. Placet igitur, ex instructione prælaudati Armandi Gerard, aliam ab hoc accuratius deductam proponere; juxta quam Arnaldus hic nominatus, præfuisset ab anno 1122 ad 1134; quando adhuc vixisse & floruisse potuit Hugo Floriacensis, licet is Chronicon suum dicaverit Yvoni Carnotensi, sub annum 1115 defuncto. Seriei tamen Abbatiali præmittitur series Comitum Petragoricensium hoc modo:
Anno DCCCLXVII mortuo Emenone &c. in App. pag. 795 col. 1 c — sed col. 2 post medium sic lege — X Arnaldus, is ipse cui Hugo Floriacensis hæc S. Sacerdotis Acta exernavit: omnino autem corrigendi sunt Sammarthani &c.
Pag. 15 Annot. c — seu Calviniacum — scribe — prope Calviacum.
Pag. 18 num. 24 Funes b lignorum — l — funes b signorum — & consequenter muta pag. 20 Annot. b, atque hanc substitue:
Ita legendum, non funes lignorum, apposite monuit Claudius Castellanus: signa autem intelliguntur campanæ; unde etiam nunc in pluribus ad Ligerim ecclesiis Sonner le seing, est, pulsare campanam. Atque hinc pulsus ille qui ab excubitoribus fieri solet in quacumque resubita aut periculo, le Tocsin dicitur, quasi Tactus signi; ipsaque campana, ei usui destinata, sic etiam appellatur.
Annot. e lin. 11 post — credere — dele 9 lineas usque — Ex hoc porro.
Pag. 22 ante Appendicem ponendum Supplementum Miraculorum ut est pag. 796.
Pag. 23 adde ex pag. 797 de nova capsa, atque hæc subjunge — Eodem anno absoluta Parisiis est impreßio propriorum Officiorum diœcesis Sarlatensis, [& publicatum Officium proprium, tum ipsius Sancti,] jussu Illustriß. ac Reverendiß. D. Francisci de Salagnac de la Mothe-Fenelon, ac venerabilis ejusdem Ecclesiæ Capituli, curata a prælaudato Canonico Gerard. In his S. Sacerdos suum habet per integram Octavam, cum Antiphonis, Responsoriis, Hymnis, atque Capitulis propriis. Similiter & ad XXXI Maji Proprium de S. Mundana exhibetur, ubi Lectio VI hoc fine clauditur; Ejus corpus juxta filii sepulcrum diligenter collocatum est; ubi divina opitulante gratia multa miracula sunt patrata. Ad ejus memoriam, in adversa fluminis ripa, prope Toparchiam de Fenelone diœcesis Cadurcensis, constructa visitur ecclesia, & prope eamdem specus ostenditur, in qua B. Mundana, pœnitentiam agebat: sed & fons specui adjacens, [tum matris Mundanæ pro 31 Maji] cujus aqua, ad hæc usque tempora, capite laborantibus est remedio & saluti. Quæ eadem etiam indicantur in Hymnis ad Vesperas & Laudes, cum hæc propria Oratione: Sanctæ Mundanæ, Martyris tuæ, Domine, supplicationibus tribue nos foveri; ut cujus venerabilem festivitatem annuo frequentamus obsequio, ejus intercessionibus sublevemur & meritis.
DE S. HILARIO EPISC.
Hilarius, Episcopus Arelatensis, in Gallia (S.)
Pag. 24 Miratis ac pene indignitatis nonnullis, quod in Commentario, ad Acta S. Hilarii prævio, nihil dixerit Henschenius de S. Leonis Papæ contra ipsum judiciis & querelis, facere volens satis; & supplere defectum in ea parte, non ipsius tantum, sed etiam meum, nihil in Scriptione Henscheniana mutabo, sed additis duobus novis Paragraphis, extendam hoc Prologomenon, trifariam dividendum, sic ut pars 1 Henschenio tota, ut est, maneat; cetera meo nomini adscripta censeantur. Sit ergo post titulum
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Hilarius, Episcopus Arelatensis, in Gallia (S.)
AUCTORE D. P.
§. I. Ætas Veneratio, Translatio, Epitaphium, & laus S. Hilarii.
Arelas sive Arelate &c. pag. 24: — num. 4 lin. 3, pro num. — 23, scribe — 30.
Pag. 25 lin. 6 vitam — in margine scribe — alias mutans, & ante num. 6 adde — Ipsius autem tumuli inscriptio talis a Quenellio infra citando proponitur, Sacrosanctæ legis antistes Hilarivs hic quiescit.
§ II. Vita S. Hilarii, quando & a quo scripta, & qua certitudine? certe non a S. Honorato Massiliensi.
[8] Cvm in ipso Vitæ hujus Prologo aperiat Auctor, se non tam ad scribendum, [Ex Prologo intelligitur Vita recitata in Synodo] quam ad dicendum de laudibus S. Hilarii proceßisse, victum merito Dominorum præsentiumque Pontificum; & quidem non absque timore, ne sua obedientis temeritas imminuat judicium tam sublimium Sacerdotum: cumque in fine num. 30 clarius etiam caveat, ut amplius quam in prædicatione sufficit, non dicat; haud ægre colligitur, id factum esse in aliqua Arelatensium Synodorum, quam oporteat esse habitam post mortem, non solum Leonis Papæ, qui duodecimo post S Hilarium anno obiit; sed etiam successoris in Arelatensi Cathedra, ut minimum unius. Nam & num. 22 meminit Leonis, ut jam ad supernam gratiam vocati; & num. 32, renasci in Successoribus Sanctum, ait; unum saltem jam obiisse indicans, puta Ravennium, anno CCCCLXII. Apparet etiam ex eodem Prologo, eum qui in tali Episcoporum consessu cavet, ne vocetur in culpam, si nequeat excolere sterili sermone propositum materiæ, ubertate loquendi indocta rusticitate depressus; nec ætate, nec ordine auditorum plerisque superiorem fuisse; sed juvenili solicitudine phrases & verba exquisivisse ad excolendum sermonem; quod etiam ex decursu satis apparet. Proinde, si Episcopus fuit (quod fuisse suadet peroratio petentis, [& auctor Episcopus, sed ex junioribus unus fuisse.] ut Sanctus eum faciat suis patrociniis, in illa examinatione tremenda, meritum Sacerdotis invenire) fuerit ad dicendum invitatus ab aliis Coëpiscopis, tamquam junior a senoribus: quem tamen quia oportet non omnino fuisse puerum, quando exequiis Sancti interfuit anno CCCCXLIX, concipere possumus ista dixisse in ætate circiter quadragenaria aut quinquagenaria; puta in Synodo anni CCCCLXIV, in qua fuit tractata causa Mamerti Episcopi; vel in ea, quæ anno post illam decimo convenit contra Prædestinatianos; vel in alia, nobis ignota quidem, sed quæ tamen fuerit tempore vicina.
[9] His positis facile erit dijudicare, quam exigua verisimilitudine dicatur S. Honoratus Massiliensi, [adeoque non S. Honoratus Episcop. Massilien.] vitæ de qua agitur auctor fuisse; excusandusque nobis erit Henschenius, quod homo senex, textum in Barali nactus vix intelligibilem, & festinans ante mortem absolvere Majum, non indulserit sibi ipsi moram, expendendi singula scrupulosius. Ego vero postea eadem relegens, uniceque intentus in collationem primi illius textus, cum altero haud paulo meliori per Poßinum submisso, quid mirum, si non cogitaverim, quam parum ista convenirent cum ætate S. Honorati? Maxime præoccupatus auctoritate prætensa Gennadii; qui cum ipse quoque Presbyter Maßiliensis fuerit, optime videbatur scire potuisse, quid scripserit Ecclesiæ ejusdem Episcopus, tum cum scriberet ipse recenter ad eam Cathedram promotus? Neque sane ab hujus ætate abludit, ut S. Hilarium (sicut prætensus Gennadius dicit) habuerit nutritorem, ejusque exequiis junior interfuerit. Sed considerandum fuerat, quod primum factus Episcopus sit Honoratus sub annum CCCCXC, [tunc ut minimum sexagenarius.] adeoque fuisset sexagenario major, quando istam de Hilarii laudibus orationem habuisset; quod cum præmißis omnino non congruit: neque cum hujusmodi Præfatione quæ incipit, Conscius imperitiæ meæ & non ignarus ignavæ, dum teneram verecundiæ frontem silentii latebris volui cunctabundus operire, eamque sub velamine taciturnitatis abscondere, jussionibus venerabilis diutissime repugnavi.
[10] Pashasius Quenellius, infelix S. Hilarii vindex, qui hanc eius Vitam secundo suo de operibus S. Leonis Papæ tomo subtexuit, nobisque hic novæ collationis instituendæ neceßitatem imposuit, præfatur ipsam habuisse ex Ms. Codice Arelatensi, [Sed Reverentius,] ubi illius auctor dicitur Reverentius, Hilarii successor: sed nullus est, inquit, hujus nominis successor Hilarii, qui vero in ejus locum proxime suffectus, Ravennius est, quem Vitæ hujus auctorem non esse Vita ipsa clamat … Crediderim ego Reverentium illum, cui Vitæ scriptum tribuit Codex Arelatensis, alium non esse ab Honorato, qui, servata nominis sui significatione, sub Reverentii nomine voluerit latitare: Honos quippe & Reverentia idem sonat. Favet conjecturæ plurium scriptorum ejusdem ævi exemplum, qui vel tacito nomine proprio, vel etiam sub alieno, tractatus varios emiserunt. Faverem & ego, si scriptam solum fuisse Vitam constaret, non autem & dictam, & quidem ab Episcopo, in confessu Episcoporum, ipso dicente tanto digniorum & seniorum, ut quasi imperare eidem potuerint. Ast nullus invenitur Reverentius Arelatensis Episcopus, nullus etiam eadem in provincia cui isto tempore tale nomen fuerit. An ergo nullus fuit? Nemo credo dixerit, intelligens quam multa nos eo tempore lateant Episcoporum nomina. Certe Leontii, secundi post Hilarium successoris, nulla ultra circiter CCCCLXXIV, invenitur memoria; [si non Arelatensis, quod esse potuit,] & Æonium constat primum cœpisse anno CCCCXCII vel IV. Quin igitur dici poßit inter utrumque medius sedisse Reverentius; in ipsaque suæ Ordinationis recenti lætitia coactus fuisse ab Ordinatoribus suis, ut recurrente S. Hilarii anniversario, eumdem ceram ipsis per se laudaret. Præterea Sidonius Apollinaris libro 7 Epistola 6, ad Basilium, infra laudandum Aquensem Episcopum, queritur quod Evarige Gotthorum Rege, Provinciam totam Aquitaniamque occupante & percurrente sub annum CCCCLXXII Burdegala, Petragorii, Ruteni, Lemovices, Gabalitani, Helusani, Vasates, Convenæ, Auscenses, multoque major numerus civitatum (summis Sacerdotibus ipsorum morte truncatis, nec ullis deinceps Episcopis in defunctorum officia suffectis …) latum spiritualis ruinæ limitatem traxit. [alteriuscerte Sedis Episcopus.] Suberant isti omnes populi Arelatensi Primatui, & nullius istorum, præterquam Burdegalensis, Lemovicensis, & Gabalitanæ Ecclesiæ nominatur Episcopus, a tempore S. Hilarii usque ad finem seculi istius V; ut facile inter istos, totque alios nusquam adhuc repertos, latere poßit Reverentius, qui istam panegyrim dixerit, eo quod congruum judicamus tempore, ante vel post S. Leontii mortem, si hic post annum CCCCLXXIV, cito desiit esse in vivis.
[11] Quod porro ad Gennadii auctoritatem attinet, hujus librum editurus simul & notis illustraturus Myræus, [Gennadii de Honorato locus,] Antverpiensis Decanus, nostri Petri Francisci Chriffletii litteras, datas Vesontione an. 1638, hujusmodi accepit: Gennadi Massiliensis de Scriptoribus ecclesiasticis habeo exemplar unum, edito non amplius, imo contractius in fine: Pomerium enim nonagesimo primo eoque ultimo capite recenset, Honoratum Massiliensem præterit. Sane Vitam S. Hilarii Arelatensis, quam Auctor Chronologiæ Lirinensis huic Honorato inscribit, Petrus Saxius in Pontificio Arelatensi ex Ms. Codice vindicat Reverentio … Hilarii successori: & sunt alia, quæ mihi suspectum faciunt illam apud Gennadium Honorati Massiliensis mentionem. Tale etiam esse potest quod Gennadius, suos quoque libros recensens, ultimum eorum misisse se scribit ad B. Gelasium, [suppositionis suspectus est,] urbis Romæ Episcopum, quasi tunc adhuc viventem (qui tamen obiit anno CCCCXCVI) adeoque haud multo post Ordinationem Honorati. Labbæus quoque noster, in sua de Scriptoribus Ecclesiasticis Dissertatione, agens de S. Cæsario Arelatensi, hujus elogium ait multis de causis sibi videri assutum Gennadio, a posteriori aliquo Scriptore, qui post Caput 85, in quo de Fausti Regiensis libris agitur, tamquam antidotum voluit adhibere, subjungens multa de Cæsario, Fausti hoste acerrimo (qui Cæsarius, Gennadio Catalogo suum scribente, nondum erat Episcopus) & de Felice Papa (scilicet IV, sub annum DXXVI primum ordinato) collecta ab eo, id est, Cæsario Episcopo, testimonia Scripturarum & sanctorum Patrum de gratia & libero arbitrio per suam Epistolam confirmante ac roborante: [uti & alii, libro ejus assuti.] quæ omnia manifeste innuunt Concilii Arausicani II tempora, & annum Christi circiter DXXIX. Rursum autem de ipsomet Gennadio agens idem Labbæus, Dum veterem, inquit, editionem, Basilieæ anno 1529, apud Andream Catandrum vulgatam, evolverem, conjecturam meam deprehendi indiciis quibusdam stabiliri: deest enim Gelasius inter Joannem & Honoratum; inter Theodulum & Joannem Sidonius; inter Faustum & Servum-Dei Cæsarius. Ad hæc in Mss. Codicibus magnam reperiri varietatem audio, quam alibi diligentius excutiemus. Quod licet nondum factum sit, satis tamen jam habere videmur, ut neque Gennadium credamus adscripsisse Honorato Maßiliensi Vitam Hilarii, neque ex coævis aliquem; sed alterum, multis fortasse seculis posteriorem; quod erit æstimandum ex eorum codicum ætate, in quibus id scriptum primitus fuisse reperietur.
[12] Franciscus Marchesius, Romani Oratorii piißimus nobisque amicißimus Presbyter, [Quiscumque autem fuerit Vitæ auctor,] qui Honorii Papæ vindicias contra Combefisium scripsit, sanctum quoque Leonem defensurus contra Quenellium, multum præsidii collocantem in ista S. Hilarii Vita, perquam solicite me rogavit, ut Henschenii nostri remißius hic agentis defectum supplerem; quasi multum ad rem faceret S. Leoni, in iis quæ cum Hilario acta sibi scribit, non inveniri contrarium S. Honoratum. Sed Exim. Christianus Lupus, Henschenii quondam discipulus, in suo de Appellationibus libro, istum Marchesii conatum prævertens, nihil magnopere interesse censuit, quis fuerit S. Hilarii, ut ipse vocat, Encomiastes; quem prætendunt inquit, [in controversia tamen Hilarii cum Leone,] S. Honoratum esse Massiliensem Episcopum: in eaque auctoritate refutanda haud multum solicitus, cum retulisset mox infra dicenda de Gennadio interpolato, Quidquid sit, inquit, nec Ravennius de quo infra, nec Honoratus, nec Angelus de cȩlo, possit evacuare fidem Magni Leonis. Vidit scilicet scriptor sagax, in ea auctoritate vel antiquitatē scriptoris vel sanctitatem prætendi; earum vero neutram quidquam facere in causa, ubi auctoritati quicumq; opponebatur auctoritas Leonis Pontificis; tā Sancti, ut mentiri nollet; tam antiqui, ut nemo propinquior haberi poßit testis ejus rei cui interfuit, quamque ipse ut judex geßit. Fortaßis etiam hoc agnovit, si de antiquitate quæstio esset, auctorem Vitæ dici posse ipso qui prætenditur S. Honorato in ordinatione Episcopali priorem, licet ætate multo juniorem; [hujus potior auctoritas est,] cui tamen injuria non magna fieret, si diceretur in iis quæ Romæ gesta erant anno CCCCXLV, ex auditu & relatu Arelatensis Cleri, post annos viginti aut triginta narrandis, scripsisse minus vera: magna autem fieret S. Leoni, si vera scripsisse dubitaretur, in Epistola vulgo 89, ad Episcopos Viennensis provinciæ. Cum enim istum poßit excusare bona fides, audita referentis; Leo non poßet non damnæri impudentißimæ calumniæ, falsa scribens; quis obsecro, intelligens quam sanctus vir Leo fuerit, huic dubitabit dare fidem; illi, quamvis sancto, contraria scribenti, derogare?
[13] Etenim quin eam derogemus alterutri, cavere neutiquam possumus: quia nimis quam diversa sunt, [quem gravius sit calumniatum credere,] quæ de eodem facto uterque narrat. Scribit Leo, nihil Hilarium habuisse rationabile, quod in sanctorum Concilio Sacerdotum posset respondere: eumdem laudat Encomiastes, Quod solus tantos sustinuit quod requirentes edocuit, quod altercantes vicit. Queritur Leo, ad ea se occulta cordis istius transtulisse, quæ nullus laicorum dicere, nullus Sacerdotum posset audire. Nihil tale Encomiastes, sed potius miratur, quod nequaquam minantes expavit, quod potentibus non cessit, quod in discrimine vitæ positus communioni ejus (Celidonii videlicet) quem cum tantis viris damnaverat, conjungi nullatenus acquievit. Ille tumorem mentis ejus, superbiæ spiritu inflatæ, & nimis impiam præsumptionem arguit, talemque osserit extitisse, ut B. Petro nollet esse subjectus, & frequentius temerariis & insolentibus verbis sententiam damnationis expeteret: hic vero scribit, Hilarium B. Leoni se illico præsentasse, cum reverentia impendisse obsequium, & cum humilitate poposcisse, ut Ecclesiarum statum more solito ordinaret. Denique Leo graviter expostulat, [quam alterum, incertas relationes secutum.] quod Hilarius, meriti sui conscius, cum quæreretur ad causam, turpi fuga se credidit subtrahendum; Auctor vero ille, & sapientiæ & fortitudini imputat, quod custodibus appositis, hieme sæviente, quos ratione non flexerat, credidit relinquendos.
§. III. Crimina S. Hilario a S. Leone Papa impacta, quæ & quatenus excusari possint.
[14] Si Leoni, quæ coram oculis suis erant gesta mox scribenti in Gallias, major est habenda fides, quam Encomiastæ ad luadandum adducto, [Indiscreto sui juris tuendi zelo ductus Hilarius,] deque rebus præteritis ex minus certa locuto; non poterit non reus haberi Hilarius, humano saltē judicio, licet divino forsitan minus peccaverit, certum se putans, quod in deponendo Celidonio tanta testimoniorum evidentia usus esset & ipse & Coëpiscopi sui, ut crederet, ne quidem Romanum Pontificem melius posse judicare de causa: itaque acciderit, ut in ipso detrectandæ recognitionis fervore siverit sibi elabi aliqua, jus ipsum appellationum Romanarum tangentia. Hoc in puncto utinam Hilarium non sic defendendum suscepisset Quenellius, ut & ipse jus illud ab Ecclesia Gallicana, ante istam controversiam, unquam agnitum fuisse negaret! non periisset illi credo gratia, ex illustratis insigniter S. Leonis operibus debita; [arguitur a Leone,] nec Pontifica censura notati essent libri, alias plurima eruditione referti; neque tam latum de se triumphandi campum aperuisset Patri Lupo, in illo præclaro volumine, quo hic divinum ac immobile S. Petri Apostolorum Principis, circa omnium sub cælo fidelium ad Romanam ejus Cathedram Appellationes privilegium, adversus profanas hodie vocum novitates, asseruit. Harum contemptū in Hilario a S. Leone fuisse potißimum justißimeque redargutum, videtur non animadvertisse Baronius, cum ad an. 445, illa culpa prætermissa, damnatum Hilarium, ait, quod in provincia Viennensi ordinatum præsumpsisset deponere Episcopum Celidonium. Nec enim (ut recte probat Quenellius) Viennensis provincia tunc erat ab Arelatensis Primatus dispositione extranea: [non quasi in aliena provincia Celidonium deposuerit,] sed injuste depositum se querebatur Celedonius appellato Pontifice, a quo ipsum non temere neque injuste in sua appellatione susceptum credimus, ideoq; nolumus huc trahi ejusdem Baronii verba ad an. 464 de SS. Mamerto & Hilario sic conjunctim loquentis: Non mireris, lector, Romanum Pontificem adversus Mamertum adeo vehementer insurgere, virum (ut declarunt eventa) sanctitate insignem: in his enim quæ contentiosi fori sunt perfacile est quemquam decipi: [sed quia ejus ad Pontificem appellationi non satis detulerit.] persimile enim & S. Leoni accidit, qui in S. Hilarium eadem ferme ex causa acerrime invectus est. Quis nesciat sæpe accidere, ut falsis accusationibus & subreptionibus aures Pontificum repleantur; ut cum putant agere quod justum appareat, exagitent innocentem. Valeat hæc pro Hilario excusatio in criminibus, eidem, post suum ab urbe parum gratiosum secessum, coram Pontifice jam irritato objectis, de quibus agitur in Epistola, quinto ab inde mense scripta: valeat etiam, si quis id velit, contra Celidonium, quasi subornatis emptisque testimoniis minus veracibus Pontificiam absolutionem subripuerit: sed non valeat in Appellationis rejectione, cujus rejectionis, non tamquam judex ex alieno relatu, sed tamquam testis ex proprio auditu supra comparuit S. Leo: quam culpam nisi crederemus ab Hilario submißiori denique responso detersam fuisse, sicut ipsemet tandem Encomiastes ait, sancti viri & Episcopi Catholici officio defuisse eum æstimaremus.
[15] His in genere præmißis, meminisse Lectorem velim eorum, quæ num. 7 præmisit Henschenius, de S. Germani Autißiodorensis ad S. Hilarium Arelatensem excursu; eaq; conferre cum legendis in hujus Vita num 21, de communi utriusque opera in ordinandis iis Galliarum Provinciis, [Videtur Hilarius S. Germanum habuisse socium,] quæ Arelatensis Archiepiscopi cognitioni quadamtenus suberant. Causa autem expetendi societatem S. Germani in excursibus istis Archiepiscopalibus, Hilario fuisse videtur, non solum illius viri eximia sanctitas & prudentia, sed etiam (ut recte notavit Quenellius) quia plures tunc erant Viennensis Provinciæ civitates, quæ non essent Romanæ ditionis, sed parerent Burgundionibus: quibus, videlicet ab Aëtio relictis, Sabaudia concessa erat, cum indigenis ita porro dividenda, ut finibus deinde vi armorum per vicina propagatis, in Prima Lugdunensi, Maxima Sequanorum, Viennensi, & aliis sedem fixerint. Potuit igitur S. Germani opem eam ob rem Hilarius poscere, ut apud alienæ ditionis populos, [ut ejus apud Burgundiones gratia juvaretur.] quibus acceptissimus erat eorum ille contribulis, plus valeret Episcopalis auctoritas: nam Autißiodori, non tantum Episcopus, sed & natus erat S. Germanus, & uno dumtaxat ante Hilarium anno obiit. Ista autem eorum conjunctio vehementer elevat illorum omniū excessuum fidem, qui, S. Hilario apud S. Leonem impacti, nimis facile fidem invenerunt, in ipso contentionis jurisdictionalis fervore. Ordior ab eo quod primo præcipueque delatum susceptumque, latam veluti portam aperuit in animo S. Leonis, ad plures gravißimasque criminationes contra Hilarium intromittēdas. In Vita S. Romani Abbatis Iurensis, 28 Febr. per Henschenium illustrata, dicitur is ab Hilario ordinatus Sacerdos (Presbyterum quinti ævi scriptor dixisset) qui venerabilem Celidonium, Metropolis Vesontionensis Patriarcham, Patricio Præfectorioque fultus favore, indebitam sibi per Gallias vindicans Monarchiam, [Celidonius quem deposuit, Episcopum, non Vesontionensem,] a sede Episcopali, nulla existente ratione, dejecerat. Ea Vita, quia supparis ætatis Auctorem præferebat, paßim viris eruditis persuasit, revera Vesontionensem Archiepiscopum Celidonium istum fuisse: sed propius eam examinans Quenellius, non solum in ista jam allegata plagula, pene tot indicia novitatis ac suppositionis reperit quot verba; sed etiam in reliqua ejusdem auctoris scriptione, de SS. Romano, Lupicino & Eugendo, tam multa annotavit huic ætati neutiquam adscribenda, ut tractatui tam licenter interpolato, ne dicam supposititio, nihil magnopere credi posse, unde sequela aliqua historica ducatur, [(ut habet interpolata Vita S. Romani) sed ipsi subjectus.] evidentißime appareat. Rectius omnino videtur Quenellius Celedonium, facere, unum ex Viennensis Provinciæ, tum adhuc Hilario subjectæ, Episcopum; & quidem alicujus civitatis etiamnum ad Romanos pertinentis: atque hoc ipsum confirmat zelus Valentiniani Imperatoris pro manutenendo Celidonio; cui quis credat illum ita fauturum fuisse contra Romanæ ditionis Archiepiscopū, si is alienus a sua fuisset: aut quomodo præsumi potest Hilarium, jus sibi arrogaturum fuisse alienæ inimicæque ditionis Metropolitam, visitando ejus provinciam, Synodum cogendo, ipsummet deponendo?
[16] Quod autem ad causas depositionis attinet, tales proferantur, quæ non video quomodo aut falso allegari potuerint, quod necessario supponit Leonis sententia aut veræ si fuerint, [cujus causa fuit ambigui vero similiter juris, non facti;] subornatis quomodocumque testibus obscurari; quod tamen videtur admitti ab eo debere, qui vellet Hilarium ejusque Synodum excusare. Quid enim facilius fuit quam scire, fueritne, vel non fuerit aliqua legitimis nuptiis viro juncta? judex quis in causa capitali sederit, an non sederit? sunt enim hæc ejusmodi, quæ debent & possunt publice constare, neque possunt clam geri. Hæc consideratio pene me cogit suspicari, in hac causa aliquid ambigui, non tam facti, quam juris fuisse. Fuerit antē, si, nupta quidem, sed matrimonio numquam consummato virgo vidua, ad Celidonii thorum transierit de qua agebatur, si lata ab eodem capitalis sententia, sed intercedente Principis clementia aut alia ex causa, non sit executioni mandata. Neutro casu irregularitatem contractam, sustinere potuit C lidonius & judicasse Leo cum suis: [in qua aliter Hilarus cum suis, aliter Leo judicarint,] contrarium potuit judicasse Hilarius cum Episcopis suis, & utrimque auditi testes verum dixisse. Non vacaverit tamen culpa Hilarius, si Gallicanum judicium Romano subjicere noluerit; sed neq; caruerit excusatione, apud Deum valente, ne ei imputaretur ad noxam letalem; etiam posito quod (sicut hic dici videtur) communionem suam Celedonio non relaxaverit positus in discrimine vitæ: sicut similis noxa S. Paschasio Diacono, schismati Laurentiano contra Symmachum Papam immortuo, ut dicitur XXXI Maji, non obfuit quo minus, adhuc existens in Purgatorio, Sanctus esse divinis probaretur miraculis. Alia enim judicia Dei sunt, interna noscentis; alia hominum, sola externa conspicientium. Ceterum quod de Patricio Prætorioque favore ait Auctor Vitæ S. Romani; quodque trunculentiori etiam specie propositum S. Leoni fuit, [illius vero pertinacia culpa letali caruerit.] quasi militaris manus sequi soleret Hilarium per Provincias, eidem famulatura ad invadendas per tumultum Ecclesias, quæ proprios amiserant Sacerdotes; id, inquam, aliud non videtur habuisse fundamentum, quam quod per insessas infestasque barbaris vias, ut belli tempore quandoque solet, Nobiles quidam sequebantur Episcopum, causa tutelæ contra grassatores.
[17] De Projecto Episcopo, cui irrogatam injuriam adeo pathetice exaggerat Leo, ea culpa tam enormis est, ut non potuerit in hominem, [Projecto Episcopo invito super-ordinatus successor,] qualis eræt Hilarius, cadere; nec fidem ullatenus habitura fuerit, nisi in animo ad quidlibet credendum per præjudicium apparato, aut evidentia facti restiumve multitudine convicto: quod ultimum excusare Leonem potest, sed non potest accidisse, nisi aliquid veri certique facti, accusationi tam atroci occasionem dederit: quod an valeat in Hilario, ex loci ac temporis circumstantiis excusari, benigno lectori divinandum relinquit Quenellius, dum nequidem conatur explicare; sed satis habens appellare silentium Encomiastæ sui, quē S. Honoratum vult credi, tamquam de re satis apud Leonem ab Hilario purgata, tamque notorie falsa, ut auditoribus purgari nulla ratione debuerit. Sit ita sane; non fuerit cura posteritatis ei, qui præsentibus dicenda dumtaxat, non & futuris legenda scribebat: nunc alia est ratio, & excogitandum est verosimile quidpiam, qua diluere tot in uno facto apparentia crimina potuerit Episcopus, (ut sine dubio credimus) Sanctus. Ipsum prius omißis exaggerationibus referatur. Celedonii negotio sic, ut dictum est, finito, Romaque digresso Hilario; Fratris & Coepiscopi nostri Projecti, inquit Leo, querela successit, cujus ad nos litteræ lacrymabiles & dolendæ, superordinato sibi Episcopo, sunt directæ. Epistola quoque ingesta est civium ipsius, [& quidem in aliena Provincia,] & numerosa singularum subscriptione firmata, invidiosissimis contra Hilarium plena querimoniis, quod Projecto Episcopo suo ægrotare liberum non fuisset, ejusque Sacerdotium in alium præter suam notitiam esse translatum, & tamquam in vacuam hereditatem ab Hilario pervasore heredem viventis inductum… Esto ut brevis [fati] Fratri evenerit humanæ conditioni consueta migratio, quid sibi Hilarius quærit in aliena provincia? Exspectarentur certe vota civium, testimonia populorum; quæreretur honoratorum arbitrium, electio Clericorum; quæ in Sacerdotum solent Ordinationibus, ab his qui noverunt Patrum regulas custodiri… Sed ille … (directarum ad nos verba sunt litterarum) ante abscessit, quam eum venisse nossemus. Non est hoc redire, sed fugere; nec salubritatem impendere diligentiæ Pastoralis, sed vim inferre latronis & furis… Militaris manus, ut didicimus, per provincias sequitur Sacerdotem; & armati præsidii præsumptione suffulto, ad invadendas per tumultum famulatur Ecclesias, quæ proprios amiserint Sacerdotes. [excusari nequit si vera referuntur;] Hæc autem taliter ad se perscripta a Leone, magis etiam exaggerat in suo contra Hilarium rescripto Valentinianus Imperator, ut qui Ecclesiæ Romanæ inconsulto Pontifice, indebitas sibi Ordinationes Episcoporum, sola temeritate usurpans, invaserit & alios incompetenter removerit, indecenter alios invitis & repugnantibus civibus ordinaverit: dein subjungit, quod, quoniā tales non facile ab his qui non elegerant recipiebantur, Hilarius manum sibi contrahebat armatam; & claustra murorum in hostilem modum vel obsidione cingebat, vel aggressione referabat; & ad sedem quietis, pacem prædicaturos, per belle ducebat.
[18] Velimpræsumere, quod hæc ex Notarii Imperialis ingenio tam militariter expressa, non ex informationibus Roma mißis, vel delatis e Gallia querelis, accepta sint, [Sed illa provincia vigetur fuisse Alpium maritsmarum,] & veritatem excedant: sed solis Pontificiis verbis inhærens, quā multiplex ibi delictum invenis? quā etiam atrexisi quidem verum. Quomodo autem non verū, quod integræ civitatis restimonio pro batur? si verū, quomodo excusabile, ut delictū non fuerit? Invenietur tamen fortaßis ratio, si inveniri poßis provincia unde querela advenit. Alienam vocat Leo Non fuit ea ergo, quod Baronius astimat Viennensis: in hanc enim Hilario ante data potestas, primum Leonis sententia ablata fuit per litteras VIII vel III Idus Ianuarii datas, anno CCCCLV, res autem prius debuit accidisse. Non fuit etiam provincia Alptum Grajarum & Peninarum, quia hujus Metropolis Tarentasia scitur ordinationi Viennensis Metropolitæ, atque adeo etiam Arelatensis, subjecta fuisse. Cum autem alienam dicit Leo, talem etiam dicit, quam nullus decessorum Hilarii ante Patroclum habuit; quæque ipsa, eidem a Sede Apostolica temporaliter concessa, postmodum sit meliori sententia sublata. [quam `Innocuus Metropolita Ebredunen-Hilario cesserat,] Indicat Leo sententiam Zosimi: hic vero, ut alias provincias Patroclo subtraxerit, reliquit tamen ei Viennensem ac Narbonensem, tam Primam quam Secundam. Ex omnibus ergo subjectis olim Patroclo, Narbonensem integram sibi vindicante, restat Provincia Alpium Maritimarum, cujus Metropolita Episcopus Ebredunensis Innocuus, de suæ Provinciæ illicita cessione dudum ab Apostolica Sede culpatus fuit, ut ait Epist. 4 Papa Hilarus, jubens ut is Pontificium provinciæ suæ habeat, sicut sanctæ memoriæ decessoris, Leonis scilicet, definivit auctoritas. Ex hac porro habetur prima. S. Hilarii Arelatensis excusatio, si intelligatur, quod ei provinciæ ordinandæ intenderit, quam sibi suus (ut præsumimus) Metropolita cesserat, licet eam ceßionem Leo illicitam judicaverit. Certe inter accusatores Hilarii non nominatur Metropolita aliquis, qui primo quæri potuisset ac debuisset, si subdito sibi Episcopo fuisset, quæ prætenditur, facta injurta, cum violatione Metropolitici sui juris conjuncta.
[19] Nunc vero, sic causa ceßionis prædictæ in ipsa temporum istorum ratione quæratur, haud inverosimili conjectura licebit eam definire. Vastaverant Provinciam istam, [propter continuas incursiones barbarorū.] ex Italia in Galliam Narbonensem transeuntes Gothi, seculo v per annos aliquot inchoato; per eamdem transiverant primum duce Attila Hunni, iterumque evocati ab Aëtio contra Visigothos ipsam conculcaverant; eamdem sere viam Wandali, Suevi, Alani tenuerant, dum Hispaniam peterent; & nuperrime, id est anno CCCCXLIII, Sabaudiam Burgundionibus Arianis Aëtius prænominatus cesserat, dividendam cum incolis, qui ea non contenti vicinas circumquaque provincias occupabant. Quam ergo facile concipi potest, talem ibi fuisse Ecclesiarum faciem, qualem post annos triginta in Aquitania deplorat Sidonius, cum multo major numerus civitatum (summis Sacerdotibus ipsorum morte truncatis, nec ullis deinceps Episcopis in defunctorum officia suffectis) latum spiritualis ruinæ limitem traxerat. Non erat Innocuo Metropolitæ satis animorum, ut ruinam ejusmodi per se repararet: elegerit ergo Provinciæ etiam suæ ordinationem Hilario concedere: qui cum consilio auxilioque S. Germani, in Viennensi & Narbonensi utraque, tam gnaviter rem agebat, per barbariem illam, quacumque neceßitas postulabat, intrepide sese inferens; noblilium nihilominus amicorum militari comitiva contra viarum grassatores periculaque stipatus, non ad inferendam Ecclesiis vim, uti calumniabantur adversarii, sed ad eam a se suoq; comitatu avertendam.
[20] Fortaßis etiam Ecclesiæ plures, idoneis personis ad Episcopalia onera tali tempore sustentanda destitutæ, neque valentes electiones Canonicas apud se agere, delectum ipsi committebant: [Ipse vero vacantibus Ecclesiis providens, Episcopos in eum finem a se ordinatos.] qui illuc inducebat quos probasset, vel jam ordinatos domi, vel ipso in loco ordinandos. Atque ita contigerit, ut audita creditaque præpropera fama de morte Projecti, ordinaverit aliquem, ordinatumque deduxerit in eam civitatem, quam putabat Episcopo viduatam. Cum autem eum sic vivere comperit, ut appareret cito moriturum; eumdem ibi vicaria opera ministraturum reliquerit; nihil tum quidem repugnantibus Projecto ac civibus: qui postea, per aliquam causam, ab Ordinato & Ordinatore ejus alieni, excitati sint in spem ejus exturbandi, cum viderunt Celedonio succeßisse ut judicio Romano victor remearet, Leonemque Hilario offensum audirent. Denique non difficulter concipio, quomodo & quare, ut loquitur Leo, tam insperatus nescientibus supervenisse, & improvisus abscessisse voluerit, cursu celeri itinera multa conficiens. Vrgente scilicet metu hostium vel etiam civium, cum præter opinionem spirare adhuc Episcopum comperisset. Quod autem sic festinare potuerit, argumento mihi est, [ex falsa de Projecti obitu fama, ei adduxerit improviso successorem.] alibi ordinatum fuisse quem in Projecti locum adducebat. Cum enim in Concilio Regiensi anno CCCCXXXIX præsidens Hilarius, evicerit depositionem Armementarii Ebredunensis Episcopi, quod absque trium Episcoporum præsentia, & coram duobus tantum, fuerit ordinatus; credibile non est, quod solus ipse Projecti successorem præsumpserit ordinare, adeoque nec quod eum ipso in loco ordinaverit. Quomodo enim trium simul Episcoporum præsentia, una in civitate eaque fortaßis exili, & Ordinatio novi Episcopi, utique solennibus ceremoniis in ecclesia coram populo facienda, potuissent tam occultæ haberi, ut vere de eo adversarii scriberent, Ante abscessit, quam eum venisse nossemus.
[21] Plura in hanc rem qui volet, Quenellii eruditas Dissertationes sic legat, ut tamen sibi persuaderi non sinat, præcipuam offensi Leonis causam, [Appellationes autem Romanas non recusavarit,] jus scilicet Appellationum Romanorum ab Hilario negatum, vel saltem dubitatum, non fuisse justam; quin potius earum firmitatem inconcussam discat ex Christiano Lupo: qui Cap. 3 movens Quæstiones aliquot circa lapsum Hilarii, ipsum quidem ab omni hæretici erroris suspicione absolvit, qualem incurrisset, si vel Ecclesiæ Romanæ Primatum negasset, vel omnino ad ipsam non posse appellari substinuisset (nimis enim bene in orthodoxa fide fundatus Hilarius erat) sed æstimat in Appellationis modo duo tantum exegisse, [sed solum voluerit non suspendere sententias in Gallia latas.] videlicet, Ne Appellationi suspensivus tribueretur effectus, & ne retractatorium judicium Romæ fieret in tribunali Apostolico. Vtrumque facile apparet ex relatu ipsius Encomiasta: & utrique prætensioni potuit ansam præbere nova dignitas urbi Arelasensi nuper addita, per Gallicani Prætorii ac Præfecti Sedem ibi constitutam; [& harum revisiones a Pontifice appellato in Gallia constitui,] plane sicut Exarchi Imperatoris præsentia postmodum Ravennates Episcopos contra Romanos Pontifices extulit, S. Mariniano ægrius ferente, quod quidam Abbas Claudius; Romanum S. Gregorii judicium appellando suo recusavisset parere. Nempe Prætorialium Præfectorum dignitas, ait Lupus, non permittebat eorum sententias per Appellationem suspendi ac retractari, sed dumtaxat ob humiles preces revideri, Cæsareo jure vetante, Præfectum humiliari in Reum aut Accusatorem; sed ipsum jubente revisoriæ cognitioni adesse, imo & præsidere. Et hoc est; quod Hilarium dicit Encomiastes præfatum esse, se ad officia, non ad causam venisse; protestandi ordine, non accusandi, quæ sunt acta suggerere. Hæc autem, inquit Lupus, est vera, causa, ex qua Magnus Leo, offensum Hilarium volens dispensatorio beneficio mulcere, [qua ejus duritia merito offensus Leo fuit,] in retracatatorio Chelidonii judicio non jussit stare ut Reum, sed gratiose permisit ut Judicem considere & suffragari. Qui cum eo non contentus, omnino noluit Romæ ferendam sententiam expectare, merito visus est S. Leoni, ita sibi voluisse alios inferiores Episcopos subjicere, ut se B. Apostolo Petro non pateretur esse subjectum. Nam, ut bene Lupus; quisquis Romanam Appellationem, licet non excutere, tamen studet juribus suis truncare, omnino ambit in subditos sibi Episcopos dominatum & tyrannidem exercere; & S. Petro, quemadmodum oportet, non esse subjectus.
[22] In hoc dum Hilarii causam Quenellius sustinere nisus fuit, censuram bene meritam incurrit, non incursurus (nisi fallor) si ab isto tam delicato puncto tangendo abstinuisset. Quapropter ejus opera, [male in hoc jugillatur a Quenellio.] in excusando a delictis impactis Hilario posita, non verebor uti; æquali promptitudine damnaturus, si quid aliud in ejus commentariis displicuisse sibi Pontifex ostenderit. Sub hujusmodi cautela ad Acta S. Hilarii ut habentur pergo, ac primum mutari Titulum jubeo, & scribi, Auctore supparis ævi Episcopo Reverentio, ex Ms. Arelatensi & Reginæ Sueciæ, collatis cum editione Barali, Deinde ad novam cum Ms. Arelatensi collationem accingor, quædam etiam mutaturus vel additurus in Annotatis, eo liberius, quod magna eorum pars jam olim a me fuerit Henschenianis addita, post primam cum Ms. Reginæ factam a me collationem.
Pag. 25 in Prol. lin. 9, quod Arelat. quia.
Lin. 12 & 11, Propositum materiæ, Arel. propositam materiam.
Lin. 14, Præfocatus, Idem præfocatur. — l. 15 nec, Idem, ne.
Lin. 19, Summi, addit Arelat. Doctoris eximii.
Lin. 22, Laudibus, Id. in laudibus — & ad propinqui addatur littera c, ablata ex linea 23 a verbo nobilitare.
Lin. 29 Arelat. ut aliquas tamen præterire noscantur.
Lin, 35 a 36, patriæ, Idem pueritiæ.
Pag. 26 col. 1 lin. ult. dele — quæ eadem de S. Hilario videntur dicenda — & lege — Majora etiam de S. Hilario videntur sentienda: etenim (uti recte observavit Valerius Comes de Zanis ad Vitam Italicam S. Petronii, Bononiensis Episcopi, a se illustratam, pag. 37) S. Eucherius, infra iterum allegandus, sic loquitur in opusculo de Contemptu mundi, Hilarius nuper, & in Italia nunc Antistes Petronius, ambo ex illa plenissima (ut ajunt) mundanæ potestatis sede, unus in Religionis, alius in Sacerdotii nomen ascendit. Vbi plenissima mundanæ potestatis sedes, haud alia videtur intellegi quam Præfectura Prætoria, de qua Caßiodorus lib. 6 variarum formula 3, cum multa eximia plane dixisset. Potestate igitur, inquit, ea nulla dignitas est æqualis; vice Sacra, id est ipsiusmet Imperatoris, ubique judicat: ad quem locum Brosseus, Præfecturæ meritum ceteris dignitatibus antestare Valentinianus, Valens & Gratianus l. I C. de officio Vicarii, definiunt; & merito. Etenim Præfectura Prætoriana quidam quodammodo Principatus Imperii est: attamen sine Purpura: & ut loquitur Caßiodorus supra citatus, ab ista totum pene geritur, quidquid in Imperio æquabili moderatione tractatur.
Ibid. Annot. c. Propinquus hic, haud dubie S. Honoratus decessor fuit; in cujus Vita, ab ipso Hilario scripta, atque a Bollando nostro ad XVI Ianuarii illustrata, sic legitur: Est illud notum omnibus oratoriæ disciplinæ, quorum laudandam receperint vitam, patriam prius & originem prædicare; ut quod in propriis virtutibus deest, in patrum gloria præcessisse videatur. Nos autem omnes in Christo unum sumus: & fastigium nobilitatis est, inter Dei filios computari; nec addere quidquam nobis ad dignitatem terrenæ originis decus, nisi contemptu suo, potest. Nemo est in cælestibus gloriosior, quam qui, repulso patrum stemmate, elegit sola Christi paternitate censeri. Prætermitto itaque commemorare avita illius secularium honorum insignia, & quod concupiscibile ac pene summum habet mundus, usque ad Consulatus provectam familiæ suæ nobilitatem, majore generositate pectoris fastiditam; nec placuisse illum sibi de supervacuis suorum honoribus, qui per amorem veritatis jam suos non optabat. Hactenus de Honorato Hilarius, qui insigni humilitate etiam ipse prætermittit notare, sibi consanguineum hunc fuisse, ne indirecte in se derivaret id, a cujus contemptu ipsum laudabat.
Ib. Col. 2 lin. 31, suscepta, Arel. suspecta.
N. 3 lin. 11 & 12 Idem, eumdem celsius exaltaret.
Lin. 15 Alternantium, Arel. altercantium lin. 17, Ipsius, idem, ipsi.
Lin. 24 expuncto quod addidi, nihil pro nisi, ex Arelat. geminetur ubi, sitque interrogationis continuatio.
N. 4 lin. 8, quis, Arelat. qui. — lin. 12, æternitas, Baral. ætatis, & ex Quenellii judicio melius. — lin. 17, incipere, Arel. accipere.
Pag. 27 lin. 15 Hæsitantiæ meæ, Arelat. Hæsitantiam meam &c.
N. 5 lin. 4 commutarat, Idem, commutaret — l. 5 conversatione, Idem, conversione.
N 6 lin. 21, perfectum, Arelat. profectuum.
Col. 2 lin. 12 Arel. siquidem hospes ingressus, habuisti ducem &c.
Annotatio a, jam superflua, deleatur.
N. 7, Gemens biennio. Arel. Emenso biennio.
Pag. 28 lin. 2 Arel, Illustris Cassii, qui tunc præerat, animum &c.
Lin. 13 ex mente lupum, Arel. exinde Lupum; putatque Quenellius Auctorem ludere in nomine Lupi, & indicare Lupum, ad Trecensem Sedem postea evectum ex Monacho Lerinensi.
N 8 lin. 8 & 9, Igitur B. Hilarius cogentibus se ad Pontificatus officium, tale fertur dedisse responsum. Desunt hæc omnia in Arelat.
Lin. 17 Alamannicum castellum, nescio an audeam suspicari nominis hujus vestigium latere in vico Lamanon, qui 9 circiter leucis Arelate distat.
Lin. 8 a fine, designaverit. Arelat. designavit.
Lin. 4 a sine, Dignus Pontifex: alludit ad consuetam vocem populi, Electum approbantis, qua & Græci utuntur, clamantes Ἄξιος; non solum cum Episcopus, sed etiam cum Presbyter ordinandus proponitur: qua de acclamatione agit Habertus in Pontificali Ecclesiæ Grecæ, Observ. 7 ad partem 8: & adducens illud Eusebii lib. 6 cap. 29, aliis 23, refert de S. Fabiano (eadem usus, qua noster hic Encomiastes parenthesi) quod cum de eligendo illo cogitaret nemo, columbam repente e sublimi delapsam capiti ejus insedisse narrant, quæ Spiritus sancti, qui columbæ specie in Servatorem descenderat, imaginem referre videbatur: quo spectaculo permotus populus … omnis, exclamare cœpit, Dignum esse.
N. 9 lin. 1, Domini, Arel. Dum. — lin. 21, metuerat. Idem, nutrierat; videtur autem indicare Auctor dißidia, inter Albinum & Aëtium Duces Romanos gliscentia sub annum 436, Sixto III Pontifice, post repressas per illos barbarorum irruptiones, repulsis Francis, & Burgundionibus fœderi Romano innexis.
Ibid. Congregationem, Quenellius interpretatur Congregationem Ecclesiasticorum sub Episcopi manu; recte, si id intelligas quod posterior ætas vocavit Collegium Canonicorum; nam quod addit, seu Seminarium Episcopale, hodierno acceptum sensu, in quo scilicet juvenes Clerici instituuntur, minus videtur huc facere.
N. 10 lin. 7 a sine, Sacerdotio, Arel. Sacerdotia: — lin. 5 a fine, fatigaret, Idem, fatigarentur.
Num. 12 lin. 8, sed, Arelat. &.
Pag. 29 lin. 1, Sacerdotii, Idem. Sacerdotalem. lin. 6, compelleret, Idem, Compulerit.
Ad num. 14 Nota inter f & g. Atque hinc forte acris ista apud S. Leonem accusatio, cujus causa ille sic scribit in epistola ad Episcopos Viennensis Provinciæ (Hilarium haud obscure, licet verosimiliter innocentem, certe desuper inauditum, sugillans, animo ut apparet multis delationibus exasperato) Nulli Christianorum facile communio denegetur, nec ad indignantis fiat hoc arbitrium Sacerdotis, quod in magni reatus ultionem invitus & dolens quodammodo debet inferre animus judicatis. Cognovimus enim, pro levibus commissis & verbis quosdam a gratia communionis exclusos… Si quando talis causa emerserit, ut pro commissi criminis qualitate aliquem juste faciat communione privari, is tantum pœnæ subdendus est, quem reatus involvit; nec particeps debet, esse supplicii, qui consors non docetur fuisse commissi. Quæ omnia in Hilarium jaci, quia Celidonium Episcopum vexaverit, declarat idem Leo, addendo, Sed quid mirum, eum in laicos talem existere, qui soleat de Sacerdotum damnatione gaudere.
Pag. 32 Annotationem f dele, atque hæc substitue
f Internupta quid sit, explicat Leo, dum ait, sententiam in Celidonium latam, quam irritat, fuisse, quod, tamquam viduæ maritus, Sacerdotium tenere non posset; jubens interim custodiri, non solum circa Sacerdotes, sed circa Clericos quoque minoris officii, ne ad sacram militiam hi permittantur accedere, quibus sit tale conjugium. Sic in Concilio Valentino an. 374 sedit, neminem de digamis aut internuptarum maritis ordinari Clericum posse, & in Synodis Epaonensi atque Aurelianensi, anno 509 & 538, nominantur internupta & duplicata matrimonia, ut quibus alius intervenit.
Annot. i dele, & num. 22 lin 8 a fine lege — In civitatem i regressus — deinde nota — i Scilicet Arelatum, ubi forte non inepte & ex auctoris mente magis integre scriberetur, In civitatem suam. Illa autem Ms. Arelatensis lectio multo mihi probatior videtur, quam alia quæ habebat, In civitatis recessu: hoc enim Romam potius denotaret.
Annot. k dele, & litteram transerens ad lin. 1 num. 23 — quantum k in hac causa dictaverit, sic lege —
k. Baronius non mediocre specimen Christianæ modestiæ editum ab Hilario putat, dum ita exagitatus, tam a Pontifice quam ab Imperatore, tamen omnino conquievit, neque contrariis editis apologiis suam causam defendit; cum alioqui id præstandi & vis eloquentiæ ipsi suppeteret, & jura a prædecessoribus prætensa suffragarentur. Neque sane (ut Baronii verba stricte accipiam) quidquam in lucem dedisse publicam Hilarius scitur: & dictata illa aliud non fuerint, quam instructiones legatis Romam euntibus traditæ, quarum duplicatas, in Secretario Archiepiscopali servatas, facile viderit Auctor, si etiam ipse Archiepiscopus post Ravennium & Leontium fuit. Non tamen sequitur, quod opinatur Quenellius, ut eidem quoque visa sit gestorum in Synodo Romana series, cujus in epistola meminit Leo: neque enim necesse est ut hæc in Gallias missa fuerit, ubi sufficere debebat & poterat prolata a Leone, post decursam cognitionem, sententia: plus enim non solent Pontifices exhibere iis, quorum interest exitum alicujus causæ nosse.
Ann. 1 adde — & Arelat. Sed verba ista, cum propositi tui tenax sis, non videntur accipienda, de proposito tenendi ad extremum prætensi juris, contra Appellationes Romanas, uti censet Quenellius; cum satis energiæ habeant intellecta de sola constantia animi, inter adversa ac prospera testimonio conscientiæ suæ contenti. Similiter, quod neget Præfectus, meminisse se ullius in factis Hilarii arrogantiæ ea solum facta respicit, quibus Auxiliaris interfuit; neque nos vetat Leoni credere, in conventu Episcoporum (cui non est verosimile Præfectum adfuisse) Hilario aliquid excidisse, quod Pontifici & assessoribus omnibus jure merito displiceret. Quæ licet non potuerint non fuisse ipsi Præfecto postmodum relata, politice tamen eorum quidquam se scire dißimulat; & rolens Hilario modestiam etiam in verbis tenendam suadere, ejus in factis modestiam laudat, ut persuadeat facilius.
N. 25 lin. 1 Arel. Abstinendo victu — lin. 9, Idem, aurum obrizum — lin. 14 a fine, numeri — Arelat. niveo — lin. 12, pretioso, Idem, pretiosam — lin. 11 nihil videtur omittendum, quia omnia sic etiam in Arelatensi habentur, — lin. 3 & ult. Arel. & vidit … intellexit se esse migraturum.
N. 26 lin. 14 Arel. Cur non bysso circumdaretur. — lin. 6 a fine, Idem, Tinnivolum, lin. ult. adde — adjecit, ex Arelat.
Pag. 33 n. 28 lin. 17 Hiatum sic ex Arelat. supple — Jordanis alveum avido se æstimatore sorbere. Quid est, Aurum æstimat ut lutum? nisi &c. lin. 4 a fine, dele — [pedes].
N. 29 lin. 9 Arel. ne necessitas … inferat.
N. 30 lin. penult. ex Arelat. l. fragore consono.
N. 31 lin. 15, Vitæ illius memoria — Arel. Vita illius in morte.
N. 32 lin. 2 Auctarium. Arelat. mendacium, minus intelligibile.
Lin. 4, 5, 6. Arelat. cum quibus dum laborans participat temporarios fructus, sine dubio æternorum compos efficitur gaudiorum, — quod longe clarius.
Lin. 8, prosperitatis, Arelat. posteritatis.
Pag. 34 lin. 3 Arelat. eidem meritissime deputatur. — lin. 6 constitutus. Idem, constitutis.
N. 33 lin. 7, honoratis — l. — honoraris — lin. 8 & 7 a sine, Arel. variam modulationis dulcedinem. lin. 4 possent restitui verba omissa.
N. 34 lin. 6 a fine. Arelat. minus recte soliditatis, pro Sodalitatis.
Annotatio b expungatur, restituto ut erat loco.
c Adde — Arelat. Tinnivolentia, sed in fine sequentis numeris repetit & scribit Tinnivolum.
f Adde — Arel. cum ante B. Genesii altare sanctum corpus inferrent, ita non designatur basilica alia; sed intra eamdem Basilicam nominatur altare, ante quod sepeliendus Sanctus erat. Ego in hanc ultimam lectionem propensior, dubii ipsius resolutionem ab Arelatensibus exspectabo.
g Adde — Ad hunc Episcopum, scripta est Sidonii Apollinaris epistola 6 lib. 7, supra allegata sub annum 472; nec forte diu postea ille supersuit, quamvis nullus ejus successor ineniatur ante annum 506, sicut nec decessor post an. 420, nominibus verosimiliter amißis. Episcopatum ejus etsi non exprimat Sidonius, haud obscure tamen indicat, cum ait, sacratissimorum Pontificum Leontii Arclatensis, anno 462; Fausti Regiensis, anno circiter 462 ordinatorum, & Græci Maßiliensis sub an. 475 constituti, urbe, ordine, caritate medium fuisse; ut videatur circa annum 468 Episcopus ordinatus.
h Adde — Sed hi omnes in Cathedra Arelatensi: apparet autem ex mox sequentibus verbis, successorum nomine omnes eos Episcopos intelligi, qui ex ejus disciplina, vel ab ipso vel post ipsum, fuerunt Ecclesiis regendis præpositi; ut nihil cogat, sed neque vetet aliquid, sub S. Leontio habitam hanc orationem fuisse.
l Indicatur excursio sub exitum Quadragesimæ instituta.
n lin. 3 adde — sed omnia habentur in Arelat. ut de eorum germanitate dubitare non debeamus. Hic porro clarißime Auctor ostendit &c.
Ad Vindicias, velim in Margine notari Paginarum Historiæ Pelagianæ numeros, secundum posteriorem editionem: qui numeri quo consilio mutati fuerint, dixi in similibus S. Vincentii Lirinensis Vindiciis 24 Maji. Harum enim Auctor paginas citat secundum numerum editionis primæ. Sic ergo, in margine ut dixi, notabis; numero quidem priori paginam, posteriori columnam signari intelligens.
Pag. 35 col. 1 lin. 16 — * p. 108, 1. — lin. 18 — * p. 161, 2 — lin. 20 — * p. 108, 1 — lin. 21 — * p. 109, 2 — lin. 22 — * p. 107, 1 — lin. 24 — * p. 107, 2 — lin. 25 — * p. 168, 1 — lin. 28 — * p. 168 2 — lin.ult.* p.108, 1; & * p. 157, 2.
Num. 3 lin. 3 — * p. 168, 2 — lin. 6 — * p. 107, 2 — lin. 8 — * p. 168, 2.
Pag. 36 n 11 lin. 18 — * p. 107, 1 —
Pag. 37 col. 1 lin. 23 — * p. 168, 1 & * p.186, 2 —
Pag. 40 n. 29 lin. ult.* p. 124, 1 & 2, — num. 30 lin. 7 — * p. 108, 2 — lin. 22 — * p. 161, 1.
Pag. 41 n. 33 lin. 5 — * p. 187, 2.
DE S. GERONTIO ARCHIEP.
Gerontius, Episcopus Mediolanensis (S.)
Pag. 44 col. 2 num. 5 adde — Majum dicere debuisset. Dabimus ad diem XXIX ejus mensis, quo Sancti tres Martyres Tridentini coluntur, plenam totius rei gestæ narrationem, ex Italico Placidi Paccinelli; unde apparebit, Corpus S. Gerontii, in eadem cum S. Ampelio arca lignea inventum, in fundo altaris; quæ quidem arca medium inter duas plumbeas locum tenebat; a Sancto Archiepiscopo deinde transposita sacra ossa in plumbeam capsam fuisse, adhibitis etiam novis ex sindone involucris, additisque ex ære inaurato laterculis, amborum nomina insculpta habentibus: ac denique sub novo altari locum illis datum esse ad cornu Epistolæ. Quamquam autem Ennodius Geruntium scribat, & hoc sequantur Mediolanensium plerique, Latine loquentes; cum tamen nomen Græcum sit (Γερόντειος quippe, Senilis, est; γέρων, senex; γερόντιον, diminutivum neutrum, vetulus) dubitari non potest, quin rectius nomen istud per quartam, quam per quintam vocalem notetur.
DE S. LANDO VEL LANNO M.
Hortæ & Bassanelli in Etruria.
Landus, Martyr Hortæ in Tuscia suburbicaria (S.)
[1] Pag. 49 n. 1 lin. antepen. post — parte 4 — adde — Acta illa ut nancisceret lapidem emnem movi, sed frustra hactenus: aliud enim reperiri non potuit, [Acta desiderautur.] quam ex vicino Bassanelli oppido, ubi corpus est, descripta tredecim disticha, in ecclesia Parochiali S. Mariæ existentia, sub fide & signo Carelli Milliti, Notarii publici, ex originalibus desumpta, in quibus Lannus nominatur, æque ac in laterculo de quo infra. Viroque modo nomen scribere in titulo malui: posterius prælaturus, si certo crederem sub Diocletiano passum Sanctum, ut habet idem laterculus. Ille autem cur Hortæ Patronus vocetur, miratur noster Bernardinus Coccovaginus, Viterbii degens, & omnino asseverans, Hortæ Patronum non alium quam S. Ægidium haberi, incertum qua ex causa. Porro deficientibus Actis, eorumdem ex Ferrario compendium accipe:
[2] Landus Sanctorum Martyrum &c.
Post num. 4, quintum accipe ex Appendice pag. 797. —
[5] Qui nos de prædicti S. Eutychii &c. & in fine adde — : quorum forte Episcopus ipse fuit: nec enim illæ litteræ EPS, absque punctis notatæ si sint, aliud nobis significarent; & sic haberetur sensus nequaquam interruptus.
MIRACVLA
Bassanelli, ubi corpus, descripta.
Landus, Martyr Hortæ in Tuscia suburbicaria (S.)
I.Vertitur in colubros, testudo inventa marito:
Porrigit ille preces, libera fitque domus.
II. In Tiberim lapsus rapidis raptatur ab undis:
Extincto Lannus reddit ab amne diem.
III. Inferni furiis agitata, & dæmonis arte,
Martyris insignem libera sentit opem.
IV. Incidit in turmas hostiles tempore noctis
Iste; necem vitat Martyris auxilio.
V. Gutturis hunc morbus stygias vergebat ad undas,
Martyris ast oleo vita vocata redit.
VI. Non sua qui infirmo duxit vestigia ligno
Ad tumulum, stabiles retulit inde pedes.
VII. Debilis hic pedibus, longis delatus ab oris;
Ut tumulum tangit, gressibus ecce valet.
VIII. Semianimis recubans, medica insanabilis arte,
Invocat hic Lannum, tollitur atra lues.
IX. Actorum series sacri rata voce Senatus,
Plausibus ut sacris annuus esset honor.
X. Ad sacros cineres, capitis cruciatibus actus
Vadit, datque preces: redditur ecce salus.
XI. Non medica lapis [hic] durus prodivit ab arte;
Sed venit e cælo, Martyris auxilio.
XII. Mœnibus in præceps sublimibus acta jacebat
Ista: cadens sensit Martyris auxilium.
XIII. Innocuus, vigiles pœnas tormentaque passus,
Confugit ad Lannum: nec mora liber abit.
Hic porro mea me valde conjectura fallit; si disticha istæc non fuerint, ante annos pauciores quam centum, subscripta picturis, miracula prædicta repræsententantibus, post translationem corporis, intra oppidanam Parochialem ecclesiam; aut verius post aliquam restaurationem veteris tumuli, circa quem fenestra esse dicitur, in quam caput inferant peregrini; & in pervigilio Sancti per totam diem audiunt quemdam quasi sonitum tympani, provocantis ad bellum; quod ut miraculo adscribere nolo, sic satis habeo indicasse; de Canonizatione autem, quam Distichon IX videtur indicare, optarem inveniri distinctiorem notitiam.
DE S. THEODORO EP.
Theodorus, Episcopus Bononiensis in Italia (S.)
Pag. 50, in margine — DL — scribe — DXL. num. 1. lin. 14 — DXXXI — l. — DXXXV.
[1] Ibid. num. 2 lin. 8 — Theodorus — adde — Illustrißimus Valerius Comes de Zanis, a cujus erudito calamo habemus Italice Vitam S. Petronii, observationibus & testimoniis Historicis illustratam, marmoris illius figuram accurate dimensam nobis misit, sic ut altitudo palmum unum cum triente æquet, latitudo palmos tres non integre compleat: cujus superficies tota plana est, nisi qua litteræ, bene Romanæ, nec, præter inæqualitatem nonnullam ac ruditatem, quidquam barbarum spirantes inscribuntur hoc modo.
HIC REQUIESCIT IN PACE THEODORVS
Nullum aliud toto lapide signum, ne Crucis quidem: [Epitaphium] quapropter, & propter initium scriptionis, sumptum a summo margine, & per duas ultimas nominis litteras VS resumptum ad caput secundæ lineæ, mihi persuadeo, solis primis verbis inchoatum hic haberi, quod sculptori propositum fuerat, Epitaphium; quodque debuerit totam lapidis planitiem implere; sed casu aliquo superveniente intermissa. sculptura, sic imperfecta remanserit. Sed a quo tempore? Id sane difficile est conjectatu. Forma characterum, qualem dixi, suadet id factum ipso VI seculo vel XV: medio enim ævo in scripturis istiusmodi usus talium litterarum, [Chirothecæ.] vel nullus, vel exiguus fuit.
[3] Idem qui supra Masinius, in priori parte ad hunc V Maji asserit, ecclesiam Sanctorum Naboris & Felicis nunc esse Sanctimonialium; adde, [Scriptores mentionem ejus facienes,] ex prælaudati Valerii instructione, eas esse Ordinis S. Claræ, eique substructam haberi cryptam, in qua monumentum prædictum conspiciatur. Asserit etiam idem Masinius, ipsius S. Theodori Chirothecas &c. — in fine adde — His novißime acceßit etiam prælaudatus Comes, veram sui nominis formam sub anagrammatismo dißimulans, & Aurelius de Anzis dici volens, in sua Bononia sacra, [quorum aliqui jungunt S. Proculum Ep. Narniensem, quasi Bononiæ cæsum,] anno 1680 impressa, qua Sanctorum ac Patronorum Bononiensium Vitas compendio legendas tradidit, ac pag. 49 egit de Theodoro, Celsum Faleonium secutus: cum quo etiam appendit, veluti rem sub ejus Pontificatu imprimis memorabilem, S. Proculi Episcopi Narniensis adventum Bononiam, quem Gothorum Rex Totilas decollari jusserit, ex inde communi cum S. Proculo Milite Martyre, & arca conditum & cultu honoratum; [sed de hoc id negant Narnienses,] quos ne gratis dividi suspicetur aliquis, facit duplicis corporis simultanea inventio, anno MCCCLXXXX consignata apud Faleonium pag. 55.
[4] Verum sic comprobata Proculorum Bononiæ dualitas, nequaquam verosimile facit (quod neque Inventionis prædictum monumentum ponit) Proculum istum, Episcopum Narniensem esse: quod S. Antoninus, loco necdum a me reperto, primus videtur asseruisse; adeoque ex cognita S. Proculi Interamnensis ætate & morte, nihil habemus pertinens ad historiam S. Theodori Bononiensis; maxime cum Narnienses sustineant, suum S. Proculum, apud se mortuum & sepultum; vetustiorem suam posseßionem facile defensuri, contra novitiam Bononiensium prætensionem. Quid igitur si Theodorus prius obierit, quam Gothi sub Totila Æmiliam percurrerent; [& qui Bononiæ cæsus est forte fuit successor S. Theodori.] & Bononiæ Episcopum invenerint ipsummet Proculum; sed a Narniensi diversum? Certe Episcoporum Theodoro suffectorum nomina, usque ad Luminosum, uno post seculo ordinatum, latere agnoscit Faleonius; quamvis Vghellus novem intermedios numeret; & qui hos ipsi indicarunt duos distinguunt Theodoros, quorum secundus præfaerit Ecclesiæ anno DLVI, ut inter utrosque mediasse potuerit Proculus. Sed de his certiora forsan 1 Iunii, quo S. Proculus Miles, imo & Proculus Episcopus Bononiæ colitur.
DE S. JOANNE MONAST.
Ioannes Monasteriensis, Cainone in diœcesi Turonensi (S.)
[1] Pag. 50, num. 1 lin. 1, lege — Caino, vulgo Chinon, oppidum &c. —
Pag. 51 post num. 5 lin. 12 — Bandonivia — l. — Bandomina — & post finem, adde ex Appendic. pag. 797.
[6] His jam impreßis &c. — 7 Requiescit haud procul &c. pag. 798.
DE S. ANGELO CARM. M.
Angelus, Presbyter Ordinis Carmelitani, Martyr Leocatæ in Sicilia (S.)
Pag. 56 in titulo marginali — Anno MCCXXV, expunge ultimum quinarium superfluum & pag. 57 expunge ultimum num. 7, atque alium ex Appendice substitue pag. 798. Quid moverit Alegræum &c. — ubi in marg. scribe. — De anno Martyrii controvertitur: sed hic incertus, ut alia plura.
Pag. 60 num. 60 sub finem delenda parenthesis, pro qua post ultimum verbum manebat — adde — sub hac forma. Exprimebatur hic delineatione perquam rudi forma ipsa; quam ut melius potuit exprimendam lignea sculptura curavit prælaudatus P. Daniel parte 2 novi Speculi Carmelitani, continente Sanctorum Vitas ad diem XV Augusti, pag. 552 num. 1252: ubi hic ipse Actus totus refertur, & operculum arcæ exprimitur, convexe assurgens atque in ovalis figuræ umbonem desinens, fortaßis ex post accepta delineatione accuratiori quam nos viderimus, assurgente pyramidaliter operculo.
Pag. 82, n. 87 lin. 6 lege — ad trapetem c seu molam oleariam acuendam & pag. 84 sit Annot. c Item per conciare un molino centimolo, quam esse vocem Siculis & Neapolitanis significando trapeti usitatißimam, docuit me p.m. Franciscus Pandonus, extrema in ætate tam fervens ad legenda Sanctorum Acta, & quidquid correctione putabat egere annotandum, ut eum exemplo esse optem pluribus, tam nostris quam externis, qui legentes hæc Sanctorum Acta, non possunt subinde non etiam aliqua observare, quorum nos monitos esse conveniret. Obiit autem optimus & eruditus senex exeunte anno 1685, haud vane auguratus, cum 2 Iunii mihi Perusio mitteret postremas suas in 3 Tomum Maji Notas, eum sibi ultimum esse, verosimiliter non visuro 4 ac 5 Tomos, quos editos intellexerat.
Atque hæc in corpore ipsius diei V correcta velim: ad Vitam in Appendice examinatam & inde huc referendam supersunt, explicationis clarioris & confirmationis majoris causa, addenda quædam: quæ tamen, cum non sint prorsus necessaria, in aptius tempus differuntur; fortaßis nec danda quidem unquam, si ii quorum interest, nihil ultra urgeant. Interim pauca hæc menda corrige.
Pag. 827 col. 1 lin. 6 Vmbriæ — l. Hetruriæ.
Pag. 831 Annot. e lin. 7 — exstans l. extantis.
Pag. 839 n. 1 lin. antep. l. — nihil habens certo verum, quod substituat pro jam certo notis falsis.
DE SANCTA IVTTA VIDVA
SOLITARIA CVLMZÆ IN PRVSSIA.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
De recentioribus auctoribus Vitæ, & veteri Ms. Processu qui desideratur, ad dubia de ætate aliisque adjunctis resolvenda.
Iutta, Vidua solitaria, Culmzae in Prussia (S.)
ANNO MCCLXIV.
AUCTORE D. P.
[1] Culmigeria, extrema Prußiæ Poloniam majorē versus provincia, Colmarchslandia Germanis nuncupata, [S. Iuttæ in Culmiensi Culmenzeæ Cathedrali,] primum Episcopum accepit Christianum, sub titulo Episcopi Culmiensis circa annum MCCXXII, una cum aliis tribus Episcopis in Prußia, confirmatum ab Innocentii Papæ IV Legato, ad id misso sub annum MCCXLIII, uti in Apparatu ad suum Prußiæ Chronicon scribit Gaspar Schutzen. Christiano Heidenricus sive Heinricus succeßit: qui illectus commoditate Culmenzeensis, sive ut Prutheni scribunt Culmzensis vel Chelmzensis oppidi, in ipso diœcesis meditullio siti, dimissa Culmia, in provinciæ Supranominatæ limite ad Vistulam posita, ibidem instituit Cathedralem ecclesiam: quæ quia paßim vocatur Cathedralis Culmensis, multis dedit occasionem errandi, & Culmam seu Culmiam cum Culmenzea seu Culmza confundendi: idque contigit etiam nonnullis agentibus de B. Jutta sive Judittha vidua (Ottam nominant Prutheni) quæ prædictam ecclesiam Cathedralem illustrem reddidit patratis ad tumulum suum miraculis. [sepultæ & 5 Maji cultæ,] De his cum quindecim post ejus mortem annis informativus, ut nunc loquimur, factus esset a Clero Culmzeenfi Processu, suæque Sanctitati missus; licet impetrata Canonizatio non fuerit (quod quidem sciatur) perrexit tamen illa, cum consensu Ordinarii, ut Sancta invocari, exponique in statuis ac picturis, & annuum ejus festum agi V die Maji, sicuti post cultum ejusdem B. Juttȩ anno MDCXXVII instauratum, testatur P. Fredericus Schembek, in Vitis Patronorum Prußiæ, ipsius scilicet Juttæ & Dorotheæ Pruthenæ, atque Joannis Lobedavii, Polonice compositis editisque Thorunii anno MDCXXXVIII.
[2] Habuit hic, ut in principio præfatur, dictæ Informationis copiam, quæ etiam inventa fuit in Episcopatu Pomesaniæ, anno MDCXXI die XIII Julii, [Vita habetur Polonica, ex Ms. veteri Processu sumpta:] inter codices perquam antiquæ Bibliothecæ apud Pelplinienses Cisterciensis Ordinis Monachos, in membranis descripta ante aliquot centenos annos; & mox post inventionem pro munere singulari præsentata Serenissimis Poloniæ Regibus, Sigismundo III atque Constantiæ uxori ejus. Præter hanc autem copiam, addit idem Auctor, usum se alio exemplo ejusdem Informationis, reperto in Montoviis Magnis, apud ecclesiam SS. Petri & Pauli, sub Malborgo, in Episcopatu Pomesaniæ. Allegat denique Germanorum & Pruthenorum Chronica, Annales ecclesiasticos Bzovii, & Fastos Marianos Bavariæ, ut qui hac nostra ætate de illa scripserint. Fastorum Marianorum Auctorem majori ex parte fuisse Hieremiam Drexelium, nonnullorum suspicio est, fundata in styli similitudine: sed quidquid ejus sit, primum illos edidit Monachiensis Sodalitas anno MDCXXX, id est triennio post Drexelii mortem: & qui S. Juttæ elogium iisdem ad V Maji inseruit, auctorem solum allegat Bzovium: [ejus elogius est in Fastis Mariani ex Bzovios] hic vero in Annalium Tomo XIII, sub annum MDCXV Romæ vulgato, ac deinde Coloniæ recuso, verbotenus descripsit Martinum Baronium, Iaroslaviensem Clericum, post Vitam B. Stanislai Casimiritani addentem Catalogum aliorum Sanctorum Polonorum, quo in opere, sub nota anni MDCIX impresso, pag. 42 Vita istæc continetur; adeo ut huc refundatur tota auctoritas aliorum duorum: ipse vero illam desumpsisse profitetur, ex ecclesia Cathedrali Chelmenzensi; sed ea miscet, quæ cum præfata informatione nullatenus concordant.
[3] [Polonica illa, præter attestationem Vicarii Gen. Culm.] Hanc ut nanciscerer omnem lapidem, sed frustra movi, per me perque R.P. Ioannem Hansler, in Collegio nostræ Societatis Iesu Thorunii Concionatorem Germanicum: per quem prædictas Polonicas Vitas acceperam, sub legitima attestatione atque sigillo, Reverendiss. Thomæ Szule, Præpositi Cathedralis, & Lubiensis baviensis Vicarii in Spiritualibus, atque Officialis Culmensis Generalis; Nos, inquientis, optimam habentes scientiam de omnibus his quæ de B. Jutta scribuntur in Vita, typo expressa nobisque præsentata, sic vel ipsis tabulis antiquissimis & imaginibus in ecclesia Cathedrali Culmensi ad parietes affixis testantibus; intra contenta omnia, tamquam vera, probanda & ratificanda censuimus, prout approbamus & ratificamus præsentibus, quas ad majus robur manu propria subscriptas sigillo officii communiri jussimus. Culmzæ die x Februarii MDCLXXX. Major autem Vitæ isti accedit etiam ex eo auctoritas, quod inter Deponentes de Vita & virtutibus B. Juttæ dicat num. 14 Auctor fuisse ejus succeßive confessarios, quos num. 12 nominarat, B. Ioannem prædictum, & Heinricum Episcopum Culmensem. Lucas Waddingus in Additionibus ad annum MCCLXXI, [nititur testimoniis Confessariorum:] ex Mss. monumentis Provinciæ Poloniæ, scribit circa istum annum obiisse Ioannem: sed si Jutta obiit anno MCCLXIV (sicuti in ejus veteri monumento suis olim oculis se legisse ait num. 14 Vitæ Auctor) & annis 15 post hujus mortem testimonium de ea dixit Ioannes, oportet ut Vitam produxerit ultra annum MCCLXXIX. Interim P. Fredericus Schembek, in Vita ejus Polenice edita, eodem quo Juttam anno, die IX Octobris, obiisse etiam Ioannem asserit.
[4] Optarem profecto originalem Processum inveniri, ad definiendum, [quorum unus Heinricus Episc.] an & quomodo ibi Confessarii nominentur: valde enim perplexum me reddit. quod eorum alterum Heinricum, Fredericus dicat ex Provinciali Prædicatorum factum Archiepiscopum Ardmachanum in Hibernia, inde ad Culmiensem Episcopatum translatum in Prussiam, servato semper in Apostolicis Bullis Archiepiscopi titulo: hic enim omnino videtur idem esse, quem Culmzensis Cathedralis fundatorem, ex Prædicatorum Ordine, indigitat supra laudatur Gaspar Schutzen, urbis Gedanensis seu Dantiscanæ, Pruthenis proximæ, Secretarius, anno MDXCIX scribens, & Culmensium Episcoporum seriem perquam accuratam texens: hic autem illum obiisse scribit anno MCCLIV die I Iulii, cui post septennem Sedis vacationem successerit Fredericus, anno MCCLXXIV Martii XXV defunctus; tum Wernerus, ex Ordine Teutonicorum Cruciferorum, [sed hic non potuit fuisse nisi Heinricus 2,] mortuus MCCXCI die XX Octobris; ac denique Heinricus alius, usque ad annum MCCCI & XXV Novembris: adeo ut, si vere Heinricus, confessarius Juttæ, de ipsa deposuit; intelligendus sit hic secundus, qui adhuc in minoribus constitutus, absente B. Ioanne, Sanctam audiverit, fortaßis ut Parochus Culmzeensis, postea vero factus Episcopus sit; quod occasionem dederit, ipsum cum primo ejus nominis confundendi.
[5] Altera difficultas, cui solutio aliqua esset ex Processu petenda, [si Sancta obiit an. 1264,] inde oritur, quod cum omnes absque differentia dicant Sanctam obiiße die V Maji; Fredericus noster addat eum diem fuisse vigiliam Ascensionis Domini: hic enim concursus, neque in notatum ab eo annum MCCLXIV cadit, quo Pascha celebratum est XX Aprilis, atque adeo Vigilia ista cecidit in XXVIII Maji; neque in annum MCCLX, quo Sanctam obiisse scribit Martinus Baronius & ex eo Bzovius, quia is annus habuit Pascha die IV Aprilis, adeoque Ascensionis Vigiliam die XII Maji; solum autem talis concursus reperitur fuisse annis MCCLV, LXVI, LXXVII, & LXXXVIII, habentibus Pasicha XXVII Martii, [tunc autem 5 Maji non fuit Vigilia Ascensionis;] nec unquam postea per annos quinquaginta, sicuti nec ante per alios sexaginta annos. Quapropter si hujusmodi combinationis fundamentum aliquod in ipso Processa inveniretur, cogerer vereri, ne obsoleta ac sere extrita inscriptio deceperit oculos ipsius, licet attentißimi, Frederici; ut ubi legebatur, MCCLV, V, & extritum erat nomen mensis MAII, ipse putaverit legi MCCLXIV: nam etiam X pro V debent vidisse illi, [sed bene an. 1255,] qui Martino Baronio dictaverunt annum MCCLX, V MAII. Hæc autem conjecturalis correctio si posset cum veritate dictoque Processu conformari, consequenter mutandus esset ordo Confessariorum; dicendumque, quod vere Heinricus I, Culmensis Episcopus, Sanctæ quoad in Prußia vixit a Confeßionibus fuit: mortuo autem ei successerit Ioannes, qui postmodum anno MCCLXX juratus dixerit, tam quæ noverat ipse, quam quæ ex Episcopo Heinrico audiverat de eadem narrari.
[6] Non capto etiam, quomodo Auctor noster num. 14, ad eorum confutætionem, [Fabula eam faciens uxorem Comitæ Querfurt.] qui volunt S. Juttam fuisse uxorem Comitis Querfurtensis, quæ expiatura crimen imperatæ a se necis filiorum septem, quos uno partu effuderat, post multa annorum curricula, cum eorum a patre servatorum unus Meingoldus nomine eßet magister Provincialis Cruciferorum in Prußia, illuc venerit; & ex iis quæ secum e Germania detulerat thesauris, Heinderico Episcopo oblatis, ecclesiam Culmzæ Cathedralem fundaverit: non capio, inquam, quamodo ad istam fabulam refutandā, Fredericus alleget Historiæ Polonicæ scriptorē Cromerum quasi is scribat libro suo VII ad annum MCCXXII, quod in Prussiam S. Jutta venit, non cum multitudine monilium vel thesaurorum ad ædificandas magnifice ecclesias, sed cum baculo quo corpus sustentabat, & pane Christi causa emendicato. Volvo enim & revolvo Cromerum toto libro, non solum septimo, sed etiam octavo & nono, & quidquid ibi habet ab anno MCXCVI usque ad MCCLXXX, nec ullum de Jutta verbum invenio. Fabula tamen illa, [aliunde certius quam ex Cromero refutatur,] quam eversam cupiebat P. Schembek satis per hoc refutata manet: quod, sicuti ipse annotavit, Comes ille Quenfurtensis inter Magistros Provinciales per Prussiam, non Meingoldus (hic enim undecimus fuit in ordine Provincialium, a Sterinbergb cognominatus) sed Meinike seu Meingardus, in eodem ordine decimus tertius, Magisteriatum suum dumtaxat iniverit anno MCCLXXXVIII. Qui tamen si ex eadem, unde S. Jutta, familia Sangherhausana proceßit (de quo nobis non constat) & hoc titulo voluit apud ipsam in eadem capella sepeliri (quomodo constat in ea aliquem Magistrorum vel Generalium vel Provincialium fuisse sepultum) apparet occasio fundatæ super ejus nomen fabulæ.
[7] Ceterum si fundamento aliquo niteretur adventus Sanctæ in Prußiam, circa annum MCCXXII; [Fundamento etiam caret, quod circa an. 1222 illa in Prussiam venerit.] venisset eo illa intra decem primos inductæ ibidem fidei annos. Etenim Culmensis Episcopatus fundari cœpit, Conrado Platzcensi Episcopo & Duce Mazoviensi, Culmigeriam ad dotem ecclesiæ cedente in favorem Christiani, a se istic ordinati, prius diu quam Culmzensis Cathedralis fabricaretur: atque adeo S. Jutta, non solum quatuor, sed triginta quatuor aut etiam annis totis quadraginta vixisset in Prußia, quot solum annos toti ejus vitæ aßignat Martinus Baronius. Tanta vero mora temporis, si aliquid solidæ auctoritatis pro ea adferretur, non displiceret mihi; licet ea posita oporteret Sanctam fere octogenariam obiisse. Non enim prius e patria sua exiisse dicitur, quam liberos omnes in religio sum statum collocasset; adeoque esset quadragenariæ quam tricenariæ proprior. Verum deficiente fundamento idoneo ad tantam ætatem Sanctæ arrogandam, hoc solum statuere possum, absque originali textu sæpedictæ Informationis nihil certi posse in his omnibus definiri; postquam constat eum qui ipsum habuit perperam subduxisse rationes temporum, nec scitur ubi vel quomodo erraverit, assumens aliquid quod in Processu non erat. In eo Processu, neque annum Christi, quo conditus; neque nomen Episcopi, sub quo formatus; aut Pontificis, ad quem directus est, inveniri, vix est credibile: proinde ipsum originale reperiri nobisque communicari iterum atque iterum opto.
[8] Interim quoniam debentes de S. Jutta agere proprio cultus sui annui die V Maji, moram indulsimus nobis, [Cur hic de ea agentes,] si forte nancisceremur Proceßum istum antiquum; nunc ipsam referimus in Appendicem, optantes ut in altera, si quando fiat, operis hujus editione restituatur ei locus suus, dies inquam Maji V, quem verosimiliter suo obitu consecravit, quocumque demum is anno contigerit. Lucas Waddinghus in Additionibus ad Tomum 2, in calce tomi 7 excusis anno MDCXLVIII, compendium aliquod Vitæ ex Frederico Schembek nactus, ex eoque aßerens anno MCCLXII in Vigilia Ascensionis obiiße Sanctam; cum de suo addidisset, quod, assumpto tertii Ordinis S. Francisci instituto, omnem a viro sibi relictam possessionem in pauperes distribuit, occasionem Arturo a Monasterio dedit, ut subductis nescio qualiter calculis insereret ipsam secundæ editioni sui Franciscani Martyrologii ad XXX Aprilis: sed idem Artutus, errore animadverso, correxit eum in suo Gynæceo sacro, reposuitque ad XXVIII Maji: in Annotationibus vero reprehendit Ioannem le Paige, quasi is in Bibliotheca sua Præmonstratensi lib. 1 sect. 11, eam tertio Ordini Præmonstratensi adscripserit. Hic tamen aliud non dicit, quam ecclesiam Cathedralem Culmensem a prima sua institutione regularem fuisse; idque probat ex Vita B. Juttæ, Oblatissæ ejusdem ecclesiæ, a Martino Baronio edita: & in ipsius Sectionis titulo clare profitetur, dare Catalogum Patriarchalium, Metropolitanarum, [ipsam nulli Ordini adscribamus.] & Cathedralium ecclesiarum, in quibus Canonicus Ordo floruit, absque ullo discrimine Congregationum, in quas ille dividitur: quod etiā patet ex nominibus plarium ecclesiarum, quas suo Ordini Præmonstratensi adjungere ne quidē per somnium Pagius potuit: & de S. Jutta aliud in ipso non legerat Arturus, quam quod modum, vivendi feminarum, sub Regula Canonicorum Regularium S. Augustini, quorum erat Cathedralis Chelmzensis, quas Oblatas seu tertii Ordinis vocant, imitari decrevit. Equidem nulli particulari Ordini adscribere S. Juttam volo, nulli tamen plus juris in eam eße dixerim, quam ei cujus ecclesiam frequentabat, si vere Regularis ordo ibi fuit ab initio institutus, quod non satis probatur. Porro quod Vitam Polonicam prælaudatam attinet, ejus interpres mihi (nec enim Polonicam linguam intelligo) fuit Rev. D. Ioannes Snini, Sacerdos Polonus, a quo explicatum mihi Schembekii sensum meis verbis Latinius reddidi.
VITA
Ex Polonico P. Freder. Schembek S.I.
Interprete R.D. Ioanne Snini Polono.
Iutta, Vidua solitaria, Culmzae in Prussia (S.)
EX POLON. FRIDER. SCEMBEK
CAPUT I.
S. Iuttæ in Thuringia natales, conjugium, viduitas, & impensa ægris ac leprosis cura.
Landgraviatus Turingicus in Germania, Saxonico ac Brunswicensi Ducatibus adjacens, inter alia numerat oppidum a Sangherhausen, in Comitum Francemburgensium possessionem b nunc translatum, quod olim perantiquæ prænobilisque familiæ de Sangherhausen, [Nata Sangherhausii in Thuringia,] ex Ducibus c Brunswicensibus ortæ, sedes patria fuit. In eo postquam Religionem avitam evertit superstitio nova, nihil spectabilius esse putatur veteri simulacro quodam, sesquicubitum alto, ex ignota materia sic composito, ut formam humanam toto corpore referat, genibus nixam & manus ante pectus complicantem, os vero & labia protrahat in modum canis: cui cum per foramen in capite patens infusa est aqua, applicatum igni sudare mox incipit, & per os jaculari scintillas tam copiosas, ut nisi in atrium arcis bene amplum efferretur, quoties spectaculi talis honor exhibetur advenis, domorum tecta possent incendi d. Cum autem ibi adhuc staret res Catholica, commendabilior multo locus erat natalibus hujus illustris Matronæ, ex eadem familia Sangherhausana e prognatæ, quæ in baptismate dicta est Jutta, sive Judith, nomine & in sacris Scripturis noto, & perquam familiari etiam in Regum Principumque palatiis.
[2] [& a pueritia pietati addicta,] Hæc ipsa in pueritia, annos supergressa pueriles, non tam humano parentum suorum, quam divino Spiritus sancti magistero, cœpit Deum cognoscere bonorum omnium largitorem, rerumque transeuntium vanitatem: quam identidem recogitans, nihili ducebat omnia quibus seculi amatores inhiant tam insano affectu, soliusque Creatoris pulchritudini ac majestari demirandæ inhȩrebat. Hinc puerile nihil in moribus præferens, conscientiæ munditiam satagebat custodire; & corpus jejuniis vigiliisque macerans, spiritui curabat subjugare. Fugiens otii, laborum patiens, silentii amans, & inutiles fabulas valere jubens, solitudinem ab hominibus præsertim masculis sectabatur: cum Deo vero in oratione frequens, [intelligit se matrimonio destinatam:] mirabiles ab eo collustrationes mentis consolationesque magnas referebat f. Cumque decennii ætatem supergressa in omni virtutum exercitio magis magisque proficeret indies, Deumque enixe deprecaretur, ut vitæ suæ ordinem statumque futurum dirigere ad suam voluntatem dignaretur; eo revelante cognovit, matrimonio quidem jungendam se, verum non admodum diuturno; & quotquot in eo gigneret liberos, ad Dei servitium speciale educaturam.
[3] Ergo tradita viro, illustris utique & antiquæ nec sibi imparis nobilitatis g (non tamen Marcgravio Querfurtensi, ut putarunt aliqui, [in quo partes bone matris-familias explens.] infra clarius refutandi) facta est matronis aliis exemplum sinceræ erga Deum devotionis, reverentis erga maritum obedientiæ, materni affectus erga domesticos, Christianæ discretionis erga famulos, commiserationis minime affectatæ erga pauperes, ceterarumq; suo statui congruarum virtutum: cui etiam congruum adhibebat vestitum, sic tamen ut ab eo ostentationem ac luxum abesse vellet. Hortanti autem marito, ut ne sumptibus parceret corpori quam posset magnificentissime ornando, respondere solebat; nequaquam parcimoniæ respectu absterreri sese a superfluis sumptibus in vestes faciendis, sed quod stultum videretur eos impendere membris, in fœtidam putredinem aliquando abituris; quos præstaret indigentibus subditis aut alioqui pauperibus commodari, vel in alios magis necessarios usus servari. Quidquid sibi a familiæ curis inexcusabilibus supererat temporis orationi dare solita, [neque negligens sui spiritualis profectus,] satagebat ut subditi sui omnes in Dei timore radicati atque fundati Christiane viverent, & fabulas ludosque impudicos caverent. Imprimis tamen curabat, ut liberi h sui a pueritia ad Dei cultum mundique contemptum informarentur: pro quibus cum Deum indesinenter oraret, meruit iterum certior fieri, quod omens religiosum statum amplexuri, in eoque essent feliciter perseveraturi.
[4] [& ad Christi sequelam invitata,] Et hac promissione confirmata fuit in desiderio atque proposito amplectendi aliquando voluntariam & Euangelicam paupertatem, exemplo S. Elisabethæ i Turingiæ Landgraviæ, in cujus olim dominiis nata erat. Cum vero istud animitus peroptaret, apparuit ei D.N. Jesus Christus, specioso ac sereno vultu, respondens cogitationibus ejus ac dicens, Sequere me. Quam illa visitationem gratanter accipiens, etiam ad alia quædam responderi sibi ab eo petiit obtinuitque; & tanto exinde amoris incendio correpta est, ut corpus alioqui sanum ei ferendo impar omnino defecerit; & ut domestici, animam agere rati, Dominicum Sacramentum ei adferri curarint. Erat hoc oleum igni addere: [virum etiam Deo lucratur.] itaque eo sumpto magis etiam magisque defecit: deinde vero rediit ad pristinas vires: sæpe postea idem pati solita, ex desiderio videndi Dominum suum, eique debitas in æterna gloria laudes reddendi. neque in ipsa hærebat cælestium istarum visitationum fructus, sed etiam ad maritum transibat: qui, conjugis exemplo seipso melior quotidie factus, divinoque pariter exardescens amore, Hierosolymitanum suscepit iter; obeundisque locis humanæ redemptionis mysterio sacratis (quod etiam S. Elisabethæ marito k contigit) occupatus atque immortuus, diem ibi supremæ resurrectionis expectat.
[5] [Eo defuncto & liberis Religioni traditis,] Non exanimavit hic nuntius Juttam; sed ei excipiendo præparata jam pridem & divinorum promissorum recordata, curam suam omnem transtulit ad liberos, religioso statui aptandos educandosque; proprii interim profectus haud negligens, ut juxta Apostoli præceptum castam coleret viduitatem, non circumeundo otiose domos alienas, sed prospiciendo suæ, interimque observationibus, & orationibus instando die an nocte, Dominicæ imprimis passioni meditandæ intenta. Postquam vero liberos suos omnes, sicut promissum sibi fuerat, pro voto suo in Religione constituit; recordata ejus qui mandaverat ut sequeretur se, quidquid habebat pretiosum in vestibus, monilibus ac supellectile, possessiones quoque suo juri relictas, de consilio Confessarii, [omnia terrena abdicat,] pia liberalitate erogavit: Christique amplexa paupertatem, nequidem in quo caput reclinaret servatum voluit. Assumpta deinde vili tunica ac fune præcincta, cœpit inter mendicabula stipem quȩrere, ab iis quibus antea ut domina imperaverat; nec solum sibi, sed etiam cæcis claudisque (quibus secundum sanctum Job pes erat & oculus) ad manus illos ducens, omnemque mundi superbiam ac fastum generoso pede conculcans.
[6] Perculit inopinatæ mutationis novitas universos, varieque affecit; [seque pauperum obsequiis peregre tradit,] aliis factum ridentibus & fatuam reputantibus, aliis ipsam ut sanctam commendantibus. Horum laudes ut declinaret, peregre sibi vivendum esse constituit, ubi ignota omnibus, paupertatem, non qualemcumque, sed despectam extremamque toleraret; prout reipsa fecit, sæpe nec tantum quidem panis mendicato accipiens, quantum ejus necessitati esset ada quam satis; gratiasque interim Deo agens pro molestiis & opprobriis sibi obvenientibus, & inclementes hospites eidem commendans. Placuit Sponso cælesti generosus hic, non divitiarum deliciarumque dumtaxat, sed etiam propriæ æstimationis despectus; ita ut aliquando ei apparens dixerit, Omnia mea, tua sunt; & omnia tua, mea. Qua Domini erga se benignitate ad magis magisque sese abjiciendum stimulata, statuit ad amplioris humilitatis patientiæque exercitium, vicatim ac pene ostiatim perquirere ægros infirmosque, [præsertim leprosorum:] etiam leprosos aut alio fœtido morbo abominabiles, quorum tergebat ulcera, obligabat vulnera, sordes abluebat, de civitate transiens in civitatem.
[7] Hæc agentem contigit aliquando ministrare mulieri, cui lepra sic maxillas corroserat, ut præbitum moribundæ Corporis Christi viaticum nulla ratione potuerit deglutire: [ex cujus unius ore sacram Hostiam sumens,] quod animadvertens Jutta, & naturalem horrorem fortiter superans, lingua sua ori putri inserta, sacram Hostiam exinde abstulit sumpsitque ipsa: unde & contigit, reddente vicem Domino quem isto actu honoraverat, faciem ejus tota die mirabiliter fulgere in conspectu omnium pariter istic versantium: tertioque ei apparens Sponsus suus, primum cum dilecto discipulo Joanne ipsam reclinavit supra pectus suum; deinde vulnera fecit palpare cum Thoma; ac denique ejus labia suo lateri admovens, cælestem ex eo dulcedinem sugendam præbuit. Quibus visionibus & apparitionibus ne quam illusionem suspicaretur inesse, dedit eidem quoque intelligentiam Scripturarum, sic ut de subtilissimis etiam mysteriis diserte ac plane disserere posset, [triplici Christi visione remuneratur.] secundum sanctorum Patrum atque Doctorum sensum, licet eos numquam ipsa legisset. Præterea auxit in ea contemplationis gratiam circa passionem & gloriam Christi, sanctissimæque ejus Matris super omnem creaturam evectæ, cum ardentissimo moriendi Christoque suo fruendi desiderio, & profundissima humilitate, qua ob minimam quamque in Dei pauperumque obsequio negligentiam ipsa se deprimebat despiciebatque ex animo.
[8] [Quare ad talium curam unice se transfert,] Postmodum considerans de Christo dictum a Propheta, vere languores nostros ipse tulit & dolores nostros ipse portavit; & nos reputavimus eum quasi leprosum, & percussum a Deo, & humiliatum; solis leprosis statuit deservire, tamquam dominis suis, nihil ab illis accipiens seque herbis sustentans. Et aliis quidem supervenientibus proponebat ob oculos Christi exemplum, docebatque per ejus imitationem via certissima tendere ad cælum; leprosis vero ipsis præscribebat congruam cujusque conditioni regulam vitæ quam tenerent; infinitosque interim labores eorum causa exhauriebat, hieme æque ac æstate nudis gradiens pedibus. In tali ministerio longum aliquod iter ingressam, comitantibus mulierculis aliquot, cum dies defecisset, & procul abesset desideratus terminus, sociasque teneret horror viæ per densas tenebras continuandæ; [in eaque noctu oberrans mirabilis solis claritate utitur:] procidit in faciem Deumque oravit. Et ecce ab Oriente improvisum solem, qui tenebris fugatis iter expedivit, usque dum, emenso duarum leucarum itinere, pervenirent quo cupiebant. Mirabantur in earum adventu hospites, quomodo mulierculæ, pauperes viarumque ignaræ, per ejusmodi tenebras iter rectum tenere potuissent; & comperto ex aliis quod acciderat, dederunt occasionem pictoribus, mortuæ postea imaginem pingendi cum sole in manu, sicut Israëlitici populi Dux Josue pingi consuevit.
[9] Ipsa vero, ex illa miraculose sibi ostensa claritate, assurgens ad desiderium claritatis æternæ, [postea 14 diebus impasta manens,] quam Sponsus ejus cum Sanctis inhabitat, eoque desiderio mire æstuans, totos fere quatuordecim dies absque cibo transegit: quando apparens ei Christus, ita eam reddidit de sua salute certam, ut optionem ei faceret, velletne ea statim frui, an diutius pro ipso laborare ac pati. Non dubitabat Jutta utrum eligeret: proinde, actis Deo gratiis, panis modicum sumpsit; eoque ut prius confortata, ad pristinas vitæ austeritates etiam hoc adjecit, [cum etiam ignitum tripodem illæsa tractasset, secedere statuit.] ut suo pani cinerem misceret pro sale, nec nisi in nuda humo somnum caperet, corpusculum suum supra humanas vires attenuans flagris, jejuniis, orationibus, & nihilo tamen minus leprosis suis serviens. In quorum obsequio cum aliquando candentem ab igne tripodem ferreum l, quasi extra se rapta contrectasset, idque ab aliquibus visum esset, & re vulgata inciperet cunctis in veneratione haberi, statuit inde commigrare alio: atque a consulto ex more per preces Domino intellexit, gratum quidem esse, quod eatenus præstiterat leprosis obsequium; se tamen velle, ut illo dimisso, divinarum rerum contemplationi unice se traderet.
ANNOTATA.
a Sangherhusii descriptionem & iconismum habes apud Merianum, in topographia Saxoniæ & Thuringiæ, edita an. 1650 pag. 164, dicentem istic anno 1083 fundatam primariam S. Vdalrici ædem a Thuringiæ Comite Ludovico, Desultore dicto, quia ex turri in qua vinctus custodiebatur, postquam illi Sancto se devoverat, sine noxa desiliit, cujus etiam ibi sepulcrum hodieque monstratur.
b Tabulæ Genealogicæ Nicolai Rittershusii, pro seculo 14 inter Brunswicenses habent Magnum-Pium cognomento Sangherhusanum: & hunc Merianus primum ait in posseßionem ejus loci venisse; sed anno 1367 prælio captum, pro sui liberatione oppignorasse illum, deinde & vendidisse an. 1370 Thuringiæ Misniæque Comitibus, quorum scilicet antiquitus fuerat, & penes eos etiamnum manere. An autem ab his profluxerint Francemburgenses Comites, nondum comperi.
c Id unde probem non habeo.
d Idolum fuisse ait Merianus pag. 178, ipsumque fuse describit; & Rottenburgi veteri in arce repertum, Sondershusium (quod aliud, sed multo minus oppidumThuringiæ est) fuisse allatum. Deceperit Fredericum nostrum similitudo nominis Sangherhusii, ut huc illud spectare crederet.
e Mart. Baronius familiam quidem Sangherhausen nominat, sed Sanctam in Prussia natam ait anno 1220, parentibus Adalberto & Hedwige, in paterno oppido Bug, medio milliari a civitate Chelmza, quæ vel eo maxime corruunt, quod tale oppidum prope Culmzæam nullum Prutheni noverint: annum autem nativitatis sumpsit Baronius, ex eo quod anno 1260 quadragenariam statuat obiisse.
f Lectione sacræ, inquit idem, & præcipue exemplorum piorum Vitisque Sanctorum multum dedita fuit: quibus permota, magno tenebatur desiderio, se Deo in aliquo religioso Ordine consecrandi.
g Pergit idem, Sed cum frater ejus Ioannes, quem unicum habebat, religioni Cruciferorum se addixisset; a parentibus, invita licet, illustri viro Ioanni Konopacki, libero Baroni de Bielczanii, annum agens decimum quintum, matrimonio juncta fuit. Hæc opinio videtur inde orta, quod (sicut infra num. II dicitur) Sancta habitaverit in ruderibus ædificii cujusdam ad lacum Bielczna nuncupatum siti, medio milliari Culmza.
h Martinus Baronius unicam filiolam solum ei concedit.
i Colitur S. Elisabeth 19 Novembr. & obiit anno 1251, cum nata esset anno 1207, & marito viduata 1227: adeo ut Sanctæ coætaneæ ferme fuerint, si Jutta quadragenaria obiit anno 1255.
k Obiit maritus S. Elisabethæ Hydrunti in Calabria, trajecturus cum exercitu Cruce-signatorum in Terram-sanctam, Mart. Baronius Romam peregrinatum ait S. Juttæ maritum, ibique mortuum: causam vero peregrinationis fuisse ait pœnitentiam, de temere judicata uxore, ob causam quam subdo.
l Rem etiam ille, sed longe aliter narrat. Maritum, indigne ferentem piam ejus in adeunda ecclesia frequentiam, gravique suspicione de Religiosis loci illius laborantem, ab hac tentatione insigni miraculo liberavit. Nam cum die quadam tardius ex ecclesia domum reversa fuisset, verbis contumeliæ minarumque plenis ab eo affecta, quod prandium non cito pararetur, magna cum humilitate injuriam sibi illatam sustinens, tripodem ferreum ignitum cum piscibus, quos in eumdem paulo ante conjecerat, nudis manibus ex igne illæsa recepit, & pisces nondum coctos mariti mensæ apposuit. Quibus ille gustatis, cum optime coctos & conditos animadvertisset, rei novitate evidentique miraculo attonitus, supplex veniam suspicionis illius falsæ, injuriæque verbis illatæ, ab uxore postulavit. Operæ pretium esset scire, quomodo miraculum istud antiquitus in tabula, de qua infra, fuerit expressum.
CAPUT II.
Vita Sanctæ in Prußia actæ, obitus, sepultura, miracula.
[10] [Dum Polonia & Prussia multipliciter affliguntur,] Multum eo tempore Polonia a Tartaris, Ruthenis, ac Lithuanis affligebatur, a quibus exustæ erant Cracovia & Sendomiria, Vistula flumine intra non amplius quam decemmestre spatium bis Christianorum occisorum cadaveribus oppleto. Masovia eamdem fortunam passa, lugebat Plocium urbem primariam in cineres redactam. Prussia similiter ferro vastabatur & igne, ægre vitam libertatemque intra munitiora castella & arces tuentibus Cruciferis contra barbaros, qui Samogitiis ac a Jafygibus juncti ad triginta millia numerabantur: quin & ipsi Prutheni, haud ita pridem baptizati, redeuntesque ad gentilismum, haud exiguam stragem faciebant Sacerdotum virorumque Christianorum apud se commorantium: multumque tardabant advenire, quæ in Germania atque Polonia maligno successu colligebantur subsidia. [ad ceteros ejus Patronos,] Non deerant quidem qui pro communi patria supplicarent Deo, non pridem vita functi Sancti, Vincentius b Cadlubcius, ex Episcopo Cracoviensi humilis in Cisterciensi Andricoviæ monasterio religiosus; Hedwigis Ducissa c Poloniæ atque Silesiæ, & Hyacinthus d Odrovisius ex ordine Prædicatorum: aderant etiam alii adhuc viventes, sed non minori sanctitate conspicui, Venerabilis Joannes e Pandrotha de Bialazcua Cracoviensis Episcopus, Kunegunda f Hungariæ Regina atque Ducissa Cracoviæ, Salomea g Sendomiriæ Ducissa, eademque Regina Galatiæ seu Haliciæ. Voluit tamen Deus, ut Prussiæ adjacentique Masoviæ specialis Patrona ex Germaniæ partibus accederet, hæc de qua agere cœpimus S. Jutta.
[11] Absoluta illa, uti jam dixi, a leprosorum ministerio, jussaque in silvis ac solitudinibus contemplatione vacare, [accedens S. Iutta an. 1260,] inspirante agenteque intus Deo, in Prussiam, nemoribus densis famosam recensque ad fidei lumen adductam, se convertit, anno MCCLX, illucque ingressa est peregrina ac pauper; regnante in Polonia Boleslao Pudico cum conjuge sua Kunigunde, supremo autem Cruciferorum Magisterio vacante in Prussia per mortem Popponis de h Osterlingo, sexti in ordine Magnorum Magistrorum, uti censent Prutheni, Polonicis Historicis aliter scribentibus. Elegit autem ad inhabitandum locum in Culmensi Episcopatu, tribus milliaribus Thorunio distantem, medio vero a Culmza, sub ædificio quodam tunc desolato, nunc etiam diruto & solis ruderum vestigiis inveniendo, secus stagnum grande quod Bielcznæ vocatur. Ibi viventem solitarie observaverunt accolæ, bis die quolibet solitam elevari in aëre, ministerioque Angelico sic sustineri, [in solitario loco contemplationi vacat,] donec a colloquio Domini instar Moysis vultu coruscante reverteretur. Sacramentorum vero causa adiens novam ecclesiam Culmzensem, sanctissimæ Trinitati dicatam, vel circuitu utebatur per silvas, secundum lacus prædicti flexum, salutabatque positum in via Crucifixum; vel præ disiderio ad suum dilectum veniendi, super per ipsas aquasrecto tramite gradiebetur; quem tramitem diu etiam post morte ibi fuisse observatum, narrant accolæ; simili miraculo quo Orosius allique graves scriptores narrant, in littore maris rubri suo adhuc tempore conspici solita i vestigia Israelitarum Pharaonem fugientium.
[12] [Subdirectione Confessariorum,] Ac primo quidem usa est, ad Confessiones, & consilia in iis quæ as spiritum pertinent capienda, B. Joanne Lobedavio Thorunensi, Ordinis S. Francisci, qui sanctitate ac miraculis clarus Culmzæ k requiescit; deinde Henrico seu Heidenrico, qui ex Provinciali Prædicatorum factus Archiepiscopus Ardmachanus l in Hibernia, per Sedem Apostolicam translatus est in Prussiam, servato semper in Apostolicis Bullis Archiepiscopi titulo: fuerunt autem ambo viri doctrina, & spiritu eminentes. Sub his directoribus istic vivens, memorque eo se directam, ut novellam iis in partibus Ecclesiam orationibus suis stabiliret, toto affectu deprecabatur Dominum pro conversione Gentilium & confirmatione Neophytorum, non solum lacrymas, sed sanguinem quandoque ex oculis fundens, quibus tamen nulla inde noxa creabatur: similiter & pro peccatoribus atque letali crimini implicitis in genere & in specie, [cum singulari omnium ædificatione,] pro afflictis etiam quibuscumque vivis atque defunctis, proque totius Christianitatis necessitabus deprecabatur, concesso sibi divinitus ardore caritatis. Si quando autem congrediebatur cum hominibus, sermo ei omnis de Deo erat, rebusque divinis, & mediis ad eum perveniendi. Confortabat neophytos in fide, veteranos exhortabatur ad Dei timorem amoremque. Nonnumquam etiam, pro veteri suo more, infirmis leprosis ac scabiosis ministrabat, mira humisitate atque hilaritate: omnes denique ædificabat in Domino, a quo etiam receperat gratiam cognoscendarum cogitationem, solita ad easdem cum res exigeret respondere, acsi verbotenus sibi essent expositæ.
[13] Hunc in modum inter Culmzensium silvas quatuor annos egit, suæ mortis præscia & non obscura quandoque prænuntia, [anno autem 1264 morbo correpta] totis interim votis ac desideriis æterna suspirans, donec ardenti correpta febri ad extremum vitæ terminum adductam se vidit. Tum vero super nudam humum & suppositum capiti lapidem strata, venientibus ad se dixit, præ abundantia gaudii letalibus istis doloribus mixti: O quanta felicitas, & quam certa via perveniendi ad Dominum tria hæc, morbus dolorificus, exilium a patria in remoto juris alieni angulo, & voluntaria propter Deum paupertas! m Postmodum cum magna cordis contritione, super negligentiis in Dei servitio admissis, suscepit extrema Sacramenta a Confessario suo, D. Heidenrico Culmensi Episcopo. Subinde morti appropinquans ad eam sese disponere cœpit, per orationes & pia colloquia, intexta sacrarum Scripturarum locis, mirabili interpretationis arcanæ nexu inter se aptatis; præsertim ad septem postrema Domini verba, cum admirabili adstantium motu, in quorum ultimo, Consummatum est, etiam ipsa conticuit. Tum vero Episcopus, qui, propter cognitam sibi magnam ejus sanctitatem, die ac nocte ultima non recessit ab ejus latere, cœpit Dominicæ Passionis historiam legere ex Euangelio: [pientissime moritur.] cui attentissima illa, & spiritualibus (ut apparebat) affectibus interius respondens, ad illa verba quibus dicitur egressus a cænaculo Dominus ad consummandum nostræ redemptionis opus n, elevavit in cælum manus oculosque, & inclinato mox capite tradidit spiritum.
[14] Obiit autem, sicut prædixerat, eodem prophetico spiritu quo & alia plura, suum ex ordine effectum secuta, anno MCCLXIV, quinta Maji, pridie o Ascensionis Domini, nullius in vita letalis delicti unquam sibi conscia, [Variorum ab hac diversæ narrationes,] prout ejus prænominati Confessarii postea deposuerunt. De ejus ortu atque conjugio, & in hanc Pruthenicam regionem adventu mortisque anno, quotquot ab antedictis diversa ante hac scripserunt, eos certum est fabellis pervulgatis deceptos, non habuisse præ oculis vetera, unde prædictam narrationem sumpsimus, monumenta; neque viderunt inscriptionem ejus sepulcralem, quæ, annum quem dixi expresse signans, modo evanuit, a me autem, visa descriptaque est anno MDCXXI; quando de mandato Serenissimi Regis Sigismundi III eas in partes profectus sum, colligendæ huic historiæ ex ejus voluntate intentus, instructusque litteris ad Episcopos, Abbates, Senatores, & Capitaneos ejusdem Ducatus. Itaque comperi obiisse illam tempore eo quo Cruciferorum Ordinem septimus in serie Magister regebat, ejus aut frater aut consanguineus, [refelluntur,] p Hanno de Sangherhausen Thuringius, eximiarum virtutum & raræ prudentiæ vir, qui Patres Dominicanos Thorunii in nova civitate fundavit, & templum S. Nicolai extruxit, quod hodieque ibi permanet. Quem autem huc adducunt aliqui decimum tertium Magistrum Ordinis, Comitem de Querfurt, finguntque ejus fuisse filium nomine Meniche seu Mengoldum, quod veteri Saxonica abortivum sonat, unum ex novem eodem simul partu effusis, in pœnam temerarii de muliere quȩ ternos pepererat judicii, atque a patre servatis q, cum jussu matris necandi essent; qui, inquam hæc fingunt, & quod ad eum venerit Jutta tam gravis delicti actura pœnitentiam; errasse convincuntur, vel ex solo tempore, quo Comes ille in Prussiam veniens, Juttam non præcessit, sed secutus est anno MCCLXXXIII. Taceo autem prædictorum Confessariorum ejus, virorum utique doctrina sanctitate & prudentia præstantium, de tam memorabili culpa silentium, quam æque ac pœnitentiam super ea omnibus conveniebat fieri notissimam. Nihilo melius cum veritate consistere potest, quod volunt aliqui, eam in Prussia paterno oppido Bug, medio milliari a civitate Culmza natam, ibidem nupsisse Illustri viro Joanni Konopacki libero Baroni in Bielczanii: de illo enim oppido Bug, viventium nemo unquam audivit in Prussia quidquam, aut legisse meminit: & repugnant historici Prutheni æque ac Germani, unamiter afferentes, ex Germania Juttam advenisse peregrinam, in quibus Crommerus lib. 7 ad annum 1222 afferit, quod S. Jutta, non cum amplitudine monilium ac thesaurorum venit in Prussiam ad ecclesias magnifice extruendas, sed cum eo quo corpus sustentabat baculo, & pane Christi causa emendicato; tantum abest, ut ex allatis ab ea opibus fundata fit ecclesia Cathedralis Culmzæ, de cujus fundatione multo prius quam veniret illa, extant quæ vidit Crommerus in Cancellaria Culmensi monumenta.
[15] Illa mortua, ut unde digressus sum redeam, jussit Episcopus apparari funus, [Invocata post mortem oculos aporit:] non quale ipse pro sua ergo illā devotione voluisset, sed quale defuncta optaverat, adjurans illum,ut sibi, quæ pauperē Christum studuerat imitari in vita, concederet etiam ad illius exemplum pauperibus quibus ministraverat contumulari: in quorum sacello mox atque deposita fuit, totum continuo perflavit suavissimus ac plane cælestis odor, testis eximiæ illius sanctitatis. Mox etiam accedens ad feretrum sociarum ejus in ministerio pauperum una, vultumque jacentis lugubri quo operiebatur panno evolvens, tamquam viventem sic allocuta est, Rogo te, mater ac soror carissima, ut in anima mea misera fructum faciant quæ mihi reliquisti virtutum exempla. Quibus verbis cum jungeret copiosas lacrymas, ecce tibi, raro miraculo, oculos hilariter aperuit defuncta, ipsamque & mox cælum devote aspiciens, denuo eosdem clausit, cum omnium qui aderant stupore maximo. Hinc cum esset efferenda, more communi pauperum, ad sepulturam in ecclesia ei dandam; licet neque de morte neque de funere tali sparsa in populum notitia esset, divino tamen instinctu maxima utriusque sexus accurrit multitudo, [Suavem a se odorem diffundit;] quanta totis quindecim annis ante vel post, sicut deinde ad Papam scriptum est, numquam in civitate Culmzensi comparuit; advenerunt etiam usque ad tredecim Presbyteri, numerus eo tempore in Prussia rarus atque insolens.
[16] [& Culmzæ in proprio sacello sepulta,] Peracto autem Sacrificio funebri & ceremoniis post illud consuetis, rursus cælestis illius odoris fragrantia omnes perfudit; neque hæc tantum, sed quod miraculis omnibus corporalibus-pluris facio, magnus in omnibus extitit animorum motus, singulos efficaciter urgens & excitans, ad detestanda prioris vitæ delicta, eorumque seriam emendationem instituendam. Denique in eadem Culmzensi, (quæ Culmensi Episcopo Cathedralis est) sanctissimæ Trinitatis ecclesia, intra proprium, quod ab ejus nomine hodieque appellatur, S. Juttæ sacellum, situm ad dexterum basilicæ latus, est tumulata; erectumque haud procul cœnotaphium, pro illius ævi more satis magnificum. Cœnotaphium, inquam, anno enim MDCXXXVII die XIV & XV Decembris, Illustrissimus Ioannes Lipski Culmensis Episcopus, cum Capitulo suo illud diligenter me præsente scrutatus, vacuum reperit; agnovitque non fuisse in illo tumulo condita ossa, sed ad cautelam vel defossa altius, vel in propinquo r abdita, eo modo, quo Romæ S. Petri, Venetiis S. Marci, [miraculis multis claret,] alibi aliorum Sanctorum corpora, quam certum est adesse, tam ignotum omnibus quo sint præcise condita loco; attestantibus eorum præsentiam copiosis miraculis. Hæ autem in prædicto sacello tanto numero cœperunt mox frequentari, ut decimo quinto post Sanctæ mortem anno confectus de iis Processus sit, informativus (ut nunc Romæ appellant) ad Canonizationem, ex juratorum testium depositionibus legitimis, indicantium, cæcos, claudos, leprosos, podagricos, tertia quartanaque & aliis omnis generis morbis laborantes, ibidemque salutem consecutos, meritis & intercessione B. Iuttæ: de quibus etiam vetus in pergameno scriptura sic loquitur:
Qui veniunr claudi, redeunt ad propria sani;
Cæci, leprosi donum sensere salutis.
Specialiter autem quædam paralytica, & alia morbum caducum patiens, sanitati ad corpus ejus restitutæ leguntur.
[17] Addit eadem informatio, ex crinibus, a capite Reliquiarum loco abscissis, & vili qua pro indusio utebatur interula, etiam post tot annos elapsos, odorem suavem afflari appropinquantibus; eumdem scilicet, qui diffundebatur e corpore ante sepulturam; sic ut vere dici possit S. Iutta, [uti & reliquiæ ejus.] Culmensem totam diœcesim atque imprimis Culmzensem ciuittem (cui olim a Rosa nomen datum esse affirmant propter rotunditatem) suæ sanctitatis unguento condire: de qua Culmensis Clerus s ad Pontificem scribens, relationem suam his verbis concludit: Quantus in ea fuerit & quam continuus fervor gratuitæ & purissimæ caritatis, quam mirabilis intensio desideriorum sanctorum, quam incredibilis pœna inter desideria, quam uberes lacrymæ pro statu universalis Ecclesiæ (propter quæ sæpius cor & caro ejus sic defecerunt in Deum vivum, ut crederetur subito moritura) quæ luminositas divinæ cognitionis, quanta orationum instantia, quæ circa infirmorum & leprosorum ministeria sedulitas, quanta cibi, potus & strati austeritas, qui supra humanum modum labores, [Cleri Calmensis de ejus sanctitate testimonium.] quæ pœnalitatum quas patientissime & hilariter pertulit acerbitas, quæ vitæ perfectio super omnes homines quos vidimus & audivimus, nec verbo exprimi, nec scripto mandari, sed nec humana ratione posset de facili comprehendi. Sed hæc pauca de innumerabilibus vestræ scripsimus Sanctitati, hæc ita se habere securis conscientiis protestantes, quorum quædam quidam ex nobis præsentes vidimus, quædam fideli relatu didicimus. Quid porro in causa Romæ factum est nescimus, deperditis ecclesiasticis scripturis plerisque eo tempore, quo captam urbem Cæsareus miles hæreticus sub hæretico Duce Borbonio spolians, execrebili furore etiam in chartas grassabatur, quas rabidi illi palearum loco suis equis substernebant. Quæ eadem causa etiam fecit, ut in Prussia atque Pomerania tam parum sciri potuerit de post secutis S. Iuttæ miraculis, solumque manserit memoria festi ejus, annue v Maji agi soliti, cum Missa de sanctissima Trinitate.
ANNOTATA.
a Jazyges, antiqui Sarmatiæ populi ad Mæotim paludem, quibus versus Balthicm mare proximi Samogitii, inter ipsos & Pruthenos medii.
b B. Vincentii hujus meminit cum prolixo Elogio Chalemotus de Sanctis Cisterciensibus ad 8 Febr. Tamquam viventis circa an. 1206: antiquum ejus cultum nobis pro Supplemento probabunt Acta in Ordine ad Canonizationem, ex licentia Capituli generalis 165, conscripta & Romam missa, si ea nobis communicentur,
c S. Hedwigis colitur 15 Octobris, obiit anno 1243.
d S. Hyacinthus Ordinis Prædicatorum, colitur 16 Augusti, obiit anno 1257.
e De B. Ioanne Pandrotha agemus 21 Septembris, obiit 1266.
f S. Kunigundæ seu Kingæ Vita, ab eodem qui S. Stanislai Paßionem & Miracula scripsit Longino prolixißime composita, extat apud nos pro 24 Iulli: obiit illa, Boleslai Pudici uxor, an. 1292, post mortem mariti 13.
g S. Salomæa 27 Novembris anno 1268 defuncta est: habemus antiquam ejus Vitam ex codice monasterii S. Claræ Cracoviæ, scripto sub annum 1401, in quo cum adsit antiquior etiam Kingæ Vita, hanc quoque inde nobis transcribi ac mitti peto.
h Rectius ut puto Gaspar Popponem de Osternaw nominat, aitque anno 1264 Magisteriatus supremo, ultrose abdicasse, & 1265 mortuum esse in Germania, in fundis paternis 10 Iunii: cui potius crediderim, cum poßit ipse Pruthenis accenseri.
i De his vide, & verba Orosii lege apud Salianum nostrum, an, M. 2544 num. 247 hunc enim præ oculis auctor noster habuit, editum an. 1620.
k Ioannes Pruthenus, in Martyrologio Franciscano relatus 21 Iunii, in Vita ab hoc nostro auctore edita dicitur obiisse anno 1264 die 9 Octobris, quando ipsam dabimus, Latine redditam a Prænobili D. Andrea Vincentio Vstrzycki Polano.
l Colganus post Acta S. Patricii Append. 7 part. 3, Chronicon Primatum Hiberniæ texens, desinit cum fine fecali 12, nolens, ubi pietas & doctrina nimium declinaverunt, prosequi cœptum argumentum, præsertim in defectu veterum monumentorum, per quem nequeat ordinem Archiepiscoporum Ardmachanorum ex voto pertexere. De eodem nihil habens alii scriptores Ordinis, ex quo fuisse Heinricum non Secundum (qui huc ex mente Frederici spectaret) sed primum ait Gaspar prælaudatus. Cujus Ordinis secundus fuerit, idem Gaspar non scribit. Si ecclesia Cathedralis fuit Canonicorum Regularium S. Augustini, ut ait Mart. Baronius, sed non satis probat, credibile est ex eodem Ordine Heinricum II fuisse.
m Addit Martinus Baronius quod Christum Dominum, cum multis Angelis & aliis Sanctis sibi apparentem vidit: qui eam his verbis, Veni jam, o famula mea, in regnum meum, ad se invitavit,
n Idem ait: quod primum sibi Passionem D. N. I. C. legi petiit, deinde vivificis Sacramentis communiri: quibus acceptis, omnibus adstantibus valedicens, migravit.
o Iam ostensum est, Vigiliam Ascensionis cum 5 Maji non concurrere anno 1264, adeoque hæc potius ad annum 1255 spectare, si servandus est concursus iste.
p Hunc ait Gaspar Schutzen, anno 1264 electum, obiiße Treviris, ibidemque sepulium esse an. 1275
q Talem seu fabulam seu historiam de Guelforum origine habent Germani, huc male relatam: quod scilicet ancilla natos jussa submergere, ab obvio patre interrogata quid gereret, respondißet Guelfos, id enim Germanica lingua catulos significare ajunt. Prolixe rem totam describit Bucelinus tom. 2. Germaniæ sacræ pag. 363, quasi ea contigisset Ermentrudi, Isenbardo Alemanniæ Principi nuptæ, quæ fuerit soror Hildegardis uxoris Caroli Magni.
r Waddingus in Additionibus præcitatis n. 15 agens de B. Ioanne, cum dixisset, nesciri ubi sint ossa, addit: quorumdam opinio est, Clerum Culmensem ossa ejus collegisse, & in Cathedralem ecclesiam intulisse, simulque cum beatis Patronis Iutta & Dorothea secreto loco condidisse, custodiente Domino ossa Sanctorum, in illa magna persecutione hæreticorum sub Alberto Duce Prussiæ. Sed hoc de Dorothea dici non potest, sepulta in primaria Teutonici Ordinis civitate Mariæburgo, ubi & requirenda oßa videntur. Ioannis autem oßa ab hæreticis ludibrio habita fuiße constat, & miraculo rursum collecta, sed deinde imprudenter permixta aliis, ideoque abdita denuo ab Episcopo fuiße hoc seculo.
s Cur Clerus, & non etiam Episcopus, idque ante omnes? Non excluditur hic a verbo Clerus: potuit tamen apud Imperatorem absens, vel domi male habens fuisse Episcopus, cum ista scriberentur. Waddingus, nescio an non ex conjectura, plus ait; Supplicatum est, inquiens, Sedi Apostolicæ pro illius Canonizatione annis superioribus per Episcopos Prussiæ, Ordinisque Teutonici Primores cum Generali: sed hoc fortasse de recentiori aliqua supplicatione intelligendum, quam velim adipisci.
CAPUT III.
Argumenta antiqui cultus apud Pruthenos.
[18] Per ea quæ supra retulimus factum est seculis ab hinc aliquot, [Præ reverentia vix ulli datur sepeliri in sacello ejus:] ut Prussiæ provincia S. Iuttam inter Patronos colendam susceperit, tantaque in reverentia ipsam habuerit Culmzensis Ecclesiæ Clerus, ut in eo ubi creditur tumulata esse sacello neminem passus sit sepeliri, præter unum Ordinis a Cruciferorum Magistrum, quemadmodum compertum fuit totius sacelli pavimentum alte suffodientibus, dum sacra ipsius Sanctæ ossa requirerentur. Annis autem abhinc viginti & amplius, Rev. D. Pisinzki, ejusdem loci Canonicus, pro singulari erga illam affectu, ibidem petiit & obtinuit sepeliri. In eodem sacello variæ, ab immemorabili tempore, extiterunt illius, ut Sanctæ, imagines. [ubi statua & pictura vetus,] Una imprimis vetusta ad ortum solis ibi visitur, ex ligno sculpta, eodem ubi vetus monumentum stabat loco, flectentem Iuttam exhibens ad Christi latus, ex eoque cæleste nectar sugentem. Ad Occidentem est alia pictura grandis, in quindecim divisa areolas, in quas præcipua vitæ gesta distribuuntur, cum subjecta cuilibet Germanica epigraphe, ea ipsa explicante. Ad meridiem est alia, duodecim palmos alta, [& alia ipsam habens cum BB. Dorothea & & Ioanne,] atque ita prorsus picta, sicut sculpta illa, quam dixi stare ad monumentum, una cum Christo, in habitu videlicet griseo b, & ejusdem coloris longioribus manicis: cingitur autem loro coriacio, nigro & largo, quod a collo ad pectus defluens, ibique in modum crucis decussatum, corpori deinde circumducitur, pendentibus hinc inde extremitatibus. Ad illius dexteram exprimitur in eadem tabula S. Dorothea c Vidua Pruthena, ad latus sinistrum in corde suo fixa habens tria ignita tela, & quatuor hastas ad latus dexterum, propter admirabilem visionem inflictorum sibi vulnerum, de qua in ejus vita egisse memini. Denique sinister adstat B. Ioannes Lobedau Thorunensis, S. Iuttæ Confessarius præmemoratus, læva librum, dextera facem ardentem prætendens, qua nostris nautis piscatoribusque per tenebras oberrantibus visus est in mari Balthico (Dantiscanum nos dicimus) prælucere atque succurrere invocatus.
[19] [tamquam Patronorū Prussiæ:] Huic imagini ad parietem appensæ affixa tabella lignea imminebat, in modum baldachini, inscripta versibus, quos præsumere licet ab antiquis Culmensis Ecclesiæ Episcopis propositos fuisse ecclesiis particularibus ad exemplum: ita enim sonant.
Prussia tam Divos gaude observare Patronos,
Et sacra purpureis ossa reconde locis:
Ne pestem, ferrumque, famem patiaris & ignem;
Horum subsidio tuta sed esse queas.
Cum autem necesse esset imaginis illius colores, utpote aqueos, temporis lapsu evanescere paulatim; curatum fuit ut ejusdem formæ colores identidem novi inducerentur, sub eadem inscriptione. [quas picturas aliquoties renovatas coloribus aqueis,] Evidenter hoc compertum est, quando Rex ille pius Sigismundus III, qui anno MDCXXI arma contra Turcas expediens, S. Iuttæ sepulcrum personaliter visitaverat; rursus anno XXVII positis sub Thesinia castris, eodem simili devotione venit. Curiose enim imaginem perscrutantibus apparuit, post eam quæ tunc cernebatur picturam, frustum vetustioris telæ, similibus, sed evanidis coloribus depictæ: quin etiam, prout ipse præsens vidi, apparebat ipsius tabellæ litteres tertium fuisse renovatas. Quod, iisdem ad se in castra delatis, intuitus Rex, vehementer gavisus est, illa tam manifesta demonstratione veteris erga Sanctos cultus.
[20] [anno 1627 pius Canonicus,] Etenim licet nostra hac infelici ætate, qua, iparsis per hasce provincias novarum sectarum zizaniis, eorum etiam qui constantiam in fide Catholica tenuerunt valde refrixerit devotio erga res divinas, sacrum præsertim Sanctorum cultum; Culmensis tamen Ecclesiæ Prælati, sicut Catholicos in sua diœcesi ritus, quantum in se fuit, inter cives accolasque servarunt; ita etiam Sanctorum memoriam pro viribus resuscitare studuerunt. Unde etiam anno jam dicto MDCXXVII, Illustris Canonicus Gabriel Wladislawski, volens antiquatam plus nimium memoriam restaurare, atque in durabiliorem formam transferre; ejusdem cum prioribus mensuræ eorumdemque lineamentorum atque colorum, sed oleo temperatorum, picturam fieri jussit, veteri isti substituendam; tabulam etiam novam, ut prius, apponi desuper, [cum oleaceis picturis mutat,] cum iisdem quibus antea versibus, sed tali sub titulo: Erga beatos Prussiæ Patronos devotus, eorum antiquas imagines, injuria temporum læsas, hisce similibus ab interitu vindicavit Gabriel Wladislawski. Sed & versibus, quos jam dixi, antiquis nova hæc duo disticha adjunxit:
Patroni Patriæ, celsum qui habitatis olympum,
Gaudentes luteas deseruisse domos:
In terris fragiles vestros servate nepotes,
Donec vobiscum tecta beata colant.
Sed & illam picturam, quæ gesta B. Iuttæ quindenis quadris distincta exhibebat, idem Dominus eodem anno eodemque in sacello similiter innovavit, sub hac inscriptione: Ne pia posteritas singulari Christianæ perfectionis exemplo B. Iuttæ vita careret, tabulæ priori eam repræsentanti, sed vetustate attritæ, hanc novam per omnia similem depingi fecit Gabriel Wladislawski, Canonicus Culmensis. d
[21] Verum ut bona, & eadem qua olim intentione hæc facta sint omnia, accidit tamen in hac postrema innovatione aliquid (prout ipse cui contigit Concanonicis suis Culmensibus narravit, & ego tum ex ipsis tum ex relatu præsentis domestici hic describam) quod dubitare auctorem fecit, [facto incertum an probato Sanctis,] gratumne id officium Sanctis fuerit. Anno enim eo quem dixi MDCXXVII, die Iovis in Quadragesima, occumbente sole circa horam sextam, cum antiqua simul ac nova pictura Culmzæ staret in Canonici prænominati cubiculo, nec quisquam subtus in atrio esset; sereno & tranquillo cælo; unica quæ eo in cubiculo erat fenestra vitrea subito concuti cœpit, violentia tam magna, ut pessuli lignei, quibus intus fortiter claudebatur, colliderentur ac streperent tamquam in vehementi turbine. Id cum ad mensam suam sedens attente animadverteret, iterumque & iterum fieri audiret; suum ex sorore nepotem Matthiam Bursenicium, eadem secum videntem audientemque nec leviter consternatum, descendere jubet atque dispicere, numquid infra fenestram positi in atrio asseres loco moti fuerint. [quia veteres forte utiliores Catholicis erant.] Intelligens autem omnia istic immota esse & fuisse, tota nocte illa ambiguo cogitationum æstu fluctuavit circa causam concussionis illius, nec alia sibi occurrit præsentior quam prædicta immutatio picturarum: in quo forte sua eum conjectura non fefellit. Etenim judicio tam Sigismundi III piæ memoriæ, quam ejus qui nunc feliciter regnat Wladislai IV, qui sacellum Culmzense S. Iuttæ ex voto visitarunt cum Proceribus ac Senatoribus multis; priores illæ, licet antiquatæ picturæ, efficaciores erant ad religionem Pruthenis afflandam, majorum suorum pietatem per eas intuentibus. Non propterea a cœpto consilio Canonicus destitit, sed novas a se curatas appendi in sacello jussit. Inveniuntur porro ante centenos annos ciboriis, [Plures alibi ejus & Dorotheæ imagines.] altaribus, atque fenestris variarum in Prussia ecclesiarum insculptæ vel appictæ earumdem Sanctarum imagines; impressæ quoque super chartam tam Romæ quam in Belgio, atque etiam in libris excusæ reperiuntur. Denique anathema argenteum in eodem sacello appensum visitur, quod Ioannes Ohescius, regni Poloniæ Subcamerarius, obtulit anno MDCXXIII, professus se debere S. Iuttæ sanitatem, a gravi morbo receptam.
ANNOTATA.
a Quis hic? Schultzenus singulorum ex ordine sepulturam alibi notam indicat, præterquam unius Conradi, qui ab anno 1441 ad 1449 rexit, & ultimus supremo jure totam Prußiam tenuit. Crediderim tamen potius, proprium Prußiæ Commendatorem aliquem (puta 13, Meinardum Querfurtensem) Culmzæ sepultum, quam Magistrum totius Ordinis, qui fere sedem & sepulturam habuerunt in proximioribus mari majoribusque civitatibus, Dantisci, Mariæburgi, Koninghsbergæ &c.
b Hoc cingulum certe ad Franciscanos non spectat; an autem Canonicorum Regularium, tamquam pariter Cruce signatorum, proprium fuerit (nam maxime varius variarum hujus Ordinis Congregationum est habitus) non divinaverim.
c S. Dorothea colitur 30 Octobris, esto hic dicatur obiisse 25 Iunii.
d Vtriusque tabulæ delineationem, si, ut petii, nactus fuissem, utramque libenter hic spectandam exhibuissem: puto enim illas atque imprimis alteram, multum ad historiam facere.
CAPUT IV.
Sanctarum Iuttæ & Dorotheæ cultus an. 1637 Episcopali auctoritate solenniter instauratur.
[22] Anno MDCXXXVI promotus in Culmensem Cathedram Illustriss. ac Reverendiss. D. Joannes Lipski, [Culmensis Episcopus, pro Regina adducenda iturus ad Cæsarem,] dum undique circumspicit media languentis in sibi commissis Culmensi & Pomesaniensi diœcesibus religionis excitandæ, opus imprimis sibi censuit antiquorum Patronorum suffragio, neque illud se posse mereri certius, quam si operam daret ut eorum cultus instauraretur. Verum cum id agere in proxima Diœcesana Synodo constitutum haberet, jussus est a Rege legatus ire ad Cæsarem Ferdinandum III, Serenissimam sororem ejus Cæciliam Domino suo conjugem accepturus. Dilata itaque ista Synodus est, sed non dilatum quod sumpserat de Pattonis consilium: quin vel ideo solicitius institit Episcopus, ut justæ staturæ imagines duæ, similes ei quæ S. Rosaliæ antehac fuerat posita, suo ære ab excellenti pictore conficerentur, additis etiam Episcopalibus suis insigniis, ut vulgo constaret qua id factum esset auctoritate: deinde decretum promulgavit de iisdem exponendis, in Thorunensi ecclesia, ubi junctis operis Dei Sanctorumque honorem procurant, cum Archipresbytero & Presbyteris suis, Patres Prædicatores nostræque minimæ Societatis. Decretum autem hujusmodi erat tenoris.
[23] Joannes Lipski, Dei & Apostolicæ Sedis gratia Episcopus Culmensis & Pomesaniæ, nec non Ecclesiæ Cathedralis Plocensis Præpositus, adm. Rev. D. Alexandro Georgio Dorpowski, [mandat Archipresbytero Thorunensi,] Canonico & Officiali ecclesiæ nostræ Cathedralis Culmensis, nec non Archibresbytero Thorunensi, Fratri nostro carissimo, salutem in Domino. Cum inter graves & ancipites Pastoralis officii curas, auxilii cælestis ope nos indigere plurimum agnoscamus; ad eos, qui in cælestis patriæ littore securi jam consistunt, recurrere statuimus, ut nobis his temporibus, veræ religioni maxime infestis, suis ad summum Pastorem suffragiis, quasi manu ex alto tensa, desideratam opem ferre dignentur. Cum autem, teste sancto Ambrosio aliisque Ecclesiæ Catholicæ Doctoribus, experientiaque ipsa, certum sit, apud domesticos Dei tantum nos intercessionis promereri, quantum eis venerationis a nobis impenditur; eamque in nostris his Culmensi & Pomesaniensi Diœcesibus non parum, tam novatorum fidei noxa quam refrigescentis caritatis, neglectam esse videamus dolenter; idcirco decrevimus, malo huic, in proxima Deo dante a nobis celebranda Synodo, [ut in sua Parochiali Thoruni ecclesia,] inter alia quoque mederi; sumentes initium ab eorum renovando cultu, quorum sanctitatem & merita Deus, in Prussia singulariter, magnis & variis miraculis testatam esse voluit; Divis nimirum, Dorothea Prutena Quidzynensi Reclusa, & Jutta de Sangerhausen Germana, Culmzæ in Cathedrali nostra quiescente. Conatus autem hujus nostri fundamenta in tempore jacere desiderantes, ad finem hunc ecclesiam Thorunensem parochialem, sanctis Joanni Baptistæ & Euangelistæ sacram, elegimus; non solum quod ea sit primaria in Diœcesi nostra civitas, frequentia incolarum & concursu tot advenarum celebris; sed etiam quod eamdem basilicam, primam post Cathedralem nostram, dignam judicemus, a qua ceteræ exempla cultus divini & Sanctorum ejus sumere merito possint.
[24] Quare insistentes Decretis S. D. N. Urbani Papæ Octavi, tam anno Domini MDCXXV die XIII mensis Martii, [Sanctarum imagines, Vrbani 8 decretis non comprehensas,] quam anno MDCXXXIV die V Julii editis, de non colendis personis nondum canonizatis nec beatificatis, & de non pingendis circa capita earum splendoribus seu aureolis, signisque votivis ad earum imagines vel pignora non appendendis, sive luminibus accendendis; utentesque concessione supradictorum facta per easdem Bullas nondum beatificatis, qui cum scitu & tolerantia loci ordinariorum ab annis centum coluntur; & ultra hoc requisitum ad id a Sanctissimo tempus, centenā annorum, etiam in superabundanti, cultus earum numerantes (antiquissimis monumentis, tam scripturarum autenticarum, quam picturarum in templis, eorumque parietibus, fenestris, sacris labaris, aris, & ciboriis, tam in nostris quam in aliis diœcesibus, id respective attestantibus) tuæ Fraternitati negotium committimus, [exponat publice venerandas,] ut descendens Thorunium, imagines earumdem Divarum, Dorotheæ Quidzynensis Reclusæ, & Juttæ de Sangerhausen Viduarum, antiquarum ab aliquot centenis annorum Prussiæ & maxime Diœcesium nostrarum tutelarium, imagini S. Rosaliæ Virginis, anachoretidis novæ, earumdem Diœcesium Patronæ, mandato & impensis nostris adjunctis, in altari Ecclesiæ jam dictæ Parochialis, sanctis Joanni Baptistæ & Euangelistæ sacræ, sanctis Auxiliatoribus ab antiquo dicato, & aliquot ante annos honori etiam jam nominatæ S. Rosaliæ Virginis anachoretidis, ingruente periculo pestis, ab antecessore nostro Illustrissimo & Reverendissimo Domino Jacobo Zadrik, moderno Cracoviensi Episcopo, feliciter attributo, vulgo Communitatis Tabernatorum (prout re ipsa fuit) dicto, [cum Reliquiis Reclusorii S. Dorotheæ,] nostræ jurisdictioni & dispositioni quo ad hæc jure pleno subjecto, cultui fidelium auctoritate nostra ordinaria exponi & collocari, una cum fragmentis Reclusorii ejusdem Divæ Dorotheæ, in separata cistula inclusis, facias: Reverendumque Patrem Rectorem Collegii Societatis Jesu ibidem nomine nostro paterne requiras, ut ad cultus divini Sanctorumque ejus incrementum, Catholicæ religionis ornamentum, fideliumque consolationem, primo post notitiam horum habitam die Dominico, ex ambone, per sui Ordinis religiosos concionatores Polonici & Germanici idiomatis, decretum hoc nostrum (quod nos etiam Actis publicis, tam nostri Episcopalibus quam venerabilis Capituli nostri Consistorialibus, ad perpetuam posteritatis memoriam inseri mandavimus) promulgari, [pro felici successu itineris sui;] fidelesque ad antiquam earumdem Divarum cultum & imitationis studium ferventer excitari curet; & præterea iter nostrum ad Sacratissimam Cæsaream Majestatem, ex voluntate Serenissimæ Reginæ nostræ futuræ Cæciliæ Renatæ totiusque comitatus illius, Divinæ Majestati magno devotionis affectu commendari faciat; quatenus harum specialiter etiam Patronarum Diœcesium nostrarum meritis & intercessionibus adjuti, non solum auxilium, ad munus pastorale recte obeundum nobis necessarium, desuper obtinere; sed & finem hujus legationis nostræ optatum videre mereamur. Datum Culmzæ, apud Cathedralem Ecclesiam nostram, die XV mensis Aprilis MDCXXXVII.
[25] [delecta ad hoc die 3 Maji:] Huic actui inchoando designatus dies secundus est, Maji, quo ipso, ante annos ducentos quadraginta quatuor, S. Dorothea reclusa Quidzynii olim fuerat; singularique cum apparatu ornatum altare excepit prædictas duas imagines, velatas tamen serico rubro, & sine lumine candelarum vel lampadum. In crastinum vero, quo simul Inventio Crucis & Dominica concurrebant, sub horam octavam prodierunt de sacristia, induti pluvialibus, prænominatus D. Alexander Officialis, & D. Gaspar Drialinski, Decanus Wloclaviensis idemque Brzestensis Palatinides & S. R. M. Secretarius: prægredientibusque primum parochialis scholæ pueris, [qua instituitur solennis supplicatio,] tum gymnasii nostri studiosis, virides ramos prætendentibus, sub suo quibusque vexillo ac gemino eorumdem sodalitio, Immaculatæ Matris & Corporis Christi, cereos accensos gestantibus, & Angelico schemate indutis adolescentibus, qui plenos floribus canistros & odoriferi incensi vasa portabant; Clero denique universo linteato; lento & gravi per ecclesiam ambitu, progressi sunt ad locum ubi stabant imagines. Hic Officialis exorsus Hymnum de Spiritu sancto, eidem a ceteris decantato Orationes subjecit, Deus qui corda fidelium, &, Actiones nostras quæsumus Domine: tum amoto ab imaginibus velo, paratos ad id cereos lampadesque accendi jussit; & post devotam populi universi, plurimum eo actu consolati adorationem, exorsus Canticum, Benedictus Deus, subjecit Orationes, pro gratiarum actione, pro itinerantibus, atque de præsenti festo & dominica. Ex hinc ab ecclesia eodem ordine progressa supplicatio, circum cœmeterium ducta est, cum Cruce rubea grandi, quam virentes ex cera laureolæ coronabant, cum hoc lemmate, [cum earumdem simulacris.] AMICIS CRVCIS: similiterque coronati adolescentes quatuor, humeris gestabant medio corpore tenus efficta utriusque Sanctæ simulacra, torquibus aureis variisque ornata monilibus: quos sequebatur Officialis, in cistula ferrea (argenteam enim non fuisset tutum expositam semper, ut constitutum erat, in templo relinquere) in cistula, inquam, ferrea portans fragmina reclusorii præfati. Totam vero pompam claudebat Decanus Wloclaviensis, gestans Sanctissimum, in ostensorio sub baldachino, pone sequente populi devoti multitudine copiosa.
[26] Regressa ad ecclesiam supplicatio, non iterum repetiit altare majus, secundum consuetudinem; sed terminata fuit ad sacellum S. Rosaliæ: [His in sacellum S. Rosaliæ illatis,] ibique cum simulacris Sanctarum toto die expositum Sanctissimum mansit, sicut Episcopus mandarat. Secutæ sunt Polonico versu salutationes Patronarum, a studiosa juventute decenter proclamatæ. Solennem Missam de sanctissima Trinitate cantavit D. Officialis: sub qua ad populum, de Sanctarum laudibus ac debita eis veneratione dicturum concionatorem prægressi adolescentes quatuor, portabant libros, a seculis aliquot conscriptos, de Vita & actibus earumdem, tali fine, ut Concinator, quod & fecit, provocare ad eorum fidem posset, & ad ipsos in nostro collegio videndos invitare acatholicorum incredulitatem. Simili modo post meridiem processio & concio cum solennibus Vesperis factæ sunt: post quas, coram prædictis Officiali, Decano & testibus sex, sigillata est sigillis Episcopali & Archipresbyterali cistella supranotata, fidem de re intus contenta faciente publico & pariter incluso hujus formæ instrumento.
[27] Ad perpetuam rei memoriam. Hæc sunt fragmenta, ex muro reclusorii Divæ Dorotheæ viduæ Pruthenæ, [ibidem etiā recluduntur Reliquiæ prædictæ,] Quidzyni, in Pomesaniensi Cathedrali Ecclesia, olim reclusæ, miraculis clarissimæ, ab antiquo Prussiæ Patronæ. Quæ ex voluntate Wladislai Quarti, Polonorum & Suecorum Regis Serenissimi (cooperante Illustrissimo Domino, Stanislao Koniecpolski, Castellano Cracoviensi, Generali exercituum Regni Poloniæ Duce, cum castris tunc ad Quidzynum præsente) anno Domini millesimo sexcentesimo trigesimo quinto, die vigesima septima Septembris, per R. P. Fridericum Schembek Societatis Jesu Presbyterum, inde accepta, Thoruniumque reverenter & fideliter deportata, Illustrissimus ac Reverendissimus in Christo Pater & Dominus, Dominus Joannes a Lipie Lipnicki, Dei gratia Culmensis & Pomesaniensis Antistes, Plocensis Præpositus, ad incrementum cultus divini & honoris Sanctarum populorumque consolationem, in Ecclesiæ parochialis Thorunensis, Beatis Joanni Baptistæ & Euangelistæ sacræ, altari isto, olim sanctorum Auxiliatorum, nunc vero etiam sanctæ Rosaliæ dicto, [cum instrumento authentico,] fidelium venerationi, una cum imaginibus earumdem Divarum Dorotheæ & Juttæ, ritu solenni, anno Domini millesimo sexcentesimo trigesimo septimo, die tertia mensis Maji, exponi fecit, per adm. R. D. Georgium Alexandrum Dorpowski I, V. D. Canonicum & Officialem Generalem Culmensem, & ecclesiæ prænominatæ Archipresbyterum: atque testimonium hoc, manus propriæ subscriptione, & suo sigillo roboratum, eisdem adjungi mandavit. Ioannes Lipski, Episcopus Culmensis & Pomesaniæ. (Locus ✠ sigilli) Stanislaus Dembrowicz, Actorum Curiæ suæ Celsitudinis Notarius.
[28] Sigillata porro ut jam dictum est cistula decenterque involuta, deposita est intra ligneam majorem inauratam; & hæc firmiter clausa, collocata sub monumento Reliquiarum Sanctarum Virginum ac Martyrum, [& toto octiduo protrahitur solennitas,] Barbaræ, Dorotheæ, Margaritæ, Ursulæ, nec non S. Rosaliæ Virginis solitariæ, cum tali inscriptione: FRAGMENTA RECLVSORII DIVÆ DOROTHEÆ PRVTHENÆ. Denique absoluta festivitas est cum cantu Polonici Hymni de S. Dorothea, ac distributione Vitæ ejus: nam quæ de S. Iutta pariter composita erat, necdum potuerat haberi impressa. Duravit autem octiduum totum solennitas, ornato semper splendidius altari: ipsoque octavo die iterata sunt eadem quæ primo, solennia Missæ, sermonū & vesperarum: quibus finitis, iidem qui antea Sacerdotes linteati, cum accensis facibus accedentes processionaliter ex sacristia ad sacellū S. Rosaliæ, decantaverunt iterum solennem Hymnum in gratiarū actionē, Te Deum laudamus; subjungendo Orationes pro gratiarum actione & pro itinerantibus: [non sine fructu boni publici.] omniaque conclusit canticum de S. Dorothea. Gratum huic fuisse impensum sibi officium ex eo constitit, quod, sicut certissima relatione didicimus, eodem omnino anno & die, tertia post Pascha Dominica, ad Coronam Poloniæ rursus accesserit Pomesania, titulo feudali tamdiu divulsa ab eadem. Siquidem Illustriss. D. Melchior Weicher, Palatinus Culmensis & Covalensis, Tuchelensis & Walecensis Gubernator, a Serenissimo Monarcha nostro Wladislao IV ad hoc designatus, tali die solenniter est ingressus Lambergum, & tamquam Vice-Rex excepit sacramentum fidelitatis ab omnibus civitatibus & incolis Pomesaniæ. Eodem accessit felix optatissimæ Reginæ Dominæ nostræ adventus.
[29] Pientissimus porro Antistes Culmensis, [Idem fit Culmzæ in festo SS. Trinitatis,] Culmzæ, ubi S. Iutta requiescit, simile festum consentiente Capitulo institui voluit, festo sanctissimæ Trinitatis, tum in diem VII Iunii cadente, quo celeberrimus ibi conventus est. Illic ergo erecto ante chorum altari quam potuit ornatissimo, expositæ ambarum Sanctarum imagines sunt, cum gemino hocce titulo: ex una quidem parte hoc. D. O. M. & cultui Divæ Iuttæ a Sangerhausen Germanæ, in hac Cathedrali Culmensi ecclesia quiescentis, tempore refrigescentis caritatis non modice obscurato, nunc autem per Illustriss. ac Reverendiss. D. Joannem Lipski D. G. Culmiæ Episcopum pristino splendori feliciter restituto sacrum. Vixit A. D. MCCLXIV, die V Maji. Ex altera vero parte legebatur sic: D. O. M. & honori Divæ Dorotheæ Pruthenæ, Quidzynensis Reclusæ, [cum maximo concursu.] non pridem novatorum fidei noxa impie conculcato, modo vero per Illustriss. ac Reverendiss. D. Joannem Lipski D. G. Pomesaniæ Antistitem bono omine redintegrato sacrum. Vixit A. D. MCCCXCIV, XXV Junii. Adfuit qui sperabatur eoque major populi confluxus: a quinque enim leucis & amplius advenerunt, non solum singuli vel turmatim, sed confraternitates integræ, sub vexillis ac labaris quæque suis, cum Sacerdotibus ac Parochis; coram quibus, sub Missa solenniter decantata, prolixior solito oratio est habita, de S. Juttæ virtutibus ac laudibus, cum exhortatione ad orandum pro legationis successu adventuque Reginæ: toto deinde ante meridiem tempore continuata sunt ad idem altare Missarum sacrificia, sub quibus plurimi sacra Communione refecti sunt. Itaque jacta fundamenta novæ erga S. Juttam devotionis.
[30] Sacra corporis sancti ossa, quæ anno MDCXXXVII in tumulo frustra requisita fuisse legimus num. 16, postea successu feliciori, [Particula forsan aliqua Romæ,] aut indicio aliquo miraculoso reperta, necdum intellexi; quin potius suspicor, superiori seculo educta ex tumulo, hæreticorum metu per Prußiam grassantium & sacra omnia profanantium, alioque transmissa: quod qui curarunt pii Catholici, utinam etiam curavissent ut satis distincta notitia personæ, una cum Reliquiis, transmitteretur. Suspicionem istam mihi ingerit, quod, cum Romæ essemus anno MDCLXI, & illud Sacellum visitaremus, in quod conversum est S. P. N. Ignatii cubiculum, dum fabricaretur nova Domus Professa studiose conservatum; invenerimus custodiæ præfectum Fratrem, admodum solicitum pro Reliquiis S. Iudithæ Viduæ, quas una cum reliquiis S. Kunegundis aiebat ex Germania missas P. N. Generali Goswino Nickel; & his quidem jam curatam argenteam capsam, illis vero mox curandam, si sciretur, quo die S. Iuditha colatur, poßitque in altari lipsanotheca exponi Postea vero cum quæreremus qua fide constaret esse eas veras Reliquias, respondit P. Franciscus vander Veken, tunc Pontificius Theologus, aliud non haberi quam testimonium, ipsius Patris nostri manu signatum XIX Aprilis MDCLX, quo fidem faciebat, eas sub istis titulis missas sibi fuisse ab Illustriss. D. Comite de Trauthson, & a se applicatas Ignatiano sacello.
HYMNUS ET ORATIO.
Ex antiquis Mss. post vitam edita.
Salve, Iutta, Deo grata,
Ex Ducali stirpe nata,
Quæ amore sponsi Christi
Bona tua dispersisti.
Ob id ipse te invisit,
Et sua cuncta promisit,
Fecitque large sugere
Nectar de suo Latere.
Leo bene tibi signum,
Cor habenti Sponso dignum,
Quo te Juditham probasti,
Holofernem decollocasti.
Nam stipem emendicando,
Et cæcos manu ductando,
Fastum mundi debellabas,
Et spectaclum cælo dabas.
Hoc ob leprosos quærenti,
Et noctu iter agenti,
Tibi bono luxit jure
Sol, præter morem naturæ.
Laudes vanas fugiendo,
Ductumque Dei sequendo,
Germaniam reliquisti,
Ad Prussos te contulisti.
Lingua mordax proscindebat
Tua facta, te premebat,
Simul egestas dilecta,
Ob Deum sponte electa.
At tu cuncta hæc vicisti
Deo freta, & fecisti
Te perdignam cæli portis,
O mulier vere fortis.
Quo post tot sanctos labores,
Ad sempiternos honores
Sponsus Christus te vocavit,
Et condigne præmiavit,
Inde o splendor Prussiæ,
Decusque magnum patriæ,
Te invocantibus fave,
Arcens omne ab illis væ.
O ter felix peregrina,
Mentem nostram ad divina
Deduc, ut semper sit pia,
Dum versamur in hac via.
Comes facta pannosorum,
Manuque ductrix cæcorum,
Nostram juva paupertatem,
Apud summam Majestatem.
Quæ nectar cæli suxisti,
De latere tui Christi,
Da ut ipsum sitiamus,
Cetera fastidiamus.
Solis luce noctu clara,
A nocte mortis amara,
Fac, luce fruamur Dei,
Noctis sempiternæ rei.
Culmzensis tuus tumulus,
Divorum pie æmulus,
Morbis variis gravatos
Sanat, mire consolatos.
Nos etiam, te petente,
Iesus corpore & mente
Sanet, & post exilium,
Det tecum cæli gaudium. Amen.
℣ Dispersit dedit pauperibus,
℞ Justitia ejus manet in seculum seculi.
℣ Domine exaudi orationem meam;
℞ Et clamor meus ad te veniat.
Deus qui Beatam Iuttam Viduam, Ducali stirpe progenitam, eximii temporalium omnium suique ipsius contemptus gloria, & admirandæ erga leprosos pauperes caritatis gratia, singulariter sublimasti; eique, in noctis tenebris ipsorum obsequio deditæ, solem mirabiliter lucere fecisti, fac quæsumus ejusdem piis precibus & meritis, sic non inter hæc transitoria, cum nostri contemptu voluntario, vitam peragere; ut ab omni lepra peccati liberi, in lumine vultus tui continuo ambulemus; & post obitum nostrum ad lucem, quam cum Sanctis tuis inhabitas, feliciter pervenire valeamus. Per Dominum Nostrum Iesum Christum, Filium Tuum; qui tecum vivit & regnat, in unitate, Spiritus sancti Deus, per omnia secula seculorum. Amen.
APPENDIX AD DIEM SEXTAM MAII.
[Errata]
Pag. 96 col. 1 ad nomina SS. Matthæi & Primi lege, Tarenti in Italia.
Pag. 97 col. 2 post lin. 10 adde.
Christophorus de Alzanis Ord. Prædic. in patrio suo Conventu primum Prior, deinde Inquisitor fidei, obiit hoc die Ferrariæ anno 1499, & miraculis dicitur claruisse post mortem, ideoque cum titulo Beati refertur a Mario Mutio, in Vitis Sanctorum ac Beatorum Bergomatium part. 2; sed nullum, quod equidem sciam, publicum cultum Ferrariæ habet, oblitterata (uti fatetur Marius) ipsorummet miraculorum memoria.
Pag. 98 lin. 6 sic muta — Verum (sicut nos docuit Claudius Castellanus Canonicus Parisiensis) dupliciter fallit locus ille Saussaji: non enim Feria quarta, sed tertia, solet ea Translatio celebrari; itaque celebrabatur, cum ipse Saussajus Parisiis ageret Parochum S. Lupi: est autem primum facta, non VI, sed XVII Maji, quando potius referenda illa esset: servabitur tamen ad diem, quo ipse sancti Regis Natalis commemoratur,���XXV Augusti.
Pag. 101 de SS. Martt. Afris, col. 2 lin 9 post — XXX Aprilis — adde — Vetus Ecclesiæ Carthaginensis Kalendarium, a Mabilione erutum de quo pluribus agitur XXV Maji, ubi de SS. Flaviano & Septimia) illorum nullam facit pridie Kalend. Maji mentionem: sed hoc die, II Non. Maji, facit memoriam Marini & Iacobi Martyris, ubi forte ex mente auctoris legendum Martyrum.
Pag. 103 de SS. Matthæo & Primo, adde ut supra, Tarenti in Italia, & lin. 2 scribe — Vrbs & caput Hydruntinæ Provinciæ, ditionis veterum Salentinorum.
Ibid. dele 4 ultima verba 1 Columnæ & pro 2 Columna hæc substitue —
2 Hac monitione præmissa, Henschenius duos illos huic diei inscripserat, ulteriori examini ipsorummet Tarentinorum relinquens indecisam quæstionem: super qua appellatus a me scriptor Historiæ Tarentinæ, necdum a prælo egressæ, Ambrosius de Tarento Augustinianus, rescripsit anno MDCLXXXVI, nihil esse quod de duobus istis Tarento expectem, præter gratiarum actionem, pro prima eorumdem notitia communicata; de illus enim ibi nihil auditum hactenus. Videant ergo qui hunc mensem recusuri sint, utrum eos expediat hoc loco retinere.
Pag. 104 de SS. Gerontio & Edentio col. 2 lin. 7 dele — cum S. Edentio.
Pag. 105 col. 2 de S. Theodoto M. post num. 2 adde — Tertium ejusdem Martyris Festum &c. — ut in App. pag. 842 sub finem & pag. 843. —
DE S. IOANNE DAMASC.
Ioannes Damascenus, Confessor (S.)
Pag. 112 col. 2 lin. 37 — rerum mobilium — l. — rerum immobilium.
Pag. 116 post Annotata adde — Sextum inter opuscula S. Petri Cælestini &c. ut in App. pag. 843 — & in marg. scribe — Miraculum restitutæ manus — a S. Petro de Murrone admodum diverse relatum.
Pag. 119 n. 9 adde — Ioannes quidem Phocæ, cujus Hodœporicon sacrum in limine hujus 2 tomi posuimus, [(qui tamen sec. 12 ejus & Cosmæ monumenta ostentabant)] describens Lauram & ecclesiam Sabaitarum, qualem ipse reperit anno MCLXXXV, ac denique ipsiusmet Sancti Patris Sabæ sepulcrum: prope circumque illud, nec non sub terra, inquit, spectantur sepulcra Sanctorum Patrum qui in eremo claruerunt, cum quibus etiam videre est monumenta Cosmæ & Ioannis, veterum Poëtarum. Verumtamen intra quatuor secula, per sacræ istius Lauræ tot jactationes transacta, a morte utriusque ad Ioannis Phocæ adventum in Palæstinam, facile video potuisse accidere, ut quorum istic monstrabantur cellæ, eorum quoque ibidem crederentur haberi sepulcra. Τὸ μνῆμα etiam (quod originarie significat memoriale) non necessario accipi pro sepulcro seu monumento sepulcrali, ex Homero moneor Odys.. ο᾽, Μνῆμ᾽ Ἑλένης χειρῶν, Memoriale manuum Helenæ, celebrante. Cosmam certe, ut mox dicemus, Majumæ Episcopum deinde factum, credibile est cum decessoribus suis Episcopis sepultum: &, si aliunde constaret Ioannem revera apud Sabaitas tumulatum, potius censerem id occasionem dedisse, cur ejus nomini adjungeret vacillans posterorum memoria. Cosmæ nomen: sed & vicißim possemus suspicari de Ioanne, si Cosmam constaret, præter usum moremque Episcoporum, adeo procul a sua Sede conditum esse, intervallo viginti quatuor aut plurium leucarum.
Pag. 122 subjungatur S. Ioannis Damasceni encomium, quod nunc Græco-latinum habetur pag. 731, inter alia Græca, quia serius allatum,
Pag. 129 de B. Prudentia num. 1 adde — anno, ut infra dicitur MCCCCXCII, unde sequitur ipsam Comum venisse anno MCCCCLIV, annos tum forte XL natam, uti in seculis suis Augustinianis conjectat Ludovicus Torellus.
Ibid. n. 3 col. 2 lin. 5 lege, ut habes in Append. post tom. 2 pag. 843.
APPENDIX AD DIEM SEPTIMAM MAII.
[Errata]
Pag. 131 col. 1 post S. Amandum ponatur S. Gerlacus, sicut habetur pag. 132 col. 2, [Nomen varie scriptum] sed lin. 8 post — reperimus — adde — nisi quod in libello cui titulus Vestigium Bohemiæ Piæ pag. 66 ad hunc quoq; diem referatur – Deinde deletis duabus lineis ultimis sic lege — Sed ad hunc 7 Maji nulla mentio Gerlaci, meminerat autem ejus die 7 Febr. non tamquam tali die mortui, sed tamquam primi Abbatis in eo monasterio, quod fundaverat Comes Babo sive Bawor, tali die defunctus. Noster nihilominus Bohuslaus Balbinus, in Miscellaneis Bohemicis Dec. 1, lib. 4, § 46, sic loquitur, quasi absolute certoque obierit ipse B. Gerlacus 7 Februarii 1227; cum Crugerio addens, quod an. 1420 incenso ab Hußitis cœnobio, Swambergici Proceres corpus receperint in suam arcem Zuikow sive Klingenberg, addita imagine quæ cultum doceret: visebantur enim, inquit in pariete Cælestes Genii, B. Gerlaci ossium arculam sustinentes: infra, Proceres prædicti ac supplicabundi per hæc verba, ibidem Bohemice expressa; B. Gerlace, apud Deum ejusq; Matrē deprecare pro nobis. Poterimus ergo, nisi certius aliquid pro hoc mense constiterit, de illo agere���������VII Febr.
Ibid de S. Letardo adde — S. Leothardi: hoc enim solum verum ac legitimum est nomē, alterum ex vulgi abusu contractum — item adde —
Ibid. col. 2 post SS. Neophytum & Socios
Genecli, aliis Genedii, rectius Genethlii Episcopi Carthaginensis Depositio, inscripta est vetustißimo illius Ecclesiæ Kalendario tom. 3 Analect. Mabilionis, sed absque titulo Sancti; recte autem docent Albaspinæus, Labbæus, Schelstratius eum fuisse, Aurelii, qui S. Augustinum excepit, non successorem, sed decessorem: quem anno 390 Concilio Carthaginensi 2 interlocutum, probant Acta sinceriora ab Holstenio edita.
Ib. lin. 4 a fine adde — nisi forte Ezeleis idem sit Anglis, quod Francis Alix, Latine scribentibus Adelais vel Adeleidis, contractius Aleidis: quo nomine nullam hoc die Sanctam novimus: aliis pluribus diebus varias.
Pag. 132 col. 2 post Franciscanos ex Arturo relatos, addatur.
Fr. Bonaventura, vulgo dicitur Eremita Peregrinus prope Senas in Trinoriensi castello defunctus hoc die, 1627, inseritur Fastis Senensibus: ejus quoque Vitam scripsit Italice I. B. Tartalia, nostræ Societatis Sacerdos rogatu Plebani, qui a Confeßionibus defuncti fuerat, qualem habemus impressam an. 1681; non sine insignibus ad ejus invocationem obtentis gratiis, quæ aliquando rite probatæ poßint in numerum miraculorum venire: quod hic notandum putavi, si istis aliisque mediantibus forte contingat, eum aliquando Beatum vel etiam Sanctum declarari.
Pag. 133 col. 1 ante ult. lin. adde —
S. Benedictæ Virginis memoria Romæ cum S. Galla ponitur in Kalendario Benedictinorum, primo eorum seculo apud Mabilionem: inscribitur autem S. Galla Romano Martyrologio���������V Decembris.
Ibid. col. 2 post translationem S. Nicolai —
S. Sisintrudis Virgo in S. Faræ-monasterio, non colitur V hujus, uti perperam Arturus & nos ex eo; sed VII; uti nobis asseruit, qui locum anno 1685 adivit, Claudius Castellanus. De hac cum propriæ ad 2 Nocturnum lectiones nihil habeant particulare, quod non sit in ipsius S. Farȩ vita notandum, pergimus eam remittere ad VII Decembris.
Ibid. de Ven. Yolanda lin. 7 post — in Arduenna — adde — Eadem a Ioanne Rehac de S. Maria ponitur in libro de sanctis ac beatis Virginibus sui Ordinis, tamquam hoc die mortua anno 1239. Vitam ejus &c.
Pag. 134 col. 2 lin. 2 & 3 sic lege: — die Inventionis III Augusti, aut potius (nam sunt eruditi viri, quibus tota illa Romana Translatio fabulosa videtur) ad Natalem ejus���������XXVI Decembris.
DE. S. SERENICO.
Cerenicus seu Serenicus Diaconus, in Sagiensi Normanniæ diœcesi (S.)
Pag. 160 sub finem, inverte & scribe, S. Serenico seu Sinerico.
Pag. 161 col. 1 lin. 6 lege, Saint-Celerin, seu potius Selerin. — & ante n. 2 adde. — Videtur autem Castellano rectius Serenicus quam Cerenicus scribi; nam & in S. Theoderici-castro San-Senery appellari; & in Faræ — monasterio vetustum Martyrologium Ms. reperisse se ait, ubi Sinericus notatur: quod forte nomen verum est, Sensu — divitem, ex origine Teutonica, atque adeo & veteri Francica, significans; cui infra respondens nomen S. Serenedi fratris, simili forte metathesi invaluit pro nomine Sineredi, quod Sensu — rationabilem poßis interpretari. Alias Serenicus a Latino Serenus derivatum videbitur: quod si Gallice scribas Celerin, pro Celerino nimis facile acciperetur. Et autem Cenomannis proprium, Ce syllabam scribere, ubi Andegavenses & Britones notant syllabam Se.
Col. 2 lin. 5 & n. 8 lin. 6 Bandonetus, ac n. 5 lin. 7 Bondonnetus — ubique scribendum — Baudonetus.
Ibid. col. 2 lin. 8 post celebrari — adde — quod confirmatur ex præcitato Farensis monasterii Martyrologio, ubi ad communem Vsuardi contextum hac VII Maji, eadem antiqua manu adscriptum invenitur, Castro-Theodorici S. Sinerici Confessoris.
DE S. IOANNE BEVERLAC.
Ioannes Beverlacensis, Archiepiscopus Eboracensis, in Anglia (S.)
[Vita collata cum Ms. Cottoniano.] Pag. 166 n. 2 lin. 14 post — Benedictino — adde — Omnibus autem jam impreßis, accepimus ejusdem Vitæ alterum ecgraphum, ex celeberrima Cottoniana Bibliotheca, sub effigie Iustinæ B 4 fol 156, nobis descriptum cura ejusdem, qui Monasticum Anglicanum jam dictum præcipue promovit, viri omnino humanißimi & eruditißimi, Guilielmi Dugdalli, cum quo factas prioris nostræ editionis collationes in Appendice hac danius.
Pag. 167 post num. 7 adde — 8 Quid porro secutum sit &c. ut pag. 843 & in fine adde — & sequenti mox anno die 1 Octobris inter nos pientißime defunctus vita, senio grandi & morbis inter Apostolicas ærumnas haustis confecta.
Pag. 168 Ms. Cottonianum sic incipit: Domino suo in Christo omni reverentia dignissimo, sanctæ Eboracensis Metropolitanæ Ecclesiæ lampadi & lucernæ, ardenti in caliginoso &c. — & lin. penult. memoria ejus, cujus vivit apud te pro crastino, fideli commendatione.
Num. 2 lin. 5, insequeretur, al. insectatus sit — lin. 9 exturbatos nos. al. exturbatum — lin. 10, immitteret, al. immersit.
Num. 3, col. 2 lin. 1, adest vox desiderata in Cottoniano. — lin. 4, usitata, al. abusiva — lin. 7, celebrat, al. frequentat — lin. 8, oblationibus, al. ablutionibus.
Num. 4 lin. 4 a fine, attingentes, al. attingemus — lin. antepenult. erasum erat aliquid post securi, & sequebatur — tumultuantium canum spernentes æquoris.
Annot. d adde — Hactenus Henschenius, satis declarans mentis suæ esse, ut sicubi ordinatior meliorque titulorum ordo reperiatur, hic etiam apponatur. Talem autem exhibet Ms. Cottonianum, ubi loco Rubricæ præfatæ, alia legitur, quæ ab ipsomet Auctore videri poßit, hoc modo addita, estque in talibus usitatißima.
Explicit Prologus. respondent autem tituli numeris nostris hic adscriptis.
| Incipit Vita S. Ioannis Archiepiscopi. | 5 |
| De Prædicatione S. Ioannis, & doctrina ante Episcopatum. | 7 |
| De tempore electionis ejus ad Episcopatum. | 7 |
| Quomodo muto cuidam a nativitate linguam donaverit, & eidem caput tinea cooperto salutem hujus mali indulserit. | 10 |
| Quomodo Sanctimonialem quamdam a nimio tumore brachii, & periculosissima ægritudine, liberaverit. | 12 |
| De quadam matre familias, quam invitatus ad prandium sanavit. | 13 |
| De quodam ægroto, quem, cum esset invitatus ad Dedicationem ecclesiæ, oratione sanavit. | 15 |
| De Herebaldo Abbate, qui propter inobedientiam, colliso corpore cum capite, equo decidit, quem vir Dei precibus sanavit. | 20 |
| De tribus hydriis, vino, mulso, & cervisia repletis, quos Osredo Rege benedixit, & indeficientes ad haustum reddidit. | 16 |
| De vino, fracto flascone, per merita viri Dei servato. | 23 |
| De Spiritu sancto, super Sanctum orantem, in specie columbæ viso; & de Diacono pro visione mulctato pœna, & iterum a Sancto curato. | 18 |
| De quodam mortuo, a S. Joanne Chrismate linito & resuscitato. | |
| De obitu S. Joannis. | |
| Explicit Vita S. Ioannis Archiepiscopi, incipiunt miracula ejusdem, sunt autem hæc quæ continentur altero libro pag. 180 | |
| Quomodo Rex Edelstanus, per merita & per auxilium S. Ioannis. Regem Scotiæ ad deditionem coëgit. | |
| Quomodo, quodam Milite, qui pacem Ecclesiæ Beverlaci infregerat, divinitus pœna mulctato, Rex Willelmus timore correptus, Clericis ejusdem Ecclesiæ convocatis benigne satisfecerit. | |
| De pluvia, B. Ioannis meritis suffragantibus, in tempore siccitatis exhibita. | |
| Quomodo puerum, a nativitate mutum & ulcerosa deformem tinea, sana verit. | |
| De Gillone infirmo & informi, qui formosus & sanus per meritum Sancti effectus. | |
| Sequitur locus vacuus pro titulis quatuor, quibus respondent numeri nostri, | |
| De negotiatoribus Eboracensibus, per B. Ioannem a periculo maris liberatis. |
Pag. 169 num 6 lin. 8 Cotton. sic — : qui cum ab ipso nomine … in Christi perseveravit militia, subduxit primo manum ferulæ Theodori &c — lin. 15 Streneshalensi, non, Streveshalensi.
Num. 7 lin. 8 in se, al. visæ.
Num. 8 lin. 8 inditam al. a vitam.
Num. 9 post lin. 4 & Sequentia sic eleguntur in Cott. succedens in Episcopio.
Pro merito vitæ solium conscendit herile,
Pastor Apostolicus, cum sceptro Pontificatus,
Ecclesiæ dignus Rector Legisque peritus.
Postea B. Wilfridus &c. ut num. 11, sed omittitur nomen Agathonis, itemque hæc verba, Joannes in Eboraco civitate: itaque videntur anni 33 male tribui Wilfrido. Deinde resumitur ordo prioris Ms. supra num. 9 lin. 5 intermissus, hoc modo. Cum igitur primo unctus esset in Christum Domini.
Num. 10 lin. 3, Carnesboc, al. Herneshou. — lin. 11 Id. quædam miserabilis forma viri.
Num. 12 lin. 2, Yatadini, Cotton. Betendune. — lin. 13, manus suæ, al. manuum ejus.
Pag. 170 lin. 19 Kapuburgis, Cott. Herburgis.
Num. 14 lin. 15 recederet, al resideret.
Num. 15 lin. 1, Clarificat, al. Clarificavit.
Col. 2 lin. 1 & 2 sic Cotton. visisque more infirmi apparatibus funeris.
Pag. 171 col. 1 Annot. l adde — Coton. Ms. Betendune.
Annot. O adde — Post hunc numerum immediate connectebatur in Ms. Cottoniano de Herebaldo Abbate, quod hic primum sequitur num. 20, & intermedia postea referuntur.
Num. 20 lin. 3, Cotton. addit, — Abbatem Tin… cœnobii — lin. 4 Id. Comes & commanens, & pag. 172 lin. 7 adde — non omnes hoc poterant impetrare.
Num. 21 lin. 8 Cott. — & hoc modo habes cognoscere.
Num. 22 lin. ult. adde — locus, & ex hinc sequuntur quæ supra transcursa fuerant num. 16 & seqq. Pag. 171.
Num. 16 lin. 10 Regis, Cotton. Religio; legerem, Regio munimine &c.
Num. 17 lin. 7 & 8, Potus ipse potantes renovato capit nectare: ita Cotton. lin. 12, pronuntias, al. reperit — lin. 20, hominem, al. fidelem, — lin. 4, a fine, perfecisti servitutem tuam, lin. penult. sanctitatisque ipsius certiores facti virtute quam vidimus &c. tum subjungitur, quod infra habet num. 23 & seq. de Flascone Pag. 172.
Num. 24 lin. 12 Cotton. Ad ruentis sonitum permotus &c. Postea huic miraculo connectitur jam suprapositum, num. 18 & 19 Pag. 171.
Num. 19 lin. 4 Sigga. Cotton. Siggarus. Post hoc vero miraculum sequitur in Ms. Cotton. id quod alias est num. 15. Pag. 170. iisdem verbis sed tali ordine;
Igitur dum quadam die ad Episcopum multa conveniret turba, ut sacri Chrismatis unctionem acciperent, quemdam juvenem mortuum inter alios sacri Chrismatis unctione linivit, sicque de morte ad vitam reduxit. O beatum Pontificem! mirabili præditum virtute, qui dum defunctum perungit Chrismate, illum ad statum reducit vitæ! Cælum quidem, pia prece; manu, corpus tangit exanime; & animam quæ fuit egressa de corpore; ad statum reduxit præsentis vitæ. Similiter & dæmonem ab homine expulit; insanos etiam & infirmos semper sanavit: & quotquot ejus vestimenta cum fide tangebant, celerem sibi sanitatem advenisse gaudebant. Sed & tempestatum habebat potestatem, per Spiritus sancti vigorem. Ac denique ultimo leco ponitur num. 27, totam vitam concludens hoc exordio.
Vixit autem in Episcopatu triginta tribus annis, &c. Sed omisso anno Incarnationis, lin. 16 continuatur contextus. In porticu S. Ioannis Euangelistȩ, ubi per ejus merita &c, itaque explicit Vita.
Pag. 173 Miraculorum Proœmium, omissa salutatione, in Cottoniano absolute incipit ab his verbis lin. 4. Ex multo tempore.
Pag. 174 post num. 2 adde — Post hunc autem Prologum sequitur, ante omnia, id quod in secunda Miraculorum Collectione, jam ante edita, primum locum etiam tenet, sed phrasi diversa, ut omnino expediat Kecelli textum genuinum exhibere hoc tenore.
Regnante Adelstano Rege Christianissimo, Edwardi senioris filio, reliquiæ Danorum, more suo, nefandum contra eum erigunt caput: sed contriti sunt sub pedibus ejus, & redacti in pulverem. Rebellabant & Norhanhymbri & Scoti, & fœdus quod cum eo pepigerant prævaricati sunt. Rex vero cum maximum congregasset exercitum, terra marique impios expugnaturus progreditur. Cum venisset autem in proviciam Lindissæ, obviam habuit pauperum & mediocrum turbam non modicam. Sciscitanti unde venissent, respondent de Beverlaco, ubi ad visitandas B. Ioannis reliquias spe salutis advenerant. Quæsivit Rex, si quem voti sui obtinuissent effectum. Et unus illorum; Ego, inquit, cœcus natus, ad sanctissimi viri corpus lumen cepi. Et alter, Ego claudus ex utero matris; S. Ioannis vero orationibus, ut ipse vides, sanus incedo. Audiens hæc & his similia Rex Christianissimus, Magnus est, inquit, iste Ioannes, & utile credo in hoc magno negotio tanti viri nobis reconciliare gratiam, & auxilium impetrare. Quia igitur fas non est talem nos regni nostri invisitatum præterire Patronum, procedat exercitus noster in via regia, ego cum paucis sepulcrum, de quo tanta audio, ejus misericordiam invocaturus, adire curabo. Veniens deinde ad Sancti tumulum, Rex illustrissimus, post excubias more patrio celebratas, post orationes corde supplici fusas, cum pavimentum devotissimis lacrymis perfudisset, protractum e vagina cultellum sacris imposuit altaribus: Ecce, inquiens, Beatissime Ioannes, sponsionis meæ vadium; ut, cum auxilio tuo subactis hostibus cum prosperitate rediero; digno illud pretio redimam, & quoad vixero tibi gratus & devotus existam. Revertitur deinde ad exercitum suum Rex, & mox hostium fines potenter invadit. Et jam tempus advenerat præliandi, cum præcedenti nocte, Rex oppressus somno, Ioannem sibi alpicit assistentem, & ut secure congrederetur hortantem; Devotionem, inquiens, tuam, quam circa sepulcrum meum exhibuisti, gratanter amplectens, oravi pro te Deum meum, & exaudivit vocem meam. Observa igitur & audi vocem meam, ut ambules in viis patrum tuorum, & inimicus ero inimicos tuis, & affligentes te affligam, & custodiet te gratia Dei. Hȩc dicens disparuit. Mane autem facto, Rex in hostes ivit; potitusque victoria, Regem Scotiæ ad deditionem coëgit. Cumque situm terræ illius non parvo tempore explorasset, accepto obside Regis filio, reversus est Eboracum: inde tendens Beverlacum, cultellum suum multarum possessionum maximæque libertatis largitione redemit.
Deinde sequitur Cap. 1 Postquam Anglorum Regimen &c ut pag. 174 n. 3.
Num. 4 lin. 3, violenti, l — violenta.
Num. 5 lin. 13, qui dum, l — quemdam.
Pag. 175 n. 7 lin. 6, soliciter, l — solerter.
Num. 8 lin. 3 & 4 Cotton. quorumlibet oppressorum … molestias — lin. 10. Idem, spes omnis pene frustraretur.
Num. 9 lin. 12 Cotton. tanta subsecuta est inundatio — lin. 32, jacebat. Idem, tabescebat.
Num. 10 lin. 6 Cott. quidam quasi septennis.
Pag. 176 n. 12 lin. 3, Guillo, Cott. Gillo. — lin. 7, ostentatui. Idem, ostentui.
Num. 13 lin. 26 Cotton. Opera hæc misericordiæ tuæ, Deus. — lin. 35, recludatur, al. retundatur.
Pag. 177 n. 15 lin. 8 præsidium, Cott. subsidium. — lin. ult. bajulat, al. bajulabat.
Num. 14, corrige, 16, & sic consequenter — lin. 25, composito, al. compositione.
Num. 15 (imo 16) in se vile, Cotton. jam scribe.
Pag. 178 num. 16 (imo 18) lin. 9, a fine, Cott. Regebat assidue scholarum frequentiam.
Num. 17 (imo 19) lin. 1 deest in Cotton. morum.
Pag. 179 num. 20 (imo 22) lin. 1 Ibid. deest, quippe — lin. 19 Id. sicque brevis spatii termino — lin. 24, maturior al. immaturior.
Num. 21 (imo 23) lin. 8 a fine, Cotton. qualiter actum esset, — lin. 3, sibi — al. de.
Num. 22 (imo 24) lin. 21, serviliter, al. sæviter.
Pag. 180 lin. 8 & 9 Cotton. non absconderetur; de nautis unus: & sic nota 24 (seu potius 26) transferenda erit ad lin. 5, Hic cessante: & hinc lin. 12, occumberem, l. accumberem — lin. 17, habitu vultuque Pontifici simillimis.
Num. 25 (imo 27) lin. 23 post suffragantibus, pone * & in fine post, Amen, scribe —
* Ad hoc signum deficit Ms. Cottonianum, evulso folio mutilum.
Pag. 195 de S. Petro Ep. n. 7 lin. 5 a fine — anno DCCCCXIV, — l — anno DCCCCLXXXIV exeunte.
DE S. STANISLAO EP. M.
Stanislaus, Episcopus Cracoviensis & Martyr, in Polonia (S.)
Pag. 199 num. 5 lin. 11 lege, Clemens VIII anno MDXCV — Ib. lin. 12 Semiduplici — l. Duplici Officio (quod tamen postea ad Semiduplicium ordinem retractum fuit).
Pag. 200 post num. 12 adde — 13 Habuit quoque Sanctus, habetque (ut puto) etiam nunc, Vilnæ in Lithuania insignem basilicam, cujus mentio reperitur inter Michalonis Lithuani fragmina, an. 1615 Basileæ a Iac. Grassero vulgata, Fragm. 9 dicitur pag. 33, Quod cum anno MDXXIX omnis Vilna deflagraret, in templo Cathedrali D. Stanislai, plumbo tecto & fastigiis inauratis, multisque vasis aureis, argenteis atque gemmeis ornato; conflagrarunt antiqua vexilla in victoriis acquisita, Roxolanorum, Moscorum, Alamanorum, aliorumque populorum circiter trecenta, ac nova duodecim quæ ibidem appensa erant post victoriam de Moscis and Orsam, 1514, 8 Septembris natali die Mariæ Virginis; cum cæsorum & captivorum octoginta millia essent.
APPENDIX AD DIEM OCTAVAM MAII.
[Errata]
Pag. 283 col. 1 ad nomen primi inter Martyres Byzantinos, Agatius, adde sive Acatius.
Pag. 284 col. 1 post S. Stanislaum adde.
SS. Cyrilli, Quidei & Zenonis, Afrodisii & Benedicti Natale in Auxiopoli, ex vetusto S. Savini in territorio Tarbiensi Martyrologio indicatur, in Appendice ad Martyrologium Gallicanum Saussaji, qui sub initium ad marginē notat mendis scatere autographum: certe Auxiopolis nulla uspiam est; Axiopolis vero in Mœsia inferiori ad Danubium invenitur: sed absque certiori Auctore non audemus ei adscribere Sanctos, necdum aliunde cognitos.
Ibid. col. 2 lin. 2 de Schero Ab. adde — His autem impreßis accepimus ex ipsomet monasterio responsum in hæc verba: Non alia ratione habetur apud nos Beatus, quam communi maximȩ pietatis zelique regularis existimatione; unde & mirantur factum Saussaji. Addunt autem (quod hic juverit annotasse) aperto sub annum 1586 sepulcro, inventa ossa, cum cruce plumbea, cui ex una parte inscriptum erat, In principio erat Verbum &c; ex alia vero hæc, Anno ab Incarnatione MCXX, (non MCXXVII vel MCXXVII) VIII Idus Maji obiit piæ memoriæ Domnus Scherus, Abbas primus & fundator hujus Cœnobii & S. Leonis Tulli.
Ibid. ad dicta de Vener. Petro Georgio Odescalco adde — His vero excusis, placuit construere Propylæum ante omnes septem tomos Maji, sub communibus ejusdem Pontificis Regisque Nostri Catholici Auspiciis atque in ejus limine velut Introductorem collocare Venerabilem istum Præsulem: itaque ejus Vita, Latinitati donata, nunc ibi legi potest.
Pag. 285 col. 1 ante Apparit. S. Michaelis, adde
| S. Clodoulfi Presb. Translatio in sui nominis oppido apud Parisios, vulgo S. Clou, notatur in Kalendario spirituali, edito pro Civitate & locis vicinis. Festum agitur | VII Septembris. |
DE S. VICTORE MARTYRE.
Victor Maurus, Martyr Mediolani (S.)
Pag. 287 n. 4 lin. 19, post — Hæc ibi — expunctis tribus lineis substitue quod sequitur. —
Auro obductum fuisse Caput illud, & tamquam Mauritani Victoris datum Volaterranis, ait titulus ille, apud Vghellum tom. 1 col. 349*, plenus mendis; sed tom. 2 col. 1082, correctior legendus; ubi ejus rei jam jam labentem memoriam, ex vetustissimis monumentis depromptam, e temporis faucibus abripuisse, marmoreoque lapide æternavisse, VI Id. Martii MDCX, dicitur Alemannius.
[5] Sed veremur ut ea monumenta tam distinctam Mauritani Victoris notitiam continuerint; primusque eam affirmaverit Volaterranus, annis centum ante positionem lapidis illius scribens. Verba ejus, ad calcem Vitæ, per illum scriptæ, hæc sunt: Mox vero, quemadmodum vir alienigena Volaterranorum factus sit, audite. Anno siquidem vigesimo supra centesimum ac millesimum, sanctæ memoriæ Calistus Secundus, qui ob egregias ejus virtutes absens est Pontifex creatus; ex Galliis postmodum Romam ad officium capescendum proficiscens, cum per hanc regionem iter haberet, Rogerius Præsul Volaterranus, [quod ipse creditur Mediolani accepisse,] obviam procedens honoris gratia, eum ad urbem suam invitavit, hospitioque pro dignitate excepit. At Pastor mitissimus, ut humanitati beneficioque gratias ageret, Basilicam simul cum Beatorum Petri & Alexandri templis consecravit; hujus insuper Martyris caput venerandum, singularis loco muneris, Volaterris donavit. Ex illo namque die in Conservatorem cælestem illum susceperunt, atque illius natalis celebritatem III Idus Majas solvendam mandaverunt, ut non solum ipsius Sancti, sed etiam Pontificis optime de hac urbe meriti, nobis in benedictione memoria foret. Si constaret, quod Vghellus ait, Mediolanenses ipsos Caput istud donasse Pontifici; vix posset dubitari, quin ejus id esse putaverint, qui apud se passus, carior habebatur, idque pene fiet indubitabile, si Mediolanenses solum prætendant infimam Capitis partem apud se remanere, & hæc ipsa sit, quam Volaterrani deesse sibi fatentur, juxta figuram ab Vghello expressam, scilicet Sincipitis pars sinistra, & frusta quædam alia. Sin autem hæc non conveniunt, ad unum caput ex oßibus octo intergrandum, nec primum illud nobis verosimile fiet. Quia vero &c.
[6] [cum pluribus aliis ejus ossebus,] Vt ut est, Auctores Lipsanographiæ Volaterranensis Ms. cujus supra meminimus, die XII Decembris anni MDCXLVII, auctoritate Episcopali Cathedralem ingreßi Ecclesiam, Reliquiarum Tabernaculum aperiri sibi jusserunt, quod instar altaris est ibidem in medio sacrario positum, simulacris inauratis affabre exornatum, sub duabus clavibus diversis; quas Conservatores earum custodes, Ecclesiasticus unus, Laicus alter exhibuerunt. Cumque Sacrista, cereis facibus accensis, coloris coccinei velum dimisisset, Caput S. Victoris Martyris, argenteo simulacro inclusum, exposuit… Isto autem simulacro recluso, visa est, inquiunt, in eo calvaria, cum futura coronali & sagittali conjuncta: in basi vero, cui nititur Caput, reperta sunt & descripta hæc ossa, ut præsens Chirurgus nominavit; nempe pars occipitis, clavicula, pars fusilis majoris, duæ partes femoris, os brachioli, talus pedis, & alia triginta sex magna ossium frustra; insuper nonnulla fragmenta parva quæ non fuerunt annumerata. Quæ si omnia sunt, uti putantur, ex corpore S. Victoris, de quo hic agimus, non solum Caput, sed & magna pars corporis apud Volaterranos est; meritoque illi diem III Idus Maji, quo tantum Thesaurum a Callixto Papa acceperunt, quotannis festivum habent; quando eædem Reliquiæ, a Clero, Magistratibus ac Populo prosequente, solenni lustratione per urbem eorum feruntur; Caputque e suggestu omnibus, ingenti animorum devotione commotis, demonstratur. Quod vero hæ insignes Reliquiæ, [an. 1647 Episcopali auctoritate recognitum.] capite argenteo, & non aureo, sicuti a bene merito Pontifice donatum fuerat, hodie asserventur, causam referunt Paulus Iovius Historiarum lib. 28, & Scipio Ammiratus Historiarum Florentinarum lib. 20, asserentes, quod anno MDXXX, quando Florentini impetum fecerunt in Volaterranos, qui Clementi VII adhæserant, & in civitatem irruperunt; aureum caput conflatum fuit; redemptas vero Reliquias Volaterrani argento incluserunt, Benedicto qu. Ludovici de Riccobaldis Canonico, & Persio Falcominio, Patritiis Volaterranis, id agentibus.
[7] Fusius hæc describere placuit, ut de opere præsenti bene meritis Volaterranis fructus laboris suscepti aliquatenus constet, ad præcipui sui Patroni memoriam; quamquam de eo cujus habentur Reliquiæ, quis revera sit, nequeamus definire. Etenim nullius Mensis Sancti a nobis eduntur &c — sub finem col, 1, & col. 2 lin. 1 lege — ideoque arbitramur — & lin. 8 ac 9, pro his verbis — in Piceno inter Maceratam & Septempedam & lin. 4 seqq. — scribe, — in Liguria prope Albam Pompejam, qua potius quam Mediolano venerit Callixtus. Certe ut Caput Mediolano allatum sit, aliæ sub eodem nomine Reliquiæ potucrunt etiā Roma acceptæ fuisse. Ita & nos Antverpiæ &c — ac deinde mutatis numeris sint.
[8] Altera igitur est ecclesia S. Victoris &c.
[9] Duas alias Basilicas indicat idem Puricellus &c. & sic consequenter 10, 11, 12, 13 & 14.
DE S. ACACIO MART.
Agathius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Maximus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Anthes, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Arestinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Marinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Tampus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Stercita, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Rogata, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Victuria, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Florida, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Florida alia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Lucius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Donata, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Victor, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Flavia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Joannes, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Nina, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Castus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Gajus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Furius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Maximus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Victor, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Julia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Felix, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Marcianus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Famosa, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Honesta, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Niger, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Baptizius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Rusticus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Processus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Secunda, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Militus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Felicia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Maxima, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Dativa, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Tumanus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Entidius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Secundina, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Datica, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Gundinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Tertulus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Cælestinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Faustinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Cencrius, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Barachus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Seddinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Niria, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Tidus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Mittunus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Siricus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Rogatus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Saturnina, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Glandiosa, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Vitalis, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Cæcilia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Januaria, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Galla, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Senerus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Rogata, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Matrona, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Augustina, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Saturninus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Rufus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Victor, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Faustinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Cithinus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Zaderus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Antiquus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Nina alia, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Saturus, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Nicoma, Martyr Byzantii nunc Constantinopoli (S.)
Pag. 293, ad finem num. 10 adde — Idem dixerim de Reliquiis nonnullis, quas Monasterienses nostri in Westphalia Patres servant, inclusas Armario summæ aræ, acsi certo essent Centurionis prænominati.
DE S. HELLADIO AUTISSIOD.
Helladius sive Eladius, Episcopus Autissiodorensis in Gallia (S.)
Pag. 300 adde — 4 Claudius Castellanus, his lectis, mihi scripsit, vidisse se Biturigibus ad S, Laurentii Martyrologium vetus Ms. ubi sic legatur: Autissiodori Depositio Pelagii Episcopi & Helladii Presbyteri: quæ lectio novæ inquisitioni locum dabit, si alia quandoque argumenta accedant, quæ novas conjecturas fulciant: iis interim hic abstinere videtur consultius.
DE S. GIBRIANO PRESB.
Gibrianus Presbyter, in diœcesi Catalaunensi & Remensi (S.)
Pag. 301 ad Comment. prævium hæc adde — .
[4] Guilielmus Marlot, S.T.D. & S. Nicasii Remensis Magnus Prior, [Vita quædam recentior.] Historiam Remensem duobus voluminibus composuit, quorum primum ipso vivente prodiit Insulis anno 1666, alterum postumum anno 1679 Remis. Hic priori Tomo, lib 2 cap. 15, fuse tractat de S. Gibriani fratrumque ejus adventu ex Hibernia in Campaniam Gallicam; deserendæque patriæ causam potißimum eis fuisse censet, famam S. Remigii, etiam trans mare celebratam. Idem eodem pertinere putat, quod Herricus Autißiodorensis, in Epistola ad Carolum Calvum, sic ait, ante Miracula S. Germani Carmine conscripta: Alii ultro sibi exilium indicentes, pro Christo peregrinari volentes, & ignaros erudire cupientes, relicta Hibernia, tamquam greges Philosophorum, ad littora Gallica commigrabant. Allegat deinde R. P. Dagoneau Carthasianum, in vita S. Gibriani, [Reliquiæ.] alias causas, morales potius quam historicas, indicantem. Nostra haud magni referre puto, quod recentem istam compositionem, Rhetoris potius quam Historici, ac fortaßis Gallice scriptam, non viderimus. Potius ex Marloti lib. 3 cap. 10, discere malo, quod in cimeliarchio ecclesiæ S. Remigii, præter majorem partem corporis S. Gibriani, reclusam in feretro, auro infuso atque industrie elaborato, numerentur ejusdem Caput & brachium, cum capite S. Germani Fratris, utique commodioris venerationis causa reservata extra arcam; quæ (ut idem ait lib. 4 cap. 5) nunc Principis altaris medium locum occupat, eadem fortaßis, quam anno MCCCXXV factam, infra videbimus.
[5] [Dum struitur Carthusia Montis-Dei,] Ibidem etiam in veneratione habetur baculus, quo imbecilles artus sustentabat Sanctus: & hic die festo Sodalitatis, in ipsius honorem erectæ, populo exosculandus exhibetur a Monacho Sacerdote. Agemus nos de institutione hujus Sodalitatis, ex altero Marloti Tomo, ad calcem operis de miraculis, factis post secundam corporis translationem in novam arcam anno MCXLV: hic solum ex eodem secundo Tomo arbitror esse notandum, quod eamdem non minor præceßit, quam secuta est, copia miraculorum. Cum enim Odo Abbas S. Remigii (ut ibi fuse exponitur lib. 2 cap. 42) fundare cœpisset ex sui monasterii bonis Carthusiam Montis Dei, circa annum MCXXIX, munificam vicißim erga se Dei manum cœpit mirabili modo experiri, quo cœptum opus feliciter permoveret ad finem. Narrat siquidem, inquit Marlotus, vetus Montis-Dei Chronicon, [multiplicantur miracula,] tantam miraculorum vim per id tempus patratam fuisse, meritis sanctissimi Confessoris Gibriani apud S Remigium, ubi sacra ejus pignora maxima religione asservantur, ut ex remotissimis locis advolarent ægroti ad ejus tumulum, sanitatem divinitus recepturi. Videns autem Abbas Deum cœptis suis favere, peregrinorum oblationes, pro sublevanda Carthusianorum paupertate, lubens designavit; tantaque ex tunc confluxit multitudo, ut eos ne Burgum quidem S. Remigii capere posset: & quod omnem superat admirationem, tamdiu, inquit Chronicon, patrandis miraculis apud S. Remigium incubuit S. Gibrianus, donec ecclesia Montis Dei consummaretur Piorum igitur largitionibus, Odonis præsertim Abbatis S. Remigii, in altum sese erigente totius ædificii mole, nobilior pars orationi destinata, [quoad plene consummetur,] feliciter tandem completa est: quam solenni ritu consecravit Sampson Remensis Archiepiscopus anno MCXLIV, assistentibus Goslino Suessionensi & Milone Tarvanensi Episcopis, ut probat vetus quædam inscripto, in sepulcri cujusdam operimento nuper reperta sub principe altari. Hactenus Marlotus, qui utinam ipsa illius Chronici verba exhibuisset, clarius nos doctura, quod ea miracula (uti supponit) operari Deus cœperit ante Translationem, factam anno mox sequente prædictam Dedicationem: nam quæ sola diverso charactere Marlotus signat verba, plenam notant consummationem operis, fortaßis non nisi aliquantis annis post Dedicationem, adeoque & post Translationem, completi. Certe miracula, quæ hanc secuta narrantur, tanta sunt, ut potuerit de his præcipue locutus esse auctor Chronici. [ibidem S. Gibriani sacellum,] Vt ut est, addit Marlotus, quod Venerabiles Carthusiani Montis-Dei, sui amoris & obsequii tesseram erga B. Gibrianum testaturi, ob erogatam in eos caritatem, singulis annis festum ejus solenniter apud se celebrandum decreverunt, Beatumque Remigium in Patronum tutelarem assumendum: idque non ita pridem suæ gratitudinis pignus renovarunt, constructione insignis cujusdam sacelli, quo auctum est & exornatum recens monasterium: quod de communi utriusque Sancti appellatione sacello indita, libenter intellexerim.
Pag. 302 Annot. g lin. 2 Baßinia — l — Basiniaco.
Ibid. Annot. f adde — Marlot in Historia Remensi lib. 2 cap. 16, indicato Marryologio Hieronymiano (quibus alia duo addi possent, allegata inter prætermissos ad 24 Maji) ipsam credit ibidem sic relatam, IX Kalendas Iunii in Vico Bausiono, super fluvium Matronam, depositio S. Posennæ. Sed hæc prorsus alia est, de eaque egimus 23 Aprilis, Acta ejus illustrantes sub nomine S. Pusinnæ.
Pag. 393 post Annotata ad Historiam Tranlationis ex Flodoardo subnectatur Tractatus sequens, continens
MIRACULA S. GIBRIANI.
Post translationem corporis in novam arcam anno MCXLV patrata, & a Baldewino (ut videtur) Monacho coævo descripta.
ex Ms. monasterii S. Remigii. collato cum veteri translatione Francica.
Gibrianus Presbyter, in diœcesi Catalaunensi & Remensi (S.)
BHL Number: 3527
A. TESTE OCULATO EX MSS.
PROLOGUS NOSTER.
D. P.
Vitam S. Gibriani perbrevem, & breviorem notitiam translati Remos corporis, daturi die VIII Maji; nihil æque desideravimus quam nancisci libros miraculorum, post secundam Translationem patratorum, [Remis petiti Codices Mss.] quos penes San-Remigianos Monachos asservari, Camerario asserente, didiceramus. Irritus diu labor fuit; donec bonis illis Religiosis innotuit, quam prompte Confratribus eorum Parisiis, in causa librorum de imitatione Christi, coram Archiepiscopo resumpta, laborantibus, exhibuerimus illorum librorum exemplar, manu ipsius Thomæ a Kempis exaratum, prout illi in nova editione sua anni MDCLXXIV in Præfatione testantur. Id enim cum San-Remigiani intellexissent, ex litteris nostris ac R. D. Ioannis Mabilionis; vimque commendationis suæ dignatus fuisset addere R. P. de Haraucourt, Collegii nostri Remensis Rector; & hoc ad Provinciæ totius Campaniensis regimen assumpto, idem sibi curandum sumpsisset ejusdem Collegii Procurator R. P. Perrin; obtinuimus tandem exeunte anno MDCLXXVIII codices duos, Latinum alterum, [tandemque impetrati,] alterum Francicum, ab eadem manu eleganter exaratos in pergameno, ante annos circiter trecentos; charactere Francico, sed pro more sui ævi iis litterarum compendiis pleno, quos etiamnum videre est in libris, a sesquiseculo & amplius eodem characteris genere inter prima typographicæ artis rudimenta apud Francos, Belgas, Germanosque excusis: quorum compendiorum quia modo desiit apud typothetas usus, non fuerat Remis invenibilis, qui transcribendi laborem pretio conductus assumeret; eaque excusatione dilata spes nostra, non poterat impleri nisi facta ipsorum autographorum copia.
[2] Auctor operis San-Remigianus Monachus lib. 2 nu. 8 scribit; quod fuerit unus de custodibus sacri pignoris, Baldewinus nomine, [continent miracula auctore verosimiliter Baldewino,] cui hoc officium præcipue ab Abbate suo injunctum fuerat, ante Sanctum Dei sedulo morari & vigilare, & miracula ibi cælitus die ac nocte ostensa scribere, diligenterque memoriæ commendare. Hujus scriptis usum fuisse auctorem dicerem, qui nomen suum studiose celans lib. 1 num. 30 de se ipso verosimiliter loquitur cum ait, data manu ei, quem nunc nominare non est necesse. Crederem, inquam istius Baldewini scriptis usum Auctorem; nisi vehemens suspicio me faceret opinari, ipsummet illum eumdem esse Baldewinum, qui præcitato loco, necessario nominans eum cujus ibi dicta factaque memorantur, frustra personam suam dißimulaverit, quasi de alio loquens. Nam lib. 1 num. 26, scribendis a se miraculis fidem facturas lectori, nullius omnino scripta, quæ sit secutus, allegat (quod sane factum oportuisset) sed simpliciter Christum testem ac judicem appellat, nihil fictum se loqui aut figuratum scribere. Sed quæ, inquit, præsens assistens ipse oculis meis contemplatus sum, aut manibus meis palpavi & contrectavi; qui membra debilium, jam medicamine divino perfusa, & præ insolitudine seu teneritudine adhuc nutantia, sæpissime humero meo sustinui, & ad glebam usque Sancti perduxi; quos in ecclesia ternos & senos, plerumque nonos & duodenos, novem diebus retinui & alimonia corporali sustinui. Atqui hoc etiam fuisse prædicti Baldewini officium, apparet loco præcitato, ubi is describitur, infirmis ad cœnandum, quæ superfuerant cœnantibus Monachis, fragmenta deferens: & num. 10 utrumque expresse conjungitur, diciturque quod ejus erat officium insignia miraculorum annotare, ægrotosque eleëmosynis recreare.
[3] Idem Auctor opus suum in tres divisit libros: quorum primus miracula continet, [in tres libros divisa.] a die prædictæ Translationis seu Feria II Paschæ, in diem XVI Aprilis cadente, usque ad diem Sancti ipsius natalem gesta. Cum autem biduo cessasset virtutum operatio, novumque ea principium sumpsisset die post Translationem vigesimo quario, id est die Maji XI, placuit abinde novum librum ordiri, qui usque ad Vigiliam Pentecostes pertingeret, die III Iunii occurrentis. Tertius denique liber finitur, cum sanitatibus festo S. Bartholomæi XXIV Augusti patratis, & solus clauditur solenni invocatione Sanctißimæ Trinitatis; ut appareat in iis sistere voluisse Auctorem, & quæ postea gererentur aliis scribenda dimittere, vel novo inserere operi; quod tamen factum non sit, sedulitatem scribentium vincente numero miraculorum. Currenti deinde manu, antiqua tamen, & ducentorum circiter annorum ætatem referente, scriptum in calce Latini codicis: Iste liber est Confratriæ S. Jubriani, creditus Bernardo de Balloic ad studendum: [quibus additæ alia manu Observationes marginales.] a quo ipso hæc attestatio scripta est, & alibi in margine adjectæ quædam Observationes, uti patet ex nominis eadem prorsus manu exarati subscriptione. Primis autem Observationibus recentiori manu additæ sunt aliæ, principio hujus præsentis seculi. Francica Translatio hujusmodi Observationibus margini adscriptis initio copiosior est: sed illæ sunt a triplici aut quadruplici manu diversique temporis; continent vero partim phrases aliquas Latini contextus, fortaßis ad comprobandam fidelitatem interpretis; partim exoletarum quarumdam vocum Francicarum explicationem. Hæc autem monendus Lector fuit, quia glossematis illis nonnunquam uti in Annotationibus volo. Nunc ipsum contextum videamus, eum in capita atque paragraphos more nostro divisuri.
LIBER PRIMUS
Miracula a XVI Aprilis usque ad XI Maji patrata.
PROLOGUS AUCTORIS.
Gestorum mira agonistarum seu ministrorum Dei, quæ per eosdem in corpore sive extra corpus positos mundo dignatus est innotescere, [Scribenda Sanctorum miracula,] ad argumentum gloriæ eorumdem schedulis imponuntur; nobis vero, ad incitamentum & incrementum virtutum spiritualium, in eorum solenniis memoriter recitantur. Unde quandoque fit, ut dum præcipua quædam difficiliaque, censura rationis dictante, lectoribus & auditoribus appareant, illico tacti horrore, ignorantes quod omnia possibilia credenti, obliqua facie derideant & subsannent. Quorum scrupulosa incredulitas obcæcationi erroneæ tortorum Militum Christi merito æquiparanda est, quorum patientiam invincibilem pœnarumque illusionem arti magicæ adscribebant. Audiant ergo Dominum dicentem, quia, qui in me crediderit, [etsi increduli iis obganniant,] opera quæ ego facio & ipse faciet, & majora horum faciet: hoc non præsumptuose proferentes, cum ipsa Veritas dicat, sine me nihil potestis facere, sed ut sciant, Deum in Sanctis suis laudabilem, & verborum eorum editionis miraculorumque declarationis esse auctorem. De quorum accopulationis privilegio, illustrem virum Sacerdotem Christi & synergum Spiritus sancti, Beatum scilicet Gibrianum, hoc nostro novissimo tempore manifestata, quasi in tenebris sedentibus luce exorta, virtutum ejus fuisse declarant insignia: quæ in rerum subsequentium historia multorum millium testificans authentica fore confirmat assertio. [& vetera de S. Gibriano scripta non extent.] Et nequis autumet hoc eum recenter inchoasse, cognoscas pro certo, sicut ex veteranorum relatione didicimus, quod etiam se vidisse asserebant, ex diversis possessis languoribus innumerabiles utriusque sexus sospitati pristinæ restitutos: quod, propter negligentiam & segnitiem scriptorum, libro, qui de vita ejus loquitur, minime annotatum est.
CAPUT I.
S. Gibriani patria, virtus, sepultura. Corporis translatio duplex.
[2] Fuit autem iste Sanctus de Scotia oriundus, parentibus secundum seculi dignitatem non infimis. Est autem provincia Scotiæ ad Septentrionalem a plagam Hiberniæ sita. Hibernia vero est insula, [Scotia pars Hiberniæ Borealis,] omnium post Britanniam maxima, ad Occidentem quidem Britanniæ sita, sed sicut contra Aquilonem ea brevior, ita in Meridiem se trans illius fines plurimum protendens, usque contra Hispaniæ Septentrionalia, quamvis magno æquore interjacente, pervenit: latitudine autem sui status, & salubritate aërum multum Britanniæ b præstat; ita ut raro ibi nix plus quam triduana remaneat; [multum commendabilis,] nemo propter hiemem aut fœna secet æstate, aut stabula fabricet jumentis. Nullum ibi reptile videri solet, nullus vivere serpens potest: nam sæpe illo de Britanniæ partibus allati serpentes, mox ut, proximante terris navigio, odore aëris illius attacti fuerint, intereunt. Sed & omnia pene, quæ de eadem insula sunt, contra venenum valent. Dives lactis ac mellis est, sed expers vinearum; piscium vero volucrumque, sed & cervorum caprearumque venatu insignis fore dignoscitur. Hæc autem proprie patria Scotorum est, de qua Confessor Christi & Sacerdos præcipuus, cum fratribus & sororibus suis, ortus fuisse dignoscitur, quorum vel quarum in alterius libri c editione nomina disseruntur: nunc vero qualiter vel quo tempore translatus sit disseramus. d
[3] Beatissimus itaque Gibrianus, ex generosa stirpe Scotorum natus, [patria Sancti,] sed nobiliori probitate morum ornatus, qualis fuerit a pueritia, Christi sequendo vestigia, in ejus ætate declaratur adulta; in qua ad Presbyterii provehi meruit divino instinctu fastigia. Parsimoniæ vero ceterarumque virtutum qualis interim observator extiterit, scriptum quidem minime reperimus, in thesauris tamen recompensationis omnium signatum credimus. Floruit autem Remorum Archipræsulis B. Remigii e temporibus, qui ejus etiam fratrem, [qui a S. Remigio Presbyter ordinatus,] Sanctum scilicet Tresanum, Presbyterum ordinasse legitur: de cujus liberalissimi Patroni areola virtutum, a mari usque ad mare manantium, & inarata incultaque corda infidelium liquamine divini nectaris rigantium, bonæ mentis suæ naribus fragrantiam retraxit, & in entheca f pectoris sui retrusit; quam postea philochristis affatim, more præceptoris sui, propinavit. Reliquerat autem hic solum natale, exteram causa peregrinandi expetens nationem, ut eo ad obsequendum Christo foret liberior, quo a sibi carne propinquis fieret remotior. Deinde secum ruminans, quod navis fluctibus objecta, si sæpius scyllææ voragini procellosisque anfractibus obviaverit, illæsa minime diu cursitare poterit; ductus amore S. Remigii, in ipsius Beati diœcesi, hoc est in territorio Cathalanensi, super fluvium g Maternam (ut in libro depositionis ejus plenius describitur) temonem suæ peregrinationis fixit, [juxta Catalaunos vixit,] ibique sibi honorabile cimeliarchium construxit. Imprætermisse autem propositi sui tenax, sedulum Christo inibi exhibebat officium. Quæ vero per eum Deus prodigia virtutum ibi operatus sit, non invenitur: multa tamen erant, dum locus ipse postea a Paganis destructus, & populus, qui eis usus erat memoriæque commendaverat, circumquaque occisus, captivatus, & exulatus est.
[4] Postquam autem ei placuit, qui eum segregavit ex utero matris suæ, & ad serviendum sibi elegerat, [& sepultus est,] ut Australia & arentia quæque deserens, irrigua superius peteret, & h uranitis civibus associaretur; plenus dierum, humo quod suum erat restituit, & Christo quod sagaci studio observaverat commendavit. Sed sicut B. Remigii, dum adhuc viveret, frui & instrui meruit eruditionibus; ita quoque, post obitum, ejus corpori associari dignus fuit. Post namque emolimenta annorum, a venerabili Comite i Haderico, divino admonitu, a propriæ sepulturæ suæ loco sublatus, [ac dein Remor translatus,] in ecclesia præfati Antistitis almi, in scrinio argenteo decenter adornato, juxta eumdem Sanctum conditus est: ubi per ejus merita Dominus multis diebus plurima ostendit miracula. Processu denique temporis, cum superno judicio, exigentibus hominum culpis, Franciam omnemque Galliam fames k per maxima invaderet, necessitate famelicorum exigente, ornamentum supradicti scrinii avulsum & venumdatum est; & ad egenorum, qui hac & illac catervatim per tuguria inedia turgidati jacebant, obsonia distributum.
[5] Tempore igitur Domni Odonis l, ejusdem cœnobii nobii venerabilis Patris, anno incarnati Verbi millesimo centesimo quadragesimo quinto; regni vero Ludovici m Regis Francorum & Ducis Aquitaniæ nono; a Domno Samsone n Remorum Archipræsule, iterum ejus sanctissima ossa a feretro supradicto remota sunt; & in alio, [& in novā capsam positus anno 1145, 16 Aprilis.] auro & argento lapidibusque iterum fabricato, XVI Kalendas Maji reverenter posita. Quod vero, Deo annuente, qualiter dispositum, sit brevi elogio persequamur o. Erat autem in eadem ecclesia quidam p Apocrisarius, Hugo nomine, Anglicus genere, etymologiam q cognominis sui, sancta quodammodo conversatione sedulo in opere Dei exprimens: quem quidam aurifex, [Ad hanc fabricandam gratis se offerente aurifice,] Hubertus nomine (qui de domo sua Remis sita, pro infortunio cujusdam homicidii, quod quidam frater suus, non ipse perpetraverat, expulsus, ad auxilium S. Remigii, cujus homo erat, confugerat) verbis increpatoriis aggrediens, ita alloquitur: Ecce otio vacans, nulli utilitati operam tribuo, præsertim cum aliquid proficuum ecclesiæ, spontanea voluntate, quamdiu hic moraturus sum, conferrem. Cui ipse, accepto consilio, respondit: Scis quia S. Gibrianus, Confessor Christi præcipuus & exaudibilis Patronus, per quem Deus multa commoda Franciæ sæpius, præcipue huic civitati Remensi contulit, juxta S. Remigium jacens, loco hic teneatur humili, cum inter turmas Sanctorum meritis sit excelsus. Revera si affectus meæ exiguitatis propositumque capacitatis meæ ad effectum ullo modo pervenire posset, cognoscas in hoc cordis mei pendere arbitrium, quod Deo propitio honestum ei præpararem feretrum. Igitur si a communi Pastore nostro & Senioribus: assentiatur, auxiliumque impensum fuerit, & manum apposueris, diu optatum opus aggrediar. Ad quem aurifex blande locutus est: Vivit Dominus, quoniam rem difficilem ordiri cupitis: sed ut eum Advocatum in universali examine habeam, quantum in me viriumque mearum expetit facultas, adjumentum impendam.
[6] Cujus responsum ille gratanter suscipiens, Abbatem adiit: [Abbateque & senioribus approbantibut,] & tam ab ipso quam a Senioribus consilium hujuscemodi rei faciendæ accepit, sciens scriptum, Omnia fac cum consilio, & post factum non pœnitebis. [Ecli 32.] Quod cum Abbati ceterisque placuisset, & indictum ei fuisset ut secundum posse suum faceret, hilaris effectus regreditur, & aurifici suisque sociis quod impetraverat innotuit. Denique diversas Sanctorum Reliquias, vario modo auro gemmisque compositas, quas sub sua pollicitatione habebat custodiendas, accipiens, in pyxide eburnea conclusit: adjunctisque sibi sodalibus, castella vicina & villas, auxilium ad opus feretri restaurandi petens, peragravit; & nomen S. Gibriani, quod hactenus incognitum habebatur, instanter circumquaque celebravit. Componitur itaque feretrum, & post unius anni & dimidii r circulum consummatur. Decretum est autem ut superventuro Paschali festo, quod non longe aberat, sanctissima membra transferrentur, [conquiruntur vicatim eleëmosynæ,] & in loculo sibi præparato collocarentur. Et merito verno tempore, cunctis scilicet animantibus exultantibus & ad tenorem naturæ redeuntibus, & colorem & vigorem aridis quibusque recipientibus odoremque suavissimum spirantibus, hoc fieri dispositum est: cum Dominus, auctor & remunerator omnium, Dilecti sui manifestaturus esset merita & innumeras gratias; ut membra arida, diversisq; morbis sive venenis inficiata, rore superni nectaris infusa, faceret per eum florida atque vernantia; & a cordibus sive ab oculis multorum desperationis vel obtenebrationis ablaturus esset velamina.
[7] Instante ergo sanctæ Resurrectionis die, ad tam sancta tamque veneranda Confessoris Christi ossa tangenda seu promovenda, [Translatio indicitur in Feriam 2 Paschæ:] Domnus Archiepiscopus se præparat: & ut ad hoc idoneus inveniatur, Deum ipsumque Sanctum mente devota exorat. Nuntiantur hæc civibus civitatis; & ut ad spectaculum tanti gaudii feria secunda Paschæ reverenter adveniant, indicitur. Est autem consuetudo Remensis metropolitanæ Ecclesiæ, ut Archiepiscopus cum Clero ecclesias, quas ambitus civitatis & suburbii complectitur, Stationes faciendo Missasque celebrando, in Paschalibus diebus circumeat; & opere Dei explicito, cum omni mansuetudine ad propriam Sedem, redeat. Venit autem dies expectatus: adest Archiepiscopus cum Clero, Monachi cum Pastore, multorumque millium utriusque sexus & ætatis turba: continuo omnis ecclesia impletur: sed & corpus sæpe memorandi Confessoris Christi in eminentiori loco super altare sanctæ Crucis collocatur. [quando Archiepiscopus Samson, 3 Abbatibus stipatus,] Tunc Domnus Archiepiscopus, Pontificalibus indutus vestimentis, Sacerdotalique trabeatus infula, & ministris cum crucibus & cereis ceterisque sancti altaris ordinariis, præcedentibus, Missam celebraturus processit. Lecto vero Euangelio, sumptis secum venerabilibus Abbatibus, Domno scilicet Odone S. Remigii s, Willelmo S. Nicasii, Urso S. Dionysii t Remensis, plurimisque personis cœtuque Clericorum, ad promovendum Sanctum, per medium chorum transiens, vadit: cui populus omnis convenienti devotione assurgit. Ille autem scandens pulpitum, ubi Fratres cum Reliquiis præstolabantur ejus adventum, salutatorium ad populum exorsus est sermonem. Quo completo cunctisque respondentibus, Amen; deinde feretro novo benedicto & aqua benedicta adsperso, cantata est ab omnibus Antiphona, S. Gibriane, addita Collecta & Benedictione. [exceptas e veteri loculo Reliquias populo exhibuit venerandas.] Quibus finitis, loculum in quo sancta ossa jacebant, confregit: & primo Caput elevans, post cetera membra, involuta panno serico, extraxit, & nudata cum Capite ostendit. Tunc gaudia fletibus admixta, gemitus plausibus conjuncti fuere, & strepitu vocis hymnidicæ tota resonabat ecclesia. Postea Domnus Archiepiscopus, cum ipso Capite signans populum, scrinium præparatum aperuit; & in eo Sancti membra, ut erant pallio serico involuta, diligenter recondidit: sicque discedens, ad divina tractanda reversus est: omnibus autem rite celebratis, & data benedictione, ad propriam cum Clero regreditur Sedem.
ANNOTATA.
a In hunc sensum infra num. 9, dicitur Wallia vicina Hiberniæ, in qua Scotia esse legitur: unde apparet quā verum sit, quod alibi diximus, usque ad seculum 12 Scotiæ nomine nemini intellectum fuisse id quod nunc dicitur Scotiæ regnum, in Britannia Aquilonari (hoc enim Hiberniam ab Oriente respicit) sed vel Hiberniam, universim, vel ipsius Hiberniæ partem Borealem (Vltoniam nunc paßim & silvestrem Hiberniam dicimus) ex qua ad Pictorum auxilium transeuntes in Britanniam Scoti, contra Romanos pugnaturi, primum Occidentale latus hodiernæ Scotiæ obtinuerunt; deinde, superatis bello Pictis, eorumque abolito regno ac nomine, tandem novæ suæ Dominationi nomen Scotiæ apud exteros fecerunt, Hiberniæ nomen antiquæ suæ patriæ relinquentes.
b In margine ad Francicam translationem citatur Guillelmi Neubrigensis Historia Anglicana, lib. 2 Cap. 26, ubi Hibernia, collata Britanniæ, laudatur, ut serenitate & salubritate aëris multo præstantior, egregie piscosa atque pabulosa, & glebæ satis uberis, si non desit industria boni cultoris, … quæ singularem præ cunctis regionibus habet a natura prærogativam, ut nullum gignat venenatum animal, nullum reptile noxium.
c Hic liber, seu potius libellus, mox vocatur liber depositionis ejus, notaturque in margine (sed recentiori manu) quærendus esse in volum. 2 & volum. 19, San-Remigianæ scilicet Bibliothecæ: est autem Vita a nobis superius edita.
d Hic finis Prologi, & incipit narratio eventuum ejus, juxta rubricam textus Francici, in cujus initio similiter hæc legebatur rubrica. Hic incipit Prologus operum & miraculorum Domini S. Gibriani, in nomine Domini. Amen. In Latino vero contextu una solum invenitur rubrica, librum secundum tertiumque distinguens: alibi scribendis rubricis relictum est spatium, has vero credimus in Francico haberi, uti Latine legebantur in ipsius auctoris Ms. originali.
e S. Remigius floruit ab anno 457, quo ordinatus fuit Episcopus, usque ad 530, quando obiit, sicut in Diatriba peculiari de Episcopis Trajectensibus docet Henschenius, & 1 Octobris iterum declarabitur.
f Entheca, ἐνθήκη, reconditorium: vide Glossarium du Cange.
g Materna vulgo Marne, Romanis scriptoribus Matrona.
h Uranitæ, Latine Cælestes, ab οὐρανὸς cælum.
i Hadericus Comes floruisse debuit circa an. 890: quippe coævus Rodoardo Episcopo Catalaunensi, a quo transferendi corporis obtentam facultatem scribit Flodoardus. Rodoardus autem fuit decessor Mancionis, qui legitur an. 900 inter fuisse Consecrationi Herivei Remensis Archiep.
k Fames hæc in Chronico Flodoardi notatur ad annum 942, diciturq; invaluisse per Franciam & Burgundiam.
l Odo, Abbas creatus an. 1118, rexit annis 30.
m Est hic Ludovicus, cognomento junior, respectu Patris sui Ludovici Craßi, cui succeßit an. 1137, & vixit usque ad 1180.
n Præsedit Sampson ab an. 1137 ad 1160.
o Interponitur in Francico rubrica: Hic finit narratio operis, & hic incipit narratio translationis benedicti Sancti.
p Apocrisarius, internuntius seu tabellarius.
q Hugo Teutonicum nomen, quibus etiam nunc Heughe, gaudium. Verheughen exhilarare significat, Francice redditur Huë: sed congruam menti auctoris etymologiam in Francica lingua nunc frustra requires.
r Ibidem; spatio septem annorum & medii: unde colligo interpretationis Francicæ contextum antiquiorem esse hoc, quod in manibus est, Ms. cumque in ea legeretur primum un an & demi, pro un, uno, lectum fuisse numeraliter UII, septem; & juxta stylum recentiorem scriptum fuisse VII.
s Willelmus Abbas S. Nicasii, suffectus fuit Nicolao, qui obierat 1144, 28 Septembris, & solum tres annos monasterium rexit juxta Sanmarthanos.
t Ursus Abbas S. Dionysii Remensis, aliis Ursio an. 1129, ut ait Albericus in Chronico, abdicante se Henrico factus Episcopus Virdunensis per biennium, mox ad suam Abbatiam rediit, in eaque dicitur a Sanmarthanis vixisse usque ad an. 1149.
CAPUT II.
Curationes a die Translationis usque ad ejus Octavam factæ.
[8] Hæc de ejus ortu, dormitione, nec non & translationibus peroravimus: jam de miraculis, ab ipso die inceptis, [Facta Trāslatione,] & post parvo sub tempore ostensis, pauca de multis humili stylo, ipso suffragante, exaremus. Igitur post discessum conventus Clericorum, populus, qui a mane usq; ad sextam expectans diu optatum perspexerat thesaurum, alimonia cælesti pastus dilabi cœpit, pro solennitate Paschali, in qua nemini ab esu potuq; abstinere licet; hujusque rei causa ad propria remeare festinavit. Ipso vero die, XVI videlicet Kalend. Maji, ad vesperum vergente, quo corpus sanctissimi Confessoris Christi Gibriani a Domno Samsone Remorum Archiepiscopo translatum est, quasi quadam vicinitatis & propinquitatis gratia & misericordia motus, ab homine compatriota sæpe memorandus dilectus Domini, miraculorum suorum initia sumpsit. Quidā enim Clericus, de Wallia patria a S. David natus, nomine Ioannes (quæ tamen vicina Hiberniæ, in qua Scotia est, [Clericus Wallensis, a triennio paralyticus,] esse legitur, unde & iste S. Gibrianus ortus fuisse describitur) dum in Remensi civitate, cui vicinum ipsum suburbiū, in quo ecclesia S. Remigii sita est, adjacet, causa discendi moraretur, paralysi percussus, est, & in eleëmosynam b S. Remigii delatus: ubi tribus annis ita contractus mansit, ut nunquam in dextro vel sinistro latere se vertere posset, sed in omni tam morosa infirmitate semper supinus jaceret, & nulla hora e lecto prodire nisi manibus aliorū erectus valeret: & quamquam quotidiano languore corpus ejus semimortuum tabesceret, numquam tamen otio vacavit, quo minus aut legeret, aut secundum posse suum scriberet aut oraret. Erat autem, more generis illorum hominum aliquantum religiosus; [patiens ac religiosus,] & de iis quæ de eleëmosyna sibi inferebantur, suis consimilibus gratanter impertiebatur. Hilari & sereno vultu semper erat: patientiamque B. Job in corde suo firmaverat, qui dicebat; Si bona suscepimus de manu Domini, mala quare non sustineamus.
[10] Habebat vero hoc consuetudinis, ut in præcipuis Sanctorum Natalitiis ad ecclesiam S. Laurentii, quæ ipsi domui in qua jacebat contigua erat, se portari faceret, & celebratis Missis solitoq; precum suarum penso soluto, iterum in loco se restitui rogaret. [qui præcedenti triduo oraverat pro sua sanitate,] Nobis etiam, ad eum sæpe venientibus & humiliter consolantibus, respondit, se non visurum mortem, antequam per Dei misericordiam pristinam reciperet sanitatē. Advenerat itaq; tempus annuæ solennitatis Resurrectionis Domini, in qua sanctissimus Confessor transferretur, quod & illum minime latuit. Triduo autem ante Pascha, sive in Parasceve, quando Dominus universorum mortē subierat pro omnibus corporalem, ad præfatam ecclesiam Clericus se deferri monuit; toto corde Deum deprecatus, ut qui pro homine perdito in anima, per assumptum hominem, pati & resurgere venerat; ita eum, per ejusdem salutiferæ Passionis & Resurrectionis virtutem, & per merita B. Gibriani, in corpore & anima sanaret. Sic primo, sic secundo, & tertio die fecit: quarto etiam, [eamdem obtinet & ad feretrum accedit.] scilicet Feria II Paschæ, summo diluculo surgens, plus solito orationem protelans, velut in excessu mentis effectus, visiones aliquas cernere cœpit. Tunc paulatim mobilis vigor articulos pedum stupentes & ungues irrepsit, attenuata genuum vestigia virtus cælica roboravit, crura rigentia flexibilitati & facilitati gressus aptavit, lineamenta viscerum gratia pii muneris animavit: sicque fluens fabrica membrorū subito, opitulante S. Gibriano, surrexit & in statum pristinum, tamquam si nihil fuisset solubile, rediit: & ad ejus feretrum, hymnidica voce Deum & ipsum Sanctum glorificans, sine alicujus adminiculo ad vesperum incolumis accessit.
[11] Insueta vero tanti miraculi novitate infinitus populus extemplo excitus accurrit; sed & multitudo languentium, ex ipsa civitate & suburbio, [Hinc concursus fieri,] in grabatis & lectis, certatim defertur. Mane autem facto, ne lucerna hactenus absconsa celaretur, sed superposita candelabro diu incarceratis lumen præberet, rumor tantæ felicitatis villas, civitati circumquaque adjacentes, oppidaque vicina adimplet. Tunc stupor hos, qui paulo ante prædicatores suos nominisque ejus annuntiatores despexerant; gaudium vero illos, qui timore Domini compuncti benigne eos susceperant, & de laboribus suis ad reparandum tanti Patroni feretrum munuscula miserant, mirum in modum [implevit. Tunc] qui ante per nuntios suos gentes deprecaturus adierat, nunc ut ad eum devote veniant, mutatione dexteræ Excelsi, salubriter inspirat. Potentes etiam Principes & Tyranni, qui res S. Remigii sæpius invaserant, pauperes ejus incarceraverant, [& infirmi undiq; adduci cœpti ad feretrū,] plurimosque in egestate & penuria maxima vitam miseram ducere faciebant, audita hac fama, manus a tali transgressione comprimebant; & per absolutionem facinorum suorum, omni belluosa animositate sedata, quasi oves mansuetissimæ, memoriam Sanctorum adire studebant. Parantur interim plaustra, currus, pilenta, diversique generis vehicula, in quibus ponuntur cæci, claudi, contracti, surdi, dæmoniaci, hydropici, & debiles quicumque, ut ad S. Gibriani confugiant suffragia. Fit itaque exultatio magna in populo, & in ore omnium de nomine Gibriani frequens personat disputatio. Denique de vico advicum curritur, & vicinus vicinum, ut ad S. Gibrianum veniat, adhortatur.
[12] Feretrum autem, in quo ejus sanctissima ossa recondita fuerant, de pulpito delatum, [ubi 21 Apr.] super dolium magnum, de prope sumptum & tapetibus mappulisque decenter prætensum, depositum fuerat: nam ad horam, propter pressuram gentium, competentior ei locus præparari non poterat. Superveniente igitur Sabbato, sexto c scilicet die Translationis ejus, tanta turba languentium feretrum circumvenerat, ut ad illud deosculandum & ad vota solvenda, via peregrinis difficile præberetur. Vespertina autem synaxi modulata, quædam puella, Maria nomine, de Rosceio d castello, a matre sua ad Sanctum deducta est; quæ manum quidem habebat aridam, sed & quinque hebdomadibus contracto plectro, linguæ loquelam perdiderat. Hanc pater suus, qui Rudolphus e dicebatur, audita fama hujus S. Gibriani, quod per eum Dominus in ecclesia Beatissimi Remigii sanitatis remedium ægrotantibus largiretur, [curatur muta, aridam habens manum:] consilio inito, per matrem ipsius puellæ illuc, associata sibi multitudine vicinorum, misit. Intrantibus autem illis portas templi, puella se divina virtute præventam sensit, matremque suam humi in oratione prostratam manu tetigit, & ait: Surge, mater: mihique gratulare, nam impeditæ linguæ meæ vinculum est solutum; manusque mea, quæ usque nunc arida apparuit, gloria Deo & S. Gibriano, cælesti unguento delinita, sana mihi restituta est. Ad cujus vocem exterrita mater surrexit, filiamque suam apprehendens ait: Tune es filia mea Maria, quam loquentem audivi? Ego sum, inquit, filia, tua quidem secundum carnem, ejus vero corpore & anima qui me reddidit sanam. Tunc illa uberrime lacrymans, munus quod attulerat extraxit; & sumpta manu curata puellæ, ad feretrum properavit; eamque Procuratori suo in ancillam cum f capitalitio dedit, præconantibus cunctis Dei sanctique Gibriani magnalia.
[13] [item mutus, contractus toto corpore,] Tunc gaudium gaudio annectitur, miraculum miraculo copulatur, & largitatis divinæ benignitas duplicatur. O specialis Gibriani gloria! Ne laudi ejus itaque probemur inferre damnum, & ne oblivione noxia fiat abolitum, subsecutum disseramus miraculum. Supradicta vero ad locum suum cum matre sua regressa, populique confabulatione sedata, adest divinus g Sophista, ostensurus incredulis, quanto donativo Christus remunerat qui ejus imitantur vestigia. Quidam enim homo, nomine Fulco, filius Henrici de h Aussonæ-villa, gravi infirmitate circumventus erat; ita enim omni corpore contractus factus erat, & omnium membrorum suorum officiis excepta ratione linguæ privatus, ut duobus ferme annis nihil penitus operari vel lucrari valeret, aut permodicum ire nisi duobus sustentatus baculis; imo cum ante extitisset aliquantum locuples, pene omnia quæ habebat in usu medicaminum suique sumptus distraxerat. Hic inter primos a suis illuc allatus fuerat, [post apparitionem Sancti,] & jam diebus quatuor inter glomeratum cuneum infirmorum prope feretrum decumbebat; omni autem die ac nocte nomen Gibriani habebat in ore: & cum ipsa hora qua sanandus fuerat, summum ab omnibus fieret silentium; ille tamen cum lacrymis & cordis puritate, ut præmisimus, a sancto incessanter auxilium precabatur. Tunc ejus acclamationi pius Confessor compatiens, tactu eum invisibili tetigit, & ut surgeret monuit. Ille vero protestatus est clara voce, albis se eum indutum vidisse prope sibi adstare: & incredibili celeritate, baculorum suorum oblitus, pedibus insiliens apprehendere eum cupivit; sed nihil aliud quam feretrum manibus constrinxit. Interim nescio quid scrupulosi innatum fidei ejus, humi iterum eum prostravit, & ut ante contractus repertus est. Ille vero reciproca voce clamare cœpit, O Sancte Dei, quid est quod fecisti? quid promerui? Numquid dicetur & improperabitur tibi, [& geminum relapsum:] quod incepisti, & perficere non potuisti? Extende ergo manum, & subleva famulum tuum. His dictis, extensis iterum manibus surrexit, & ut prius feretrum tetigit. Bis itaque cecidit, & bis surrexit: sed vice tertia ita consolidatus est, ut projectis sustentaculis hac illacque discurreret lætus, Dantur hinc grates Deo ejusque dilecto Gibriano; & resonantibus laudantium vocibus, modulata suavitas procul diffunditur.
[14] Proferamus etiam in medium aliud evidentius. patratum miraculum. Iuvenis quidam, [tū juvenis, sinistræ parte aridus & contractus;] Robertus nomine, cujus Mater Murierdis dicebatur, Bajocassensi civitate in Nortmannia, ab utero matris suæ sinistram partem corporis aridam, humerumque & brachium cum manu contractum habebat; linguam etiam impeditam gestabat, nec integre verba formare poterat. Hunc mater juxta se cum candela locaverat, & Sanctum ut ejus misereretur cum suspiriis exorabat. Supramemorato vero curato, illico eum virtus divina aggreditur. Qui surgens stetit in medio, & pro reformatione nervorum, & ossium ad loca naturalia redeuntium compaginatione angustatus, magnas emittebat voces & gemitus. Ad cujus ululatum territus populus advenit, pro ejusque salvatione multas ad Deum preces fudit. Stridor vero nervorum & juncturarum auribus circumstantium intonuit; & quod nullo modo fieri posse jurassent, jam videntes & audientes, ipsam veritatem sine prædicatoris acclamatione crediderunt. Ille autem, licet diu multumque tormentaretur, ad ultimum tamen, quod natura ei denegaverat, gratia superna concessit.
[15] [ac paralytica, jam jam moritura,] Accedat & huic quartum, non minori honorificentia dignum, jugique memoria omni legenti commendandum: parum enim cor ædificat, quod semel visum vel auditum aura transportat: non enim satio multum in perfectum surgit, si frequens cultus adhibitus non fuerit. Homo quidam, Hilduinus i dictus, habitabat hospes in domo Rogeri cognomento Camisiarii, hominis S. Remigii, in burgo ejusdem Sancti manentis. Qui Hilduinus habebat filiam nomine Hylesindem, cujus mater defuncta erat, illamque solam superstitem cum patre reliquerat. Quæ Hylesindis paralysi per omnes juncturas membrorum percussa, ita duobus diebus ac noctibus muta & impotens sui facta est, ut ab omnibus cito moritura crederetur. Tunc Presbyter & Medicus adducuntur, & quid eis de salute puellæ visum sit perquiritur. Presbyter, ut eam Sacramento salutari muniat, urgetur; Medicus vero, ut ejus curam habeat, precatur. Sed Presbyter mulierem sine sensu, sine voce, communicari non posse affirmat: [Sancto in ancillam oblata,] Medicus vero, jam morituræ omne medicamentum denegat. Quid igitur miseri parentes faciant, capillos capitis sui trahendo, ignorant. Tandem divino nutu admoniti, S. Gibriano, si ejus misereatur, in ancillam jure perpetuo eam tradunt possidendam. Statim votum & affectum, pii Confessoris Christi pia largitio sequitur: nam in eadem hora omnis doloris expers, sed & loquens, Deumque & S. Gibrianum laudans invenitur. Quarta igitur in ipsa nocte curari, & huic libro adscribi meruit.
ANNOTATA.
a Colitur S. David, Episcopus Menevensis in Wallia 1 Martii, ubi plura de dicta regione invenies.
b Eleemosyna, id est Eleemosynaria domus, seu Nosocomium S. Remigii.
c Ita paßim notantur dies, quos glossarum Marginalium auctor per numerum mensis ut plurimunt adnotavit, uti hic 21 Aprilis.
d Roscejum, vulgo Roucy; 5 leucis distans Remis ad Boream, versus Castellum-Porcianum.
e In Francica versione Raoul, quod potius Radulfum sonat, idque iterum occurrit lib. 3 n. 10.
f Infra num. 29, Fratribus obligata dicitur fuisse Benedicta quædam, & num. 15 Hylesindis vovetur Sancto a parentibus, ancilla jure perpetuo tradenda: distinctius autem lib. 2 num. 17 Episcopi Laudunensis Clericus, voto facto, sub capitalitio trium denariorum, homo S. Gibriani effectus est: & lib. 3 num. 9 Hotlandis curata, sese sub capitalitio S. Gibriano in ancillam dedit: & num. 18 Joannes sanatus, semetipsum sub capitalitio in servum pro pretio dedit; & num. 42 quidam de Andewerpa, sub capitalitio duorum denariorum se Sancto subdidit: dicitur etiam Capitagium, Capitaticum, Cavagium, Cavelicium, & Chevagium, nulla significationis differentia, pro censu in caput cujusque solvendo. Vide Cangii Glossarium.
g Sophista hic sumitur pro religioso concionatore.
h Vulgo Auson-ville, seu Anson-ville (sic enim in Francico legitur) in tabula Blaviana Ausons, prope Genevillam, 5 ab urbe Remensi Leucis versus Boream.
i Hilduinus, Francice Heuduyns; cujus filia Hildesindis, Francice Helissan scribitur: & sic etiam n. 23 & 39 infra Francice redditur nomen Hersendis.
CAPUT III.
Miracula ad octavam & duodecimam a Translatione diem pertinentia.
[16] Ne egro verborum prolixitatis tædeat lectorem, pigrumve reddat auditorem, succincte curramus per singula, [In nocte Octauæ, curatur puella contracta ab infantia:] & videamus quid actum sit in ejus Translationis Octava a. Turba itaque languentium precibus & suspiriis urgebat Sanctum; sed & mugitus murmurque mutorum omnes ante feretrum commorantes lacrymari compulerat: interim ipsa octava nocte, prima hora noctis, quædam puella, Lidewidis dicta, filia Theodorici & Lisgerdis, non longe ab ecclesia S. Remigii commanentium, ab eisdem parentibus inter ceteros affuit adducta. Quæ puella, dum adhuc infans esset trium solum annorum, quadam die a quadam sorore sua non multo majoris ætatis causa spatiandi foras educta, labentibus pedibus præ terra compluta, cecidit, teneraque membra duritia lapidum confregit: unde multum infirmata, contracta facta est: sicque quatuor annis & eo amplius invalida corpore mansit, ut nullo modo erigere se nisi ab alio adjuta posset, nec stare per modicum; aut solum passum ire, nisi baculis sustentata aut manibus aliorum elevata fuisset. Patre vero & matre cum eadem filia sua ad memoriam S. Gibriani Beatique Remigii, eorumdem ut credimus miraculorum cooperatoris, satis devote vigilantibus, puella subito omni infirmitate purgata, hilaris & tripudians inventa est, & illius noctis initium miraculorum fuit.
[17] Adnectatur & isti aliud de alia puella, post istam curata, [alia, pede & brachio manca.] sed non simili modo infirma. Hæc sinistro claudicans pede nata est, & brachio manuque invalida. Quatuor erat annorum, nomine b Hereburgis, filia Petri Militis cognomento Pueri, habens matrem nomine Helwidem, quorum habitatio in burgo S. Remigii erat. Cujus impossibilitati mater multum compatiens, eumque tenero amore diligens, manum & pedem de cera ad similitudinem membrorum ejus debilium composuit; & sumpta illa secum, cum oblatione ad feretrum S. Gibriani properavit: voto vero facto orationem adjunxit, & misericordiam Dei & Sanctorum satis devote flagitavit. Cujus devotionem & humilitatem Dilectus Domini suscipiens, membra amissa puellæ continuo erecta sustinuit.
[18] [Adolescens contractus,] Tertium autem factum memorabile est recensendum, & qualiter præsignatum, recolendum. Ipso vespere adolescens quidam, Gunterus nomine, de c Reoldis-curte illuc advenerat, sinistram coxam cum crure quinque annis habens contractam: prope vero accedere ad feretrum non valuit, sed de longe sub quadam columna se projecit, & exinde multis precibus S. Remigium & S. Gibrianum interpellavit. Secunda autem hora noctis, pro prædicta sanatione finitis laudibus, Fratribusque ad lecta reversis, visum est in somnis cuidam ex nostris, S. Remigium, de loco ubi jacet post altare, collobio d albo indutum prodire, baculum in manibus tenere, & quasi irascentis vultum vel habentem vel ostendentem per medium chorum procedere. Cumque ad ostium, quod retro chorum est, pervenisset, manu sua illud aperuit; & in eo diutissime stetit, & hac illacque oculos reflexit: denique per mediam turbam transiit, & intuitus quemdam, qui de longe jacebat contractus, baculo quem tenebat eum percussit, & ait: Quid clamas ad me? Quid vis ut faciam tibi? Ille vero respondit: Domine, nihil aliud peto nisi ut desideratum mihi restituas gressum. Cui ille, Surge, inquit, velociter, fides enim tua te salvum fecit. Hæc illo adhuc somniante, ad Fratres cito curritur, & contractum erectum fuisse nuntiatur: [a S. Remigio apparente erigitur.] erat enim ille de quo loqui cœperamus, qui de longe sub columna jacuerat, jamque per medium irruperat, & ad feretrum (quod antea ei non licebat) sanus venerat; baculum etiam suum secum tulerat, & indicia infirmitatis suæ omnibus ostendebat. Fratres vero experrecti ad tantum gaudium accurrunt, & debita veneratione Deum & Sanctos pro hoc quoque glorificant. Mane autem facto, qui somniaverat, somnium suum nobis enarravit: & qualiter illo adhuc somniante, ut veritas somnii probaretur, contractum erectum fuisse, nuntiatum sit.
[19] [Incurvatæ curatur hausto vino S. Gibriani;] Divino autem Officio monachis insistentibus, puella, Gertrudis appellata, de Novo-castello e, quæ a die nativitatis suæ ita curva super genua procumbens gradiebatur, ut numquam nisi jacens, incurvati corporis pondere onerata, sursum respicere posset; ambobus etiam renibus torta erat; divina gratia obumbrari meruit: biberat enim de vino, in quo Reliquiæ S. Gibriani intinctæ fuerant: unde nec mirum, si saporis sanctificati infusione vivificata & erecta emortua sint membra. Sed primum per modicum angustia nervorum extendentium vexata, manibus in cælum extensis jacens supina, tertio pro ea invocante omni populo auxilium Dei cum nomine S. Gibriani, quod est incredibile auditu, incolumis in momento resilivit.
[20] [& alia, ab utero matris contracta:] Videtur itaque indignum sub clavi silentii, aliud eadem nocte ostensum, miraculum occludere; sed pro gloria collatoris ad memoriam peculiarem utile est revocare. Quædam mulier, de S. Genovefa foras civitatem Remensem, nomine Alpaidis, filiam habuit Leburgem nomine, quæ sinistrum humerum cum brachio & manu, natura formante, ab utero matris suæ ita emortuum contractis nervis habuit, ut numquam illud movere, vel per modicum ad se trahere vel extendere posset. Cumque mater cum filia duabus noctibus ante memorabilem thesaurum cum lacrymis & sinceris supplicationibus perseverassent; tertia demum nocte, virtutem Dei, cooperantibus meritis sancti Confessoris sui, puella sensit ex alto. Nam media ipsa nocte, qua & supradicti curati fuerunt, vidente omni turba quæ permaxima aderat, ossa ejus disjuncta & solidata sunt; nervique & venæ in modum restis extensæ sunt, ita ut sonus crepantiū & se extendentium a circumstantibus audiretur. Parvo vero intervallo ita sanata est, ut nullum vestigium infirmitatis antiquæ in illa appareret. Mane autem facto, celebratis Missis, populus qui de longe advenerat, benedictione accepta ad propria rediit; & obviantibus sibi quibusque, mirabilia quæ viderat, enarravit.
[21] De Castellione f etiam quædam mulier, quæ g Hyaldis dicebatur, tribus annis geminis orbata luminibus, [triennio cæca illuminatur:] cum audisset a redeuntibus famam virtutum, quæ per S. Gibrianum in ecclesia B. Remigii cælitus operabantur; ducatu cujusdam filiæ suæ, Elisabeth nomine, Remos adducta est. Cumque ante Reliquias sanctissimi Confessoris Christi quatuor diebus orantes perstitissent, quinta die, undecima videlicet Translationis ejus, quasi de ergastulo carceris educta, diu amissum recuperavit lumen; & desideratæ sospitati restituta, ad propria gaudens & Deum magnificans est reversa.
[22] De Rumenejo h in Therasca etiam femina altera, Iuliana nomine, [sanatur puellæ brachium & manus arida.] ut audivit a peregrinis, jam ope divina medicatis, fragrantiam virtutum sæpe memorandi B. Gibriani; cum filia sua, Ermengarde nomine, quæ sinistrum brachium cum manu aridum habebat, quantocius illuc pervenit; ubi per aliquot dies orationi, jejuniis, lacrymisque insistens, eo die quo supradicta, de omni infirmitate convaluit. Quod cum mater Monacho, cujus erat officii horis opportunis angulos monasterii circuire, infirmos visitare, & annona reficere, indicasset (præ nimia enim turba, & quia longe remota a feretro erat, propius accedere non poterat) gratias agens Deo & Sancto ejus Gibriano, cum hilaritate recessit.
[23] Prope hanc Remensem civitatem villa quædam, Curcellis i appellata, sita est, in qua quidam Albricus k nomine, cum uxore sua quæ Hersindis dicebatur, [28 Aprilis resuscitatur] manebat: quibus erat infans unius anni, nomine Petrus. Contigit ergo duodecimo die Translationis S. Gibriani, matrem nescio quo opere præoccupatam, infantem cuidam sorori suæ ad custodiendum commendasse. Quem puella, aliis intenta, negligenter solum relinquens; infans, prout potuit aperto ostio reptando, limen transcendit; & in quamdam paludem, quæ in platea profunda erat, cecidit. Quod quædam mulier eminus cernens ocius cucurrit, & magna voce puerum demersum in palude fuisse clamavit. Concurrentibus autem vicinis, illumque vix inventum per pedes extrahentibus, & huc atque illuc gyrantibus, non anhelitus, non vox, neque sensus in eo inventus est; sed omnibus pro certo vitalem spiritum amisisse visus est. Matre igitur sparsis capillis cursu rapidissimo adveniente, [infans submersus;] & extinctum filium in ulnis recipiente, cum omnibus qui aderant misericordiam Dei, Confessorisque ejus S. Gibriani subsidium, quia de virtutibus ejus loqui audiverat, invocavit; Sanctumque Remigium, nec non & S. Brictium l, in cujus memoria ecclesia villæ supradictæ fundata fuerat, interpellavit; clamans & vovens, ut si puer ei vivus illorum obtentu redderetur, Deo illum offerret & Sanctis supra nominatis in servum, sub capitalicio quatuor denariorum. Ista & his similia illa cum patre prosequente, ceteroque populo non minori devotione Deum supplicante, continuo infans, sub oculis omnium qui aderant, vivus & sanus apparuit. Quem mater primo ad ecclesiam B. Brictii, quæ prima erat, detulit; deinde cum omni festinatione ecclesiam B. Remigii, in qua venerabile pignus S. Gibriani reconditum habetur, adiit; omnique turbæ, quæ ad spectaculum miraculorum Dei, quæ ibi per eumdem Sanctum operabantur, advenerat, simul cum patre innotuit, qualiter Sanctos Dei pro puero extincto invocasset, & eumdem per merita eorum, præcipue obtentu istius S. Gibriani, vivum recepisset. Puero autem ad feretrum cum oblationibus apposito, exultantibus omnibus, Deumque & Sanctos ejus glorificantibus, genitores cum filio læti ad propria remearunt.
[24] Altera mulier, Maria nomine, de Branavilla m ante Dunum, tribus annis ambobus cruribus contracta, [erigitur cruribus contracta;] diu antequam Sanctus Domini transferretur, Remos, causa penuriæ & egestatis, a suis adducta est; ibique per annum in infirmitate maxima, ut venerat, languens mansit. Ad ultimum vero, cum neminem inveniret, qui ejus misereretur, vel boni quid impenderet, in Eleemosynam S. Remigii delata est. Cumque etiam ibi, ut præmisimus, contracta sex mensibus ægrotasset; nocte sequente diem in qua supra memorati parentes filium vivificatum receperant, sana & erecta reperta est. Tunc matre-familias domus excita, voce virili clamavit, dicens: Vere Dominus in loco isto est, qui tam salubris officii superni famulatus frequentatione administratur, ut merito officina Dei vocetur & sit, dum hoc quod mediante obtentu Sanctorum in ecclesiis obtineri solet, hic gratis plerisque ex insperato concedatur. Numquid enim opera misericordiæ, quæ in nobis egenis hic a vobis crebro exercentur, quasi vento translata, oblivioni traduntur? Absit hoc, [in nosocomio S. Gibrianum invocans:] absit, Domina mi: sed quod uni ex minimis nostrorum impenditis, Christo procul dubio, ipso confirmante, exhibetis. Et ideo beati & felices istius habitaculi procuratores, quibus permissum est talibus insudare obsequiis: nam licet æmulationi improbæ, quæ scintillam livoris multorum mentibus insufflat, ministerium vestrum execrabile & despicabile visum sit; recompensabitur in laudem & gloriam & honorem in tempore retributionis. Ad cujus vocem sani & ægri experrecti e lectis prosiliunt focum excitant, ejusque salvationi congaudent. Tunc accenso luminari, manui illius imponunt; & simul euntes, ut ad ecclesiam pergat, monent; non baculis, non humeris aliorum innixa, usque ad corpus S. Gibriani, cum laudibus incolumis processit.
[25] De Noviomo homo quidam natus, cui nomen Joannes erat, habebat filiam, [muta quinquennio, loquelam recipit.] nomine Hemelina, quæ quinque annis naturam loquendi amiserat. Quam cum pater cum quadam amica sua tempore congruo, circumquaque per loca Sanctorum, & maxime ubi virtutes operari suspicabantur, causa loquelæ recuperandæ duxisset; novissime audita fama miraculorum & nomine Beatissimi Gibriani, tertia die Translationis ejusdem, ad ecclesiam S. Remigii duxerunt: ubi tota nocte qua advenerant in oratione perdurantes, summo diluculo puella solutam habens linguam, loquens inventa est.
ANNOTATA.
a In margine 28 Aprilis, perperam: quia solum fuit 23.
b Hereburgis, Francice Erambours: & sic cetera finita in burgis, Francice per bours terminantur.
c Reoldis curtis, vulgo Raucourt, oppidum inter Sedanum & Bellum-montem, 15 leucis circiter Remis dissitum versus Mousomum.
d Collobium, Francice redditur vestimentum: videturque indicari ea vestis, qua sub Planeta seu Casula utitur sacrificans Episcopus, de qua vide Honorium Augustod. lib. 1 cap. 211 de vestibus Pontificiis; diciturque Collobium, quia manicis careat, aut brevißimas habeat.
e Vulgo Neuf-chastel, oppidum trans Mosam in finibus Lotharingiæ, distat Remis 25 leucissest etiam distans Remis versus Boream, & de hoc agitur expresse num. 31, & lib. 2 num. 17.
f Vulgo Chastillon ad Matronam; S leucis ab urbe.
g In Francico Havys scribitur, quæ hic Hialdis.
h Rumenejum in Therasca, vulgo Rumigny en Thierache, 12 fere leucis distans Remis.
i Vulgo Courcelles, una solum leuca ad Occidentem remota.
k Albricus, Francice Aubris.
l S. Brictius, discipulus S. Martini, colitur 13 Nov. In tabula autem Remensis diœcesis Curcelllis proximus vicus, Remos ituris transeundus, ab ejus nomine appellatur, quasi locus a Curcellis deversus.
m Francice Braineville devant Dun-le Chastel.
CAPUT IV.
Curationes miraculosæ coram 12000 hominibus die 29 Aprilis.
[26] Quia vero semel sanctissimi viri seriem virtutum aggressus sum apicibus commendare, [Auctor se rerum narrandarum testem oculatum professus,] utile duxi, tempora & horas, dies & ferias rerum gestarum, operi incepto inserere; ut per hoc qui illico forte lecturi sunt, probent & advertant, non fabulosa adinventione narrata aut rusticana editione vulgata, me aliqua in medium protulisse. Fides Christi adest ipsorumque miraculorum operatoris larga benignitas, judex & testis me nihil fictum loqui vel figuratum scribere; sed quæ præsens assistens ipse oculis contemplatus sum, aut manibus meis palpavi & contrectavi: & licet indignus, fateor equidem, membra debilium, jam medicamine divino perfusa, & præ insolitudine seu teneritudine adhuc nutantia, sæpissime humero meo sustinui, & ad glebam usque Sancti perduxi: quos in eadem ecclesia, ternos & senos, plerumque nonos & duodenos, novem diebus retinui, & alimonia corporali sustinui. Quod ita a Senioribus domus ideo provisum est & statutum, ut inquilinis & advenis, recentem tantorum miraculorum famam horrentibus, veritas claresceret; & ad memoriam Sancti religiose venientes, & ab ipsis curatis, quos ibi prȩsentialiter reperissent, edocti & ædificati, una cum ipsis Dei magnalia exaltarent & prædicarent. His interim supersedeamus, & ne forte prolixitas verborum tædium generet, vel libens diligentia auditorum refrigerata tepescat, quo cœpimus potius pergamus.
[27] Instante igitur nocte proximæ a Dominicæ, jam sole ad occasum ruente, ingens multitudo utriusque sexus, more solito, non tamen quæ solita venire fuerat, sed recens advena & peregrina, totum ecclesiam impleverat; quæ tunc ferme ad duodecim millia congregata intraverat; [narrat quod vesperi ante 29 Aprilis, ad 12000 concurrerint,] cum non minor turba foris circa ambitum templi, introire non valens, applicata resederat; & ubique Domini præsentiam fideliter suspicata, orationi intenta fuerat: quæ idcirco, ut perpendo, illa nocte præcipue convenerat, quod, licet ceteræ noctes & dies Dei sint, & ab eo factæ legantur, dies tamen seu nox Dominica Domino proprie non absurde adscribitur: quia perfectis operibus omnibus in ipsa ab operibus cessasse, vel a mortuis resurrexisse perhibetur; vel quia a civibus supernis, majori & ampliori diligentia, concentus Sanctorum visitari & frequentari in ipsa in multis codicibus reperitur. Quod & ita constare, ipse revera Auctor omnium, signis evidentibus, ipsa nocte fidelibus adunatis manifestare dignus est. Nam ante cetera, mira quædam dicturus sum, quæ ab ipsis qui illa die in vehiculis, membris dissipatis post modicum redintegratis, a suis adducti sunt, non sine exultatione spirituali enuntiata, [multique infirmi se curandos præsenserint] diligenter pectoris mei arcanis coram positis commisi, ea postmodum, ad instructionem salubrem, dilectis Dei prolaturus. Nam antequam b galilȩam, quæ præ foribus templi in auditorium prominet, depositi subirent; invisibilis legatio divini nectaris, adventum eorum quodammodo congratulans, occurrit: & quodam, ut ita dicam, Salvatoris applausu adjocabatur; dum illi, ut præmisimus, quos incomprehensibiliter supernæ dispositionis prædestinatio præscierat curandos, auspicio arcano Dei præscire se fore sanandos assererent, & jam incredibilis amœnitatis suavitate se delinitos non arroganti testificatione prædicarent.
[28] [aderat etiam Comitissa de Rosceio,] Aderat etiam inter ceteros, cum ingenti comitatu Procerum nobiliumque matronarum venerabilis Comitissa Richildis de Rosceio, Hugonis femina, non tam spectabilis genere, quam laudabilis quantum in ipsa erat religione; utpote persona secularis, alterius sententiis supposita, multis Velatis meritis præferenda, quæ veste mutata, claustris vel tuguriis inclusæ, stipe aliena sustentantur, & simulata conversione Deo & hominibus mentiuntur: erat namque singularis in eleemosynis, frequens circa monasteria, & contritorum afflictorumque pro posse relevatrix. Fratribus vero, ad pensum Vigiliarum Matutinorum que persolvendum, vix ullus superfuit locus (tantum enim superfusa oppressio multitudinis adunatæ increverat) sed sedibus propriis [exclusi] in medio choro psallebant. Quid multis morer? Ut vere enim ipse Dominus adfore probaretur, audires prima hora noctis inter catervas debilium, stridorem ossium, crepitum nervorum in modum restis se extendentium, sibilum energumenorum, & diversorum ægrorum præ dolore non minimum ululatum: e quibus quidam meruere curari; plurimi vero, credo excessibus præponderati, ut venerunt remanserunt, impossibilitatis catena obligati. Quare vero hic inspici promeruerit, vel cur ille repudiatus fuerit, non est nostri examinis discutere; sed ei potius relinquitur, qui cui vult compatitur & miseretur: illa vero proprie tractare sanctorum Spirituum sunt, non nostræ imbecillitatis impudenter rimari. Nunc de his quæ acta sunt, aliqua enarremus.
[29] Interim dum studio divino intenti acie oculorum in hæreremus, & cum timore sancto Dei magnalia ejusque Confessoris beneficia expectaremus, illico quædam puella de suburbio Remensi, in procinctu parochiæ S. Mauritii commorans, Benedicta nomine, e proximo surrexit: nam secundum propriæ appellationis typum, [eaque & monachis præsentibus paralytica contracta;] ante omnes ipsa nocte benedictionis supernæ primatum obtinere meruit. Hæc manum aridam gestabat, pedemque habens reflexum & curvo vestigio incedens, obliquos gradus formabat: vis etiam paralysis per quinque lustra medietatem corporis ejus ita sibi subjugaverat, ut vix loquelam, intellectui cuidam capacem, promere posset. Hæc, ut præmisimus, cum tantæ esset impossibilitatis, Fratribus oblata, in puncto curata, nobis exultantibus nec minus ipsa lætante, ad loculum Sancti cum vicinis & curationis infirmitatis ejus assertoribus accessit.
[30] Nec mora, aut de loco unde ista emerserat, alia Eremburgis nomine, de Verneyo c, habens matrem d Turiam nomine patremque Gunterum, anno & dimidio ex una parte ab inguine deorsum omnino contracta, [item inferne contracta,] abjecto baculo flebilem emittens vocem, in terra volutabatur. Cumque adductores ejus, qui cominus stabant, manum apponere vellent ut eam sublevarent; nos abegimus. Sed per modicum, nervis se extendentibus, dolore aliquo vexata, demum quidquid natura indiscrete damnaverat, Reformator omnium ad normam solitam redire compulit. Tunc data manu illi, quem nuc nominare necesse non est, cujus solerti providentiæ talibus insudare injunctum fuit, ad virtutiferam glebam acceleravit; & laude Deo soluta, ad statum proprium rediit. Post modicum vero, dimidiæ scilicet horæ spatium, mulier quædam quæ Pontia vocabatur, de Sorbone ante e Castellum oriunda, [& 9 annis cæca.] quæ novem annis & eo amplius corporeis caruerat luminibus, opem sibi præsto fore sensit cælicam. Nam pupïllam oculorum quasi tela habens obductam, ea, veluti digitis cujusdam abstracta, in modum squamæ decidens, super palpebras diutius pependit: sicque meritis Confessoris Christi diu desideratum recuperavit lumen.
[31] Abbreviando ergo sermonem minima quæque pertranseamus, [Ipsa nocte puer, enormiter contractus & gibbosus] & ad altiora majoraque peroranda calamum quantulumcumque profundis intingamus. Quidam puer, de Novo-castello super Axonam flumen sito, Stephanus nomine, ipsa nocte a patre suo super currum advectus est. Cruribus illius ambobus reflexis, genua infirmata ventri ejus, vitalibus attenuatis, adhærebant: mentum pectori affixum tenebat: caput vero scapulis insertum absque decoramento colli habebat: struma etiam miræ magnitudinis, in modum ollæ aquariæ, qualis ut puto nulli unquam mortalium natura deviante increverat, dorsum illius præoccupaverat; quæ viribus corpusculi ejus emancipatis, multis annis miserum oneratum vexabat. Jacebat itaque ante pedes patris sui, & tam per se quam per sui consimiles, in quantum valuit, preces devotas Domino fudit. Supradicta autem illuminata, omnia ossa illius concussa sunt, [in amplexu sacri feretri] & quodam superno medicamine se tacta fuisse fatebantur, dum stridor eorum digitum Dei adesse innotesceret. Tunc pedibus terram percutiens, dentibus stridens, lacrymosa præ angustia emisit suspiria: dein confisus in Domino surrexit, & ut erat curvus adhuc, usque ad feretrum processit. A nobis vero de terra levatus, juxta Sanctum positus in sublime est, & ut glebam jugiter amplexaretur admonitus.
[32] Quis tunc de omni multitudine circumstante illumque contemplante, tam ferreum pectus tamque degenerem obturatamque mentem haberet, qui non pro illo, sola dumtaxat pietate flexus, ut sanaretur oraret. Stabat nimirum toto tremens corpore, visque caloris nimii arctans, sudorem fumantem per mediam vestem lineam, qua indutus erat, stillare compulit. [deprecante pro eo patre suo,] Stabat nihilominus & pater ejus ex adverso, manibus contra feretrum protensis, & petitioni suæ fletus ubertim admiscens, audiente omnium cœtu adunato, talibus Sanctum eminus affatur verbis. Summe Dei Confessor, inceptum opus ut bonus obifex celeriter perage: & puerum meum, ultimum vernaculum tuum, tibi tam devotum, totannis irretitum, propitius absolve. Saltem si meis non moveris miseriis, populi supplicantis condescende suspiriis. Dein portento illi, quod posteriora dorsi filii sui in sedem sibi usurpaverat, ceteraque officia juncturarum jure quodam sibi vindicaverat, veluti cuidam animali rationali & elementa syllabarum intelligenti, vel aliquo motu qualiscumque obedientiæ ei obtemperaturo, sermone increpatorio minabatur, dicens: Vivit Dominus & Sanctus cui assistimus, quia non cessabit oratio, non deficiet lacryma, donec abolitione divina dissipata dispareas, & diu obligatam obsessamque facturam relaxes. Tu enim quid es? Mira res! [& gibbo disparente erigitur.] Inter verba hominis exultantis, licet imperite improbitateque rusticana emissa, fideliumque petitiones, bases, ægri consolidantur, totusque in directum levatur: gibbi sarcina nihilominus radicitus enervatur; ita un non jam uti antea videretur decennis, sed in formam decentiorem reversus quædam persona in eo appareret adultæ ætatis. Stabat itaque collo innovato, cervice erecta; & non tam cordis vultusque serenitate, quam omnium membrorum gestu, liberationis suæ indicabat tripudium. Quis es, immense Deus? quis tua valeat discernere judicia? Quid est lutum & cinis, ut dicat fictori suo, Cur hoc ita fecisti? Discat ergo, discat homo, Regis omnium proprium esse, non alterius, vas aliud facere in contumeliam, aliud in honorem, & opere reciporo utrumque transformare in alterum. Illo vero deposito, cerneres hinc & inde certatim ad eum omnes currere: hic caput, ille manus, nonnulli scapulas deosculari, & quasi divinum quid venerari.
[33] Transiliens itaque benevola oratio ad aliud procedat, in cujus executione devotum animum favorabilis aura non percellat, nec jactantiæ tumor extroqueat, imo per nos qualescumque indisertos Christi ipsiusq; miraculi auctoris [laudes] pius amor eliciat. Remis mulier quædam, quæ f Odelina dicebatur, cum marito suo Martino nomine habitans, [Primo mane alius puer contractus a nativitate.] filium, cui nomen Dodo erat, sex annorum habebat. Hic a die nativitatis suæ a renibus deorsum ita impotens mansit, ut nis reptando cruraque & pedes per terram trahendo, vix seipsum movere posset. Matre vero & patre pro salvatione sobolis, fixis in terram genibus pene per totas vigilias noctis in oratione persistentibus, aurora jam prorumpente, puer cum lacrymis exclamavit, membraque ante emortua extendit. Quibus superna gratia vegetatis, compagibusque consolidatis, & meritis S. Gibriani roboratis, ad memoratum pignus accessit, quintusque nocte illa sanatus est. Genitores vero cum eo, oblatione peracta, cum omni exulatione domum reversi sunt. O vere beata & amanda nox, quam non caliginosum chaos tenebrarum, nec turbo nebulosus obfuscavit, sed Lucifer matutinus; ille, inquam, Lucifer qui sine ortu est, qui nescit occasum, sua potentia irradiavit. O vere beata nox omnique laude prosequenda, quæ tantarum virtutum flore vernanti insigniri meruit, & ipsius veræ lucis exaltari præsentia. Comparetur si placeat nox illa nocti illi, in qua Dominus Ægyptum pertransivit, & peculiari sibi genus electum a servitute liberavit. In illa Ægyptii expoliantur & interimuntur, populus Israel a captivitate ejicitur, ut in desertum sacrificare eat: in ista, a domiciliis injuste pervasis Princeps mundi hujus cum suis privatur, morbi in eis occiduntur, captivi solvuntur; &, ut spiritum humiliatum corque contritum quamdiu vivent Deo sacrificent, adhortantur.
[34] Ut primum vero dies terris reddita fuit, & solari spiculo teres mundi circulus perfusus extitit, [Deinde caput datur osculandum præsentibus,] ut ipsius diei eminentia exigebat, pia alacritate Fratres ad vivifica mysteria tractanda se invicem præveniunt. Quibus celebratis multitudo nobilium ceteræque quamplurimæ gentis obnixe unanimes precabantur, ut maxime id propter quod venerant illis ostenderetur, scilicet ut ad caput Sancti videndum & deosculandum licentia eis daretur: quo, sicut jam prodigiis & signis fuerant ædificati, sacro libamine saginati, ita benedictione sanctarum Reliquiarum mererentur muniri; & securis ad propria reversi, deinceps omni tempore jucundius & salubrius viverent, tanti Confessoris advocatione suffulti. Quorum petitionibus custodes assensum præbentes, ne molestiam paterentur qui de tam longinquis terris advenerant, albis & sericis induuntur: & data pro tempore Confessione, cum omni humilitate, caput pallio rubeo involutum extrahunt. Quo denudato, cuncti, humiliatis in terram corporibus, non sine magno gemitu adoraverunt. Eadem hora mulier, Agnes nomine, de Bellomonte g nata, uno mense dextro orbata oculo, quantocius illum capiti apposuit, [& illuminatur mulier cocles,] cum invocatione Dei qui omnia illuminat, & interventu Beatissimi Gibriani Sanctique Remigii, quod optaverat impetravit. Sed & illa adhuc in oratione & laude persistente, feretrumque amplexante, puer quidam decem annorum, Henricus nomine, filius Raineri & Helwidis in civitate Remensi commorantium, ambobus cruribus annis sex contractus, inter pedes ad caput deosculandum properantium volutabatur. Mirabantur quid ei accidisset, vel quare tam crebra emitteret suspiria. Adstabat mater cum vicinis, qui nobis infirmitatis ipsius annos enumerabant; [erigitur puer contractus,] & quod tempus miserendi ejus, si Deo & Sancto placeret, esset, cum lacrymis precabantur. Ille vero jam nervis extentis, membris compaginatis, nullam sentiens infirmitatem, Deo opitulante Sanctoque Gibriano impetrante, alacer in pedes prosilivit: & obstupescentibus omnibus, qui eum noverant vel non cognoverant, ad feretrum usque progrediens, orationem fudit, sicque sanus recessit.
[35] Cum hæc geruntur, sæpe memoranda Comitissa cum suis ad memoriam Sancti accessit; positisque genibus & oratione fusa surgens, tam ulnis cordis quam corporis, [& puella, manibus ac pedibus reptans,] virtutifera membra, non sine fletu & singultu, deosculata & diutissime amplexata est, seque seque ejus patrocinio humiliter commendavit: sed & maphortem h sericum non minimi pretii pro benedictione obtulit, deprecans quotiescumque Missa ad ejus altare celebraretur, ipsi mensæ sacratæ ob memoriam sui superponeretur; sicque licentia sumpta redire disposuit. Sed dum paululum processisset, ut adhuc arctuis devotȩ mulieris animus ad amorem Sancti succenderetur, ante pedes ipsius puella quædam, Helwidis nomine, de proprietatis ejus villa, de Novo scilicet Castello exorta, quam & ipsa quoque noverat erecta est. Hæc omni corpore uno anno ita arida & contracta languerat, ut in modum vermis quatuor pedes habentis manibus & pedibus reptaret: &, ut prædiximus, Comitissa ex improviso ad locum ubi jacebat propinquante, visitationem sensit ex alto. Nam pedibus innixa, manibusque contra feretrum extentis, parum parumque progrediens, quia debilitas membrorum adhuc eam detinebat, tandem usque ad corpus Sancti perveniens, statim ut glebam tetigit & deosculata est, sospes inventa est. Quo viso nobilis matrona, incredibili gaudio perfusa, sanatam accersivit; & ut modum curationis suæ ei exponeret, rogavit; perscrutatis autem omnibus, Deum multipliciter adoravit.
[36] Extemplo altera non mitiori ægritudine curari meruit. Hæc Maria nuncupabatur, filia i Aleidis & Herberti de Verneyo, cognata illius quæ de eadem villa orta, paulo ante k sanitatem receperat. Junxerat autem se cuneo curatorum, [aliaque in globum convoluta,] & congaudendo cognatæ suæ juxta illam se collocaverat. Erat vero ante & retro strumosa & exiguæ staturæ; & sexdecim annorum numerum ætate excedens [postremis septem annis] vix ad unius pedis mensuram ejus corpusculum in longum creverat. Nec mirum: nam gibbi qui eam incurvaverant, & sæpius more brutorum animalium terram respicere potius quam cælum constrinxerant, vigorem suffraginum & pectoris ejus consumpserant: quam misericordiam consecutam taliter allocuta est [cognata sua:] Optime quidem & humane meæ prosperitati congratularis: sed si oculis misericordiȩ suæ per eamdem gratiam te Deus invisere dignaretur, ut quæ socia fuisti peregrinationis, consors merereris fieri curationis comesque reversionis; tunc sine ambiguitate, quamdiu vitali aura vegetaremur, laudis ejus cultrices ambæ fieremus & ancillæ ejus sanctissimi Confessoris. Cumque inter [se ita] confabularentur, infirma illa tota infremuit, nimioque calore perfusa; ac velut molle lutum, [gibbis ejus dissipatis.] gibbi dissipati sunt, membraque contracta in staturam proceriorem mutata sunt. Sed & renes exiccati, humore recepto naturali, distenti: & septem annis amissam recuperavit reformata sanitatem. Cui iterum socia sua ait: Ecce, uti sperabamus & rogabamus, effectus postulationis nostræ est consecutus: restat ut pollicitationis pactum exequendo, votum debitum solvere non pigritemur; ne dum prosperi eventus felicitati ultra metam applaudimus, oblivione noxia interceptæ, quod omnino non expedit, offensam iræ Dei & indignationem Sancti incuramus. Tunc pariter surgentes ad feretrum venerunt; & datis nominibus, velut promiserant, sub capitalitio Sancto se subdiderunt.
[37] [Eadem lætissima die,] Quid amplius? omnis illa dies, sicut & nox, a Domino signis & vertutibus consecrata fuit: sed & laudibus & hymnis lætitiaque spirituali celebris extitit. O quam sacra dies & præclara! quamque salutaris! Dies tripudii & consolationis: dies, non tam solis meterialis, qui temporum vicissitudine obscuratur, radio perspicua; quam veri solis, invisibilis & incomprehensibilis illuminatoris & plasmatoris omnium, apud quem non est transmutatio nec vicissitudinis obumbratio, claritate perfusa. Vere dies illa, non tantum in terris ab hominibus bonæ voluntatis omni genere exultationis excolenda, quantum in cælis ab omni ordine Angelico excolenda. Dies dulcis & amœna, dies sanctarum sancta dierum. Quanta vero putas Sanctus iste, mole carnis adhuc circumseptus, solo Deo auctore & teste, vel in commune videntibus hominibus, quæ scripta non sunt, operatus sit; dum per merita sanctitatis & bonorum actuum exercitationem in vita promeruerit, [alii plures curati:] ut solutus in cinerem tanta faceret, quæ nec sermonibus explicari, nec apicibus possint comprehendi? Sciat autem quicumque hæc lecturus est, non omnia, quæ ea die acta sunt, scripta fuisse; præsertim cum multi inter turbas vel extra ecclesiam curati, venire vel nescierunt aut non valuerunt; cum nec etiam eorum qui ad medium venerunt, ob tumultuantium impedimentum, nemerus aut nomina retineri potuerint. Hoc tamen infirmantium assertione didicimus, quod nemo eorum remanserit, ut si ex integro sanatus non sit, quin ea die aliquam suæ ægritudinis alleviationem senserit. Potest itaque iste sanctissimus Domini plebem suam vel qualescumque nominis sui memores ab omni adversitate temporali eripere, vel animas excessu cujuscumque peccati obligatas meritis suis expiare, [& omnes infirmi aliquid opis experti.] qui mortuis vitam valuit restaurare, & innumeris membra emortua solo imperio revivificare. Illi nimirum nos committere omni devotione oportet, ut ejus interventu apud Christum semper adjuvemur. Occumbente autem sole omnis concio illa dilapsa est: sed & Comitissa cum suis, valde lætificat, ad propria reversa est.
ANNOTATA.
a Anno 1145, littera Dominicali G. proxima diei 28 supra memoratæ Dominica, fuit 29 Aprilis; quod & in margine indicabantur.
b Etiam in Francico Galileæ, scribitur; quo nomine intelligo porticum, quæ hodie Francis galerie dicitur, an hinc sumpto, vel perperam in textu contorto nomine? Poterius malim credere. Antiqui ejusmodi porticus ante Basilicas Paradisos vocabant.
c Vulgo Vergny.
d Francice Thierree, quod Theodoricam significaret, cujus masculinum Thierry.
e In Francico textu Chastel, nunc vulgo Chaste, versus confinia Lotharingiæ, inter Autriacum & Montem-falconis.
f Odelina, Francice Eudeline, & Dodo, Doon.
g Vulgo Beaumons, Mosæ imminens inter Musomum & Astenacum.
h Mafortis, Græce Μαφόριον, peplum muliebre, ex usu communiori dicitur. Hic Francice redditur, und drap de soye, pannus sericeus; formam autem ejus fuisse quadratam, qualia sunt vela matronalia quas Hispani faldas vocant, patet ex eo quod detur in usum pallii pro altari. Sic in Glossario Cangii, inter vestes sacras pro sepulcris seu tumbis Sanctorum, invenio Masortem tramosericum rhodo-melinum æquilatum.
i Aleidis Francice Aëlis: ejus maritus in eodem textu vocatur Robertus.
k Hujus curatio habetur num. 30.
CAPUT V.
Curati a fine Aprilis usque ad IX Maji.
[30 Aprilis,] Sicut optanti portum anchora dimittenda non est, quamdiu aura secundate cursus prospere dirigitur; vel sicut ad determinata festinantem cærulitas florum non illicit, vireta arvorum non retrahunt, silvestris amœnitas non subripit, quin ad potiora si sapiat acceleret: sic nimirum scribentem & ad perfectionis terminum tendentem, cui ipse Dominus materiam syllabarum administrat, fucum verborum vitare convenit:ne dum aliena ultra modum annectit, veritati deviando detrahat: Sapiens enim verbis innotescit paucis. Quapropter miraculis hodiernis summatim transcursis potius quam expositis; ad largum diei subsequentis benedictionis donum manum vertamus. Erat autem sanctissimi Confessoris Octava Translationis secunda, nox scilicet quinta decima, ob cujus reverentiam & ad excubias tenendas, non minimus populus, tam de vicinis quam de suburbio, [sanatur paralytica triennio muta,] sed & ex ipsa civitate, venerat. Ipso autem vespere quatuor sanari meruerunt, e quibus prima fuit quædam mulier, Gila nomine, filia Roberti de a Mutereyo. Hæ cum linguam tribus annis paralysi ita ligatam haberet, ut a nemine vel in solo verbo intelligeretur indicasset; ad corpus S. Gibriani duobus diebus totidemque noctibus perstitit: tertia vero ad vesperam, qua nescio necessitate egressa, parvoque intervallo reversa, mox ut portas monasterii intravit, ope divina meritisque Sancti memorandi, plectrum linguæ diu constrictum reseratur, & in laudem Dei os ante mutum reformatur. Deinde cū vicinis suis, qui eam adduxerant, Reliquias Sancti adiit, votoque soluto læta recessit.
[39] Ad spectaculum vero tantæ virtutis declaratæ concurrente maxima turba populi, & in laude Dei per duarum horarum [spatium] commorante; puella cui nomen Hersindis, [item aliamuta a nativitate;] filia Ligerdis & Pagani de b Albineyo, a die nativitatis suæ muta, inter ceteram multitudinem ægrotantium, visitationemque desuper expectantium, manibus in cælum extensis adstitit. Quæ cum Deum puro corde, non oris voce, diutius exoraret; lingua, quæ verbum formare non noverat, solvitur, & Deum ejusque genitricem nominare & invocare ab omnibus auditur. Ad feretrum autem adducta, & oblatione S. Gibriano soluta, dein ad altare S. Remigii feretrumque ejus deducta, illico ita libere locuta est, ut omnibus interrogantibus rationabiliter responderet. Erat autem consuetudo, ut qui sanabantur, præcipuo curatori suo laude debitaque veneratione redditis, per medium chorum psallentium ad majus altare ducerentur, & ad ultimum Francorum Apostolo, Beato scilicet Remigio, præsentarentur: ut qui ipsarum virtutum cooperator extiterat, præconiorum etiam & voti consors fieret. In hoc vero nulli dubitandum est; cum in plerisque miraculis inveniamus eum curandis apparuisse, & qualiter curandi forent indicasse.
[40] [alia, gibbosa & incurva,] Supradicta itaque regressa, altera puella de Burgo S. Remigii, cui vocabulum Odelina erat, cujus etiam mater Doda dicebatur, ilia habens torta, strumamque permaximam in dorso gerens & incedens curba, cælesti munimine tacta, humi consternitur: toto vero tremens & sudans corpore, quasi exanimis dimidia hora permansit. Expectantibus autem omnibus, & ut misericordiam consequi mereretur, misericordiam Domini Sanctumque Gibrianum supplicantibus, mirum in modum continuo veluti de somnis excita, caput erexit & resedit: iliaque ejus, multo tempore eliminata loco naturali, ad status proprii rediere compaginem: gibbus nihilominus, in modum acervi nivis, ardore solis nimio defluentis, totus liquefactus est, membraque cetera redintegrata. Tunc cum omni celeritate surrexit, & jam non quasi infirma, sed revera divina gratia delibuta, ad venerabile pignus cucurrit: quod diutissime exosculans, & præ gaudio lacrymans, orationem & votum finiens, hilaris abscessit. Nec mora, puer quidam Stephanus nomine, [& puer contractus;] ortus de Remensi civitate, filius Guafridi & Osannæ, tribus annis contractus, erigi & curari promeruit, & inopinatam lætitiam parentibus suis, quos diu contristraverat, contulit.
[41] His enumeratis ad alia procedamus, ne forte protelata oblivioni improbæ tradantur: quod enim quisque manibus concludit, sæpius ad memoriam reducit. Quædam puella, quæ Heremburgis nominabatur, filia Hodiernæ & Manerii de Castellione, ab infantia gravi circumventa ægritudine, [2 Maji a gibbo & contractione liberatur puella;] gibbosa & contracta facta est: nec enim nisi manibus reptando pedesque post se trahendo aliquando se movere poterat: erat autem miræ simplicitatis & incredibilis tolerantiæ; & crebro Deum Sanctosque, quos nominare didicerat, ut curari mereretur orabat. Cumque nomen & actus sanctissimi Gibriani ei in notitiam venissent, multis precibus a parentibus obtinuit ut ad eumdem Sanctum duci deberet. A matre vero, cujus viscera super filia movebantur, suscepta, ad memoriam SS. Remigii & Gibriani advecta est. Qua pro sospitate sobolis quinque noctibus ad corpus S. Gibriani humiliter orationem protelante, sexta demum die, decima septima scilicet Translationis ejus, hora nona ipsius diei, puella crura diu curvata & debilitata in longum extendit; nimioque cruciatu vexata, matrem vocavit, seseque a Deo visitatam innotuit. Ad cujus vocem mater cum vicinis, qui ad eam consolandam advenerant, manibus erectis in cælum, Deum Sanctumque ejus Gibrianum invocando, advolavit. Puella vero, manu data Monacho, qui ad Reliquias custodiendas pernoctabat, surrexit: candelaque accensa & oblatione secum sumpta, tamdiu venerabile pignus cum fletu deosculata est, donec gibbo dissipato erecta ex integro est, & omnibus admirantibus sanata.
[42] Die subsequenti quidam juvenis, Nomine Doo, filius Sybillæ, de Remensi civitate, ab utero matris uno crure claudus; tali modo convaluit. Octo diebus totidemque noctibus jam ante conditorium sacrorum membrorum Beatissimi Gibriani sedulas pervigil in oratione excubias tenuerat; [3 Maji puer claudicans,] cum nono die mane exurgens, labore vigiliarum lassatus, & quasi tædio inconsuetæ egestatis affectus, nihilo minus indignationis tumore commotus, quod hinc & inde circa se contractos erigi, cæos illuminari, linguas mutorum disertas fieri cerneret, seseque a Deo derelictum & despectum existimaret, abire cœpit: humiliato tamen in terram corpore, hunc obsecrationi suæ finem imposuit: O rutilans & limpidissima gemma inter agmina sanctorum Spiritum, quorum ipsius Dei claritatem contemplari desiderabilis refectio est, ne me famulum tuum oblivioni tradas, qui tantarum noctium vigiliis confractus, tuam non destiti precibus indignis inquietare pietatem. More vero solito, baculo innixus, incedebat: sed dum longe discessisset, virtus illum cælica subsequitur, quem salubri medicamine perunctum incolumem reddidit. Quod ut ille persensit, virgam, sine qua numquam ambulare noverat, matri, quæ vultu lugurbi ignara facti secum ibat, ad portandum tribuens, dixit: Exultemus & lætemur, mater, in Domino, qui per sanctissimum Confessorem suum mea dignatus est reformare vestigia. Iter vero cœptum peragens: [post octiduanas vigilias discedens, sanatur in via:] ad suam properans domum citissime pervenit, & calceatus lotusque, vestibus suis melioribus indutus est: deinde concito cursu, cum magno parentum suorum comitatu, adjuncta iis & matre, ad ecclesiam B. Remigii, causa gratias remediatori suo, sanus sine baculi adminiculo reversus est; omnibusque innotuit, quanta ei Deus beneficia meritis suorum Sanctorum largitus sit.
[43] Monachis vero & omni populo assistente, adhuc pro illius salvatione magnalia Dei & Sanct ejus merita præconantibus; ecce mulier quædam, cui nomen Burdelina erat, de c Ulmis, villa quadam in territorio Remensi sita, [item 20 annis contracta,] plaudens manibus per mediam turbam irrupit: hilaritatem enim pectoris vix cuiquam sciscitanti, præ nimia exultatione, verbis exponere valuit. Et merito: nam cum viginti annis contracta extiterit, & genua dissoluta incedendo totius corporis moles præponderaverit [annis] quinque; tunc sospes & ad omne opus parata apparuit. Stupentibus autem omnibus, qui paulo ante eam impotentem viderant, tam repentino inæstimabilique interventu S. Gibriani erectam; duplicatis laudibus Dominatorem cæli, qui omnia potest, in excelsis per eum glorificaverunt. Hæc plurimis diebus postea in eadem ecclesia mansit, & ob reverentiam Sancti infirmis ministrando, in multis utilis extitit.
[44] Alter homo, Bonardus nomine, de castello d Registellæ oriundus, habens genu incredibili angore constrictum, [& contractus crure,] præ ariditate nervorum pene uno anno in contractione cruris ægrotaverat. Hic a quadam sorore sua, quæ impossibilitati illius plurimum condolebat, super carrucam positus, Remos adductus est. Octava decima autem nocte promotionis B. Gibriani, in orantionibus continuis cum prædicta germana ante eumdem Sanctum persistens, subito in conspectu omnium, locupleti dationis largitione, integræ incolumitati restituitur. Oblatione vero soluta, & dato nomine, baculo quo ibat ibi dimisso, cum omni gaudio remeavit. Quidam carpentarius, Robertus nomine, cui habebatur habitatio infra muros Remensis civitatis, quadam die dum arti suæ operam daret, de domo quadam pedibus elapsis cecidit: cujus genu quassatum, multum intumuit: unde contritus & impotens tribus annis factus, [5 Maji juvantur, ex lapsu debilis.] terrenum lucrum, in quo omnis spes sustentationis suæ pendebat, amisit. Hic cum per aliquot dies ad memoriam sanctissimi Confessoris Christi vigilasset, & indeffessis eum obsecrationibus ut ejus misereretur invocasset, vicesima demum die Translationis ejus, quod diu optaverat, & devote petierat, obtinere feliciter promeruit.
[45] Sanctis vero Dei e ordinatis, quorum corda speciale gaudium possederat, laudibus spiritualibus, pro tantarum virtutum gratia copiosa intentis, & populo præ pavore obrigente simul & indicibili tripudio oppleto, voceque soluta in jubilo; mulier quædam de f Loverceyo, quæ Officia dicebatur, supradictum subsecuta est. Hæc præ nimia angustia infirmitatis pessimæ, quæ totum corpus ipsius maculaverat, uno mense extra se posita sensum perdiderat. Statim vero ut a parentibus suis ante feretrum S. Gibriani adducta est, ipsa eadem hora, rationis & intelligentiæ capax effecta est. Oblatione vero soluta & voto facto, quasi ovis mansuetissima, sine alterius ducatu, quod ante non poterat, cum quadam sorore sua nomine Stephana, Deum magnificans & Sanctum ejus, domum rediit.
[46] [Contractus claudicans, sine solatio recedit,] Huic virtuti successit alia virtus, non tam admiratione digna, quam crebra recitatione & auditu delectabilis & jucunda. Quidam rusticus, Odardus g nomine, de Curteneyo h natus, tribus annis uno claudicans pede erat & crure contracto. Hic ante conditorium membrorum Confessoris almi, orationum multarum sacrificia libans, aliquo tempore vigilaverat. Vicesima autem prima die, vigilia scilicet nativitatis B. Gibriani, quæ octava Idus Maji digna veneratione nobiscum & circumquaque valde celebris habetur; homo summo mane, licentia a Sancto & a custodibus ejus accepta, nihil de misericordia Dei desperans, claudus ut venerat abiit. Sed eum pietas divina non deseruit: altero enim diluculo more solito familiam excitavit, & ut pecora ad pascua ejicerentur monuit: ipsemet etiam solicitus cura sua surrexit, baculumque suum quo innitebatur dari sibi præcepit. [sed 8 Maji in natali Sancti curatur,] Cumque unus e bobus, laqueo elapsus, huc illucque discurreret; ipse, infirmitatis suæ oblitus, cælitus quidem erectus, elevato baculo post bestiam cucurrit. Tunc homo ad se convertus, ut se recto gressu incedere sensit, ultra quam credi potest admirans, conjugem suam ad se vocavit, & quæ acta erant ei innotuit. Cui prudens mulier consiliata est, ut omni occasione seposita ad ecclesiam S. Remigii repedaret. Ille vero nihil tardans, celeri cursu regreditur; & nocte media Nativitate B. Gibriani, quæ octava Idus Maji ut præmisimus celebratur, per mediam concionem, quæ permaxima ad Matutinas laudes audiendas, quibus Monachi insudabant aderat, baculo humero suo imposito transiit, & quæ ei contigerant cunctis exposuit. Quod nobilis Comes de Rosceio, Hugo nomine, qui ad excubias Sancti nocte illa cum maximo cœtu suorum intererat, audiens; advenit quantocius; & hominem curatum ante se currere fecit, quoniam de his, quæ ante audierat, incredulus extiterat: sed nunc quæ vidit, credidit; non solum ab illo edoctus, sed a vicinis & a nobis, qui eum noveramus, [uti & alii multi.] instructus. Multi postea in remeando, quidam in itinere veniendo, nonnulli etiam intra septa domorum suarum, postquam a Sancto omnino desperati reversi sunt; sive nondum adhuc in via corpore positi, solo voto & bona fide & spe certa recuperandæ sospitatis, curari investigabili Dei bonitate meruerunt: de quorum collegio iste prædictus extitit: qui, licet ante Sanctum diu multumque vigilaverit, illic minime consecutus est, quod in domum suam reversus plene possedit.
[47] Sed & mulier de Avenneyo, quæ Hersindis vocabatur, dextrum latus emortuum, brachium cum manu aridum, [Mulier, dextro latere arida & contracta,] coxam cum pede uno anno & amplius contractam habebat. Hanc quidam filius ipsius, Christianus nomine, asino impositam ad ecclesiam S. Remigii, in qua conditum cæleste donum & salutiferum salutaris pignoris munus habetur, adduxit. Quæ cum novem diebus ibidem pernoctans, multiplici prece pro infirmitate sua Deum exorasset; decima demum die, vigilia scilicet Nativitatis S. Gibriani, a vicinis suis & filio taliter increpatur: Quid est quod hic tamdiu morari vis? Quid expectas? Putasne quod propter te Deus mirabilia ostensurus sit, cum jam quinta i dies sit quod miracula in hac ecclesia non ostenduntur? Surge ergo, asinumque tuum ascende, & in domum tuam revertere: hic enim causa tui inconsueto squalore tabescimus, & inedia fatigamur. Illa consiliis eorum assensum; quamvis non volens, præbens, a filio suo asello imposita, aliis præcedentibus iter arripuit. Cumque pontem, qui Odonis k vulgo dicitur, transisset, filio retro sequente; mulier, debilitate corporis pariterque labore itineris confracta, [coacta post 9 dies frustra vigilatos discedere] de bestia, tenere se non valens, cecidit: quod juvenis ut vidit, quantocius advolavit. Sed illa prohibuit eum dicens: Noli me tangere, fili: noli me tangere: quia ex quo nata sum, numquam tam suaviter jacui: sciasque me peccatricem ope cælica obumbratam. Quid plura? Mulier, antea omni destituta solatio, per merita B. Gibriani sanatur & erigitur in momento; [sanatur in platea labēs ex asino:] & quod in ecclesia orans non impetravit, occulta Dei misericordia in platea assequi meruit. Iter tamen inceptum peragens, domum venit, & omnibus magnalia Dei disseruit: sexto autem die, viribus corporis aliquantum recuperatis, quæ prius debilis & contracta, asino insidens, Remos perrexerat; nunc incolumis & agilis, non baculo, non bestiæ, sed pedibus innixa, quasi ovis argumentosa, ad Sanctum Dei gratias redditura venit.
[48] Die vero tertio post ejus Nativitatem, qui vigesimus quartus fuit post ipsius Translationem, [& alia II Maji.] puella Ermengardis nomine, de Noiella, villa super Maternam fluvium sita, dexterum brachium ab utero matris habens contractum, dextramque partem corporis usque ad pedis articulos aridam, sanitatem ab omni languore accepit. Hæc tamen diu postea ibidem morabatur, donec febre correpta, spiritum, ut credimus, Christo redderet.
ANNOTATA.
a Mutereyum, vulgo Muytry, prope Avennacum, 5 leucis a Metropoli dißitum.
b Albineyum, vulgo Aubigny, uti adscribitur Margini, oppidum Remis 6 leucis, Rocroyam versus: in Francico tamen scribitur Avenay, quod est Avenacum, cultu S. Berthæ celebre I Maji.
c Francice Ourmes, in tabulis Orme, sesquileuca ab urbe versus Occasum.
d Super nomine Registellæ, invenitur recentißima manu cum rubrica notatum Rethel, comitatus a se dicte caput trans Axonam, 9 circiter leucas a Metropoli. In Francico tamen scribitur Retest.
e Monachos intellige, Officio divino addictos.
f Francice Louvrecy, id eumdem, qui Remos alluit Veslam fluvium, nunc vulgo Louvercy, 6 leucis supra urbem.
g Francice Oudars.
h Curteneyum, in Francico scribitur Courtaignon.
i Duo tamen narrantur num.44 & 45, gesta 5 Maii, media inter 3 & 8, quorum respectu dicuntur miracula, 5 diebus cessasse: sed duo ista, ob suam paucitatem, juveni illi aut ignorata aut non æstimata fuerint, respectu aliorum dierum, miraculis copiosiorum.
k Francice, le poncel Eudon, id est Ponticulus Odonis.
EPILOGUS.
[49] Digesto itaque miraculorum numero non parvo, sermo claudendus est, [Nonnihil hic respirans auctor.] sed & liber ad finem trahendus: sic enim & rerum & temporum deposcunt actus & ordo. Sicut enim aliquantum cessatum est a miraculis, ita necessario parumper manus suspendatur scribentis. Et veluti laboranti in itinere, si forte monti vel rupi occurreret, necesse est respirare viresque resumere; & diligenter contemplari, qua rectius & velocius alpibus transcensis ad optata veniat; ne si obliquo calle interceptus inter scopulosa fruteta deviaverit, a feris dilaceretur; ita ardua & difficilia dictanti, quid, cui, quomodo, vel unde scribat, diligenter corde revolvere, & multipliciter ruminare oportet; ne dum molem, virium suarum sarcinam excedentem, præsumptuose arripuerit, difficilitate & obscuritate materiei prohibitus ad summum pervenire non possit; & unde laudem se consequi posse existimavit, inde risus & opprobrium subsannantibus & æmulis fiat. Ea vero quæ dicta sunt nutantium in fide opinioni, quorum animus terrenis adhuc inhiat, obstupenda & non credenda videntur: sed illorum fidei, [ad incredulos redarguendos,] per quos & in quibus Deus operatur, quibus & Spiritus sanctus charismata sua inspirat & dividit prout vult, possibilia & levia esse probantur: credenti enim omnia subjecta sunt.
[50] Fides namque vera montes transfert, serpentes tollit, venenum fugat, stagnum fluctuans seu siccum littus peragrat, [laudat virtutem fidei;] tempestatum procellam sedat, transitoria calcat, cælos penetrat. Per fidem ratio cæca illuminatur, illuminata erigitur, erecta in spe futurorum confirmatur. Per fidem mens magna ad bonæ memoriæ limitem reducitur, reducta salubri desiderio fovetur, nutrita voluntati Creatoris omnium per omnia casta & pura subjicitur. Fides spem concipit, caritatem parit, qua cuncta continentur & complentur. Fides lumen & oculus est rationis; fides illuminatio est omnis creaturæ rationalis. Spes memoriam resuscitat, colligit, ad æterna quærenda liberam instituit. Caritas purgat & mundat voluntatem, & spiritu benignitatis inflammat. Justus itaque ex fide vivit: non ex illa quæ mortua aut ficta est, [non mortuæ aut fictæ,] quæ vitam præstare non potest; sed ex fide viva & caritate plena. Est enim fides dæmonum, est & hæreticorum, est & justorum: unde aliam dicimus mortuam, aliam fictam, aliam vivam. De fide autem mortua dicitur, Dæmones credunt & contremiscunt: quorum fides merito mortua esse probatur, quia perfecta caritas foras mittit timorem: extinctæ enim fidei nulla debetur probatio, sed reprobatio. [Iac. 2, 19, Luc. 8, 13] De fide vero ficta dicitur, Ad tempus credunt, & in tempore tentationis recedunt. Ficta quidem fides suscepta ex caritate est, & bene operari inchoat; sed non perseverans, deficit & moritur quasi abortiva: fides enim sine radice non durat, sed perit; non enim qui cœpit, sed qui perseveraverit usque ad finem, hic salvus erit.
[51] Magistram igitur atque singularem bonorum atque justorum fidem, id est vivorum vivam, caminus tribulationum suscipit examinandam: qualis enim uniuscujusque fides sit, [sed viventis;] tentatio probat. Si cujus, cum tentatur, deficit (deficit autem cum in caritate non perseverat & durat) ficta vel mortua esse convincitur: si cujus perseverantia ad finem pervenerit, probata & perfecta procul dubio indicatur. De veræ fidei cultoribus Dominus in Euangelio taliter locutus est; Signa autem eos qui crediderint hæc sequentur: in nomine meo dæmonia ejicient, linguis loquentur novis, serpentes tollent, & si mortiferum quid biberint non eis nocebit; super ægros manus imponent & bene habebunt. [Marc: 16] Sunt & alii, quibus occulto Dei judicio in hoc seculo miracula operari exterius conceditur; [sine qua nec miracula prodest facere.] quæ quia meritis suis adscribunt, æternæ damnationis pœnam pro his incurrunt; & quia inde laudari & venerari ab hominibus expetunt, fidem fictam vel mortuam habere profecto noscuntur: & hi humorem non habent, quia præstitam sibi gratiam, infideliter servando & prave administrando, amittunt. De talibus item Dominus ait: Surgent pseudochristi & pseudoprophetæ, & dabunt signa & prodigia magna, ita ut inducantur in errorem si fieri potest etiam electi. [Matt. 24,] Unde & tales in judicio dicturi sunt: Domine, nonne in nomine tuo dæmonia ejecimus, & virtutes multas fecimus? quibus dicetur, Nescio unde sitis, discedite a me operarii iniquitatis.
[52] Opera ergo Sanctorum ab operibus istorum secernuntur, dum non solum in hac vita, sed & carne soluti, signis & prodigiis felices esse probantur: quorum fides quoniam viva & perseverans extitit, in gloriam eos transmigrasse suis sæpe miraculis declarat. Hos omnino nos oportet imitari, [Illa quia excelluit S. Gibrianut,] & piis obsequiis sedulo venerari, ut eorum patrocinio eis quandoque mereamur associari. Sed & hunc sanctissimum virum, Beatum scilicet Gibrianum, spiritu omnium justorum plenum fuisse quis ambigat; cum post Apostolos neminem vinculis carnis absolutum, tam præclara tamque obstupenda operatum fuisse aliqua pagina asseveretur? Quis unquam tam imperiosa præceptione mortibus morbisque irrationabilibus nabilibus dominatus est? Ceteri quidem Sanctorum, [præcellit etiam operatione istorum.] dum adhuc vitali aura vegetarentur, prædicabili efficacia virtutum effulserunt; seu assumpti in gloria & cum Deo regnantes, ubi eorum præcipue sunt monumenta, infirmis multa præstant beneficia: iste vero Sanctus noster, imo ipsius omnium pie quærentium eumque in memoriam habentium pius magister, non solum ubi ipsius venerabile pignus servatur, signa & virtutes operatur; sed & longe lateque, sola invocatione ejus sanctissimi nominis, mortui suscitantur, cæci illuminantur, claudi confractique eriguntur, lingua mutorum solvitur, cutis turgida laxatur; debiliumque corpora, pessimis ulceribus plena, in momento mundantur, quæ [horum] librorum apertius edisserit historia. Et cum tantus, tam pius, tam clements, tamque exaudibilis Patronus sit; credere pro certo, imo scire fide viva debemus, quod sicut potestas ei collata est a Domino corpora hominum exterius curandi, multo magis & interioris hominis nostri possideat meritum excessus abluendi. Nos igitur, quos quotidiana offensio detinet, fragilitasque carnis illecebris seculi deprimit, toto corde, totis visceribus, pietatis ejus genibus advoluti, imploremus, ut purgatos a peccatis, ipsum nobis faciat placabilem, quem offendimus, per quem ad patriam remeare possimus, de qua cecidimus. Amen.
LIBER SECVNDVS
A die XI Maji usque ad III Iunii productus.
PROLOGUS.
[1] Cupienti mihi libri secundi textum ordiri, quoties calamum ad arandum figo, [Quamvis impar operi,] obrigent digiti, resilit manus, sensus refrigescit; unde & indiserta oratio benevolentiam scribentis, absque ullo decoramento & elegantia verborum, testatur. Arduum quippe opus & admirabile parvitati meæ & linguæ impeditæ minime convenit. Sed potens est Deus de minimis magna facere, qui pugillo cuncta claudit, qui linguas infantium fecit disertas, qui de piscatore, cæli statuit janitorem; de lupo rapaci, totius Ecclesiæ nutritorem; & de olei exiguo & farinæ pugillo, domum pauperculæ viduæ implevit. [Dei tamen auxilio confidit:] Arduum quippe, ut dixi, & difficile opus est, magnisque in principio obscuritatibus obvolutum: unde constat, quod nemo mortalium istius sanctissimi Confessoris Christi B. Gibriani, sive quæ gessit in vita, vel quæ post mortem ostendit, lingua vel sermone aliquo ad plenum explicare possit. Quis enim præsumptor, qui de secretis Dei, quod homini perituro non licet, audeat disputare vel sententias imperitas proferre? Paulus enim Apostolus, qui usque ad tertium cælum raptus fuisse dignoscitur, audivit arcana verba, quæ non licet homini corruptibili loqui; & cum de his etiam ipse Angelicus homo tacuerit, nos quid sumus, vel quod sanctitatis privilegium nobis vindicamus, quod de operibus Dei quodammodo fari audeamus? Omnium namque mortalium fragilis & fluens natura est: &, nisi fides certa nos extollat, & æternitas animæ promittatur, [qui facit, ut in morte pares Sancti cum impiis,] cum brutis animalibus & reptilibus ac volatilibus corporum una conditio, idem occubitus justo & imio, bono & malo, mundo & immundo, seculari & religioso, sanctificanti & non sanctificanti. Sicut qui juste vivit, sic & qui peccat: sicut is qui jurat, ita is qui se a juramento abstinet: æquali namque modo & homines & jumenta in favillam & cineres dissolvuntur. Sed in hoc gloriamur, quod rationis capacitate præ illis hereditamur, & Christi mysteriis quotidie vegetamus. Quomodo enim corpora Sanctorum, pœnis variis exarata, cum jam pene omnia tormenta defecerant, & manus sicariorum præ lassitudine diriguerant, durare poterant, nisi illius suffulta suffragiis fuissent, qui non permittit tentari quemquam ultra id quod pati possit? Quodmodo corruptibilis pulvis contra tam immania & exquisita pœnarum genera carnisque incentiva, sed & contra inimici ignea jacula duraret, nisi Christus in eo habitaret? Quis unquam eremita, quis solitarius, vel quis monasticæ normæ abstinentia instructus, & ad singulare certamen stare doctus, vel solo momento absque illo perseverare valuit? Et tamen post omnia, ut dictum est, idem finis jumento & justo.
[2] In hoc ver Sancti ab animalibus discernuntur, quod dum mori oculis insipientium videntur, tunc vivere æternaliter incipiunt; dumque cinis cineri commendatur, anima ad sidera tollitur, & pro terrenis cælestia commutat: [ab iss differant in altero seculo,] & tunc palam fit quam meritis sublimes apud Deum sint, quam cari, quam incomprehensibili ejus claritati affines. Commutata lance, pro labore & ærumna recompensatur eis jugis lætitia, pro algore & æstu totius amœnitatis temperies, pro cavernis latebrisque rupium paradisus eis restituitur deliciarum; & quibus erat cum struthionibus & scorpionibus habitandi societas, sanctorum Spirituum conceditur æqualitas. Duplicata deinde eis confertur gratia donorumque largitas, ligandi scilicet solvendique libertas, signa in terris exercendi facultas, percutiendi sanandique potestas: [& miraculis etiam honorentur in præsenti:] sed alii quidem sic, alii vero sic: stella quippe differt a stella in claritate, & alia claritas solis, alia claritas lunæ, sic & Sancti in gloria: nam secundum certaminis & victoriȩ meritum, trutinatur triumphanti beatitudinis donum. In his autem omnibus ipse agnoscendus est, ipse glorificandus, ipse laudandus, ipse prædicandus, qui dat in agone constantiam, in angore fortitudinem, in bono perseverantiam; ipse omnium auctor, ipse præliator, ipse adjutor & victor, ipse donum & corona, ipse & remunerator.
[3] Sed quid ago? Narrandi ordinem prætermittens, dum in singulis teneor, [sicut & S. Gibrianus,] non custodio præcepta dicendi. Dum enim de inauditis sanctissimi Confessoris Christi B. Gibriani virtutibus loqui desidero, ceterorum Sanctorum vitam & actus mente percurro; nec recitare omnino possum, cum ob illius diligentiam eorum conflictum & palmam paucissimis verbis trasiliendo retexam. Mirabor itaque semper anachoretas, laudabo eremitas, prædicabo continentes: istum vero philochristum non solum side & meritis eis coæquabo, sed & signis & portentis per omnia præferendum esse censebo. Nam licet pauper & modicus, despectusque & ignotus extiterit in hac vita; multis tamen, qui in seculo Pontificali fulserunt insula, [Martyribus æquiparabilis.] præfertur in gloria: nec credendum est illum palmam martyrii amisisse, quem constat carnis suæ voluptates crebris vigiliis & jejuniis edomasse, & quodammodo ferro abscissionis radicitus resecasse. Nec absurdum est, gladium persecutorum, pro Christo sanguinem fundendo, libenter eum incurrisse, quæ passio unius momenti vel (ut ita dicam) unius diei est; cum per multorum annorum curricula seipsum incessanter in sacrificium Christo libans, voluntate & actu Martyrum imitatus sit vestigia.
CAPUT I.
Miraculosus brachii motus coram plurima turba, & curationes tres eumdem mox secutæ.
[4] Quia vero paululum ordinem digrediendo miscui ob stuporem sequentis miraculi; [Miraculerū multitudine,] ne tamen oblivioni noxiæ & silentio tradi videatur, & intertiæ scribentis imputetur, narrandi seriem persequar. Non quod sensus mediocritas, & incultus sermo ingenioli mei tanti muneris officium disserere valeat: sed fidei nostræ celsitudo & orationum nostrarum diuturnitas mereatur accipere, quod non valet ingenium ferre dictantis. Sublimitas itaque operis tacere nos compellit de minimis, cum tam in his quam in præcipuis quibusque admirandus operator sit divinus: [eorum aucta numero, quos panis aut vinum benedictum curabat.] omnia enim operatur unus atque idem Spiritus. Quis enim comprehendere numero vel scripto posset febricitantium multitudinem, quæ ante ejus sacratissimum mausoleum curata sit? Nam ut cetera omittam, quod quidem mirabilius est, solummodo comestione panis, quia a sanctis membris ejus tangebatur & benedicebatur, quem fideles. Christicolæ illuc convenientes certatim secum pro benedictione eminus & prope deferebant, omnium generum febres expellebantur. Sed & ceterarum ægritudinum diversitates, quas enumerare longum esset, sola gustatione vini, in quo ejus Reliquiæ intingebantur, ab obsessis corporibus, præcurrente fidei firmitate, fugabantur.
[5] Caput itaque ipsius Sancti, quod in capside cum ceteris membris semper post ostensionem ponebatur, [Caput Sancti in locū securiorem transfertur,] inde ablatum est, & juxta corpus S. Remigii diligenter positum. Timebamus enim (quoniam ipsum feretrum, in quo pretiosissima tenebatur gemma, nondum ex integro clausum signatumque fuerat, maxime propter ipsum sanctissimum Caput, quod frequenter ad deosculandum petentibus exhibebatur & reponebatur) ne forte custodes per incuriam decepti, aut somno oppressi, damnum aliquod commissi paterentur thesauri. Quo facto, divina dispensante gratia, ut adhuc Dominus Dilectum suum ampliori sublimaret magnificentia, modico tempore, ut præmisimus, a miraculis cessatum est. Qua de re multitudo debilium, quæ in modum coronæ hinc & inde circum jacendo loculum cinxerat; [cessantque miracula,] &, veluti pulli famelici a genitoribus escam creba crocitatione requirunt, ita subsidium & visitationem ex alto sperans, ingenti ululatu sine cessatione Patris sui Gibriani propitiationem expetebat, & valde permota & diutino squalore concitata causabatur, dicens: Heu! heu! Cur caput Sancti hinc ablatum est? cur a ceteris membris divisum habetur, cum & hoc ipsi Sancto displicere cernatur? Quare a nobis est ablatum, & ignoramus quo sit delatum? Nam ex die quo transpositum fuit, nemo nostrum curari meruit: [sed eo propter ægrorum lamenta,] quamdiu vero nobiscum extitit, non præteriit dies, quin aliquis ex nostris sanatus recesserit. Nunc itaque nocte & die cassa expectatione hic laborantes, pulvere involuti & egestate oppressi, tabescimus: absque capite? Affuit nihilominus quotidie non modica multitudo utriusq; sexus de ipsa civitate, eademque ut infirmi conquerendo verba proferens, & affirmans nos non debere sic inhumane agere, sed saluti infirmorum utiliter providere debere. Nos vero hæc audientes, moti pietate, & petitionibus eorum assensum præbentes, simul & proclamationi continuæ languentium condolentes, pertractantes etiam quoniam Deus quandoque revelat juniori quod melius est; albis induimur, accensisque cereis ad locum accessimus; [relato 11 Maji,] & elevato Capite, cum debita reverentia & hymnis spiritualibus illud reportavimus, & cum ceteris membris collocavimus; una cum illis hoc postulationi nostræ addentes, ut &, si hoc factum ipsi Sancto complaceat, solita pietate languidis suis sua beneficia largiter impendat.
[6] Ipsa quidem die supradicta puella curata est; quam propter excellentiam subsequentis miraculi extremam in primo posui libro, [coram turba fere 10000 hominum,] ut a potiore secundus initium caperet. Post hanc ostensum est miraculum mirabile, & cunctis inauditum seculis, quod nisi tot religiosarum personarum, Monachorum videlicet, Presbyterorum, Canonicorum, ceterorumque sacri Ordinis ministrorum, verum & secularium hominum, burgensium, rusticorum, matronarum, senum, juvenum, puerorum, nobilium & ignobilium, qui ea nocte ferme ad decem millia ad ecclesiam S. Remigii convenerunt, testimonio probatum & testificatum foret; ridiculum fortassis, & falsum vel fictum ab incredulis videretur. Sed quia in majestate sua mirabilis Deus, faciens prodigia in cælo sursum & mirabilia in terra deorsum; & quia opera Dei enarrare honorificum est; nunc quid vel quibus horis actum sit, & quod oculis nostris vidimus, ad fidelium ædificationem, invidorum vero ruborem, enodemus.
[7] Accidit ut laudibus pro supradictæ puellæ sanatione cantatis, Monachisque cœnantibus, custodes sacri scrinii, [appositus feretro Monachus,] diversis implicati causis, deessent: sed illud alii Monacho, Richardo nomine, ad custodiendum commiserant: erat autem maxima turba hominum, circa feretrum orantium, & infirmorum circumcirca jacentium. Brachium autem Sancti, quod ad deosculandum & benedicendum populo semper paratum deforis erat, involutum serico in linteo mundo ante feretrum declivum jacebat. Monachis vero de cœna reversis & die ad vesperam inclinante, visum est Fratri, qui ad sanctas Reliquias custodiendas intentus erat, [videt, partem Brachii expositam, per se moveri in altari:] inferiorem partem Brachii, quæ ab æqualitate superioris partis mensura dimidii pedis distabat, cum mappula super qua jacebat, bis in altum se levare, ita ut inferior pars pene æqualis anteriori in elevatione esset. Quod cum ille cuidam homini, Sigeberto nomine, qui juxta sedebat, indicasset; ille subridens ait: Numquid hoc divinitus actum fuisse credis? Certe hoc infirmi qui circumjacent faciunt, qui pendentis mappulæ fimbrias tangunt, & hinc inde se moventes attrahunt & extendunt, unde Brachium superpositum movetur & elevatur. Surgamus igitur, & omnes circumquaque procul amoveamus; ut si hoc divinitus factum sit, & iterum appareat, videamus & credamus. Quod cum fecissent; [quod cum etiam ceteri præsentes vidissent,] Monacho ex una parte, laicis vero qui ad adorandum illuc venerant ex altera diligenter intuentibus; illico Brachiū sub oculis omnium qui aderant sicut prius, veluti si manu cujusdam supposita quateretur, ter in aëra levatum est. Obstupescentibus autem omnibus & præ pavore pectora sua percutientibus, quid dicerent quidve agerent ignorabant, tantummodo magnalia Dei glorificabant.
[8] His itaque actis, unus de custodibus sacri pignoris, Baldewinus a nomine, infirmis ad cœnandum quæ supererant cœnantibus Monachis fragmenta deferens, [indicatur res Custodi, miracula scribere solito.] affuit; cui hoc officium præcipue ab Abbate suo injunctum fuerat, ante Sanctum Dei sedulo morari & vigilare, & miracula ibi cælitus die ac nocte ostensa scribere, diligenterque memoriæ commendare. Quem supradicti miraculi testificatores accersitum, omnia ei per ordinem quæ viderant exponunt, dicentes, Justius & dignius pro hac re, quam pro contracto erecto vel cæco illuminato, vel pro alio aliquo curato, signa debere pulsari, Deumque & Sanctos ejus laudibus magnificare. Quibus ille similiter respondit dicens: Scio & veraciter credo, [Hic, advocatis Priore & Monachis,] quod Deus omnia potest, mortificans & vivificans, vivificata mortificans & mortificata vivificans: tamen, nisi hæc quæ affirmatis oculis meis videro, in credendo omnino deficio. Sed ne culpæ meæ imputetis, Deumque & Sanctos ejus mihi iratos dicatis, vadam ad Priorem & ad Dominos, & omnia quæ acta sunt illis exponam, ut quidquid inde agendum judicaverint, faciant; ego vero, nisi videro, non credam nec gratias agam. Vocatis ergo Priore & Monachis, quæ didicerat omnibus exposuit; sicque reversus, ante feretrum orans Deum & deprecans stetit; ut si vera sunt quæ isti vidisse se testificantur, mihi infelicissimo peccatori famulisque tuis illud credentibus adhuc manifestare ne dedigneris.
[9] Vix orationem compleverat, & ecce Brachium, sicut prima & secunda b, sic etiam tertia hora, [cum & ipsi idem comprobassent,] illo præsente & aspiciente, & Monachis qui convenerant cernentibus & credentibus, quater in sublime levatum est. Tunc ille in lacrymas prorumpens & pectus percutiens, quod vidit credidit, & ad reliquos, qui in choro remanserant eorum annuntiationem expectantes, cum sociis suis qui secum pariter elevationem Brachii aspexerant, quantocius cucurrit; & ut laudes cum omni tripudio, nihil amplius hæsitantes, canerent, plaudens manibus innuit. Pulsantibus igitur campanis, Monachisque Te Deum laudamus in excelsum cantantibus, subito omnis civitas cum suburbio ad tantum spectaculum ad ecclesiam S. Remigii ruit; oculis videre cupiens, quod vocibus & testimonio aliorum, [miraculum publicat:] qui viso miraculo jam redierant, auribus eorum intonuerat. Nec mora, omnis ecclesia a populo utriusque sexus impletur, qui ad decem millia, ut præmisimus, & eo amplius illuc concurrerant: fit ingens tumultus, & clamor ad sidera tollitur: accenduntur cerei, candelæ illuminantur; omnisque ecclesia corusco lumine lucernarum, velut luce meridiana, illustratur. Quidam vero, qui non viderant, dubitabant: alii vero, quibus a Deo permissum erat videre, verum affirmabant: plurimi, qui defuerant, pectora percutiebant: nonnulli etiam ingemiscendo Deum exorabant, ut velamen incredulitatis a cordibus eorum auferret, iterum manifestando quod operabatur.
[10] Tunc Monachus ille, cujus erat, ut præmisimus, officium insignia miraculorum annotare, [novoque populi concursu facto,] ægrotosque eleemosynis recreare, super sedile quod prope erat ascendens, ut ab omnibus videri posset, & manu silentium populo indicens, ait: Viri fratres, litterati & laici, & qui timetis Deum pusilli & magni, audite. Satis nota sunt omnibus vobis miracula, quæ in hac ecclesia parvo sub tempore, per merita S. Remigii Patroni nostri, & præcipue istius sanctissimi Confessoris sui Gibriani, divinitus ostensa sunt: nec necesse est ea vobis iterum replicare, quia non solum auribus audistis, sed & oculis vestris vidistis; cum etiam multi ex vobis a variis languoribus sanati sint; sciatisque in his salutem esse omnium nostrum, hujusque civitatis exaltationem, & totius provinciæ salvationem. In motione vero & elevatione Brachii, quam multis ex vobis videre concessum est, quid incomprehensibilis Dei bonitas operata sit, [erando impetrat ejus iterationē.] ignoramus. Nunc igitur genua flectamus; & peccata nostra confitentes, una mecum misericordiam ejus implorate; ut, si delicta præcedunt, indulgeat; si vero boni aut justitiæ quid in nobis inspicit, quod semel, bis, & tertio nobis ostendit, adhuc signis evidentioribus, ut & vos credatis, manifestare dignetur. Nondum verba finierat, omnisque populus genua in terram fixerat; & ecce brachium quarto motum est, & quinque vicibus videntibus omnibus in altum elevatum, clamantibus cunctis tertio in excelsis, Kyrie eleison. Tunc lacrymæ gaudio admiscentur, & laudes laudibus adjunguntur, omnisque ecclesia reboans strepitu clamantium impletur.
[11] Illis vero non cessantibus, & Fratribus hymnis & psalmis insistentibus; [Mox sanantur, contractus,] ecce quinto brachium motum quaterque in altum levatum est. Et ecce quidam Constantius de c Alba-ripa, ambobus cruribus uno anno contractus, duos ad collum baculos quibus innitebatur gerens, per mediam turbam irrupit, vociferans se ope divina & meritis S. Gibriani sanitatem recepisse. Cumque ad feretrum adductus fuisset, & Clerus cum populo pro recreatione ejus adhuc in laudibus persisteret; continuo ex adverso tres sanati advenerunt: mulier scilicet quædam quæ Huldierdis vocabatur de d Noisimento, villa in territorio Catalanensi. Hæc in sinistra coxa quinque foramina ulcerosa habebat, quæ jam pene totum corpus ejus exiccaverant, [contracta,] & omnia membra, venis nervisque retractis, debilitaverant: sed & uno crure quinque annis contracta; baculo sustentata incesserat: quæ in momento curata, plagisque exiccatis hilaris, ad Sanctum Dei alios præcessit: quam secutus est homo, nomine Nicolaus, de Pavione-villa e natus. Hic paralysi percussus, totoque corpore pessimo morbo infectus, omnibus membris impotens & contractus, [paralyticus,] tribus hebdomadis mansit: qui & ante corpus sanctissimi Confessoris Christi Gibriani decem diebus vigilaverat; cum supradicta vero, eadem hora eodemque momento, erectus & superna gratia visitatus, ad venerabile pignus festinavit.
[12] Tertius f vero qui eos sequebatur, Godefridus fridus de Bierma appellabatur. [& lapsus e curru.] Hic de quodam curru casu cadens, contra volubilitatem rotarum pannis suis impeditus, volutabatur: cujus voce bruta animalia perterrita, cœptum iter quasi monita arripiunt, amboque crura juvenis super orbitam extensa, rotis volventibus confracta sunt; unde toto corpore debilitatus & languore maximo afflictus, pene anno uno spe recuperandæ sanitatis amissa, ægrotavit. Ut autem audivit a Monachis S. Nicasii, cujus & ipse homo erat, ut, si vellet ex integro curari, omnem carnalem medicinam abjiceret; & ad ecclesiam S. Remigii, ubi divinitus omniū morborum [genera] per eumdē Sanctum & per beatissimum Gibrianum expellebantur, adiret; ipsa die vehiculo se imponi fecit, & ad memoriam Sanctorum sine dilatione venit. Cessante vero brachii elevatione, quam & ipse factam a circumstantibus audierat, non tamen oculis viderat, utpote (qui contractus & aliorū oppressione interceptus, erigere se vel cum baculis non poterat; subito crura confracta membraque nodosa, superna unctione medicata & consolidata sunt: & quod vis humana non valuit, virtus divina sanavit & erexit; sicque cum duobus præmissis ad feretrum accessit.
ANNOTATA.
a Hunc ipsum esse hujus operis scriptorem, suadere conamur in Commentario prævio.
b Hinc apparet, seculo 12 solitos Remenses duodecim horas diei ac noctis totidem sic numerare, ut hora sexta meridies diceretur & media nox: quod idem passim per Gallias, Italiam, Hispaniasque valuisse, prius quam receptus nunc modus numerandi horas usurparetur, in pluribus Sanctorum ejus ævi Vitis mihi videor observasse. Hispani certe usque hodie tomar la siesta dicunt, somnum capere meridianum: quod autem Belgæ prandium suum appellent Noun-mal, id est tempus Nonæ, non aliunde factum videtur, quam quod Ecclesiastici, pro more gentis reficientes corpora in meridie, quod alibi solum fiebat ad Nonam, Latinum horæ cœnatoriæ nomen (quo alii utebantur, solum cœnare, non etiam & prandere soliti) transtulerint ad horam refectionis suæ, ipso etiam Officio Horæ nonæ ad meridiem retracto; sicut tempore Quadragesimæ ex eadem causa Vesperas recitant ante meridiem, ut poßint dici non cœnare ante ipsas persolutas.
c In Francico est Auberrive, quod etiam Alberti-Ripa reddi posset Latine, si littera r debeat geminari.
d Vulgo Nuisiment, distat Catalaunis, trans Matronam, leucis duabus.
e Vulgo Pajonville.
f Imo quartus, si curatos numeres.
CAPUT II.
Varii usque ad XVII Maji curati; innocens a carcere & morte liberatus.
Illis vero regredientibus, & populo vigiliis & vocibus tumultuantium lacessito & orationi intento; mox ad portas monasterii puella, Odelina nomine, manibus aliorum adducta apparuit: [Puella cauponaria a dæmone invasa,] quæ cum Remis in domo cujusdam feminæ cauponariæ Helwidis nomine habitaret, servitioque dominæ suæ sedulo intenta foret; ipsa nocte mulier, audito quod brachium S. Gibriani ita motum & elevatum esset; cum ceteris vicinis suis illuc cucurrit, solamque puellam cum quadam anu ad custodiendam domum dimisit. Nec mora, quidam deforis veniens, ad puellam cum scypho accessit, & ut modicum vini ei ad opus ægroti daret, petiit; puella vero precibus pauperis mota scyphum accepit, & cellarium sine lucerna intravit: nam permodica claritas diei advesperascentis adhuc ei iter ad vasculum, in quo vinum erat, declaravit. Cumque vinum traxisset, & jam festina rediret; visum est ei, miræ magnitudinis canem nigrum & horribilem, quasi oculis ardentibus, per fenestram descendere, eamque insecutam morsibus impetere velle: quo viso præ timore amens effecta est: ostium tamen cellarii egressa, vas in quo vinum attulerat deposuit. Diabolus vero, qui in specie canis ei apparuerat, humanæ salutis invidus, puellam ingressus est humique prostravit, & loquelam ac sensum simul & visum abstulit.
[14] Anus vero videns eam consternatam, pedibus & manibus terram percutientem; os spumans; [delata ante feretrum S. Gibriani,] vultum nigrum, oculos torvos habentem; in fugam per porticum vertitur; & ut postea fatebatur, nisi signo Crucis præmunita fuisset, iterque fugæ tam paratum invenisset [mortua prȩtimore esset]. Quam & homines, illic prætereuntes & ad ecclesiam S. Remigii properantes, exanguem & vociferantem viderunt, quid ei accidisset sciscitati sunt. Quibus omnia quæ evenerant enarravit, eosque ad domum ubi puella erat duxit. Qui ingressi, supinam eam jacentem & plenam dæmonio, mutam, & cæcam, & surdam repererunt: quam elevatam & aqua benedicta aspersam, ad ecclesiam S. Remigii detulerunt. Ut autem ante fores monasterii apparuerunt, & feretrum illosque qui paulo ante curati fuerant, in circuitu candelas in manibus tenentes, stantes & orantes contemplati sunt; pro puella omnipotentem Deum & S. Gibrianum invocaverunt. Mirum in modum, quasi verbi imperio, festino pede, dæmon obediens illam dimisit; & loquens & audiens, nihilque doloris sentiens, [liberatur.] a manibus tenentium eam elapsa, ad glebam S. Gibriani cucurrit; & eventus suos, testimonio eorum qui eam adduxerant, omnibus enarravit. Tunc voces omnium, mixtæ lacrymis, in laudes Dei prorumpunt: ad Monachos, Matutinos cantantes, curritur; & quid actum sit, enarratur; campanæ pulsantur, & Deus cum Sanctis suis hymnidicis vocibus iterum atque iterum exaltatur.
[15] Iterum quidam contractus, Rolandus nomine, de Castello a Cadamo, qui in eleemosyna S. Remigii jam duobus annis jacuerat, [Super genua reptans,] pro gressu pedum, reptatione utens genuum, ante portas monasterii procul jacens (præ nimia enim turba intrare non poterat) intromitti se a populo cum lacrymis poposcit. Qui manibus circumstantium de terra levatus, modo ejectus, modo rejectus, tandem per media capita constipatorum intromissus, cum ceteris infirmis juxta quamdam columnam positus est. [erigitur,] Vix membra humi collocaverat, cum subito eum virtus divina obumbravit; & membra, septem annis debilia & retracta, in longum extendit. Fit incredibilis strepitus nervorum extendentium, ossiumque ad compaginem redeuntium. Mirantibus autem omnibus, & pectora sua præ stupore pugnis tundentibus, & ut Dominus ejus misereretur cum gemitibus deprecantibus, continuo insperatus ei vigor redditur, pedibusque innixus ad feretrum S. Gibriani, una secum cunctis vociferantibus, Christe eleison, progreditur. Pro hoc etiam laudibus solutis, & processione in monasterio ob reverentiam sancti Confessoris Christi a Monachis facta, [& alius contractus sanatur,] & pro vigiliarum labore ad lecta redeuntibus; vix dimidiam horam jacuerant, cum ecce quidam de b Sartia villa, Tebaldus nomine, tribus annis uno crure contractus, ligneoque pro carnali utens pede, ipso ligneo pede humero imposito, ad glebam S. Gibriani, omni infirmitate amissa, lætus accessit. Tunc Monachi evigilantur, signa pulsantur, & pro septimo in illa nocte curato laudes multiplicantur.
[16] De c Lupensi villa, ad Vitræum in Campania, Albertus quidam nomine natus erat: [item elumbis quidam,] qui a renibus deorsum impotens sui, verti aut levari nisi panno involutus nullo modo potuit. Hic ante dies paucos illuc advectus, summo diluculo, post supradictos, membra recuperavit. De Buisa villa d ante Ulmum montem, mulier, Officia nomine, duobus annis geminis excæcata luminibus, cum omnia quæ habuerat in sumptu & medicamine distribuisset, ad tantam inopiam venit, ut a marito & filiis suis despectui haberetur, [& cæca, 13 Maji.] sed & publice stipem ducatu alterius quæreret. Ad Sanctum autem Remigium Remos adducta, & ante feretrum S. Gibriani per aliquot dies vigiliis, jejuniis, & orationibus intenta, vigesima septima die post ejus Translationem, divina opitulante gratia, lumen amissum ei restituitur: & quasi de ergastulo carceris educta, magno gestiens tripudio, gratias agens Deo & S. Gibriano, oblationem fecit: sicque cum multitudine vicinorum suorum, sospitati ejus congaudentium, ad natale solum repedavit.
[17] Apud Laudunum quidam Clericus, Elbodo nomine, arte medicus, in curia Domni Bartholomæi e ejusdem civitatis Episcopi habitabat: qui quodam die cum Episcopo apud Novum-castellum pergens, [Clericus Laudunensis, immedicabiliter Læsus in genu,] cum de equo suo descendere vellet, a multitudine circumstantium, qui pro benedictione Episcopi obviam eis venerant, impeditus, dextero calcari sinistrum genu vulneravit. Cumque multa medicamina apposuisset, nec mederi ullo modo posset, Episcopo dixit; Domine mi, ecce multis annis vobis servivi, nec unquam imperium vestrum transgressus sum, & nunc contractus incedere non valens, quid agam penitus ignoro. Deinde adjecit: Audivi de quodam Sancto, Gibriano nomine, Remis in ecclesia S. Remigii quiescente, quod per eum Deus miracula operetur; unde jam multi sani effecti, ad propria redeuntes, per istam transiere regionem. Unde, si consilium datis, illuc pergam: quia forsitan & mei miserebitur. Cui Episcopus ait: Tu arte medicus es, & vulnera aliorum diversis unguentis, infirmatatesque corporum potionibus & confectionibus sanas; teipsum vero de tam parvo vulnere curare non vales? Ad quem ille: Certe pretiosiora unguenta, quæ habui, apposui; sed & alios sapientiores medicos pretio conduxi, nec convalui. His dictis & licentia accepta, ad ecclesiam S. Remigii properavit. Quo cum pervenisset, cuidam Monacho privatim locutus & confessus est: sicque ad feretrum S. Gibriani adductus, orationem & votum fecit, & sub capitalitio trium denariorum homo illius effectus est. Postea recedens, in via sanus effectus, [curatum se profitetur 15 Maji,] septima die post ejus Nativitatem, vigesima autem nona post Translationem, Episcopo admirante Deumque glorificante, curatori suo gratias redditurus, reversus est.
[18] Quidam carpentarius, Theodoricus nomine, de Brimunteyo f, in Remensi habitans civitate, paralysi percussus, [16 sanatur faber paralyticus,] anno uno & dimidio curvus & claudus incedebat. Hic a multis medicis medicatus nec curatus, ad feretrum S. Gibriani adductus, trigesima die post translationem ejus, octava Nativitatis, scilicet g Idibus * Maji, a medicis carnalibus derelictus, a medico spirituali roboratus, gaudens domum reversus est. Quidam homo, Haymo nomine, de Ulgeyo h super Maternam sito, habens feminam nomine i Hildeburgem, infirmitate maxima percussus, dæmonio arreptus est. Qui cum dentibus & unguibus omnes appropinquantes sibi minaretur; tandem vi coërcitus, [17 liberatur energumenus:] membra ejus insana & plena dæmonio, crura scilicet & brachia, catenis & funibus constringuntur. Consilium vero iniit uxor cum parentibus & vicinis, ut ad S. Remigium Sanctumque Gibrianum, quos audierat signis & miraculis claros & potentes, eum duceret, eisque in servum daret. Vix verbum finierat; & ecce vincula, quibus homo ligatus erat, disrupta sunt, dæmone caruit, infirmitate convaluit; sed & oculum sinistrum, quem diu perdiderat, recuperavit. Tunc cum omni festinatione, trigesima prima, ipsa scilicet die qua sanatus est, cum suis ad Sanctos supra memoratos venit, & coram omnibus præstitam sibi a Deo indulgentiam publicavit.
[19] De Wiltonia, castello in Anglia sito, quædam mulier Eva nomine, septem annis corporeo privata visu, [& cæca ex Anglia,] causa inopiæ simul & recuperandæ sanitatis, natale solum cum quadam filia sua quæ eam ducebat egressa, in Franciam devenit: ubi ecclesias & loca Sanctorum, per quorum merita divinitus curari infirmos audierat, incessanter peragravit. Cumque per multorum annorum curricula hæc ageret, nec mederi (culpis suis forsitan exigentibus) mereretur; ut S. Ægidium peteret proposuit; prius vero Parisius S. Dionysium, quia magni meriti eum apud Deum, potententemque in signis & miraculis esse audierat, petiit. Ubi cum aliquamdiu, corde & lacrymis Deum exorans ut sui misereretur, pernoctaret & non exaudiretur; [ad S. Ægidium peregrinatura,] (quippe huic S. Gibriano ad curandum servata) tædio affecta illinc recessit. Erat tunc Pascha, tempus scilicet quo sanctissima ejus ossa translata sunt; & jam totam Franciam regionesque ei adjacentes odor virtutum suarum suavissimus perlustraverat; cum mulier prædicta, cœptum iter ad S. Ægidium agens, populorum turbis, a diversis languoribus per B. Gibrianum curatis, obviavit. Quibus illa ait; Qui estis, & unde venitis? vel cur tanto exultatis gaudio? Ad quam illi: Tu cæca, peregrina es, & ut nobis videtur, causa medendi loca Sanctorum peragras, & hæc ignoras? Scias pro certo, Remis apud S. Remigium quemdam, S. Gibrianum nomine, translatum, cunctarum genera infirmitatum curantem. Tu autem nostris acquiescens consiliis, iter tuum prologando illuc sine dilatione propera; nihil dubitans ut si confessa puro corde illum adeas, [ante S. Gibrianum illuminatur.] revera sine dubio illuminaberis. Quibus illa auditis, omnibus humiliter salutatis regreditur, & Remos filia sua ducente pervenit. Cumque oculos de cera, quos emerat, obtulisset; duabusque noctibus ante Sanctum Dei vigilasset; cum præcedenti visitato, squammis ab oculis ejus divinitus ablatis, lumine optato ditatur.
[20] Homo quidam, Wimarus nomine, Catalanensium partium civis, [Peregrinus Remis Catalaunos rediens,] amore penitus hujus sanctissimi Confessoris aspiratus, cum uxore sua Richilde, sumptis secum oblationibus & candela, illum adire studuit: ante quem cum una nocte vigilasset, mane ab ipso & a custodibus licentia accepta, redire disposuit. Sed diabolus, totius boni expers, humilem ejus devotionem ceterorumque fidelium a bono avertere nitens, talibus eum aggressus est machinationibus. Ex civitate ultra pontem, qui ducit ad medium Vedulam k fluvium, quædam domus infirmorum qui leprosi vocantur sita erat, ubi ad opus eorum ab Archiepiscopo ipsius civitatis ecclesiam in honorem l S. Lazari ædificare concessum est; unde præcepto ejus a Presbyteris parochiarum indictum est, a fidelibus quibuscumque, ecclesiam S. Remigii ob amorem Dei reverentiamque S. Gibriani petentibus, illic in remissionem delictorum, saxa quæ ante portas ipsius monasterii coacervata erant, tria vel quatuor vel quantum quisque pati posset, humeris imposita ad constructionem ecclesiæ deferre. Quod cum prædictus Wimarus videret, & a portantibus cur hæc agerent inquireret; responsum est ei, ad opus infirmorum sanctique Lazari hæc fore. Tuncque ille similiter cum uxore sua, lapidibus collo impositis, ceteris se associarunt; & quia per inde iter in patriam suam revertendi habebant, usque ad domum infirmorum cum eis onerati procedebant.
[21] [& a fure abactum gregē suscipiens vice ejus, agendum] Cumque reverterentur, occurrit eis ex adverso quidam latro ante se gregem ovium minans, quem ante quamdam villam Besanas m nomine, pastore vulnerato semivivo relicto, furatus fuerat. Jamque clamor pastorum, circumquaque custodientium greges, homines Besanenses perterruerat, latronemque cum gladiis & fustibus persequebantur. Qui cum strepitum persequentium se audiret, seque investigatum agnosceret; duobus peregrinis, ut præmisimus, Wimaro scilicet & uxori ejus, occurrit, quos ita alloquitur dicens: Unde venitis, & quo pergere vultis? Qui cum respondissent, S. Remigii Beatique Gibriani se peregrinos esse, [ab insoquentibus rusticis] Catalanos vero desiderio impleto velle reverti, adjecit; Vere via ista, qua pergitis, torta & longa est, nam & ego illuc iturus sum, & novi quod latrones undique per anfractus & nemora latitent, negotiatoribus & peregrinis insidiantes. Revertimini ergo per viam, quæ per medium burgum S. Remigii ducit, quæ recta & regia est, gregemque meum donec pertranseatis ante vos agite, & in mercede unicuique vestrum duos nummos dabo: habeo enim in villa aliquantulum morari, & cuidam mihi noto loqui: negotio vero expleto, citius vos sequar. Qui instigatione diaboli, ignorantes eum, assensum præbuerunt; & mercede accepta, per viam qua venerant oves ducentes, reversi sunt: latro vero, timore investigantium se perculsus, fugam arripuit, & in segetibus quæ prope erant se occultavit.
[22] Necdum peregrini pontem cum ovibus transierant; & ecce homines, quorum erant oves propriæ, post tergum eorum apparuerunt; [pro ipso fure comprehenditur:] manibusque injectis, feminam quidem expoliaverunt; hominem vero acerrime verberatum manibusque post tergum ligatis, custodiæ publicæ mancipaverunt. Quod cum a sociis eorum Monachis nuntiatum fuisset, Archiepiscopum adeunt, & ut peregrinum S. Gibriani innoxium reddi jubeat, orant. Tunc clientes Episcopi constanter eum accusaverunt, affirmantes ore proprio seipsum condemnasse, reumque & conscium hujus furti publice se confessum esse. Quæ dum Episcopus audisset, omnino eum reddere noluit; inducias tamen diemque, in quo audiretur vel judicio probaretur, constituit. Homo vero in quodam vase vinario, in profunda fovea demisso, inclusus tenebatur, vinctis fortiter funibus pedibus & manibus: incessanter tamen auxilium Dei nomenque S. Gibriani, quem sincero corde adierat, invocavit, [qui ex suo carcere S. Gibrianum invocans,] dicens: O Deus immense, summe & incomprehensibilis, qui invocantibus te in veritate semper præsto es; exaudi me famulum tuum, innocenter morti addictum; & erue me de manu peccatorum, ut cognoscant ignorantes te, quia tu es Deus universorum, salvans & liberans clamantes ad te in opportunitate. Deinde ad S. Gibrianum: O B. Gibriane, Confessor Dei summi & exaudibilis amice Christi, potens signis & virtutibus, ægros sanans, dæmones fugans; solve hæc nexuum vincula, meque libertati reddito, nomen tuum longe lateque declara.
[25] His similia illo sedulo prosequente, tandem exaudiri meruit. Quadam namque die, dum custodes ejus comedissent vinoque inebriati fuissent, [solutis vinculis egreditur;] captivi sui obliti, ludendi causa omnes domum egressi sunt, portasque reseratas dimiserunt. Tunc sedenti in tenebris lux orta est, & vincula manuum pedumque ejus soluta: vas etiam, in quo jacebat, ut ipse affirmabat, divinitus compendiose inclinatum est, iterque exeundi ei ministravit. Quod ut ille sensit, continuo exiliens, domum egressus est, magna voce iterum iterumque vociferans, Sancte Dei Gibriane, Sancte Dei Gibriane. Cujus voce custodes, haud procul hinc sibi confabulantes, attoniti, ocius accurrunt; hominemque, quem incarceratum reliquerant, solutum invenerunt; jamque ecclesiam S. Remigii petentem insequuntur. Quem arripientes, [rursum que comprehensus,] fortioribus vinculis eum constringentes, pugnis percutiunt, fustibus cædunt, virgis verberant; multisque injuriis lacessitum, per capillos capitis trahendo rursus in foveam retrudunt. Mane vero facto custodes, pœnitentia super homine afflicto ducti, simul & divinam sententiam pertimescentes, Præpositum & Decanum, quibus Episcopus rerum secularium & ecclesiarum curam commiserat, adeunt, eisque quæ acciderant cum timore aperiunt. Quid multis morer? Consilio inito hominem adduci jubent; & ut se a crimine, sibi ut asserit injuste imposito, judicio purget, constituunt. Illico aqua defertur, benedicitur, exorcizatur, ut hominem culpabilem recipiendi in se potestatem non habeat, insontem vero gratanter excipiat. [aquæ judicio innocens probatur.] Deinde vero homo exuitur, & manibus pedibusque ut mos est ligatis conjuratur, ut si culpabilis sit, potestatem aquam intrandi non habeat, sed supernatet; si autem innocens, elementi naturam mergendo sentiat. Confessus vero & communicatus, vitta linea per medium cingitur; & Deum Sanctumque Gibrianum crebro vociferans, a Presbyteris in aqua ponitur; bisque immersus, insons & liber fuisse omnibus declaratur. Assumptus autem ex aqua vestibusque indutus, cum maxima populorum turba ad ecclesiam S. Remigii festinavit: ibique ante S. Gibrianum prostratus, Monachis & adstantibus qualiter liberatus sit innotuit.
ANNOTATA.
a In Francica interpretatione solum legitur De chastel: quia verosimiliter tunc exoleverat proprium loci nomen, assumpto solo appellativo Castelli.
b In Francico scribitur Sarteville.
c Ibidem Lupensville.
d Ibidem Bousiville, devant Ormont: qui locus est 5 leucis infra civitatem.
e Fuit hic Bartholomæus de Vir, electus an. 1113, abdicato deinde Episcopatu factus Monachus Cisterciensis Fusniaci: unde & Beatis adscribitur 26 Iunii.
f Brimunteyum, in Francico Brimontel.
g Imo postridie Iduum Maji, vel, quod idem est, XVII Kalendas Junii: esse autem hoc sphalma memoriale ipsius auctoris, patet ex Francico, ubi verbum verbo redditur, & ipso die iduum Majarum scribitur.
h Francice Ulgy.
i In Francico vocatur Liburgis,
k Vedula, vulgo Vele, in Catalaunensi diœcesi ad S. Remigii vicum exoriens, Remos alluit, ac denique Axonæ jungitur.
l
Ad imitationem Leprosorii, quod juxta Hierosolymitana mœnia ædificatum erat sub invocatione S. Lazari, plurima per Galliam, Angliam, & Belgium erecta fuerunt Leprosorum hospitalia: unde etiam ipsi Leprosi appellati sunt Lazari. S. Ildephonsus de Hospitio, quod sui parentes Toleti ædificarant,
Lazarus hoc mendicus habet sub mœnibus urbis,
Qua via Complutum cursibus apta patet.
Neque dubium est, quin intelligatur Mendicus ille Euangelicus, de quo Lucas Cap. 16: cujus ut vera esse historia, non solum parabola credatur, suadet domus Epulonis etiam nunc monstrari solita Hierosolymis. Interim nullis hactenus Latinis Græcisque fastis nomen reperio inscriptum, nescio proinde an uspiam & quo die colatur ut Sanctus: & ejusmodi Leprosoriorum Patronus apud nos plerumque habetur S. Iob.
m Vulgo Bezannes, haud multo plus quam una leuca distans ab urbe versus Austrum.
* imo postridie Idus.
CAPUT III.
Quædam a XIX Maji usque ad Vigiliam Pentecostes acta.
De Petræfonte a quædam puella, Huldierdis nomine, genu habens inflatum, [Triennio genu contractum ferens puella,] tribus annis contracta mansit: quam mater, auditis B. Gibriani miraculorum insigniis, super carrum posuit; Remosque apud S. Remigium cum custodia, datis sumptui necessariis & ad opus Sanctorum oblationibus, misit: cui & ait: Filia mi, memento quæso quanta pro te passa sim, novem mensibus te in utero meo gestans; quali pœna te lactaverim, nutrierim, & usque ad adultam ætatem perduxerim: cum igitur emendationi tuæ & profectui congaudere deberem, contracta & debilis facta es, unde jam tribus annis graviter torqueris. Perge igitur, & vide ut semper in corde & memoria Christum habeas, nomenque S. Gibriani voce & ore sæpius replices, Christum orans ut tui misereatur; Sanctumque ejus suspiriis interpellans, ut qui tot auxiliatur, membra diu amissa meritis suis tibi restauret. Hæc dixit, filiamque suam Deo omniumque Sanctorum cœtibus commendavit. Puella autem, monitis matris studiose instructa, iter præmissum arripuit, & ut proposuerat Remos usque pervenit. Jam sol occubuerat, & nox atra terram texerat, dum illi ecclesiam S. Remigii intranti, virtus divina auxiliumque S. Gibriani occurrit: oratione namque & oblatione facta, fessa membra residens quieti dare voluit. Nondum vero bene se aptaverat, & subito membra contracta, quasi quadam unctione, [curatur 19 Maji:] dulcedine medicaminis superni perfusa, reformantur & eriguntur. Quod illa sentiens surgit, sustentaculum abjicit; & ad Reliquias Sancti, modicum adhuc præ teneritudine pedis claudicans, trigesima tertia nocte post ejus Translationem curata, lacrymas gaudio admiscens, procedit.
[25] Mane facto, quidam Lambertus, in Catalanensi civitate nutritus, [item vir tremulus ac debilis.] acuto morbo passionis multis annis infectus, toto tremens corpore, manuum pedumque valetudine destitutus, ante Sanctum Dei se poni oravit; ut intentam oculorum aciem illuc semper haberet, & continuæ contemplationi attentius insistens, orationem & suspiria diligentius protelaret. Allatus itaque nutantia membra in terram collocat, lacrymarumque imbre effuso genas pavimentumque humectat; dein superni medici omnipotentiam ex intimo cordis affectu precibus pulsat, Sanctumque Gibrianum promissionibus & voto aggreditur, &, si ei membra debilia & dissoluta restituantur, secularium pompis se abrenuntiaturum, & sub capitalitio quatuor denariorum se ei in servum mancipaturum, promittit. Cujus patientiæ & humilitatis misertus Dominus ejusque Dilectus, super exactoris sui postulatione & sponsione, pia gestans viscera, non sono verbi, sed efficacia operis, divinum meruit accipere responsum. Primum namque digiti, trementes & emortui, in rigorem vigoremque naturalem vertuntur; brachia arida, medulla humoreque receptis, eriguntur; deinde omnia interiora, quodammodo angariata, [23 sanatur puer claudicans;] ad locum proprium reducuntur: sicque omnibus membris compaginatis, quod pie postulaverat in momento impetrare promeruit. Item quidam puer, Andreas nomine, filius Rainerii & Odelinæ de Busseyo b, ab utero matris uno claudicans pede, a matre, trigesima septima die post Translationem, ad ecclesiam S. Remigii est allatus. Cumque orationem ad Deum pro eo humiliter fudisset, & oblationem ad memoriam Sanctorum fecisset, post votum & lacrymosa suspiria, ipsa eadem die divina præveniente clementia meritisque B. Gibriani, ad statum & gressum naturalem membrum claudicans pueri reversum est.
[26] Postero die tres curati sunt, ex quibus primus Adam de Soipeja c nuncupabatur: qui paralysi percussus pene dimidio anno officium loquendi amiserat: [24, juvantur, ex paralysi mutus,] sed & pessimis morborum pestibus per omnia membra perfusus, a renibus deorsum nervis contractis, normam incessus amisit: habebat & humerum sinistrum cum brachio & manu aridum, & medietatem corporis emortuam: qui etiam sumpto viatico, causa sanitatis adipiscendæ, ecclesiam S. Remigii adire studuit. Quod ut viderunt vicini ejus, illudebant ei dicentes; Tu, cum homo peccator sis, & numquam alicujus pupilli, viduæ, aut orphani misertus fueris, putasne quod tuis promissionibus aut votis Sanctus Dei, quem petiturus es, moveatur, quæ numquam avide suscipere probatus est? Dum enim adhuc causidicus esses, & in ratiocinando & in placitando disertus orator existeres, personas divitum inopiæ pauperum semper prætulisti, & numquam in judicio adjutor eorum nisi pretio conductus extitisti: unde merito tibi Deus linguam constrinxit, & vires corporis abstulit. Quod ille floccipendens, Prebyterum suum adiit, eique peccata sua confessus est; & pœnitentia suscepta, ut proposuerat, proficiscitur. Remos vero veniens, satis devote ante S. Gibrianum in ecclesia S. Remigii sex diebus totidemque noctibus in oratione perstitit; sed exaudiri tunc minime meruit.
[27] Tunc quodammodo desperatus, memor etiam eorum quæ a vicinis improperata fuerant, [ab apparente sibi Sancto,] pro enormitate scilicet scelerum suorum remedium non debere consequi, sed pœnam incurrisse perpetuam, confusus & dolens abscessit. Proxima autem nocte, dum membra sopori dedisset, visum est ei, adstare sibi S. Gibrianum, improperantem ei & dicentem, Quid hic agis, frater? Quare a tuo proposito deviasti? Cur hæc agere voluisti? Quamobrem desperatus cogitasti, Deum pœnitentes non exaudire? Etenim pro peccatoribus suam Dominus mundo dignatus est exhibere præsentiam. Nunc igitur surge velocius, &, ne te divina ultio feriat, ad ecclesiam unde venisti festinus revertere. His dictis nuntius cælestis disparuit: homo vero excitus a somno, currum nihil cunctatus ascendit, & ad memoriam Sanctorum unde venerat reversus est: ubi orationem jejuniis duplicans, & fletus suspiriis annectens, plus solito membra inedia attenuavit. Quarta demum nocte, [redire ad feretrum jussus:] labore vigiliarum fessus, in ipso crepusculo noctis sopore interceptus, visum est ei, omnia membra sua niveis floribus consternata & constipata fore, miramque fragrantiam odoris reddere. Nec mora, expergefactus, hilaris surrexit; & membra, jam cælitus curata, coram omnibus Deo & Sancto ejus Gibriano præsentavit; linguamque reseratam ad laudes Dei naturaliter movit. Quo audito, illi qui paulo ante ei illuserant, compuncti corde & tacti dolore intrinsecus, Deo & Sanctis ejus satisfacientes, pectora sua percutiebant, & cum eo pariter misericordem Deum glorificabant.
[28] Quædam mulier, Heremburgis nomine, de Mediolani-villa d ante Peronam, omnium membrorum suorum valetudine orbata, [quadriennio contracta,] quatuor annis contracta languerat: ducatu vero mariti ad S. Gibrianum advecta, omni destituta auxilio, excepto Monachorum crebro solatio, per aliquot dies mansit: maritus namque ei vir duræ cervicis erat: tædioque custodiendi eam affectus, fuga lapsus solam reliquerat. Sed Dominus, cui proprium est misereri, suumque plasma prout vult debilitare & mederi, a sponso carnali sponsam derelictam, pater spiritualis visitavit filiam. Nam veluti si ipse assisteret, manumque jacenti porrigeret, & quodammodo ei diceret, Surge velociter & sterne tibi; inæstimabili celeritate pedibus innixa, ad feretrum progressa est, & nobis omnibus qui affuimus inopinatam suam declaravit curationem; pro grabato duos ad collum baculos afferens. Tunc fit omnium una vox clamantium, Gloria in excelsis Deo; unaque precantium & dicentium, Adauge Deus adhuc & numerum istum, ad salutem omnium sperantium in te.
[29] Nondum tumultus cessaverat, & ecce tertius, Sigebertus nomine, de Vitreio e, cum quadam sorore sua ante feretrum stetit: qui juvenis acerbo morbo, [& triennio contractus ex fistula.] quæ gutta fistula dicitur, in sinistro pede percussus est: sed & humorem venarum atque nervorum, foramina sedulo stillantia exhauserant, unde tribus annis contractus incesserat. Ut autem audivit magnitudinem operum Sanctissimi Gibriani, ait sorori suæ: Audi me soror & consule juventuti meæ. Cum utroque parente orbati simus, & modicum quod nobis remansit, pro curatione infirmitatis meæ, pene totum expenderimus & nihil profecerimus, quid modo agam ignoro. Ad quem illa: Surge, & Remensem urbem, ubi S. Remigius requiescit, adeamus: in cujus ecclesia quidam Sanctus, nomine Gibrianus, noviter promotus est, per quem debilis quisque illuc adveniens, incolumis revertitur. Tunc ambo sumpto viatico iter arripiunt, semper in memoriam nomen S. Gibriani vertentes. Non longe adhuc ierant, dum virtus ex alto bonæ voluntati eorum consuluit: nam ulcerosa foramina in momento extersa & exiccata sunt, genuque inflatum & cetera membra contracta ad normam antiquam reversa sunt. Tunc præ nimio gaudio gementes, viam quam voverant peragunt; &, ut prælibavimus, prima hora noctis ad ecclesiam S. Remigii perveniunt. Oratione autem facta, & voto S. Gibriano soluto cum gratiarum actione, adstantibus opem sibi cælitus collatam notificaverunt.
[30] De Sesanna mulier, Freburgis f nomine, viginti annis lumen corporalium amiserat oculorum; [Annis 20 cæca,] unde nimio dolore absorpta, per multorum temporum spatia amens & delira mansit. A primo vero tempore, ex quo miraculorum hujus sanctissimi viri insignia populorum turba vadens & rediens longe lateque disperserat, habebat desiderium eundi illuc, omni corde cupiens sanari, & videre quæ per eum Deus operabatur miracula; sed ductorem & consortem itineris non invenit. Ex intimo autem præcordiorum affectu succensa, semper corde meditabatur, & ore loquebatur dicens: Heu me miseram! quid agam? quo me vertam? Quare de vulva educta sum? cur accepta genibus non statim perii? En viginti anni sunt quod utroque corporis careo lumine, & in tenebris ambulans claritatem cæli intueri prohibeor: super hæc omnia, Sanctorum limina, omni destituta solatio, adire nequeo; quorum patrocinio cæcos illuminari, claudos erigi, reclusas aures aperiri audio. Surgam ergo, & circuibo plateas & vicos: [peregrinos S. Gibriani secuta,] nec enim privabit me Dominus promisso suo, sed miserebitur patientiæ ancillæ suæ, mittens mihi in obviam aliquem servum suum, qui me ad Remensem ducat civitatem. His dictis surrexit: & ecce turba maxima hominum infirmorum utriusque sexus, vehiculis imposita per inde transibat, & ad S. Gibrianum causa medelæ properabat. Quod cum illa cognovisset, clamavit post tergum eorum dicens: O Christicolæ & peregrini, misereamini infelicissimȩ omnium feminarum: per ipsum quem quæritis, & per quem propitium Deum vobis creditis habere, obtestor, ut me vobiscum ire permittatis: quia veraciter credo, quod misericordiæ suæ oculis obtenebrationis meæ claustra illuminabit. [illuminatur.] Cujus lacrymis compatientes peregrini, fræna jumentorum retrahunt, & ut manus vehiculis apponat, per quod iter rectum sequatur, concedunt. Cumque ad S. Remigium pervenissent, mulier, cui majus desiderium recuperandæ claritatis præ ceteris inerat, ante S. Gibrianum cum candela accensa se prosternit. Duabus vero noctibus cum lacrymis orationi insistens, tertia die quod optaverat lumen impetravit.
[31] Item quidam, Drogo nomine, de Rosejo g, gravis infirmitatis macula infectus, [Sanatur a renibus deorsum ulcerosus totus.] multo tempore ægrotaverat: a renibus enim deorsum per omnia membra ita foraminibus, per quæ pruritus scaturire visus est, astipulatus fuit, ut nullus locus integritatis intuentibus appareret: qui, ut ipse postea fatebatur, omni curriculo temporis ægrotationis suæ, numquam super pedes se figere poterat. Postquam vero huic Sancto absens corpore, voto tamen & orationis verbo se subdidit, eumque petiturum spopondit, illico omnes [artus] percussi, sanati sunt. Quod ut homo meritis B. Gibriani sibi præstitum agnovit, nihil cunctatus, assumpta secum non modica vicinorum suorum turba, curatorem suum adire studuit: ubi data oblatione, sicut ejus prædecessor fecerat, Monachis & populo modum & tempus suæ curationis intimavit.
[32] Alter vero, Lambertus nomine, de h Jamureyo, habebat filiam quæ Doda vocabatur, [Cæca a S. Remigio apparente.] quæ puella dextrum oculum turbidum & infirmum habebat, sinistrum vero omnino amiserat: unde duobus mensibus nimio dolore attrita, super modum cruciabatur. Nocte vero quadam, cum juxta patrem & matrem se collocasset, & membra sopori dedisset, medio ipsius noctis silentio quasi de gravi somno excita, talibus patrem suum aggreditur verbis. Heu, Heu! pater, quid dormis? quare miserrimæ filiæ subvenire moraris? Numquid vehiculum & itineris necessaria parasti? Cujus voce pater expergefactus, putans eam in somniis loquentem, increpavit eam dicens: Benedicat te Dominus, filia mi; quid est quod loqueris? muni te signo Crucis sanctæ, ne forte fraudatore illudaris nocturno. Cui illa: Noli talia proferre, pater: sed scias revera mihi S. Remigium apparuisse, & ut ecclesiam suam adirem præcepisse, meque ibi illuminandam per merita B. Gibriani fore. Ille autem admirans, conversus ait uxori suæ, Audis, qualia filia nostra profert? [ad S. Gibrianum ire jussa,] Audio, inquit, & intelligo, & veraciter credo, quoniam si eam a primo die, ex quo tibi nuntiatum est quod ibi miracula fierent, illuc misisses, procul dubio curata fuisset: dum enim advenas & peregrinos, & ut ita dicam filios exterorum, medicantur & sanant, quanto magis filios suos subjectosque ecclesiæ eorum in prosperis esse desiderant? Accelera ergo, & junge currum, filiamque nostram, sicut ei divinitus revelatum est, perducere ad S. Remigium stude. Tunc pater impatiens moræ ocius surrexit, & in lacrymas prorumpens exclamavit; Heu, filia mi! quis me decepit? quis te corporeis, me vero sensus luminibus excæcavit? quis mihi thesaurum desiderabilem amissum restaurabit? Sæpissime te ad S. Remigium Beatumque Gibrianum mittere proposui, & inimici astutia seductus nunc usque meis exigentibus culpis distuli: semper enim nocuit differre paratis. Hæc secum: aurora autem in lucem prorumpente, [illuminatur 24 Maji:] ipse & uxor ejus Hersindis nomine, cum filia sua curru imposita, urbem Remensem, quæ tribus milliariis a villa sua distabat, requirunt. Ubi dum in ecclesia supradicta septem diebus in oratione & vigiliis ante S. Gibrianum, cum ceteris opus simile expectantibus, pernoctasset; octavo tandem, scilicet die Ascensionis Domini, quæ trigesima nona Translationis ejus erat, sicut ejus præmonitor ei promiserat, lumen puella corporale recuperavit.
[33] Sequenti autem Dominica, mulier quædam Odila nomine, de Arseyo i, quæ per integram septimanam in ecclesia vigilaverat, [27 sanatu hydropica. ] ante Sanctum Dei, aliorum humeris brachiis innexis adducta stetit, Reliquiasque deosculans & licentia accepta, redire ad propria studuit: hydropico enim morbo perfusa omnia vitalia ejus intumuerant; & extensa cute, adinstar utris ventrem inflatum habebat. Mane adhuc erat quasi hora prima, & femina discedere voluit: sed ejus labori & dolori Deus, per merita Sancti sui, finem imponere disposuit: nam ecclesiam egressa, & ad hospitium suum usque progrediens, in ipso itinere, in ictu oculi omnis illa inflatio laxatis fibris, sine aliqua ruptione carnis vel cutis dissiliens, disparuit; lotisque aqua manibus & facie, exultans in gaudio, ad medicum suum hora tertia recurrit, grates cum oblatione offerens. Quam intuentes qui paulo ante tumidam eam viderant, hæsitantes murmurabant intra se dicentes, Putasne illa sit quæ mane, ad colla aliorum innixa, adducta est? & quomodo tam cito curata est. Alii affirmabant, Quia revera hæc ipsa est. Quidam vero dicebant, Non, sed similis ei est: & schisma erat inter eos. Mulier autem videns eos incredulos, accersivit hospitem suum, nomine Raimundum, & Monachum sacri pignoris custodem, cujus licentia ante recesserat; quorum testimonio ipsam eamdem fore pro certo probatum est. Quod omnis plebs ut agnovit, multiplices laudes Deo reddidit.
ANNOTATA.
a Vulgo Pierrefont, puella autem, de qua hic sermo, in Francico nominatur Hodierna.
b Vulgo Buissy.
c In Francico Suipe scribitur, estque oppidum ad fluvii cognominis initium, 7 leucis remotum ab urbe.
d Ibidem Mielain-vile; in margine vero Moilain: Perona autem, urbs in Veromanduis ad Somonam, distat Remis plus quam 20 leucis.
e Vulgo Vitry, duabus circiter leucis ab urbe distans, ortum versus: sunt & duo hujus nominis oppida prope Matronæ & Ornæ confluxus, Francici & Adusti cognomentis distincta.
f In Francico dicitur Frembours, id est Fremburgis. Sesanna autem, unde hæc nata, Tardenensis agri oppidum est, Senonibus & Remis medium, & pari fere 13 leucarum spatio utrimque distans.
g Vulgo Roizy, an diversum a Roscejo, de quo ad cap. 2 lib. 1? ipse autem Drogo, Francice redditur Drue.
h In Francico scribitur Janveri, in tabulis Janvry, tribus ab urbe leucis occasum versus.
i Vulgo Arsy, vel Arcis, oppidum trans Albulam fluvium, Trecis quam Catalaunis propinquius: propior autem Remis est ejusdem nominis vicus trans Matronam, & Catalaunis solum 2 leucis distans.
LIBER TERTIVS
Miracula mensibus Junio, Julio, & Augusto facta.
CAPUT I.
Curati a Vigilia usque ad Octavam Pentecostes.
Quoniam Vigilia a solennitatis Pentecostes, quo sanctus Spiritus Apostolis in linguis igneis apparuerat, [In vigilia Pentecostes, confluentibus multis,] eosque sua gratia ditaverat, & dona curationum præbuerat, instabat; operæ pretium duximus ab ipsa sancta nocte librum tertium miraculorum B. Gibriani, ejusdem gratiæ & doni consortis, ordiri. Ipso autem sabbato sancto conglobatio multitudinis magnæ utriusque sexus, ex vicinis urbibus & vicis & castellis, non tam pro aëris serenitate & pacis tempore, quam excellentia solennitatis & miraculorum spectaculo, ad monasterium S. Remigii confluxerat; desiderio oculis suis cernere desiderantes, quod testimonio aliorum, quibus Deus virtutes suas monstraverat, illis innotuerat. Die vero ad vesperum descendente, quædam nobilis femina, Engelaidis nomine, de Scambulla villa b ante Laudunum orta, [ex agro Laudunensi adveniens matrona,] cum suorum comitatu hymnidicis vocibus & lætitiæ strepitu Deum laudans, ante feretrum S. Gibriani adstitit, unicum filium suum in ulnis portans, cui ipse Sanctus oculum excæcatum paulo ante restituerat: quam Monachi custodes feretri accersitam, causam tam magnæ ejus hilaritatis sciscitantur. Ad quos mulier propius accedens ait: O! quam felices vos, ministri istius amici Regis superni! & quam beati servi, crebro adstantes sibi! & quam sanctus populus hujus civitatis, tanti Patroni frequenti benedictione & custodia protectus! Nam cum ego advena & peregrina sim, [Remenses felices prædicat,] absens quidem corpore, sed præsens mente, in necessitatibus meis ab eo exaudiri merui: quanto magis vos, qui eum semper præ oculis habetis, & ut ita dicam manibus tractatis, ejusq; quotidiano solatio potimini? Et ideo merito vos felices inquam. Cujus voce multitudo circumstans permota, cominusque appropians, novi aliquid videre desiderans, quid vellet, quid quæreret, vel quid ei accidisset, ejus lætitiæ congaudendo, inquirit. Quibus illa: Si aures præbetis, inquit, meæ salutis vestrȩque congratulationis historiam per ordinem retexam. Illi vero, audiendi miraculi avidi, conticuerunt.
[2] Tunc illa taliter exorsa est: Contigit nuper huic filio meo, [filiumque suum coclitem,] nescio qua infirmitate percusso, uno oculo omnino excæcatum fore. Cumque medicos advocassem, & medicamina diversa applicassem, nec in aliquo ei subvenire valerent; imo, si eis liceret, sanum ei oculum pro certo eruissent; clamavi, Me miseram! quid agerem, quo me verterem ignorans. Adsunt vicini cum cognatis, maritus cum domesticis, medici cum consimilibus, jurejurando affirmantes, impossibile homini in terra existenti lucernam corpoream excæcato reddere posse: sicque omni solatio humano destituta, omnem spem meam in Deum projiciens, ita orabam: O Deus superne, mundi factor, & salutis distributor æterne, miserere ancillæ tuæ, & ne vindictam sumas de peccatis meis: sed redde unico filio meo, baculo senectutis meæ, lumen quod abstulisti; cessetque ficta jactantia humani ingenii, victa antidoto cælestis imperii. Hæc ad Deum oravi. Dein ad S. Remigium conversa, [post fusas ad Deum, S. Remigiū,] quasi eum aliquando oculis vidissem, ita eum alloquor dicens: S. Remigi. Confessor inclite, gentis Francorum exaudibilis Patrone, si vera sunt quæ de tuis narrantur gestis, tuum in hac necessitate probem adjumentum. Certe oculis meis sanctissimam domum tuam numquam vidi, numquam intravi: idcirco me reprehendo, & ago pœnitentiam in favilla & cinere: verumtamen sine dubio credo tuis meritis mihi posse subveniri. Numquid tu non ipse es, per quem gens Francorum cum Rege nobili primum ad baptisma convolavit? Evigila ergo, & tenebras mei doloris, multorum miraculorum operator sancte, remedio tuæ clarifica pietatis; & pro hac infelice, ante pedes æterni Regis, preces prosterne.
[3] Talibus & his similibus verbis S. Remigio interpellato, ad ultimum istum S. Gibrianum, Dominum & Patronum meum, lacrymosis aggredior suspiriis.
O Dilecte Deo, virtutum lumine clare, [& S. Gibrianum preces,]
Aulæ cælestis Princeps, & proxime Christo
Sancte! tuis donis jam Francia perfluit omnis.
Nam quicumque tuam devotus adit pietatem,
Voto perfretus redit ad sua limina lætus:
Unde tuæ famulæ, Pastor clemens, miserere:
Qui pietate tua claudos, cæcos, furibundos,
Gressibus ornas, lumine ditas, mente reformas,
Obsecro, redde meo lumen, Pater inclite, nato,
Ut pariter vestram læti pergamus ad aulam.
Cumque orationem complessem, verti me ad filium meum: & ecce squammæ ceciderunt ab oculis ejus, visumque in momento recepit. Quod cum pro certo didicissem, maritum meum, Ivonem c nomine, accersivi, puerumque nostrum illuminatum fore ei indicavi. [illuminatū profitetur & exhibet.] Qui gaudio lacrymas admiscens, omnipotentem Deum adoravit, & Sanctorum clementiam, per quos puer curatus est, cum magno affectu exaltavit. Tunc ambo, nihil cunctantes, huuc puerum attulimus, ut eum & nos Deo & S. Gibriano in servos demus. Ecce causa adventus nostri & hilaritatis nostræ. Tunc omnes una voce glorificabant Deum, dicentes: Gloria tibi, Deus, qui ubique famulis tuis & semper præsto es, & dignitatem gratiæ Sanctis tuis largiris, ut in nomine tuo omnium morborum genera curent.
[4] [Ipsa die Pentecostes, alia mulier Catalaunensis,] Mane autem facto, die videlicet sancto Pentecostes, altera mulier de Catalanensi civitate coram Sancto apparuit, ante se puerum Albricum nomine tenens, multo tempore contractum & gibbosum, sed jam divina gratia medicatum. Non illa quidem mater ejus fuit; sed, ambobus parentibus defunctis, illa carne ei tam propinqua extitit, ut ad nutriendum eum in suum acciperet. Quæ stetit, & ait: Heu! heu! sanctissime Confessor Christi, quis te has transvexit ad oras? quis nos tanto defraudavit Patrono? Certe Franciam te intrante ad nostram civitatem primum devenisti, & ad Coslam-villam d, in ecclesiæ territorio sitam, eremiticam vitam ducens, longo tempore Sacerdotio functus es, sicque in senectute bona defunctus. Non sunt novæ virtutes tuæ, nec miracula tua recentia; oculis nostris non vidimus, [dolens patriam suam ejus corpora privatam] sed patres nostri annuntiaverunt nobis, ad tumbam tuam luminaria magna sedulo lucere se vidisse. Tunc civitas nostra plena populo & opulenta erat, vineæ uberes, agri fertiles, tranquillitas pacis: postquam vero tanto desolati sumus Patrono, affligimur, aporiamur, peripsema omnium facti sumus. Quid ergo in nobis displicuit Paternitati tuæ? numquid degeneres nos probasti? Vere degeneres & peccatores, cum locum tibi a Deo destinatum, & ut ita dicam, electionis tuæ, in quo vivus habitares defunctusque jaceres, despexeris; & ad extraneos populos, ad ruborem omnium nostrum, illorum autem salutem, te transferri permiseris. Tunc sancti altaris custodibus ait: Propius huc accedite, & quid vester Sanctus, imo noster, de hoc puerulo operatus sit, audite. Puer iste, quem hic videtis, utroque parente orbatus, infirmitate percussus, contractus & gibbosus factus est: [puerū exhibet a gibbo & contractione liberatum.] nudius vero tertius, postquam hæ virtutes nobis annuntiatæ, huc eum adduxi; & novem diebus totidemque noctibus in hac ecclesia, cum eo & pro eo orans Deum, mansi; sed eo tempore occulta Dei dispositione exaudiri non merui, unde tristis effecta & confusa discessi. Ut autem domum meam intravi, puer voce magna clamavit; Domina, Domina, adjuva me: gravi enim dolore per omnia membra afficior. Cumque appropiassem, & ossium stridorem nervorumque extensionem audissem, divinam eum gratiam consecutum sensi. Fit mox concursus populi, & illo in medio jacente omnis domus multitudine repletur. Tunc omnes una voce clamabamus dicentes, [Kyrie eleison]. Nec mora, puer erigitur, gibbus dissipatur, & normam pristinæ staturæ totum schema corporis revertitur: nunc vero sanum, ut vos videtis, reduxi; ut una mecum Deum & Sanctum ejus hymnis glorificetis.
[5] Dein quidam Conversus, nomine Adam, de villa e quæ Vidua dicitur, ante feretrum, corrigiam in collo portans, venit. Ipsius enim sanctæ noctis medio, [Conversus quidam absolvitur a dæmonio,] dum in quodam horreo cum consodalibus suis dormiret, subito dæmonio arreptus est. Cujus voce & insania illi qui secum erant exterriti prosiliunt, accensisque luminaribus, ita ut diximus, plenum dæmonio reperiunt. Mane autem facto, ligatis manibus & pedibus, & corrigia circa collum apposita, vehiculo eum imposuerunt. Et circa horam tertiam, dum adhuc non longe essent, visaque ecclesia invocato primum Deo, nec non & S. Remigio atque Gibriano, in momento spiritus nequam Spiritus sancti virtute expulsus est. Tunc in hanc vocem erupit dicens: Solvite vincula hæc, quia ex quo ecclesiam Sanctorum vidi, [in conspectu ecclesiæ:] sensus meus mihi redditus est, omnisque falsitas inimici disparuit. Solutus autem & depositus, ait: Corrigiam circa collum meum dimittite, quia per hanc S. Gibriano me in servum dabo. Deinde genibus & brachiis in terrā fixis, quomodocumq; poterat reptando ad ecclesiam venit. Quem populus, circa feretrum orans, venientem & corrigiam in collo habentem videns, delirum & amentem putans, fuga lapsus est. Ille vero, quasi agnus mansuetissimus, ad Sanctum accessit: & oratione facta, eventus suos omnibus indicavit.
[6] Post hunc quidam juvenis Dohez, nomine, de Chauvenione f, tali modo curatus est. Ipsa die (quoniam excellentia festi exigebat, [curatur claudus:] & devotio expectantis populi exorabat) ipsius Sancti caput, nudum ad deosculandum, cunctis ostensum est. Inter ceteros vero juvenis supradictus, a renibus deorsum inflatus, ambobus claudicans pedibus, ceterisq; membris omnino impotens, innixus baculo tremens adfuit. Qui cū ad caput S. Gibriani, ab aliis adjutus venisset & deosculatus fuisset; inflatio illa omnis illico evanuit, & sub oculis omniū qui aderant incolumis apparuit.
[7] Item alter quidam, Alardus nomine, de Castello-Gemblois g oriundus, ipsa die ad Sanctū Dei venit; & oratione facta stans ante feretrum, [ibidem se sistit juvenis,] præ gaudio lacrymans ait: Dilectioni omnium vestrum notum facio, quoniam iste dilectus Dei in me servum suum mirabilia operatus sit. Nam ante tres menses magna infirmitate circumventus, oculorū meorum lumine privatus sum:cumq; multis diebus cæcus manerem, nec aliqua arte medicorum mederi possem, nocte & die irremediabiliter luxi. Dictū est ergo mihi a quibusdam, qui jam famā istius Sancti audierant: Certe, si ducatum haberes, & ad S. Remigium Remos pervenire valeres; utiq; a quodam Sancto qui Gibrianus dicitur, in ecclesia ejusdem S. Remigii quiescente & virtutū miracula operante, visum reciperes. Quibus auditis talibus sȩpe memorandum exoravi precibus Sanctum: Serve Dei summi, B. Gibriane, sidusq; [invocato Sancto illuminatum se profitens.] aureum meritis tuis omnem illuminans mundū, famulo tuo oculorum lumen amissum restaura: ægritudine enim membrorum impeditus, tuam præsentiam adire nequeo. Sed quia scio & veraciter credo, quoniam tua clementia, per quam Deus largitur id quod vult, ubiq; te invocantibus præsto sit; precor, ut impossibilitatis meæ necessitatē oculis misericordiæ intuearis. Ire non valeo, ducatū non invenio, vehiculū vel viaticū non habeo, ideoq; ut mihi subvenias imploro. Quod si sanitatem mihi præstiteris, oculosque meos illuminaveris; jurejurando tibi polliceor, ad domum tuam me venturum, & in servū Tibi Sanctoq; Remigio me daturum. Cumq; orationē complessem, subito cælestis medicus adfuit; &, ut vos cernitis, sospitatem membrorum & lumen pariter cȩlorum mihi restituit. Ergo pro tantis beneficiis Deum & exaudibilem ejus Sanctum Gibrianum, per quem tanta longe lateq; declarat miracula, mecum collaudate.
[8] Feria secunda puer quidam, Stephanus nomine, de Wardis h, cum matre ad Sanctū Dei, pro infirmitate sua deprecaturus, venit: uno enim multo tempore orbatus erat oculo, per multorumq; loca Sanctorum circumductus curari minime emeruit. [4 Iunii illuminatur puer cocles.] Oratione autem facta, mater, arrepta manu pueri, ait: Fili, accedamus & Sancto Dei oblationes nostras offeramus, si forte itineris nostri laborem intueatur, & doloris tui compatiatur. His dictis iterum iterumque genua reflectunt, munusq; super altare cum oblationibus extendunt. Cumque puer Brachium quod superjacebat deoscularetur, lumine cælesti circumventus, in momento lumine corporali adornatur. Quod cum matri indicasset, & mater Monachis, æterni Regis clementiam Sanctique Gibriani laudaverunt pietatem.
[9] Eadem die ad vesperum, quædam puella de Menria i, Hotlandis nomine, permaxima sarcina gibbi onerata & incessu curva, [Puella, gibbosa & incurva,] a quadam sorore sua illuc adducta venit. Erat autem in ipsa ecclesia multitudo populi, ante Reliquias Sanctorum vigilans; qui ob reverentiam anctorum corporum, quæ ea die, ut moris est unoquoq anno, ex vicinis ecclesiis ad civitatem allata fuerant, confluxerat. Puella vero post orationem ad hospitiū causa cœnandi cum sorore sua secessit. Cumq; ad mensam sedissent, puella cælesti tacta antidoto, voce magna clamavit, dicens: Caput meum doleo. Caput meum doleo. Quā germana sua consolans, ait: Ex labore itineris & calore solis confracta es: sed comede & tota hac nocte dormi; quia omni sequenti hebdomade ante S. Gibrianum vigilare nos oportet. Cui illa respondit: Vivit Dominus, in quem credo & spero, quia non comedam vel dormiam, donec quid Dominus mihi facturus sit sciam: & surgens ad ecclesiam sine mora reversa est. Post unius vero horæ spatium, dum ante feretrum Sancti cum ceteris resideret, pedibus & manibus extentis humi consternata est, magnos frequenter emittens gemitus & suspiria. Cumque tota nocte nec non & die usq; ad vesperum ita jacuisset, [curatur 5 Iunii.] eamdem sororem suam vocavit, dicens: Soror mi, custodem sacri pignoris accerse, & quanta mihi fecit Dominus ostendam. Quo vocato, ait puella: Domine, accede huc: & quid agere debeo famulæ tuæ indicare ne pigriteris. Scias pro certo, quia omnia membra mea erecta & elongata sunt: sed & gibbus, qui ea contraxerat, divina gratia & meritis Patroni mei B. Gibriani pene totus dissipatus est; jamque de omni infirmitate convalui. Cui ille, In nomine, inquit, Creatoris & Salvatoris nostri, si ita est ut asseris, surge & curatori tuo gratias age. Tunc illa surrexit, longiorque in statura quam antea fuerat mensura dimidii pedis mirantibus omnibus qui eam noverant, apparuit. Accensa autem candela ad altare accessit, seseque sub capitalitio S. Gibriano in ancillam dedit: sicque sana effecta, nono die domum læta reversa est.
ANNOTATA.
a Cadebat Vigilia Pentecostes anno 1145 in 2 Iunii.
b Francice Scambouville devant Laon; distat vero Laudunum Remis leucis circiter 9. In Latino textu ad marginem additur, forte de Sainnella.
c In Francico dicitur appellatus Joannes.
d Ibidem Coxevile. In vita dicitur Colsa, super rivulum ejusdem nominis sita.
e Vulgo la Vefue.
f In Francico Chevannes.
g Ibidem, de uno castello quod dicitur Chastelgemblois.
h Ibidem & in margine de Warc.
i Francice Menre.
CAPUT II.
Captivus liberatus, ægri curati usque ad XXIII Iunii.
[10] Sequenti Dominica puer quidam, Rodulfus nomine, filius a Lidewidis de b Waisnoo-castello (qui jam ibidem plurimis diebus moratus fuerat, [10 die, septennio cæcum visum recipit.] tædioque affectus tristis recesserat) hilaris & tripudians cum eadem matre sua reversus est. Uno ejus oculo septem annis orbatus fuerat, pro cujus recuperatione, ut præmisimus, ante Sanctum Dei diu vigilaverat; sed minime exauditus, recesserat: eundo tamen illuminatus est: qui concito cursu regressus, causam gaudii omnibus nobis innotuit.
[11] Proxima nocte, quidam c Malgerus nomine, de Remensi civitate, qui Catalanis captivus tenebatur, obtentu S. Gibriani hoc modo liberatus est. Casus accidit ut idem Malgerus, [Remensis civis, Catalaunis captivus,] civitatem egressus, armatæ multitudini militum obviaret; quem invadentes ceperunt, & ligatis post tergum manibus deduxerunt. Horum ductor & dominus erat Hugo Vicedominus Catalanensis, vir per omnia flagitiosus & inhumanus, ecclesiarum vastator, immitis & immisericors: ad quem quidam servus, qui captivum noverat, ait: Notum facio Dignitati tuæ, quod hic homo duræ cervicis est, sed & locuples nimis: quem si caute tenueris & tormentis exhibueris, sexaginta libras ab eo extorquere poteris. Quod Vicedominus audiens, arctiori jussit eum custodiæ mancipari: ille vero indefessis precibus sanctum interpellabat Gibrianum. Cui Vicedominus subridens ait: Multum in Gibriano tuo confidis: sed licet multa operetur, tamen de manu mea te eripere non poterit. Tunc Catalanos eum duci præcepit, & catenis ferreis oneratum incarcerari & diligenter custodiri.
[12] Quo perveniens, prima nocte ministri eum scrinio, acutis lapidibus consternato, nudum & funibus extensum includunt. Postero die assumptus, fortissimis compedibus arctatus, [& intra arcam lapidibus onustam clausus,] in scrinio arctiori reconditur; annuloque ferreo collo ejus imposito, cum catena, per medium lateris arcæ & parietis lapidei qui proximus erat pertusum d, extensa clavoque confixa, multis injuriis afficitur. Ejectus tamen de prima custodia, duos lapides caute secum attulerat, quibus capita clavorum compedis limando attenuavit, & dissipando ipsos clavos extravit. Venientes autem ad eum carnifices dixerunt: Ultra modum miramur, quod, cum homo sis comedens & bibens, ad necessaria naturæ non exeas; cum jam dies tertia sit quod de custodia ejectus non sis, nec nobiscum de liberatione locutus. Cur mœrore consumeris? Nonne tibi melius est, quatenus omnia tua distribuas, quam corporis tui detrimentum patiaris? [attritis industrie compedis suæ clavis,] Scias pro certo, quod aut quadraginta libras solves, aut pessimo interibis supplicio. Ille, timens ne factum ejus manifestaretur, respondit dicens: Ne miremini, Domini, si ad naturæ necessaria non exeo, quia omnia quæ mihi ad comedendum intulistis, penes me incontaminata sunt: pastus enim amore Domini mei & Confessoris Christi B. Gibriani, quem diligo, per quem antequam comedo spero me liberari, omne alimentum carnale oblivioni tradidi. Tunc ministri diaboli, furore repleti, arcam claudunt, & maximo molarumque lignorumque pondere onerant, dentibus in eum frendentes & dicentes: Nunc videbimus quid tuus tibi facturus sit Gibrianus. His dictis recesserunt, foribusque signatis & cœna facta, membra sopori dederunt.
[13] Ille vero ut neminem adesse persensit, omnesque somno interceptos putavit; erigens se, [ex arca egreditur;] pedes a compedibus extraxit, humeroque opposito cooperculum arcæ levare conatus est, sed minime valuit. Tunc iterum atque iterum, cum invocatione nominis sancti Confessoris Christi, humerum supposuit: sicque demum levatum est; & compedes coacervatos, pro sustentaculo, ne clauderetur, interposuit: deinde reptando prout poterat egressus, ante scrinium catenatus stetit. Arrepta ergo ambabus manibus catena, eam circumquaque gyrando, aliquo modo confringere nisus est: sed grave pondus ferri, magna ignis examinatione conflatum, malleorumque contusione extensum & coagitatum, nisi utensili ejusdem materiæ dissipari non potuit. Ait itaque intra se: Angustiæ mihi sunt undique, & quid agam ignoro: intus regredi non valeo, evadere omnino nequeo: si autem hoc egero, id est si rejecto pondere lapidum in arcam reversus deprehensus fuero, mors mihi est: si autem non egero, sed sic foris permaneo, manus eorum non effugiam. Quid ergo agam? quod erit refugium meum? quæ redemptio mea? Heu! heu! [deq; catena sua frangenda solicitus,] quis me decepit ut hoc agerem, cum liber pro pretio transitorio discedere possem? Nunc vero si hic inventus fuero, flagris dirisque tormentis consumar; & ad ultimum, si supervixero, pondus suprataxatum talentorum solvam. Sancte Dei Gibriane, in hac necessitare famulo tuo succurre. Ecce jam noctis tenuatur umbra, diesque appropiat: & nunc moriar, nisi mihi, sancte Patrone, subvenias. Desperatorum consolator piissime, infirmorum sublevator mitissime, consolare & subleva hanc meæ inopiæ anxietatem.
[14] Hæc dixit, manusque in cælum tetendit, omniaq; cælestium virtutum agmina pro ereptione sua interpellavit. Nec mora: omnipotens Dominus, ejus suspiriis motus, salvatorem & liberatorem, ipsum scilicet quem invocaverat, [acceptis ad hoc a Sancto forcipibus,] Sanctum Dei misit Gibrianum: nam cum forcipibus ferreis ei adfuit, easque manui dexteræ ejus imposuit & abiit: quas ille fortiter constringens, ignorans quid esset, diligentius palpavit; & ut erant, forcipes esse veraciter persensit. Quanto tunc gestiverit gaudio, cujus hominis explicare poterit sermo? Arripiens igitur catenam, forcipes in eam intorsit; duritiamque ferri, quasi in plumbi naturam conversam, in momento dissipavit: deinde forcipes retinere cupiens, de manibus ejus elapsæ non comparuerunt. Liber autem factus, iter per quod exiret minime reperit. Sursum vero aspiciens, in fastigio domus pertusum intuitus est: sed scalam, per quam ad illud ascenderet, non habuit. Tandem super scrinium, in quo jacuerat, scandit: inde per ligna, quæ superjacuerant, ad trabes venit: de trabibus vero ad pertusum attingens, celeriter egressus, de pariete autem, altitudinem viginti pedum habente, [erumpit per tectum domus.] prosiliens, nihil mali passus est: viribusque receptis, cum jam illucesceret, concito cursu iter arripiens, hora prima, catenam semper in collo portans, Remos pervenit: cumque ecclesiam S. Remigii intrasset, voce magna meritis B. Gibriani mirifice se liberatum protestatus est.
[15] Alter quidam e, Dictis nomine, de Monte S. Mariæ, [Sanatur contractus sanie diffluens.] contractus & ficus in poplite habens, plurimis diebus in ipsa ecclesia, languens usque ad mortem, jacuerat: ipsa vero eadem die qua supradictus liberatus est, hora nona, a quodam sibi noto, causa infirmitatis abluendæ, quæ præ fœtore saniei scaturientis neminem sibi adstare permisit, a monasterio humeris portatus (non enim aliter movere se poterat) continuo elemento visibili deforis lotus & mundatus, gratia Dei invisibili interius visitari, & exterius curari & erigi meruit. Dum enim portitor suus reducere eum vellet, angustia nervorum extendentium constrictus, ait: Sine me, quia Deo propitio, absque tuo vel alterius adjustorio, ecclesiam intrabo, Tunc humi stratus, membra debilia & contracta extendit; ita ut, scissa carne poplitis, nervi & venæ apparerent: unde nimius sanguinis rivulus decurrens, nisi citius a circumstantibus constrictus ligamentis quibusdam fuisset, vitalem spiritum procul dubio ab eo expulisset. Nec mora: surrexit, omnisque infirmitatis immemor, ad ecclesiam cucurrit: & cum multa utriusque sexus turba, una secum Deum glorificante, ad feretrum S. Gibriani, gratias ei redditurus, venit.
[16] [16 Iunii,] Sabbato autem quidam puer, Martinus nomine, filius cujusdam Joannæ de Contoo f, ab ipsa matre sua adductus, multum languidus ecclesiam intravit: [curatur dextero latere debilis:] ab humero enim dextero deorsum debilis & impotens multis annis fuit. Cumque ambo orationem facerent, puer baculum matris suæ manu contracta, jamque divina virtute curata, accipiens, de terra levavit. Quod videns mater, ait. In nomine, Domini, quid agis, fili? Nonne te contractum adduxi, & nunc sanum cerno? Ad quam ille, Surge, mater, quia altare adire volo, ut oblationem S. Gibriano offeram; quia ejus obtentu me sanum effectum per omnia sentio. Tunc ambo procedentes munera sua obtulerunt, seseque Sancto sub capitalitio duorum denariorum subdiderunt. Mater vero, cujus viscera & animam sanitas filii exhilaraverat, curationem pueri Monachis & populo indicavit, & ut Deo inde gratias redderent exoravit.
[17] Altera die (quæ Dominica habebatur) quæ decima quinta post Pentecosten erat, duæ sorores curatæ sunt. Nomen uni Doda, & nomen alteri Getlandis, de Phalemagna g villa ante Dinantum oriundæ. [17, duæ sorores paralyticæ & contractæ:] Prior, natu major, medietatem corporis a nativitate emortuam habebat: secunda vero, uno anno inflata & contracta per omnia membra extiterat. Cumque tribus diebus totidemque noctibus ante S. Gibrianum, orationi operam dantes, perseverassent; ipsa die tertia, hora nona, ambæ curatæ sunt. Pater autem earum cum matre, qui eas adduxerant, præ nimia paupertate ad altare accedere pertimescentes (non enim habebant quod offerre Deo & Sancto poterant) ad propria absque licentia redire disposuerunt. Quibus abeuntibus, quidam qui in ecclesia paulo ante puellas impotentes dimiserant, modo vero tam inopinata festinatione erectas viderunt, casu illis obviaverunt; quibus & dixerunt: Quid est quod tanto exultatis gaudio? Quid vobis accidit? declarate nobis: opera enim Dei enarrare officium est. Illi vero responderunt: Has duas puellas, filias nostras, diu contractas, S. Gibriano de longinqua regione adduximus, & ut eas solita vel clementia expiaret vel curaret, duobus diebus cum noctibus ante eum vigilantes, oravimus: hodie autem die tertia, hora nona, misericordes oculos suos ad nos reflexit; &, uti cernitis, has puellas erexit: sed & hoc custodibus sacri scrinii celavimus. Ad quos illi: Profecto male egistis, Deumque & Sanctos ejus offendistis, quod absque licentia elapsi estis: cum mundationem & curationem earum Sacerdotibus ostendere, & oblationes pro eis ad altare offerre debuissetis. Illi iterum responderunt, dicentes: Pauperes sumus, aurum vero & argentum nobiscum non est, & ideo ad feretrum accedere vel alicui hoc indicare timuimus. Quibus dixerunt: Revertimini nobiscum velociter, & pro pretio laudes & grates Deo reddite; & dona ejus, gratis vobis collata, omnibus manifestare ne pigritemini, ut sciant cuncti quia non est personarum acceptor Dominus; sed omnis qui timet eum & facit justitiam, acceptus est illi. Tunc cum omni festinatione regressi, ut docti fuerant omnia perfecerunt.
[18] Feria secunda quidam homo, Joannes de Barbona, occumbente sole illuc pervenit: septem enim [annis] brachium perdiderat, [18, Brachiū emortuum,] nec aliqua unquam potuit curari medicina. Quem quidam medicus languentem cernens, ait: si septuaginta solidos mihi donaveris, pristinæ sanitati membra tua restituam. Cui ille; Egenus sum & pauper, inquit; nec tanta habere, etiamsi omnia quæ mihi contingunt distribuerem, valerem: sed viginti solidos solvam, si mei curam habere volueris. Medicus autem protestatus est, se numquam manum impositurum, nisi memoratum pretium ex integro ei pro mercede tribueret. Homo vero in lacrymas prorumpens, ait: Revera nec tibi nec medico alicui in carne degenti aliquid pro hac curatione mea promissurus vel daturus sum; sed medico cælesti, qui solo verbo restaurat universa, me committo; Sanctumque Gibrianum, ejus ministrum ejusque medicamina fidelibus quibusque ministrantem, devote requiram, qui nihil pretii sed innocentiæ puritatem requirit. Hæc dixit, iterque Remos ducens arripuit. Cumque ad vesperum, ut præmisimus, intrasset ecclesiam; & ante feretrum Sancti, caput & brachium sub altari habens, prolixe oraret; [ac manus fistulosa,] continuo membrum emortuum divinitus vivificatur & erigitur: ingentique voce clamare cœpit: Deus, Deus meus, quis brachium meum tam dure constrinxit? Sancte Dei Gibriane, sancte Dei Gibriane, nunc servo tuo succurre. Vix verbum compleverat, brachiumque ejus contractum restituitur, & gutta fistula quæ ei manum abstulerat exiccatur. Surgens autem a terra, Deo gratias & Sancto ejus laudes cernentibus omnibus sanus reddidit, & semetipsum sub capitalitio in servum pro pretio dedit.
[19] Alter quidam, Warinus nomine, de Maceriis h, paralysi percussus, [& paralyticus] cum multitudine suorum ante ostium monasterii omni tremens corpore apparuit: qui stare super pedes vel ire parumper [sine baculo] non potuit. Ait ergo cuidam fratri suo: Accersi ad me unum de Monachis, ecclesiam enim hanc indignus non intrabo, nisi prius tonsus & confessus de peccatis meis fuero: multa enim sunt, quibus præpeditus hac magna crucior infirmitate. Cujus voluntati frater ejus satisfaciens, Monachum adduxit: illoque confesso pœnitentiam ei congruam indixit, & sumpta manu ejus dextra in monasterium eum introduxit. Qui tota nocte orationi incumbens, mane facto baculo innixus, orationem facturus ad altare ire cœpit: sed eundo sanus effectus est.
[20] Feria quinta alter quidam Warinus de i Compendio ad Sanctum Dei venit, [21 Iunii, cæcus se illuminatum testatur,] dicens: Gratias ago tibi, Deus, Patronoque meo S. Gibriano, quia cum cæcus essem, modo video. Ad quem [populus] circumstans ait: Dic nobis, frater, qualiter tibi hoc contigit, vel quot fuerunt dies obtenebrationis tuæ? Quibus ille respondit: Tribus annis oculorum meorum lumine orbatus sum; sed & in infirmitate ceterorum membrorum meorum constrictus, in dolore per tantorum temporum curricula vixi: sed nudius tertius, dum istius Sancti opera in nostris annuntiata sunt regionibus, cum vicinis meis, huc causa devotionis & orationis & remedii pergentibus, veni; & aliquantis noctibus pernoctavi. Illi vero oratione peracta volentes redire, dixerunt: Revertere, frater, nobiscum: non enim amplius hic morari possumus: si enim Sanctus tui misereri voluisset, a primo die ingressionis tuæ proculdubio curatus fuisses. [postquam ab ecclesia fuisset coactus discedere.] Quibus ego respondi: Vobiscum quidem ibo, sed veraciter corde credo, quod adhuc feretrum istud oculis meis videbo. Demum surgens cum illis perrexi, meque meo Patrono commendavi: nocte vero sequenti, cum membra sopori dedissem, & appropinquante die a somno excitus fuissem; aperiens ostium, per quoddam pertusum intuitus sum claritatem cæli & stellas; sociosque meos vocavi, dicens: Surgite, fratres, Dominus enim nobiscum est. Illi vero perterriti dixerunt, Quid vis? vel quid tibi contigit. Quibus ego, Vere felix & beatus est, qui spem suam ponit in Domino. Surgite ergo, surgite & videte quæ fecit mihi Dominus. Qui surgentes, illuminatum me invenerunt: manibusque in cælum tensis, Dei magnalia laudaverunt: mane autem facto, si cum eis irem, quæsierunt. Respondi vero, me non comesturum nec bibiturum, donec curatoris mei feretrum oculis mihi restitutis cernerem, eique grates pro collato beneficio referrem: & ecce, ut promiseram, veni, & video, gratiasque Deo & S. Gibriano nec non glorioso reddo Remigio. Quod ut omnis plebs audivit, dedit laudem Deo.
[21] Sabbato vero mulier quædam, Beatrix nomine, quæ contracta tribus annis languerat, [23, curantur, triennio contracta,] & jam tribus noctibus cum quodam puero suo vigilaverat, clamare cœpit, dicens: Eja, magne virtutum operator B. Gibriane, quod cœpisti in me famula tua perfice: de longinqua enim terra huc veniens, olim te adire desideraveram. Tu vero labori meo finem imponens, cordis mei faciem exterge, manumque tuæ pietatis extende, & sine sustentaculo ad feretrum tuum accedere mihi concede. His dictis surrexit, & ut deprecata fuerat incolumis ad pignus venerabile abjecto baculo properavit. Cum ea, etiam e latere venit quidam puer, [& puer cocles.] nomine Alexander de k Virtutibus, qui uno oculo plurimis orbatus extiterat annis, paulo ante vero curatus, ait: Deus, qui omnia obtenebrata illuminas confractaque restauras, gratias ago tibi Sanctoque tuo & Patrono meo Gibriano, quod dum adhuc mane cæcus essem, modo video. Quantocius enim hanc ecclesiam intravi, me divina gratia tua præventum persensi: ideo ejus me subjicio servituti, ut advocatum eum habeam hic & in vita perenni.
ANNOTATA.
a Versio Francica eam Helvis appellat.
b Eadem scribit, de Wasigny.
c Francice Maugis.
d Pertusus & Pertusum (nam utroque genere usurpatum hic lego) vulgo Pertuis, ostiolum seu foramen significat, a pertundendo.
e In Francico Dies: & locus, unde natus, Mons-nostræ-Dominæ.
f Ibidem Conrot, & forte melius.
g Ibidem Pha le grand: est autem Dinantum seu Dionantum oppidum ad Mosam, in finibus Comitatus Namurcensis, leucis minimum 20 distans Remis.
h Maceriæ, vulgo Mazieres, supra Mosam, appendix quædam Ducatus Lotharingiæ.
i Compendium, Francis Compeigne.
k Ita etiam Francice vertitur de Vertus, quod est nomen vici.
CAPUT III.
Miracula in fine Iunii & initio Iulii facta.
Feria secunda, quæ a vigesima secunda dies post sanctam Pentecosten erat, [25 Iunii, captivus, Sanctum invocans,] quidam Lambertus de b Romangia, de captivitate meritis hujus Sancti ejectus est. Qui quadam die Verdunum petens, quibusdam obviavit militibus, qui manibus in eum injectis vinctum apud c Viennam, castellum super Blonam fluvium, in d Dulminiaco situm, direxerunt: ubi in domo subterranea induxerunt, compedibusque impeditum dimiserunt: ille vero qui eum ceperat, Thomas filius Walteri nuncupatur. Cumque sex diebus sic teneretur, multisque afficeretur injuriis; septimo demum die, invocato S. Gibriano, compedes de pedibus ejus ceciderunt; [solutis ultro compedibus,] quas manu accipiens surrexit; sed quid ageret, vel qualiter exire posset, ignoravit. Per gradus enim adscendebatur & descendebatur de loco, ubi inclusus erat; nec egredi nisi per mediam domum, in qua carnifices erant qui eum custodiebant, poterat: mulier etiam, ad custodiendam viam introitus, posita erat, ut si quando eum se movere vel modicum quid mussitare audiret, crebro custodibus nuntiaret. Ille autem confisus in eo qui eum compedibus absolverat, ait intra se: Si ferrum istud, mutum, irrationabile, & insensibile, nutui divino, obtentu Domni mei & Patroni B. Gibriani, obediens fuit meque liberum dimisit; quanto magis homines rationales, quibus præceptum est obauditu auris obedire Domino, postquam me cȩlitus liberatum clamabo, salvum me permittent? Putasne, qui me solvit, de manibus eorum eripere non possit? Ignoro ergo quid eventurum sit: sed in nomine Domini, S. Gibriano mediante, per medium eorum transibo. Hæc secum.
[23] Erant autem servientes in media domo tres, cum aliis quibusdam sedentes, [per medios custodes,] & nescio quid secum confabulantes. Tunc ille corroborato corde, compedes in manibus gestans, gradus ascendit; visisque cum magna fiducia clamare cœpit: Deus mihi adjutor est, non timebo quid faciat mihi homo. S. Gibriane, captivorum liberator magnifice, de manibus istorum me eripe, & opera tua incredulis manifesta. Quo audito, custodes velociter surgunt, jam jamque fugientem insequuntur: brachia quidem vel manus super eum extenderunt, & per capillos tenere putaverunt; sed nemo vel fimbriam vestimenti ejus tenere potuit. At ille transiens per medium illorum ibat: & cum ecclesiam quæ proxima domui erat intrare vellet, ad introitum, qui in loco obscuro inter duos parietes erat, timore insequentium percussus, minime pervenire potuit. Fugam itaque arripuit; & per semitam, quæ ad Burgum ducit, illis & aliis plurimis insectantibus, [frustra eum tenere conatos,] currere cœpit. In monasterio vero erat quædam mulier, nomine Pontia, quæ sedulo psalmis & orationibus vacabat: quæ cum tumultum Sanctumque Gibrianum tam pie invocari audiret, ad ostium cucurrit; fugientemque ac vociferantem revocavit, dicens: Revertere, revertere: ecce ecclesia & ostium hic: potens est enim S. Gibrianus huc te reducere. Ille vero respiciens, nec timens ne si descenderet pejus illi in aliquo contingeret, [evadit in ecclesiam,] spem suam in ductore suo ponens, via qua venerat revertitur: & quod mirum auditu est, cum omnes circumquaque essent, & iter angustum foret; a nemine læsus vel tactus, ad ecclesiam, iterum per medium illorum transiens, venit: in qua cum tribus diebus perstitisset, tandem liber dimissus, Salvatoris sui, ut præmisimus, domum expetiit, suosque illuc compedes in testimonium tulit.
[24] Feria quinta quædam mulier de Fimmis e, nomine Lamberga f, curata est. Annuo enim infirmitatis dolore constricta, [28 Iunii, menti restituitur amens,] amens effecta, vix a duobus teneri potuit: ad sæpe memoratum vero Sanctum adducta, cum ibidem plurimis diebus diligenter custodiretur; & de vino, in quo Brachium Sancti intingebatur, frequenter reficeretur; feria quinta, prout supradictum, mansuetissime custodes allocuta est. Tunc parentes ejus, qui ante tristes eam adduxerant, Deo & S. Gibriano cum ea munera offerentes, eamque curatori suo sub capitalitio dantes, hilares ad propria remearunt. Affuit etiam cum ea quidam Everardus g nomine, cujus pes in infantia sua igne succensus, ut ferebatur, infernali h fuerat; sed meritis beatæ Dei genitricis virginis Mariæ extinctus: [& puer brachium igne sacro accensum dolens.] tunc vero brachium cum manu ab humero deorsum infirmum & impotens habebat, cujus angustia constrictus somnum vigoremque corporis amiserat. Sed & sæpissime matrem suam vocabat dicens: Mater adjuva: Mater adjuva. Cumque illa sciscitaretur quid haberet, vel quid vellet, respondit: Scias proculdubio igne eo brachium meum inflammari & succendi, quo nudius tertius pes meus consumptus est: simili enim nunc dolore afficior, quo tunc in initio infirmitatis meæ torquebar. Ecclesiam itaque adeamus, ubi S. Gibrianus virtutibus plenus requiescit: forsitan & mei miserebitur. Cui acquiescens mulier necessaria præparavit, simulque Sanctorum limina petierunt. Evolutis autem quinque diebus, puer in terram, Sanctum clamans & ejulans, se prostravit; Indigni vernaculi tui, Pater sanctissime, preces suscipe, igneaque inimici in me jacula extingue: de longiqua enim regione tuam aggressus sum pietatem. Auxiliare pupillo; & miserrimæ matris meæ, famulæ tuæ, inopiam subleva. Hæc & multa talia cum suspiriis puer crebro [iterans], in ipso loco ubi orabat, in momento curari meruit.
[25] Quadam puella, Alberoidis i nomine, filia Hotwidis & Balduini, de villa quæ Quatuor-campis dicitur k, in Dulminiaco sita, quadam die in cunabulis a matre incaute derelicta sine custode; [Infans in cunis suffocata,] cunabulum casu a porcis, per domum escam quærentibus, inversum pariter cum puella gyratum est. Cumque per duarum horarum spatia prona jaceret, nec foret qui adjuvaret; ubertas lacrymarum decurrens oculos genasque cooperuit; & sanguis, de vitalibus per os & nares defluens, anhelitum obtrusit, sicque extincta vitalem exhalavit spiritum. Non multo post mater cum familia advenit, filiamque suam pronam in lectulo jacentem vidit. Tunc commota sunt omnia viscera ejus, seque erga eam non recte egisse, solam eam dimittens, recordata est. Festinans itaque cucurrit, rapidisque manibus velut amens cunabulum cum cadavere sustulit: [cum summo matris,] intuita autem vultum ejus sanguine coopertum, oculos reflexos, visum nigrum, dentes serratos, collum rigidum, humi consternitur, pugnisque pectus suum contundens, dixit: Heu me, omnium puerperarum miserrimam! quis juventutis meæ extinxit lucernam? Certe si me præsente armata manus hostium te jugulare, vel bestiarum ferocitas dilacerare, aut vorax flamma ustulare vellet, procul dubio inter te & mortem essem mediatrix; nunc autem mortis & sanguinis tui rea sum, eroque peccatrix in omni tempore.
[26] Nuntiantur interim hæc patri, in agro laboranti; & ut ad exequias filiæ suæ extinctæ acceleret, [ac patris dolore,] mandatur. Quod ut homo audivit, diriguit primum: deinde ad nuntium conversus, ait: Quis te huc misit, & tam delira verba proferre indixit, & vere ridicula? quia cum filiam meam paulo ante sanam reliquerim, tam celeriter extinctam enuntias. Et quomodo, inquit, & quali morte? Cui cum rem per ordinem exposuisset, relictis homo quæ habebat præ manibus, cursu velocissimo, ex intimo cordis suspiria trahens, domum petiit: cumque adhuc longe esset, erigens aures audivit sonitum gemituum, planctum lacry marum, tumultumque vocum funestarum. Quem uxor sua venientem conspiciens, cadaver filiæ suæ inter brachia sumpsit, sicque ei in obviam cum familia processit, & ait: Domine, si hodie more solito filiam custodivissem, mortuam eam non reperisses: sed eam accipe, & dum licet deosculare, quia terræ corpus oportet commendare. Tunc ille præ dolore toto tremens corpore: Bonam, inquit, te custodem domus reliqui. Quis inimicus te decepit, ut innocentem, impotentem, unicam nostram, solam relinqueres? certe sanguinis ejus rea es; quia, cum eam providentiæ tuæ aliis intentus commendassem, stolide neglexisti. Deducant ergo oculi mei lacrymas per diem & noctem, & non deficiant, eo quod filia mea sit extincta.
[27] Erant ibidem quidam homines S. Petri Remensis, ad opus ecclesiæ ipsius Sancti ligna cædentes: ut autem viderunt concursum populorum, [ex lignatorum Remensium suggestione,] vocesque plangentium audierunt, rem scire cupientes, simul & ipsi ad spectaculum venerunt: & videntes puellam mortuam, & patrem matremque flentes, dixerunt: Cur tam inconsolabiliter lugetis? an æstimatis, quod alta suspiria, sive crebri gemitus vitam illi valeant restaurare? Nonne vobis sæpe insignia virtutum Beatorum Remigii atque Gibriani prædicavimus? Nunc igitur tota virtute, totis visceribus illorum solitam clementiam precibus pulsate, quatenus pedibus æterni judicis advoluti, vitam filiæ vestræ suis meritis restituant. Tunc illi conversi ad Dominum dixerunt: Domine Deus, qui profunda cordium scrutaris, & vocas ea quæ non sunt tamquam ea quæ sunt, precibus nostris aurem tuæ pietatis accommoda, & animam quam tulisti in hoc corpusculo redde. Ne respicias quæsumus ad peccata nostra, innumerabilia enim sunt, sed miserere & infortunio nostro compatere, misericors & miserator Domine. O Confessores Dei altissimi, [invocatis SS. Remigio] qui quasi lucernæ candelabris impositæ omnem jubare virtutum vestrarum irradiatis terram, & pro libitu vestro ligatis & solvitis, oculos misericordiæ ad nos convertite, & a peccatorum vinculis absolutos, postulationi nostræ aures pietatis vestræ accommodate. O Remigi, lux Francorum, tuorum audi voces famulorum, audi fletus, solve gemitus, pœnalia remove; & ad te suspirantibus, supplices obsecramus, condescende.
[28] [& Gibriano,] O Gibriane, mundi lampas & margarita prȩfulgida, miraculis coruscans, ad quem specialiter dirigitur oratio; aperi thesaurum exauditionis tuæ, & restitue in hoc cadavere sobolis nostræ spiritum vivificationis (scimus enim & revera credimus, quod potens es hoc a Domino impetrare) & ut mitissimus pater supplicantibus tibi voluntarie effectum præstare non dedigneris. Nonne tu idem ipse es qui opaca carcerum claustra rimaris, captivisque ejectis exquisitam astutiam carnificum eludis? Quæ enim civitas, quis vicus, aut quod castellum, vel quæ loca circum adjacentis regionis sunt, quæ tuam non sunt experta paternitatem? Nobis etiam precamur, qui in obscuris nemorosisque latitamus recessibus, tuam ne dedigneris exhibere præsentiam. Quod si impetrare meruerimus, tuam & ipsius beneficii cooperatoris Sancti scilicet Remigii domum cum illa adibimus, [reviviscit.] & dominio vestro sub capitalitio nos quamdiu vixerimus subjugabimus. Hæc illis orantibus & præ dolore continuis fletibus semetipsos pene absorbentibus, servus Dei Gibrianus pie misertus eorum qui clamitabant, O nostram, o redde filiam; puella in momento, videntibus omnibus qui aderant, revixit; & ut solita erat, ubera deposcens, matri adjocabatur. Tunc omnes una voce Deum magnificabant, & copiosæ caritatis opera sanctissimi Confessoris Gibriani multipliciter laudaverunt. Parentes vero viatico parato, uti voverant, cum filia iter arripiunt, & ad Remensem metropolim celeriter perveniunt. Ad ecclesiam autem S. Remigii venientes, & ante S. Gibrianum satis devote orantes, oblatione data votoque soluto, omnibus quæ eis acciderant narraverunt; & benedictione sumpta, hilares ad propria remearunt.
[29] [1 Iulii, curantur amentes duæ:] Dominica subsequenti duæ feminæ curatæ sunt: nomen uni Manesindis, & nomen alteri Amelina. [Una] de Salice S. Remigii l orta, ad ecclesiam ejusdem Sancti ducta, in eadem ante S. Gibrianum ab hominibus & feminis, plurimis diebus, stricte custodita, multisque verberibus (eo quod coërceri non poterat) injuriata, tandem die septima, quæ Dominica habebatur, ope cælica sensum recepit. Altera vero de villa, quæ S. Augustini ante S. Margaritam dicitur, orta, ad S. Gibrianum similiter sine sensu adducta, in via veniendo curata est.
[30] Altera mulier de Verneyo, habebat filiam, Hodiernam nomine, [illuminatur triennio cæca.] quæ tribus annis claritate oculorum amissa, multorum Sanctorum loca illuminari cupiens peragravit: ad ultimum vero ad istum Patronum nostrum venit, & aliquanto tempore multis vigiliis corpus suum afficiens, cum matre ante eum orans permansit, sed visum minime recepit: postea tædio affecta ad domum redire disposuit. Cumque ambæ domum venissent, ingressa est ad eas una de vicinis earum, & gratulans matri puellæ, ait; En venio ad te, ut congratuler tibi, quod annuntiatum est nobis filiam tuam lumen recepisse. Cui illa respondit: Revera multis diebus coram Sancto steti: sed peccatis meis præpedientibus exaudiri non merui: nunc autem reversa, quid agere debeam, ignoro. Ad quam illa: O infelicissima mulierum & modicæ fidei, quare dubitasti? Utique si pure confessa fuisses, & fidem habens non dubitasses, filia tua illuminari meruisset. Consiliis ergo meis acquiesce; & in Dei misericordia confidens, armis spiritualibus ornata, ad Patronum desolatorum revertere; & ne pedem ab ecclesia ejus retrahas, donec desiderium tuum adimpleat. Tentare enim & probare quærentes se vult, ut sciat utrum perseverantes, Deum veraciter quærant & diligant. His auditis mulier, salutis avida, nihil moræ patiens, surrexit, & cum filia iterum Remos accessit. Tunc prostravit se ante Sanctum Dei dicens; Certe, Patrone piissime, hinc non recedam, donec ancillæ tuæ; filiæ meæ, subvenias Cujus precibus dilectus Dei commotus, transacto trium dierum spatio, secunda feria, post supramemoratas, puellam amissæ restituit sanitati.
[31] De Plerneyo m quidam puer, Rogerus nomine, filius Aleidis & Rodulphi, [sanatur puer contractus;] contractus a renibus deorsum longo tempore fuit: qui a parentibus Remos ductus, S. Gibriano eum repræsentaverunt, dicentes; S. Gibriane, iste semper tuus erit servus, membra debilia ei restaura. Talia & his similia Sancto crebro promiserunt, & orationibus pro curatione sobolis, misericordem ejus largitionem interpellarunt, sed exauditi occulta Dei dispositione non sunt: evolutis vero octo diebus, ad propria reversi sunt. Tunc Sanctus Dei, volens potestatem curationum, a longo & prope a Deo sibi concessam, propalare, jam revertentes præcessit, desperatosque exhilaravit. Nam introëuntibus prope domum, pueroque de vehiculo deposito, nondum bene eum humi collocaverant; & ecce membra ejus ægrota, omni humore carnali exhausto, excepto quod cutis tenui tegmine ossa arida cooperiebantur, inopinata celeritate robore antiquo cælitus recepto, redintegrata & erecta sunt. Tunc rursum parentes sine mora Remos remearunt, & hommagium Sancto facientes, votumque solventes, ipsa die læti recesserunt.
[32] … o Enumerandi igitur sunt, ut fons virtutum & antidotum prædicetur, medici. Quidam Clericus, [& Clericus Anglus Catalaunis,] Robertus nomine, de Vindriaco castello in Anglia sito, Catalanis discendi causa morabatur: labore autem vigiliarum & studii infirmatus, a morbo, qui Cancer dicitur, in inguine percussus est: qui carnem coxæ ejus perforans, pertusum grandem fecit; qui inter carnem & ossa descendens, infectione sua ipsam coxam in modum columnæ turgidavit. Cumque multa medicaminum genera apposuisset, nec curari potuisset; & jam jamque virus pestiferum penetratis vitalibus spiritum salutis exire compelleret; necessitate constrictus, auxilium S. Gibriani, quoniam multa de eo loqui audiverat, invocare compulsus est. Ait enim intra se, dicens: O mi Pater sanctissime, hominum secularium, more brutorum viventium, precibus & invocationibus semper præsto es: mei quoque, utriusque Testamenti notitiam habentis, [coxam cancro exesam habens.] & Tibi tuisque consimilibus laudes crebro persolventis, precor ut miserearis. His dictis filum accepit, & in gyrum coxam suam mensuratus est n, votumque vovit & ait: Ad mensuram istius fili, si me respexeris, candelam faciam, & ecclesiam tuam cum omni devotione requiram. Mirum in modum ipsa die omnis morbus dissipatus est; vigorque naturalis per omnia membra rediens, virus lividum expulit. Post modicum vero tempus, carne & viribus recuperatis, surrexit; &, ut promiserat, sumptis pro testimonio quam plurimis sodalibus, ad istum communem Patronum nostrum, B. Gibrianum, quantocius properavit: gratesque Deo & Sanctis ejus, videntibus illis qui aderant, persolvit.
[33] [Iuvenis excussus ab equo,] Non sit tædio audire, quibus pabulum est ædificatio sanctarum Scripturarum, quod Christus gratis supplicibus suis largitur, ubi virtus declaratur & miraculorum numerus augetur. Juvenis quidam, Rainerus nomine, de p Mosomo, die quadā equum ascendit, & cum sociis suis ludis equestribus, quibus illud genus hominum implicari solet, se miscuit. Cumque equum effrænatum calcaribus fortiter urgeret, verberum plagis angustiatus simul & tumultu vociferantiū perterritus sonipes per devia currere cœpit, nec retineri ullo modo potuit. Cursu itaque velocissimo impetum faciens, sepi cuidam appropinquavit: quam transilire volens, offensis pedibus per medium cecidit; juvenemque dejectum, inter duos stipites per pedes hærentem, dimisit; ubi capite in terram fixo, brachioque juxta humerum fracto, crepuit medius. Concurrente autem multitudine juvenum, de terra eum sustulerunt, & sanguinem per os & nares decurrentem, & sine spiritu (ut postea fatebantur) invenerunt. Tunc omnes una voce clamabant, [& fracto brachio extinctus,] dicentes: Omnium necessitatum inspector piissime, Confessor Dei Gibriane, huic famulo tuo, qui nuper de tua devotus reversus domo, præclara virtutum tuarum enarravit opera, nunc subveni, istaque nomen tuum in patria declara. Quo dicto, juvenis, nutu divino atque interventu B. Gibriani, quasi somno excitus, spiritu & robore virium recepto, nihil doloris sentiens, excepto quod brachium habebat fractum, ait: O juvenes & socii mei amantissimi, audite. Vere, equo currente, Sanctum Dei semper in mente habui, & dum caderem, visus est mihi adstare manumque supponere. Nunc igitur vitæ restitutus, gratias Deo ipsique Curatori meo ago: [resuscitatur brachio solidato 4 Iulii.] brachium vero fractum si mihi restituerit, ocius eum requiram, ejusque dominatui sub capitalitio me subdam. Sex autem diebus aliquantulum dolore brachii afflictus, cum nec medicorum eum industria curare valeret; sanctus Confessor, opus inceptum consummare volens, confractum ei membrum septima die restituit. Tunc cum omni festinatione surrexit; & Sanctum, ut voverat, cum suis Feria quarta, gratias acturus petiit.
ANNOTATA.
a In Francico perperam scriptum erat, decima-nona; quod deinde, superne scripto numero XXII, correctum.
b Ibidem Roumains.
c In Francico, Vienna super Axonam: est autem octo leucis a Virduno in confiniis Lotharingiæ, duplex Vienna; altera, Vienne la ville; altera, Vienne le chasteau; utraque super rivulos, hinc & inde Axonæ influentes, quorum alter hic vocatur Blona.
d Omittitur hoc in versione Francica; ceterum eodem in tractu reperio oppidum Cernay en Dormois cognominatum, quod indicat ibi esse territorium Dulminiacum, vulgari Dormois correspondens.
e Nunc Fismes scribitur, oppidum ad Vidulam, infra Remos spatio 6 vel 7 leucarum, in Francico simpliciter, uti pronuntiatur, sic & scribitur Fimes.
f Ibidem Lauberga vocatur.
g Francice Erars.
h De hoc igne ejusque variis appellationibus vide Ianuarium nostrum, ubi de S. Antonio, contra hunc morbum Patrono notißimo.
i In Francico vocatur Helvis, & mater ejus Havy.
k Iterum hoc omittitur in Francico, nec tabulæ locum exhibent, qui Quatre-Champs appelletur.
l Francice Sau Saint-Remy.
m Ibidem Plergny.
n Nihil usitatius Anglis, eo tempore, Sanctum aliquem invocantibus fuisse, quam hujusmodi votivas mensurationes, docebunt miracula S. Thomæ Herefordiensis ex Proceßibus danda 2 Octobris: hic autem ejus ritus formam habes clarißime explicatam; sicuti supra lib. 2 cap. 2 in fine ritum exercendi judicium per aquam.
o Videtur aliquid deesse initio hujus periodi.
p Mosomum, vulgo Mouson, oppidum supra Mosam in finibus Lotharingiæ, inter Sedanum & Astenacum, 17 circiter leucis distans Remis.
CAPUT IV.
Reliqua mensium Iulii atque Augusti miracula.
[34] Sabbato, vero tres curati sunt. Primus erat quidam nomine Gerardus, de Sparnaco a, qui ita capite, oculis, [7 Iulii, sanatur hydropicus,] & totis infirmitate hydropis tensus erat visceribus, ut veluti in vasculi vinarii similitudinem totus venter esset, & intrinsecus infecta cutis penetratis vitalibus velut vitrum resplenderet: qui ab omni amico seu parente derelictus, & a medicis desperatus, ad B. Gibriani novissimum confugit remedium. Qui postquam liquorem vini, in quo Brachium Sancti tinctum fuerat, visceribus suis infudit; continuo pestifer liquor hydropis, per omnia membra fusus, divini saporis unctione consumptus & exiccatus est. Mirabantur omnes qui eum paulo ante viderant, laxata cute humorem non distillare, nec languorem intus remansisse: verumtamen Dei laudabant magnalia, Sanctique Gibriani præconati sunt merita, per quem Christus talia præstat beneficia.
[35] Item quædam vetula, Aleidis nomine, de Rumeneyo in Therasca nata, [contracta una] tribus annis contracta & a renibus deorsum impotens, a mercatoribus precibus obtinuit, ut curru impositam Remos (quoniam illuc ire habebant) eam veherent: quo pervenientes, ante fores S. Remigii eam deposuerunt, & ad exercenda negotia sua redierunt. Tunc ab introeuntibus & exeuntibus intro lata, & in angulo quodam collocata, multo tempore præ dolore ejulans & clamans jacuit. Custodes autem monasterii, videntes eam inhoneste se habere, foras illam ejecerunt. Sed despecta ab homine, respecta est a Deo omnium creatore: nam paucis diebus ante ostium pulvere involuta jacens, ipsa die qua prædictus curatus est, erecta est; & recto vestigio ad feretrum S. Gibriani, Deum & ipsum Sanctum laudans voce magna, accessit.
[36] Tertia fuit quædam puella, Odelina nomine, filia Rangendis, de Verduno b, quæ uno anno omnibus membris contracta languerat. [alteraque erigitur.] Quam mater cum familia ad S. Gibrianum delatam, ante ipsius Sancti altare deposuerunt, dicentes: Sancte Dei Gibriane, istam in ancillam tibi damus, tantummodo membra ejus dissoluta consolida: verumtamen eam hinc non deferemus; quia hic morietur, nisi misericordiam consecuta, pedibus propriis hinc redire possit nobiscum. Tunc Sanctus, bonæ & innocenti voluntati eorum compatiens, quæ postulaverant pie concessit: nam, veluti si ipse visibilis adstaret, manumque apponeret, puella in momento sana effecta est.
[37] Post hanc quædam mulier de c Ponte-bari, villa S. Remigii, [liberatus energumenus,] cum multitudine suorum ante S. Gibrianum apparuit, qui unum de filiis suis, nomine Widonem, plenum dæmonio illuc adduxerant. Qui juvenis dum quadam nocte, cum fratre suo tempore messis, in quodam horreo dormiret, media nocte dæmones ei in somnis apparuerunt, dicentes: Surge, age: surge, sequere nos. Qui a somno excitus, jam arreptus, ut erat nudus, velociter cucurrit ad ostium; & voce furibunda fratrem suum vocavit, dicens: Frater, accelera & adjuva, quia vinctum me ducere volunt. Cujus voce expergefactus ejus germanus, currens advenit; manibusque injectis tenuit eum, & ait: In nomine Domine, frater mi, quid tibi contigit? muni te signo salutis, ne forte ab inimico decipiaris. Ille vero de manibus ejus elapsus, fugam arripuit; & tota nocte, velut equus infrænis, per prata, per segetes, per montes & valles cucurrit. Propinqui vero ejus equis ascensis hinc & inde eum insecuti sunt; sed reperire minime nocte illa potuerunt: [ægre Remos adductus.] mane autem facto in quadam valle repertus est; vixque a quatuor hominibus tentus & constrictus vinculis, reductus est. Loquelam omnino amiserat, torvisq; oculis omnes sibi appropinquantes minabatur. Cumque tribus diebus sine cibo & potu mansisset, quarto demum die Remos adducere eum disposuerunt. Per manus autē illum tenentes, modo trahendo, modo portando, ad ecclesiam S. Remigii pervenerunt. Cumq; ante Sanctū adductus fuisset, vix a nobis omnibus collum ejus ad hoc flecti potuit, ut Brachium ipsius Sancti deoscularetur. Custos autem feretri cultello ei dentes aperuit, vinumque benedictum ori ejus infudit: deinde multis verberibus afflictus, Deum Sanctumque Gibrianum invocare compulsus est, sumensque cibum confortatus: sicque divina præveniente gratia Sanctoque Gibriano intercedente, iniquus prædo vas possessum dimisit, Christique famulus sabbato post supra memoratum curatus est.
[38] Mane quædam femina, Gertrudis nomine, de Vi-castello d super Axonam fluvium orta, ante feretrum Sancti cum ceteris affuit; brachiumque suum extendens in altum, [Curatur brachio contracta:] clara voce dixit: Gratias ago Deo Patronoq; meo S. Gibriano, qui mei peccatricis famulæ suæ preces dignatus est exaudire. Interrogata autem a populo, quid haberet; ait: Cum longo tempore brachium hoc contractum manumq; aridam habuerim, nec aliquid operari valens, egena & pauper extiterim; nunc de omnibus his sanctus Dei Confessor Gibrianus me eripuit: nam ipsa eadem hora, qua me huc ituram vovi, auxilio ejus me præventam sensi. Tunc jurejurando pollicita sum, quod corpori meo nihil requiei concederem, donec hujus Patroni mei feretrum viderem. Surgens itaque iter arripui, & eundo sanitatem recepi. Quod circumstantes audientes, voce hymnidica eximii medici præconati sunt mira.
[39] Prætermittentes igitur multa, aliqua strictim, ne omnino actus Sanctorum oblivioni tradantur, perstringamus. Quædam puella de Barsineyo e, Ansildis nomine, [& alia, toto corpore gibbosa,] cujus pater Fulbertus dicebatur, quatuor annis gibbosa & contracta fuit. Præteriens autem quidam mendicus per eamdem villam, qui de Remensi civitate venerat, civibus illis clara voce virtutes & miracula, quæ in ecclesia S. Remigii per B. Gibrianum fiebant, quæ etiam oculis suis viderat, indicabat. Quod puella supramemorata audiens, ait patri suo: Ecce, pater carissime, ecce nunc tempus acceptabile rumorque salutis: precor ergo ne confundas faciem filiæ tuæ; sed omni occasione seclusa, Remos me ducito: quia, suffragantibus meritis B. Gibriani, me procul dubio curandam credo. Pater vero respondit: Filia mi, scis quod tempus messis sit, in quo vitæ meæ temporalis omnis sustentatio pendet; nec viaticum tam diutinæ peregrinationis habemus, præsertim cum infirmitas tua gravis sit; ne si forte deficiens in via ægrotaveris, causa tui, quod omnino inopiæ nostræ non expedit, plus quam oportet tardemur. Cui illa: Nequaquam pater, sed ad memoriam Sanctorum me ducito, ibique dimissam [relinquens] properanter revertere, & necessaria tibi perquire; quia aut curata cælitus tecum revertar, aut ægrotans & misericordiam Dei expectans, ibidem usque ad mortem morabor. Tunc pater, pia super filia sua gestans viscera, non destituit: sed, Fiat voluntas tua, [post nocturnam visionem in itinere erigitur.] intulit. Puella vero, sumpta pera & baculo, surrexit: & patre præcedente, pectus genibus quasi glutinatum habens, prout poterat incedebat. Die vero vergente ad vesperum, ait ad eam pater suus; Nonne prædixi tibi, tanti itineris laborem te non pati vel perficere posse? Illa autem non respondit verbum, sed tacito corde & cum lacrymis, Deum & S. Gibrianum, ut ejus misererentur, exorabat. Media autem nocte in excessu mentis posita, visum est ei, se in ecclesia S. Remigii ante altare B. Gibriani stare, Brachiumque illius circa feretrum huc illucque discurrere. Nec mora: evigilans, ab omni ægritudine se curatam sensit, patremque suum vocavit dicens: Sarge, pater, surge: eamus: quantum enim vis itineris tecum pergam: quia in nomine Domini pristinæ sospitati membra mea restituta sunt, gibbique ante & retro pene dissipati cernuntur. Tunc pater, incredibili gestiens tripudio, sine dilatione surrexit: cernensque illam erectam, præ nimia exultatione in lacrymas prorumpens, gratias Deo reddidit. Dans ergo illi manum, iter cœptum celeriter perrexerunt, & die tertia Remos sine ulla offensione pervenerunt. Intrantes autem ecclesiam S. Remigii, se in orationem ante B. Gibrianum prostraverunt; & voto soluto, omnibus eventus suos edixerunt,
[40] Feria sexta quidam puer, Erhaldus f nomine, filius Acelini & Thecelinæ, de Marolio, [13 Iulii, sanatur surdus, cæcus & mutus.] ab ipsis parentibus suis ad Sanctum Dei allatus est: qui acri languore impeditus, surdus, cæcus, simul & mutus effectus, sex hebdomadibus causa luctus sui extitit. Cumque S. Gibriano vovissent, ut si eum solita pietate sua respiceret, & officia ei membrorum redderet, quantocius celebrem ejus domum adirent, & in servum quamdiu viveret sanatum ei darent; continuo aures ejus & oculi aperti sunt, linguaque constricta in laudem soluta est. Hæc ab ipso puero narrata, & a parentibus testificata audivimus; & ad laudem Dei honoremq; dilecti Confessoris sui, huic libro annotare studuimus.
[41] Die vero septuagesima prima post sanctam Pentecosten, quæ Dominica erat, de Buscensi Abbatia, [15, quidam profitetur se a sacro igne curatum,] homo nomine g Ansellus, orationem cum oblatione pro beneficio sibi cælitus collato facturus, ad Sanctum venit Gibrianum: qui post multarum lacrymarum effusionem, adhuc madidas habens genas, Monacho sanctas Reliquias observanti ait: Domine mi, est hoc altare S. Gibriani, & hoc feretrum in quo ejus sanctissima ossa sunt recondita? Quo respondente ita se rem habere, adjecit. Accede, Domine mi, huc: est enim aliquid secreti quod tuæ indoli fari debeam. Cui Monachus appropians, talibus homo exorsus est verbis: Accidit nudius tertius, ut occulta Dei providentia pessima infirmitate percuterer: nam manus mea igne, ut ferebatur, gehennali, uti vestigia adhuc indicant, succensa, refectionem cibi, potus atque soporis, corpori meo quindecim diebus subtraxit. Cumque ejulatu magno, die ac nocte irremediabiliter flerem, ab amicis & agnatis taliter admonitus sum: Fac votum S. Gibriano, quod, si te visitaverit & curaverit, laudes Deo & ipsi redditurus, sine mora domum ipsius adibis. Quod cum vovissem, continuo omnis dolor a me aufugit, manusque mea extincta est. Tunc innuente Monacho, coram omnibus qui aderant, manum suam [sanam], sed adhuc ab igne denigratam ostendit: & ut una secum Deum & Sanctum laudibus magnificarent, monuit.
[42] Affuit etiam cum eo quidam puer de Vernolio, Joffredus nomine: [alius crus fistulosum sibi sanatum,] qui quam plurimis noctibus ante S. Gibrianum cum aliis ægrotis vigilaverat. Hic permaxima foramina guttæ fistulæ in genu habebat, quæ humorem cruris exiccaverant, & venas nervosque retraxerant, ita ut talum coxæ impactum haberet. Die vero præcedente illam qua supramemoratus advenerat, divina gratia & meritis S. Gibriani, pupillo suo compatientis, foramina clausa sunt, pruritusque scaturiens disparuit. Tunc membrum diu exiccatum humore naturali vegetatur, & nervi cum venis ad statum pristinum invisibili medicamine reducuntur: omni tamen nocte dolore extensionis tormentatus, mane cum præfato sanus ad altare accessit.
[46] Feria quarta alter, Hugo nomine, de Andewerpa h adveniens, sub capitalitio duorum denariorum se Sancto subdidit, [16 Iulii, sistit se levatus hydrope,] cunctisq; adstantibus audientibus, ait: Heu! heu! Quid Deo Sanctoque Gibriano Patrono meo, cum inops & pauper sim, retribuam pro omnibus quæ retribuit mihi? Scio quia argentum & aurum, quæ nobis conspicua sunt, illis pro minimo sunt: tamen quod habui, meipsum scilicet, illis in servum dedi. Interrogatus autem qua de causa hoc egisset; respondit: Uno anno & amplius hydropico morbo infectus ægrotavi, nec unquam alicujus antidoti remedio curari potui. Quamcitius hunc Sanctum invocavi, & Reliquias ejus me petiturum spopondi, fibris laxatis pestem concretam exta turgida, per poros in modum sudoris, emiserunt; ceteraque membra, diutino languore inficiata, divini medicaminis emplastro, incolumitati antiquæ restituta sunt; &, ut cernitis, gracilior & sanior, quam unquam fui, appareo. Quo viso, omnes benedicebant Dominum, qui potestatem talem præstat diligentibus se.
[47] Supervenit itaque dies festus i S. Bartholomæi, quæ octogesima tertia post Pentecosten erat, in qua quidam Albricus nomine, de k Nivella ortus, non minimam a Deo per S. Gibrianum adeptus est gratiam. Nam l Suamum veniens messis tempore, causa lucrandi, [24 Augusti, pedibus fere contractis ita debilis,] ibidem aliquamdiu moratus est: quadam vero die sub acervo segetum meridiatus, renum passione percussus est. Cumque sex diebus totidemque noctibus somni refocillatio ab eo fugeret, & modo crura extendendo modo retrahendo, terribiles voces præ angustia nervorum arescentium crebro emitteret; jam jamque manifeste ostenderetur, revera, nisi divina pietas subveniat, cito eum contractum futurum; subsidium sanctissimi Confessoris Christi compulsus est invocare. Ait itaque hospiti suo: Domine mi, per Deum & ipsum Sanctum miracula operantem te obtestor, ut causa fraternæ dilectionis crastino mecum venias: Remos enim iturus sum, ubi me credo per merita Sanctorum posse salvari. Cui ille subridens respondit: Vere causa orationis ad S. Gibrianum ire disposui; [ut toto die vix potuerit mediam leucam progredi,] sed tu quomodo illuc pergere existimas, qui nec uno momento super pedes tuos stare vales? Præcede, inquit ille, & sequar te: aut enim reptando, aut quomodocumque eundo ejus venerabiles Reliquias visitabo. Hæc dixit, & mane facto surgens iter arripuit. Sed cum tota die laborasset, vix dimidium milliarium ad vesperum peregerat. Cui iterum hospes suus ait: Nonne prædixi tibi, quoniam me sequi non valeres? Sustine ergo & permitte me ut peregrinationis meæ iter peragam; & postquam rediero, ad locum tuum te reducam: potens est enim Deus ubique sua tibi præstare beneficia. Ille vero ingemiscens, Si ita, inquit, necesse est, faciam quod hortaris.
[48] Intempestæ autem [noctis] hora idem Albricus, mœrore pariter & hesternæ continuæ reptationis fatigatione membris dissolutus, sopore oppressus est. Tunc visum est sibi per somnium, haud procul a se fluvium nimiæ profunditatis manare, in cujus medium dimissus collo tenus, [a Sancto eidem apparente sanatur;] super articulos pedum stetit. Cumque mergi cœpisset, clamavit: Sancte Dei Gibriane, dexteram tuæ sanctitatis extende, & de profundo lacu peregrinum tuum ejice. Vix orationem finierat, & extemplo ei Sanctus affuit, dicens: O modicæ fidei, quare dubitasti? En adsum, quid vocasti me? Et extendens manum apprehendit eum, humerisque impositum ad littus illum transvexit, & (ut ei videbatur) super nivem candissimam universique pulveris pigmentarii odoramenta habentem posuit, sicque disparuit. Cumque in eadem diutissime volutaretur, & quasi pretiosissimis unguentis humectaretur, expergefactus a somno resedit; & circumspiciens, ad littus se super nivem esse, Sanctumque Gibrianum adesse putavit: mane vero surgens, hospitem suum excitavit, dicens: Accelera, Domine mi, & surge: quia antequam recedas, habeo tibi occulti aliquid manifestare. Et in eadem hora exposuit ei omnia quæ in somnis viderat: & adjecit: [& cum suo duce expeditus venit ad gratias, agendas.] Cumque hæc somniassem & evigilassem, persensi me, omni elisione sopita, restaurationem membrorum meorum recepisse. En habes comitem paratum itineris, cui sero denegasti sustentamentum infirmitatis. Vere Deus neminem abjicit, cum Dominus sit omnium: sed in veritate eum invocantibus misericors propitiusque apparet. Quod ille audiens, de lecto velociter prosilivit, probaturus & oculis videre cupiens quæ ab ore illius audiverat. Cumque certissimum fore comperisset, præ gaudio lacrymas effundens, collum ejus amplexatus est, & deosculatus est eum, dicens: Ignosce, mi frater, ignosce quod peccavi in te; & ne Sanctus Dei, quem petituri sumus, mihi irascatur, precibus tuis obtine: gratanter enim tecum pergam, & quidquid in hac peregrinatione expenderis libenti animo solvam. His dictis, datis sibi invicem manibus, perrexerunt; & hora tertia ecclesiam S. Remigii, quæ quinque milliaribus aberat, ingressi sunt. Cumque oratione completa ante S. Gibrianum, surrexissent; ad feretrum appropinquantes, votum dederunt. Hic autem qui sanus factus fuerat, somnium suum & curationem omnibus adstantibus exposuit: sicque, soluta laude, cum hospite suo hilaris remeavit.
[49] Sicut pigrum non fuit fidelibus quibusque beneficia, a Confessore sanctissimo sæpius collata, [Puer, lixivio bulliente perfusus,] in medium proferre; ita inertiæ nostræ imputaretur, si ea ad admonitionem & ædificationem posterorum memoriæ non commendassemus, quæ non solum narrata audivimus, sed & oculis nostris fieri videre meruimus. Puer quidam quinquennis, qui Jofridus dicebatur, de Marolio, filius Ermentrudis & Jocelini, iquadam die, cum suis coætaneis in domo matrs suæ ad prunas sedens, ludebat in cinere: erat autem super [ignem] caldarium pendens, lescivia plenum & bulliens, ad supellectilem domus abluendam. Accedens vero puella, quæ solicita erat circa frequens ministerium, cum vase ligneo hausit in lebete: volentiq; super ipsas res fundere, calor elementorum digitos quibus vas sustentabatur nimis calefecit, & e manibus ejus ipsum utensile elapsum est: [effusa autem super puerū lescivia fervens, eidem] a pectore inter panniculos & cutem usque ad pedes descendit. Tunc puer humi consternatus, [& in ignem lapsus,] flebilemque emittens vocem, volutabatur in igne. Quod pater & mater, qui prope erant, audientes, concito cursu adfuerunt & semivivum extraxerunt: a superciliis enim oculorum, per medium maxillarum, usque ad extremum pectoris caro excoriata, & ab asperitate aquæ prunarumque exustulatione pene omnis consumpta erat. Nam dentes absque decoramento labiorum nudati patebant; genæque & reliqua ossa, per quæ insatiabile elementum cursum fecerat, absque operimento dealbabantur: arvina etiam decocta stillabat, carniumque frustatim dependentium lingulas incineratas expiare quodammodo cernebatur: [post votum a parentibus Sancto factum,] sed & nigredo pallorque venarum jam apparentium, supremum ei diem minabantur. Tunc luctus & mœror parentum, ac vicinorum vox plangentium, unaque vociferantium: Deus, Deus noster, in tanto discrimine tuis esto verus consiliator. Postea S. Gibrianum invocaverunt: O serve Dei summi, cui a Deo data est potestas mira faciendi, desolatosque consolandi, mœstitiam cordis nostri dilue, & nomen tuum declarando pueri istius miserere: quod si eum solita clementia respexeris, ejus servitio quamdiu superfuerit hereditaberis. Hæc illis crebro reiterantibus, quod mirum auditu est, puer in ipsa hebdomade ita sanus repertus est, ut nec vestigium aliquod doloris, etiam diligenter intuentibus appareret. [intra hebdomadem apparet sanatus.] Tunc cum omni celeritate parentes, sumpta secum vicinorum turba & puero, Sanctum hunc Gibrianum adierunt. Narrantibus autem illis eventum suum, nobis vero, utpote modicæ fidei, non credentibus, adstiterunt vicini cum puero, qui hoc ita evenisse jurejurando affirmabant; & ut pro hac re Deum & Sanctos ejus exaltaremus, instanter exorabant. Tunc reddita est ab omnibus laus Patri & Filio, nec non Spiritui sancto, Sanctisque Remigio & Gibriano: per quos nobis largitur sancta Trinitas multa beneficia, in secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a Sparnacum, vulgo Espernay, oppidum trans Matronam, Remis distans 6 circiter leucis versus Austrum.
b Virodunum, urbs Lotharingiæ Episcopalis ad Mosam, 3 leucis supra Astenacum.
c Vulgo Pont-bar.
d In Francico Vieu sur Ayne.
e Vulgo Barsigny: nomen vero puellæ Amsile scribitur: infra autem indicatur tridui itinere abesse Remis.
f In Francico appellatur Erlaus. Est autem Marolium, unde natus, vulgo Mareul.
g Buscensis Abbatia, in Francica versione Busency l'Abbeïe: quo potius videtur indicari prædium, ad aliquam celebrem Abbatiam pertinens: certe Buscensem Abbatiam nusquam adhuc potui invenire: ipse autem homo, inde natus, ibidem appellatur Ancicius.
h In eadem versione Andeverpe: haud dubium quin Antverpia, celeberrimum Belgii emporium, Anvers hodie dictum Francis, vulgo Antwerpen.
i Vulgo Remensi Saint Bertremeu, ut est in dicta versione.
k Nivella, Brabantiæ oppidum, cultu S. Gertrudis celebre, de quo multa nos 17 Martii.
l Francice Suamont: abest, ut infra dicitur, circiter 5 leucis ab urbe.
APPENDIX.
Ex Guilielmi Marloti Historia Remensi.
Gibrianus Presbyter, in diœcesi Catalaunensi & Remensi (S.)
[50] Ex hinc factum est, inquit Marlotus, in Historia Remensi Tom. 2 lib. 2 cap. 5, ut qui prius laudem & merita prædicti Confessoris extollentibus vix aurem præbuerant, [Occasione horum miraculorum,] stupore quodam perterriti & compuncti, munera non jam ad feretrum perficiendum, sed ad ditandam ecclesiam, quæ sacrorum ejus pignorum custos est, ultro proferrent. Inter eos, qui sibi non morituram gloriā pepererunt, eminet Stephanus, Metensis Episcopus, purpura Cardinalitia insignis. Hic enim ad expeditionem transmarinam profecturus cum Rege Ludovico VII, seu potius cum Imperatore Conrado (huic enim, non isti Metensis suberat Episcopatus) anno MCXLVI Cruce signatus villam de Marseri, diœcesis Tullensis in Lotharingia, [varie a variis locupletatur ecclesia:] Beato obtulit Gibriano; in qua Henricus Tullensis Episcopus, fere eodem tempore, capellam nomine ejusdem Confessoris ædificari permisit; quam sub titulo Præposituræ Monachi tenuerunt ad annum MDXXXVII… Henricus Campaniæ Comes, anno MCLII, se quoq; beneficum erga B. Gibrianum præstitit, donatione rivuli villæ de Condeto, supra Maternā cum banno; aliiq; permulti, quorum largitiones & eleemosynæ notantur in tabulario scriptisque codicibus, qui extant apud S. Remigium…
[51] Anno MCCCXXV Archiepiscopatum Remensem adeptus Guilielmus de Tria, [an. 1325 transferuntur in novam capsam Reliquiæ,] & mense Iunio solenni pompa ingressus in urbem, dum ecclesias lustrat, rogatur a Joanne S. Remigii Abbate, ut B. Gibriani Confessoris Reliquias transferre velit in ditiorem thecam, quod ipse lubens præstitit anno eodem IX Kalend. Julii. Anno deinde MCCCXXX apud Remigianos Confraternitas, beato Confessori Gibriano sacra erigitur, quā id initium habuisse comperio. Crebrescente indies fama sanctissimi Gibriani, peregrinisque eo convolantibus, [& 1330 in ejus honorem] Archimandrita Ioannes, quo prædicti Confessoris cultus magis magisque augeretur, stipendio e thesauris Ecclesiæ proposito & sacri cœtus bonorum participatione, Sodalitium in sua ecclesia, Gibriani Reliquiis clara fieri consensit; permisitque ut singulis diebus summo mane, pro iis qui nomen dedissent, incruentum perageretur, in sacello ad hoc deputato, pro vivis & defunctis Sacrificium; vulgarenturque consensu Archiepiscopi Sodalium funera campanulæ sonitu, per vicos urbis & plateas, prout in chartula confirmationis Sodalitii clarius patebit: cujus hic est tenor.
[52] Universis præsentes litteras inspecturis, Guillelmus miseratione divina Remensis Archiepiscopus, [erigitur Confraternitas, Guillelmo Archiepiscopo,] salutem in Domino sempiternam. Noverint universi, quod nos, attendentes & considerantes omnia & singula contenta in litteris, quibus nostræ præsentes litteræ sunt annexæ, ad honorem omnipotentis Dei, & gloriosæ Virginis Mariæ Matris ejus, ac Beatissimi Gibriani Confessoris, nec non ad augmentationem divini servitii esse facta; ipsius divini servitii, jugi mediatione, prout nostro incumbit officio, augmentationem quamplurimum cupientes, ad requisitionem & supplicationem partium in eisdem litteris contentarum, nobis in hac parte supplicantium, præmissa omnia & singula, ac Confraternitatem in litteris, quibus nostræ præsentes litteræ sunt annexæ, contentam, auctoritate nostra ordinaria, confirmamus, ratificamus, approbamus, & laudamus: & nihilominus ut Confratres ejusdem Confratriæ, ad funera defunctorum eorumdem, vel alias cum necesse fuerit, nunc & in perpetuum, per aliquem famulum cum suo campano, publice per vicos & plateas nostræ civitatis, & suburbii Remensis, prout sibi placuerit, valeant evocari, licentiam & auctoritatem nostrā eisdem concedendo. In cujus rei testimoniū, præsentibus litteris sigillum nostrum proprium duximus apponendum. Datum anno Domini MCCCXXXI, feria V post festum S. Andreæ Apostoli.
[53] [aliisq; exinde approbantibus,] Guilielmi successores, Joannes de Vienna & Joannes de Credonio, prædictum Sodalitium, suis pariter diplomatibus comprobarunt, anno MCCCXLI & MCCCLV; novisque Indulgentiis Fidelium animos ad Sancti Confessoris cultum acuerunt vehementer. At Guilielmus Giffordius, Roberti Lenincurtii secutus exemplum (hic anno MDXXXII obierat, [quin & nomen in eam dantibus,] iste præsenti hoc XVII seculo, anno XXI succeßit) inter Confratres accenseri voluit; Indulgentiasque, tam prædictum Sacellum die festo S. Gibriani pie visitantibus, quam Confratribus, qui Missis in eo celebrari consuetis interessent, impertiit, Tandem Urbanus VIII summus Pontifex, prædictæ Confratriæ institutum solenniter approbans, nono sui Pontificatus anno, plenariam addidit Indulgentiam omnibus eam ingredientibus: quorum pietas elucet quam maxime in eleemosynis, [cui ab Vrbano 8 auctæ etiam Indulgentiæ.] & jugi præsentia quam exhibent Missis, quæ singulis mensibus de more & in Sodalium funeribus decantantur; habentque pro tessera vel symbolo Baculum S. Gibriani, quo imbecilles sustentabat artus in senectute, exterius auro bracteatum: quem Presbyter celebrans gestat in supplicatione ante Missam, die festo Sodalitii. Hactenus Marlotus Tomo 2 lib. 4 cap. 8.
DE S. DESIDERATO EPISC.
Desideratus, Episcopus Bituricensis, in Gallia (S.)
Pag. 303 col. 1 lin. 13, adde — errore verosimiliter nato ex unius litteræ mutatione, dum ipsius vel alterius inadvertentia, pro V, scripsit vel scriptum invenit, X, itaqu XIII fecit ex VIII.
Pag. 305 Annot. C adde — Claudii Castellani conjectura haud inverosimilis est, Boviensem Abbatem, sola nominum affinitate inductum, Desiderati hujus fratrem facere voluisse, vel S. Desiderium Lingonensem, vel S. Desiderium Viennensem Episcopos Martyres, quorum Acta illustramus XXIII Maji. Martyrium certe, cujus hic meminit, argumento est, eum tale quid cogitasse.
DE S. METRONE PRESB.
Metron Presbyter, Veronæ in Italia (S.)
Pag. 306 adde — 4 His pridem impreßis, in lucem vero editis anno MDCLXXX sex post annos venit in manus nostras libellus, [Ex nova anni 1680 relatione scitur,] eodem anno MDCLXXX impressus ac vulgatus Veronæ, sub hoc titulo, Confessoris D. Metronis arctæ vitæ, insignium reliquiarum, ac earumdem recognitionis & translationis, methodo historica, enarratio Caroli Libardi, civis Veronensis, Reverendiss. D. Josepho Bondurio, Archipresbytero S. Stephani Veronæ, dicata. Vbi pag. 16 dicitur, quod Sanctum ferunt, Germania oriundum: sed huic opinioni non favet Græcum Metronis nomen: istud verosimilius, natum parentibus, si fas est ex fructibus dignoscere arborem, tenacibus fidei orthodoxæ. Pagina autem 18 dicitur, a sua solutus catena Metro seceßisse ad vicum Veronensi in agro, [obiisse Varanæ,] Varanam dictum, ubi & obierit. Castrum est hodie ejus nominis inter Veronam & Mantuam, æquali milliarium XI spatio utrimque distans, sed diœcesis Veronensis, olim forte ambigui juris. Inde cum miraculo jam prænotato adductum esset corpus sacrum, eo cognito, inquit Libardus, in admirationem rapta Allegriorum Familia (Patricii sunt Veronenses, nobilitate, fama, [& ab Allegria familia condita sub altari ossa.] fortunarum affluentia, & rerum præclare gestarum gloria quam illustrissimi) portento tantæ pietatis ut gerat morem, sacra excipit, qua par est reverentia, Ossa; eaque linteis involuta, magnifica, ut mora ferebat, sub altari collocantur arca. Hæc temporibus illis.
INVENTIO ET TRANSLATIO
ex impressa Relatione Caroli Libardi.
Metron Presbyter, Veronæ in Italia (S.)
[1] [Anno 1658] Apartu Virginis anno MDCLVIII, consilio Sebastiani Pisani, Veronæ Magni Præsulis, qui sideris adinstar in hujusce Ecclesiæ firmamento post nubila comparuit; cujus vitæ probitas, quocumque numero absolutissima, in Episcopali tamen perfectissima, mirificos virtutum omnium radios accendebat; hujus, inquam, moderatoris consilio Comes Joannes Baptista Allegrius (qui vir quā præclara egerit, sive cum publica munia pro Veneta Republica Serenissima obiret, seu cum ad Civium commoda curis privatis fungeretur) meritis inferiorem sibi persuadens reportasse Confessoris pignora locum; & ad beati viri cultum, qui in desuetudinem fere abierat, magis in fidelibus excitandum; honestiori & perelegantiori lapidea arca ipsa collocavit; opera tamen Comitis Octaviani Peregrini, patriæ Archipresbyteri J. C. Collegiati eximii, munere Conservatoris Judicis Hierosolymitanæ Religionis Eminentissimæ fungentis, [Archipresbyter ecclesiæ S. Vitalis Commendans,] cuique prædicta tunc commendabatur S. Vitalis Ecclesia. Nam piissimus iste vir, cum rem Deo optimo maximo imprimis acceptam & fidelibus gratam futuram persuaderet sibi; ad suscepti consilii executionem, sacratæ ut recognoscantur Religuiæ, accivit Angelum Brutum, majoris basilicæ Ceremoniarum Prȩfectum, & ad sacros ritus apprime servandos appositum, meque ad scribendum delegit. Quibus ad diem constitutam præmonitis, prædictus Octavianus Comes, iisdem atque pedissequis stipatus, ad D. Vitalis delubrum se contulit; cui ad valvas obviam factus Fr. Andreas Vigna, minime solus, cum amicorum existeret coriphæus, prædictæ Religionis sacræ vere militiæ Capellanus, in eademque ecclesia Curatus, reverentiæ Officium absolvit.
[2] Cum autem hujuscemodi recognitio varia spectet
opera, advocatur Bernardus Vivianus, [veterem capsam aperiri curat,] Doctor
chirurgus; ac Divi Marci Eques Lælius Zamara, in
Empirica summopere versatus. Accensis itaque luminaribus,
adstante semper Comite Joanne Baptista
Allegrio, ac jubente Archipresbytero Judice Conservatore,
per Petrum Mezaninum lapicidam, altaris
mensam referari, temporis edacitate paulisper labefactata
detegitur capsa. Sera sublata, per accitos jam
Bernardum & Lælium, hic subscripta, linteoque
involuta, recognoscuntur Ossa.
Caput cum Dente in Maxilla dextera superiori. [& ossa singula recognosci.]
Duo ossa Coxendicum integra.
Duo Fucilia magna crurum integra.
Duo Spatularum ossa integra.
Os sternum pectoris, aliquantisper corrosum.
Os sacrum integrum.
Vertebræ duodecim integræ.
Quinque aliæ Vertebræ colli, quarum una divisa
in quatuor frustula.
Duo Fucilia brachiorum minora.
Unum Fucile majus tantum, fractum & diminutum,
ex parte corrosum.
Os codionis integrum, ea est sacri oßis appendix, aliis
Os coccygis seu caudæ dictum.
Rotulum genu unum.
Duodecim Costæ, septem legitimæ, quinque vero
spuriæ.
Os claviculare, ex una parte corrosum.
Os juguli.
Quatuor Dentes, quorum unum Archipresbyter
Comiti Joanni Baptistæ Allegrio concessit, altero,
Maxillæ scilicet inferioris, sibi reservato.
Frustula ossium varia numero quatuordecim.
Duo similia parvissima mihi, & quatuor Viviano,
Archipresbyter ipse fuit, elargitus.
[3] [atque in aliam elegantiorem transponi,] Quibus cunctis summa lustratis cum reverentia, ab eodem Archipresbytero & Judice, atque a ceteris omnibus circumstantibus, in Divi hujus venerationem, Capite sacro deosculato; Brutus in capsula, ad id elegantiori forma nuper extructa, deaurata, crystallisque condecorata, cujus in utrisque frontibus Allegriorum Stemma delineatur, Ossa ipsa religiosissime deponit; & sigillis Archipresbyteri Peregrini, & Comitis Joannis Baptistæ obsignata, super altare majus solennis crastina die peragendæ translationis causa delata, pannoque sericeo pretioso contecta est. Capsa autem antiqua, cum linteo & Ossium pulvere clausa, in locum reposita fuit vetustum: cumque hæc omnia, [die 7 Maji.] cum quodam pio animi horrore, peracta forent; finis recognitionis insignium Reliquiarum S. Metronis Confessoris impositus est, Nonis Maji, anno Redemptionis nostræ MDCLVIII.
[4] [ad quam die 8 circumferendam,] Octavo Mensis die, ut gratior Christi fidelibus adsit solennitas, & beatissimi Confessoris Ossibus dignior cultus impendatur; septennalis Indulgentia, de thesauro Sanctæ Matris Ecclesiæ, ab Alexandro VII Pontifice maximo impetrata, depromitur. Hac tanta largitione tota excita urbs, mirum quam cito ad S. Vitalis ædem, ubi miraculis vivunt sacræ exuviæ, gaudenter confluat gens civica undiq; ac turmatim, Proceres effusi in vota, Religiosi supplicationibus dediti, Sacerdotes ad sacra frequentes: maxime vero elucebat pietas Comitis Octaviani Peregrini Archipresbyteri, cui Sacrificii solennis ceremoniæ demandabantur. Inter hæc urbanæ lætitiæ festa totum diei mane traducitur: a prandio autem, [post panegyrim de Sancto,] ut ad imitanda sanctissimi Confessoris gesta stimularentur fideles, sua encomia reposuit Iacobus Zachia, facundus Prædicatorum orator. Et quidem tanto verborum ornamento sententiarumque apparatu rem gessit vir in arte dicendi præstantissimus; ut Metronis solennitas incredibili a se lætitia cumularetur. Tanti Herois panegyri imposito fine, decantantur Vesperæ; quibus ut piissimam navet operam, interfuit omnino Comes idem Archipresbyter. His peractis sacrorum Ossium disponitur translatio; quam ut debito prosequatur venerationis officio Comes (quem ob pietatem in Divum Metronem sæpius nomino) Ioannes Baptista Allegrius, Prætorium obtinuit evulgari edictum, quo non tantum publici fori [actiones] cessare, sed etiam omnes vicorum officinæ a mechanicis feriari curis hoc tempore jubebantur. [feriata ideo civitate,] Tum vero in majorem communis lætitiæ speciem, compita urbis verrere, parietes adornare frondibus, aulæa de fenestris, emittere, picturis atque statuis, & quocumque alio hujusmodi rerum genere ubique implere vicos videbantur Nobiles, Cives, ipsaque turmatim Plebs.
[5] Disposito interim ferculo, seu potius triumphali curru, [ducitur solennis processio,] sericeis velaminibus, auro argentoque distinctis, manifice instrato, humeris defertur sacrum Corpus, per plures, ecclesiasticis indumentis omni divitiarum pretio nitidissime cultis instructos. Festivitatis pompam materia & ornamento suo augebat Reliquiarum capsula: nam crystallis auratisque compacta laminis, fulgore suo & venustate, dum oculos intuentium perstringebat, animum ad pietatis vota accendebat. Effertur ferculum, sequente comitatus pompa, sacro præeunte labaro, quo depicta Metronis effigies impensissimo religiosi populi studio veneratur; subsequentibus Hospitalium infantibus, quorum subsidio & Christianæ instructioni nostra hæc Civitas valde addicta, quæcumque caritatis argumenta depromit. Horum cœtum excipiebat insigne Collegium S. Mariæ ad Nives, cui damnatorum solandæ pœnæ, fideique ac spei obfirmandæ cura, tanto animarum proventu est demandata, [comitante Clero religioso ac seculari,] ut quibus criminosæ vitæ culpa hoc mortis genere luenda est, fateantur se in ipsos misericordiæ salutisque amplexus venisse, cum in horum manus hominum devenerint. Hisce adnectebantur Patres Divi Francisci de Paula, eam præseferentes rigidissimæ vitæ faciem, qua tenerrimum pietatis amorem in intuentibus excitant. Iungebantur istis piissimi & religiosi Viri, sub vexillo S. Hieronymi de Pisis, qui in hac Urbe a Victoria dicuntur, quorum probitatem nemo ignorat. Insequebantur deinde Patres Fæsulani S. Zenonis in Monte, nihil habentes vulgare præter vestem. Ultra dictos sacra Ossa comitabantur Patres, nomine Servorum Sanctæ Mariæ Virginis a Paradiso, qui ita in terris vivunt, ut in terris paradiso vere fruantur. Horum omnium agmina claudebat Carmelitarum frequens Ordo, gravitatis majestatisque pleno incessu sic verendus, ut mirandum sit quam bene hac die suæ sanctitatis opinionem adaugeret. Sequebatur exinde sacra intrinseci Cleri Congregatio, cujus religionem & vitæ integritatem omnes qui noverint mirantur. Prædictis accedebant Seminarii alumni, & Episcopalis basilicæ Acolythi, qui in juvenili ætate, seniles mores gravitate & pietate redolent; Sacellanique Cathedralis ecclesiæ, qui sua in arte peritiam canendi tantam præseferunt, ut ad concinne suavissimeque modulandum nil amplius quis requirat.
[6] [cum Canenicis, Episcopo,] Postremo Canonici, qui veluti micantia sidera non mediocrem probitatis lucem ubique dispersam relinquebant. Inter quos, ad solis instar nitidissimi, eminebat Sebastianus Pisanus Episcopus, ab eoque secundus Archipresbyter; quibus & uberrimo fulgore, si dixeris, allucere Comitem Octavianum Peregrinum, inficias neutiquam ibo. His proxime succedebant qui Sacra Divi Metronis Ossa, desuper extenso sericei operis venustissimo conopæo, humeris ferebant, eo ordine, ut fessis alternatim submitterentur alii; cuncti autem tanta indumentorum opulentia ditati, tantisque cereorum facibus circumventi, ut ipsam diei lucem effusiorem & magis hilarem reddere omnino viderentur. Enimvero circa ferculum sese adglomerabant Clerici, quorum alii sacra lumina efferebant, alii jactando thuribula suffimentum adolebant, alii psalmos, hymnosque, ac laudes cum cantoribus præcinebant; omnes ea vocum atque munerum, quibus fungebantur, concordia, [atque Proceribus.] quam tota Civitas numquam satis & pro dignitate admirabitur. Reliquias inde comitabantur Franciscus Grimanus Prætor, & Laurentius Iustinianus Præfectus, ambo Veronæ Moderatores; quorum animis magnitudinem, splendoremque suum ipsa purpura referebat acceptum. Horum pietatem & religionem eximie cumulabant, Spineta ex Marchionibus Malaspinis, Urabanam Præturam exornans; Antonius Portaluppo, I. C. Collegiatus; ac Franciscus Peregrinus, Archipresbyteri Comitis Octaviani germanus frater, Comes; Duum-Viri cum Decurionibus, eumdem in Deum & S. Metronem animi cultum æmulantes; omnes non tam fumosis veterum imaginibus, quam propria virtute insignes & conspiciendi. Utriusque autem sexus multitudinem præstat silentio præterire, quam impari linearum ductu perscribere; ita scilicet frequentem, ut parum absit, quin a se ipsa elidatur.
[7] Dum sacra hæc pompa incedit, & quocumque vicorum loco excipiebatur, ibidem parietum ornatus, gentium plausus, constratæ viæ floribus, erecta passim altaria, explosus tormentorum ignis, ardentissimam urbis caritatem pietatemque, in sanctissimi Confessoris venerationem, plusquam mirifice contestabantur. Cum vero ad Divi Vitalis sacrum delubrum tandem essent omnes reversi; [Regressa ad S. Vitalem pompa,] collocatis desuper altare sacræ capsæ Reliquiis, ibi venerationis gratia cunctorum primus genuflectit Archipresbyter, fundit preces, thure adolet; easque sensu cordis quam tenerrime dissuavians, non nisi ægre inde evellitur. Comes ipse etiam Ioannes Baptista flexo genu, totusque in pietatem emollitus, cohibere lacrymas haudquaquam poterat, dum illius in Cælicolam pietatem æmulatur. Alii frequentissimi in sancti Confessoris pignora obsequiosa hujusce diei munera eidem impendere collætabantur. Lætissimo interea semper campanarum tinnitu, & buccinis edito ex arte sono, & obstrepente tympanorum pulsu, atque elatis undique civium precibus festum hoc adaugebatur. [arcæ marmoreæ includitur capsa,] His demum expletis, Reliquiæ, intra capsulam super altare, clauduntur in arca marmorea, duabus munita clavibus: quarum altera, ecclesiæ Curato; altera, Comiti Allegrio consignabantur. Quæ omnia tanto cum honore, munificentia, apparatu, quodque pluris interest, animarum lucro, peracta sunt, ut Verona de nullo unquam gavisa sit spirituali triumpho, si de hoc ipso plusquam vehementer non gaudeat. Hactenus Libardus: qui in præliminari ad Allegrios defunctos allocutione, Carolum Comitem iis gratulatur nepotem; quia Metronis Reliquiis, [nuper in argenteam commutata,] avorum religione celebribus, jam per urbem, Ioanne Baptista Comite patruo curante circumductis, & veterem illustravit cultum, & novum nobiliusque argenteum conditorium extulit. Allocutioni prædictæ subjungitur hujus modi Epitaphium, ipsi argenteæ arcæ forsitan inscriptum, aut juxta eam in margine positum, hoc tenore.
Quæ cernis ossa, Metronis sunt; in frusta secta, priscum referunt dolorem, nondum oblita pati: [& illustrata Epitaphio.] gelidi cineres adhuc pœnitentiam spirant. Si patriam quæris, nullam invenies: quippe illam amisi, dum me in illa perdidi. Pia Verona me suum admisit Civem, ubi & Deum reperirem, & me ipsum. Patratum crimen saxo fugavi: libidinis incendia extinxi lacrymis: contractas maculas ad ripas Athesis ablui. Si unda defuisset, succurrisset sanguis; venæ pupillis. Brevem luxum diu luxi. E luctu eluctatus, quam facile Deum provocavi, tam feliciter placavi. Quis non credat iram Numinis remissam, si novo piscis prodigio id nuntiat tam innoxia, quam muta, fluminis unda? VIATOR, imitare dolentem, errantem detestare.
DE S. WIRONE EP.
Wiro, Episcopus Ruremundæ in Gelria (S.)
Pag. 320 post Annotata adde sequentem narrationem rei, nuperrime gestæ.
RESTAURATIO ET RELATIO
Ecclesiæ & Reliquiarum S. Wironis & Sociorum in monte S. Odiliæ.
a R. D. G. Basel loci Pastore descripta.
Wiro, Episcopus Ruremundæ in Gelria (S.)
[1] [Episcopus visis loci ruinis condolens,] Illustriss. Dominus Fr. Reginaldus, Episcopus Ruræmundensis, pro officio veniens visitatum, & videns antiquas veteris ecclesiæ misere collapsæ ruinas, cujus adhuc quædam parietinæ extabant, interne commotus fuit attenta sanctitate loci, quem non solum habitatione sua consecrarunt Sancti, patriæ nostræ Apostoli, Wiro, Plechelmus atque Otgerus, sed etiam morte sua ac sepultura. Deplorans ergo illius destructionem, talium Divorum olim vestigiis pressi, lacrymisque pro indigenarum conversione frequentius fusis irrigati; [restaurationem suadet:] hortari me cœpit, ut corrogatis undecumque eleemosynis ipsius restaurationi intenderem, pollicens quod neque consilio neque auxilio deforet: id quod eo facilius mihi persuasit, quod etiam RR. Patres Societatis Iesu acriores ad idem opus aggrediendum stimulos aliquoties admoverant.
[2] Anno igitur MDCLXXIX cœpi conquirendis apud notos & ignotos, [qua an. 1679 cœpta,] nobiles ac plebejos eleemosynis undequaque intendere: quibus subnixus sequenti mox anno rem eo adductā habui, ut die XVI Maji jaci fundamenta potuerint novæ fabricæ, in quæ primus lapis sub invocatione S. Wironis, secundus in nomine S. Plechelmi, tertius ad honoram S. Otgeri sunt positi. Sed publicæ calamitates ejus temporis, bello bellumque secutis vastitatibus atque incendiis funesti, fecerunt, ut accolarum subsidiis parce subvenientibus, longiori sex annorum spatio, quibus vacavi operi, nihil magnopere promoturus fuerim, nisi Illustrissimus ipse Episcopus & Communitas loci ampliores in illud summas pecuniarias erogassent. His ad culmen perducta fabrica, & anno MDCLXXXVI, die X Maji consecrata ab Illustrissimo fuit in nomen SS. Wironis, [1686 absoluta ac dedicata ecclesia est,] Plechelmi atque Otgeri: Wironis tamen præcipue, ut Patroni principalis, cujus propterea die illo festivitas a populo feriato celebratur, in hac Communitate; cum aliorum duorum anniversaria commemoratio solum in Ecclesia observetur. Ne autem posthac oporteret tali die conjungere festum Patroni & Anniversarium dedicatæ ecclesiæ, statuit Illustrissimus, ut Dedicatio recoleretur quotannis Dominica prima Septembris. Eodem die consecratum etiam fuit summum altare, in honorem prænominatorum trium, inclusis in illud singulorum Reliquiis nonnullis, una cum lipsanis SS. Fulgentii & Restitutæ.
[3] Proxima infra Octavam S. Wironis Dominica, eademque XII Maji, [deinde 12 Maji illata illuc pars dimidia SS. Corporum.] processionem quam potui frequentissimam incolarum accolarumq; mei montis ad civitatem deduxi, excepturus dimidiam sanctarum Reliquiarum, istic nobis præparatarum, partem. In ea autem divisione sic facienda, ut nec minimum ossiculum relinqueretur, cujus medietas nobis non cederet, toto præcedenti triduo fuerat ab Illustrissimo coram omni Capitulo laboratum. Stabant ad publicam venerationem exposita in Cathedrali ecclesia Sanctorum sacra pignora, decentissime ornata; ibidemque nos expectabant Illustrissimus cum Ampliss. D. Decano Dominisque Canonicis; a quibus tradita illa in humeros exceperunt Pastores octo, hinc & inde quaterni, Superpelliceis Stolaque induti: iisdemque quos dixi comitantibus, nec non primariis quibusque ex Equestri Civilique Ordine, & hominibus promiscui sexus millenis, multo cum lumine & sacris hymnis tota via decantatis, exultanter devoteque intulerunt in novam ipsorum ecclesiam; ubi mox Te Deum laudamus intonuit, choro reliquum prosequente. Sacrum deinde solenne decantavit Episcopus: & quoniam multitudinem nimiam capere ecclesia haud magna non poterat, ut omnium fieret devotioni satis, extra illam dignatus est habere sermonem ad turbas, in cacumine montis.
[4] [Cæca puella illuminatur] Ipso die placuit divinæ Majestati signo patenti declarare, quam sibi Sanctisque grata ea religio acciderit. Aderat ibidem cum matre annorum circiter sex puella ex pago Kercken, filiola Petri Rutten, ibidem Sacristæ, & Afræ Freyhart; quæ a biennio visum omnem amiserat, ex boarum seu papularum infantili morbo; & quidem ita, ut non solum obductos pelliculis haberet oculos, sed nec allapsum quidem luminis pateretur, absque cruciatu summo; unde fiebat, ut, ne hunc tolerare cogeretur, infra mensas & ad angulos confugeret parvula: malum autem immedicabile esse, ibidem loci ac temporis censuerant, qui oculos inspexerant, vir ac mulier, chirurgiæ peritissimi ambo. Post fusas aliquamdiu in templo pro filiæ sospitate preces, abitum inde parabat mater; cum, subsistere ut etiamnum vellet, cœpit orare parvula; Iam enim, inquiebat, incipiunt mihi aperiri oculi, nec dolere amplius. Exinde autem commode vidit, videtque in præsentiarum, uti notum est omnibus.
[5] [impetrantur Indulgentiæ,] Ad augendam porro fidelium erga sanctos suos Patronos Devotionem petii & impetravi eodem anno a S. D. N. Innocentio Papa XI plenariam Indulgentiam, per Breve signatum XVIII Iulii, in septem annos valiturum, pro X Maji, XVI Iulii, & X Septembris, diebus S. Wironi, S. Plechelmo, & S. Otgero sigillatim sacris: quibus exinde perrexit populus ad hunc Montem confluere; minime irrita devotione, sed consequentibus subinde sanitatum petitarum gratiis, quarum testatiores duas hic placet adnectere. Anno MDCLXXXVII Ioannis Daemen & Mariæ Gerits, conjugum hujus Communitatis, filiolus anniculus & herniosus, sanatus ab eo incommodo fuit, per votum parentum, [puero uni & alterique curatur hernia.] quo hi se obligaverant, ad unius libræ cereum offerendum, & ad Missæ sacrificium semel curandū in honorem Sanctorum. Eodem anno, XVI Iulii, quo S. Plechelmus colitur, similiter rupta puella septennis, adducta a parentibus fuit, ex voto lucrandarum ea die Indulgentiarum. Erant illi Iacobus van Kempen & Agatha Muysers, ex pago Vlodrop: qui cum domum reverterentur; dissiluit, quo circumligata erat parvula, vinculum, violenter ea ipsa parte disruptum qua firmissimum erat. Nec mora: sanata filia eorum reperta est. Ita attestor Guilielmus Basel, Pastor Montis S. Odiliæ, XVI Decembris MDCLXXXVII. Priori autem gratiæ, de cæca illuminata, atrestatus mihi per epistolam est, R. P. Theodorus Maen, nostræ Ruræmundæ Collegii multis annis aut Rector aut Procurator, puellæque ac matri ejus sæpius ea de re locutus.
Pag. 320 col. 2 de S. Petro Tarentasio, vide quædam mutanda in App pag. 843.
Pag. 331 Annot. b lin. 3 — Cenisio l. — Cinesio.
Pag. 333 Annot. e Busseria, lege bis — Busceria — in fine adde — utraque autem antiquiori vocabulo rectius Buscaria nominaretur, uti nos docuit Claudius Castellanus.
APPENDIX AD DIEM NONAM MAII.
[Errata]
Pag. 357 Col —
S. Ticdinus, l. S. Tudinus.
Ibid. ultimo loco addatur.
B. Benincasa Ord. Servorum B. Mariæ, Monte-Clœlii in Hetruria.
Pag. 358 Beatus, Archiepiscopus Cantuariensis, patria Aquitanus, cum titulo Sancti prolixoque elogio reponitur in Supplemento Martyrologii Gallicani, & dicitur mortuus circa annum 1113. Interim constat, ex Malmesburiensi & aliis, quod post mortem S. Anselmi an. 1109 vacavit ecclesia Cantuariensis integro quinquennio, post quod electus Rodulphus, nullum locum concedit Beato isti, Anglicanis nec Hagiologiis nec Episcoporum Catalogis noto, planeque fictitio, & cui hic dies ideo solum lectus a Saussayo videatur, quia ejusdem nominis certus Sanctus alius nunc occurrit.
DE S. GREGORIO NAZIANZ.
Gregorius Nazianzenus, Archiepiscopus Constantinopolitanus (S.)
[Prologus]
Pag. 369 in margine pro anno CCCLXXXIX, scribe, CCCXCI.
Pag. 370 col. 1 post num. 6 hæc adde —
A cultu Sancti, ad vitæ ab eo actæ chronologiam transiturus, fateor, [Retractatio quandoque necessaria ei,] me experimento quotidiano discere, quanto sit facilius sententiam aliquam vulgo receptam falsitatis convincere, quam ejus loco stabilire aliam: hoc enim agenti contingit aliquando quod viatoribus, quibus aquarum violentia tritam eatenus viam abstulit, ut quocumque duce ingreßi aliam, ibi quoque inveniant salebras, quas sola desperatio melioris conditionis, tolerabiles faciat. [qui cogitur veteri opinionerejectas novam statuere.] Vt illi igitur, cum remetiendum est iter, solicito oculo circumspiciunt commodiorem viam aliam, qua denique ad locum intentum pertingant; sic etiam nos, dum non omnino acquiescimus ei, quam alteri certo falsæ præposuimus opinioni, angimur luctamurque, si forte aptior se ratio aperiat explicandæ difficultatis: quod fateri non pudet eum, qui se cogitat hominem esse errori obnoxium. Proinde quæ de S. Nazianzeni Chronologia disputavi, secundis curis retractata accipe, & pro §. 2 ac 3, proque additis in Appendice pag. 842, novos duos Paragraphos hosce substitue.
§. II. Chronologia Baroniana vitæ S. Gregorii cur teneri non posse videatur.
[Ex locis quibusdam negligenter latine redditis] In ordinando vitæ a S. Gregorio ductæ tempore, annisque ætatis definiendis, res apud Auctorem nostrum est implicatißima. Etenim eamdem ex ipsomet Sancto, ut par erat, certißimo ætatis suæ teste, exquirere voluit; sed Græcæ imperitus linguæ, non aliter ejus sensa intelligere valuit, quam ut erant Latine reddita ab interpretibus, istic ut plurimum minime curiosis, ubi eos maxime scrupulosos esse oportuisset (quemadmodum in tractatu de S. Athanasii Vita notatum est sæpius) itaque primo omnium impegit in versum ejus de Vita sua, quo indicare eum faciebat Interpres, quod
Annum ætatis agebat jam trigesimum, Quando, Athenis digrediente Basilio, subsistere coactus est, ad Rhetoricam ibidem (uti id intelligit Baronius) publice profitendam. [Sanctus creditur anno 355 fuisse tricenarius,] Hoc autem cum factum esse constaret post annum Christi CCCLV, quo Iulianus studiorum causa Athenas appulit, ibidem a SS. Basilio & Gregorio cognitus; consequens esse videbatur, ut Gregorius natus fuerit post consilium Nicænum, celebratum anno CCCXXV. Idemque rursus poterat confirmari ex Oratione Gregorii in laudem Basilii, ubi Sanctus, juxta interpretationem Latinam, de se suoque Basilio videtur sic dicere: Domum reversi, [imo imberbis,] scilicet ab Athenis, juris nostri quam primum efficimur, atque ex imberbibus inter viros censemur, fortius ac virilius ad Philosophiam ascendentes: quæ vix de tricenario dici possunt, nedum de eo qui annis pluribus eam ætatem sit prætergressus.
[8] Multo autem adhuc efficacius minor illa hoc tempore Gregorii ætas probatur, si natus est patre ejus non tantum jam Christiano, [aut etiam patre jam Episcopo natus;] contra quam communiter Græci in Menæis & Synaxariis asserunt (fuit autem baptizatus a S. Leontio ad Concilium Nicænum proficiscente) sed etiam jam Sacerdote vel Episcopo (qualis non potest ante annum CCCXXVIII factus concipi) id tamen sequi videtur ex his Latinis ejus ad filium verbis:
Nondum tot annos in vita explesti tua,
Quot ipse sacro jam consumpsi in munere.
Atqui hoc ultimum absurdißimum est, cum Nazianzeni discipulus Hieronymus lib. 1 adversus Iovinianum dicat; [quod omnino dici non potest.] Certe confiteris, non posse esse Episcopum, qui in Episcopatu filios faciat: alioquin si deprehensus, non quasi vir tenebitur, sed quasi adulter damnabitur: proinde & filii sic procreati censebuntur spurii. Id autem si vere dici potuisset de Nazianzeno, quomodo ei non exprobrassent Ariani; qui tot alia longe minutiora objecerunt? Quod si dixeris, Gregorium fuisse parentibus suis filiorum ultimum; & ante patris Ordinationem conceptum, ea peracta prodiisse in lucem: primo quidem repugnabis communi Græcorum opinioni, in Synaxariis expressæ; deinde gratis feceris Cæsarium fratrem, Gregorio seniorem. Baronius igitur, ne quid tale cogeretur admittere, maluit verba patris, ætatem filii cum sui Sacerdotii annis componentis, non nisi hyperbolice dicta judicare. Sed cum hæc dicta censeantur anno CCCLXXI, quando senior Gregorius solum numerabat annum Episcopatus XLIII, enormis ea fuerit hyperbole respectu filii, etiam in Baronii sententia, annis saltem nati XLVIII.
[9] His lectis vir eruditus suggeßit, hæreticis nupturientibus deridiculo futuram solicitudinem cavendi, ne ex patre Episcopo natus putetur Nazianzenus, quia id nostra ætate absurdum sit. [cum Episcopum conjugio utentem pro mœcho habendum dixerit Hieronymus,] Sed respondi, S. Hieronymi testimonium, qui solis triginta annis Nazianzeno superfuit, esse ejusmodi, ut antiquum satis videri debeat ad persuadendum, Apostolicam fuisse traditionem, qua ordinatus Episcopus jubebatur continentiam ab uxore polliceri, pro mœcho habendus si aliter fecisset. Audi nunc eodem ipso tempore, quo florebat scribebatque Hieronymus, Synesium Sophistam, cujus, lapidem (uti dicitur) omnem moventis ne cogeretur Episcopis fieri, extat ad Theophilum Patriarcham Alexandrinum epistola, anno CCCCX scripta, atque etiam in Annales relata a Baronio; ubi inter alia hoc quoque dicit: Mihi & Deus ipse & lex uxorem dedit: quapropter omnibus prædico, testatumque esse volo, me illam prorsus deserturam non esse, neque cum illa veluti mœchum clandestinam consuetudinem habiturum: alterum enim, minime pium; alterum, minime legitimum est: quin potius & volo & opto, & plures mihi & probos nasci liberos. Vbi apparet credidisse Synesium, quod Episcopo illicitum esset liberis operam dare; idque ex lege Ordinationi Episcopali conjuncta. Qui autem existimaret, ita protestanti fuisse indultum uxoris usum, modo consecrari se sineret; adeoque legem istam non ita indispensabiliter viguisse, quin aliquando liceret contrarium; [idque probetur ex ipso facto Synesii, unde contrarium aliquē male inferebant.] eodem modo deberet credere, permissum esse Synesio tenere dogmata quædam, fidei Catholicæ non satis consentanea, a quibus similiter negat abduci se posse. Quare (ut recte Baronius) haud aliud credi potest verbis hic fecisse Synesius, quam quod factis Ambrosius exhibuit; dum, ne Episcopus ordinaretur, se adulterum & sanguinarium publica professione ab omnibus credi voluit. Manet interim sensus ejus de Episcopalis obligatione ad continentiam notus: neque dubitare debemus, quin consecratus æque hanc tenuerit, atque sanam in fide doctrinam. Non tamen totum, quod postea in simili casu, etiam exigebatur primis illis Christianæ simplicitatis seculis; neque simul ac lecto, tecto quoque secedebant conjuges. Et ideo nihil mirum, quod in iis quæ de parentibus suis, deque Basilii fratre Gregorio Nysseno & conjuge ejus Theosebia narrat noster Nazianzenus, nulla fiat divortii alicujus mentio. Nec enim sublato per mutuum consensum conjugii usu, definebant esse & haberi conjuges, & communis familiæ onera curasque communiter sustinere; magna profecto laude digni, si cum his omnibus sic vitam instituerent, animumque a rebus terrenis abstraherent, ut etiam ἀζύγοις nulloque ejusmodi vinculo obstrictis similes se præstarent. Maneat ergo Gregorium Nazianzenum ex patre, non solum non Episcopo, sed ne Christiano quidem natum esse, quod tenent Græci; solumque videamus, quid responderi debeat ad loca in illius asserti probationem allegata.
[10] [Explicantur ergo ipsa Græci textus loca.] Dico igitur, quod, si recte expendas singula, uti Græce a Gregorio ipso sunt scripta; in iis nec unum quidem invenies fundandæ prænotatæ Chronologiæ sufficientem. Vt enim ab ultimo illo incipiam, quo redux Athenis videtur dicere, se tum primum ex imberbi inter viros censeri cœptum; longe diversus illius est sensus. Sic enim habet:Ὡς δ᾽ οὖν ἐπανήκαμεν, μικρὰ τῷ κόσμῳ καὶ τῇ σκηνῇ χαρισάμενοι καὶ ὅσον τὸν τῶν πολλῶν πόθον ἀφωσιώσασθαι (οὐ γὰρ αὐτοί γε εἴχομεν θεατρικῶς οὐδ᾽ ἐπιδεικτικῶς) τάχιστα ἐγενόμεθα ἡμῶν αὐτῶν, καὶ τελοῦμεν εἰς ἄνδρας ἐξ ἀγενείων, ἀνδρικώτερον τῇ φιλοσοφίᾳ προσβαίνοντες. Hæc autem sic verto: Ut igitur domum revertimus, qui aliquantulum mundo ac scenæ servieramus, [& 1, metaphora ab ætatis mutatione, sumpta,] quantum scilicet satis erat ut aliorum plurium obsequeremur cupiditati (neque enim ipsimet ad theatralem ostentationem propendebamus) continuo facti sumus juris nostri, & tamquam ex imberbibus facti viri, ad philosophandum nos contulimus generosius. Metaphoram sane hujus loci, quam addit a particula tamquam signavi, manifestam facit pars ejus prior, qua se & Basilium tunc primum sui juris factos dicit: quod uti non vult ipse de legali emancipatione intelligi, sed de figurata, qua mundo servire desiverant: sic nec quod ex imberbibus dicat factos viros, debet cum respectu ad ætatem accipi, sed referri ad animum: qui tunc primum viriliter erigi cœpit ac roborari, cum seposito aliis placendi studio, quod imperfectorum est, ad veram solidamque virtutem, quæ est virorum perfectorum, conatum suum intenderunt.
[11] [2 indicatur annus 30 studiorum,] Iam quod ad trigesimum annum attinet, cum discessu ab Athenis compositum, gratis præsumitur signari annus ætatis, ubi solum tempus, studiis impensum, multo congruentius potest intelligi. Ipsos Græcos versus accipe:
Καὶ
γὰρ
πολὺς
τέτριπτο
τοῖς
λόγοις
χρόνος,
Ἤδη
τριακοστὸν
σχεδόν
μοι
τοῦτ᾽
ἦν
ἔτος.
quæ sic sonant, Etenim longum tempus impenderam eloquentiæ exercendæ: eratque is annus mihi ferme trigesimus, scilicet in hoc studio. Esset autem hic sensus etiam clarior: si pro τοῦτ᾽ ἦν, hic erat, legas τοῦδ᾽ ἦν hujus rei, id est, studii, agebatur mihi annus fere trigesimus. Consonat his Gregorius Presbyter, in Vita Sancti, expresse affirmans, quod Athenis in patriam suam reverterit, τριακοστὸν ἤδη ἔτος πληρούσας, cum trigesimum annum explevisset: non enim hic finit, neque addit, ἐν βίῳ, in vita; sed ἐν τοῖς μαθήμασιν, in disciplinarum artibus pertractandis.
[12] [3 declarantur verba patris,] Denique verba patris Gregorii ad filium, quæ neminem non torserunt, modica correctione adhibita, facile videntur adduci posse ad sensum, ab historia & ætatis majoris ratione non alienum; si, ubi nunc in editis legitur,
Οὔπω
Τοσοῦτον
ἐκμεμέτρηκας
βίον,
Ὅσος
διῆλθε
θυσιῶν
ἐμοὶ
χρόνος.
si, inquam, versum ultimum ab Auctore sic conscriptum credamus,
Ὅσος διῆλθε δὶς ἰὼν ἔμοι χρόνος.
Tunc namque sententia Latine reddi hoc modo debet,
Ætas peracta tam longa non diu est tibi,
Bis quantum eundo labitur tempus mihi.
Nempe, [dicentis se fere duplo seniorem filio,] cum istæc dicebantur, centenarius fere erat pater: si autem filius intelligatur haud multo major quinquagenario, aptus erit undecumque sensus, & nulla tortus violentia. Etenim particula οὔπω, quam alii nimis absolute vertunt Necdum, latitudinem recipit; nec solum de præsenti, sed etiam de præterio dicitur: sic apud Aristophanem in Pluto.
Οὔπω χρόνου παλαιὸν εἰσεδέρκετο.
Latine redditur ab Interpretibus.
Non diu est ex quo videbatur.
Similem latitudinem habet Aoristus διῆλθε, quem proinde malui vertere in præsenti labitur, quam in præterito transiit. Quod si alicui videatur, eadem verba sic posse dilatari, ut pater, annorum plus quam quadraginta Episcopus, filio, non diu quinquagesimum annum transgresso, dicat, pene tot annos se habere in Sacerdotio, quot ille in vita; relinquat sane immutatum versum illum, tantumque videat, ut talem saltem Nazianzeno ætatem relinquat, quæ poßit conciliari cum ea quam sæpe allegat canicie sua.
[13] [anno 361] Etenim cum illa, quæ supra retulimus, verba post Episcopalem filii consecrationem, dixisse intelligatur pater anno CCCLXI; oportet Nazianzenum notabiliter majorem fuisse quadragenario; qui in Carmine de rebus suis, quod ante id tempus, non diu post Cæsarii fratris & Gorgoniæ sororis mortem, compositum fuit, itæ queritur:
Jam caput albescit canis, rugosaque membra
Tristis ad occasum vitæ mihi prona feruntur.
Licet enim præmaturam canitiem intelligas, [jam incurvo & cano,] sicuti interpres metro serviens præmaturam ejus senectutem in eodem carmine paulo post dixit, ubi in textu Græco solum habetur, quod χαλεπὸν πάθος, molestus cōflictus, temporalium scilicet quas ante descripserat curarum, ipsum, quietioris vitæ impatienter cupidam, κατὰ γῆρας ἔχευε præcipitaverit in senium; haud tamen hæc præcipitatio sic potest elevari, quin intelligatur similitudo senii, non qualiscumque, sed velut extremi: quia mox subditur, Καὶ κύπτω ποτὶ γαῖαν, Et propendeo in terram, quod silicerniorum est. Porro, qui tunc canus & incurvas erat; decennio post, cum morbo prohiberetur Olympium Præsidem per se accedere reis civibus veniam oraturus, eumdem appellans per Epistolam 172, merito his verbis utitur; Moveat te nostra canicies, quæ te jam antehac, & quidem persæpe movit. Simili modo Oratione 17 pro civibus supplicans, apud eumdem, vel potius apud alium ejus decessorem; Num tibi, inquit, supplicis lebelli loco canicies hæc offerenda erit atque annorum numerus? Quot hi, aut qualis illa? si anno CCCXXVI, aut etiam serius natus Gregorius? Patris canicies & anni, inquit Billius. Scio Baronium indicare aliquos, qui ad Valentis tempora hæc spectare crediderint: sed hos ipse manifesti arguit erroris, cum tota oratio, qua Præfectum spectat, alloquatur hominem Christianißimum sincerumque cultorem Trinitatis, [præcipitata scilicet senectute] qualibus ante Theodosium nullis commissa provinciarum Orientalium Præfectura. Suam ergo propriam eanicem intelligit, suorum annorum allegat numerum; talem utique, qui præcipue debeat miserationem movere. Talem autem non invenies in Gregorio, si anno CCCXXVIII natus, annum dumtaxat agebat LII cum scribebat Olympio. Tolerabilius eam sibi arrogabit vir sexagenarius, præsertim studiorum, curarum, ac pœnitentiarum fervore præcipitatus in senium, & præmature canus, qualem ipsum jam vidimus.
§. III. Expensa & reprobata sententia Suidæ, de ætate Sancti nonagenaria, alia media tenenda proponitur.
[14] Lexicographus Suidas, qui ante finem seculi XI floruit, ad nomen Gregorii Nazianzeni, [Obiit Sanctus an. non 393 sed 391] post Vitæ epitomen haud inelegantem, Obiit, inquit, ad annum usque LXXXX progressus & ultra, Imperatoris Theodosii anno XIII, is esset annus Christi CCCXCIII, Sed certior hic Hieronymo fides, qui sub finem libri de Scriptoribus ecclesiasticis enumerat libros a se compositos, usque in præsentem ultimæ istius lucubrationis annum, id est Theodosii Imperatoris decimum quartum: de Nazianzeno autem scripserat cap. CXVII, Decessit ante hoc fere triennium sub Theodosio Principe, adeoque anno Christi CCCXCI. Vti autem hic erravit Suidas, [neque nonagenario major, ut Suidat scribit,] ita verendum est ne in annis ætatis definiendis erraverit, si non ipse, saltem librarii ejus, obscuritate litteræ numeralis decepti. Quomodo enim homo, qui in tali calculo ante annum CCC natus, proindeq; octogenario major fuit, quando Constantinopolim accersitus est, totam fere ab Arianis aliisque hæreticis insessam; quomodo, inquam, homo tam grandævus persuaderi potuisset, ut iret? persuasus autem, quomodo potuisset tanta dicendi efficacia valere apud auditores, ut quos initio paucißimos Orthodoxos habuit, numerosißimos faceret; & pene extinctam Religionem in sua Anastasia dicendo restitueret, sicut restituisse eum scimus? Quomodo deinde, postquam in patriam rediit, abdicato Episcopatu Constantinopolitano, libuisset jam fere nonagenario, tot tamque multa Carmina scribere, quot & quanta extremis vitæ annis ab eo facta habemus?
[15] Vidi equidem has omnes difficultates mihi objici, quando in prima hujus Disquisitionis editione Suidam mihi sequendum statui. Sed jam semel ab ætate sexagenaria, qua contenti sunt alii, ineluctabili ratione abductus, nihil videbam aliud quo me reciperem; maxime cum Basilius, Nazianzeno, si non senior, saltem æqualis, pro anno CCCLXVII inveniretur laudari, [aut sexagenarius tantum,] Ep. 26 Nazianzeni ad Eusebium Episcopum Cæsariensem, ut qui tunc erat vita, sermone, & canicie omnium præstantissimus; quod de quadragenario non nisi inepte, de septuagenario vero aptißime dici videbatur. Accedebat ratio sumpta ab ætate parentum Nazianzeni: sic enim argumentabar. Pater Gregorius, sicut in Oratione XIX ait filius, obiit cum annos ferme centum vixisset, ex eisque egisset in Sacerdotio quinque & quadraginta, completos circa annum Christi CCCLXXIII. Rerum enim deinde secutarum series non permittit, ut postea vixerit. Factus igitur Episcopus est circa annum CCCXXVII, annos natus LV: totidem autem fere anno tunc habuit uxor ejus S. Nonna, utpote quam filius asserit marito suo non solum ὁμόζυγον conjugem, sed & ὁμόχρονον coætaneam fuisse; ἴσον πολιῇτε καὶ ἤθεσι, moribus & canicie æqualem. Atqui primogenitus ex eo conjugio creditur S. Gregorius, quomodo ergo credi potest circa idem tempus ille natus esse? nisi vel quinquagenarios parentes fuisse dicas cum jungerentur matrimonio, quod saltem de matre verosimile non est: vel prolem iis demum concessam post longam annorum circiter triginta expectationem. [quod pridem ostendi non posse cum parentum ætate subsistere,] Hoc vero tam insolens tamque prodigiosum, in quo veteri Saræ, Abrahami conjugi, tam similis S. Nonna fuisset, quæ parere cœpisset quinquagenaria, quomodo tacitum prætermisisset filius, tantam hic effudendi sui materiam habiturus, pro ea oratione qua parentes laudavit, multa longe minutiora expendens?
[16] Fuerit igitur, inquiebam, circa annum Christi CCLXXV natus S. Gregorius pater; & ætatis anno circiter XXIV, ex supparis ætatis uxore Nonna, genuerit Gregorium. Hic autem, post primos liberalium disciplinarum flores, in Palestina Ægyptoque haud negligenter decerptos, per annos septem vel octo, [Sed tunc ultra quam necesse erat fui progressus,] circa annum seculi & ætatis suæ circiter XXVII Alexandria navigarit Athenas, Himerium Proæresiumque Sophistas auditurus. Post annos deinde aliquot (cum fervor ætatis nondum long as uno in loco moras pateretur) discesserit in Syriam, Libanii Sophistæ celebri fama allectus; atque ex itinere Nazianzo transiens, baptismum susceperit. Apicem denique eloquentiæ adeptus redierit Athenas, ubi S. Basilium reperit, eique ibidem adhæsit usque post annum CCCLV; quando digreßi in suam ambo patriam, toti cœperunt ad summam Christianæ perfectionis conniti; cujus merito Basilius factus anno CCCLXX Cæsareensis Episcopus, anno LXXII amicum suum Gregorium, pridem Presbyterum, ordinavit Episcopum Sasimorum. Qui patris decrepiti exinde vices gerens in regenda Ecclesia Nazianzena, anno denique CCCLXXXI, tumulatis ante septennium patre ac matre, electus Episcopus Constantinopolitanus, grandem ætatem illuc attulerit; eoque promptius abdicarit onus, quanto proclivius erat eum ad quietam in patria mortem obeundam respectare, quam ad novos in aliena regione eademque turbatißima labores.
[17] Sic ego quidem tunc ratiocinabar, statuebamque: quotquot autem consulebam viros intra extraque Societatem eruditos (consului autem plures) fatebantur illi omnes, evidenter videri demonstratam, [licet ratiocinio nonprorsus inverosimili usus.] ætatem quam vulgo credatur majorem; hærebant tamen animo perplexo aliqui, nec audebant ad sententiam Suidæ mecum accedere, propter rationes supra notatas; quamvis eas ipsis conarer lævigare, dicendo, Anastasiam, in qua concionabatur Nazianzenus, quamque illi concipiebant amplißimam ac capacißimam ædem, initio fortaßis nec ecclesiam quidem fuiße; & ut fuerit, quemadmodum sensit Vitæ auctor Gregorius Presbyter, tamen ex hujus sensu fuisse propter angustias contemptam ab Arianis, omnia sacra loca alia Constantinopoli occupantibus. Sozomenus nec ecclesiam quidem credidit, sed in exigua quadam cellula cœtum suum coëgisse Sanctum dixit; addens, quod per quosdam fidei orthodoxæ homines in domum precatoriam constructa erat. Vt autem inter istas angustias plures dicentem intelligere possent, faciebant tabulata quædam, sursum erecta porticuum instar, in quibus feminæ stantes audirent verbum Dei, sicut ex ipsius Gregorii de Anastatia sua somnio Baronius elicit. Non ergo magnum fuit, hominis quantumvis senis, nec tam laterum contentione quam eloquentiæ venustate valentis, vocem exaudiri ab auditorio non numeroso, sed loci angustiis proportionato; quemadmodum quotidianis experimentis videmus in Anglia atque Hollandia, voce minime grandi veteranorum etiam Presbyterorum, impleri Catholicorum intra breve spatium constiputorum oratoria. Carminibus autem pangendis, quis dicat ineptam esse ætatem, quamvis grandem? Ejus certe rei in nostra Belgica Societate exempla suppetunt, ubi præter alios annosos poëtas habuimus Balduinum Cabilliavum, qui vitam simul cum versificandi studio ad quartum supra octogesimum annum extendit; habemus etiamnum Iacobum Wallium, extremo superioris seculi anni natum, & tamen secundißima etiam nunc Minerva utentem ad pangendos quovis metro versus, Latine ac Græce.
[18] Ita ego tunc aliis satisfeci fortasse non paucis; mihi ipsi plene, [Nūc mutata circa ætatem Basilii opinione,] ut dixi, satisfacere non potui. Cum autem procedente opere ad diem XXX Maji incidissem in quatuor sanctorum filiorum parentes. Basilium atque Emmeliam, & præcipui inter eos Basilii Magni ætas denuo recognoscenda mihi esset, ad ætatem matris definiendam; animadverti, epistolam Nazianzeni præcitatam, quæ de Basilio evidentißimam videbatur demonstrationem ætatis valde magnæ continere, pro anno CCCLXVII non admodum premere. Siquidem ubi Billius πολιὰν, caniciem, legit & vertit; ibi Francofurtensis codicis probatior lectio habet, πολιτείαν, conversationem. Hoc autem sublato, animadverti, longe congruentius se habitura omnia, si diceretur Basilius Magnus, circa annum CCCXVI natus, [mutari etiam debet circa Nazianzenum,] ne mater dicatur omnino fuisse septuagenaria, quando ad monasterium se recepit cum filia. Hoc semel posito, non adeo magna videtur difficultas in constituendo tempore; quo ita nasci potuerit Nazianzenus, ut neque multum senior juniorve fuerit Basilio, neque nimis annosam habuerit matrem, quando venit in lucem. Solum enim necessarium fuerit, ut pro littera, numerum 90 signante, sed ab alphabeto Græco extranea (sicut etiam extraneæ sunt quæ numeros 6 & 900 signant) littera π᾽, 80; vel ο᾽, 70 notans substituatur apud Suidam; tantumque videndum restabit, utrum vel sic haberi poßit congrua matri ætas.
[19] Puto igitur dici posse, quod in tam grandi centum annorum ætate, qualem Gregorius senior attigit, non adeo notabilis sit futura ætatis differentia inter ipsum & uxorem, quæ octogenaria major obierit, quin ὁμόχρονοι dici & canicie simili spectari potuerint, quanda uterque venit ad vitæ finem. Solet enim muliebris vigor, per sexus infirmitatem, pariendique liberos & educandi labores, frangi citius & emarcescere; [ut hic anno 70, vel 80, vitæ obierit.] cum viris cruda sæpe senectus sit ac viridis, pro senii ratione. Quare licet Gregorius senior anno CCLXXIII natus fuerit, potuit ei uxor, annis quindecim post nata, sub annum CCCXVIII Nazianzenum parere tricenaria; junior etiam multo esse, si eum peperisset decennio citius. Vtrum elegeris, non multo seniorem junioremve Basilio Nazianzenum feceris. Vt credas potius biennio vel triennio fuisse juniorem, suadere videntur verba patris, filio objicientis quod vixdum eam ætatem excesserit, quæ sibi jam bis fluebat: [natus intra annos 308 & 3181] aptius enim ea dicentur nato annos LIII, quam LXIII: hoc tamen etiam patitur aoristus διῆλθεν, solum significans in cursu esse tempus, quo filii ætatem bis fere, æquabat pater. De annis XXX, impensis Studio Eloquentiæ, justius dubitaveris, eosne ab ætatis anno VIII, an XVIII numerare malis, non annumerando tempus impensum primis litterarum & artium disciplinis, Grammaticæ scilicet ac Dialecticæ. Hoc enim si feceris, eos solum annos numerabis, quos peregre extra Cappadociam egit Nazianzenus studiorum causa, & justius ille poterit canos suos, [exorsus peregre studore anno 18 ætatis.] & corporis curvescentis imbecillitatem accusare, etiam prius quam a patre ad suscipiendā Ecclesiæ Nazianzenæ curam cogeretur: sed fuerit cum venit Constantinopolim saltem septuagenarius. Quod si nimium etiam videtur alicui, per me licet, ut sexagenarium faciat, aut etiam utrimque rescindat aliquid: apparet enim Suidam numero rotundo a se expresso additum aliquid voluisse; ex cujus sententia si diceretur Nazianzeni ætas annis LXXIV definiri posse, jam Basilio prorsus parem annis illum feceris, natum anno CCCXXIII, ex matre annos fortasse non plures quam XXIV supergressa aut etiam solum XX, prout eam feceris marito juniorem.
[20] Porro sicut promissam sæpe sæpius sinceritatem, variisque demonstratam occasionibus, in hac de Nazianzeni ætate quæstione retractanda me credo comprobasse; sic etiam libenter hic medebor nonnulli quorumdam ægritudini, moleste ferentium, quod contrarius sententiæ communi, S. Francisci Paulani ætatem ad duos annos ultra nonagesimum extendenti, vicennio integro eos imminuerim; atque ita videar detraxisse aliquid commendationi, quam usui ciborum Quadragesimalium, ab illis voveri solito, daret ætas tam longa ipfius, qui eum præscripsit, [S. Francisci Paulani ætas nonagenaria major,] & tota fere vita observavit. Id me non fecisse temere, sed auctoritatibus & chronologicis rationibus, saltem apparenter convincentibus, non solum animo indifferenti lectores, sed etiam ex Ordine ipso fatebantur illi, qui mihi mox faßi sunt, non existimare se, quod iis posset absque pervicacia obniti quisquam, utcumque præoccupatus. Libenter tamen hic profitebor, quod lecta Dissertatione Chronoligica, quam pro communi & antiqua sententia, de anno natali & ætate S. Francisci de Paula, contra novam a me propositam, composuit & anno MDCLXXX Parisiis vulgavit eruditißimus omnino idemque modestißimus scriptor. [videtur commode sustineri posse contra quam alias sensi,] Fr. Giry, ejusdem Ordinis in Provincia Franciæ Pronincialis, liquido agnoverim, eas, quas convincentes credidi auctoritates & rationes, non omnino esse tales, quin rationabili & perquam verosimili responsione occursum iis sit ab Auctore prælaudato; atque adeo nihil obstare me cuiquam, quominus communem sententiam sequatur. Ipse sane in eamdem nunc vel eo magis propendeo, quo minus volenti animo ab illa in Aprili receßi. Ceterum (ut præteream alia) fateor non prorsus exemptum mihi scrupulum, relictum ex illa tam grandi ætate, quam Brigittæ, matri Andreæ & Angelæ de Alesso, concedere cogitur vir sane perspicax. Vt enim in Calabria, Italiæ totius calidiori regione non omnino præter naturam fuerit partus post annum ætatis XLIV, certe est perquam difficilis creditu. [maxime si possit dici ex sorore Brigitta nata neptis Synonyma, & ex hac posteritas.] Videamus ergo, an etiam hæc difficultas nequeat superari, atque adeo scrupulus ipse tolli, si dicatur Andreas ille, natus quidem esse ex sorore S. Francisci (pro quo totis viribus opibusque contendunt ejus posteri) sed mediate: ita ut Brigitta, Andreæ mater, fuerit Sancti viri ex sorore etiam Brigitta neptis, Andreas pronepos, & ille hujus proavunculus. Certe apud omnes fere gentes usus obtinuit, ut in familiari sermone tantilla graduum diversitas dissimuletur, & Nepotes atque Avunculos dicamus, qui in summo Latini sermonis rigore vocari deberent Pronepotes & Proavunculi. Hoc autem posito, minus mirum fuerit, quod tam ambiguis opinionibus Patres Minimi inter se decertaverint, utrum ex Sorore, an ex Cognata dumtaxat seu Consobrina Sancti Andreas iste processerit. Sed & hanc conjecturam ipsorum arbitrio libens dimitto, minime pervicax disceptator; & quatenus salva veritate licere puto, alieno sensui sententiam meam haud gravate accommodans, quidquid obganniant aliqui, quasi probrosum sit e vestigio semel posito vel tantillum recedere, suo in stadio assueti ipsi obfirmare frontem ad quævis objecta, utcumque convicti ratiocinio vel auctoritate evidenti.
§. IV. Baptismus S. Gregorii, & exercitatio apud S. Basilium in Ponto.
[19] Tempus suscepti a Sancto Baptismi Gregorius Presbyter, & qui encomium Translationis seculo X scripsit Auctor, [Videtur baptizatus in patria a patre,] videntur differre post reditum Athenis, adeoque post annum CCCLV. Sed familiare est Gregorio illi (quem solum præ oculis Encomiastes posterior habuit) rerum ordinem potius quam temporum spectanti, etiam disjuncta conjungere, imo & rem pluribus vicibus iteratam, velut unam ejusdem temporis actionem repræsentare. Sic plures Gregorii secessus in Pontum, de quibus mox infra, tractat per modum unius: & fugam initam post susceptum reluctanti animo Presbyteratum, non distinguit ab alia, quā novennio post cepit Sanctus, ne ordinaretur Episcopus. Itaque hoc solum ex Auctore illo teneo, in patria ab Episcopo patre baptizatum fuisse Gregorium: cui enim potius hoc deferret officium? Occasionem dimißis Athenis recurrendi Nazianzum, non est opus longe quærere; cum dicat Sozomenus lib. 6 cap. 16, quod tam ipse quam Basilius, cum adhuc adolescentes essent, Himerio & Proæresio, Sophistis id temporis præstantissimis, se in disciplinam tradiderunt Athenis; postea autem Antiochiæ, Libanio Syro: tandem vero, & Sophistarum arte & causarum dictione post posita, [quando Athenis Antiochia trāsiit ad Libanium,] totos se transtulerunt ad studium Christianæ perfectionis & Litterarum sacrarum. Non fuit igitur, ex quo Athenas venit adolescens Gregorius, tam iis affixus, quin eodem famosißimos quosque magistros audiendi impetur, quo Cæsaream primum, deinde Alexandriam deseruerat, etiam Athenis excurrerit Antiochiam. Hac autem occasione nihil pronius fuit quam ut Nazianzo transiret, susceptum patriæ Episcopatum gratulaturus patri, quid ni & Baptismum de manibus ejus suscepturus?
[20] [postea autē Athenas reversus,] Quæres, An cum socio Basilio? Nulla sane nos cogit auctoritas credere, eodem ordine eodemque tempore ambos eisdem magistris dedisse operam; nec ulla scriptorum suorum parte Gregorius innuit, aut Cæsareæ aut Antiochiæ cognitum sibi Basilium fuisse: quomodo autem id tacere potuisset, si eum habuisset in tot locis, non tantum disciplinarum discendarum, sed & itinerum ea causa susceptorum socium? Igitur mihi verosimilius est, Cæsareæ studuisse Basilium, cum Alexandriæ, Athenis, & Antiochiæ Gregorius ageret; Antiochiam autem venisse, cum hic Athenas redisset. Hoc autem si cui videatur absimile vero, propterea quod Gregorius de Laudibus Basilii, hunc Cæsarea Athenas immediate deducat, nulla facta Antiochiæ mentione; cogitet is, quod durantibus Antiochiæ toto anno CCCXLI terræ motibus, Libanius transierit Cæsaream, ibique Basilium jam minime tironem in disciplinam acceperit, ac deinde Athenas transmiserit. Interim ex dictis consequens mihi fit, quod Sancti Gregorius & Basilius non nisi in virili ætate invicem se cognoverint Athenis, Libanio forsitan communi utriusque magistro huic illum commendante. Conjecturæ isti suffragatur Gregorius, [ibidem excepisse Basilium.] quando opera sua factum narrat, ut Basilius, Athenas veniens, haberetur eximius a ludicra illa probatione, qua moris erat novos discipulos excipi; quod illis nectendæ amicitiæ principium fuit. Hinc enim præsumi potest, minime novum Athenis tunc fuisse Gregorium, qui tanta ibi jam pollebat auctoritate, ut tam insuetam gratiam Basilio potuerit impetrare; hic autem attigisse tunc temporis debuit talem ætatis ac doctrinæ gradum, qui mereretur adeo præter morem a consueta vexatione eximi, intercedente ad hoc Gregorio.
[21] [Baptizatus autem,] Itaque libenter credam Sanctorum sanctißimam amicitiam primum initium habuisse, cum reversus, Athenas post suum Baptismum Nazianzenus, hac secunda vice aliquam multos ibi annos egisset, puta circa annum CCCXLVI. Vt autem de ipso Baptismi tempore statuamus aliquid, considerandus est nobis casus geminus, per quem ipse factum ait, ut ejus suscipiendi voluntas ad effectum deduceretur, jam bis adducta in periculum ne frustra esset. Primum discrimen fuit, cum Nazianzenus Alexandria navigavit Athenas, totis viginti diebus ac noctibus tempestate jactatus; quando serio sese Christo devovit, eatenus fortaßis inter studiorum promovendorum fervores de capessenda religione ambiguus. Alterum, cum tota Hellas gravi terræ motu contremuit, & ruentibus paßim domibus effugium nullum certum pateret. Baronius famosum hic terræmotum intelligit anni CCCXLI, quo Orientales potissimum partes concussæ, [post terræmotum in Græcia,] & Antiochia quidem integro uno anno. Godefridus Hermant, ex vulgari opinione cum Baronio sentiens, Gregorium, cum Athenis ultimo exceßit anno CCCLVI, dumtaxat egisse ætatis annum fere trigesimum; & videns de aliquo terræmotu loqui Sanctum, qui accidit quando ipse jam Athenis studebat; nimium vero absurdum credens asseverare, quod Gregorius Athenis fuerit ætatis annum XV agens, quem constat prius Cæsareæ & Alexandriæ dedisse operam eloquentiæ; suggerit alium terræmotum anni CCCXLV, quo Dyrrachium corruit. Sed quam uterque annus adducendo Athenas Gregorio, in ipsorum sententia, est præproperus; tam accommodus foret illi sententiæ, quæ Sanctum faceret anno circiter CCXXIII natū, annorū tunc fuisse circiter XXVIII. [anno 345.] Commodior tamen esset postremus Terræ motus: quia verosimile non est, vel Orientalium provinciarum motum, quo concussa est Antiochia, pertinuisse usque ad Occidentem, cui Hellas adscribitur; vel in eo describendo, de Antiochia tam lamentabiliter subversa, taciturum Sanctum fuisse: Dyrrachium autem in eadem cum Hellade continenti, situm est, adeoque simul commoveri potuit imo debuit: unde territus Sanctus transierit in Orientem, ubi tales motus cessabant, & restaurata quadamtenus Antiochia rursum Libanii gloriabatur præsentia; transiens autem, ut dixi, per Cappadociam, Baptismum de manu patris acceperit.
[22] Quod si malueris, decennio plus minusve citius natum fuisse eumdem Sanctum; [nisi forte citius natus Sanctus,] tunc anno circiter CCCXXXIV potuerit prima vice Athenas venisse, enavigato maris discrimine; atque brevi istic acto tempore, Antiochiam transiens circa annum CCCXXXVI vel VII suscepisse baptismum; alius interea temporis terræmotus in Hellade erit inveniendus, qui talis consilii auctor extiterit. Illos autem hoc toto IV seculo frequentiores extitisse, dum Arianorū motibus cuncta concuteretur Ecclesia, verosimile facit Ephrem Syrus, cum in Proœmio ad lib. 2 de Vitis Patrum ait: Terra, tremiscens a facie Domini, sub pedibus nostris commovetur … urbes integræ absorptæ sunt, [citius etiam fuerit baptizatus,] & loca ab ira Domini desolata. Poterat quidem recto per mare mediterraneum itinere Athenis Antiochiam transire Nazianzenus: sed quis credat, eidem cui ante periculo exponere se voluisse, necdum expiatum? quis item credat, in tam frequenti migratione, nec semel quidem revertisse Nazianzum, ut patri gratularetur Episcopatum? siquidem ipse studiorum causa prius excesserit e Cappadocia, quam is Episcopus ordinaretur. Si tamen in Græcia susceptum Baptismum omnino putes, statim post secundum a terræmotu pavorem divinitus incussum; nec ego magnopere contendere velim pro Nazianzo, nec tamen desinam opinari, aliquando istuc usque excurrisse studiorum suorum tempore Sanctum, si non Baptismi, saltem filialis affectus causa.
[23] Restat de Pontica Gregorii solitudine verbum addere. Ruffinus annos ei tredecim aßignat, Baronius vix septem annos invenire se fatetur. Gregorius Presbyter ita loqui videtur, quasi ea solitudo continua fuerit, nulloque in patriam reditu interpolata. Ego varios secessus ex ipsomet Sancto sic discrimino ordinoque, [secessus Sancti in Eremum,] ut ad Basilium, qui anno CCCLVI vel VII in Pontum se receperat, adjunxerit se Gregorius anno mox sequenti: eo tamen animo, quem indicat Epist. 5, ut partim cum ipso foret in Ponto, partim ipsum secum haberet Nazianzi: quod ultimum cum a Basilio non impetraret, & senectutem suam allegans pater filium instantißime revocaret, solus Nazianzum redierit Gregorius, [primū ad 3 aut 4 annos:] anno CCCLIX aut sequenti. Ordinatus deinde anno CCCLXII contra suam voluntatem Presbyter festo Nativitatis, Epiphaniæ, aut Luminum; præ dolore violentiæ sibi factæ profugerit ad amicum, adhuc in sua versantem solutidine: cujus regustata dulcedine aliquantulum recreatus, rursus in Paschate redierit ad parentes ecclesiamque paternam. Deinde cum Basilius etiam Presbyter, propter subortas tum Eusebio Cæsariensi Episcopo simultates, Pontum repetiisset, eoque invitasset Gregorium; excusaverit hic matris suæ, paulo post sanatum miraculose maritum graviter ægrotantis morbum: [deinde ad brevius tempus semel, iterumque,] qua non minori miraculo relevata, continuo, ut promiserat, ad amicum recurrerit anno CCCLXIII: cum eodemq; elaboraverit pulcherimas illas duas contra Iulianum invectivas, agens ibi æstatem reliquam & sequentis anni initium; sic ut ante festum Luminum revertens, dixerit eam quæ extat de illa die orationem, licet Joannes non esset, ex deserto tamen veniens, ut ibidem præfatur: & cum patre suo reconciliarit dißidentes ab eo, propter Ariminensis fidei signationem, Monachos. Anno deinde CCCLXVII in Pontum rursus abiit Gregorius, non ibi commoraturus, sed Basilium ad Eusebium, jam sua opera ei placatum, reducturus Cæsaream. Qui compositis Ecclesiæ illius rebus, potuit sequenti anno rediisse in Pontum, ad revisenda monasteria istic a se constituta, & socium itineris habuisse Gregorium; si verum est, [imo tertio,] quod in hujus Vita scribit alter Gregorius, quod mors fratris Cæsarii coëgerit eum festinato regredi Nazianzum, ad senes & afflictißimos parentes consolandos. Mors enim ea anno CCCLXVIII accidit: post quem annum nullum ejus alium secessum novimus, nisi eum quem suscepit impatiens contentionum, quibus implicitum sese vidit anno CCCLXXI consecratus Episcopus Sasimorum: [& quarto.] quando rursum fugitivus excurrit in montem, quem libenter credam Ponticum illum, eumdem in quo antehac Basilius vixerat & discipulos suos reliquerat. Videntur porro ii quos secutus est Rufinus, Basilii anachoresim, ab ejus Athenis discessu usque ad ejus Episcopatum æstimasse, itaque annos tredecim numerasse, ab anno CCCLVII ad CCCLXX, licet eos non continuos in eremo egerit: Gregorii autem secessus famosus & celebris, ponendus est antequam ordinaretur Presbyter, nec ultra tres quatuorve annos extendendus.
[24] His ita positis, quæ commodiori alia via oblata haud difficulter dimittemus, [Cur notæ a nobis ad Vitam additæ,] necesse erit nobis præter editum proprium Sancti de vita sua carmen, etiam ad Vitam a Baronio collectam Notas aliquas nostras adjicere, salva viri diligentißimi reverentia: cui semper suus manebit apud posteros honos, quod primus in difficile argumentum ingressus nobis aliisque viam straverit, quam principio asperiorem, detractis additisque nonnullis vel aliter explicatis, facile fuerit hinc inde planiorem reddere. In istis autem Notis conabimur, ipsorum exhibitione locorum, ea præcipue illustrare puncta & confirmare, quæ hoc ultimo paragrapho asseruimus de baptismo & secessu S. Gregorii. Ad alia distinctius explicanda, libenter fatemur nos multum adjutos Vita SS. Basilii & Gregorii, simili quo antea Vita S. Athanasii prodierat stylo, edita Gallice anno MDCLXXIV, a Godefrido Hermant, uso in citandis quæ allegat ex S. Gregorio locis editione Parisina Morelli, curata anno MDCIX, quam & nos subinde citabimus in Notis, adscripto (ut ille facit, & supra in S. Athanasio fecimus) paginarum numero: quamvis Baronius in suo Ms. ac deinde in Annalibus plerumque utatur editione Leunklaviana, Basileæ sub annum MDLXXII curata. Convenit hoc lectorem non ignorare; sicuti & quod Baronius veterē plerumq; alleget versionem, in qua voluimus nobis aliquando licere, ut versus quosdam subinde revocaremus propius ad verborum Græcorum sensum, ubi Latina nimium videbantur obscura aliove detorta. Consilium porro, de Græco quod promisi carmine in Latinam prosam vertendo, ut magis probes, accipe prælaudati Wallii epistolam, instantius a me rogati, ut metricam, qualem fecerant alii, versionem ipse faceret, amicitiæ nostræ perpetuum futurum in hoc opere monumentum: ea sic incipit.
[25] Quam in partem acceperis ea quæ superioribus litteris ad te dedi, ego quidem nescio. Vereor sane, ne postulata præcidendo, partem etiam aliquam reciderim, imperitorum more chirurgorum, amicitiæ nostræ, integræ & jucundæ, mihique perutilis, neque modo fautricis fidelissimæ, sed etiam effectricis honestissimæ voluptatis, quam ex eo capio, quod de Musis meis optime merearis. Hoc te velim ad animum referre, quod me terret in primis, quam non modo magni, sed etiam diuturni laboris futura res sit. Neque enim diffitebere posse me faciliore opera Tragœdiam scribere, in qua & genio meo indulgeam, & libero cursu ferar. At ne nihil petitioni tuæ dedisse videar, accipe versus pauculos, quibus ut vina gustu prælibamus, ita volui diligentiæ meæ periculum aliquod facere, in primis his octo versibus.
Τὸ
τοῦ
λόγου
βούλημα,
τῶν
ἐμῶν
κακῶν
Ἐξιστορῆσαι
τὴν
ὁδὸν,
εἰτ᾽
οὖν
δεξιῶν.
Οἱ
μεν
γὰρ
οὔτως,
ὁι
δ᾽
ἐκείνως
φαῖεν
ἄν,
Ὅπως
ἄν
οἶμεν
τῆς
ῥοπῆς
ὦσιν
τινές.
Οὐ
γαρ
τὸ
βούλεσθ᾽
ἀσφαλὲς
κριτήριον.
Παίζει
δὲ
μέτρον
τῆς
ἀνίας
φάρμακον,
Παίδευμα
καὶ
γλύκασμα
τοῖς
νεοῖς,
ἃμα
Τέρπνον
παρηγόρημα …
Libet peractam mihi remetiri viam:
Quotquot secundos, quotquot adversos tulit
Decursa casus vita, vulgandis libet
Mandare chartis. Damnet hic, alter probet,
Nihil laboro: cuique mens fuerit sua,
Ut huc & illuc sæpe momento levi
Inclinat animus. Quippe judicium nequit
Erroris expers ferre, qui solum velit.
At Musa, quidquid asperum fuerat pati,
Ludente versu lenit: hæc suavi instruit
Monitu juventam: hæ pectora hortando arrigit,
Gravibusque præbet dulce solamen malis.
ANNOTATA.
Reformata in eum, quem secundis his studiis elegimus, modum Chronologia; consequens est, ut etiam in Annotatis mutentur aliqua, quæ hic lubet subtus attexere, alteri forsan editioni usui aliquando futura: quando etiam habenda esset ratio erratorum quorumdam in Appendice pag. 845 col. 1 correctorum.
Ad Caput 2 Annot. p lin. 2 dele, Nota autem πολὺν Χρόνον &c.
Cap. 3 Ann. f quinquagesimus sextus, lege, plus quam quadragesimus.
Ann. i sic lege. Acta hæc sunt circa an. 360, quando Cæsarius, qui non potuit multo junior fuisse Gregorio, ut minimum erat quadragenario propinquus: nec tamen mirum videri debet adhuc primitias dici doctrinæ, ad illam usq; ætatem & ultra longo studio acquisitæ. Nam &c.
Cap. 4 Ann. b post medium in parenthesi (sub amita) lege (sub avi).
Ann. n pro ultima linea hanc substitue: Sed verosimilior lectio Græca πολιτείαν conversationem habet, non πολιὰν caniciem: quare nihil hinc concludi potest pro majori minorive ejus ætate.
Cap. 5 Ann. b. lin. 3 sic lege: cum respectu ad ætatem, in qua istud de se Sanctus scripsit anno 382.
Cap. 10 n. 85 lin. 12 ad litt. n restitue omissa male verba Imperante Marciano Augusto — deinde Ann. n lin. 7 post — Hermant credidit — expunge cetera, atq; hæc scribe — Sed nodum solvit Antonius Pagi in Proleg. ad Dissert. Hypaticam n. 36, docetque Sozomenum, licet Historiæ suæ metam posuerit anno 429; eam tamen non edidisse, adeoque nec obiisse ante annum 450, siquidem lib. 5 cap. 39 agens de bello quod inter Romanos ac Persas ortum fuit anno 420, illud adhuc permanere ait, triginta jam elapsis annis. Eodem ergo modo potuit meminisse ecclesiæ, Marciano imperante erectæ post annum 450, imo etiam dedicationem ejus vidisse, cum anno 458 (sicut ad eum annum scribit Theophanes) S. Anastasiæ corpus Sirmio delatum in ejus templo ad Domnici Porticum depositum fuit.
Cap. 14 Annot. l adde — Corrigendus est etiam in nomine alterius Consulis, testamento præfixi, vulgatißimus error, quo Euagrius scribitur pro Syagrio; quem errorem primus notavit in suis ad Dissertationem Hypaticam Prolegomenis num. 26 eruditißimus P. Antonius Pagi, ubi varios Onuphrii aliorumque circa hunc Consulem errores aperit. Gesserunt autem illi Magistratum anno CCCLXXXI, quod pro Chronologia hujus testamenti notandum.
Cap. 15 Ann. k post medium, sic muta: At in nostra id ambiguum, maxime si ante annum 310 fuit natus Gregorius, qui tamen etiam tunc ultimus natorum fuisse potuisset, attenta grandi ætate patris, atque etiam matris, licet aliquanto junioris.
Cap. 17 Ann. m, sic incipe. Nobis, qui sexagenario majorem aut etiam septuagenarium nunc habemus. Et lin. 5 in decrepita — lege in grandiori. Et lin. 9 — sed hoc non plus quam annum sexagesimum arguit — lege — sed hoc etiam de præmatura canicie, studiisque & curis paulo post annum 50 præcipitata, potest intelligi.
Cap. 19 Annot. a adde — Intelligo autem quod in Cæsarea Bibliotheca Viennæ inveniantur mille & centeni aliquot versus S. Gregorii Nazianzeni, necdum vulgati, in quibus sint etiam, quos de Episcopis intitulavit quosq; non nisi Latine potuimus hactenus legere. Insigne hoc erit ad opera tanti Patris complenda auctarium, cum dabitur in lucem.
Annot. b lin. 5 dele — quem libenter eum illo tenemus &c.
In Carm. de Vita sua num. 21 col. 2 lin. 21. Nondum tantam emensus es ætatem, quot annorum mihi tempus exactum est. — lege — Non diu est, quod tantam emensus es ætatem * quanta mihi agitur in Sacerdotio: & in margine nota. * forte, Quanta mihi jam bis labitur.
Porro in Appendice de Translationibus addantur sequentia.
Pag. 456, num. 31 col. 2 adde — Translationis autem ad proprium altare; sub quo illud inventum est a Gregorio XIII, hoc reperiebatur Monumentum, ipsi aræ insculptum, ut refert Floravantes Martinelli Romæ sacræ cap. 12 pag. 360: [vel etiam an. 1505.] Situm est sub hoc altari corpus D. Gregorii Nazianzeni, & Patriarchæ in Constantinopoli, sub Theodosio seniore an. Dom. CCCXC obiit. Translatum inde corpus Constantinopolim, deinde in urbem Romam, & in hac ecclesia conditum est nuper sub Julio secundo MDV; postremo eodem anno, mense Julii XXIV, sub Abbatissa Martia Palosia.
Pag. 457 num. 34 muta, pro eoque pone quæ paulo productius habentur pag. 845 postea adde — Simili credulitate ac reverentia Metropolitana Cusentiæ ecclesia habere se credit, teste Vghello Tom. 7 col. 252, [Calvitium, Cusentiæ,] Calvitium Gregorii Nazianzeni, Brachium Martini Episcopi, & Brachium Bernardi Abbatis, ac Tibiam B. Hieronymi. De his operæ pretium foret plura discere: sed imprimis, de quodam ibi pariter nominato Bodos, qui fuit unus ex septuaginta duobus discipulis, cum ejus nec nomen quidem alibi legerimus hactenus; si forte ejus ibi corpus est, & cultui dies anni certus attributus: nihil enim horum Vghellus explicat. Multo amplius, quam Lusitani aut Calabri, prætendunt Veneti, [Venetis & Romanis de corpore contendentibus,] cum totum Corpus Constantinopoli allatum se dicunt habere, in ecclesia monasterii S. Zachariæ; quod etiam ad hunc diem notant, in Ordine recitandi Divini Officii, qualem habemus pro anno 1657 excusum. Hi si paria Romanis documenta proferant posseßionis præsentis, inspecto quod haberi dicitur corpore; aut translationis antiquæ argumenta tam verisimilia, ut prudentem valeant credulitatem fundare; non alitercum Romanis conciliari poterunt, quam dicendo, non solum Gregorii filii corpus fuisse delatum Constantinopolim, [credere possis alterutros habere S. Gregorium patrem.] eo quo supra explicatum est modo; sed etiam Gregorii patris, uno alterove seculo post, cum Cappadociam occupantibus Saracenis, sacra inde pignora plura secum auferrent Christiani fugitivi, quorum respectu facilius reciperentur in urbe Regia, talium thesaurorum cupidißima receptrice, aut alibi locum refugii invenirent. Nihil autem facilius fieri potuit, quam ambiguo Gregorii Nazianzeni nomine confundi patrem filiumque; maxime, si prius quam corpus patris Constantinopolim adferretur, ablatum jam erat corpus filii, quo damnum illius sarciri videbatur. Venerabantur Gregorium Patrem Græci Primo die Ianuarii, quando laudes ejus a filio explicatas dedimus; neque hactenus ullam invenimus ecclesiam quæ corpore ejus gloriaretur. Similis fortuna matri Nonnæ, similis sorori Gorgoniæ contigit; quarum corpora utinam debito honore non careant, cum virtutes tam notæ sint.
Pag. 460 de S. Tudino n. 3 lin. 9 a fine post, SS. Cerentini & Tudini — adde — quamvis nulla nominis differentia sit, an per Gu, aut W scribatur. Fortaßis etiam, ut accidit Sanctis Brittanicis multis, gratis adjunctus S. Corentino Guingualoëus fuit: quo casu non esset opus duos distinguere: quod poterit &c.
Ibid. de S. Luminosa lin. 4 — XXI Maji — l. — Ianuarii.
DE B. NICOLAO ALBERGATO.
Nicolaus Albergatus, S.R.E. Cardinalis & Episcopus Bononiensis, ex Ordine Carthusiano (B.)
Pag. 477 Annot. d Philippus Audax — l — Bonus.
Pag. 483 Annotationem a sic muta — Monsteriolum hoc (rectius scribendum Monasteriolum) non est oppidum Picardiæ vulgo Monstreuil, ut in margine annotarat Garnefeltius, & descripsit Donius d'Attichy) sed est oppidum agri Senonensis, ad alterius differentiam, a situ cognominatum Monasteriolum ad saltum Icaunæ, id est ad hujus & Sequanæ confluentiam situm, vulgo Montereau-faut-Yonne.
Annot. e Marchio hic Atestinus erat; Estensem vulgatiori appellant vocabulo, ab Italico Este, pro Atestis.
Pag. 490 ante diem X ponatur:
DE BEATO BENINCASA ORDINIS SERVORUM B. MARIÆ
MONTE-CLOELII IN HETRVRIA.
Sylloge Historica de vita & cultu.
Benincasa Ord. Servorum B. Mariae, Monte-Cloelii in Hetruria (B.)
MCCCCXXVI
D. P.
In Orientali Hetruriæ limite, ubi Claniæ paludes Senensem Perusinumque Comitatus disterminant, inter Clusium & Pientiam, [In oppido vulgariter Monte-Chieli,] huic quam illi propius jacet oppidum, ab altiori situ & veteri quodam possessore vulgariter Monte-chielli dictum, quod Latine videtur posse reddi Mons-Clœlii seu Clœliorum, quorum appellatio, jam inde a Tarquinii & Porsenæ Regum temporibus, Romana in historia celebratur: quamquam de nominis istius ibidem vetustate tanta nihil ausim definire, nullo scriptorum antiquorum prælucente. Satis est dicere ex vicinorum relatu, ab annis plus quam mille fuisse munitißimam arcem; cui successerit alia, Radicofani vulgo dicta, iisdem Senensibus a Pio II donata. Sed ut cognitus extra Hetruriam parum & nunc ignobilis locus sit; memorari tamen sacra in Historia meretur, propter B. Benincasam, ex Ordine Servorum B. Mariæ, cujus in vicina spelunca mortui corpus religiose servat & veneratur. Illum a Philippo Ferrario Servita, [cultus Beatus,] in Catalogo Sanctorum ac Beatorum Italiæ; & a Silvano Razzio Camaldulensi, in Vitis eorum qui ad Hetruriam pertinent, præteritum miraremur; nisi utrumque jam alias deprehendissemus, ex suamet religione & patria prætermisisse nonnullos, nequaquam nobu prætereundos. Beatum certe Benincasam quod attinet, hunc minime ambiguum in loco sepulturæ suæ cultū habuisse probant, quæ apud Archangelum Gianium Centuria 2 Annalium Serviticorum lib. 5 leguntur sub hoc titulo. Gesta B. P. N. Benincasæ, quæ ante & post ejus mortem contigerunt.
[2] Pater Benincasa… Florentiæ ortus MCCCLXXVI, fidelis beatæ Virginis Servus & prudens evasit: [qui dum esset puer, audiens Concionatorem quemdam explicantem verba illa, Bonum est viro si portaverit jugum ab adolescentia sua, [qui factus Servita,] statim cuncta dimittens, contra diaboli, mundi, & carnis tentationes clypeo virgineo se munire studuit, quo deinde omnia tela inimicorum viriliter superavit. [Thr. 3, 27] Verū ut id commodius efficere posset * Montem Tuniatum Senensium, quo in loco B. Philippus pœnitentiam egit, profectus est: & in rupe montis ardui cellulam construens, ostio clauso & obstructo, in magna abstinentia se afflixit. Advenientibus tantum se videndum per fenestram prȩbens, mulieres vero se nec videre, nec audire permittebat. Si a spiritu fornicationis impugnabatur, orabat Deum, non ut amoveret pugnam, sed ut præberet fortitudinem. Si infirmabatur, neminem ad se introëuntem admittebat, [solitariam vitam duxit,] inquiens; Ignis mihi appositus est ad æruginem tollendam: si populi eum visitantes eleemosynas elargiebantur, nolebat accipere, sed buccella panis ac modica aqua contentus dicebat: Adversarius noster facilius a nihil possidentibus superatur. Imo potius iis qui sibi victus necessaria ministrabant, quædam propriis manibus elaborata donabat. Nonnullos a spiritibus malignis vexatos sibique delatos, [miraculis clarus:] solo Crucis signaculo liberabat: & aquam infirmi bibentes a se benedictam, sanitati sunt restituti. Ita scribit Pater quidam Franciscus de Monte-Politiano in laudem hujus viri.]
[3] Cumque solitudinis & asperrimæ vitæ esset amator, populique frequentiam prorsus nesciri cupiens aufugeret, in imam vallem a Balneis S. Philippi ad quintum milliare secessit; prope Montichiellum. Ibi antrum profundum, [etiam post mortem, an. 1426 obitam.] quo nisi per scalam seu funem descendere liceret, ingressus, vitam quasi Angelicam duxit; & suavi psalmodia, assiduoque jejunio, & diutina pœnitentia exaturatus, speluncam illam sibi statuerat velut deliciarum paradisum. Ibi tentantes dæmones ab eo sæpe elusi, aliquando verberati, & quandoque fugati per vallem illam nemorosam, crebro ab incolis auditi fuerunt; quemadmodum vicissim Angelorum concentus, & nocturni splendores prope locum sæpe videbantur. Adveniente vero anno ætatis suæ quinquagesimo, B. Benincasa a Deo evocatus ex ergastulo carnis, die nona Maji MCCCCXXVI ad cælum evolavit. In cujus obitu singulæ per vicina oppidorum campanæ (mirabile quidem dictu) pulsari simul auditæ & visæ fuerunt; Montichielli, Politiani, Corfiniani, Follonici, Chianciani, Castellioneti, Rocchæ S. Quirici, Sartiani & Montalcini: quorum populi certatim Benincasam, veluti suum civem deplorantes, & funerales ei honores patrantes, currunt undique ad strepitus illos campanarum.
[4] Multi vero avidissime quærentes, cur tot & tantæ campanæ pulsarent, cælestis quidam splendor super Beati speluncam visus, mysterium illico declaravit. Quare accurrens populus invenit exanime beati viri corpus, ante altare genibus flexis, [in qua repertus velut vivus & orans,] & sublatis in cælum manibus, atque apertis erectisque oculis, quasi orans. Nam veluti alter Paulus Eremita a S. Antonio repertus, ac si adhuc viveret, ab omnibus conspiciebatur. Quæ res populos illos in maximam simul admirationem & contentionem adduxit, singulis certatim volentibus venerandum illud corpus in suum oppidum adducere. Patres vero nostri Politianenses omni jure contendebant, Fratris sui Reliquias apud se habere, tum ratione Habitus & Religionis, tum maxime quod eo in cœnobio, etiamsi patria Florentinus fuisset, consuetam emisisset Professionem, & in Album Filiorem ejusdem Conventus adscriptus fuisset.
[5] [a juvencis indomitis effertur in montem:] Qua in re divino monitu factum, ut, ad sedandas lites, duo de communi omnium consensu, adducerentur indomiti tauri, qui Corpus illud super novum plaustrum traherent, quo divina tantum Providentia maluisset. Cumque vituli illi nulli unquam jugo assueti fuissent, tamē cicures & mansueti, sanctum illud vehiculum super Montichiellum adduxerunt; & genuflexi ante majorem oppidi ædem, Divo Mauritio sacram, steterunt. Ibi igitur venerabile illud Corpus honorifice conditum crebra miraculorum claritate refulsit: ubi postremo populus ille, cælestium donorum per B. Benincasam particeps effectus, & tanti beneficii non immemor, cœnobium extra mœnia pro Religione Servorum ultro a fundamentis MCCCCXCIV erexit. Hactenus Gianius, ea quæ num. 2 [] inclusimus ex Chronico Ordinis, [Ita Gianius ex parte transcribens Pocctantium] per Michaelem Florentinum (Pocciantium ille & ipse se alibi cognominant) ad annum usque MDLVI perducto, verbotenus mutuatus; cetera ex informatione certiori Politianensium Clœliensiumque Fratrum accipiens: pro quibus dumtaxat pauca, nec sine errore, quoad initium Conventus Clœliensis, quasi is ante Benincasæ adventum extitisset. Michael habet: Tandem ad monasterium oppidi Montis-Occhielli (alia hæc scriptio est, secundum quam Latine videretur Mons-ocellorum dicendus) jussu Generalis se contulit: melius dixisset, quod ejus permissu se contulerit ad speluncam: ibique anno MCCCCXXVI gloriose cælestia regna petiit. In cujus obitu Angelicæ voces auditæ sunt; ac languidis a diversis infirmitatibus vexatis, [Francisci Politianensis,] corpus venerandum tangentibus, salus concessa est: ossa vero conquiescunt honorifice in ecclesia Plebis ejusdem Castri. Quis autem sit Franciscus de Monte-Politiano, supra in fine num. 2 nominatus, quidve & quando scripserit, necdum comperi.
[6] [& Cosmi Florentini relatu nixum;] Idem Michael annum morti aßignatum sic auspicatur: Si monimenta R. P. M. Cosmi Florentini solida sunt, inter ceteros sacros viros, qui Religionem virtutibus ac optimis moribus decorarunt, adest B. Benincasa de Florentia, Virginis servus fidelis & prudens, qui dum esset puer &c. Duos autem in Catalogo Scriptorum Florentinorum, apud prædictum Michaelëm, Cosmos Florentinos comperio; alterum cognomento Favillam, alterum Oricellarium: quorum hic anno MDXXI floruerit, iste pestilentia obierit MDXXVI, uterque autem scripserit in Regulam S. Augustini, quam Ordo Servorum profitetur: ibique plurima documenta, religiosis viris valde utilia, proprio idiomate proponit posterior: [insuper Mag. Pauli Quadragesimale allegans;] si tamen duo sunt, & non potius unus idemque, vario respectu diversis cognomentis appellatus. Gianius, prætermißis Francisco & Cosmo, quorum opera fortaßis nusquam reperit, dictorum suorum post Michaelem appellat testem, Mag. Paulum, in suo Quadragesimali quod Paulina inscribitur, Dominica prima in capite Jejunii. Est is Paulus Athavantius, cujus Quadragesimale (quod tamen non vidimus) impressum Mediolani ait Michael anno MCCCCLXXIX: ab ejusdem etiam stylo, XVI Aprilis, dedimus Vitam B. Ioachimi; eique quadamtenus adscribitur Vita B. Francisci, edita XVI Maji, sed ad XXX Aprilis retro trahenda, secundum posteriorem nostram correctionem.
[7] Quæ initio textus a Gianio accepti omisimus verba, suggerebant, [& gratis suspicans Benincasam a familia dici.] quod B. Benincasa esset tali forte agnomine a propria familia nuncupatus: & hæc conjectura firmabatur Annotatione, qua dicitur, familiam de Benincasa, tam Politiani & Senis, quam Florentiæ haberi; quare non sit mirandum, si inter scribendum de hoc Beato, multi multa prætexere circa illius patriam conentur. Sed omißa futili conjectura, melius prætextuum ejusmodi vanitatem Gianius exsufflasset, asserendo, insolitum ea ætate fuisse, ut quis (præsertim ex Clero seculari vel regulari) omisso baptismali nomine, solo agnomine familiæ censeretur. Sic S. Catharinam Senensem, avo plebejo natam, qui vocatus est more illius patriæ vulgariter Benincasa (ac si Latine eum diceres, cui domi suæ bene est) voluerunt aliqui Benincasiæ, &, quod consequens erat, Burghesiæ familiæ adscribere; meritoque explosi atque coërciti sunt. Est ergo Benincasa nomen proprium, [Vita Vitis Sanctorum addita in Ms.] non gentilitium huic nostro Beato, nec aliud unquam habuisse is scitur.
[8] In Conventu Servorum Florentiæ habetur Codex Ms. cui titulus, Flos florum, id est Vitæ Sanctorum, traductæ ex Latino in linguam vulgarem circa annum Domini MDXC a Fr. Thoma de Verona Servita, cum Appendice aliquot Beatorum ac Beatarum Ordinis Servorum; ubi B. Benincasæ Vita ex Pocciantio datur; sicut & aliæ hoc mense occurrentes, sed in epitomen contractæ.
[9] Hactenus scripseram, quando a nostri in Montepolitiano Collegii Rectore, Bernaldino Monaldo, [Cultus sublato ante annum 50 corpore,] litteras accipio; quibus ut confirmatur vetus Benincasæ cultus, sic ratio redditur ejusdem nunc cessantis, superstite dumtaxat fama sanctæ vitæ in specu actæ, & miraculosæ intra municipium deportationis. Cum enim (ut scribit ille) quinquaginta abhinc annis, Episcopo Pientino, cujus diœcesi Montichiellum subest (fuerit is Ioannes Spennatius Nobilis Senensis, Hippolyto Burghesio item Senensi anno ipso MDCXXXVII suffectus) cum, inquam, Pientino Episcopo esset relatum, ossa B. Benincasæ furtim ablata fuisse, & eorum loco substituta alia; cessavit ejusdem cultus & veneratio, in ecclesia Parochiali, quæ est S. Leonardi, non autem S. Mauritii; recentiori fortaßis nomenclatura, quod tamen non impedit quo minus S. Mauritius primus loci Patronus fuerit, idque secutus Gianius sit. [omnis evanuit.] Itaque ossa illa, quæ sub ara S. Antonii Abbatis collocata in veneratione haud parva fuerant, quamdiu credebantur B. Benincasæ esse; ubi hoc cœpit dubitari, translata sunt extra vulgi conspectum in Sacrarium; ibique jacent sine cultu, sine concursu, sine miraculis, sine ulla prorsus imagine aut pictura Beatum referente.
[Annotata]
* al. Montamiatā.
APPENDIX AD DIEM DECIMAM MAII.
[Errata]
Pag. 491 col. 2 ult. loco ponatur.
B. Jacobus Nucerinus, Monachus Fontis-Avellanæ in Umbria.
Pag. 492 col. 1 post S. Wandelbertum addatur:
S. Antoninus, Archiepiscopus Florentinus, Ordinis Prædicatorum, recenti Decreto anni 1683 cultum hoc die accepit per omnem Ecclesiam, ad libitum tamen, cum Officio proprio. Vitam dedimus, proprio mortis, & antiquo cultus die���������II Maji.
Ibid. post medium, ante Theognostum, etiam sequentes intersere.
S. Casaria, Virgo Martyr, Officio Duplici 9 Lectionum colenda præscribitur in Directorio Frislariensi anni 1679, nobis hactenus ignota, & forsan recentius allata ex Romanis cœmeteriis.
S. Secundus & Socius Martyres, apud Canonicos Regulares S. Salvatoris suum hodie cultum habent, credo propter corpora Roma allata: nescio and ideo ad hunc diem relati, quia Ferrarius in Catalogo Sanctorum Italiæ aliquem hoc die in suis Indicibus ponit, qui Eugubii cultum habeat, de quo infra.
S. Gordianvs, Martyr Romanus, hoc die colitur apud Eremitas Augustinianos in Conventu S. Annæ prope Leodium, propter integrum corpus, cum vase sanguinis vitreo fracto, die XII Martii 1659 extractum e Cœmeterio S. Cyriacæ: quod Fr. Ambrosius Landuccius Patricius Senensis, sacri Ord. Eremit. S. Augustini Congregationis Ilicitanæ in Tuscia, Dei & Apost. Sedis Gratia Episcopus Porphyriensis, Sacrarii Apostolici Præfectus & Capellæ Pontificiæ Aßistens, donavit adm. Rev. P. Eustachio Iamar Leodiensi, Ord. Erem. S. Aug. Sacerdoti, cum facultate retinendi, donandi ac publice exponendi, ut patet ex Instrumento, sub data XX Ianuarii 1662.
S. Agapitus Martyr Pergulæ, quod est oppidum Ducatus Vrbinatis versus Marcam Anconitanam, Acta habet Mss. non longa; quorum indicium quidem in nostris nonnullis Catalogis invenio, cum nota hujus diei, quasi hoc modo inchoentur, Temporibus Max… contigit ut miles quidam de Hispania nobilibus parentibus: sub finem autem legitur: Possessus a dæmone, Phandalus nomine, liberatur. Passus est autem &c. Ecgraphum, jam pridem occultatum, nusquam comparuit, cum Acta Maji ordinaret Henschenius; neque diligentius nunc quæsitum potui reperire. Interim ad memoriam extare istæc hoc loco volui, Pergulanorum diligentiam excitaturus, ad eadem denuo submittenda: nam neque Hispani illum noverunt.
Scæ Sophiæ nudum nomen, post nomina Gordiani & Epimachi, descriptum reperitur in veteris cujusdam Kalendarii membranis, Argentorati repertis, atque anno hoc 1687 Augustæ Vindelicorum vulgatis, post annos quibus conscriptæ septingentos, in argumentum prolixi de Martyrologiis Commentarii, cujus Auctor ipsas illas membranas sic finiri inveniens, Omne tempus præsentis scli ult… VII non excedens evolvitur, exinde satis verosimiliter conficit, originarium codicem exaratum fuisse seculo VII, adeoque antiquiorem esse Martyrologio Bedæ: cum quo, cumque suis membranus comparationem instituens, notat pag. 184 & sequentibus, eosdem fere dies utrobique vacare, ac fere eosdem Sanctos ut plurimum nominari, ipsas tamen sec. X adscribit, ob paucos aliquos qui non potuerint nisi succeßive fuisse originali annotati: atque his libenter accensuerim S. Sophiam, fortaßis duobus antiquius scriptis additam, propter Reliquias allatas in aliquam Franconiæ ecclesiam, ad cujus usum descriptæ membranæ istæ fuerint.
Ibid. col. 1 lin. ult. CONCESSA — l. CONFESSA — & col. 2 lin. 3 lege — & ex eo ipsam in suum Gynæceum sacrum transtulit Arturus, non sine prolixiori a se excogitato elogio. De veritate cultus, ac persona Sanctæ non dubitantes, plura interim & certiora optamus. Varios dedimus Concessos &c.
Pag. 493 col. 1 sub medium, ubi de Theodora Pigneria — adde — Iacobus a Paßione Domini, inter Radios Hispano-Carmelitanos, Belgica lingua nuper editos, Pigueram cognominat, contentus titulo Beatæ memoriæ; nobisque scripsit, certo sibi constare, eam, non anno 1568, sed 1610 obiisse.
Ibid. col. 2 post medium hæc pone.
S. Æmiliani festus dies agitur hodie in insula Maiurbio prope Venetias, in ecclesia S. Matthæi, ubi corpus ejus quiescere dicitur. Nos ampliorem de illo notitiam desideramus: nisi forte translatum illuc sit corpus S. Æmiliani, illius qui sub Iuliano martyrium passus, colitur apud Græcos & a nobis illustrabitur, productis, quæ de illo habemus, Actis propriis Græcis,���������XVIII Julii.
Pag. 494 col. 1 ad SS. Cosmam & Damianum, lin. antepen. sic lege. Quæ viris nonnullis vehementer probantur, tria Sanctorum paria, sub istis nominibus; nihilo minus displicent aliis multis; quorum utrimque rationes discutere præcipue oportebit, ad notißimum eorum in Latina Ecclesia diem,���������XVII Septembris.
Ibid. col. 2. de S. Matutino lin. 3 lege — & Parisiis in sui nominis ecclesia, in qua etiam Reliquia habetur. Memoratur etiam in variis &c.
S. Faræ seu Burgondoforæ Translatio, in diœcesis Meldensis oppido, vulgo Far-meutier dicto, festive agenda præscribitur, sicut ipso in loco didicisse an. 1685 scribit nobis Claudius Castellanus Canonicus Parisien. Nos vitam dadimus���������VII Decembris.
DE S. JOB PROPHETA.
Job Propheta in terra Hus (S.)
Pag. 495 col. 2 lin. 7 adde — Habuit autem S. Job, non minus apud Græcos atque in Oriente, [Templa & Nosocomia ubique.] quam apud Latinos in nostro Occidente, dedicatas sibi ecclesias, haud dubie plures, per omnes Patriarchatus. De Antiocheno quidem, scimus ex Vita S. Simeonis in Monte-mirabili, Stylitæ, seu Iunioris, data XXIV Maji num. 76, ipsi urbi vicinum fuisse templum sancti Jobi, ubi saucios mutilosque homines multos inveniens Domninus, immisericors Patriarcha, eorum aspectu offensus, ipsos alio transferri præcepit: quod ne excutioni mandaretur, inflicta illi divinitus pœna impeditum est; unde intelligitur, illud quoque Nosocomium ceu Xenodochium fuisse. Nec aliud forte fuit Constantinopolitanum istud monasterium, ægris verosimiliter servientium, unde Domnus, Presbyter & Archimandrita monasterii sanctæ memoriæ Job, subscripsit Libello Monachorum, lecto coram Patribus Concilii Constantinopolitani, anno DXXXVI Act. V.
Pag. 496 post num. 7 adde —
Curaverat Heribertus Rosweidus noster, ex Vltrajectino Ecclesiæ S. Salvatoris codice, [Vita ex Ms. Vltrajectino,] transcribendam Vitam S. Job Prophetæ, quemadmodum inter alias Sanctorum Vitas, ad usum chori descripta erat, opere ad genium & stylum seculi XIV conformato; estque velut historica quædam ipsius Libri Iob explicatio atque deductio, sed crebris divisionibus ac subdivisionibus intercisa, qualibus fere S. Vincentius Ferrerius aliiq; Ordinum Mendicantium concionatores uti sua ætate solebant. In eo volens Auctor summariū quoddam totius rei a se explicatæ dare, allegat Petrum Aureolum, qui anno MCCCXII obiisse dicitur, sumitq; ab illo hanc disputationum omnium compendiariam Synopsim. Disputatio prima Job, cum tribus amicis, fuit dialectica, ex probabilibus, & continet novem explicationes, usque ad Caput XXXII. [offertur cuicumq; imprimere volenti,] Secunda disputatio Heli, fuit sophistica & garrula, usque ad Caput XXXIV. Tertia tentativa, ex contingentibus, fuit Domini, interrogantis Job de multis, ut declararet, quia quasi nulla erat sapientia ejus ad Deum, a Capite XXXVI usque ad XLII. Quarta, fuit definitiva & demonstrativa, ex necessariis & immobilibus, per Dominum dicentem ad Amicos Job, Non estis locuti coram me rectum, sicut servus meus Job. Atque hæc satis sit indicasse, ut apud nos inveniendum tale quid sciat, qui forte id publici juris facere velit, quod non censuimus inserendum operi, aliis magis necessariis satis superque crescenti.
[9] Pluris nostra refert exhibere quæstionem, anno MDCLXXX, eodem scilicet quo noster Tomus II Maji cum aliis duobus prodibat, agitatam Romæ, acerrimis Eruditorum plurium ingeniis judiciisque concurrentibus, occasione nata Albani; ubi cum Curatores Nosocomii, quod a sancto Spiritu nomen habet, in Hospitio convalescentium paulo ante constructo, egregium adornavissent Sacellum, ejusque altari imposuissent elegantem B. Jobi tabulam; conscientiæ sibi duxit Episcopi Vicarius, aperiendum Sacellum permittere, eo quod dubitaret, liceretne Jobum ita publice ut Sanctum colere. Cum enim post variorum judicia, utrimque requisita, incaluisset disputatio; essetque ad sacram Congregationem Rituum delata; & Ioannes Ricoius p. m. amicißimus nobis, ejusdem Congregationis Consultor, cum quibusdam altis, doctrinæ fama præcellentibus, negativam sibi placere indicassent; excitata sunt aliorum nihilo minus præstantium virorum ingenia, qui causam ab ovo (ut dicitur) exorsi examinare, velut non uni Jobo, sed omnibus Sanctis veteris Testamenti communem; eo rem adduxerunt, ut exinde collectæ ab Reverendißimo Fldei Promotore Prospero Bottino Myrensi Archiepiscopo Animadversiones, visæ sint Apostolicæ Cameræ typis dignißimæ. Nec minus dignæ nobis eædem videntur, quarum notitia in hoc opere perennet, velut specimē Romanæ in negotiis istiusmodi prudentiæ & gravitatis, propositas sibi causas, etiamsi minimæ alias videri poßint, ac fere extra controversiam positæ, suis undiquaque momentis librantis, quando judicio contradictorio disceptat; sed hoc semper & omni occasione fieri, etiam ubi nemo magnopere se opponit, a nonnullis tam male præsumitur, quam certum est in rebus sacris, tam communibus quam privatis, tolerari multa, ut levißime dicam, incerta ac dubia, & verosimiliter aliquando corrigenda, cum satis fuerint disceptata.
DISSERTATIO
De publico cultu S. Jobi aliorumque Sanctorum Veteris Testamenti coram sacra Congregatione Rituum Romæ instituta.
Job Propheta in terra Hus (S.)
[Prologus]
Omißis plurimis utrimque dictis ac scriptis, quorum notitia publici; juris facta non est; placet eorum omnium summam, sub titulo Animadversionum Congregationi exhibitam a Reverendiss. Fidei Promotore, legendam exhibere, eodem quo Romæ impressam ad nos ipse misit tenore.
Eminentissimi ac Reverendissimi Domini.
Constructa per pium & religiosum virum, Fr. Salvatorem Margallum, Ordinis sancti Spiritus, in Civitate Albani parva & eleganti ecclesia, in honorem & sub invocatione S. Job; [Proponitur status quæstionis,] ortum fuit dubium, An ejus aperitio cum publica veneratione permittenda sit: eoque ad Sac. Congregationem delato, jussus meam proferre sententiam (quamvis materia, ob sui gravitatem, & gravissimorum Doctorum controversiam, circa hujusmodi cultum Sanctis veteris Testamenti exhibendum, maturius judicium exposcere videretur) dixi, mihi magis placere affirmativam; & gavisus fui, quod ab Eminentissimis Patribus, prævia exactissima discussione, confirmata remanserit cum decreto: Removeantur impedimenta. Cum autem de ordine Sanctissimi quæstio hæc denuo sit examinanda; ex officio proponam auctoritates, rationes, ac fundamenta pro utraque opinione, ad hoc, ut iis bene cribratis & expensis, sacra Congregatio tuto decernere possit id, quod justitiæ ac convenientiæ consentaneum esse videbitur.
§ I. Proponuntur rationes pro parte negativa; sed pro affirmativa validiores.
[2] Pro parte itaque negativa, quod scilicet Sanctis veteris Testamenti non sit exhibendus cultus & veneratio, palam & publice, [Pro neganda permissione publici cultus,] potissime urgere videbatur gravissimorum Doctorum opinio, & signanter auctoritas Cardinalis Turrecrematæ in Can. Pronuntiandum n. 15, de Consecr. dist. 3, fundata in hac præcipua ratione, quod ideo Ecclesia Occidentalis ipsorum mortem non celebrat, quia, cum transitus non fuerit gloriosus, sed potius miseria plenus, propter descensum ad inferos, non sit gaudio excipiendus, & celebritate colendus. Eamdemque rationem longe antea insinuare visus fuit D. Bernardus, in epist. 89, ubi interrogatus, Cur solum de SS. Machabæis Martyribus festum celebraretur; ingenue fatetur, sese adhuc non percepisse causam diversitatis, eamque libentius accepturum, quam redditurum: profitetur tamen, potissimam rationem, ob quam festivitas Sanctorum veteris Testamenti non recolatur, esse ipsorum descensum ad inferos, licet communem cum Machabæis, ita difficultatem promovendo: Proinde si incongruum videtur cum gaudio recolere transitum, qui gaudii non fuit; caveatur & in istis.
[3] Augustinus etiam Triumphus, de potestate Ecclesiæ q. 17, art. 2, proposita quæstione, [proponuntur auctoritates, docentium non canonizandos qui Christum præcesserunt;] utrum Papa debeat canonizare Patres veteris Testamenti; & adductis argumentis pro sententia affirmativa, quod scilicet cultus Canonizationis denegari non debet iis, quorum doctrina, vita, & exemplum proponitur toti Ecclesiæ imitandum, quales sunt Patriarchæ & Prophetæ, ut habetur Isaiæ V; & quorum sanctitas nequit in dubium revocari, utpote comprobata Spiritus sancti oraculo in sacris Paginis, per denominationes, Sanctitatem & Beatitudinem importantes; & rursus, quia Ecclesia illos eligit oratores & rogatores pro ipsa apud Deum, eisque preces effundi jubet; in negativam sententiam descendit, ob hanc solam rationem, quod causa semper præcedit effectum, & non subsequitur: causa vero omnium Sanctorum fuit Christus, adeoque nullus debet canonizari, qui Christi nativitatem præcesserit. Consonat Viguerius in Institutionibus Theologicis cap. 20, de virtute fid. §. 3, vers. 15, fol. 107 a tergo in fine, ubi propositam quæstionem ita solvit: Eorum tamen approbationem & canonizationem non solennizat Ecclesia, nec festæ pro illis indicit duplici ratione. Primo, ne videatur cerimonias Iudæorum (quæ tamquam umbra transierunt) observare. Secundo, quia cum illi non essent in tempore plenitudinis gratiæ, mors illorum non introducebat in Paradisum, sed in Limbo recludebantur, adhucque in pœna peccati originalis detinebantur. Ideo mors illorum non poterat nativitas denominari, sicuti mors Sanctorum post Christi Ascensionem decedentium; & propter illam causam eorum Reliquiæ non venerabantur; ac etiam ne inducerentur Iudæi, alias proni, ad idolatriam; ideo (ut habetur in Canonica D. Iudæ Apostoli) noluit Deus, corpus Moysis Iudæis manifestari, licet diabolus procurare vellet, sed prohibitus fuit a Michaele. Nunc vero Reliquiæ Sanctorum venerantur, eo quod sunt in gloria, & non in pœna; nec nunc est talis promptitudo seu periculum ad idololatriam, [nec festive celebrandos, quorū mortem secutus fuit descensus ad inferos;] sicut tunc. Idipsum confirmat Guilielmus Durandus in rationario Divinorum Officiorum lib. 6, cap. 67, num. 3. — Hinc est, quod Paßiones Patrum veteris Testamenti, quia ad inferos descenderunt, non celebramus, præterquam Innocentium; ex eo quod in ipsis singulis Christus occisus est, & Machabæorum. — Et lib. 7, cap. 1, num. 40, ubi quæstionem instituens, cur de Sanctis, quos per descensum ad inferos Christus liberavit, secumque in cælum duxit, festum non celebret Ecclesia, ita illam solvit. Respondeo, quod ideo non solennizamus, queniam ad inferos descenderunt: solennizamus enim Sanctorum Natalia, quod videlicet cælo nati sunt, ut præmissum est, non quod inferno. Ioannes Belettus in Divinorum Officiorum explicat. cap. 128, agens de Sanctis, qui cum Christo surrexerunt, ait; idcirco non celebrari eorum memoriam, quia, cum e vita excesserunt, descenderunt ad inferos; quæ non est festæ lætitiæ materia, sed luctus. Neque prætermittenda videtur opinio Guyettini in Heortologio sive de festis propriis Sanctorum lib. 2, cap. 7, q. 2 asserentis, se vix credere posse, quod in honorem Sanctorum veteris Testamenti fiant festivitates.
[4] Hunc etiam Ecclesiæ Latinæ morem, abstinendi a celebratione festivitatis Sanctorum veteris Testamenti, [unde & Ecclesia abstinet a plerisq; eorum venerandis,] sequendo auctoritatem Cardinalis Turrecrematæ, considerat Ricciullus lucubrationum Ecles. lib. 6, cap. 7 de Sanctis veteris Testamenti, dicens, ab Ecclesia solum excepta fuisse festa Sanctorum Innocentium, Joannis Baptistæ, & Machabæorum. Matta quoque, de Canonizatione Sanctorum part. 4, cap. 3, postquam num. 8 ad 16, retulit utramque opinionem; concludit, num. 17, vers. quibus attentis, non esse contemnendam sententiam Augustini de Ancona, utpote fundatam in auctoritate D. Augustini, allegata num. 12, dicentis in lib. de Symbol. super illo Psalmi 92, Domum tuam decet sanctitudo Domine, nullius sanctitatem ab Ecclesia solennizari, priusquam Domus sanctitatis fundaretur. Et num. 18 respondet argumento, petito ab exemplis Sanctorum Joannis Baptistæ, Zachariæ, Josephi, Simeonis, Elisabeth, & Annæ Prophetissæ; quod quia viderunt Christum Dominum in carne jam natum, eumque uti Redemptorem humani generis adoraverunt, potius ad novam Legem gratiæ pertinere dicendi sunt: & addit num. 19, cum Petro de Natalibus Kalen. Augusti, quod in Ecclesia Orientali celebrantur festa de Sanctis utriusque Testamenti, non autem in Occidentali; præterquam de Innocentibus & Machabæis, propter peculiares rationes ex Turrecremata transcriptas, & inferius suo loco recensendas in ipsarum solutione. Rursus non apparet, alicui ex Sanctis verteris Testamenti concessum ab Ecclesia fuisse cultum publicum, saltem per indictionem festivitatis, & per concessionem universalem Officii de præcepto; cujus indultum absque Oraculo Sedis Apostolicæ de jure novo obtineri non posse, [saltem per officium Canonicum;] est extra controversiam, ut dicit Rainaudus tom. 15. Heteroclitorum spiritual. sect. 3, punct. 5, num. 15, pag. 288; dicens num. 16. vers. quia igitur, sapienter Ecclesiam non indixisse festivitates Sanctorum veteris Testamenti, nec eis divina Officia concessisse; & concludens num. 17, in hæc verba; Quantæ porro arrogantiæ indicium est, sapientiorem se existimare moderatoribus universæ Ecclesiæ, qui per tot secula (quamvis illa ipsa novandi motiva, quæ istis possunt occurrere, non ignoraverint) consulto tamen abstinuerunt his festorum & divinorum Officiorum indictionibus? Non est revera hæc pietatis species commendatione digna.
[5] Sed neque cultum privatum exhiberi solitum esse Sanctis veteris Testamenti, [& videtur improbare nomina baptismalia ab iis sumenda.] ex eo colligi potest, quod vel improbatus sit, vel saltem ab Ecclesia non receptus usus imponendi eorum nomina infantibus in Baptismo, quod est argumentum devotionis & propensionis erga ipsos, ut testatur Nicephorus lib. 6 Historiæ cap. 22, ibi. Multi enim, propter suam in Apostolos propensionem & affectionem, nomina eorum liberis suis imponebant. Et idem repetit Casalius de veteribus Ecclesiæ ritibus cap. 5. de Baptismo pag, 37, vers. Mos dandi nomina. Prohibitio autem assumendi nomina veteris Testamenti desumitur ex Concilii Nicæni can. 30, jubente Christianorum nomina in Baptismo imponi, ibi. Imponanturque nomina Christianorum in Baptismo, dum legitur Scriptura, & baptizantur in nomine sanctißimæ Trinitatis semper colendæ & adorandæ. Et saltem negari non potest, rarissimum esse in Ecclesia horum nominum usum. Ex his igitur Reverendiss. Suffraganeus Albanen. non absque valido probabili fundamento, dubitare potuit, an ab eo permittenda esset ecclesiæ præfatæ aperitio, præsertim non exhibito sibi aliquo decreto seu indulto Apostolico.
[6] Verum diligenter examinata materia, prævalere mihi visa sunt fundamenta, [Respondetur,] quibus innititur affirmativa sententia, quod nempe cultus publicus tuto permitti atque concedi possit Sanctis veteris Testamenti, potissime vero S. Job. Quidquid enim sit, An sanctis Patribus veteris Testamenti conveniat solennitas formalis Canonizationis (quam illis non congruere respondet Viguerius loc. cit. ea validissima ratione, quia qui a Deo; tamquam superiore, est canonizatus & approbatus, non eget ab hominibus approbari sive canonizari; Sancti enim multi, qui ante Incarnationem Christi pie vixerunt, [non agi hic de formali Canonizatione,] fuerunt in pluribus Scripturæ locis approbati, & maxime Ecclesiastici 44; & aliquorum approbationem recitat Apostolus Hebr. 11. Ecclesia vero eorum sanctitatem & exemplaritatem proponit imitandam, & eorum orationibus se commendat in generali) reducendo quæstionem ad cultum publicum, qui est veluti effectus canonizationis, nulla profecto ratio suadere efficaciter potest, illum non posse permitti sanctis Patribus veteris Testamenti: plures vero, eæque fortissimæ, permissionis congruentiam manifeste ostendunt; [sed exhibitione cultus publici,] quas late atque erudite cumulavit Reverendissimus Archiepiscopus Tarsensis, in sua doctissima & validissimis argumentorum atq; auctoritatuū præsidiis munita allegatione, data in Congregatione prȩterita. Præ ceteris autē potissimū urgere videntur rationes, adductæ per Augustinum Triumphum & Viguerium, locis citatis; quod scilicet iis denegari non debeat solennis cultus, quorum ineffabili sacræ Scripturæ testimonio sanctitas comprobatur, & ad quorum imitationem nos invitat atque stimulat Ecclesia, & supplici deprecatione patrocinium apud Deum exorat: quas etiam rationes latissime, sanctorum Patrum & probatissimorum Scriptorum auctoritate, ad propositum nostrum confirmat Lezana Consultatione 3 a num. 100 ad fin. ubi ex iisdem comprobat, posse S. Eliæ cultum publicum concedi.
[7] Itaque vitæ sanctitas tribuit jus ad publicum cultum, & permissio illius, [qui servit ad promovendam eorum imitationem;] non solum glorificandam Sanctorum memoriam, sed ob eorum imitationem promovendam, fuerit ab Ecclesia introducta, ut scilicet imitari non pigeat, quos celebrare delectat; ut late probat Rabanus Maurus de Institutione Clericorum lib. 2, cap. 43, de festivitatibus Sanctorum inter tractatus diversos de Divinis Officiis pag. 297. Casalius de veteribus Ecclesiæ ritibus cap. 60, pag. 238, lit. A, vers. Porro, adducens verba epistolæ relatæ ab Eusebio lib. 4, cap. 15, — eorum memoriam, qui prius paßi fuerant, celebramus, ut sequentium animi ad Prædecessorum viam exemplis insignibus excitentur, & S. Gregorius Nazianzenus in oratione de Machabæis col. 2, in princ. ideo eorum celebritatem recoli asserens, ut gloriam consequantur, qui laudes eorum exponant, ac virtutem eorum æmulentur, ejusmodi nimirum commemoratione quasi stimulis quibusdam ad earumdem rerum studium excitati. Idemque expresse profitetur fel. rec. Gregorius XIII, in Constitutione edita super approbatione Martyrologii Romani ibi. Habet enim Sanctorum innocentiæ, charitatis, fortitudinis, ceterarumque virtutum commemoratio, stimulos quosdam acerrimos, quibus tunc maxime invitamur, cum illorum propositis exemplis nostram desidiam agnoscimus, quamque procul ab illorum laude & perfectione absumus, cogitamus. Et hoc argumento utitur idem Lezana Consultatione 3, num. 85, circa finem. Nec immerito Rainaudus tom. 15. Heteroclitorum spiritual. punct. 5, num. 9 in fin, pag. 285; miratur, cur de Sanctis veteris Testamenti Ecclesia eo modo non celebret festa, sicut de Sanctis Testamenti novi, ibi. Quare cum inter motiva, quæ impellunt ad indicendum alicujus Sancti cultum festivum, attendatur præsertim ad stimulum virtutis & sanctitatis, ex Sancti illius memoria, admovendum fidelibus; mirum esse videtur, cum tam luculenta sint virtutum exempla in Sanctis Christo anterioribus, quorsum sint ab Ecclesiæ absque solenni ceteris Sanctis honore prætermißi.
[8] Cultus etiam publicus iis denegari non potest, quibus Ecclesia preces effundit pro ipsorum obtinendo patrocinio; ad eorum siquidem opem promerendam, [& probatur ex precibus ad ipsos ab Ecclesia directis,] & imitationem promovendam, Sanctorum festa esse instituta, monet D. Augustinus lib. 2 contra Faust. cap. 21 — Populus Christianus memorias Martyrum religiosa solennitate concelebrat, & ad excitandam imitationem, & ut meritis eorum consocietur, atque orationibus adjuvetur, & Eusebius Alexandrinus in homil. de Sanctis colendis: ibi — Ob hanc causam præcepit nobis memorias Sanctorum celebrare, ut acceptis hymnis, & auditis laudibus, benignum Deum exorent, ut preces nostras caducas admittat. Consequenter dicendum est, ejusmodi cultus indultum potissime etiam convenire Sanctis Patribus veteris Testamenti, quorum sanctitatem, Divini Spiritus oraculo comprobatam, imitandam fidelibus proponit Ecclesia; & quorum præsidium exorat, atque memoriam celebrat etiam ex Divino præcepto. Ecclesiastici 44, ibi. Laudemus viros gloriosos, & parentes nostros in generatione sua, ut observat idem Lezana d. Consult. 3, num. 129, referens, eorum opem publice invocari in Litaniis, & laudes recoli in Cantico Sanctorum Ambrossi & Augustini, quod etiam notat Rainaudus loc. cit, num. 2, concludens. Beatitas ergo horum Sactorum est in Ecclesia prorsus extra controversiam, atque adeo non potest per eorum Beatitatem stare, quominus cultu, Cælitibus impendi solito, honorentur a fidelibus in universa Ecclesia.
Plurimum etiam confert consuetudo Ecclesiæ Orientalis, [atque usu Orientalis Ecclesiæ,] in qua celebrari festivitates Sanctorum veteris Testamenti communiter affirmant contrariæ sententiæ Sectatores: cumque in hoc ejusdem Ecclesiæ usus non fuerit a Latina correctus & improbatus, nulla videtur assignabilis ratio diversitatis, ob quam eidem Latinæ Ecclesiæ permissum censeri non debeat, quod in Orientali non improbatur: una quippe & indivisibilis est Ecclesia Dei, ut probat Leo Allatius in lib. de utriusque Ecclesiæ Occidentalis & Orientalis perpetuo consensu c. 1, n. 5, licet, quoad ritum, inter Græcam & Latinam aliqua diversitas intercedat; adhuc tamen per hoc non excluditur perfecta unitas, quoad fidem ejusque dogmata, ut respondet idem Allatius lib. 3, cap. 12 per tot. & signanter n. 1 in fine, ibi: Hanc ritibus & dogmatibus differentiam ideo proposuimus, ut multos ab errore levaremus, qui Orientalem & Occidentalem, Græcam & Latinam Ecclesiam audientes, duas sibi Ecclesias toto genere diversas animo fingunt, alteram alteri dißimillimam: nam si linguam & ritus excipias, in fide, una eademque est; neque in una offendes firmum approbatumque, quod non in alia eodem etiam firmitatis ac dignitatis sub uno capite sit loco. Proinde hoc argumento, desumpto ex usu Ecclesiæ Græcæ, ad probandam congruentiam concessionis cultus pro S. Elia, utitur Lezana d. Consult. 3, n. 85; & Rainaudus loc. cit, n. 12, & seq.
[9] Omnem denique difficultatem tollit usus ipsius Ecclesiæ Latinæ, que nedum generaliter recolit memoriam, & invocat auxilium Sanctorum veteris Testamenti; [quin & Latinæ;] sed etiam peculiariter ipsorum festivitatem celebrat. Et signanter in pluribus & primariis Italiæ Civitatibus reperiuntur Ecclesiæ & Altaria, ipsis & præcipue S. Job dicata; nempe Venetiis, Cremonæ, Bononiæ, Ferrariæ, Faventiæ, Senis, & Pisauri. Cumque Eminentiss. Episcopus Lucanus a me requisitus fuerit de suo voto, cum sit unus ex Eminentissimis Patribus hujus S. Congregationis, per litteras plene respondit pro affirmativa, pluribus validissimis rationibus; & narrat, quod in visitatione Diœcesis reperit Ecclesiam, sub invocatione S. Job in Terra Pruni Vicariatus Petræ-Sanctæ, & plura Altaria in ejus honorem constructa in variis Ecclesiis Caferonianæ, quodque Populus illius regionis maximam habet devotionem & venerationem erga ipsum. Aderat etiam Cæsenæ Ecclesia in honorem S. Job, de qua traditio est, quemdam Fratrem S. Francisci, prope cujus Conventum sita erat, eam destrui curasse; statimque lepra affectum, diuque excruciatum misere occubuisse; ut refert Reverendiss. Tarsensis in præcitata sua Allegat. circa fin. Et de hoc Ecclesiæ Latinæ usu tradunt Durandus in Rationario divin. offic. lib. 7, cap. 1, n. 41, & de sancto Elia probat ibidem Lezana, & de S. Job, in cujus honorem Venetiis constructa fuit Ecclesia, dicunt Castellinus, de Canoniz. q. 4, n. 58. Panvinius in relat. S. Bonaventuræ circa fin. princip. inter opuscula ejusdem S. Bonaventuræ tom. 2, pag. 381, vers. quid autem Sancti veteris Testamenti; dicens, quod, quidquid teneant Bernardus & Augustinus-Triumphus, videtur probari posse contrarium, ex publica veneratione multorum, inter quos præcise recensetur S. Job. Sequitur Contilorius de Canonizat. cap. 11, num. 11, & Matta eodem tract. par. 4, cap. 3, n. 15. Lezana d. Consult. 3, n. 87 & 88 cum seqq. Belottus in explicat. divin. offic. cap. 28; & Rainaudus supra cit. tom. 15. [idque ab antiquissimo tempore,] Heteroclit. spiritual. punct. 5, num. 1, pag. 282, & n. 11, pag. 285. Et quod S. Job ab antiquissimo tempore habuerit ab Ecclesia consimilem cultum publicum, non minus ac alii Sancti, per indictionem festivitatis, Templorum erectionem, & Altarium constructionem, refert Titelmannus in solut. dub. ante paraphrasticam elucidationem in ejus librum, quam in Conventu Fratrum Minorum Lovanii publice explicaverat usque de anno MDIV, ut habetur in sine operis; ejusque verba (quæ tamquam notabilia propter temporis antiquitatem refero) sunt ista. Accedit ad auctoritatem Scripturæ auctoritas Ecclesiæ, quæ viro sancto Iob consimilem cum aliis viris sanctis & Deo dignis festum diem constituit; Templa quoque erigit; & Aras, ubi ad Dei gloriam ejus invocetur pro miseris patrocinium, extruit; ac vota fieri, perinde ac ceteris Divis, cum Deo regnantibus, decrevit; quæ nequaquam ita fieri permitteret, si non in rerum natura vere aliquando substitisset. Estque ponderandum, quod dictus Auctor tali argumento utitur, ad comprobandam veritatem historiæ B. Job, quæ a Judæis controvertebatur.
§ II. Aliæ plures pro sententia affirmativa instantiæ.
[10] Maximi quoque roboris videtur, quod claræ mem. Cardinalis de Berulle, [Card. Berulli exemplum,] vigore facultatis obtentæ a fel. rec. Paulo V, VI Idus Maji anno MDCXIII, dandi modum & formam Kalendario ac Breviario Congregationis Oratorii Domini Jesu; prævio tantæ rei examine in Comitiis generalibus, diversis locis & temporibus habitis, ac de Ordinariorum expressa licentia, in eodem Kalendario ad diem X Maji adnotari fecit Officium cum Missa de S. Job, ac etiam de S. Anna Prophetissa ad diem primam Septembris, & de S. Simeone Sene ad diem XI Octobris, & de S. Abrahamo a diem XII ejusdem mensis, & in Breviario leguntur extensa sub dictis diebus eadem Officia, cū Lectionibus propriis, & Orationibus de communi sub ritu semiduplici, & indicatur Missa de quolibet ex prædictis Sanctis dicenda pariter de communi, ut ex libello impresso Lutetiæ Parisiorum anno MDCLIII: in quo præcipue videri potest Præfatio, ubi indicatur citatū diploma Pauli V, [in ordinato per eum Kalendario ac Breviario,] & respondetur objecto, quod vigore decreti hujus Sac. Congregationis VIII Aprilis MDCXXVIII addi nequeant etiā Kalendariis propriis alia Officia, ex quo scilicet potius adsistat limitatio in eodem Decreto adjecta, quando (ut hic) præcessit Sedis Apostolicæ licentia. Cum igitur hoc fuerit factum cum tanta maturitate, a Cardinali adeo insignis pietatis & singularis doctrinæ, necnon prævia Sedis Apostolicæ auctoritate, ac discussione in diversis Capitulis generalibus, & obtenta Ordinariorum Galliæ expressa licentia; controverti profecto nequit, quod etiam in Ecclesia Occidentali vigeat hujusmodi cultus publicus erga S. Job, & alios Sanctos veteris Testamenti. Urget insuper, quod in Ceremoniali Fontisebraldi anno MCCCCLXI, auctoritate Gulielmi Parisiensis Episcopi, delegati a Pio II ad visitandum, corrigendum, & reformandum dictum monasterium & Ordinem, reperitur officum S. Abrahȩ, ut refert Guyettinus in Heortolog. lib. 3. cap. 16. q. 4. ubi indicat modum componendi etiam Officia pro S. Moyse, pro S. Davide, & pro S. Job. [comprobatur ex Litaniis,]
[11] Considerari pariter multum meretur, veluti species cultus publici, qui exhibetur Sanctis veteris Testamenti, eorum invocatio in Litaniis, quæ dicuntur pro commendatione animæ, ut præ aliis advertunt Castellanus de Canonizat. cit. quæst. 4, n. 88: Lezana d. Consult. 3, n. 102, cum seqq. Guyettinus in Heortologio sive de festis propriis lib. 1, cap. 5, quæst. 8, ubi plura refert exempla; Rainaudus supracitatus, tom. 15, nu. 15, pag. 287, ubi redarguens Calvinum, negantem Sanctos veteris Testamenti invocari in Ecclesia Christiana, sic ait — Quo enim morbo gravabantur illi aures, cum recitari audiebat Litanias nostras, & in eis invocari omnes Sanctos Patriarchas & Prophetas? Et addit, cum Serario lib. 2. Litaneut. quæst. 17, quod in Litaniis, quibus commendatur anima, invocantur, Sanctus Abel, Sanctus Abraham, & omnis chorus Justorum; quodque Sanctum Jonam invocavit Sanctus Hieronymus: [sanctis Patribus,] & Cyrillus Hierosolymitanus, Sacram Synaxim describens Catechesi 5, dicit, Sacerdotem memoriam in ea facere, primum Sanctorum Patriarcharum, deinde Prophetarum, Apostolorm, & Martyrum, ut Deus illorum orationibus & deprecationibus suscipiat preces nostras. Idemq; post eum tradunt Cabassutius in notit. Concilior. in Appendic. ad sextam Synodum, quæ est dissertatio de Dipthycis Ecclesiæ vers. præter eorum fidelium Dipthyca; & Cardinal. Bona, rerum Liturgicar. lib. 2, cap, 12, pag. 392 in fine. Magni quoque ponderis, ad evincendum, licitum & debitum esse cultum publicum delatum Sanctis veteris Testamenti, videtur auctoritas D. Augustini serm. 22 de Sanctis, & de S. Ioanne Baptista serm. 4 in princ. ubi proposita quæstione, cur Natalem, quo natus est ex utero Ioannes, potius celebramus, quam aliorum Prophetarum vel Patriarcharum, sic respondet. Recordemur & Prophetas, recolamus Patriarchas, nati sunt homines, ætatis accessu pleni Spiritu sancto, Christum prophetaverunt; nati sunt, ut postea prophetarent: Ioannis autem ipsa Nativitas Dominum Christum prophetavit, quem conceptum ex utero salutavit.
[12] Confert etiam potissime Sanctorum veteris Testamenti descriptio in Martyrologio Romano, [& Martyrologio Romano,] ut in eo videri potest; sed pro minuendo labore ponitur Catalogus distinctus per singulos menses; videlicet Ianuarrii die XIV, S. Malachiæ; & die XV, SS. Abacuc & Micheæ; Februarii die XIII, S. Agabi, de quo præterea mentionem habet S. Lucas in actis Apostolorum; Martii die XXXI, S. Amos; Aprilis die X, S. Ezechielis, ad cujus sepulcrum orationis causa multi confluere consueverunt, ut in eodem Martyrologio habetur; & Baronius in notis advertit cum S. Epiphanio, quod quando tanta frequentia concurrit, formidant Chaldæi, ac metuunt ne auferatur, quapropter egredientes comitantur & deducunt; Maji die prima, S. Hieremiæ, ad cujus pariter sepulcrum, ut refert idem S. Epiphanius, fideles supplicare consueverunt, indeque sumpto pulvere morsibus aspidum medentur; & die X, nostri S. Iob; Iunii die XIV, S. Elisæi, cujus sepulcrum dæmones perhorrescere S. Hieronymus scribit; [ubi notantur Patriarchæ & Prophetæ,] Iulii die prima S. Aaron, primi Sacerdotis Levitici Ordinis; die IV, SS. Oseæ & Aggæi; die XIII, SS. Ioëlis & Esdræ; die XVI S. Isaiæ; die XX, S. Eliæ; die XXI, S. Danielis; Augusti die XX, S. Samuelis, cujus sacra ossa, ut B. Hieronymus scribit, Arcadius Augustus Constantinopolim transtulit, & Justinianus Imperator in ejus honorem templum erexit, ut ex Procopio notat Baronius ibid. litt. B. Septembris die prima, SS. Josue, Gedeonis, & Annæ Prophetissæ; die IV, Sancti Moysis Legislatoris; die V, Sancti Zachariæ Prophetæ; & die XXI, Sancti Jonæ; Octobris die IX, S. Abrahæ, Patriarchæ & omnium credentium Patris; Novembris die XIX, Sancti Abdiæ Prophetæ Decembris die prima, Sancti Nahum; die III, S. Sophoniæ; die XVI, trium SS, Puerorum Ananiæ, Azariæ, & Misaëlis; & demum die XIX, S. Davidis.
[13] Descriptionem autem in Martyrologio Romano importare cultum publicum, [& ubi repositi omnes censentur canonizati.] late probavi in meo voto, exarato de ordine Sac. Congregationis super hoc articulo; & addo post inibi scripta, Granadum de fide tract. 7, disput. 3, sect. 3, existimantem (sunt ejus verba) censeri debere Canonizatos ab universali Ecclesia, & Summo Pontifice omnes illos, qui in Martyrologio Romano continentur; etenim de illis tanquam de veris Sanctis fit mentio, & solennis memoria in universali Ecclesia, & Summus Pontifex id præcipit fieri, ut patet ex Motu proprio Gregorii XIII, &c. Et Nieremberg, in opuscul. de Sanctitat. institut. fest. Concept. Beatißimæ Virginis § 7. addit, Neque potest negari auctoritatem aliquam, & non parvam, accrescere in ratione Sanctitatis his, qui in Albo tot Sanctorum numerati sunt. Et hoc pariter argumento descriptionis in Martyrologio, ad evincendum cultum publicum, Sanctis veteris Testamenti ab Ecclesia universali præstitum, utuntur Lezana: sæpe cit. Consult. 3, num. 84; Rainaudus in Heteroclit. spiritual. cit. punct. 5, num. 2, & Guyettinus de fest. propr. lib. 1. cap. 5, quæst. 8; ubi quærens, an in honorem Sanctorum veteris Testamenti, Patriarcharum & Prophetarum, conveniens sit dicari Ecclesias, quarum sint ipsi Patroni, sic ait. Absolute nihil vetat, cum & æque Sancti sint ac alii, & cultus publici partes aliæ omnes perinde iis atque aliis ab Ecclesia deferantur, siquidem & eorum plurimi in Martyrologio expresso nomine recensentur. Et quoad S. Job comprobatur Ecclesiæ usus ei permittendi cultum publicum, nedum ex erectione Templorum in diversis Civitatibus, ut fuit dictum §. Omnemque difficultatem tollit; sed etiam ex concessione Indulgentiarum, universis Christi fidelibus in die festo ipsius Ecclesiam visitantibus, [Accedunt Indulgentiæ eorum festis concessæ;] & signanter in Civitate Bononiæ, vigore litterarum fel record. Gregorii XIII; ac in Civitate Ferrariæ, ut ex litteris ejusdem Pontificis XV Martii MDLXXVII, & XIII Maji MDLXXIX: & pro hac ipsa Ecclesia, erecta in civitate Albani, adest similis concessio Sanctissimi Domini Nostri, ut ex litteris signatis & subscriptis sub die IV Maji proxime præteriti.
[14] [imagines, in vetustis cœmeteriis;] Possunt etiam considerari tot imagines ac statuæ Sanctorum veteris Testamenti, publice in principalibus Ecclesiis Urbis expositæ, quæ profecto publicam venerationem: & cultum important, ut late probatCastellinus de Certitud. glor. Sanct. pag. 136 & seq. Et sane hic mos exhibendi cultum Imaginibus Sanctorum veteris Testamenti, fuit in Ecclesia Dei, & signanter in Urbe, antiquissimus; ut testatur P. Aringus in sua Roma subterranea tom. 2, lib. 5, per totum ubi agens de cœmeterialibus imaginibus, ostendit priscos Fideles, in cœmeteriis & cryptis, in quibus latebant & conveniebant, ut persecutorum rabiem vitarent, consuevisse servare imagines Sanctorum veteris Testamenti, iisque cultum exhibere, ut ex ipsarum cultu & aspectu spiritualem profectum excitarent, & ad fortiter toleranda tormenta redderentur alacriores, ut monet, cap. 6, num. 2 & 3, & cap. 18, loquens de imaginibus S. Iob: earumque convenientiam & utilitatem confirmans num. 1 circa finem sic ait. Ex quo recolendam beatißimi ejusdem Viri jugiter ob oculos in cœmeteriis imaginem sibi proponere satagebant. Imo ubi primum Ecclesiæ tranquillitas pacis oborta est, dignißima Viri plane divini gesta, ad fidelium animos in virtutum obsequio obsirmandos, in publicis Conventibus in Ecclesia ipsa, inter festorum solennia perlegere consueverunt, ut præsertim Origines testatur. Et ibidem refert verba Originis lib. 1 in Iob notatu digna, sed præcipue sequentia; Similiter autem & in Conventu Ecclesiæ, in diebus sanctis, legitur Paßio Iob.
[15] Nec tantum in cœmeterialibus abditis pingi consuevisse Sanctorum veteris Testamenti imagines, [& palam in templis:] & signanter S. Iob, sed etiam in sacris Basilicis illas fuisse expositas, constat ex metrica narratione, quam S. Paulinus Episcopus Nolanus, Natali decimo S. Felicis Martyris pag. 617, fecit, agens de ejusdem Basilica Nolæ constructa. Enumerat enim Martyres, in ejus porticu depictos, non expresso illorum nomine: nominatim autem refert ibidem effigiatas fuisse historias Iob, Tobiæ, & Iudith his versibus.
Inter quæ & modicis variatur gratia cellis,
Quas in porticibus (quæ longius una coactum
Protinus in spatium tractu protenditur uno)
Appositas lateri tria cominus ora recludunt,
Trinaque cancellis currentibus ostia pandunt,
Martyribus mediam pictis pia nomina signant,
Quos par in vario redimivit gloria sexu:
At geminas, quæ sunt dextra lævaque patentes,
Binis historiis ornat pictura fidelis:
Vnam sanctorum complent sacra gesta virorum,
Iobus vulneribus tentatus, lumine Tobi;
Ast aliam, sexu minor, obtinet inclita Iudith.
[16] Ad cultum pariter, quem Latina Ecclesia exhibet Sanctis veteris Testamenti, referri potest publica veneratio Reliquiarum ad ipsos pertinentium; quarum plures publice in Urbe exponuntur, & præ aliis in Ecclesia S. Jacobi, vulgo nuncupata Scossacavalli, [Reliquiarum talium veneratio,] colitur lapis super quo Abraham filium suum unigenitum Isaac immolandum collocavit; quem a Sancta Helena transmissum, & in dicta Ecclesia mirabiliter custoditum, refert Gaspar Alverus, in tractatu, cui titulus: Roma in omni statu, part. 2. pag. 133, vers. in tertio altari. Et in Basilica Lateranensi, quam plurimæ asservantur Reliquiæ, ad vetus Testamentum pertinentes; & præ aliis, sub ara maxima, Virga Aaron, quæ fronduerat; nec non Virga Moysis, qua bis percussit silicem, & fluxerunt aquæ, ut ex Joanne Diacono in libro de Supremo Sanctuario Basilicæ Lateranensis, scripto ante annos 500, refert clar. mem. Cardinal. Rasponus, de ead. Basilica lib. 1, cap. 10 pag. 47; nec non etiam in Ecclesia S. Susannæ publicæ venerationi exponuntur Reliquiæ S. Micheæ Prophetæ, ut refert Pancirolus in libro, cui titulus, Thesauri absconditi almæ Vrbis Romæ, in indice Reliquiarum Sanctorum sub litt. M. & in Ecclesia Montis Cassini, ut audivi a Reverendissimo Archiepiscopo Rossanensi, cum magna devotione colitur inter alias Reliquias, una ex Costis Sancti Jonæ Prophetæ. Quas quidem Sanctorum veteris Testamenti Reliquias merito in honore habemus, & cultu prosequimur; cum illas Deus ipse summopere honoraverit, permittendo per illas insignia patrari miracula, ut constat ex sacris paginis, & signanter 4. Reg. cap. 13, ubi refertur, mortuum ad vitam revocatum fuisse, per contactum ossium Elisei Prophetæ. Easdemque Reliquias transferri proinde, colique honorifice consuevisse tradunt Bellarminus, Controvers. tom. 1, 4, Controvers. general. lib. 2. de Reliq. & Imag. Sanct. cap. 3. & Jodocus Coccius in Thesaur. Cathol. lib. 5, de Sanct. Eccles. part. 16, pag. 566.
[17] Esse pariter in maxima veneratione, tam sepulcrum quam ipsum sterquilinium S. Job, [sepulcrorum &c;] satis comprobari potest auctoritate D. Joannis Chrysostomi, asserentis in Homil. 5. ad Populum Antiochenum in princ. longas a fidelibus, & frequentes institui consuevisse peregrinationes in Arabiam, ut ejus sterquilinium venerarentur. Insuper autem, & de Iob exemplum, & fimus omni Tribunali Regio venerabilior; ex Throni namque Regii aspectu nullum erit spectantibus lucrum, sed temporalis dumtaxat delectatio nullam habens utilitatem: ex fimo Iob autem viso omnem quis capiet utilitatem, & disciplinam multam, & exhortationem ad patientiæ rationem. Itaque multi nunc longam & transmarinam peregrinationem a Terræ finibus in Arabiam abeunt, ut fimum illum cernant, & conspicati terram deosculentur, quæ illius victoris certamina, & cruorem omni auro pretiosiorem suscepit. Quæ sane verba restringi non possunt ad indicandam devotionem fidelium Orientalium, sed potius sunt generaliter intelligenda; utpote narrantia peregrinationes, quæ a terræ finibus suscipiebantur; magis proinde convenient etiam fidelibus Ecclesiæ Occidentalis. De veneratione autem sepulcri testatur Alphonsus Tostatus Abulensis, ad cap. 22, Genes. Item ultimo, quia sepulcrum B. Iob adhuc usque hodie apud Iordanem fluvium, in magna planitie in consinibus Palestinæ & Idumeæ, jacet, & in magno honore a gentibus illis tenetur.
[18] Tandem quod Sancti veteris Testamenti excludi non debeant a consortio Procerum Ecclesiæ Triumphantis, quoad prærogativam publici cultus, [ipsiusque Christi in Thabor exemplum;] confirmari potest exemplo Christi Domini; qui dum in sua gloriosa Transfiguratione voluit Apostolis venturæ gloriæ specimen exhibere, medius inter Moysem & Eliam apparuit, ita ut Petrum trus stupore, & delectatione correptus exclamaverit: Faciamus hic tria tabernacula, tibi unum, Moysi unum, & Eliæ unum. Unde manifeste deducitur, nedum Sanctos qui Christum sunt subsecuti, sed etiam illos qui ipsum præcesserunt, tamquam cum Christo regnantes esse colendos; sicut non minus sequentes, quam se præcedentes, introduxit in gloriam; & utrique de cælesti gloria convenienter testificantur, ut explicat D. Thomas 3. parte, quæst. 45, art. 3 corp. — Dicendum quod Christus transfigurari voluit, ut gloriam suam hominibus ostenderet, & ad eam desiderandam homines provocaret, sicut supra dictum est. Ad gloriam autem æterna beatitudinis adducuntur homines per Christum, non solum qui post eum fuerunt, sed etiam qui eum præcesserunt. Vnde, eo ad paßionem properante, tam turbæ, quæ sequebantur, quam quæ præcedebant ei, clamabant Hosanna, ut dicitur Matth. 21, quasi salutem ab eo petentes: & ideo conveniens fuit, ut de præcedentibus ipsum testes adessent, scilicet Moyses & Elias, & de sequentibus ipsum, scilicet Petrus & Iacobus & Ioannes. Quam proinde consensionem veteris & novi Testamenti considerans S. Leo Papa, in Serm. de Transfigurat. exclamat. Quid hoc stabilius, quid firmius Verbo, in cujus prædicatione veteris & novi Testamenti concinit tuba, & cum Euangelica doctrina antiquarum protestationum instrumenta concurrunt. Adstipulantur etenim sibi invicem utriusque fœderis paginæ; & quem sub velamine mysteriorum præcedentia signa promiserant, manifestum atque perspicuum præsentis gloriæ splendor ostendit. Observando insuper, quod in gloriosa Transfiguratione, Moyses & Elias visi fuerunt a Discipulis in majestate, hoc est, ejusdem gloriæ Christi participes, ut habetur Lucæ cap. 9, & observat Beda in Matth. cit. cap. 17 vers. Ecce apparuit eis, & melius in Lucam, dicto cap. 9, num. 40, ubi ait, quod Moyses, & Elias visi in majestate cum Domino, futuram omnium Sanctorum gloriam significant. Unde magis confirmatur convenientia, quod tam istis quam aliis Sanctis veteris Testamenti, pro quibus omnibus repræsentandis Moyses & Elias assumpti fuerunt, ut monet D. Thomas loc. cit. cultus ab Ecclesia universali exhibeatur, non minus quam Sanctis novi Testamenti, quorum gloriam per ipsos Christus prȩfigurare voluit.
[19] Idque sane (licet nimis propere & intempestive) exoptasse Petrum, [ubi Moysi & Eliæ postea dicatæ ecclesiæ fuerunt,] dum Christum rogavit, ut permitteret ibi fieri tria Tabernacula, notat Lezana dict. consult. 3 num. 87. — Ad quod præterea deservit, quod cum nedum in Græca, sed in Latina quoque Ecclesia, Templa Deo sub titulo Sancti Eliæ dicata sint, quasi in hoc sensu accipiens illud Petri ad Christum Matth. 17. Faciamus hic tria Tabernacula &c. ipso facto innuere videtur eadem Ecclesia &c. Et clarius Cornelius a Lapide in Matth. cap. 17, pag. 334 in princ. dicit (sunt ejus verba) Votum hoc Petri implevere posteri, ædificantes in Tabor tres Ecclesias teste Beda. Et quamvis Cornelius non indicet locum Bedæ, reperi tamen eum id expresse asserentem in libello de locis Sanctis cap. 17 cujus rubrica est, de Monte Tabor, & tribus Ecclesiis super eum, in quo sic habet. Vertex ipse campestris & multum amœnus, viginti & trium stadiorum spatio dilatatur, ubi grande monasterium grandi quoque silva circumdatur, tres Ecclesias habens, juxta quod Petrus ait: Faciamus hic tria Tabernacula &c. Et ex eo idem narrat Baronius Annal. tom. primo, anno Christi 33, n. 29. Auctor est Beda, in memoriam tam gloriosi mysterii tres illic in montis vertice esse ædificatas Ecclesias, secundum quod dixerat Petrus, [ex voto S. Petri.] Faciamus hic tria Tabernacula. Cum autem Beda viveret anno DCCXXXI, ut ipse testatur in fine V libri historiæ Anglicanæ, & refert Bellarminus de scriptor. Eccles. pag. 230; compertum habemus, Ecclesias in honorem sanctorum Patrum veteris Testamenti fuisse constructas, juxta votum Petri, jam a novem seculis & ultra. Idemque honor non immerito convenire potest etiam Sancto Job, qui adeo memorabile tolerantiæ præbuit exemplum, ut oraculo divini Spiritus supra est comprobatum. Ut enim ait S. Leo, cit. serm. de transfigur. Dominus desiderium Petri non damnavit, ut improbum, sed solum ut inordinatum, hac expressa ratione; cum salvari mundus nisi Christi morte non posset, & exemplo Domini in hoc vocaretur credentium fides, ut licet non oporteret de Beatitudinis promißionibus dubitari, intelligeremus tamen inter tentationes hujus vitæ prius nobis tolerantiam postulandam esse quam gloriam.
§. III. Æquale omnium ante Christum mortuorum Sanctorum jus ad publicum cultum, non obstante eorum statu in Limbo.
[20] Nec obstant rationes pro negativa sententia adductȩ per Turrecrematā, [Objectis a discensu ad inferos,] Augustinum Triumphum, & Viguerium, quarum præcipua (quæ torsit ingenium Divi Bernardi) est descensus ad inferos Sanctorum veteris Testamenti, statim post obitum. Agnoscit etenim Turrecremata, & promovet difficultatem, quæ oritur ex celebritate festivitatis Machabæorum aliorumque Patrum, quorum obitus contigit ante Christi resurrectionem, quam Ecclesia recolit, quamvis apud inferos permanserint usque ad Salvatoris nostri resurrectionem: sed pro ea solvenda non videtur adducere responsiones adeo solidas atque urgentes, ut facili negotio everti non possint. Admittit quippe communem descensum ad Inferos; sed Sanctos Patres, Joannem Baptistam, Josephum, & alios supra relatos, quorum festa celebrantur, ideo solennitate dignos existimat, quia potius ad novum Testamentum pertinere noscuntur, ex quo meruerunt videre & confiteri Salvatorem; prout etiam ait de Sanctis Innocentibus vigere peculiarem rationem, quod scilicet in unoquoque ipsorum Christus fuerit occisus. Quam autem debiles sint hujusmodi rationes facile detegitur, [contra omnes æqualiter militat;] animadvertendo, quod eæ nullatenus solvunt difficultatem. Si enim, ob descensum ad Inferos Patrum veteris Testamenti, non deceret ipsorum obitum festiva solennitate recolere; utique supposito communi descensu, pariter etiam commune reputari deberet impedimentum; ut recte D. Bernardus advertit in supra cit. epistol. 98, & post eum Rainaudus, loco supra cit. a num. 10 ad 14. pag. 285. Vel si eo non obstante pro aliquibus festivitas celebratur, dicendum est, descensum ad Inferos non esse rationem impeditivam cultus, exhibendi iis, quorum Sanctitas evidenter constat, eaque fidelibus imitanda proponitur, & quorum precibus apud Deum juvari nos posse, eorumque propterea opem invocari permittit & jubet Ecclesia. Et hoc argumento a paritate desumpto utitur Lezana. d. Consult. 3, num. 116, firmans, non ex eo quod Sanctus Elias sit adhuc in statu viatoris, [ut autem pauci isti, quorum festum agitur,] ipsi denegandum esse cultum; cum & hoc probabiliter convenire possit S. Joanni Euangelistæ, quem adhuc ex hac vita non migrasse probabilis gravissimorum sententia suadet: de qua re late disserit Florentinius, in exercitat. 3, super indicul. Apost. impresso ante ipsius Martyrolog. pag. 123, & confert Rainaudus, ubi supra num. 15.
[21] Sed quatenus etiam ratio diversitatis, scilicet pertinentiæ ad novum Testamentum, probabilis videretur; adhuc propter eamdem rationem denegari non posset Sanctis Patribus veteris Testamenti publicus cultus; cum & ipsos quodammodo ad novum Testamentum pertinuisse, [sic & ceteri quadamtenus pertinent ad novum Testamentum,] propter fidem & caritatem, qua Verbi incarnationem credebant & exposcebant, moneat D. Augustinus lib. 3, con. 2, epistol. Pelag. cap. 4, ubi assignans discrimen, inter eos qui ad vetus & novum Testamentum pertinent, ita concludit. Hi pertinent ad Testamentum novum, filii promißionis & regenerati a Deo patre & libera matre. Hujus generis fuerunt antiqui omnes Iusti, & ipse Moyses, Testamenti minister veteris, heres novi; quia ex fide, qua nos vivimus, una eademque vixerunt, Incarnationem, Paßionem, Resurrectionemque Christi credentes futuram, quam nos credimus factam, usque ad ipsum Ioannem Baptistam: & infra, Eadem igitur fides, & in illis, qui nondum nomine, sed re ipsa fuerunt antea Christiani; & in istis, qui non solum sunt, verum etiam vocantur; & in utrisque eadem gratia per Spiritum sanctum: unde dicit Apostolus, Habentes eumdem spiritum fidei, secundum quod scriptum est: Credidi propter quod locutus sum, & nos credimus propter quod & loquimur. Et hanc Sancti Doctoris sententiam sequitur Cornelius a Lapide in comment. in Micheam Prophet. cap. 4, vers. 5, ibi. Micheas enim, licet Iudæus & filius veteris Testamenti, tamen prævisione sua, fide, spe, animo, & voto jungit se filiis novi Testamenti, & Christianis, quasi fratribus suis, ex eodem parente Christo ac fide gratiaque Christi genitis; cum tamen non visurus esset Christum & Christianos, nec eodem tempore victurus. Sancti enim veteris Testamenti, ob fidem in Christum venturum, pertinuerunt ad novum Testamentum; quia ab eo, puta a Christo, in præscientia & prædestinatione Dei futuro, omnem suam gratiam & justitiam hauserunt.
[22] [teste etiam S. Augustino,] Inde est, prædictos Sanctos ad Corpus mysticum Ecclesiæ, in cælesti Hierusalem figuratæ, cujus caput est Christus, pertinere; ut diserte docet D. August. eod. lib. 3, con. 2, Epistol. Pelag. cap. 4, — Sive igitur Abraham, sive ante illum Iusti, sive post eum usque ad ipsum Moysem, per quem datum est Testamentum a monte Sina in servitutem generans, sive ceteri Prophetæ post eum, & Sancti homines Dei usque ad Ioannem Baptistam, filii sunt promißionis & gratiæ, secundum Isaac, filium liberæ; non ex lege, sed ex promißione heredes Dei, coheredes autem Christi. Absit enim ut Noë justum, & prioris temporis justos, & quicumque ab illo usque ad Abraham justi esse potuerunt, vel conspicui vel occulti, negemus ad supernam Hierusalem, quæ Mater nostra est, pertinere; quamvis anteriore tempore inveniantur esse quam Sara, quæ ipsius liberæ matris Prophetiam figuramque gestabat. Quanto evidentius ergo post Abraham, cui sic declarata est ipsa promißio, ut Pater multarum gentium diceretur, quicumque Deo placuerunt, filii promißionis habendi sunt? Non enim ex Abraham & deinde justorum generatio verior, sed prophetia manifestior reperitur: quod pariter docuit lib. 18. le Civit. Dei: ubi in specie loquens de Sancto Job ait. Divinitus autem provisum fuisse non dubito, ut ex hoc uno sciremus, etiam per alias gentes esse potuisse, qui secundum Deum vixerunt, eique placuerunt, pertinentes ad cælestem Hierusalem; quod nemini concessum fuisse credendum est, nisi cui divinitus revelatus est, unus mediator Dei & hominum, homo Christus Iesus; qui venturus in carne sic prænuntiabatur, quemadmodum nobis venisse nuntiatus est. Clarius hoc idem insinuat S. Thomas, 3. par. quæst. 8, art. 3, ubi quærens, an Christus sit caput omnium hominum, & excitans difficultatem in tertio argumento, quod Sancti Patres veteris Testamenti comparantur ad Christum, sicut umbra ad corpus, eo quod Sacramentis veteris Legis, quæ solum umbra erant, [ac D. Thoma.] insisterent; eam mirifice solvit in responsione ad 3 ita concludens. Et ideo antiqui Patres, servando legalia Sacramenta, ferebantur in Christum, per fidem & dilectionem, qua & nos in ipsum ferimur: & ita Patres antiqui pertinebant ad idem Corpus Ecclesiæ, ad quod nos pertinemus. Bellarminus etiam, ad denotandam unitatem Ecclesiæ, tom. 1 lib. 4 de notis Eccles. cap. 13, primo loco ponit inter Magistros Ecclesiæ Patriarchas & Prophetas, ac Apostolos & Doctores, imo & cap. 17, loquendo de persecutoribus Ecclesiæ, æque considerat Pharaonem & Antiochum, ac alios post Christi adventum.
[23] Sors autem, quæ contigit prænarratis Sanctis, qui medii quodammodo sunt inter vetus & novum Testamentum, [Neque ad illos potius colendos facit, quod Christum viderint,] videndo scilicet in carne Christum Salvatorem, ob cujus solam spem Abraham exultavit & gavisus est, ut habetur Joannis cap. 8 num. 56, solum operari potuit, ut majorem Sanctitatem ex proximo illius fonte hausisse censendi sint; non autem ut ceteri, qui hac sorte donati non fuerunt, censeri non debeant Sancti, & Corporis Ecclesiæ membra, ut ex doctrina D. Thomæ explicat Cornelius a Lapide in prim. Epistol. S. Petri cap. 1 vers. 10: ubi, postquam auctoritate Sanctorum Patrum firmavit, omnes Patriarchas & Prophetas veteresque Sanctos, ab Adamo usque ad Christum, fuisse Christianos; subdit cum D. Thoma, quo quisque Sanctorum, sive ante sive post Christum, illi fuit vicinior & proximior, eo magis ab illo radiis fidei & gratiæ fuisse collustratum; unde Apostoli & primi fideles a Christo primitias spiritus accepisse dicuntur, Roman. 8, 23; ac ante Christum B. Virgo, Ioannes Baptista, Zacharias, Anna, Simeon, Ioachim & Anna, parentes Beata Virginis & c. Christi fide, gratia, & sanctitate ceteris remotioribus præcelluerunt: quo enim quis vicinior est soli & igni, eo magis collustratur & calefit. Addit tamen notabiliter idem Cornelius, & protestatur se loqui ordinarie & communiter; nam, ut ipse ait, aliquos, ut Abrahamum, Moysem, Davidem, Isaiam, multis vicinioribus Christo, ejus fide & spiritu magis afflatos fuisse, ex Genesi, Psalmis, & Vaticiniis eorum liquet. Eademque ratione propositam difficultatem respectu Machabæorum, quod Salvatorem non viderint, solvit S. Gregorius Nazianzenus in cit. oration. de Machabæis in princ. — Qui tamesti ob eam causam apud paucos honorentur, quod eorum certamen Christi ætatem præcesserit; digni tamen sunt quos omnes honoribus complectantur, quoniam pro legibus institutisque patriis dolorum acerbitatem forti animo pertulerunt. Qui porro ante Christi supplicia martyrium subierunt, quid tandem erant facturi, si post Christi tempora vexati fuissent? ejusque mortem, nostræ salutis causa susceptam, ad imitandum propositam habuissent? Nam qui, nullo hujusmodi exemplo ob oculos posito, tanta virtutis laude floruerunt; cui dubium esse potest, quin iidem tale exemplar intuentes, [teste Gregorio Nazianzeno de Machabæis,] multo generosius fortiusque sese periculis objecturi fuerint? Ac simul arcana hæc doctrina est, nec mysterio vacans, mihi quidem piisque omnibus viris admodum probabilis; neminem videlicet eorum, qui ante Christum natum martyrio perfuncti sunt, id citra Christi fidem esse consecutum. Quamquam enim Verbum suo postea tempore libere promulgatum est; puris tamen animis etiam ante innotuit: quemadmodum ex multis, qui ante ipsius Nativitatem honoribus affecti sunt, liquido perspici potest. Quocirca Machabæi non idcirco contemnendi sunt, quia ante Crucem extiterunt; verum, quia ad Crucis normam vitæ suæ rationes exegerunt, ideo laudandi ac verborum honore celebrandi. Quæ plane rationes non minus conveniunt aliis sanctis Patribus veteris Testamenti, & signanter Sancto Job, quam Machabæis, quos honoribus affici D. Gregorius asserit, & ab eorum exemplo suum argumentum confirmat.
[24] Constat igitur ex prædictis adhuc insolubilem remanere difficultatem, quæ summopere exagitavit melliflui Doctoris ingenium, ut candide professus fuerit, ejus solutioni sese imparem esse. Ratio quippe visionis Christi probat quidem convenientiam cultus exhibendi præfatis Sanctis, non autem disconvenientiam respectu aliorum, qui illos præcesserunt, ut respectu Machabæorum discurrit idem D. Bernard. in d. Epist. 98, in princ. — Si dixero dignos merito Martyrum gloria judicatos, quibus non impar fuit in martyrio virtus, erit forsitan solutum, cur ipsos; sed nec dum plane, cur solos: cum & alios non nullos ex veteribus pari constet zelo pietatis occubuisse, non tamen pari & tripudio recoli meruisse. Majorem profecto difficultatem sensit idem Turrecremata, [inter quos, & alios antiquioresnon est facile discrimen assignare;] in assignanda ratione diversitatis inter Machabæos, aliosque Sanctos veteris Testamenti; quibus communis fuit, nedum descensus ad inferos, ob quem Sanctorum Patrum obitum celebrari non posse existimavit; sed etiam distantia temporis a Christi nativitate, ita ut supposito pari infortunio, non sit assignabilis diversa ratio, cur istis, non autem illis sit permittenda festivitas, ut promovendo difficultatem prosequitur idem S Bërnardus. Quod si illis non immerito hujusmodi negatur solennis celebritas, quia nimirum quod præbuit virtus, præripuit tempus; cur non & eadem fuit in Machabæis consideratio? Siquidem & ipsi pro tempore, non ad cæli mox gaudia, sed ad inferni tenebras descenderunt, &c. proinde si incongruum videtur cum gaudio recolere transitum, qui gaudii non fuit; caveatur & in istis; aut si istos, ob suæ virtutis meritum, festivo prosequi favore placet, cur non itidem deferetur & illis? Et eo relato ita discurrit Rainaudus, ubi sup. n. 13, p. 286, in fine.
[25] Pro qua difficultate solvenda proponit Turrecremata quatuor rationes; [ut patet ex solutione difficultatum,] quarum prima est, prærogativa martyrii, quia præ ceteris veteris Testamenti atrocia supplicia passi fuerunt; secunda, propter repræsentationem mysterii, cum septenarius numerus repræsentet universitatem omnium Sanctorum veteris Testamenti, quorum festivitas generaliter recolitur in celebritate Machabæorum; tertia, propter exemplum patiendi; quarta, propter causam supplicii tolerati pro defensione Legis. Has autem rationes nullatenus tollere difficultatem, facile ostendi potest. Nam prima, de prærogativa martyrii propter atrocitatem tormentorum, nihil concludit. Ea quippe potest quidem augere meritum, non vero tribuere jus privativum ad obtinendam festivitatem & specialem cultum, experientia docet in Martyribus novæ Legis. [primæ,] Quinimo si ratio hæc probaret, utique cum pari celebritate recoli deberet memoria Esaiæ Prophetæ, cujus corpus inaudita crudelitate serra scissum fuit medium, ut refert D. Bernardus ibidem, & quem verum atque gloriosum Martyrem fuisse probat, Reverendissim. Pater Capisuccus, controver. 29, de Martyr. quæst. 1 §. 21, in quo enumerat Martyres veteris Testamenti prope finem, vers. Isaiam quoque; concludens, quod iis aliisque Martyribus ante Christi adventum, martyrii privilegia fuisse concessa credi potest; hinc ratione martyrii ad Limbum Sanctorum Patrum, qui etiam dicitur Sinus Abrahæ, eos translatos fuisse absque Purgatorio, dicendum est; & idem probat Rainaudus, ubi supra num. 13, circa finem pag. 287.
[26] Secunda quoque ratio, desumpta ex repræsentatione mysterii, [secundæ,] non est apta difficultatem solvere. Quamvis enim de omnibus Sanctis novi Testamenti celebretur generalis solennitas, & festiva commemoratio (quam a Bonifacio IV, post consecratum Pantheon, illudque dicatum in honorem B. Virginis & Omnium Sanctorum, institutam fuisse refert Casalius de veter. Eccles. rit. d. cap. 60, pag. 239, vers. advertendum præterea) adhuc fiunt de singulis peculiares festivitates; quod similiter fieri posset de Sanctis veteris Testamenti, prout in Ecclesia Orientali servari (quæ celebrat festivitatem Omnium Sanctorum, qui Christum præcesserunt, in Dominica seq. diem 11, Decembris ex Joanne Nicæno, in epistol. de fest. Natal. Dom.) refert Rainaudus, ubi supra post. med. & sicuti celebrantur de S. Joanne Baptista, aliisque supra memoratis: quos tantum improprie ad novum Testamentum pertinuisse, & modo quodam communi etiam antiquis Patribus, supra probatum fuit; cum obierint ante illius institutionem, in ultima Cœna factam.
[27] Tertia pariter & quarta, desumptæ ab exemplo patiendi & a causa supplicii, [tertiæ ac quartæ, objectarum a Turrecremata.] communes sunt etiam aliis Sanctis veteris Testamenti, & præsertim B. Job; qui præ ceteris proponi meretur tamquam exemplar tolerantiæ, ut habetur in sacra Pagina, Tobiæ cap. 2 num. 12. ibi. Hanc autem tentationem ideo permisit Dominus evenire illi, ut posteris daretur exemplum patientiæ ejus, sicut & S. Iob. Et B. Jacobus Apostolus, in sua Canonica Epistola, veluti præclarum, & memorabile patientiæ exemplum, Sanctum Job proponit, inquiens; Exemplum accipite, Fratres, exitus mali laboris & sapientiæ Prophetas, qui locuti sunt in nomine Domini. Ecce beatificamus eos qui sustinuerunt: sufferentiam Iob audistis, & finem Domini vidistis, quoniam misericors est Dominus & miserator. Et Origenes id ipsum confirmat hac notabili traditione, quod ob hoc a Moyse fuit liber Job scriptus in lingua Hebraica, ut in exemplum patientiæ hominem gentilem filiis Israel in Ægypto graviter afflictis proponeret, ejusque exemplo in adversis susciperent consolationem. Verba Origenis sunt ista: Invenimus, inquit, O Amici in antiquorum dictis, quod cum magnus ille Moyses a Deo missus fuisset in Ægypto, & vehementem afflictionem filiorum Israel videret, & consolari eos ab anxietate lamentabilis eorum afflictionis, qua illos Ægyptii affligebant, minime valeret; vehementes illos atque terribiles Iob dolores pro consolatione illis enarraverit; nec non in scriptura eos ponens, cum adhuc essent recentiores, ille populo dederit; ut per cognationes & tribus suas hoc legentes, & vehementes ac terribiles illos beati illius Viri dolores audientes, invicem se consolarentur; & cum patientia atque gratiarum actionibus, mala quæ eos circumdederant, sufferrent; & ut bonam remunerationem Domini, quam Iob post tolerantiam largitus est, audientes, etiam ipsi liberationem sperarent, & beneficia beatæ mercedis laborum suorum expectarent. Istamque Origenis traditionem, tamquam memoratu dignam, refert Titelmannus in sæpe cit. solut. dub. ante paraphrastic. elucidation. in lib. Iob circa fin.
[28] Et utraque profecto ratio nimis probaret: excluderet quippe Sanctos Pontifices & Confessores a merito & jure consequendi festivitatem, [quin & ab exemplo Machabæorum sumitur argumentum pro Iobo.] quod tamen commune esse, non minus ipsis quam Martyribus, concludit idem, D. Bernardus in cit. Epist. 98, in fine, ibi. Nec putemus solos Martyres esse dilectos, cum recolamus dictum de Lazaro, Lazarus amicus noster dormit; denique, Beati mortui qui in Domino moriuntur. Non soli, qui pro Domino, sicut Martyres; sed qui in Domino moriuntur, sicut Confessores, profecto Beati sunt. Quinimo ab exemplo Machabæorum validissimum desumi posse argumentum pro S. Job, confirmari potest auctoritate Ruperti Abbatis, lib. 9 de virtut. verbi Dei cap. 32 asserentis, quod ideo Sanctis Machabæis ab Ecclesia indicitur cultus propter expressam resurrectionis notitiam. Unde cum nullus ante Christum adeo clare de resurrectione prophetaverit, sicut S. Job, dum dixit: Credo; quod Redemptor meus vivit, & in novißimo die de terra surrecturus sum, & rursus circumdabor pelle mea, & in carne mea videbo Deum Salvatorem meum (ut observat S. Hieronymus in Epist. 103 ad Paulin. cap. 7, ibi. Et ut de ceteris sileam, resurrectionem corporum sic prophetat, ut nullus de ea vel manifestius vel cautius scripserit) ob eamdem rationem cultus ipsi denegandus non videtur. Quapropter cum rationes diversitatis, per Turrecrematam adductæ, non videantur sufficienter solvere propositam difficultatem; considerandum remanet, an ejusdem ratio, cui & ceteri fere omnes innituntur, scilicet descensus Sanctorum Testamenti veteris ad Inferos, impedire valeat, quominus ipsorum memoria festiva celebritate tuto recoli ab Ecclesia possit: hæc enim præcipua est, quam omnes negativæ sententiæ sectatores assignant.
[29] [Quamvis autem Patres ad Limbum descenderint,] Et sane difficultas esset potissime considerabilis, si subsisteret, quod asserit Turrecremata, nempe, quod quia adhuc apertus non erat introitus ad æternam gloriam, Sancti descendebant in Limbum, ubi subditi erant pœnæ, non gloriæ; & ideo de mortibus eorum Ecclesia Occidentalis festiva gaudia non celebrat. At hujusmodi assertio non videtur tuta; si pœna, cui subditi fuerunt antiqui Patres in Limbo, sumatur pro pœna sensus, scilicet pro cruciatibus atque doloribus afflictivis. Repugnat etenim sacræ Scripturæ, affirmanti, Sanctorum animas ante resurrectionem Christi requievisse in Sinu Abrahæ, ubi profecto dolores & cruciatus esse non poterant, ut clarissime respondet D. Thomas in 3 parte quæst. 52, art. 2, ad 4, ibi. Dicendum, quod Sinus Abrahæ potest secundum duo considerari; uno modo tantum secundum quietem, quæ ibi erat a pœna sensibili; & quantum ad hoc, non competit ei nomen Inferni, nec sunt ibi aliqui dolores. Alio modo potest considerari, quantum ad privationem gloriæ speratæ; & secundum hoc habet rationem Inferni & doloris, & ideo nunc dicitur Sinus Abrahæ illa requies Beatorum, non tamen dicitur Infernus, nec dicuntur in Sinu Abrahæ esse dolores. Idemque repetit in art. 5 corpor. ubi asserit, quod per hoc Sancti Patres detinebantur in Inferno, quod eis ad vitam gloriæ, propter peccatum primi Parentis, aditus non patebat; non autem per hoc, [erant tamen ibi immunes a pœnis,] quod ibi cruciarentur; cruciatus enim est pœna peccati actualis, non etiam originalis. Et in responsione ad primum, ubi solvens dictum S. Augustini, confutantis errorem eorum qui existimabant sanctos Patres in Inferno doloribus cruciari; scilicet se adhuc non invenisse, quid Christus, cum ad Inferna descendit, contulerit justis, qui in Sinu Abrahȩ erant, a quibus secundum beatificam præsentiam suæ Divinitatis numquam recessit; respondit, quod licet nihil contulerit quoad solutionem a doloribus pœnæ, quos in Sinu Abrahæ, hoc est, in illa Beatorum requie ante liberationem viros justos & Sanctos non pertulisse credendum est, contulit tamen eis quantum ad adeptionem gloriæ.
[30] Et in 3 par. quæst. 100 art. 4 corp. solvens quæstionem, an Limbus Patrum sit idem quod Sinus Abrahæ, dicit. Et ideo illa requies, quæ hominibus post mortem datur, Sinus Abrahæ dicitur. Sed animæ Sanctorum post mortem non omni tempore eamdem quietem habuerunt, quia post Christi adventum, habent plenam quietem, divina visione perfruentes; sed ante Christi adventum, habebant quietem per immunitatem pœnæ, [ex sententia communi Theologorum.] sed non habebant quietem desiderii per consecutionem finis. Et ideo status Sanctorum ante Christi adventum potest considerari, secundum id quod habebat de requie, & sic dicitur Sinus Abrahæ; potest etiam considerari, quantum ad id quod eisdem deerat de requie, & sic dicitur Limbus Inferni. Hanc pariter sententiam confirmat D. Bernardus serm 4 in fest. omnium Sanctor. paulo post initium, Sed providerat eis Dominus in Inferno ipso locum quietis & refrigerii, Chaos magnum firmans inter sanctas illas animas & animas impiorum. Quamvis enim utræque in tenebris essent, non utræque erant in pœnis; sed cruciabantur impii, justi vero consolabantur. Quod autem in tenebris essent, Beati Iob testimonio didicimus, qui se quoque in locum tenebrosum & opertum mortis caligine perhibebat iturum. Hunc ergo locum, obscurum quidem, sed quietum, Sinum Abrahæ Dominus vocat, pro eo (ut arbitror) quod in fide & expectatione quiesceret Salvatoris. Confert etiam Casalius de veter. Eccl. ritib. cap. 96 de Limb. Sanctor. Patr. asserens, omnes consentire, illum fuisse Sinum Abrahæ, in quo Lazarus quiescebat apud Lucam cap. 16. Idemque comprobat P. Capisucchus, Controv. 29 de martyr. quæst. 2 §. 23 vers. quare martyrii, & vers. observandum tamen, ibi. Sanctorum animæ ad plenum purgatæ &c. ante Christi adventum aliquam requiem habebant, quatenus erant immunes a tormentis; licet non haberent requiem desiderii, per consecutionem finis, quia adhuc erant in tenebris, desiderantes videre faciem Dei, nondum autem eam videntes. Quatenus ergo status ille habebat aliquid de requie, dicebatur Sinus Abrahæ, quia ad illum perveniri non poterat, nisi merito fidei; Fidelium autem Pater est Abraham: quatenus vero deerat aliquid de requie, dicebatur Infernus & Limbus, sive extremitas Inferni.
[31] Quod si ratio impeditiva cultus & festivitatis, ex eodem descensu ad Inferos, desumatur ex eo, [Sed neque obesse deberet cultui, si ibi passi essent aliquid:] quia Sancti Patres in Limbo detenti remanerent temporaliter obnoxii pœnæ damni, hoc est privationi beatitudinis, & visionis Dei facie ad faciem, ob dilationem gloriæ, usque ad Christi descensum, qui vectes ferreos confringendo vinctosque liberando de domo carceris, illos in beatam regionem, quæ hactenus clausa fuerat, introduceret; adhuc hujusmodi rationem non obstare concessioni cultus, validissime probari potest exemplo Machabæorum, aliorumque Sanctorum Patrum, Ioannis Baptistæ, Zachariæ & similium, quorum festivitates celebramus, quamvis post obitum non fuerint statim possessionem beatitudinis adepti; ac etiam exemplo S. Eliæ, quem, utpote viatorem, beatifica visione non frui constans est atque communis Patrum & Scriptorum sententia, quam validissimis rationibus tuetur P. Capisucchus Controv. 20 de illis, qui in via Deum viderunt § 5, pag. 547; & adhuc ejus celebritatem recoli posse, latissime tuetur Lezana d. consul. 3 a num. 100 ad fin. referens num. 119 opinionem probatissimorum Theologorum, asserentium, animas in Purgatorio existentes posse a fidelibus invocari, & illarum opem ipsis esse proficuam; quod indubitanter firmat de sanctis Patribus in Limbo detentis num. 120: & num. finali asserit, quod rationibus prædictis, a Sacra Congregatione diligenter recognitis & expensis, sancitum fuit; Officium S. Eliæ, de quo erat controversia, celebrari posse a Patribus suæ Religionis. Argumentum autem desumptum ab exemplo cultus exhibiti S. Eliæ, probare a fortiori ob prædictam rationem, monet Rainaudus loc. cit. num. 12 pag. 286.
[32] [cum non constet, quod omnes qui coluntur, absque purgatorio ad cælum pervenerint,] Idemque Rainaudus num. præcedenti, ad ostendendam debilitatem præfati fundamenti, desumpti ex descensu ad Inferos, observat, ex illo resultare necessitatem probandi, Sanctos omnes recto tramite post obitum in cælum evolasse, absque eo quod per modicum vel minimum tempus Purgatorii pœnas experti sint, quod profecto non est ab Ecclesia definitum, & vix credibile est. Imo contrarium suadere videtur id, quod D. Gregorius narrat in suis Dialog. lib. 4 cap. 40 de anima S. Paschasii Diaconi, quod scilicet hic miræ sanctitatis vir fuerit, (sunt ejus verba) eleemosynarum maxime operibus vacans &c. Cumque post obitum ejus Dalmaticam dæmoniacus quidam tetigerit, statim sanatus est. Post multum vero temporis Germano Capuano Episcopo medici pro corporis salute dictaverant, ut in Angulanis Thermis lavari debuisset; qui ingressus easdem Thermas, prædictum Paschasium, stantem, & obsequentem in caloribus invenit; quo viso vehementer extimuit, &, quid illic tantus vir faceret, inquisivit. Cui ille respondit, Pro nulla alia causa in hoc pœnali loco deputatus sum, nisi quia in parte Laurentii contra Symmachum sensi. Sed quæso te, pro me Dominum deprecare; atque in hoc cognosces, quod exauditus sis; si huc rediens, me non invenies. Qua de re vir Domini Germanus se in precibus strinxit, & post paucos dies rediit: sed jam dictum Paschasium in loco eodem minime invenit. Et tamen, quod iste sit Sanctus, & ab Ecclesia uti talis colatur, dubitari non potest, legiturque descriptus in Martyrologio Romano sub die XXXI Maji. Exemplum simile habemus apud Ribadeneiram, de S. Udalrico die IV Julii, [sed contrarium potius probetur exemplis.] inde asserentem, documentum notabile sumi posse, non esse incompatibile cum sanctitate, & cum miraculorum patratione, quod quis post mortem aliquas maculas in igne purget. Similique argumento pro obtinendo Officio S. Eliæ, utitur Lezana, referens easdem historias Consult. 3 num. 119, & confert historia relata per Baronium, anno Christi 1062 num. 68, Annal. tom. 11, cujusdam S. Severini, vel Pelegrini Episcopi Coloniensis, qui adhuc in Purgatorio manebat, ob non recitatas tempore congruo Horas Canonicas. Ita vero argumentum promovet Rainaudus. Ceterum proposita ratio est plene inanis. Ex ea enim sequeretur, nullius Sancti memoriam posse esse festivam, nisi in exitu e corpore recta Cælum adierit. Cum autem perpauci sint, qui non sint salvi quasi per ignem, vix ulli essent, quos Ecclesia posset colere. Dummodo ergo Sancti, abstersis aliqualibus reliquiis fuliginis hujus vitæ, inferantur cælo, quia hinc excesserunt in gratia, satis id superque esse debet, ut coli possint. At constat Sanctos Christo anteriores exceßisse e vita in sanctitate & justitia: igitur, quod, nondum reserata Sanctorum via, nec cælo adhuc aperto, cogerentur ad Christi usque adventum hærere in Limbo, obesse non debet, quo minus ex quo cælis illati sunt, festiva sit eorum memoria.
[33] Ceterum, licet animæ sanctorum Patrum in illa temporali carceratione non fruerentur perfecta possessione beatitudinis; nihilominus eorum status censeri non poterat miser atque luctuosus (ob quam rationem ipsis non convenire indultum festivitatis post D. Bernardum, [Status autem Patrum in Limbo non fuit miserabilis,] hujus difficultatis auctorem, colligunt præcitati Doctores) sed ipsis providebat Dominus sufficienti consolatione, eisque illucebant radii promissæ atque speratæ beatitudinis, qui ipsos reddebant beatos in spe, ut respondet D. Thomas, d. quæst. 52, art. 5, in resp. ad 1, explicans assertionem D. Augustini, in cit. epist. ad Euodium, quod scilicet Christus secundum beatificam præsentiam suæ Divinitatis numquam ab ipsis recessit; ibi. Et per consequens solvit eorum dolorem, quem patiebantur ex dilatione gloriæ, ex cujus tamen spe magnum gaudium habebant, secundum illud Ioannis 8, Abraham Pater vester exultavit, ut videret diem meum. Et ideo subdit: a quibus eum secundum beatificam præsentiam suæ Divinitatis numquam video receßisse, in quantum scilicet ante adventum Christi erant beati in spe, licet nondum essent beati in re, prout D. Bernardus, in d. serm. 4 super fest. Omn. Sanct. loquens de requie sanctorum Patrum in sinu Abrahæ, dicit, quod impii cruciabantur, justi vero consolabantur. Quod etiam diserte confirmat P. Capisucchus, cit. controv. de Martyr. §. 23. vers. observandum tamen. Eum autem fuisse locum consolationit, probat nomen Sinus, seu Gremii, & testatur Abraham Lucæ 16, cum de Lazaro dicit, Nunc autem hic consolatur; & clarius in vers. Sed ad rem nostram. — Sed in loco illo, qui dicebatur, Sinus Abrahæ, usque ad Christi mortem permanserunt, ibique quiescebant: & si non quiescerent per immunitatem desiderii, [sed hilariter quietus in bona spe.] erat tamen in eis gaudium magnum de gloria, quam sperabant, sicut est in aliis Patribus, juxta illud Ioannis 8, Abraham Pater vester exultavit, ut videret diem meum; vidit, & gavisus est; unde erant beati in spe, licet nondum essent perfecte beati in re, ut inquit S. Thomas 3 par. quæst. 52 art. 5 ad 1. Nec dilatio spei efficiebat in Sanctis illis afflictionem, quia afflictionis capaces non erant. Vel dicendum, quod, quamvis spes ratione absentiæ speranti afflictionem faciat, tamen ratione certitudinis facit delectationem: & quia certitudo spei in eis deficere non poterat, ideo delectatio, quæ ex certitudine causabatur, absorbebat afflictionem, quæ ex absentia contingere poterat. Ita S. Thomas in 3 senten. dist. 26 quæst. 2 art. 5 quæstiunc. 3 ad 1, & in duobus versiculis seqq. aßignans rationes disparitatis, cur animæ purgantes ob dilationem beatitudinis afflictionem patiantur, eam vero non sentirent animæ Sanctorum Patrum in Limbo; scilicet, quod illæ talem dilationem patiebantur propter propriam culpam, pro qua indigebant purgatione; hæ vero solum propter commune impedimentum naturæ, quia non adhuc solutum fuerat pretium pro nostra redemptione, quo persoluto, statim adeptæ fuerunt posseßionem beatitudinis per visionem beatificam.
§ IV. Solvuntur reliquæ objectiones.
[34] Superest modo respondere aliis rationibus, pro parte negativa adductis; [Nec obest talium cultui, quod causa debeat præcedere effectum, Christus Sanctos;] quod facili pariter negotio expediri potest. Prima siquidem, deducta per Augustinum Triumphum, quod non deceat antiquos Patres canonizare, & Sanctos declarare, ex eo, quia causa debet effectum præcedere, Christus autem fuit causa sanctitatis omnium Sanctorum; solum adhibita fuit ad probandum, quod antiqui Patres non debeant solenniter Canonizari, quod est extra præsentem quæstionem; nullatenus vero probat, illos non esse vere Sanctos, & uti tales colendos & invocandos, quod Triumphus negare numquam cogitavit; cum de fide certum sit, ipsos ad gloriam per Christum pervenisse in ejus gloriosa Ascensione, juxta Davidicum vaticinium Psalm. 67, vers. 19, Ascendisti in altum, cepisti captivitatem; quod de Christo interpretatur Apostolus ad Ephes. cap. 4 ibi. Ascendens in altum captivam duxit captivitatem. Licet autem Christus, ut homo, ordine executionis fuerit posterior sanctis Patribus, secus tamen ordine intentionis; cum ipse fuerit prædestinatus ante omnem creaturam, & ante omnia secula, ut dixit Apostolus, I ad Corinth. cap. 1, Et ita potuit esse causa sanctitatis antiquorum Patrum, moralis quidem, non physica; cum ad hoc sufficiat, quod præcedat effectum in intentione, ut indicat D. Augustinus, cit. lib. 3 contra 2. Epist. Pelag. ibi. Sancti veteris Testamenti ab eo puta a Christo, in præscientia & prædestinatione Dei futuro omnem suam gratiam & justitiam hauserunt. Et D. Thomas, in 3. par. quæst. 49 art. 2 ad 2. [præcessit enim meritæ licet non tempore:] Et quicumque ante paßionem Christi diabolo resistebant, per fidem paßionis Christi hoc facere poterant, licet passione Christi nondum peracta. Quapropter negari non potest, sanctos Patres, licet Christum longe præcesserint, de ejus plenitudine accepisse, sicut & nos omnes accepimus, ut dicitur Ioannis I. Sed quatenus etiam ad causalitatem requireretur præexistentia, adhuc ea non deficeret, saltem ex parte formæ significativæ, quæ est ipsa divinitas & persona Verbi: ob unionem quippe hypostaticam merita Christi evaserunt infinitæ virtutis & efficaciæ, propter dignitatē ipsis a forma unita tributam: eaque, cum nedum tempore, sed æternitate præcesserit omnes Sanctos veteris Testamenti, bene potuit quoad ipsos influxum exhibere, causando eorum sanctitatem, ut in puncto huic difficultati respondet P. Esparza, in tract. de Myster. Incarnat. quæst. 41, ad 1, Prout etiam simili difficultati occurrit D. Thomas, in 3, par. quæst. 48, art. 6, ad 2, ubi probat, non esse de ratione causalitatis meritorum Christi, quod physice & præsentialiter contingat subjectum, in quo operatur. Dicendum, quod passio Christi, licet sit corporalis, habet tamen spiritualem virtutem ex Divinitate unita, & ideo per spiritualem contactum efficaciam sortitur, scilicet per fidem & fidei Sacramentum.
[35] Secunda pariter ratio, per Viguerium adducta, scilicet periculum idololatriæ per approbationem ceremoniarum Judæorum, quæ velut umbra transierunt post divini Solis adventum, non videtur in consideratione habenda; cum modo nullatenus illud timeri possit: & forsan esse potuit sufficiens ad impediendam præstationem cultus temporibus vicinioribus cæcitati Gentilium: [nec ullum a tali cultu est superstitionis periculum,] & si illud non impedit ejus exhibitionem in Ecclesia Orientali, nec etiam impedire poterit in Occidentali. Cessationem autem periculi potissime considerat Viguerius, pro causa permissionis venerationis impendendæ Reliquiis Sanctorum, loco citato. Nunc vero Reliquiæ Sanctorum Canonizatorum venerantur, eo quia sunt in gloria, & non in pœna; nec nunc est talis promptitudo, sive periculum ad idololatriam, sicut tunc. Quæ profecto rationes æque conveniunt Sanctis Patribus veteris Testamenti, quos in gloria esse, & ideo absque ullo periculo coli posse, ambigendum non est. Quam pariter cessationem periculi proclivitatis ad idololatriam, considerat idem P. Capisucchus Controv. 26, de cult. Sac. Imagin. §. 1, circa fin. ubi referens sententiam Vasquez, asserentis, Judæis prohibitum fuisse usum Imaginum, sic ait: Iudæis tamen, quia ad idololatriam maxime proclives erant, fuit a Deo specialiter interdictus. Quia tamen hæc interdictio fuit juris Divini positivi; tempore legis Euangelicæ, quo periculum idololatriæ abest, cessavit, atque id, quod alias jure naturæ licitum est, locum obtinuit.
[36] Prout etiam timeri non potest periculum alliciendi Christianos ad ritus Hebræorum (ob quam rationem Ecclesiam abstinere debere a præstatione cultus publici Sanctis veteris Testamenti supra fuit insinuatum, [aut inductionis ad Iudaismum] in argumentis pro parte negativa) cum potuis Judæi tales festivitates non celebrarent, nec in honorem Sanctorum Templa & Ecclesias extollerent, imo censerent ipsis in primo præcepto Decalogi prohibitum esse usum Imaginum; ut observat idem P. Capisucchus, d. controv. 25, de cult. Sac. Imagin. quæst. 1 §. 1 & 3; quamvis contra Vasquez illum vere interdictum non fuisse tueatur. Ideo S. Joannes Damascenus Orat. 1 de imag. illarum usum, quamvis a Judæis improbatum, servandum docet; sicuti festivitates coluntur, quas ipsi pariter improbant, sic arguens: Quapropter aut solennes ad memoriam & laudem Sanctorum celebritates, contra Legis antiquæ morem institutas, tolle; aut Imagines eorum, quas contra Legis præscriptum tu fieri asseris, admitte. Multoque minus timeri potest hoc periculum, dum non petitur indictio festivitatis de præcepto pro Ecclesia universali, sed solum permissio publici cultus in uno loco, prout hactenus Ecclesia concedere consuevit. Ex hoc enim non inducitur omnimoda æqualitas inter Sanctos veteris & novi Testamenti, quam Ecclesia prudenter huc usque admittere noluit.
[37] Et rursus in casu præsenti cessat prorsus hujusmodi periculum, cum S. Job non esset Hebræus, sed Gentilis, ut constat ex illius historia, & monet D. Augustinus, de Civit. Dei lib. 18 cap. 7. — Homines quosdam, non terrena, sed cælesti societate ad veros Israelitas, supernæ cives patriæ, pertinentes, etiam in aliis gentibus fuisse negare non possunt; quia si negant, facillime convineuntur de sancto & mirabili viro Iob, qui nec indigena, [(saltem in Iobo qui Iudæus non fuit)] nec proselytus, id est advena populi Israel fuit; sed ex gente Idumæa genus ducens, ibi ortus, ibidem mortuus est: qui divino sic laudatur eloquio, ut quod ad justitiam pietatemque attinet, nullus ei homo suorum temporum coæquetur. Quæ tempora ejus, quamvis non inveniamus in Chronicis, colligimus tamen ex libro ejus, quem pro sui merito Israelitæ in auctoritatem Canonicam receperunt, tertia generatione posteriorem fuisse, quam Israel. Et D. Gregorius, in Iob lib. 1 Moral cap.1, dicit, spiritum Sanctum observasse, ad augendum meritum virtutis, unde Job ortum duxerit, & ubi habitaverit; Idcirco sanctus vir ubi habitaverit, dicitur, ut ejus meritum virtutis exprimatur. Hus namque quis nesciat, quod sit terra Gentilium? Gentilitas autem eo obligata vitiis extitit, quo cognitionem sui Conditoris ignoravit. Dicatur itaque ubi habitaverit, ut hoc ejus laudibus proficiat, quod bonus inter malos fuerit. Idemque repetit Scacchus, de not. & sign. sanct. sect. 2, cap 2, pag. 119, lit, B.
[38] Juvat quoque, ad respondendum auctoritas Leonis Papæ, relata per D. Thomā in 4 sent. dist. 11, quæst. 2, art. 2, quæstiunc. 3, super usu panis azymi in consecratione Eucharistiæ [sicuti eo non inducit usus Azymi in Sacrificio.] quod scilicet ingruente Ebionæorum hæresi, qui docebant Legalia præcepta simul cum Euangelio servanda esse, ideoque in Mysteriis azymo pane utebantur; in eorum detestationem universa Ecclesia Orientalis & Occidentalis fermentatum panem in Sacrificio adhibuerit; ad demum illa hæresi profligata, Latina Ecclesia ad priscum azymorum usum redierit. Quamvis enim hæc Historia controvertatur a Cardinali Bona, Rerum Liturg. cap. 23 pag. 185, in princ. dicente nesciri, quis fuerit iste Leo; crederem esse multum deferendum auctoritati D. Thomæ, satis præcise hoc asserentis. Sed postea, ut dicit Leo Papa, imminente hæresi Ebionitarum, qui dicebant simul cum Euangelio Legalia observanda, sancti Patres, ne eis consentire viderentur, voluerunt ad tempus, instinctu Spiritus sancti, ex fermentato confici Sacramentum: postea, cessante illa hæresi. Ecclesia Romana ad pristinum morem rediit &c. Et forsan Cardinalis Bona dubitavit, quia tunc negabat antiquum Ecclesiæ Occidentalis usum; sed de hoc postea se ipse retractavit, nedum in folio addito monitioni ad Lectorem, sed clarius in litteris anno sequenti scriptis Francisco Mariæ Florentinio, visa ejus erudita Disquisitione, de antiquo usu fermentati panis & azymi, per non minus eruditum Marium ejus filium post Patris obitum nuper typis vulgata, quæ litteræ videri possunt in fine dictæ Disquisitionis pag. 29. Atque utinam prius eam habuissem quam librum meum vulgavi; materiam de Azymis aliter tractavissem, instructus reconditis documentis, quæ inde recipio, & quibus Dominatio vestra collegit quidquid super eo argumento desiderari potest. Sane persuasißimus sum, quod primis seculis indefferenter Azymo aut Fermentato utebantur. Quæ plane historia clare ostendit Ecclesiæ usum, quod ubi cessavit periculum, non respuit, nec improbavit retentionem alicujus ritus in veteri Lege servati. Unde cum nec vere vigeat tale periculum, nec per cultus publici permissionem, præsertim Sancto Iob, ullo modo timeri valeat, quod Christiani se conforment ceremoniis Iudæorum, non potest hujusmodi periculi prætextus ullo modo suadere, quod Ecclesia debeat ab hac permissione cultus abstinere. Repetendo insuper, prædictas rationes non solvere difficultatem, resultantem ab exemplo cultus exhibiti Machabæis, qui pro Legis Mosaicæ observantia, & pro abstinentia a carnibus vetitis, martyrium passi fuerunt; aliisque Sanctis, quorum obitus Christi mortem præcessit: de quo sicut impium esset Ecclesiam redarguere, ita dicendum est, posse aliis quoque publicum cultum indulgeri, qui pari sanctitatis gloria proponi meruerunt tamquam exemplar a fidelibus imitandum, eorumque auxilium ejusdem Ecclesiæ auctoritate suppliciter implorari.
[38] [Non vere assumitur, Ecclesiam talium festa non agere,] Tertia demum ratio, in contrarium derivata ab Ecclesiæ Latinæ usu, quæ ad hæc usque tempora abstinuit a concessione Festivitatum & Officiorum de præcepto Sanctis veteris Testamenti, facili negotio evitatur. Siquidem de hoc modo non agitur; sed solum de permissione cultus publici, per dedicationem Ecclesiæ in honorem S. Job, circa quem nulla potest esse controversia. Constat quippe nedum in Ecclesia Græca, sed etiam in Latina, in honorem plurium Sanctorum veteris Testamenti templa fuisse consecrata, ut monet idem Guyettinus de fest. propr. lib. 1, cap. 5, quæst. 8; exinde inferens, licitam esse talem speciem cultus iis exhibere, non minus ac Sanctis novi Testamenti. Et præcise de Ecclesiis dicatis in honorem S. Job actum fuit supra in §. Omnemque difficultatem tollit, ita ut quoad hanc speciem cultus nulla esse possit difficultas.
[39] Multoque minus obstare valet asserta prohibitio imponendi nomina eorumdem Sanctorum Infantibus in baptismo: siquidem ea minime deducitur ex allegato Canone 30 Concilii Nicæni; cum in illo solum prohibeatur impositio nominum Gentilium, & præcipiatur adhiberi nomina Christianorum, ut ex eodem Canone notat Casalius de veter. Eccles. rit. cap. 5, [aut nomina in baptismo reprobare.] de Baptismo, pag. 37 vers. Mos dandi nomina. Ac proinde, cum non minus Sancti veteris Testamenti, quam novi, ad Ecclesiam Dei pertineant, cujus Caput est Christus, ob cujus fidem sanctificati sunt, & ideo vere Christiani censendi sint (ut præter adductos in §. Sed quatenus etiam cum pluribus seqq. late probat Rainaudus loc. cit. n. 8, & 9) utique, etiam juxta sensum Nicænæ Synodi, licita & permissa censeri debebit impositio istorum nominum in Baptismo. Idque etiam colligi potest ex dispositione Ritualis Romani sub tit. de Sacram. Baptismi rubr. de Sacr. Olei; & aliis requis. vers. penultimo. — Curet, ne obscœna, fabulosa, aut ridicula, vel inanium Deorum, vel impiorum Ethnicorum hominum. nomina imponantur; sed potius, quatenus fieri potest, Sanctorum, quorum exemplis fideles ad pie vivendum excitentur, & patrociniis protegantur. Quod etiam statutum fuit in Concilio Provinciali Aquensi, celebrato tempore fel. rec. Sixti V, in quo per hæc verba prohibitus fuit usus nominum turpium & ridiculorum. Ea nomina non imponantur, quæ turpia aut ridicula, quæve Gentilium atque adeo impiorum & impurorum hominum memoriam refricant, ut habetur apud Billium Concil. to. 2 pag. 651. Cum igitur Sancti veteris Testamenti hæc duo præstare possint, scilicet incitamentum & patrocinium, non est cur ab eorum nominum impositione abstinere debeat Ecclesia. Usum autem, tam antiquum quam modernum, fuisse hujusmodi nominibus uti, licet non adeo frequenter, ac illis Sanctorum novi Testamenti, non est in controversiam revocandum; ut de antiquo more testatur Eusebius lib. 8 Hist. cap. 16, alias 21, & S. Joannes Chrysostomus homil. 21 in Genes. quos refert Rainaudus loco supra citato n. 7 in fine — Agnoverunt sane id prisci illi Christiani, qui parvulos suos ad omnem excitaturi sanctimoniam, nominibus non avorum vel atavorum, ut Gentilibus in more erat, sed Sanctorum Patriarcharum & Prophetarum eos nominabant. Et Baronius in Martyr. Romanum, sub die XVI Februarii, narrat SS. Martyres, Eliam, Hieremiam, Esaiam, Samuelem, & Danielem post conversionem ad Christum, profana sibi indita a parentibus nomina respuentes, Sanctorum Prophetarum nomina assumpsisse. De moderno vero Ecclesiæ ritu non est dubitandum: cum experientia doceat hujusmodi nomina passim a fidelibus adhiberi.
[40] Constito ex præmissis, tuto posse ab Ecclesia exhiberi publicam venerationem Sanctis Patribus veteris Testamenti; reliquum est examinare, [Interim prærogativam meretur S. Iob,] an B. Job hujusmodi prærogativam promeruerit. Et sane de illius sublimi sanctitate dubitandum non videtur, tam ex infallibili sancti Spiritus oraculo, quam ex tot elogiis sanctorum Patrum. Ultra siquidem loca ejusdem sacræ Scripturæ, diserte cumulata in eruditissima allegatione Rever. Archiepiscopi Tarsensis, præ ceteris considerari meretur encomium, ipsi traditum Tobiæ Capite 2 num. 12, in quo nedum appellatur Sanctus, sed dicitur a Deo propositus tamquam exemplar patiendi. Prout etiam legitur in Epistola Canonica S. Jacobi, ubi post adductum exemplum Prophetarum, dicitur, Sufferentiam Iob audistis. Quem locum explicans Gulielmus Estius, in cap. 5 ejusdem Epistolæ pag. 1139 dicit; In exemplum adduxit Prophetas, qui populo Israël locuti fuerant: nunc exemplum affert hominis, extra populum illum geniti quidem & conversati, sed apud eos patientiæ nomine plurimum celebrati, cujus etiam historiam in Canone suarum Scripturarum haberent. Habetis in sacris litteris insigne exemplum patientiæ S. Iob, ad quod moneo, ut respiciatis. In ipsa etiam ejusdem S. Job historia, manifeste comprobatur ejus sanctitas divini Spiritus oraculo. [cujus Sanctitatem tam clare Scriptura probat,] Legitur enim in Cap. 2 num. 3, Deum, quodammodo admiratione raptum, ita Sathan interpellasse; Numquid considerasti Servum meum Iob, quod non sit ei similis in terra, vir simplex, & rectus, ac timens Deum, & recedens a malo, & adhuc retinens innocentiam? Et Cap 42, num. 8 & seqq. ubi Deus præcipit Eliphas Themanitæ, ut imploret deprecationem Job, Sumite ergo vobis septem tauros, & septem arietes, & ite ad Servum meum Iob, & offerte holocaustum pro vobis; Iob autem Servus meus orabit pro vobis; faciem ejus suscipiam, ut non vobis imputetur stultitia. Quæ verba explicans D. Thomas in expositione libri Iob cap. 42, lect. 1, inquit, Sed quia infideles per fideles Deo reconciliari debent, subdit; & ite &c. ut scilicet vos satisfaciatis, qui peccastis: sed vestra satisfactio indiget fidelis viri patrocinio. Vnde subdit, Iob autem &c. qui scilicet dignus est exaudiri propter suam fidem. Vnde subdit, faciem ejus, scilicet deprecantis, suscipiam, scilicet exaudiendo ejus orationes. Et infra, ibi Et ita per obedientiam & humilitatem suam digni facti sunt, ut pro eis oratio Iob exaudiretur, unde sequitur; Et suscepit Dominus faciem Iob rogantis. Dignum enim erat, ut qui pro levi suo peccato humiliter pœnitebat, etiam aliis graviter peccantibus veniam impetraret. Si ergo adeo potens fuit apud Deum servi sui Job intercessio, dum adhuc viveret, ut aliis peccatorum remissionem impetrare potuerit; quanto magis ejus invocatio fidelibus opem afferre potest, dum in cælo regnat cum Christo, quam esse unam ex causis concessionis cultus cum Lezana Consult. 3 num. 102 supra probavi. Et plane dubium esse non potest, ejus apud Deum intercessionem ab Ecclesia approbari debere; quem ab ipso Deo pro peccatoribus rogatorem propositum fuisse, ex ipsius testimonio constat.
[41] Neque ambigendum est, narrationem gestorum B. Iob ejusque tolerantiæ esse veram & fidelem historiam. Ejus siquidem veritatem, [neque patitur dubitari de veritate historiæ ejus] adversus Iudȩos & Sectarios, eam parabolicam atq; confictam existimantes, gravissimis argumentis tuentur sancti Patres atque Doctores, præ ceteris D. Thomas in prologo comment. Super lib. Iob dicit, auctoritati sacræ Scripturæ obviare ejus veritatem negantes, hoc medio. Videtur enim prædicta opinio auctoritati sacræ Scripturæ obviare. Dicitur enim Ezechielis 14, ex persona Domini; Si fuerint tres viri in medio ejus, Noë, Daniel, & Iob, liberabunt animas suas. Manifestum est autem, Noë & Daniel homines in rerum natura fuisse; unde nec de tertio eis connumerato, scilicet de Iob, in dubium debet venire. Dicitur etiam Iacobi 5, Ecce beatificamus eos qui substinuerunt. Sufferentiam Iob &c. Quo argumento pariter utitur Titelmannus in solut. dub. ante elucidation. paraphrastic. in lib. Iob, pag. 3, in princ. — Apud Ezechielem quoque Dominus ait: Si fuerint in medio ejus tres viri, Noë, Daniel, & Iob, ipsi liberabunt animas suas. Manifestum est Iob connumerari ipsis Noë atque Daniel: de quibus cum nullum sit dubium, quin in rerum natura fuerint, & quæ de eis narrantur vere gesta fuerint; neque de Iob dubitari merito potest. Quæ enim esset illa non entis cum entibus connumeratio? Beatus insuper Iacobus Apostolus ipsum Iob tamquam exemplum proponit dicens, Ecce beatificamus eos qui sustinuerunt. Sufferentiam Iob audistis, & finem Domini vidistis, quoniam misericors est Dominus & miserator. Ac pariter Estius in Commentar. in cap. 5, epist. B. Iacob. vers. sufferentiam Iob, ex eadem sacræ Scripturæ auctoritate contra eosdem Secretarios insurgit, his verbis. Hinc duo dicimus, adversus Sectarios quosdam notanda. Primum, ea, quæ de S. Iob scribuntur, historiam esse rei gestæ, non argumentum confictum exhortationis aut doctrinæ causa, veluti fit in comœdiis ac tragœdiis, ut Anabaptistæ volunt & veteres quidam Hebræi: nam ficta exempla serio non movent; nec si ficta narratio esset, conjungeret hunc virum Dominus Ezechielis 14, cum aliis duobus, quorum justitiam sibi vehementer acceptam esse declarat his verbis: Si fuerint tres viri isti in medio ejus, Noë, Daniel, & Iob, ipsi justitia sua liberabunt animas suas. Idemque argumentum, inter cetera adducta pro confirmanda veritate historiæ, tamquam potissimum considerat Gravina de Catholic. præscription. lib. 4, controv. 3, de verbo Dei scripto artic. 5, ubi latissime assumptum comprobat; prout etiam, pluribus aliis rationibus adductis, facit Titelmannus loc. cit. & quamplurimis relatis Jodocus Coccius in thesaur. Catholic. lib. 6, de sacr. Scriptur. Eccles. artic. 6, per totum: inter quos contrarium sentientes mirifice confutat Olympiodorus ad cap. 1. Iob. Valeant igitur qui Scripturam hanc, tamquam confictam, atque ab humana cogitatione profectam, nec inspiratam divinitus, criminantur.
[42] Inter cetera vero encomia, quæ per sanctos Patres Beato Job tributa fuerunt, ultra illud S. Augustini, cujus verba supra retuli § Et rursus in casu præsenti, [Accedunt Patrum pro eo testimonia:] præcipue considerari meretur, quod D. Gregorius lib. 1, Moral. cap. 2, in fine vocat illum: lilium inter spinas; & cap. 5, in fine ait, fuisse plenum septiformis gratiæ spiritu, & pro spe resurrectionis Domino deservisse; & lib. 3, cap. 5, in pluribus eum comparat cum S. Joanne Baptista; & lib. 6, cap. 1, observat, quod tam per nomen, quam per vulnera Beati Job designatur passio Redemptoris: adoque merito lib. 7, cap. 6, asseruit, illum esse sanctæ Ecclesiæ membrum; ac verba illius nequaquam cum tanta veneratione usque ad mundi extrema decurrerent, nisi mystico intellectu gravia fuissent. S. Joannes Chrysostomus, in homil. de B. Iob, nedum ipsum appellat Martyrem, sed rursus addit: Imo martyres innumeros hic unus æquat. S. Hieronymus, Beati Job patientiam vocat triumphum Domini; & refert commendationem ei a Deo traditam, quod non esset quisquam illi similis super terram, ut habetur in Epistola consolatoria ad Julianum Epist. 34, tom. 1, pag. mihi 127, num. 10. — Cumque in omnibus his quæ contigerant ei, non peccasset coram Domino, nec quidquam locutus esset insipiens; exultans Dominus in victoria famuli sui, & illius patientiam suum ducens triumphum, dixit ad diabolum: Animadvertisti famulum meum Iob, quia non est quisquam ei D similis super terram? Homo invocens, veras Dei cultor, abstinens se ab omni malo, & adhuc perseverans in innocentia. Pulchre addidit; Et adhuc perseverans in innocentia; quia difficile est, pressam malis innocentiam non dolere, & hoc ipso fide non periclitari, quod se videat injuste sustinere quod patitur. Et, in Epist. 103, ad Paulin. num. 25, tom. 3, pag. 5, sic ait: Iob exemplar patientiæ, quæ non mysteria suo sermone complectitur? subditque: Et (ut de ceteris sileam) resurrectionem corporum sic prophetat, ut nullus de ea vel manifestius vel cautius scripserit. Et S. Job typum fuisse Christi, nempe in suis doloribus passionem, & in felicitate resurrectionem repæsentantem, asserit Titelmannus, in sæpe citat. solut. dubior. ante elucidation. paraphrastic, in lib. Iob circa finem, qui, post Origenis verba ad longum relata, notabiliter advertit; fuisse B. Job typum & figuram passionis & resurrectionis Christi, ut qui non pro Iudæis tantum pati volebat, sed etiam pro Gentilitate; non per Israëlitas tantum, verum etiam per alienigenam, qualis fuit B. Iob, præfiguraretur. Quinimo adeo gratum Deo fuisse B. Iob existimat D. Augustinus, ut putet, ipsum sortitum fuisse privilegium beatificæ visionis, dum adhuc viveret, ut asserit lib. 22, de Civ. Dei cap. 2 — Fortasse ista virtus magna cernendi, data fuit ad horam etiam in isto mortali corpore oculis sancti viri Iob, quando ait ad Deum: In auditu auris obaudiebam prius, nunc oculus meus videt te; quod sane privilegium quam singulare sit, & rarißime a Deo concessum, nemo est qui ignoret. Neque prætermittenda videtur formula invocationis Beati Iob, pro ejus patrocinio obtinendo, quam tradidit Origenes in 2 lib. Iob, & refert Crespettus in Summ. Eccles. discipl. verb. Sancti pag. 828, col. 2, lit. H — O Beate Iob, vivens in perpetuum ad Deum, & victor permanens in conspectu Regis Domini; ora pro nobis miseris, ut etiam nos terribilis Dei misericordia protegat in omnibus tribulationibus, & eripiat ab omnibus oppreßionibus maligni, & connumeret nos cum Iustis.
[43] Cum igitur ex prædictis liquido appareat, nullum obstare canonicum impedimentum, [& concluditur, saltem pro permittenda dedicatione ecclesiæ.] quominus exhiberi possit Sanctis veteris Testamenti publicus cultus; examinandum solummodo remaneret, an ejus concessio expediens censeri possit. Sed hoc relinquo summæ prudentiæ Eminentissimorum Patrum; solumque adverto, quod si modo agitur de sola dedicatione Ecclesiæ in honorem S. Iob, nulla potest occurrere difficultas, quæ suadere valeat, ab illius concessione abstinendum esse: cum ea novivitatem aliquam non importet, ob quam ab Ecclesiæ usu recedatur; quæque tunc esset maxime considerabilis, si prætenderetur, ex hac permissione induci æqualem cultum Sanctis veteris & novi Testamenti, quoad numerum, qualitatem, & universalitatem; ex hoc enim oriretur periculum omnino vitandum correctionis Ecclesiæ. Minusque sequi ex hac permissione potest ulla Ecclesiastici ritus & sacræ Liturgiæ perturbatio, quam esse summopere vitandam monet Rainaudus loc. sæpe cit. num. 16 cum seqq. Quin potius maximum scandalum timeri posset ex prohibitione aperitionis Ecclesiæ, jam constructæ palam, & publice cum inscriptione in ejus facie litteris aureis insculpta, In honorem Sancti Iob. Id enim esset redarguere ejusdem Ecclesiæ usum circa publicum cultum, qui respectu erectionis Templorum, in honorem Sanctorum Testamenti veteris, a nemine controvertitur, & in pluribus etiam primariis Civitatibus fuit permissus; solumque dicitur, quod parce se gesserit Ecclesia, ex quo non reperiantur indistincte de omnibus, nec in quolibet loco, sed in una, vel altera urbe. Difficultas autem tunc solum urgere posset, quando ageretur de consessione Missæ & Officii, præsertim de præcepto: ex illa quippe timendum esset forsan de periculo perturbationis Ecclesiasticæ Liturgiæ, quod magnopere torsit Rainaudum loc. supra cit. num. 16 & seqq. Sed hoc non est præsentis inspectionis. Et hæc sub censura Sac. Congregationis, cui opinionem suam, ejusque fundamenta obsequenter submittit
Prosper Archiepiscopus Myrensis, Fidei Promotor.
§ V. Vlterior ad quædam nova objecta responsio Frigdiani Castagnonii, obiter delibata, in iis quæ proprie S. Iobum spectant.
[44] Eminentissimi & Reverendissimi Domini. Luculenter adeo doctoque calamo Reverendissimus Tarsensis expressit, Ædiculam Albani constructam in honorem Beati Iobi sacro ritu aperiri posse, ac plenissime & eruditissime simul utriusque sententiæ argumenta Reverendissimus Fidei Quæsitor in medium protulit: ut ferme cuncta adversus hujusmodi cultum, ab Eminentissimis Patribus jam decretum, hodie adducta, mire confutata remaneant. Attamen ut Religiosi Principalis voto obsequar, magnæ Scripturarum moli respondere cogor brevissimo horarum spatio, eis legendis profecto impari. Liceat igitur mihi, rudi pugillari, veluti testa, qua Servus Domini sedens in sterquilinio saniem radebat, huic sacro honori opposita emarginare. Asseritur, hujusmodi Ædiculam constructam esse sine licentia Ordinarii, [Auctor negat, ædiculam extructam absque licentia Ordinarii.] quam tamen Principalis constantissime affirmat petivisse, & oretenus impetrasse, idque etiam probare posse. Et sane verisimile est, quia constructa fuit a pluribus mensibus, cum aurea & patenti inscriptione B. Iobi, eam vidisse quem pertinebat assensum concedere; præcipue quia numquam se opposuit, nisi post Decretum hujus Sac. Congregationis, quæ tolerantia æstimatur tacita licentia & sufficiens, ut in proximis terminis dixit Rota decis. 117, num. 22, par. 15, & decis. 139, num. 8, par. 17, …
[45] Nedum nullo modo obest, sed mirifice juvat, quod in antiquo Missali Romano impresso Venetiis anno 1547, pag. 258, legatur Missæ Beati Iob contra morbum Gallicum; & in alio ibidem impresso anno 1561, [aut quia e veteri Missali Romano expuncta est Missa,] pag. 242, Missa Beati Iob; & in alio in eadem civitate impresso anno 1566, pag. 258, Missa Beati Iob contra morbum Gallicum; & in alio Typis mandato Dilingæ anno 1555, juxta Ritum Ecclesiæ Augustensis, de ordine clar. mem. Cardinalis Ottonis Truxes, tit. S. Sabinæ & Episcopi d. Ecclesiæ, Missa contra infirmitatem de Santo Iob; & in omnibus dd. Missalibus legitur extensa Missa propria, cum oratione infrascript — Deus, in te sperantium fortitudo, adesto propitius, intercedente Beato Iob cum omnibus Sanctis tuis, invocationibus nostris; ut sicut, post ulceris peßimi variorumque flagellorum pressuras, duplicia pro omnibus amißis reddidisti; ita nobis misericordiam tuam largiter impertiaris. Per Dominum &c. Quæ Missalia, ad comprobandam exhibitionem publici Cultus pro S. Roccho, magni facit Castellinus in appendic. generali post tract. de Inquisit. miracul. &c. pag. 277, a num. 1, [ideo abolitum cultum censeri posse,] ad 8. Neque obstat, quod jussu Beati Pii V, in reformatione Missalis Romani, fuerit expuncta Missa prædicta de Santo Iobo; quoniam hujusmodi expunctio nil derogavit ejusdem Beati cultui; cum expuncta etiam fuerint Officia & Missæ Sanctorum novi Testamenti, in Romano Martyrologio adscriptorum, & quos Ecclesia Catholica publice colit; & præ ceteris Officium & Missa SS. Felicis in Pincis Presbyteri & Martyris; Beraldi, Petri, Accursii, & Ottonis Martyrum; Ludovici Episcopi, Cæsarii Martyris, Archangeli Raphaëlis, Gulielmi Confessoris, Simpliciani Episcopi, Rocchi Confessoris, & aliorum plurium. Sed, ut subdit Castellinus loco citato num. 8 & 9. — Omnes fere in hoc conveniunt, [cum id alia plane ex causa fit factum], causam & rationem prædictæ expunctionis extitisse, ut observaretur Decretum in Sac. Conc. Trid. innovatum circa novam Breviari Romani impreßionem, ut frequentius in Ecclesia & quasi semper, persolveretur Officium de feria cum recitatione Psalmorum singulis feriis applicatorum; & Lectionum de sacra Scriptura, cui Decreto opponebatur directe, nimis frequens vel quotidiana celebratio festorum in honorem etiam Sanctorum, licet non solenniter canonizatorum: unde mandato Pii V expuncta fuere festa cum Officiis quorumdam etiam Sanctorum canonizatorum. Idque clarius comprobatur, ex eo quod e dd. Missalibus deleta fuit missa sanctissimi Nominis Iesu, a Sanctæ Mem. Paulo III, visa & approbata ex primo Clementis VII instituto, cum similibus Indulgentiis quæ habentur in celebritate Missæ Corporis Christi, ut liquet ex altero dd. Missalium Romanorum impresso Venetiis, anno 1549, pag. 234. Item fuit deleta Missa, quæ habebatur de quinque Plagis sanctissimi Servatoris, cujus Nomini & Vulneribus cultum publicum exhiberi quis Catholicus inficiabitur? Imo non paucis ex dd. Sanctis Missa & Officium restituta fuerunt, ut de S. Roccho testatur Gavantius in rationali Divin. Offic. sect. 7, cap. 10, versdubitatam. Item S. Bernardino Senensi & Stigmatibus Divi Francisci, ceterisque brevitatis gratia prætereundis. Ex quo evidenter colligitur, ex Missis adnotatis in dd. antiquis Missalibus, magnum publici cultus argumentum resultare, ut probat Castellinus … Et licet in præsenti non agatur de indulgenda Missa, [& Missa de S. Iob Hispanis permissa.] ad magis magisque difficultatem evelendam addimus, Missam antedictam de B. Iobo fuisse a Sede Apostolica restitutam Hispaniæ, ut ex Missali impresso anno 1678 apud me extanti patet, ubi pag. 26 habetur Missa de Beato Iob, & est excusa ut in supradictis Missalibus vetustioribus: & illius frontispicio dicitur: Missæ propriæ Sanctorum Hispanorum, quæ generaliter in Hispania celebrantur, Apostolica conceßione & auctoritate summorum Pontificum B. Pii V, Gregorii XIII, Sixti V, Clementis VIII & IX, ad formam Missalis Romani redactæ. Ex quo ulterius etiam convincitur, in Hispaniis exhiberi S. Iobo publicum & summum cultum …
[46] Multum itidem conferunt Indulgentiæ a Summis Pontificibus concessæ Ecclesiis Sanctorum hujusmodi, [Expenditur argumentū petitum ab Indulgentiis,] & præsertim a sanctissimo Domino nostro Ecclesiæ, de qua nunc agitur, ut advertit Reverendissimus Promotor num. 18, & postea de mense Iulii proxime præteriti Ecclesiæ S. Eliæ in Casali S. Barbaræ Caputaquen, Diœcesis. Hanc autem Indulgentiarum Concessionem maximi ponderis esse, me docet Reverendissimus Capisuccus, in alias memorata Censura, sub §. In erectione, — Indulgentiarum conceßio tangit universalem Ecclesiam & omnes Fideles. Neque his refragatur, quod non fiat mentio S. Iobi, quia in Indulto pro Ecclesia Bononiæ impresso habentur hæc verba. Et in die S. Iob a primis Vesperis usque ad occasum solis iisdem diebus, qui ibi preces fundent pro pace &c. consequentur eamdem Indulgentiam. Et pro Ecclesia Ferrariæ — Omnibus Fidelibus … qui … visitabunt ecclesiam venerabilis Confraternitatis S. Iob, quæ erit die X Maji, recipient prædictas Indulgentias. Nec subsistit in facto, quod injungatur Fidelibus, ut se commendent Beatæ Virgini; & notum est, in omnibus Indulgentiis quatuor præscribi ut plurimum; nimirum Confessionem, Communionem, Visitationem, & Orationem.
[47] Potissimum insuper fundamentum, pro non recedendo a decisis, profecto est, quod in plurimis orbis regionibus Templa & Altaria dicata sunt in honorē Sanctorum veteris Testamenti, [& frequenti erectione ecclesiarum atque altarium:] & præ ceteris Sancti Jobi: nempe Venetiis, Cremonæ, Bononiæ, Ferrariæ, Faventiæ, Pisauri, Cæsenæ, Senis, multis locis Diœcesis Lucanæ, & Lovanii, ut probat Reverendissimus Promotor num. 14 & 15: quibus addere mihi liceat ex Testibus fide dignis, Ecclesiam S. Eliæ in supradicto Casali S. Barbaræ, & nostri S. Jobi in Civitate Perusii, & aliam in Diœcesi Bovensi, aliamque in Belgio Teneramundæ Diœcesis Gandensis, cujus festivitas celebratur maxima populi affluentia & pietate: & Altare sive Capellam in Ecclesia Xenodochii pauperum civitatis Rhedonensis in Britannia minore, quod vernacula lingua appellatur, Hostiel Dieu. Quamobrem cum hæc erectio Ecclesiarum, in honorem Sanctorum Testamenti veteris, non sit restricta ad civitatem Venetam, ubi dicitur ex adverso circa cultum Sanctorum servari ritum Ecclesiæ Græcæ, & quod e Græcia plures Familiæ nobiles illuc migraverint; non est opus quærere veritatem assumpti, quod scilicet ex hac ratione ibi sint dictæ Ecclesiæ; & cur ceteri ritus Ecclesiæ Latinæ, præter cultum Sanctorum veterum, observetur: dum in tot aliis Regionibus inter se distantibus, & præsertim in statu Ecclesiastico, hæc Templa & Altaria conspiciuntur. Minus valet dicere, quod Ecclesiæ B. Iobi in civitatibus Bononiæ & Ferrariæ ab initio dicatæ essent Beatissimæ Virgini, quod exinde ob plebis illapsum censeri debeant usurpatæ pro Sancto Iobo, & sic argui valeat de Ecclesiis aliarum civitatum; quoniam cum hic assertus illapsus plebis & usurpatio, quæ secum traxerint Nobiles, Principes, integros Populos, & ipsam Sedem Apostolicam, Indulgentias pro B. Iobo concedentem, habeant omnem Iuris præsumptionem contrariam, nullam aliam exigunt responsionem.
[48] Igitur, cum hic publicus cultus exhibeatur in tot mundi Ecclesiis, & præsertim Status Ecclesiastici, & ipsius Urbis Romæ; [& concluditur pro permittenda dedicatioue novæ Albanensis,] contendere, permittendam non fore dedicationem erectæ Ædiculæ, esset (ut in simili recte expendit Reverendissimus Capisuccus in prænarrata Censura sub §. Accedit &c.) Ecclesiam corrigere & corripere. Ita infirmum est argumentum, quod cultus B. Iobi sit recens, eo quod antiquis temporibus solum Beatæ Virgini, deinde Sanctis Apostolis, postea Martyribus templa erigerentur, & ultimo loco Confessoribus sub S. Silvestro & Constantino Magno CCCXXXVIII. Contrarium enim docet Crespetus in Sum. Apost. Disciplin. verb. Ecclesia pag. 284, col. 1, lit. E, ubi ait — & primo quidem loco in medium proferemus illud Constantini magnum studium in construendis Basilicis, de quo mira narrant Historiographi, licet ante eum jam ceteris Imperatoribus & piis viris visum fuerit optimum, templa in honorem Martyrum & Sanctorum condere. Non ergo ante Constantinum solis Martyribus, sed etiam aliis Sanctis Basilicæ erigebantur; & quidem fere duo secula ante Constantinum, anno scilicet nostræ salutis CL consecrata fuit Ecclesia in honorem S. Pudentianæ Virginis, ut Auctor mihi est Polydorus Vergilius de Rer. Invent. lib. 5, cap. 6, pag. mihi 310, ad finem, — Romæ non reperio, quod sciam, aliud antiquius templum, ædificatum aut dicatum, vel ad usum sacrorum fuisse conversum, quam Thermas Novati in vico Patricio, quas Pius Pontifex, Praxedis eximiæ Sanctitatis feminæ rogatu, Divæ Pudentianæ ejus sorori consecravit, qui fuit annus circiter CL. ab eo qui humanæ salutis fuit primus. Et quod Imagines Sanctorum veterum, & præsertim Iobi, etiam ab incunabulis nascentis Ecclesiæ colerentur in cryptis & cœmeteriis, ubi pro templis tunc Fideles congregabantur, planum facit Reverendiss. Promotor num. 20, & 21. Ideo, admisso quoque, [ac nova quædam objecta solvuntur.] erectionem Ecclesiarum in honorem Confessorum recentem esse, non ex hoc sequeretur, quin Cultus Sanctorum Patrum veteris Testamenti sit antiquus; cum ex prædictis antiquissimus detegatur: ac sicuti cultus Confessorum hodie non est absque hæresi improbandus, quamvis non a primis Ecclesiæ temporibus ortus; ita improbari nequit cultus Sanctorum veteris Testamenti, etiamsi non appareret vetustus; & juvat exemplum exadverso allatum S. Iosephi, cui dicitur templum erectum non fuisse nisi a modernis temporibus, & ex hoc ejusdem cultui non derogatur. Sic pariter nequidquam obest, quod in Canone Missæ, Sanctorum veteris Testamenti memoria non peragatur; nam, ut ait Biel, in expositione ejusdem Canonis lect. 32, fol. mihi 54, col. 2, circa medium — Quamvis fide & devotione in spiritu sacrificium hoc cognoverunt, & spiritualiter participarunt: sacramentaliter tamen ipso numquam usi sunt, quoniam longe post eorum tempora noscitur institutum. Verior quoque ratio, ob quam in eodem Canone non fit memoria sanctorum Confessorum est, quia illi non sunt passi, sicut Christus, cujus passionis est memorabile hoc Sacramentum, Durandus ubi supra lib. 4, cap. 38, num. 7. Biel, loco proxime citato vers. ponitur, & alia ratio Durandi de Ritib. Eccl. lib. 2, cap. 35, num. 7, vers. sed causa hujus rei. Nihil itaque hæc peculiaris ratio Sacrificii incruenti operari potest ad suadendum, non deberi cultum Sanctis veteris Testamenti; quod si respectu venerationis istorum dicta ratio esset efficax, eamdem efficaciam haberet respectu Sanctorum Confessorum novi Testamenti, quod nemo audebit asserere.
DE S. PALMATIO M.
Calepodius Presbyter, Martyr Romanus (S.)
Palmatius Consul, Martyr Romanus (S.)
Alii XLII, Martyres Romani
Simplicius Senator, Martyr Romanus (S.)
Alii LXVIII, Martyres Romani
Felix, conjunx Martyr Romanus (S.)
Blanda, conjunx Martyr Romana (S.)
Pag. 500, col. 1 lin. 13 post — in Hagiologio Lusitano — adde — In Commentario autem ad hunc diem &c. — ut in Append. pag. 845 — In margine autem, pro iis quæ habentur ad num. 5 hæc scribe — Reliquiæ S. Palmatii in Germania, caput in Lusitania, sed forte Palmatii Trevirensis.
Pag. 510 de S. Alphio, col. 2, lin. 10 a fine — discatis. l. discant.
DE SS. GORD. ET EPIM. MM.
Gordianus, Martyr Romanus (S.)
Epimachus, Martyr Romanus (S.)
Primulus, Confessor Romanus (S.)
Major seu Medon, Confessor Romanus (S.)
Pag. 552 columnam 1 sub medium divide, ac novum numerum sic ordire — 5 Aringus lib. 4 Romæ subterraneæ — deinde post lineas 8 & verba, S. Epimachi corpore — hæc adde — Atque has S. Epimachi Reliquias, æque ac plures alias, Constantinopoli avexerint Veneti ad urbem suam; & quia ejus nomini paßim nomen Gordiani jungitur, invaluerit opinio, quam sequitur Vghellus tom. 5 Italiæ sacræ col. 1260, utriusque corpora Venetiis haberi ad S. Paterniani: de quibus plura ac certiora cupimus discere. Alia solennitas &c.
Pag. 566 de S. Tertullino, num. 25 adde — Et hoc quidem usque ad annum MDCLXXIX &c. — ut in Append. pag. 846 — tum in Margine scribe — ac deinde Dominica 3 Iulii.
DE S. CATALDO EPISC.
Cataldus, Episcopus Tarentinus in Italia (S.)
[Oppidum ab eo nuncupatum.] Pag. 570, col. 1 lin. 8 fiat novus numerus — 3 Addit Iuvenis — deinde lin. 13 post — concessam — adde — Franciscus de Magistris, in opere quod an. 1678 vulgavit de Statu ecclesiæ Neapolitanæ, pag. 20 asserit, in loco, prope oppidum S. Cataldi, quod ab ipso Sancto nomen accepit, & ubi per quatuordecim annos fertur eremiticam vitam duxisse, post ejus mortem fuisse erectam ecclesiam quæ adhuc extat, ad decem millia passuum remota Tarento. [Caput Catanæ,] Istud tamen oppidum in topographicis Tabulis non facile reperies. Ioannes Baptista de Großis in Catanensi Decachordo, sive novißima sacræ Catanensis Ecclesiæ notitia, pag. 52 enumerans Reliquias, in eadem qua S. Agathæ corpus Basilica & capella asservatas, intra argenteam operis vermiculati arcam spectatißimam: primas obtinere ait Caput S. Cataldi Tarentini Episcopi, quod solenni pompa singulo quoque anno, VI Idus Majas, ad ecclesiam ejus nomini dicatam ex Senatus voto defertur. Fuit etiam aliqua ejusdem Sancti Reliquia Genuæ in ecclesia S. Mariæ de Vineis, cujus causa ad hanc diem notatur is in Kalendario Sanctorum, qui in particularibus Genuæ ecclesiis celebrantur, edito post Officia propria Ecclesiæ Genuensis, de mandato Eminentißimi Stephani Cardinalis Durazii Archiepiscopi sub annum 1640. Verum postea compertum fuit, haud satis certa fide Reliquiā istam fuisse donatam a quodam Canonico, & quidem tam exiguam, ut per Rubricas non licuerit earum causa Officium facere: [Reliquiæ in Monte-Regali & Genuæ.] & tamen illas ipsas non amplius istic esse, furtim sublatas ab aliquo, qui pium id esse crediderit. In Historia Archiepiscopalis ecclesiæ Montis Regalis, an. 1596 Romæ edita, auctore Ioanne Ludovico Lello, inter ipsius Metropolitanæ Reliquias numeratur brachium S. Cataldi. Scribit etiam mihi Claudius Castellanus eumdem Sanctum habere Parochiam in diœcesi Senonensi, ubi ejus nomen pronuntietur, Saint Cartaud. Ioannes Franciscus de Abela &c.
Pag. 151 Annot. d adde — Franciscus de Magistris pag. 20 ait, quod ossa altari majori recondita & hodie magna ex parte thecis argenteis inclusa videntur, Brachium præcipue dexterum, Tibia, Calvaria, Dentes, atque integra Lingua: quæ ut decentius servarentur, Giraldus II Tarentinæ Ecclesiæ Archiepiscopus, circa annum 1203, capsam argenteam suo ære elaborandam mandavit.
DE S. SOLONGIA, V. M.
Solongia, Virgo & Martyres apud Bituriges (S.)
Pag. 589 col. 1 adde — Miratur hic Claudius Castellanus, quomodo ex Salongia fieri potuerit usu vulgari Solangia; [Nomen originariuman Solemnia?] & suspicatur, haud absque verisimilitudine, nomen istud (quidquid sit de forma, sub qua illud inditum Sanctæ isti fuit) originaliter scriptum fuisse Solemnia; & allegans Catherinotum (scriptorem verosimiliter Bituricensium rerum, sed mihi ignotum) ait eum ad annum DCCCLXXX nomine sic scripto uti. Nec mirum videri debere ait, quod sit assumpta terminatio ge: notat enim hanc in detorquendis ab antiqua forma vocabulis, perquam usitatam Francis, ita Baussenge, ex Balsemio; Poange, ex Potamio; Etrange, ab Extraneo; Coulange, a Columnia; Thiange, ex Theodamnio; Melanges, ex Miscellaneis; Singe, ex Simia fieri; aliaque ejusmodi plura. Hæc sane ingeniose animadversa sunt: plenam tamen fidem ut faciant, optanda essent veterum testimonia, Solemniam, non Solongiam nominantia; alioqui videri potest ex Solongia factum Solange esse; sicut ex Græco λόγχη, facta est Latinis Lancea.
Pag. 594 num. 17 lin. 15 post — anno DCCCCLXXXVII — adde — promoti.
DE S. GUILIELMO PRESB.
Guillelmus Presbyter Pontisaræ in Gallia (S.)
Pag. 597 lin. 11 ad vocem, sequenti, pone *, & in marg. scribe — * præcedenti.
Pag. 598 col. 2 lin. 4 sic lege — Verum in Rigordo legendum putamus Majo præcedente non sequente, itaque convenient Rigordus & Robertus. Ista autem &c. — & lin. 5 a fine lege — Qua ipsa Dominica cœptas institui Rogationes ac Letanias duci, saltem in Diœcesi Rotomagensi, cui Pons-Ifaræ subest, videri mihi dixi in Diatriba Dagobertina, innovata ante 3 tom. Aprilis num. 14; nullo magis argumento ductus, quam quod aliter nequiret componi dies X Maji cum Letaniis, sub quibus dicitur Guilielmus obiisse: nec enim ullus vicinorum annorum, ante vel post MCXCII, ejusmodi concursum vidit. Talis porro usus ducendarum ipsa Dominica Letaniarum, licet hodie ignotus, perquam commodus videtur fuisse populo rusticano, non solito per hebdomadem feriari; & talis verosimiliter plebs illa fuit, cui Guilielmus Parochus præerat: [nisi forte sanctus obiit non die 10, sed 11.] neque enim ejus nunc uspiam memoria superest, nec monumentum ostenditur, aut Reliquiæ servantur. Hæc autem non ita facile obliterari ac deperdi potuissent omnia, si intra ipsum oppidum, curam animarum agens, intra ipsum quoque sepultus fuisset. Qui tamen ejusmodi usum omnino nolet admittere, etiam in villis ac pagis; is necessario dixerit, Rigordo obrepsiße, ut VI Idus scriberet pro V, itaque prædictis recentioribus Martyrologis auctor fieret Guilielmi memoriam adscribendi diei X, quæ ad XI debebat reponi: quod fieri perquam facile potuit, sicuti eidem Rigordo obrepsit, ut respectu eclipseos visæ in Novembri anni MCXCII, Majum sequentem loco præcedentis notaret: si enim sequens esset intelligendus, qui festum Ascensionis habuit die V, mors Guilielmi ipsum festum secuta fuisset, adeoque ad Letanias non pertinuisset.
Pag. 607 de S. Miro, Annot. C lin. 1 — eta — scribe — eta.
Pag. 610, ante Sanctos diei XI, ponatur Commentarius
DE B. IACOBO EREMITA
ORDINIS S. CRUCIS FONTIS-AVELLANÆ,
PROPE NOCERIAM IN VMBRIA.
Jacobus Nucerinus, Monachus Fontis-Avellanae in Umbria (B.)
A. MCC.
D. P.
Ordo hic in titulo nominatus, originem habuit in Diœcesi Eugubina prope Fontem, [Inter plures istius Ordinis Beatos,] Avellanarū nucum arboribus septum, auctore B. Ludolfo, ex familia (ut volunt) Pamphilia postea Eugubino Episcopo; antea autem (cum propter eremitici rigoris famam, ad multa circum loca cito propagatum esset novum sub S. Benedicti Regula institutum) Abbate ipsius Ordinis Generali, ac demum defuncto sub annum MXLVII, die XX Ianuarii; in cujus mensis Supplemento pluribus nobis erit de illo agendum. Celebritatem novo Ordini peæcipuam attulit S. Petrus Damiani, Fontis-Avellanæ monasterium ingressus anno MXXX, indeque post annos XXVIII, ad Romanæ Ecclesiæ Cardinalatum a Stephano Papa IX extractus. Multi tamen etiam alii insigni Sanctimonia viri in eodem Ordine floruerunt; quos longa serie ad septuaginta quatuor enumerat laudatque Iacobillus, post Vitam Fundatoris, Tom. 3 de Sanctis ac Beatis Vmbriæ, a pag. 332 ad 356.
[2] [Parrani in Abbatia S. Stephani,] Inter hos ipsi sexagesimus octavus est, B. Jacobus, quo de agere instituimus, natus Nuceriæ, quam Plinius ab aliis duabus synonymis in Italia urbibus distincturus, Camellariam cognominat. Vno ab inde milliario præfatus Iacobillus distare ait Abbatiam S. Stephani de Parrano, fundatam a Radulfo quodam Fulginate, multorum eo tractu castellorum oppidorumque Toparcha, varia deinde fortuna delatam ad varios Dominos. Nam anno MCXXXI dicitur a Laurentio Nucerino Episcopo (qui tamen Catalogo Præsulum istorum apud Vghellum deest, inter Lotharium & Monaldum locandus) subjecisse ipsum atque univiße monasterio S. Donati Pulpianensis, diœcesis Eugubinæ. Anno autem MCCCCXVIII, inde divulsa adjuncta est monasterio S. Crucis in Saxovivo. Ac denique, per renuntiationem Iacobi Matthioli Scotæ, Abbatis ultimi, forsan Commendatarii, auctoritate Pii Papæ II annexa Episcopatui Nucerino, cum Cura duorum Castellorum Podii atque Insulæ, [nunc abolita,] ac viginti villarum, quas inter nominantur Costa, Molæ, Pons-Parrani, Panicalia, Serræ, Plagæ, Castaneæ, Vallis-fregii & Paßilionum: quibus duos Sacerdotes seculares submittunt Episcopi, in dicta S. Stephani parochia sacris operaturos, eaque subjectæ plebi ministraturos.
[3] [obiisse B. Iacobus dicitur an. 1300, 27 Maji:] Exterminatis in hunc modum Religiosis, qui ordinarius, sed lamentabilis, ejusmodi commendatiorum fructus esse solet; quid mirum est, si perierit distinctior notitia atque memoria virtutum ac miraculorum, quibus B. Jacobus præmemoratus venerationem popularum circumjectorum commeruit. Itaque de eo aliud nihil potuit invenire Iacobillus, quam quod circa annum MCCL Eremiticum institutum in Monasterio Fontis-Avellanæ amplexus, remissus in patriam suam fuerit circa MCCLXXIX: ubi in ipsius monasterii refectorio imago ejusdem depicta hodieque reperiatur, cum hac Epigraphe, B. Jacobus Nucerinus, Monachus Avellanensis, ac monasterii S. Stephani de Parano Nuceriæ; ubi obiit XXVII Maji MCCC; atque adeo feria VI ante Pentecosten; cum Pascha eo anno celebratum fuerit X Aprilis. Hinc Gabriel Bucelinus Menologio Benedictino ipsum inseruit ad prædictum diem sub hac forma: In Italia, monasterio S. Stephani de Parrano, depositio B. Jacobi, Monachi Congregationis Fontis-Avellanæ, in dicto monasterio, anno MCCC.
[4] Ita tertio suo Tomo Iacobillus, qui eadem fere Tomo primo scripserat, ad eumdem XXVII Maji ipsum referens; ita tamen ut indicet venerationem ei præcipuam hac die X deferri. [colitur tamen 10, die suæ inventionis.] Sic enim scribit; Corpus multa cum devotione sepultum in ecclesia monasterii sui, multis miraculis claruit erga sibi devotos: quorum respectu Priores pro tempore Populi Nucerini, secundum civitatis decretum, quotannis mense Majo illuc accedunt, cum oblatione unius cerei librarum quatuor: & festum magno cum concursu agitur die mensis X, fortassis quia tali die inventum est corpus. Etenim Hieronymus Manellius, anno MDXLV, sui Episcopatus juxta Vghellum primo, multo cum labore, eo quod locus esset ignotus, ipsum requiri fecit, pro singulari sua erga Beatum devotione, & prædicto die feliciter reperit. Cum autem transferre illud alio pararet, intendens operi; advenit ei grave symptoma: unde subeunte animum religione, ne forte parum gratum Beato esset istiusmodi officium, mutavit consilium; & istic ubi reperit sacrum pignus reliquit, solita Populi veneratione ibidem cohonestandum. Quis autem dubitet, quin vel conspicuo loco decentique opere renovatus sit tumulus, vel ossa intra capsam ad id paratam collecta, quamquam nibil tale Iacobillus addat.
DE S. ANTONINO ARCHIEP.
Antoninus, Archiepiscopus Florentinus, Ordinis Prædicatorum (S.)
Post istum de B. Jacobo Commentariolum poni deberent, in recudendo opere, Acta omnia S. Antonini Archiepiscopi Florentini, qualia nunc extant ad diem 11 Tomo 1, a pag. 310 ad Pag. 358, inserendo ad proprium cuique locum additamenta, proposita in Appendicibus antiquis ac novis, ex Tomo 1, pag. 766 & sequ. ac Tomo hoc VII pag. 553 & seqq. quibus etiam jungi poterunt quædam huc primum allata, post Appendices hasce usque ad diem V provectas, curante P. Mag. Raphaele Badii Ordinis Prædicatorum, atque per communem amicum suum nostrumque, Illustriss. Antonium Magliabechium, transmittente. Ergo
Comment. prævius sic augeatur pag. 313.
[13] [Elogium ex Necrologio,] In Necrologio Conventus S. Mariæ Novellæ, elogium Antonini tale reperiri, scribit P. Mag. Raphael Badii, ejusdem Conventus alumnus: Fr. Antoninus Ser-Nicolai, de Florentia, Archiepiscopus Sanctus. Hic, antequam ingrederetur Religionem, in utroque Jure peritus erat, & ex magna devotione ingressus est Ordinem Prædicatorum: in quo fuit conversatione & fama spectabilis, & devotione gratus atque opinione, mirabilis in observantia, & in cunctis morum fuit maturitate spectabilis. Vitam suam in studiis, & orationibus, & sacris vigiliis occupabat. Multa opera pro salute animarum composuit. Hic semper vel erat Supprior, vel Prior, vel Vicarius in congregatione & vita regulari. Tandem Eugenius Pontifex, audita fama ejus, assumpsit eum & sacrari fecit in Archiepiscopum Florentinum, licet invitum: &, sicut dicitur de B. Martino, ita de viro hoc dici potest, quod, postquam factus fuit Archiepiscopus Florentinus, idem constantissime perseverabat, qui prius fuerat. Eadem in ordine humilitas, eadem in vestitu vilitas; [in quo dicitur 5 vota ad Papatum tulisse,] atque sic implebat Episcopi dignitatem, ut propositum Monachi & Religionis non desereret. Hic fuit Ambassator Communitatis ad Calixtum & Pium, summos Pontifices. Eugenius supradictus mori voluit in manibus & brachiis ipsius, nec permisit ipsum a se recedere, donec spiritum Deo redderet. Item in electione novi Pontificis, Scrutator & Secretarius fuit; ac etiam ipse quinque voces habuit ad Papatum. Deinde reversus est Florentiam, cum magno honore personæ suæ & Ordinis Prædicatorum. Quanta humanitate misericordiaque pauperes atque egenos vir iste prosecutus est, nec dici facile posset, nee paucis explicari. Volens tandem misericors Deus vocare servum ad regni solium, jam senio & laboribus ac febre gravatum, existente tunc in civitate summo Pontifice Pio prædicto, sumptis Ecclesiæ Sacramentis, devotissime quievit in Domino, die 11 mensis Madii MCCCCLIX; sepultusque est in ecclesia S. Marci. [& habetur ejus Epitaphium,] Stetit tamen corpus ejus supra terram, antequam sepeliretur, diebus novem, propter magnum concursum populorum: ac etiam dictus Pontifex Pius, dedit omnibus, vere pœnitentibus & confessis, visitantibus dictum corpus, annos quinque & totidem quadragenas. De die in diem etiam crescit devotio & veneratio fidelium erga corpus ejus; in ejus autem tumulo inscriptum est tale Epitaphium.
Hic est ille tuus Pastor, Florentia: pro quo
Non cessas mœsto spargere rore genas,
Patribus haud priscis pietate Antonius impar,
Qui scripsit quid quid Littera sacra docet.
Edidit autem vitam & gesta ejus Reverend. Pater Domnus Franciscus de Castilione, qui fuit ejus Secretarius, & vir Græce & Latine doctus. Hactenus Necrologium, quod intra decimum ab obitu Sancti annum concinnatum existimo, prius quam Fr. Leonardus suas ad prædictam Vitam Additiones propalaret.
Ad Vitæ Cap. 1, Annot. f pag. 316, adde — Spectatur Sancti imago marmorea, prope Ecclesiam Florentiæ posita, cum hac Epigraphe: Divo Antonino, Archiepiscopo Florentino, quod in Fæsulana villula (a Jacobo Altovita, hujus cœnobii alumno, ejusque civitatis Episcopo, olim donata B. Joanni Dominico Cardinali ex eadem familia) in Dominicanam militiam nomen dederit, Dominii juribus ab hoc monasterio in Alliam Gentem nondum translatis, Patres S. Mariæ Novellæ, tamquam domesticum sibi decus asserentes, posuerunt, anno Domini MDCXXVIII; nixi, ut scribit P. Mag. Raphael prælaudatus, instrumento quodam veteri, quod rogavit Ser-Franciscus Antonius de Alliottis anno MCCCCXVIII, quodque inter alia ejusdem sacri asceterii monumenta servatur, conditum anno XIII, post ingressum Sancti in Ordinem: hic enim contigit anno MCCCCV. Ipsum dicitur integre expressum legi in Historia Genealogica Nobilium Familiarum in Tuscia & Vmbria, quam edidit, sed mihi necdum videre licuit, Eugenius Gamurrinus Abbas Casinensis fol. 290.
Ad idem Cap, 1 num. 5 lin. 19, atque hæc verba — cum jam antea virtutem hominis cognovisset adde *, & pone item * in margine — atque inter Annotationes h & i interpone hanc.
[1] * Fuisse enim sacræ Rotæ Auditorem ab Eugenio institutum, ejusque Capellanum, referre dicitur P. Mag. Vincentius Maria Fontana, in Theatro Ordinis Prædicatorum, necdum mihi viso, parte 2 titul. 4, fol. 399; idque ex Joanne Baptista Cantelmajo, æque mihi ignoto, in Selectaneis sacræ Rosæ Romanæ, hæc scribente: Antoninus, dictus Consiliorum, Italus Florentinus, Ordinis Prædicatorum, Auditor, inde Archiepiscopus ejusdem civitatis; habetur ex vetusto Codice illius Summæ Theologicæ impresso Venetiis anno MDXI, quem vidi hic in Urbe, in Conventu S. Mariæ supra Minervam, apud R. P. Mag. Reginaldum Lucarinum, ejusdem Conventus Priorem, inter libros privatæ illius Bibliothecæ; in cujus Proœmio leguntur hæc verba: Prologus primæ Partis Summæ Reverendiss. in Christo Patris ac Domini, D. Antonini, olim Sacri Palatii Apostolici causarum Auditoris, de Ordine Prædicatorum. Et eadem verba habentur in fine ejusdem Summæ. Quapropter etiam Paulus de Rubeis I. C. Romanus, novißimarum Decisionum ac partis nonæ volumen 1 dedicavit S. Antonino, Ordinis Prædicatorum, sacræ Romanæ Rotæ olim Auditori, ac demum Achiepiscopo Florentino, sic exordiens; Dum præsenti volumini Mæcenatem quero.
Ad Cap. IV Annot. h pag. 323 adde — Sed omnibus istis antiquior editio invenitur in curiosißima D. Antonii Magliabechii bibliotheca Florentiæ: sic enim ibi ad calcem primi Tomi legitur: Finis primæ partis Summæ Antonini, Ordinis Prædicatorum, Archipræsulis Florentini, summa cura castigatæ impressionique deditæ Venetiis, per Leonardum Wild de Ratisbona MCCCCLXXXI.
Ad Caput VIII num. 74, in fine atque in margine ponatur * deinde inter Annotata d atque e, addatur hæc nova Annotatio.
* Eadem confirmat attestatio Fr. Alexandri Capoccii, plenius in Corollario diei XVIII, ad Acta Vener. Mariæ Bagnesiæ commendati, primæ libri paginæ inscripta hoc modo — YHS — Hæc est prima pars Summæ doctrinalis Sancti Antonini Arch. Flor. manu ejus sanctissima scripta, quæ fuit bonæ memoriæ Fr. Antonii Thomæ de Schiantensibus, eximii Magistri in sacra Theologia, & filii Conventus S. Mariæ Novellæ, qui obiit anno Domini MCCCCLXXX: & de ipsa Summæ parte legitur in libro de miraculis operatis a Sancto Antonino post mortem ipsius sic: Mag. Antonius de Schiantensibus, &c. ut supra. Deinde talis liber pervenit ad manus Fr. Victorii Matthæi, Magistri & Prædicatoris devotissimi, qui librum dedit mihi, Fr. Alexandro Petri de Capocchis: & ego anno dicto feci eum ornare, ut servetur in sacrario, pro devotione ad Sanctum nostrum piissimum Antoninum. Anno D. MDL obiit Fr. Raphael Francisci de Monte-Movello, & mihi Fr. Alexandro Petri dedit cum magna devotione tertiam Partem Summæ Historialis Sanctissimi Antonini, manu ejus scriptam: quam Partem dedi Fr. Dionysio Junchino Sacristȩ, ut eam ornaret & in sacrario poneret pro Reliquiis, anno Domini MDLXXX die XIV Aprilis, ad laudem & honorem D. N. Jesu Christi & Beatæ Virginis & S. Antonini. Amen. — Fr. Alexander manu propria. — Isti libri diligenter & reverenter servandi sunt; non solum propter sanctitatem admirabilem Viri; sed quia multa mysteria in ipsis leguntur, & pariter pro ipsis perficiendis plures vigilias & labores, contemplationesque & orationes ipse Sanctus operatus est. Tum alia manu ibidem additur: Hæc sunt verba Venerabilis servi Dei Alexandri prædicti, viri Deo pleni; qui fecit cooperire librum sericeo operimento coloris rubei, vulgo dicti velluto rosso, cum imagine ipsius S. Antonini. Sint hæc posita pro majori authenticatione. Denique succedebat hic Titulus: Originalia primæ Partis Summæ Fr. Antonini de Florentia, Ordin. Prædicat. Archiep. Florentini, quibus agitur de Anima, & ad ipsam pertinentibus: concessa ad usum Fr. Juliani de Lapaccinis de Florentia, & signatus iste scartabellus D. Est autem Codex iste etiam apud prænominatos Patres S. Mariæ Novellæ, uti & autographum Sancti volumen alterum, repositum in prædicto Sacrario inter Reliquias, eodem modo coopertum atque sic prænotatum. Tertia Pars Chronicæ D. Antonini, viri sanctissimi, manu sua propria scripta.
Denique in Gloria-postuma num. 22 post — consignata — dele 8 lineas seqq. quibus agitur de Epitaphio jam in Comm. prævium relata.
APPENDIX
AD DIEM VNDECIMAM MAII.
[Errata]
Pag. 610 col. 1 dele lineas 2 primas de S. Evellio.
Pag. 611 col. 2 post Apollinarem Ep. Alexandrinum ponatur.
Millehardus seu Mileardus Episcopus Sagiensis, nescitur quomodo Officium de Communi Confessoris Pontificis acceperit in Proprio Sagiensi, ante hos annos non multos impresso; aut cur hic dies electus sit: audio enim eruditos Sagienses, in quibus est D. Gobillon, Doctor Sorbonicus & ecclesiæ S. Laurentii Parisiis Curatus, affirmare, nullum uspiam diœcesi tota sub ejus nomine sacellum vel altare, nusquam monumentum aut Reliquias, nusquam imagines cum radiis aut nomen cum titulo sanctitatis inveniri, nisi postquam Claudius Robertus Galliam suam Christianam edidit an. 1626: ubi tamen per typographi errorem potius quam auctoris factum creditur, ut ante nomen littera S. irrepserit: quod Sammarthani temere secuti, causa fuerunt istius male fundati cultus, qui cito creditur abolendus, nullam idoneam facti sui rationem valente reddere eo qui ipsum induxit.
Pag. 612 col. 1 ante med. post S. Pontium adde:
S. Evellius, Consiliarius Neronis, Martyr Pisis, hodie passus creditur ex Actis S. Torpetis, cujus constantia in tormentis visa, conversus narratur. Nobis ex talibus Actis ne hoc quidem constat, an ejusmodi Martyr aliquando in rerum natura fuerit, nisi doceatur corpus Pisis vel adhuc coli, vel olim in honore fuisse. Quod cum nemo hactenus docere potuerit, nolumus eo augeri syllabum Sanctorum diei hujus, malumusque lectiorem remittere ad diem, quo Acta ista examinavimus, XVII Maji.
Ibid. col. 1 de S. Spinulo lin. antepenult. adde — Saussayus in Supplemento Martyrologii Gallicani Spinutum appellat, in textu & in margine, exerrantis scilicet calami vitio, potius quam auctoris.
Ibid. col. 2 post medium de SS. Maria Iacobi, & Salome lin. pen. l. quæ etiam a multis sed male, Maria Salome dicitur.
Pag. 613, auferantur quæ ibi habentur de prædicto S. Evellio.
DE S. LICERIA V. M.
Liceria, Virgo Martyr, Senonibus in Gallia (S.)
Pag. 626 col. 2 ante num. 3 adde — Sed cultum die XII Octobris, recentiorem multo esse, quam mihi scriptum videtur, significavit postea Claudius Castellanus; & addidit, [Natalis 6 Ian.] hunc XI Maji Translationis videri: nam in Martyrologio vetustiori, quod viderit, Natalem notari VI Ianuarii, ut istic saltem inter Prætermissos reponi debeat.
Pag. 625 de SS. Martt. Afris, col. 1 lin. 3, post Apographi — adde solius autem Sancti Majuli, ut Antesignani nomen notatur in vetustißimo Carthaginensis Ecclesiæ Kalendario Tom. 3 Analect. Mabilionis: idemque & ceteri nominantur in prædictis Apographis cum aliqua in scribendo varietate. Nam &c.
Pag. 627 col. 2 adde — Nam ea quam supra dixi S. Leotheria (sic enim vero nomine scribenda est, [an vero nomine Eleutheria?] vulgo dicta Sainte Lethere) aut forte S. Eleutheria, nullum adhuc proprium cultum habet: licet corpus ad S. Petri Vivi inter alia Sanctorum corpora asservetur.
DE S. MAMERTO EPISC.
Mamertus Episcopus Viennensis in Gallia (S.)
[Reliquiæ paucæ servatæ.] Pag. 631 num. 7 lin. 4 a fine post — obrizo deauratum, adde — Nec minimæ molis oportet eas Lipsanothecas fuisse: siquidem Franciscus le Maire, ex computu rationali servato apud Thesaurum civitatis; observat, ab anno MDXXI usquo ad MDXL assuevisse ad ipsas in processionibus ferendas adhiberi, Capsæ quidem sex, Capiti vero quatuor bajulos, cum aliis multi solum duo juncti inveniantur. Post dißipationem autem Calvinisticam, factum ait Saussayus, ut Mamerti memoria Aurelianensibus celebris maneret, Reliquiarum ejus aliquantulis partibus ad ecclesiam Aurelianensem e Remensi allatis; & aliis in Parochiali ecclesia S. Martialis de Castro novo, hujus diœcesis, inventis. Masinus &c.
DE S. AGATUMBRO EP. METEN.
Agatumbrus Episcopus Metensis (S.)
Pag. 633 col. 2 expunctis ultimis quinque lineis, sic leges — Hæc Saussayus, ex Meurißio (uti apparet) desumpta: [Tempus obitus,] qui eadem de ipsius Sancti in Gallias adventu ac persecutione Gothica referens, mortem ipsius ponit ad annum DXXXI, postquam Metensi Ecclesiæ duodennium præfuisset, cum ordinatum dixisset anno DXX. Auctor ergo persecutionis quam fugerit, non fuit Theodoricus Iunior sive secundus, sub annum dumtaxat DLI exorsus in Hispania regnare; sed ejusdem, intermedio Thorismundo, decessor, ejus nominis Primus, quibusdam etiam Theodo nuncupatus; peßime autem a nonnullis transformatus in Theodorum; [sub Theodorico I Gothorum R.] quod nomen Græcum, non Gotthicum est. Est nomen istud Belgis hodieque frequens Dirik, alias etiam Didericus: qui autem sic appellantur, nec ullum sui istius nominis Sanctum norunt, licet hujusmodi non desint, haud quidem male sibi S. Theodorum Patronum colunt, ob quamdam soni affinitatem; errant tamen, dum existimant ita regulariter reddi suum nomen debere, seque cum respectu ad illum sanctum Martyrem sub ea appellatione baptizatos.
Pag. 634 n. 8 lin. 7 a fine — MDLXXI — l. MDCXXI — & lin. 6 a fine — MDLXIII — l — MDCXIII.
Pag. 640 de S. Eudaldo lin. 4 — Ayrensem — l — Aturensem.
Pag. 655 de S. Gengulpho, Annot. d sic lege — Curcellæ, abbreviate pro Curtis-cellæ dicuntur Francice Courcelles: quo nomine plures vici inter Laudunum ac Dionantum occurrunt, ut difficile sit unum ex multis hic determinare.
DE S. FREMUNDO REGE.
Fremundus Rex, Martyr in Anglia (S.)
Pag. 656, col. 2 lin. 7 a fine inchoetur novus numerus, hoc modo.
[4] Reliqua apud Capgravium videri possunt &c. — tum pag. 657, col. 2 lin. 3 addatur — Ita scilicet tunc consilium erat totum Mensem in sex Tomos partiri, qui deinde septem facti sunt, etiam absque Propylæo, per se Tomum faciente. Hi autem dum succeßive imprimuntur, ecce tibi anno MDCLXXXV alia subito facies rerum in Anglia, mortuo inter Catholica Mysteria profitenda suscipiendaque Rege Carolo II; atque in Thronum provecto ejus fratre, Iacobo item Secundo, Romano-Catholicam Religionem pridem professo; qui summæ constantiæ, in tenenda palamque ostentanda religione orthodoxa, fortitudinem plane regiam jungens, contra injectos a rebellibus terrores; iisdem felici marte citißime perdomitis, quietem subditis, pacem regno, innocentiæ dudum oppressæ efferendi capitis facultatem præstitit. Erecti igitur in spem novam, novam adhibuimus diligentiam: sed nec hæc fructum aliquem retulit. Interim notavimus, Capgravii Legendam in hæc verba desinere, Diebus nostris, in Prioratu Canonicorum Regularium de Dunstaple sanctum ejus corpus requiescens, in magno honore habetur.
[5] Est Dunstaple, primum Dunningstable dictum, agri Bedfordiensis oppidum, versus confinia agri Harfordiensis, [Translatio in Dunstaple sec. 12.] quinquaginta circiter leucarum intervallo in Euroafricum distans ab Off-Church; Canonicorum Regularium Prioratus, ab Henrico I Angliæ Rege fundatus, per Chartam quæ extat tom. 2 Monastici Anglicani pag. 133, prætermißa nota anni, quem inveniri oportet intra MCX & MCXXXV, quibus ille regnavit. Quintus ab eo Rex Ioannes, exeunte seculo XII regnare cœpit; ex cujus dono habebant Prior & Canonici, inter alia Privilegia, Feriam in festo S. Fremundi per tres dies similiter duraturam; ut videatur indicari festum etiam triduanum fuisse. Existimamus ergo, eodem seculo XII forte ultra medietatem progresso, Corpus sanctum eo delatum ex Warwicensi Comitatu fuisse; atque a prædictorum Canonicorum aliquo descriptam Legendam, [& feria triduana.] qualis apud Capgravium extat; nec enim ipsius Capgravii verba illa sunt, qui non Canonicus, sed Eremita Augustinianus fuit. Hieronymus Porterus, in Floribus Ecclesiæ Anglicanæ, Vitam eamdem compendio referens, Auctorem laudat Burchardum, Monachum coævum, individuum Sancti comitem: quod nescio unde hausit; hoc scio, tam inconcinna tamque asystata, qualia in ea Legenda notantur, numquam proditura fuisse ex coævi scriptoris & testis oculati calamo.
DE S. MAIOLO AB.
Majolus, Abbas Cluniacensis in Gallia (S.)
BHL Number: 5177
Pag. 657 commutandus fere totus num. 2. Itaque eumdem sic retexo.
[2] Cum vita S. Majoli esset meritis præclara, & miraculis divinitus patratis confirmaretur, eidem describendæ primus animum applicuit Syrus, Cluniacensis Monachus: qui quomodo opus imperfectum dimiserit, [Vitam primus scribere aggressus Syrus,] deinde quatenus necessarium videbatur suppleverit, indicat præfixa epistola ad S. Odilonem, Majoli successorem, quam hic ex Mabilionis editione accipe. Spirituali Patri, Domno Odiloni Abbati, Syrus Monachorum infimus, quidquid in Christo felicius. Sæpe mihi multumque cunctanti B. Majoli venerabiles actus styli prosequi officio; cum ad id operis sanctæ recordationis Warnerii importuna perurgeret petitio, multa se objiciebant, quæ ne id conarer non modica me formidine deterrebant. Vir quippe ille qui divulgari petebatur, sic * virtutes sectantium extitit imitator, ut earum omnium indefessus esset operator: unde * ejus gesta digerere, absque cunctarum virtutum * conjunctura, quempiam est impossibile: recte vero disputare non prævalet de virtutibus, quisquis his fuerit vacuus; quoniam mens * cujus caret intelligentia, id discere nequit scientia. Hæc idcirco, aggredi cunctabar, * quia me nulla virtute dignabar. Rerum denique magnitudo laborque difficilis me rursus movebat, quod multiplices miraculorum virtutumque actus dum mens contemplabatur, [incompletā relinquit,] suam scientiā scrutabatur; [&] veritatis territa sententia incipere non audebat, quæ ingenii parvitate consummare diffidebat. Temeritatis insuper non immerito argui verebar, si audacter præsumerem, quæ me perspicacioribus vel ingeniosioribus committenda fore non ignorabam. Sed hæc mihi de me cognito præfatio, quamlibet sæpius pro excusatione foret opposita, ille … non desinebat urgere, atque ut opus ordirer persuasit. Cumque sub eodem temporis articulo, [ac tandem jussu S. Odilonis absolvit,] me in Italiam, illumq; (Warnerium) vobis dirigere placuisset ad Alsatiam; opus, quod relinquebam imperfectum, secum ipse detulit, per schedas dispersum. Post ejusdemque lacrymabilem transitum, cum vestræ præsentiæ in Morbacensi cœnobio fuisset oblatum; injunctum mihi est ex vestra sententia, quo studerem quæ deerant addere, & scriptorum vitio depravata ad statum pristinum relegendo corrigere. Quod inchoans ut potui, pro vestra jussione perficere studui: & (utinam tam efficaciter, quamlibenter, atque ut debui!) vestro imperio parui. Ideo … Cetera uti & sub medium quædam momenti majoris, [& sic habetur edita a Mabilione,] alienis diverso charactere verbis hic utcumque suppleta, deerant in Ms. Lemovicensi ad S. Martialis, unde genuinum Syri textum nactus Mabilio, eum, omißis aliis aliorum lucubrationibus, solum inseruit seculo V Benedictino.
[3] Talem mox nactus Aldebaldus, Cluniacensis Monachus etiam ipse, singulis libris (nam in tres totum opus dividebatur) Prologum aptavit, [eamdem paucis additis interpolavit coævus Aldebaldus,] carminaque multis in locis adjecit: sed nullum factum retulit a Syro prætermissum, nisi quod initio libri primi narrationem instituit de impressione Saracenorum in monasterium Lerinense, quæ ad Majoli facta nihil pertinebat, inquit Mabilio. Et hunc sic communem utriusque laborem primo nos reperimus inter illustria Mss. Reginæ Sueciæ, sed acephalum, ac primis 22 articulis mutilum sub num. 696. Postea ipsum invenimus Florentiæ, apud Illustriss. Senatorem Carolum Strozzium, in Codice, cui numerus 5 pro signo erat; atque inde descripsimus quæ nobis deerant. Deinde ex Italia per Galliam redeuntes in Belgium, [& sic eam damus ex variis Mss.] invenimus eamdem Vitam in Archimonasterio Cisterciensi, tom. 3 de Vitis Sanctorum, cum ei præpositis versibus Reimbaldi. Eadem denique omnia, ex Ms. Divionensi S. Benigni deprompta, obtulit nobis Petrus Franciscus Chiffletius noster piæ mem. & sic ex tot Mss. collectam Syri & Aldebaldi lucubrationem damus. Damus autem eam secundo loco, quia præponendam censuimus alteram, similiter ineditam hactenus, & in præmemorato Cluniacensi monasterio a nobis transcriptam eo studiosius, quod in titulo nominabatur auctor Nalgodus, Monachus Cluniacensis & S. Majoli discipulus. Quamvis autem Mabilio ex Vita S. Odonis, secundi Abbatis Cluniacensis, [sed post Vitam a Nalgodo ordinatam,] ab eodem Nalgodo scripta, solerter observaverit, non fuisse hunc discipulum S. Majoli, ac multo minus S. Odonis (quem errorem erravit Petrus de Rivo auctor Chronici Cluniacensis) sed floruisse tempore Petri, Abbatis octavi, anno MCXXII primum electi; utpote qui in Vita ipsius Odonis, XVIII Novembris illustranda, num. 23 meminit Urbani Papæ II, exeunte seculo XI sedentis; & num. 29 aßerit, S. Odonis patrocinium viguisse per annos fere ducentos, id est usque ad annum fere MCXLII; quamvis, [licet hic multo illis sit junior.] inquam, id ita sit, tantoque junior quam Syrus atque Aldebaldus fuerit Nalgoldus, non tamen pœnitet constituti primum Ordinis: quia Nalgodus vere, uti præfatur, Vitam beatissimi Patris Majoli, ab aliis confusa diffusione dispersam potius quam digestam, simplici brevitate colligere studuit & expedire: futurum autem credimus, ut lectorum multis potius placeat hanc quam istam, licet vetustiorem, percurrere.
[4] [Omitti potuisset vita per S. Odilonem scripta,] Eodem quo Nalgodus consilio, sed stylo luculentiori magisque encomiastico, Vitam quoque diu antea scripsit ipse S. Odilo, Cluniacensis Abbas quintus, S. Majoli successor immediatus. Et hanc jam ante in Bibliotheca Cluniacensi excusam, & apud Surium recusam, paulum expolita phrasi, in nostro quodam valde insigni codice reperientes, & cum Fiscanensis Codicis ecgrapho conferentes, dignam censuimus, propter scribentis auctoritatem, quæ tertio loco ederetur: nunc vero mallemus omissam fuisse, sicuti omisimus quartam aliam vitam, in Additamentis præfatæ Bibliothecæ satis reperiendam, Auctore ut videtur Monacho Silviniacensi: quia in ipsa nihil fere habetur, quod in prioribus Actis non tradatur accuratius. Quin etiam si successoribus, hunc mensem aliquando forsitan recusuris, [sicut omittitur alia quarta,] exemplum Mabilionis placeat sequi, & solum Syri textum, tamquam ceterorum omnium fontem recudere, ex aliis autem augere Annotata & Analecta; id facturi sunt, quod nos verosimiliter fecißimus, si seculum V Benedictinum aliquot annis citius lucem vidisset. Sin autem jam semel editorum impreßionem iterandam omnino putent, propter antiquitatem scriptorum, maneat tamen primo loco Nalgodus, ob eam quam dixi causam, [& sermo in Natali.] & Syri textus sic imprimatur præfixa ubique littera S, ut Aldebaldi additamenta ab eo secernantur per litteram A. In supra citato Ms. Cisterciensi præter hæc Acta habetur etiam Sermo in Natali S. Majoli &c. ut pag. 657, n. 3 lin. 9 a fine — Quæ istic videri possunt: [Dantur autem Miracula,] Majus operæ pretium nobis videtur ex Bibliotheca Cluniacensi accipere libros miraculorum, post Acta Silviniacensi Monacho per conjecturam adscripta, & post aliud Vitæ compendium primitus excusos; qui utrum æque verosimili conjectura poßint eidem Monacho adscribi, minus dubitarem, si nihil interponeretur; nunc autem mallem titulum etiam istum expungi.
[5] Mabilionis ad Acta Syri Commentarius prævius, laboriosus sane & eruditus, [quibus præponenda Analecta ex Mabilione,] in octo omnino Paragraphos distinguitur sub hisce titulis. I. Vitæ S. Majoli scriptores ejusque laudatores. II. Patria, parentes studia & vita Canonicalis, Archiepiscopatus Vesontionensis recusatus. III. Conversio ad vitam monasticam, Abbatialis electio, IV. Electio in Abbatem Cluniacensem, acta in hoc regimine. V. Sed per errorem notatus VI & sic deinceps, Monasteria reformata. VI, alias VII. Captivitas sub Saracenis. Romanus Pontificatus recusatus, Otto II cum matre reconciliatus. Peregrinationes Romanæ. VII. al. VIII. Odilonis substitutio in locum Majoli. Hujus obitus, cultus Reliquiæ. VIII. al. IX. Majoli præcipui discipuli, cultores, miracula. Ex quibus placet Analecta quædam, ad finem Actorum danda, colligere. Obiit Sanctus in Silviniacensi Prioratu, de quo in Catalogo Abbatiarū &c. — uti habes n. 5, in quo cetera (nam n. 4 placet omitti, commodius ex parte producendum in Annotatis ad Acta Syri num. 20) cetera, inquam, numeri 5 prosequere usque ad lin. 10 a fine ejusdem numeri … ibidem Lector reperiet. Diem mortis omnes eumdem exprimunt: S. Odilo addit fuisse proximam a festo Ascensionis Feriam VI quod distinctius explicans Nalgodus, Dormivit in pace, inquit. V Idus Maji, VI feria quæ Ascensionem sequebatur, anno Dominicæ Incarnationis DCCCCXCIV, quando scilicet Pascha cadebat in kalendas Aprilis, & currebat Dominicarum index littera G, atque Ascensionis festum celebratum fuit X Maji: ut nesciam quo errore abreptus Lambertus Schafnaburgensis, vix uno post Majoli mortē seculo scribens, notaverit annum DCCCCXCI.
[6] Dicitur porro infra lib. 1 Miraculorum num. 9 quod cum corpus esset depositum &c. — tum adde — ejusque (scilicet Begonis) ad annum DCCCCXCIII, [corpus ante an. 1098 ab Vrbano 2 translatum,] memoriam inveniri in tabulis Illidianis scribunt Sammarthani. Mabilio regnante apud Francos Hugone præfuisse illum Arvernis notat: is vero ultra annum DCCCCXCVIII, non vixit. Vno post hæc seculo gratulatur sibi Urbanus Papa II, quod Silviniaci existens, supernæ benedictionis dignatione multimoda … B. Majoli corpus intra ecclesiam ad locum alium transferre meruit, eoque intuitu indulget Privilegium, datum apud Monticulum, per manum Joannis S. R. E. Diaconi Cardinalis, Idibus Novembris, Indict. III, anno Dominicæ Incarnationis MXCVIII, Pontificatus VIII, uti illud testimonio suo authentico inseruit Joellus, Dei gratia Remensis Archiepiscopus, anno Domini MCCXL, V mensis Augusti, & habetur in Cluniacensi Bibliotheca pag. 310. Ibi etiam consequenter refertur Bulla Clementis Papæ IV, expedita Viterbii anno Pontificatus III, [iterum translaturi monachi Indulgentias obtinent an. 1268.] qui fuit Christi MCCLXVIII; unde constat Silviniacensibus, Priori ac Monachis, præ manibus tunc fuisse novam sacri Corporis translationem: sic enim ibi loquitur Pontifex: Cum itaque, sicut ex vestra insinuatione accepimus, propter merita gloriosa Sanctorum Confessorum Majoli & Odilonis, quorum corpora in vestra ecclesia requiescunt, mirabilis Deus in Sanctis suis; multa quotidie miracula operetur ibidem; propter quæ ad eamdem ecclesiam de diversis partibus Fidelium multitudine confluente, corpus prædicti S. Majoli ad alium locum prædictæ ecclesiæ, magis venerabilem ac decentem, intenditis cum debita veneratione transferre: Nos … omnibus vere pœnitentibus & confessis, qui ad dictam ecclesiam die Translationis Sancti ejusdem unum annum & quadraginta dies hac vice; illis autem, qui infra octo dies immediate sequentes & in anniversario die Translationis ipsius venerabiliter & devote accesserint, centum dies de injunctis sibi pœnitentiis relaxamus.
[7] Sed quod tunc fuerat cogitatum, nescio qua ex causa interveniente dilatum fuit, [& an. 1286] saltem usque ad Pontificatum Honorii Papæ IV, qui Perusii electus anno MCCLXXXXVI mense Aprilis, non nisi XX Maji anni sequentis Romæ est coronatus, & ex hinc solum videtur annos sui Pontificatus numerasse. Hoc autem ideo noto: quia iste Honorius Romæ apud S. Sabinam, Nonis Maji, Pontificatus sui anno primo, id est Christi MCCLXXXVI, ad instar Clementis IV, iisdemque omnino verbis, pro die & Octava atque anniversario faciendæ adhuc Translationis, easdem Indulgentias confirmavit. An autem vel tunc sit facta Translatio illa, dubitarenos nos facit, quod non modo dies Anniversaria ejus nullis monasticis fastis adscripta reperiatur: sed etiam quod Clemens Papa VI, apud Villam novam Nivernensis diœcesis, II Nonas Octobris Pontificatus anno II, Christi MCCCXLIII, cupiens ut Ecclesia Prioratus de Silviniaco, [quod tamen nequidem an. 1343 peractum videtur.] … in qua Sanctorum, Leodegarii & Principini Martyrum, ac Beatorum Majoli & Odilonis Confessorum corpora, sicut asseritur, requiescunt, congruis honoribus frequentetur, ipsam visitaturis concedat Indulgentiam unius anni uniusque quadragesimæ, in singulis Martyrum & Confessorum prædictorum, ac Translationis ejusdem S. Odilonis festivitatibus, quarunt ultima agitur XXI Iunii, taccat vero de Translatione S. Majoli.
[9] Postea tamen, licet ignoretur dies, factam eam oportuit: siquidem Mabilio in Elogio Historico num. 57, sic loquitur: [Nunc autem servantur ossa indivite capsa,] In hunc usque diem Reliquiæ S. Majoli asservantur Silviniaci: nempe ejus ossa præcipua, in capsa ex argento & cupro, posita super ejus altare ad odeum ad Aquilonem, scrinio S. Odilonis ad aliud latus posito, Utriusque caput in scrinio peculiari … Ejusdem item Pedi Pastoralis summa pars ex ebore, Scyphusque corneus itidem Silviniaci visuntur. Gaufridus Choleti seculo XV Reliquiaria fecit, quæ ante Ildricus Supprior & Sacrista inchoaverat. Ibidem haberi etiam S. Majoli scapulare, latum tribus, longum quatuor pedibus cum uno pollice, præter capucium acuminatum, quod uno pede in quadrum constat, testatur idem Mabilio in Præfatione ad tomum prædictum num. 63, ibique id a se visum ait; postquam explicuisset; quantum ea forma desciverit a prisca Cucullæ seu Scapularis, Casinensibus eatenus usitata norma, & hujus specimina æri incisa exhibuisset ex antiquitatibus Fuldensibus Broweri. Deinde vero, juxta exemplar quod Majolum reliquisse dixit, repræsentavit integrum Monachi Cluniacensis habitum; [cum aliis nonnullis Majoli Reliquiis.] formam mutuatus ex eo scapulari, quod ad instar illius, sibi ex panno accurate faciendum Silviniaci curaverat Reverendißimus Pater Fr. Petrus Simon, Superior Generalis Cluniacensis Congregationis strictioris observantiæ. Porro jam inde ab obitu suo Sanctum dictum fuisse Majolum, probat num. 55 Mabilio, ex Charta 145 Chartarii sui, in qua hæc leguntur: Ego Arbeis dono Deo & Sancto Majolo, ut per merita ipsius valeam adipisci præmia æterna, & ejus Monachis, partem de Medio-planto in agro Matisconensi, villa Maziaco, loco ad Tribladam, anno VI Rotberti Regis, qui fuit Christi DCCCCXCVIII.
[9] Denique idem Mabilio ibidem observat, quod in plerisque Kalendariis, ab anno millesimo scriptis, [Appellatus Sanctus mox ab obitu,] S. Majoli memoria invenitur; quodque scriptor Consuetudinum Cluniacensium Vdalricus (hic autem vixit circa annum MC) cap. 11 tom. 4 Spicilegii Acheriani; Depositionem S. Majoli numeret inter præcipuas illas festivitates, Paschalibus & Pentecostalibus æquiparatas, quæ in hoc superiores sunt aliis; quod in Choro duo Dorsualia tapetia, & sex in Presbyterio suspendantur: quod hi duo, qui Invitatorium sunt cantaturi, tam Cappis induantur, quam omnes ad majorem Missam: quod ad Vesperas & Matutinas, super canticum Euangelii, in tria membra divisa ter cantatur, primo ante ultimum Versum, tertio post Gloria Patri, simul ab omnibus: quod melodia solenniore quam aliis diebus, cantetur Hymnus Tertiæ & duarum sequentium Horarum, & Prima solenniore quam etiam Dominica: quod Missa majore finita omnia signa pulsentur. Capite autem 54, quod est de Dominica in Ramis Palmarum, præscribitur Processio altera agenda post Tertiam, cum frondibus & ramis palmarum, ante majus altare consecratis, usque ad ecclesiam S. Majoli. Habebat ergo jam tum propriam ecclesiam Sanctus: & talem etiamnum habet Ticini in Italia quæ Regularibus Clericis Congregationis Somaschæ postea attributa, ac Religionis hujus caput effecta, ipsi aliquando nomen dedit S. Majoli: [ac Depositio solennius celebrata.] unde in omnibus ejus per Lombardiam Liguriamque Collegiis festum celebratur sub ritu Duplici cum Octava, velut Patroni primarii. Hinc factum ut ejusdem Sancti Vitam Historice & dogmatice describendam tribus libris susceperit 10. Baptista Albertus, quam anno 1638 Genuæ evulgavit: unde etiam de prædicta S. Majoli ecclesia in fine subnectam.
Pag. 658 col. 2 Titulus sic mutandus — VITA ex prolixioribus coævorum Actis, a Nalgodo Monacho, post sesqui secum contracta, ut est in Ms. Codice Cluniacensi.
Pag. 661 Annot. a lin. 3 lege — vulgo Valenzole.
Ibid. Annot. d lege — Forsan Berno is fuit, sicut qui ei succeßit Magnobodus, Sammarthanis Maimbodus, vulgo Maimbeu, anno 937 ordinatus, mortuus anno 962.
Pag. 666 Annot, h lin. 6 post — appellatus — dele cetera & hæc substitue — Nam licet sanior pars Cleri, intellecta Benedicti morte, Donum ei successorem elegerit & ordinarit, uti in Paralipomenis ad Chronologiam Pontificiam doceo; munitiora tamen urbis tenebat Bonifacius, & Dono intra secundum mensem defuncto, pergebat absque æmulo Sedi Apostolicæ incubare, quoad circa finem Aprilis 975, Vrbe pulsus, libertatem novæ electioni dedit. Interim turbas istas audiens, & de pellendo illo solicitus Imperator, videtur ad se evocasse Majolum, cū eo de re tanti momenti consultaturus, prius quam Romam Legatos mitteret interfuturos Electioni. Syrus infra num. 45 in Italiam quidem vocatum Majolum dicit; sed cum constet illuc non ivisse Imperatorem ante an. 980, totoque tempore quo is postea vixit non vacasse Sedem; agnoscit Mabilio, memoria lapsum Syrum, pro Germania Italiam supposuisse. Quod autem sequitur de reconciliata cum filio Imperatore Imperatrice vidua, quæ reconciliatio Papiæ facta est, id idem Mabilio merito refert ad dictum an. 980.
Pag. 668 num. 44 lin. 8 ad verbum, relinquebat, scribe litt. e: & col. 2 in Annotatis pone — e Videtur ignorasse Nalgodus (quod tamen ignorasse non potuit, nisi diu post rem actam scribens) S. Majolum ad suorum decessorum exemplum, aliquamdiu ante mortem, obtinuisse ut sibi Vicarius Abbas & Successor eligeretur & ordinaretur, scilicet S. Odilo: de quo vide Analecta num. 48.
Pag. 669 col. 1 post Versus Reimbaldi adde — Nunc, quoniam (ut in prævio Commentario est dictum) Syri textum pene invariatum reliquit, & nonnullis dumtaxat interpolamentis auxit Adelbaldus; suas utrique discernamus partes, per initiales nominis utriusque litteras, & sit PROLOGUS A.
Col. 2 post Titulum libri 1 adde — S. Laudabilis Dei nostri virtus & sapientia, [Divinitus ad exemplum datus,] ætatis & generationis succedentia sibi tempora mirabili præordinans seculorum dispensatione, nullum tempus relinquit vacuum bonitatis suæ. Unde sanctæ suæ Ecclesiæ fideles, per aquam salutis & regenerationis in filiorum numero adnumeratos, bono exemplo meliorationis, tam præcedentium Patrum quam & præsentium, semper confirmat, & ad consequenda æternæ hereditatis gaudia invitare insinuat. In hoc igitur ultimo ætatis termino, verum suique fidelem certissimum B. Majolum, divina pietas mundo protulit, qui clarus ortus natalibus, ex Avennicorum oppido parentibus splendidissimis est procreatus, Provincialis quidem genere, [sed] nobilium Gallorum clarus generositate. [& auspicato nomine dictus Majolus,] Hic ab ipsis infantiæ rudimentis studiis litterarum traditus, superna providente clementia, ita in domo Domini lucerna ardens & lucens refulsit, ut de eo illud Mosaicum possit dici, Novi te ex nomine Nam Majolus, ut jucundo lætemur interprete, quasi Magnus videtur dici Oculus. Convenienti etenim futurarum rerum præsagio, tali nomine donatur illa veritatis & justitiæ columna; quoniam quidem per quadrifida terrarum spatia, magna extendit suæ beatitudinis lumina. Pro operibus enim iterato præscitæ & dispositæ sibi vitæ, tale ei nomen conveniebat habere, quod in sui memoriale bonum Christi odorem in cordibus fidelium faceret redolere: ut, secundum Apostoli testimonium, Christi bonus odor mererentur fieri, qui vitæ & conversationis illius voluissent vestigia imitari. [2 Cor. 2] Hic etenim beatissimus Pater Majolus, pro sanctitatis & pietatis suæ fructibus inundandis, Christi bonus odor permansit & permanet, in his qui pereunt, & in his qui salvi fiunt. Sanctificatum namque thymiama unguentorum suorum, secundum Cantica Canticorum, multos & innumerabiles post se traxit, [Christique bonus odor factus,] qui zelo sanctitatis accensi, igne perfectionis fervidi, abjecta inveterati corporis & pigredinis ruga, in adolescentiorum irruerunt fortitudinem; qui tympanizant illud monachilis perfectionis opere, quod sanctus Pater Benedictus edocuit divino dogmate; ut relicta superfluæ curiositatis sarcina, transvolent pennis fidei & libertatis ad æthera. Hic etenim beatissimus ac dilectissimus Majolus, divino præventus munere, qualia itinera laudum & virtutum sequeretur, prædicebat nomine; & in infantilis ætatis tempore, quasi quoddam præmonstrabat maturioris ætatis irreprehensibile decus; scienter nescius, vitæ suæ primordia cælesti discipulatui [subjiciens]; & sapienter indoctus, acquirens sibi magistrale decus in novello dierum numero. Sic igitur cælestis pietas, in ipsius [puerilis] ætatis termino, coaptans eum sibi ad electionis futuræ privilegium, scholaribus disciplinis ipsum subdi voluit; per quem postea abundans divinæ largitatis thesaurus pleniter mundo aperiretur; multi quoque, adjuvante Redemptoris benignitate, meliorarentur, qui ipsius sanctitatis laudabili affabilitate fuerentur. Multiplicibus denique virtutum adornatus donis beatus Pater Majolus, vita operibusque laudabilis, suæ ætatis infantilem teneritudinem maturioris animi firmitate reddidit perfectam: [a puero præsignabatur futurus Magister vitæ sanctioris.] cui in initio viarum suarum prædivinabant coætanei, non deesse ei in futurum quoddam magnificentiæ magisterium; eum quoque, ut eorum scire monebat, favoribus magnis extollebant & laudibus. Hactenus Syrus, quod in Præfatione minus habet, exordio compensans prolixiori, pro quo maluit Aldebaldus præmittere Lirinensis excidii historiam, ac deinde ex Syro paucas lineas, ad historiam necessarias sumere, uti infra apparebit num. 5.
A. Igitur in partibus Galliarum.
Pag. 670 col. 2 post num. 5 adde — Hinc porro pari verborum ordine Syri contextus procedit cum Adelbaldi interpolatione.
S. Processu itaque temporis …deinde lin. 7 a fine.
A. Namque & septenis &c. & sic consequenter, usq; ad finem libri primi, totam prosam Syri esse intellige, versus interjectos Aldebaldi, quamquam ultimus, quo liber clauditur, etiam Syri sit. Quod si forte pro secunda hujus mensis impreßione,instituta accuratiori collatione inveniatur alicubi Aldebaldus, pauca interjecisse verba, vel mutasse aliqua; interjecta quidem poterunt a Syri contextu [ ] separari, mutata vero reponi, & quæ Aldebaldus substituit apponi in margine cum *: ita minutißima quæque diversitas utriusque contextus, simplicis & interpolati, objicietur oculis; &, quæ Aldebaldi sunt, non morabuntur festinantem ad Syri verba habenda lectorem; nec desiderabuntur ab eo qui volet utraque.
Pag. 672 num. 15 lin. 5, Heldricus — adde — litt. f — & pag. sequ. Notatis adde. —
f Infra num. 35 Hildricus, hic dicitur in seculo Palatinus & conjugatus fuisse: Mabilioni autem in Elogio num. 36 videtur idem esse, quem S. Majolus anno 989, Autißiodorensi S. Germani monasterio præfecit Abbatem, ut legitur apud Labbe tom. 1 Bibliothecæ & in Hist. Epp. Autißiodorensium cap. 47.
Ibid. ad Titulum Prologi ante lib. 2 & pag. 679, ante lib. 3 ponatur littera A, ut intelligatur, quod dixi, esse Aldebaldi.
Pag. 674 col. 1 ut initium Libri sic etiam primi novem Versus Syri sunt; alii novem Aldebaldi — A. Cautum consiliis.
Ibidem num. 20 lin. 5 ad verba — Prælatos respicit — adde litt. a.
Pag. 675 col. 1 lin. 4 ad verba — unanimiter proclamamus, adde b. Tum lin. 9 nota Versus Aldebaldi, per A. Discite Doctores &c. cum initio num. 21, tum lin. 3 incipit Syrus — S. Ut speculi fieri solet inspectione. — Sic etiam versus num. 22 subjectos ejusdem Adalberti esse scito, non item eos qui habentur num. 27 & num. 28 & num. 33. Syri enim sunt.
Ibid. pag. 676 lin. antepen. ad — Velaunorum — adde litt. c & pag. 677 col. 1 lin. 4 a fine — lumen recepit, adde litt. d. — ac num. 32 lin. 2 ad — Curiam — adde e. Denique pag. 678 post num. 36 hæc pone.
ANNOTATA.
a Hæc Haymardi oratio, inseritur Instrumento publicodesuper confecto, quod habetur Tom. 6 Spicilegii Acheriani, hoc tenore: Ordine divinæ dispensationis &c. ut pag. 657 num. 4 lin. 4 usque adhæc verba inclusive — Et quoniam ad Prælatos respicit — lin. 8 a fine col. 2.
b His relatis sequitur in præcitato instrumento — Hujus vero Electionis &c. ut pag. 658 ultimis 12 lineis num. 4.
c Velauni, Mabilioni, Vallavi, quorum civitas Anicium, vulgo Podium D. Virginis; Regio vero ipsa, vulgo Velay.
d Notat Mabilio, ex Odone Gissæo in Hist. D. V. Podien. ejus miraculi causa festum in Ecclesia Aniciensi solitum celebrari; sed negat, quod ille ait, accidisse ipsum an. 950; & merito negat: cum Majolus solum anno 954 susceperit Ordinem regendum, cedente Haymardo, & per consequens etiam peregrinari causa Officii.
e Curia civitas Episcopalis Helvetiæ, Mabilioni Coria, Francis Coire, Germ. Chur, Rhætorum metropolis.
Pag. 679 Non solum Prologum, sed etiam Exordium metricum hic apposuit Aldebaldus; cui etiam adscribendi Versus & Prosa post num. 41 Prævia fama ruens &c, usque ad lin. 4 num, 42 Enimvero quia nihil in terra sine causa fit &c. atque iterum.
Pag. 683 sub finem — A. Plausus ubique sonat, usque ad num. 56 pag. seq.
Pag. 680 col. 1 lin. 11 — ad hæc verba — Libellum quem de B. V. assumptione edidit B. Hieronymus — pone litt. a — ac deinde Pag. 682 post n. 47 scribe —
a Hunc libellum, inquit in Notis Mabilio, non Hieronymi, sed tamen pervetusti Auctoris esse, eruditi norunt; qua de re controversia fuit seculo IX inter Hincmarum Archiepiscopum & nostros Corbejenses, qui istum libellum Hieronymo adjudicabant, teste Frodoardo lib. 3 Hist. cap. 23.
Pag. 684 habetur Vita per Odilonem, cujus loco poni possent Analecta ex Mabilione servatis ipsismet collectoris numeris. Quod si illam quoque Vitam recudendam censeant, alteram editionem curaturi successores; tum propter Auctoris meritum, tum propter nostra quibus ipsam illustravimus haud inutilia Annotata; ponantur nihilominus pag. 690 Analecta, augenda ex Odilone, quando hujus lucubratio omitteretur.
[ANNOTATA]
* virtutis
* ei.
* conjectura.
* cui
* quibus
ANALECTA Ex elogio Historico Mabilionis.
Majolus, Abbas Cluniacensis in Gallia (S.)
§. I. De Patria, Familia, Canonicatu ac Monachatu S. Majoli.
[Provincialis ortu, Valentiolæ natus,] Etsi S. Majolum patria patria Provincialem, id est, ex Provincia ortum fuisse liquet: non tamen de ipsius natali solo constans est & unanimis veterum ac recentiorum consensus. Valentiolæ (quod oppidulum est diœcesis Regiensis, medio Regium inter & Manoscam intervallo) natum, communis fert Cluniacensium traditio; præeunte Petro de Rivo, cui Inscriptio ecclesiæ S. Martialis apud Avenionem, Cluniaco subjectæ, adstipulatur, ab Honorato Bouchæo relata in Chorographia Provinciæ pag. 232 [sed quæ non valde vetusta videtur, nec satis digna quæ huc transcribatur.] Et quidem locum hunc ex Majoli hereditate fuisse constat; sed an ejus fuerit natalis sedes, merito dubitare licet ex Syro, qui Majolum ex Avennicorum oppido, id est Avenione fuisse tradit: [an potius Avenione dubitatur.] & in alia breviori Vita, quæ extat in Appendice Bibliothecæ Cluniac. Oppidanorum Avennicorum alumnus dicitur. Mihi religio fuerit discedere a Syri & aldebaldi auctoritate.
[9] Mirari vero subit, cur ex omnibus illis qui de Majolo scripserunt Auctoribus, nullus parentum nominia vel dignitates præmittat, quos fuisse splendidißimos sat habuerunt dicere Syrus & Nalgodus … Vnus Odilo in fine Elogii sui quasi fortuito patrem Folcherium nominat, eumque Militem appellat, & ait quod fuit in armis strenuus, jure hereditario ceterisque bonis & divitiis ditissimus, & ex utroque parente gemina nobilitate coruscus.
[10] Verum etsi hanc Odiloni gratiam non haberemus, integrum nobis Fulcherii nomen servassent tabulæ Cluniacenses, [Folcherius pater,] in quibus non semel legitur; nec non amplißimæ donationes, quæ eum ex locuplete familia ortum fuisse demonstrant. In primis Fulcherius donat Alodum suum in pago Regense, in Comitatu Atense, villas Aosnanam & Semrilionem; & in Comitatu Aquense villam Reglanam; item villam Pinetum cum ejus ecclesia sub titulo S. Siffredi; item in eadem valle villam Paludem; & in Comitatu Secustironense Alairacum cum ecclesia S. Petri, item villam Adducellum; & in Comitatu Regense villam Abiacum cum ecclesia S. Mariæ, villam Pauliacum, Valentiolam cum ecclesia S. Maximi, [amplissima bona Cluniaco largitus,] ecclesiam & villam S. Thyrsi, villam & ecclesiam S. Stephani de Margis, villam & ecclesiam S. Joannis de Ardas; in valle Mixenis ecclesias S. Stephani, S. Martini, S. Petri; item villam Fabricas, villam Narbonam cum ecclesiis, Fagentiam cum ecclesia, Drocgonianam, villam Arcus, & medietatem Centumclavis vallis; villas Locatum, Sugerias; ecclesiam B. Mariæ, Bonolas villam, omnia cum appendiciis suis. Quæ idcirco minutatim retuli, ut appareat quam amplæ fuerint Fulcherii facultates; quibus in locis sitæ; quanta ejus munificentia in loca sacra; ac demum, quam eo ævo laicis familiare fuerit plebanas ecclesias poßidere, [dum adhuc in seculo esset filius,] easque monasteriis tradere, quod sexcentis exemplis probari potest. Quo anno facta sit hæ Fulcherii donatio, in Charta non exprimitur: at certum est eam factam esse, prius quam Majolus seculo nuntium remisit: quippe qui non nisi mortuis parentibus Cluniacum seceßit, ut postea exponemus.
[11] Ex archivo Cluniacensi, non solum discimus Patris nomen, sed etiam Avi ac Fratris; quorum alterum, itidem Fulcherium; alterum, Cyricum dictum fuisse, inde intelligimus. Id patet ex Majoli Charta 344, quæ est præstaria, facta Arnulfo Episcopo ejusque consanguineo Theoberto, [avum ei item Fulcherium fratrem Cyricum dedit.] de quibusdam rebus sitis in pago Aptensi, anno vigesimo tertio regnante Conrado Rege, id est Christi DCCCCLXI, scilicet… in villa Lansnana, & in alia villa quam vocant Soldo, usque in montem Clavaniacum; & in alia, loco ubi dicitur Trebalio; & in alia villa quæ vocatur Bassus, & in alia villa quæ dicitur Siciago, & in alia villa quæ dicitur Borcio, & in alia quæ dicitur Soricarias, & in alia quæ dicitur Leocola, & in alia quȩ dicitur Valle, & ipsum alodum, quem avus meus Fulcherius, inquit Majolus, comparavit de Bernardo; & in alia villa quæ vocatur Jocadas, & in alia quæ vocatur Cariaras, & in alia quæ vocatur Serurias. Ista omnia mihi ac fratri meo Cyrico ex successione nostrorum parentum nobis evenerunt: nos vero… pro remedio animarum nostrarum, [unde amplissima Majolo obvenit hereditas,] nostrorumque parentum, omniumque fidelium Christianorum, Deo & sanctis Apostolis ejus Petro & Paulo, in Cluniaco cœnobio tradidimus… Sed & alias res memorat alia charta, qua Willelmus nobilissimus Comes & uxor ejus Lucia, anno Incarn. MXXXVI Ind. V, Chunone Imperatore regnante anno X, sub Odilone Abbate, restituunt hereditatem S. Majoli, scilicet Diliodam & Septem-fontes in Episcopatu Regensi. Vnde iterum perspicuum efficitur, quam dici stirpe procreatus sit Majolus, cujus parentes tot prædiis ac posseßionibus Cluniacum auxerunt, absque gravi (ut credere par est) dispendio rei familiaris. Hæc mihi consideranti dubitatio succurrit, num Fulcherius, Majoli avus, fuerit ille Folcratus Dux Arelatensium, quem Lotharius una cum aliis Comitibus rebellare molientem, in deditionem accepisse, eoque facto Provinciam ordinasse, memoratur in Annalibus Fuldensibus DCCCCXLIV.
[12] [qui transgressus in Burgundiā,] Postquam Majolus, integris intaminatisque moribus pueritiam in patria exegisset, parentibus humana sorte præventis, prædiisque barbarica invasione in solitudinem redactis, natale solum coactus est deserere, ac Burgundiæ partes expetere, inquit Syrus …
[13] Quænam vero sit illa clades haud usquequaque exploratum est. [occasione Hungarorū & Saracenorum Provinciam populantium,] Duo hostium genera per id tempus Provinciam infestarunt, Hungari & Saraceni. Hi piratico more ex Hispania in Italiam forte delati, Fraxinetum arcem ad Alpes Cotias occuparunt anno DCCCXCI, eamq; tenuerunt per annos multos, cum maximo Lombardiæ & Provinciæ detrimento: donec Hugo Italiæ Rex, maritimo eos ac terrestri exercitu adortus, illorū navibus Græco igne combustis, plerosq; Fraxinetum relinquere, & in Montem-maurum se recipere coegit anno DCCCCXLI. Eos autem obsidione cinctos Hugo in suam potestatem facile redegisset, ni Berengarium adversarium timens, ab illorum oppugnatione destitisset; fœdere cum eis ita percusso, ut pars illorum in montibus, ab Italia Sueviam dirimentibus, consideret; & Berengarium, per eos montes ex Suevia copias trajiciere molientem, impediret: eo autem loci positi quoscumque postea, ad Apostolorum limina visitanda illac iter facientes, aut penitus spoliarunt, aut inhumaniter peremerunt. Eodem seculo Hungari, ex Germania in Galliam atque Italiam sæpius effusi, funestas clades intulerunt. Hi, ductu Berengarii Regis, quem Longobardi expulerant, anno DCCCCXXIV Italiam depopulati, teste Frodoardo, postea per abrupta Alpium juga transeuntes, in Galliam irruperunt: quos Rodulfus Cisalpinæ Galliæ Rex, cum Hugone Viennensi inter angustias collium Alpinorum conclusit: [Matisconā venit: factusque ibi Canonicus,] unde inopinato per devia montium evadentes, Gothiam impetierunt, ibidem a prædictis Hugone & Rodulfo subacti. Paullo post, id est anno DCCCCXXXIII, dum Rex Hugo Romam obsidet, Saraceni meatus Alpum occupant, atque vicina quæque loca deprædantur … Tot & tam frequentes clades Majolum Matisconam profugere coëgerunt; ubi Ecclesiæ tum præerat Berno Episcopus, qui eumdem Canonicorum suorum studuit Collegio copulare.
[14] Inde Lugdunum in scholas abiit Majolus. Ea civitas prima ac præcipua Galliarum, [post studia Lugduni decursa,] professione scientiæ artiumque, extulerat caput: ibi quas dicunt liberalium disciplinarum peritia eo usque convaluit, ut quantum ad scholas, publicum appellaretur Citramarini orbis Gymnasium… Ita pro seculo V Herricus Monachus Autißiodorensis: in Miraculis S. Germani lib. I: sed pro suo, id est seculo IX, addit, quod prædictas disciplinas liberales ibi currere, fabula tantum tunc esset. Nomen tamen, si non rem, adhuc retinebat seculo X Vniversitas illa, quando illuc appulsus Majolus institutorem nactus Antonium est…
[15] [fit Archidiaconus an. circiter 939,] Estudiis reversus, a Bernone Episcopo sublimatus est ad Archidiaconatus officium: tum ad Archiepiscopatum Vesontionensem postulatus, eidem Monachatum Cluniacensem prætulit. Vt autem accuratius liceat investigare tempus quo id contigit, quædam Majoli Archidiaconi facta juvat commemorare. In his reperitur charta, qua Acbertus, vir præcelsæ nobilitatis, a Maymbodo Episcopo, tres ecclesias quoad viveret obtinet in fundo suæ proprietatis, qui dicitur Sociacus (vulgo Escuzolles)… quibus litteris manu propria subscribunt, Maymbodus Episcopus, Ado Abba (dignitas est Ecclesiæ Matisconensis) & Majolus Archidiaconus, anno III Ludovici Regis, Christi DCCCCXXXIX. Item anno V, ejusdem Regis, Christi DCCCCXLII idem Maymbodus Nobili viro Achardo, terram suæ Ecclesiæ sitam in pago Forense locat; ejusque rei Instrumento inter alios manum ac signum apponit Majolus Archidiaconus, ante Adonem Abbatem. Itaque ad id usque tempus Archidiaconus esse perseveravit Majolus.
[16, 17, 18] [deinde Monachus circa an. 943] Monachus deinde Cluniaci factus & ab Aymardo Abbate (successerat hic S. Odoni anno DCCCCXXIV) Bibliothecæ Præfectus, etiam Apocrisiariatus injunctum sibi officium accepit; ad quod officium non solum custodia ecclesiastici thesauri & oblationum pertinuisse videtur; sed etiam negotia, si qua foras exequenda erant. Sic aliquando Romam ab Aymardo missus Majolus legitur. Sic anno XI Ludovici Regis Christi DCCCCXLVIII Hildebrandus & Majolus placitarunt coram Leotaldo Comite, Walterio Vicecomite, aliisque horum Fidelibus, pro quibusdam terris Cluniaco datis. Item anno II Lotharii Regis, Christi DCCCCLVI, Eldebrandus & Majolus, Monachi Clunienses, mittuntur ab Abbate Aymardo, ad Maymbodum Episcopum Matisconensem in Synodo existentem, petituri ab eo Decimas ecclesiarum S. Andrea in Evranda & S. Boniti. Hæc aliaque facta apprime demonstrant, Cluniacensem Præpositum, qualis erat Hildebrandus, atque Apocrisiarium, curam geßisse de temporalibus causis. Deinde collatione facta prioris istius actus Majoli, jam Monachi, anno Ludovici XI; cum alio superiori, cui Archidiaconus subscripsit, anno VI ipsius Ludovici, manifeste colligimus Majolum seculo renuntiasse anno VII vel VIII Ludovici, id est Christi DCCCCXLIII vel sequenti.
[19] Neque id obscure indicat tempus, quo Aimardus eum sibi successorem allegit. [& Coadjutor Aymardi Ab. an. 948] Majolus enim jam inde ab anno XIII Ludovici Regis, Christi DCCCCXLVIII, Abbas nominatur in ea Charta, qua Rotaldus Matisconensis Comes & Richildis ejus uxor, perdonant Majolo Abbati & Monachis ejus, servitium, quod homines de Caviniis debebant. Atqui sexto anno (ut fertur) conversionis suæ a seculo Aymardi Vicarium ac successorem designatum Odilo tradit. Itaque si ab anno XIII Ludovici detrahas annos sex, remanebit annus VII, Christi DCCCCXLII, quem Majoli conversione illustrem fuisse proinde possumus existimare. Anno I Lotharii Regis, inchoato in Octobri anni DCCCCLIV, eidem Majolo Abbati datur vinea quædam in pago Matisconensi. [dictus Abbas etiam ipse,] Obstare his videtur, quod (sicut jam dictum est) anno ejusdem Lotharii II inveniatur Charta, in qua Majoli nomen Eldebrando postponitur; nec Abbas, sed Monachus simpliciter appellatur. Verum præter jam dicta occurrit & aliud argumentum, ex litteris donationis Martyrami cujusdam qui ad locum Celsinianas & Domno Majolo Abbati dedit villam de Becedas, mense Februario, regnante Ludovico Rege Francorum. [aliquando tamen solum Monachus.] Et tamen pleræque donationes factæ usque ad annum DCCCCLX habent Aymardum Abbatem. Vnde intelligitur, illum eatenus non ita regimen in Majolum rejecisse, ut ipse penitus ab eo recesserit; sed eum ascivisse in Coadjutorem, nomen vero Abbatis retinuisse. Hinc ergo factum sit, ut a secularibus aliquando Abbas, aliquando solum Monachus diceretur Majolus in publicis Actis, iis præsertim quæ jubente Aymardo gerebat.
§ II. Supremum monasterii Regimen translatum in Majolum: posseßiones auctæ, quædam aliis traditæ, monasteria reformata.
[20] Malleacense Chronicon, in anno MCXXXIV finiens, sicut a Labbæo editum habetur, translati supremi regiminis tempus satis accurate notare videtur, [Ineunte an. 961 plenū nactus regimen,] quando ait quod Majolus anno DCCCCLXI, sexto anno Ordinationis suæ, scilicet in Abbatem Coadjutorem, suscepit curam Cluniacensis Cœnobii, utique præcipuam & absolutam. Id autem videtur mense Ianuario factum: cum mox sequenti mense Februario, XI die ipsius mensis, anno Dominicæ Incarnationis DCCCCLX, qui est Annalibus a Ianuario inchoantibus LXI, Adalradus res quasdam suas in villa de Persezeel tradens, Sanctuario quod dicitur Celsinanias, [incipit prior nominari in Actis,] & heredes instituens Monachos, quibus moderatur reverens paternitas Domni Majoli, addat ei titulum Præcipui Patris: ut ipsum omnino etiam sibimet paulo ante prætulisse Aymardus videatur, atque exinde secundo solum loco signasse; ut factum in præstaria, de consensu Fratrum facta duobus Levitis, de quadam vinea, sita in pago Cabilonensi, subtus castrum Brancudunum, cui ambo Abbates subscribunt hoc modo: Sig. Majolus humilis Abbas. Sig. Heymardus Abbas. Actum id anno XI Lotharii Regis, Christi DCCCCLXVI, quando oportet necdum plane cæcum fuisse Aymardum; qualis denique erat, cum accidit res, in qua nescio an magis vigorem ejus etiam in ista ætate, an Majoli modestiam debeamus mirari.
Narrat eam S. Petrus Damiani in Opusc. 33 cap. 7 hoc modo: A venerabilis plane Cluniacensis cœnobii Fratribus didicisse me contigit insignia duo sanctæ humilitatis exempla; [postea omnino cæcus Aymardus contemni se dolens,] quorum unum non mediocriter quosque Prælatos, alterum valet ædificare subjectos. Aymardus certe ejusdem Rector Ecclesiæ, Majolum sibimet substituit, & grandævæ jam senectuti suæ quietis otium procuravit. Hic itaque dum privatus in infirmorum maneret ædicula, quadam advesperascente die caseum petiit: quem Cellerarius, pluribus (ut fieri solet) intentus, non modo non dedit, sed & duris insuper ministrum ejus responsionibus fregit: conquestus est Abbatum turbam, nec posse se tot dominorum perferre molestias. Quo senex audito, non mediocre scandalum pertulit: & quia lumen oculorum prorsus amiserat, dolor in ejus corde tenacius hæsit. Nam quo cæcus a visibus vacat, [insigniter probat virtutem Majoli,] eo quidquid audierit in corde subtilius versat: & quia per exteriora quæque non spargitur, interiori zeli stimulo truculentius inflammatur. Mane vero facto, ministro suo, ut sese manu in Capitulum duceret, jussit. Adductus autem talibus Abbatem aggressus est verbis. Frater, inquit, Majole, non ego te super me, ut me persequereris, imposui, nec ut tamquam emptor mancipio dominareris; sed, ut revera patri filius compatereris, elegi. Et post hujusmodi multa, propemodum commotus, adjecit: Esne quæso meus Monachus? Quo respondente, Sum, tuumque me non magis fuisse quam & nunc esse profiteor. Et ille: Si meus, inquit, es Monachus, protinus cede sedi, & locum quem ante noveras repete. Quo Majolus audito, repente surrexit; humilem locum, prout jussus fuerat, expetivit. Aymardus itaque, quasi postliminio reversus, vacantem occupat sedem; Cellerarium, cui fuerat infensus, accusat: quem, mox terræ prostratum, durius corripit; tandamque modum pœnitentiæ, qui sibi videbatur, injungit: itaque perfunctus non longi Tribunatus officio, præsto dethronizatus assistit; Majolo ut ad suam sedem redeat, præcipit; ille confestim, nil cunctatus, obedit. [& denique 5 Octobris moritur post an. 966:] Quamdiu postea Aymardus vixerit incompertum manet, solum in Necrologiis invenitur obiisse III Nonas Octobris; is autem dies notatur tam constanter, & ubique absque ullius ecclesiastici cultus indicio, ut mirum sit, unde acceperit Trithemius, quod ejus festum agatur apud Cluniacenses, Idibus Septembris, quibus tamen, ac neque per mensem Octobrim, nulla in veterrimis Cluniaci Breviariis, nullla in divinis Officiis mentio fit Aymardi, ut Sancti aut Beati.
[21] Ab anno XI Lotharii Regis omnia instrumenta solum Majolum Abbatem præferunt. Quædam commemorare operæ pretium puto, [ab eo tamen anno Majolus solus nominatur,] In Cluniacensi Archivo inveniuntur plura diplomata Otthonum Imperatorum. Vnum est Placitum, datum in civitate Papiæ, in caminata salæ domus Lictefredi Ticinensis Episcopi, post capitium ecclesiæ S. Syri Confessoris, ubi ejus corpus sanctum requiescit, residente Orberto Marchione Comite Palatii, ut justitiam inter homines discerneret cum aliis Judicibus: ad cujus præsentiam Domnus Majolus Cluniacensis Abbas venit, & præsentavit duo monumina seu Instrumenta; unum nomine Ottonum Imperatorum, [in diplomatis utriusq: Ottonis,] datum XVI Julii, anno VI regni in Italia, continens quomodo Gardulfus filius Petri Iudicis, quasdam terras emisset, ubi erat Capella in honore S. Mariæ juxta Papiam, seu etiam S. Michaëlis, easq; cum capella Majolo Abbati dedisset, ut Monachi, sub norma S. Benedicti viventes, ibi in perpetuum habitarent, & orarent pro anima Liutardi Cumani Episcopi: alia, item monumina donationum aliquot eidem factarum: postulavitque ut contra invasores sibi confirmarentur: quod & præstitum est, tempore regni duorum Ottonum Patris & Filii, anno VI regni Italici Ottonis Junioris Indict. X, sed legendum anno VI Ottonis Majoris & Junioris anno I, [& bona aliqua acceptat.] qui fuit Christi DCCCCLXVII. Hæc Cella postea S. Majoli dicta est [& nunc a Congregatione Somascha obtinetur]. Idem qui supra Orbertus Marchio & Comes Palatii, monasterio quod Clugnes dicitur, donat quæcumque habebat super fluvium Padi infra castrum Vicopiculo &c. anno Senioris Ottonis X, Iunioris IV, Indictione XIV … Ad hæc anno VI regnantibus in Italia Ottone & Ottone filio, Ingebaudus quidam, filius Ansegisi, vivens Lege Saliga, donat quædam prædia in Comitatu Viennensi, ad monasterium Cluniacum, per cultellū & festucam nodatā, per wantonem & wasonem terræ, in manus Domni Majoli Abbatis.
[22] Anno XXXVI Conradi Regis, Majolus Abbas in precariam nonnulla tradit Hugoni, filio Lamberti Comitis, in hæc verba: [Idem an. 973 precariā quamdā tradit,] Notum sit omnibus sacri cœnobii Cluniensis Abbatibus atque Monachis, quibusque futuris, quod ego Fr. Majolus, prædicti cœnobii licet indignus Abbas, una cum consensu Fratrum, res juris nostri, cuidam nobili viro Hugoni, Almodi ejus uxori, & Stephano eorum filio, atque ejusdem primogenito (nos hodie ad tres vitas diceremus) villam Ambariacum concedimus &c. & subscribunt. Majolus humillimus Abbas, Vivianus Prior, Ermenfredus Episcopus, Balduinus & alii Monarch XXV. Hæc anno DCCCCLXXIII. Sub idem tempus Ioannes Papa XIII monasterium Cluniense, cui sapienter, inquit, & beate præest carissimus filius noster, Domnus Majolus Abbas, commendat Episcopis Galliarum, Stephanum Arvernensem Episcopum compellans, ut pro sua insita bonitate Amblardum fidelem suum, ad restitutionem Celsinianensi monasterio faciendam, compellat; Adonem etiam Matisconensem Antistitem obtestatur in hunc modum: Res quoque exigit ut tibi dicamus, [a Ioanne PP. 13 insigniter laudatur:] Frater carissime & amande Domne, Ado Episcope, quem licet non viderimus, ex nomine novimus in omni spirituali bonitate. Efflagitamus itaque benignissimam tuæ Paternitatis dulcedinem, ut quo vicinior esse videris præfati monasterii scholæ, eo tua protectio pro tuo posse celerior Fratrum necessitatibus occurrat, qui te ex abundati caritate diligunt, & ulnis totius amoris perfectissime ambiunt & amplecti desiderant. Quocirca Cluniensis monasterii semper esto protector, sicut B. Petri es fidelis amator…
[24] Benedictus Papa VII ordinandum tradidit Lirinense monasterium Majolo Abbati Cluniacensi, ut legit noster Stephanotius in tabulario Lirinensi. Extat ejus rei Pontificium diploma in Bullario Cluniacensi, [Lirinense monasteriū accipit a Benedicto 7, an. 978,] datum anno IV Pontificatus Benedicti VII, Imperii Ottonis anno XI mense Majo, Indictione VI. In ea Bulla fit etiam mentio de Arluco monasterio, modo destructo, quod S. Honoratus pro sanctimonialibus construxerat, in monte peramœno ad littus maris & ad ripam fluvii Siagnæ, ubi Agarisma præerat S. Aygulso Abbate. Sed insignis est præ ceteris charta Rodulfi Cabilonensis Episcopi, in qua inquit; Ageus Canonicus adiit nostræ munificentiæ serenitatem; rogans ut Cluniensibus Monachis & Dommo Majolo Abbati, domum cum area juxta muros urbis ex una parte, ex alia juxta claustra Canonicorum, cum Canonia quam ab ineunte ætate obtinuerat, æternaliter daret: quod ait se ultro facere ex consensu Clericorum suorum, [& Cabilone Canoniā an. 979,] maxime cum tanti viri, Majoli, gloriam, ab ipso Domino mutuatam, & aure percipimus; & intuitu proprii luminis, nihil in ejus dilectione conniventes, quotidie perspicimus. Ille enim, ut vere est Galliarum jubar ad tempus exortum, nostris seculis admirandum, & si potis est imitandum: quo Elogio luculentius nihil adferri potest de homine vivente … Subscribunt isti Chartæ post Rodulfum, Adalais Comitissa, Hugo filius ejus, Rotberthus Vicecomes cum Canonicis, anno XXVI Lotharii Regis, qui fuit Christi DCCCCLXXIX.
[31, 32] [& alia plura usque ad 991.] Ita porro Mabilio continuat Acta sub Majolo Abbate, usque ad annum DCCCCXCI, quando is S. Odilonem sibi substituendum curavit; & omnes Chartas sub eo conditas ad nongentas quinquaginta novem nemerari asserit. Inde num. 33 & sequentibus transit ad cetera ejus facta, quæ quatenus in Vitis jam editis legi possunt, nihil hic attinet iterare. [Ticinense monasteriū fundat an. 966,] Ac primum de monasteriorum reformatione orsus tractare, Ticinense ab Majolo fundatum putat anno DCCCCLXVI: postea subdit.
[34] Per idem tempus Majolus Romam venturus (sic rem memorat Petrus Damiani in Opus. 33) præcepit cuidam Fratri ut secum pergeret; quia, sicut rogatus fuerat, eum in monasterio S. Pauli Priorem constituere decreverat. Ille vero nonnullius difficultatis obstacula reluctatus opposuit, & modo hoc, modo illud; [cui in Romana Abbatia admittenda inobediens Frater,] tandem obstinatus obedire contempsit: Majolus autem inobedientiā Fratris æquanimiter tulit; eoq; relicto, itinere quod decreverat, commeavit. Cumq; Frater in monasterio per inobedientiā remansisset, & reliqui Fratres in eum vehementer inveherent; tandem ad cor reversus, post Majolū festinanter acceleravit. Mox ad quemdam fluvium pervenit, cujus vir Domini jam vada transierat, & super ripam adhuc alteram consistebat. Cum itaq; Monachus in citeriori se fluminis crepidine figeret, quoniam absente navigio transitum non haberet, videns procul adstare Magistrum, quod solum potuit, præesto corruens, in terram se humiliter prostravit: & quia veniam deprecans, per oris organum forte non posset audire clamorem, de toto corpore linguam fecit. Quod dum Majolus eminus aspexit, quid hoc esset incunctanter agnovit: moxque misso remigio tranferri ad se Monachum fecit: quem præsto vir Dei, ad quid venisset, [ac paulo post pœnitens leprosum osculo mundat.] requirit. At ille simul & de præteritis veniam deprecatur, & impleturum se de ceteris quidquid injungeret pollicetur. Tum ille; Vis, inquit, absque dubio pœnitentiam: quo respondente, Volo; protinus addidit: Huic igitur osculum præbe: nam casu tuberosæ cutis illic leprosus adstabat. Ille confestim in ejus osculum ruit, moxq; lepra mundati corporis prorsus evanuit. Ex his ita infert Petrus Damiani: Sic sancta obedientia fructum suæ humilitatis invenit, dum non modo veniam se corrigendo promeruit, sed & signū insuper tam perspicuæ virtutis ostendit: & cui superbia pene potuit apostaticam inferre perniciem, humilitas dedit Apostolicam exhibere virtutem.
[35] Ad restitutam per Majolum etiam in Germanicis monasteriis disciplinam quod attiner, [In Germania reformat Morbacense,] nulla Syrus aliive signanter enuntiant, nisi quod Syrus, in epistola Vitæ præfixa, dicat Aldebaldū, missum in Germaniam secum tulisse Majoli Vitam, quam postea Odilo in cœnobio Morbacensi repererit: quod argumento est, ipsum locum suscepisse normam monasterii Cluniacensis. De Paterniaco, quod in diœcesi Lausanensi situm est, ita S. Odilo in Vita Adalheides Augustæ XVI Decembris, In patris vero, Rudolfi videlicet nobilissimi Regis, & Domini Chuonradi fratris, Regni loco, videlicet Paterniaco, ubi matrem Reginam, [& suscipit Paterniacense cœnobium.] vocabulo Bertam, Deo in omni humilitate devotam, sepulturæ tradidit, in honorem Dei genitricis monasteriū condidit, & sanctissimo Patri Majolo suisq; successoribus, sua munificentia & fratris sui Chuonradi Regis præcepto, ordinandum perpetuo commisit. Sed hoc novæ institutionis erat, non reformationis.
[36] At nullibi Cluniacensis disciplina tam late propagata est, atq; in cœnobiis Gallicanis; [In Gallia restaurat disciplinā,] quorum non pauca Majolus Abbas in meliorem statum revocavit. In eorum numero præcipua sunt, Majus monasterium, S. Martini Turonensis; Autißioderense, S. Germani; Reomaense, S. Ioannis; Divionense, S. Benigni; Fossatense, S. Mauri; aliaque.
[37] Quid in Majori monasterio apud Turonos Majolus præstiterit, docet in Bibliotheca Cluniacensi fragmentū, ex gestis Abbatum ejus loci: ibi quippe legitur, Odonem Comitem, [in Majori monasterio S. Martini,] suggerente uxore sua Hermengarde, a Cluniaco tredecim bonæ vitæ & opinionis Monachos obtinuisse; & in locum Clericorum secularium, qui apud Majus monasterium tum degebant, substituisse; ex quibus unum, Stephani Papæ & Regis Roberti vigente imperio, in Abbatem sibi elegerint. Sed hallucinatur auctor in Stephano Papa, qui nullus fuit Majolo Abbate. Subdit idem, Pontificem in Monachum benedixisse Odonem Comitē, & privilegii sui auctoritate liberam conceßisse eligendi Abbatis facultatem, a Cluniaco absolutam, Roberti Regis auctoritate approbatam; & Majolum quidem principio restitisse; sed tandem, audita privilegiorum mentione, acquievisse. Quæ ut vera sint, vereor ut omnia ad Majoli tempus referri poßint: nam e contrario, Majolus initio Abbatis nomen eo in loco tulit, & sui vice postea Gislebertum Abbatem institui curavit. …
[38] De Autissiodorensi S. Germani monasterio hæc legimus, in Hist. Autißiod. cap. 47, in Heriberto Episcopo: Hujus ergo Episcopatus tempore, Dux Henricus ejus frater, ut erat totius religiositatis amator, [Autissiodorensi S. Germani,] monasteriū B. Germani Domno Majolo commisit Abbati, qualiter videlicet regularis normæ tramitem inibi constitueret, sicuti per multa loca Monachorum, tā in Italia quā in Gallia dignoscebatur fecisse: longo enim jam transacto tempore, locus ibidem absque Abbare a Prȩpositis regebatur. Qui gratanter illum suscipiens, regulari districtione quæque repererat devia ad unguem correxit. Postmodum vero vir sanctus ac venerabilis Majolus, præfecit ibidem virum honorabilem Heldricum Abbatem: qui & ipse prædictum locum ad regularis B. Benedicti tramitis informavit callem: quem prædictus Episcopus, nec non & Frater ejus Dux Henricus, nimio cum suis dilexerunt amore… In Historia de Gestis Abbatum S. Germani, [Reomaensi,] tom. 1 Bibliothecæ, Labbeanæ, legitur, Heldricum istum, eo tempore quo Rothertus Rex Autißiodorum expugnabat, cum Odilone Cluniacensi Abbate se transtulisse ad aliud monasterium, suæ ditioni subditum, quod Reomaum vocatur, quodque Majolo Abbati paruisse, docet Historia Reomaenfis Roveno auctore; sed non ita, ut Cluniaco monasterio subjectum eo modo esset, quo postea sub Hugone.
[39] Idem in Divionensi S. Benigni asceterio Majolus præstitisse perhibetur in Chronico Benigniano. [Divionensi,] Bruno siquidem Lingonensis Antistes, locum in melius reformare volens, Majolum adiit ejus rei gratia: cujus precibus flexus reverendus Abbas Majolus, dedit ei XII Monachos, disciplina sanctæ religionis instructos, divina & humana sapientia doctos, nobilitate carnali claros. His Abbatem præfecit Willelmum nomine, & Patrem spiritualem sibi poscentibus Filiis petiit.
[40] [vocatus ad Fiscanense recusat:] Ejusdem negotii causa Fiscannum accersitus est a Richardo Normannorum Duce Majolus, ut in locum Canonicorum Monachos istic institueret. Id vero aggredi noluit vir sanctus, ni Richardus tributum, quod Pasnagium dicitur [& exigitur pro pastura animalium, de quo vide Cangium in Glossario] subditis suis relaxaret: quod cum Duci non placuisset, res ad Willelmi, Abbatis mox laudati, tempus dilata est [ut plenius habetur in Ianuario Bollandiano die IX in Fragmento 3 de vita S. Wanningi].
[41] Sed illustris imprimis fuit reformatio cœnobii S. Mauri Fossatensis, prope Parisios, late descripta in Actis Burchardi Comitis, [referendis in Supplemento Februarii Bollandiani, ad XXVI diem, si cultus probatus fuerit] & in seculo VI Benedictino. Ibi quippe legitur istius monasterii statum, [sed recipit Fossatense.] Magenardo Abbate, eo prolapsum, ut Abbas ipse, nobilis quidem, sed vitæ solutioris, depositis Monachalibus indumentis, pretiosarum pellium tegumentis exornaretur; calamantumque optimum, pro capitio humili, capiti imponeret: qui ritus & in aliis monasteriis Gallicanis in usum venerit. Burchardus loci conditionem miseratus, Adico Monacho instigante, Regem Hugonem interpellavit, ut sibi restituendæ inibi disciplinæ provincia demandaretur. Annuente Rege, Burchardus ad Majolum perrexit: qui tandem ægre acquiescens, acceptis perfectioribus sui cœnobii Fratribus, istuc acceßit; solutioribus Monachis data optione, vel cum Majoli Monachis remanendi, si regulariter conversari vellent, sin minus, abeundi. Plerisque autem cum Abbate vias proprii cordis præeligentibus; Majolus, prædictum locum cum suis suscipiens Monachis, districtionem Regularis ordinis districte observare præcepit…
§. III. Captivitas & Romana itinera Majoli Abb. S. Odilonis Electio cum jure successionis: reliqua Majoli acta.
Initio libri 3 agit Syrus de captivitate Majoli, sub Saracenis; eamdemque memorat Glaber Rodulphus, lib. 1 cap.4; & primo addit, quod Barbari, dispertitis inter se omnibus quæ illius fuerant, interrogaverunt eum, si tantæ ei essent in patria facultates rerum, [Captus a Sarracenis, profitetur se pauperem,] quibus videlicet se suosque valeret redimere de manibus illorum. Tunc vir Dei Majolus, ut erat totius affabilitatis dignitate præcipuus, respondit, se in hoc mundo nihil proprium possidere, nec peculiaris rei se fieri possessorem velle; sua tamen ditione non negavit plures teneri, qui amplorum fundorum & pecuniarum domini haberentur. Quibus auditis, ipsimet hortabantur illum, ut unum e suis mitteret, qui suæ suorumque redemptionis pretium illis deferret: insuper pecuniæ pondus atque numerum ei determinantes, indixerunt, Fiant mille libræ argenti; ut videlicet singulis libra una in partem proveniret.
[46] Deinde narrat idem Glaber, factum duplex, ab aliis prætermissum, & narrat his verbis: [recusat carnes edere,] Dum a Saracenis captus teneretur Majolus, cujus meriti esset latere non potuit. Nam cum ei hora prandii obtulissent cibos quibus vescebantur, carnes videlicet, panemque admodum asperum, & dicerent, Comede; respondit, Ego vero si esuriero, Domini est me pascere: ex his tamen non comedam, quia non mihi in usu fuerunt. Cernens autem unus illorum viri Dei reverentiam, pietate ductus, exuit brachia, simulque abluit & clypeum, super quem, etiam in conspectu Majoli, satis mundissime panem confecit; quem etiam citissime decoquens, ei reverendissime detulit: ipse quoque suscipiens eum atque ex more reficiens, Domino gratias egit. Alius quoque Saracenorum eorumdem, cultro deplanans ligni castulam, posuit incunctanter pedem super viri Dei codicem, bibliothecam videlicet, quam ex more semper deferre consueverat; dumque vir secularis, id est senex Majolus, intuens ingemisceret; aliqui minus feroces id perspicientes, [puniri videt eum qui Biblia conculcarat.] suum increpuerunt comparem, dicentes, non debere magnos Prophetas sic pro nihilo duci, ut illorum dicta pedibus substerneret: si quidem Saraceni, Hebæorum, quin potius Christianorum, Prophetas legunt: dicentes etiam impletum jam esse in quodam suorum, quem illi Mahometum nuncupant, quidquid de universorum Domino sacri Vates prædixerunt… quod tantum est a veritate alienum, quantum a sacra & catholica auctoritate contrarium. Præterea, ut claresceret B. Majoli sanctitas, is qui ejus volumen pede calcaverat, eodem die, pro quavis occasione, revera autem judicio Dei, ceteri furiose irruentes in eum, [anno 973.] eumdem ei truncaverunt pedem. Hæc sub annum DCCCCLXXIII contigere…
[47] Porro ut ea, quæ hic & alibi de itinerante Majolo dicuntur, magis dilucide intelligantur; varias ejus Romanas Italicasve profectiones distinguere operæ pretium puto. Prima, [In Italiam abit anno 845.] Monachus Romam ab Aymardo negotiorum causa missus est, nempe sub annum DCCCCXLV, ex dictis num. 17. Deinde jam Abbas Papiæ versabatur anno DCCCCLXVI, cum quadam capella juxta eam urbem ad cellam construendam concessa ipsi est, supra num. 21. Syrus duo miracula ab eo Papiæ facta commemorat, num. 50 & 53: quibus adde quæ Widricus Abbas Tullensis, in Actis S. Gerardi datis XXIII Aprilis, [& Papia agit cum S. Gerardo Tullensi.] commemorat de mutuo aspectu & colloquio ejusdem Gerardi cum Majolo. Gerardus quippe Romam proficiscens, Papiam ingreditur; ubi viros magnificos, sanctum scilicet Abbatem Majolum, nec non Adalbertum Pragensem Episcopum, post Martyrem, similiter XXIII Aprilis illustratum, se reperisse, est ineffabiliter collætatus. Pendebant singuli invicem ab alterno ore. In hac mutua confabulatione longum diei transigentes spatium, simul tres sancti viri convivæ resident ad prandendum. Gerardo aquam postulanti, & vinum ex aqua cælitus factum accipere nolenti, Desine, inquit Majolus, sancte Pontifex, in hoc facto aliis succensere: sed percipe cum gratiarum actione, quod tibi rerum Creator sua contulit benedictione: quod ad secundum Majoli Romanum iter referendum videtur, [Prædicit obitum Ottonis 1, an. 973,] id est ad annum DCCCCLXVI, qui Gerardi Episcopi tertius Ordinationis erat. Posthæc, id est anno DCCCCLXXIII, Roma cum revertetur Majolus, Ottonis Magni obitum prædixit, ex Syro num. 47: quæ tertia nimirum est ejus peregrinatio Italica, quo tempore a Saracenis in reditu captus est. Quarta, sub annum DCCCCLXXXII, cum Veronæ positus, Ottoni II mortem prænuntiavit; [& Ottonis 2, an. 982,] ibidem apud Syrum, qui ejus devotionem in visitandis Romæ Sanctorum Basilicis explicat lib. 2 num. 31.
[48] Cum Majolus, jam grandævus obitum suum persentisceret, Odilonem sibi substituendum curavit; ad eum modum, quo Odo in locum Bernonis adhuc viventis, Aymardus in locum Odonis, [S. Odilonem sibi Coadjutorem ordinari facit,] & Majolus ipse in locum Aymardi substituti fuerunt. Hoc factum reticent Syrus, Odilo, Nalgodus, & alii: imo apud Nalgodum Majolus Cluniacum sine Pastoris cura, sine Provisoris diligentia reliquisse dicitur, num. 44. Nihilominus Odilonis electionem, vivente Majolo factam esse, docet, non solum Instrumentum de ipsa electione, sed etiam veteres Chartæ, quæ Odilonem Abbatem referunt ante obitum Majoli. Electionis instrumentum editum est in Spicilegio Tom. 6 pag. 425, eisdem conceptuus verbis atque Charta de ipsius Majoli electione: quapropter illus extrema tantum verba una cum subscriptionibus referre sufficiat. Hujus vero Electionis & Ordinationis ejus seriem, per consultum (ut diximus) Primatum, & Advocati nostri Henrici Ducis, nec non & Ottonis litteris sanciri præcepimus, [coram multis Prælatis, Nobilibus, & Monachis,] atque regulariter celebratam Ordinationem in Christi nomine confirmavimus, & a Patribus & Fratribus nostris scriptis confirmari precati sumus. Acta Cluniacense cœnobio, feliciter. Amen. Ego Majolus Abbas huic Electioni assensum præbui & subs. Rodulfus Rex subs. Burchardus Archiepiscopus (Lugdunensis) subs. Hugo Episcopus Genevensis subs. Aynricus Episcopus Lausanensis subs. Hugo Episcopus (Matisconensis). Teuto Abbas (Fossatensis). subs. Richfredus Abbas. Ermenfredus Episcopus, Burchardus Comes, Lambertus Comes, Adalbertus Comes. Lectaldus Archiepiscopus, Walterius Episcopus (Æduensis). Hugo Abbas. Wago Abbas. Theobaldus Abbas. Warembertus Abbas. Willelmus Abbas, Majolus Præpositus, Walterius Præpositus, Gundulfus, David, Aynricus, Sendeletus; & cum eis Monachi CLXXVII.
[49] Mirabitur fortasse nonnemo, cur tot Ecclesiastici & Seculares viri huic electioni interfuerint, imo etiam electioni Odonis, Aymardi, & ipsius Majoli. Verum mos ille quibusdam in locis obtinuit in electione Abbatum, [juxta Regulam S. Benedicti,] fluxitque ex S. Benedicti Regula in cap. 64, ubi de ordinando Abbate agens, vicimos Episcopos, Abbates, & Christianos in testimonium admittit, contra electionem vitiosi Abbatis. Vt autem hi vel ille convocarentur, id erat in eligentium potestate, alquando etiam a Fundatoribus jure inductum. Sic Gregorius Papa VII, postulante Adeleide Comitissa, sanxit atque constituit, ut electioni Abbatis S. Mariæ de Pinarolo interessent Abbates Fructuariensis Bremetensis, S. Solutoris Taurinensis, Clusinus, & alii earum partium Religiosi, apud Guichenonem Tom. I de Principibus Sabaudiæ pag.17. Sic in eligendo Abbate Lezatensi locum olim habebant Nobiles terræ viri, ut constat ex vetustis monumentis.
[50] Quod vero Cluniancenses Abbates sibi successorem eligere principio soliti sunt, inde procul dubio usu venit, ut hoc pacto extraneis intrudenaii Abbatis via præcluderetur. Electus autem Abbas, [& Canones Concili Cabilonensis,] ut in superioribus observatum, ita Coadjutoris vices agebat, ut ea tantum curaret quæ sibi a superstite Abbate demandabantur. Ita quippe sanxerat Concilium Cabilonense, sub annum DCL in Cap. 12. Ut duo Abbates in uno monasterio esse non debeant, ne sub obtentu potestatis simultas inter Monachos & scandala generentur. Verumtamen, si quilibet Abbas sibi elegerit successorem, ipse qui eligitur de facultatibus ipsius monasterii disponendi nullatenus habeat potestatem. Ita persæpe accidit, ut Acta publica nomine prioris Abbatis conderentur; aliquando tamen posterioris.
[51] Quo tempore Odilonis electio celebrata sit, non exprimit superius instrumentum; sed ex Chartis ejus nomine inscriptis, eam anno DCCCCXCI, contigisse, intelligimus. Itaque ante eum annum ad conversionem venit, tametsi ipso anno eam ponat Hugo Flaviniacensis in Chronico, [anno 99.] qui ejus Ordinationem remittit in annum DCCCCXCIV, uti & Chronicon Cluniacense, nempe post obitum Majoli. Imprimis consenda est Charta Humberti Episcopi Gratianopolitani, qui Cluniacensi cœnobio (ubi, inquit, Domnus Odilo Abbas præest) medietatem castri de Vrsilia, cum toto Burgo atque ecclesia S. Mariæ aliaque largitur, anno Incarnationis DCCCCXCI, tertio Rodulfi Regis. Aliunde anno VI Hugonis Regis, id est Christi DCCCCXCII vel sequenti, Majolus Abbas, acquirit per commutationem quasdam ecclesias in Comitatu Augustodunensi — … Anno VII Hugonis Regis, invenitur charta, in qua Bernardus vir nobilis servos aliquot manu-mittit, ad preces Viviani Præpositi cœnobii Cluniacensis & Monachorum: & dicitur Werpivisse querelam illam adversus dictū Cluniaci locum, cui Domnus ac reverentissimus Pater Odilo præest, [supervivit autemusq ad an. 994.] jussione sanctissimi Patris Majoli. Item anno VIII Hugonis Regis, Abbati Majolo conceditur ecclesia S. Desiderii: eodemque anno quidam Beraldus Clericus, Cluniacensi loco, ubi Majolus est Abbas, dat medietatem silvæ Adroli. Hæc postrema sunt Acta, Majoli nomine insignita, anno Hugonis Regis septimo, desinente in annum Christi DCCCCXCIV, qui Sancto vitæ supremus fuit.
[52] Prius autem quam Majolus, e vita excederet, Tulli obiit amicus ejus S. Gerardus Episcopus, de quo supra: [23 Aprillis cognoscit obitum S. Gerardi] in cujus Vita, per Widricum Abbatem scripta, hæc leguntur: Eadem quoq; tempestate B. Majolus, plurimorū Christi servorū Pater eximius, Cluniaco aderat; & in hora qua noster venerandus Pastor Tullensis seculo eximebatur, a Fratribus divino impleto Officio, tempus refectionis advenerat: ipseque Majolus præfatus Pater, ad esum convocando Fratres, monastico more cymbalum insonabat. Tunc itaque (sicut erat continuus usus, etiam in agendo aliquo terreno opere, supernæ contemplationi intendere, & interioribus mentis oculis Christum orando in sede majestatis conspicere) repente in claram lætitiam ejus mutatur facies, & præ abundanti gaudio lacrymis distillat affluenter, ac Fratribus convocatis talia profert: Frater noster Domnus Gerardus, Leuchorum Episcopus, seculi hujus angoribus abstractus, divino præsentatur judicio, & idcirco curemus illi impendere solatium animo caritativo: nobis enim erat junctus familiaritatis societate, atque notus omni bonorum morum qualitate.
[53] Hactenus secuti accuratißimi Mabilionis diligentiam, ad hunc ultimum locum adnotamus, quod si Cluniaci erat Majolus, quando XXIII Aprilis obiit S. Gerardus, octodecim solum diebus ante Majolum, [& ipse 18 post die moritur Silviniaci.] oportuerit hujus morbum Silviniaci admodum brerem fuisse: siquidem prædictus Prioratus, inter Molinos & Borbonem-Archembaldi situs, abest omnino 14 leucis horariis Cluniaco; ut necesse fuerit, biduum saltem, itineri Parisios versus ingrediendo, insumptum fuisse. Quomodo autem locus iste insignis, vulgo Souvigny dictus, accesserit Cluniacensibus, explicat Aymardi fundatoris seu donatoris Charta, in Commentario de S. Bernone, primo Cluniacensi Abbate, apud prælaudatum Mabilionem Cap. 6, quam Chartam Unald jusso Aimard scripsit, & conclusit hæc formula, Datavi in die Lunis, in mense Martio anno XXIV, regnante Karolo Rege: qui fuit annus Christi DCCCLXIV.
Pag. 690 col, 2 Annot. a lin. 1 — Palæstina — l — in Palæstina.
Pag. 694 Annot. a adde — ceu potius alius paulo longius ad Septentrionem procurrens, inter Menat & Escreville oppida, in eademque tabula scriptus Chauvigny, cum genuina scriptura vulgaris nominis sit Souvigny. Est autem hujus nominis Abbatia, una ex quinque primis filiabus (ut vocant) Archimonasterii Cluniacensis; quatuor aliæ sunt, Monasterium Charitatis, ad Ligerim; S. Pancratii, in Anglia, S. Martini de Campis, Parisiis, & Celsinianæ, vulgo Soucilanges, uti Claudius Castellanus adnotavit.
Pag. 695 Annot. d — Mausiacum, vulgo Mozac, Hildeberto Cenomanensi Maudiacum: a quo distinguendum Musciacum, posterius Moysiacum, dictum vulgo Moissac. Ita Claudius Castellanus, situm in tabula requirendum dimittens.
Annot. 1 adde — Veteres Catusiacum, Flodoardus Codiciacum, nominarunt, vulgariter rectius Coucy scriptum.
Pag. 700 addatur hæc
ADDITIVNCVLA De Ecclesia S. Majoli Papiæ, ad Somaschos translata: ejus ibi pallio ac Miraculis.
ex Io. Bapt. Alberti de Vita ejus lib. 3.
Majolus, Abbas Cluniacensis in Gallia (S.)
Quia, quæ Papiæ est, B. Majolo nuncupata ecclesia, [Ecclesia an. 999 S. Odiloni tradita,] cum adjacente monasterio, nobilissimus locus a Chronico Cluniacensi sæpius appellatur; opere esse pretium duxi, pethonorificæ hujusce nuncupationis causam inquirere, & a quonam Congregationi nostræ Somaschensi fuerit attributa, adnotare. Certum igitur est, ecclesiam hanc Beatissimæ Virgini Mariæ fuisse olim, dum adhuc in humanis B. Majolus esset, a Gaidulfo cive Papiense dicatam; quare & Cella seu Capella Gaidulfi dicebatur; quinque autem a Beati Majoli morte annis, S. Odilo ejus successor, annuente Gaidulfo, ab Othone III Imperatore obtinuit, ut Cluniacensis monasterii cum omnibus suis juribus ac redditibus, S. Majoli titulo isignita, ditioni subjiceretur. Constat hoc ex diplomate amplissimo Othonis Imperatoris, Romæ dato anno DCCCCXCIX, Regni sui XV, Imperii tertio, quod in Bibliotheca Cluniacensi, pagina 409 habetur: in quo sub pœna centum librarum auri, [dicta etiam Cella-aurea] partim Fisco partim Cluniacensi monasterio persolvendarum, prohibetur, ne quis Dux, Archiepiscopus, Episcopus, Marchio, Comes, Judex, Vicecomes, aut alia quævis persona, ejus imperio subjecta, absque Abbatis Cluniacensis voluntate, de prædicta ecclesia S. Majoli ejusq; juribus decernere, detrahere, aut auferre quoquomodo præsumat. Hanc ecclesiam, fuisse etiam Cellam-auream, ob aurea plurima quibus abundabat ornamenta, appellatam (ut advertit Andreas Quercetanus, in Notis ad vitam S. Majoli) ex Chronico Cluniacensi patet, ubi hæc habentur. In supradictæ etiam civitatis Papiæ loco, magno virtutum claruit B. Pater Majolus numero, quæ multiplicibus populorum referta turbis, nobilium & diversarum mercium speciebus insignis, quasi quædam Tyrus & Sidon videtur remansisse, quibus complacet ad sui mercimonii comparationem aut venditionem venire. Hæc illius B. Patris Majoli incomprehensibili numero virtutum honorata, lætatur pro illius benedictionis & visitationis frequentia, unde acquirit sibi cum maximo cantico laudationum æternalis provectionis & utilitatis commodum. Hinc namque sanctæ illius institutionis apparet magisterium, dum illud antiqui decoris & ampliatæ speciositatis monasterium, nomine Cella-aurea, ejus congaudet meliorari paternitatis gratia. Ita Chronicon Cluniacense.
[24] Evolutis autem quingentis septuaginta sex annis, ab Othonis concessione Cluniacensibus facta, Gregorius XIII Pontifex Maximus hanc eamdem S. Majoli Papiæ ecclesiam, cum adjacenti monasterio, petente S. Carolo Borromæo, Congregationi Somaschensi perpetuo possidendam concessit; titulumque Congregationis, a sanctissimæ recordationis Pio Quinto in numerum reliquarum Religionum, [Somaschis conceditur an. 1575.] cum facultate emittendi tria vota essentialia jam tum cooptatæ, honorificum esse voluit, Pontificatus sui anno tertio, salutis vero humanæ MDLXXV; cum adhuc unus tantum e tredecim Monachis Cluniacensibus, qui illic degere consueverant, Joannes nomine, superesset: cui alimenta suppeditanda, dum ei vita suppeteret, a Congregatione nostra Pontifex jussit. Pro nostrorum vero sustentatione, qui quatuor ad minus Sacerdotes cum duobus Clericis esse debebant, trecentum tantum libras Imperiales, ex tot redditibus Cluniacensium (qui fundando Collegio Borromæo attributi fuerant) ab ipso S. Carolo, & post ejus mortem a Gubernatoribus Collegii Borromæi, quotannis erogandas præcepit: indicta tamen excommunicationis latæ sententiæ pœna, nisi intra præscriptum ab ipso terminum, exiguam illam summam Patribus in S. Majoli Collegio degentibus Gubernatores ipsi persolverint; ut patet ex Bulla ejusdem Summi Pontificis in archivio nostro asservata, cujus exemplar ad me huc Genuam a Patre Don Jacobo Antonio Valtorta, [& ornatur corpore S. Afræ.] S. Majoli Papiæ Præposito, fuit transmissum. Ecclesiam hanc, vetere a Patribus Congregationis propter nimiam vetustatem diruta ac solo æquata, multa quidem illustrant ac decorant auri argentique ornamenta; multa item altarium sacerdotaliumque indumentorum preciosa suppellex: at nihil pretiosius, nihil pulchrius, aut admirabilius oculis spectandum objicitur, quam sacrum Beatæ Martyris Afræ corpus: cui, ut Surius tomo sexto, Ado Viennensis, atque Usuardus referunt, Augustæ Vindelicorum cum matre Hilaria, ac tribus pedissequis Digna, Eunomia, atque Eutropia martyrium passæ, S. Uldericus Augustæ Episcopus Ecclesiam cum monasterio dicarat, in qua & ejus sacras Reliquias condidit, & Cluniacensi Congregationi, cujus habitum & ipse assumpserat, ut Trithemius in Chronico monasterii Hyrsaugiensis docet, attribuit. Eo autem, anno octuagesimo tertio ætatis suæ, Episcopatus quinquagesimo, vita functo, Cluniacenses Monachi, Sanctæ Afræ corpus Papiam deportandum, atque in Ecclesia S. Majoli honorifice reponendum curarunt. Extat Altare cum Icone, martyrium ejus, flammarum incendio consummatum, referente, sub qua in apto decentique loculo sacra illius Martyris pignora asservantur…
[25] In eadem ecclesia per laneum pallium, quo vivens Majolus dum iter faceret amiciebatur, [ac pallio S. Majoli.] admiranda indies naturæque vim excedentia, ad omnium pie accedentium utilitatem, assidue præstantur. Blaterent licet subsannentque Catholicorum pietatem ac fidem tenebriones hæretici, nullum est in tota Ticinensi Urbe reliquiarum aut sanctarum exuviarum genus, quod, tamquam votorum suorum scopum optatæque sanitatis complementum, adhibeant frequentius cives illi, tum ad sedandos corporum dolores, tum ad fugandos quoscumque morbos, tum ad expellendos malignos spiritus, quam hoc ipsum laneum B. Majoli pallium: quod quotannis publice solenni festo die, eidem Sancto Abbati dicato, exosculandum venerandumque proponitur; fidesque est, toto insequenti anno nulli esse obnoxium morbo, qui sacrum illum amictum pie ac religiose fuerit veneratus. Neque admiratione caret, quod septingenti prope quamvis effluxerint anni, ex quo desiit eo uti Majolus, ita tamen nulla ex parte vitiatum atque a tinearum morsibus intactum visitur, ac si nuperrimum esset opus textrinæ… Atque hic enodanda mihi est, quæ multis irrepsit, dubitatio; cur, cum omnes, qui ex præscripto regulæ a S. P. Benedicto traditæ vivunt, nigri coloris habitum gerere jubeantur, Majoli pallium subfulvi potius, quam nigri coloris sit: ex quo fatendum videtur, pallium illud, [quod est furvi coloris,] aut Majoli non fuisse, aut Cluniacensis Congregationis Monachos alium a nigro habitum gestasse. Scrupulum hunc omnino mihi S. Petrus Venerabilis Abbas Cluniacensis ademit, qui in Constitutione aperte fatetur, morem hunc in Cluniacensi monasterio paulatim irrepsisse, ut eo coloris habitu quisque uteretur, quem vellet. Ex humilitate aut ex necessitate id primo sit factum, nec ne, incertum est; illud certissimum (uti sunt ad malū potius quam ad bonum amplectendum prona hominum ingenia) tot inde enata scandala, ut ad ea tollenda extirpandaque peculiari opus fuerit Constitutione, ne quisquam, nisi nigri coloris vestibus indutus, incederet.
[26] Valde a superioribus dispar est quod mox subnectam exemplum: quo divina interdum non lento gradu procedens vindicta, injurias ac blasphemias in Sanctos intortas, etiam in hac vita, non usitatis suppliciis aut consueto mortis genere, mulctare consuevit. Quinimo illud maxime mirandum est, acrius Sanctorum, [Monachus in S. Majolum blasphemus,] quam proprias ulcisci injurias, Deum consuevisse. Nec vana a me dici, blasphemi atque irrisoris nominis B. Patris Majoli exemplum, si quando alias, aperte declarabit. Rei ego seriem, ut evenit, iisdem plane verbis, Latine tamen redditis, quibus ad Collegium nostrum S. Majoli Papiæ, ab iis qui interfuerunt publicisque tabulis consignarunt, transmissa est, hic notabo. Est in Vicentino agro Venetæ Reipub. ditionis vicus non ignobilis (Luminianum dicunt) ubi Ecclesiam B. Majolo nuncupatam cum parœciæ titulo regebat Sacerdos quidam bonæ famæ, cui nomen Octavianus Cornacchia. Anno igitur seculari MDC, sexto Idus Maji, feria quarta, in quam incidit pervigilium festi S. Majoli Abbatis Cluniacencis, Frater Joannes quidam a Marostica, qui familiæ in monasterio S. Pancratii, non longe a Luminiano posito, erat adscriptus, Octavianum Rectorem prædictum adiens, sic est allocutus. Crastinus erit hujus tuæ ecclesiæ, S. Majolo dicatæ, dies festus: volo tuus esse commensalis ac festi cultor. Ceterum, dic amabo, Quinam fuit, bone Deus, hic S. Majolus? Quis illum Beatum, quis Sanctum effecit? Peream, si gesta illius aut vitam apud aliquem descriptam auctorem deprehendi. Vis dicam? Puto illum cerdonis aut cæmentarii alicujus, ne pejus dicam, fuisse filium. His auditis bonus ille Sacerdos; Male (inquit) de Sanctissimo Abbate, maximique apud Deum meriti, o Pater, loqueris; lege, si lubet, Romanum Martyrologium, scrutare antiquos scriptores, cognosces profecto, quam longe a veritate abeas, quamque temere ac perperam de sanctis viris judices. His non sine quadam animi commotione atque ira prolatis, discessit. Postera die, [& nihilominus in ejus ecclesia Luminiani,] Ascensioni Domini Sanctoque Majolo dicata, Luminianum adiit Fr. Joannes; qui statim atque Rectorem Ecclesiæ Octavianum conspexit: Nonne, exclamat, hesterna die bene ego dixeram, Sanctum hunc tuum Majolum, quem tu tantopere commendas ac prædicas, cerdonem aut viliorem aliquem opificem fuisse? Evolvi libros, ut monueras, legi Martyrologium; & nusquam de Majolo mentio, nusquam Majoli nomen mihi fuit obvium. Ecce tibi Martyrologium. Quod illico extractum e sinu, Sacerdoti porrexit. Exarsit animo, ac supra quam credi possit indignatione Sacerdos Octavianus; vixque moderari sibi potuit, quin illum pseudo-Monachum liberaliter maledictis exciperet. Martyrologium itaque capiens, statimque aperiens, ad prioris sese exhibentis paginæ conspectum (mirum dictu) in S. Majoli nomen incidit; quo male illi feriato Fratri commonstrato, En, ait, quod tu tantopere spernis ac vituperas, venerandum Majoli nomen. Horruit ad ejus aspectum miser ille, veritatemque fateri coactus, ut sibi ignosceret rubore suffusus Sacerdotem rogavit.
[27] [Sacrum solenne festo ejus cantare,] Celebrabantur eo tempore in ecclesia Missæ, quæ decem aut duodecim numero esse debebant; quare D. Octavianus Monachum admonuit, ut si Sacrum peragere vellet, nullam interponeret moram; expeditum enim esse debere reliquum temporis, ut a Rev. Presbytero Joanne Antonio Luchino, Mussani Rectore circumadiacentiumque pagorum Vicario foraneo, qui dignitate ceteros anteibat, Missa cantetur, ac de more ad populum in laudem S. Majoli habeatur concio. At Monachus, incredibili æstuans desiderio ad invitos etiam verba faciendi, nullum non movit lapidem, ut sibi illud concionandi munus demandaretur. Vicarium itaque foraneum, inscio tamen D. Octaviano, adiens, impetravit ab eo, ut privatim rem sacram faceret (quod, & cum aliis omnibus Sacerdotibus, qui ad diem illum festum celebrandum advenerant, præstitit) adeo ut ipse solus fere remaneret, qui vel renuente D. Octaviano munus illus obiret. Supervenit interea D. Octavianus, qui quæ acta erant edoctus, torvis Monachum contuitus oculis; Mene (inquit) reluctante ac prorsus nolente, & Misssam cantare & concionari in ecclesia mea audebis? absit ut hoc feram. Quod cum minitabundus sonora voce elatoque corporis gestu pronuntiaret, omnes qui tunc in sacrario aderant Sacerdotes rogare eum cœperunt, cohiberet se; ac, ne scandalum aliquod oriretur, nonnihil de suo jure remitteret, locumque iræ daret. Hac igitur conditione res est composita, ab habenda concione Monachus abstineat, Missam cantet. Sed o quam ab humanis longe absunt divina consilia! Cantare & concionari malo suo voluit infelix ille. [atque concionari præsumens,] Intra enim Missarum solennia conversus ad Populum, de Fide, Spe, & Charitate verba se facturum proposuit. Cumque multa de Fide etiam ad stomachum dixisset, de Spe multo plura dicturus, in hæc ipsa verba prorupit: Vos (inquit) o miseri, voluptatibus dediti, curisque secularibus implicati, neque Deum neque Sanctos reveremini; tempus inaniter consumitis, ac peccatorum mole obruti otio vacatis, ludis atque scurrilitatibus incumbitis, nimium de Dei misericordia præsumentes. An vos latet, omnibus boni latronis gratiam non concedi? An nescitis plerumque accidere, quod numquam obventurum credebatur? Nonne videtis morbis adeo gravibus mortalium corpora ex insperato affici ac divexari, ut vocem plerumque auferant, sensus opprimant, ac morte inopinata afficiant? Quid grassatorum insidias, inimicorum proditiones, hostiles aggressiones, atque impetus commemorem? Quid? quod & e cælo fulmina, aut quid simile, ita repente ac subito plerumque in collum alicujus proruit, ut miser maneat.
[28] [umbella altaris labente obruitur,] Hæc novissima verba vix expresserat, cum ecce occulta Numinis vi, contignatio illa, quæ trabalibus infixa clavis inter utrumque parietem super altare eminebat, tanto fragore ac strepitu divellitur, ut laxatæ rotæ majoris tormenti manuarii bombum referret, quæ super collum miseri Concionatoris prolapsa, illum & ad terram dejecit, & vocem eripuit, sensibusque destitutum diu humi prostratum detinuit. Hoc audito strepitu, omnes quotquot erant in ecclesia, partim arma arripere, partim fuga salutem quærere, partim quid strepitus ille portenderet soliciti inquirere. At vero qui prope altare concioni intenti astabant, rei novitatem admirati, pessima sibi in concione ominatum Concionatorem ajebant; & circumstantes, an vita, an spiritus, an halitus in eo superesset curiosius rimabantur. Illud autem mirabilius, quod contignatio illa, quæ tanti ponderis ac gravitatis erat, ut eam duo vix possent homines toto corporis conatu humo tollere, etiam caput D. Vicarii Foranei ac Rectoris Ecclesiæ Villæ-Garcellensis humerum percussit, [ac penitens moritur.] multorumque aut brachia aut pectus aut crura tetigit, neminique damnum aut vulnus intulit; uni tantum pileo, quo erat capite tectus, ad terram dejecto, hominem nil læsit. At post semihoræ circiter spatium infelix Concionator, recuperatis utcumque sensibus, ubi primum loqui potuit: Filii, inquit, S. Majolus vere est Sanctus; S. Majolus vere est Sanctus. Hæc cum identidem repetiisset ac sæpius iterasset, veniam de blasphemia in sanctum Dei Confessorem & Abbatem Majolum publice poposcit. Hac peracta Confessione, cuidam impositus tabulæ, ad viciniorem domum deportatus, totis viribus corporis destitutus, nihilque, præter linguam, qua uteretur liberum habens, post quindecim dierum incredibiles toleratos dolores, præmissa longiori exomologesi, excessit e vivis. Atque ego Presbyter Rodomontius Serminatus Vicentinus, omnibus quæ superius enarrata sunt præsens interfui, oculisque perspexi, quoniam per id tempus Rev. D. Octaviani Cornacchiæ Luminiani Rectoris hospitio utebar, invitatus ab eo perhumaniter, ut solennitatem illam S. Majoli cum homine amicissimo celebrarem, perque dies aliquot secum familiariter commorarer. Quoniam vero sæpius apud plurimos casum hunc, qui miraculi instar apud me est, recensui; rogatus a multis, ut illum, uti se habuit, ordine exponerem, scriptisque consignarem; libens feci, nulla fraudis aut mendacii suspicione; cum multi adhuc superstites sint, qui optime illum recolere, memoriaque tenere possunt, uti sunt Joannes Andreas Cavatiola Barbarensis, Joannes Dominicus Munarius de Ponte-Nansi, Hercules Baldinatius Luminiacensis, multique alii, quos ne longior sim, omitto. Ex Vico Barbarani. Anno Domini MDCX.
Pag. 701 col. 2 lin. 4. — Lesterp — scribe — l'Esterp.
DE S. ILLUMINATO.
Illuminatus, Septempedæ in Piceno (S.)
Pag. 706 adde — 3 Idem nisi fallor, aut certe alius Sanseverinas, patriæ suæ historiam, pleno opere describens Italica lingua, eam Collegio nostro Romano ineditam reliquit, in qua hujus Sancti vita uberius continetur: quam tamen intelligo nihil certi habere, præter jam dicta, quod inde transcribi, & huic Supplemento inseri mereatur: quare ea non expectata, solum suggero ex Luca Castellino in tractatu de certitudine gloriæ Sanctorum Canonizatorum cap. 2, puncto 58, probari eorum consuetudinem, qui etiam pro festis Beatificatorum dumtaxat plenarias Indulgentias aut alia similia petunt; eoque tum alia plura exempla adduci, tum etiam, quod Innocentius VIII, concessit Indulgentiam pro die festivitatis B. Illuminatæ (voluit, aut certe debuit, Illuminati, scribere) Ecclesiæ Abbatiali Ordinis Benedictinorum S. Severini in Piceno Camerinensis diœcesis, & hoc anno II Pontificatus ejusdem MCCCCLXXXV.
IN INDICE TOPOGRAPHICO.
Baliacum, — l.Balbiacum.
Faimenna seu Fæmanna opp. — l — regiuncula in Ducatu Luxemburgensi.
Montmorenciacum — l.Mons-Maurentiacus.
Nivellæ, antiquis Nivigella, opp. Brabantiæ &c.
Saussiacum, l. Sauciacum.
Scyllacium, l. Scylaceum (ut est apud Virgilium) urbs Calabriæ &c.
Valentsolum, l. Valentiola.
APPENDIX AD TOMVM TERTIVM MAII.
Ac primo ad Tractatum Præliminarem
DE EPISCOPIS ET PATRIARCHIS HIEROSOLYMITANIS.
Qvamquam toto hoc opere sic procedant Commentarii nostri, ut aliorum Scriptorum contextus ac verba, charactere rotundo, quem Romanum appellant; nostra, oblongo, quem Italicum vel currentem nominant, impreßa legantur: placuit tamen Henschenio, editionem istam regenti, in hoc meo præliminari Tractatu contrariam tenere rationem. Non est mihi nunc facile, causam cur id tunc maluerit, sic explicare, ut probetur omnibus; causa autem qualicumque posthac cessante, nihil oberit quo minus in altera, siquando fiat, editione, consueta distinguendi characteris forma resumatur. Interim Appendicem hanc, ne sit a corpore jam impreßo deformis, jubeo eadem qua illud norma rursum procedere. Cum autem Tractatio eadem, non solum eo a me suscepta fuerit, ut Episcoporum ac Patriarcharum Hierosolymitanorum historia haberetur, Chronologice explicata; sed etiam; ut per interjecta Parerga res Orientales spectantia, partim confirmarem alibi a me constituta, & a multis frustra impugnata, partim satisfacerem nonnullis ad ista factis objectionibus; poterat hæc Appendix augeri in duplum, per Additiones ad prædicta Parerga compositas: quas tamen aut omnes aut plerasque placuit supprimere, easque differre in tempus Supplementi Generalis, ob causam indicandam ad nomen S. Simonis Stok, in Appendice ad diem XVI Maji.
I JACOBUS FRATER DOMINI.
Ecclesiæ Hierosolymis constitutæ Episcopus, inquit Eusebius in Chronico, Iacobus ὁ Ἀδελφόθεος ordinatut est. Ordinationem autem illam Ecclesia recolit die XXVII Decembris; factam utique eodem anno, [In sententia Henschenii ordinatus Coss. duobus Geminis,] quo Christus crucifixus fuerat, resurrexerat, & in cælos ascenderat. Eum fuisse Duobus Geminis Consulibus notatum, demonstratum se dedisse putavit Henschenius noster; id ipsum ex Hieronymo confirmans, qui in libro de Scriptoribus ecclesiasticis Iacobi elogium concludit his verbis; Triginta annis Hierosolymis rexit Ecclesiam, usque ad VII Neronis annum, qui utique est annus vulgaris æræ sexagesimus primus, ab anno Duobus Geminis signato, trigesimus primus. Nihilominus eruditorum Francorum argumentis, in Apparatu ad Chronologiam strictim propositis, persuadeor, ut verosimilius esse credam, Christum passum esse anno vulgaris ærȩ trigesimo tertio, quo eodem ordinatus Iacobus, & VII anno Neronis XXV Martii mortuus, [in vulgata anno 33,] solum sedisset XXVII annis, mensibus III. Annus porro XXXIII, id majoris congruentiæ ostentat præ altero XXIX, quod procedens sub littera Dominicali D, faciat diem XXVII Decembris in Dominicam cadere, cujus observantiam credibile est ex Christi præcepto, ante Ascensionē dato, susceptā ab Apostolis ad conventus Ecclesiæ celebrandos, post Sabbatum ex Legis præscripto cum Iudæis ceteris actū; & quam ex eorumdē Apostolorum traditione fuisse Episcopis ordinandis veluti lege quadā assumptā, alibi exemplis auctoritatibusque probavimus; [27 Decembris in Dominica; obiit 25 Martii an. 61,] adeo ut, ad Epochas Episcopales veras a falsis discernendas, eam observationem esse pro regula tenendam, stabili verimus. Diem mortis, quem diximus, notat Hieronymianum Martyrologium: qui cum habeatur Dominicæ Incarnationis festo impeditus, Latini quidem I die Maji una cum S. Philippo recolendum sibi ejus festum instituerunt, Græci in die Ordinationis suæ.
[2] Ad eamdem Iacobi Ordinationem spectat, quod jam dictus Eusebius habet Hist. Eccles. lib. 7 cap. 19, [Iacobi Cathedra Hierosolymit.] Iacobi illius Cathedram, qui primus Hierosolymorum Episcopus ab ipso Servatore & ab Apostolis est constitutus, & quem Fratrem Domini fuisse cognominatum divina testantur volumina; ad ipsius Eusebii usque tempora, id est usque ad seculum IV conservatam, Fratres illius Ecclesiæ, jam inde a majoribus, magna prosequuntur reverentia. Ubi cum dicitur ab ipso Servatore atque ab Apostolis Episcopus constitutus Iacobus, mihi videtur indicari specialis Christi apparitio, post ejus gloriosam Ascensionem ac Missionem Spiritus sancti. Etenim Apparitiones, a Paulo I ad Cor. 15 enumeratæ ita mihi videntur distingui debere; ut quod dicitur visus Cephæ, & post hoc undecim; Ascensionem præcesserit, quando cum suis illis versatus est convescens & loquens de regno Dei per dies XL: ceteræ eamdem sint secutæ; eæ scilicet, quibus visus est plus quam quingentis fratribus simul, deinde visus est Iacobo, deinde Apostolis omnibus; novißime autem omnium, tamquam abortivo inquit Paulus, visus est & mihi.
[3] [Apparitio Christi plus quam 500 fratribus,] Quod enim Apparitio, facta quingentis simul, adeoque & illa quæ Iacobo facta dicitur, ac porro ceteræ secutæ sint, non præcesserint Ascensionem, suadet mihi ille tantus numerus, quantum alias unquam vel usquam convenisse ante Ascensionem non legimus. Matthæus siquidem cap. ult. de iis agens, qui in montem Galileæ ex Domini resuscitati præcepto convenerunt, solum meminit undecim. Lucas vero in Actis de Ascensione loquens, licet non excludat aliquammultos alios, puta LXXII discipulos cum Deipara & mulieribus; non potuit tamen intellexisse tam multos, quandoquidem iidem omnes ac paulo etiam plures, collecti mox ad subrogandum in Judæ locum Apostolum unum, solum fuerunt turba hominum quasi centum viginti. Igitur isti Quingenti, completi fuerint ex eorum numero, qui post acceptum Spiritum sanctum ad Apostolorum prædicationem conversi & baptizati, primum tria, deinde quinque millia, [& hanc secuta alia, qua Iacobus vocatus Apostolus;] ac postmodum alii, in unam forte synaxim unumque in locum privatum convenerant; quos apparens Christus præmunierit ad imminentem ipso adhuc anno persecutionem, qua mox sublatus Stephanus fuit. Hanc Apparitionem subsecuta sit alia facta soli Iacobo, qua ipsum vocaverit ad Apostolatum, pari jure tenendum cum prioribus duodecim, uti postea Paulus. Apostolus factus est (quemadmodum ipse ad Galatas ait) non ab hominibus neque per hominem, sed per Iesum Christum. Tum apparens Christus Apostolis omnibus, eodem forsitan aut sequenti die, providerit mox dispergendæ Hierosolymitanæ Ecclesiæ, jubens ei ordinari, Iacobum Episcopum: novißime autem omnium, secundo post id mense, apparuerit eunti in Damascum Saulo, & ex persecutore fecerit Paulum Apostolum.
II. SYMEON qui & SIMON.
4 Cæsario & Petronio Coss. id est anno nostro LXI Symeon, filius Cleophæ Thronum Hierosolymorum excepit, inquit Eusebius in Chronico: qui deinde ad nostrum CVII, [Martyr factus an. 107,] Sosio & Sura Coss. Martyrium ejus notat; in Historia autem Ecclesiastica multa ex Hegesippo, de ejusdem electione & passione, nec non consanguinitate cum Christo tractat, quæ vide in nostro Februario ad diem XVIII. Hic si erat CXX annorum, cum crucifigeretur, ut passim omnes scribunt, fuerit Christo, atque adeo etiam Iacobo Adepotheo, fratre suo annis saltem XIII senior; communem quidem cum eo sortitus patrem Cleopham, fratrem Iosephi Germanum, Ioachimi vero solum carnalem ex patre Heli, sed matrem aliam; quemadmodum plenius explicatum lector inveniet, in Apparatu ad Chronologiam Pontificiam, proposito Schemate Genealogico, [& Iacobo ex eodem Cleopha nato senior,] ubi Iacobus ostenditur, utroque ex capite Christum contigisse: quod autem ad jus successionis Regiæ attinet ex parte Iacobi Abiuditarum ultimi, cujus legales filii fuerant, Iosephus Mariæ Sponsus, & ipse Cleophas; apparet quod, si Christus non resurrexisset a mortuis, regnaturus in æternum, eo in jure potior futurus fuisset Symeon, utpote prior genitus, & hoc deficiente filii fratris sui Iudæ, vel Cleophæ junioris, si vere Christi hospes in Emaus, senioris Cleophæ filius fuit.
Parergo 1. Pag. 111 col. 1 lin. 12 — probari — l — probare. col. 2 lin. 7 — Hebræos — l — Hebræis. lin. 6 a fine — idoneum — adde — Basilidem istum — & idem nomen dele lin. 3 a fine.
De Justo num. 15 lin. 12 clarior erit sensus si legas — patet ex diversitate exemplarium, prælo vel manu curatorum.
Parergo 3, Pag. IX col. 1 lin. 3 a fine quando neq; in particulari de Mendicantium privilegiis opere, neque in suis Annalibus ausus est illud referre &c. lege quando in peculiari de Mendicantium Privilegiis opere non est ausus illud referre, & dele reliqua istius numeri. Error hic profluxit ex alio in Aprili, ubi mihi, nescio quo modo, obrepsit, ut tom. 1 pag. 793 lin. 18 agens de Annalibus, ad annum 847 mentionem Sixtinæ cujusdam Bullæ facientibus, adderem; in tomo autem quarto ad Sixti Pontificatum, ubi proprius locus erat agendi de Sixtina prædicta, rursum de ea altum silet, & solum de prima nobisque etiam indubitata loquitur. Pro quibus lineis substitui velim hæc pauca verba, & rursus tomo quarto ad annum 1477. Exemplum do, quod sequantur illi quibus suspecta est sinceritas mea, nihil de sua vicissim probanda solicitis.
De Seneca, col. 22 num. 33 lin. 15 — Tinnii l — Tynnii — & lin. 18 — Hierosolyma — l — Hierosolymam. & lin. 21 — Vilio Iuventi — l — Vibio Iuventio.
Parergo 4 Pag. X, col. 2 lin. 11 a fine — Huyi — l — Huï.
De Capitone, pag. XII, col. 2 lin. 11, a fine. — Quia se videbat, l — videbat enim se, & lin. ult. — Taniay, l — Tamayi.
De Narcisso, pag. XIII, num. 49 lin. antep. — abundat, l — abundant. num. 50 lin. 15 — fuit — l — fuit aliquis.
De Alexandro, pag. XIV, col. 1 lin. 17 incipe Parenthesim — (quod hic referre nihil attinet &c.) & prosequendo lege. — ipsumque sic finienti; Martyrizatus fuit anne CCLIII, in feria VI, die XVIII Martii, postquam XXXIX annis præsedisset Ecclesia Hierosolymitanæ. Nempe &c. — Ibid. lin. penultim. num. 60 sic lege — ut saltem in notando feriæ ac diei concursu inveniatur non errasse auctor, licet annum alium quam debebat assumpserit.
De Zabda, col. 2 lin. 8 a fine — non nominato — adde — Zabda;
Parergo 5 Pag. XV col. 2 lin. 15 — Septem priores — adde — proponens — & lin. 17 — defunctorum — l — defunctos.
Pag. XVI num. 70 lin. antep. — Madritum, l — Matritum.
De Praylio, Pag. XXII num. 96, lin. 13 & 14 — Pari-siana — l — Pari-siaca. & lin. 5 & 4 a fine — anno CCCCXVII ad medietatem progresso, lege — primum inchoato — & lin. antepen. sex — l — septem.
De Juvenali, Pag. XXIII col. 1 lin.7 — Berocæ l — Berœæ.
Num. 100 lin. 12 — Cæsariensi l — Cæsareensi Metropolitæ — & sic ubique lege, non Cæsariensis, sed Cæsareensis — & lin. 23 — cœpisset, l — decepisset. Denique lin. 29 post — Callistus lib. 15 cap. 9 — adde — S. Joannes Damascenus, Serm. 2 in Assumptionem Deiparæ, allegat nescio quam Euthymianam seu Euthymiacam historiam, cujus libro 3, cap. 40, sic ad unguem scriptum reperiatur. Dicitur, quemadmodum beata Pulcheria multa Christo templa excitaverit, ex hisque unum in vico Blachernarum, anno terrio Imperii Marciani, beatæ Dei Genitrici dicaverit: dumque illius beatißimum exquireret corpus, ut eo transferret; Iuvenalium Episcopum Hierosolymitanum, simulque multos cum eo ex Palæstina Episcopos, qui tunc forte ob celebratum Chalcedonense Concilium peregrinantes Constantinopoli aderant, accersiverunt Imperatores, atque hunc in modum allocuti sunt; Audivimus, Hierosolymis templum esse in brevi loco, Gethsemane appellato, ubi beatißimæ Virginis corpus in tumulo collocatum fuisse creditur: hoc itaque, ad hujus imperialis urbis perpetuum decus atque honorem, transferri volumus. Quibus respondit Iuvenalius: E sacrorum voluminum auctoritate nihil scriptum de iis, quæ ad exitum beatæ Virginis pertinent, habemus; tantum ex antiqua accepimus traditione, quod tempore gloriosæ dormitionis &c, quæ Romani Breviarii reformatores hinc porro transcripserunt, juxta editionem Basileensem anno 1575, aut Parisiensem anno 1577. (nam in altera Parisiensi anno 1603, mutatus est stylus) supponendo in eorum locum, quæ antea legebantur die 4 infra Octavam Noct., sumpta ex pseudo-epistola ad Paulam & Eustochium, quæ sub nomine quidem Hieronymi vel Sophronii habetur, a multis tamen creditur longe recentioris esse auctoris. Epistola hæc de assumptione virginei corporis loquitur, ut de re pie potius opinanda, quam firmiter asserenda; cavetque ne forte, dubia pro certis recipiantur, si in manus venerit apocryphum illud de transitu ejusdem Virginis, quod multi Latinorum pietatis amore & studio legendi carius amplectuntur. Nolim equidem improbare reformationem istam, Pii V auctoritate factam; quin potius velim dicere posse, quæ sit illa Euthymiaca historia, ita absolute affirmans, quæ prædictæ Epistolȩ, utcumque supposititiæ Auctor, Damasceno tamen facile antiquior, Apocryphiæ nota sugillat. Euthymium scriptorem nullum uspiam reperio, nedum Iuvenali antiquiorem. S. Euthymii monasterium tempore Iuvenalis fuisse conditum, jam insinuavi, ubi dedicatæ ab eo ecclesiæ memini. In hoc monasterio potuit aliquis condidisse Historiam, quam a loco Euthymiacam dixerit; sed ætate inter Juvenalem & Damascenum media, puta seculo VI aut VII Christianæ Æræ. Ibi, si recte introducitur ex sola traditione loquens Iuvenalis, profecto necdum notum erat illud ibidem dictum Apocryphum, adeoque nec Hieronymi nec coævi Sophronii Epistola est, quæ ejus ut jam extantis meminit; atque ita facile ipsum sit illud, quod sub Euthymiacæ historiæ nomine Damascenus allegat; quodque tanto potest censeri vicinius seculo octavo, quam quinto, quanto eidem vicinior fuit Auctor, a quo habemus Orationem de Depositione Sacræ vestis in Blachernis, apud Surium extantem ad XV Augusti, utpote de ea re, paulo post obitum Iuvenalis gesta, velut satis antiqua loquens, & similiter ut Euthymiacæ Auctor, Iuvenalium allegans, qui ab antiqua & vera traditione narrationem dixerit ad se fuisse deductam. Solum itaque videndum superest, utrum credibile sit, revera Iuvenalem id esse testatum; de quo dubitari non posset, si testem haberet certiorem & seculo V viciniorum, quam esse jam sæpe dictæ Euthymiacæ Auctorem videmur demonstrasse. Ut ut est, Iuvenale extra suam Sedem errante, invasori Theodosio restitit generose S. Euthymius præfatus:
N. 101 lin. 13 — Actio, l — Aëtio,
N. 102 lin. antepen. — unde, l — ex quo.
De Anastasio, n. 105 include parenthesi verba hæc lin. 7 & 6 a fine — (sive in fide constitit, sive ad extremum imbecillitate aliqua lapsus est.)
N. 106 lin. 9 — τὴν Ἰσαῦρον — l τὴν Ἰσαύρων.
De Amos, Pag. XXIX n. 129 lin. 16 — Epistolam aliquam ad S. Gregorium &c — l. — Epistolam a S. Gregorio Papa accepit, quæ est in Registro ejus libr. 7 ep. 7 data mense Novembri Indictione I, [Ad quem Epistola S. Gregorii:] id est anno DXCVII, de Petro, Acolytho fugitivo, sistendo & Romam mittendo, atque interim pro excommunicato habendo. Ipso autem, quo Amos Patriarchatum iniit anno Christi DXCI, Guntramni Regis Francorum XXX, scribit Fredegarius, inventam esse Tunicam &c.
Lin. 40 — Gregorius Antiochenus — adde parenthesim — (tunc in suo Patriarchatu annum agens XXI, secundum Theophanem).
Lin. 42 — Ioannes Constantinopolitanus — adde similiter (scilicet Iejunator, annum tunc X sedens secundum eumdem Theophanem).
Ibid. ad finem adde — De Patriarcha autem Amos, in Prato Spirit. cap. 199 hæc leguntur: Cum descendisset Abbas Amos Hierosolymam, & Patriarcha ordinatus esset, venerunt omnes monasteriorum Eremi Abbates ut eum adorarent, inter quos adfui & ego, cum Abbate meo, inquit Joannes Moschus. Cœpitque Patriarcha dicere Patribus: Orate pro me, Patres: magnum enim onus & intolerabile mihi injunctum est, Sacerdotiique dignitas me terret immodice: Petri enim & Pauli similium est regere rationales animas: ego autem infelix peccator sum. Nam inveni scriptum, quod beatißimus & æqualis Angelis Papa Leo, qui Romanorum Ecclesiæ præfuit, per quadraginta dies perseveravit ad sepulcrum Apostoli Petri, vigiliis & orationibus insistens, petensque ab Apostolo, [idem metuit rationem, dandam Deo pro impositione manuum,] ut pro se apud Deum intercederet, ut dimitterentur sibi peccata sua: impletisque diebus quadraginta, apparuit ei Apostolus Petrus, dicens: Oravi pro te, & dimissa sunt tibi peccata tua, præterquam impositionis manuum: hoc enim solum abs te requiretur, sive bene, sive forsan etiam male egeris. Videntur hæc indicare aliquam S. Leonis I. Vitam antiquam, quæ utinam adhuc uspiam inveniatur, aut saltem inveniatur Auctor, unde visio ista est accepta!
Num. 130 lin. 2 — ad Gregorium etiam ipse scriberet, l — ad Gregorium Papam scriberet.
De Sophronio, Pag. XXXII num. 140 adde — simili modo Sophronius Synodicam misit Romam Honorio, τῷ ταύτης ἐπάρχοντι, quod festinabundus Interpres vertit Imperatori, cum debuisset scribere, Pontifici. Eam Epistolam Photius in Biblioth. Cod. 231 legisse se ait, atque in epitomen contrahit.
141 Neutro in scripto Sophronius, verbum ullum facit de Saracenis, quia scilicet nondū eos senserat &c.
Post num. 142 adde — Notabile omnino est, quod eo ipso tempore, quo Christiana res tantum detrimentum patiebatur in Syria, ide est anno DCXXXVI; eadem fides, quæ in vastissimum Sinarum Imperium primum invecta fuerat anno CCXXXIX, incertum unde & per quos (sicut monstravit Crux ferrea ter mille librarum, inscripta notis Sinicæ Æræ, quæ jam dictum Christi annum notabat) restituta feliciter fuit anno præmemorato, per Episcopum & Apostolicos viros, ex Syria seu Judæa missos, quemadmodum testatur præclarum illud monumentum, anno DCCLXXXII Sinicis Syriacisque litteris inscriptū, & anno MDCXXV repertū, stupente universa China atque agnoscente, [Sub hoc, anno 636 fides Christi restituitur apud Sinas.] Magistros magni Occidentis (ita Patres Societatis Iesu appellant) eamdem prorsus legem apud se prædicare, quam decem retro seculis ipsorum majores, cum Imperatoribus multis, fuerant amplexati; quamque Sinici libri, a prædictis Patribus impreßi, ante lapidem repertum exhibuerunt. Ita P. Benedictus Boym, in Epistola de ipsius Lapidis a se descripti inventione, ab Athanasio Kirchero Chinæ illustratæ inserta pag. 7, una cum inscriptionis totius forma æri incisa, ac plane tali, qualem nobis ante hos paucos annos videndam exhibuit P. Philippus Couplet, e China Romam procurator veniens. Narrat eadem inscriptio, quomodo sub annum DCXCIX mota contra Christianos persecutione, quæ viginti annis duravit, iisdem decursis, restituta fuerit eadem religio; & anno DCCXLV, [(ut docet lapis anni 782)] alius ex Judæa Sacerdos illuc appulerit, exindeque egregiæ floruerit fides, quemadmodum adhuc florebat quando erectus est lapis, hanc suæ positionis memoriam Syriacis litteris exaratam continens, Anno millesimo nonagesimo secundo Regni Græcorum, Isdabusaid, Sacerdos & Vicarius Episcopi Cumbdam civitatis regni Orientalis, Milis Sacerdos & Balah civitatis Tuhurstan, constituit tabulam hanc, & scripta est in ea administratio Redemptoris nostri & prædicationes Patrum nostrorum apud Reges Sinarum. Huic autem Syriacæ inscriptioni accurate respondet (sicut idem Kircherus pag 42 docet) Sinensibus characteribus additus hujusmodi titulus: In nostro potentatu magni Tam anno secundo hujus Kiencium (qui erat annus Domini DCCLXXXII) mense Autumni septima die, die Dominica exaltatus fuit hic lapis, Episcopo Nim-ciu Ecclesiam Sinensem administrante. Ubi annum Domini, [post vicennalem persecutionem anno 745 rursus erecta,] veluti ab interprete Lusitano ex sua calculatione adjectum, secrevi a contextu reliquo, quod Kircherus non fecerat; nixus testimonio R. P. Philippi præmemorati, quem operæ pretium putavi desuper consulere: nec enim credere poteram, Epocham annorum Christi Syro-Græces fuisse usitatam, cum Apostolici isti viri ex Syria in Sinam venerunt; ideoque judicabam, nihil tale characteribus Sinensibus exprimi.
[eadem quæ nunc quoque prædicatur a Patribus Soc. Iesu,] Sicut autem primi illi, quos verosimile est Thomææ ex Meliapore vel Cranganore Ecclesiæ fuisse Presbyteros (id enim ad minimum evincunt testimonia, pro ipsiusmet S. Thomæ apud Sinas prædicatione apud Kircherum allata) Sicut, inquam, isti Crucifixum Christum annuntiasse probantur, ex illis quas dixi Crucibus, & qui iis adjunguntur Characteribus; sic etiam hodie Cruces illæ, quarum alibi ectypon exhibebimus in Paralipomenis ad Pontificum Chronologiam; quas scilicet ex argento, ære, vel ligno confectas consepeliri secum jubent conversi Societatis nostræ opera Neophyti, ad perpetuū susceptæ fidei monumentum; [ut probant Cruces cum Neophytis solitæ sepeliri.] præbent testimonium, & quam diu stabit mundus præbebunt prȩdicatȩ citra ambages simulationesq; Crucifixionis Dominicȩ; contra quam hic in Europe aliqui voluerunt persuadere, per evidentissimam calumniam, nec nisi apud simulatos Crucis Christi cultores, similive odio præventos credibilem.
Parergo 8, Pag. XXXIII num. 147 lin. 12 post — publicarentur — adde — Joachimus Camerarius, vir Græcæ Latinæque linguæ scientissimus, & in omni prope disciplina pluribus editis libris versatus, qui ante sesqui seculum floruit, & S. Nicephori Patriarchæ Constantinopolitani Chronologiam in lucem primus extulit, atque operosis Appendicibus supplevit; cum narrasset quomodo Heraclius Imperator, desperans de conservandis Hierosolymis, Persarum incursione depopulatis, easdem deseruisset occupandas a Saracenis; ita de his loquitur; Sed neque reliquias incolarum abduxerunt, & Sophronio Patriarchæ, successori Modesti, perficiendi opus inchoatum templi potestatem fecerunt: quam extructionem suarum etiam opum impensis, Homarus adjuvisse; atque etiam alterum eo loco, quo Salomonæum fuisse animadverteretur, extruendum curasse, traditur. De anno &c.
Ibid. lin. 5 a fine deleto C superfluo, scribe — anno DCXXXV vel DCXXXVI & lin. 4 a fine — anni DCXXXVIII.
De Joanne 3, Pag. XXXVI col. 1 lin. 16 lege — nec ad iter se paravit.
Parergo 9, Pag. XXXVII num. 165 lin. 26 post — voluntate — adde, — nunc Cardinalis etiam ipse, Eminentissimus Capisuccus ex Ordine Prædicatorum.
Ibid lin. 36 — Cancellarii Brabantiæ — l — Cancellarii Geldriæ.
De Eusebio, Pag. XXXVIII col. 1, num. 166 lin. 12, a fine sic lege — si in tota… Terrȩ-sanctæ descriptione de Carmelitis verbum sit nullum.
Ibid. num. 169 lin. 15 — initio, — l — inito —
De Theodoro. Pag. XXXIX col. 1 lin. 21 post — saltem DCCXLII — adde — adeoque ad hujus Patriarchatus tempus pertinet alia Apostolici cujusdā viri profectio ex Judȩa in Sinam, cujus meminit supramemoratum Sinicum monumentum, tamquam illuc appulsi anno tertio Tien pao: qui fuit annus Christi DCCXLVII: resque eum successum habuit, ut anno DCCLVII Imperator novo edicto in sex civitatibus fieri ecclesias jusserit, ac porro res Christiana optime processerit usque ad tempus erecti lapidis anno DCCLXXXII. Cui lapidi Syriacis litteris adscripta nomina Apostolicorum virorum circiter LXX, [Altera] dicuntur etiam inveniri in historia cujusdam Arabis Mahumetici, dicti Alfarage; asserentis, eos missos in Sinam a Patriarcha Mussul. Sed quis hic? Hierosolymitanusne, an Antiochenus? [& tertia Missio in Chinam.] Existimo quod potius Antiochenus; quod tamen certo probare non possumus, deficiente apud Nicephorum Patriarchali ista serie in Anastasio, qui sub Justino Juniore vivebat, seculo VI. Fuerit forsitan Mussul iste decessor Patris Patrum Domini Ioannis Iosuæ, Catholici Patriarchæ, in cujus diebus sculptum lapidem conclusio Syriaca testatur: tunc autem Hierosolymitanus Patriarcha erat Elias, licet forsitan exul, de quo mox: & Antiocheno, tamquam uni ex quatuor Patriarchis majoribus, potius competebat Catholici titulus, id est, Vniversalis. Quando autem &c.
Ibid. ante num. 171 adde — Theodorvs intrusus, & Elias iterum.
Ibid. num. 173 lin. 19 — mirculo — l — miraculo.
Pag. XL post num. 175 adde — Interim dubium nemini esse potest, quin Trithemius, ex mente & sententia Carmelitarum sui temporis, librum de Institutione Monachorum adscripserit confinio seculi VIII & IX: [& huic olim adscribebatur liber de Instit. Monachorum,] quem etiam sensum fuisse Joannis Grossi Generalis ostendi num. 89; adeo tunc adhuc nemini inciderat cogitatio, de eo ad confinia seculi IV ac V promovendo, uti nunc intenditur.
De Theodosio, Pag. XLI post num. 180 adde — Dicendum autem, inquit, idem Bernardus, quod Sabbato sancto mane Officium incipitur in ecclesia, & post peractum Officium, Kyrie eleison canitur, donec veniente Angelo lumen in lampadibus accendatur, quæ pendent supra sepulcrum Domini; de quo dat Patriarcha Episcopis & reliquo populo, ut illuminet sibi in suis locis. [& 879.] Vivebat adhuc Theodosius iste anno DCCCLXXIX; extat siquidem ad eum Epistola Joannis Papæ VIII, post reditum a Trecensi in Gallia Concilio, anno præcedenti Septembri mense celebrato, data Romæ VI Nonas Maji, hoc tenore: Notum esse volumus Sanctitati vestræ, quia præsentes Monachi vestri, Theodosius, videlicet, David, & Saba, venientes Romam ad limina sanctorum Apostolorum Petri & Pauli, demorati sunt ibi; eo quod nos, pro Ecclesiæ nostræ causis & utilitatibus Franciam perrexeramus. At ubi, Deo volente, reversi sumus incolumes, eis ad vestram Paternitatem revertendi licentiam dedimus; per quos nimirum, causa caritatis, aliquam, licet modicam, B. Petri Apostoli benedictionem Fraternitati vestræ mandavimus, quam petimus ut, pro Dei & ipsius Apostolorum Principis amore nostraque dilectione, [Ioannis PP, 8 litteris & eleemosynæ honoratus,] benigne recipiatis: quoniam nimia Paganorum oppreßione gravati, plura (ut volebamus) dirigere non potuimus. Rogamus præterea sanctam vestram in Domino Caritatem, ut in Sanctis orationibus nostri semper memores existentes, pro nobis preces Iesu Christo D. N. quotidie fundere alacri animo dignemini.
De Elia 3, Pag. XLII, num. 181 lin. 8 — pag. 370, l — 372.
[per legatos Monachos,] Lin. 3 a fine, supple omissum verbum, & reliqua, sic lege — ad hoc recipiendum pro Christi amore ministerium compulsi sunt, dum illi quietam vitam ducere, Deoque famulari remotius elegerunt; ad hoc scilicet ex Galliis (quod & nomina Francica indicant) in Palæstinam advecti, cum animo istic remanendi: sed qui nihilominus, ponentes animas suas in manibus suis pro Fratribus & sancta Christi Ecclesia, nullum recusaverunt laborem. Testatur autem, quod eis credere possint quæcumque placent: fideles enim esse, quibus nimirum Christus etiam nec dedignatus est sua credere Sacramenta, seu sanctißima loca: unde colligas cos, licet externos & Latinos, ad aliquod in Ecclesia Hierosolymitana officium fuisse assumptos, in qua scilicet Monachos ministrare frequentissimum erat. [vitæ eremiticæ causa ex Francia Hierosolymam transvectos,] Precamur autem, inquit concludens, ut mercedis vestræ augmenta, dum se occasio tribuit, multiplicetis, multiplicando eleemosynas, ab ipsis in subsidium locorum sanctorum referendas; & hos Fratres a vobis citius absolvatis, quoniam in arcto sitæ sunt animæ nostræ, & sola nobis spes de misericordia Domini nostri Iesu Christi remansit.
Ibid. ad finem colomnæ adde — Porro Elias, de quo agimus, ille est, qui exemplo, parum in Oriente laudato, probavit quartas Leonis Imperatoris Philosophi nuptias, circa annum DCCCCI contractas, invito Nicolao Mystico Patriarcha Constantinopolitano. Cum enim is Leonem propterea arcuisset ab ingressu ecclesiæ, Scripsit Imperator, inquit Elmacinus lib. 2, cap.7 ad Patriarchas in omnibus Christianorum regnis, & rem iis significavit, [Probat quartas nuptias Imperatoris an. 901,] ac responsum accepit ut uxorem duceret. Potius dixisset, ut jam ductam, filioque Constantino genito matrem, Zoën scilicet, haberet ut legitime ductam. Erant autem Patriarchæ, Romanus quidem, Joannes Papa IX; Alexandrinus vero, Michaël jam ab anno circiter DCCCLXXVIII ordinatus, nam hic XXV annis sedisse dicitur. Antiochenus quis fuerit, necdum comperi. Plures quoque doctißimos viros ad id opem contulisse, ut Imperator legem perferret, qua viro etiam tres quatuorve uxores, successive scilicet, ducere liceret, testatur Leo Grammaticus; non ideo tamen minus hæresim vocat, eo quod tertium quoque matrimonium, nedum quartum, apud Græcos illicitum crederetur. Vide quæ XV Maji diximus ad Vitam ipsius Nicolai Mystici, inter Sanctos relati.
Quod autem Elias tunc adhuc superfuerit; adeoque unus ex prædictis Patriarchis fuerit, probatur ex commendatitia epistola, [& Malacenum Amaseæ Episcopum commendat,] qua instruxit Malacenum, in Sede S. Basilei gentis Iberorum Episcopum, id est Amasenum in Helenoponto, Cappadociæ parte. Hunc enim cum ejusmodi commendatitiis excepit Benedictus Papa IV, anno DCCCC primum creatus Romanus Pontifex; & ad pecunias colligendas, pro redemptione suorum concaptivorum apud Turcos, commendat fidelibus etiam ipse, eo Brevi, quod ex Ms. Laudunensi Mabilio recitat tom. 3 Analectorum suorum pag. 436; eruditeque monet, scriptorio mendo imputandum videri, quod loco Helonopontanæ, dicatur Malacenus iste, Hierosolymitanæ Ecclesiæ Episcopus. Præmittitur ibidem ipsiusmet Eliæ epistola encyclica, sic Latine scripta:
Tempus adjutorii: consurgite. Tempus compaßionis: non deliberetis. [per epistolam, qua exponit] Inclinate ad me obsecro mentem vestram, & cum compunctione verbis meis intendite; dicente Domino, Estote misericordes, sicut & Pater vester cælestis misericors est. Qui propter misericordiam, ex Virgine Maria sine semine viri, incarnari pro nobis immutabiliter dignatus est: qui, cum dives sit & omnipotens, permanendo quod est Deus, nostra paupertate absque peccato pauper factus est, ut nos sua ditaret bonitate: & qui ipse dives existens, pauper factus est pro nobis, ut nos divites existentes in peccatis, pauperescamus spiritu, ut simus comparticipes bonorum ejus, qui dicit, Esurivi & dedistis mihi manducare, sitivi & dedistis mihi bibere, in carcere fui & visitastis me, & maxime super præsenti negotio. Scitis enim multi, & maxime qui aliquando detenti ab impiis inimicis (barbarorum dico) scilicet eorum ab invicem tribulationem, ferri durißima onera & contritiones, famem, sitim, nuditatem, illotionem scilicet, & qui ex carne generantur vermes, & quæ ab inimicis mittebantur minas, & fremitus, & plagas, & crudelem mortem: [fidelium apud barbaros captivorum ærumnas,] & hæc omnia juste eveniunt pro peccatis nostris. Hi autem qui in requie & desidia vivunt, non facientes Christi mandata, hoc tradit impiis ad mortem; sicut multos invenimus bonos, detentos ab impiis: verumtamen & ipsi pro peccutis nostris, ut & nostris temporibus accidit.
[& quomodo Episcopus ille, amissis 20 monachis suis pro fide cæsis,] Advenit autem mihi, fratres carißimi, Malacenus Episcopus, sede S. Basilei in regione Iberorum (Ipse vero Malacenus habebat secum quinquaginta fratres Monachos) qui superveniente gente qui vocantur Turci, in Iberorum regionem, in monasterio quod detinebatur ab eodem Malaceno Episcopo, & effoderunt eum, & interempserunt de prædictis fratribus viginti, eo quod non potuerunt cogi, ut calcaretur ab illis armatura pretiosæ & vivificatricis Crucis. Ceteros autē triginta cum eodem Malaceno Episcopo deligantes, sub omni custodia ferreo vinculo deduxerunt eos in Turciam. Viri autem philochristi currentes congregaverunt Byzantios centum viginti, & eos transmiserunt ad Primatem illius spurcæ gentis, & eripuerunt Ipsum Malacenum Episcopum, & alterum cum illo, alii autem usque nunc detinentur a Turcis. Hic Malacenus Episcopus, liberatus ab illis, curam geßit de aliorum ereptione, dicens ad semetipsum; [abductus & redemptus,] Quia non dabo somnum oculis meis, nec palpebris meis dormitationem, donec & alios qui mecum fuerunt, Deo auxiliante liberem de tenebrosa illa gente. Ego vero peccator Helias, Hierosolymitanus Papa, hunc suscepi flentem & lugentem, in his quæ ei acciderunt conluxi: & nihil quidem habens quod ei darem, dedi illi hanc consolationem scripturæ, eo quod esset tardiloquus, magis vero & alterius linguæ. Vnde obsecro omnes, si & per totum estis imitatores Christi, Episcopi, Presbyteri, Diaconi, Hegumeni, Reges, Comites, & universus orthodoxus populus Christianus, super quos invocatur nomen Iesu Christi Domini nostri; ut concurratis, & viscera misericordiæ super eum effundatis, [pro aliorum 30 redemptione lytrum quærat,] & ex his quæ Dominus largitus est unusquisque singulus benigna conscientia tribuat ei, ut abiens liberet animas aliquando liberas, nunc vero detentas ab impiis inimicis. Fiet, omnimodis speramus, quæ damus illi, quoniam suscipere habemus ea in die illo, in novißima tuba, in qua omnes e pulvere in voce Archangeli suscitabit, reddens unicuique secundum opera ejus, maxime misericordes. Ipse enim Dominus dicit de his, qui cum fratribus suis in nomine ejus misericordiam faciunt, Amen, amen dico vobis, quamdiu uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis. Sitque Dominus Deus cum omnibus vobis. Amen. Hactenus Elias, sive per se sive per scribam suum, ut melius potuit, Latine balbutiens; sic tamen ut istius temporis Græcismum phrasis tota sapiat: nisi forte Græce scriptam originaliter epistolam, Malacenus curavit Latine reddendam in Cypro aut alibi, ubi plures inveniebantur negotiatores, utriusque linguæ non omnino rudes, sed nec omnino exacti ad leges Grammaticorum; unde contigit hiare nonnumquam periodos, aut parum apte cohærere articulos.
De Jordano, Pag. XLIV col. 2 lin. penult. — morem — l — more.
Pag. XLV post num. 192 adde sequentia.
Ad hujus Iordani, vel sequentis Sophronii tempora pertinet, quod Hierosolymitis, in favorem Patriarchæ, præstitum ab Imperatore Constantinopolitano, Constantino Monomacho, narrat Guilielmus Tyrius, lib. 9 de Bello sacro cap. 17 & 18: regnavit enim Constantinus iste ab anno XLII usque ad LIV seculi XI, in quo versamur. Tyrii autem narratio hujusmodi est. Certum est Hierosolymorum Patriarcham, quartam civitatis partem, tamquam propriam a multis retro temporibus possedisse: quod qualiter acciderit, [Sub eodem vel ejus successore,] & unde initium poßidendi habuerit & causam, breviter aperiendum est: nam nos studiosius hæc investigantes, frequenti inquisitione tandem ad hujus rei pervenimus indaginem. Habent veterum traditiones, dum civitas illa ab infidelibus detineretur, numquam pacem continuam, vel ad tempus modicum, habuisse; sed frequentibus bellis & crebris obsidionibus, finitimis Principibus eam sibi vindicare volentibus, perpetuo fuisse fatigatam: unde ejus & turres & mœnia, tum vetustate, tum obsidentium opera, in ruinam collapsa, hostium insidiis locum late patere cogebant. [cum Calipha jussisset civitatum muros ac turres restaurari,] Cum igitur ea tempestate Ægyptiorum regnum, viribus & divitiis, sed & prudentia seculari, ceteris quæ vel in Oriente vel in Austro erant regnis esset præstantius; volens Ægyptius Calipha Imperii sui fines porrigere, & suam longe lateque propagare ditionem, mißis exercitibus, universam Syriam usque Laodiciam, quæ Antiochiæ contermina Cœle-Syriæ limes est,, violenter occupavit: designatisque Præsidibus, qui urbibus tam maritimis quam mediterraneis præessent, vectigalia constituit, & universam regionem fecit tributariam: præcipiens singulorum civibus locorum, civitatis suæ muros reædificare, & turres validas per circuitum erigere Hac communi lege, Procurator, qui Hierosolymis præerat, ejusdem loci compulit habitatores legibus parere communibus, & mœnia cum turribus in statum reformare priorem. [& Hierosolymitanis Christianis quarta pars operis fuisset injuncta;] Quibus cum partes futuri designarentur operis, contigit, ex malitia magis quam ex opum comparatione, quod quarta pars structuræ illius, miseris Christianis; qui in urbe degebant designaretur. Erant autem prædicti fideles, tot angariis & perangariis, tributis, vectigalibus, & aliorum sordidorum munerum præstatione attenuati adeo, quod omnium opes vix sufficerent, ut una vel duæ de prædictis turribus resarcirentur. Videntes ergo quod occasiones quærerent adversus eos, non habentes aliud refugium, ad Præsidem accedunt, cum lacrymis supplicant, orantes, ut juxta eorum poßibilitatem onus eis imponatur; nam quod injunctum eis fuerat, omnino insufficientes erant portare. Qui cum a sua præsentia eos excludi præcepisset, sub gravi interminatione dixit: Edicta summi Principis sacrilegium est violare: [pecuniam confert Imp. CP.] aut ergo opus injunctum consummabitis, aut ulteribus gladiis, tamquam læsæ Majestatis reos, vos oportet occumbere. Tandem multiplicatis intercessoribus, & munerum interventu, apud Præsidem ferias obtinent, quousque mißis legationibus, ad Dominum Constantinopolitanum Imperatorem, ejus ad peragendum opus prædictum, implorent eleemosynam. Destinati ergo nuntii ad prædictum Principem accedentes, gemitus & lachrymas fidelis populi, non sine suspiriis audientium, quantum possunt exprimunt diligentius; pandentes ex ordine, sputa, colaphos, vincula, carceres, bonorum direptiones, cruces, supplicia, quæ miser ille populus pro Christi nomine incessanter pateretur, & nunc quas de novo adversus eamdem plebeculam, ad perdendum eos, quærerent occasiones. Porro tunc agebat in sceptris, vir prudens & magnificus Dominus Constantinus, qui cognominatus est Monomachus, Constantinopolitanum Imperium strenue & viriliter administrans. [Constantinus Monomachus,] Is lacrymosis Christi fidelium petitionibus gratuitum impendens assensum, pecuniam promittit, unde opus injunctum poßit absolvi, eorum molestiis & continuis afflictionibus plena caritate compatiens. Adjicit tamen conditionem, quod ea lege prædictam sit eis pecuniam largiturus, si apud regionis Dominum id obtinere poßint, ut infra prædictum muri ambitum, quem de Imperialibus eleemosynis erigere proposuissent, nulli nisi Christiano habitare liceret. Scribit igitur ad Cyprios, ut si Hierosolymitæ fideles id possent impetrare, de vectigalibus & fisco debitis, tantam eis summam ministrarent, quæ prædicto operi sufficere poßit. Illi vero ad propria reversi, Domino Patriarchæ & plebi Dei, quomodo egerint, pandunt seriatim. Qui gaudenter verbum amplexi sunt, & ad implendam legem pactorum, quam Dominus adjecerat Imperator, omni studio fideliter elaborant. Missis igitur nuntiis ad magnum & supremum eorum Principem, Ægyptium videlicet Calipham, [ea conditione, ut pars sic refecta ipsis solis relinqueretur,] prosequente eos divino favore, apud eumdem prædictam impetrant postulationem; & munimentum, ejus subscriptione & sigillo corroboratum, insuper obtinent. Tandem feliciter consummato negotio, ad propria reversi, designatam muri partem auctore Domino compleverunt, anno ab incarnatione Domini M. LXIII; regnante apud Ægyptios, & id fieri permittente, Bomensor Elmostensab, anno tricesimo sexte ante urbis liberationem. Habitaverunt sane, usque in illum diem, [Sic annuente Calipha, perfectam est opus an. 1063,] promiscue cum fidelibus Sarracenit sed ab ea hora, audita jußione Principali, ad alias civitatis partes de neceßitate se contulerunt, quarta prædicta fidelibus sine contradictione relicta. In quo servi Christi conditionem suam videntur fecisse longe meliorem: nam de cohabitatione virorum Belial multa sæpius oriebantur scandala, & multiplices eis accedebant molestiæ: tandem seorsum habitantes, sine admixtione zizaniorum, degebant quietius: si quas habebant quastiones, ad cognitionem referebant Ecclesiæ, &, mediante Domini Patriarchæ qui pro tempore erat arbitrio, controversias inter se decidebant. Sic ergo ab ea die, & ea ratione qua prædiximus, prædicta pars cavitatis quarta, alium non habuit Iudicem vel Dominum, nisi Patriarcham; & eam quasi propriam Ecclesia sibi perpetuo vindicavit. Distinguitur autem quarta prædicta hoc modo. A porta Occidentali, quæ dicitur David, per turrim angularem, quæ cognominatur Tancredi, [& quarta pars urbis mansit Christianis sub Patriarchæ suæ jurisdictione.] usque ad portam Septemtrionalem, quæ dicitur Protomartyris Stephani, est ambitus muri exterioris: interius vero, limes est via publica, quæ ab ea porta usque ad mensas numulariorum directe protenditur, & inde iterum ad portam Occidentalem. Continet autem intra se venerabilem locum Dominicæ Paßionis & Resurrectionis, ac Domū Hospitalis; utrumque monasterium, Virorum videlicet & Sanctimonialium, quorum utrumque cognominatur de Latina; Domum etiam Patriarchalem, & Canonicorum Dominici sepulchri claustrum, cum suis pertinentiis.
De Simone Pag. XLV num. 195 Dele prima verba in margine, & lin. 14 post — testibus oculatis — adde — Quibus recentissime addendus venit, ex bibliotheca Casinensi a Diligentissimo Joanne Mabilione erutus, & Tomo 1 Musæi Italici p. 2 pag. 131 ac seqq. insertus, Anonymus Auctor historiæ, de via Hierosolymis, qualiter recuperata sit; [Simone Græcorum ultimo absente an. 1097,] qualiterque etiam Antiochia & eadem Ierusalem ab invasione Gentilium per fideles Christi liberatæ fuerint. Hæc sane Historia, si prius in lucem protracta fuisset, merebatur inter Gesta Dei per Francos primum obtinere locum; potius quam, quod eorum nunc initium facit, ipsius Compendium. Dum autem ista ibi inciperent per Cruce-signatos in Syria geri, anno scilicet MXCVIII; Patriarcha Hierosolymis erat Simon: sed, uti mox videbitur, absens in Cypro. Absente ergo illo contigit miraculum, quod præcitata Historia refert, post narratam Babylonii Soldani profectionem in Urbem Sanctam, [coram Soldano Babylonis,] causa illius contra adventantes Christianos muniendæ. Adduxerat is eo secum captivos aliquot ex Francis Christianos Episcopos, interque eos Guilielmum quemdam Eremitam, virum sanctissimum; qui paulo ante jussus Euangelio fidem præstare, montem fecerat in altum tolli & procedere ad locum designatum. Cum ergo Solennitatis Paschalis dies appropinquasset; Rex, prædictos captivos advocans, ait illis: Non possum credere, quod Sabbato vigiliarum Paschæ ignis ille, ut fertur, apud Sepulcrum Dominicum per semet ipsum in lampadibus accendatur. Ad hæc Guilielmus Eremita, socii ejus, aliique Christiani indigenæ, verum esse illud firmiter asseverabant. At Rex: Si verum est, inquit, quod dicitis; volo ut rei ipsius probatione, me adstante atque cernente, verum esse monstretur: ita tamen ut lampades a me ipso præparatæ ignem illum recipiant: sin autem, a me numquam alio modo verum esse credetur. Cumque Guilielmus ac socii ceterique fideles, rem ipsam, [qui lampadibus lychinos ferreos imponi jusserat,] per virtutem Christi, se penitus opere probaturos pollicerentur; Rex appropinquante solenni die Paschæ, lychinos tenues, de ferri acie fabrefactos, lampadibus, quas ipso ante se aptari oleoque repleri fecerat, mitti jußit. Ceterum Christiani, cognoscentes quod lychinos ferreos in lampadibus Rex poni jusserit, in infidelitatem quamdam modice demerguntur. At Guilielmus Eremita, vir fide plenus Deoque devotus, intuens eos in fide paululum hæsitare, in ipsius firmitate fidei illorum animum verbis exhortatoriis consolidavit. Cumque omnes plus solito Dominum precarentur, ut solitus ignis, in lampadibus præparatis, ad gloriam nominis sui accenderetur; repente hora nona cælitus ignis adveniens, per omnes lampades in lychinis ferreis accensus est, atque ita in eis clarißime ardere cœpit, ac si papyri depilati fuissent. [ignis cælestis accipitur.] Tanto itaque miraculo divinitus ostenso, & Rex ingenti stupore atque admiratione excipitur, & omnis plebs Christiana ut vidit dedit laudem Deo. Aberat interim, ut dixi, Simon ultimo in Catalogis nominatus &c.
Pag. XLVI col. 2 lin. 3 adde — Ceterum Simon præfatus, quantumvis Latinorum captaret gratiam, juvari ab iis & restitui sperans; [Hic antea a Latinis alienissimus,] quantamcumque etiam morum honestatem ac vitæ sanctitatem præferret; erat tamen, saltem initio Patriarchatus, ab eorum ritibus tam alienus, ut hos quoque erroris superstitionisque damnaret. Composuit enim (teste Allatio in Diatriba de Simeonum scriptis) opusculum de Azymis adversus Latinos, sic exordiens: Ἀνέγνωμεν, ὦ φιλοχριστότατοι Λατῖνοι, τὸ συστακτικὸν γραμματεῖον τῆς ἀζύμου θυσίας ὑμῶν, ὁ παρ᾽ ὑμῶν αὐτῶν διεκομίσθη ἡμῖν, καὶ ἡ ἐπιστολὴ διά τι ἀπὸ Ῥώμης γραφεῖσα, ὡς ἔφραζε παρά τινος Πάπα Σιλβέστρου, πρός τινα Κληρικὸν Λατῖνον ἐν Κωνσταντινουπόλει διάγοντα· καὶ διέγνωμην ἐξ αὐτῶν, μηδὲν καὶριον, μήδε ἀληθὲς μήδε πάγιον κεκτῆσθαι ἡμᾶς, εἰς σύστασιν τῆς παρ· ἡμῶν προσφερομένης ἀσήμου λατρείας Χριστῷ τῷ Θεῷ ἡμῶν. Legimus, o Christi amantißimi Latini, scriptum confirmatorium vestri absq; fermento Sacrificii, [scripserat contra eos librum de Azymis:] quod a vobis ipsis allatum nobis est; sicut Epistola, causa cujusdam negotii scripta Roma, ut præseferebat, a quodam Silvestro Papa, ad quemdam Latinum Clericum Constantinopoli commorantem; cognovimus autem ex illo, nihil congruum, nihil verum, nihil solidum habere ordinationem cultus ejus, quem sine fermento defertis Christo Deo nostro. Silvester ille, cujus allegatur epistola, non alius fuisse potuit, quam hujus nominis Secundus, seculo X exeunte creatus Portifex. Sub hoc autem tempus maxime incaluerat disputatio ac deinceps viguit, sic ut Græci Latinos Azymitas per contemptum vocarent, ut ait Leo IX annis XL post. Cum autem Patriarchæ & Episcopi Græcorum medio ævo ferme acciperentur ex Monachis, & hi ut plurimum ejusdem essent cum suis Prælatis sententiæ, atque alienationem suam a Latinis multo manifestius & liberius profiterentur; videant Religiosi quidam Ordines, inde in Europam traducti, utrum tantopere laborandum sibi sit, ut ab antiquis in Syria & Palæstina Monachis se processisse persuadeant; & an non honest ius asseverarent; Primos ibi Latinos, vel Eremitas vel Clericos regulares, nihil cum Syro-Græcis commune habuisse; omnesque coaluisse ex Europȩis, qui vel nulli antea vel aliis Religiosis institutis obstricti, religiosam vitam istic ducere elegerunt: ita dicturi aliquid de origine sua, quod verosimilitudinis plus, contradictionis multo minus haberet. De ista autem Græcorum & Syrorum a Latinis alienatione tamquam ab excommunicatis hæreticis, vide quæ diximus in Vita S. Angeli, in Reflexione Historica ad Præfationem num. 7.
Ibidem num. 195 de Arnulfo lin. 11 post — meruerit — adde Chronicon Malleacense tomo 2 Bibliothecæ Labbeanæ, non ultra annum MXXXIV perveniens, narrata Urbis Sanctæ expugnatione, hæc subdit. Octava post quam civitas capta est die, id est XXII Julii, celebraverunt festivitatem ereptionis per omnem civitatem Ierusalem, & elegerunt Principem Guodefridum, qui expugnaret Paganos & custodiret Christianos. Similiter in loco Patriarchæ elegerunt Arnulsum, in festivitate S. Petri ad vincula I Augusti. Absit tamen ut &c.
Lin. 18 post — lib. 7 § 13 adde — Sub hoc, ut idem Chronicon asserit, ignis qui venit in Ierusalem in Sabbato Paschæ extinxit; & post paululum, miserante Domino, veniens iterum lætificavit Christianos, quos extinctione tristaverat. Celebratum fuit Pascha istud I Aprilis, anno autem sequenti XXI die mensis ejusdem, quando ignis qui venit in Sabbato sancto non venit usque in ipso die Paschæ: & tunc tribus vicibus venit. Ab eodem Dayberto Hierosolymitani Regni investituram suscipiens, qui coronari tamen auro numquam se passus est ea in urbe, ubi Dominus spinis fuerat coronatus, Rex Godefridus &c.
Ibid. post num. 197. Ex dictis apparet, regnante Balduino I nullum inter Patriarchas Latinos locum esse Henrico, de quo litteræ Capituli Antverpiensis, [In his nullus locus Henrico,] signatæ anno MCCCCXVI, & a nobis prolatæ I Ianuarii; ubi de Præputio Domini, num. 24, sic loquuntur; Tradiderunt nobis seniores nostri, quod olim regnante in Terra sancta felicis recordationis illustrißimo Christianißimoque Principe, fundatore nostro, Godefrido de Buillon, Hierosolymitanorum Rege, erat cum illo generosus quidam vir, Antverpiensis oppidanus, Henricus Noese Presbyter & ejusdem Domini Godefridi Capellanu; qui deinde eorumdem Hierosolymitanorum factus Episcopus, videns succedente Balduino, præfati Regis Godefridi fratre, sævitiam infidelium reinvalere Paganorum; natalis patriæ nimirum affectus amore, conquisitum ante & sufficienti documento probatum Domini nostri Præpatium, per manus cujusdam nostratis Capellani sui & nostri, Arnoldi Heerbrant, priusquam morte corporali illic præveniretur, [qui sacrum Præputium Antverpiam misit,] ut rem tam sacram indignis fidelibus subtraheret, ad nostram præfatam ecclesiam Antverpiensem, memoriale sui perenne, fideliter transmisit. Facile fuit decursu seculorum trium, in hac per traditionem accepta relatione, variari quidpiam salva rei substantia, quam perpetua seculorum omnino quinque possessio, variis documentis testata, indubitabilem facit. Omnia autem consideranti mihi, verosimillimum fit, quod Daybertus Patriarcha, cum decretum haberet ab infensi sibi Regis Balduini facie Antiochiam declinare, Vicarium pro te reliquerit Henricum istum, unum fortassis ex Suffraganeis Episcopis suis: [& verosimiliter solum fuit absentis Dayberti Vicarius.] & sic traditio Antverpiensium Episcopum dixerit, qui solum erat Episcopi Hierosolymitani Locum-tenens: cui etiam additum cognomen Noese posterioris forsitan institutionis fuerit, quia seculo XV sic appellabantur, qui Henricum istum inter propatruos suos numerabant.
Ibid. num. 198 lin. 4 a fine — quarto — l. quinto — & lin. antep. — MCXXVII, l — MCXXVIII — ac denique adde — cum Hierosolymitanæ quasi per annos decem præfuisset Ecclesiæ, inquit Tyrius. Ad ipsius ergo Patriarchatum attinet, quod (ut est in Chronico Malleacensi anno MCXX, in Ierusalem venit ignis sicut in Pascha, in die Assumptionis S. Mariæ.
199 Odoricus Vitalis, lib. 12 Hist. eccles. sub finem, ejus mortem & duorum successorum Patriarchatum ita signatum reliquit. Anno ab Incarn. D. MCXXVIII, Indictione VI, Gormundus Patriarcha Hierusalem obiit: Stephanus autem Carnotensis post illum, sanctam Sion duobus annis rexit: quo migrante Guilielmus Flandrensis succeßit. Ast Tyrius lib. 13 cap. 23 Gormundo substitutus est &c.
Pag. XLVII col. 2 lin. 5 post — & initio 14 — adde — Cum autem ejusdem libri cap. 26 narrasset quomodo Rex Fulco, post exercitus Christiani cladem, in castro Montis-Ferrandi obsessus a Sanguino Saraceno, undique auxilia evocarit, Dominus, inquit, Hierosolymorum Patriarcha Willelmus, collectis universis copiis, quas in Regno potuit invenire, assumpto sibi Dominicæ Crucis venerabili ligno illuc properat. Eadem prolixius etiam narrat Odoricus Vitalis lib. 13 ad annum MCXXXVII, sed quod mireris Radulphum Hierosolymitanum Præsulem appellat, nescio quo errore. Nam quod tunc adhuc viveret Willelmus supponit Tyrius reliquo isto libro 14 & initio libri XV, ubi dicit quod per hujus &c.
Pag. XLVIII col. 2 lin. 11 post — nullos ibi fuisse Carmelitas — adde — saltem stabiliter fixos ante annum MCCXL, alibi vero nullos sic fixos invenire potui, nisi (ut summum) anno MCCXXXV.
Pag. LI col. 1 lin. 16 Rex Angelorum — l. — Rex Anglorum in fine autem ejusdem numeri adde. Longe tamen atrociorem cladem fecit Europæis credi fama. Nam Chronologus Saxo hic finem imponens Chronico suo, quod apud nos in membranis manuscriptum extat, rem ita narrat: Res omni Christianitati lamentabilis Orientali accidit Ecclesiæ. Siquidem Rex Saladinus, Rex trium regnorum, Damasci, Ægypti & Syriæ, cum multitudine infinita Paganorum, terram Hierosolymorum, per fraudem quorumdam Principum Christianorum, infra Octavam Apostolorum Petri & Pauli, intravit: cui occurrit Patriarcha Hierusalem cum Templariis & Hospitalariis Militibus, & aliis Episcopis de terra & omni exercitu Christianorum, Crucem Dominicam habentes in comitatu. Sed Domino Deo a populo suo avertente faciem, & in ira misericordiæ non recordante, Christiani victi sunt, Crux Dominica capta; Patriarcha, Rex, & Episcopi multi occisi, cum omni exercitu. Saladinus victor totam terram cum civitatibus & castellis invasit; & furore barbarico sæviens ecclesias Clericorum, Monachorum, Virginum, martyrio coronatis qui erant in eis, destruxit. Solam civitatem Tyrum Conradus Comes, filius Marchionis de Monte ferrato, de Constantinopoli veniens, salvavit.
212 Captus sane non occisus Rex Guido fuit; Patriarcha etiā fuga elapsus Hierosolymam est. Rex autem intra annum dimissus, cum se transferre Tyrum niteretur a prædicto Conrado, suam esse civitatē asserente, exclusus est portis. Vt ergo vidit &c.
De Alberto Pag. LII n. 215 lin. 3 — Offredus — adde — (imo Goffredus vel Siffredus) — & in marg. corrige — Goffredum.
Parergo XI Ibid. n. 216 lin. 6 a fine MDCXXVIII. l. MDCIX.
Pag. LIII n. 221 col. 2 adde — Viennæ autem in Austria, ac reliqua forte superiori Germania propinquiori Alpibus, intelligo eadem usurpari ex recentiori Brixinensi editione, in Tyrolensi Comitatu anno MDCLXXV curata.
Ibid. n. 224, lin. 5 Asselinus — l. — de Asselina, vel, Asselinius.
De Gerardo Pag. LIV num. 228, lin. 9 sic lege — Post scriptos Ogniaci in Belgio Occidentalis historiæ libros, in quos &c.
Pag. LV n. 229, lin. 7 — rumque — l. utrumque.
Ibid. n. 230 adde — Brocardus Argentinensis, in descriptione Terræ-sanctæ, anno MCCLXXXII a se lustratæ, aliquoties utens auctoritatibus ex Vitriaci historia Orientali sumptis, Patriarcham Hierosolymitanum absolute appellat: quod aliis forte ea ætate pluribus usuvenit; licet eam dignitatem Vitriacus numquam sciatur reipsa tenuisse.
Pag. LVI n. 233 lin 15 — DCCCC — l. — DCCCCXII.
N. 234, lin. 19 — adnumerata — l. — non adnumerata.
Pag. LVII, n. 236 lin. 7 — describendi — l. — de scribendi: & lin. 10 a fine — quinto — l. — quinto supra decimum.
Pag. LVIII ante num. 239 pro nomine Thomæ Agni substitue nomen Bartholomæi — deinde post medium & hæc verba — ibidemque diem suum obiisse; expunctis reliquis pone sequentia:
Successorem requirens, nec alium inveniens, [Succedit ei, non Thomas Agni,] quam, quem sciebam anno dumtaxat MCCLXXII fuisse huc promotum, F. THOMAM DE LENTINO; facile mihi persuasi, quod Abrahamus Bzovius, ad annum MCCLXIIII allegans Epistolas Urbani IV, in Regesto illius anni relatas sub num. 13, 120, 121, 122, tamquam datas ad Thomam de Lentino Hierosolymitanum Patriarcham, erraverit in solo cognomento; quodque tunc revera fuerit aliquis Patriarcha Thomas, cognominatus THOMAS AGNI, & a Lentinensi diversus; quamvis viderem quod S. Antoninus aliique Scriptores Ordinis Prædicatorii, cum Panvinio & Roccho Pyrro, eos non distinguerent; sed THOMAM AGNI DE LENTINO pro uno eodemque homine sumerent. Verum postea, in Historia Vicentina Barbarani, [sed Bartholomæus,] reperi Epitaphium B. BARTHOLOMÆI DE BRAGANTIIS, qui longe commodius supplere posset vacuum spatium, inter Guilielmum & Thomam Lentinensem, & excusare Bzovium ut lapsum, non circa personam Thomæ, sed circa titulum, præpopere eum vocando Patriarcham, qui, quando ad ipsum scripsit Urbanus Papa, solum erat Episcopus Bethleemita, Apostolicæ Sedis Legatus, & absentis in Gallia ac deinde mortui Guilielmi Patriarchæ Vicarius; interim dum in Europa quæritur dignus tanto muneri successor. Epitaphium istud, bona sui parte extritum consumptumque, [cujus laus aliqua in veteri epitaphio,] haud prorsus infeliciter integratum a quodam conventus Vicentini Religioso, apud Barbaranum legitur pag. 148 duplicis generis charactere, quorum alter residua in lapide verba, alter supplementa exprimit. Sunt autem versus hexametri universim viginti sex, quorum primus & secundus, decimus nonus, vigesimus primus & vigesimus tertius prorsus integri manserant, quos hic referre ad intentum satis sit:
Hac lapidum compage jacet venerabilis, urbe
Bartholomæus in hac Pastor, dans dogmata turbæ,
In civitate Patri par vixit hic Ordinis hujus:
Hierusalem Patriarcha fuit, dilexit & omnes,
Schismaticumque suo confudit dogmate Gallum.
Nuper vero renovatum marmor renovatum est & Epitaphium; quod quia Barbaranus exhibere non potuit, hic lubet apponere, sicut ipsum mihi descripsit anno 1681, Collegii nostri Vicentini Rector Octavius Zenobrius.
D. O. M.
Clauditur hoc tumulo venerandus Bartholomæus,
Vicentinus olim Præsul, de stirpe Breganze. [prolixior in eodem nuper innovato,]
Dominici ex manibus vestem capit Ordinis almi:
Pallatii sacri Roma est venerata Magistrum:
Inde fit Pastor Paffensis Nemonicensis;
Et Vicentinus, patria plaudente, creatur.
Dogmata sancta dedit, miracula plurima fecit
Vivens, atque graves morbos tumulatus abegit.
Nuntius ad Gallos titubantes missus, & Anglos
In fide confirmat, velut alter Apostolus, atque
Hæreticas frangit scriptis vertitque phalanges,
Schismaticumque suo confudit dogmate Gallum.
Hierusalem Patriarcha fuit, loca sancta restaurans.
Francorum Regem Ludovicum visitat, & Rex
Particulam sanctæ Crucis sanctæque Coronæ
Donat ei: remeat sanctum portando thesaurum.
Tunc templum hoc amplum pro Spinæ struxit honore,
Quæ Domini fuerat pretioso tincta cruore;
Et ligno Crucis Cathedralem ornavit & ædem.
Bassanum patriæ ereptum sine sanguine reddit,
Et Paduam patriæ jungit cum fœdere pacis,
Gaudentumque Scholam fundat viduasque tuentum.
Post tres octoginta annos transfertur, & ecce
Integrum corpus visum est cum vestibus. Ejus
Concives grati statuam posuere perennem,
Æternum vivat, vireat, laudetur, ametur.
Monumentum, vetustate ferme collapsum,
Huic formæ, huic marmori reddidit
Fr. Bassanus Brixiensis, S. T. M.
hujus cœnobii Prior, anno Domini
MDCLXIII.
Hanc epitaphii veteris ex conjectura suppleti paraphrasim, si conferas cum altera apud Barbaranum, [illis autem inter se collatis,] vetera quæ supererant verba suo quȩque ordine nativo exhibentem; invenies, Auctorem hoc solum curasse, ut sensum veterem daret, ubi posset; ubi non posset, novum aliquid & huic argumento aptum substitueret, ex historia Vicentina aliisque memoriis. Nihil enim in antiquo est de sacri Palatii Magisteriatu, nihil de Episcopatu ejus in Cypro, nihil de recuperato Bassano, Padua reconciliata, Gaudentum & Cheradochorum institutione, statuæque erectione. Ordinem etiam rerum immutatum reperies, & inventionem corporis integri, ibi in principio, hic in fine sic positam, ut cum illud hic dicatur Post tres octoginta annos translatum; ibi appareat ex parte notatus numerus fuisse annorum Christi, quo id factum sit, mille trecentum: pro reliquis autem numeris, ævo extritis, suggeruntur apud Barbaranum supplenda verba, [intelligitur is obiisse an. 1271, 1 Iunii,] quinquagenus quartus, Itaque si geminam hanc sententiam in unam conferas, fuisset anno MCCLXXI mortuus, qui repertus in tumulo est integer anno MCCCLIV, anno post obitum LXXXIII; mortuus autem juxta Barbaranum die I Junii, translatus XXI Maji. Hierosolymitanus quoque Patriarchatus, & Galli schismatici confutatio, hic inter primas laudes ponuntur, ibi ad ultimas differuntur, ordine magis naturali: Patriarcha enim Hierosolymitanus si fuit Bartholomæus (uti fuisse utrobique & clarissime dicitur) fuit extremis vitæ annis. De his ergo solis nobis hic quæstio, [ubi danda Vita.] cetera vitæ Acta apud Barbaranum leges prolixe deducta, eademque nos dabimus I Junii, jam enim Vicentia accepimus, quæ M. Antonius Thienæus in suo Sanctorum ac Beatorum Catalogo, seu verius Historia per libros digesta, de B. Bartholomæo scripsit, suisque heredibus inedita dimisit, conferenda cum Commentariis Barbarani, scriptis illis plurimum (ut præsumitur) usi.
Ut tamen ad Patriarchatum Bartholomæi perveniamus commodius, constituenda nobis est vitæ ab eodem traductæ chronologia. [Hic docetur ex Magistro sacri Palatii,] Ac primo, supposito quod fuerit sacri Palatii Pontificii Magister (hoc autem videntur collegisse ex versu decimo nono, sic intellecto quasi dicatur, quod In civitate Romana par vixit, S. Dominico, Patri Ordinis Prædicatorum, primoque dicti Palatii Magistro) illo inquam posito, sunt qui id factum velint immediate post S. Dominicum anno MCCXXI, alii differunt usq; annū MCCXLIII. In Cypro postea fuisse Episcopum certissimum est, & aliud nihil in novissima Epitaphii paraphrasi significare potest vox Paffensis quam Cyprius: nulla enim verosimilitudine potest sustineri, translatum Bartholomæum esse ab Episcopatu Paphi, urbis post metropolim primariæ, [Nemonicensis Episcopus in Cypro, an. 1248,] ad aliam ignobiliorem Sedem. Dicit autem ipse apud Ughellum tom. 3 Italiæ sacræ col. 1130, quod Nemonicensis civitatis, quæ in regno Cypri est, Pontificatum Apostolica Sedes sibi contulit, quo tempore Rex Christianißimus Ludovicus, cum Regina & tota fere domo regia, Christianæ Religionis amore transiit, id est anno MCCXLVIII. In testamento etiam suo dicit, quod ex Ordinie S. Dominici ad Nemonicensem & Vicentinum Episcopatum fuit promotus.
Verum hic interrogabit aliquis quænam sit illa civitas Nemonicensis, novis antiquisque Geographis ignota? Miræus aliique in Notitia Ecclesiarum, Latino Archiepiscopo Nicosiensi in Cypro tres subjiciunt suffraganeos, etiam Latinos; quorum duo Paphensis & Famagustanus, passim hodieque noti; tertius apud Miræum Minoriensis vel Limothomensis; apud Carolum a S. Paulo, Limochiensis vel Limichoniensis scribitur; adeo ut appareat admodum varie efferri hujus Episcopatus nomen; cujus si locum hodie requiras in tabula, aliud non invenies quam Limissum, littoralem urbem inter Paphum & Famagustam, [istic ubi nunc Limissum nominatur.] cui versus mediterranea adjacet vicus, Limißi antiqui nomine, ut ejus respectu potuisset urbs Neo-Limissus vocari. Si autem potuit Minocium in Limochium, & hoc in Limissum usu depravante commutari; cur non etiam ex Neominocio potuit fieri Nemonicium, & seculo XIII in usu frequentiori fuisse, pro quo denique Neolimissum & absque addito Limissum successerit. Quid quod Barbaranus pro Nemonicensi semper scribat Nimonicensem? nihil autem est facilius, quam Nemonicensem converti in Nimonicensem, & contra; & Limochiensis, proxime ad Nimonichensem accedit.
Sub annum deinde MCCLIV navigans in Syriam Bartholomæus, Regem atque Reginam visitavit, [Idem post aditam an. 1254 Syriam,] & in Ioppe atque in Sidone, atque ultimo in Accone, benignissime ab eis receptus, & tanto amore receptus fuit, ut in Franciam profecturi eum instanter rogarent, quod eos Parisiis visitare curaret; spem ei tribuentes, quod ibidem Sacra Dei ipsi communicarent. Deinde anno MCCLVII ex Cypro in Italiam traductus ab Alexandro IV, & Vicentinæ Ecclesiæ Episcopus constitutus, haud multo post hæreticæ factionis principem, nomine Gallum de Burgo S. Petri, disputando confudit, [factus an. 1257 Ep. Vicentinus,] eoque incurrit odium Eccelini tyranni, & actus ab eo in exilium est. Postea de regno Angliæ, quo pro fidei negotiis profectus erat, cum ipso Rege Angliæ pariter & Regina Parisios venit. Tunc autem, ut ipse ait, spes nostra desideratum cepit effectum. Nam piißimus Rex Francorum de spinea Domini Corona spinam unam excludi fecit, & nobis Regio poplite flexo, nostris ex opposito flexis genibus, devotus obtulit… Cum ergo anno MCCLX, [an. 1260 Legatione fungitur ad Anglum & Gallum,] perfido Eccelino mortuo, ad Civitatem Vicentiæ propinquaremus, Clerus & populus universus obviam nobis venit … Erat in civitate locus, qui Collum dicebatur, ubi sedes fuerat sathanæ … in quo, universitate civitatis favente, ad honorem Dominicæ Coronæ fundavimus ecclesiam Ordinis Fratrum Prædicatorum, cujus alumni fuimus, ibique Sacra, ad collum nostrum dependentia, quæ detuleramus, devote deposuimus.
Ughellum consule, si totam videre libet narrationem Bartholomæi; qui dum intendit restaurandis rebus, per Eccelini tyrannidem misere labefactatis; venit in Europam Jacobus Pantaleon, & anno (ut dictum est) MCCLXI fit Romanus Pontifex Urbanus IV; qui mox approbavit Ordinem Equestrem Fr. Gaudentum seu B. Mariæ Matris Dei, a Bartholomæo institutum, confirmata Regula quam pro iis scripserat Fr. Rufinus de Placentia, Pœnitentiarius Apostolicus. Primæ etiam Sponsæ suæ ante omnia consulens, ei quidem de optimo Pastore providit, [& an. 1263 factus Patriarcha,] Guillelmo videlicet; sed hoc fortassis numquam transgresso in Syriam, certe in Gallia mortuo sub annum MCCLXIII, necesse habuit alterum quærere; nec invenit aptiorem Bartholomæo, in negotiis Regni, post tot annos in Cypro transactos, perquam bene versato. Hunc vero illuc statim prompteque migrasse, eo credimus facilius; quod Ughellus testetur, reperisse se in antiquo Ms. cœnobii S. Salvatoris de Septimo, Florentinæ diœcesis, Rodulphum quemdam Vicentinum Episcopum, [Vicentiam cedit Rodulpho Ep.] anno MCCLXIIII die III mensis Octobris, ecclesiam Castrocari in Hetruria reconciliasse, cui S. Reparatæ titulus est. Nec refert, quod historici Vicentini æque hunc Rodulphum ignorent, ac transitum Bartholomæi in Syriam: sunt enim recentiores omnes, & confusa est tota ejus temporis Vicentina historia, nihilque certi habet de obitu Bartholomæi; solum autem hoc dicere potuit ex iis Ughellus, anno MCCLXIX vacasse Sedem, & ex duorum pariter electorum discordia vix demum anno MCCLXXXI conquievisse, lite dirempta.
Quomodo autem vacavit tunc vel antea Sedes? Non per mortem Bartholomæi (utpote cujus adhuc invenitur testamentum, anno MCCLXX conditum, excusumque a Barbarano) ergo per dimissionem Episcopatus, [Bartholomæo in Syria absente,] propter susceptum Patriarchatum, sicuti pluribus simili in casu exemplis firmari potest. Assumpti confirmationem, valde prægnantem, suggerit Vicentinum Chronicon Nicolai Smeregi, Notarii Vicentini, ab anno MCC usque ad MCCLXXIX, quo obiit, recensentis eos qui cum summo imperio & titulo Potestatis civitati annue præfuerunt, eo quo vixit & scripsit tempore. Hic cum dixisset, quod anno MCCLXIV, cum D. Gabriel exivisset de regimine, D. Episcopus Bartholomæus convocavit ipsum in prandium; nulla amplius facta Bartholomæi mentione ut Episcopi, narrat anno MCCLXIX, quomodo D. Bugamans de Luschis interfecit Abbatem de S. Iustina: [de Vicentino Episcopatu disceptatur,] quia cum D. Bugamans fuit ambasciator ad D Patriarcham pro Communi Vicentiæ, occasione quæstionis Episcopatus Vicentiæ; & D. Abbas de S. Felice, qui erat frater D. Abbatis de S. Iustina, volebat esse Episcopus Vicentiæ, familia dicti Abbatis de S. Iustina vulneravit dictum D. Bugamantem. Vivente ergo adhuc Bartholomæo, erat in quæstione Episcopatus Vicentinus; & lis coram D. Patriarcha Aquilejensi, ut capite omnium Episcoporum Marchiæ Tarvisinæ, agitabatur. Neque potest de Smeregi testimonio dubitari, ne forte anno non suo ista scripserit; utpote tunc cum res fieret vivens, & scribens in ipsa urbe Vicentina.
Difficultas tamen, quæ Barbaranum coëgit a Smerego dissentiri, solvenda superest; videlicet, quomodo potuerit Bartholomæus, [& ipsi rursum ut Episcopus interest an. 1267 translationi S. Dominici.] anno MCCLXVII, Bononiæ die nona intrante Iunio, cum titulo Episcopi Vicentini, signare Indulgentiam de licentia Archiepiscopi Ravennatis, & Bononiensis, Imolensis, Humanensis, ac Torcellanensis Episcoporum, quibuscum celebraverat translationem corporis S. Dominici in die Pentecostes, die V ejusdem Junii. Superest, inquam, difficultas, quomodo potuerit Bartholomæus, ut Episcopus Vicentinus, scribere Indulgentias obtinendas ab omnibus, qui prædictum Corpus in festo Translationis ipsius & per Octavas annuatim visitaverint: quomodo item potuerit, anno MCCLXX die XXIII Septembris, Testamentum condere, quod æque ac prædictam Indulgentiarum Bullam ex parte refert Barbaranus lib. 2, cap. 50 & 52. Solutionem utriusque difficultatis videor mihi posse sumere ex ipso Testamento, quod factum dicitur, facultate testandi accepta a sanctißimo Patre DD. Clemente, [ac testamentum condit an. 1270,] universalis Ecclesiæ summo Pontifice. Atqui Clemens IV obierat anno MCCLXVIII, nec tamen hic additur ullum ex consuetis tali casu signis, quo intelligatur, talis facultas data a Pontifice, tunc cum Testamentum scriberetur mortuo.
Vel igitur fictitium illud Testamentum est, & hoc admisso non valde urgeret difficultas prior, ubi præsumi posset nomen Episcopi per solam initialem litteram ex more ævi illius scriptum, ab auctoribus illud extendentibus, [jam antea in Vicentinā Ecclesiam reductus,] & prædictum Rodulphum ignorantibus, perperam converti in Bartholomæum, propter affinitatem litterarum R & B; vel, si verum est Testamentum, vivente adhuc Clemente Pape ex Syria in Italiam rediit Bartholomæus, senio gravis; deque imminenti sibi morte cogitans, non solum petierit condendi Testamenti facultatem, sed etiam in manus Papæ resignaverit Patriarchatum, cujus onera & curas nequiret amplius sustinere: cumque eodem tempore obiisset Rodulfus, [in eaq; postea mortuus,] & Vicentina Sedes per discordiam Canonicorum vacare pergeret, fortasse ab anno MCCLXVI; potuit idem Clemens Bartholomæo restituisse jus ac titulum Episcopi Vicentini. Vicentinis autem non recipientibus Bartholomæum, tamquam contra Capituli jus restitutum, manserit ille in Bononiensi Conventu, usque dum turbarum pertæsi Vicentini ipsum reciperent, post prædictam Abbatis Justinensis cædem: atque ita potuerit ille Vicentiæ Testamentum condidisse, & anno eodem MCCLXX vel sequenti ibidem obiisse; atque anno MCCCLIIII reperto corpore integro fuisse translatus. [& an. 1354 repertus integer.] Ceterum sive Episcopatum suum Vicentinum abdicato Patriarchatu receperit Bartholomæus, sive non; vacavit Patriarchatus aliquanto tempore, propter vacationem Apostolicæ Sedis, Siquidem Clemente IV, ut dictum est, pridē mortuo; non ante I Septembris anni MCCLXXI electus est successor Gregorius X, a quo mox videbimus novum Patriarcham institutum, quod morte præventus Clemens facere non potuerat.
De Thoma Lentinensi, initium n. 34, sic lege — Thomæ & Eliæ creationem, priorisque de Acconensi Ecclesia dispositionis confirmationem, indicat Nicolaus Papa IV &c.
Col. 2 lin. 24 — scimus deinde Thomam — adde — de Lentino a patria dictum, fuisse ex Ordine Præd. &c. — lin. 36 post — munere Apostolicæ legationis — dele verba sequentia usque — apparet — & hæc substitue — quo durante acceperit, præmemoratas a Bzovio, Urbani IV Epistolas tres, hoc mandantes, ut deferentes prohibita Saracenis anathemate percelleret, utque una cum suis Episcopis (Bzovius ex præconcepto errore Suffraganeos nominat) festivitatem corporis Christi celebraret, atque pacem inter Cruce-signatos nec non reliquos Christianos in Syria procuraret. Hæc autem aliaque quomodo egerit, & quanta cum Romanæ Curiæ satisfactione, apparet tum ex Epistola Gregorii X &c. — & lin. 7 a fine dele — per alterius Thomæ mortem.
Pag. LXV col. 2 lin. 4 a fine — factum fuisset — l. — factum non fuisset & lin. antepen. abducere — l. — abduxisset.
Pag. LXVI n. 261 lin. 8 — Saxonia — l. — Franconia — & lin. 5 a fine dele — sæpe egeram.
N. 262 post — texenda — dele sequentia usque ad lin. 18 — Ne ergo — quia intelligo ejusmodi animulas, in antiquis monumentis esse communes Parisiis, & alibi quoque easdem reperio, etiam in Suecia.
Pag. LXVII n. 264 lin. 4 dele — quidpiam.
Pag. LXVIII n. 266 lin. antepen. & penult. dele — fortassis anno MCCLXVII, non MCCXVII.
Pag. LXIX n. 271 lin. 7 sic lege — impressa Basileæ an. 1553 & recusa Francofurti —
Ibid. ad finem adde — Ex hactenus dictis apparet, annum MCCXXXVIII, tamquam annum cœptæ, in Europam migrationis, eatenus solum a me defendi, quatenus nullus fide dignior Sanwico auctor profertur, aut rei gestæ vicinior, & prolata in contrarium exempla satis commode refutantur. Alias cum S. Cyrillus faciendam migrationem prædixerit, ante obitum suum, qui juxta meum calculum contigit VI Martii MCCXXXIII, congruentius videtur futurum fuisse, si ea res tractata sit ipso eo anno, congregatis ad novi Prioris electionem Fratribus; & sic nullam difficultatem faciet Valencenensis in Belgio fundationis tractatio, de qua dicuntur fidelia satis instrumenta haberi pro anno MCCXXXV mense Martio. Neque gravis hic error fuerit in Sanwico, annis LXX aut pluribus post rem factum scribente. Sed qui tabulis, nuper in lucem datis, haud illibenter habebimus fidem, etiam contra Sanwicum, utpote istius quod prætenditur ævi stylo ac lingua scriptis, nec aliunde suspectabilibus; earumdem editorem P. Gregorium a S. Martino exoratum volumus, ne indignetur nobis, quod Burdegalensibus quibusdam Magistris alphabetariis, hominibus nihil ultra præsentis ævi litteraturam aut doctis aut docere aptis, quantumvis juratis, fidem dare recusemus, dum asserunt, versus illos, quos laudant, XII ac XIII esse sculptos, Etenim in iis nihil apparet vetustioris idiomatis, sed lingua pure Francica quali nunc loquimur. Ab hac autem quam diversa fuerit istorum seculorum lingua, patet ex poëmatis de Vita & morte S. Ludovici ab Eruditissimo Cangio editis; ut de Vasconicis monumentis apud Catellium legendis taceam; cum tamen Burdegalenses eo tempore in publicis privatisque scripturis Vasconice dumtaxat loquerentur ac scriberent, quod etiam fere hodiedum observant. Poteram differentiam veteris hodiernæque linguæ etiam imperitis earum demonstrare, poëmatum exempla adducendo; cum iisque conferendo inscriptiones quas illi jurant tam esse antiquas, veri autem antiquarii judicant vix habere ætatem annorum centum: sed eædem rationes quæ persuaserunt multa prælo parata ei subtrahere, istis etiam suadent in præsentiarum supersedere: maxime cum non desperem fieri posse, ut quos nunc adversarios patior, aliquando mihi habeam isto saltem in puncto consentientes; cum eis vacaverit ea monumenta per se consulere, in quæ nunc obiter digitum intendi.
Pag. LXX lin. 10, dele hæc verba — neque quod scitur substitutus est alius — atque hæc substitue: — eique suffectus Guilielmus Estendardus, Magnus Conestabilis Regni Siciliæ cis Pharum, seu Neapolitani, sub Rege Carolo Andegavensi, nominatur a Lelio Marino in Vita S. Petri Cælestini; quem in fuga deprehensum, ipse jussus a Rege suo est, ex urbe Vestia, ubi attinebatur, Anagniam adducere ad Bonifacium Papam: quod & fecit, ac deinde ad octo vel septem annos titulum Patriarchæ gessisse potuit.
Ibid. col. 2 lin. 3 dele — amplius —
N. 275 lin. 4 — ut Sanctum — adde — Operæ pretium fecerit Ordo; si in illius cultus diem ac modum inquiri faciat: etsi enim sub Turcis Cyprus sit, non desunt tamen in ea Christiani, qui docere aliquid ex traditione possint.
Ibid. lin. 12 post — Ecclesiæ Patriarchalis sic lege — Quapropter facile credimus Ughello, asserenti, quod Philippus Alenzonius titulum illum gesserit, una cum titulo Archiepiscopatus Rotomagensis; cui Sammarthani etiam jungunt Administrationem Archiepiscopatus Avenionensis. Porro ex ea causa quod titulus Hierosolymitani Patriarchæ sic esset occupatus, factum puto, ut S. Petrus Thomasius &c.
Pag. LXXI, n. 276 lin. 6 a fine — Asterias — l — Asterius —
Pag. LXXX, col. 2 lin. 16 a fine — ΔΟΣΙΟΘΕΟΣ — l — ΔΟΣΙΘΕΟΣ.
Ibid. post Sigillum adde — Descripseram etiam mihi totius illius (ut cum Latinis loquar) Formatæ tenorem. Sed hic, nescio quo casu periit, damno non magno; invenitur enim, aut idem, aut fere idem, in Euchologio Goar pag. 681, sub hoc titulo: Oratio condonatoria in omnem neceßitatis articulum: est autem revera Formula testificativa, qualem dixi, quam mulieri cuidam, ut filiæ suæ spirituali, concedit Germanus, Dei misericordia Amathuntis Episcopus, civitatis Nemesi & Cureorum Præfectus.
APPENDIX AD DIEM DVODECIMAM MAII.
[Errata]
Pag. 1 Col, 2 lin. 4 a fine deleatur B. Gemma, & ultimo loco ponatur B. Joanna, Alfonsi V Lusitaniæ Regis filia, Ordinis S. Dominici, Averii — tum vero deleantur quæ, de ipsa habentur inter Prætermissos pag. 3 col. 2.
Pag. 2 col. 2 de S. Macario Abb. adde — Nulla etiam ejus mentio habetur inter Officia propria Aquensis Ecclesiæ anni 1668.
Pag. 3 col. 1 de S. Severo lin. 5 — Montispellitanos — l — Montepessulanos.
Ibid. de Ermengarde, lin. 2 sic lege — Cum titulo Beatæ relata in Bibliotheca Præmonstratensi, & Gynæceo Arturi: Saussayo solum inter Pios locatur.
Ibid. col. 2 post lin. 15 a fine adde — S. Gemma Virgo in territorio Sulmonensi, castro Gaurianensi, velut ex hujus loci monumentis, a Ferrario collocatur hoc die in Catalogo Sanctorum qui Romano Martyrologio desunt: nos vero ejus Vitam inde nacti, comperimus coli���������������XIII Maji
Pag. 4 de S. Hippolyto col. 1 lin. 5 post — Sueciæ — adde — Et hac de causa, ut nobis indicat Claudius Castellanus, usque hodie portatur corpus S. Hippolyti, per omnes plate as oppidi Sandionysiani. Habemus nos aliam ejusdem Translationis historiam, unde constat, ex Alemannia suique ibi nominis Prioratu Sandionyfianis subjecto, vulgo S. Pilt, allatum esse corpus tempore Fulradi Abbatis. Dies autem ejus Natalis est. ������������������XIII Augusti
Ibid. sub med. de S. Theodoreto, lin. 4 post — dicitur — adde — Sed cum Vzetiensis Cathedralis ecclesia, cujus ille Tutelaris est, eum vulgariter nominet Saint Theodorit, apparet priorem nomenclaturam magis finceram esse. Colitur potißimum. ������������������XXIII Octobris
Ibid. col. 2 post lineam 15 addatur.
B. Nonius Alvarez Pereira & c. uti fuse pag. 680 — & nota, tantam in aliquibus fuisse criminandi libidinem ac temeritatem, ut eum nec inter Prætermissos quidem relatum quererentur; & tamen non possent dißimulare istum locum sibi lectum, allatis inde verbis, quibus expectationem potiorum Actorum indico: sed omissa præcipua causa præteritionis istius, quod scilicet suum Beatus iste cultum alio die habeat. Multam operam dedi, etiam appellato Vlysipponensi Archiepiscopo, ut desiderata Acta consequerer, daturus ea cum actis Sanctæ Principis Ioannæ, non obstante ratione prædicta: sed frustra hactenus. Interim accusor procaciter tum ingratitudinis erga serenißimam familiam Brigantinam, de Societate nostra optime meritam; tum livoris in Ordinem Carmeliticum; quasi studiose prætermiserim B. Nonium, de quo tam multa habere ex speculo poteram: cum tamen hoc sit editum, diu post impressum XII Maji, & justa esset causa non retardandi editionem primæ partis, acceßione longioris Appendicis, cum ob eamdem causam oportuerit etiam XVII diem prætermittere, alias Tomo III destinatum.
DE SS. NEREO ACHILLEO DOMITILLA.
Nereus, Eunuchus Martyr Terracinæ in Latio (S.)
Achilleus, Eunuchus Martyr Terracinæ in Latio (S.)
Fl. Domitilla, Virgo Martyr Terracinæ in Latio (S.)
Euphrosyna Virgo, Martyr Terracinæ in Latio (S.)
Theodora Virgo, Martyr Terracinæ in Latio (S.)
Pag. 6 col. 2 post num. 8 adde — Fingunt etiam Epistolas ad istum a Sanctis, ex Insula Pontia, & ab hoc ad illos datas, de Simonis Magi & Petri Apostoli contentione, argumentis ex Hegesippi apud Surium fragmento desumptis: quas Epistolas merito explodes.
Ibid. num. 9 adde — Gonsalvus Davila in Theatro suo Ecclesiastico, ubi de ecclesia Oxomensi pag. 41, enumerans Reliquias Cathedralis illius, nominat, Caput S. Domitillæ Virg. & Mart. & Capita SS. Nerei & Achillei Martyrum, [Domitillæ Manentis Virg. Vicentinæ egregia sanctitas.] de quibus libenter plura discemus. Placet etiam huc, ad S. Domitillæ gloriam, referre, quod in Hist. Vicentina narrat Franciscus Barbaranus, lib. 3 cap. 102, de sacra quadam Virgine, Aurelii Manentis & Prosperæ Traversiæ filia, quæ, victis generose carne & seculo, monasterium S. Thomæ ingressa cum vidua matre, dici voluit Domitilla, pro singulari sua devotione erga Sanctam istam, cujus Vitam legere & sociabus legendam commendare solebat. Ea enim anno MDCXXV ipsius Sanctæ festo, ad meliorem evocata est vitam, multis magnisque cælestibus favoribus ante & post mortem cumulata; ejusdemque Vita ibidem asservatur, scripta a Domina Violante Sessa, & in epitomen loco citato redacta: quarto autem mense post sepulturam, reliquo corpore dissoluto, caput, cum velo & integumentis suis omnibus, fuit repertum integrum; ut fortaßis eadem aliquando auctura sit numerum Sanctorum hujus diei, ideoque specialius mereatur hic indicari.
Pag. 13 col. 2 num. 2 lin. 4 a fine dele — saltem hactenus excusis Antverpiæ — quia id est universale, & in fine adde — Id autem fit ex ritu tota Quadragesima ordinarios, ut antiquior Statio sola diem signet. Ita Claudius Castellanus observat, Sabbato 3 solum notari Stationem ad S. Susannam, quamvis illa extendatur usque ad S. Mariam Angelorum: & feria III Majoris hebdomadæ tantum nominari S. Priscam, quamvis junctus ei sit vicinus S. Sabas. Vnicus autem invenitur dies Iovis. ad quem conjunctim nominantur S. Silvester & S. Martinus: dubitaturque an eo intelligatur tantum S. Martinus in montibus, ubi cum S. Martino Turonensi S. Silvester secundarius Patronus est loci; an vero cum S. Martino de montibus, intelligatur S. Silvester in Campo Martio, ubi etiam eo die habetur Statio.
[3] Porro gratiæ isti, indultæ seu renovatæ Stationis ad SS. Nereum & Achilleum, addita intra mensem est &c.
DE S. PANCRATIO.
Pancratius Martyr, Romæ (S.)
Dionysius Patruus Romæ (S.)
Pag. 18 col. 2 lin. 17 post dicuntur — adde — verum, quoad tempus translatarum prædictarum Reliquiarum, errare Pancirolium, apparet ex Historia Stationum Romanarum, edita a Pompejo Vgonio: hæc enim Historia impressa est Romæ anno MDLXXXVIII, & tamen pag. 318 fit mentio utriusque altaris, & corporum sub eo collocatorum; diciturque posterius altare loco motum, atque co ubi nunc est positum fuisse, tempore Pii V, curante Ptolomeo Card. Gallio.
Ibidem in fine Paragr. 1 adde — Meminit autem Claudius Castellanus eosdem ibi se vidisse, septennio prius quam suum Piazza Sanctuarium ederet; eosque Francos natione, quorum ibi Novitiatus sit.
Ibid. post num. 6 adde — Scribit nobis prælaudatus Claudius Castellanus, præsentem se fuisse, cum in Basilica Lateranensi, ipso die Paschæ, ante & post Vesperas, ex peribolo cyborii, multis facibus circumdati, ostenderentur viginti Reliquiaria: ad exhibitionem vero Capitis istius, quod Canonicorum unus elevatum tenet, Cantores hinc inde duos, Latinis verbis unum, Italicis alterum, intonuisse: Caput S. Pancratii Martyris, de quo sanguis exivit, dum hæc sacrosancta conflagraret basilica.
Pag. 19 post num. 9 adde — In Collegiata &c. uti pag. 680.
Pag. 20 lin. 10 adde — Quales autem sint illæ, quas Hispani se dicunt habere Garraji, veteri (ut volunt) Numantia, una cum Reliquiis SS. Nerei & Achillei, de quibus supra, ipsis divinandum relinquo.
Pag. 22 Post Annotata addantur.
MIRACVLA Lantuscæ in Comitatu Niciensi patrata.
ex Ms. Italico Instrumento.
Pancratius Martyr, Romæ (S.)
Dionysius Patruus Romæ (S.)
[5] [Interrogati Syndici Lantuscani,] Anno MDLXXXVIII, die XXI Novembris, Lantuscæ, coram nobis Nicolao Taoni Balivo Ducali ejusdem loci, comparuerunt Domini, Christoforus Otto & Antonius de Cerra, Syndici ejusdem etiam loci; admoniti per gratiosissimam unam epistolam Reverendissimi Domini, D. Honorati Martellii Abbatis S. Pontii, & E. dignissimi Episcopi Niciensis, qualiter in inclita civitate Taurinensi, vir quidam excellentissimus & devotissimus, ex ordine Jesuitarum, qui ab ipso Reverendissimo edoctus sit, quod in hujus oppidi Lantuscani territorio habeatur ecclesia, fundata in honorem S. Pancratii; quam non solum Lantuscani indigenæ ac loca circumvicina; sed etiam longius positi in Provincia ac Pedemontio soleant reverenter frequentare; adeoque pulchra, [quæ causa Sancti cultum apud ipsos promoverit.] ut inter campestres hujus diœceseos nulla concinnior reperiatur; quodque optaverit vir idem devotissimus intelligere, qua ex causa ipsa ecclesia tam splendide ædificata fuerit; & utrum vel olim, vel in præsenti, contigerint aliqua, quibus illuc incitata fuerit hæc Communitas.
[6] Voluntati autem ipsius Reverendissimi cupientes satisfacere prænominati Domini Syndici, [Senioribus loci in testimonium adductis,] stiterunt Nobis Mag. Paulettum Taoni, Petrum Malaucenam, Bertrandum Marcum, Mag. Antonium Lancium, cum Ludovico Lea, Gaspare Auda, Honorato Gallio, Petro Taoni, qui omnes nonaginta, octoginta, aut sexaginta annorum respective, uti & nos Balivus ac præsens noster Secretarius subscriptus, multique alii similis ætatis, protestatione prævia de veritate dicenda, affirmarunt & deposuerunt unanimiter, verum esse, quod audiverint ab antecessoribus suis, sicuti etiam nos audivimus ex parentibus nostris dum viverent; primam occasionem hujus ecclesiæ fabricandæ, datam a quodam peregrino Presbytero, veniente ex partibus Orientis, & secum ferente ossa nonnulla: quæ ossa, cum ad locum venisset, ubi nunc est ecclesia, ultro se moverint, seque ipsius potestati subtraxerint; [affirmant id factum per Reliquias illuc miraculose allatas,] ita ut coactus fuerit Lantuscam regredi, & quid sibi accidisset, manifestare. Egressi ergo Presbyteri hujus loci, cum prædicta ossa debita cum reverentia accepissent, & intellexissent afferri Roma, atque esse ex corpore gloriosi S. Pancratii; fecit Communitas in ejus honorem ibidem extrui sacellum, quod successu temporis auctum ornatumque, denique his nostris diebus ad hanc excrevit pulchritudinem amplitudinemque, partim ex ipsiusmet Communitatis liberalitate publica privataque, partim ex collatitiis peregrinorum eleemosynis, aliorumque eodem venientium ac varia opera pia exercentium, succurrendo pauperibus, & puellas orphanas in matrimonium elocando.
[7] [Ibidem sanaces fuisse] Addunt quod, per ejusdem Sancti intercessionem, divina Majestas fecit & facit quasi infinita miracula, reddendo eis sanitatem, qui causa morborum suorum veniebant ad visitandam prædictam ecclesiam. Potissimum autem quod nostris diebus, sanata fuit quædam mulier Grassensis; quæ a cingulo deorsum sui impotens, & sensus expers, completa hic sua devotione, regressa est sana. Sanatus etiam fuit anno circiter MDLX puer quidam de Turri, [mulierem gressu,] qui nec gressum necloquelam formare poterat. Hunc cum sui parentes huc attulissent, orationemque fecissent; surrexit in pedes suos puer, ambulavitque & dixit, Pa. Ma. Qui admirantes simul & gaudentes, laudaverunt Deum cum jucunditate, & glorioso Sancto reddiderunt gratias pro ejusmodi beneficio, [puerum gressu & loquela,] protestantes, quod filius suus numquam locutus fuerat vel ambulaverat: erat autem decennis circiter vel duodennis; res vero ipsa contigit in conspectu centenatum aliquot personarum, ipsiusque supradicti Scriptoris, qui tum inserviebat Missæ cujusdam sui fratris Sacerdotis.
[8] Sunt anni circiter sedecim vel octodecim, quod huc a marito suo supra equum adducta fuit mulier ex loco S. Martini, [ac feminam similiter utroque privatam,] Feria secunda Paschali: quæ Dominica sequenti pedes ad propria rediit, quæ prima vice recuperavit gradiendi, & secunda loquendi facultatem, quam a quadriennio vel quinquennio prorsus amiserat, occasione cujusdam infirmitatis: & utrumque contigit coram millenis hominibus. Alius quidam Niciensis, veniens a dicta civitate manibus pedibusque reptando, erectus rediit, post completam suam hic devotionem. Similiter & Mag. Petronius Capellus convaluit a sua infirmitate, quæ ipsum annis aliquot in lecto detinuerat, cum magnis angustiis letiferisque doloribus: [item virum] convaluit autem mox atque suscepit inspirationem sibi factam de curanda hic novena, quod & fecit. Nos vero id didicimus ex ejus sic publice narrantis ore, cum præsens Lantuscæ adesset. Item a biennio circiter sanatus est filius cujusdam Mag. Dominici Provincialis, [ac puerum,] cauponam Niciæ exercentis, qui nec loqui nec gradi poterat: mox autem venit in conspectum hujus ecclesiæ ad eamdem supra equum ductus a parentibus suis.
[9] [juvenempanis fastidio laborantem,] Temporibus Fr. Thomæ, circa annum MDXX, gratiam obtinuit juvenis quidam Bolenensis, panem manducare non valens: qui huc adveniens, oblatus fuit Fr. Thomæ, Missam celebranti; qui sub eadem pro juvene deprecatus, finito Sacrificio ipsi dixit, In virtute Dei & per intercessionem gloriosi S. Pancratii, manduca hunc panem: accepit autem porrectum sibi juvenis, & manducavit ac porro manducare perrexit absque ulla difficultate. Legitur etiam aliud quoddam miraculum, factum navigantibus in mari & periclitantibus, [ac periclitantes in mari adjutos.] qui invocato glorioso Sancto salvati sunt, atque tabellam gratiæ testem obtulerunt. Atque hæc dimissis infinitis aliis dicta sunto de favoribus & beneficiis divinis, hoc in loco obtentis aut testatis: de exemplis autem ultionis divinæ iidem dixerunt talia non deesse.
[10] Notabile imprimis fuit, quod quidam hac transiens, ut Utellam iret cum jumento, cœpit fustem ab ecclesia; viam vero suam prosequenti, cum venisset supra collem Picalis, [Punitus ab ecclesia furatus fustem,] staretque in conspectu ipsius ecclesiæ, facies ei in humerū versa retrorsum est, nec potuit antrorsum aut retrorsum procedere. Cum ergo culpam suam agnovisset, ejusque veniam postularet, cum pollicitatione, quod quotiescumque illac imposterum iret, oleum Lantuscæ venditurus, mensuram unam donaret ecclesiæ; rediit ipsi vultus in proprium statum: cui voto si aliquando deesset, mulctam ipse sibi indixit integri congii amittendi. Castigati etiam fuerunt milites quidam, defuncti quondam Domini del Cros, anno MDXLII, cum Nicia a Turcis obsideretur. [& milites cereorum raptores,] Hi cum hac transeuntes diripuissent faces & cereos ipsius ecclesiæ, & Varum fluvium trajicere vellent, omnes submersi sunt, quemadmodum notarunt alii milites qui totam rem viderant. Sed alia similia exempla plura contigerunt, quæ æque ac illa prioris generis causa brevitatis transmittimus.
[11] Ut porro ad ipsa Sancta ossa regrediamur, cum de ipsis per plures annos nihil requisivissent Domini Priores, Syndicique, [Circa an. 1578 requisitæ Reliquiæ,] & alii principialiores Lantuscani; placuit ipsis, ante hos annos non multos, certiorem eorumdem notitiam capere. Perscrutantes igitur altare majus ipsius ecclesiæ, primum in ejus medio repererunt quamdam concavitatem subtus petram, atque in ea capsulam albam quæ marmorea videbatur, non tamen erat; intraque eam pyxidem ligneam. Hanc debita cum reverentia accensisque luminaribus accipiens & aperiens D. Prior, invenit quinque partes osseas, quæ videbantur esse brachii & manus, absque ulla scriptura. Has vero Reliquias jussit Communitas elevari intra simulacrum, [de sub altare elevantur, ac novæ capsæ includuntur,] conformatum in figuram brachii manuumque argentearum. Quo facto vehementer crevit crescitque devotio prædicta: & duodecimo die Maji, nec non secunda Feria Paschæ & Pentecostes, instituitur Processio; in qua ipsæ Sanctæ Reliquiæ palam ostentantur. A dicta autem secunda Paschali feria, usque ad diem VIII Septembris, quando Dominæ nostræ Nativitas celebratur, ordinarie & quasi continue, ex omni parte huc adveniunt peregrini omnis conditionis. Ecclesiæ vero ipsi optime ministratur, quia omni Dominica & diebus aliis, quoties usus fert, celebratur Missa; ita ut ipsa ecclesia habita ab olim fuerit, & etiam nunc habeatur, in magna devotione a bonis & fidelibus Christianis. [& an 1588 de his omnibus scribitur instrumentum.] Et quia hæc omnia sunt pura ac mera veritas, sicut supra dictum, narratum, & depositum fuit, ego Nicolaus Taoni, Balivus Ducalis dicti loci de Lantusca ut supra, ad instantiam Dominorum Syndicorum, per manus subscripti nostri & dictæ Communitatis Secretarii, concedo præsentes testimoniales litteras. Datum ut supra per d. D. Balivum.
Ego Antonins Auda Notarius.
Ita Instrumentum authentice scriptum, & a P. Ioanne Iacobo Turrinetto, [Lantuscæ situs,] ante annos circiter quadraginta Taurinensis nostri Collegii Rectore, missum Bollando nostro. Distat autem Lantusca p. m. 18 a civitate Niciensi, versus mediterranea in Boream, ad dexteram ripam Visiliæ, post 9 circiter milliaria miscentis se supranominato Varo; & in modica trium aut circa milliarium distantia respicit Turrim, Bolenam, atque Vtellas, hic etiam nominata loca; quorum omnium, atque imprimis Lantuscæ, meminit Petrus Ioffredus Presbyter Niciensis. in notitia illius Vrbis, Diœcesis ac Comitatus cap. 17. Sed, quod mireris, idem Auctor, in fine sui libri, texens Episcoporum Niciensium, deinde & Abbatum S. Pontii Catalogos, Honorati quidem Martelli, [Honoratus Ab. S. Pontii] post ejusdem nominis & cognominis patruum, meminit inter Abbates; at qui ab anno MDL ad MDXCII dignitatem tenuit, ex Lantusca æque ac ille natus, Sanctorumque Pancratii, Honorati & Ludovici sacellum, suis ac patris Ludovici sumptibus, in ecclesia S. Pontii (ea loco est parochialis) perfecit; alium tamen pro eodem tempore nominat Episcopum, scilicet Ioannem Ludovicum Pallavicinum, qui anno MDLXXXIV consecratus, sequenti mox anno Serenißimum Carolum Emanuelem Subaudiæ Ducem, cum Catharina Austriaca ex Hispaniis reducem, exceperit, ædesque Episcopales instaurarit, & anno MDXCVIII diem suum obierit, teste Martinengo in Catalogo Episcoporum Niciensium. [Lud. Pallavicino Niciensem Episcopatum tenente,] Eumdem Ordinem tenet Ferdinandus Vghellus. Sed quoniam addit, Pallavicinum, ex Marsicano Regni Neapolitani Episcopatu Niciam translatum die VII Novembris MDLXXXIII; datur locus suspicandi, eam translationem a Romano Pontifice factam, non fuisse receptam a Canonicis Niciensibus, nixit Privilegio Lucii II, anno MCXLIV inter alia sancientis, ut obeunte ejus loci Episcopo, nullus ibi, nisi quem ipsi Fratres… Canonice elegerint, Episcopus statuatur. Elegerint ergo illi, suo, quod habere credebant, jure usi, Abbatem S. Pontii; res autem in contentionem adducta, inter Electum Niciæ & Romæ Consecratum, ea conditione fuerit composita, [permissus Elect. titulum genere.] ut Abbas S. Pontii dici & scribi semper posset Electus Episcopus Niciensis (hoc enim significat littera E) & forte cum jure succeßionis, si præmori Palavicinum contingeret: quæ decisio si Niceensibus placet, debebunt illam acceptam referre Instrumento isti; sin minus, expectabo aliam ab illis viam monstrari; qua fidem Notarii sui tueantur.
Pag. 25 de S. Chrispolito, Annot. c — 16 Maji l. — 26 Maji.
Pag 26 ante Commentarium de S. Philippo, ponatur.
DE S. FELICE, PVERO MARTYRE,
ROMA PALMAM SICILIÆ OPPIDVM TRANSLATO.
SYLLOGE HISTORICA.
De Auctoribus translationis & modo inventionis.
Felix, puer Martyr, Roma Palmam Siciliæ Oppidum Translatus (S.)
D. P.
Palma, recentis admodum conditionis claritatisque oppidum est in Sicilia, [Anno 1675 Corpus Felicis,] diœcesis Agrigentinæ, juxta fluvium Narum, quod alias Blanca-villa dictum, anno MDCXXXVIII, in favorem Caroli de Caro istic Toparchæ, titulum Ducatus accepit. Ibi Sanctimoniales Benedictinæ, sub appellatione B. Mariæ de Rosario, Parthenonem habent; in quo Professa adm. Rev. Mater, Soror Maria Sepulta a Conceptione, cum anno MDCLXXV, occasione promulgati a S. D. N. Innocentio XI Iubilæi, Romam acceßisset, nescio quo specialis neceßitudinis nexu adstricta Eminentiss. Carolo S. R. E. Card. Bonello; eumdem exoravit, ut ne absque alicujus Sancti ac nominati Martyris corpore in Siciliam remitteretur. Erat tunc S. D. N. Papæ Vicarius Generalis, Romanæque Curiæ ejusque districtus Judex Ordinarius, Eminentiss. Gaspar tit. S. Silvestri in Capite S. R. E. Presbyter Cardinalis de Carpineo: ad cujus officium pertinebat Martyrum corpora de cœmeteriis extrahere, & extracta consignare, quibus visum fuerit ea esse ad cultus divini augmentum concedenda. [a Card. Vicario datū Card. Bonello,] Hic a Card. Bonello appellatus, eidem corpus sancti Christi Martyris Felicis, nomine proprio inventi per se, atque de mandato S. D. N. Papæ ex cœmeterio S. Calixti extractum, in capsula, imo urna, ex ligno nigri coloris consecta, ac crystallinis laminis vallata, bene clausa, & funiculo serico coloris nigri colligata ac suo sigillo signata, rite contradidit, sub data XIII Martii, per manus Joannis Vincentii Guizzardi Secretarii; facultatem eidem concedens, ut prædictum sacrum corpus apud se retinere, aliis donare, extra urbem transmittere; & in quacumque ecclesia, oratorio, aut capella publicȩ fidelium devotioni exponere & collocare valeret.
[2] Ille vero eadem ipsa die, per manus sui item Secretarii Ioannis Baptistæ Abbatis Michalii, [& ab hoc cuidam ex Sicilia Benedictinæ Palmensi,] scribi jußit donationem prædicti Corporis, cum eo quo acceperat jure in favorem prænominatæ Sororis Mariæ-Sepultæ: quod quia eodem mox anno, servatis servandis, ab eadem domum regressa, publicæ venerationi expositum fuit in prætitulatæ S. Mariæ de Rosario ecclesia, Dominica IV post Pascha, tunc in XII Maji cadente; ea lege ut ipsa Dominica Sanctimonialibus, sacrum eum thesaurum exhinc possessuris, [exponitur 4 Dom. post Pascha, tunc 12 Maji.] Translationis titulo festiva quotannis haberetur; placuit pranominatū S. Felicem Martyrem tali diei adscribere; simulque meminisse imaginis in ære sculptæ, ubi is repræsentatur habitu juvenculi, rosis coronati, altera manu palmæ ramum ferentis, dextera effigiem ejus in quo colitur parthenonis, inter palmarum arbores, credo ad distinctius designandum oppidum quod in recessu expressum cernitur. Inscribitur autem S. Felix puer Martyr, ætatem teneram, ut existimo, indicante oßium exilitate: cum id non indicetur in Romanis authenticis, quarum exempla accepimus, manu & sigillo quatuor Iuratorum Palmensium anno MDCLXXXII obsignata.
[3] [Accepta postea attestatio docet,] Nos in hoc opere Romanos istius modi Martyres, uti non laboriose conquirendos putamus, ita nec ab eo penitus resecādos, maxime cum iis accedit notitia aliqua, vulgari distinctior, & quam communicari posteritatis intersit. Id autē in præsenti Sancto accidit. Ab eo enim, qui Cardinali Vicario operam commodaverat suam in sacro corpore extrahendo post tempus aliquod impetrata etiam Attestatio fuit, de modo inventionis certitudineque Martyrii; quamvis neutrum soleat addi authenticis, cum quibus talia Corpora ab Vrbe emittuntur. Ea Attestatio ex Italico sic Latine redditur. Corpus S. Felicis fuit inventum in Cœmeterio ad Viam Appiam, quod quidem generaliter venit sub nomine S Calixti; verosimiliter autem ipsum est, quod appellatur in Actis Martyrum Sanctorum, Eusebii Presbyteri, Marcelli Diaconi, & Sociorum, milliario primo ab Urbe; quo de agit Aringus, Romæ Subterraneæ lib. 3 cap. 20; ubi etiam mentionem facit S. Pontiani Pueri Martyris, post illustre Martyrium ibidem sepulti de quo agendum nobis XXV Augusti. Etenim locus unde extractum fuit Corpus præfatum, [erutum fuisse ex Calixtini Cœmeterii parte,] extra eamdem ubi dictum cœmeterium est portam, uno præcise milliario distat; habens ingressum, mox a transito tempello, cui nomen, Domine quo vadis? qua scilicet formula Petrus Apostolus, Vrbe egrediens causa declinandæ persecutionis, dicitur allocutus obvium sibi Christum cum cruce; & accepisse responsum, Vado Romam crucifigi. Est autem ingressus ille ad viæ dexteram, [proxima tempello S. Petri via Appia.] post ruinam cujusdam veteris lateritii sepulcri, quod Antiquarii nostri volunt esse S. Torunii. Nemo tamen amplius recordatur, ex quo præcise ambulacro seu dormitorio S. Felix extractus sit; eo quod multitudo eorum corporum, quæ simili ratione extrahuntur, memoriam ejusmodi confundat.
[4] Loculus, intra quem repertus ille fuit, nullum aliud corpus continebat: nec vero plerumque solent aliter corpora quam singularia inveniri; & rarissimi admodum sunt tumuli, [Nomen cum forma Palmæ repertū in calce:] quos vocant bisoïnos; nisi forte alicubi consepulti sint mater & filius infans. Nomen repertum est, exaratum intra calcem, qua compaginantur tegulæ loculum claudentes: eademque in calce, recens dum esset adhuc & mollis (in Fresco vulgus dicit) similiter exarata cultello cernebatur rudis forma palmæ semipedalis. Plura nomina ac titulos alios frustra requisieris, in ista Cemeteriorum simplicitate: ut summum reperiuntur quandoque consepulta corpori munismata quædam, nomen & effigiem ejus Imperatoris referentia, sub quo passus Martyr est: sed apud S. Felicem nihil tale inventum est, non sanguinis vascula, non aliud quidquam: unicum, & ex sententia sacræ Congregationis sufficiens Martyrii indicium aderat, forma palmæ. Quæ aliorum Sanctorum corpora in proximo fuerint tumulata sciri nequit: [aliud nihil:] cum talium ratio haberi non soleat, & authenticas scribentibus satis esse videatur, si nomen cœmeterii exprimant, & fidem martyrii velut certi faciant. Credo tamen, si qua in vicino corpora fuerint, anonyma fuisse omnia: quia non nisi paucissimis invenitur additum nomen: & unius dumtaxat recordor ego, quod in isto cœmeterio fuerit cum nomine suo repertum, scilicet S. Colvandri.
[5] Habes responsa quinque, ad totidem quæsita Romam ex Sicilia missa; vel ideo maxime hic apposita, ne quis plura quærendo frustra velit laborare insimili, [nec amplius quid sperandum.] qui nullo non die occurrit, casu: item ne quisquam nominibus, ut plurimum Romæ recens delectis, magnopere fidat; aut ipsa requirat in Martyrologiis, ad definiendum diem annui cultus; nedum persuadeat sibi, cum forte in idem nomen alicujus Romæ paßi inciderit, ejus se corpus accepisse; aut antiquiorem aliorum posseßionem turbatum eat, ex male fundata præsumptione contra nitendo, sibique eumdem vindicando.
DE S. PHILIPPO PRESB.
Philippus Presb. Thaumaturgus (S.)
Eusebius monachus, Confessor, Agyræ in Sicilia (S.)
Philippus Diaconus, Panormi in Sicilia (S.)
Pag. 27 post num. 6 adde — Porro Vita S. Philippi, qualem supra dixi Eusebio ejus discipulo adscribi, superiori seculo Italicam fecerat D. Iacobus Conzus de Taranto, [Vita Italica, & ex hac Appendix.] & Messanæ imprimendam dederat anno MDXLII; cujus exemplar cum Patavii reperisset R. P. M. Cherubinus Montis-frigidi Agrigentinus, ex commißione sui Generalis visitans Fratres claustrales tertii Ordinis S. Francisci, recognoscendum illud dedit R. P. M. Ioanni Antonio Brandi, similiter Tertiario: qui ipsam Romæ recudi fecit anno MDCXVI. Atque ex hac editione datur infra Appendix miraculorum post mortem.
Numeros 7, 8, 9, 10, aufer a Commentario prævio, transferendos in Appendicem: & qui nunc est numerus 11, fiat 7, omissa prima linea, hoc exordio.
7 S. Philippi cultus etiam in Melitam insulam penetravit &c. ut pag. 28.
Pag. 33 dele Annot. d.
Pag. 36 post Annotata ponatur.
APPENDIX.
De cultu atque miraculis, Arcæ S. Philippi.
Philippus Presb. Thaumaturgus (S.)
Eusebius monachus, Confessor, Agyræ in Sicilia (S.)
Philippus Diaconus, Panormi in Sicilia (S.)
Sæpe memoratus supra Cajetanus, ad ultimam secundæ Vitæ periodum ita notat: Vetus opinio apud Agyræos fuit, [Corpus Sancti,] S. Philippi corpus antiquis temporibus in ejus æde conditum, in loco cui Catana nomen, effossumque a majoribus integrum illud repertum; at mox illatum in idem sepulcrum, superposito saxo cum ipsius Divi imagine. Anno autem Christi MDXCIX Josephus Saladinus, Abbas Commendatarius S. Philippi, dum fundamenta alte molitur extruendæ aræ, corpus defodit: [translatum an. 1599,] quo facinore Jurati Patres Populusque commoti, rem detulere ad Bernardinum Cardinium, Maquedæ Ducem atque in Sicilia Proregem, conquesti, ipsis insciis S. Philippi corpus defossum. Missus a Prorege Joannes Osorius, Regiæ Monarchiæ Judex, cujus prudentia compositæ turbæ: sacra vero ossa, eumdem in locum rite condita sunt, quæ quinque post annos Philippus Georgius, Visitator omnium jurium Regii Patronatus, ne ob nimiam sepulcri humiditatem, in quo condebantur, corrumperentur, in commodius ac ornatius Sacellum anno MDCV ad VIII Kal. Augusti, solenni ritu transtulit. [& 1605.]
[2] Quis possit, inquit Auctor Vitæ Italicæ, miracula omnia enarrare, [Brachium, in capsa argentea circumferri solitum ter quotannis.] quæ operatur Omnipotens per hunc benedictum famulum suum, maxime diebus illis, quibus per civitatem processionaliter circumducitur capsa argentea, in qua continetur brachium ipsius Sancti? Consistit illa intra ferculum sublime ex ligno, & tribus per annum diebus circumfertur (nempe XI & XII Maji, atque XXV Iulii) estque circa dictas processiones perquam notabile, quod capsa aliquando feratur retro, suos secum portitores trahens; alias ipsos rapiat per insolitam viam; quandoque ita gravis reddatur, ut nequeat impediri quo minus in terram delabatur; ubi tamdiu immobilis manet die illo, quoad ipsi Sancto placuerit; [sæpe immobile redditur, aut via insueta cum portitoribus rapitur.] nec possent ipsam inde movere, si concurrerent quotquot in mundo sunt homines. Quia autem ea res, cum accidit, solet magnæ alicujus rei præsagium esse; habet Reverendus D. Vicarius præscriptas sibi orationes, quibus deprecetur Sanctum, ut absque tanto portitorum labore populique terrore sinat eos consueta sua via gradi. Tum vero moveri se aliquando permittit a solis, aut religiosis, aut civibus, aut extraneis, quandoque etiam a solis pueris, aut promiscua turba.
[3] Notarunt autem viri intelligentes, quod quando vel immobilis consistit capsa, vel via insolita rapitur, plerumque eo loco reperiantur dæmoniaci a Sancto liberandi, vel aliud quid incidat observatu dignum. Accidit ergo die quadam, ut capsa, non modo non ferretur agiliter, sed retrorsum traheretur; cumque sic deviasset, [ut cum periculum erat a soluta bombarda] explosa in mediam populi turbam fuit major bombarda; itaque apparuit, cur a recto itinere capsa deflexisset. Miraculo tamen tributum fuit, quod nemo eorum, in quos pilæ excutiebantur, gravem ab iis noxam tulerit; quamvis plurium vestes ad ipsam usque carnem trajectæ iis fuerint; unus etiam grandiori pila tactus in brachio sit, citra ullum exinde incommodum. Alia vice cum eadem capsa, diu immobilis, tandem allevari se permisisset; magno impetu delata in clausam portam unius palatii, ipsam grandibus ictibus discussit; [vel a peste] inventaque eodem in palatio est persona abscondita, quæ peste laborabat, potuissetque contagium tota spargere civitate, nisi detecta fuisset: quia pestis eo tempore per plures Regni civitates grassabatur.
[4] Alias accidit Capitaneum militarem venire ad festum S. Philippi, simul cum turma sua: qui voluit ut soli socii sui arcam portarent; forte persuasus ab aliquo, experiri certius volente, an ejusmodi motus arcæ atque stationes illius essent miraculo, vel humana industria procurati. Multi ergo eorum gladios strinxerant, nec patiebantur alium quemquam accedere propius. [item ad castigandos incredulos,] Sed brevi attonitus obstupuit ipse ac milites sui: vix enim modico processerant spatio, cum illis de humeris ac manibus capsa excidit, nec sublevari unquam ab iisdem potuit. Contigit etiam die quadam, unum aliquem dicere, quod non crederet miraculo istæc fieri, sed ingenio humano. Hæc autem dicente illo ad aliorum aures submissa voce; ecce tibi capsa, magno impetu rapta, in ipsummet cum suis portitoribus fertur, eumque concussum totum ac semimortuum prostratum reliquit: qui ad lectum delatus, & incredulitatis suæ pœnitens, indulgentiam culpæ obtinuit; & sanitate recuperata, Sancto exinde devotior mansit. Simili modo externi quidam, omnes conterranei atque de miraculo dubii, conspirarant ad capsam portandam; quam dum antrorsum vellent ferre, rapiebantur retrorsum; fueruntque omnes retrusi in lacunam, unde nonnisi luto multo sordidati valdeque consternati evaserunt.
[5] Numquam igitur sine mysterio fit quod sæpedicta capsa, nunc subsistat, nunc motibus extraordinariis feratur, aliquando vero a principio ad finem citra ullam varietatem perducatur: [vel energumenos liberandos,] cujus rei, præter jam dicta, multa ac pene innumera possent allegari exempla, grande volumen completura, quorum pauca attigisse sufficiet. Die quodam cum ad unam platearum urbis processio pervenisset, noluit capsa via consueta progredi, sed aliam omnino arripuit; ac denique sublata ab humeris portitorum, elata est in tectum cujusdam domus; unde cum populus auferri eam juberet ac sibi relinqui, ut proprio ferretur motu; accipientes illam portitores deducti fuerunt in angiportum, per quem numquam fuerat deportata: perveniens autem ante ostium cujusdam cubiculi clausi, in ipsum impacta violenter est: quo patefacto inventa est mulier ibidem abscondita a dæmone, quam volentem nolentemque traxerunt ad arcam & sequi fecerunt. Alias cum via ordinaria ferretur, accurrit mulier energumena, terribiliter agitata: cui ad capsam accedenti, mox omnes capilli erecti in altum obriguerunt ac si ferrei fuissent, ad terrorem omnium id spectantium. Tum vero dæmon per os misellæ hæc aut similia verba protulit, O Philippe, oportet te hodie valentem esse ad iter emetiendum: & subito substitit immobilis arca: sed mulier liberata fuit cum magna sua adstantiumque consolatione.
[6] Paupercula quædam habebat maritum, membris captum infirmumque adeo, ut decimo jam anno jaceret privatus gradiendi facultate: venit ergo cum ipso ad festum, [vel infirmos sanandos,] eumdem sæpe maximo cum labore suis humeris bajulans, corbi impositum. Dum autem duceretur processio, capsa subito abiit versus eam partem ubi erat infirmus, cunctis Misericordia, Misericordia inclamantibus: & statim atque ad illum perlata est, ipse convaluit, atque alacer supposuit humeros sacro oneri, cum aliis admirantibus ferendo. Nec omittendum videtur quod animalia indomita, equi, muli, tauri, illuc venum adducti ad nundinas, ibidem assistant velut agni: cumque per forum transit capsa, mercibus omnis generis etiam vitreis figlinisque refertum, quantocumque subinde rapiatur pondere ac impetu, numquam tamen accidit quidquam diffringi. Cum autem similiter fertur per civitatem, licet videatur crura, brachia, [semper innoxie.] capitaque eorum, per quos rapitur, comminutura, nemini tamen nocuisse deprehenditur. Mirabilis Deus in Sanctis suis: quare finio cum hisce vulgo usitatissimis verbis, Qui non vidit, videat, obstupescat, & credat.
[7] Eodem quo hæc scribebantur tempore, erat Agyrone Fasellus, Rerum Sicularum scriptor notißimus, quarum Decade lib. 10, virtutem S. Philippo divinitus collatam ad dæmones ejiciendos, ita describit, ut oculatus testis. Enimvero anno MDXL &c. ut pag. 27 & reliquos numeros 8, 9, 10 hic subjunge.
Pag. 38, 44 & 48 de S. Epiphanio Episc. corrige & adde quæ habentur pag. 680 f.
DE S. MODOALDO EP.
Modoaldus, Archiepiscopus Trevirensis (S.)
Pag. 50 num. 3 adde — Eadem, inventa a Gamansio nostro, in quodam alio Ms. Bollandoque missa Colonia anno MDCXXXVIII, quia Prologo & capite 1 (scilicet usque ad num. 18) mutila erat, Henschenii nostri diligentiam fugit inobservata; cum tamen adjunctum sibi habeat librum alium, de S. Modoaldo, ejus miracula complexum: quibus deinde diversa manu subtexitur aliquid, annis fere centum & septuaginta post prædictam Translationem scriptum, cum indicio tunc factæ secundæ Translationis, aliisque nonnullis; ac rursum diversa manu multumque recentiori additur: Habentur adhuc alia miracula in libro miraculorum S. Modoaldi, demptis his quæ in hoc libro continentur, quia super his specialis adhuc deputatus est liber. Cum autem jam completus sit, videtur mihi necessarium huic consequenter inscribi. Et mox subduntur facta ab anno MDI usque ad MDXXII: unde intelligo specialem istum librum (qui utinam adhuc alicubi supersit) descriptum consequenter fuisse, post prima & hic a nobis proferenda miracula, atque ad finem usque seculi XV fuisse protractum. Cœnobium Helmwardeshusanum, licet jurisdictioni spirituali Episcopi Paderbornensis subjectum, paruit tamen Hasso, atque a tempore hæreseos sub eo prævalentis vastatum jacet, nihilque religiosi ibi superest; unde spes nulla manet istic aliquid de dicto libro inveniendi. Interim vetustißimis recentißimisque fruere, quando mediis & integrum volumen implentibus gaudere non licet.
Pag. 59 Annot. e lin. 2 — 20 Augusti — l. — 20 Iulii.
Pag. 78 adde sequentem librum Miraculorum.
MIRACVLA.
a Ioanne Gamansio S. I. ex Ms eruta.
Modoaldus, Archiepiscopus Trevirensis (S.)
BHL Number: 5986
PRÆFATIO.
Omnipotentis Dei filius, cujus natura bonitas, cujus opus misericordia, manens apud Patrem & a Patre, [Fundatis per Apostolos toto orbe Ecclesiis,] Deus verus de Deo vero, procedens ante tempora secularia, in fine seculorum caro factus est de Virgine Maria, mortisque supplicium pertulit in ligno crucis pro seculi vita; ubi de latere suo Ecclesiam productam formavit, & Spiritu sancto subarrhatam sibimet desponsavit, suique sanguinis pretio dotatam peculiari privilegio sub fidei chirographo copulavit: quam ascendens ad Patrem unde venerat, suis discipulis regendam, & per orbem terrarum longe lateque diffundendam, ac trini nominis invocatione multiplicandam commendavit; & ut id non trepide, sed solida plenaque animi constantia effectui manciparent, eorum corda sancti Spiritus illustratione corroboravit. At illi gratia tanti muneris impignerati, non ab uno, sed in unitate fidei divisi, [præfecti successive Episcopi:] se ad partes a Deo sibi prædestinatas, prædicantes doctrinamque suam signorum efficacia confirmantes, contulere; sibique jus collatum ligandi atque solvendi, quasi hereditarium, successoribus suis tradidere, ac per eos in omnem futuræ posteritatis ordinem transtulere; mundum Doctoribus replentes, eisque regimen Ecclesiæ committentes, ut compleretur vaticinium, quod olim de ipsorum persona cecinit David Psaltes, In omnem terram exivit sonus eorum, & in fines terræ verba eorum. [Ps. 18, 5] Hoc ordine fidei & religionis, per mundi climata, multiplex Ecclesiarum crevit fabrica, quibus ad regendum & corroborandum in locis capitaneis Episcoporum præerat solertia: qui omni conamine mentis & spiritus, primi Pastoris vicem agentes, & gregi commisso verbo & opere invigilantes, ad bravium vitæ æternæ felici auspicio meruerunt pertingere.
[2] Ecclesiis nihilominus procul positis non defuit divinæ miserationis visitatio, [quorum aliqui post mortem trænslati,] quas Sanctorum jam secum spiritu regnantium, secundum cujusque fidem & meritum, Christus illustravit patrocinio: ut quæ minus, in suis sedibus adhuc carne viventes, peregissent; in locis a Deo sibi spiritualiter concessis, per mortua membra sua, signorum documentis & miraculorum attestationibus, supplerent. Unde contigit, divinæ miserationis munere, ut Helmwardicense cœnobium, in provincia situm Saxoniæ, a Paterbornensi matre Ecclesia itinere unius diei remotum, Abbate ipsius loci cum suis Fratribus crebris jejuniis, vigiliis, orationibus, & lacrymis id apud Dominum obtinentibus, multimoda Sanctorum pignorum mereretur patrocinia; duorum videlicet Thebæorum martyrum, [uti S. Modoaldus, S. Auctor &c.] nec non beati Modoaldi Archiepiscopi Treverorum, Sanctique Auctoris ejusdem loci Archipræsulis, aliorumque multorum non minoris meriti & sanctitatis: quorum insperatus & omni humanæ æstimationi incredibilis adventus, ante unum ferme annum, prodigiis & visionibus, si id unquam futurum autumari posset, fuerat præsignatus: quod, ad glorificandam nostri Salvatoris omnipotentiam, huic opusculo inserere dignum duximus.
CAPUT I.
Miracula adventum Sanctorum prægressa, alia secuta.
[3] Beatus Petrus, Princeps Apostolicæ Sedis, memor infirmitatis propriæ, per lacrymas & pœnitentiam resolidatæ, dignatus est inusitato mirabilique prodigio demonstrare, [An. 1106, 24 Iunii,] per Sanctorum merita, non solum corpora defunctorum ab ergastulo mortis ad vitam posse revocari; verum etiam prolapsa in voraginem peccatorum corda digno pœnitentiæ fructu a morte animæ resuscitari, & prioris status merito locoque restitui. Anno Dominicæ Incarnationis MCVI, Indictione a [bis] VII, tertio Kal. Julii; nocte qua celebratur Apostolorum passio Petri & Pauli, vestitis solito accuratius ipsius templi parietibus, multisque succensis luminaribus, ad ornandam faciem rutulantis ecclesiæ, cum suis lucernis infusæ aquæ superpositis, sub arcubus columnarum undique ampullæ dependebant vitreæ. [sub Matutinis lapsa lampas vitrea,] Matutinalibus vero solenniis majori ex parte consummatis, Præcentore super tria Cantica Antiphonam imponente, b Beatus Petrus dum penderet in cruce; subito ampullarum una, a pendulo suo ligamine mirabiliter dissoluta, super lapideum parietis fundamentum altitudine pedum XV corruit, tam valide, ut omnibus incuteret motum mentis divinis laudibus intentis. Mox Ædituus accurrens, ut saltem frusta colligeret fragmentorum, ita vas reperit sanum, ut in eo læsionis nullius appareret vestigium: Beatus namque Petrus suis supplicibus hoc miraculi prodigium voluit demonstrare, [illæsa reperitur,] ut nomen ejus invocantibus corde & ore, declararet indicium suæ præsentiæ. At Ædituus, ne vel puncto temporis, unius luminis detrimentum sustineret ecclesia, protinus conscensa scala, vas quod integrum receperat, aqua replevit, lucernamque superposuit; atque, mirantibus cunctis qui audierant & viderant, suo loco restituit.
[4] Post hæc tribus & semi mensibus decursis, XVIII Kal. Octobris, die qua celebratur Exaltatio gloriosissimȩ Crucis, vas aliud vitreum, [item alia 14 Septembris sic lapsa,] quod vacuum pendebat coram lignea nostri Redemptoris imagine, Fratre quodam funiculum ligaminis ejus casu movente incaute, subito super terram altitudine pedum viginti cecidit: & quod in mille frustulis poterat prosiluisse, mirabiliter sustentatum divina virtute integrum permansit; excepto quod in inferiori parte fundi, ad indicium tam evidentis miraculi, rimæ multæ subtiles poterant vix discerni; nihil tamen inde humoris poterat egredi. Cunctis pene mortalibus liquet, quod vitrei metalli natura fragilis este & perspicax, tactu lenis & lubrica, labilis & sonora, multorum colorum diversitatem trahens artificis industria, cui non incongrue comparari potest humanæ conditionis substantia: [monet in humanæ fragilitatis casibus,] est enim homo carnis infirmitate fragilis, animo levis, visu lubricus, corde labilis, voce sonorus, per omnia divinis perspicax obtutibus, mentis multiplicitate varius, juxta quod veridicis Beati Job docemur attestationibus, Homo natus de muliere, brevi vivens tempore, repletur multis miseriis, & numquam in eodem statu permanet. [Iob. 14, 1] Adversum tot alios innumeros adversitatis casus, quibus indesinenter & miserabiliter afficitur humanum genus, nec per semetipsum ullo modo valet contraire, necesse fuerat levamen protectionis divinæ Sanctorumque patrocinia expetere; quorum suffragiis muniti, [præsidium a Sanctis petere,] cuncta suæ saluti adversantia valerent superare; ut cujuslibet infortunii lapsum impediente fragilitate contingeret incurrere, contritionis offendiculum evaderent eorum levamine; Psalmista testante, [Ps. 36, 24.] Si ceciderit non collidetur, quia Dominus supponit manum suam. Hujus rei gratia Fratres prænominati, propriæ fragilitatis conscii suæque consulentes utilitati, prona mentis intentione omnique cordis contritione, pignora beati Modoaldi Pontificis & sociorum ejus promeruere, [quorum hic miracula describuntur.] susceptaque loco dignæ venerationis condidere: quorum virtutes, quas Dominus ad laudem & gloriam sui nominis per eos in ipso cœnobio, vel ante adventū eorum dignatus est exhibere, quasque vel vidimus vel certa veridicorum virorum didicimus relatione, huic opusculo dignum duximus annotare.
[5] Post adventum ejusdem beatissimi Pontificis die c nona, quæ ob insigne gloriosissimæ resurrectionis dicebatur Dominica, nocte ipsius media, venerabilis vir Adelbertus Inclusus, cujus supra d mentionem fecimus, consurgens de modica quiete sui strati consuetudinarias Deo singultuum lacrymarumque victimas immolaturus, subito incurvatus perstitit, nec se omnino sursum erigere valuit. Quapropter manibus genibusque reptando, cum gravi mœrore, suæ reclusionis capellam ingreditur: nimiumque consternatus, quod solitum hymnorum psalmorumque pensum Deo persolvere non mereretur peccatis suis imputabat, sicque cum lacrymis ajebat: Misericordissime Deus, licet optime noverim, quod tibi numquam debita reverentia seu devotione servierim, & in omnimodo famulatu Sanctorum tuorum negligens & segnis fuerim; [invocato S. Modoaldo erigitur:] tamen interdum pro posse & nosse tuæ majestati voluntarie sacrificavi: nec enim flagella tuæ severitatis, quæ juste mereor, spiritu contradictionis recuso seu stimulum tuum quasi recalcitrans perhorresco; sed mysteriorum tuorum dulcedine ductus & desiderio, mallem quantum in me est, si licitum foret, sacris altaribus tuis assistere, quam sacrorum tuorum expers existere. Quod quia nullis meis meritis obtinere valeo, ad te, Pater benignissime, Modoalde Pontifex, totis animi desideriis confugio; flagitans, ut tuis digneris precibus impetrare, quatenus hodie solito more divino conspectui laudis hostiam merear immolare. Qui mox ut nomen Sancti motu linguæ formavit, lugubrem vultum a terra levavit; curvisque renibus divinæ virtuti cedentibus, ac erectis in usum pristinum vestigiis, ab hac repentina invalitudine permansit incolumis.
[6] In villa monasterio contigua, Muthen nomine, vidua quædam, [sanata & reddere votum cunctata,] ægritudinis nimietate ad extrema perducta, obriguit; sed amicorum vocibus revocata, subito luminibus apertis etiam linguæ usum recepit. Mox quibusdam suggerentibus B. Modoaldo votum vovit, statimque depulsa ægritudine sana surrexit: quæ de die in diem differens promissa solvere, neglectum oblivione contexit. Nec defuit justa divinæ animadversionis correptio: nam subito ex sensu facta, mentem perdidit; sed a vicinis graviter increpita, se recollegit; quo nisu valuit ad ecclesiam cursitans, votum solvit; sensumque quem amiserat perfecte recepit. Matrona quædam honorabilis, cereum ardentem Sanctis devote obtulit, obsecrans ut non extingui deberet quamdiu subsistere posset. [relabitur iterumque curatur.] Erat interea hospes in loco Canonicus quidam Susaziensis, qui Fratribus Sextam quiescentibus, captata locorum considerandi copia, cum duobus viæ suæ comitibus ecclesiam est ingressus. Aura igitur serena totius spiraminis offendicula negante, cereus ille, qui (mirum dictu!) facis adinstar flammivomos producebat globos, in oculis contuentium, subito ignibus absumptis extinctus est, tantamque fumi copiam egessit, ut mentes mirantium admodum solicitaret. Vixque unius horæ interjecto spatio, divinitus igniculo reviviscente accenditur, atque post duas ferme horas denuo extinguitur, nec tamen ex eo quidquam fumi emittitur. Unde spectator attonitus, tamque insolitæ rei testem habere desiderans, [Votivus coreus, semel iterumque divinitus reaccenditur.] unum ex Fratribus monasterii, forte utilitati rei peculiaris secretius occupatum, vocat: qui dum cursim properat, flamma cælesti meritis Sanctorum famulante, cereus reaccenditur, & sic usque ad sui consummationem perseverans ultra non extinguitur. Quod miraculum ideo coram hospitibus patrare voluit dignatio divina, ut apud extraneos, quibus facilius persuadere solet visus quam auditus, in honore B. Modoaldi laudarentur Christi magnalia.
[7] In villa juris Regii, Membrasteheim e dicta, nutriebatur puella parvula, quæ languore subitaneo miserabili effigie in globum est contracta, ut talis renibus, pectorique brachiis adhærentibus, & globo inter scapulas crescente, collum adeo comprimeretur, [Erigitur contracta,] ut ei omnino facultas oculos sursum erigendi negaretur; cujus intolerabili miseria patris matrisque inconsolabiliter cruciabantur viscera; & quia desperabant omni humano medicamine consequi posse remedia, totis medullis ad divina confugiunt, auxilia. Quapropter B. Modoaldo votum faciunt, videlicet pondus hujus monstruosi corporis in victualibus, si meritis ejus suffragantibus in usum vivendi languor saluti cederet membris debilibus. Nec distulit consuetudinaria pius Pater medicamina. Nam ægra per horas incremento proficiens salutis, [lapsus ex alto servatur,] septima tandem die sanissima redditur parentibus suis. In suburbano Hildenesheim vir artis architectoriæ gnarus, cryptam ecclesiæ, B. Modoaldi dedicatam nomini, tegebat: qui pedem laterculis incaute figens, deorsum labi cœpit. Cujus casu territus Sacerdos provisor ipsius cryptæ, nec labentem valens retinere, exclamavit magna voce; O Domine sancte Modoalde. Ad cujus nominis invocationem, homo qui comminui poterat, super acervos jacentium lapidum in pedes constitit; [curatur surdus.] sed casu stupore attonitus, titubante poplite lapsum faciens, latus alterum lapidi impegit: indeque manibus ad stratum deductus, sequenti luce sospes operi est redditus. Vir quidam diutina surditate multatus, aures cereas B. Modoaldo cum fide obtulit, pro sui auditus recuperatione. Qui mox ut id quod promiserat implevit, auditum quem amiserat recepit.
ANNOTATA.
a Hujus supplementi neceßitas patet ex cursu Indictionum, & ex superiori libro num. 18, ubi expresse decima quarta nominatur.
b Hujusmodi Officium cum tali Antiphona necdum vidi.
c Ex superioris libri num. 57 & 58 intelligitur, illatum fuisse in ecclesiam corpus 26 Aprilis 1107, atque adeo (nam littera Dominicalis erat F) die Sabbatino, unde sequens post octiduum Dominica fuit 5 Maji.
d An forte excidit aliquid? nam in priori libro nusquam hic nominatur: unde dubium nobis fit an ejusdem auctoris uterque sit liber.
e De hoc aliisque 12 locis, in tabula Chronographica a me frustra requisitis, respondit P. Ioannes Kloppenborg, Paderbornensi historiæ prosequendæ & excudendæa Principe electus; nomina istæc partim adhuc nota partim incognita esse, neque id mirum videri debere: sibi enim quotidie usu venire, ut in antiquis Paderbornensis diœcesis tabulis multa inveniat loca nominata, quæ ubi fuerint nemo nunc poßit nisi per conjecturam indicare.
CAPUT II.
Reliqua vetustiora miracula.
[8] Cujusdam clientis Ecclesiæ porcus, pinguis factus, repentina ægritudine morti propinquabat; [porcus moribundus sanatur,] quem Dominus ejus advesperascente die domo protractum, sub divo dolens canibus exponebat. Hunc uxor e vestigio prosecuta lugubri voce, conquerebatur longos sumptus ex tenui substantiola se sub una perdere hora; reflexisque ad basilicam luminibus, vovit B. Modoaldo, si convalesceret, caput ejus cum spina. Postera vero die maturius exiens, porcum, cujus partem Sancto promisit, totum & sospitem recepit. Quidam paterfamilias graviter conquerebatur, puerum sui juris, [amissa reperiuntur,] pascendis equis occupatum, vestem suam furto amisisse: currensque ad investigandum suspectam personam, reperit: sed sciscitatus nihil indaginis ab eo recepit. Unde nimium consternatus, quo se verteret ignorans, B. Modoaldi auxilium cum fide inclamavit: statimque sibi visum est vocem cujusdam, se a longe bis vel ter vocantis, audire. Quo spe recuperandi concito tendens, cumulum graminis & foliorum recens aggestum conspicatur, scrutatusque reperit quod quærebat. Matrona quædam ex optimo pallio limbos se dolens amisisse, singulas arcæ suæ induvias perscrutando exponebat; nihilque indicii reperiens, S. Modoaldi auxilium implorabat. Et quia desideranti non sufficit semel aspexisse, arcam denuo aperuit, & in supremo vestium quod quærebat invenit. Fratribus monasterii aliquando lapidem pergrandem a monte cȩdentibus, montis supereminentis moles magna, rimis jam patentibus, ruinam sui minitare cœpit. [ruina grandis saxi sistitur,] Mox invocato nomine B. Modoaldi quasi fixa perstitit, donec educto lapide cunctisque egressis nihil restaret periculi: Statimque corruens, concavum illud pergrande summotenus replevit, liquido contestans cujus meritis sustentata penderet.
[9] [moribundi duo sibi restituuntur,] Puer quidam, hora vicinæ mortis incumbente, strato cubabat exanimis, pro quo circumstantes B. Modoaldo supplicationum vota vovebant. Mox æger subitaneo sudore perfusus, luminibus palpitat; potuque postulato & sumpto, amicorum fletus in gaudia commutat. Alius quidam, de villa Bodenhusen, repentino tumore tibiæ vitalia occupante, accersitis valedixit parentibus, quasi jam universæ carnis viam ingressurus. Qui fide integra spem recuperandi ejus capescentes, longitudinem tumentis tibiæ in filo argenteo voverunt B. Modoaldo: statimque æger Sancti virtute comperta, quasi tepenti latice perfunderetur ejus tibia, [incendium restinguitur] mirantibus lætantibusque cunctis, surrexit incolumis. In loco qui Geismari a dicitur, subitaneo incendio vim suæ depopulationis exerente, maxima pars ipsius villæ favillis patebat, in cujus exterminii confinio, anus quædam decrepita commanebat. Quæ dolens totius stipendii fui summam perire, si casellam suam, quam vorax flamma lambebat, contingeret amittere; totis animis est ad Deum conversa: & quoniam spes deerat humana, arrepto lychno ambitum ipsius habitaculi cœpit interius metiri cum fide; spondens B. Modoaldo, ob liberationem suæ substantiolæ, tantæ longitudinis candelam se delaturam coram venerando ejus corpore. His dictis, quasi jam mutuæ sponsionis resumpto pignore, spei intendebat divinæ. Miratur interea plebs promiscua, furentes flammas tam humilis tecti arentes stipulas non posse absumere, quarum impetum magnorum roborum maceria nullo modo potuerat evadere. Quapropter, nuntio perscrutante, rei eventum edocti; mox quasi uno ore prorumpentes in invocationem nominis B. Modoaldi, carmen laudis ejus publicis concinebant vocibus. Illico flammarum globi, cælesti virtute compressi, penitus sunt absumpti.
[10] In villa Lovinæ b Presbyter Provisor parochiæ, stratum fovens, [Sanatur Presbyter clinicus,] continua ægritudine ad hoc perductus est, ut nisi supposita sindone nullo modo converti valeret in alterum latus. Qui per somnium commonitus a matrona reverendi habitus, B. Modoaldo votum vovit, statimque melioratus in brevi convaluit, & de cetero emendatior vixit. Huic puer proximus consanguinitate, tibiam ferebat contractam languoris nimietate; at Presbyter, suæ sospitatis fidem retinens, pro hujus quoque recuperatione B. Modoaldo votum vovit: statimque puer tibiam extendens, die duodecimo pleniter convaluit. Vir quidam officio gyrovagus, alieni indigens stipendii, [puer tibiam contractus;] populorum frequentiæ conjunctus, quos late cogebat miraculorum fama & instantis solennitatis lætitia, in Natali Principis Apostolorum Helmwardicense petebat cœnobium. Quo accedens, cernensque promiscuæ plebis catervas pene omnes occupare semitas, erroneo spiritu tactus, ait viæ suæ comitibus; Miror tot catervas frustra velle tanti itineris fatigationem consumere pro mortuorum ossibus ignotis, quæ collegit loci hujus Abbas de partibus peregrinis, cum tot, aut plura, seu fortassis meliora, reperiri possint in confiniis nostris. Quod blasphemium divinæ animadversionis censura nequaquam passa est inultum præterire. Nam miser ille, [mendicus, blasphemus in Sanctos,] subitæ vertiginis stupore perculsus, in ora omnium supinus corruens, jacuit curvus. Statimque mentem recolligens, suique reatus pœnam agnoscens, monasterium ingreditur reptabundus, misericordiam B. Modoaldi crebris inclamans vocibus, nec exaudiri est meritus. Indeque se manibus retrahens, per reliquam diem totamque noctem coram cœnobii liminibus procubuit; palam protestans cunctis ingredientibus, se justa pati, [contractione punitur;] se culpis suis exigentibus deteriora mereri. Sequentis vero diei crepusculo, recuperandi spe animatus, vovit B. Modoaldo quoad viveret, quia liber erat, censum capitis sui. Statimque resumptis viribus surrexit incolumis: ingressusque basilicam, coram astantibus, novum suæ salutis Dominum dignis extulit præconiis.
[11] In villa Disiæ puer parvulus, utriusque tibiæ debilitate multatus, [pedibus debilis gressum recipit:] quacumque ducendum erat officio manuum utebatur pro pedibus: cujus parentes tandem B. Modoaldo filum argenteum vovere: statimque consolidatis membrorum compagibus, puer integræ sanitati est redditus. In confinio ecclesiæ, piscatoris cujusdam filius, tanta vi paralysis subito est percussus, ut omnium membrorum viribus amissis, quaquaversum sistebatur maneret immobilis. Quem pater arreptum ad cœnobium detulit, [curatur paralyticus;] consultisque Fratribus æqui ponderis ejus votum B. Modoaldo vovit: statimque sospitate pueri impetrata, incolumem eum secum reduxit. Quidam ministerialium ecclesiæ, pro responsis competentibus ad cœnobium profectus, nummos in necessariæ rei usibus expendendos a Fratribus suscepit, quos incaute marsupio imponens perdidit. Quo post duas fere horas comperto, coram sanctuario B. Modoaldi ingressus procumbit: ac primo, quia erat vir tenuis substantiæ, damni sui ordinem replicat; deinde, cur Sanctus famulum, cum possit, abinde non custodierit, imputat; [amissa pecunia,] fateturque se illi nullo unquam famulatu obsecuturum, nisi perditum restituat. His cum fide peroratis egreditur; &, mirum dictu! in plateæ medio, inter omnium euntium redeuntiumque vestigia; nummos sigillatim jacentes integro numero reperit. Idem postea de commissis responsurus ad monasterium proficiscitur, & Apostolicæ solennitatis nocte equum suum, somnolentia custodis neglectum, furto amisit. Quo nuntio mane, cum jam redire pararet, nimium consternatur: sed statim fiducia præteriti miraculi animatus, consueta B. Modoaldi patrocinia implorat. Deinde, nummo coram ejus sacratissimo corpore cum fide oblato, redeundi iter pedes arripit, equestria quibus veniens consederat collo referens. [& equus ab actus, recuperantur:] Qui modice amplius tribus milliariis emensis, equum graminibus impositum solum reperit: impositaque sarcina lætus domui redditur, & de cetero Sanctis promptiori famulatu obsequitur.
[12] [item nummi plures,] Alius quidam de villa Desle, ab instantia diurni operis domum rediens, nummos, quos marsupio multos commiserat, se funditus perdidisse dolebat. Quapropter consultus, ex omnibus illis unum beato Modoaldo vovit, ut sua ope omnes dignaretur insinuare. Mane vero maturius surgens labori laborem addere, mox ut vomeris impulsu sulcos cœpit evertere, nummos integro numero coram vestigiis expositos aspexit hilari facie. Henricus c, bonæ memoriæ Patherbornensis Episcopus, diutini languoris incommodo, per merita B. Modoaldi liberatus, cœnobium petebat, Sancto gratiarum libamina oblaturus. Cui ne vacuus appareret, duas armillas aureas, quas sibi forte quidam in itinere detulerat, Sancto vovit; digitisque incaute has inserens, unam repente perdidit. Inde amplius milliarii spatio pertransito, subito ad manus respiciens, [& armilla aurea.] damnum deprehendit; accitumque legatum ad requirendum dirigit. Quo reperiendi diffidentia nutante; Si, inquit, sancto Pontifici mea ex illis complacet oblatio, idque criminum meorum numerositas non impedit, spei meæ nullo modo fraudabor votis. His dictis itum est: & ecce in quadrivio frequentiaque promiscuæ plebis, omnium aspectibus celata, & solius quærentis obtutibus revelata armilla, Episcopo redditur; quam ille compari copulans, votumque suum B. Modoaldo reconsignans, ejus gloriam duplicibus efferebat laudibus, adeptæ sospitatis & repertæ oblationis.
[13] Quodam tempore flumine d cœnobii alveos suos excrescendo superante, [Eversa navi mergendus liberatur,] transitus per pontem negabatur, & pauperculus quidam viator, Sanctorum postulaturus suffragia, navigio transferebatur; qui amnis in medio vi fluctuum superatus demergitur. Mox a contuentibus commonitus, nomen B. Modoaldi totis invocat nisibus: sicque mirabiliter undis sancto nomini famulantibus, ad terram devectus evasit, baculumque suum qui procul abnataverat recepit. Matrona quædam de villa Brunestheim, de subitanea conflagratione domus suæ damnoso divinationis suscepto nuntio, votum pro ereptione ejus vovit B. Modoaldo. Nec multo post, [incendium extinguitur] semel per noctem, semel per diem repentinum prorumpens incendium, nominis ejus invocatione mirabiliter extinguitur, & sic de cetero libera mansit ab omni incommodo. In necessariis Ecclesiæ usibus, quadratariis aliquando lapides de monte cædentibus, unus ministrorum enormi saxo impulsus prosternitur, cruribusque compressis pene exsanguis reperitur. Cumque tantæ molis immensitate minutatim contritis ossibus, vix supremum spiritum putaretur trahere; [contritus sub saxi lapsu servatur:] invocato nomine B. Modoaldi, lapidem multo annisu removentibus sociis, qui moriturus credebatur, evasit incolumis. In possessione Ecclesiæ, Desle dicta, paupercula quædam filium triennem alebat, qui subita paralysi a renibus deorsum percussus, gradiendi officium penitus amiserat. Pro cujus recuperatione mater, plena fide, B. Modoaldo filum argenteum vovit; eumque sequenti crepusculo lecto expositum, [curantur, paralyticus] perfecte ambulare lætissimo vultu aspexit. In eadem villa parvula repente alterius tibiæ languorem incurrebat, quam, deteriora per dies sentiendo, diutius reptabunda trahebat. Cujus incommodo mater dolens, æquiponderis ejus pensum B. Modoaldo vovit, statimque sospitate regressa relevata pleniter convaluit. [& clauda:]
[14] De vico Aldendorf colonus quidam, nimio capitis dolore percussus, utroque est lumine orbatus. [cæcus illuminatur,] Hic in una noctium nomen B. Modoaldi fideliter invocans, somno corripitur; indeque penitus expergiscens, virtute Sancti incolumis allevatur. In eadem villa mulier quædam filiam, ægritudinis nimietate lecto cubantem, aspectu miserabili diebus quinque cum noctibus observabat; quæ pene membris omni sensu, excepto tenui spiramine, vacuatis, luminibusque compressis, nec modicum quidem palpitabat. Die tandem sexto, pro ejus ereptione, [sanatur moribunda.] mater B. Modoaldo tegmen capitis cereum vovit: statimque puella, oculis in usum videndi laxatis, surrexit; viribusque resumptis, convaluit. Ejusdem cœnobii Frater quidam Monachus pedem alterum incaute ambulando reflexit, & exinde gravi molestia per [plures] dies fatigari cœpit. Dolore siquidem continuo præcordia stimulante, nihil quietis percipiebat, sed crebro dies cum noctibus insomnes ducebat. Tandem metuens totius tibiæ paralysin incurrere, toto corde ad Deum conversus, B. Modoaldo votum vovit, videlicet annuatim in ipsius solennitate, omnibus propinquis ejus e, Missam defunctorum se celebraturum pro sui recuperatione: statimque per dies languore decrescente, integra fruitus est sospitate. In oppido Visbike mulier quædam, diutini languoris nimietate fatigata, in una noctium admonetur, ut si velit sanitatis gratiam percipere, B. Modoaldo votum debeat vovere. Quæ, die reddita, nomen ejus ad id usque incognitum edocta, & qua locorum requiesceret certificata, votum vovit, nocturnalem candelam misit; nec mora, convaluit.
ANNOTATA.
a Geismaria, oppidum Haßiæ, distat a monasterio in meridiem horis circiter tribus.
b Lovine in tabula Topogr. Loven, Warburgensis districtus oppidum, versus occidentem monasterii horis circiter quinque.
c Henricus, Comes de Werlo, anno 1084, sub contentione cum Henrico Comite de Aslow electus; hoc denique ad Archiepiscopatum Magdeburgensem promoto, feliciter præfuit usque ad an. 1126, uti ait Bruschius in EpiscopisPaderbornensibus.
d Flumen istud Dymela est, paulo infra monasterium Visurgi se infundens.
e Sic Præmonstratenses, in aut post festum sui S. Norberti, pro omnibus ex familia Norbertina defunctis anniversarium faciunt, eo modo quo primitus pro ipsomet faciebant.
APPENDIX VETUSTIOR.
Modoaldus, Archiepiscopus Trevirensis (S.)
BHL Number: 5987
[15] a Anno Domini MCCLXXIV, indicto Concilio, a Gregorio Papa hujus nominis decimo, [An. 1274 Monachus Helmwardenb. Treviros veniens,] in Lugduno celebrando, & multis, ut decuit, ex omni provincia confluentibus; contigit unum ex Fratribus nostris Monachum, vice nostri monasterii transmissum, illo cum aliis properare. Qui cum civitatem Treverim attigisset, meminit & recolere cœpit venerabile nomen & adventum Beatissimi Modoaldi, nostri Patroni, digne nobis semper memorandi; quem ex illa civitate nobis translatum, per annuam & frequentem lectionem domi audierat. Qua memoria attactus, & ferventior redditus, discurrere cœpit animo & corpore, & hinc inde perquirere, sicubi, quod ad sanctitatem & reverentiam prædicti sancti & venerabilis Modoaldi pertineret, aut visu aut auditu percipere posset. Cumque a nemine aliquid certi audiret, quia res pene a memoria omnium lapsa fuerat; tandem ad ecclesiolam, propter vetustatem jam semirutam b, S. Symphoriani Martyris, quam a B. Modoaldo constructam audiverat, [& perductus ad locum primæ sepulturæ,] divertit: ubi quamdam feminam religiosam, pro Christi nomine inclusam reperit. Cui dum causam suam aperiret, & nomen B. Modoaldi repeteret, illa rem confideravit; & stupens & admirans nomen Sancti hujus, & memoriam in remotis & alienis partibus fieri & haberi exultans & collætans, ad sepulcrum ejus, ubi primum in pulvere terræ, ante notitiam sanctitatis & miraculorum ejus, sepultus fuerat, ipsum perduxit; ubi istos Versiculos, quasi semiscriptos & pene deletos, invenit; quos propter vetustatem vix intra se quasi cordetenūs elimare potuit, anno translationis ejus venerandi corporis ad nostrum monasterium centesimo sexagesimo septimo c.
[16]
Regnas cum Christo, loculo translatus ab isto,
Carnis flore meram linquens Modoalde Severam. [transcribit Epitaphium ipsi & Severæ sorori commune.]
Treveris iste Pater, sacri gregis hȩc quoq; Mater,
Hic fuerant una, genetrix quos edidit una.
Juncta soror fratri, sub tempore funeris atri,
Cælitus electi, terræ sub pulvere tecti.
Quos, quia venerabilis Domini & Patroni nobis dilecti, & quia divinitus a Deo collati, merita & præconia efferunt & commendant, sub silentio præteriri non sivimus; hos qui sequuntur, licet memoratu indignos, pro aliquantula devotione adjungentes.
Nomine tu proprio digne dictus Modoaldus,
Omine non dubio, vere modo crederis altus. [cui jungit auctor versus de etymo nominis.]
Tu procerum soboles, cæli cluis inter heriles,
Ut lampas clara radians Domini super ara.
In cælis consul pro nobis factus es exul,
Cum primis primus hic nobiscum peregrinus,
Hic delecteris, humilisque gregis memoreris,
Nobis placeris, qui quod petis omne mereris,
Consors Sanctorum, certissima spes miserorum:
Verum solamen scriptis Deus annuat. Amen d.
ANNOTATA.
a Notat Gamansius in Margine, quod sequentia, habeantur immediate, manu quidem diversa, sed antiqua.
b De S. Symphoriani, Parthenone vide Vitam num. 27.
c Id est anno 1274. Potuerunt autem sequentes versus istic positi fuisse immediate post Corporis Translationem.
d
Hic sequebantur carmina, de generosa progenie Ducum, Regum, & Imperatorum, nepotum scilicet & pronepotum præclari & beatissimi Pontificis Modoaldi, Archiepiscopi Trevirensis, tali principio.
Præsulis Itta soror, data Pippino fuit uxor,
Hæc Beggam genuit, quæ Pippinum generavit, &c.
Diversa deinde manu sequuntur rythmi alii, per modum Antiphonæ, cum hæc Oratione: Præsta, quæsumus, ineffabili tua clementia, Deus, ut sicut B. Modoaldi, Confessoris atque Pontificis, corporali nos fultos gratulamur præsidio, ita & spiritali tutos sentiamus patrocinio.
APPENDIX RECENTIOR.
Modoaldus, Archiepiscopus Trevirensis (S.)
[17] Habentur adhuc plurima miracula in libro Miraculorum S. Modoaldi, [Impleto alio libro miraculorum,] in hoc loco per ipsum hominibus facta, demptis his quæ in hoc libro continentur: quia super his specialis adhuc deputatus est liber. Cum autem jam completus sit, videtur mihi necessarium huic ulterius inscribi.
[18] [hic adduntur novissima.] Habetur in antiquissimis libris & in certis indiciis, verum etiam in memoria antiquorum & modernorum, quod Lilium, de candelabro suo, semper solebat ostendere signum Abbati & Fratribus de Congregatione Helmwarthusensium, qui isto anno de seculo essent migraturi, per hunc modum. Cum ille obiturus venisset ad suum locum, ubi divina agerentur, ibi Lilium inveniebat in suo stallo a, quod certum indicium mortis suæ esset. Cum autem per multa tempora fiebat tale signum per Angelum, de divina jussione; certum est, quod de meritis & precibus S. Modoaldi, & aliorum Sanctorum Patronorum nostrorum, hoc actum est. Sed postquam per abusionem aliquorum perversorum Fratrum, mortem temporalem timentium, [Lilium chorale motu suo mortem unius ex Monachis indicat.] & ob hoc contra Deum & signa murmurantium, hoc divinum oraculum cessavit Fratribus indicare horam mortis; Deus noster, qui semper operatur mirabilia, per suam divinam clementiam operari ea omnino non desinit: quia qui per suos Sanctos semper mirabilia, cum essent in vita, hominibus ostendebat; quanto magis nunc, cum ad cælestia regna per Christum sunt introducti, & præcipue in iis locis ubi eorum corporalis præsentia habetur & honoratur. Sic Deus, per suam divinam clementiam adhuc dedit signum, per Lilium, omnibus Abbatibus hujus loci usque ad præsens: Fratribus autem hujus loci per alium modum.
[19] [Instans etiam infirmis aut civibus mors,] Intra septa hujus monasterii, & præcipue in illis locis ubi infirmi pausant, apertum facit signum; sic quod illi infirmi intelligunt, & revelant signum suæ mortis cognovisse. Insuper autem cives hujus oppidi habent, per diversam revelationem, etiam signum suæ mortis: quia facit multos strepitus in cœmeterio, etiam in plateis aliquando. Interdum facit clamores lamentabiles ex muris civitatis, sic quod incolentes ex hoc excitantur, & in mœrorem cordis labuntur: quia anno MDXXII tantos lamentabiles clamores de nocte fecit, quod inhabitatores aperire portas civitatis cogerentur, videre & audire quid rei esset. Cum autem neminem invenissent, [variis signis innotescit.] unusquisque se domi suæ collocavit, pro certo cognoscens signum esse, moriturum aliquem inhabitantium, quia tales clamores assuefacti sunt ab antiquitus semper fuisse signum mortis: præterea post duas septimanas aliqui de inhabitatoribus civitatis defuncti sunt.
[20] [Lilium prædictum, e candelabro desilit an. 1227,] Insuper adhuc habetur in antiquissimis libris, & in certis indiciis, verum etiam in memoria antiquorum & modernorum hominum, quod Lilium interdum per divinam dispositionem saltavit de suo candelabro. Videlicet anno Domini MCCCXXVII, in die Parasceve, Lilium saltavit de suo candelabro bene ad passum. Anno Domini MCCCCXXXVI, altera vice, [1436 & 1513.] Lilium saltavit de suo candelabro ultra passum, ipso die Severæ Virginis, Sororis S. Modoaldi secta b feria, cum Sanctus caneretur in Missa. Anno MDXIII, sabbato post festum Nativitatis Mariæ c, Lilium saltavit de suo candelabro, Fratribus in choro præsentibus, sub Divinis, septima hora quasi ante meridiem. Anno eodem MDXIII Lilium saltavit de suo candelabro, in die S. d Elisabeth, ultra passum, Fratribus tractantibus prope candelabrum de statu sui monasterii.
[21] Anno MDI, Sacerdos quidam, Henricus Hagemans dictus, ecclesiæ in e Harstelle Pastor, maxima infirmitate totius sui corporis diu laborabat. [An. 1501 Parochus clinicus,] In tantum fatigatus, quod in lecto se movere non potuit, habuit supra suum stratum funiculum pendentem, cujus adminiculo se paululum interdum movebat. Cum autem dies Natalis S. Modoaldi advenisset, & pulsum campanarum in primis Vesperis audivisset; quantum præ fervidissima infirmitate potuit, cor suum ad S. Modoaldum erigebat, cogitans ac orans apud se, sic dicens; O Modoalde, amice Dei altissimi, ob tua sanctissima merita te deprecor, ut apud D. N. Jesum Christum velis pro me intercedere, quatenus me eripiat ab ista maxima, qua laboro, [invocato Sancto subito surgit & Missam in die ejus facit.] infirmitate. Quod si tuis meritis gratiam sanitatis receperim, voveo tibi, o Pontifex sancte, cunctis diebus vitæ meæ, semper Vigiliam tui Natalis jejunio, diemque sacrum celebrem semper venerari, atque seriem candelarum unius talenti tibi offerre. Cumque sic mente cogitabat, & confidentiam in Sanctum habuit, præ anxietate fatigatus, somno deditus est. Postquam vero expergefactus est, melius totius sui corporis sentiebat: & surgens, sine adjutorio hominum sive baculorum, gratias egit Deo, quod merito sui famuli exaudiebat preces ejus. Et sic eodem die Missam parochialem per seipsum celebrabat: atque indicans suo populo, quod meritis S. Modoaldi per istum supramemoratum modum liberatus esset, omnes in Christo deprecatus est, quatenus cum eo omnes utriusque sexus secum Helmwardeshusen eo die pergerent, in honorem Sancti. Atque sic suos baculos, super quos interdum corpus suum bajulabat, Sancto obtulit: quod adhuc hodierna die cernitur.
[22] Anno Domini MDX alius erat, Magister civium f civitatis in Bracholl g, Heinemannus dictus, qui multiplici vexatione febrium diu laborabat. Cum nullum remedium sanitatis habere potuit, [An. 1510 sanatur febriens,] S. Modoaldum precibus pulsabat, & candelam ceream de duabus libris Sancto huic loco deferendam vovebat. Oratione completa, sine mora melius sentiebat, in tantum quod iter carperet, corporali præsentia S. Modoaldo cereum propriis manibus portans; atque Missam de Sancto celebrari fecit; aquam vero sanctificari petiit, ut moris est, cum Reliquiis S. Modoaldi. Postquam accepit aquam benedictam, sanitatem pristinam adeptus est, & postea numquam infirmitatem febrium percepit. Ipse tum prænominatus Heinemannus, apud homines glorificabat Deum: & postea semper in commemoratione S. Pauli hunc locum visitabat, atque gratias Deo & S. Modoaldo referebat.
[23] Erat autem piscator, Huxariæ h habitans, qui nimium diu caliditate febrium laborabat: [& 1519 alius,] cum nullum remedium habere potuit, tandem S. Modoaldum precibus constanter invocabat, & talentum ceræ sibi offerendum vovebat. Completa oratione pristinam sanitatem adeptus est, & numquam talem infirmitatem in posterum sentiebat, sicut proprio ore testatus est in monasterio nostro; coram Reliquiis S. Modoaldi. Actum est anno Christi MDXIX, die vero Paschæ i ad Vesperam.
[24] [ac tertius an. 1523,] Anno Christi MDXXIII civis quidam erat in Demeltorch, qui unum annum maximam infirmitatem febrium cum mœrore patiebatur, in tantum quod vix figura hominis in eo considerabatur. Cum nullum auxilium habere potuit, S. Modoaldum invocabat, atque vovebat se velle Missam in honorem Sancti celebrari disponere, atque in propria persona sua orationem suam in sua corporali præsentia effundere: aquam vero ejus, sanctificatam suo nomine, gustare. Oratione completa, melius sentiebat, in tantum, quod cum gravitate nimia versus Helmwardeshusen pergeret, nudis pedibus, & laneis vestibus indutus: & sic cum singultibus & lacrymosis oculis ecclesiam ingressus est. Postquam revertebatur de ecclesia, testatus est, nullam infirmitatem jam amplius sentire, & sic cum gaudio remeavit ad propria.
[25] Anno eodem unus de civitate k Borgenriche, diu in infirmitate positus, cum nullum auxilium neque remedium habere potuit, S. Modoaldum invocabat, & ei duas candelas offerebat. Secum in comitatu duas matronas devotas habuit, & sic sanitati est restitutus.
ANNOTATA.
a P. Kloppenborg, hac de re interrogatus num quid reperisset, respondit; inveniri in patriis monumentis, solitum olim Angelum in Cœnobio Corbeiensi Rosam deferre ad ejus Stallum, qui primus esset moriturus, sed quis ejus vel Rosæ vel Lilii, alius in choro usus fuerit, ignorare. Ego nescio ubi legerim, similem gratiam vel uno istorum vel alio alibi loco cessasse, cum Monachus quispiam sic monitus, signum istud a suo stallo in stallum vicini transtulisset.
b Nempe anno Bissextili 1436, litteræ Dominicales, A G, faciunt ut 20 Julii (non Augusti, quod jam corrigendum in Annot. ad Vitam indicavi) cadat in Feriam VI.
c Idest, 10 Septembris, quia anno 1513 littera Dominicalis erat F.
d S. Elisabethæ Thuringicæ dies recurrit 19 Novembr. qui dies anno jam dicto Sabbatum erat.
e Harstelle, haud procul a Visurgi, vix sesquileuca a monasterio distans oppidum.
f Magister-civium, Teutonice Borgemeester, Latine Consul dicitur: & recte: quia est Magistratus inter cives supremus, quotannis mutandus, uti Romanus Consulatus.
g In Tabulis Brakel, trans Netam flumen, leucis ferme 6 a monasterio.
h Huxaria, munitißimum ad Visurgim oppidum, & Abbatiæ Corbejensis propugnaculum.
i Anno 1519 Pascha celebratum fuit 24 Aprilis.
k In tabulis paßim Borrentrik, 4 leucis a monasterio, quod monasterium, in iisdem Tabulis, usitata nunc contractione, Helmershusen scribitur.
DE S. RICTRUDE ABB.
Rictrudis, Abbatissa Marchianensis, in Gallo-Flandria (S.)
Pag. 93 Annot. f muta sic — Magna hæc est rerum personarumque confusio: nam Hugo, filius Caroli Magni, secundum Sammarthanos, obiit anno 844; Ludovicus autem Balbus, filius Calvi, defunctus primum est 879. Quomodo autem poßit Ludovicus iste, vocari consobrinus Hugonis, qui ejus Propatruus dicendus erat?
Pag. 101 Annot. d lin. 2 Est Milliacum, & c. dele ac lege — ubi videtur legendum in loco Milliano, vulgo Meillan, in Occitania, tribus dumtaxat leucis in Boream distans ab oppido S. Ægidii, qui colitur 1 Septembris.
Pag. 116 num. 78 lin. 7 Runeimium — l — Runcinium.
Pag. 118 Annot. f — Est Runcinium vulgo Ronchin, ubi cultus Sanctæ etiam hodie quam maxime viget, una ab Insulis leuca versus Duacum.
Pag. 156, de S. Germano Patr. CP. num. 5, adde quæ de corpore Bortum in Franciam translato habentur pag. 681.
Pag. 167 De S. Dominico, num. 2 lin. 1 — Calzadii — l — Calciatæ.
Pag. 182 Commentariolus de B. Gemma transferatur ad diem sequentem, ponendus pag. 252, cum correctionibus ibi indicandis.
DE B. IMELDA VIRG.
Imelda Lambertina, Virgo Bononiæ (B.)
Pag. 183 num. 3 adde — & Dominico Maria Marchesio in Diario sacro; qui addit, circumferri Imaginem ejus cum radiis, & expreßione miraculosæ Communionis, æri incisam anno MDC, sub qua hjusmodi Antiphona & Oratio legantur: Virgo gloriosa, Christi Sponsa Imelda, Virginum gemma pretiosissima, virtute supernorum clara, audi preces nostras coram te fusas, fac nos jungi æternali choro, precibusque tuis adesto calamitatibus nostris, quibus undique premimur. ℣ Ora pro nobis Beata Imelda &c.
OREMVS.
Intercessio quæsumus, Domine, B. Imeldæ, Virginis tuæ, ab omni adversitate nos protegat, ut per ejus interventum, sacratissimi Corporis & Sanguinis D.N. Jesu Christi Sacramentum, ante diem exitus, post veram pœnitentiam & puram Confessionem, percipere mereamur.
ILLUSTRISS. AC REVERENDISS. DOMINO D. LUDOVICO DE SOUSA, ARCHIEPISCOPO ULISSIPONENSI, REGIO ARCHICAPELLANO &c.
Daniel Papebrochius S. I. se ac studia sua.
Joanna, Alfonsi V Lusitaniæ Regis filia, Ordinis S. Dominici, Averii (B.)
Vt Nomini Tuo, Præsul Illustrissime ac Reverendissime, inscriberem Acta Sanctorum Maji, quinto ejus Mensis Tomo comprehensa, multæ me moverunt causæ, per Epistolam præliminarem ibi expositæ. Nunc, quod illud meum qualecumque officium, benignitate exceperis maxima, agendæ mihi gratiæ sunt. Id Tecum eo placet facere modo, quo Deus secum amat fieri a suis creaturis, beneficium novum postulando: ut scilicet simili excipias favore sanctissimæ Principis Lusitanæ JOANNÆ Acta. Fuerunt hæc quidem fide optima descripta per Sor. Margaritam Pineriam, quæ Dominæ suæ postremis vitæ annis individua adhæsit in monasterio Averiensi, piissimi obitus secutorumque sepulturam miraculorum restis oculata; non uno tamen loco egent lucis, ex Francorum Anglorumque Regum historiis petendæ. In tali conatu, magis quam prima fronte videatur difficili, an fuerim scopum veritatis assecutus, elimatissimi ingenii vestri judicio committo, & censuræ subjicio. Nec animum advertere pigebit, si confiderare vacaverit, id suadere respectū communis Patriæ, (cujus decus, inter præcipua unum, sancta Princeps illa numeratur, etiam post mortem plurimis coruscans miraculis) sed insuper propriam quamdam rationē Illustrissimæ Familiȩ Tuæ, idem quodam quasi jure exigere. Etenim Lusitaniæ Reges, Eduardus I atq; Alfonsus V, Infantæ sanctissimæ Avus ac Pater, Stirpem Tuam insigniter honestarunt, commendata ipsi atque in tribus successive capitibus continuata totius Regiæ Domus dispositione primaria; Magnos ejusdem Oeconomos legendo, Didacum Lopez de Sousa, Alvarum de Sousa, alterumq; Didacum Lopez de Sousa, eum qui Proavus fuit Inclitissimi Avi Tui Henrici, Mirandensis Comitis ac Domini Aronchensis. Eadem beata Princeps, Lancastriȩ apud Lusitanos Familiæ titulum, ne secum extingueretur, unaque Ducatus Averiensis legitimam possessionem, felicissime transfudit in unicum ex fratre Rege nepotem, D. Georgium, apud se plus quam materna solicitudine educatū; & per eum, multæ prolis parentem, huc usque durare fecit. Nunc Beatæ illi eatenus similem fortuna Te ostendit, quod unicæ ex fratre Nepti pro patre factus, satagere debueris de eadem sic elocanda, ut Sousarum Aronchensium ac Mirandensium tituli in propaginem Majoribus dignam transfunderentur. Quidni igitur speres, per eamdem Lusitanæ Nobilitatis Patronam, obtinendum Tibi cælitus, ut ex carissimæ Tuæ Mariannæ bene auspicatis nuptiis numerosa succrescat posteritas, maximis utroque in Ordine titulis condecoranda? Equidem id ab ea, ut petere, sic & sperare audeo, post hunc favorem petitum ipsius Actis, quæ Illustrissimæ Gratiæ Tuæ offero; cum iterato voto diuturnæ in præsenti, & æternæ in futura vita felicitatis. Antverpiæ A. D. MDCLXXXVIII, Idibus Februarii.
DE SANCTA PRINCIPE IOANNA, FILIA ALFONSI V PORTUGALLIÆ REGIS
ORDINIS S. DOMINICI, AVERII IN LVSITANIA.
COMMENTARIUS PRÆVIUS.
Joanna, Alfonsi V Lusitaniæ Regis filia, Ordinis S. Dominici, Averii (B.)
AUCTORE D. P.
§ I. Cultus ut Beatæ ab immemorabili, Vitæ antiquæ Acta, Auctores recentiores.
Ioannæ speciem picto Lodoicvs in avro
vidit: et, o! dignvm Nvmine dixit, opvs
mvlti illam proceres, mvlti petiere monarchæ,
omnibvs his vnvm prætulit ipsa devm.
Excellentissimæ Heroidi D. Mariæ Lancastriæ
Ducissæ de Arcos, Aveiro & Maqueda,
Marchionissæ de Elche, Stirpis Lancastriæ
ex ipsius, B. Ioae Nepote ultæ Heredi
D. C.
Obiit Averii in Lusitania in Monasterio Iesu Ord. S. Dominici XII Maji MCCCCX
Qvanti faciendus sit populi fidelis vetustus consensus, circa personas cum sanctitatis opinione miraculis confirmata jam olim defunctas, docuit Apostolica Urbani VIII auctoritas; [Ejus ut ab immemorabili cultæ miracula,] quando a suis decretis, quibus citra Sanctæ Sedis expressam licentiam alicujus cultum assumi vetuit, assumptumque jußit aboleri, excepit eos, qui per immemorabilem temporis cursum, cum scientia ac tolerantia Ordinarii, colebantur. Licet autem eadem Auctoritas necdum declarasset istum immemorabilem temporis cursum intelligi tempus; centum annorum metam excedens; ita tamen intelligi debuisse rationabiliter censuit Joannes Emmanuel, Conimbricensis Episcopus; quando, decreto priori non obstante, licere sibi existimavit, anno mox ab ejus evulgatione sequenti MDCXXVI, procedere ad sumendam Informationem authenticam de miraculis, ad invocationem D. Infantæ Joannæ, in monasterio Iesu Averiensi quiescentis, [Ordinaria auctoritate excepta anno 1626,] Principis sanctæ vulgo dictæ. Accepimus ea, anno MDCLXXIX fideliter transcripta, post ecgraphum Actorum, accurate & prolixe lingua Lusitana compositorum, ab ipsius Sanctæ Principis famula & Sacristana, Sor. Margarita Pineria, plerarumque rerum teste oculata, sub hoc titulo: Vita & mors Excellentis Principis D. Joannæ, filiæ Christianissimi Regis D. Alfonsi V; & Reginæ uxoris suæ D. Isabellæ. Ita illa, in principio quidem sacratiori titulo abstinens, sub finem autem, & maxime post mortem, identidem Sanctam, & Sanctissimam appellans; modo simpliciter, modo cum addito Dominæ Principis, vel Dominæ Infantæ; sic enim Regum filiæ apud Hispanos nuncupantur.
[2] Ex iisdem posterioribus miraculis insuper habemus, non intra meram appellationem sanctitatis substitisse cultum Joannæ; [elevatio corporis anno 1577,] sed etiam Anniversarium ejus, quo obiit, Averiensi plebi festum fuisse, solitæ tunc in ecclesiam prænominatam concurrere, ad tangendas ipsius Reliquias, nominatim Cingulum coriaceum; & accipiendam terram, intra quam annis octoginta & octo sepulta jacuerat; jam inde a tempore elevati anno MDLXXVII corporis reservatam in testaceo vase, & nullo subsequente defectu distribui liberaliter cœptam, sequentibus pluribus miraculosis sanationibus, quarum etiam aliquæ referuntur. Quomodo autem festum istud hodieque agatur, explicat Georgius Cardosus, in Commentario præsentis diei, ad suum Hagiologium Lusitanum, hoc modo: Jacet hodie in choro monasterii, intra competentem arcam, ex ebeno fabricatam, & ære inaurato variegatam, opertamque panno Damasceno rubeo, fimbriis aureis cincto; opus regia dignum majestate, quod faciendum curavit D. Anna Manrique de Lara, [festum anniversariū 12 Maji:] Ducissa Caminiæ, ad instantiam Sor. Ludovicæ de Rosario, quando in isto Conventu residebat. Celebratur solenniter ibidem ipsius Joannæ festum hoc die, assistente toto oppidi Senatu, cum paramentis perquam splendidis, Missa & Sermone de Omnibus Sanctis, coram ejusdem imagine exposita in altari majori; quæ quidem imago, ipsam ad vivum repræsentat in habitu seculari, qualem apud P. Antonium de Vasconcellis in Anacephaleosi Regum Lusitaniæ ære expressam videre est. Non desunt tamen per provinciam aliæ, tam picturæ, quam statuæ, [imagines,] repræsentantes ipsam in habitu Dominicano, cum spinea corona in capite, Crucifixo in manu, radiisque seu diademate, æque ac si esset ab Apostolica Sede Beatificata; haud dubie ideo, quia usque hodie a devoto populo invocatur cum titulo Sanctæ Principis, ex tacito saltem Prælatorum consensu. Quapropter etiam prædicto die, supramemoratum sepulcrum ostenditur inquilinis, illuminatum cereis; [terra sepulchralis.] & per decursum anni etiam extraneis, non absque lumine, nec citra difficultatem: distribuitur etiam ab antiquo tempore terra, quæ in vase porcellano servatur, a die suæ translationis: nec hodiedum deficit medicina istæc contra febres, quotidianis & patentibus miraculis comprobata,
[3] Hactenus Cardosus: cujus verba præ oculis habens, & expectans hanc quæ promittebatur originariam Vitā, malui ut inter prætermissos tantisper referretur Soror Joanna, filia Alfonsi V Lusitaniæ Regis, Virgo sanctissima, quæ (sicut legitur inter Sorores Beatas Ordinis S. Dominici, relatas in Indiculum post Martyrologium Ordinis Romæ excusum) in conventu Monialium Jesu oppidi de Aveiro, [Acta cur dilata,] admirabili vitæ puritate & amore Sponsi resplenduit, quam Dominus quoque multis miraculis decoravit. Ibidem additur, quod ejus Acta, magno volumine manuscripto, sincerissima fide consignata servantur. In horum ergo expectationem, citra ullum (ut reor præjudicium) distuli de ipsa agere; nunc autem defectum suppleo, eo libentius, quo certius interim comperi cum veritate constare, quæ de cultu Joannæ ex Cardoso retuli, licet nec ipse nec alius quisquam, ex pluribus quos nominat Auctoribus, absolute Sanctam aut Beatam nuncupet. Nempe non tam appellatione, quam veneratione publica, [& nunc relata.] solisque ab Ecclesia tacite vel expresse agnitis Sanctis congrua, æstimamus, sitne referendus aliquis in hoc opere: & ubi talis veneratio aut esse aut fuisse non monstratur, haud valdo movemur appellatione simplici Beatitatis vel Sanctitatis, a scriptoribus etiam non recentißimis cuipiam forsitan attributa: neque hanc magnopere requirimus, ubi habetur illa. Sic, prætermißis multis, quibus ejusmodi titulum addiderunt vel etiam nunc addunt aliqui, nihil ultra probantes, Martio nostro inseruimus ad diem XXII, & XXVIII, Acta Nicolai de Rupe, & Mariæ de Malliaco, sub nudo titulo Venerabilium; ne scilicet primi essemus in tribuendo illis titulo Beatorum, quibus tamen Beatorum cultum publice indultum probabamus. Et tali utentes moderatione, non putavimus argui nos posse, vel inobservantiæ erga Pontificia decreta, vel exceptionis personarum aut nationum (quidquid aliqui contra obganniant, nodum querentes in scirpo) parati similiter agere cum ceteris, quos forte prætermisimus, ubi de cultu eorum nobis æque certo constiterit.
[4] Ex Vitis, quas Mag. Fr. Nicolaus Diaz Dominicanus Lusitana, [Vita a variis recentius edita, diversis lingius:] & Fr. Hieronymus Romanus Augustinianus Castellana lingua vulgaverunt, sola posterior ad nostras manus pervenit, nec ut perveniat etiā prior magnopere laboramus, habentes fontem ex quo suos illi rivos traxerunt. Citantur alii longe plures, quibus addi debent, Auctor Italicus Diarii Dominicani, anno MDCLXXII editi, Dominicus Maria Marchesius, prolixam ex istis Vitam texens; & Ferdinandus Correa de la Cerda Episcopus Portuensis, qui Vitam Lusitanico idiomate eleganter scriptam, & digreßionibus moralibus pulchre illustratam, vulgavit typis Vlißipponensibus anno LXXIV hujus seculi; unde in Annotationibus nonnullas circumstantias, alibi non inveniendas, accepi. Aliorum multo minorem rationem mihi habendam puto, quia alios alii secuti, ultra prænominætos duos repetere nequeunt scientiæ suæ originem. Hujus vero universæ principalis auctor Mater Margarita Pineria, [primæ auctor Margarita Pineria coæva,] se quidem ipsa nusquam nominat; sed nominatur num. 154 a Religiosis, Appendicem recentium Miraculorum attexentibus; utique ex perpetua & certa monasterii sui traditione: quibus & processui ex earum juratis testimoniis fabricato major fides habenda, quam Cardoso Catharinam Pineriam, appellanti. Eadem de seipsa tamquam de tertia aliqua persona, quæ nomen gesserit Margaritæ Pineriæ, quæque & Ancilla sanctæ Principis & Sacristana fuerit, loquitur num. 100, 124 & 125, ut quæ propius adstiterit ac ministraverit morienti; deinde num. 148 narrationem conclusura, extremum scribit de Religiosa quadam, antea ipsius famula & perquam familiari, quomodo peste contacta & derelicta a medicis, ad defunctæ Dominæ suæ opem non frustra recurrit, miraculoseque sanata ad suum se recepit Sacristanæ officium: unde colligimus eamdem Margaritam hic demum de se loqui; ac denique in prima persona sed absque nomine concludere, dicendo: Ego autem, per ipsius (Domini scilicet) amorem ex parte ejus obtestor, quemcumque hæc scripta lecturum, ne existimet aliquid hic aut confictum aut per exaggerationem dictum esse: certifico enim & affirmo coram Deo Domino nostro, merissimam hic contineri veritatem, scriptam ejus manu, quæ pro majori parte vidit singula: cetera vero audivit a personis maximæ auctoritatis & fidei, prout ipsæmet per se viderant cognoverantque.
[5] Si annum sciremus, quo contigit pestilentia istæc unde Margareta convaluit; [aliquammultis post Sanctæ mortem annis.] dicere possemus, quam multis post Sanctæ Principis mortem annis scriptio ea fuerit absoluta: aliquammultos certe oportet interceßisse; siquidem scriptrix num. 54 non solum meminit famularum, quarum necdum usus inductus fuerat in monasterium, cum in illo degebat Infanta; sed etiam Breviariorum, quæ nulladum habebantur sub extremos ejus annos, ut colligitur ex num. 57, utrumque autem cum scribebat usu inductum supponit. Breviaria vero cœperunt imprimi in Hispania, saltem intra proximum ab obitu Joannæ duodennium; cum Burgense unum penes nos sit, [Memoria inscripta Necrologio,] excusum anno MDII. Porro cum ex prædictis sequatur, prælaudatam Margaretam, non solius Dominæ, sed monasterii Sacristanam fuisse; recte fecisse videntur, quæ Cardoso ostenderunt Obituarium vetus, tamquam illius manu ex officio ejusmodi scriptum, in eoque hæc verba, ex Lusitano vulgari sic Latine reddenda; Anno Domini MCCCCXC, die XII Maji, Feria IV post mediam noctem, ad gloriam suam Dominus sustulit, nosque dimisit, admodum sancta Princeps & Domina Infanta, D. Joanna, Domina nostra, præclarum speculū omnis virtutis & perfectionis. Ex quibus, [12, die, non 13 aut 14 Maji.] & ex pluribus Actorū locis, diem XII expreßißime notantibus, errasse convincitur noster Vasconcellius, quando Joannam obiisse ait pridie Idus id est XIV Maji; & sequaces traxit Abrahamum Bzovium in Annalibus, atque Arturum a monasterio in Gynæceo: neque certius veritatem attigerunt Hilarion de Costa in Elogiis Reginarum & illustrium Matronarum, atque Ioannes de Rechac de S. Maria in Vitis Sanctimonialium Ordinis, diem XIII signantes. Tanti refert ex ipsis originalibus immediate haurire rerum temporumque notitiam.
[6] Eadem Margarita num. 55 allegat Vitam Matris Beatricis, ejus quæ Averiense monasterium fundavit, Ioannamque excepit. Videtur autem illam Vitam etiam ipsa scripsisse: nam & in fine num. 149 gloriam & honorem precatur Deo, quod temporibus suis, [Vita Priorissæ a qua recepta illa in monasterium.] quibus tantopere refrixit ejus amor, voluerit ipsum accendere in pectoribus famularum istarum suarum, ut ipso auxiliante facerent ista, & alia multo majora, quæ ipse novit & hic scripta non sunt. Certe talis plurium appelatio, non potest alio referri commodius, quam ad Beatricem & Joannam, quasi simul eodem in volumine descriptas. Istam ut nanciscerer dedi nonnullam operam frustra, nec est cur solicitius ipsam requiram, cum cultum publicum pia illa matrona nullum hactenus obtinuerit. Sufficient autem, quæ ad pleniorem propositæ nobis historiæ notitiam reperio, in novißima ipsius Beatæ Lusitanica Vita, quæque & infra S. 3. deducentur.
§. II. Errores recentiorum circa matrimonia Regia, beatæ Infantæ proposita, notati & correcti. Actorum Chronotaxis.
Prælaudatus Georgius Cardosus, ceteris fere omnibus, qui argumentum hoc post Margaritam tractaverunt, oculatior, imprimis notat insignem aliorum hallucinationem, dum inter procos, Joannæ propositos, numerant Carolum VIII Regem Franciæ, [Erraverunt, qui Ioannæ oblatas dixerunt nuptias Caroli 8 & Henrici 7, mox defunctorum:] & Henricum VII Angliæ, ad Beatæ preces opportune subtractos e vivis, dum importunius pro ipsis eorum legati apud fratrem Regem Joannem instabant. Erroris autem evictionem manifestam dat; quia Carolus anno 1497 (imo 1498) mortem obiit, Henricus anno 1509: prior autem uxorem habuit Annam, filiam & heredem Francisci ultimi Ducis Britonum; posterior Isabellam Lancastriam, cui corona prætendebatur deberi, uti videri potest in istorum Regnorum Chronicis. Mirum est Episcopum Portuensem, scribentem anno post Cardosi Majum editum octavo, [quia hi diu supervixerunt ipsi Beatæ.] aut non legisse hæc, aut lecta sic neglexisse, ut a communi aliorum sententia non putaverit sibi recedendum. Margarita neutrum Regem nominat, adeoque dici non potest erroris auctor alicui fuisse: ipsi se deceperunt, qui eo quo hæc agebantur tempore alios utriusque gentis Reges non potuerunt invenire, a quibus ejusmodi nuptias expetitas fuisse crederent.
[8] Verum in Anglo expedita res erit, si Richardum III intelligas. Invaserat hic, mortuo fratre Eduardo V, & occisis parvulis ejus filiis duobus, regnum, tutelæ suæ relictum, anno MCCCCLXXXIII; qui, [Intelligendus ergo Richardus 3, an. 1485 defunctus;] defuncta anno mox sequenti uxore viduus (sic enim scribit in Principum Genealogiis Rittershusius) opportunum judicaverit facta cum Lusitanis pace, quam frater suus turbaverat, dominationem novam stabilire affinitate istiusmodi; sed prius quam ea coalesceret, occisus est anno MCCCCLXXXV, die XXII Augusti, prælio victus ab Henrico VII. Major difficultas sese hic offert in Rege Gallo: nam qui tribus annis ante Richardum istum obiit sexagenarius, Ludovicus XI, non potuit vel extrema illa ætate procatus esse Joannam, [& Ludovicus II, an. 1483.] si ei adhuc vivebat uxor Carlotta, marito ad breve tempus superstes, uti paßim volunt scriptores Franci. Sed nego constare de tempore quo hæc obiit, pridem in Delphinatum ablegata a marito, tantopere eam exoso, ut ipsi etiam filio Carolo accessum prohiberet ad matrem. Nullus certe antiquus allegatur auctor, qui doceat supervixisse viro; eumque ideo solum videtur secuta dici, quia de ipsa ulterius nihil juveniatur. Marito autem præmortuam Carlottam ideo tenemus libentius, [præmortua uxore viduus.] quia sic habebimus Regem Franciæ, hoc de quo agitur tempore extinctum, qui ad ceteras extremæ suæ vitæ fatuitates, etiam adjecisse potuerit, ut Regis Lusitani sororem non tam promereri officiis, quam extorquere minis vellet, sicut in Actis narratur: quod ejus filio Carolo, adhuc impuberi cum pater moreretur, non convenit.
[9] Istud autem de impuberi tunc Carolo VIII, quem mundo dedit annus MCCCCLXX, quando decimum octavum annum ætatis jam transcenderat Joanna, [Carolus autem 8, an. 1470 primum natus,] ideo notatum velim, ne quis forte suspicetur, levi aliqua correctione adhibita, historicam veritatem in eo teneri posse, si pro eo solicitatæ nuptiæ, dicantur disturbatæ, non quidem ipsius proci obtrusi morte, sed obitu satagentis pro filio Regis. Eadem animadversio evertit etiam errorem alterum, quo tenellæ adhuc virgini, & annos necdum duodecim natæ, oblatus idem Carolus a patre dicitur. Qui enim tunc offerebatur, annorum quindecim adolescens fuisse dicitur, quod vivo patre numquam fuit Carolus VIII, nec natus quidem, quando Ioannæ ab Alfonso patre prima de nuptiis facta est mentio. Quid ergo, inquies, in Actis num. 13 dicitur Rex Franciæ, [æque male creditur fuisse propositus Ioannæ, tum 18 an. habenti,] missa legatione postulasse ipsam unico filio atque hæredi? Aliusne hic esse a Carolo potuit? Heres unicus tunc esse potuit, imo fuit; non tamen filius, sed frater, Carolus etiam dictus ipse, & anno MCCCCXLVI natus, atque adeo quinque integris annis senior Joanna; cui frater Ludovicus, unigenito Ioachimo, adhuc infante apud Deiparam Hallensem sepulto, orbus prius quam Rex, ac deinde sterili uxore frustra uti se videns, festinaverit prospicere de conjugio, heredes sibi daturo: sed puella ætatis suæ exiguitatem excusante, ipso autem juvene mox contra fratrem arma sumente, evanuit cœpta negotiatio. Facilius autem fuit ut in re, tanto prius gesta quam Averium veniret Infanta, cespitaret Margareta, [sed pro eo sumendus Carolus patruus, natus an. 1446.] filiumque nominaret pro fratre; quam in posterioris temporis Actis, quibus præsens ipsa interfuerat. Venialis ergo prorsus hic ejus error, & maxima econtra auctoritas asseverantis, posteriorem solicitationem fuisse diremptam ipsiusmet Regis uxorem petentis morte; qui proinde aliam tunc non habuerit, etsi id expresse nullus veterum auctorum dicat, sicuti neque negat ullus, qui quidem pondus aliquod in vetustiorum silentio hic mereatur habere.
[10] Porro tota vitæ ratio, ab Joanna in hac mortalitate traductæ, hæc fuit. Nata anno MCCCCLII, XVI Februarii, a Ludovico Franciæ Rege Carolo fratri petita ad nuptias fuerit undennis: [Vitæ a Ioanna actæ chronotaxis.] quindennis, cœpit austerius vivere, deque dimittendo seculo cogitare: quatuor deinde annis major, relinquitur a Patre, cum Principe filio in Africam profecto, Regni moderatrix anno MCCCCLXXI; ab eodemque regresso facultatem impetrat secedendi ad aliquod monasterium; quod anno deinde sequenti IV Augusti reipsa complet, ingressa monasterium Averiense. Ibi in habitu seculari perseverat usque ad XXV Ianuarii anni MCCCCLXXV; quando nato jam verosimiliter, ex Ioanne fratre, nepote Alfonso, minus ipsa necessaria ad stabiliendam succeßionem, patre ac fratre inconsultis, Religiosum suscepit habitum; ultra progredi non permissa, & magnis etiam rationibus persuasa in gradu Novitiarum perseverare. Anno MCCCCLXXIX, ob grassantem Averii pestilentiam, deducitur in Transtaganam Regionem cum matre Abbatissa. Hac ibidem mortua, cum Averium revertisset, orbatur patre anno MCCCCLXXXI, & commendatum sibi a fratre Georgium, filium ejus nothum, alendum suscipit, cum jure Dominii in oppidum Averiense. Exhinc anno LXXXIII a Rege Franco, anno autem LXXXV solicitata ab Anglo, utriusque quidem morte succeßive absolvitur ea solicitudine; sed anno LXXXVI vel sequenti Conimbrica Averium rediens, venenum hausit: quo pessumdata paulatim valetudine, denique in letalem morbum incidit, obiitque anno MCCCCXC, ætatis XXXIV. Corpus, in choro humatum elevatur, anno MDLXXVII, & in ordine ad Canonizationem postulandam ab Episcopo Conimbricensi Processus instituitur anno MDCXXVI.
§. III. Averiensis monasterii initia, & obitus Fundatricis.
[11] Dabit hæc nobis ex Lusitano Latine reddenda, Vita, quam diximus impressam anno MDCLXXIV, hunc in modum. Cum Lusitaniæ regnum, [Beatrix, ante pubertatem desponsa vero,] sub minori Alfonsi Regis ætate, gubernaret patruus ac socer Petrus; apud hujus uxorem Dominam Isabellam educabatur conspicuæ nobilitatis puella, Beatrix Leitoa appellata, multum ex merito dilecta Dominis suis; quibus eodem tempore ministrans nihilo inferioris generis adolescens, Didacus de Atayde, acceptissimus etiam erat, tamquam omnibus belli pacisque artibus insigniter instructus, & varia occasione probatus. Eapropter dignus judicatus ille, cui Beatrix conjungeretur, sponsalitia etiam celebravit. [post 4 proles inde susceptas,] Ast dum expectatur ætas maturior sponsæ, disparuit e palatio Didacus; multumque perquisitus, inventus tandem est Dominicanæ Religionis habitum in Bernficensi conventu suscepisse. Sed reposcentibus juvenem consanguineis, & prætextu matrimonii promissi etiam cogentibus dimittentibusque eum a se Prædicatoribus, regressus est in Palatium; ibique in obsequio Isabellæ eo ornatus officio, quod Custodis Majoris appellatur, honorato in matrimonio vixit, ac genuit filios duos ac filias totidem.
[12] Anno deinde MCCCCXLIX obiit Infans Petrus in prælio; quem uxor sua paulo post secuta ad tumulum, [an. 1449 cum eo se recipit ad vitam solitariam:] reliquit Didacum, privatum officio quod gerebat. Hic vero, licet eum Rex Alfonsus suo optaret servitio adjungere, mundanæ instabilitatis pertæsus, cum uxore similiter affecta, recepit sese in quoddam suum prædium, duabus leucis Averio dissitum: ubi cœperunt ambo vitam eremiticam ducere. Non multo post ad gloriam cælestem evocatus Didacus, uxorem, annos non nisi viginti septem natam, cum bis gemina prole viduam dimisit. Hortabatur Regina, quæ tenere ipsam diligebat, ut dimisso luctu ad secunda vota transire vellet, sed nihil potuit persuadere; [deinde vidua & Averium invitata,] quin potius anno quarto suæ castæ viduitatis, majoris perfectionis cupida, adiit Prædicatorii Conventus Priorem Averii, virum insigniter litteratum & probum, Fr. Joannem de Guimaranes; ab eoque consilium accepit, ut dimisso rure intra oppidum se conferret, causa frequentandorum commodius sacramentorum verbique divini audiendi; sumpta juxta conventum habitatione, quando hic nomen habebat Dominæ nostræ a Misericordia, & hanc ipsa sibi in magistram patronamque elegerat.
[13] Dies aliquot ea deliberatio tenuit, tandemque divinitus inspirata Beatrix, & in sententiam Prioris concedens, [illuc se transfert cum 2 filiabus & ancilla.] jussit locum sibi juxta Conventum emi: in quo multa cum diligentia assurrexit mox fabrica, humilis illa quidem, sed apta ejusmodi professioni. Huc Fundatrix ipsa cum filiabus duabus, Catharina & Maria, ac famula una, ætatis etiam ac virtutis magnæ, est ingressa: ex quo autem ibi se reclusit, numquam aut filiæ ipsam matrem, aut illa filias, vel hæ sorores sese invicem appellare sunt auditæ, ut omnem affectum carnalem exuisse, totumque amorem in Christum transtulisse intelligerentur. Implevit cito hujus tam sanctæ conversationis & voluntariæ reclusionis fama regnum universum, adeo ut plures cuperent participes illius fieri: sed recusabat illas admittere Beatrix, formidans ut inter multas servari æque commode disciplina posset. Tandem tamen, sive ex inspiratione divina, sive ex respectu personæ, recepit D. Meciam Pereriam, sororem Ruizii Pereriæ Comitis de Montecorvo dicti, [Ibi jungitur ei Mecia Pereria, & auget ædes.] quæ admodum juvenis relicta erat vidua Martini Mendes de Berredo, in legatione Francica defuncti. Hæc cum aliquando recitans Psalmum LXXXVIII, Misericordias Domini, venisset ad illum versiculum, Quis est homo qui vivit & non videbit mortem? & intellexisset hanc esse omnibus viventibus certam; decrevit ejus timorem prævenire transeundo ad religionem; simulque ætatem, formam, genus, divitias, omnia Deo consecrare. Secum autem traxit socias ejusdem spiritus tres: quibus jam octo, cum arctior esset locus, pro quatuor dumtaxat fabricatus; supplevit de suo D. Mecia quod deesse videbatur, emptoque vicino fundo ampliavit spatium, non ita tamen ut minus arcta pluribus esset clausura quam fuerat ante paucioribus.
[14] Hæ omnes assumpserunt, absque ulla inter se differentia, habitum S. Dominici; & in modum communitatis religiosæ vivebant, [Suscipiunt omnes habitum S. Dominici,] adeo ut signum quod in conventu Fratribus dabatur ad actiones functionesque communes, etiam serviret Reclusis. Verum cum eis opus esset divinorum Officiorum causa bis quotidie prodire, licet non amplius quam erat unius plateæ interjacentis latitudo; decreverunt intra suum ipsarum claustrum componere capellam idoneam, quo possent accedere Religiosi Missas dicturi. Ad hoc consilium, sibi ab eis communicatum, non prius respondit Angelicus Pater, quam Deo propitiato multis suorum Sacrificiis, ipsarumquemet precibus jejuniis atque vigiliis, ad eamdem intentionem fusis factisque, beneplacitum ejus exquisivisset, circa modum ac formam vitæ ab illis tenendæ. Tum vero apud se resolvit, ejusmodi reclusionem, quamvis honestam, [& statuunt se votis Religionis adstringere:] nihil tamen stabilitatis habituram; futuramque obnoxiam periculis, calumniis, & erroribus variis, si non accederet vinculum Religionis. Proinde congruentius videri, ut Conventus institueretur religiosus, in quo non solum haberetur capella ad divinum Officium, sed etiam vota Religionis solennia nuncuparentur. Placuit omnibus dictamen sanctum; sed non caruit executio oppositionibus & contradictionibus multis, ex parte Regiorum Ministrorum, Conimbricensis Episcopi, & Cleri Averiensis. Difficultatem augebat, quod ad effectum illum opus esset appellare Pontificem summum, [Fundandæ ipsis ecclesiæ ponit Alfonsus R. primum lapidem,] ac Magistrum Ordinis Generalem, ut institutus Conventus ad ejus obedientiam reciperetur. Omnia tamen impedimenta superavit constans patientia piarum matronarum; expeditoque Pontificio Brevi ac facultate Generalis, cœptum est agi de ædificando conventu, ampliandis officinis, erigenda ecclesia, ipso illo quo prius habitaverant loco. Hæc res cum pervenisset ad aures Regis, Alfonsi V Conimbricæ existentis, voluit sua præsentia honorare opus; visitatisque benevola affabilitate Reclusis istis devotis, omnem eis addixit favorem: quin & primum lapidem in fundamentum jacere est dignatus, ipso die quo natalem Regium tota celebraverat aula: prout factum est post Missam solenniter, decantatam a Conimbricensi Episcopo, Domino Joanne Galvano, qui secundam etiam petram rite collocavit. Fama est quod idem Rex, finita ceremonia, dixerit, accidere posse, ut monasterium istud fieret aliquando suum: quod veluti vaticinium reipsa videtur impletum, quando, duodecimo post id anno, illuc ingressa est ipsa Regis filia D. Joanna.
[15] Continuabatur quam diligentissime labor cœptus, & assurgere mirabiliter fabrica videbatur, cum mane plus factum (ut ajunt) inveniretur quam vesperi opifices dimisissent; unde fama in hunc usque diem emanavit, fabricantibus perdiu hominibus, [qua celerrime assurgente,] noctu Angelis, conditum monasterium. Ea fama si non fuit usquequaque vera, & si tam velox incrementum miraculo caruit, fundamento tamen non caruit aliquo; cum Beatrix Leïtoa & D. Mecia, non solum suas illuc curas, sed etiam manus laboratrices conferrent, quas ab Angelis invisibili ope adjutas possumus credere. Quam gratum istud opus Deo, tam invisum vicissim diabolo erat, prospicienti quod eo ex monasterio multæ in cælum evehendæ essent animæ, & impleturæ cathedras unde ipse exciderat. Itaque persequebatur D. Beatricem modis variis, phantasmatisque terrificis, quibus cœpta remoraretur. Verum iis parum profici videns, [& evicta quæ contra obtendebatur lite,] potenti cuidam homini suggessit, ut ipsum prædium, ubi D. Beatrix secessum suum inchoaverat, sibi vindicaret; ad aulam provocans piam matronam, cui nihil poterat accidere molestius quam eo redire ad litigandum, unde ad quietem a turbis capiendam secesserat. Ivit nihilominus, & quidem pedes, humili in habitu, viæ comites habens famulum ac mulierem unam, ambos ætate ac virtute maturos. Placuit autem Deo, ut gratiosæ apud homines potentiæ prævaleret justitia favore destituta: [sex aliæ ad priores octo accedunt:] quod tamen ipsi Dominæ caro stetit, in gravem hac occasione morbum lapsæ; unde ut restituta fuit, atque ad sua rediit, partes aliquot cœpti operis absolutas reperit, & novitias denuo sex admisit ad preces D. Meciæ Pereriæ. Verum hæc ipsa, cum jam esset nuncupandæ professioni proxima, summo cum Beatricis dolore, prærepta ei est, prima ex hoc sancto grege translata in cælum.
[16] Perfecto jam monasterio, cœpit agere Fundatrix, ut ei quamprimum clausura accederet, [& clausura festo Circumcisionis inducta, appellatur Conventus Iesu.] sociæque novitiatum exordirentur, professuræ sequenti mox anno in festo nominis Jesu, ita enim inter ipsam & D. Meciam convenerat. Ast Angelicus Pater, qui Angelicarum harum animarum curam directionemque susceperat, ita rem ordinavit, ut illæ religiosum habitum assumerent in die Natalis Domini, clausura vero monasterio imponeretur in festo Circumcisionis, ipso anni sequentis principio: cui definitioni ut vere obedientes prompte se submisere, atque ita nomen Jesu impositum Conventui est, cujus Regens postridie electa est ipsa ejus Fundatrix, tum aliæ ex ordine Officiales. Stabilita autem clausura ingrediebatur ad ipsas quotidie in Capitulum Director suus, ritusque & ceremonias Ordinis docebat, & quidquid ad spiritum excolendum spectabat. [Vertente anno professionem facit Beatrix:] Transacto deinde anno novitiatus, omnes quidem ad professionem receptæ sunt, primum tamen in die Circumcisionis seu Nominis Jesu, sola illam fecit ipsa omnium Regens, cum duabus Sororibus Agnete Alvarez & Isabella Rodriguez: Beatrix vero, jam professa, assumpsit Vicariæ titulum. Forte erat Rex in urbe Portus circa hoc idem tempus: voluit ergo reliquarum Professionem in suum usque adventum differri: & adfuit vesperi ante Dominicam infra Octavam Epiphaniæ; ipsaque Dominica, [aliæ coram Rege post Epiphaniam.] post solenne Sacrum & congruum actui isti sermonem, accedens ad crates, adstitit devotus testis religiosæ isti oblationi.
[17] Exhinc cœpit in Conventu efflorescere observantia instituti perfectissima, disciplinæ rigor, [Crescente loci celebritate.] laborum in commune subeundorum tolerantia, jejuniorum frequentia, caritatis mutuæ fervor, aliaque ejusmodi vitæ cœnobiticæ ornamenta dicam, an fundamenta: quæ omnia cum virtutibus insignibus Beatricis Vicariæ accepta referrentur, voluit Vicarius generalis pleno eam jure Priorissam dici. [eodem tum aliæ tum Infanta accedit;] Jam rei fama toto sese regno magis magisque defundebat, multæque illustres atque prænobiles sese offerebant. Admissæ igitur nonnullæ ad numerum aliarum sunt, inque iis D. Leonora Menesia; ea quæ sanctæ Infantæ, de eligendo monasterio deliberanti, auctor fuerat ut animum huc appelleret; eamque prægressa suo invitabat & trahebat exemplo. Venit denique ipsamet Infanta, primum quidem cum ipsis Religiosis in habitu seculari victura, uno post Leonoram anno; anno deinde post ingressum quinto, religiosam quoque vestem accepit: sed cum a facienda Professione retraherent ipsam multæ ac magnæ difficultates, divinitus potius quā humanitus objectæ, decrevit in gradu atq; ordine Novitiarum ad extremum usque spiritum subsistere, nec unquam resumere habitum vitamque secularem.
[18] Interim contigit Averiense oppidum contagioso malo funestari & infici: [sed ingruente anno 1479 peste,] quod ne ipsam etiam Infantam afflaret, formidantes Rex pater ac frater Princeps, simul ambo litteris scriptis mandarunt, ut alio recederet: miseruntque Episcopos Portuensem & Conimbricensem cum Proceribus nonnullis, qui migranti comitatum præstarent. Post varias autem tergiversationes sanctæ Virginis, multum deprecantis ne inde extraheretur, volens eam Rex securam reddere, istud non ideo se moliri quo eam a convictu religioso abstraheret, obtulit alia quacumque in urbe regni sui ædificandum ipsi monasterium; vel, si Olyssipone morari acquiesceret, S. Vincentii conventum, in quem quascumque Religiosas vellet secum traduceret, [cogitur in Transtaganam migrare:] secundum indultum ea super re a Romano Pontifice impetratum. Et illa quidem gravissime ferebat Averio discedere, tandem tamen persuasa fuit inde egredi, comitantibus, præter Episcopos supranominatos & Nobiles duos, Sanctimonialibus quinque ac famulabus nonnullis, imprimisque Vicario Generali Ordinis ac Priorissa Beatrice. Servabant aliquam Conventus speciem, etiam in itinere: itaque versus Transtaganam regionem procedebant; omni ad quem appellebant loco, sicubi diem unum alterumve manendum ibi esset, erigentes sibi extemporale oratorium, ad Officii divini ritum omnem explendum, sicut Averii consueverant. [ubi moritur Beatrix,] In hunc modum cum loca plurima pertransissent, atque Avisium tandem pervenissent, in febrim Priorissa incidit; sed quia utilior ipsi Abrantensis oppidi aër futurus judicabatur, translata illuc est. Verum ea mutatio, per æstivos calores facta, adeo nihil profuit, ut potius aggravaverit morbum; unde etiam ad extremum infirma obiit, assistentibus sibi Vicario Generali multisque magnæ auctoritatis Patribus. Hi vero omnes admirati sunt admirabilem vultus in moribunda serenitatem; nec minus quod defunctæ membra, quasi somnus ea non mors teneret, flexibilia in omnem partem remanerent.
[19] Hactenus Ferdinandus Correa, in Vita Lusitanica Joannæ; [an. 1480,] non quidem aut diem aut annum definiens quo obiit Beatrix; significans tamen, hanc Principis suique comitatus peregrinationem solis undecim mensibus durasse. Cum autem ex Vita num. 30 habeatur, Eleonoram Menesiam exeunte anno MCCCCLXXI Averii receptam, atque post septem ab habitu suscepto annos factam monasterii Suppriorissam; ac deinde, moriente intra biennium Beatrice, Priorissam; consequens fit, ut hæc non obierit ante annum MCCCCLXXX, & hoc ipso anno regressa Averium Infanta sit: [& biennio post ossa Averiū referuntur.] quæ quomodo deinceps ibi vixerit, in ipsius historiæ progressu legitur. Nunc quod attinet ad Beatricem, extremum additur, quod ejus filia, Maria de Atayde, promota ad supremum monasterii regimen (utique defuncta jam etiam Eleonora præfata) fecit matris suæ ossa, duobus post obitum annis, referri Abrantio Averium, ubi in choro inferiori sub humili monumento decenter sunt collocata. Atque hæc fortaßis sunt omnia quæ de Beatrice leguntur in ea Vita, cujus videtur meminisse Pineria: sunt certe præcipua, & sufficientia ad intellectum ejus historiæ, quam illa scripsit, & nos aggredidimur illustrare.
VITA a Sorore Margarita Pineria, Sanctæ Principis famula, Lusitanice scripta.
Ex authographo monasterii Averiensis.
Joanna, Alfonsi V Lusitaniæ Regis filia, Ordinis S. Dominici, Averii (B.)
A. MARG. PINERIA EX MS. LVS.
CAPUT I. Ioannæ nativitas & prima ætas, animus devotioni deditus & a seculo alienus.
Christianissimo & virtutibus omnibus ornatissimo Rege, D. Alfonso Quinto, [Ad matris diu sterilis preces nata an. 1452,] horum Lusitaniæ regnorum sceptra tenente, dignata est divina clementia, sub annum MCCCCLII, eidem dare primogenitam filiam, ex sua uxore a D. Isabella. Hæc enim, non minus virtutibus, quam nobilitate generis ac morum elegantia excellens, Deique super omnia amans, magno cum devotionis fervore continuas Altissimo preœs offerebat; jugi piarum orationum sacrificio postulans b a Deo fructum benedictionis, ad ejus obsequium regiæque successionis firmamentum: quippe quæ annis c aliquot sterili fuerat matrimonio usa. Exaudiente ergo petitiones ejus & justa desideria Deo, voti compos effecta, concepit, sicut optabat. Totis autem novem mensibus quibus uterum tulit, tanta semper animi hilaritate est fruita, absque ullo gravedinis ponderisve sensu, ac si prægnans non fuisset: unde facile dabatur intelligi, qualis futura esset, nascitura ex illa proles. Adveniente porro partus tempore, & illuminante eam Deo, filiam peperit, qua nulla formosior pulchriorque in hoc mundo inveniri aut videri posset: cui in baptismo positum est nomen Joannæ, pro singulari qua Regina ferebatur devotione erga Sanctum Euangelistam: cujus amore dicebat, se, si filios centum nancisceretur, omnibus imposituram nomen istud.
[2] [Olisippone 16 Febr.] Nata hæc Princeps est in nobilissima civitate Olisiponensi, decima sexta Februarii, MCCCCLII; baptizata vero octavo post nativitatem die, in eadem civitate: post quod illustriores personæ omnes, in dignitate ecclesiastica vel seculari constitutæ, cum civitatum deputatis atque Officialibus regni, eum in finem adunatæ, inter festivos totius Regni ac præsertim Regiæ urbis plausus, ipsam in eadem extulerunt ad Principatum, [moxque jurata Regni heres;] osculantes ei manum, & fidem ut Dominæ suæ legitimæ jurantes. Tertio abinde anno iterum Regina concepit, & peperit d filium, quem similiter dici Joannem voluit: & aliquammultis diebus post, anno scilicet MCCCCLVI, die secunda Novembris, defuncta est e. Tum vero Rex mandavit, ut tota Reginæ familia, [mortua deinde matre tractatur ut Regina,] tam matronarum puellarumque nobilium, quam officialium omnis generis, maneret sicut fuerat ipsa vivente, nihilque in Curia mutaretur; sed omnes, in eodem gradu atque ordine, ministrarent & assisterent Principissæ Infanti filiæ suæ. Crescebat hæc, & infantiæ annos jam egressa, in Palatio suo tamquam Regina tractabatur, cum omni splendore & magnificentia, una cum juniori Principe fratre suo; simul ambo constituti a Rege sub custodia & cura Illustris Dominæ Beatricis f de Menezes, quæ tempore illo, inter præcipuas hujus regni matronas, virtutis & discretionis nomine, commendabatur præ omnibus.
[3] [& magna supra ætatem prudentia aulam regit.] Profecerat interim Domina Infanta & Princeps Joanna ad eum gradum pulchritudinis & sapientiæ, supra quam naturæ ordo ac ratio ferebat, ut omnibus esset admirationi atque stupori; cunctis Deum laudantibus, quod in ætate tam tenera. Statum Curiamq; regeret, ac si longe provectioris ætatis fuisset; neque oberat ei, quod, propter acceleratam Reginæ matris mortem, non potuerat acquisivisse usum & experientiam ejusmodi rerum ab illius exemplis. Cum autem nonum vel decimum vitæ suæ annum attigisset, cœpit in ea elucescere mirus ergo res divinas amor; dimissisque puellaribus ejusmodi ætatis oblectamentis, cœpit magna cum attentione litteras discere, Latinæ quoque linguæ operam minime levem navans. Incepit etiam teneris istis annis, magna cum recollectione & singularis devotionis indiciis, interesse Missæ sacrificio; recitando interim orationes suas & alias sibi assignatas Deiparæ honorandæ formulas: nec patiebatur quemquam sibi loqui, [Duodennis accensa Dei amore,] priusquam cuncta rite finivisset. Duodennis porro effecta, usque adeo in Dei amorem exarsit, ut perfectam annorum triginta ætatem attigisse jam posset judicari, ab eo qui audiret legentem aut narrantem vitam & doctrinam Domini nostri, actusque Apostolorum & Sanctorum, præcipue vero sanctarum Virginum, quæ pro fide & amore Christi tormenta ac mortem sustinuerunt: his enim mirifice delectabatur, majoremque temporis sui partem impendebat; fugitans jocorum atque ludorum, quibus ejusmodi ætas atque conditio vacare libentius solet. Quantum annis, tantum crescebat & corporis statura ac pulchritudine vultus: sed multo etiam magis apparebat, Deum in ea elegisse sedem amoris ac gratiæ suæ, ut veram sponsam sibi faceret. Cumque esset in tanto dignitatis fastigio ac secularis pompæ ambitu collocata; cœpit nihilominus paulatim contemnere quidquid extra Deum videbat vel audiebat; ardentique affectu ferri ad exercitia spiritus intra suum palatium. [devotioni se tradit:] Habebat ibi devotioni exercendæ aptissimum oratorium, quo se frequenter recipiebat, sequestrans sese a turba assistentium ac ministrantium matronarum puellarumque, quæ supra triginta numerabantur, omnes nobilissimo genere, quædam etiam Comitili natæ; & cunctas illa non minori regebat sapientia, quam si fuisset altera S. Catharina Martyr.
[4] Volabat interim per omnia Christiani orbis regna fama tam excellentis formæ & sapientiæ, [a pluribus Principibus postulata ad nuptias,] quæ Principem hanc Infantam ornabant; variorumque regnorum Monarchis ac Principibus, ejus videndæ audiendæque cupidinem ingerebant: quod cum propter locorum distantiam fieri nequiret, mittebantur pictores expertissimi, qui vultus ejus lineamenta ad vivum expressa referrent, ipsamque vel sic spectandam exhiberent. Illos inter fuerunt Serenissimus Ludovicus g, Rex Franciæ, consanguineus ipsius Regis Alfonsi; & Superioris Germaniæ Imperator h Fredericus III, cuidam Principis nostræ amitæ, sorori prædicti Alfonsi, matrimonio junctus. Sed pictores prædicti similiter omnes confessi sunt, artem suam non sufficere assimilandæ pulchritudini tantæ, [propter formæ & morum excellentiam,] quantamcumque industriam operamque conferrent: de Rege autem Franciæ avunculo ejus dicitur, quod imaginem ipsius intuens, qualem efformare quam proxime ars potuerat, flexis in terram genibus proruperit in laudes Dei. Cœperunt etiam aliquot Reges ac Principes eam a patre suo in uxorem postulare, quibus non præstabatur consensus, propter ejus adhuc nimis teneram ætatem: nec enim tunc altius penetrabatur in consilium Altissimi, qui eam, non terreno alicui Regi, sed cælesti æternoque, Filio inquam suo, sponsam destinarat.
[5] Illa vero eximia plane Princeps, magis magisque effervescebat indies desiderio regni ac gloriæ sempiternæ; veris profundisque cordis sui suspiriis illuc anhelans, ejusque contemplatione magis sese oblectans, quam in abundantia divitiarum deliciarumque, convenientium regio statui suo suique patris. Qui quidem pater, relictus in flore ætatis suæ viduus, propositum tamen habens aliud conjugium non ineundi; cum nullos haberet alios liberos, quam Dominam hanc, [influentem ultro mundum fastidit:] ejusque germanum fratrem Principem Joannem, incomparabili utrumque diligebat amore: magis tamen hanc filiam suam, utpote majorem ætate, & quæ Curiam non aliter gubernabat, quam fecisset sua mater si vixisset. Ergo omnis oblectatio Regis erat cum ea, instituendo ei choreas nobilium adolescentiū, aliosque palatinos ludos, eodem plane modo, quo Regina ejus matre vivente fiebat. Hunc in finem jusserat ei tradi mundum omnem gazamque muliebrem, quæ in usu defunctæ fuerat, ut quam magnificentissime ministraretur eidem. Observabatur a Ducibus, Comitibus, & Baronibus regni, atque a magnis æque ac parvis singulariter colebatur: sperabant enim fore, ut Lusitania peripsam vehementer illustraretur, atque in pace cum aliis Regibus conservaretur. Verum Rex Regum, qui eam sibi elegerat, ideoque tot gratiis donisque cumularat, trahebat ipsam ad se, & cor ejus tantopere in sui amorem accendebat, ut vehementer inciperet odisse mundum, & quidquid in eo est contemnere, vanitatem omnis rei temporalis, identidem recogitans, & sola æterna magni faciens.
[6] Annum illa quidem agebat dumtaxat decimum quintum; sed uti forma ac statura corporis, [quindennis de eo dimittendo cogitat:] supra ætatem auctæ, annorum viginti quinque judicari ipsam faciebant; sic etiam & multo magis sapientia atque ingenium, quorum externum specimen dabat sermonis facundia & consilii maturitas. Cœpit itaque cogitare, quomodo nova aliqua ratione Regis æterni obsequio mancipare se posset, eique perfectiori famulatu placere: jam enim de ea nuptui collocanda sermonem & consilia ordiebatur Rex pater: propterea quod ex variis regnis plures se sponsi Regii Principalesque offerrent, qui intellecta eximia Virginis specie atque prudentia, tali Regina ac Principe Status suos beandos censebat. Sed recusabat illa vel auribus admittere quamcumque nuptiarum mentionem: & quia, sicut ait D. Gregorius, nescit otiari divinus amor, sed operatur si amor est; idem in ejus corde jam alte radicatus, faciebat ipsam apud se decernere, quod se esset in famulam perpetuam oblatura illi Domino, [assumit varias pœnitentias.] quem præ hominibus cunctis diligebat, idque jam inde ab ætate hac sua, tam tenera & delicata. Cœpit ergo ferventi devotæque orationi vacare impensius, & corpus secretis flagellis macerare. Singulari etiam diligentia discebat ritum divini Officii recitandi, magistro ad id utens suo quodam Capellano majori, grandævo ætate Deique amico, qui jam inde a tempore Reginæ matris totum ordinem capellæ ipsius regebat, vir bene litteratus & famæ optimæ. Hic cum ea Canonicas horas legens aliquamdiu, ipsas ei ex Latino vulgariter interpretabatur, ut erat solertis acutique ingenii; quo melius intellecta sacra verba, majori etiam gustu recitantem afficerent.
ANNOTATA.
a Patrueles erant inter se Alfonsus & Isabella, hæc Petro Principe, iste Eduardo Rege fratribus, Ioannis Ifiliis, nati: itaque recte Marchesius, uxorem & cognatam appellat.
b Infra num. 151 in Appendice, dicitur, ea causa suscepta votiva peregrinatio ad S. Dominicum de Quemada, a fœcundandis istic sterilibus celebrem, ut ejus Ordini debita fuisse ab ipso ortu videatur Princeps, per illum impetrata.
c Secundum Vasconcellium anno 1432 natus, uxorem duxerat sedecennis; adeoque sub annum 1452 jam agebatur quartus annus sterilitatis.
d Idem Vasconcellius, Joannem II, natum Olisipone ait an. 1455, quarto Nonas Majas.
e Errat ergo Correa, cum moriente Regina quindennem ait fuisse Infantam, & quinquennem scribere debuit.
f Beatrix, Lusitanice Brites scribitur, mira vocis contorsione. Correa, filiam fuisse ait D. Petri Menesii Comitis Vianensis, uxorem D. Fernandi de Noronia, ex Comitibus de Gigon, avos nominantis Ferdinandum I Lusitaniæ, & Henricum Equitem Castellæ Reges.
g Ludovicus XI, Rex Galliæ, ab an. 1461 ad 1483: qui quomodo Alfonsi Lusitani consanguineus, & (sicut mox infra dicitur) Ioannæ avunculus fuerit, aliis explicandum relinquo: ipse vero post Margaritam, Iacobi I Regis Scotiæ filiam uxorem habebat secundis nuptiis ductam, Carlottam Subaudam.
h Fridericus Austriacus Imperator, ab anno 1439 ad 1493, Eduardi Regis filiam Eleonoram, Alfonsi sororem duxit an. 1452, unde natus Maximilianus Imperator.
CAPUT II. Varia exercitia pœnitentiæ & devotionis, a quindenni assumpta cum proposito uni Deo serviendi.
[7] Fugiebat excellens hæc & virtuosa Domina omnem vanitatem & curiositatem superfluam: habebatque horas certas, [Inter palatii sui dilitias ac pompam,] devotæ precationi destinatas in secreto suo oratorio, quo nemo posset accedere aut ipsam alloqui. Summa autem admiratione digna ac pene incomprehensibilis res erat, videre Infantam Principem, tanta pulchritudine ac sapientia decoratam, quam suo in palatio stipabant matronæ ac virgines tot primariæ, cujus nutum observabant tot viri nobiles ad hoc a Patre designati in variis officiis (quemadmodum decebat ipsius regiam conditionem, unicæ isti filiæ suæ providere) tanta sublimatam in gloria, & in quam omnium positi erant oculi, cum certa spe publici boni per ipsam vehementer amplificandi; despicere istæc omnia, præ fervore divini amoris, incrementum quotidie novum sumentis, ipsamque facientis intra palatium Regium, insolito prorsus temporibus nostris exemplo, vitam ducere asperam pœnitentiis, vix inter religiosas usurpatis, sed quam poterat secretissimis.
[8] Singulariter autem afficiebatur mulieri a cuidam domus suæ, quæ Reginæ matri famulata jam inde ab ætate puellari, ceteras præcellebat devotione, [paucis consciis & ministris,] aliena a seculi vanitatibus, & omnigenæ virtutis exercitio dedita. Cum hac familiariter agens, eidem cœpit arcana cordis sui desideria aperire: similiter etiam cum quadam vestiarii sui Præfecta, Cuvilleriam b Palatini appellabant, muliere vidua atque grandæva, veteri etiam Reginæ matris famula; cujus eximiam prudentiam discretionemque variis occasionibus & negotiis expertus Rex pater, tali officio ipsam præposuerat. Cum istis consultabat conferebatque de obsequio singulari, quod ab iisdem sperabat; jubens omnino secretum tenere quidquid rerum suarum nossent. Eodem modo egit cum annoso quodam ejusdem matris suȩ ministro c, qui secum remanserat, viro prudente & perquam fideli, quemque Rex pater ipsi dederat gazophylacem ac thesaurarium primarium; ipsa vero Domina elegit ei credere spirituales suos dignioresque thesauros, desideria inquam & sancta proposita. [cilicio & laneis indusiis utitur,] In horum executionem jussit eum Virgo delicata, quærere & emere sibi telam stamineam perquam asperam: quam deinde commisit uni prædictarum duarum, quibus magis fidebat, matronarum, ut exinde conficerent sibi indusia, manicis & reliquo corpore arcta, clam gestanda sub laxioribus auroque & serico pretiosis cycladibus. Quin nec istis contenta, sed in ejus amore, quem unice desiderabat sponsum, longius progressa, sub iisdem asperiori etiam cilicio induerat tenellum corpus, intra decimum quintum & sextum ætatis annos constituta.
[9] Vetuit præterea, ne in suo palatio exercerentur ludi vel choreæ, [exterius suo se statui aæptans.] aut aliud quid redolens vanitatem secularem; nisi cum illuc veniebat Rex pater suus, secum ducens ipsius fratrem Principem Ioannem, cum Marchionibus, Comitibus, ceterisque sui comitatus Nobilibus; quos excipiebat magna pompa, progrediens illis obviam cum suo nobili gynȩceo, pretiosissimis induta vestibus, gemmisque & unionibus compta, ut ea ratione faceret satis voluntati ac mandato Regis patris, atque materteræ suæ. Verumtamen sub aureo & sericeo apparatu, utebatur cilicio hispidaque lana. Quamvis enim, rogatu & jussu Regis patris, cum ipso & patruo suo Infante Ferdinando d procederet aliquando in publicū summam præseferens gratiam & formæ pulchritudinem; novit tamen Deus, estque verissimum, quod id non faciebat nisi lumbos & tibias cincta funibus, fortiter contortis ex vaccinarum equinarumve caudarum pilis, quos sibi secretissime comparabat per eas quas dixi matronas. Finitis autē ejus modi choreis & dimisso cœtu, cum matronas atque puellas suas etiam dimisisset, faustam singulis noctem precata, colligebat sese in oratorium suum; ibique profundos gemitus ducens, & lacrymis irrigans solum, cui se totam insternebat; Domino suo unice dilecto offerebat se, rogabatque, [Noctis bonam partem orationi impendit.] ut modum viamque doceret, qua dimissis omnibus vanitatibus seculi serviret ipsi soli. Post aliquot deinde horas, quas habebat isti exercitio deputatas, surgebat inde; & cum sua Cameraria majore, & Vestiaria, atque puellis, procedens versus cubile regium, in eo se patiebatur cum omni ceremonia rituque consuetis collocari; tantum ut humanos lateret oculos, uni Deo cupiens innotescere arcana sui purissimi cordis.
[10] Cunctis ergo digressis & cubili suo clauso (cujus mollities magno ipsi fastidio erat, [& acri corporis flagellationi.] propter amorem sui dilecti Sponsi) redibat ad oratorium suum, ubi alebat exiguam lampadem, argento ornatam; ad cujus lumen instituebat prolixas ferventesque orationes, quibus addebat sanguineam rigidamque flagellationem, funiculis eum in finem contextis utens, præsertim certis festis quibus specialius afficiebatur; puta in die Circumcisionis, annum communem inchoante, in memoriam ejus sanguinis, quem Dominus noster tali die pro nobis primum fudit. Cumque sic aliquamdiu vigilando, tenellum corpus macerasset, somnum arcens; tandem eidem coacta cedere, caput reclinabat super tapetem pulvinumque, ibidem pro statu ejus collocata; rursumque sub auroram resumebat orationes suas; atque ita demum in suum se recipiebat cubile, ut nemo intelligeret quod factum erat. Numquam exuebat neque mutabat laneum arctumque indusium, quod diu noctuque, hieme & æstate, ad carnem portabat; nisi cum illud ita scatebat pediculis, ut non esset amplius tolerabile: tunc enim assumebat aliud, & quod deposuerat lavandum dabat eidem suæ Prefectæ vestiariæ, cum qua solita erat quotidie recitare Canonicas horas, numquam eas omittens.
[11] [duriter cubat:] Porro in cubicolo suo, quod duplicem dumtaxat contignationem habebat, ad inferiorem, quæ erat instar caveȩ, curaverat portulam faciendam, cum scalis abiegnis, lectumque veluti pro sua illa Secretaria, ne intelligeretur esse pro ipsa. Lectus autem iste erat durissimus, nihil scilicet habens quam culcitram vilem arboreæ cortici instratam, cum laneo cervicali, pro lodicibus vero stragulas vestes, similiter laneas asperasque. Novit Dominus quam hæc sint vera; sed & nos novimus: quia postquam prædicta ejus famula in hunc Domini Iesu Conventum fuit ingressa, inter alias ejus res, quas de ipsius Infantæ mandato prædicta ejus Vestiaria ac Secretaria, pro magno arcanoque thesauro, attulit ad devotam Matrem Priorissam Beatricem Leitonam, arca fuit obserata, omnem istam pœnitentialem supellectilem continens, lineaque indusia adeo aspera, ut Religiosæ quædam eadem aliquando induentes, multum se cruciatas testarentur. Simili modo tradita fuit prædicta culcitra stragulæque, quæ asservabantur in secreto ad quem nemo intrabat loco; strictæque & asperæ subuculæ, in quibus dormiebat Domina illa, quasque gestare solebat sub pretiosis secundum statum suum vestibus, quales Rex pater habere ipsam volebat, instruens ei (sicut dictum est) aulam, quam totam singulari cum prudentia regebat.
[12] Simili circumspectione celabat jejunia & abstinentias suas, faciendo apparari sibi & instrui mensam secundum statum suum, assistentibus ei Officialibus suis, honorarium illi comitatum exhibentibus. Ad mensam tamen illata delicatiora cibaria potius comedere se fingebat, [multum jejunat,] quam revera comedebat. Cum autem rigidius solito jejunare volebat, in oratorio suo remanens, nuntiari jubebat minus commode se valere, ideoque non instruendam pro se mensam; aut aliud quidpiam prætexebat, quo latere posset. Crescebat enim in ea contemptus atque odium mundi, eadem proportione qua amor divinus; ideoque studebat sua virtuosa exercitia jejuniorum, vigiliarum, ciliciorum, orationum, & disciplinarum sic augere, ut tamen ignorarentur; & delicata sua membra quasi suffurans lecto isti ceremoniali, cui ad breve spatium incubuerat, secretius se transferebat ad alterum, cui appropinquabat nemo, nisi ipsa ex speciali gratia & necessitate id permisisset. Similiter ad opera misericordiæ diligentissime attendebat, curando ut visitarentur nosocomia & hospitalia peregrinorum extraneorum; [operibus misericordiæ intendit:] nec prius accumbebat mensæ vel de eadem surgebat, quin singulis accurate providisset. Sub noctem etiam receptura se in oratorium suum, advocabat suum illum Reginæque matris ministrum, cui vitæ suæ confidebat secreta, & curam ejusmodi operum commendaverat; eumque diligenter interrogabat, quod & qualibus personis succursum esset, quantasque eleemosynas erogasset. In eadem enim ætate ista, conabatur excellentissima hæc Princeps, multum dilecta Deo & cunctis virtutibus ac decore spirituali adornata, providere cuicumque superventuræ forsan necessitati, habens ad id certos reditus assignatos. Et tu, Domine Deus Rex immortalis, qui imbecilla eligis, ut tua unius virtus confundat fortia hujus mundi, instruxeras & muniveras armis tuis hanc delicatam Infantam, quam a prima ejus pueritia adamasti & dotasti singularibus gratiis & privilegiis, ut posita in tanto culmine celsitudinis secularis, in quo nihil humanarum commoditatum deesse illi poterat, contemneret omnes ac flocci penderet, te solum amando desiderandoque.
[13] Interim crescebat diffundebaturque per omnes Principum Christianorum aulas fama pulchritudinis atque perfectionis excellentia, [Pro filio (imo fratre) Regis Franciæ postulata] qua Lusitaniæ Infantam dotaverat Deus, adeo ut multi de ea in conjugem sibi aut filiis suis petenda cogitarent. Omnes tamen facile, ut merito, sic gratia superabat Illustrissimus Rex Franciæ, qui missa legatione ipsam petiit uxorem unico filio e atque heredi suo, annos dumtaxat quindecim nato, & egregia forma ac robore adolescenti, planeque digno cui ejusmodi Princeps obtingeret, non sine maxima utilitate obventura regno Lusitaniæ ex tali affinitate. Cum igitur Alfonsus Rex atque Proceres ejusmodi legationem audivissent, valdeque probassent; ipse, qui propter filiā continue habitantē Ulisippone, etiam plurimus erat in eadem civitate, ejus aspectu alloquioque fruiturus; eamdem accessit, & quid Legati adferrent indicavit. [suam excusat juventutem,] Ipsa vero intelligens quantopere pater suus propenderet ad consentiendum petitioni Regis Franciæ, multum quidem anxiata est animo (quippe quæ amoris sui affectum omnem pridem in alio Rege ac Principe defixerat) gratiose tamen prudenterque respondit; nimis adhuc juvenem esse se, quam ut convenire sibi videretur profectio in regionem tam longinquam, ubi jungenda esset Principi tam juveni; quare si ejusmodi matrimonium ipsi decretum Deoque acceptum esset, se quidem promptam esse ad obsequendum, sed tali conditione, ut permitteretur ætate & experientia crescere; quoad idonea esset Statui cuicumque regendo. Suggerebat etiam & consideratione dignum censebat, minorem adhuc Principis fratris sui ætatem, [& incertam fratris valetudinem.] valetudinemque infirmam & variis obnoxiam incommodis; ut dubitari merito posset, utrum Regno conveniret ipsam extraneo alicui Principi in manus tradi. Hæ aliæque rationes, tam prudenter propositæ a virgine cælitus inspirata, ipsum Regem ac Proceres ejus sic affecerunt, ut sapientiam ejus demirati, omnino decernerent ei acquiescendum esse, definitionemque futuri matrimonii in longius tempus differendam; Domino ita disponente, cujus super hac excellentissima Domina erant consilia prorsus alia. Cumque deinceps alii atque alii Principes similes conditiones proponerent, omnibus idem dabat responsum; omnino fixum & decretum habens in secreto cordis sui, omnes rejicere, ac nemini suum consensum præstare.
[14] [Passionem Christi devote recolit,] Annum ætatis decimum septimum jam attigerat Princeps, sed magis profecerat multiplicandis jejuniis, vigiliis, & orationibus, ferventissimas preces ac lacrymas effundens coram Domino, quatenus aperiret sibi viam, ad alium nullum dominum sponsumque habendum quam ipsum, eumque solum amandum in hac mortali vita, ut eumdem mereretur æternum laudare & possidere in ejus cælesti regno, quod plurimum desiderabat. Usque eo autem cor ejus jam inde ab infantia inflammabatur divino amore, ut facta jam consuetudine non posset continere lacrymas, quin ex formosis ejus oculis continuo fluerent, quando Dominicam Passionem vel meditabatur, vel legebat aut prædicari audiebat, tam intimo mentis dolore compuncta, ac si ipsum patientem Dominum ante oculos corporis constitutum habuisset. Itaque devotis illum gemitibus suspiriisque prosequebatur: quibus licet in suo oratorio quam secretissime vacaret, [maxime per hebdomadam sanctam.] cavere tamen non poterat quin sonus eorum etiam ad extra positos pervaderet. Per totam sanctiorem hebdomadam servabat silentium, nihil nisi brevissime idque necessariis de rebus loquens: a quarta autem feria prorsus nihil. Totumque illud tempus orationi lacrymosæ impendebat, diu æque ac noctu: quibus addebat totius ejusdem hebdomadæ jejunium, feriis quinta & sexta etiam ad panem & aquam constrictum; interim numquam vestes exuens & semper præsens officiis omnibus ecclesiasticis, usque in diem Paschæ. Frequenter confitebatur & communicabat: semper autem in festis Christi Domini ac Dominæ nostræ: Feria etiam quinta in cœna Domini, volenti implere mandatum Dominicum, prædictus suus secretarius, quam poterat occultissime, adducebat mulieres duodecim peregrinas, miseras ac pauperes; ad quas in secretam cameram introductas, nescientesque ubi essent, ingrediebatur illa humili in habitu; dissimulataque persona, singularū manus ac pedes de genibus lavabat, osculabatur, & tergebat; ac deinde liberaliter donatas vestibus calceisque, secretius remittebat, unde erant adductæ, ita ut ignorarent quænam persona istæc sibi fecisset.
ANNOTATA.
a Hæc esse videtur, quæ mox infra Cameraria major, ac deinde semper Ama redditur, id est, Magistra, aut ex veteri usu Nutrix; qua postrema voce ut plurimum usus sum, etiam in Testamento Ioannæ, num. 103, ubi illa vocatur Beatrix Alvarez.
b Vulgari lingua Cuvilhera: cujus quodnam fuerit in Palatio Officium, explicat Franciscus Brandanus, parte 6 Monarchiæ Lusitanæ cap. 4, nomen a Cubiculo deducens. Ac primo allegat Chronicam Regis Ferdinandi (fuit hic pravus Alfonsi V) in quo distincte explicatur, quænam fuerint, ejusid est. Nutrix; Camareira mor, Cameraria Major; & Cuvilhiera: arguiturque Argotes de Molina, confundens posteriora officia duo; de quorum ultimo deinde allegatur locus ex Chronica Ioannis I, qui Latine redditus sic sonaret: Subduxerunt Infantes de potestate Cuvilleriarum, quæ erant mulieres deputatæ ad custodiam vestium & curam munditiei, iis omnibus in rebus, in quibus honestas patitur pueris per mulieres serviri; curaveruntq; ut istud munus demādaretur Scutiferis. Ex alio vero ejusdē ultimæ Chronicæ Capite, ante induxerat Brandanus Regis Castellæ Cuvilheriam, dicentem, officii sui esse, accendere Regi fumos seu thymiamata boni ac nobilis odoris, aut vestes ejus perfumare. Erat ergo Cuvilheria Hispanis, id quod Francis magis proprio vocabulo Garde-robe, id est Vestiarii Præfecta, sub Camerariæ Majoris potestate.
c Duo nominantur in Testamento præfato, Georgius de Silva, cui ut singulariter familiari, æque ac prædictæ Beatrici, Sancta suam vult manere pensionem; & Doctor Joannes Lopez; ejusdem Testamenti executor statutus, quo videtur Oeconomo usa Princeps; sed forte tunc primum, cum suscepta educatione nepotis intra monasterium, extra illud peculiarem cœpit habere Oeconomum, qui Averiensis oppidi proventus, sibi tunc addictos aliosque reditus suos curaret.
d Stirps Regia, in Ioanne II deficiens, per hujus Ferdinandi Ducis Visensis filium Emanuelem, fuit feliciter propagata.
e Non pro filio, tunc necdum nato, sed pro Carolo fratre, annorum 15 adolescente, cum decennis esset Ioanna, Carolo Delfino annis 18 senior, fuerit hæc legatio: qua de re actum in Comm. prævio num. 9.
CAPUT III. Deliberatio Ioannæ cum Eleonora Menezia de ineundo monasterio: facultas ad id petita & impetrata a patre.
[15] Circa hoc tempus pervenit hæc Domina in notitiam eximiæ virtutis vitæque exemplaris, quam ducere ferebatur Domina quædam, [D. Eleonoræ Meneziæ, de monasterio cogitanti,] Eleonora de Menezes nuncupata, filia Comitis & Domini Vianensis D. Eduardi de Menezes, ejus qui inter hujus regni Proceres nominatissimus erat a virtute bellica, ipsisque Regibus Portugalliæ & Castellæ conjunctus sanguine. Hujus illa cum esset filia unica, fuerat a multis Ducibus Comitibusque in matrimonium postulata, sed frustra: usque dum Comes pater, cum maxima Maurorum multitudine prælium committens ad Alcazar a (cui prælio ne Rex ipse interveniret fuerat a Principibus suis prohibitus, vicesque suas cum titulo Majoris Capitanei commiserat prædicto Comiti) numero victus, cum majori parte nobilitatis occubuit. Antea tamen quam id accideret, prædicta Domina, manens in ædibus matris suæ D. Isabellæ de Castro, cœperat vitam a seculo abstractam agere in sua camera seu oratorio, ubi divino accensa amore audiebat quotidie Missam; & Horas Canonicas, quarum erat intelligentissima, recitabat; reliquum deinde tempus piæ meditationi, lectioni, orationique impendens. [& interim vitam a seculo abstractam ducenti,] Eadem etiam omnino abhorrens a seculari pompa quacumque, vilibus induebatur pannis, cum firmo proposito Religionem aliquam amplectendi, quam primum id integrum sibi foret. Ergo gratissimum habuit Princeps nostra de ea inaudivisse: modumque invenit, quo per interpositas fideles personas litterarumque commercium, arcana sui cordis manifestaret ei, quam oculis corporeis numquam cernebat.
[16] Consultabant autem inter se, quo potissimum modo observarent complerentque sancta desideria atque proposita, indies magis magisque gliscentia, [suum simile desiderium Ioanna revelat,] instar ignis idoneam materiam nacti. Multa quoque eisdem consultatio erat, inter varias religiosas Sanctimonialium domos, ecquam eligerent, dum aliorum alias de singulis opiniones audiunt, nemini vero secretum sui cordis intentum revelant, solumque Ie gerebant ut quæ audire ac discere vellent. In hac secreta consultatione tempus aliquot transactum est electis atque fidelibus istis Regis æterni sponsis, erantque maximo sibi invicem adjumento; & quia sanguine se contingebant, cœperunt cogitare, [eique loci delectum committit.] qua arte possent simul ambæ renuntiare mundo. Sed inæqualis erat utriusque conditio: nam Domina Eleonora de Menezes majori utebatur libertate, per mortem Comitis genitoris sui, neque multum urgebatur ad ineundum matrimonium: proinde expeditior etiam fuit ad consultandum de monasterio quod utrique conveniret. Hac ratione cœpit illa oculos mentis defigere in conventum S. Claræ, vel Olisipone b, vel Conimbricæ, ut qui præ aliis tunc florebant regulari observantia: quæ continuo curavit illud ipsum quam secretissime significandum D. Infantæ. Itaque hæc & illa, tamquam industriæ apes laborabant, ut invenirent locum maxime idoneum, ad colligendum mel divinæ recollectionis, in pastum & saginam animarum suarum.
[17] Domina autem Infanta multiplicabat preces atque vigilias coram Deo, [Patre interim de ejus nuptiis frustra cogitante.] videns in afflictione cordis sui præterlabi tempus, eoque longius differri vota sua, quo pater suus Rex, considerans speciem, sapientiam atque prudentiam filiæ, certius decretum firmaverat de ea in matrimonium collocanda, mandans curiam ejus statumque augeri. Verum tu, rerum omnium moderator Deus,cujus consilia hominibus incomprehensibilia sunt & potestas excelsa, ad tui nominis majorem gloriam res humiles atque despectas in oculis hominum nosti magnifice exaltare, & obscuras atque informes splendidissime illustrare. Magnum profecto ac manifestum opus sapientiæ ac potentiæ tuæ fuit, quibus ordinasti atque fecisti, ut Infanta,nobiliter nata & delicate educata, spreta quacumque mundana pompa rebusque iis omnibus, quibus in ætate illa solet jucundius sexus infirmior adhærescere, vellet, modo tam novo, tibi uni placere atque servire. Nempe (sicut jam supra dixi) licet adeo juvenis, tamen annorum esse viginti quinque aut etiam triginta judicabatur a quocumque, ipsam vidente vel audiente. Nam & prudentia ac sapientia longe superabat annos; & statura ac forma corporis, plena gravitatis, grandiorem faciebat æstimari. In fronte ejus, gratiose & exporrecta, oculi virides ac formosissimi relucebant; nasus mediocris & rectus; os grandiusculum, labiis decenter revolutis; vultus rotundus, cutis candida, decentique rubore in genis tincta; collum speciosum, manus elegantes; corpus universum erectum ac sublime, ipso habitu ac majestate demonstrabat dignitatem personæ suæ. Talis erat prædicta Infanta; & divino consilio posita inter hujus mundi tenebras, tamquam sol inter nubila splendescebat. Quod ut melius intelligeretur, ipsam imaginem ejus, qualis ante ingressum monasterii picta est & etiamnum Averii conservatur, ex Vasconcellio posui, in fronte prævii Commentarii.
[18] Eodem tempore vehementer inclarescebat fama virtutum eminentium Matris Beatricis Leitoæ, [Audita fama monasterii Averiensis,] quæ erat Priorissa hujus monasterii a Jesu nominati in civitate Averiensi: toto enim Regno celebrabatur severa ac religiosa disciplina, sub qua ipsum prædicta Mater fundaverat conservabatque; adeo ut passim nobiliores & magnates istic cuperent filias & consanguineas suas locare. Ea res cum ad aures excellentis Principis ac Dominæ pervenisset, tamquam novo & insperato perfusa gaudio, non distulit ejus participem facere cognatam suam D. Eleonoram, per litteras secretas, monens ut certiorem se redderet de Averiensi c monasterio, de quo recentius fundato tam laudabilis æstimatio apud omnes erat; si forte placeret, accepta distinctiori ejus notitia, mutare consilium, quod inter se formaverant. Illa mandatis D. Infantæ obtemperans, [mandat Eleonoræ examinare disciplinam loci:] post fusas ad Deum multas preces, accersivit ad se Patrem quemdam, ætate & doctrina virtutibusque conspicuum, ex Ordine S. Dominici, & in hoc atque Castellano Regno Generalem Vicarium, prædictæque sanctæ Matris Beatricis Confessarium, commorantem in domo ac monasterio Dominæ nostræ a Misericordia dictæ. Fratrem, inquam Antonium a S. Maria: qui ad ipsum monasterium Jesu, ratione officii quod gerebat, liberum accessum & ingressum habens, de toto illius statu, tam in spiritualibus quam in temporalibus, certissimum poterat præbere testimonium. Hic acquiescens humili petitioni D. Eleonoræ, cum eaque multis locutus de contemptu mundi, interrogatus tandem ab eadem est, id quod scire ipsa plurimum cupiebat, de statu & disciplina prædicti monasterii, suæque clausuræ rigore.
[19] Cum autem is plene satisfaceret interroganti, mutavit illa consilium de suscipiendo habitu S. Claræ, elegitque vivere in monasterio Jesu de Averio, [qua cognitam laudante & aliis præferente.] tam novo beneque regulato, ad ibidem Deo famulandum: id quod continuo rescripsit D. Infantæ, suadens ei per prælaudatum P. Fr. Antonium, ne aliud monasterium ingredi aut habitum suscipere vellet quam istud S. Dominici, si posset ad id facultatem a patre & consanguineis impetrare. Hæc porro, quæ aliud nihil desiderabat quam Deo famulari, jussit ut curaret scriptam sibi mittere formam regulamque vivendi, in loco illo constitutam, idque modo quam posset secretissimo: nam ad illum usque diem nullius religiosi Ordinis notitiam distinctam habebat, in palatio manens, & occupationibus statui suo congruis intenta, veluti Princeps & forte heres Regni futura. Inaudiverat tamen aliquando de monasterio d Odivelarum, Ordinis S. Bernardi: quod videre cupiens, [ipsa per explorat institutum Cisterciense,] si forte istic reperiret in quo acquiesceret spiritus suus, simulavit se fastidio palatinæ commorationis insolito captam: jussitque apparari mulam comitatumque omnem, & illuc se contulit, ibidemque totum unum diem egit cum Abbatissa & Sanctimonialibus ejus.
[20] Interrogabat eas, & diligenter audiebat de rebus sui Ordinis: & quidem illi placebat, quod aliis curis vacuam vitam omnes agebant. Verum cum pro sua prudentia animadverteret, non frui illas tanta quiete interna, quantam spiritui suo optabat; [sed minus probat.] sub vesperam redivit in palatium suum per mediam civitatem, insolitæ lætitiæ signa præferens, veluti quæ multum fuisset ea ambulatione recreata. Iverat istuc cum ea D. Philippa e, Matertera, sua totumque gynæceum cum nobili comitatu: quibus Infanta benevolam valde gratiosamque se monstrabat, propositum tamen suum sanctaque desideria omnes celavit. Deum scilicet in corde suo semper gestans, ab eo dirigi juvarique petebat: foris quidem apparens auro sericoque operta, æque ac mula sua, quemadmodum olim Regina mater sua; sub illo autem apparatu cooperiens horridum quo vestiebatur cilicium asperaque indusia. Nemini mirum videri debet, quod S. Cæcilia, medias inter nuptias visitata ab Angelis, ludebat organis & cantabat in corde suo Domino; cum temporibus nostris, adeo tepidis frigidisque, tantum potuerit fides & amor Dei in Principe delicata, quæ in flore ætatis ac formæ, divitiis atque deliciis affluens, nihil aliud curabat quam placere & servire cælesti Regi, quem supra res omnes creatas amabat.
[21] [Pater in Africanam expeditionem profecturus,] Post hæc, cum illa annum decimum octavum jam ageret; Rex Alfonsus pater suus, zelo divini honoris accensus, pro sanctæ fidei Catholicæ propagatione, decrevit exercitum equitum peditumque trajicere f in Africam, contra infideles Mauros; eumque in finem exoravit Pontificem, ut omnibus istuc secuturis largiretur plenam suorum peccatorum Indulgentiam. Annuit benigne quod rogabatur Vicarius g Christi, concessitque Bullam toto Regno publicandam; mandans iis qui dictam Indulgentiam lucrari vellent, accedere Olisiponem; & Commissarium suum Generalem constituit, Regiæ illius civitatis Archiepiscopum, qui ipsam largiretur, simulque affixa pectori aut humero Cruce obligatos declararet, ad bellum contra infideles Mauros gerendum. Rex ipse ad Metropolitanam sese contulit, tota Curia sua comitante, seque ibi magna cum devotione fecit Cruce signari; nec non & filium Principem, [una cum filio quindenni,] D. Joannem, annorum tunc quindecim adolescentem; quamquam corpore exilem, adeoque infirmum, ut medici annis pene singulis de ejus vita desperarent. Dei nihilominus potentia ac misericordia fretus Rex, decrevit illum secum traducere in obsequium Religionis; eumdemque, si viveret & discrimen evaderet, ibidem creare Equitem, ad Dei gloriam. Porro suum istud consilium frequenter communicabat Rex pius cum carissima filia; & loquendo cum illa de Deo rebusque divinis & variis aliis, transigebat tempus ac menses aliquot; dum interim arma, viri, naves, annona, & alia quæcumque apparabantur ad tanti momenti negotium, cui ipsa Regis persona cum filio cunctisque Regni Magnatibus nomen dederant. [aperit filiæ consilium suum.] Perculit, ut decuit, Dominam Infantam discessus Patris una cum Principe, quem unicum illa fratrem habebat; ex eoque die desiit uti pretiosis iis vestibus, quibus antea assueverat, secundum sui status exigentiam ac patris voluntatem: Deo quoque agebat gratias, quod sibi occasionem daret ei liberius serviendi.
[22] [Eleonora paratas sibi nuptias declinare certa] D. Eleonora de Menezes, filia Comitis Eduardi, audito, sicut dictum est supra, Provinciali Fr. Antonio de S. Maria, aliisque fide dignis personis ecclesiasticis ac secularibus, magnæ experientiæ & discretionis, satis certa de observantia rigida instituti ac regularum quæ vigebat in monasterio Jesu; cum firmiter apud se constituisset, hunc nec alium ullum Ordinem Conventumque expetere; id ipsum proposuit Dominæ Comitissæ matri suæ & fratri Comiti Henrico, ut ne sibi impedimento essent, sed gratum haberent istud ejus propositū. Attamē opus ei fuit sustinere multas difficultates & contradictiones, ex parte matris omniumque fratrum: quia unica erat, & jam concluserant eam nuptui tradere Duci Brigantino h, D. Ferdinando, id ipsum cupienti. [statuit sine mora ingredi monasterium:] Res autem ea habebatur tam certa, ut signatis jam contractibus solum expectaretur reditus Episcopi Eborensis D. Garciæ Menezii fratris, qui Roma redibat; itemque adventus alterius fratris Comitis i & Prioris Cratensis, D. Joannis Menezii, qui erat Alcazarii. Verum illa intelligens, quod fratre regresso in Lusitaniam, totis viribus aggressuri eam sui erant, sanctumque ejus propositum disturbaturi quantum possent; festinavit ipsa eosdem prævenire, suamque resolutionem indicari fecit Principi Infantæ, quam executioni mox esset datura.
[23] Magnopere ea res placuit Principi, magnam fiduciam collocanti in Dei ope ac misericordia, quod is,cui illa se cupiebat consecratam, completurus esset desiderium, quale etiam ipsa pro se fovebat. Jussit ergo D. Eleonoram rogari, ut, priusquam faceret aliquid, & Olisipone discederet, omnino curaret accedere ad colloquium suum. Satagebat enim etiam, quomodo effectui manciparet jam pridem firmatum in anima propositum. [quam secutura Infanta familiæ suæ prospicit.] Proinde expediebat sese a matronis & puellis, quas in suo habebat comitatu & palatio; providens singulis de convenienti cujusque statui conditione, collocando multas in matrimonium, benigneq; ac liberaliter eas dotando. Inter easdem etiam pretiosam suam vestem mundumque muliebrem partiri gaudens, omnibus singularem suam humanitatem pro uniuscujusque qualitate & meritis probabat, liberalissima nihilominus erga Prælatos & personas religiosorum Ordinum, quas excipiebat tractabatque maxima cum reverentia, & post devota familiariaque de spiritualibus rebus colloquia, non dimittebat a se nisi larga eleemosyna cumulatos.
[24] Interim præparata erat classis avectura Regem cum execitu, in expeditionem designatam contra Tingim & Arziliam. [Rex Tingi & Arzilia occupatis,] Quapropter die quadam veniens Rex, ad vale faciendum dilectæ atque unicæ filiæ suæ, eamdem cum Principe filio cunctisque Magnatibus salutavit, & ipsi Regnum summ k commendavit. Conscensis deinde navibus vela fecit in Africam, prosperis omnino ventis & tempestate commoda, per misericordiam Dei, pia Regis optimi vota prosequentis: quod non dubitamus, attribuere precibus & lacrymis continuis, quibus Infanta diu noctuque successum expeditionis gloriosæ commendabat; [victor cum exercitu redit an. 1471] petens a cælo victoriam armis Christianorum, pro sanctæ fidei exaltatione sumptis. Exauditam esse eventus docuit l: exiguo enim labore ac tempore obtenta fuit munitissima civitas Tingitana: sed primum alius quidam vicinus locus, Arzilia dictus. Mense Augusto anni MCCCCLXXI, festo S. Bartholomæi Apostoli, in potestatem venit Arzilia; deinde urbs ipsa Tingitana in die S. Augustini: talibus enim diebus placuit Divinæ Majestati, in robore virtutis suæ destruere maledictos fidei hostes, & victoriā concedere Christianissimo Regi Alfonso, patri supradictæ D. Infantȩ, tradendo in ejus manus prænominata duo loca.
[25] Hujus tam gloriosi successus nuntia, mox a Rege ac Principe expedita ad Infantā, invenerunt ipsā pro more reclusā in suo oratorio, omnesq; puellas ejus in oratione perseverantes, quas inter distribuerat vices supplicandi pro tanti momeri negotio. Illa vero istic auditis novis tam lætis, humillime se prostravit in terram, maximo cum jubilo cordi sui gratias agens exercituum Domino. [Quo intellecto Infanta occursum festivum apparat,] Sciens autem Regem patrem suum cum Principe filio & tota classe gloriose reverti; inspirante divina gratia & animante, cogitabat quomodo eos nova quadam ratione exciperet, pariterque occasionem sumeret petendi licentiam, ad nuntium seculo remittendum & voluptatibus ejus, divinoque famulatui se mancipandum in aliquo monasteriorum Regni istius. Confestim igitur per totam urbē quȩri jussit auro & serico laboratos pannos (pridem enim omnes vestes suas distribuerat) ut inde magis placere Regi, & facilius posset obtinere quod cupiebat. Sed difficile fuit reperire quæsita, propterea quod naves mercatoriæ omnes in subsidium classis assumptæ fuerant eductæque, neque potuit totum id reperiri quod emi voluerat. Nihilo tamen remissiori cura aptavit sibi vestem ex holoserico viridi, colore idoneo ad exprimendum vigorem ejus fiduciæ, qua in Deo collocarat spem ea vice assequendi votorum summam. Ornavit etiam caput & collum monilibus pretiosis, subtus nihilominus & ad carnem gerens cilicium suum laneumque indusium.
[26] Sic composita, & eo quem Deus copiose infuderat decore ornata, seque ipsi commendans ex animo, processit de palatio suo una cum Domicellis suis aliisque personis honoratis, aulam suam constituentibus, ac D. Philippa matertera sua, multisque Proceribus, [& patri victoriam gratulata,] magnificentia plane regia, & festiva hilaritate quam poterat maxima. Salutato autem Rege, Principe, atque Proceribus, sermonem ad patrem direxit, verbis tam discretis tamque disertis, ut quotquot ad eum actum convenerant raperentur in stuporem. Novit, inquiebat, Majestas Tua, Imperatoribus & Regibus antiquis atque gentilibus in usu fuisse, ut parta aliqua insigni victoria diis idolisque suis in gratiarum actionem offerrent exquisitum quodpiam donum, [suggerit ut Deo gratias referat,] quin etiam legimus fuisse nonnullos, qui templis eorumque famulatui consecrarent præstantissimam filiarum suarum: quanto igitur potiori jure convenit, vero atque misericordi Deo tale quid facere Regem victorem & præ cunctis gloriosum? hac tam singulari occasione, qua contigit, superatis fidei inimicis & dissipata innumera barbarorum multitudine, brevissimo tempore, labore exiguo, periculo suo ac suorum fere nullo, fructum expeditionis susceptæ tā copiosum obtineri? Addebat, non esse quod animo penderet in deligenda oblatione, tantæ obligationi referendarum gratiarum condigna; [ipsam ei consecrando:] quando præsentem habebat filiam, ad id paratam cupientemque consecrari Deo. Proinde petere se imprimis, ne de contrahendis nuptiis unquam sibi mentionem inferat; tum, ut pro indulto divinitus reditu ipsi ac filio Principi, pateretur secedere eam in aliquod monasterium regni sui, ubi pro sua voluntate in quiete spiritus ipsam se immolaret hostiam viventem ei, qui pro nostra omnium salute semet obtulit in ara Crucis.
[27] Hæc oratio, tam gratiosa, tamque apto in tempore pronuntiata, attonitos tenuit tam Regem quam Principes; eratque in omnium vultu notare subitam quamdam tristitiam, [quod ille annuit,] indicem luctæ interioris, quia nemo audebat tā honestæ tamq; religiosæ postulationi contradicere. Rex ergo, carissimam filiam amplexatus cum lacrymis, intimum animi dolorem testantibus; ut erat Catholicus fervens, & in Dei timore fundatus; dolenter professus est, quod, licet eam invitus esset dimissurus a se, nollet tamen contristare, recusando quæ tam apto tempore ac modo sciverat postulare: faceret ut Deo credebat placiturum, cujus consiliis nemo opponere se nec deberet nec posset, [filio & Proceribns frustra reclamantibus:] & cujus in manibus posita vellet negotia sua omnia, atque istud imprimis tam prope concernens personam suam. Nihilominus quotquot præsentes aderant, audiebantque quid Infanta peteret, & Rex annueret; reclamare cœperunt, protestarique nomine totius Regni, cujus illa secunda Princeps atque heres erat: quam proinde vellent, quocumq; tempore necesse foret, posse educere & evehere ad sceptrum. Verum nihil eos morata Infanta, patris fratrisque manus ad osculum petiit; longamq; vitā precata patri ac fratri, huic plurimum querenti stomachantique se solum dimitti; placide respondit, sperare se, quod Deus filios ac heredes pro voto eis daturus esset. Noluit eadem occasione significare prudentissima Princeps, electum a se monasterium Jesu, in urbe Averio; quod longius remotum ab aula minusque frequentatum id esset, &, quantum fama minime dubitabili ipsa cognoverat, [Ipsa porro consilium suum,] arctissima ibidem servaretur clausura, cum summa paupertate severaque observantia Regulæ. Hæc enim dura & inam œna videntur hominibus, mundum & delicias consectantibus; nostræ tamen piæ Infantæ, Deumq; ex toto affectu diligenti, pretiosa imprimis & amplectenda videbantur. Ab isto congressu rediens deinde ad secretum oratorium suum, humillime sese in terram prostravit, magnifice Deum collaudans pro gratiis ab ejus bonitate receptis. [mensibus aliquot secretum habet.] Mansit deinde Domina mensibus aliquot in palatio, nihil omnino movens, tum ne Regi Principique ac toti Curiæ molestiam crearet aliquam, tum ne interturbaret festivam lȩtitiam ex victoriis & reditu tam felici: & hac occasione visitabatur frequenter, venientesque ad se solatii vel recreationis causa Regem ac Proceres, tam hilari exporrectaque fronte suscipiebat, ut spem conciperent, abducendam esse a proposito quod præse ferebat dimittendi seculi, seque ad Dei famulatum transferendi.
ANNOTATA.
a Alcazar Ceguer, inquit Vasconcellius, civitas Africæ maritima munitissima, XV p. m. Septa distans, id est leucis Hispanicis circiter 5. Hanc anno 1458 Rex occupaverat; & restauratam munierat, atque Eduardo tenendā cum firmo præsidio commiserat: sed Rex Fezzensis, coactis 30 millibus equitum, peditum multitudine infinita, locum obsedit semel iterumque. Semper victum Barbarū coactumque recedere, scribit Vasconcellius: fatetur tamen minus felicem Alfonso fuisse alteram expeditionem; susceptam anno 1463. Fuit autem Eduardus, filius naturalis Petri Menesii Comitis Vianensis, primi Gubernatoris Septensis: quem titulum, non obstante natalium vitio, in filium patri simillimum Rex Alfonsus transtulerat.
b Olisipponense quidem Clarissarum monasterium ortum habuit anno 1294, a privata nobili femina, Agnete dicta; sed Regum ac Reginarum Lusitaniæ munificentia in Regiam prorsus amplitudinem excrevit: Conimbricense vero fundatricem accepit anno 1311 S. Elisabetham Reginam, cujus etiam nunc corpore incorrupto gloriatur.
c Averium, vulgo Aveiro, priscis Lavare, ad amplum æstuarium Oceani in continentē se effundentis, & ejus duobus quasi brachiis inclusi, pari fere intervallo a Conimbricensi & Portuensi civitatibus. Marchesius Aguerum Italice vertit, minus recte.
d S. Dionysii Odivelarum Cisterciense monasterium Olisippone Rex Dionysius, S. Elisabethæ maritus, fundavit, & anno 1318 varie locupletavit.
e Philippa hæc, erat soror Isabellæ Reginæ, ex Petro, filio Ioannis primi & Philippæ Lancastriæ, sic dicta a matre sua Blanca, Henrici Lancastrii herede, Ioanni Gandavensi, Eduardi III Anglorum Regis filio, nupta: mansitque exinde cognomen illud, regio cognomento proximum; adeo ut eo Ioannes II dici voluerit filium nothum Georgium, intendenseum, non ut nothum, sed ut legitimum habere: cujus deinde posteri perpetua succeßione Duces Lancastriæ dicti fuerunt: cum scilicet in Anglia, occiso Henrico VI, extincta omnino esset Blancæ illius posteritas, adeoque & titulus ab ea derivatus. Hoc ergo sensu Ioannæ nostræ matertera a Cardoso cognominatur Lancastria, ipsaque Joanna sic nominari posset.
f Tertiam hanc Regis expeditionem numerat Vasconcellius, Garibayus secundam: primam scilicet a secunda non distinguens.
g Paulus II hic fuit, eodem anno 1471, quo istæc parabantur, 25 Iulii defunctus.
h Alfonso I Bragantiæ Duci, filio naturali Ioannis I, adeoque patruo Alfonsi Regis, defuncto sub annum 1462, successerat filius Ferdinandus, & huic alius Ferdinandus, de quo jam, agitur unde relicta posteritas nunc Portugalliæ regnum obtinet.
i Correa, Comitem Tarroucensem appelat.
k Idem ait, Regentem relictam Joannam, sub magisterio Didaci Suarii de Albergaria, ipsius Principis Ioannis institutore.
l Tingis, vulgo Tanger, ex hoc tempore Lusitanorum mansit, usque dum Anglis ceßit ex pactis matrimonialibus Caroli II Britanniæ Regis cum Infanta Lusitaniæ. Est autem Tingis ad fauces freti Gaditani, unde, in meridiem versus mare Atlanticum deflectendo, proxime abest Arzilla, hic pariter nominata: atque ita Lusitanis, jam ante poßidentibus Septam & Alcazarium, quibus proxime Tingis succedit, secura manebat navigatio per fretum; cum maximo reliquæ etiam Hispaniæ, imo Christianitatis totius commodo; apertumque iter, in Indias usq; & novum orbem: quo mox, sub Emanuele Rege, consobrino Ioannis, & Ferdinando Catholico navigatum esse, omnis merito gratulatur posteritas.
CAPUT IV. Ingressus Eleonoræ in monasterium Averiense. Cometes super illud apparens. Infantæ eodem aspirantis acta.
[28] Interim D. Eleonora Menezia, licentiam adepta a Comitissa matre intrandi in Religionem, [Colloquuntur Eleonora & Infanta,] quærebat opportunitatem temporis; egressaq; præter morem ex camera sua cum honesto famularum comitatu, quasi deambulationis causa, accessit ad palatium D. Infantæ: quæ illam quam secretissime suscipiens, largo temporis spatio collocuta cum eadem est, vicissim communicans quæ hactenus soli Deo nota erant. Verum sicut impossibile est ut clara in meridie, in locum quantumlibet obscurum, non subingrediatur aliquis lucis radius, per rimas ostiorum ac fenestrarum; sic tanta divini amoris & cælestis gratiæ copia, quantam in hujus Dominæ purissimam animam infuderat Deus, cum odio seculi & vanitatum cunctarum despectu, non poterant ita occultari intra ejus pectus, quin proderentur per quædam indicia, perque ipsam sanctam vitā & abstinentias continuas quibus se macerabat; illis potissimum quæ Infantam propius observabant, corporis ejus obsequio addictæ mulieres puellæque. Hinc toto mox turbari palatio cœptum, [quod illam aulæ invisam reddit,] maxime contra prædictam D. Eleonoram, de qua jam fama vulgata erat, ipsam constitutum habere Religionem ingredi. Itaque tam ipsa quam famulæ, quæ identidem commeabant referentes mandata Dominæ ad Infantam, tantum omnium odium incurrerunt, ut nec aspectum quidem earum sustinere vellet aliquis: quin etiam persuadebant portariis aulæ, ut easdem accessu prohiberent, persuasi, D. Eleonarum solam aut præcipuam causam esse Infantæ contemnendi seculi atque de monasterio cogitandi. Ita scilicet mundus suis technis fraudibusque conabatur pulsare invictos earum animos, si qua forte possent dejici a proposito, aut flecti tantillum: sed Deus ipsas ad omnes assultus roborabat indies magis, ne ullo possent vinci certamine.
[29] Porro D. Eleonoræ, a primo illo congressu redeunti injunxerat Infanta, cuncta sic disponeret, ut cum venisset ad monasterium Jesu, [Eadem ingressa monasterium,] posset ipsam de omnibus ad negotium suum spectantibus reddere certiorem. Cum ergo D. Comitissa Eleonaræ mater omnia ad iter necessaria filiæ comparasset, addita parte hereditatis a patre relictæ (majorem enim hic opum suarum portionem expenderat in picturas elegantiores, sumptuosumq; famulitii sui in vestibus rebusque aliis apparatum) venit in hanc civitatem Eleonara cum Comitissa matre, aliisque personis ad rem istam congruis: ac primum quidem hospitium sibi & comitatui sumpsit in domo honestæ cujusdam viduæ, qua olim famula usa fuerat, ibique dies aliquot commorata est, spatium illud sibi sumens ad examinanda discendaque omnia, quæ de constitutione ac forma vivendi situque monasterii scire cupiebat. His summopere probatis, definitus est dies ingressui ejus in conventum, postquam religiosarum singularum suffragia collegisset Vicarius Provincialis P. Fr. Antonius a S. Maria; lætantibus omnibus, quod talis Domina, & genere tam sublimi inter Lusitanos nata, veniret ad novam istam domum, causa suscipiendi Habitus religiosi, quem ipsi dedit devota Mater Beatrix Leitoa, exeunte anno Domini MCCCCLXXI die VI Decembris.
[30] Illa vero magna cum animi alacritate & singulari devotione perseverans in suscepta recens vita, [in ipso sanctissime vivit:] seq; ad omnem virtutem exercens, & quidquid asperius habebat religiosa observantia perfectissime & ferventissime sufferens obiensque, nolebat ab ullo quantocumque labore haberi immunis; se cuicumque officio sese humiliter aptans, quamvis corpore debilis & delicatæ complexionis, ita sese probavit in omnibus, ut expleto consuetæ probationis anno, in festo immaculatæ Conceptionis, permissa fuerit profiteri vota Religionis solennia in manibus præfatæ Matris Priorissæ Beatricis Leitoæ. Perseverans autem & proficiens in virtutibus, cunctisq; prælucens optimo observantiæ religiosæ exemplo, post annos septem facta est hujus monasterii Suppriorissa: moriente deinde intra biennium matre Beatrice & ad cælestem gloriam translata, placuit omnibus evehere illam ad officium Priorissæ. Quo in munere cum nihil remitteret de severitate vitæ pœnitentialis quam antea tenuerat, sed magis magisq; affligeret delicatū corpusculum suum, brevi contraxit hecticam infirmitatem; quæ denique vitam ei finivit, multis virtutibus ornatam, quas hic recensere longum foret; [& per litteras agit cum Infanta.] post recepta, cum magna animi alacritate, extrema Ecclesiæ Sacramenta. Porro cum Habitum suscepisset, cœpissetque per seipsam experiri formā illam modumque vivendi, in Matre autem ac Priorissa Beatrice notasset singulare donum gubernandi familiam religiosam, in omni observantia ac disciplina; accurate ac frequenter ea renuntiabat per litteras D. Infantæ, prout acceperat in mandatis; facta ei exploratrix, seu potius stella matutina, prænuntia exorituri mox solis. His nuntiis multum recreabatur egregia Princeps, expectans opportunitatem temporis, quo etiam ipsa compleret desideria sua; sustentabatque interim sese communicatione illa litteraria, consilia invicem conferens accipiensque.
[31] Dum mutuo sese animarent ambæ exhortarenturq; ad Dei ac rerum divinarum amorē, [An. 1472 incipit Averit apparere supra monasterium stella,] non mente minus quā sanguine conjunctȩ inter se; accidit anno Domini MCCCCLXXII mense Martio, ut supra hoc monasterium inciperet apparere cæleste signum, perquam evidens & manifestum: videlicet, quod postquam sol plene occubuerat, monstrabat sese ingens Cometa per modum stellæ, qui etiam turbato aëere cȩloq; obscurato ac pleno nubibus, ceteris stellis nusquā appar-tibus. Semper autē hic conspiciebatur luce integra refulgens usq; ad auroram, fixusq; continuo supra Conventum, nec unquā inde moveri solitus, ubi sub noctis principium videndū se dederat; videlicet supra dormitoriū, aut potius supra locum in quo D. Infanta fabricandas postea ædes curavit; specialiter vero supra eam partem, quæ hodie labori manuali destinata, nomē inde retinet, possetq; Ergasterium seu Laboratorium dici; alias autem in eadē magnitudine & claritate stabat supra partē, quæ modo servit pro Sacristia. A prædicto etiam cometa sive stella tendebatur grandis atq; clarus radius, [instar cometæ grandē radium projiciens:] & bene largus, nisi quod sub finem nonnihil restringebatur; qui radius egrediens ex ipso stellæ centro, & totius cæli spatiū permeans, pertingebat usq; ad crates monasterii, absq; ulla sui diminutione vel accretione defixus & lucidus. Quandoque vero cum supra Sacristiæ locum apparebat stella, radius inde progrediens circuibat per cælum a cratibus usque ad dormitorium, ubi fuerunt quas dixi ædes Infantæ: alias autem ipsa quidem stella manebat supra prædictas ædes, radius vero circumducebatur usq; ad locum Sacristiæ: atque ita semper cernebatur, modo ab una, modo ab altera parte, ne una quidē nocte deficiens a Completorio usq; ad Auroram; quando subito disparebat, quemadomodum noctu etiā subito apparere solebat. Magnam admirationem cunctis intuentibus adferebat tam admirabile & inusitatum prodigiū, [& subinde situm varians.] erantque variæ variorum de illo opiniones; cum enim tale nihil nostris temporibus conspectum esset unquā, credebatur effectus causæ omnino miraculosæ esse; notabaturq; ab omnibus hora, qua videri incipiebat ac desinebat; nec non mutatio, quā faciebat de nocte in noctē, modo ad unam, modo ad alteram monasterii partem sese offerens oculis. Magnum etiam timorem res eadē incutiebat devotȩ Matri cunctisq; Sororibus: cum nemo intelligeret quid portenderet signum tam manifeste divinū: sed quando Cometes iste, cum suo splendido radio, desiit ex toto apparere, numquam amplius videndus; intellecta fuit causa talis novitatis, quemadmodum infra suo loco dicetur.
[32] [Interim totam se devotioni tradit Infanta,] Interim excellentissima nostra atque devota Princeps non lassabatur in via spirituali, sed de die in diem multiplicabat pia sua excercitia ac desideria effugiendi ab hoc seculo, eique soli quem tantopere diligebat serviendi. Non poterat autem gratiæ divinæ fax, in ipsa accensa locoque conspicuo posita, ab oculis humanis abscondi; unde fiebat ut magnum de ea murmur per palatiū esset, non sine tristitia, quod Domina illa sic tota esset dedita pietati ut omnem secularem pompam repudiaret, nisi cum aliquando patris fratrisq; respectus eam cogebant ipsorum visitationes recipere, eorumq; oblectationi recreationiq; servire, eo quod regnum aliam Reginā non habebat, apud quam possent animū quandoq; divertere. Non cessabat etiam ipsa Domina scribere supradictæ D. Leonoræ Meneziæ, ex qua intelligebat totam disciplinā monasterii, [Averiensium preces implorat,] & quid ei de singulis videretur, petendo ejus consiliū: similiter scribebat devotæ Matri Priorissæ Beatrici Leitoæ, cui jam olim fuerat perquā familiaris, utpote quondā famulatæ in palatio Reginæ matris, & quandoq; ad ipsam ire solita cum esset parvula. Multam sane fiduciam habebat in ejus discretione, eamq; humiliter deprecabatur, ut suis ferventibus orationibus impetraret a Deo complementum sanctorū desideriorum ac propositorum suorum. Pia vero Mater diligentissime exequebatur quod fuerat rogata, multas & approbatas orationes eum in finem quotidie recitari jubens in hac domo, cum hymnis & psalmis.
[33] Creverat cum D. Infanta sæpe dicta, jam inde a prima pueritia, insignis humilitas; quæ faciebat, ut posita in tam sublimi dignitatis ac potestatis gradu, ardentissime cuperet sub obedientia altrius vivere, [Passioni meditanda intendit,] & sequi exemplū ejus, qui pro nobis factus est obediens usque ad mortem, & mortem quidem crucis. Passioni autem ejus devotissime afficiebatur, in cujus memoriā jejunabat qualibet feria sexta, contenta solo pane & aqua; servabatq; silentium, aut nullis ommino aut quam paucissimis verbis tunc utens, nec nisi necessariis. Noctibus feriā sextam claudentibus non exuebatur vestibus, neq; incumbebat lecto; sed totas impēdebat devotis orationibus in suo secreto oratorio, quas interpolabat crebra lectio cum dura flagellatione tenelli corporis. Cum autem de Passione Domini loquebatur, [varia ad id praxi utens:] fluebant ex oculis ejus copiosæ lacrymæ; præsertim vero afficiebatur erga illam ejus partem, qua continetur oratio Christi in horto, cum ejus ibidem agonia. His meditandis jam inde a primis pueritiæ annis assueta, numquā intermisit ad usque postremos vitæ dies certa quotidie hora sibi repræsentare eadem mysteria, vultu prostrato in terram, multis cum suspiriis lacrymisque, veluti quæ intimo commovebatur dolore & angustia animi, prolixe orando repetendoq; verba Domini nostri, deinde assurgendo ac rursum se prosternendo, sicut ipsum fecisse legimus. Composuit etiam hæc devota Domina quādam orandi formulam valde piam, intextam verbis Salvatoris ex sermone ad cœnam & de lotione pedū ac manuum; quam recitabat quotidie, non sine lacrymis copiosis. Jussit præterea pingi grandem ac speciosam tabulam pro suo oratorio, in qua voluit exprimi Dominum nostrum, orantem in horto: medio autem extremoq; loco aliam tabulam, repræsentantē ejus obitum in cruce, & matrē ejus dolorosam, quibus tenerius devotiusque afficiebatur.
[34] Præ omnibus vero rebus amabat curabatq; pacem & concordiam, [pacem inter domesticos curat.] tota solicitudine fugiens quidquid ei contrarium erat; nec patiebatur in suo palatio audiri verba injuriosa, sed acriter ea castigabat, absq; ullo respectu personarum. Quod si aliquem ibi noverat odio cujusquam teneri, continuo satagebat ejus animum componere blandis & pacificis verbis; sin autem iis videbat nihil profici, mandabat officialibus suis ejusmodi duros atq; inflexibiles expellere domo. Verum id accidebat raro, propter gratiam quam labiis ejus indiderat Deus, ad reconciliandos quantumcumque inimicos.
CAPUT V. Secessus Infantæ ab aula, ac demum ingressus in Averiense monasterium.
[35] Noluit tandem illustrissima D. Infanta differre diutius quod tantopere desiderabat: sumptaq; opportunitate temporis, [Obtento novo Regis consensu,] quo ipsā Rex pater suus visitatum venerat, ut solebat sæpe, seduxit eum in partem; & post alia multæ sapientiæ verba, cœpit orare, dignaretur Celsitudo sua opere adimplere quod promiserat; tempus enim esse, ut reipsa faceret oblationem ita pridem designatam, pro tanta tamque illustri victoria, qua regalem ejus potentiam Deus auxerat inter fideles atque infideles. Quibus auditis Rex, post multas alercationes excusationesque, tandem respondit; quando adeo firma persisteret in proposito, neque posse neq; velle se resistere gratiæ vocantis Dei, [pro quocumque vellet monasterio,] cujus manui ac potestati sua omnia reposuerat, etiam ipsam inter omnia carissimam & unicam filiam, quam paratus esset eidē reddere. Inter hæc & alia multæ dulcedinis verba conclusum fuit, quod quandocumq; & quocumq; illa ire vellet, iturus esset ipse cum Principe filio, ut dicebat, ipsamq; illuc introducturus. Responsum tale accepit Infanta cum incredibili gaudio; manumque patris deosculata, dixit, in præsentiarū nihil videri convenientius, quā ut se reciperet in monasterium Odivelarū; inde discessura, quādo placuisset Domino nostro: solummodo Celsitudini suæ commendabat puellas, famulos ac famulas suas adhuc innuptas, ut unicuiq; pro statu suo provideret: atque ex ea ipsa hora exonerabat se omni solicitudine & cura earum.
[36] Rex, qui tenerrime diligebat filiam, tristis admodum recessit ab hoc colloquio, neque poterat ita dissimulare dolorem quo pectus paternū angebatur, [noctu se recipit ad Cistercienses,] quin Nobiles atque Aulici ejus animadverterent mutationem vultus, consueti ab hujusmodi visitatione præferre signa multæ hilaritatis: quapropter interrogabant matronas atque puellas Infantæ honorarias, ecquid novi evenisset. Hæ vero, nihil aliud percunctari aut scire curantes, inter se atque cum aliis solicite perquirebant; nec enim videbant quomodo fieri posset, ut ejusmodi Princeps, dimisso Regno, in quo alia nulla erat, genus vitæ susciperet a priori diversum: Inquies proinde inter eas augebatur, & dolor quem sentiebant ex sua futura orbitate: neq; potuit Infanta non percipere, ut erat misericors, quod luctus domesticus quotidie ingravesceret; compatiebaturq; multis earum, nobilioribus, formosioribus, ac junioribus, quas in suo Palatio educaverat multumque diligebat. Verumtamen adversus omnem carnis ac sanguinis luctam artesque diaboli egregie armata bellatrix nostra, fortitudinem & Dei amorem induta, vicit affectum omnem humanum; & una noctiū, paucis fidelibusque personis comitata ad custodiam, prout honestati conveniebat, absque pompa ulla aut famulitio alio, egressa de palatio, abiit in monasterium Odivelarum Ordinis S. Bernardi; ubi ab Abbatissa ac Sanctimonialibus ejus quam potuit magnificentissime excepta est, admirantibus plurimum quid esset, quod hora tam intempestiva tam improviso veniret ejusmodi Princeps.
[37] Quando mane innotuit universis lateq; vulgatum est, Infantā in palatio non amplius inveniri, nec quisquam divinaret ubi locorum foret; [nihil morata luctum totius aula:] ejusmodi mutatio, tali modo & in perpetuum facta, tantum luctum excitavit, prȩsertim inter puellas, ut quasi ante oculos suos mortuam plangerent reipsa regnantem coronatamq; Reginam. Continuo enim clausæ fuerunt omnes totius Palatii fenestræ: cunctique seipsos recludebant, tantoq; amplius lugebant singuli, quanto desolatos magis se sentiebant: itaque ædes regiæ, quæ consueverant esse locus deliciarum, subito conversæ fuerunt in vallem lacrymarum atq; gemituū; quin etiam civitas universa planctu & comploratione resonabat. Interim sancta Infanta, recepta in monasterium, visitata statim fuit a D. Philippa matertera sua: quam post spiritualia colloquia varia dimittens, jussit omnibus suis puellis prohiberi, ne qua earum ad locum ubi erat accederet. Hoc cum innotuisset, renovatus est & duplicatus luctus, ad istam desperationis plenam sententiam de nunquā revidenda Regina. Remanebant autem dumtaxat apud eam Nutrix sua & Præfecta vestiarii, ambæ matronæ perquam devotæ ac spirituales, quæ pariter ingressæ in prædictum monasterium, eidem aliisque ipsi servientibus ibi ministrabant.
[38] Duos dumtaxat menses ea commoratio tenuit, per quos sæpius ad illam ventitabant Rex pater ac frater Princeps: & hic quidem semper æger animo, ob sensum doloris, [inde Conimbricam ad Clarissas duci consentit,] quem ex recessu sororis ceperat, & quē potuit numquā superare etiā post annos plures. Tractabant autē cum illa de negotiis variis; sed imprimis satagebant ut eam, præter quam alia nulla Regni heres erat, a proposito ineundæ Religionis averterent. Verum nullis verborum procellis labefactari poterat, cujus amor fundatus erat in solidissima petra. Pertæsa tamen quotidianorū insultuum molestiarumque prudentissima Princeps, rogavit denique patrem suum, ut pateretur ipsam ex isto monasterio egredi, eoque proficisci quam secretius posset, ubi pacem repertura esset. Cui Rex Princepsque responderunt, Nihil consultius sibi videri, quam ut transiret ad Conimbricense S. Claræ monasterium, regia magnificentia exædificatum; ubi & consortiū habitura esset multarum nobilium matronarum ac puellarū, nec ita procul abfutura, quin ipsi frequenter adire illa possent mutui solatii causa. Ipsa vero prudenter atque humiliter annuit, ne videretur consiliū a talibus datum per inobedientiam contemnere, atque ita impedimentum poneretur desiderio suo, sequendi Christum pauperem atque contemptum in ejus monasterio Averiensi.
[39] [interim Averii exspectari se jubet.] Cum ergo patri consensum ejusmodi præbuisset, statim scripsit humillimas litteras sanctæ Matri Beatrici Leitoæ a, optime sibi notæ ex quo cum ea vixerat in palatio suo. Illi secreto aperiebat desiderium suum, rogabatque pro se specialiter atque indesinenter orari. Obstupuit ad hujusmodi litteras pia Mater, neq; se capiebat præ lætitia, ac Deum glorificans se prostravit in terram coram Altissimo, dicens cum abundantia lacrymarū, Vnde hoc mihi ut veniat Domina mea ad me. Nec mora: mandavit multas orationes, vigilias, & psalterii recitationes fieri; quas cupide susceperunt devotæ illȩ Sorores, nihilo minori cum affectu ac desiderio, quam olim sancti Patres suspirabant in adventum Salvatoris. Interim Rex ac Princeps determinarunt diem discessus ejus, premente ipsa consilium cordis sui, neque indicante ubinam conquiescere disposuisset: cœperuntq; simul Conimbricam proficisci, quo Rex ad Abbatissam S. Claræ scripserat, adfuturum se cum dilectissima filia, in ejus monasterio collocanda.
[40] Discessum Olisippone est mense Julio anni MCCCCLXXII: ibantque tam Reges ipsi, [Cum patre ac fratre Olisippone egressa,] quam eorum omnis comitatus, lugubribus induti: Infanta autē gestabatur lectica, una cum Sorore sanctimoniali, quam secum assumpserat ex monasterio Odivelarum, nomine b Mitiā de Alvarenga, hanc enim propter eximiam virtutem singulariter diligebat. Comitabatur Infantam etiam D. Philippa, matertera ejus; quæ ipsam a pueritia educaverat, & mortua sorore Regina cum eadem permanserat, numquā recedens ab ea, & nunc cum omni familia sequens, sed ignara quem finem res habitura esset: quamvis enim ex nonnullis cognoscere ejus propositum potuerit, numquam tamē fidem adhibuerat rei, suo judicio nequaquam futuræ. Agebatur iter modicis dietim spatiis, propter æstatem tunc vehementer calentem: sed generosæ Dominæ nihil laboriosum videbatur, propter amoris magnitudinem, [& Conimbricam propinquans,] qui ejus in corde accensus nesciebat requiem vel otium pati. Una ergo die, prius quam Conimbricam appropinquarent, c recurrens Infanta ad consuetum sibi orationis refugium, seque valde efficaciter commendans sancto Patri Augustino (cui valde devote afficiebatur, quemq; in hoc negotio patronum sibi adoptaverat) patrem humiliter allocuta est, [Averium duci petit,] petiitque ut vellet implere desiderium suum, iretque visum monasterium Jesu in civitate Averiensi, de cujus excellentia regulæq; custodia & arcta clausura tam laudabilis toto regno fama personabat; ubi cum diebus aliquot fuisset Celsitudo sua, parata erat ipsa facere, quidquid sibi imperaret.
[41] Ægre induci Rex potuit ut illi in hoc consentiret, propter distantiam loci, [idque ægre impetrat,] per quam non posset eam tam frequenter ac vellet visitare. Princeps autē frater & Proceres, quotquot venerant in comitatu, nihil non sunt moliti ut ejusmodi iter disturbarent; vehementer indignati istud vel cogitari, quod tantopere adversari credebant Regiæ Majestatis decori, cum locus exilis esset atq; in ædificiis pauper, adeoque indignus in quo talis Princeps vel uno die moraretur, quantumcumque ornaretur virtute & observantia religiosæ disciplinæ. Neutiquam sane convenire, ut Regni heres unica viveret in loco, qui potius deserta insula, quam civitas debebat appellari. Et vero pauperculum erat oppidum parumq; habitatum: sed invicta sponsa Regis cælorum, qui nobis ex Virgine nasciturus, in hoc mundo elegerat vile stabulū atque præsepe inter animalia rusticana; exemplum hujusmodi sequi volens, nec hilum quidem flectebatur eorum contradictione, qui propositum ejus disturbatum volebant; quin potius tanto magis confirmabatur in eo, quanto illa quæ allegabantur in contrarium majori in desiderio ipsi erant. Itaque, contra omnium consilium votumque, Deo adjuvante, obtinuit, ut iter Averium versus acceleraretur; Rexque ipse scriberet devotæ Matri Beatrici de proximo filiæ suæ dilectissimæ adventu.
[42] [Eo appulsa 30 Iulii,] Die trigesima mensis Julii Infanta Joanna, Domina nostra, Averium appulit, cum patre ac fratre, & matertera sua D. Philppa, filia D. Petri Infantis; item cum Cubicularia sua, ac Nutrice tribusq; puellis collactaneis. Noluit prædicta Domina, Spiritus sancti gratia illuminata, continuo monasteriū ingredi; sed veluti securo in portu jam posita, superatis undis ac tempestatibus, contra suum sanctum propositum excitatis, distulit ingressum ad dies quinque; ut interim absque turbatione Conventus ordinarentur interius necessaria sibi & famulabus suis, atque personis quas ducebat secum.
[42] Die quarto mensis Augusti, qui erat glorioso Patriarchæ nostro S. Dominico sacer, [ingreditur monasteriū 4 Augusti 1472,] ingressa hoc monasterium Infanta est, cum Rege parente, Principe fratre, matertera Philippa, atque D. Mitia de Alvarenga, quam secum illa duxerat ex monasterio Odivelarum cum licentia suæ Abbatissæ. Præsto erant advenientibus Mater Priorissa, ac Mater Maria de Atayde, aliæque seniores, multa cum devotione & gaudiosis lacrymis ac Dei timore, in consideratione actus tam eximii, & nostris temporibus numquam visi. Ceteræ omnes Religiosæ non minori cum gaudio in choro remanebant, benedicentes Domino, interim dum Missa matutinalis absolvebatur, quam perrexit prædicta Domina audire, in capella & ecclesia Jesu. Quia autem consueverat horas Canonicas recitare secundum ritum Romanum, Vesperas & sequentis diei Officium, de festo S. Mariæ ad Nives, secundum eumdem recitavit: in festo autem Transfigurationis Domini nostri, recitare illud cœpit juxta consuetudinem Ordinis Prædicatorum, [& cessat apparere stella adventus ejus prænuntia,] in quo ad finem usq; vitæ perseveravit. Ipsa nocte, quæ adventū Dominȩ Principis in oppidum excepit, stella illa, quā inde a principio Martii apparuisse quot noctibus diximus ab occasu solis usque ad auroram, non comparuit aut tunc aut postea, uti neque radius ab illa procedens; unde cunctis certo datum est intelligere, cui rei lux illa præsagium fuisset divinitus destinata, ad indicandam mentis puritatem bonique exempli splendorē, quo locum perfusura Princeps erat. d
[43] Sancta porro Mater Beatrix & Sorores suæ, recipiendæ Infantæ apparaverant domū, quæ ex opposito Infirmariæ appellatur Defunctarum, [Apparatæ ei in conventu ædes.] eratq; optima omnium, tunc ibi existentium, & serviebat Procuratoriȩ. Non erat autem tunc alia Infirmaria in monasterio præter domum, conjunctam Dormitorio & Camino: sed diu postea fecit Mater Maria de Atayde, cum esset Priorissa, domos omnes, quæ serviunt nunc pro infirmaria & apotheca lintearia atque dormitorio usque ad molendinum & pistrinum: nec alia pars ulla monasterii, magna vel parva, habebatur fornice inducta præter chorum. Illa ergo quam dixi domus prima excepit D. Infantam, & ad tempus aliquod tenuit. Sed quia locus exiguus erat, rogavit Mater nostra, ut transiret ad domum; quæ hodie Sacristiæ usum habet, pertuso pariete versus eam partrem quæ nunc Scriptoria vocatur, quæ illi serviret pro cubiculo; alia autem domus maneret destinata mensæ ad quam comederet; & juxta ordinaretur parvulum oratorium, ubi in contiguo ad capellam pariete aperta est fenestra, per quam Missa audiri & corpus Dominicum posset ab ea conspici: prout fecit omni vita sua. Quin etiam inde audiebat Vesperas & Officium reliquum, quoties per indispositionem aliquam impediebatur choro cum ceteris assistere. Huc illa solebat se colligere ad suas secretas orationes & devotiones, clausa porta, ut a nemine conspici vel audiri posset. [Digresso cum suis Rege,]
[44] Quotquot in comitatu Infantæ advenerant hic ei valedixerunt, magno cum sensu mœroris, quo tangebatur imprimis Rex pater, separari se videns a tam dilecta nata. Verumtamen considerans fervorem amoris cælestis quo tenebatur, & manifesta signa futuræ sanctitatis ejus, iam inde ab infantia notari cœpta; dissimulabat ut poterat suum istum affectum, utpote Dei timore plenus, & reliquit filiæ omnem libertatem Deo ibidem serviendi secundum beneplacitum suum. Ast Princeps frater, omnibus modis resistebat contradicebatque ne tale genus vitæ amplecteretur: quem illa modis omnibus prȩmunita accinctaq; armis Domini sui atque dilecti Jesu, ejusque robore & auxilio fulta; nec quidquam turbata, sed blandis sermonibus & verbis humilibus placare fratrem conata, dimisit a se & mansit quieta, agens Deo gratias, qui desiderium suum sic adimpleverat. Mansit tunc intra monasterium cum ea, quæ cum ipsa venerat, D. Metia de Alvarenga Sanctimonialis, socia ejus individua diu noctuque, in omni virtute & bono exemplo: cumque aliquamdiu hac in domo vixisset, accepta a Pontifice licentia, rediit denique in suum monasterium, factaque Abbatissa vivit etiam nunc.
[45] [ibidem remanet D. Philippa Infantæ matertera,] Extra monasterium vero in domo ipsi adhærente rente (quam postea emit Infanta servitque pro cellario) aptari sibi habitationem fecit D. Philippa, propter amorem quo neptem suam supra res omnes humanas complectebatur; nec enim avelli ab ea poterat. Ibi manens illa frequentissime accedebat nostram ecclesiam, Missas auditura; ac deinde intrabat per portam capellæ una cum Nutrice prædicta, & alia vetula, quam præfectam Vestiarii Infantæ ejusque secretorum consciam fuisse diximus: hæ enim quoad vixit ab ea numquam recesserunt. [lecto sibi juxta monasterium hospitio.] Ipsa vero matertera manebat cum nepte sua diebus integris, sub noctem vero redibat ad proprium cubiculum, egrediens per portam qua ingressa fuerat, & servans apud se comitatum qualis conveniebat statui suo. Cœpit autem D. Infanta singulariter sibi complacere in virtuosissima Matre Priorissa, & erga Sorores reliquas tenerrime affici, multum gaudens earum societate: illæque vicissim magna cum alacritate & consolatione sua spirituali ministrabant illi in quibuscumque poterant rebus: neque enim præter Religiosas habebat personam ullam ad obsequium suum. Habebat autem aliquas sibi specialiter assignatas, tamquam ejus obsequio & personæ convenientiores, quas vel ideo magis diligebat.
ANNOTATA.
a Ita pergo scribere, quoniam sic invenio in primis ultimisque Vitæ Capitibus; licet hic & deinceps semel iterumque scribatur Leitona; quod etiam sequitur Hieronymus Roman in Vita Castellana, Leyton scribens. Nempe familiare Lusitanis est, n, duabus vocalibus o & a interceptum, omittere, itaque Boa & Pesoa dicunt, pro Bona, Persona.
b Mitiæ hic, alias Metiæ scriptum nomen, nescio an integre efferri debeat Domitia vel Clementia.
c Idem Hieronymus atque Correa factum id ajunt in loco Pombal dicto, ubi via scinditur Conimbricam & Averium versus: quo locus ad Equites Christi pertinet, & notatur in tabulis, Conimbrica non nisi 7 leucis distans.
d
Insigne Epigramma Vasconcellii nostri hic intexere lubet, quo notavit, adventum Principis, apparente stella; obitum, deficiente luna, fuisse prænotatum.
Principis adventum formosus luce Cometes
Præmonet, extremum Luna labore diem.
Ut monstret Sidus, flammat nova sidera cælum;
Abjicit, ut ploret, Cynthia mœsta jubar.
Joannæ adventu vanescit Sidus in auras,
Victaque majori lumine Stella fugit:
Luna ubi fidereas revocandam sensit in aulas,
Invidet, & tanto pressa decore gemit:
Namque olli interitu splendor non interit: auxit
Mors lucem, occasus contulit ipse jubar:
Et quæ præsagum vincebat luce Cometem;
Exanimis, Lunæ causa laboris erat.
Quid palles? maculas si vis perfundere luce,
Joannæ extincto a sidere, quære jubar.
CAPUT VI.
Sancta Infantæ vita in monasterio. Habitus Ordinis Dominicani assumptus.
[46] Nunc vero necessarium arbitror redire ad explicandum vivendi modum, quem Infanta tenebat, [In habitu seculari sed modesto,] ex quo compos facta est voti sui; breviter referendo, quæ potissimum scribi merentur, ad memoriā posteritatis, & ad debitas Deo gratias agendas. Et quidem ex ante dictis satis liquet, quomodo ejus spiritus jam inde ab infantia totus occupabatur in Dei Domini nostri amore & obsequio. Non mutavit illa tunc vestitus aut capitis apparatū priorem: sed hi ipsi non nisi humiles atque honesti erant: videlicet vestis una nigra una nigra & alia alba, nonnullæque tunicellæ. Defluentes a capite ejus crines formosi includebantur gemmato reticulo. Et modum istum servavit quousque susciperet Habitum. Postquam autem ingressa in monasterium est, numquam induit chirothecas, neque annulos inseruit digitis, præter smaragdinum unum ex auro, [inter Religiosas ut una earum vivens,] quem gestabat semper, intuitu materteræ suæ quæ ipsum ei dederat: sed & hunc abjecit a se supra tapetem, quando suscepit Habitum. Prudens ut serpens, & simplex sicut columba, nemini revelabat generosi spiritus sui secreta consilia; sed videndo audiendoque experiebatur per se nonnulla, familiariter agendo cum sancta Matre ceterisq; Sororibus. Diebus præsertim festivis sæpe accedebat ad Chorum, pro Vesperis, Completorio, Matutinis ac Missa, collocans sese in subselliis inferioribus atque postremis, ubi ad Salve Regina stabant Novitiæ in choro sinistro, quem chorum atque subselliorum ordinem numquam mutavit, quamdiu in vivis fuit.
[47] Veniebat quandoq; Princeps frater suus, ad visitandum eam & solatium ab eadem sumendum; simul autem, [& in proposito suo constans,] quantum sciebat ac poterat, dissuadebat ne Habitum Religionis assumeret; nec enim vel se vel regni Proceres unquam in id consensuros ajebat, sed potius ipsam inde violenter educturos. Cui prudēter atque humiliter respondebat Infanta, alias autem tacebat, seque animitus commendabat Deo, supplicans ne ipsam desereret, sed faceret compleri desiderium suum. Taliter in sancta sua conversatione perseverans illa ad tempus aliquod, & omnem seculi fastum proculcans, cum multo suo spirituali solatio, firmiter decrevit numquam egredi ex hoc pauperculo monasterio. Itaque ne cum incommodo Sanctimonalium occuparet officinas, [laxat empto pomario angustias loci.] illarum usibus necessarias; egit cum Matre Priorissa, ut de redditibus annuis, quos sibi assignaverat pater suus, emeretur pomarium adhærens dormitorio, partim ad recreationem Sororum, partim in ædificium pro se; unde absq; illarum molestia posset accedere in ecclesiā & Chorum, ad Missas Officiaque divina, sic ut sibi amplius opus non foret transire per impluvium, id quod non carebat periculo, præsertim hiemali tempore ventisq; aut imbribus ingruentibus. Dictum, factum: emptum pomarium prædictum est a viro honorato ac Regis famulo, ædificariq; cœpta domus, quæ nunc pro cellario habetur, pretio ducentorum quinquaginta mille regaliū. Opere autem citius consummato, jussit Infanta duos in eo lectulos collocari, alterum pro se, alterum pro Sanctimoniali quam ex Odivelis adduxerat.
[48] His ita compositis, visum est prudentissimæ illi Dominæ, [Ad habitum Ordinis suscipiendum,] tandem esse tempus ut id ad quod venerat, mandaret effectui; dimittendo scilicet quiquid adhuc ei de seculo supererat, seq; concludendo procul a patria in hoc monasterium, quod uti novum, sic etiam exiguum erat parumque vulgo notum: ipsa vero omnem affectum sic in eo locaverat, ut ejus unius causa contemneret omnia, & induta spiritum fortitudinis expugnaret cotrarietates cunctas inimicorum salutis nostræ, carnis videlicet atque diaboli. Accessit igitur ad Matrem Priorissam, secreta cordis sui manifestatura; eique significavit humiliter, fixum sibi decretumq; esse, de illius sanctis manibus suscipere habitum Religiosum, seque obedientiæ ejusdē subjicere, ut verā filiā ac subditam ejus. Quæ cum diceret, ad pedes Priorissæ humiliter prostrata; illa, incomparabili solatio plena, [designat 25 Ian. 1475,] gratias multas Altissimo dedit pro tanto beneficio; voluitq; ut ipsamet D. Infanta designaret diem & horā, quibus id fieret; se tamen indignā ac peccatricem orabat haberi excusatā: majori enim sibi consolationi futurum, si Domina susciperet Habitum a quodam Patre seniore, & tunc Provinciali istius Regni, atque Confessario suo & ceterarum omnium, videlicet Fr. Antonio de S. Maria. Noluit excusationē admittere Infanta: sed perrexit, instando, ut ipsamet Priorissa faceret, quod perpetuo sibi solatio foret, & credebat gratius fore Deo, pro cujus amore & cujus auxillo disponebat Habitum istum suscipere. Definivit autem ut id fieret die vigesimo quinto Januarii, Conversioni S. Pauli sacro, anni septuagesimi quinti a supra millesimum quadringentesimum.
[49] Tota illa nocte post Matutinas somnū nullum Infanta cepit, sed universā expendit devotis orationibus. Omnibus deinde comparatis, quemadmodū pro tali actu conveniebat, post finem Matutinarum, de prædicto Apostolo singulari ejus Patrono decantatarum, itum est in Capitulū cum cereis accensis, quos singulæ ferebant manu: impositusq; est Infantæ Habitus, qualis & qualiter cuilibet alteri ad Religionem admissæ, per Magistram Novitiarum, [quando Sororibus in Capitulo suppleū.] quæ tunc erat Mater Isabella Luiz; adjuvante eam Matre D. Mecia de Alvarenga, quæ ex Odivelis venerat cum Infanta. Ingressa scilicet erat D. Infanta in Capitulum liberrima voluntate, in eodem cui assueverat habitu & capitis ornatu, ac vultu plane Angelico; & plena omnis gratiæ, qua Sponsus suus ipsā perfuderat, sese prostravit humiliter ante pedes devotæ Matris Priorissæ. Quæ videns humilitatem ejus, devotionem, ac lacrymas, quibus impediebatur vocem in verba formare; una cum Sororibus omnibus erexit se in pedes; atq; assurgens, ad eamdē humi stratam se totam inclinavit, & interrogans dixit; Quid vis, Domina, aut quid petis? Cui Infanta, Dei & vestram misercordiā. Tum Priorissa, Dei misericordia, o Domina, & gratia ejus semper fuit eritq; in anima & cum spiritu tuo: nunc autem omnibus nobis magna exhibetur Dei misericordia; qui tantum nobis largitur bonū, quod tu, Domina, velis contenta vivere hac nostra domo, & suscipere in ea habitum sanctæ Religionies, propter ejus amorem. Nihil opus multis te interrogare, neq; declarare usitatas hoc in loco pœnitentias ac disciplinæ severitatem: nihil enim dicere tibi possum de instituto nostro, quod non optime noveris sisque jam aliquatenus experta, magna illa discretione, [cum petit & impetrat,] quā tibi largitus est Deus, pro cujus amore bona omnia mundana despexisti, & cupis habitum Ordinis accipere hac ipsa die: qui autem hoc cepit in te operari, idem per suā misericordiam perficiat. His dictis addiderunt Sorores, lacrymātes præ gaudio devoto, Ameē.
[56] Tunc devota ista Domina posuit se in genua ante sanctam Matrem, & adjuvantibus sodalibus dissolvit formosos suos aureosque capillos; quos multa cum reverentia resecuit Priorissa, tota piis perfusa lacrymis, Deumque benedicens; Sororibus prosequentibus Officium, solitum decantari in exhibitione Habitus, interim dum eadem Mater Priorissa exueret illam vestibus secularibus. Simul etiam a pectore suo abstulit auream Crucem, cui cum Agnus Dei inclusa erat particula veræ Crucis, quamque ab infantia semper gestaverat, [ac more & ritu consueto vestitur.] quia multis miraculis erat probata sibique relicta a Regina matre sua; habebat autem illam de collo suspensam, non ex curiositate, sed mera devotione erga tam sanctas Reliquias, cum funiculo gossipino. Annulum quoque smaragdinum, quem unicum reservaverat, detraxit sibi abjecitque supra tapetem: & induta habitum nostri S.P. Dominici, multa cum vultus gratia & oris hilaritate, Sororibus singulis tulit osculum pacis. Quo facto omnes processionaliter repetierunt chorum; ubi Domina, ante altare prostrata pectusque percutiens, Sponso suo se obtulit in holocaustum; simulque ad finem perductum fuit a Sororibus Officium, in quo ipsa permansit usq; ad Primam, inter devotas orationes & lacrymas.
[51] Ex hinc cœpit D. Infanta magno cum fervore spiritus, [inter Novitias locum capit:] tamquam bellatrix Christi invicta, prosequi cœptum vitæ religiosioris curriculum; ubique & in omnibus, die ac nocte, se ipsam devotissime conformans communitati. In choro & Officio cantabat recitabatque sicut Sorores aliæ, manens tempore æstatis in loco Novitiarum, stans cum eisdem ad pulpitum, iensque & rediens quasi minima inter illas. Indusia & lodices ejus erant ex panno laneo, vestesque similiter ex panno grossiori consutæ, honestæ, curtæ atque humiles; operimenta capitis gossipina vel linea; mantellum vile, socci humiles & in hieme calcei. In his & in aliis rebus omnibus, ad usum suum pertinentibus, erat sicut infima totius domus. Numquam comedebat aut bibebat ex argento, sed figlinis ad utrumque utebatur. In refectorio sedebat ad mensam Novitiarum, in quarum capite erat locus suus: sed comedebat sola: quia sic mandaverat Rex pater suus, sanctæ Matri Beatrici Leitoæ injungens, ut illi semper assisteret ipsa; cibum vero eidem ministraret alia quædam Mater, nomine Clara de Silva. Sorores vero, quæ inserviebant mensæ Communitatis, nihilominus etiam ipsi ministrabant, citra ullam differentiam.
[52] [pari cum iis sorte utens in omnibus,] In tabula officiorum erat ipsius nomen sicut aliarum Novitiarum positū, ut versiculum caneret, cereos vel aquam benedictam portaret, ceteraque hebdomadatim fieri solita in pistrino, lotrina, vel expurgatione tritici. Notabatur ergo, uti jusserat, in tabula, una cum socia; & ut erat plena humilitatis ac gratiæ, quidquid debiles ejus vires pati poterant amplexabatur atque exequebatur, discens & faciens, quæ numquam fieri antea viderat aut fuerat experta. Concipi cogitatione non potest, nedum explicari verbis, quanta esset obedientia sanctæ hujus Infantæ: quæ cum esset speculum omnium virtutum, humilitatem tamen curabat imprimis, ejusque exercitium nec in magnis nec in parvis unquam dimittebat. Erat enim excellentissima hæc Domina, pauper spiritu ac voluntate, & tam humiliter subjecta Prælatæ atque Magistræ Novitiarum, ac si numquam experta esset statum Regium, toti imperans Lusitaniæ, quæ post matris ipsius mortem aliam Reginam non noverat. Nempe dilecti sui doctrinam semper in corde & sæpe habebat in ore, quam etiam scribi jusserat in corrigia suæ colus, [& disciplinas ac cilicia texens.] Discise a me quia mitis sum. Multum autem laboravit ut disceret nere: idque faciebat cum Sororibus in silentio longas sæpe horas: & ex eo quod neverat, fiebant corporalia ac mappæ ad usum altaris. Didicit etiam tractare setas equinarum caudarū & similes, ad texturam ciliciorum perquam asperorum, pro se atque Sororibus. Excogitaverat etiam, & faciebat, aut fieri curabat aculeatas disciplinas, aptasque ad sanguinem eliciendum, quibus ipsa plurimum utebatur; & alias exemplo suo incitabat tam efficaciter, ut nonnullæ opus haberent ipsius manibus curari; quia perita erat medicinæ faciendæ incommodis, ex tam dira flagellatione natis procedere: curabat autem eas secreto, perquam humiliter & cum caritate, addens exhortatoria verba & amorem divinum spirantia.
[53] Ex quo habitum receperat, noluit subscribendis epistolis uti, quemadmodum solebat, titulo Infantæ, [Infantæ titulum resumere cogitur:] nisi postquam Priorissa Beatrix de Leitoa id ab ea exegit mandavitque, dicens; Deum, qui voluit ut nasceretur ex tantis Regibus, & nihilominus ipsam sibi elegisset in sponsam, velle ut id quod erat vocaretur, multo etiam majori jure quam ante. Itaq; in tabula officiorum scribebatur, Soror Infanta Joanna. Confitebatur & communicabat cum reliquo Conventu, iisdem quibus ceteræ Confessoribus utens; ibatque in ordine Novitiarum, [in ceteris communitatem sectatur:] præstolans in claustro, donec vocaretur ad confessionale, tamquam illarum minima; nec aliter volebat nisi in ordine suo vocari a Sorore illa, cui id officii incumbebat. Multam jucunditatem capiebat sectando cuncta officia Communitatis, in choro, refectorio, ergasterio, & ubicumque moris erat Sorores convenire; juvans easdem verrere ambulacra, eluere pavimentum, lavare pannos. Jungebat etiam illis sese quibus injunctum advehere panem, linum, tegulas, ligna, & similia alia, quæ frequenter inferri opus erat, idque per ipsarum Sororum manus, propter arctissimam loci tunc clausuram, per quam nulli viro permittebatur ingressus in monasterium. Quia autem neque famularum intra illud commorantium usus adhuc erat ullus, adeoque per Sorores fieri debebant corporalia omnia, quantumvis laboriosa opera; amore Dei fervens D. Infanta, læto atque hilari vultu miscebat sese illis, debiles adjuvans & robustiores laudans, universis vero dans exemplum profundæ humilitatis, augmentum indies capientis.
[54] [magna cum comitate,] Hinc fiebat ut ad recreandas Sorores valde etiam esset comis: nam sicut tempore orationis & exercitiorum spiritualium, supra humanum modum recollecta intra seipsam in devotione ac contemplatione perseverabat, cum abundantia lacrymarum, ita ut formosa ejus facies sæpe conspiceretur quasi adusta vel pulvere obsita; ita in festis Domini ac Dominæ nostræ, quibus ad aliquam oblectationem conveniebant Sorores, iisdem hilarem se jucundamq; exhibebat verbis ac gestibus; sic ut corda quantumcumq; mœrentia lætificaret, nec minus humani quam divini solatii rorem aspergeret universis. Nolebat admittere quas vocant ceremonias, verbis aut rebus exhibendas; sed cum simplicitate atque familiariter secum agi cupiebat. [humilitate;] Postquam Novitiæ aliquæ suam fecerant professionem, humilis hæc Domina cedebat illis, semper permanens in priori quem semel occupaverat stallo, ad sinistram Chori, inter Novitias; nec inde recessit quamdiu vixit. Jussit autem in ligno ipsius stalli fieri duo foramina, quibus infigeret candelam accensam, pro Matutinis Vigiliisque; ne, si uteretur candelabro, aliquid præ ceteris videretur esse.
[55] Chlamys ejus semper erat ex rudiori panno; quæ in omnibus locis communibus, vel extra, [vestitu ordinario ac vili contenta,] ubicumque illam portabat, semper erat ad collum fibulata, clavicula lignea osseave, ad modum Franciscanorum. Omnis ejus vestitus, exceptis sudariis seu emunctoriis, ex eodē panni genere erat: & in ipsa forma servabat strictissime constitutionum præscripta: unde numquam visa est aut longiori syrmate aut laxioribus manicis uti; sed adstricta corpori indumenta carebant plicis, præterquam ad lumbos ubi cingebantur. Capillos numquā a fronte dimissos aluit; nec voluit ut plus quam aures cooperirent; ultra quas si creverant, [& clausuræ observantissima.] continuo tonderi faciebat. Postquam prudentissima hæc Domina in nostram Jesu Christi domum intravit, extra casum necessitatis per mortalitatem vel pestilentiam, quando jussa est egredi, sicut jam dictum est in vita Matris Beatricis, numquam pedem extra tulit; nec locuta est alicui Domino vel Dominæ seculari, quantumvis nobili aut potenti in regno, vel eis conspiciendam se prȩbuit. Cum personis Ecclesiasticis, puta Cardinalibus, Archiepiscopis, Episcopis, Prælatis, Religiosis, alloquium suum conspectumque petentibus, agebat humiliter de sacris Scripturis rebusque divinis, ad quas callebat linguā Latinam.
[56] [Zelo animarum fervens,] Solicita plurimum pro infirmis Sororibus, magna cum caritate eas visitabat, serviens illis & comitatum præbens, quin & propriis manibus cibos ministrans. Et quia misericordia, cum ipsa quasi nata & ad mortem usque servata, impleverat omnia ejus viscera; ferre non poterat, si qua Soror mœsta ac melancholica incederet, quin continuo ac diligenter causam quæreret, & laborantem salubri doctrina ac verbis dulcibus consolaretur. Hac industria & caritate multis profuit vehementer tentatis, aut passione quapiam abreptis, jamque graviter lapsis, & diabolico astu periculosissime irretitis; quibus pacem, libertatem, atque salutem procuravit, mediantibus orationibus, [afflictis & tentatis opitulatur,] disciplinis, atque vigiliis suis; ut quȩ esset sponsa fidelis illius Domini, qui pro salvandis animabus nostris mortem crudelissimam libens pertulit. Scilicet, si cognoverat Religiosam aliquam, amissa conscientiæ pace, fastidio quopiam spirituali torqueri; quibuscumque modis poterat impendebat sese, animam & corpus pro ea Deo offerens in sacrificium, donec ex integro curatam sciret; eaque ratione implebat præceptum Salvatoris, jubentis animam pro amicis poni: unde admirabiles etiam effectus vidimus, impetrante ea quidquid petebat a Domino. Sic etiam variis omnis conditionis personis, quas esse in peccato mortali noverat, aut in propinquo amittendæ salutis periculo constitutas, [peccatorum & infideliū conversioni studet:] opem tulit; non minus laboris iis impendens, quam si pro salute animæ suæ propriæ laborasset. Hinc nonnulla utriusq; sexus mancipia, sibi submissa a patre ex locis Africæ ab eo occupatis, non destitit docendo instruendoque pellicere ad sanctam fidem nostram: quod cum obtinuisset, curabat jam baptizatos beneq; Christianos, matrimonio jungi ac libertate donari una cum liberis suis. Inobedientibus & rebellibus, si quas videbat, rigida erat & severa; quas autem pro culpis admissis reprehensas castigatasq;, [immorigeras corrigit,] reperiebat commotas animo, curabat consilio alloquioq; pacare: sic tamen ut favere ipsis contra Prælatam non videretur, neque exaggeraret valde culpam. Studebat quocumq; loco ac tempore placibilem sese omnibus exhibere, mirabiliter consolando, aspectu & alloquio suo gratioso, seniores æque ac juniores, magnas ac parvas, prout cujusque saluti & profectui noverat convenire. Solebat nobis hæc Domina dicere, quod vellet a Domino Jesu petere, ut pœnas, quas pro suis peccatis post mortem pendere deberet in purgatorio, potius in hoc mundo inter Sorores infligeret sibi.
[57] Non habebantur eo tempore impressa Breviaria, nec majoris nec minoris formæ, [Sacros libros conquirit ad usum Sororum,] sed solum pauca quædam manu scripta: sciens ergo prædicta Domina quod in monasterio Bemfiquensi, unū Æstivale haberetur perquā eleganter exaratum in pergameno, itemq; Diurnum, valde desideravit utrumq; nancisci pro hac domo: ideoque rogavit Patres, in prædicto conventu ad Capitulum congregatos, ut libros istos sibi concederent, oblato quodcumq; postulassent pretio: quod etiam impetravit, & pretium pro ipsa persolvit illis Dominus de Rejos. Piscibus continuo vescebatur, observando jejunia Ordinis: necdū enim monasteriis Observantiæ in hoc Regno indulta licētia erat comedendi carnes: [victu communi utitur.] eaque abstinentia multo etiam rigidius servabatur Averii, ubi extra casum gravissimæ aut letalis infirmitatis dispensabatur cum nemine; similiterq; refutabantur indusia & interulæ ex lino: quem omnem rigorem ipsa exactissime a se exigebat, addens etiam disciplinæ atque cilicii usum frequentem. Mitto plura dicere de sancta vita, quam D. Infanta inter nos duxit, postquam Habitum monasticum sumpsit; ut breviter explicem assultus occultos & manifestos, quibus generis humani inimicus fuit conatus ipsam prosternere, ejusque propositum expugnare.
ANNOTATA.
a Ergo ab ingressu, quem fecerat 4 Augusti 1472, effluxerat biennium, cum mensibus 5 & diebus 20; maturandi autem consilii videtur occasionem dedisse certo jam prægnans, aut etiam partui appropinquans, Eleonora Lancastria, ex Alfonsi Regis fratre Ferdinando nata, & patrueli suo Ioanni Principi napta; qua re jam securior videbatur spes succeßionis regiæ, minusque necessaria esse Joanna. Et revera vel ipso anno 1474, vel immediate sequenti natus est Alfonsus Infans; siquidem hic sedecennis dicitur obiisse, anno 1491, 13 Iulii. Quin immo vellem credere; reipsa natum Regium puerum fuisse, cum mutandi habitus consilium Joanna cepit; nisi mox infranum. 58 legerem commotionem populi, ex ea causa quod regno subtrahebatur hores, quando adhuc frater ejus carebat liberis.
CAPUT VII.
Constantia Ioannæ varie tentata, ejusque morbi & hinc
sumptum consilium manendi in monasterio citra votorum solennium
profeßionem.
[58] Mox atque per oppidum fama vulgari cœpit quod Princeps sua Habitum susceperat, [Vulgata de habitu suscepto fama,] pervenit eadem ad aures D. Philippæ, materteræ ejus, quæ sæpius visitatum eam veniebat, simulq; ejus olim Nutrix, Vestiaria, & collactaneæ, aliæque personæ, præstolantes (sicut olim SS. Joannes & Petrus) ut viderent finem, & quod demum vitæ genus susceptura illa esset, nihilque minus suspicantes quā quod factum dicebatur. Cum igitur intellexerunt quod Virgo Regia, Domina sua & proxima heres Regni, resectis formosis suis capillis, velum & habitū Religiosum assumpserat; tantum inde conceperunt dolorem, ut eo mox oppidum totum impleretur. Inde fusus simul cum nuntio luctus per universum Regnum consternationem communem attulit magnis ac parvis, nobilibus & ignobilibus, ægerrime ferentibus jacturam talis Principis, in qua habebant spem totam collocatam oculosque defixos, [turbatur totum Regnum,] eo quod frater Princeps careret filiis. Nec mora, ex præcipuis Regni civitatibus oppidisque concursus illico factus est Averium, personarum undequaque præcipuarum: quæ cum tabellionibus suis circum monasterium fusæ, magnis & minacibus vocibus appellabant sanctam Matrem Beatricem; frementesque & jurgantes, absque ulla reverentia, expostulabant de eo quod fecerat. Interrogabant autem quomodo verita non esset manus mittere in caput Dominæ suæ, eique ponere Habitum monasticum, quæ erat jurata totius Regni Princeps: quin & minabantur ignem injicere domui. Ad quæ omnia Mater Priorissa, plena gratia & consilio, mansuete prudenterque respondit; [& sub conditione ægro pacatur:] adducerent Procuratores suos, publica auctoritate instructos, coram quibus ex parte monasterii statim conficerentur & scriberentur instrumenta, jurejurando firmata, quibus caveretur circa prædictam Principem; quod quandocumque illa foret necessaria Regno, libere & nemine contradicente possent eam inde educere, ac matrimonio tradere, ad habendos ex ea heredes qui regnum gubernarent.
[59] Ita illi, non quidem placati, sed tamen convicti redierunt: Domina autem ipsa, in suo proposito constantissima, magis obfirmavit animum contra quæcumque futura prȩlia. [Matertera irata discedit Averio:] Interim D. Philippa, quæ (sicut supra dictum est) contiguas monasterio ædes inhabitabat, unde facilius visere neptem posset; muliebri indignatione mota, per dies aliquot sese conclusit, neque posthac illam videre aut alloqui voluit: post menses vero non multos recessit ad Odivelense monasterium unde venerat, tristis ac mœrens; egitque cum Abbatissa, ut Monacham quoque illam statim revocaret, quæ Averii cum Infanta erat: itaq; dimiserunt solā Christi sponsam, ne hilum quidem dimotā a proposito, nec dimovendā quidquid agerent.
[60] At vero Princeps frater, ad ejusmodi nuntium quasi leo rugiens, vehementer se commovit: assumptisque lugubribus a, Regem patrem adiit expostulabundus; dixitque, [eodem accedit indignatus Princeps,] Celsitudinē suam numquam consentire debuisse in ejusmodi factum: quod nisi irritum faceret, ipsum se iturum ajebat, detracturumq; Sorori vestes, quas citra assensum suum sumpserat. Non ideo permisisse se, ut illa ad oppidum istud & monasterium duceretur, sed ut ibidem, pro solatio suo majori, viveret quantum vellet recollecta, donec venisset tempus eam nuptui dandi, prout conveniebat. Neque mora, venit ipse continuo Averium, secum trahens illustriores aliquot Proceres & Episcopos, interque eos Episcopum Eborensem, D. Garciam Menesium, filium Illustrissimi Comitis D. Eduardi: qui Episcopus supra omnes durus atque severus fuit b contra D. Infantam, ne permitteretur religiosum Habitum gestare. [cum Episcopo Eborensi:] Sic comitatus Princeps, monasteriumque ingressus, cœpit perquam iracunde expostulare cum Matre Priorissa, de eo quod fecerat sorori suæ, quodque nec pater nec ipse unquam essent toleraturi: addens alia multa, præter rationem & decentiam, quæ longum esset narrare aut scribere. Quibus devota Mater paucis atque humiliter respondit: Se omnesque istius domus Religiosas obsequi & parere Infantæ, tamquam Dominæ suæ, sicut revera erat: itaque fatebatur eidem se dedisse Habitum; similique ratione facturas quidquid illa deinceps imperaret.
[61] Hinc illi ingresso ubi Soror erat, processit ipsa obviam in habitu ac velo suo, vultuque hilari Principem salutavit. Qui eam sic immutatam intuens, non potuit continere lacrymas, [& sororem frustra nititur abducere a consilio,] cœpitque humaniter & amanter queri, de injuria facta Regi patri regnoque universo; dicens, nequaquam rationabile videri quod ab ea desereretur; quando neque fratres alios, neque filios habebat, forte nec habiturus erat, qui sibi possent succedere: quapropter dimitteret ejusmodi cœpta, in quæ nec pater suus nec ipse unquam essent prȩstituri consensū, quibusque universum Regnum se esset oppositurum. Audiebat attente loquentem Infanta atque tacebat: cum vero Princeps finem loquendi fecit, tono modesto, sed animo imperterrito respondit, se ab eo, quod semel per gratiam Dei cœperat, numquā decessuram. Quod autem, inquiebat, Celsitudo sua dicit, sperandum non esse quod consensuri in id sitis, frustra nunc dicitur: quando enim petii ad hoc monasteriū venire, satis indicavi & vos potuistis intelligere, qua intentione & quem in finem id peterem. Hæc & similia cum pleno fortitudinis spiritu dixisset Infanta; nihilo pacatior Princeps, advocari prædictum Episcopum Eborensem jussit; cui in conclave seducto exposuit responsum Infantæ. Ille vero admodum contristatus, animū tamen sumpsit, ipsamq; longe etiam valentius est aggressus, ut dimitteret habitū. Interim rediit Princeps, sororemque per manus sumptam duxit in viridarium, sequente Matre Priorissa cum aliis quatuor Religiosis.
[62] Alia vice interum redivit ad eamdem, idem suasurus: & prædictus Episcopus, [uti & Episcopus.] durius etiam quam antea est locutus, quasi ex parte Regis: eoque processit contentio, ut minarentur, quod violenter ei essent detracturi vestes suas. Verum generosa Regis æterni Sponsa, quæ domum suam ædificaverat supra firmā petram Christum Jesum, patientissime omnia audivit ac pertulit, nihil istis mota: quod cum illi viderent, nihilque proficerent aliis deinde vicibus, quibus iterum super eodem negotio venerunt; multum querulus & iratus Princeps recessit, dimittens unicam sororē suam, non parum afflictam; quod metueret, ne hoc initium foret futurarum posthac turbarum, quibus impediretur ad finem desideratum pervenire. Spem tamen perseverandi magnam habebat in Deo, nihilominus prospiciens, & quantum poterat amolire satagens incommoda, Regno & sibi obventura, præsertim si contingeret Principem absque liberis mori.
[63] Quia autem Deus consuevit tribulationibus variis exercere quos diligit, [Gravibus afflicta morbis,] cœpit hanc suam dilectam filiam primum visitare per dolores corporales, perquam subitos & graves, nec non per prolixas infirmitates, adeo ut aliquando ad extremas reduceretur angustias. Quantumcumq; tamen iisdem premeretur, non conturbabatur spiritus ejus, sed in Dei laudibus constanter perseverabat. Cum autem processu temporis valetudo ejus retro laberetur, adhibiti sunt medici perquam experti: qui cuncta scrutati, judicarunt hepar & renes ei valde corruptos veluti computruisse, ac consequenter totum sanguinem; eo quod in cubitu vestituque non nisi laneis uteretur, solisque piscibus vesceretur jejunans: proinde censuerunt futurum omnino ut leprosa fieret (si tamen id jam non erat) adeo multis apostematis aliisque gravissimis accidentibus opplebatur. Placuit quidem Divinæ misericordiæ, ut mediantibus multorum precibus & diligenti studio medicorum, sublevarentur dolores tam magni; multum tamen debilitata remaneret, prostratis omnino viribus, licet nihil debilitata animo ac desiderio serviendi Sponso suo dilecto; quin etiam quanto exercebatur durius, tanto magis se cupiebat superimpedere, juxta illud Apostoli, Cum infirmor tunc potens sum.
[64] Transacto inter hæc anno ex quo habitum religiosum sumpserat, Deusque illam cœperat (ut dictum est) visitare; videns D. Infanta, ut erat in omnibus provida, adeo afflictam valetudinem suam, [dubitat ansit Professioni faciendæ idonea.] ut spes nulla esset eam restituendi in statum pristinum, quidquid vel medici vel etiam superiores agerent; quod etiam Rex pater ac frater suus Princeps numquam essent permissuri, ut ultra mutationem habitus res sua procederet; in consilium adhibuit varios magnæ virtutis, scientiæ & experientiæ viros, ac Patres graves, per multos dies cum iisdem deliberans, de eo quod faciendum sibi erat; imprimis autem cum P. Fr. Antonio a S. Maria, hujus Ordinis Provinciali per omnia monasteria Regnorum Castellæ & Lusitaniæ; de quo optimo sene testes fide digni affirmant, [Provincialem Ordinis ad consiliū vocat;] puritatem incontaminatam coluisse ab ipsa pueritia, nec pauca Deum mediante illo operatum miracula; ipsisque Regibus tanta in veneratione fuisse, ut eum sibi vellent Confessarium habere, vultu autem & moribus Angelicis potius quam humanis enituisse.
[65] Cum tali, inquam, viro sumptura consilium D. Infanta, accersiri eum fecit, [& difficultate proposita,] & cum eo per dies plures de secretis negotiis suis egit, exquirens in omnibus quid faciendum sibi esset; in eo maxime quod jam constituerat circa ipsam Rex pater ejus, ex variis multisque causis, hic non necessario referendis; sed imprimis propter dispositionem pessimam corporis ejus & graves infirmitates, quibus Dominus Deus visitabat hanc veram famulam ac sponsam suam: cum quibus ipsamet etiam (ut erat discreta arctæq; conscientiæ) se agnoscebat, neque vires corporis neque dispositionem idoneam habere, ad sequendum integre ordinem, quemadmodum spiritus suus totus promptus desiderabat: quia videbat carnem suam infirmam & debilem, [decernit manere ut erat in Habitu citra Professionem:] quod ei magno sane erat dolori. Itaque a prædicto Patre Provinciali Fr. Antonio, aliisque similiter consultis Patribus, ad hoc specialiter directis per Regem ac Principem, unanimi sententia decretum fuit, quod Domina nostra non deberet fieri Sanctimonialis, neque admitti ad Professionem; etiā sua ipsiusmet causa, cui magnȩ afflictioni foret, non posse id adimplere, quod Professione facienda promitteret. Iniretur ergo via quædam media, sic ut ipsa remaneret in monasterio, non tamen susciperet obligationem majorem quam cui posset facere satis; itaque in eodem, ut cœperat, totam se traderet ejus servitio, quem ex intimo corde diligebat. Prius etiam quam adesset dies, quo prædicta Domina finitura erat probationis annum, locuta est cum sancta Matre Priorissa Beatrice de Leitoa, quicum ipsa omnia sua negotia tractabat: & hæc etiā, pro sua singulari prudentia, definivit, quod Domina non deberet facere votorum Professionem solennem, tam quia manifeste constabat de mala ipsius valetudine, per quam impossibile ei foret sequi ordinem absque evidenti periculo vitæ, uti jam experta erat; tum etiam propter alios respectus & negotia regnorum Lusitaniæ atque Castellæ, quæ jam incipiebant spectare c arma.
[66] Hac deliberatione suscepta, ad horas aliquot in suum se oratorium conclusit Infanta, orationi insistens: deinde coram advocata ad id Matre Priorissa, [Itaque protestata se non esse Religiosam,] magno cum dolore multisque lacrymis exuit Habitum, protestata se non esse Religiosam, nec obligatam ad Ordinis disciplinam tenendam; utpote multimodis prohibitam opere adimplere quod cœperat: addens nihilominus propositum sibi esse, numquam, nisi in casu necessitatis inexcusabilis, deserere conventum atque clausuram, & istam tam sibi caram societatem Sororum, in quibus suam deinceps omnē consolationem tam animi quam corporis repositam esset habitura. His dictis ipsas, quas manibus tenebat, vestes reverenter osculata, deposuit super altare oratorii sui, [deponit & resumit habitum,] ubi Missam audire solebat: seque palliolo suo totam involvens, ac veluti verecundans, quod se privatam videret tam caro pretiosoque ornatu, egressa de oratorio est; itaque per horas aliquot, solo mantello operta, remansit sine Habitu. Postmodum vero iterum regressa, Habitumque depositum devote resumens, eumdem induit: mansitque ibidem consuetis suis orationibus meditationibusque intenta, ac denique egressa rursum est, spirituali consolatione repleta.
[67] Exhinc vero prædicta Domina, licet in conscientia non obligaretur præstare obedientiam Superioribus monasterii, tamen usque ad finem sanctissimæ vitæ suæ adeo prompta fuit ad omnem eorum nutum, tamque exacte servavit cunctas tam Ordinis quam Domus constitutiones obligationesq; [nihil in victu vestituve mutans.] ac si reipsa Professioni religiosæ esset illigata. Nihil etiam in victus vestitusve vilitate mutavit: sed eamdem vitæ normam, quam semel susceperat, in rebus spiritualibus, corporalibus, & temporalibus, ad extremum usq; spiritum conservavit; non obstantibus tot suis infirmitatibus, tribulationibus, ac rerum externarum alterationibus, quibus circumseptam se inveniebat; tamquam verissima sponsa illius Domini, cujus omnis vita nihil aliud quam crux perpetua fuit. Proficiebat autem sic perseverando in omni virtute, tam erga Deum quam erga proximum, tanto cum zelo & fervore ad Domini obsequium salutemque animarum procurandam, ut verbis nequeat explicari, neque credi quantopere desideraret juvare omnes: quod quidem desiderium ipso etiam demonstrabat opere, quoties & ubicumque id ei possibile fuit.
ANNOTATA.
a Correa, barba capilloque promißis atque impexis, venisse Principem ait.
b Idem divino judicio imputat, quod præfatus Episcopus, subsecuto deinde tempore, contra eumdem Principem conspirans cum Duse Viseensi, vitam in cisterna quadam carceris infamis finierit, pro eo quod e claustro abstrahere Christi sponsam tentaverit.
c Imo in apertum cruentumque bellum jam discordiæ proruperant, licet necdum plenis castris pugnatum esset. Hæc enim consultatio supponitur habita ante 25 Ianuarii 1476, quando novitiatus sui annum expletura Joanna erat; pugna autem ad Taurum oppidum, quo victus Lusitanus est, commissa primum fuit Kal. Martii. Causa belli inter consobrinos duos (Alfonsum scilicet Lusitanum, Eleonoræ Arragoniæ filium; & Ferdinandum, ex illius fratre Ioanne Arragoniæ Rege progenitum, ac patris in regno successorem) talis erat. Obierat anno 1474 Henricus IV, Castellæ ac Legionis Rex, relinquens sororem Isabellam, cum jure succeßionis; nisi quod Joanna Lusitana, Alfonsi soror, Henrico nupta, notæ incontinentiæ mulier, filiam genuerat item Joannam: quæ cum legitime esse ex Henrico genita prætenderetur, divisum in factiones est regnum; aliis pro Ferdinando & Isabella, aliis pro Joanna stantibus; cui ut fautores sui propugnatorem invenirent potentem, avunculum ejus Alfonsum advocarunt, pridem viduum; permoveruntque, ut desponsata sibi in uxorem nepte, amplißima istæc regna vendicata sibi vellet, Lusitaniam filio suo relicturus. Sed dum Pontificia dispensatio expectatur, virgo mansit Joanna; parumque valentibus Francorum pro Alfonso suppetiis, coactus is fuit pacem tali conditione cum adversario componere, ut Isabellæ paterna manerent regna, Joannæ daretur optio, velletne Ioanni Lusitaniæ Infanti nubere, aut monasterium ingredi. Hæc vere, prudenter considerans, nova hæc sponsalia nonnisi perpetui belli seminarium futura, maluit S. Claræ instutum amplecti, in Scalabensi prope Olisipponem cœnobio, spreto quampetito Regno illustrior futura.
CAPUT VIII.
Geminum matrimonium Ioannæ propositum, Principum procorum morte disturbatum.
[68] Gravia & vehementia fuerunt certamina huic Dominæ sustinenda, [Inter varios procos Ioannæ,] ex parte tam Regis patris quam Principis fratris sui qui postea regnavit, instantiū ut tandē acquiesceret desponsari viro, eo quod ex variis regionibus mitterentur solennes legationes Regum ac Principum, ejus connubiū exposcentium: quorum aliqui promissis etiam minas jungebant, renuntiandi amicitiæ Lusitanicæ bellumque movendi, si postulata rejicerētur. Inter hos quoque Rex Romanorum fuit, filius a Imperatoris, præ ceteris fortius instans, [R. Franciæ importunius obtruditur.] & desideratum matrimonium utraque via solicitans; in cujus tamen votum constantissima Domina numquam potuit inclinari; uti nec erga Illustrissimum Regem Franciæ, pro quo ipsa etiam fuit vehementissime solicitata, verbisque acerbissimis a Rege fratre oppugnata. Sensit autem hanc ejus importunitatem tanto gravius Infanta, quanto ille absolutius denuntiabat, quod non permitteret illam diutius manere in isto monasterio, neque Monacham ullam videre vel alloqui: quin etiam exprobrando addebat, quod soror sua existens, tamen quasi proditrix tam sibi erat contraria, neque eum volebat juvare ad quietem Regni pacemque conservandam, quam Rex ille tentabat violare, dum ipsi unus dumtaxat filiolus erat; pax autem posset conservari, si se pateretur inde educi ad justas nuptias cum Rege prædicto, qui eam tantopere desiderabat.
[69] [sed cito mortuus nuntiatur.] Hæc inter aliaque plurium dierum gravamina, numquam victa bellatrix nostra, ad consuetū orationis perfugiū sese recipiebat: cui dum aliquando cum magna in Deo fiducia incumberet, divinitus impelli se sensit, ut Regi fratri renuntiari juberet, in animum tandem induxisse se, siquidem Deo placitum foret, ipseque Rex pro quo postulabatur adhuc esset in vivis, eidem matrimonio consentire. O magnam Dei potentiam! o amorem & gratiam singularem! semper quidem Dominæ huic cælitus exhibitam, sed specialius in præsenti casu! Post octo enim dies quam sic responderat, adfuit festinus nuntius, affirmans mortem prædicti Regis. b
[70] Simile quid cum Angliæ Rege evenit. Jam longo tempore terra marique cruentum satis bellum inter Lusitanos & Anglos c fuerat: mortuo autem horum Rege qui ipsum suscitaverat, succedens alius, ex cadem qua Reges Lusitaniæ linea deductus d, & cognoscens eximiam Principis istius famam, [Ejusdem nuptias ambiente R. Anglo,] ad fratrem ejus Regem Joannem, cujus consanguineum se esse permagni faciebat, direxit legationem; pacem amicitiamq; componendam offerens per sororis nuptias, multaque alia promissa adjungens. His ille auditis nihil dubitavit, quin ea res perquam utilis Regno suo, aut etiam necessaria foret. Misit igitur mandavitque sorori, veniret continuo Alcobatiam, ubi ipse & matertera D. Philippa expectabant: rem enim maximi momenti tractari, pro suo ac Regni totius commodo.
[71] Obedivit Joanna haud difficulter, eo quod propter pestem e quæ oppidum Averiense corripuerat de mandato ejusdem Regis jam in Portuensis civitatis f monasterium se transtulerat, [venit illa Alcobatiam] pro solatio suo habens secum duas ex præcipuis Averiensis monasterii Matribus, magna nobilitate & virtute conspicuas, pro ea quam ad id a Romano Pontifice habebat speciali potestate, inter alias gratias sibi ab eo concessas. Et litteræ quidē continebant, quod eligere posset duas ex Ordine, quæ secum continuo essent extra clausurā, ad ministrandū sibi, quemadmodum tantæ Dominæ conveniebat: ipsa vero humilis Christi pedissequa, solum accepit istas duas, videlicet D. Catharinā & D. Claram, ambas de Silva, quarum multam discretionem prudentiamq; experta fuerat sæpius; ut eisdem consiliatribus & adjutricibus uteretur adversus impugnationes, quas ipsi indies majores atq; [cum religioso comitatu,] majores suscitabat mundus. Ad suum autem servitiū elegit duas suas puellas g Albas, quas in sua camera ab infantia educaverat, quarum uni supra fontem baptismalem Paulæ, alteri Augustinæ nomen poni jusserat, pro magna qua erga utrumq; Sanctum tenebatur devotione; item Nigram unam, qua utebatur ad coquinā, ne Sororibus in monasterio crearet molestiam.
[72] Hæ scilicet tres consueverant ei ministrare, in mensa & camera, [cui Averii assue verat,] vestitu atq; culina, quando infirma erat, nec venire poterat ad commune refectorium; in eoque obsequio adstiterunt ipsi usq; ad finem vitæ, quamvis Sorores promptas semper haberet ad quodcumq; congruum ministeriū, gratiose ac diligenter exhibendum, de mandato Matris Priorissæ Mariæ de Atayde, ejus quæ fuerat filia sanctissimæ Matris ac fundatricis nostræ Beatricis Leitoæ. Ipsa vero Matrē Priorissam prænominatam maximo prosequebatur amore & veneratione, non solum quia prognata erat ex parentibus sibi quondam familiaribus, sed etiam propter raras ejus virtutes, nec non respectu officii quod gesserat antea, ejus in novitiatu Magistra & h tunc Priorissa, ita absq; illius licentia vix passum unum procedre præsumeret.
[73] Sic comitata Domina i Alcobatiam processit, ex mandato (sicut jam dictum est) Regis fratris, [Ibi a Rege fratre,] cui reverenter obediebat, quique ipsam illic cum matertera D. Philippa præstolabatur, interim dum Oratores Regis Angliæ responsum operiebantur Olisippone. Procedebat autem semper Infanta intra lecticam, coopertam panno coloris cærulei subobscuri; & similiter duæ Matres sociæ in aliis duabus lecticis: in quibus etiam se continebant, quando veniebatur ad hospitia, sic ut a nemine possent conspici. Præterea ex mandato Regis, tam societatis quā custodiæ causa, comitabatur Dominam hoc in itinere Episcopus unus, sive Conimbricensis sive Portuensis, cum modico sed bene instructo ornatoque comitatu, quemadmodum ejus statui congruebat. Nutrix quoq; sua & Vestiarii Præfecta, matronæ viduæ & grandævæ, pro eo quo Dominā complectebantur affectu, numquam recedebant ab ejus latere. Proinde, æque ac si fuisset in cubiculo suo & monasterio clausa, observabatur & custodiebatur noctu diuque etiam in hoc itinere, in omnibus quæcumque usus posceret. Mox vero atque accessit Alcobatiam, recepit se intra assignatam sibi cameram, quo introibat nemo præter Regem & D. Philippam ejus materteram.
[74] Rex autem continuo indicavit Sorori causam, propter quā illuc ipsam advocaverat; [publici boni prætextu rogata nubere,] quam poterat efficacissimis verbis obtestans & orans, ut ne recusaret matrimonium, adeo necessarium, & ex quo tanta utilitas utriusq; Regni processura foret, ad Dei gloriam; addens etia alias plurimas rationes, quibus sperabat flecti posse generosum ac firmum in proposito animum invictæ Christi sponsæ. Hæsit ad hujusmodi propositionem attonita Domina, utpote cui de legatione ejusque causa nihil eatenus innotuerat: cumque multa essent utrimque dicta, abiit tandem Rex, & remansit cum sola nepte D. Philippa, multis modis urgens, ut in conditionem tam honestam atque utilem consentiret. Verum frustra omnia: quia pulsabantur aures surdæ ad talia. Denique cum jam vesper incubuisset & matertera recessisset, reducta in suum secretum conclave D. Infanta, multum anxia & spiritu contribulata, propter vehementes insultus, quos cœperat denuo sustinere nuptiarum contrahendarum gratia; sumpsit continuo calamum, scribens, Matri Priorissæ prænominatæ Mariæ de Atayde ceterisque Matribus ac Sororibus, enixeque obsecrans ut sibi in hisce angustiis constitutæ porrigerent auxiliaria precum suarum suffragia, quibus maxime indigebat, extra monasterium deprehensa.
[75] [nec rationibus ejus,] Postera die regressus Rex cœpit iterum rogare Sororem, multo etiam quam ante instantius, proponens ei, quod nullos habebat fratres aut filios, præter unicum, eumque adhuc parvulum, absq; ulteriori spe liberorum procreandorū, eo quod Regina per quamdam infirmitatem sterilis facta esset. Orabat igitur, ne vitam suam, pluribus jam proditionibus impetitam, contemneret atque tantis periculis expositam relinqueret; multumque in hujusmodi suasionibus, quas minutim recitare longum foret, absumpsit temporis. Videns autem nullis omnino rationibus flecti Infantam, cœpit indignari ac voce furibunda comminari, [nec minis flectitur.] quod Habitum ei esset detracturus per vim, jussurusq; auferri eam ac tradi sponso; quin & improperans dicebat, non minus ipsam adversari sibi quam quos patiebatur proditores. Eadem cum indignatione conversus ad duas Religiosas, quæ D. Infantam fuerant ex monasterio secutæ, mandavit reverterentur unde venerant: iisque imputans quod Sororem non haberet suæ voluntati obsequentem, vetuit amplius pedem inferre in cubiculum ubi illa esset, ipsam ve alloqui.
[76] Affligebant hæc supra quam dici potest mansuetissimam Agni cælestis sponsam: quæ in suum reducta conclave, [atque ad orationem recurrens,] orationibus, jejuniis atque flagellis emaciabat semetipsam coram Deo, a quo solo victoriam expectabat in hoc tam atroci conflictu: & quamvis omni humano destituta solatio atque auxilio, remotis prædictis Matribus, amicis ac sociabus, quæ unicum suum gaudium erant; sola tamen cum solo suo Sponso agens, firmam in eo servabat fiduciam, quod is, cujus amore elegerat corpus incontaminatum servare, ipsam non destitueret ope sua. Transactis in hunc modum diebus aliquot, quibus eam nunc Rex, nunc matertera oppugnabant; insuperabilis virgo ac generosa bellatrix, imo plus quam Martyr, quanto vehementius sese impeti sentiebat, tanto fortius conjungebatur Deo, impensiusque ab eodem roborabatur.
[77] Cumque is nollet diutius fidelem suam famulam eo nomine affligi, quod sibi decreverat uni servire, ipsaque in oratione prostrata multas funderet lacrymas; [divinitus intelligit proci mortē.] subito eamdem levi somno consopitam velut extra se rapuit: quæ vidit coram se positum, formosum splendidumq; adolescentem, atque hilari facte dicentem audivit: Ne timeas neque contristeris: sed certa esto, mortuum esse etiam istum. Ad hæc verba expergiscens discreta illa Domina, sensit cordi suo infundi prægrandem insolitamque lætitiā: unde nihil ambigens quin ea ad se essent directa cælitus, iisque fidem indubiam habens, dedit laudem Deo, totamque istam noctem gratiis eidem agendis impendit. Adfuit rursum die postero Rex, multum commotus animo, quod ipsa, jurata Regni Princeps, tot jam diebus differret suis obedire mandatis, neque se sineret abduci a sua mente tot tantique momenti rationibus, quas ipse ejusque matertera congesserant, ad illi suadendum, quod publicæ saluti tantopere conducere opinabantur.
[78] Talia cum iterum iterumque repeteret, prȩdicta Domina, fiduciæ divinæ plena, humiliter respondit: Domini, [quam Regi indicat.] constat mihi, eum pro quo tantopere satagis non superesse amplius in vivis, sed ab hoc ad alium mundum transivisse; quapropter hanc mihi gratiam præstes, ut si in hoc veracem me experiaris, quemadmodum etiam alias expertus es, nec in hoc casu credas velle decipere, desinas mihi esse molestus, atque in vanum laborare. Stetit ad verba, prolata tam fidenter & velut ex certa scientia, attonitus Rex; nec ultra quid addidit, sed recessit cogitabundus in hospitium suum. [Eadem certis nuntiis confirmata,] Post dies autem sex appulit nuntius a legatis, significans advenisse navim ex Anglia, quæ inde ante quindecim dies discesserat, cum jam biduum transiisset a sepultura Regis. Quibus auditis impletus est Rex partim tristitia, propter consanguinei Regis mortem; partim admiratione, quod eam Soror sua tam certo affirmasset, quando adhuc nemo in regno Lusitaniæ scire ipsam poterat. Tum vero mentem sibi prorsus immutatam sentiens, credidit, ut erat prudens atque Catholicus, magno Dei omnipotentis mysterio imputandum casum. [Rex mentē mutat,] Postquam autem triduum reclusus egisset super mortuo, progressus ad visitandam Infantam, & ab ea, quasi omnium præteritorum oblita, dissimulanteque molestias quas ipse & matertera sua eidem creaverant, comiter amanterque exceptus, aliis in sermonibus fraternæque dilectionis testimoniis, horam non modicam transegit.
[79] Tum vero eumdem D. Infanta oravit, ut ne sibi amplius mentionem matrimonii alicujus cum homine quocumque mortali faceret, toties jam expertus, firmiter animo fixum decretumque id stare, quamvis nuptiæ cum aliquo offerrentur qui esset totius mundi Imperator. [& sororem remittit Averium.] Ceterum certo sciret Majestas sua, quod quicumque Reges Principesque mediis tam violentis importunisque conarentur ipsam sibi associare, eos Deus cito esset sublaturus e vivis; aut saltem ipsimet vitam finiret, id quod maxime cupiebat, desiderio æstuans abeundi ad eum Regem, qui sine fine vivit & regnat. Rex autē frater benigne respondit, promisitque, quod numquā, nisi extrema necessitate coactus, tale quid tentaret: faceret ipsa quod sibi coram Deo melius videretur, itaque eidem vale fecit magna cum humanitate. Et ille quidem statim Olisipponem revertit, dimissurus legatos Anglos: Infanta vero regressa est ad hoc Averiense Jesu monasterium, ubi omnis ejus requies erat, receptaque fuit cum maximo gaudio a Matre Priorissa totoq; Conventu. Reduxit autē secum duas illas religiosissimas Matres, quas habuerat viæ comites, semperque habebat secum, tam intra monasterium quā duabus vicibus, quibus eo coacta fuit egredi, partim ex mandato Regis, partim ad preces Priorissæ & Prælatorum sui Ordinis, cupientium parcitū ejus vitæa, quæ tantum in commune prodesse universis poterat, donec de ea Deus disponeret aliter.
ANNOTATA.
a Maximilianus natus anno 1459, adeoque septem annis junior quam Joanna, primam uxorem Mariam, Caroli Burgundi filiam & heredem duxit anno 1478, anno autem 1486 coronatus fuit Romanorum Rex; adeoque per prolepsim ita hic appellatur. Possumus autem credere, matrimonium Joannæ ab eo petitum fuisse, antequam habitum religiosum illa susciperet an. 1475.
b Ipsum Ludovicum XI, non ejus filium Carolum VIII, hic debere intelligi, jam supra in Comm. prævio probatum est: ille autem obiit an. 1483, 3 Augusti.
c Defectu scriptorum coævorum nihil de hisce inter Anglos & Lusitanos bellis scitur, sed facile est divinare, quod ea exarserint occasione Henrici VI, cum principe filio extincti ab Eduardo V; hinc enim nascebatur jus Lusitanis Regibus, Ducatus Lancastriæ titulum sibi vendicandi, imo & ipsum regnum Angliæ, tamquam sanguine propinquioribus quam Eduardus erat, quatuor gradibus distans ab Eduardo IV; cum Joannes Lusitanus aviam habuisset Philippam sororem Henrici IV Angliæ Regis, & Eduardi IV neptem, filiam Blancæ Lancastriæ.
d Iam diximus hunc fuisse Richardum III, prædicti Eduardi fratrem, qui licet Lancastrii non fuerint, ad Regia tamen stirpem (ut jam dixi) pertinebant, a qua Henricus VII Ricomontensis Comes, contra Richardum vocatus ad regnum capescendum, omnino erat extraneus; nisi quod aviam haberet Catharinam Francicam, Henrico V primis nuptiis junctam; adeoque haberet patrem, uterinum fratrem Henrici VI, ab Eduardo occisi; ac denique quod pugnare videretur, non sibi, sed Eduardi defuncti unicæ post mortem filiorum hæredi Elisabethæ, quam & uxorem accepit, præmium victoriæ relatæ de Richardo invasore, & perfido pupillorum nepotum sibi commissorum extinctore.
e Pestem hanc Vasconcellus refert ad annum 1479, quando Infantam comitata Priorissa Beatrix, Abrantii in Transtagana provincia obiit anno 1480: sed alteram anni 1485 indicari, probat obitus Richardi, ad hunc annum certo pertinens: neque necesse est ab hac diversam dicere illam, cujus causa Conimbricæ exstiterat, quando inde rediens venenum hausit, quod denique ei mortem attulit. Recte enim Correa rem ita concipit, ut a Portuensi urbe, quo se receperat Joanna evocata Alcobatiam, cum interim pestilentia nihil remitteret Averii, vetita fuerit eo immediate regredi; sed Conimbricæ coacta subsistere, quoad illa cessasset.
f Rodericus d' Acunia, in libro quem de suis decessoribus Episcopis Portuensibus edidit, parte 2 cap. 19 agit de monasterio Dominicanarum Virginum, sub an. 1383 ea in urbe fundato, & vulgo dicto Corpus Domini.
g Sic nempe advecta ex Africa mancipia distinguebantur a colore, qui Mauris fere albus, Guineensibus & Æthiopibus niger est.
h Hinc intelligitur jam tunc defunctam fuisse, non solum Fundatricem Averiensis monasterii Beatricem, sed ipsam etiam, quæ illi in Prioratu succeßit Eleonoram.
i Alcobatia Ordinis Cisterciensis Regium monasterium, sub medium seculi XII fundatum ab Alfonso I, de quo multa vide apud Franciscum Brandanū p. 3 cap. 32 & seqq. & apud Iongelinum lib: 6 de Abbatiis sui Ordinis pag. 29. Est autem haud procul a mari sita, in Diœcesi Leriensi sub Archiepiscopo Olisipponensi, & plus quam 30 leucis distat ab Vibe Portuensi, unde veniendum Ioannæ erat.
CAPUT IX.
Suscepta nepotis pueri educatio; venenum Dei causam agenti præbitum: virtutes variæ.
[80] Placuerat divinæ bonitati Christianissimi Regis Alfonsi Quinti, [Mortem patris Alfonsi,] qui pater Dominæ Infantæ erat, labores eximios, grandibus infirmitatibus permixtos, beato fine terminare; eumque ad gloriam cælestem transferre per febres vehementes, quæ virum jam grandȩvum deduxerunt ad extrema. Quod ille sentiens, dedit benedictionem filio suo, Principi atque mox Regi Joanni, duobusque nepotibus, alteri legitimo ex D. Eleonora Regina, alteri naturali. Et hic quidem, ipso quo Rex moriturus decumbebat tempore, natus erat. Allato autem ad se de nato infante nuntio, cum benedictionis verba pronuntiare nulla posset, elevata manu conatus est ei bene precari, tamquam filio filii sui, qui jam ab aliquot annis nullos ex uxore liberos sustulerat, quod ei causa fuit committendi hanc culpam, in quam tamen deinceps quoad regnavit nunquam scitur relapsus esse. Obiit supradictus Rex Alfonsus in oppido suo a Cintra, (in quo & natus fuerat) sub vesperam, [defuncti an. 1481, 28 Aug.] die vigesima octava Augusti, anno Domini millesimo quadringentesimo octogesimo primo, in festo S. Augustini: cui speciali devotione afficiebatur filia Infanta, quæ ipsum ut patrem suum dolore naturali sincere luxit, non tamen cum demonstrationibus istis externis, quibus tali in casu assueverunt homines seculares, [religiose excipit Ioanna,] utpote quæ penitus aversabatur vanitatem omnem. Mandaverat autem, ut statim atque adveniret certus nuntius paternæ mortis, siquidem hora esset sacrificio Missæ idonea, Sorores, in quibus plus fiduciæ habebat, continuo curarent unam dicendam de Requiem, quo signo monita illa sciret, se non habere amplius patrem aut dominum supra terram: quod ita etiam factum est.
[81] Postquam Rex Joannes, frater Dominæ nostræ, intellexit natum sibi esse filium nothum, quem b D. Georgium appellari voluit; propter varias & magnas rationes hic minime referendas, [& natum fratri Regi filium,] & ad evitanda quædam incommoda, congruum, imo necessarium judicavit, clam accersere Patrem quemdam grandævum, tunc Ordinis Prædicatorii Provincialem, patrisque defuncti ac suum etiam Confessarium; eumque credentialibus litteris instructū mittere ad sororem suam Infantam, obnixe rogaturum, ut hunc suum filium educandum susciperet in monasterio, ad quod missurus etiam erat peculiare rescriptum a summo c Pontifice & Ordinis d Magistro. Præhabito enim maturo consilio judicabatur, fore ex divino servitio, & citra loci ipsius notabile præjudicium, si in domo obedientiæ educaretur filius Regis a D. Infanta amita sua; quam ad hoc inclinare deberet etiam respectus iste, quod videretur, Deo sic ordinante, [suscipit educandum ut propriū] natus puer, quem ipsa ut filium & heredem suum elevaret in spem successionis regiæ; siquidem Regem legitimus forsitan heres deficeret, qui unicus dumtaxat ei erat, isque exiguæ adhuc ætatis. Suscepit illum Domina Princeps, ut debuit, prompta animi voluntate, menses dumtaxat tres natum, anno millesimo quadringentesimo octogesimo primo, quodam sabbato, in festo S. Claræ. Illatus est autem in hoc Jesu Christi monasterium, educandus ut proprius in ædes Dominæ Infantæ, cum sola sua nutrice, hujus ipsius oppidi inquilina, quæ lactaret illum. [consulit quieti monasterii,] Ne porro res ea turbationis aliquid vel molestiæ crearet Sororibus, præsertim Rotariæ; supra locum ubi erat Rota monasterii, mandavit Domina fieri duas ædiculas, unam interiorem, exteriorem alteram: intra quas etiam curavit rotulam fieri, præficiens ei unam ex duabus, quas secum semper habebat Matribus Religiosis; eaque velut Rotaria utebatur ad quascumque occurrentes necessitates. Ibidem etiam ordinavit collocandam craticulam ferream, cum suis ferramentis, portula atque clavi; quam clavem ipsa penes se gestabat, & per dictam craticulam alloquebatur Patres Religiosos, seque conspiciendam prȩbebat Nutrici & Cubiculariæ olim suæ, jam plane vetulis, [ne quidquā pueri causa turbetur:] & quæ numquam ab illa quoad vixit longius abierunt, sed manebant extra monasteriū in oppido. Ne porro ipsius infantis causa, rerumque ad ejus sustentationem pertinentium, ulla ratione inquietarentur Priorissa, Procuratrix, aut Sorores aliæ; visum fuit prædictæ Dominæ, de consilio Prælatorum aliarumque gravium personarum desuper auditarum, opus esse œconomo aliisque ministris, qui deforis curarent omnia, ipsi infanti necessaria & congrua filio Regis, qui eum ut talem volebat haberi: nec tamen illa propterea quidquam immutavit quoad modum sibi consuetum vivendi.
[82] Prælatæ suæ obediebat in omnibus, & vestes viles ac resartas e communi accipiebat vestiario, velut omnium minima. Ad Chorum noctu diuq; ventitabat, non solum festivis diebus, sed etiam aliis quoties id sua valetudo, semper debilis, [magnæ virtutis exempla dat:] aliaque negotia urgentiora patiebantur. In iis quæ ordinis & obedientiæ erant, conabatur semper se consormare Sororibus, cunctisq; bono exemplo prælucere ad omnem virtutem: sed imprimis eminebat in ea caritas, humilitati juncta: quas ita habebat exercitatas & familiares, ut in omni ejus actione notarentur. Magna cum solicitudine visitabat infirmas & ægras Sorores, sumens sibi quotidie certū spatium temporis ad infirmariam adeundam, in qua jacentes consolabatur amice & suaviter, non magis verbis quam operibus, quandocumque & quomodocumq; ea exigeret major minorve necessitas cujusque: neque notari unquam poterat fastidium aliquod capere vel irasci, quantumcumq; molestas subinde pateretur aliquas. [acceptat dominium Averiensis oppidi.] Placuit etiam Regi Joanni, Dominæ hujus fratri, de consensu Primatum & Consiliariorum suorum, ut hoc Averiense oppidum, in quo ipsa jugiter commorabatur, ad jus ipsius cum omnibus reditibus pertineret e: quod ipsa consensit acceptare, non pro desiderio alicujus dominii vel proprietatis, sed ratione infantis quem educabat, & famulorum ejus: oblatam tamen cum proprietate jurisdictionem suscipere omnino recusavit.
[83] Postquā vero nepotem suum sic recepisset alendum, tamquam proprium; ipsa, [Virginitatis perpetuæ votum nuncupat:] quæ toties rogata fuerat nubendo providere ne Regnum destitueretur herede, visa est sibi in eodem habere quem daret, quando id necesse foret; adeoque credidit, nihil jam posse obesse, quominus se ipsam offerret Deo, hostiam puram ac beneplacentem. Itaque in festo S. Catharinæ Virginis & Martyris, cui singularius afficiebatur, post sumptam cum Sororibus Communionem sacram, sicut consueverat, ad chorum se contulit; ibique ante altare persolutis solitis orationibus, cum magna devotione & lacrymis, se conjecit in terram; atque in puritate cordis & in odorem suavitatis, obtulit Deo sacrificium acceptabile, coram venerabili Sacramento, totaque cælesti hierarchia; perpetuæ & intemerabilis castitatis voto indissolubili se adstringens Regi æterno ac Domino suo, cui jam inde a primis pueritiæ annis toto cordis affectu desideraverat servire, in statu virginali. Hoc voto tam solenniter nuncupato, erexit se in genua; longoque temporis spatio perseveravit, orans, ut qui animum sibi fecerat ad inchoandum, daret etiam gratiam ad perseverandum in ejusmodi proposito, usque ad finem vitæ suæ. f Exinde perrexit hæc Dei Sponsa vitam sanctissimam ducere, [studet saluti animarum,] plenamque humilitatis & caritatis erga Deum & proximum, virtutibus omnibus ornata & cumulata: adeo ut multis etiam vicibus, pro salvandis animabus, quas noverat constitutas in peccato atque periculo perditionis æternæ, crudeliter seipsam flagellaret; funderetq; tam copiosas lacrymas, ac si suas ipsa culpas planxisset; adeo ut cum Apostolo dicere posset; Quis infirmatur, & ego non infirmor? sicut frequenter sumus expertæ nos, quæ cum ipsa versabamur & vivebamus.
[84] Erat sane purissimæ conscientiæ, & minimas etiam culpas æstimans gravissimas, crebra eas expiabat Confessione, [& puritati conscientiæ propriæ,] quot mensibus ad Dominici corporis Communionem accedens una cum Religiosis ceteris, cum quibus omnis sua oblectatio erat; nec aliis Confessariis utens quam qui reliquis erant assignati: nec pati poterat ut absque susceptione duorum istorum Sacramentorum mensis quispiam elaberetur. Ad illa autem se præparabat diligentissime, per largas orationes diuturnumque silentium; similique cum devotione accedebat identidem ad salutandum atque adorandum ipsum venerabile Sacramentum. Porro ne quid memoria elaberetur, quod displicuisse Sponso suo credebat; solebat penes se gestare sacculum ex nigra lana, in quo erat foliculum chartæ cum stylo plumbeo, eoque describebat quidquid sibi forte dicto factoque elabebatur minus sanctum, quantumvis exile; & eam chartā, noctu reducta in suam cellulam, relegens; atque examinans quid unicuique puncto subesset delicti, in alteram chartam id transcribebat; ac deniq; ante proximam Confessionem cuncta in ordinem redigebat. Multis & quibuscumque poterat modis laborabat, ut quam plurimas animas adduceret in viam salutis æternæ, cujuscumq; illæ status & conditionis essent; ac præsertim personas ecclesiasticas & religiosas, si quas cognoverat male vivere. [peccatisque impediendis,] Etenim primo quidem benignitatem blandam experiebatur, deinde perquam severam se eis monstrabat, & quasi ab iis alienā; quod si apparebat peccatores esse in malo obduratos, impendebat quidquid habebat potestatis ad eos impediendos, ne pergerent malo esse exemplo.
[85] Quapropter, atque ex puro zelo exstirpandi peccata, præsertim Clericorum atque mulierum impudicarum, mortem denique ipsamet incurrit, secundum judicium relationemque quorumdam fide dignissimorum testium, post obitum ejus certissimo affirmantium, ipsam ei illatam a quadam persona, manifeste vivente in mortali peccato; quam pluries dicta Domina admonuerat frustra, [quapropter a prostitutis veneno potata,] salutares ejus adhortationes contemnentē ac irridentem. Cū enim ejusmodi prostitutas, adhibito etiam justitiæ rigore, per vim curasset abstrahendas a locis in quibus commorabantur; intellectum haud obscuris indiciis fuit, ipsas decrevisse ei venenum prȩbere. Cum ergo quadam vice vehementer æstuans, sub horam sextā petiisset sibi potum dari, in quodā loco ubi mali quidpiam timendum sibi esse non cogitabat: mox atque cyathum aquæ hausit, sensit omnia viscera sua commoveri: totaque sequenti nocte, præter solitum inquieta, non cessavit gravia symptomata pati, cum continuo vomitu omniumque humorum commotione vehementissima: [exinde se morituram prædicit.] & observatum a multis est, quod ex illa hora cœpit continuo male habere, & stomacho penitus debilitari. Contigit autem istud ei, quando ad mandatum Regis coacta fuit ex hoc Jesu monasterio egredi, una cum nepotulo suo, propter pestilentiam, quæ per oppidum Averiense se diffuderat; eodemque regrediebatur Conimbrica quo se ad S. Claræ monasteriū receperat, cum prædicto nepote totaque ejus familia, comitantibus ipsam duabus quibus assueverat Religiosis. Cum vero primum ei licuit regredi, nihil morata, huc cum iisdem omnibus festinavit, ubi habebat omne solatium suum. Tunc cum Matre Priorissa omnibusq; Sororibus considens, in loco quem hodie Laboris nominamus, convertit se ad Matrem Claram de Silva, eique cum gravi suspirio dixit: Clara, hæc requies mea in seculum seculi. Ita nos omnes præsentes audivimus, ac brevi g completum propheticum istud illius Sanctæ verbum etiam vidimus; ea ipsa in domo atque loco animam suam reddente illa, quemadmodum mox ex ordine narrabitur.
[86] Post prædictum ad hoc monasterium regressum; cœpit Domina contentiori fervore incumbere in studium absolutæ perfectionis; [Ægra nihil de rigore vitæ remittit,] itaque se gerere in exercitiis omnibus spiritualibus, ipsisque etiam temporalibus curis, ut facile appareret, divinitus certificatam de die & hora obitus sui. Quamvis enim ægra corpore, confortabatur tamen spiritu; & amplius solito indulgebat externis pœnitentiis, vigiliis, lacrymis, & orationibus: in quibus cum plerumq; haberet faciem applicatam terræ, contigit eamdē prorsus obscurari, & formosissimos antea oculos ardore lacrymarum quasi exuri ac pulvere impleri. Habebat in capella suo ordinatos Sacellanos, qui, [& se suaq; omnia impendit monasterio:] prout sua ferebat devotio, continuo coram illa sacrificabant; non ad fastum aut pompam, sed ad Dei servitium, & quia magnum ex hoc percipiebat solatium. Capellam autem illam suam habebat ornatam tapetibus pretiosis multaque argentea supellectile: sed omnia erant in potestate Sacristanæ, quæ iisdem utebatur, tamquam propriis monasterii, in ecclesia atque ad Missas Conventuales, in omnibus festivitatibus. Capellani quoq; illi sæpe juvabant Patres nostros, aut supplebant eorum vices in cantandis legendisve Missis pro Conventu: quibus ipsa continuo assistebat cum ceteris Sororibus, humiliter inter Novitias consistens, accurateque observans ceremonias omnes, inclinando sese aut osculando librum: quem magno cum affectu teneritudinis internæ stringebat manibus, ubique agens velut omnium minima.
[87] Curabat ut Clericos Capellæ ministros non nisi exemplares castosque haberet; quod si eorum aliquos minus honeste vivere comperisset, statim dimittebat ab obsequio suo, [invigilat suorum disciplinæ,] aliosque in eorum locum suscipiebat; similiterq; faciebat cum pueris ejusdem suȩ Capellȩ. Solicite conquirebat libros sermonarios, tam Latina quam vulgari linqua, quos excellentior doctrina commendabat, eorumque numerum magnum emi fecerat: magis tamen delectabatur Latinis, quos satis commode intelligebat omnes, iisque legendis, singulari cum gustu & dulcedine spiritus, tantum impendebat temporis, quantum a consuetis sibi orationibus aliisque exercitiis superabat. Plurimum etiam delectabatur audiendo Sorores legentes supra mensam; qua sublata, solebat easdem interrogare, quid ex lectione maxime unicuique arrisisset; earumque responsa laudans sigillatim, inflammabat illas, [Sororum spiritui fovendo,] itaque attentiores faciebat universas, cum scirent a prædicta Domina exigendam auditarum rerum rationem. Similiter faciebat de concionibus in monasterio habitis, & vehementer recreabatur audiendo punctum quod unaquæque sibi retinuerat.
[78] Maximæ efficaciæ manifestæque erant ejus orationes & lacrymæ, [Mauricorū mancipiorum conversioni,] quemadmodum frequentius contigit rebus ipsis nos experiri, in aliquibus Mauris utriusque sexus, valde obstinatis in sua perfidia: quos suis adhortationibus adduxit ad fidem Christianam; ac deinde; non velut servos suos, sed veluti Ecclesiæ libertos habuit, gratiose & amanter. Ferre autem non poterat ista vere humilis Christi famula, ut alicui personæ, sive magnæ sive parvæ ætatis ea esset, quæ sancti Baptismatis aquis tincta erat, fieret contumelia aliqua; quod si quam earum forte audiebat compellari Canem, gravissime redarguebat, dicens; Ecclesiæ filios, eodemque Christi sanguine redemptos, non esse inhonorandos. Nemo crederet, nisi qui viderit, excellentiam virtutum ac vitæ ejus; quapropter excusare cogor insufficientiam meam, finioque dicendo, [& expiandis peccatis alienis.] quod hujusmodi perfectissimam vitam duxerit usque ad annum trigesimum octavum suæ ætatis, semper proficiens in virtutibus, præsertim in caritate erga Deum & proximos, ac desiderio omnes salvandi. Hinc fiebat, ut aliena peccata malamque vitam videns vel audiens, non secus iis affligeretur, quam si sua illa fuissent. Crebrisque disciplinis ad sanguinem usque in corpus suum sæviens, divinam eis conabatur impetrare misericordiam, multas vigilias, & orationes multas pro iisdem assumens, prout ipsæ quæ vidimus, Deo teste, affirmamus.
ANNOTATA.
a Cintra seu Sintra, amœnum oppidum, haud longe ab ostio Tagi, & leucis circiter 5 ab Olißipone, promontorio vicino nomen faciens.
b Ab hoc D. Georgio Duces Averienses & Novarumturrium genus ducunt, simul cum cognomine Lancastrii. Mater ei fuisse dicitur Anna de Mendoza. Ipse, ex Beatrice de Melo conjuge, multam posteritatem reliquit; fuitque tam carus semper Regi patri, ut mortuo postea filiounico Alfonso, heredem optaverit: quod cum Proceribus Reginæque non probaretur, patrueli suo Emanueli, si is absque liberis decederet, substitui eum voluit.
c Sixtus IV hic fuit, usque ad an. 1484 superstes.
d Salvus Cassetta, idem qui, jussu Pontificis prædicti, corpus B. Alberti Magni Coloniæ elevavit, fueratq; hoc ipso anno 1481 mense Iunio electus Ordinis Generalis 32.
e Hæc si legisset Marchesius, donationis hujusmodi auctorem non fecisset patrem Ioannæ Alfonsum: libenter autem crediderim, ejusdem Ioannis commendatione factum, ut, Infanta moriente, Georgius acciperet oppidum ipsum cum titulo Ducis, quod deinde ratum etiam Rex Emanuel habuit; juvenem benigne complexus, eique se patrem fore pollicitus: uti & fuit, conferens ei titulum Ducis Conimbricæ, eumque creans magistrum duorum militarium Ordinum S. Iacobi atque Avisii.
f Crediderim hoc votum primo nuncupatum, cum ab ultimo Alcobatiæ certamine revertit Ioanna an. 1185; cumque jam quadrimus esset nepotulus, ac talis ut diu victurus speraretur.
g Difficile est certo definire, quam brevi, dum nescitur quamdiu Conimbricæ Infanta substiterit: verosimile est tamen, transacto autumno, una cum caloribus cessasse mortalitatem; adeoque Averium ipsam revertisse anno 1486; ibiq; inconstanti porro valetudine annis quatuor usam, quoad extremum in morbum incidit an. 1489.
CAPUT X.
Revelationes de proxima morte Ioannæ: Morbi initia & progressus usque ad Hebdomadam sanctam.
[89] Advenerat interim tempus, quo decreverat Altissimus finem dare laboribus & vitæ temporali hujus famulæ suæ; [Priorissæ somnium,] qui etiam dignatus est id ipsum, variis personis devotis revelare specialibus indiciis, ex quibus solum tres nominabo, causa vitandæ prolixitatis, fastidium parituræ iis, quibus, tamquam minus devotis minusque amantibus, minus etiam talia saperent; propterea quod virtuosam istam Dominam numquam viderunt, neque propria experientia cognoverunt ejus vitam & opera, cum ferventissimo erga Deum amore, quibus merebatur, ut idem ille Dominus, cui semper servivit, [Infanta explicat de morte sua.] ipsam decoraret etiam in morte atque post illam singularibus gratiis & privilegiis. Anno Domini MCCCCLXXXXIX mense Novembri, admodum virtuosa mater Priorissa hujus monasterii, Maria de Atayde, cum nocte quadam jaceret in lecto, nec plane sopita nec integre experrecta; visa est sibi videre in choro prædictam Dominam, vultu ac vestibus splendentissimam, multisque gemmis & monilibus coopertam, ac recitantem ex Martyrologio unius alicujus diei Sanctos, clara ac distincta voce; huic autem respondens ab altari majori vox alia grandior, cujus non apparebat auctor, pronuntiabat unicum verbum, Mors: itaque clausus est liber, nec scire Priorissa potuit, quis locus lectus fuisset, & disparuit ex oculis visio. Ipsa vero multum admirata tam insolitam rem, & cum Infanta deinde agens, inter colloquia spiritualia eo dilapsa est, ut quid vidisset enarraret. Ad quod illa, ut erat sapiens atque discreta, & eorum qui ipsam frequentabant judicio notum habebat diem sui exitus ab hac vita, nihil omnino turbata, placido gestu vultuque subridenti dixit: Mitte ista, Mater, quia moriar ego: & vox illa aliud non significat, quam ut ad iter æternitatis me comparem.
[90] Alterum est, quod una ex senioribus & primis hujus monasterii Religiosis, virtutis & observantiæ singularis, secundum suorum Confessariorum testimonium, ac multum dedita orationi, nomine Violanta Ruyz, mense Decembri ejusdem anni, [alteri repræsentantur Sancti præsentes eidem morienti.] noctu post Matutinas pro more suo in oratione pervigilans, levi somno subito fuit correpta; sub quo semisopita, vidit in ædibus, in quibus prædicta Domina obiit, collectum universum Conventum Sororum, quæ funeris exequias apparabant: nec tamen illa videbat, cui: sed intuebatur lectum coopertum pulcherrimis ac pretiosissimis stragulis, quibus etiam intextæ erant margaritæ plurimæ mireque splendentes. Lectus etiam atque cubiculum totum plenum erat variæ conditionis personis, multo lumine splendentibus, parique vestium pretiosarum decore adornatis, quæ magnam præseferentes lætitiam, suavissime canebant ludebantque instrumentis. Vidit etiam eadem Religiosa, in ipso lecto jacentem Dominam Infantam, reclinatam in latus; eoque intrantem formosum quemdam juvenem, qui monebat Religiosas ibi existentes, ut egrederentur inde omnes, & locum facerent undecim millibus Virginum, una cum multo aliorum Sanctorum comitatu venientium pro Domina Infanta, deducenda ad nuptias Regis æterni. Itaque egressæ omnes Sorores, ipsaque cui hæc ostendebantur cum illis, non poterant quidem videre quæ intus agebantur, audiebant tamen cælestem vocum instrumentorumque harmoniam: affirmabat autem prænominata Religiosa ac fide dignissima, multos etiam post dies ita se affectam mansisse, ac si musica illa suavissima continuo corporeis suis auribus insonaret, quemadmodum revera audire eam videbatur; idque cum tanto animi sui solatio, quale numquam in vita expertam se meminerat.
[91] Eodem mense, in oppositione Lunæ, eclipsis contigit; [Eodem trahitur eclipsis lunæ 8 Decembris.] & Astrologi omnes intra atque extra Regnum, antequam fieret ipsa eclipsis, affirmaverant ea præsignificandam mortem alicujus magnæ Principis hujus Regni. Nec vana fuit divinatio: defectus enim lunaris, sane magnus, & qui tres circiter horas duravit, accidit octava Decembris, secunda post mediam noctem hora; & nocte post sequente infirmari cœpit Domina Infanta, non sine symptomatis gravibus. Infirmitas exinde semper incrementum cepit, nihil unquam remittens, quoad tandem illa mense Majo obiit.
[92] Aliud signum, quo eamdem mortem Deus revelavit, quatuor mensibus prius quam accideret, oblatum est alteri cuidam Religiosæ hujus loci, ipsi Dominæ perquam familiari, mulieri plurimum simplici & pœnitentiæ silentioque addictæ: quæ licet nesciret litteras, [Proximo Ianuarii vides alia parari sepulcrum,] vehementer tamen solicita erat pro utilitatibus & profectu monasterii, quod ipsa inter primas olim erat ingressa. Continuo autem labori instans in bonum Communitatis, nihilo segnius se impendebat devotæ orationi, non sine lacrymis faciendæ; signis interim & operibus probans se vere filiā esse obedientiæ, & caritatis amorisq; plenā erga Deum ac proximum. Hæc cum esset in choro inferiori, juxta scalas per quas itur ad chorum superiorem, in festo Purificatæ Virginis; cumque festi Vesperis devote intenderet, nusquam mente distracta & bene vigilans, sed perquam attenta ad id quod recitabat audiebatque; visa est sibi, veluti oculis corporeis, videre in medio choro cadaver & foveā apertam, eodem loco. eademque magnitudine, quibus postea fuit compositū sepulcrū Infantȩ, cui illata illa est duodecimo die Maji proxime sequentis: & tamen ipsa Domina necdum alicui indicaverat, quo loco vellet sepeliri post mortem. Ad hujusmodi visionem timore magno correpta Religiosa prædicta, inclinavit se ad terram, facto Crucis signo: deinde caput elevans, ac Deiparam invocans, devotis cum lacrymis salutationem Angelicam recitavit: [ipso quo deinde Princeps sepulta est loco.] rursumque oculos in eumdem locum convertens, idemque tertio faciens, totidem vicibus idem quod prima conspexit. Duravit autem ea visio per totum illud tempus, quo cantabatur a Sororibus Hymnus, Ave maris stella Unde non parum turbata, surrexit; ivitque versus locum, ubi foveam & cadaver vidisse se credebat, sed nihil ejusmodi reperit. Tacuit autem, ut erat prudens atque discreta, & intra se solam considerabat, quid eo signo portenderetur. Cum vero ipsomet loco fieri vidit tumbam D. Infantæ, non potuit amplius dubitare, quin ejus mortem sibi voluerit Deus manifestare, prout paucis deinde aliis religiosis, in spiritu humilitatis & cum timore narravit. Pluribus etiam aliis modis ac signis præmonstravit Deus vicinam dilectæ suæ sponsæ mortem, variis magnæq; virtutis ac fidei personis, quibus tamē referendis causa brevitatis censeo abstinendum.
[93] Infirmata est Domina nostra Infanta Joanna, post mediam noctem, [illa infirmata 9 Decembr.] die nono Decembris, anno MCCCCLXXXIX: infirmata est autem magnis febribus, cum universali omnium humorum revolutione, qui toti resolvebantur in vomitus atque secessus: nec eis ullum potuerint medici levamen ferre, licet multa adhiberent remedia: donec, post aliquot dies in tali intemperie transactos, fluxus ille stetit, sed non propterea levata fuit febris. Adveniente porro Dominici Natalis festivitate, cui speciali afficiebatur devotione, resumptis nonnullis viribus surrexit de lecto, in quo perquam debilis infirmaque jacuerat; & descendit ad chorum inferiorem, ubi Sorores faciendo Confessionem, præparabant sese ad sacram Communionem; nec enim, ut supra dixi, unquam intermittebat, quin singulis mensibus eadem cum ipsis Sacramenta obiret. Nempe ipsa qua ardebat febri vehementior erat flamma divini amoris, [in nocte Natalis Domini ad Chorum venit:] quo æstuabat; & robustior spiritus rapiebat corpus, alias infirmum: itaque etiam venit ad chorum, ubi cantabatur Capitulum Vesperarum natalitiarum, quod cum magna devotione & lacrymis audivit, una cum lectione Martyrologii, prostrata in terram eo tempore, quo Religiosæ aliæ Deo gratias dicebant pro beneficio redemptionis humanæ.
[94] Absoluto Capitulo non rediit amplius Domina ad lectum, quietura; sed contulit se in suum oratorium, [communicat cum ceteris,] ubi inter pias orationes & lacrymas perseveravit usque mane, donec venit Pater monasterii, dicturus Missam & Communionem impertiturus Sororibus. Tunc illa, licet tam infirma, toti Missæ in choro inferiori interfuit, communicavitque in gradu cum Novitiis, sicut assueverat: nec nisi peractis omnibus ad suam cellam & lectulum redivit, ultra sustinere se nō valens, propter vehementiam febris. Jacuit autem ibi tota die & nocte usque ad horam nonam, quando dabatur signum ad Officium Matutinarum; ad quod iterum surrexit, tanta cum promptitudine ac fervore spiritus, ac si nihil mali pateretur. Ingressa tunc chorum posuit se sub cathedra Rotariæ juxta crates, & ibi mansit toto Officii tempore devote attenteque: [& Officio interest.] quin etiam cantandis Psalmis juvabat Sorores, nec quidquam differebat a ceteris, nisi quod toto tempore Psalmorum, propter nimiam imbecillitatem, remaneret sedens. Ita etiam dies iste transiit, quoad ultra non posset: tantum enim incrementi sumpsit morbus, ut numquam exinde potuerit surgere, ad Missam Conventualem audiendam, sicut solebat.
[95] Magna cum diligentia & solicitudine laborabant pro ea medici, nec minus devota Mater de Atayde Priorissa aliæque Matres, quæ specialius ipsi attendebant diu noctuque citra fatigationem ullam, propter amorem quo ferebantur erga hanc Dominam nostram; quæ earum obsequia recipiens, [Frustra curandam suscipiunt medici,] cum sua consueta humilitate & benignitate, dolebat se Matri Priorissæ ipsis incommodo esse. Duravit autem ea infirmitas, a die quem dixi mensis Decembris, per totos menses Januarii & Februarii, magis magisq; ingravescens; adeo ut venter ac stomachus plane deficerent, ipsaque extrema siti & omnis nutrimenti fastidio laboraret. Variæ erant medicorum sententiæ, & variæ adhibebantur medicinæ; sed frustra; cum veram morbi causam ignorarent, unde nec quidquam levaminis ei ferre poterant. Interim illa, multa cum patientia dolores gravissimos sustinens, non minori cum humilitate & omnis voluntatis propriæ abnegatione, suscipiebat præscriptas sibi medicinas, quantumcumque amaras ac difficiles, nihil unquam sumens aut faciens contra præceptum medicorum. Quare, licet valde esset sitibunda, unicumque solatium ipsi esse videretur in hausta aqua; patiebatur tamen hanc sibi ad modicissimam quantitatem restringi: quo factum, ut totum os ei inflammaretur exulcerareturque, [quibus illa exacto obedit:] & modicum illud cibi quod assumebat, cogeretur rigare lacrymis præ dolorum magnitudine: de quibus tamen numquam audiebatur queri, sed solum gratias agere Deo, ac protestari, quod multo graviores cruciatus commerebatur.
[96] Magna igitur de se dabat patientiæ mansuetudinisque exempla: cumq; animadverteret cellam in qua jacebat perquam esse angustam, multumque laborare Sorores, ut in loco tam arcto ipsi ministrarent, prout optabant; [jubet se in locum Sororibus commodiorem transserri.] mandavit lectum suum inde transferri in locum ampliorem, qui nunc communi labori deservit. Factum id est magna cum difficultate a Sororibus, quæ omnes vehementer afflictæ, tam seniores quam juniores, cupiebant ipsi noctu diuque assistere; devote supplicantes Deo, ut ne se orbatas vellet solatio & præsentia talis ac tantæ Dominæ. Specialiter autem Mater Priorissa jubebat pro ejus convalescentia processiones institui, multasque Missas dici per Patres in monasterio Dominæ nostræ, a Misericordia nuncupatæ. Quin per omnes totius Regni Conventus multȩ fiebant orationes & supplicationes, pro petenda vita longiore illius Dominæ, quæ ab omnibus semper fuerat singulariter adamata. Verum is cui devotam serviverat servitutem, voluit deducere ipsā ex hujus calamitosȩ vitȩ ȩrumnis; & coronaturus certamina, quæ propter ipsius amorem fortiter sustinuerat, non exaudiebat eorum vota, qui totum per Regnum tam instanter supplicabant pro vita ejus corporali. [frustra instituuntur pro ejus vita preces:] Frater suus Rex Joannes, omnesque Primores Regni, intelligentes, quod infirmitas Infantæ nullam spem faceret convalescentiæ, venerunt illam visitatum; non quidem intrantes monasterium, sed circum illud observantes, submittentesque abunde omnia quæ usui esse posse credebant, præsertim Rex ejusque matertera D. Philippa. Hi, ut erant conjunctiores sanguine, solicitius etiam agebant; singulique suos ei miserunt medicos, viros expertos & in curādis morbis felices; sed hi nihil proficiebant ȩgrȩ, [visitatur a Proceribus.] quā Deus ad se decreverat assumere; quin ipsa tendebat magis magisque ad finem vitæ, nihil inde tristior, verum alacri animo mortem operiens, quæ ipsam tandem educere debebat e mundo, und semper cor ejus abhorruerat.
CAPUT XI. Vltimum Pascha ab ægra celebratum, & Testamentum manu propria scriptum.
[97] Mensibus Martii & Aprilis sic aggravatus fuit morbus, ut quotquot eā videbāt, omnino judicarent, in proximo esse ut Spiritū Deo redderet: idemque affirmabat ipsa tam certo, [Rex frater ne veniat impeditur a medicis:] ac si divinitus relevatum accepisset. Commorabatur tum temporis Rex Frater cum tota sua aula Eboræ; unde misit primum medicum suum, Doctorem Magistrum Rodericum, eo consilio ut ipsum sequeretur. Hoc ille sciens, & animadvertens prȩsentiam Regis alio non serviturā, quam ut citius Domina moreretur, supra vires fatiganda vel modico illo quo Rex ipsam alloqueretur tempore; scripsit ei ne veniret prius quam a se moneretur, eo quod leviora jam erant sororis symptomata, futurumque sperabat ut majori cum otio suo atque commodo infirmæ eam visitaret. Verum mera hæc ludificatio erat, labori utriusque parcitum cupientis: sciebat enim contrarium omnino cursum tenere omnia, atque ad extremum vergere. Hoc audiens D. Philippa, assumpto congruo sibi comitatu, ipsaque Odivelensis monasterii, in quo perpetim commorabatur, Abbatissa D. Metia de Luarenga, ac tribus Sanctimonialibus, Olisippone Averium venit mense Aprili, in hebdomade a Palmarum; legitque sibi hospitium juxta portam & parietem monasterii, [sed venit Matertera.] quo posset commodius illuc ingredi quoties vellet, id enim ei licebat per expressum Breve Roma obtentum. Hæc res non parvæ consolationi fuit Dominæ nostræ, propter magnum amorem quo illam prosequebatur, utpote sororem matris suæ, & quia ab illa fuerat a teneris educata: non tamen potuit ei loqui, propter morbi gravitatem; sed neque audire illam, nisi perquam breviter.
[98] [In Cœna Domini prohibita ægra ad chorum accedere,] Sic transacti fuerunt dies isti, magno cum labore ipsius Dominæ, plusquam Martyris, eo quod impediretur Feria quinta in Cœna Domini accedere ad chorum inferiorem, causa recipiendȩ cum Sororibus Communionis. Ut tamen aliquatenus satisfaceret desiderio audiendi divina Officia sacri istius temporis, mandavit aperiri portas omnes ad chorum ducētes: multū enim doloris capiebat ex eo, quod nō posset pro desiderio sui spiritus surgere, prout solita erat, maxime sacræ Quadragesimæ tempore & diebus Dominicȩ Passionis. Interim frequentibus ad Jesum sponsum suum suspiriis indulgens, offerebat ipsi magno animo omnes quos patiebatur dolores; parata sustinere etiam graviores, quando ad ejus honorem & obsequium aliud nihil jam poterat facere. Feria sexta mane, [id tamen facit in Parasceve,] dum officium adorandæ Crucis perageretur, valde instanter rogavit assistentes sibi Sorores, ut se attollerent juvarentque, & ipsa quoq; sacram Crucem adorare valeret. Sustulerunt illæ, judicio omnium magis mortuam quam viventem; collocaruntque in cathedra chori sinistri, ipso cui assueverat loco & gradu, in capite Novitiarum, quem locum præ nimia humilitate semper occupaverat. Ibi considens, juvabat ut poterat cantantes Sorores, devoteq; prosequebatur Hymnū Adorationis: & totum quam longus est perfundebat lacrymis, [& ejus diei Officio interest,] uti & Officiū reliquum, cui ad usque finem adstitit, quamvis non sine labore magno intensisque doloribus: quos omnes vincebat fervor spiritus amorque erga Dominū crucifixum, qui carnis deficientis impossibilitatem supplebat. Finito Officio Sextæ, cum, propter magnam quam sibi intulerat vim, erigere caput amplius non posset, ægre relata in lectum est.
[99] [Sabbato sancto Confessionem instituit,] Sabbato autem, in Vigilia Paschȩ, decrevit Domina confitendū sibi esse, in ordine ad sacram Communionem, ipso die Paschæ suscipiendam. Intravit ergo ad eam Fr. b Joannes Diaz, tunc Prior Conventus nostri de Misericordia, & Confessarius ejus atq; Sororum omnium: nec enim aliis ipsa Confessariis utebatur, quam qui erant toti Conventui assignati. Ingressus est autem cum eo, ad ipsius solatium, etiam alius quidam Pater grandævus, Fr. Pelagius de Lira, secundarius Confessarius Conventus. Hi ipsam devotis alloquiis solati, post auditam ejus Confessionē, recitarunt supra ipsam sanctum Euangelium; dimiseruntq; tam gravibus deinde symptomatis tota illa nocte afflictam, ut ipsamet crederet impossibilē sibi fore descensum ad chorum inferiorem, pro sacra Eucharistia cum reliquis Sororibus recipienda, quemadmodum solebat multumq; tunc desiderabat facere, designatum pro ea re habens Dominicum diem. Summo mane fecerunt Patres processionem per ambulacra conventus, [postridie communicatura;] rediverantq; cum venerabili Sacramento ad Capellā S. Augustini: istic enim, respectu ipsius Dominæ, tenebatur illud in hac nostra ecclesia per totos tres dies, tamquam in ejus capella, utpote quæ ad hoc habebat specialem licentiā. Tunc autem resolverat se posse, parabatque descendere; quando medici noluerunt in hanc mutationem consentire.
[100] Rogavit ergo Domina Sororem Margaretam Pineriam, suam famulam & sacristanam, [ad quod in choro superiori altare concinnatur] ut portaretur saltem ad medium chori superioris ante crates, ibique aptaretur altare, in quo sibi Missa diceretur, & sub ea reficeretur sanctissimo Christi corpore. Factum continuo est quod jusserat; & supradictis Patribus eodem venientibus, adducta etiam illuc est ipsa infirma extremeque debilis Domina. Ibi P. Prior statim Missam celebravit, & ipsa de manibus ejus recepit sanctissimum Sacramentum, toto illo tempore tam devote orans piisq; perfusa lacrymis, uti solebat cum maxime sana esset. Eo facto circumspiciens universum chorum, cathedrasque & Sorores ibidem præsentes, depromebat teneræ devotionis verba, valedicens iis, ut quæ sciret numquam se istuc redituram: quod non sine magno dolore ac lacrymis audire Matres atque Sorores potuerunt. [numquam ultra eo redituræ:] Exhinc reducta est cum ingenti labore ad cellam & lectum suum, prosequente ipsam magno cum affectu & tristitia Matre Priorissa, quæ diu noctuque numquam recedebat ab ea, propter amorem singularem quem ei gerebat; quemadmodum & ceteræ Sorores omnes, quæ non minus quam proprias animas ipsam amabant, nec lassari unquam poterant præstandis eidem obsequiis quibuscumque. Matertera etiam ejus D. Philippa, quæ, sicut dixi, venerat visitatum Dominam neptem suam, mansit apud eam octiduo integro: intellexerat enim ex omnibus medicis, quæ Infantam curabant, quod morbus ejus, quem fatebantur sibi esse ignotum, cuique nec nomen inveniebant nec remedium, ingravescebat magis magisque.
[101] Postea, quia voverat ire ad Jubilæum c S. Jacobi isto anno celebrandum, [Post discessum materteræ,] definivit discedere cum omni quem ducebat comitatu, ipsique discessui designavit diem. Tunc separatæ ab invicem sunt Dominæ istæ; alteraque votivam suam peregrinationem prosequente, remansit altera affixa lecto, a quo non nisi ægerrime levari poterat. Intumescebat autem vehementer, usque dum tota in humores resolveretur, per dysenteriam ac vomitus oppido difficiles. Nihil omnino dormiebat, & comedebat perparum, propter ingens ciborum fastidium; quibus accessit plaga grandis in una coxendicum, tantos ei dolores pariens, ut quavis hora putaretur expiratura. Verumtamen spiritus ejus, inter ista omnia, erat tam robustus tantaque patientia obarmatus, ut ex ejus ore nullum incompositum verbum prodiret. [ingravescente morbo,] Elevatis enim manibus aliud non dicebat, quam, Sit nomen Domini benedictum, peccatis meis graviora commerui: Domine Deus meus, condona mihil illa: sæpe etiam repetebat, Domine, misericordia, misericordia. His aliisque innumeris & pientissimis vocibus abundabat continuo os ac lingua ejus, neque cessabat cum Sponso suo variis modis colloqui; nunc misericordiam postulans, seque ipsam accusans, & cognoscens maximam peccatricem mundi; nunc Dei erga se beneficia commemorans in genere & in specie; nunc eum exquisitis encomiis laudans, & sicut amicus amico congaudens Domino isti, quem tantopere amabat & videre cupiebat: vehementem enim horrorem conceperat calamitosæ in hoc mundo vitæ, multumque lætabatur (quantum scilicet dolores sinebant) tantam sibi felicitatem obtigisse, ut seipsam visura mox esset solutam vinculis mortalis hujus carceris. Dici non posset, nec si diceretur credi, nisi ab eo qui vidisset, quomodo transegerit postremos istos vitæ suæ dies: itaque hic mihi præstaret tacere, siquidem cognosco, ut jā dixi, nō esse in potestate mea narrare & scribere ea, quæ nec credi quidem poterunt hac nostra ætate, tam perversa plenaque omnis malitiæ & solutioris vitæ, quando etiam illa quæ propriis oculis vident homines in sequiorem accipiunt partem, dicentes bonum malum ex pura malitia. Quia tamen nefas puto reticere omnia, pauca quædam dicam, prosequendo cœptam narrationem; ut Deus, qui novit omnem veritatem, laudetur & glorificetur in hac famula sua, quam ipse gratia sua repleverat: idem, per intercessionem illius, suppleat magnam nostram imbecillitatem ad quodvis bonum.
[102] Vulgata quaquaversum per omnes Regni partes fama invalescentis nimium infirmitatis, plures ex primoribus & nobilioribus, [multi accurrunt fama exciti Averium,] qui Infantam aliquando in suo palatio viventem cognoverant adhuc secularem, vel alias usum cum ipsa aliquem aliunde contraxerant, veniebant partim ipsimet ad hoc oppidum, partim nuntios suos mittebant, per quos sese ei commendarent. Inter host fuit Archiepiscopus Bracarensis, D. Martinus a Costa, d frater germanus Cardinalis D. Georgii a Costa; nec non reverendissimus Episcopus Conimbricensis & Comes, D. Georgius de Almeida e; & Episcopus Portuensis, D. Joannes f Azebedius, D. Infantæ plurimum devoti, quibus per suam eminentem dignitatem licebat ingredi monasterium. Videntes autem eam ad extremum adductam, [in quibus Conimbricensis & Portuensis Episcopi.] instante jam vicina morte, magna cum veneratione & amore visitabant ipsam, dolendo de tam grandi jactura: quia vitæ ejus virtuosæ exemplum, omnibus ipsam videntibus vel de ea audientibus erat tamquam magnes, attrahens ad Dei laudem atque amorem creaturas omnes. Quis enim intra se non confunderetur, intuens tam profundam humilitatem, tamque absolutum contemptum rerum omnium mundanarum? a quibus Domina ista tam erat aliena quam quæ maxime; universam seculi pompam & gloriam meram reputans fatuitatem, virulentiam, atque fœtorem. Manserunt autem Episcopi illi in hoc oppido, frequentius Dominam visitantes in morte, quemadmodum solebant facere in vita.
[103] [Testamentum suum ipsamet scribit,] Quanto magis huic sanctæ Dominæ appropinquabat finis suus, diesque egressus ab hoc mundo, tanto intendebat magis, ut quam meliori posset modo cuncta disponeret. Jussit ergo scribi instrumenta manu missionis, ponendis in libertatem omnibus quibus usa fuerat sexus utriusque mancipiis, dicens quod vellet omnes relinquere liberos. Nocte autem quadam, cum sola ibi adesset Mater Catharina de Silva, clausis cortinis lecti in quo jacebat, petiit scriptoriam arculam cum cereolo; sumptisque charta & calamo, manu proprio testamentum conscripsit, in hæc verba. Ista est ultima voluntas mea. Instituo animam meam heredem omnium, quæ ad me pertinent aut quoquo modo possunt pertinere, ita videlicet, [quo heresinstituitur monasterium,] ut omnia relinquam huic monasterio Jesu. Donationes, quæ scriptæ relinquuntur a me, comparentur pecunia; & sic etiam solvantur debita, ad quæ me constiterit obligari. Iis quibus dotes matrimoniales promisi per publica instrumenta, dentur ipsis pro quibus confecta sunt, ex quo in hoc oppidum veni & antea. Joanni Lopez Doctori, nutrici meæ Beatrici Alvarez, & Georgio de Silva, quibus stipendia honoraria præbentur a Rege Domino meo; nec non omnibus, quos simili conditione adscivi ad obsequium meum, solvatur annis singulis pars tertia ejusmodi stipendiorum. Servi & servæ, [conduntur legata quædam,] eorumque filii ac filiæ & posteri, qui quidem fuerint Christiani, suam omnes retineant pensionem. Carbunculum grandem annuli relinquo Principi, Domino meo: Nepoti meo Georgio, Monile pendulum trium lapidum, & aliud Smaragdinum. Dominæ materteræ, Statuam resurgentis Christi.
[104] Testamenti mei curatorem instituo Joannem Lopez, cui insuper dabuntur viginti mille regales. [& domesticis consulitur,] De corpore fiat quod Prælata mandaverit: & pro anima curet quæ nunc est Superior, quæque posthac erunt, curent similiter id legi quod ipsarum videbitur caritati; neque enim in me sentio meritum ullum. Commendo Domino meo Regi, ut si defuerit quidpiam huic ultimæ meæ voluntati, per se suppleat; faciatque erogari unde ea possit compleri; & Dominus ei benedicat. Similiter commendo, ut suscipiat aliquot pueros a me educatos, quibus necdum sunt assignata stipendia sua. Omnis pecunia, quam recepit Joannes Lopez, & quamcumque aliam solvere debebat quibusdam personis, adscribatur rationibus meis, fide bona dirigenda quo oportet. Paulæ, Margaritæ, Augustinæ, & Mariæ singillatim lego decies mille regales. [ipsum 19 Martii subscriptum obsignatur.] Atque hic conveniret addere minutias aliquas, quas pro additis habeo. Quia autem neque per meipsam, neque per alium possum omnes amplecti atque omnes rogare veniam; hic eam generatim universos & singulos rogo, propter amorem Dei, quem oro ut ne me judicet secundum peccata mea, sed secundum magnam misericordiam suam. Actum decima nona Martii, Era Domini MCCCCXC, plenis adhuc sensibus, nullaque re obstante quo minus debeant præscripta esse valida. His ita scriptis manu sua subscripsit, signavitque sigillo aureo, quod olim fuerat Reginæ matris suæ, quo solita erat consignare quascumque majoris momenti chartas: & quia sciebat, omnes scripturas & assignationes similes, factas a filiis Regum, tam esse validas, ac si scriptæ & signatæ forent manu publici Tabellionis.
[105] Sic ergo factum, scriptum, & signatum manu propria Testamentum hoc suum, [Ea hereditate, ad 90000 duplarum æstimata,] jussit reponi in quadam arcula, ubi asservabat scripturas aliquot signatas manu Regis Alfonsi patris sui, nec non Principis germani sui fratris, concernentes contractum matrimonialem, hereditatem, & assignationem monilium Reginæ matris suæ, quæ remanserant prædictæ D. Infantæ, sed jussu Regis fuerunt tradita præfato Principi Joanni, quando duxit uxorem, æstimata simul omnia ad nonaginta millia duplarum: & de his aliisque omnibus quæ sui juris erant, heredem instituit per testamentum prædictum animam suam, id est hunc Conventum Jesu: ita enim appellabat, & sic æstimabat eum: credebat autem ita faciendum quemadmodum ipsa mandabat; itaque super eo sic incluso servatoque conquievit. Hic porro in margine additum erat, nescio an ex ipso Sor. Margaritæ autographo, an transscribentis solius cura & manu, quod Non recepit Conventus, [frustratur monasterium.] neque habuit hinc vel unicum regalem, nec unicam auri argentive unciam: quod properæ Regis fratris morti adscribendum putem, qui non nisi quinquennium sorori supervixit; & legitimo destitutus herede, Emanueli patrueli suo felicißimo Principi Regnum reliquit: mirum autem est quod neque huic curæ fuerit, extremæ isti Principis Ioannæ voluntati facere satis.
ANNOTATA.
a Anni 1490 Pascha celebratum est 11 Aprilis, proinde Dominica Palmarum incidit in 4 diem ejusdem mensis.
b Hunc Joannem Diaz, ait Sixtus Senensis missum deinde rogatu Regum Catholicorum in Castellam, a fratre suo concionatore regio & Portugalliæ Vicario Generali, Petro Diaz, cum aliis septem ex Averiensi Conventu, & duobus ex Benfiquano supra num. 57 memorato; qui collapsam in Hispania disciplinam Conventuum restaurarent: idque Sixtus habere se dicit a Licentiato Andrea Resendio. Hoc autem si verum est (uti ex omnibus circumstantiis esse videtur) dici forte deberet, titulum Vicarii Generalis, pro Lusitania & Castella, usurpari præpropere num. 18, ubi utriusque Provinciæ Vicariatus, tribuitur Fr. Antonio a S. Maria, pro anno circiter 1469, decem annis prius quam Catholici Reges nominarentur: nec enim est credibile, duarum Provinciarum, quarum una reformata esset, non altera, unum fuisse Vicarium.
c Ægidius Gondizalvi d'Avila, in Theatro Ecclesiæ Compostellanæ, agens de primo ejus Archiepiscopo Didaco Gelmirii, ait ipsum a Calixto Papa II, adeoque intra annos 1119 & 1124, obtinuisse plenissimum, quod eo loci nunc obtinetur, Jubileum. Fuit certe Pontifex iste tam devotus S. Iacobo, ut de ejus Paßione, Translatione, Miraculis integrum librum scripserit, qui adhuc Romæ superest in bibliotheca Basilicæ S. Petri. Est autem Iubilæum istud pro die 7 Maji, quando (ut habet Tamaji Martyrologium) Festivitas consecrationis Basilicæ istius, ex Joannis VIII Decreto, instante Aldefonso Rege, celebri repetitur jubilo, & sacra pompa solenniter celebratur, concurrentibus tunc potius peregrinis, quam ipso Apostoli festo mense Iulio, propter importunißimos Iulii mensis calores. Sampirus Asturicensis Episcopus, rem totā describens, ipsius Joannis decretum exhibet, sine anni nota, idque refert ad 879; quod vel ideo juvabit legere apud Tamajum, ut certius credas, nullumdum ea ætate usumfuisse Indulgentiarum tali occasione largiendarum.
d Dicendi essent hi duo fratres succeßive fuisse Archiepiscopi, primum Olisipponenses, deinde Bracarenses; & Georgium quidem, factum ab anno 1476 Cardinalem, translatum ad Sedem Bracarensem anno 1486, substituto sibi Olisippone Martino, ipsam post biennium resignasse in fratrem; qui si hic recte nominetur Martinus; evidens foret, non solum errasse eos, qui Cardinalem in eamdem personam conflaverunt cum suo fratre; sed etiam, qui tertium fratrem, ex alia matre, æque Georgium dictum, factum volunt Bracarensem. In istis tamen est Rodericus d'Acunia, Archiepiscopus Bracarensis etiam ipse, in hujus suæ Ecclesiæ recenti historia edita an. 1635, nixus Epitaphio Sororis quod profert, ex Lusitano sic Latine reddendum: Hic jacet Margareta Vazia, uxor Lupi Alvarez, Soror Cardinalis D. Georgii & duorum Archiepiscoporum, unius Olisipponensis D. Martini a Costa, alterius Bracarensis D. Georgii de Costa, Materque duorum Episcoporum Portuensium, D. Didaci & D. Petri de Costa. Quibus cum difficile sit abrogare fidem, videtur potius esse dicendum, quod erraveritin alterius prænomine Margarita, hæc scribens: itaque locum emendans Correa, Georgium scribit, non Martinum. Dicitur autem hic Bracarensis Archiepiscopus annis circiter 13 præfuisse, adeoque ad annum usque 1499 pervenisse.
e Hunc ait Cardosus per annos 63 Episcopatum tenuisse: sed deest nobis istius Ecclesiæ Catalogus, unde determinemus initium ac finem regiminis sui.
f Ex prædicto Roderico in Episcopis Portuensibus disco, hunc præfuisse ab anno 1460 per annos 29; post quos præelegit inter S. Benedicti monachos Olisippone vitam privatam agere Deo & sibi.
CAPUT XII. Sacramenta deficienti Infantæ administrata V Maji, acta alia usque ad XI ejusdem.
[106] Ineunte mense Majo jam sæpe dicti anni MCCCCXC, cœpit etiam Domina ingredi in ultimos vitæ suæ dies; vidensque proximum finem suum, [Initio Maji magis deficere incipiens Ioanna,] exorsa est novo quodam modo totam se dare Deo; ablegans a se omnia quantumvis levia, quæ possent animum suum utcumque occupare: mandavit etiam ut puer nepos, quem, uti supra dictum est, educabat, extra monasterium spatiatum educeretur. Diligentissime etiam attendebat custodiæ suæ conscientiæ, & cavebat ne ori suo elaberetur aliquod verbum impatientiæ, propter graves quos horis singulis patiebatur cruciatus aliaque accidentia. Feria quarta eademque mensis Maji quinta, notata fuit plus solito immutari: & circa horam octavam, manentibus apud illam Matribus Clara & Catharina de Silva, [5 ejusdem deliquium patitur:] aliisque Sororibus quæ assueverant ipsi ministrare; Mater Priorissa Maria de Atayde, cum reliquis Sanctimonialibus Capitulum faciebat. Tum advenit Infantæ subitum ac vehemens symptoma, quod ipsam extra omnem sensuum usum constituit, citra ullum vitæ signum, fugiente colore naturali a vultu, ac motu a corde. Hinc turbatæ quotquot aderant, magna cum anxietate & lacrymis cœperunt invocare misericordiam Dei, opemque Reginæ cælorum atque Sanctorum omnium; tum advocarunt Matrem Priorissam, quæ erat in Capitulo, totumque Conventum.
[107] [unde sibi reddita solatur mœrentes,] Venientes ergo omnes, cum mœstæ ac gemebundæ circumstarent tam sibi dilectam Dominam, quam semper ut normam omnis virtutis suspexerant, rediit illa ad sensus, veluti a gravi somno experrecta: vidensque Matrem Priorissam cum universis Sororibus, cœpit easdem alloqui, verbis tam devotis tantaq; consolatione & ædificatione plenis, ut ea scripto complecti impossibile mihi sit. Rogabat autem, ut missis lacrymis, intenderent in auxiliū suum, quo maxime egebat eo tempore, quando jam mox instabat hora reddendi severam rationem. Ita dies ipsi transivit, neque nox ei vel hilo tranquillior fuit, nullum somnum capienti: quare decrevit sequenti mane confiteri, petiitque istic sibi Missam dici sub qua communicaret. Hunc in finem Soror Sacristana prænominata erexit altare devotum, in ipsa majori aula, ubi decumbebat Infanta: quæ locum compositum videns, jussit afferri imagines & tabellas, quibus ad suam devotionem incitandam assueverat; atque eum in modum componi, ut singulas posset distincte videre. Aderant Patres, quos supra nominavi: & ipsa Fr. Joanni Diaz generalem faciens Confessionem, tam fortiter sibi pectus tundebat, acsi sana fuisset.
[108] [postridie ei Missa dicitur,] Tum dicta est Missa; quam integram audivit Domina cum maxima devotione, tota interius collecta quoad spiritum, sicuti solebat: nam corpore tam erat defecta, ut admirationi magnæ esset medicis & assistentibus omnobus, quod non continuo expiraret. Festus is erat dies S. Joannis Apostoli ante portam Latinam, cui Domina devotius afficiebatur: huic ergo plurimum & crebro se commendabat. Verum nec explicare lingua, nec calamus valet scribere contritionem, devotionem, amorem quo recepit sanctissimum Sacramentum; coram quo confitebatur omnia peccata sua, tremens atque confusa, veluti si ante oculos corporis positum vidisset Dominum crucifixum; & ejusmodi verba proferendo, qualia nemo alius suggerere poterat, quam ardentissimus amor, qui omnium aliarum rerum ipsam faciebat oblivisci, solumque cogitare de adorando atque laudando Sponso suo, ejus misericordiam postulando, exultandoque in eo quem videre & quo æternaliter frui dumtaxat desiderabat. Sumpta Eucharistia Missaque absoluta, [sub qua devote communicat.] introrsum plane se colligens, neminique vel medicorum vel adstantium aliorum verbum ullum respondens, nisi præcise necessarium, tota intentione ferebatur in Deum, deque eo solo loquebatur. Mandavit autem ut altare, sicut erat, relinqueretur in loco, oculos creberrime defigens in imaginē Dominæ nostræ, feriensque pectus, & varias ac devotas orationes pluresque e Psalterio versiculos recitans; additis etiam propriis verbis: neque a talibus die noctuque cessabat, quantumcumq, infirma, adeo ut omnes ad planctum lacrymasque provocaret.
[109] Videns denique vires suas prorsus deficere, vehementer institit apud Patrem Priorem Confessarium suum & Matrem Priorissam, ut sibi administraretur sacramentum extremæ Unctionis: [petit ministrari sibi extremam Vnctionem;] quod ut ipso die S. Joannis Apostoli sub vesperam fieret, constitutum est. Ea propter rogavit Matres Claram & Catharinam a Silva aliasque Sorores, quibus incumbebat specialior cura rerum ipsi necessariarum, ut pro receptione tanti Sacramenti appararent omnia, sibique manus vultum ac pedes lavarent, tamquam ad cælestes nuptias intraturæ: quin & capillitium suum componi, & lectum novis linteis insterni voluit. Cum vero adventantis Presbyteri sacrumque Oleum ferentis signum audivit, sustulit in cælum debiles manus suas, multa cum lætitia & exultatione Deum laudans. Visa deinde Cruce, quam totus Conventus processionaliter sequebatur, voluit ut Sorores omnes ingrederentur: quod quanto cum dolore facerent, optime testabantur lacrymæ & suspiria singularum.
[110] Non expectavit Domina ut Confessionis generalis verba pro se recitaret aliquis; sed ipsamet, [eamque reverenter suscipiens,] quamvis semimortua videretur, clara atque robusta voce ea pronuntiavit, pectus tundens, culpamque dicens, tam Matri quæ juxta aderat, quam ceteris Sororibus omnibus, majoribus ac minoribus, junioribus æque ac Senioribus; identidem indulgeri sibi postulans quidquid umquam offenderat turbaveratque eas, a prima hora sui ingressus in hanc domum, totoque eo tempore quo inter ipsas conversando vixerat, indigna, ut ajebat. Iteratis autem sæpe gemitibus planctuque, dicebat, Mea culpa, Sorores, ignoscite mihi. Plura dicere cum non posset, dedit ei Prior absolutionem, cœpitque recitare Officium Unctionis: cui illa totam adhibebat mentem, devote offerens singula membra inungenda; atque ad singulas unctiones dicebat, magno cum sensu; Domine peccavi, Domine ignosce. Oculi, jam pene fracti in morte, nullas dabant lacrymas: quod ipsa, quæ non animadvertebat mortem vicinam abstulisse sibi earum fundendi facultatem quibus sic abundaverat vivens, satis admirabatur; neque causam intelligens, dicebat; Quid istuc est Mater? quia lacrymas non habeo, quibus defleam peccata mea. Eja Domine, suscipe desiderium meum, & ignosce corpori deficienti. Absoluto Officio Unctionis rogavit Domina Patrem Priorem, ut in proxima ad populum prædicatione, [miratur deesse sibi consuetas lacrymas.] in Dominico die facienda, peteret sibi condonari ab universis, si quod alicui damnum aut gravamen attulisset per se vel ministros suos, tamquā ipsius oppidi Domina; mandans ut sibi id indicandū curaret quilibet, certoque crederet satisfaciendum omnibus esse. Insuper Vicario loci mandavit, ut sua in ecclesia Missam pro ipsa diceret: suoque œconomo Joanni Lopez, & suo Quæstori imperavit, ut, recognitis rationibus omnibus, accepti redditique libros signarent, quatenus solvi omnia debita possent.
[111] Dies noctesque, quas post recepta Sacramenta universim sex habuit Domina nostra, [Exinde adhuc sex dies inter extremos cruciatus vivens,] transierunt ei, quantum ad hominem exteriorem, quasi in purgatorio dolorū ac cruciatuum variorum; cum nulla esset pars corporis ejus, quæ suum proprium non haberet; adeo ut nec leviter quidem se posset convertere: magnaq; cum difficultate suscipiens modicū calentis jusculi: non poterat autē illud retinere longiori spatio, quam quo Pater-noster recitaretur semel. Ita patiebatur Dominus Deus affligi hanc famulam suam, ut omnes manifeste cognoscerent quantum ipsam amabat; volens, ut dum adhuc esset in hoc misero corpusculo, anima ejus perpurgaretur a quacumque vel levissima culpa, sine qua mortalis vita non ducitur etiam a perfectissimis servis suis, quemadmodum affirmat Joannes Apostolus. Verum quantumcumque ipsa patiebatur, numquam cor suum abjungebatur a Deo, neque ex ore ejus ullum prorumpebat verbum quod non sonaret Dei laudem, petendo ejus misericordiam auxiliumque in hora illa adversus omnes diabolicas suggestiones. Magna cum humilitate rogabat Matrem Priorissam ut sibi semper assisteret, simulque Sorores ut Matrem juvarent. Cumque diceret ei Mater, ne metueret, neque dubitaret, quin esset obtentura id quod tantopere semper concupiverat. Non ita, inquit, timeo, ut metus iste me faciat diffidere de eo, [maxima cum patientia.] qui tantas mecum fecit misericordias, atque ad me salvandam pati & mori est dignatus: non ideo certe deserui domum Regiam: sed quod videam reddendam mihi rationem omnis mali quod feci, & boni multiplicis quod facere neglexi cum possem.
[112] [Nepoti alumno, post extrema monita,] Jussit deinde accersiri puerum nepotem suum, D. Georgium, tunc novennem: atque ante se constitutum prolixo sermone est allocuta, commendans ei domum hanc in qua fuerat educatus; utensque verbis efficacissimis, quæ possent alte infixa manere ejus cordi, quem tam amanter enutrierat. Fili, inquiebat, commendo tibi plurimum animam meam, scilicet hoc monasteriū. Memineris quod trimestris huc ingressus sis, quodque te in cunis vagientem hic aluerim. Commendo etiam tibi omnes famulos meos. Cura ut probus sis, Deumque valde ames ac timeas: ipse tecum sit, tibique benedicat. Et hæc dicens, elevavit manum suam, ac tertio benedixit; addidit etiam alia plura sanȩ doctrinȩ & utilis instructionis monita; tandemq; abire jussit, nec amplius reverti ubi ipsa jaceret; sed mandavit ut duceretur, ad domum infirmariæ, ibiq; maneret quoad Rex mitteret qui abducerent illum. Appellavit deinde Matrem Claram de Silva, quæ quoad vixit ipsam semper comitata fuerat ad ministrandum ei, [valedicit.] quæque custodiebat omnia ad Dominam ejusque nepotem pertinentia; jussitque ut quæ sua erant continuo a rebus nepotis separaret, quia jam ei nihil donare poterat.
[113] Non cessabat interim, ut erat plena cælesti gratia, proferre verba multæ ædificationis iis qui circumstabant, penetrabatque audientium corda magis quam dicere possim aut sciam. Sorores vero, quas videbat præ jacturæ talis dolore illacrymantes, rogabat, ne seipsas affligerent aut plorarent. Quin potius, [Sororibus quoque pia dat monita,] inquiebat, exhilarate vos invicem in Deo, neque mei causa ostendite ulla signa doloris: relinquo vobis copiam pulcherrimorum librorum, itemque pomarium ad deambulationem. Nolite locum dare murmurationibus aut judiciis temerariis, quæ multum solent præjudicare obedientiæ & subjectioni. Atque hujusmodi plura dicebat ultimis istis duobus diebus sui discessus, tanto cum amore ac vigore spiritus, velut si integra sanitate uteretur. Verum quæ, ipsa nocte illucescente in feria tertia, locuta est Matri Priorissæ & assistentibus sibi Sororibus, nullus capere intellectus potest. Erant enim voces ejus & sermones omnes caritate conditi; secundum exemplum Servatoris nostri, in postremo quē ad discipulos habuit sermone. Cum mira dulcedine & eloquentia confortabat Priorissam, & circumstantes orabat, ne tristarentur propter mortem suam, quam libenter acceptabat de manu tam boni Domini, in cujus misericordia multam habebat repositam confidentiam. [easque noctu ante 11 Maji commendat Priorissæ,] Tum iterum institit petendo veniam; ejusque amor erga singulas non videbatur posse satiari; ideoque dicebat, se orare Dominum, ut tempus quod pro peccatis suis deberet exigere in purgatorio, posset inter Sorores expendere: ipsas autem multum commendabat Priorissæ, & illis vicissim obedientiam erga eamdem. Obedientia enim, inquiebat, est scala per quam facillime ascenditur in cælum, post ejus vestigia, qui obediens pro nobis fuit usque ad mortem. Hortabatur quoque, ut omni custodia servarent cor suum, conarenturque habere conscientiam semper mundam, atque esse paratæ in diem illum ignotum omnibus, quo finiendus cuique esset vitæ suæ cursus.
[114] Deinde vice altera advocavit Priorissam, petens ab ea veniam erratorum; ipsamque confortans, [itemque duas famulas suas,] & ei commendans duas famulas suas, quas ab infantia educaverat; Paulam Diaz & Augustinam Fernandez; pro quibus orabat ne dimitterentur, sed porro educarentur in monasterio ad omnē virtutē, Ad quam, inquit, Mater, doctrina & consilio eis rogo sis præsto: videtur autem mihi quod Domina matertera mea Philippa libenter acceptura ad se sit Paulam. Totam porro noctem illam sic transegit, velut quæ certo sciret adesse finem suum, partim Deum suaviter alloquendo, orandoque veniam & misericordiam; partim Sorores sigillatim instruendo salubribus monitis & præceptis, prout solebat & sciebat unicuiq; congruere: nec volebat ullam ex iis tristem videre lacrymantemve propter mortem suam, sed ut lætarentur pro tanto suo bono & requie adeunda. Dicebat autem, quod hilaris egrediebatur ab hac vita; nec aliam sentiebat pœnam, quam quod Sorores sibi tantopere dilectas videbat mœstas sua causa; cui in omni vita nullum majus potuerat obtingere solatium, quam si lætas consolatasque aspiceret, nulla alias sui remanente memoria apud Priorissam & Sorores.
[115] Mane facto cum ad visitandam illam redirent medici, renuntiari jussit, [Mane facto curat plures Missas dicendas,] ipsos deinceps habendos ab ejusmodi officio excusatos; Capellanos autē a se rogari voluit, ut singuli Missam unam de Vulneribus Domini recitarent, in remedium & alleviationem pœnarum quas pro suis peccatis erat commerita. Patribus quoque nostri Conventus Dominæ de Misericordia mandavit, ut singuli dicerent Missam unam de Diva, vel de aliis quos nominabat devotionis suæ Sanctis; mittens eum in finē, ipsis & Clericis oppidi hujus aliis, eleemosynam suam. Per eosdem duos dies, quos ultimos sibi fore noverat, nullam admittebat medicinam corporalem, soli Deo & rebus animæ suæ componendis intenta, & eam contra extremam agoniam obarmans. Rursum vero Matrem Priorissam prolixiori sermone alloquens, multa salutaria monita & verba consolatoria ei dixit, [solatur Priorissam,] circa regimen domus & observantiam religionis; tandemque magna cum humilitate subjunxit: Eja Mater, nihil tibi opus debilibus consiliis meis, quæ si antehac non fuerunt necessaria tibi, multo minus nunc sunt, tanta virtute & discretione præditæ: commendo ergo super omnia tibi animam meam, quæ licet merita nulla habeat, habuit nihilominus optimam voluntatem faciendi quantum possibile sibi erat. Magno mihi solatio fuerit, si cum Sororibus digneris curare ut corpus meum sepeliatur in choro inferiori, indutum hoc sancto Habitu, quo me indignam esse alioqui profiteor: desideravi autem hac in domo sepulturam meam permanere, [& petit sepeliri in choro inferiori.] ut Matres atque Sorores meæ ipsam conspicientes, mei semper recordentur: quandoquidem earum numero aggregari optaverim, ubicumque fuerit anima mea; & maxime, si bene ei, ut spero, sit.
CAPUT XIII. Piißima dispositio ad mortem, nocte proxima expectatam; agonia, obitus.
[106] Ipsa tertiā feria, cum dies jam esset, iterum D. Infanta, [Die 11 Maji prædicit se proxima nocte morituram,] magno cum solatio suo & affectu spirituali, advocavit Matrem atque Sorores universas: cumque declarasset quam gratus sibi esset earum conspectus, & oculos per singulas circumduxisset; Rogo, inquit, ut omnes vos recipiatis ad quietem & somnum aliquem capiendum: certa enim sum, fore ut nocte hac egeam vestra præsentia. Novit Deus, quanto desiderio semper eum oraverim, ut vitam inter vos agere & finire liceret; unde ei nunc multas gratias ac laudes refero, secura quod nulla mihi prævalebit tentatio, quando videbo circum me positas sorores & amicas meas, quarum orationibus sustinebor. Equidem non ignoro, minime me commeritam tantum bonum, neque fecisse ea quæ debui opera: verumtamen rogo vos, ne demerita mea, sed vestram ipsarum intueamini caritatem. Ite nunc pausatum, ut hac nocte mihi possitis cum eadem vestra caritate assistere, meumque comitari exitum: qui si felix mihi fuerit, semper orabo Deum pro hac domo & omnibus habitantibus in ea: [in quam adesse sibi omnes petit:] quod tempore hujus corporalis vitæ non satis potui pro voluntate facere, supplebit anima, si eam Deus dignatus fuerit suo conspectu. Fateor equidem, nulla in me reperiri opera, quibus id meruerim; sed demerita multa, quæ me multiplicis pœnæ & cruciatus ream fecerunt: verumtamen rogo Dominum, ut judicio suo & animæ meæ interponat mortem ac passionem suam.
[107] Impossibile sit explicare omnia ejus verba, & affectuosas ad Dominum Deum exclamationes: conversa autem ad Dominam nostram, cujus imaginem parvulum tenentis jusserat collocari in altari, ad Missam sibi dicendam parato, [Deiparæ se affectuose commendat:] una cum majori cruce suæ capellæ, & formosa statua resurgentis Christi (quam sicut a matre sua Regina acceperat, ita ejus sorori Materteræ suæ D. Philippæ relictam volebat) conversa, inquam, Infanta ad Dominam nostram, elevatis manibus feriebat pectus, eamque orabat, ut memor quod erat Mater misericordiæ ad salutem peccatorum, dignaretur esse etiam mater sua; & quoniam portaverat illum qui totum sanguinem pro ipsa fuderat, & mortem adeo crudelem pertulerat, ne elongaretur ab auxilio suo, præsertim in hora tanti discriminis: crebro autem iterabat duos hosce versus, Monstra te esse matrem; &, Maria, mater gratiæ. Invocabat præterea multos Sanctos Sanctasque, imprimis S. P. Augustinum, atque undecim mille Virgines, quibus assueverat totidem Pater noster recitare. Sed tempus est finem imponam narrationi, cui alias impossibile esset finem reperire; utque breviter dicam, quod sine dolore tamen dicere nequeo, quomodo divina clementia concluserit vitam illius, nolens illam diutius protelari.
[108] [sub noctem vale dicit medicis:] Feria tertia sub noctem, die adhuc XI Maji anno MCCCCXC, cœpit sanctissima Domina illa, cum nova & inexplicabili animi alacritate, instar militis totum se obarmantis ad futurum conflictum, comparare quidquid vel utile vel necessarium censebat nocte illa, tam sibi optata quam lacrymabili nobis: ac primum advocatos medicos verbis perquam humanis ablegavit, unicuique eorum gratias referens pro cura & medicinis sibi impensis, licet inutiliter, eo quod Dei voluntas fuerit ut efficaces non essent ad salutem corporis, quod ipsum inter magnas illius erga se misericordias numerabat, multasque eo nomine ipsi agebat gratias. Fatebatur quidem se remedia adhibuisse, nec parum allaborasse ut vitam protraheret; verum non alio fine, quam ut spatium lucraretur faciendæ pœnitentiæ, & ad quædam osequia eidem deferenda; per cujus amorem nunc orabat, ut sibi ignosceretur, quod in hac sua prolixa & gravi infirmitate, tot inter dolores, tantas ipsis creasset molestias: nunc vero consummata esse omnia: quare non redirent ad se amplius, quia certa erat, quod altera die ipsam non essent reperturi in vivis: desinerent esse soliciti pro suo corpore, sed abeuntes in horam bonam, quietem caperent; ac porro rogarent Deum, ut animam suam suscipiat in requiem, suique meminissent.
[119] [Confessarios accersit] Dimissis medicis, atque in bibliothecam sub turri se recipientibus (nec enim omnino egredi monasterio volebant, sed permanere intro, ut viderent finem) rogavit D. Infanta nostra Matrem Priorissam atque Sorores, ut se non desererent, sed ibidem manerent. Jussit etiam dici Patribus Confessoribus suis, P. Priori Joanni Diaz & Fr. Pelagio de Lira, curarent ambo præsentes esse sibi, quia hac nocte erat ipsis opus habitura. Misit insuper rogatum Dominos Episcopos Conimbricensem & Portuensem, qui venerant, ut dixi, ipsam visitatum, nec voluerant discedere ab oppido donec melius habere intelligerent; vellent pro se singuli Missam unam dicere, quamprimum audirent ipsam agonizare; signumque dari facerent ad aliquas orationes pro se faciendas. Interim perseverabat illa, tam integro sensuum omnium usu fruens, ac si fuisset in plena sanitate. Non eam visus, non auditus, non vox clara defecit, usque ad ultimum spiritum; [& æd extremum sibi præsens,] adeo ut nec in loquela quidem, conturbatio aut confusio vel minima unquam perciperetur. Absoluto Completorio, adfuerunt, sicut jussi erant, præfati Patres Confessarii; seque in ejus oratorio collocarunt, ad recitandas Matutinas aliasque orationes: ipsa vero identidem interrogabat, quæ hora sonuisset in horologio: idque cum tanta præsentia animi, & modo loquendi tam absoluto, ut appareret certo illam nosse, qua hora esset decessura.
[120] Cum autem intellexit sonuisse secundam, oravit Matrem Priorissam, [atque audeins horam 2 sonuisse,] ut cervical suum magis erigeret; fecitque advocari Confessarios, & cœpit sentire vehementiores alvi cruciatus. Tum Matrem Priorissam intuens; In hoc inquit, cœpi, in hoc volo finire. Cœpitque omnino serio invocare Dominum Deum per mortem ac passionem ejus, Deiparamque Virginem Dominam nostram, pronuntians varios ac devotos versiculos, e Psalterio depromptos. Ut autem adstare Confessarios vidit, Patres, inquit, hæc est postrema hora mea, adjuvate atque absolvite: & continuo jussit adferri chartas quasdam plenariæ Indulgentiæ, tum quas ei specialiter concesserant Pontifices, tum quas in genere per modum dispensationis impartiti erant titulo Cruciatæ vel Redemptionis captivorum. Dein manus extulit ac feriens pectus, totum Confiteor recitavit, voce tam distincta, ut ea non videretur esse virginis in extremo articulo constitutæ, sed plena valetudine utentis: iterumque & iterum dicens, Peccavi, Domine, fateor culpam meam, [petit absolutionem cum Indulgentiis,] mandavit sibi admoveri Crucem: & Crucifixum intuens atque ardenter exosculans, inquit, O Domine mi, Deus meus, misericordia mea, averte faciem tuam a peccatis meis: quem versiculum solebat usurpare, quoties & quocumque loco videbat imaginem Crucifixi aut Deiparæ, caput eisdem modice inclinans.
[121] Hinc porro cœpit egressui suo appropinquare Domina ista, [jubet recitari Passionem:] pro mensura ingravescentium dolorum magis magisque deficiens, spatio horarum duarum; post quas rogavit Sorores accedere propius, & ordiri orationem de Christi in horto agonia: cœpit etiam vehementer sudare atque deficere. Suggerebat deficienti Mater Priorissa, ut confortando pectori sumeret aliquid aquæ cordialis: sed ipsa respondit voce languida, non esse amplius tempus, inchoandam lectionem Dominicæ Passionis. Cœpit ergo Priorissa eamdem recitare D. Infantæ, ad singula attentissimæ omninoque quietæ, usque dum veniretur ad locum inflictæ Domino elapsæ; quando, non valens ultra levare per se brachium, in hoc juvari petiit; manuque propria tam duram alapam inflixit faciei suæ, ut sudor copiosus exprimeretur. Tum voce quantum poterat contendens, robusto etiamnum spiritu, dixit; O Domine, qui pro peccatoribus tam multa perpeti voluisti, ignosce mihi & salva me, [sub qua ipsa sibi infligit alapam uti solebat,] ut eorum aggreger cœtui, qui te vident & laudant. Consueverat nempe Domina ista, quoties Passionis historiam vel legebat ipsa vel legi audiebat, ad istum de alapa locum, multa cum lacrymarum effusione & amaritudine cordis, id ipsum facere, quod nequidem in extremo vitæ articulo posita valuit prætermittere.
[122] Videns interim Mater Priorissa deficere Dominam, letali jam sudore opertam, spiritusque reciprocationem fieri breviorem; cessavit a lectione, ut ad rotam vadens nuntiari juberet Episcopis, ad extremum articulum rem esse deductam: utque fieri curarent, [at reliquæ lectione pie attendit:] quæ Domina imperaverat. Excepit ergo Sororum una Missale seu librum, lectionem prosecutura; cumque nesciret ubinam Priorissa desiisset, cœpit nihilominus legere. Hoc animadvertens moribunda eamque intuens, etiam in tali articulo attentissima; & corpore quidem agonizans, spiritu autem quietissima; voce, quantumvis languida dixit; Non ibi desiit Mater nostra; ipsa oculorum demissione indicans, aliquanto inferius resumendam lectionem, quam porro magna cum animi applicatione audivit. Cumque recitaretur locus quispiam, explicans singularem aliquem Domini Salvatoris dolorem, profunda dabat suspiria, dicebatque; Domine, misericordia; Domine, ignosce, nec intres in judicium cum famula tua: nec recorderis iniquitatum mearum: peccavi, Domine, peccavi: ignosce, per mortem & passionem tuam. Et hæc quidem submissa dicebat vocem, clara tamen & imperturbata: ubi autem ventum est ad verbum, quo dicitur Dominus emisisse spiritum; junctis ante pectus manibus recitavit quasdam preces secreto, sic ut a nemine intelligeretur, tenens oculos in Crucifixum, quem sibi jusserat admoveri; & ex voce aliqua subinde fortius resonante intellectum est, [recitat Psalmum 30:] quod pronuntiabat formulam profitendæ fidei. Deinde ter recitavit Psalmum trigesimum, In te Domine speravi, quo tertium finito, rursum clara voce cum gemitu suspirioque, dixit: Semper, mi Domine, speravi in te, & commendavi tibi hanc animam meam, quam creasti & redemisti: idemque facio etiam in hac hora, tibique & matri tuæ ac Dominæ meæ illam commendo; addens versus, Monstra te esse Matrem, &, Maria mater gratiæ.
[123] Ista dicenti allata est positaque ante oculos particula veræ Crucis, quam habebat in suo Reliquiario: quam illa accipiens, osculans & adorans cum gemitibus suspiriisque, [salutat spinas Crucifixi:] defixit oculos in Spineam coronam, atque dixit: Ave Spina, pœnæ remedium. Cumque deficienti atque lassæ etiam deficeret respiratio, grandesque sudoris guttæ per caput, faciem, manusque defluerent; accesserunt Patres Confessarii propius. Quos ipsa intuens; Adjuvate me, inquit, Patres. Deinde cœpit per se recitare Credo, adjuvantibus ipsis & Sororibus, quæ quidem poterant: plerasque enim dolor & lacrymæ impediebant, ne vocem formarent. Continebant tamen se quantum valebant singulæ, ne ab ea exaudirentur lugentes; tanto autem major dolor erat, quanto magis diligebant, agnoscebantque jacturæ suæ gravitatem. Quæsivit interim ipsa Domina, an omnes Sorores ibi præsentes adessent; jussitque ut accederent propius, remotis tabulis interpositis; [pronuntias Symbolum:] volens omnes simul videre, priusquam expiraret; &, Scitote, inquit, nullam me in vita tota majorem percepisse lætitiam, quam videndo junctas Sorores simul, meque inter illas. Tum vero manus elevavit, & cœpit protestationem fidei recitare, clare & distincte pronuntiando totum, Quicumque vult, adjuvantibus nihilominus eam Patribus.
[124] [jubet legi preces pro agonizante,] Eo finito dixit Patri Priori, inciperet Orationes agoniæ, quas continebat liber, quem manibus tenebat Fr. Pelagius de Lira. Cum autem Domina intelligeret hoc esse exitus sui tempus, dexteram manum extendit & apprehendit cereum, quem absque intermissione tenebant Mater Priorissa Maria de Ataide, & Mater Suppriorissa Gratia Alvarez, assistentibus simul Matribus Catharina & Clara de Silva, una cum Dominæ ipsius famula Margarita Pineria, quæ caput ejus sustentabat, quod supposito cussino elevari sibi jusserat, simulque mappula abstergebat defluentem ei copiosum sudorem. Circumcirca lectum Matres ac Sorores omnes fundebantur; quarum aliquæ vultum habebant affixium terræ, aliæ alio doloris actu occupabantur, sic ut videre te crederes pictura expressam Dominam nostram Dei matrem, [sub quibus vident mœstæ Sorores,] tempore sui sanctissimi transitus cinctam Apostolis. Magno sane cum luctu expectabant illæ tristem sibi & acerbam horam: ipsa tamen D. Infanta, præ animi gaudio ac voluptate, nullum dabat gemitum aut signum mœroris, parvum vel magnum: sed multa cum quiete, etiam ipsius corporis jam deficientis, monstrabat suo in vultu gloriam, qua jam jam frui incipiebat anima; adeos is incipiebat lucidus ac formosus apparere.
[125] [vultum ægræ miræ claritate fulgentem,] Novit æternus Deus ac Dominus, quidquid dico vel dictura sum, verissimum esse; idem veracissime testabuntur, qui aderant, Patres Confessarii, ac Matres omnes. Quomodo scilicet extremo isto articulo transformari cœperit facies ejus, longeque speciosior videri quam antea erat; quippe quæ trium mensium spatio multum fuerat a priori colore mutata; non item a lineamentis faciei, quæ semper servavit optime composita. Transierat jam secunda post mediam noctem hora, cum Domina voce submissa inquit: Dicantur Letaniæ; quas P. Prior elata voce (uti moris est) recitare incepit; respondente eidem altero Patre, nec non Priorissa, Suppriorissa, ac ceteris Matribus Sororibusque; interim dum ipsa quasi sedebat in lecto, suffulta cussino, [& dum Letaniæ recitantur.] inter brachia Matrum Catharinæ & Claræ de Silva, suæque famulæ Margaritæ Pineriæ, caput sublevantis. Omnes autem demirabantur speciem (in quam subito versus erat vultus, oculi, totusque Dominæ istius aspectus) adeo claram splendidamque, ut quem vis terrenum splendorem superaret; defixis interim ejus luminibus in Crucem & Crucifixum ante ipsam positum. Quia autem oculi ei erant ex natura virides & valde formosi; eo in articulo videbantur esse gemini smaragdi, ad radios solares expositi. Novit Dominus hanc esse ipsissimam veritatem: neque possum verbis exprimere speciem illam admirandam, quam ipsamet hisce meis oculis indignissimis hausi, unaque Matres ac Sorores omnes ibi præsentes.
[126] Toto illo temporis spatio movebat leniter labia sua, velut quæ intra se oraret. Tum oculos claudens, rursumque aperiens ac rursum tollens, ita nonnihil mansit; quando Priore perveniente ad hæc Letaniarum verba, Omnes sancti Innocentes, innocens ille spiritus solutus fuit a vinculis mortalis hujus corporis, coram Patribus ac Matribus. Non valebant autem oculos suos retrahere a contemplanda claritate formosi illius vultus, [ad nomen SS. Innocentium;] post excessum sanctæ istius animæ; de cujus æterna beatitudine, jam fruentis conspectu Dei ac Sponsi sui, semper dilecti & quæsiti, ipsa illa vultus in mortuo corpore claritas, certissimum dabat testimonium; cum nemo dubitaret, quin eam ille recepisset in gloria sua cælesti coronandam, cui in hac brevi vita tantum misericordiæ gratiæque contulerat.
[127] [placide expirantem.] In ista quam dixi claritate, absque alio motu strepituve, subsederunt paulatim manus, quas eo usque ad Crucem tenuerat paululum elevatas; illisque speciosis oculis subito clausis, sensim disparuit prior splendor, & innotuit defunctam esse Infantam; ita ut Patres manibus in cælum elevatis dicerent, Ecce ut cum Sanctis Innocentibus abiit. Hæc vox ubi audita fuit, totam mox domum mœrore implevit, sic ut quædam etiam animo linquerentur semimortuæ: & omnes cum gemitibus acerbis atque amaris lacrymis prosequebantur jacturam tam piæ ac sanctæ Matris, cujus præsentia & convictu tam paucis annis fruitæ erant. Manserunt clausi oculi labiaque, & totus vultus tam modeste ac decore compositus, ut placidum soporem dormire videretur: Patres autem rogabant Matrem Priorissam omnesque præsentes, ut, seposito tantisper dolore, curarent reliqua sancto corpori necessaria.
CAPUT XIV. Funus, sepultura, exequiæ Ioannæ.
[128] [12 Maji mane,] Continuo campanæ omnes utriusque monasterii, nec non totius oppidi, pulsatæ fuerunt, ob mortem communis Dominæ: ad quarum sonum ingens ubique planctus & comploratio extitit: Pater autem Prior ad conventum regressus, omnes Religiosos suos convocavit ad celebrandas exequias. Jamque aurora surgebat, quando quatuor Matres, clausis lecti mortualis cortinis, sacrum corpus vestiverunt & composuerunt, tam leve atque tractabile per omnes artus suos, ac si vixisset, quemadmodum ipsæ postea sunt testatæ. Induerant autem illam habitu & capitis operimento Religioso, nec possum dicere quanto cum dolore & lacrymis: singulæ enim revera irrorabant totam eam partem lecti ad quam consistebant, quia jacturam quam Domus hæc & Ordo noster in tali tamque clara luce faciebant, [ad corpus sacro habitu indutum,] deplorabant ut propriam. Ita reducta defuncta ex lecto, extra cortinas, translata fuit in mediam illam aulam, magna cum reverentia, & collocata supra stratum ad hoc apparatum. Mox eodē accurrerunt omnes majores & minores, seniores ac juniores nullo ordine servato, cupientes videre Dominam palam expositam, & vultu, manibus, ac pedibus discoopertam. Osculabantur formosos ejus pedes ac manus tam acerbo cum dolore, ut findi corda viderentur; dum singulæ, quibus poterant verbis ac modis, exprimerent magnitudinem afflictionis internæ, tanto majoris, quanto præsentiori solatio privatas sese & quasi orphanas derelictas, sentiebant.
[129] Nosti, Domine Deus, ipsissima veritas, quomodo famula ista & sponsa tua, [accurrit Conventu: mœstus,] illustrata ac repleta tuis divinis gratiis, in te & propter te, erat requies & solatium omnibus ad se recurrentibus. Solabatur tristes, succurrebat afflictis, medebatur tentatis, corroborabat infirmas, mediatrix inter prælatas ac subditas, auctor pacis atque concordiæ, scandalorum averruncatrix. Nemo quidquam ab ea pro se suisque affinibus aut consanguineis postulabat, cui non succurreret remedio consiliove salutari. In omnibus dubiis & anxietatibus recurrebant ad illam singulæ, tamquam ad clarioris scientiæ fontem, pro intima qua pollebat Regulæ Constitutionumque & Legis divinæ peritia. Quidquid tentationum, quidquid suggestionum diabolicarum offerretur alicui, in ipsius sinum deferebatur, non sine prompto efficacique remedio; cum ejus monita pronis auribus exciperent omnes, atque ab ejus sanctis orationibus semper auxilium reportarent ad hostem superandum. Nemini illa excusare se, nemini subtrahere; quin potius indagare solicite, num qua in monasterio esset opis suæ indiga; multaque cum comitate proponebat singulis Christi Domini Sanctorumque exempla, quæ sibi fecerat meditando familiaria: [velut communi omnium matre orbatus;] unde omnes in genere, & singulæ in particulari maximum & incomparabile recipiebant solatium & refrigerium, tamquam a pientissima matre & arbitra conscientiarum suarum. Hanc ergo videntes sic mortuam, nec sperantes alibi uspiam invenire tam præsens afflictionum ac lacrymarum suarum remedium, desiderabant etiam ipsæ defungi vita, ut eam possent videre in gloria, quandoquidem jam ab iis recesserat per mortem corporalem. Atque hoc erat quod prostratæ in terram ante corpus petebant, orabantque, de sua singulæ salute solicitæ: nec aliter facere videbantur posse, quia levius æstimabant ex hac vita decedere, quam videre mortuam, atque intelligere quod ipsum quoque ejus cadaver tam cito subtrahendum oculis suis foret; quando etiam hinc multum solatii hauriebant, interim dum necessarii ad sepulturam apparatus non sine mora aliqua perficiebantur.
[130] Postquam constructa erat funebris sandapila, cui imponendum erat sanctæ Dominæ nostræ Joannæ corpus, [imponitur sandapilæ a Patribus Ordinis:] venit Pater Prior cum omnibus Patribus ex monasterio S. Mariæ de Misericordia, ingressique sunt in domum, ubi prædicta Domina supra stratum suum jacebat; & flexis omnes in terram genibus, oraverunt dixeruntque consuetum Responsorium. Stabant istic, sicut tali Dominæ conveniens erat, dispositæ Cruces, tædȩque & cerei copiosi, quam multos capere locus poterat: cumque Patres omnes sacris vestibus se induissent, quatuor ex senioribus sustulerunt cadaver, magna cum reverentia & circumspectione; atque intra sandapilam collocaverunt, non sine uberi lacrymarum effusione. Quemadmodum enim ipsa, dum viveret, satagebat omnes solari, juvare, & recreare, in quibuscumque eorum corporalibus ac spiritualibus necessitatibus; ita nunc omnibus inconsolabili dolori erat ejus tam cita tamque inexpectata mors, quæ ipsos privaverat sanctæ illius vitæ exemplis & virtutum universarum clarissimo speculo. Quid autem facerent Sorores ac filiæ ejus spirituales, tot annis cum ipsa conversatæ, nunc autem orphanæ derelictæ? Operiebant palliis facies suas, & linteis sibi obturabant ora, ne prorumperent in gemitus intempestivos: itaque mœstus ac lacrymabilis earum chorus stabat eminus, & thesaurum suum, mox e conspectu auferendum, prosequebantur oculis, ut melius atque decentius poterant.
[131] Tum vero procedere cœperunt Patres, & quatuor quos dixi Seniores sacrophagum humeris suscipientes, [defertur ad porticum inferiorem;] descenderunt per scalas versus stratum prȩparatum in porticu, subtus domum in qua Sancta obierat. Jam stabant ibi afflictæ Sorores, seriatim dispositæ ad parietem ex una parte, itaque satisfaciebant extremo ejus mandato ut se comitarentur. Collocato corpore sanctissimæ Dominæ nostræ in media porticu, quæ tota obtensa tapetiis erat; ingressi sunt Domini Episcopi, Georgius de Almeida Conimbricensis, & Joannes de Azevedo Portuensis, pridem singulariter devoti & amici Dominæ nostræ, lugubribus tunicis pileisque induti: non tamen tantus erat dolor quem vestimenta monstrabant exterius, quin mœror interior longe exuperaret; cujus signum præbebat abundantia lacrymarum quas fundebant, velut indices cordis, sese utcumque exonerantis per oculos. Ingressi, suas statim fecerunt reverentias, [ibi clauditur sandapila,] capitibus discoopertis ac flexis genibus: factaque brevi oratione (nam largam non patiebantur singultus plangentium) circa tumbam singuli sessum se receperunt, lugubriter obtecti caput, & faciem tergentes linteo, jugiter a lacrymis madenti, non sine gemitu, modesto tamen & discreto. Tum ingressus est lignarius faber, indutus etiam ipse lugubriter: & genuflexus planxit: proferensque duas tabulas applicavit sarcophago, eumque clausit, ipsas superne instar tecti compaginans.
[132] Interim Patres absolvebant defunctorum Officium, [interim dum in ecclesia decantatur officium:] factaque erat fossa sepulcralis in choro, panno nigro undique convestita: & pulsabantur campanæ per omnia monasteria atque ecclesias totius oppidi, in quo nulla erat platea nec domus, quæ non resonaret etiam ipsa planctu & dolorificis vocibus; cum magni æque ac parvi perfunderentur mœrore, eo quod Domina illa generaliter a cunctis amabatur, propter beneficia & gratias passim ab ea impensas omnibus, jacturam suam & orbitatem lugentibus. Absoluto officio exorsi sunt Patres Responsorium, Libera me Domine, omnes simul cantantes atque plorantes: itaque instituerunt processionem, prægredientibus Sororibus mœstis atque afflictis (quemadmodum concipio Marias comitatas ad sepulturam Dominum Jesum) omnes dimisso vultu & incurva cervice, [portatur per pomarium,] per portam quæ sub turri est; Fratribus autem ac Patribus subsequentibus, & agmen funebre claudentibus iis qui sanctissimæ Dominæ illius corpus gestabant in sandapila, usque ad terram cooperta panno. Ducta est pompa hæc per pomarium & calceatam usque in claustrum, atque inde in chorum inferiorem, subsequentibus Dominis Episcopis. Hic autem nequeo præterire silentio, rem omnibus videntibus admirabilem. Mensis erat Majus, totumque pomarium (in quo Domina ista suam habebat pergulam, ad recreationem horis temporibusque congruis capiendam, bonam sæpe diei partem istic transigens, eoque Sorores omnes convocans; [miraculose mox arefactum,] quodque etiam solicite ipsa rigari faciebat, nec paucas in eo suamet ipsius manu arbores conseverat) hoc, inquam pomarium totum, tunc maxime formosum ac floridum, pro singulati quam ipsa Domina ei fecerat impendi cura, mox atque illac translata est sandapila, in conspectu omnium visum est exarescere, tam in herbis quam in arboribus; decidentibus passim foliis, ea præsertim via per quam corpus ferebatur, quæ utrimque consita erat grandibus cydoneis, & hæ permixtæ cytreis, quondam a Domina sic coordinatis. Cum ergo omnes essent floribus ac fructibus novis onustæ, sic pariter elanguerunt, ut numquam postea reviruerint: quo videbatur demonstrari, dolorem istum ad ipsas etiam herbas arboresque pertinere.
[133] In hunc modum procedentibus, [& sepelitur in choro inferiori,] ut dictum est, omnibus ad locum chori inferioris, constiterunt Sorores juxta scalas: transieruntque per medium earum Fratres ac Patres, cum Episcopis & corpore sanctæ Infantæ. Tum prosequentes reliquum Sepulturæ Officium, sancti corporis reliquias terræ mandarunt, cum quanto potuerunt honore ac reverentia, condigna Principi tantæ tamque singulari, qualis fuerant Infanta Joanna. De ejus anima dubitabat nemo, quin esset in gloriam sempiternam recepta, ibique frueretur suavi conspectu Regis cælestis ac Sponsi sui, quem vivens in hoc mortali corpore amaverat super omnia, spreta universa seculari pompa & gloria regnorum mundi hujus, quæ ipsi naturali jure debebantur, sæpeque oblata potuerant ab illa teneri sine culpa; nisi malens Christum humilem & pauperem sequi, perseverasset usque ad mortem in ejusmodi sancto proposito, ipso misericorditer adjuvante, ut omnia opera meritoria sua ad finem perduceret, maximo cum fervore amoris divini, quorum etiam præmium est consecuta: quod nobis quoque idem ipse concedat, per suam Passionem intercessionemque sanctissimȩ matris suæ, & istius veræ famulæ ac sponsæ suæ.
[134] Finito Officio sepulturæ, Reverendi Domini Episcopi & Patres egressi sunt per portam capellæ, tristes omnes & corde contrito, uti ratio postulabat: Pater autem Prior, Fr. Joannes Diaz, una cum iisdem indutus est ad Missam canendam, quam in capella Jesu celebrarunt de Requiem. Videtur tamen quod magis æquum fuisset, ut Missa Gaudeamus fieret, quam de Requiem; [fit Missa de Requiem:] hanc enim Domina jam possidebat. Reliqui vero Patres & Clerici privatas similiter Missas persolvebant. Quis autem siccis oculis poterit, eis qui non viderunt, narrare, quam inconsolabilis dolor omnes Sorores tenuerit? quæ considerantes se solas atque orphanas derelictas, volvebantur supra terram illam, quæ ipsarum occultaverat thesaurum. Nullius tamen tam immoderatus erat luctus, ut multum ab aliis audiretur; nam quæ debiliores se agnoscebant, quam ut possent ab ejulatu temperare, intra ædes se continuerant, ibique solo Deo teste indulgebant lacrymis & suspiriis. Nisi autem eas juvisset Deus, qui potest omnia, multæ fuissent dolori immortuæ, videntes se sic destitutas omni corporali ac spirituali solatio.
[135] [abducitur alio puer regius,] Evacuabantur etiam quas Domini incoluerat ædes, & puer Regius illius nepos traductus est ad monasterium Patrum de Misericordia, ibique traditus in manus Domini Episcopi Portuensis; adeo ut recte possemus dicere, Quomodo sedet sola civitas, plena populo? Nullius omnino vox audiebatur per monasterium, sed omnes in silentio orabant & plorabant. Scit Deus quam vera dicam: nec tamen satis ipsa me explico. Videbantur enim in monasterio nullæ esse mulieres vivæ; ita ut Mater Priorissa diceret, metuere se, ut unquam Sorores suas posthac ridere aut delectabiliter loqui conspiceret; Jam enim non amplius videbant Dominam illam, quæ pro ipsis apud Prælatam intercedens, requirebat alleviationem pœnitentiarum injunctarum; & ab ea dissidentes maleque contentas provocabat ad emendationem ac pœnitentiam, omnes suæ profundæ humilitatis exemplo ad obedientiam submissionemque inducens. [& recordatio commodorum ablatorum auget luctum.] Singulas etiam sanctissima istæc Domina, comitate sua recreabat, consolabatur, sublevabat; nec ullæ erant quæ laboribus sui officii fatigatæ ad ipsam non accurrerent, respiraturæ in ejus domo, ibique accepturæ consilia in rebus dubiis salutaria, resolutionemque tricarum conscientias teneras implicantium. Non habebant amplius quæ invitaret illas ad colloquia spiritualia, & relaxationes plenas benignitatis, in ejus pomario vel cella degustandas. Exaruerat fons ille caritatis, qui in Deo & post Deum ipsis erat omnis sua recreatio, inter asperitates monasticæ disciplinæ, quæ tunc primum cœperunt graves videri, quando deesse sibi senserunt illius exemplum auxiliumque, quo levia cuncta reddebantur. Ipsa quin adeo Priorissa, in negotiis perplexis & gravioribus sui regiminis curis, solita erat ad eam recurrere; ut quæ nosset cuicumque malo auxilium & remedium invenire. Erat autem hoc etiam ex capite universarum afflictio major, quod unaquæque sigillatim suis propriis culpis imputabat istam tam præproperam orbitatem.
[136] Postero die redierunt omnes Patres ad Capellam Jesu, [13 Maji convenitur adexequias,] quo etiam veniens adm. Reverend. D. Episcopus Conimbricensis, cum Archidiacono & Capellanis suis, ibidem Missam solennissime atque devote cecinit pro eadem Domina, non sine lacrymis. Interfuerunt huic Missæ, non solum multi famuli famulæque ipsius Infantæ, quæ huic extra monasterium in oppido ministraverunt; sed etiam plures Magnates atque Nobiles, quos fama gravis infirmitatis ejus illuc attraxerat, sic ut numerum præsentium capere ambæ capellæ non possent. Ea propter Priorissa, de consilio Episcoporum ac P. Prioris, mandavit aperiri crates, ducentes ab ecclesia ad locum in quo Professiones fieri consueverunt; nec non crates S. Augustini; quo statim ingressi sunt quotquot poterant, planctum maximum cientes, fortiterque exclamantes, & parietes vel terram ferientes capitibus, multaque alia facientes, quæ facile judicasses non per meram ceremoniam fieri, sed ex acerbo dolore animi. Obscurus erat locus totus, nigroque vestitus & instratus panno; [Missaque cantata,] circum tumbam autem dispositæ faces, quam multas spatium capiebat; & in gradibus ad eamdem tumbam assurgentibus duodecim Fratres cum thuribulis, toto officii tempore fumigantibus. Absoluta Missa & aperta Capellæ porta, ingressus est R. D. Episcopus Conimbricensis cum Archidiacono suo, nec non D. Episcopus Portuensis cum Ministris ac Patribus, qui simul omnes dispositi ordinatim per chorum inferiorem, cœperunt cantare Responsorium, Libera me Domine, non minus lacrymis quam modulis solenne. Stabant ad latus scalarum Sorores ordine processionali, sicut solent quando aliqua inter ipsas solennem nuncupat Professionem, opertæ capita velo & cereum accensum tenentes manibus. Decantato autem Responsorio prædicto, rursum quo venerant ordine egressi sunt DD. Episcopi; duravitque ad multas horas planctus, in voces dolorosas prorumpentibus singulis, tanto magis quanto quisque melius cognoscebat sentiebatque jacturam ejus, [plangitur defuncta,] quæ vere dici poterat Mater orphanorum, pauperum, & viduarum. Egressæ Matres Sororesque reliquerunt apertas ipsas crates majori parte diei istius, quia non cessabant egredientibus unis supervenire alii, totaque ecclesia Jesu, & Capella S. Augustini, quin & platea ipsa, continuis personabat lamentis gemitibusque.
[137] [ætatis an. 39 ante 3 menses inchoato, & 18 conversationis religiosæ necdum expleto.] Anno Domini MCCCCXC, die VI Februarii, compleverat Domina Principissa Joanna annum vitæ suæ sanctissimæ trigesimum octavum, exorsa annum trigesimum nonum. Annis octodecim in hoc monasterio conversata est, tam sancte sicut dictum; multaque alia adhuc dici possent, nota rerum omnium cognitori Deo, & iis qui ipsam familiarius tractarunt, de sanctissima ejus in monasterio conversatione atque obitu; sed impossibile est ut iis fides adhibeatur, prout nunc sunt tempora, quando tantum refrixit amor Dei, qui in ista ejus famula semper gliscebat ardentius. In ipsa sane videbatur renasci ætas antiquorum Martyrum, qui pro fide Jesu Christi Domini nostri corpora sua cremanda & excrucianda tradebant. Vitæ autem suæ, secundum ejus desiderium divinitus abbreviatæ, consecuta est finem, qualem semper optaverat, videlicet corā Sororibus in hoc monasterio, quod adeo dilexerat semper. Etenim sȩpius requisita a Rege patre, & longe instantius a Rege Fratre D. Joanne, multisque Principibus atque Episcopis Regni, ut pateretur se traduci ad aliud aliquod eorum monasterium, quæ regio splendore exædificata jam erant, aut ipsorum sumptibus essent ædificanda, sub aëre commodiori, in loco magis congruo dignitati & natalibus ejus; numquam tamē induci potuit ad consensum; dicens, hic esse omne suum solatium & gaudium, neque se alium locum majorem aut meliorem optare, quem propterea appellabat suam parvam Olisipponem.
[138] [Per eam mortem suspensa hæsit vixdum inchoata fabrica.] Duobus ante ultimam infirmitatem annis, cœperat executioni mandare grande propositum, quod conceperat reædificandi hoc monasterium, translata in aliud latus contra mare ecclesia, totumque magnifice construendi; videlicet templum, chorum, capitulum, dormitorium & refectorium; transferendi etiam officinas recollectionis & silentii: sic enim credebat effecturam se, ut aura salubriori Sorores uterentur. Jamque ab Episcopo Conimbricensi D. Georgio de Almeida obtinuerat licentiam ædificandi ecclesiam, & eum in finem cœperant fieri apparatus, coctis lateribus effossaque humo, pro fundandis duobus quadris & loco Capituli. Fecerat etiam aperiri latomiam, unde eruerentur grandes & formosi lapides in ædificium dictæ ecclesiæ. Horum quoque magna copia erat extracta & huc pervecta; sed præter impedimenta alia a Fratribus Prȩlatisque objecta, disturbavit opus cœptum gravis & postremus illius morbus: in quo tamen non desinebat esse pro eo solicita, sæpius contestans, quod sperabat divinitus adjuvandam se, ut cogitata perficere posset, quæ tantopere conductura credebat ad Dei obsequium, nec non ad incrementum exaltationemque hujus monasterii sibi dilectissimi, in quo etiam finire vitam elegerat. Finivit autem duodecima Maji, Feria quarta, & hota secunda post mediam noctem prȩterita, anno quem supra dixi MCCCCXC.
CAPUT XV. Defunctæ beatitudo variis modis revelata.
[139] Non videtur mihi possibile narrare aut describere signa omnia, [Capellano Ioannæ viro sancto,] quibus per istos postremos dies dignatus fuit Deus præmonstrare proximum illius obitum. Itaque, licet ea vere ac manifeste, per visiones & somnia, oblata sint personis notissimæ fidei atque virtutis, unum dumtaxat omissis ceteris commemorabo. Inter alios D. Infantæ Capellanus quidam erat, vitæ admodum spiritualis, Didacus Laurentius nomine, cui, in omni sua conversatione Eremitam religiosum assimilanti, Confessarii sui post mortem dederunt testimonium singularis ac virginalis puritatis. Huic inter alia pia mandata, quæ postremis istis diebus manu sua scripserat, & quorum in suo Testamento meminit, etiam injunxerat Sancta; ut mox atque ipsa obiisset, peregrinationem susciperet suis sumptibus faciendam ad S. Mariam de Guadalupa. Iste, eadem nocte qua Infanta transiit ex hoc mundo ad Deum, intra cameram suam reclusus orationique devotæ intentissimus, subito conspexit ante se maximam quamdam claritatem. [offertur visio spineæ coronæ cruentæ & splendentis,] Ad hanc visionem correptus stupore & timore vehementi, sæpius nomen Jesu & Mariæ inclamavit, identidem Crucis signo se muniens; deinde curiosius ipsam considerans claritatem, quæ ante se persistebat immota; vidit in ejus medio prægrandem, sed formosissimam ac splendidissimam Coronam spineam; cujus omnes aculei pleni erant recenti ac rubicundo sanguine; & a cujusque aculei extrema cuspide, pendebat gutta una, grandior ac splendidior similis, sanguinis. Adeo autem suaviter simul & vehementer lucebat tota ista corona, ut neque oculos avertere posset a tam delicioso spectaculo intuens, nec bene fixos in eodem retinere: idque duravit, ut sibi videbatur, per integrum horæ quadrantem: postea vero paulatim deficiens, denique ex oculis plane evanuit visio, secutaque eam est vos grandis, bis dicens, Obii, Consummatum est.
[140] Mansit ille ad ista obstupefactus (nam & suavissimus odor quidam totam ubi orabat cameram adimpleverat) cum cœperunt in monasterio Jesu audiri signa campanarum, [ipsa hora obitus,] significantia quod ipsa hora obiisset sancta Infanta, atque ab hoc corpore mortali ad gloriam transivisset æternam. Neque dubium esse cuiquam potest, quin misericordissimus Deus tali ratione voluerit significatam illius mortem, illa ipsa hora certissimo peractam, isti suo fideli famulo; qui post ejusmodi visionem parum admodum supervixit. Siquidem continuo completurus demandatum sibi Dominæ suæ votum, mox atque corpus ejus fuit traditum terræ, in viam se dedit Guadalupam versus; atque post oblata ibidem sacrificia & vota, regressus Averium, sanctissime obiit etiam ipse. Recte autem mors ipsius Dominæ demonstrata fuit per visionem Coronæ spineæ; siquidem hanc illa sibi pro insigniis ac propria tessera sumpserat, [non sine mysterio,] ipsam exprimens aut exprimi faciens in rebus omnibus ad se spectantibus, præ tenera devotione erga Domini passionem, cujus portio haud minima fuit dolor & ignominia inde proveniens: quapropter etiam ubicumque ipsam videbat depictam, humiliter sese inclinando dicebat, Ave spina, pœnæ remedium: & festum Coronæ spineæ agebat quam poterat solennissime.
[141] Quamvis temporibus nostris simus indigni divinis revelationibus & visionibus frui; [Pluribus Sancta apparet in somnis,] potest nihilominus aliquando Deus, ut est misericors, variis modis, etiam per somnia, nonnullas res objicere & certificare intellectui, ad remedium & solatium, prout sibi placuerit, meruerintque personæ, in quarum gratiam istud faceret. Videns ergo grandem afflictionem famularum suarum, propter jacturam Dominæ tam sanctæ, quæ tantopere ipsas dilexerat, suaque corporali conversatione tanto cunctis solatio fuerat; permittere voluit, ut illarum aliquæ semisopitæ, eamdem quasi corporeis suis oculis cernerent, vel in somnis audirent admonentem, ne sua causa tantum lugerent. De quibus nonnihil hic attexere audebo, fiduciam sumens a variis exemplis utriusque Scripturæ, novæ scilicet veterisque, quibus certificamur, voluisse Deum res aliquas dici & significari per somnia. Hoc autem dico, non quasi velim affirmare, contra quam Sancta & Catholica fides mandat & prohibet, fidem aliquam dandam esse somniis; sed quia puto, licite ac salva conscientia credi & dici posse, quod volente & ordinante sic Deo, patre totius consolationis, ejusmodi solatium oblatum fuerit ancillis ejus, multa cum amaritudine lugentibus obitum tam caræ Principis, quæ cunctas in genere atque in specie solabatur dum viverent.
[142] [ac nominatim juvenculæ Guineensi recens baptizatæ,] Inter alias quas moriens Domina dimiserat ancillas una erat, non ita pridem advecta ex Guinea; quam, quia juvenis & idonea videbatur, ipsa emerat, & paulo ante mortem fecerat baptizari; nec enim perferre Sancta ista poterat, ut sua in domo versaretur anima, salutaris lavacri diu expers; quin potius tales instruebat ipsamet diligenter, & fidei nostræ rudimenta docebat. Puella istæc vix quidquam Lusitanæ linguæ noverat, sed miræ simplex & prona ad omne bonum, secundum nostræ sanctæ Legis instituta, magna cum voluntate sua baptismum susceperat. Cum autem octavo post Dominæ suæ transitum die, ipsa atque tres aliæ jacerent in cubiculo quodam, ubi nonnullæ Sorores infirmæ decumbebant, nominatim virtuosæ Matres Clara & Catharina de Silva; subito per mediam noctem experrecta, cœpit inclamare prædictam Matrem Catharinam atque Sanctimoniales alias; & verbis quæ ægre intelligebantur hortari, venirent visum Dominam Infantam, quæ ibi aderat. Ita aliquamdiu clamans, primum expergefecit eas quæ cubabant secum: hæ autem initio attonitæ assurrexerunt, deinde parum id curantes reclinaverunt sese; & arbitratæ ipsam dormientem somniare, mandabant ut taceret. Cum autem sentirent puellam, bene experrectam, identidem magis magisque clamare ut venirent, quia ibi erat Domina Infanta; exiverunt duæ earum ut candelam accenderent, & vocarent Sorores, audituras quid puella diceret. Venerunt ergo Mater Priorissa & aliæ plures Matres atque Sorores, inveneruntque juvenculam, attonitam totam & tremebundam; quæ ostendit eis locum, in quo dicebat visam sibi D. Infantam, formosam & splendidam instar solis, [indeque ad plures dies extaticæ;] & circumdatam aliis instar Sanctimonialium vestitis atque velatis, quæ omnes manibus tenebant cereos albos accensos. Fuit autem puella per triduum tota frigida, & quasi immobilis, oculis unum in locum inconvertibiliter defixis, nec volebat bibere aut comedere; sed veluti paralytica, aut extatica, ac semimortua jacebat, absque auditu & loquela, quantumcumque multum pro ea ad se reducenda laboraretur. Interim visitavit eam medicus & Patres aliquot Confessarii, dixeruntque, puellam illam simplicem vere jacere quasi absque pulsu, stupefactam extraque se raptam: eoque satis certum videbatur, conspexisse eam aliquid quod de hoc mundo non esset, ideoque timorem ac tremorem, ex more talium rerum, incuteret.
[143] Mater una erat ex senioribus, nomine Violanta Ruiz, [unique ex Matribus lugeri se vetans,] cui Domina Infanta cum viveret monstrabat se vehementer affici, eo quod in ea perspexerat magnas virtutes, timoremque Dei & studium perfectionis religiosæ, per quod integre complebat omne suæ vocationis officium, eratque optimo exemplo universis, cui & Patres Confessarii sui testimonium dabant maxime puræ nitidæque conscientiæ. Hæc adeo vehementer sentiebat avulsam se a dulci sanctaque Dominæ istius conversatione, ut die noctuque non cessaret a lacrymis. Itaque una noctium post Matutinas, a quibus nunquam illa aberat, finitis precibus suis levem somnum capiens, vidit D. Infantam lucidissimam, in habitu Ordinis claro ac candido: quæ ipsam, magna ex tali visione perfusam gaudio, amanter reprehendebat, quod ploraret ac tristis esset propter obitum suum, cui optime erat & tuto in loco posita salus. Dic autem Sororibus, inquit, ne me amplius lugeant, quia post modicum tempus videbunt in Regno talia, ob quæ dicent feliciter mecum esse actum. Curent interim implere omnem obligationem suam, & habere conscientiam mundam: [propter ea quæ brevi futura prædicit,] non enim judicia eadem cæli sunt quȩ terrȩ. Omnia istic relucent in candidissimo speculo, coram quo nihil quantum vis exile potest abscondi, quod non severe judicetur purgeturque. Vidimus autem intra breve spatium manifeste compleri, quod futurum præmonuerat Domina ista, illuminata interius prophetico spiritu, & in illo divino speculo cognoscens omnia, quæ Dei æterna sapientia facienda præordinaverat. Etenim, post annum unum & duos circiter menses ab obitu Infantæ, [& quarto post anno verificata sunt,] sanctissimæ Dominæ nostræ, Princeps Don Alfonsus, nepos ejus ac filius Regis D. Joannis fratris sui, obiit, lapsus ex equo, in omnium conspectu; & ipse etiam Rex Joannes prænominatus quarto post anno excessit e vivis, nullum alium filium legitimum relinquens qui Regnum hereditaret; unde necessario secuturum erat, si ipsa supervixisset, quæ erat de jure heres Regni & jurata Princeps, ut vel invita cogeretur ad Regnum capessendum, dimissa quiete recollectionis suæ, secundum quod instrumentis publicis firmatum erat, [fratre Rege moriente sine herede.] quando in hoc monasterium venit. Quia autem tali casu non potuisset ipsa id excusare, sæpe multumque affligebatur, quemadmodum aliquando inter colloquendum dicebat, videns non nisi unicum Regi filium esse.
[144] Iisdem diebus, haud multum post obitum Infantæ prædictæ, admodum virtuosa sodalis & amica ejus, Mater D. Catharina de Silva, affirmavit ipsam Sanctam se vidisse, [Alteri in simili splendore apparens Beata] una hora ante auroram, cum esset in choro, absolveretque meditationes suas & orationes consuetas. Cum enim, tali hora ac tempore, magno teneretur defunctæ desiderio, & reminisceretur vitæ & conversationis suavis quam habuerat cum Domina Principe; caput nonnihil reclinans in cathedram, vidit subito, non integre experrecta, prope se magnam claritatem, atque in ejus medio præfatam D. Infantam, in vestibus lucidis candidisque nostri Ordinis, alloquentem se interrogantemque de rebus suæ conscientiæ perquam secretis, & multa valde necessaria suggerentem ad sui custodiam; certam interim ipsam reddens, quod jam esset cum Deo. Ipsa vero illam videbat & audiebat tanta voluptate perfusa, ut impossibile videretur in hac mortali vita majorem lætitiam degustare. Laudabat autem eas, quæ divino amore ferventes, laborabant in acquirenda summa conscientiæ puritate, & ad omnem Dei voluntatem implendam, [hortatur ad studium perfectionis.] secundum obligationem susceptam; certas esse jubens, quod districto examimine essent dijudicanda omnia, quæ in hac vita videbantur levia: eumque in finem allegabat varios versus ex Psalmis & auctoritates Scripturarum. Quo sermone finito, remansit prædicta Mater plurimum confirmata in spiritu, unde & magnas Deo laudes retulit.
[145] Decimo tertio aut quarto die post mortem præmemoratam, accidit res prorsus digna memoria. Rediverant a Matutinis decantatis Sorores, aurora jam illucescente, ad lectos suos, modico quod supererat tempore brevem capturæ quietem; cum major pars Conventus, videlicet Seniores, seorsim singulæ viderunt, sicut in suam conscientiam jurantes affirmarunt, in isto brevi ac levi somno, D. N. Infantam. [Die 14 post obitum eadem ratione conspicitur a pluribus:] Eadem vero ipsa hora simul omnes expergiscentes, magna cum animi alacritate quemadmodum olim Apostoli; dicebant inter se, Vidimus Dominum; sic & ipsæ mutuo narrarunt splendorem & gloriam, in qua viderant ipsam Infantam; & quomodo ipsas alloquens monuisset, ne se lugerent vel affligerentur sua causa; eo quod jam esset in statu beatitudinis, pro quo acquirendo ipsæ adhuc laborabant. Duabus autem ex Matribus dixit, quod impetraverat a Deo, ut aliquæ Sororum cito ab hac ærumnosa vita evocarentur ad gloriam æternam: videbaturque quod monstrabat sibi chartam, in qua earum omnium descripta sigillatim erant nomina, quas Domina affirmabat cito decessuras. Hoc vero completum ipso opere videmus: prius enim quam annus iste finem acciperet, diem extremum clauserunt septem Sorores, valde religiosæ, una post aliam perquam sancte mortuæ, quemadmodum & vixerant.
[146] Non videtur etiam prætermittenda silentio (ut alia taceam brevitatis causa & fastidii ingerendi metu) revelatio, [itemque ab altera, declarans se Deo frui.] quam sancta nostra Domina dignata est facere cuidam religiosissimæ Matri, valde provectæ in Ordine, & ab ipsa quondam singulariter dilectæ. Hæc, post illius obitum lacrymis suspiriisque indulgens, præ intolerabili ipsius desiderio, non cessabat dies noctesque a planctu; quia identidem sibi recurrebant in memoriam ingentes utilitates, quas ex suavi ejus conversatione, & salubri doctrina atque consiliis, capere solebat anima sua. Una ergo noctium, post Matutinas consuetasque orationes absolutas, lecto incumbens ad capiendum levissimum soporem; visa est sibi quasi non dormire, sed conspicere D. Infantam, in consueto corporis & capitis habitu, secundum Ordinis nostri usum, cui constanter adherebat; sed ita lucido formosoque, facie insuper tam hilari splendidaque, ut videndo tota diffluens dulcedine & consolatione interna, nihil simile unquam in vita expertam se diceret. Visa est autem seipsam ad ejus pedes prosternere, eosq; deosculando & amplectendo interrogare, quo loco jam esset, & quomodo transivisset terribilem istum passum, exitumque ab hac misera vita. Quam humaniter Domina Infanta sublevans, respondit; Video Deum; eumque videns & laudans, recipio quidquid unquam desideravi pro salute animæ meæ. Factus est mihi Dominus in refugium, & Deus meus in adjutorium animæ meæ. Hoc dicto experrecta ipsa Religiosa, abstersam sensit ab anima sua omnem tristitiam, qua usque in istud tempus languerat ex desiderio defunctæ Dominæ.
[147] [Deinde multipliciter juvat se invocantes,] Porro, sicuti hæc vera Christi Sponsa, dum viveret, multum laboraverat, ut consequeretur profundam humilitatem & ferventem caritatem erga omnes, præsertim erga angustiatas, afflictas, & infirmas: ita etiam ad meliorē translata vitam, pluribus varii status & sexus, maxime tamen Religiosis & Sororibus hujus domus, opitulari studet (quemadmodum experiendo sentimus) cum in suis necessitatibus aut doloribus recurrunt illuc, ub jacet sepultum ejus corpus. Quædam etiam, magna cum fide in Deo & intercessionibus efficacibus prȩdictæ Dominæ, accipientes de terra sepulturæ ejus, manifestum ac miraculosum recipiunt auxilium. Testis est Deus, qui novit omnia, quod non mentior: & si singulæ deberent juratæ dicere, quæ in hoc genere sunt expertæ, implerent grandem haud dubie librum ac pene fidem superaturum: id tamen eo minus nunc fieri potest, quod pleræque earum, quæ certissimum dare testimonium potuerant, cito ab hac vita ad Deum sint evocatæ.
[148] Religiosa quædam, antea famula ipsius Dominæ eiq; perquam familiaris a, posita in gravissimo morbo maximisque cruciatibus, [& ipsam quæ vitam scripsit,] propter subnatum sibi pestilens apostema, cum multis letalibusque symptomatis; nec habens medicum ullum, qui sibi subveniret, eo quod omnes aufugerant e loco; cum se nocte quadam sentiret morti proximam, extraque spem vitæ, ex animo se commendavit Dominæ quondam suæ, rogans ut sibi in tali periculo succurrere vellet: petiitque adferri sibi aliquid de terra sepulturæ, quod acceptum magna cum fide exosculans ac supra abscessum ponens, subito se sensit relevatam a doloribus & vehementissima febri, qua, pro violentia mali istiusmodi, tenebatur. Pestilens autem ille tumor subsedit paulatim, resolutusque est totus, absque ulla medicina vel medici opera: statimque ipsa, veluti a porta mortis revocata integrȩque saluti reddita, ad suum se recepit Sacristanæ officium, operam impendens adjuvandis infirmis Sororibus aliis, [sanat a peste qua moriebatur.] humandisque ex eadem pestilentia defunctis, notitiam nullam habentibus illius Dominæ: quæ pro nobis dignetur intercedere apud æternum Regem, cum quo ipsam vivere & regnare credimus indubitanter, ipso illo fruentem ut præmium perpetuum ejus fidelitatis, cum qua eum amavit, serviens eidem tamquam vera Sponsa, & despectis rebus omnibus transitoriis solum in desiderio habens illum ac regnum ejus, cujus nos quoque per suam misericordiam participes faciat idem Dominus. Amen.
[149] Ego autem, per ipsius amorem & ex parte ejus, [Eadem protestatur non nisi certissima a se scripta fuisse.] obtestor quem cumq; hæc scripta lecturum, ne existimet, aliquid hic aut confictum aut per exaggerationem dictum esse. Certifico enim & affirmo, coram Deo Domino nostro, merissimam hic contineri veritatem, scriptam ejus manu quæ pro majori parte vidit singula, cetera vero audivit a personis maximæ auctoritatis & fidei, prout ipsæmet per se viderant cognoverantque: idque citra aliquod proprium interesse, & absque respectu ullius favoris aut commodi temporalis, solum ad majorem Dei gloriam & obsequium, cui sit honor, gloria & gratiarum actio, quod hisce temporibus, quibus tantopere refrixit ejus amor, voluerit ipsum accendere in pectoribus istarum suarum famularum, ut ipso auxiliante facerent ista & alia multo majora, quæ ipse novit, & hic scripta non sunt, manentque nota soli Deo omnium cognitori, cui nihil est impossibile: quam fidem tenentes firmam, iis quæ hic scripta sunt nullam existimemus fraudem subesse. Scit ipse Deus, quod ex formidine eorum, qui fidem scriptis meis habituri non essent, & propter tenuitatem ingenioli mei, multa prætermisi scribere: quæ autem scripsi, tantum ideo scripsi, ut conservetur memoria obsequiorum quæ illi famula ista sua exhibuit, & beneficiorum quibus nos sibi obligavit; quæque facile intelligent & cognoscent, quicumque cum amore & caritate hæc legerint, non autem cum spiritu irrisorio, quales omnipotenti Deo dijudicandos relinquo, qui nobis errores nostros ignoscat, detque gratiam & misericordiam, adjuvetque & salvet nos. Amen.
[Annotata]
a Hanc fuisse ipsam Vitæ scriptricem verosimile feci in Comm. pr. n. 4 & mox infra apparebit, ipsam de se modo in prima, modo in tertia persona loqui.
MIRACULA
Ex Processu, facto auctoritate ordinaria Episcopi Conimbricensis anno 1626.
Joanna, Alfonsi V Lusitaniæ Regis filia, Ordinis S. Dominici, Averii (B.)
EX PROCESSU.
[150] Hactenus feliciter translata est Vita D. Principis Joannæ, [Vitæ a Margarita Pineria scripta additur,] iisdem verbis & phrasibus usuariis, quibus eam nobis enarratam reliquit Mater Margarita Pineria, stylo tam veraci atque sincero, quemadmodum apparet ex modo narrandi ea, quæ oculis suis viderat. Quoniam autem his nostris temporibus dignatus est Deus, ad augendam devotionem erga hanc sanctam Dominam, mirabilia quædam operari; eorum aliqua hic ponentur. Prius tamen annotandum est nobis, quod ejus nativitatem concernit, non per negligentiam prætermissum a Margarita Pineria, sed ex timore quodam reverentiali: quæ enim tam prolixe descripsit virtutes & excellentias Dominæ istius & gloriosissimæ Principis, credi non potest per negligentiam omisisse quidpiam eorum quæ sciebat. Ipsum autem quod dicendum restat, tale est.
[151] Cunctabatur D. Alfonsus, Rex sui nominis quintus, exhilarare Regnum optato successore, [quomodo sterili matri obtenta fuerit,] quamvis jam esset aliquanto tempore junctus uxori. Quærebatur e cælo remedium: itum est ad visitandum eremitorium quoddam sancti & gloriosi Patriarchæ nostri Dominici, cui nomen S. Dominici de Quemada in diœcesi Lamecensi: ubi ex longa totius regionis experientia constat, conjugatos invenire, per ejus intercessiones, remedium sterilitatis. Idem etiam expertus est Rex ipse. Etenim post novem menses a peregrinatione suscepta, uxor ejus Regina peperit excellentissimam Principem D. Ioannam; cujus vita & mores tales extiterunt, ut satis demonstraverit Deus, ipsam esse munus suum, concessum ad intercessionem gloriosi nostri Patis S. Dominici, cujus etiam Habitum suscepit & gessit. Etenim licet non pervenerit ad faciendam Professionem, primum per impedimenta sibi oblata a Regibus, [ex voto ad S. Dominicum,] patre ac fratre, & Regno universo; deinde proprio quodam scrupulo, propterea quod se videret circumdatam infirmitatibus: nihilominus affectu & opere fuit vera Religiosa, numquam dimittendo Habitum sancti Patris nostri, quem perpetuo devoteque gestavit, honorans domum nostram sua præsentia, totamque Religionem Prædicatorum suis virtutibus & exemplis.
[152] [item miracula authentice cognita.] Nunc vero ponentur hic miracula quædam, quæ fecit post mortem suam; authenticata & approbata per Illustrissimum Dominum Joannem Emanuelem, Episcopum Conimbricensem, qui misit ad hoc oppidum, ad supplicationem Cameræ ejus, & Religiosarum hujus Conventus Averiensis, a Iesu dicti, suum Episcopatus hujus Conimbricensis Provisorem, Doctorem Bernardum de Fonseca Saraiva: qui personaliter excepit jurejurando firmata testimonia, anno millesimo sexcentesimo vigesimo sexto.
[153] Primum quod examinavit, fuit de terra sepulturæ, per quam facta sunt & fiunt multa miracula, quorum fuit fundamentum; quod cum corpus hujus gloriosȩ Sanctȩ humatum esset ad pedem ejus scamni, [In translatione corporis an. 1577] in quo Communionem sacram Religiosæ excipiunt (sicut ipsa pro sua humilitate petierat, factumque fuerat cum eorum temporum simplicitate, nulla habita ratione tam manifestæ notoriæque sanctitatis, nec etiam conditionis Regiæ ac Principalis) volentibus Religiosis sepulturam ejus condecorare magis (quia aliud nihil sibi videbatur restare, quo possent affectum suum amoremque testari) ipsam transferri fecerint ad medium chori inferioris, posuerintque in sepulcro cooperto veste nigricante ferruginei coloris, cum amore potius quam pompa aliqua, Regiæ ipsius conditioni apta. Factum id est, anno a Nativitate D. N. Jesu Christi MDLXXVII; quando terra, elata de loco sepulturæ, reposita est in quodam testaceo vase, mensuram modii adæquante, cœpitque distribui omnibus postulantibus per decursum anni, præcipue in die anniversario obitus prædictæ Principis, videlicet XII Maji.
[154] [reservata terra sepulturæ,] Singulis autem annis tali die expensa est plus quam quarta pars modii, eo quod ipsum vas positum sit ad ecclesiæ crates, quæ tunc patere solent, ab hora nona matutina usque ad sextam vespertinam, ad satisfaciendum devotioni populari; concurrentibus illuc viris feminisque & parvulis: nemine autem inde redeunte, quin secum ferat de terra ista sancta in chartula: quā religiose asservantes, experiuntur efficacem contra quosvis suos morbos. Est porro notandum bene, quod cadus sanctam istam terram continens, non insistit terræ ipsi, eo quod chorus inferior sit stratus pavimento lapidum quadratorum, [liberaliter quotannis distribuitur,] sic ut nulla prorsus ibi appareat humus: ideoq; habetur pro grandi & evidenti miraculo, quod per tot annos numquā terra illa deficiat, licet in se tam modica, tantumque ex ea jam sumptum sit, auferendum etiam usque ad Indias Orientales, quo variis vicibus missa est bona ejus quantitas, nec non per totam Hispaniam: manetque in hunc usque annum MDCLXXIX in pristino statu, crescens quotannis pro modo consumptionis factæ, multa miracula operante per ipsam Domino Deo. Fuit autē res illa tota authenticata per attestationem quadraginta quatuor Testium, [neque hactenus deficit:] in quibus prima fuit Excellentissima Domina Beatrix de Lara, ab anno ætatis vigesimo in hoc Averiensi Iesu conventu commorata, & oculis suis intuita distributionem solitam fieri in die anniversario.
[155] [eadem in potu sumpta] Didacus Lopez de Sousa, Comes de Miranda, Gubernator Cancellariæ Portuensis, in Regno Castellæ positus, valde infirmatus fuit maligna febri, quæ mox conversa in duplicem tertianam, deinde in simplicem quartanam, ac denique in duplicem, totos quatuordecim menses ei duravit, cum tanto rigore, ut febrile frigus aliquando ipsis novem horis protraheretur: nec ullum malo facere remedium poterant medici, quantumvis multi expertissimique. Eo autem infirmum redegit morbus, ut suaderent ei medici reditum in patriam, eo quod aliam nullam spem sanitatis restaurandæ invenirent. Manebat ille nihilominus: quando rem intelligentes materteræ illius duæ, in hoc Averiensi monasterio Religiosæ, [dispellitur pertinax quartana, semel,] aliquid prædictæ terræ miserunt ad infirmi patrem Henricum de Sousa. Acceptam Didacus aqua diluit, & hanc ipso febrilis accessus die, paulo antequam esset inchoandus paroxysmus, magna cum fide hausit: statim autem ipso die defecit primus accessus, & alter secundo, prius quam haustum salutarem iteraret: tertio autem die iteravit potionem pridianam, nec amplius ægro febris rediit, sed ex tunc omnino cessavit. Quapropter tam ipse Didacus de Sousa, quam ejus medici & quotquot viderunt, rem miraculo adscripserunt: notatusque est dies S. Iacobi, quo id accidit anno MDCXIV.
[156] Idem Didacus, quartanas patiens in urbe Portus, [iterumque.] nonam hebdomadem jam eas ferebat; quando prædictus pater suus Henricus de Sousa rursus paululum ei misit de terra præmemoratæ sepulturæ. Hæc posita fuit sub infirmi cervicali: dumque ibi esset, tremuit ille tribus vicibus: & interroganti quare sibi non præberetur bibenda terra quam pater suus miserat, sicut ei per epistolam significarat; respondit Comitissa uxor ejus, quod ipsam jam habebat sub cervicali: ipse vero jussit ut ea sibi propinaretur in aqua. Dictum, factum: bibit ille ipso quo febrim redituram expectabat die, prius quam eam sentire inciperet: nec ista die eamdem sensit; sed neque postea: quin liber mansit usque in præsentem annum, quo authenticatum miraculum fuit.
[157] [sanatur fluxus sanguinis,] Excellentissima D. Beatrix de Lara & Meneses, vidua D. Petri de Medices, gravi fluxu sanguinis laboraverat spatio sex vel septem mensium: frustraque adhibitis humanis remediis omnibus, cœpit cogitare de divinis applicandis: & quia tunc recollectionis causa degebat in monasterio Averiensi, suggessit ei ex Senioribus Religiosis una, ut fiduciam poneret in Principem Ioannam, ad ipsamque recurreret; futurum forsitan ut Deus, mediante ejus Reliquia, ipsam malo suo liberaret. Ipsa vero continuo rogavit illam sibi adferri: quod cum fecisset prædicta Mater, [admoto Beatæ cingulo,] eadem sese infirma cinxit. Et prima quidem nocte, post consuetum fluxum, febrile frigus sensit, aliquanto quam antea mitius; sequenti vero nocte multo melius habuit; tertio autem die adeo libera fuit ab ista infirmitate, ut usque in præsens eam passa non sit. Unde pro certo habuit D. Beatrix, quod sanitatem receperit per merita Dominæ Principis apud Deum, ad quem receptam illam esse non dubitabat, æstimans fuisse prodigium virtutis.
[158] [uti & dolor unius auris,] Mater Catharina ab Angelis, Religiosa Professa in Conventu Iesu Averiensi, in aure dextra dirissime cruciabatur: cumque in istis doloribus mansisset horas tres vel quatuor plus minus, magna cum fide commendavit sese D. Principi Ioannæ, proposuitque sepulcrum ejus, accensa ante illud lampade, per annum integrum illuminare. Mox allatum est ei cingulum Dominæ: quod cum supra aurem dolentem posuisset, subito & absque mora ulla cessavit cruciatus, plane ac si nullus fuisset, nec unquam postea rediit: id quod prædicta Catharina de Angelis, & ceteræ quæ præsentes adfuerunt Matres, pro grandi habuerunt miraculo.
[159] [item moribunda,] Religiosa quædam ejusdem Conventus, nomine Mater Magdalena de Sepulcro, biennium totum valde ægrotaverat, desperataque a medicis jam jam erat inungenda; quando magna cum instantia portari se petiit ad tumulum Dominæ Principis. Id cum propter nimiam ejus debilitatem primo excusarent Religiosæ, metuentes ne sibi inter brachia moreretur; tandem tamen precibus infirmæ cedentes, morem eidem gesserunt, & juxta tumulum collocarunt. Ægra autem ipsum aperiens, indeque sumens caput Sanctæ & illud amplexans, subito convaluit: atque assurgens in pedes sine cujusquam auxilio, omnibus seipsam monstrabat dicens, Videtis me sanam, & miraculum quod in me operata est Domina Princeps. Veniens autem medicus, eamque sic intuens, obstupuit, [allata ad sepulcrum,] retulitque gratias eidem Dominæ Principi. Ipsa vero, quæ inter brachia aliena accesserat semimortua ad chorum inferiorem, pedibus suis recessit per claustrum, cantando hymnos & laudando Deum. Cumque diebus aliquot sic sana mansisset, denuo relapsa, cito expiravit: quasi Deus voluisset in ea patrare miraculum adeo notorium, per merita gloriosæ istius Principis; ipsam tamen, fortassis propter eadem merita, cito hinc evocare ad gloriam suam.
[160] Dominicus Fernandez, quem Deus sibi habet, cum septennis noctu jaceret in lecto, fuit gressu privatus; & sic impeditus mansit usque ad annum ætatis quartum decimum, [claudus annis septem,] quando cœpit se erigere atque ambulare, innixus subaxillaribus fulcris duobus, pedemque unum attractum gerens, sic ut eo terram non contingeret. Procedente denique tempore cœpit una sola furcilla uti, semper tamen claudicans, & multa foramina in tibiis & cervice habens, nec ullum malis suis remedium inveniens, quantumvis pater ejus Petrus Fernandez multam substantiam ea de causa consumpsisset. Cum autem recurrisset dies Dominæ Principis Joannæ, quæ honoratur mense Majo, ad ipsius Petri Fernandez domum venit quædam mulier, nomine Francisca Sancritaës, rediens ab ecclesia Sanctimonialium Jesu de Averio; dixitque prædicto Dominico sic claudicanti, adiret statim ecclesiam Jesu, ubi omnibus petentibus tangenda dabatur Reliquia sanctæ Principis, quia erat dies ejus festus; quodque faciebat multa miracula, & forte ipsi quoque datura esset sanitatem ad contactum Reliquiarum suarum. Pluribus opus non fuit: egressus domo Dominicus est, [die ejus festo illuc accedens:] ut erat claudicans & cum furcilla; processitque ad prædictam ecclesiam, ubi se commendavit cum devotione magna Dominæ Principi, rogavitque ut tangeretur ea corrigia, qua ipsa solebat corpus cingere. Hoc ut obtinuit, subito etiam obtinuit sanitatem; & qui claudus advenerat, rectis gressibus domum rediit, furcillam suam humero impositam gestans, omnibusque per plateam sibi occurrentibus narrans miraculum, & dicens; Jam sanus sum, jam non amplius claudico, neque claudicabo posthac. Intra paucos autem dies coierunt foramina cervicis & tibiarum, absque ullius medicinæ applicatione. Postea vero didicit opificium lapicidæ & fabri lignarii, illudque tota vita sua exercuit, robustus valde: & dives effectus, accingebatur gladio, ac genuit filios; quamdiu porro vixit, annis singulis observavit festum Dominæ Principis duodecimo Maji, adferens ad sepulcrum multas rosas ac flores, quibus istud eo die inspergeretur: atque hoc modo diu conservavit sanitatem, quam illa intercedente obtinuerat.
[161] Andreza Manuel, uxor Manuelis Andreæ, civis Averiensis, cum recens peperisset filiumque lactaret, [& mamilla periculoso scirro tumefacta.] intumuit ei mamilla dextra, inflammabaturque indurata valde, cum magno ejus cruciatu: quapropter decreverant chirurgi ipsam aperire, ad hoc jam accersiti a marito. Dies erat duodecimus Maji, quando in prædicto conventu celebratur festum Dominæ & sanctæ Principis Joannæ. Prius itaque quam sectionem experiretur mulier, accessit ad prænominatam ecclesiam, & visitavit sepulcrum sanctum. Ibi vidit eam Matrum una D. Angela de Menesez, Sanctimonialis professa istius monasterii; ipsamque vocavit ad crates ecclesiæ, monuitque ut cum devotione commendaret se Sanctæ, quæ datura ei sanitatem esset ad contactum Reliquiæ suæ. Et mox prædicta D. Angela quæsivit bursam, in qua erat cingulum coriaceum quo Sancta Princeps succingebatur, & imposuit mamillæ dolenti, facto insuper signo Crucis. Ipsa vero diffibulans pectus, ad nudam carnem applicuit bursam: & statim cessaverunt dolores, mamillaque detumuit, ad alterius sanæ similitudinem se reducens. Ita integre sana domum regressa, nullam postid medicinam adhibuit, vel chirurgorum alicui pectus nudavit.
[162] Maria Rangel, ancilla Sanctimonialium intra monasterium Jesu Averii, duplici tertiana plusquam octo mensibus laboraverat; iisque tam dense sibi invicem succedentibus, & adeo diu durantibus, ut nec cibo quidē sumendo spatium ipsi indulgeretur. [Item tertiana duplex appensu ad collum terræ] Cumque remedia humana omnia frustra tentasset, commendavit ex animo sese Sanctæ Principi: & magnam in meritis ejus fiduciam collocans, petiit adferri sibi de terra sepulturȩ ejus. Hæc autem intra chartulam cervici alligata ipso rigoris febrilis tempore, eumdem continuo cessare fecit: neque porro perrexit morbus aut reversa est febris, sed omnino sanam puellam dimisit; quod merito habitum fuit pro maximo miraculo, ad gloriam ipsius Sanctæ.
[163] [octennis puella admoto cingulo:] D. Maria Beatrix de Lara, filia D. Ludovici de Noronia, qui fuit Marchio Civitatis Regalis, octennis educabatur Averii in domo D. Beatricis de Lara & Menesez materteræ suæ, quando ei intra horas viginti quatuor advenerunt tres febriles accessus, & de aperienda ipsi vena consultabatur. Sed nolens id pati matertera, petiit adferri sibi cingulum Principis & Dominæ Joannæ. Res mira! Statim ut istud admotum fuit, cœpit e capite infirmæ sudor erumpere, & recessit febris; quemadmodum domesticæ omnes matronæ & famulæ testabantur, uti & Capellanus; agnoscentes grande id fuisse miraculum Sanctæ Principis. Etenim infirma eo adducta erat intra prædictas viginti quatuor horas, ut mors omnino timeretur; jamque per domum audirentur lamenta & complorationes, tamquam in re desperata: nec opus fuit sanguinis missione, de qua inter medicos loci consultabatur.
[164] [ac periculosus tumor,] Matri Aloysiæ de Rosario, Sanctimoniali Professæ in conventu Jesu Averii, natus est in costis abscessus, quem aliqui dicebant esse cancrum, pertingentem usque ad extimam partem scapulæ, Scirrhum vocabant alii. Durus hic tumor mansit ei per quatuor annos integros, nihil proficientibus quibuscumque remediis. Cum ergo neque sanguinis missione creba, neque emplastris, neque purgationibus quibus utebatur, quidquam profici vidit, proposuit cum fide & instantia se commendare sanctæ Principi Joannæ, instituendo novendium ad ejus sepulturam; quod & fecit, totos novem dies circa tumulum transigens, supplicando, ut quoniam tam excellens fuit Dei famula, [post novenam ad sepulcrum.] impetraret sibi ab eo remedium mali quod patiebatur: continuoque invocabat eam, nunc suo appellans nomine, nunc Sanctam Principem inclamans. Absoluta autem novena, biduo post invenit se prædicta infirma sanam ac liberam a molesto illo tumore, reduxitque se caro ad eumdem qui totius corporis erat coloram, nec ea parte ullus unquam dolor perceptus est amplius: quod tanto certius miraculum creditum fuit, quanto pertinacius medicinis omnibus restiterat malum, nulla ratione curabile, sicut medici & Sorores testantur, quotquot abscessum viderunt & curaverunt.
[165] [Curantur: febris,] Mater Isabella de Jesu, ejusdem conventus Religiosa, patiebatur quosdam accessus febriles, qui ei magnam quotidie creabant molestiam, unde etiam valde affligebatur. Petiit ergo terram de sepultura Sanctæ Principis, quam aqua diluit, bibitque ipso tempore quo expectabat accessum consuetum: & ex ea hora mansit libera. Eadem Religiosa, aliquando ultra mensem odontalgia gravi laborans, & veniens in memoriam beneficii antea ab ipsa Sancta accepti, mediante ejus terra sepulcrali; iterum eamdem sumpsit, [dolor dentium,] rogans ut se ab istis cruciatibus liberaret; ipsoque articulo temporis sanata, rem habuit pro miraculo, non tamen vulgare ausa fuit, quousque coram Provisore testimonium dedit veritati.
[166] Mater Aloysia de Rosario prænominata, quodam die Communionis descendens ad communicandum per gradus, tam horribiliter lapsa de scalis est, ut loquela destituta, nequiverit alias ad sibi succurrendum inclamare: [de scalis prolapsa,] erat autem quasi contrita tota, nec poterat magis movere pedes aut erigere brachia, quam si membris omnibus capta foret. Tunc accurrit ad eam soror sua germana, Mater Maria Henriquez; ipsamque inter brachia detulit ad sumendam sacram Communionem: deinde accersiti sunt medici atque chirurgi, qui jusserunt ei secari venam. Prius tamen quam hoc fieret, commendavit se illa, ut devotius potuit, sanctæ Principi, dicens; Domina, si a Sponso tuo impetraveris mihi sanitatem horum brachiorum ac tibiarum, sepulturam tuam quotannis in die vestri sanctissimi transitus circumdabo candelis, sicuti feci hactenus, postquam me curasti a cancro meo. [indeque brachiis ac tibiis debilis.] His dictis, subito sensit omnem sibi evanescere dolorem a brachiis tibiisque; & magna cum agilitate Stationes, quæ solent in hoc monasterio diebus Communionis obiri. Ceterum, ut erat verecundioris naturæ, multa alia beneficia reticuit, quæ ipsi fuerunt facta a sancta Principe: videlicet, quod aliquando ipsam liberaverit a percussionibus capitis, quas magno cum dolore patiebatur, aliisque pluribus infirmitatibus.
[167] Hieronyma Ferras, famula Sanctimonialium intra Conventum Jesu Averii, [Sanantur, ingens cruciatus coxæ,] duobus aut tribus annis cruciabatur in una coxarum, sic ut in magnos ejulatus erumpere cogeretur: quapropter in die transitus sanctæ Principis duodecima Maji, circuivit ipsius sepulturam, reptando flexis genibus. Hoc cum tertio fecisset, surrexit in pedes alacris, & dixit; Nihil amplius doleo: sana sum: miraculum, miraculum, quod sancta Princeps operata est in me. Et numquam amplius prædicta Hieronyma sensit ejusmodi cruciatus, aut aliud quodcumque incommodum in tibiis. Quando autem reptabat circum sepulcrum, non poterat id facere absque ejulata & lacrymis, propter vehementiam dolorum, eo die intensiorum solito: unde etiam compassionem ingerebat omnibus, ejus clamorem audientibus: ideoque nemo dubitavit, quin esset casus adscribendus miraculo, propter ipsius curationis subitationem. Conversus igitur clamor est in vocem gaudii ob sanitatem, intercessione sanctæ & gloriosæ Principis impetratam.
[168] Mater Maria Henriquez, Sanctimonialis Professa sæpedicti Conventus, [febris hectica phthisim causans,] patiebatur tertianam, cui levandæ experta fuerat purgationem & sanguinis minutionem: quod tamen nihil profuit, per totos viginti dies, quibus sic ægrotavit, manenti in eodem statu. Tum petiit afferri sibi cingulum sanctæ Principis, eoque se cinxit tempore ipsius frigoris: & continuo cessavit tremere, ac deinde remansit a morbo isto libera. Quare, in gratiarum actionem, posuit duodecim cereos accensos circum sepulcrum Sanctæ, in die sui transitus: mox autem a recepta sanitate miraculum sua voce publicavit.
[169] D. Beatrix de Lara, colicos dolores vehementissimos patiens, [dolor colicus,] & recordata quomodo per sanctam Principem curata fuerat a fluxu sanguinis, ejusdem cingulum sibi petiit commodari: quod cum supra ventrem ipsa sibi posuisset, statim sanam se sensit. Mater Paula a S. Hieronymo gravem patiebatur infirmitatem, [incommoda varia.] quotidie bis recurrentem: sed utens terra Sanctæ, sanitatem recepit. Anna a Præsentatione, adhuc Novitia, talia patiebatur symptomata, ut omni sensu privata remaneret. Allata eidem est imago Sanctæ, & ipsa huic se commendavit; eademque hora liberatam se sensit, nec tale quid deinceps est passa. Ejusdem Novitiæ nepotulus quidam in oppido febricitabat, cui ipsa remedium quæsivit apud mediatricem suam, reperitque: nam appensa ad collum ægri Reliqua Sanctæ, statim discussit febrem, & puerum sanum fecit. Eadem celeritate sanitatem recepit Soror Francisca a Cruce, vehementer afflicta febri quadam frigida cum delirio: utrumque enim malum ei cessavit, statim atque capiti appositum fuit cilicium, quod Sanctæ in usu fuerat.
[170] Alia Religiosa tribus mensibus lecto decubuerat, degenerabatque in phthisim malum, [trium mensium clinica,] eo quod puncturæ febriles nullam ei requiem dabant. Et quia morbus judicabatur ex sanguine corrupto procedere, aliud nullum adhibebatur remedium, quam venæ sectio crebra; unde, exhausto in hunc modum vitæ fonte, paulatim consumebatur infirma. Sed quædam ejus amica, cingens ipsius caput velo, quod sibi ex supellectili Sanctæ servaverat, remedium ei fecit: depulsaque punctura, perfectam dedit sanitatem. Gaspar Rodriguez, [moribundi duo,] oppidi Averiensis inquilinus, jam extrema Unctione munitus, salutem recepit cum aliquantula terra de sepulcro accepta. Anna etiam Barboza, Esqueriæ commorans, ad ultimum mortis articulum deducta erat a gravissimo morbo: sed ei in vita servandæ suffecit corrigia, qua Sancta cingebatur.
[171] Ludovico Freiræ de Andrada, purgatorium quoddam febrilium æstuum atque algorum patienti, [alii tres ægri.] appensa de collo fuit Reliquia Sanctæ, quæ hominem statim sanum fecit, mediante qui eidem supervenit vomitu. Graviter etiam ægrotabat quidam pauper, serviens in mola monasterii Averiensis, appropinquabatque ad portas mortis, quando Matres ejusdem monasterii miserunt ei Reliquiam Sanctæ: quæ tam repentinam sanitatem infirmo attulit, ut non tam convalescere, quam resuscitari videretur. Ab insula Materia misit quidam, multis diebus æger, ad Conventum oppidi Averiensis, petitum Reliquiam aliquam sanctæ Principis Joannæ, eo quod sibi dictum in somnis esset, quod ea mediante sanaretur: sicut etiam continuo factum est, mox ut illa ipsi allata fuit.
[172] Cum Mater D. Hieronyma de Castrofreira, hujus monasterii Pfofessa, [Inductus olim sarcophago pannus,] & in eodem bis Priorissa, valde esset infirma, & singulis octo diebus pateretur febrem integræ unius diei; quæ numquam desinebat ipso in termino reverti, & propter vehementiam sui accessus valde affligebat ægrotam, eoque magnam ingerebat solicitudinem; ad solam invocatioem Sanctæ convaluit. Multi jam transierant anni ab ejus morte, [post annos 90 reperitur integer.] volens autem se gratam ei ostendere, ut erat nobilis, nihil magis congruum reperit, quam sepulcrum ejus, quod eatenus panno laneo nigro operiebatur, insternere sericeo colorato. Cum ergo vetus stragulum auferretur, admirationi omnibus fuit, quod per annos nonaginta quibus istic jacuerat, adeo nihil osset consumptum, quam si recenter positum fuisset. Magnum ea res gaudium omnibus Sanctimonialibus attulit, exinde intelligentibus, quantum deberent viventia illius domus membra ab ejus inercessione sperare, quæ sic servabat inanimem ejusdem domus supellectilem.
[173] [Priorissa videt Beatam, totam lucidam] Neque hic silentio prætereundum est, quomodo Domina nostra & sancta Princeps apparuerit Matri Priorissæ Mariæ de Atayde, quod inter ceteras illius apparitiones, ideo scriptum non fuit, quia jam habebatur aliis chartis consignatum. Dilexerat vehementer D. Infanta magnique semper fecerat Matrem istam: ideoque hæc vicissim magno ejus, quam cælum abstulerat, desiderio tenebatur, & erat inconsolabilis luctus, quo decessum ejus deplorabat. Quadam ergo nocte post Matutinas, cum illa in oratione persisteret (nam dormiendi facultatem abstulerat dolor) quadam somni similitudine abrepta a sensibus, vidit Dominam Principem, in habitu supra nivem albo; quæ amanter ipsam reprehendebat, quia lugebat ut mortuam, quæ viveret vitam beatam atque securam. Nemo, inquit meam mortem deploret: cito enim ea fieri videbuntur, propter quæ dicatis, quod fuerim ista mea morte beata. Confirmata fuit veritas visionis hujus: vix enim quatuordecim menses transierant, [deque maturo obitu suo lætantē.] quando infeliciter obiit Princeps Dominus Alfonsus, in oppido S. Irenes: quod si tunc vixisset Domina Princeps, procul dubio novos insultus debuisset sustinere a populis, ipsam ad capessendam Regni successionem vocaturis. Voluit ergo Deus Dominus noster liberare eamdem ab isto novo martyrio; nulla enim re magis pobare poterat amorem suum erga dilectam illam Sponsam, quam prius eamdem evocando ad æternam beatitudinem.
[174] Multa alia miracula operatus est Deus per merita sanctæ Principis Joannæ, [Cur alia plura scripta non sint.] quæ tamen omittuntur, tam causa vitandæ prolixitatis, quam quia necdum sunt authenticata. Multo etiam plura exciderunt e memoria, propter humilitatem ipsarum Religiosarum, quæ cum prædicta Sancta vixerunt & conversatæ sunt: quæque magis credebant se obligari ad imitandas ejus virtutes, quam ad publicandam ejusdem sanctitatem. Et hoc probat etiam ipse locus & modus sepulturæ, quam ipsi dederunt: quandoquidem, licet non fuisset Sancta, sicut in ejus vita ac morte apparuit; tamen, quia filia erat Regis, debebant eam honorificentius inhumare. Verum speciali dispositioni divinæ totum id censeo adscribendum, nec non quod ista gloriosa Sancta hactenus non fuerit beatificata, cum essent tot Reges qui id efficere potuissent. Sed videtur quod Deus etiam in ipsa gloria velit rationem habere humilitatis, quam Infanta semper coluit in hoc seculo: ipsi sit laus & honor in secula. Amen.
[175] Hæc omnia fideliter ex originalibus Conventus Averiensis descripta fuisse, [Fides ecgraphi Averio, missi.] testabatur fide publica & sua Regii Notarii manu atque signo, Joanñes Gomez, die XXX Maji MDCLXXIX; attestantibus eidem, per manus propriæ subscriptiones, Dominico de Macedo, item Notario; & Sorore Isabella de Conseyas, Priorissa: nec non Collegii nostri Eborensis & Academiæ Rectore, Antonio de Macedo S. I. anno eodem, die IV Octobris, quo istæc nobis mittenda curavit, propriis ipsarummet Sanctimonialium manibus exarata. His ut fuit laborandum, in assequenda vera lectione antiquioris scripturæ ac linguæ, utriusque ab hodierna haud parum discrepantis; sic ad ortographiæ Regulas (ut fere mulieres solent) non scrupulose exercitatæ, & nec unam quidem interpunctionis notam doctæ adhibere scribendo; ita non parum laboris mihi fecerunt transferenti, ac sæpe necesse habenti divinare, divisis aut conjunctis perperam unius vel plurium dictionum syllabis, & commutatis non raro vicini soni litteris. Si quis igitur præsentem translationem cum originali Lusitantio conferens, aliquid melius exprimi posse ac debere notaverit, suasque observationes dignetur transmittere, gratiam nobis magnam præstiterit, libenter in primi semestris Supplemento correctionem faciendam indicaturis. Interim adeat Lector Supplementa quædam & Correctiones, ad calcem hujus Appendicis ponendas, ubi inveniet Allocutionem iteratam, occasione nominati superius num. 155 Didaci Lopez de Sousa, Comitis Mirandensis, qui Illustrißimi Archiepiscopi pater fuit.
APPENDIX AD DIEM DECIMAM TERTIAM MAII.
[Errata]
Pag. 185 col. 1 post lin. 2, addantur, SS. Rasius & Anastasius Martyres, Romæ a S. Bonifacio IV translati.
Similiter ibid. post lin. 9 collocetur.
S. Rastragena, Virgo Martyr Contiaci, in Tardanensi Galliæ tractu.
Et linea 4 a fine inseratur.
S. Gemma, Virgo reclusa prope Sulmonem in Aprutio.
| Ibid. inter Prætermissos col. 2 ante S. Elphegum addatur — B. Petrus Regalatus, Ordinis Fratrum Minorum de observantia, Aquileriæ in Castella veteri. Hic anno 1684, ex indulgentia Innocentii XI, publicum cultum per suum Ordinem totum obtinuit; qui prima vice ei ipmpensus est Romæ Aram-cæli cum Octava, idque hoc die: quem deinceps tenendum mandare Pontifici placuit, licetobierit, quando dedimus Vitam, alias huc transferendam, | XXX Martii. |
| Pag. 187 col. 1 sub medium dele S. Gemmam, atque hæc substitue — Martyris Secundiani nomen hoc die inscribitur vetustißimo Ecclesiæ Carthaginensis Kalendario Tom. 3 Analect. Mabilionis, qui propterea quod Sanctus iste alicubi etiam vocetur Episcopus Martyr, observat, alterum quoque ejus nominis Episcopum loci in Thambæis dicti a S. Cypriano indigetari. Ast Martyr ille, una cum aliis ex Hieronymiano refertur a nobis, velut plurium primipilus, | XIV Maji. |
DE S. VICTORE ET SOCIIS.
Victor, Martyr Polentiæ (S.)
Saturninus, Martyr Polentiæ (S.)
Alexander, Martyr Polentiæ (S.)
Agrippa, Martyr Polentiæ (S.)
Ageres, Martyr Polentiæ (S.)
Cyrilla, Martyr Polentiæ (S.)
Savinus, Martyr Polentiæ (S.)
Credulus, Martyr Polentiæ (S.)
Maximus, Martyr Polentiæ (S.)
Gagus, Martyr Polentiæ (S.)
Pag. 202 Commentarius hic distinguatur in plures numeros, fiatque col. 2 lin. 8.
[Volaterris Patronus his potius esse videtur, quam qui Mediolani passus.] 2 His positis inquirēnda palestra — & lin. 5 a fine & lin. 3. Colitur hoc die inter Patronos Volaterranos — de eo egimus ad VIII Maji — ac porro adde — Hoc autem eo minus nunc mihi videtur credibile, quod animadvertam iter Callixti II, e Gallia euntis Romam, gratis Mediolano duci. Erat enim is, cum eligebatur, Cluniaci in Burgundia; indeque, non per Sabaudiam ac Pedemontium terrestre iter instituit, sed (sicuti in Vita ejus, per Pandulfum coævum scripta, legitur) Cluniaco ventum in Provinciam est, in qua S. Juliani ecclesiam, & cellam Psalmodiensis cœnobii idem Pontifex nimis solenniter dedicavit (sunt autem hæc loca recto ad mare itinere secundum dexteram Rhodani ripam) inde per S. Ægidium, qui locus æstuariis Rhodani ejusdem imminet, Romam non multo post sanus & incolumis rediit: adeo ut nihil verosimilius sit, quam conscensa istic navi in Liguriam trajecisse. Ad hujus portum aliquem appellenti potuit datum esse caput S. Victoris, eo allatum Polentia, ad Sturæ Tenarique confluentes, [Miles Capiti injurius graviter punitur.] media inter Fossanum & Albam Pompejam via; atque ita navigationem continuasse Pontifex Pisam vel Liburnum usque, a quo extremo portu solum XL p.m. Volaterræ distant. Cum ergo ei Victori, qui hodie colitur, faveat identitas festi apud Volaterranos, ut dies non dicatur ex vano electus, malim huc referre quod de prædicto capite sic ait Vghellus. Silentio præterire non debeo insignem casum, quo Martyris gloria commendetur. Anno enim MDXXIX quo tempore Carolus V ac Clemens VII Florentiam obsidione cinxere, receptis a Florentinis Volaterris Ferruccio Duce, Bartolus Tedaldus Florentinorum Commissarii nepos, cum diriperetur civitas, S. Victoris caput rapuit, ac Ferruccio obtulit, ut argentum detraheret; qui religione tactus a sacrilegio abstinuit. At temerarius adolescens, sequenti die sceleris pœnas sensit. Sub talo enim primum leviter exulcerata cute, ac dein induta crusta, tanto incendio pes cœpit ardere, ut retorridas ac perustas carnes intolerabili prurigine ipse sibi laniaret; maloque ad crus serpente, intra octo dies, funesto illo supplicio absumptus est.
DE SS. RASIO ET ANASTASIO MARTYRIBUS A S. BONIFACIO PP. IV TRANSLATIS
ROMÆ IN ECCLESIAM S. MARIÆ AD MARTYRES.
RELATIO HISTORICA.
De nupera eorumdum inventione & translatione.
Rasius Martyr, Romæ a S. Bonifacio IV translatus (S.)
Anastasius Martyr, Romæ a S. Bonifacio IV translatus (S.)
D. P.
[Dedicato hac die Pantheo,] Bonifacii Papæ IV Acta si requiras ad XXV Maji, quo die inter Sanctos relatus colitur, multa leges de Pantheo Agrippæ, per eumdem repurgato, atque in honorem Dei Genitricis Mariæ omniumque Sanctorum Martyrum dedicato, unde & nomen factum S. Mariæ ad Martyres, vulgo ab ipsa ædificii forma S. Maria della Rotonda. Addit Baronius, in ejus Ecclesiæ Ms. Codice lectum sibi, illata illuc esse duodetriginta curribus ossa Sanctorum Martyrum, e diversis Urbis cœmeteriis effossa, solenniterque comportata, & decentissime collocata. Anastasius Bibliothecarius, ejusmodi Pontificum acta, quæcumque potuit reperire, solitus haud indiligenter notare, nihil simile asserit: solum ait, [multa quidem Martyrum corpora illata illuc ducuntur.] quod Bonifacius petiit a Phocate Principe templum, quod appellatur Pantheon, in quo fecit ecclesiam S. Mariæ semper Virginis & omnium Martyrum. Narrat etiam, quid Benedictus II, Gregorius III, Adrianus I; Romani Pontifices, ad ejusdem ecclesiæ vel ornatum vel conservationem contulerint, absque ulla Sanctorum corporum illuc facta translatione; & Octavius Pancirolius, in Thesauris absconditis Vrbis Romæ, de ipso Pantheo ejusque Dedicatione prolixius agens, idem quidem 'quod Baronius manuscriptum allegat, sed negat cujusquam nomen notatum haberi, præterquam duorum, qui sunt in ipso altari, Sanctorum scilicet Rasii & Anastasii. Quorum quia nullus proprius Natalis celebratur, [sed solum nominantur isti duo.] hunc eis diem relinquendum putamus, quo istic primum fuerunt collocati; cum is fuerit olim toti Vrbi festißivißimus, priusquam Omnium Sanctorum festum die 1 Novembris agendum institueretur. Placeat ergo nuperam eorumdem inventionem ac translationem accipere ex Italica Relatione Dominici Vivæ, Canonici & Sacristæ Majoris in ipsa ecclesia, anno 1675 Romæ impressa.
[2] Res vere prodiosa fuit, quod hoc ipso Jubilæi anno MDCLXXV, [quorum arca prid. kal. Ian. 1675.] quo Indulgentiæ plenariæ a summo Pontifice propositæ fuerunt omnibus præscripta per Bullam impleturis, reperta sint Venerabilia corpora Sanctorum Martyrum Rasii & Anastasii, in ecclesia vulgo Rotundæ dicta… una cum Crucula argentea inaurata, nonnullisque Reliquiis instructa, cum quibusdam characteribus Græcis sed vetustate consumptis nec amplius legibilibus. Inventa sunt etiam quinque vasa crystallina, plena ossibus Martyrum, quorum distinctior notitia per crebra Romanæ Urbis excidia periit. [sub altari reperta,] Reperta sunt autem prædicta duo Corpora sancta ultimo Decembris proxime præteriti, occasione consilii capti de restauranda ac repolieuda fronte altaris majoris. Cum enim intra ipsum altare reperissent fabri magnam copiam luti, invecti ab exundante frequentius Tiberi, ipsumque exhaurirent; repererunt vetus quoddam armariolum, in modum operculi sepulcralis formatum: quod aperientes & curiosius inspicientes, viderunt intus arcam plumbeam. Moniti ergo Ministri ecclesiæ, crediderunt alicujus Sancti corpus ibidem contineri: neque sua eos opinio fefellit. Etenim repurgata aforis arcula hanc sibi insculptam notitiam exhibuit. [cum inscriptione.] Corpora Sanctorum Rasii et Anastasii, cum aliis Reliquiis hic recondita a Bonifacio quarto.
[3] [& aperta 15 ejusdem mensis,] Hac de re certiores mox facti sunt Eminentiss. D. Cardinalis Carpenia Vicarius, & Illustriss. D. Vices-gerens: quorum hic die XV currentis Januarii ad ipsam ecclesiam veniens, capsamque prænotatam aperiens, reperit in ea, præter ipsorum Martyrum Sanctorum Reliquias, septem ampullulas sanguinis atque tres nummos vetustate corrosos, sic ut legi litteræ non potuerint: insuper reperit capsellam plumbeam priori inclusam, longitudine palmi sic inscriptam. De Ligno sanctissimæ Crucis ✠ de Reliquiis Sanctorum Apostolorum Petri et Pauli, Zenonis et Sociorum, ac Longini Martyrum. Obserata porro iterum capsa coram Illustriss. D. Vicesgerente, & relatione facta Eminentiss. D. Carpeniæ Vicario, venit hic ipse quarto post die cum nonnullis Prælatis, sibique jussit recludi tam arcam quam capsellam præfatas, omniaque uti jam dictum est reperit. Itaque post meridiem diei prædicti (Cujus autem? [19 recognoscitur a Card. Vicario,] an XIII Maji? aliam certe diem in toto impresso non reperio nominatam, idque in principio hic omisso: an vero quarta post XV Ianuarii, id est XIX?) post meridiem, inquam, prædictæ diei ducetur Processio, honori istarum Sanctarum Reliquiarum indicta, cum interventu Prælatorum ac parte Cleri & Nobilitatis, egressura ex ipsamet ecclesia Rotundæ, & circumducenda per præcipuas istius viciniæ vias; scilicet ad S. Eustachium, inde per Speciariam, ad Sanctos Apostolos, [processionaliter circumducenda.] & S. Claram, tum per viam Cæsarinorum, secundum ecclesias Jesu ac S. Marci, denique per viam Cursus ad ædem S. Ignatii, itaque regredietur unde exiverat. Quæ sic facta esse nihil dubitans, libenter discam quo fundamento in titulo Italicæ Relationis appellentur, non solum Martyres, sed etiam Presbyteri, cum id in epigraphe ipsius arca non legatur.
DE S. CHRISTANTIANO.
Christantianus, Martyr Asculi in Piceno (S.)
Pag. 203 adde sequentia —
[Cultus apud Ferrentanos,] Prodiit Patavii an. 1673 Sebastiani Andreantonelli Canonici Asculani, de civitatis illius Historia, opus postumum; cujus liber quartus initium sumit ab enumeratione Sanctorum ac Beatorum Vrbis, ubi pag. 106 agitur de S. Christantiano, & eadem fere omnia quæ supra retulimus continentur: diciturque ex tabulis Ecclesiæ Asculanæ patere, quod dies festus agatur III Idus Maji. Tunc addit Auctor: Percepi insuper quod oppidum est in Ferentanis sive Caracenis, ubi ad Sanctorum Emygdii & Christantiani, Asculi Patronorum honorem, adhuc num extat templum, multo ære constructum; ibique fama est Asculanos quosdam diu consedisse, patriisque Sanctis dicasse templum. Retulit id nobis Andreas Cavutius Asculanus, e familia S. Francisci Capucinus, vir tempestate nostra inter Theologos & sacros Concionatores perquam celebris. Sunt autem Ferentani & Caraceni, Italiæ populi Ptolomæo, intervallo XL m. p. Asculo distantes, in Aprutio Citeriori. Ferdinandus Vghellus tom. 1 Italiæ sacræ col. 487, inter Reliquias, quibus ditatur Ecclesia Cathedralis, refert ossa D. Constantini Levitæ & Martyris: quem esse ex vicinia nominis errorem reor, cum Asculanorum nemo alicujus Constantini meminerit.
DE S. ONESIMO EP.
Onesimus, Episcopus Suessionensis in Gallia (S.)
Pag. 204 post medium — translatas fuisse — sic perge — Hujus translationis, de qua nullamdum alibi mentionem inveneramus, certiores nos fecit Claudius Castellanus Canonicus Parisiensis, asserens, quod Duncaredii (sic enim antiquitus appellabatur quod hodie Donchery, est que oppidum ad Mosam inter Macerias & Sedanum, præcipuam ecclesiam habens S. Onesimo sacram) quod, inquam, Duncaredii vidit anno MDCLXXXII capsam ipsius argenteam, & Maceriis in æde S. Nicolai dicatam nomini ejus capellam.
DE S. SERVATIO EP.
Servatius, Episcopus Tungrensis, Trajecti ad Mosam in Belgio (S.)
Pag. 209 col. 2 lin. ult. sic lege — IV Februarii, ubi de S. Veronica (ut appellant) tractavi §. 5.
Pag. 211 col. 2 lin. 3 adde — Recte autem monet Baronius, pro Maximo, videri originaliter scriptum, fuisse Maximinum; idque ex quodam Græco exemplari confirmat. Certe convenientißimum fuit, ut ex eadem primæ Belgicæ Provincia primarii duo Episcopi, Tungrensis scilicet & Trevirensis, assumerentur ad eam legationem, qui sub Constantino Iuniore præcipuam tenuerant auctoritatem.
Pag. 213 num. 14 lin. 1 — in tractatu præliminari ad hunc Tomum egimus — l — in tractatu præliminari ad septimum Tomum Maji agemus.
[festum Visionis S. Servatii,] Pag. 216 num. 24 adde. — Interim ex uno Canonicorum Trajectensium intelligo, haberi in antiquo ipsorum Breviario (non addit quo die) festum Visionis S. Servatii, sub ritu duplici, ubi agitur de Clavi, quam S. Servatio S. Petrus tradiderit. Ego tale nihil invenio in vetustißimo quod penes nos est impresso: & merito miror, cur qui istud festum instituerunt, non etiam meminisse voluerint Baculi Pastoralis, eidem Sancto traditi ab Angelo Tungris, uti aiunt. [cum memoria clavis cui virtus contra sorices.] De Clavi ipsa ait Leurenius noster infra laudandus, quod inter alia valuit abigendis ex agro soricibus: cujus rei experimentum viderint, Hasbania, Taxandria, Westphalia; per quas cum designati a Clero Trajectensi eam detulissent, viderunt in reditu soricum acervos interemptos, Clavis præsentia. Hanc, inquit idem, cum sublatam horrerent fures auferre longius, & inter vepreta abjecissent, Clerus post tridui jejunium per agros inquisitum processit; Sanctosque sigillatim invocans, [Eadem miraculo reparata.] avium super eam gregatim collectarum indicio reperit, sed fractam nullaque arte humana reparabilem: ideoque perplexus, jussus est ab ipso S. Servatio confractas partes cum occidente sole in ara deponere, & cum surgente integram recepit.
Pag. 217 n. 26 lin. antepen. — indicavimus, l. — indicabimus in exegesi præliminari ad Tomum septimum.
Pag. 219 num. 33 adde, ut pag. 681 f.
Pag. 229 Annot. d lin. 1 — In hac parva crypta. — & lin. 5 — MC, l MI — ac denique lin. ult. ejusdem Annot. — Ducis, l. Comitis.
Pag. 231 ad finem appone —
80 Claudat hunc Commentarium Joannes Leurenius noster, in Coloniensi Collegio clarus politiori litteratura, qui postea Aquisgranense & Confluentinum Collegium rexit. Hic nonnulla in se S. Servatii expertus beneficia, Vitæ rerumque ejus mirabilium epitomen collegit, ac tacito nomine Coloniæ edidit, septimo ante suam mortem anno, Christi MDCXLIX, [Recentiori Vitæ scriptori.] atque eam sic conclusit. Sacerdos qui hæc scripsit, Trajectum ad B. Servatii tumulum devotus adibat, hiemante cælo, via lutosa ac lubrica, neque viribus tam molesto itineri conficiendo sat firmus, & alias in viis longe facilioribus dejici solitus: ope tamen Patroni sui ita confirmatus est, ut per avia deviaque, imperitum secutus ducem, in multam noctem ambularit. Mane postero, ad sacrum ejus tumulum Missam dicturum subiit cogitatio, [ad Sancti tumulum sanatur brachium:] affectum stupore brachium (quod jam per aliquot menses ægre, & non sine acuto sæpe dolore movebat) eidem Sancto commendandi. Itaque cum ad finem Sacri, ad Verbi incarnati reverentiam, se inclinaret, veritus ne postea deesset occasio, extento dissimulanter affecto brachio, Sancti tumulum venerabundus attigit, ac postea discusso languore veterem vigorem rediisse sensit; levibus solum rarisque puncturis, sensim tamen evanescentibus, accepti beneficii memoriam altius animo impressit.
Pag. 232 & seqq. de S. Joanne Silentiario, adde Notata, sicut habentur in App. pag. 681 sub finem & pag. 682.
Ibidem post Commentarium de S. Ioanne ponatur.
DE S. RASTRAGENA VIRG. MART.
CONTIACI IN TARDANENSI GALLIÆ TRACTV.
Rastragena, Virgo Martyr Contiaci, in Tardanensi Galliæ tractu (S.)
D. P.
Tardanensis, inter Remos & Meldas celebris Pagus, pluribus quæ complectitur oppidis Contiacum accenset, vulgo Coincy, vel Coinssy, quod æquali fere ex intervallo leucarum trium quatuorve respiciunt alia ejusdem Pagi famosiora oppida, Castellum-Theoderici & Fera. Huc cum venisset annis abhinc non multis Claudius Castellanus, Canonicus Parisiensis, ingressusque ecclesiam loci primariam, amplam valde, & Monachis Cluniacensibus sub titulo Prioratus quondam servientem; post majus altare reperit operis vetustißimi capsam: quam qui nunc tenent Clerici, S. Rastragenæ appellant; eique Officium faciunt totum de Communi Virginis & Martyris, nec de ea quidquam norunt amplius. Nomen barbarum, & (quantum judicare possum) Francicum, verosimile mihi facit, pudicitiæ potius quam fidei causa illatam Virgini mortem, gloriosum Martyris Titulum eidem peperisse. Videtur autem nomen compositum ex Teutonicis vocabulis duobus, Rast vel Rust, quies, & Draghen portare: nisi conflatum vocabulum credere malis, ex duobus oppositæ significationis adjectivis Ras, velox; traghe lenta, addita vocula tertia êne, una; ut Ras-trag-êne, reddatur, Eadem velox & lenta. Prædictam ecclesiam Commendatarius Prior nunc tenet, idemque Canonicus Parisiensis, Franciscus Bochart, pronepos Domini Bochart primi quondam Præsidis in Parlamento Parisiensi atque ex filia nepos Domini d'Aligre, non ita pridem Magni Franciæ Cancellarii. Is si quid amplius de Sancta illa, sua (ut sic loquar) Domestica eruderaverit, libenter hujus operis Supplemento inseremus: interim notitiam cultus debemus Auctori Kalendarii Spiritualis anni MDCLXXXVI Gallice Parisiis editi, pro civitate Parisiensi locisque circumjacentibus; causam autem relati istic tali die festi docuit nos prælaudatus Castellanus.
DE S. ROLENDE VIRG.
Rolendis Virgo, Garpiniæ in Comitatu Namurcensi (S.)
Pag. 243 in titulo GARPINIÆ — l. — GERPINIÆ — Num. 4 lin. 12 — de Sanctis Namurcensibus — dele 4 lineas usque — Auctor vixit — deinde ad finem adde — [Vita ex Mss. Gallice reddita, semel]
[5] Eamdem Vitam cum in ipsius Gerpiniensis ecclesiæ veteri Ms. reperisset Mag. Crispinus Paradis, ibidem Curatus, primus in Gallicam linguam convertit; &, una cum septem miraculis, anno MDXX, edidit Namurci; ut colligitur ex approbatione Ordinarii, I. Roberti, Vicarii Namurcensis, recusa in altera ejusdem Vitæ editione, quam se meliori ordine ac phrasi renovasse præfatur Aubertus Ghiselin, San. Dionysiani prope Montes Hannoniæ cœnobii Religiosus, atque anno MDCLXX ibidem Montibus excudi fecit; & hinc septem illa miracula accipiemus. Iisdem subjungemus alia, accepta ex altera similiter Gallica Vita, [iterumque cum miraculis,] quam Franciscus Zutman, Canonicus & Examinator Synodalis Leodii, curavit imprimendam anno MDCLXVII; professus imprimis adjutum se Manuscriptis Mag. Ioannis de Brugis, quondam in ecclesia Cathedrali Namurcensi Decani.
[6] [Iuxta Leodium capella] Ex hujus Vitæ cap. 7 intelligimus, in suburbio Leodiensi Abbatiam Sanctimonialium Benedictinarum esse, apud quas Capella & super aram imago S. Rolendis sit, miraculis celebris: quibus mota loci Abbatissa D. Lambertina Counotte, Illustriss. Eugenium Albertum Dalemontium, tunc Ruremundensium, postea Gandensium Episcopum, rogavit; impetraret sibi ab Illustrißimo Namurcensi partem aliquam sacri corporis. [cum Reliquia & Confraternitate.] Nec caruit pia solicitudo effectu: impetratum enim os brachii est, missumque sub attestatione Episcopali, signata anno MDCLXII die XXIII Iunii: quam deinde Serenißimus Maximilianus Henricus, Archiepiscopus & Elector Coloniensis, tamquam Leodiensis Episcopus, per suum Vicarium approbavit exponique permisit; quemadmodum solennißime factum est anno sequenti, ipso Sanctæ festo, cum jam haberetur ad eum finem inaurata capsula, ipso in altari ante imaginem collocanda. Fuerat ibidem antea ejusdem Illustrißimi auctoritate instituta fidelium sexus utriusque Confraternitas, pro impetranda immunitate a doloribus calculi, arenarum atq; rupturæ, per litteras patentes anni MDCLV, XIV Iulli; quam Confraternitatem Indulgentiis congruis mox instruxit Alexander VII, sequentis Octobris die XII. Compositum est etiam parvum Officium Gallica lingua, a Confratribus & Consororibus recitandum, quod legitur post Vitam Leodii excusam. Garpiniæ autem similis Confraternitas instituta jam pridem erat, ut ex miraculis infra apparebit.
Pap. 244 num. 5 lin. 15 — Urgo — l. — Ergo.
Pag. 245 Annot. a adde — Molanus suspicatur fieri etiam posse, ut sacra hæc Virgo habuerit patrem Desiderium, Regem Longobardiæ, quem Carolus Magnus anno 774 in Italia superavit; & cum uxore & filia Leodium in exilium relegavit: Longobardos enim sive Lombardos, ait, Cisalpinos esse Gallos: potius dixisset, Cisalpinam Galliam occupasse. Huic conjecturæ inhærens Zutmannus, alterius Gallicæ Vitæ Auctor, toto primo Capite enumerat utriusque sexus Reges Principesque Longobardos, velut S. Rolendis proparentes, qui se monastico statui dicarunt. Abductum in Gallias Desiderium Eginhardus testatur. Ægidius Aureævallis Monachus, primus (quod sciam) scripsit missum esse ad Agilfridum, Episcopum apud Leodium. Meyerus, in Annalibus Flandriæ, addidit Regi exuli uxorem, scilicet Ansam, & filiam; quod Molanus præ oculis habuisse videtur. Brustemius denique, a Fiseno allegatus, Aquisgrani in choro sepultum asseruit. Hæc omnia si tam certa forent quam fidenter dicuntur, magnam priori conjecturæ verisimilitudinem adderent; sed vereor, ut illud de uxore & filia Desiderii, Leodium adductis, aliud habeant fundamentum, quam hujus S. Rolendis Vitam.
Annot. c lin. 2 post — profert — adde — dicens, quod eam Crispinus Paradis, loci Plebanus, ex vetustissimo Codice loci ipsius vulgavit. Id nos intelligentes de ipso, quem dabat Crombach, Latino textu, hunc infra allegamus, sub nota Ms. Gerpin. quod nunc correctum volumus, & ad Annot. g, h, i, k, m, pro Ms. Gerp. vel, Idem Ms. — lege — Crombach — Parochus enim non vulgavit vetus Latinum Ms. sed solam versionem Gallicam, unde Crombachius Latinam suam Vitam composuit.
Ibid. Post Annotata subjiciantur
MIRACULA
Latine reddita ex publicis instrumentis Gallicis, & ex altera Vita.
Rolendis Virgo, Garpiniæ in Comitatu Namurcensi (S.)
Anno salutis, MDXCVII, Simeon du Collet, [An. 1597 incurabilis hernia,] ex villa cui Fons-Episcopi nomen, tunc annum ætatis tertium vel quartum agens, cum gravi hernia laboraret; pater ejus Joannes, faber lignarius, ejusque uxor Joanna, quocumque demum remedio sanari filium cupientes, decreverant sectionem experiri: jamque de ea facienda convenerat ipsis cum Mag. Matthæo, tunc in Anderleu commorante. Verum quia D. Petrus de Winxel, loci Balivus, id permittere noluit, nisi coram Doctore medico fieret; dimissum ejusmodi consilium fuit, prædictique parentes ad S. Rolendem se converterunt, ejus patrocinium invocantes, pollicentesque suum filium deferre Gerpiniam. Hoc votum cum paulo post completuri in viam se dedissent, & Gerpiniam appulsi nullum ibi Presbyterum invenissent, qui statim sibi Missam diceret; satis habuerunt pro ea curanda stipem istic relinquere: [delato ad tumulum puero solidatur:] & precibus coram imagine fusis, puerum collocarunt supra tumbam Sanctæ. Deinde cum illo regredientibus illis, exclamavit puer, sanatum esse se, neque ullum herniæ dolorem sentire; sicuti nec postea sensit unquam, & sanus hodiedum vivit, natus annos XXIV. Parentes autem ejus, in gratiarum actionem, sibi fecerunt consuetudinem quotannis veniendi in die secundo Pentecostes ad processionem, quousque filius suus ætatem attigisset ad ejusmodi obsequium per se explendum. Statim vero ab ipsa curatione attulerant tabellam seu imaginem Sanctæ, ubi ipsi quoque cum puero representantur. Joannes du Collet annorum LVIII, & uxor ejus ann. LVII, coram Curia prædicti Fontis-Episcopalis, juramento confirmarunt veritatem facti. Testes adfuerunt Michael Lottin Major, & Scabini Ægidius Goussart, Jacobus Hostelart, aliique nonnulli: miraculoque legitime signato subscribit Ægidius Goussart, Graphiarius.
[2] Maria de la Trie, vidua qu. Joannis Roberti Fullonii, annos LXXX nata aut circiter, antea quidem Traniæ habitans, [1615 grandis calculus, voto facto,] deinde Mariæburgi, postquam duobus annis gravissimos calculi dolores pertulisset diu noctuque, adeo ut aliquando per spatium hebdomadum sex neque incumbere per se, neque assurgere de lecto; neque in ullam partem ejus commovere se posset, sed multo opus haberet auxilio; solebat dicere, duodecim proles, quas fuerat enixa, numquam similes sibi cruciatus dedisse. Toto tamen illo tempore habens fiduciam, in Deo & meritis S. Rolendis collocatam, sperabat sanitatem, ejus intercessionibus impetrandam; sicut etiam impetravit, expleto prædicto termino, anno MDCXV, ejecto via naturali calculo, ovi magnitudinem formamque habente: qui Gerpiniam delatus est per Mariam Brisset, [via naturali ejicitur:] Mariæburgi commorantem, ubi cum admiratione omnium hodieque ostentatur. In quorum confirmationem prædicta Maria de la Trie solenne præstitit juramentum, coram Antonio Coppe Majore, Bastino Gravy, Paulo Noe, Balduino Bronchien, Scabinis dicti loci, & Joanne le Comte Graphiario; quemadmodum patet per Actum, signatum a singulis anno MDCXIX, XIII Novembris.
[2] XXIX Septembris MDCXIX Joannes Jacquemart, ex Foiche, [illuminatur cæcus,] annos natus circiter quinquaginta, cum tribus hebdomadis cæcus fuisset, omnibus quæ excogitare potuerat remediis frustra usus, supra modum affligebatur, & dicebat liberis suis; Filii mei, numquam amplius vos conspiciam. Tandem divina respiciens, invocare statuit S. Rolendem; qua in fiducia cum tempus prædictum explevisset, mane quodam sub horam quintam domi suæ se prostravit in genua, junctis manibus elatoque in cælum vultu Deum orans, per istius suæ Dilectæ merita, ut sibi lumen restitueret. Hoc in fervore respiciens ad fenestras, paulatim cœpit earum vitreos rhombos distinguere, & nunc perfecte intuetur omnia. In quorum fidem die & anno prædictis Gerpiniam venit, ubi coram ipsius Sanctæ imagine actis gratiis. Confratrum Albo adscribi se petiit: atque de prædictis omnibus testimonium reddidit, coram D. Thoma Gignòn, & Mag. Gaspare Lambert, Capellanis dicti loci; atque Mag. Joanne de Brugis, I. V. Licentiato & Tutore Capellæ S. Rolendis. Quæ eadem ipse Joannes Jacquemart die XIV Novembris sequentis solenni juramento confirmavit, in loco Omezéæ, ad hoc citatus coram Guilielmo Noé Notario, præsentibus D. Gerardo Silisio loci Curato, & Joanne Brusteau Majori Francomontensi, juxta instrumentum signatum a prædictis die supra notato.
[6] [herniosus redintegratur,] XVII Julii MDCI, Carolus Gehenàrt, filius Ludovicæ Sacrée, Viduæ qu. Caroli Gehenárt civis Mariæburgensis, duos aut tres annos natus plangebat, querens de dolore ventris; visitatusque apparuit hernia laborare. Hunc erga ejus dolorem sublevatura mater, egit transegitque cum chirurgo de remedio per sectionem adhibendo. Verum in adventu chirurgi ægrotare cœpit puer, quapropter differenda curatio fuit, etiam extra casum morbi satis periculosa. Tum pia mulier, compatiens filio, cruciatus tam acres patienti, & sub mediam noctem egressa domo, manibus & oculis versus Gerpiniam intentis, cœpit invocare S. Rolendem; promittens eo se conferre in die Processionis suæ. Feria erat Majoris hebdomadæ tertia, anno MDXCIII, cum istud vovebat, & filius nihilo minus cruciabatur: verum ubi Processioni prædictæ accessit mulier, & domum rediit, filium suum ex integro sanum reperit: qui modo agit annum duodecimum, omni male liber, sic ut ipse jam bis terve peregrinus accesserit ad locum prædictum; seque, secundum matris suæ votum, adscribi Confratribus petiit. Quod autem res omnis sic acta sit die & anno prænotatis, jurata asseruit prædicta Ludovica; ad id requisita a Gaspare Guende, tunc Tutore capellæ Sanctæ; coram D. Martino le Roy Curato Mariæburgensi, & Joanne le Comte Graphiario: sicut constat per instrumentum ab ipsis signatum.
[7] Jakelina de Hour, commorans in loco Saleti parochiæ Bioulensis, circiter quinquagenaria, [annis 14 calculis gravata & gradi impotens sanatur,] postquam per annos quatuordecim vel quindecim arenarum molestia gravata, & gradiendi facultate privata domi resedisset; cum diebus quidem festivis valeret audiendæ Missæ causa accedere ad Parochialem ecclesiam, Eucharistia domum a Curato delata refici specialiter debebat. Cum autem per suos familiares omne medicinarum genus requiri fecisset, nihil amplius per eas profecit, quam ut perparum quid inambulare posset: itaque ad S. Mariam Ogniacensem modicissimum iter suscepit, si forte ejus intercessione sanitatem recuperaret. Sed & hac spe frustrata, animos sumpsit porro pergendi Gerpiniam, ubi curavit Missam dicendam: peractisque precibus Saletum regressa, brevi intervallo temporis liberatam se sensit, emissis duobus calculis, quorum quadrangularis unus, alter cuspidinibus asper erat, uterque nucis magnitudinem habebat: quos Gerpiniam detulit, marito suo comitata; atque in gratiarum actionem annis singulis eodem peregrinatur per se vel per substitutam sibi personam aliam. In confirmationem autem prædictorum, ipsamet Jakelina in Bioul, coram Mag. Melchiore Fabri Curato, atque Mag. Joanne Fabri Graphiario & Scabino, nec non Carolo le Fêve item Scabino, & Mag. Guilielmo du Mont Curato Deneensi, rem totam jurata asseruit; ut constat ex Actu, per prædictos signato, XXIV Januarii MDCXIX.
[8] Anno MDCXIX, XVI Octobris, Joannes Prangier Liernensis, [item puer calculosus semel] in præsentiarum commorans apud oppidum Fontis Episcopalis, annorum circiter XXII, cum admodum puer adhuc esset, vehementer cruciabatur a calculo; quapropter parentes ejus, Hugo Prangier & Maria Feroulle, voverunt Gerpiniam ad S. Rolendem peregrinari. Hoc votum cum filio comite adimplessent, subito curatus est puer: in cujus beneficii gratum testimonium, eumdem fecerunt inscribi Confraternitatis Albo, seque ipsos promiserunt quotannis venturos, quoadusque per se posset filius suus idem facere. [iterumque:] Idem vero Joannes Prangier, cum jam duodecimum annum ætatis attigisset, iterum graviter cruciatus est calculo, per dies quindecim & eo amplius; ita ut non nisi perquam difficulter moveri loco posset. Igitur magna cum devotione auxilium Sanctæ invocavit; & incedere non valentem, ad ejus Reliquias visitandas, pater suus equo imposuit, ad iter faciendum, quod cum matre & una sororum suarum inivit. In ipso autem loco acrius etiam multo cruciari cœpit; & tamen resumens animos voluit flexis genibus orare: ac mox emisit calculum, corneæ baccæ similem, & plane convaluit ab omni infirmitate. Porro idem Joannes Prangier jurato testatus prædicta est, coram Curia prædicti oppidi, atque Michaele Lottin Majore, Jacobe Hostelart Scabino, & Ægidio Goussart Graphiario atque Scabino; quorum postremus Actum, desuper confectum ac sigillatum sigillo publico subsignavit, die, mense, & anno prædictis.
[9] [Abbas quoque Aureævallis.] Venerabilis Prælatus Aureæ-vallis, D. Bernardus Mongaillard, diu conflictatus cum calculo, divina humanaque omnia experiebatur media; mittens pro se oratum ad loca varia, puta ad Deiparam Foyensem, S. Drogonem, atque alio; sed absque fructu. Nihildum ille tum adhuc audiverat de S. Rolende, nisi quod ejus corpus sciret Gerpiniæ requiescere, ubi multi a diversis infirmitatibus curarentur. Intelligens autem ejus miracula ex Mag. Joanne Anseau S. T. Licentiato, qui per quinquennium Pastoris officio istio erat functus, decrevit etiam ipse eo se conferre, sub spe levaminis reperiendi; prout fecit anno MDCXVIII mense Novembri festo S. Andreæ. Ibi fusis precibus ac Missa celebrata, aggregari se fecit Confraternitati prædictæ: quo facto domum rediit, necdum plane sanatus. Medio post hæc anno violentius recurrere malum sensit: & tribus medicis frustra consultis, opem S. Rolendis invocavit. Nec mora: cumplures emisit calculos, multoque quam alias unquam robustior Gerpiniam rediit, acturus gratias liberatrici suæ, ferensque calculos quibus fuerat liberatus: deinde coram omni populo Missam fecit, ac porro ad Curatum Gerpiniensem bonam pecuniæ summam misit, ornatui sacelli impendendam.
[10] [Leodii similia beneficia referunt plures,] His eisdem miraculis, ex priori libello summatim relatis, alterius Leodiensis libelli Auctor subjungit sequentia. Leodii Sacerdos erat, Arnoldus Loncinus, Canonicus Otrenganus, qui per triennium afflictus colica & suppressione urinæ, post varia remedia incassum tentata, spemque humanam ex judicio Antonii Vanden Boche pharmocopœi omnem abjectam, recurrit ad S. Rolendem, orando ante ejus imaginem apud Benedictinas, cum proposito eam orationem per novem dies continuandi. Ab ipso autem primo die sublevari se sensit: atque indies melius meliusque se habens, post alteram novenam ex integro se curatum testatus est, instrumento condito die IX Decembris, anno MDCLV, coram Thoma de Rye Presbytero & Advocato, atque Joanne Andrea Frene testibus, & Notario Pauwea. Alii quoque plures, eodem gravellosæ colicæ malo laborantes, [colica gravellosa laborantes,] idem remedium experti sunt, emissis calculis, nucularum instar aut etiam ovi columbini; nec postea incommodum ullum senserunt; prout accidisse sibi sunt testati, Eligius Mottet civis Leodiensis, soror Petronilla de Franchimons Beguina ad S. Christophorum, & Francisca Petriceau ex oppido Villers-la-tour, Leodii residens, prior quidem & secunda anno MDCLVI, diebus XI & XVI Januarii; hæc coram Henrico le Rosseau & Joanne Andrea Frene; iste coram Roberto de Fraine & Carolo Ward: tertia vero anno MDCLXIX, V Octobris, Joanne Glaude & Ægidio Rondeau Testibus legitime vocatis & coram Notario rogatis.
[11] Gerardus Verken, annos natus duodecim, expertus quæcumque possibilia sibi media pro leniendis calculi cruciatibus, [invocata Sancta, cujus imago] nec levamen consecutus, recurrit ad S. Rolendem in sacello Benedictinarum honorandam, curata ibidem novena: qua durante magnum numerum calculorum egessit, anno MDCLIX. Anno autem sequenti, cum mali vis recruduisset in duplum, alteram novenam promisit, ipsoque die liberatus est calculo, nuculæ quantitatem habente: & ex integro sanatus, authentice id scribendum curavit, anno MDCLXI, XXII Februarii, coram Notario Pauwea, testibusque Joanne Arnotte & Theodorico Bahoux. Maria de Housse, pro levamine, quod per multa media requirebat, pejus indies habere se sentiens; novenam S. Rolendis honori faciendam mandavit, utq; eidem assisteret filius suus pro ipsa, præ dolorum immanitate adesse non valente. [colitur apud Benedictinas in propria capella,] Tertia autem die Sanctam invocans, exonerata est calculo, ad mensuram aciculæ longo, grosso autem instar pisi: & integre roborata, post peractum novendium, nomen dedit in Confraternitatem Sanctæ; atque anno MDCLXI die XXVI Junii, rem juramento suo firmatam scribi petiit a Notario prædicto, testibus ad id vocatis, Francisco Pauwea item Notario, & Maria de Wipart.
[12] [ab anno 1655 ad an. 1667.] Laurentia de Prez, novennis puella ad mortem urgebatur ab eodem malo; cum parentes, nullam in medicis spem habentes, salubriori consilio miserunt ad Benedictinas, qui Missam istic dicendam in capella S. Rolendis constitueret pro filiæ salute: eodemque tempore puella excrevit calculum, nuci muscatæ æqualem: qui missus ad Benedictinas est, aliis ejusmodi pluribus jungendus, cum gratiarum actione & jurata beneficii attestatione, coram rogatis eo testibus Francisco Pauwea prænominato, & Ambrosio de Jasse, æque Notario, sub die XXIV Aprilis anno MDCLXVII. Alii porro favoris beneficæ erga invocantes se Sanctæ, qui identidem in dicta capella recipiuntur, tam sunt multi, ut cito volumen implere possint: quapropter enarrandis iis hic finem facio.
DE B. GERARDO.
Gerardus, Solitarius Tertii Ordinis S. Francisci, in Villa-magna prope Florentiam (B.)
Pag. 246 n. 1 in Marg. pro MCCXLII, pone MCCLXVII: idem corrige in Indice Chronologico: deinde pag. 247 n. 4 dele ultimas 9 lineas, post — videtur factum fuisse — Dele etiam num. 5 primas 7 lineas, & substitue sequentia.
[5] [ex auctoritate Mariani sui.] Verum postea idem Terrinca, accuratius scrutatus fontes, unde suam illam chronotaxin hausisse Waddingus potuit, totus transiit in ipsius sententiam; allegata imprimis auctoritate Mariani Florentini, in Chronico usque ad annum MCCCCLXXXVI perducto, sic scribentis. XVIII Capitulum Generale celebratum est Paduæ anno MCCLXXVII Ordinis LXIX; tum, summatim relatis Capituli illius actis, subdit: Eodem tempore, dum Fratres erant in Capitulo, quinto milliario ab urbe Florentia, ex hac vita migravit ad Christum B. Gerardus, de tertio Ordine, cum gloria miraculorum. Ex autographa ejusdemmet Mariani Epitome, in bibliotheca Conventus Pistoriensis servata, hæc eadem ultima verba ad prædictum annum etiam habentur, sed additur, quod Beatus obiit III Idus Maji, Feria II Pentecostes. [& quidem 13 Maji Feria 2 Pentecostes] Tali certe die, inquit Terrinca, legitur in antiquo Kalendario festorum Florentinorum Italice Ms. post notatam Vigiliam & festum Pentecostes, & die Lunæ est S. Gerardus, festumque agitur in Hospitali via S. Galli, & ad S Gerardum della Magna, id est, de Villa Magna. Primum fuit olim Monacharum Dominicanarum, [quando colitur.] earum scilicet quæ nunc sunt ad S. Petri Martyris, hodie autem est Augustinianarum; suspicio vero est, ideo ibi festum istud fieri, quia ipsum Hospitale fuerit auctore S. Gerardo erectum, sicut erectum fuit istud, quod nomen ipsius retinet. Hæc Terrinca.
[6] [sed istæ tali anno non concurrerunt.] Verum perquam male cohærent omnes isti ex Mariano Chronotactici characteres, & valde incerti sunt singuli. Nam capitulum Patavinum, quo durante mortuus Gerardus esset, quodque a Mariano vocatur XVIII, a Waddingo XXIII numeratur, a Rodulfo Toßiniano XVI; & hic quidem illud adscribit anno MCCLXXV: quod licet improbet Waddingus, annumque MCCLXXVII substituat, eo argumento, quod post Capitulum Lugduni ad annum MCC LXXIV, celebratum, nulla appareat neceßitas, qua fuerint rursum anno immediate sequenti sedibus suis exciti Patres, soliti dumtaxat post expletum triennium convenire; id tamen ex ipsomet Waddingo evertitur, admittente Capitulum sequens fuisse celebratum Aßisii anno MCCLXXIX, & dicente id factum decurso ab ultimis comitiis triennio, secundum Regulæ statutum. Deinde causa sufficiens cogendi Capituli maturius solito, videri potuit contentio illa, [& potius notaretur ann. 1275,] quam ipso anno MCCLXXV in Italia exarsisse Waddingus testatur, occasione rumoris ibidem sparsi, quod Pontifex vellet Minores atque Pradicatores cogere ad bona stabilia in commune admittenda. Isto item anno habente litteram Dominicatem F, III Idus Maji cum Feria II concurrit, non item anno MCCLXXVII, habente litteram Dominicalem C. Et ante Capitulum Generale, secundum Regulam celebrandum in festo Pentecostes (quod eo anno actum fuit II Iunii) præceßisse debuit Provinciale in Tuscia; hoc autem durante, non vero Generali, obiisse Gerardus potuit, & erravisse Marianus in notanda Feria II Pentecostali, ex falsa præsumptione, quod Capitulum, sub quo Gerardus obiit, fuerit Generale. Quamquam nec Feria II stare potest, cum asserta Sancti prædictione, de morte obcunda die Veneris: [ipse etiam Sanctus fertur se moriturum dixisse Feria 6] hæc enim non potest concurrere cum III Idus Maji nisi anno aliquo habente litteram Dominicalem B, quod fuisset anno MCC LXVII vel LXXVIII, quibus annis Pentecoste celebratum fuit V Junii, diu post Idus Maji.
[7] [quam si conjunxeris cum 13 Maji.] Hactenus igitur annus, quo Gerardus obiit, æque ac dies, incertus nobis ex Mariano manet: ex quo tamen si diem XIII Maji tenere velimus, conjunctum cum Feria VI, & aliquo forsan provinciali Capitulo; nihil propius verosimili erit, quam quod anno MCCLXVII Gerardus obierit; & uno dumtaxat denario sublato, salvabitur numerus anni a Mariano signatus; Beatus autem ipse, circa annum MCLXXV natus, ut dicitur in qualicumque Vita, obierit nonagenario major, quam ætatem non recusabit imago inferius proponenda. Habetur quibem concursus idem diei XIII Maji ac feriæ VI, anno quem aliqui statuunt MCCXLIV; [habebis quidem annum 1244] quando festum Ascensionis Dominicæ celebratum pridie fuerat: sed eum inutilem nobis reddit Confraternitas quædam Florentinorum, hodie S. Sebastiani dicta, & unita basilicæ Sanctißimæ Annuntiatæ, fundatores agnoscens S. Philippum Benitium & S. Gerardum de Villa magna, idque sub nota anni MCCLXIII: sic enim in eorum libro memoriali, post seculum XV dimidium scripto, Italice legi testatur Terrinca. Judicatum est convenire, ut clare explicetur hujus nostræ Sodalitatis origo, deducta a duobus magnis Dei servis & sociis in Christo, Philippo Benitio & Gerardo de Villamagna … Inter alia autem insignis fuit res tentata atque ordinata, a beatis sanctisque hominibus, Philippo & Gerardo, interim dum assurgebat fabrica Annuntiatæ, tunc dictæ S. Maria de Cafaggio extra civitatem Florentinam, id est anno salutis nostræ MCCLXIII die VIII Septembris, Nativitati B. Virginis sacræ; [sed cum is dicatur an. 1263 Sodalitium de Laude instituisse.] quando facto delectu quarumdam personarum, ceteris in Dei servitio ferventiorum, fundarunt & inchoarunt Sodalitatem seu Congregationem Laudensium (ab officio Mariano, quod Laudes vocant, sic dictorum) … anno autem salutis nostræ MCCCCLI fuit eadem Sodalitas denuo confirmata, renovatis ejus Capitulis, dictaque Confraternitas & Sodalitas beatissimæ Virginis a Laudibus, Sanctique Philippi & Sancti Gerardi: quæ licet anno MDXXXIII a D. Ioanne Baptista Nari, Leonis Papæ X Cubiculario secreto & Clerico Camerali, donata capite S. Sebastiani, mutaverit titulum illum priorem, cœptaque sit dici S. Sebastiani, priorum tamen Patronorum suorum venerationem hodiedum conservat, habens reverenter sandalia B. Gerardi, a familiæ Naræ Dominis sibi concessa.
[8] [melius dicetur an. 1267 obiisse.] Isto anno MCCLXVIII ita posito, fuisset S. Gerardus, cum obiit, paulo major nonagenario; vitamque eremiticam auspicatus post primum e Terra Sancta reditum &c.
Post n. 6. nunc futurum 9, hæc adde — Quare nec gravabor ex Truglio, imagines Sanctorum ac Beatorum Ordinis ex antiquioribus picturis exhibente, cum compendiis Vitarum a Bosio sumptarum, accipere ipsius Sancti imaginem, juncta eidem imagine S. Ugonis, ad VIII Octobris usui posteris futura.
S. Hugo, B. Gerardus
Et ibi quidem Sanctus pingitur cum cerasorum ramusculo. alibi vero scribit Terrinca eumdem cerni cum calatho aut fiscella, plena ejusmodi fructibus (nempe ad memoriam miraculi num. 11 relati) & talis etiam cernitur in fronte altaris proprii; ubi sub tabernaculo servatur lapis, vestigiis manuum Sancti notatus, uti refertur num. 10: nec non Savilianæ prope Empolim, in recentiori pictura, ecclesiæ commendatoriæ Equitum Rondinellorum, haud diu ante annum LXXX hujus seculi posita.
[10] De iis quos ad Militum &c.
Pag. 250 col. 2 Annot k dele ultimas 5 lineas.
DE B. GEMMA VIRG.
Gemma, Virgo reclusa prope Sulmonem in Aprutio (S.)
Pag. 252 post Commentariolum de B. Antonio Hungaro, ponatur Vita B. Gemmæ, huc transferenda a die XII pag. 182, mutatis tamen his quæ sequuntur: ac primum in Commentariolo prævio.
Lin. 11 — Ita Ferrarius — adde — ad diem XII hujus mensis, in Catalogo &c.
Lin. 22 post — XII Maji — adde — Sed hi omnes, invicem citra examen secuti, corrigendi sunt ex opere de Vita S. Berardi Cardinalis, ad III Novembris referenda, deque aliis Sanctis ac Beatis Marsicanis sub annum 1673 Romæ edito, per Doctorem Mutium Febonium Abbatem Trasaccensem, directoque ad D. Didacum Petra, ejusdem diœcesis Episcopum: ubi pag. 109 & 118 expresse dicitur, festum celebrari XIII Maji.
Lin. 29 — eaque recenti — l. — eadem ipsa quam prælaudatus Abbas operi suo inseruerat; quamque, quia liber ipse tunc nequibat commode transmitti, exinde describendam nobis curavit R. P, &c.
Denique dele ultimas 7 lineas, jam minime necessarias: Titulum vero sequentem sic lege.
VITA
Ex Italico Mutii Febonii Abbatis.
Pag. 253 de B. Magdalena Albricia col. 1 lin. 28 post — Aloysius — adde — in Annalibus vero Comensibus mensibus Pars 2, lib. 9, num. 32, ipsum ante Cisterciensium Monachorum fuisse, qui sub annum 1277 illud susceperint, a primis ante annos ducentos inquilinis tunc derelictum. Insuper &c.
APPENDIX AD DIEM DECIMAM QUARTAM MAII.
[Errata]
Pag. 262 lin. 5. — Heredina — l. — Henedina.
Ibid. Col. 2 in medio S. Cathacus — l. — Carthacus.
Pag. 263 col. 1 post lin. 12 adde —
S. Felicis, Cecili, & Comitum memoria inscripta vetustißimo Carthaginensis Ecclesiæ Kalendario, Tom 3 Analect. Mabilionis, ab hoc refertur ad illam magnam turbam Afrorum Martyrum, quæ ipsis Nonis Maji, ex Hieronymiano Martyrologio sic ad numeratur, ut loco 35 referatur Cecilus, aliis Celidonia; & loco 40 circiter Felix, sub dubio utrum ut Sanctus, an ut Sancta. Incerta nobis valde ea Mabilionis conjectura est, spectat interim ad���������VII Maji.
Ibid. lin. 10 a fine ante S. Theodorum PP. ponatur —
Polybius, discipulus S. Epiphanii, inscriptus duobus Synaxariis, Taurini repertis in Bibliotheca Ducis Sabaudiæ: fingitur Vitam Magistri scripsisse: ego an in rerum natura fuerit, valde dubito.
Pag. 264 col. 1 lin. ult. adde aliquid ex Appendice pag. 682.
DE SS. VICTORE ET CORONA.
Victor miles, Martyr in Ægypto (S.)
Corona matrona, Martyr in Ægypto (S.)
Pag. 269 col. 1 lin. 22 post Castellum Ficardum, expunge ultimas quinque lineas, [Ecclesia eorum olim Humanæ] & substitue sequentia — Prælaudatus Ioannes Baldi contendit, ex Syria allata corpora per Auximates, qui M. Aurelium Antoninum in Syriam secuti, ibidem sub Duce Sebastiano remanserant; ipsoque post cædem Martyrum in Italiam revocato, inde etiam redibant. Auximatis autem territorii locum ait fuisse Humanam, ubi supersint etiam hodie illustres reliquiæ marmorearum columnarum, quibus templum, iisdem Sanctis postea erectum, fulciebatur. Simile etiam templum ait, [& prope Cingulum.] sub eadem appellatione, extitisse in vicino ad Septentrionem Cingulanæ civitatis territorio; ubi etiamnum videantur, coloribus pene evanidis depicti, Victor & Corona: qui locus anno DCCCC adhuc fuerit Benedictinorum Monachorum; & his extinctis, manserit Titulus Abbatis Commendatarii, cum ipsius loci posseßione, anno MCCCCL devolutus ad Leopardum Ficciarellum Cingulanum, ac denique ad Cardinalem Gallum Episcopum Auximanum. Hic vero Romæ invenerit notitiam anni, quo facta Translatio Sanctorum corporum est, [Reliquiæ divisæ,] videlicet MCXCV, missam (ut opinatur) Cælestino Papæ III; quando etiam argento inclusum fuit caput S. Victoris, a reliquo corpore separatum; & S. Coronæ oßicula quædam, intra parvum tabernaculum, quorum partem potiorem Cardinalis Gallus per multa altaria a se consecrata diviserit. Denique asserit idem Canonicus, in relatione Romæ inventa legi, quod plurimi infirmi, in die Translationis prænotatæ, solius arcæ contactu sanitatem fuerint consecuti; atque exinde tantam fuisse copiam affluentium illuc sanitatis causa, ut ipsis erigendum fuerit Hospitale; cui manus adjutrices porrigentibus, sacraque Corpora visitantibus, amplißimas Indulgentias concesserit Eugenius Papa IV, testatus in suo brevi, eam ægrotantium multitudinem confluere, quia plures fidelium variis, [peregrinorū ad eas copia,] quibus maxime premebantur, eorumdem Sanctorum Victoris, Coronæ, & Philippi meritis, se gaudent infirmitatibus & languoribus liberatos, & optatæ sanitate restitutos. De Philippo, quis fuerit, non præsumit Auctor conjectare quidquam: sed si vere (ut supra dixit ex Episcopo Zachio) ipsa Sancta corpora ab Alexandria Ægypti allata fuerunt, posset hic esse pater S. Eugeniæ Virginis, ad XIII Septembris Romano inscriptus Martyrologio, cum hac laude, quod Ægypti Præfecturam deserens, baptismi gratiam assecutus est; quem in oratione constitutum, jussit Terentius Præfectus, ejus successor, gladio jugulari; & quidem Alexandriæ. Dies porro Translationis, XVIII Septembris, [olim 18 Septembris,] olim Auximanis festivißimus fuisse demonstratur, ex antiquis Brevariis Officiisque; sed nunc intermissus, solum apparet in Kalendariis. E contrario, quo dies XIV Maji solennior esset, [nunc 14 Maji.] communi decreto sancitum fuit, ut septem diebus præcedentibus atque sequentibus justitium teneratur, strepitu omni forensi cessante, ut ait Ioannes Baldi: qui etiam meminit proprii Officii, eumdem in finem compositi, atque olim usitati; & addit, usu receptum teneri, ut scripturæ Auximatum publicæ sic inchoentur, In nomine sanctissimæ Trinitatis, & beatorum Martyrum Victoris & Coronæ.
DE S. HENEDINA ETC.
Justa, Martyr in Sardinia (S.)
Justina, Martyr in Sardinia (S.)
Heredina, Martyr in Sardinia (S.)
Pag. 271 & seq. nomen ubique sic scribatur, præterquam pag. 272 col. 1 lin. 11, ubi retinendum Heredina. Eadem ratione idem nomen corrigendum in Indicibus.
Pag. 272 col. 2 in fine, — adde — Acturi de S. Restituta Martyre Calaritana, [Imagines in crypta S. Restitutæ.] in Appendice ad XVII Maji, inveni uni capellarum, in istius Sanctæ crypta repertarum, præfixa fuisse nomina & imagines harum trium Sanctarum: non tamen mihi potui persuadere, sub altari ibidem majori inventa tria corpora, earumdem quoque esse. Ea enim, si istuc allata fuissent, videbantur potius debuisse reperiri in propria sibi capella: quæ tamen ratio quam minime certa sit, non me latet.
Ibid. & seqq. de S. Pontio adde multa ex Appendice pag. 682.
DE S. BONIFACIO MART.
Bonifacius Romanus, Martyr Tarsi in Cilicia (S.)
Pag. 280 num. 4 lin. 14 — dele: — inseruit homiliam, in codice Casinensi repertam, & Romæ in ecclesia SS. Bonifacii & Alexii dictam; ex qua, una cum exordio, sequentia accipe. Pro quibus hæc substitue — ex historia miraculorum, post quandam Homiliam in Codice Casinensi, sequentem narrationem descripsit, quam hic etiam, omißis superfluis, accipe.
Deinde ante num. 5 adde — Hæc ibi, quæ XVII Iulii, ad S. Alexii diem natalem, una cum miraculis aliis, integra dabimus; itemque prædictam Homiliam, præferentem nomen S. Adalberti Episcopi Pragensis Martyris, qui ibidem Romæ Monachum bis egerat.
DE S. BARBARO MART.
Barbarus Martyr, Methone Venetias translatus (S.)
[Corporis Venetias allati translatio gemina.] Pag. 286 num. 2 lin. 8 a fine post — reperire — adde — 3 Anno postea octavo Roma ad nos rediens P. Iannigus, & in transitu sacra Venetiis Corpora lustrans, ecclesiam & monaterium S. Laurentii adiit; atque de primæ quidem translationis historia nullum reperit antiquum monumentum; accepit tamen, & huc attulit, notitiam Translationum unius alteriusque, ipso in loco factarum anno MCCCCXCVI, & MDCXVII, de quibus infra. Attulit etiam libellum propriorum Officiorum de Sanctis, quorum Corpora & Reliquiæ in prædicta ecclesia asservantur: ubi de S. Barbaro præscribitur faciendum sub ritu Duplicis, cum hac Oratione: Propitiare quæsumus, Domine, [& Officium proprium.] nobis famulis tuis, per hujus sancti Martyris tui Barbari, qui in præsenti requiescit ecclesia, merita gloriosa; ut ejus pia intercessione, ab omnibus semper protegamur adversis. Secundi Nocturni Lectiones, sola phrasi cultiori differunt a contextu fabuloso Petri de Natalibus, addita ab finem Lectionis VIII (est enim Officium Lectionum XII) hac dumtaxat clausula: At Venetias Methone translatum Corpus, in ecclesia S. Laurentii, miraculis clarum, requiescit. Miraculum tamen nullum scripto aut memoriæ mandatum narratur. De variis Sanctorum Reliquiis &c. — in fine adde. — Sed & die VII Iunii agemus de S. Paulo, Episcopo Constantinopolitano ac Martyre, qui cum S. Barbaro communem habet novißimæ translationis historiam, hic infra adnectendam.
Ibidem post Acta eorumque censuram, adde.
TRANSLATIONES SS. PAULI EP. AC BARBARI MM.
Ex Mss. monasterii S. Laurentii.
Barbarus Martyr, Methone Venetias translatus (S.)
Tempore Dominæ Elisabeth Molino Abbatissæ, [Anno 1496 transfertur ex uno in alterum altare] de licentia Reverendiss. D. Thomæ Donati Patriarchæ, translatum fuit corpus S. Barbari Martyris, ex altari in quo prius erat, quod est in parte interiori ecclesiæ ipsarum Dominarum Monialium; & positum in monumento novo, super altare, quod est apud fenestram ipsarum Dominarum in parte interiori ipsius ecclesiæ, præsentibus Reverendis in Christo Patribus & Dominis, D. Hieronymo de Franciscis Episcopo Coronensi; & D. Marco Antonio Fuscareno, Episcopo Æmonensi, die VIII mensis Maji MCCCCXCVI. [corpus Methone allatū post 1204,] Tribus ante annis ibidem inventum similiterque translatum fuerat corpus S. Pauli, de quo seorsim pluribus in Iunio: hic solum pro S. Barbaro noto, Methonem, urbem Peloponnesi insignem, vulgo Modon, anno MDCLXXXVI, cum aliis pluribus feliciter recuperatam a Venetis, sub eorumdem imperio antea fuisse ab anno MCCIV usque ad annum MCCCCLXXXXVIII. Quia tamen Turcæ post expugnatam Constantinopolim, ac præsertim post annum MCCCCLXII, sæpius victores in Peloponneso Eubœaque, ingentem Venetis terrorem identidem incutiebant, credibile fit primam S. Barbari translationem Venetias illis temporibus factam esse. Certe, factam esse post tempora Petri de Natalibus, concludi indubitanter potest ex ipsius Petri silentio: si enim, cum is Venetiis scribebat compendium vitæ S. Barbari, ibidem fuisset Corpus ejus, non tam simpliciter, nulla ejus mentione facta, conclusisset Elogium suum; sed cum dixerat, cujus corpus ab Episcopo Felicio in civitate Muthonis sepultum est, addidisset saltem verbulum de Translatione aut existentia ejus tum temporis Venetiis; uti addiderunt qui Lectiones de eo proprias postea fecerunt ex prædicto Petri compendio.
[2] Sed dimißis de prima illa Translatione incertis conjecturis, redeo ad supra narratam secundam; quam nullo vel modico intervallo secuta videtur simili occasione Inventio S. Ligorii, [paulo post institutum S Iulii festum Inventionis] Martyris item Græci, ac simul forte ex Peloponneso allati; cujus cum Paßionis dies ignoraretur (qui postea per revelationem innotuit fuisse XIII Septembris) & ad communem utriusq; Matryris invocationem patratum esset insigne miraculū placuisse Sanctimonialibus videtur, ut licet proprium festum haberet Barbarus, communi tamen cum Ligorio festivitate coleretur ipso patrati miraculi die VIII Iulii, sub Titulo inventionis, sub ritu Duplicis celebranda, cum hac Oratione: Deus qui gloriosa Beatorum Martyrum Ligorii & Barbari corpora nobis famulis tuis hodierna die concedere dignatus es: præsta quæsumus, ut qui eorum corporum inventionem colimus, ipsorum beatitudini te concedente adjungi mereamur. Quod autem dies hæc adoptata Inventioni, non nata sit, docemur ex relatione prænotati miraculi, quæ pro Lectionibus Officii Matutini hoc tenore recitanda proponitur. LECT. V. Cum omnium nobis Sanctorum festivitatibus sit lætandum, [ipsi & S. Ligorio M. commune,] maxime tamen ac præcipue illorum nos solenniis gratulari ac spirituali gaudio jucundari delectat, quorum sanctissima corpora apud nos servari cognoscimus. Quoniam quanto illos propinquiores habemus, tanto eorum nos specialius orationibus confidere debemus. Verum, si illorum cupimus suffragiis adjuvari; necesse est ut illorum quoque, quoad possumus, adjuvante Deo, sectemur fidem & imitemur actiones. VI Oportet enim famulatus nostri servitia illis præcipue indesinenter impendere, qui ad nos de tam longinquis regionibus dignati sunt deferri.
[3] Quamobrem sanctis Martyribus, Ligorio & Barbaro, nos ac civitas ista plurimum debet, quæ patrociniis ipsorum e periculis multis & tribulationibus sæpe ac sæpius erepta est: [propter miraculum Sacerdotis cæci] quorum sanctissima corpora eo majori venerationis lumine claruerunt, quo tempore præclariora in nos beneficia contulerunt. VII. At precipue cum Sacerdos quidam Genusiæ oriundus (Hydruntini in Calabria districtus oppidum est, Genosa vulgo dictum) eorumdem Sanctorum intercessione oculorum lumine donatus est. Etenim cum in Rivo-alto (vulgo Rivalto, prima insula Venetiis habitata) pauperem ac inopem vitam duceret, variis etiam & plurimis gravissimisque tribulationibus & infirmitatibus affectus, ac tandem consumptis omnibus cæcus effectus est. Quamobrem amaro animo, de tot tantisque calamitatibus, humanis auxiliis destitutus, infelix conquerebatur: tantum a Deo optimo maximo (quippe qui cum infirmis infirmatur) solamen aliquod postulabat. Itaque aliquantulum confortatus, surgens, [tali die per utrumque Sanctum illuminati.] ad ecclesiam S. Laurentii, ubi beatorum Martyrum Ligorii & Barbari reliquiæ venerabantur, duce baculo se contulit. VIII. Ingressus igitur vestibulum ecclesiæ, mente pura & corde humili oravit ad Dominum, ut per horum Sanctorum suffragia sibi ipsi misero dignaretur salutem aliquam impertire. Facta oratione, oculos extollit; vidit claritatem solis; atque omnia, summa omnium qui aderant admiratione, clare prospexit, qui aliquot annos nihil viderat. Quamobrem gratias agens Deo, qui per suos Martyres tantam gratiam sibi conferre dignatus est, lætus abjecto baculo viam carpens, domum reversus est. Quo miraculo horum Sanctorum corpora majori veneratione civitas hæc colere cœpit; & sub nomine Inventionis, hunc diem, quo miraculum istud effectum est, veneratur, ad laudem omnipotentis Dei, qui cum Filio & Spiritu sancto vivit & regnat per secula. Annus quidem facti miraculi nullus exprimitur; credibile tamen est, circiter idem translationis tempus factum fuisse, rei novitate & publica solennitate, populi concursum exciente & miserorum fiduciam acuente ad novam spem obtinendæ salutis. Post dictam Translationem annis centum & aliquanto amplius, instituta fuit tertia S. Barbari simul & S. Pauli, eaque prioribus solennior, ac descripta in grandi membrana apud Sanctimoniales Laurentianas Italico sermone in hunc modum.
[4] Anno MDCXVII die 11 Februarii, cum Reverendiss. D. Andriana Contarena, Illustriss. D. Georgii filia, [in. 1617 ad novam Translationem SS. Barbari & Pauli] dignissima Abbatissa monasterii S. Laurentii, sanctissimæ vitæ atque prudentiæ singularis matrona, imitari vellet admiranda suorum progenitorum facinora, & ultimis triennii sui diebus imponere coronidem tot præclaris suis factis, tam in amplissimæ suæ ecclesiæ quam in monasterii venustissimi ornatu collocatis, decrevit curare translationem Sanctorum Martyrum Pauli Episcopi atque Barbari, quorum corpora de mandato Illustris. ac Reverendiss. Cardinalis Priuli bonæ mem. Patriarchæ Veneti fuerant reverenter seposita intra monasterium, [venturus Patriarcha, etiam Ducem invitat:] dum restauraretur ecclesia vetus. Ea autem non solum restaurata fuit, sed etiam perfecta altaria; quorum majus, magnitudine ac pretio & elegantia, vix aliud sibi comparabile inveniet; duo vero alia, sumptu similiter & splendore mirabili, mutuo sibi obversa, singulis prædictorum Sanctorum fuerunt consecrata. Tum de licentia Illustriss. ac Reverendiss. Cardinalis Vendramini Patriarchæ, actum est de eisdem sacris corporibus ad ipsa altaria reducendis. Huic actioni interventurum se Patriarcha promisit, cum aliis multis Prælatis: & D. Angelum Boscherium Vicarium suum Generalem misit, qui Sereniss. Principem Joannem Bembum, Venetiarum Ducem, ad conferendam præsentiam invitaret. Hoc annuente, omnia ad tam solennem actionem disposita fuerunt in 11 Februarii, Purificanti Virgini sacram diem, post meridiem, in hunc modum.
[3] Invitatæ sunt sex Scholæ majores de mandato Excellentiss. Dominorum Capitaneorum; [invitantur insuper omnes cœtus idonei instruere Processionem.] Religiosorum Mendicantium ac Monachorum Ordines, jubente Illustriss. D. Legato Apostolico; novem Congregationes Cleri urbani secularis, & Capitulū majus atque minus Castellanum, ad imperium Illustris. ac Reverendiss. D. Cardinalis; totusque Clerus S. Marci, ab Illustrissimo Principe citatus. Ecclesia circumvestita est Damascenis rubeis, portæque ejus vario pancarpiorum insigniumque ornatu decoratæ sunt. Erecti præterea fuerunt throni duo, æquales per omnia, singuli instructi sua umbella armisque; alter ad cornu Evangelii, pro D Cardinali; alter ad cornu Epistolæ, [Eo præparatis omnibus] pro sua Serenitate; & utrimque similiter disposita scamna, instrata tapetiis; hinc quidem, pro Oratoribus Principum, Magistratibus atque Senatu; inde vero, pro Prælatis, Canonicis, atque Domesticis D. Cardinalis.
[4] Sanctorum corpora gloriosa stabant in ecclesia S. Sebastiani, [veniunt illi splendido cum comitatus:] elevata supra suggestum, tapetiis pretiosissimis instratum, ardentibus circum ipsum quatuor enormis proceritatis facibus cereis. Sub horam XXI intra phaselum rubea veste opertam totamque sericeis tapetiis circumvestitam, appulit D. Cardinalis cum sex Episcopis, multis Canonicis, ac numerosa & splendida familia sua; cui ad ripam obviam cum umbella exiverunt Capellani ac ministri ceteri ecclesiæ S. Severi, solitisque exceptum ceremoniis deduxerunt intra nostram S Laurentii ecclesiam. Paulo postea in consuetis navigiis Ducalibus planioris formæ appulit Serenissima Dominatio, cum Senatu & Vice-Duce, quoniam ipse Princeps de palatio exire per invaletudinem prohibebatur, & utrisque exscendentibus explosa mortariola fragorem dederunt tubis tympanisque intersonantibus. [iisdem ingressis ecclesiam S. Laurentii,] Vice-Dux qui tunc erat Excellentiss. D. Aloysius Barbarus, ad majorem ecclesiæ portam exceptus est a D. Episcopo Zacynthi, Suffraganeo Patriarchali, in habitu Episcopali, pacemque & aquam benedictam ab eodem suscepit; cum vero ad paratum sibi thronum progrederetur, occurrit eidem ante majus altare ipse D. Cardinalis. Ubi mutua salutatione amplexuque defuncti, in suum se quisque locum recepit; & Cardinalis Pontificalem indutus Cappam, [Patriarcha orditur Vesperas.] ex sede sua dedit initium solennibus Vesperis, decantandis ab universo musicorum S. Marci choro, qui cum Præfecto suo missus ad id erat a sua Ducali Serenitate. Ad Magnificat, D. Cardinalis altare majus incensavit, deinde ad suam regressus sedem incensatus etiam ipse est, ac deinde Vice-Dux, Oratores atque Prælati; tum etiam Magistratus & Senatus successive.
[5] [Interim egressa processio ex templo S. Severi,] Dum sic canuntur Vesperæ, Clerus congregatus ad S. Severi cœpit procedere in hunc modum. Egressi ab ecclesia jam dicta secundum fundamenta ejus, id est semitam intra contiguas domus canalesque ductam, venerunt in ecclesiam S. Laurentii, per portam vicinam sacristiæ; exeuntesq; per aliam ei oppositam iverunt ad S. Sebastianum per viam Largam, per viam Longam, & eam quæ Gajuffæ dicitur: iterumq; per ecclesiam S. Severi, per viam Prebyterorum & fundamenta S. Proculi, in sua se hospitia receperunt. Primæ autem sic comparuerunt sex Scholæ majores, miro ordine atque pompa, cum magna multitudine candelabrorum argenteorum, ferculorum reliquiariorum, facularumque cerearum ardentium; tum Religiosi cœtus, [ab ecclesia S. Sebastiani adducit corpora,] solita cum modestia & ordine consueto, multam spirantes devotionem. Sequebatur Capitulum S. Severi cum Cruce & candelabris argenteis, omnesque ministri prædictæ ecclesiæ, pretiosa induti Pluvialia. Ipsis succedebant novem Congregationes Venetici Cleri, singuli pretiose stolati, sub suis quique insigniis: & ante altare majus transeuntes, intonabant & prosequebantur Hymnum, Sanctorum meritis. Postea veniebat Majus minusque Capitulum Castellanum, ac denique universus Clerus & Canonici Ducalis Ecclesiæ S. Marci.
[6] [ad ædem S. Laurentii .] Transeunte Clero, sumpserunt Patriarcha & Episcopi Pontificalia indumenta; & consueto ritu Cardinalis consecrauit capsas, Sanctorum corporibus excipiendis destinatas. Quamvis autem, propter innumerum populum, undequaque affluentem, difficilis reddebatur progressio; omnes tamen ædificavit decentissima ac speciosissima pompa. Sub hac ab ecclesia S. Sebastiani elata sancta Corpora, illata sunt in S. Laurentii, per eamdem portam per quam ingressus Patriarcha cum Serenissima Dominatione erat, præcedente tubicinum turba festive insonantium; post quam viginti cerei, octonum librarum singuli, a Confratribus Scholaribus portanbantur, tum sequebatur chorus Musicorum, Litanias canentium, cum corpore S. Barbari; quod sub pretiosa umbella, in splendidissime ornato feretro, humeris gestabant Presbyteri quatuor, [unde pulchro ordine regressa processione.] Dalmaticas rubras auro & serico contextas induti; quo in habitu etiam procedebant duo Thuribularii, perpetuo incensantes; totidemque alii, ex acerra argentea ministrantes, quam gestabant, suavissimi suffitus materiam. Pone sequebatur Reverendus Confessarius monasterii, cum duobus Ministris cappas pluviales indutis; aliæque viginti faces gestatæ a Sacerdotibus, cum altero musicorum choro, præcinentium corpori S. Pauli, quod simili ornatu atque ordine, quo prius S. Barbari, ferebatur: ac rursum viginti faces, ita ut harum universim ad sexaginta numerarentur. Succedebant nobilissimæ familiæ Domini Cardinalis aliorumque Prælatorum, deinde Crux Patriarchalis ipseque Patriarcha & Episcopi sex, gemmatis mitris pluvialibusque spectabiles. Tum vero suis ex locis assurgens Serenissima Dominatio cœpit procedere sub hac serie: Commendatores, Capitanei, Camerarii. Scutiferi, Architriclinus, Hippotriba, Capitaneus major, Zagus, Ceremoniarum Magister, Secretarii, Capellanus, Cancellarii Ducales, Vice-Dux, Oratores, Magistratus, & Excellentissimus Senatus.
[7] [iterumque regressa.] Porro, quia tardior jam hora erat, non processerunt Corpora sancta cum Prælatis ac Serenissima Dominatione longo illo, quo prior pompa, circuitu; sed per Viam-longam ac S. Severi fundamenta, circumlata fercula veneranda, per pontem vicinum ædibus Priulorum; atque per fundamenta S. Laurentii, relata in ecclesiam sunt, simili mortariolorum explosione, qua fuerant honorata in exitu, etiam in regressu excepta. Illis autem super altaria sua depositis, omnes sese in genua prostraverunt: & D. Cardinalis ab altari majori benedictionem cunctis impertivit, sed Indulgentiam non publicavit. Tum vero assurgens Vice-Dux, ante altare, ut prius, salutato Cardinali, veniam abeundi sumpsit; seque, ad multam facularum lucem, in suas recepit naves, cum toto comitatu, atque ad Palatium redivit. Similiter etiam Patriarcha, comitantibus Coëpiscopis, [deponuntur in suis altaribus corpora.] scilicet Concordiensi, Torcellensi, eidemque electo Patriarcha Aquileiensi, Zacynthio, Clusano, Cuncensi & Tyrio, deducentibus etiam Canonicis & Ministris atque Capellanis S. Severi, eodem quo prius ordine, pervenit ad phaselum suam; ubi S. Severi Clero comiter vale faciens, revectus etiam ipse est in suum Patriarchale Palatium. Tandem Reverendi Capellani, dilapsa populorum turba, strepituque cessante, sanctorum Corporum capsas cypressinas, auro sericoque obductas, composuerunt singulas in singulis super altaria monumentis, optime apparatis. Atque hunc finem habuit solennis illa ac spiritualis pompa, ad Dei laudem & benedictorum istorum Sanctorum gloriam, cum honore venerandi monasterii S. Laurentii, & ejus quæ ipsum tanto cum bonorum spiritualium ac temporalium proventu gubernat.
[8] Consecratio altaris Majoris, duorumque altarium, Archiepiscopi Pauli & Barbari Martyrum, [2 Februar.] celebrata est die IX Januarii MDCXVII; ipsius vero ecclesiæ, XVIII mensis prænominati, per Illustriss. ac Reverendiss. D. Cardinalem Vendraminum, Patriarcham Venetum; Translatio vero corporum SS. Pauli & Barbari, 11 Februarii, festo Virginis purificantis. Post hæc reposita sunt sacra Corpora ubi pridie posita fuerant, in suo quodque altari, paucis ante annis utrique extructo impensis Monialium e marmore pretioso, appositis celebrium illius temporis pictorum Iacobi Palmæ ac Dominici Tentoretti tabulis. Infra has tabulas, supra stipites tamen altarium, etiamnum sunt dicta lipsana & per crystallum pellucidam conspiciuntur; sic ordinatis inter se oßibus, ut corporæ duo conflentur, partibus fere omnibus perfecta, paucis S. Paulo, plusculis S. Barbaro ad integitatem deficientibus. Includuntur etiam simul cum oßibus, per crystallum legibiles hæ Epigraphæ; de altero quidem sic: S. Barbari Martyris, a Juliano Apostata interfecti, corpus in hac capsula Kalendis Februarii repositum est, anno Domini MDCXVII more Veneto, Reverenda Domina Andriana Contarena Abbatissa. In altero vero ita: S. Pauli, Episcopi Constantinopolitani, qui ab Arianis occisus est anno Domini CCCLV, corpus repositum est in hac capsula Kalendis Febr. MDCXVII, more Veneto &c. ut supra. Sed de S. Paulo recurret latior sermo, ut dictum est, die VII Iunii.
DE S. PACHOMIO AB.
Pachomius, Abbas apud Tabennenses in Thebaide (S.)
Theodorus, Abbas apud Tabennenses in Thebaide (S.)
Pag. 289 & seqq. adde varia ex App. pag. 682 & seq. præterea Pag. 290. num. 13 lin. 7 a fine & lin. ult. atque in Margine pro — Serapion, Serapionis, lege, Hilarion, Hilarionis.
Pag. 294 col. 2 lin. 3 — nigore — l — rigore.
Pag. 370 de S. Aprunculo Episc. adde quæ damus in Append. pag. 684.
DE S. BONIFACIO EP.
Bonifacius, Episcopus Ferentinus in Hetruria (S.)
Pag. 371 Col. 2 lin. 5 dele — Num tamen hujus corpus in alia aliqua ecclesia adservetur, nescimus — & lege — qui recentius omnia hujus generis ibidem nostri causa scrutatus est Bernardinus Coccovaginus, de S. Bonifacio aliud nihil reperit, quam in Cathedrali servari indusium ejus (Albam Sacerdotalem fortaßis dicere voluerunt, qui illum id docuerunt) Ferentino allatum, cum aliis rebus memorabilioribus post illius destructionem. In pervetusto &c.
DE S. POMPONIO EP.
Pomponius, Episcopus Neapolitanus (S.)
Pag. 373 num. 2 lin. 1 supra arcam — adde — Camillus Tutini Neapolitanus, in Vita Italica S. Blasii Mart. edita an. 1635, pag. 62, occasione liquoris, [olim liquorem scaturiens.] ex nonnulla ejus Reliquia scaturientis, ejusmodi myroblitarum Sanctorum, in Regno Neapolitano existentium, plura subjungit exempla: atque inter alios S. Pomponium nominat, cujus scaturigo siccata fuerit, aliquo populi peccato id exigente. Et in argumentum veteris Miraculi, allegat scyphum argenteum, ei rei olim servientem, & sub altari majori suo adhuc tempore stantem. Est autem ipsa arca, teste præcitato Cioccharello, cancellis ferreis &c.
Pag. 391 de S. Eremberto Annot. c adde — Claudius Castellanus opinatur, Alpicum scribendum, non Ad Piecum, quoad ultimam partem, scilicet Picum, facile illi concessero; quoad primam, non video, cur Chronologus iste, affectatione proprietatis Latinæ, non potuerit, pro Francico al, substituere Latinum ad.
DE S. PASCHALE PP.
Paschalis Papa Romanus (S.)
Pag. 395 Annot. aa sic muta — Quæ vetustis Romæ altaribus, nulli parieti adhærentibus, super quatuor columnas imminent Reliquiarum sanctarum conditoria, quadratæ ædiculæ formam habentia, nomen suum accepisse videntur a cubo, κύβῳ, adeoque rectius scriberentur Cyboria: utique diversißima a rotundis illis pyxidibus, in quibus nunc servatur Eucharistia, ad usum communicantium fidelium, sanorum vel ægrorum, circumferenda: quæ recentioris longe institutionis vocabulo dicuntur Ciboria, tamquam verum animarum cibum continentia. Ideo minus nunc mihi probatur, quod aliquando placuit, ab his illa nomen traxisse.
Annotat. dd adde — Et hæc quidem dicta sunt ad eam lectionem, in quam omnia omnino Mss Regiæ editionis exempla consentiunt: magis tamen probarem codices, in quibus Epanoclistum legeretur. Vt vult Magrius in Hierolexico; ut sit Græce ἐπανώκλειστον, seu ἐπάνωκλεῖστον, superne clausum. Vt autem hoc nuspiam reperiatur, vix tamen dubito, quin verbum Spanoclystum ex istius verbi corruptione sit natum, idque ante ætatem Anastasii.
Pag. 400 Annot. c lege — Intelligitur ecclesia S. Angeli in Piscnai, & subintelligitur Michaelis, a Bonifacio &c.
Pag. 401 post Annotata, addatur
PARAPHRASIS METRICA
Flodoardi Remensis apud Mabilionē.
Paschalis Papa Romanus (S.)
BHL Number: 6468
In Paralipomenis ad Conatum nostrum Chronico-historicum de Romanis Pontificibus, Pontificale metricum Flodoardi, laudatum a nobis in Nicolao I & deinde in usum sæpius adductum, usque ad ipsiusmet tempora, quoad priorem ac potiorem sui partem, a S. Petro scilicet usque ad prædictum Nicolæum, aliud non est quam Anastasiani operis paraphrasis: cujus licet bonam partem, a Gregorio II cœptam, Mabilio inseruerit suo III seculo Benedictino, ex Ms. sumptam; libet tamen hoc loco specimen saltem unum exhibere, de Paschale Papa.
Susceptum, ad Superos Stephanum Quartum,
— propero Paschalis honore secutus,
Resplendet studiis; castus, pius, inclitus, insons,
[5] Magnanimus, largus, hilaris, devotus, honestus,
Mansuetusque; preces vigil ac jejunia tractans; [Ex Abbate Papa,]
Susceptor peregrinorum, solator egentum;
Unde datus meritis Monachorum effulserat Abbas:
Excrescensque operum fulgore, suprema vocatur
In jura Ecclesiæ, centesimus; Auspice summo,
[10] Romanoque simul votis coëunte Senatu.
Hic positus, præcepta Patrum vel Legis habenas
Robustus solersque tenet, celebrisque promulgat
Scita gubernator, blandus, probitatis amicus, [largus in opera caritatis,]
Sacrarum restaurator cultorque domorum,
[15] Conditor Almorum passim quæ pignora nactus.
Ampliat iste stipem Clero, fert munera cælo;
Nexibus adducit per regna remota subactos,
Ponderibusque auri vinclorum pondera solvit.
Africa transvectos, redditque Hispania captos:
[20] Gaudet quæque suos respectans patria natos.
Martyris hic Papæ Sixti solenniter ornans [condit Sanctorum corpora,]
Membra, Petri meritis florente recondit in aula.
Is quoque Sanctorum Processi & Martiniani
Deponens Cineres, digno pertractat honore:
[25] Muneribusque colens Patroni illuminat ædem;
Argentique libras, auri dat pondera, signis.
Vascula, vela parans, claves quoque fabricat auro.
Contigit, ignivomi furibunda fraude draconis, [incendium restinguit,]
Flammarum peregrina globos per culmina ferri:
[30] His simul absumptis. Romana in mœnia spirans,
Porticibus Petri fervens irrepserat æstus.
Pressa obliviferum proflabant pectora poclum,
Nuntia dum Papæ hæc secreta silentia rumpunt.
Ille, fide fultus, rapido petit atra volatu
[35] Bella, triumphantis perstringens arma furoris:
Stat, magnus velut oppositus mons, igne reliso [& incensa restaurat:]
Obsistens flammis, precibusque incendia sternit;
Extinguitque feros, Cepha tutore, vapores,
Orando pugnans: campum neque linquit agonis,
[40] Noctis dum tenebras votis evincit & ignes.
Detrimenta dolens inopum, vastata reponit;
Restituens passis culpæ quæ flamma vorarat;
Aurea dona ferens, vestes victusque reformans.
Silvarum superadjicitur data copia tectis
[45] Ut prius edendis: &, ne de fraude patrata
Vel damno Ecclesiæ truculentus gaudeat hostis,
Rapta focis Petri reparatur porticus aucta,
In melius surgens, potiori educta nitore.
Præsul Apostolicos aulæis inserit actus.
[50] Et mirabilium templi colit ora decore.
Culmina Praxedis renovans, variaque venustans [Item ecclesias,]
Luce, triumphalem fulgoribus erigit arcum:
Plurimaque excipiens cariosis Pignera bustis, [S. Praxedis,]
Eruta Justorum renovatæ destinat aulæ:
[55] Servorumque Dei cœtum simul aggregat almum,
Instituens Grajo pangi modulamine laudes;
Ruraque dat, sacris servitorum usibus apta.
Zenonis iste locans Cineres, oracula condit; [S. Zenonis,]
Accumulans decus, argento auroque refulgens:
[60] Historiisque colens, gemmarum & munere, Palmas
Luciferæ Dominatricis restaurat, & addit
Mœnia muneribus, villisque & cultibus ornat.
Cæciliæ cernens incumbere casibus ædem,
In meliora levat restructis culmina septis: [& S. Cæciliæ:]
[65] Defessum precibus quem cælica visere Virgo
Affarique probat dignum: tamen increpat, ut quid
Liquerit inceptum quærendi membra laborem,
(Quæ sublata putat, populari credulus auræ.)
Ut se res habeat referens: Nomenque roganti
[70] Adnotat; hortaturque piis persistere cœptis,
Gaudeat invento dum munere. Nam placet, inquit, [cujus corpus reperit,]
Æterno Domino, cujus splendoris amore
Me passam constat; noviter quo me ipse repertam
A te constructi templi munimine condas.
[75] His dictis celeri repetit cælestia saltu.
Papa revelatæ lætus jam lucis aperto
Indicio, indagans thesauri cessa talenta,
Repperit eximiis pretiosa monilia gemmis. *
Aurea virgineum celabant tegmina pignus,
[80] Carbasa martyrii rutilabant sanguine clari.
Quæ Pater almificus, manibus pia munera tractans, [& transfert in Vrbem,]
Colligit, inducens Urbi instrumenta salutis,
Atque locans thalamo candentia membra decoro.
Infertur, simul inventus, virtutis amator
[85] Sponsus, lucrator pacti cum fratre pudici.
Maximus, Urbanus, consors quoque Lucius aræ [cum sociis martyrii.]
Depositi, turmas capiunt pietate nitentes,
Hymnidicosque choros, digno solamine fultos,
Vinetis, agris, domibus, famulisque; levatum
[90] Cultibus argentum invehitur plus mille librarum.
Aucta paludamentorum dos multa decentum.
Virgineasque novas Præsul splendore catervas
Restituit prisco, res addens usibus aptas.
Diversisque aulis diversos addit honores
Aurea dona ferens vasis, iconibus, aris;
Argentoque colens artus, altaria, conchas,
Marmoreum cumulat decus ornamentaque: secum
Hæcque polo, terris sata, centuplicata reportat.
His ex Anastasii contextu deductis, addiderat Flodoardus, [Normanis convertendis intendit.] ut postea semper, quoties Pontifex aliquis inveniebatur, Remensi Ecclesiæ, velejus Archiepiscopo cuipiam, fecisse aliquid, vel cum eo geßisse; addiderat, inquam, duos bosce versus:
Hic Nordmannorum nostrum delegat Ebonem
Barbaricæ genti, lucis vitæque ministrum.
Addiderat autem hæc (ut ego quidem existimo) alteri omnino loco inserenda, quam inter versum 78 & 79 ad signū*: eo enim loco interrumpunt intolerabili scissura sensum, qui absque illis continuus sibi hæret. Adscripserit igitur distichon istud vacanti alicubi Margini, vel addendum in fine, vel alio quopiam loco (puta post Versum 18) inserendum: quod transcribentem librarium fefellit, & Mabilionem alias oculatißimum videtur latuisse.
DE B. ÆGIDIO ORD. PRÆD.
Ægidius, Ordinis Prædicatorum Scallabi seu Santirenæ in Lusitania (B.)
Pag. 402 num. 1 lin. 4 a fine, post — prælaudatus Cardosus, hæc interpone: [cum Indulgentiis Gregorii XV] — in quem diem Gregorius Papa XV, anno MDCXXI die VII Iunii, conceßit plenariam Indulgentiam confeßu ac sacra Communione refectis; visitantibus ecclesiam Domus Fratrum Ordinis Prædicatorum loci de Sanctarem, Olyxponensis diœcesis, & in ea sitam capellam S. Ægidii, die festo ejusdem S. Ægidii annis singulis ad septennium. Breve integrum profert Lucas Castellinus, Procurator Ordinis Generalis, [& Clementis VIII.] in tractatu de certitudine gloriæ Canonizatorum, edito sub annum 1628 pag. 484: & antea pag. 482 dixerat, quod consimilem Indulgentiam antea concesserat Clemens Papa VIII, in honorem ejusdem B. Gilii oppidi Vouzela, ejus nempe patriæ, Visensis diœcesis, Ordinis Prædicatorum; ejusque atque alterius Brevis authentica in archivio Procuratoris Generalis asservari testatur. Asserit autem idem qui supra Cardosus, fuisse usum &c.
Pag. 403 post num. 8 — adde — 9 Non tamen prætereundus silentio fuerit Dominicus Maria Marchesius, [Collectæ pro Missa Translationis.] qui in sacro suo Diario Dominicano, acceptam a Castellio atque Sosa Ordinis Chronologis Vitam concludit, cum tribus Collectis, quas ait usurpatas fuisse in Missa, sexto post obitum anno, quando corpus incorruptum, ac suavißimum spirans odorem, translatum fuit in sacellum proprium, sub ejus nomine dedicatum. Ait autem, Collectas illas servari in pervetusto Conventus Santirenensis Ms. hac forma. ORATIO. Deus, qui B. Ægidium, Confessorem tuum, a peccati subjectione revocasti, & ei perpetrati sceleris veniam impetrandi specialem gratiam tribuisti; de ejus meritis tuam hic consequi misericordiam, ut nostrorum actuum perpetrata scelera redimamus. SECRETA. B. Ægidii quæsumus, Domine, intercedentibus meritis gloriosis, munera hæc placatus accipias; & grata tribue offerre dona, quibus tribuisti & offerre officia, POSTCOMMVNIO. Oblato, Domine, salutis nostræ exordio, concede, nos ejus adjuvari suffragiis, cujus confisi meritis, hæc tibi Sacramenta voce libamus & mente. Plura de ista Translatione si inveniantur, libenter proferemus; nec omnino difficimus invenienda, si collaborare dignentur, quorum interest.
APPENDIX AD DIEM DECIMAM QUINTAM MAII.
[Errata]
Pag. 439 col. 1 lin. 13 S. Domnus, — l. — S. Domninus.
Pag. 440 col. 2 de Adelgario lin. penult. — dele — Letznetus in Chronico Corbejæ Saxonicæ, ubi Abbas fuit — & scribe — ,ubi Abbatem fuisse dicit; confundens ipsum cum ælio ejusdem nominis, uti patet ex Vita S. Remberti IV Februarii num. 27. Nam ibi insignis vir Adalgarius dicitur adjunctus S. Remberto in adjutorium … assentientibus Abbate & fratribus monasterii ejus: & clarius num. 15 nominat eum Vita ista, insignem conversatione virum, gradu Diaconum, germanum videlicet & æquivocum Abbatis, nomine Adalgarium. Commemoratur Episcopus in Martyrologio Abdinghovensi his verbis: Eodem die Natalis S. Adalgarii, Bremensis Episcopi, qui in Corbeja Abbatia diœcesis Paderbornen. eruditus, ad regimen illius Ecclesiæ est assumptus. In ipsius quoque monasterii eleganti choro cernitur hodie ejusdem statua, inter Sanctos, ibidem aliquando monasticen Professos, cum hoc Titulo. S. Adelgarius Archiepiscopus Brem. & Hamburg.
Ibidem de Thoma Cantipratano — adde — , eamdemque Italice versam, cum Titulo Beati, exhibet Sacrum Diarium Marchesii. Verum Saussajus, quem hic allegat, Thomam dumtaxat Piis adscribit, idque XIII hujus.
Pag. 441 col. 2 de S. Bernardo lin. 4 post — Canisio — adde — item Saussajo in Supplemento.
DE S. ISIDORO M.
Isidorus Martyr in insula Chio (S.)
Pag. 445 In Marg. AN. CCLI — pone CCL. num. 3 lin. 3 — vitam ejus dedimus — post quæ, expunctis aliis, sic prosequere — exornatam a Metaphraste: præter quam, in faciendo postmodum Ianuarii Supplemento, dabimus aliam antiquiorem, scriptam a Sergio Auctore coævo &c. — ut initio pag. 446.
Ead. pag. 446 lin. 5 a fine — Cornio, — l. — Cornelio.
Pag. 447 col. 1, lin. 2 post — gesserit — expunctis aliis ejus numeri lineis has substitue — & quidem (ut habent Acta) ipso statim principio; [Videtur assignandus annus 250 primo ejus Consulatui & Vlpiani,] Anno primo, quo imperare cœpit Flavius Decius. Annus hic erat Christi CCL: quo licet ipse Decius, una cum Grato, Consulatum inierit; non tamen eum necessario geßit ultra menses aliquot, sed potuit suffecisse sibi atque Collegæ, primo Nundino, Gallum necdum Augustum cum Vlpiano. Iam enim a Claudio Augusto bimestres dumtaxat Consules fuisse, notat eruditißimus Pagius, in præcitata Dissertatione Part. 1 Cap.1 num. 2: & Cap. 5 docet, quod, licet Ordinarii Consules annum plerumque signarent, Suffectorum tamen Consulatuum nonnullus etiam usus sit in Chronologia, idque probat exemplis Neronis, & Galerii Maximini; in Proleg. autem num. 8 censet hujusmodi fuisse primum istum Galli & Ulpiani Consulatum: quæ sane explicatio convenientißima est, [nihilo melioris suo patre.] & nodum propositum præclare solvit. Fuerit autem Ulpianus, filius magni illius Iurisconsulti, qui Alexandri Severi tutor atque Consiliarius, dirißimus persecutor Christianorum, & usque ad Prætorii Præfecturam evectus, in eaque occisus a Prætorianis militibus anno CCXXVII, nihilo mitiorem filium reliquerit; dignum propterea judicatum a Decio, quem extraordinario Consulatu honoraret.
Pag. 447 num. 12 in fine — adde —
Vt ut est, magnam exinde fuisse S. Isidori famam in Chio, constat ex Vito S. Damasi Papæ; ubi narratur, quod, [quo etiam Missa Galla Placidia energumena,] cum Gallam Placidiam, Valentiniani Iunioris & Eudoxiæ filiam, ob factam sancto Pontifici injuriam, immundus spiritus occupasset; audientes parentes ejus, quod in insula quæ Chius dicitur, B. Isidori corpus esset reconditum; ubi quicumque vexatus a dæmonio advenisset, reciperet sanitatem; decreverunt eam per Campaniæ littora ad eumdem Martyrem destinare.
13 Mansit porro in prædicta Sancti ecclesia &c.
Pag. 448 post num. 13 hæc — adde —
14 Ferdinandus Vghellus, Tom. 5 Italiæ sacræ col. 1317, ubi agit de Bonifacio Faledro Venetiarum Episcopo, & corpore S. Isidori, sub annum ejus quintum allato, rem quomodo gesta sit narrat ex Dandulo (Andrea, an Henrico ignorare me fateor, quia neutrum vidi, & utrumque reperio res patrias scripsisse) narrat, inquam, ex Dandulo Vghellus rem gestam, hoc modo. Interim, dum scilicet Venetorum Dux hiemem agit in obtenta insula, Cerbonius Clericus de Venetiis, in Chio, solicitus de corpore Isidori, mirifici Martyris, [Auctor Translationis Clericus,] qui in camino conflagrationem inter tormenta passus est; procuratis sibi a quibusdam sociis compatriottis, eccle[siæ clavibus, eamdem] post orationem devotissime intravit; & aperto non sine labore tumulo, trium Sanctorum corpora respiciunt, & quartum quasi pueri; S. Hilariæ, S. Afræ, & Ris cum filio. Deinde locum attentius perscrutantes, quamdam rimulam inspiciunt, [quatuor corporæ repererat:] incomparabilem sentientes odoris fragrantiam: & perguirentes, corpus B. Isidori, cum Epitaphio argenteo, simul cum imagine reperiunt. Cum igitur cum illo applicuisset, & de navi ubi Reliquiæ servabantur sumeret; Duci super hoc querela delata est. Qui majorum & prudentum consilio, quod factum est laudat; & decernit, [sed solum S. Isidorum assumpserat,] quatenus Venetiis, e regione templi S. Marci, corpore ipsius interjacente, sancto Martyri ecclesia construatur. Ibi statuit lapidem, quem acceperant, levari; ut sicut eodem tempore deferunt, ita in eodem loco eis debita reverentia impendatur. Reliqua vero corpora civibus reddidere, ne abundantiori tristitia absorberentur. Sic ille, satis obscuris verbis, quibus ut mederet præsumpsi adjicere per conjecturam pauca & in loco quem * asteriscus notat lacuna, dimidiatæ voci Eccles. patentem, supplere: classem Venetam in Delphinio capaciori insulæ portu hibernasse suspicor; Metropolim vero insulæ cognominem, & Archiepiscopali prærogrativa decoratam, intelligo civitatem, unde ablata corpora & querelæ delatæ. Afram & Hilariam facilius dixerim ab aliis omnibus sic nuncupatis & apud solos Latinos notis distinguendas, [alii possunt credi fuisse Indigenæ] ac verosimiliter Martyres indigenas esse, quam ex insularibus illis aliquid certi didicero: quod tamen non omnino despero, si nostrorum Archipelagi insulas excolentium vel Venetorum easdem frequentantium aliquis eam sibi curam sumeret, indageretque, quando & quomodo ipsæ a Christianis colebantur olim, aut colantur etiamnunc: qui fortaßis etiam scient definire, quis ille sit, non integre (ut quidem censeo) nominatus Ris, ac filius ejus.
[15] Qua porro auctoritate aut fide Sabellicus conditorem Isidoriani apud Venetos Sacelli &c.
DE S. EUTITIO PR. M.
Eutitius Martyr apud Surianum in Hetruria (S.)
Pag. 462 col. 2 in Titulo — adde — : & quarumdam Reliquiarum inventione.
Pag. 463 num. 19 lin. 2 — Coagini, — l. — Coccovaginum.
Pag. 464 post num. 24 — adde — 25 Operæ pretium fuerit hic narrare, quid circa nonnullas Reliquias alicujus S. Euticii, ac forsitan hujus, acciderit anno MDCLXXVI Viterbii. [Anno 1676 fodientes sepulcrum,] Hic, ut supralaudatus Coccovaginus nobis scripsit, mense Decembri decesserat Bartholomæus Nerius, Prior ecclesiæ Parochialis S. Mariæ-novæ: cujus cadaveri humando cum locus aptus requireretur, qui sepulcrali lapide, elogium defuncti habituro, posset insterni; electus est unus, quinque solum pedibus distans ab ara, S. Carolo Borromæo dicata; altiorque communi ecclesiæ pavimento duobus gradibus, per quos ad ipsum sacellum ascenditur. Ibi fodientes, invenerant arcam lapideam, longam palmos duos & uncias septem, inscriptam litteris ferme Latinis, subinde inter se connexis, cum nonnullis breviaturis satis ordinariis, quas sic extendo: HIC REQVIESCVNT CORPORA SANCTORVM, [reperiunt arcam SS. Dionysii Ep. & Euticii Presb.] VIDELICET DIONYSII EPISCOPI, ET EVTICH PRESBYTERI. IMA TENET VNVM, SVMMA ALTERVM DEPOSITVM. Inventa arca, jussu Vicarii, inclusa decenti loco fuit, & sigillis obsignata die V Decembris, quoad usque veniret Episcopus, Stephanus Brancaccius. Venit autem post annum, die XXVII Decembris: & coram omnibus fere Canonicis arcam aperiens, reperit duo ossa femorum, duo tibiarum, cum suis fibulis, sed ruptis; duos orbiculos gennum; plures particulas digitorum, ad pedes pertinentium; mandibulam inferiorem, cum dentibus; partem ossis sacri, cum sine spinæ dorsualis; tres vertebras colli, varias particulas pedum, [hujus ossa hic reperta,] partem brachialem a cubito ad humerum, claviculam humeralem, costam unam, duos alios dentes; aliaque fragmenta varia, terræ pulveribusque permixta; prout hæc omnia descripta sunt in Archivio Cancellariæ Episcopalis. Et inventio quidem inscripta primæ parti libellorum & instrumentorum, spectantium ad annum MDCLXXVI folio I; recognitio autem, secundæ eorumdem libellorum parti, spectantium ad annum sequentem fol. 314, sub hoc Titulo, Inventio corporum Sanctorum Dionysii & Eutycii.
[26] Cum autem antiquæ distinctionis indicium aut instrumentum repertum in arca fuerit; puta ligneum vel marmoream diaphragma seu tabula; cumque prædictus Coccovaginus nos doceat, ex præfata S. Mariæ ecclesia, quæ alias forte Cathedralis fuit, quædam S. Dionysii Martyris aliorumque Sanctorum ossa translata fuisse; nihil propius vero est, quam divisum sacrum thesaurum ab olim esse, sic ut ea quæ S. Dionysii esse credebantur, & supremum in arca locum tenebant, [istius videntur olim translata fuisse.] acceperit Cathedralis nova; S. Euticii vero, cujus pars altera Suriani forsan erat, inferius locata ossa, in arca remanserint: certe prænumerata ossa non sufficiunt dimidio uni corpori integrando; neque indicium apparet, quo dicantur, duorum corporum partes esse. Quamquam vero Viterbienses nullum S. Dionysium Episcopum noverint; fuerunt tamen circum Episcopales urbes plures, Tuscanella, Centumcella, Blera, aliæque; quarum Episcopi nos latent. Si quid ulterioris notitiæ repertum fuerit, libenter hic adnectam.
Pag. 470 de S. Domnino in Marg. CIRCA DCXLIII — scribe — CDXLIII.
Pag. 474 de S. Hilaro Ab. Ann. m — adde — Auctores ea voce usos (intelligo enim esse qui dubitent) vide apud Academicos Cruscanos in eorum vocabulario.
DE S. ISIDORO AGRIC.
Isidorus agricola, Madriti in Castell (S.)
Pag. 550 post num. 30 subjunge —
[31] Anno MDCXXX (ut habet Collegii nostri Dilingani in Suevia domestica historia) ne inculta plebs Colonorum maneret, Sodalitas, [Dilingani nostri Confraternitatē rusticanam S. Isidori,] pro vulgo rusticano per diœcesim Augustanam universam, approbante Henrico Episcopo, & Indulgencias largiente Vrbano VIII, erigi cœpta est. Nomen ei a S. Isidoro, Agricola Hispano: instituti hæc fere præcipua capita. Universum Decalogum observanto. Se ad Deo serviendum factos cogitanto. Ruri opus facientes, hierostyliorum aspectu, æris campani aviumque cantillantium sonitu, ad piam & jaculatoriam orationem excitantor. Salutationis Angelicæ signo percepto, Deiparam salutanto; utque id ipsum commissi suæ curæ faciant, urgento. Superstitiones, blasphemias, cogitationes obscœnas, conventicula clandestina, choreasque extreme vitanto. Aqua. sale, cera benedicta utuntur. Diebus festis opus ne faciunto. [aptis Regulis informant an. 1630:] Sub re divina, ad elevationem sanctissimæ Hostiæ Calicisque, quinque Christi vulnera totidem oratiunculis & passis brachiis venerantor. Quibus concioni interesse ob negotia non licuit, pomeridianæ Catechesi vel Vesperarum psalmodiæ intersunto, vel pium domi libellum volvunto. Superiores reverentor: male de illis ne loquuntor. Misericordiæ opera, qua fas, exercento, ægros visunto: sacram Synaxim ad ægros comitantor. In conventibus publicis, in compitis, in balneis, castitatis curam agunto. Servi & servæ eodem cubili ne uti permittuntor. Vota, sicubi nuncupata, rite solvuntor. Aliena restituunto. Ecclesiastica mysteria quater in anno frequentanto. Natalitiis Christi feriis novum Sodalitii istius Magistratum creanto. Ad cœtus consortium ante sedecennium neminem admittunto. Quater minimum in anno conventum in parochia etiam sua celebranto: templumque, dum cœtum celebrant, alienis claudunto: nisi Sodalis, nemo unquam interesto. D. Isidori denique Natalem solenniter omnes celebranto. Fuere jam Præsules & Episcopi varii, qui has harumque socias Regulas cupide expeterent, [exemplum secutis Episcopis variis,] ad institutum simile suis in diœcesibus instituendum: & id facturum in Archiescopatu suo Ravennatensi, datis huc Roma litteris, promisit Eminentissimus Cardinalis Aloysius Capponus; nec deest negotio huic promovendo Pontifex, magnis jam nunc Congregationi huic concessis immunitatibus.
[32] Extat libellus Germanicus, de Regulis & instituto privilegiisque hujus Confraternitatis, hujusmodi Pastorali Epistola præmunitus. Nos Henricus, Dei gratia Episcopus Augustanus, [& Henrico Augustano rem toti diœcesi suæ commendante.] omnibus diœceseos nostræ Parochis, Curatis atque Parochianis, per agros, villas, oppidaque, gratiam nostram & omne bonum. Episcopalis nostri officii debitum paterna solicitudine circumspicientes; & qua ratione inter has diuturnas calamitosissimi temporis miserias placari possit Deus, super tam multiplici sui contemptu & mandatorum suorum transgressione; atque a dilecta nostra patria averti tanta moles bellorum, morborum, aliarumque plagarum; & ovium nobis commissarum salus æterna procurari; inter alia incidit hæc cogitatio, quod Agricolarum simplicium virtus atque oratio Omnipotenti Deo perquam gratæ & acceptabiles sint. Ut ergo inter ejusmodi Rusticos zelus atque devotio excitetur, & mandatorum Dei observatio promoveatur; visum nobis perquam idoneum medium est, per totam nostram diœcesim inter Agricolas instituere Confraternitatem, sub Titulo & patrocinio S. Isidori Agricolæ, eum in finem potissimum intentam, [atque approbante,] ut Dei mandata corde, ore & opere quam optime custodiantur; atque ita unusquisque in Dei proximique amore proficere, vitamque ducere Christianam possit, non modo ad propriæ suæ salutis emolumentum, sed etiam ad reipublicæ Christianæ commodum. Placuit etiam Pontificiæ Sanctitati suæ hujusmodi Confraternitatem confirmare, & multiplicium Indulgentiarum largitione locupletare. Ejusmodi autem Confraternitas eo acceptabilior debet agricolis esse, quod ejus Patronus S. Isidorus similis fuerit conditionis; nec pauca eorum, quæ in Regulis Confraternitatis continentur, suo nobis exemplo docuit. Quapropter eos omnes clementer paterneque hortamur, ut temporali æternæque suæ saluti consulant, hujusmodi institutionem complectentes, neque tantorum bonorum exortes se manere patiantur. Imprimis autem Parochos atque Curatos uniuscujusque loci monemus, ut sibi persuadeant, multum sua interesse, [& Rarochos ad eam promovendam exhortante.] si hujusmodi institutum executioni mandetur, & quam latissime propagetur, itaque gloria major Dei atque Sanctorum, simul cum animarum salute, laudabiliter procuretur: in quem finem omnipotens Deus benedictionem suam omnibus velit misericorditer impertiri. Datum Dilingæ, die ultima Junii, eademque S. Ignatii Confessoris festiva luce, anno Christi MDCXXX. Impressa denique singulari folio instructio fuit, de modo propagandi talis Confraternitatis, atque ad omnes Parochos & Curatores animarum, sub sigilli Episcopalis munimine, transmissa, cujus instructionis apud nos extat exemplum.
[33] Denique scriptum ad nos fuit, Serenißimum Regem nostrum Carolum II anno MDCLXXXIII, [Anno 1683 Rex Hisp. corpus visitat.] pro recuperata salute gratias acturum, acceßisse ad S. Isidori corpus, ipsumque coram se apertum inspexisse: quod ut posthac decentius haberetur, Regina Mater Mariana Austriaca obtulerit diviti opere elaboratum, operimentum, sublato veteri, quod ipsa sibi pro Reliquiis servaret.
APPENDIX AD DIEM DECIMAM SEXTAM MAII.
[Errata]
Pag. 558 col. 2 lin. 10 — Fridolus — l. — Fidolus.
Ibid. lin. 5 a fine — dele — nomen B. Francisci Senensis, cum actis suis transferendum, ad I Maji.
Pag. 559 col. 1 post — S. Alexandrum — adde. S. Meginbodus, Monachus Fritzlariensis &c. elogium ex Trithemii viris Illustribus Ordinis S. Benedicti lib. 3 cap. 26 sumptum habet, in Ms. Martyrologio Abdinkhovensi, collecto per Abelum ejus loci Abbatem, quasi hoc die mortuus; cum tamen Trithemius festum ejus agi dicat, quando de eo egimus inter Prætermissos (quia nihil de eo in Directorio Frideslariensi anni 1679)���XVI Martii.
Ibid. post — Turibium in medio — adde —
S. Victorius M. hoc die celeberrime colitur Messanæ, tamquam civis & Patronus urbis, in ecclesia Patrum Sanctißimæ Trinitatis, sub Titulo S. Philippi de Agyrione erecta, ubi istius S. Victorii corpus, ex Sardinia allatum anno 1623, ac decentißime collocatum, dicitur continuis clarere miraculis; eidemque in Metropolitana Messanensi erectum altare, cum statua marmorea. Sed si hic ille Victor est (sic enim etiam a nonnullis iste Messanensis appellatur) cujus Inventio anno 1615 a Sardis refertur, ex vi Epitaphii pariter reperti, in quo nullum apparet martyrii signum, præter litteras B. M. gratis sic explicatas, acsi legi debeat, Beatus Martyr (qui tamen dicitur, quod requiebit in pace sub III Kalendas Majas) jam egimus de eo inter prætermissos���XXIX Aprilis.
Ibid. Col. 2 post S. Rosulam lin. 14 — adde —
S. Syrus Episcopus Theatinus, huic diei adscribitur in quodam ipsius ecclesiæ Kalendario, uti testatur Hieronymus Nicolinus, Historiæ Theatinæ Italicus scriptor pag. 104, absque alia ejus notitia (uti nec aliorum septem in eodem Kalendario diebus varii nominatorum) & per solam conjecturam creditur, illos post S. Iustinum rexisse Ecclesiam per annos ducentos, usque ad initium seculi VI; Optamus ergo clariora de cultu singulorum indicia reperiri.
Pag. 560 col. 2, lin. 4 — Saussajo — adde — in Supplemento.
Pag. 562 de S. Peregrino col. 2 lin. 12 a fine — Leoni IV — l. — Leoni III.
Pag. 565 num. 4 lin. 18 — P. Christophorus Ligneus — & Pag. 565 — Legneus — scribe utrobique, P. Christophorus Segnerus.
Pag. 569 col. 2 lin. 4 — Saracenus — l. — Tancredi —
DE SS. VALENTINO ET DAMIANO.
Valentinus, Martyr in Aprutio (S.)
Damianus, Martyr in Aprutio (S.)
Pag. 569 col. 2 lin. 3 post — Maji — adde — Idem Vghellus ad calcem Tomi VII, novam pro prioribus Tomis Appendicem junxit, atque col. 1351 præfata Acta integre dedit, ad Episcopos Tarracinenses addenda, velut multum facientia ad statum illius Ecclesiæ cognoscendum. Videramus nos etiam Vallicellanum exemplar &c.
DE S. FORTE EP. M.
Fortis, Episcopus & Martyr, Burdegalæ in Aquitania (S.)
Pag. 573 col. 1 lin. 4 a fine — sub Gentilibus — adde — Sunt etiam qui negent omnino Episcopum fuisse ipsius Vrbis, in quibus est Simon de Petronet Tolosas, in Notis ad Onomasticum Sanctum Gallico-Latinum. Et ipsa quidem Burdegala &c.
DE S. MAXIMA VIRG.
Maxima, Virgo, Callidiani in Foro-juliensi Provinciæ diœcesi (S.)
Pag. 579, num. 3, lin. 2 S. Maximæ — adde — ibidem vulgariter S. Meme dictæ.
Pag. 583 post num. 17 adde —
Vno post hæc anno, idem D. Antelmius, Augusto mense, excurrit in Insulam Lerinensem; ubi mihi significavit, per P. Fabrum, invenisse se, non solum plurima pervetusta Mss. sed etiam fortißima argumenta, quibus credebat probari posse, S. Maximam instituti Lerinensis Sanctimonialem fuisse, vixisseque in Aralucensi ad Ceagniam amnem monasterio, fundato per S. Nazarium Lerinensem Abbatem seculo VI.
Pag. 581, n. 9, lin. 3 dele — Mihi. Prodeat utinam cito Foro-juliensis historia, cui eumdem Anthelmium insudare, atque ista & alia plura servare intelligimus! Interim ejusdem considerationi subjicio, quod in Vita S. Maximini Trevirensis ad XXIX Maji-legitur, Sancto isti Antistiti, ex Aquitania oriundo, non solum fratrem fuisse S. Maxentium, Episcopum postea Pictavensem, sed etiam Sororem Sanctam Maximam, de qua alibi nihil legitur; quæque coætaneo S. Hilario, facile potuit, una cum fratre suo adhæsisse, ab eoque ad cultum virginitatis instructa (æque ac S. Triasia, XVI Augusti commemoranda, & S. Apra ipsius filia, de qua agemus XIII Decembris) migrasse viva aut mortua ad locum nunc ab ejus nomine dictum, aut etiam Virginum monasterium fundasse, quod postea transierit in Lerinensium mores. Ego nihil horum assero factum.
DE S. GERMERIO EPISC.
Germerius, Episcopus Tolesanus in Gallia (S.)
Pag. 591 n. 1 lin. 4 — DCIV — l — DVII.
Num. 2 adde — Sic autem conturbatam, ut in Ms. Guidonis reperit Nicolaus Bertrandi, ita in compendium redegit, inseruitque Gestis Tolosatium a se collectis fol. 14, prout habemus librum editum an. 1515.
[3] Auctor, seu verius interpolator & depravator, quem isti secuti sunt, urbem &c.
Pag. 594 col. 2 Ann. g lin. 4 — DIX l — DVIII vel sequenti aut præcedenti.
DE S. DOMNOLO EP.
Domnolus, Episcopus Cenomanensis in Gallia (S.)
Pag. 604 num. 4 sic muta — Est supra Parisios, inter Sequanam & Matronam, [Caput Calamis in Bria,] provincia Bria, olim Brigia, seu Saltus Brigicus, & in ea oppidum Latinis Calami, vulgo Chaumes, dictum; in cujus ecclesia, circa annum MDXXX, inventum fuisse corpus cujusdam Gallice Saint Dome dicti, ejusque Caput ibidem quiescere, & multis clarere miraculis, ac dici fuisse Episcopum Cenomanensem, testatur Nicolaus Gillis in Annal. Gallicis, ad regnum Francisci I fol. 553 editionis Parisinæ an. 1617. Antonius Corvaserius, in sua Episcoporum Cenomanensium historia, arbitratur, dictum corpus S. Domi, esse S. Domnoli, quod nullum nomen proprius accedat. Certe nihil familiarius Francicæ linguæ est, quam intervenientibus liquidis ex dactylo choreum facere: ita Hieronymus Ierome, Barbara Barbe, [ubi S. Dōme vocatur,] Patroclus Parre, vulgo dicuntur; & quoties fere litteram l vocalis brevis Latine præcedit, ut Miracle, siècle, table, ex tabula, seculo, miraculo. Omnem autem dubitationem tollit Claudius Castellanus, asserens, singulis fere autumnis sese Calamos excurrere, oppidum exigua solum leuca distans Fontaneto, fundo proprio familiæ suæ; compertum autem sibi esse, non alium quam S. Domnolum, Cenomanensem Episcopum ibi coli; inter quos præcipua ex quatuor ecclesiis colit Patronos tres; scilicet S. Symphorianum, qui primus ibi colebatur; tum S. Petrum, ob Abbatiam sub ejus nomine istic fundatam anno MCLXXXI, ac denique S. Domnolum, ob allatas ad XVI Maji Reliquias ejus notabiles, [Cenomanis S. Tannoley.] ad quas tali die magnus ibi semper concursus fuerit, licet præcipuum festum sit dies obitus I Decembris. Agnoscit Bondonetus Caput non adesse, imo nec ossa omnia, in ecclesia S. Vincentii Cenomanensis; neque Calamenses totum se habere prætendunt; est igitur facile eos inter se conciliare. Sciendum tamen, quod qui Calamis S. Dome vulgo dicitur, a Cenomanensi plebecula vocetur S. Tonnoley.
Pag. 606, col. 2 lin. 5 — vendopera, vulgo Vendeuvre dictus.
Pag. 609, Annot. a lin. 2 — Perchensis, l. Perticensis.
DE S. RAGNOBERTO EP.
Regnobertus Episcopus, Bajocæ in Normannia (S.)
Zeno Diaconus, Bajocæ in Normannia (S.)
Pag. 619 post num. 8 adde — 9 Invenio, ex quodam Carmelitarum Rituali, [Benedictio aquæ pro animalibus sub ejus nomine.] hujusmodi Benedictionem aquæ, pro Animalibus infirmantibus institutam in S. Ragnoberti honorem, nobisque transmissam. Benedic ✠ Domine, meritis S. Regnoberti, Episcopi & Confessoris, servi tui fidelis, creaturam hanc aquæ ✠, qui glorioso tuo corpore benedixisti aquas Jordanis: & præsta, ut quæcumque animalia ex ea gustaverint, aut eadem aspersa fuerint, ab omni morbo omnique infestatione diabolica liberentur. Qui vivis &c. Antiphona & Versiculus de communi. Oremus. Da quæsumus omnipotens Deus, ut B. Regnoberti, Confessoris tui atque Pontificis veneranda memoria, & devotionem nobis augeat & salutem. Deus, qui laborantibus hominibus etiam de mutis animalibus solatia subrogasti; supplices te rogamus, ut sine quibus non alitur humana conditio, nostris facias usibus non perire. Per Christum &c.
DE S. ADAMO ABBATE.
Adamus, Abbas Firmii in Piceno (S.)
Pag. 626 in titulo adde — Ordinis S. Benedicti — & in marg. — CIRCA MCCIX — ac denique totum hunc Commentariolum postpone Actis S. Ubaldi. Interim.
Ibid. Col. 2 lin 1 adde — Accepimus ab erudito quodam Firmano Commentariolum Ms. de Sanctis urbis ac diœceseos Firmanæ, ubi ad nomen S. Vißiæ Virginis ac Martyris, XII Aprilis commemoratæ, dicitur ab ea nomen factum credi Monti Visiano, in conspectu civitatis posito longeque amœnissimo, ubi propterea credantur ipsius Sanctæ possessiones fuisse: & extructum sit celeberrimum olim S. Savini monasterium: cujus a Benedictinis tandem derelicti possessio ad Cappucinos transierit; qui etiam ibi unum ex primis Capitulis suis anno MDL celebraverint; nunc vero sit penes Patres nostræ Societatis, suum istic suburbanum habentes.
[2] Bucelinus in suo Menologio Benedictino, brevem Sancti istius notitiam, a Ferrario acceptam, ex nescio quibus Marchesianis monumentis, sic extendit: Firmi in Piceno natalis S. Adam Abbatis & Confessoris. [elogium ex Bucelino.] Hic in monasterio S. Savini, apud prædictam urbem, monasticen professus, iis vitæ exemplis præluxit, ut merito supra candelabrum locaretur, & Abbas ejusdem loci crearetur. Cujus sanctitatem multa miraculorum gloria Numen commendavit: corpus autem in ecclesiam Metropolitanam translatum, magno in honore fuit, & clarere in hodiernum diem miraculis dicitur. Postremum hoc confirmat prælaudatus Commentariolus; cum addit, quod, invocatur Patronus contra morbum caducum: cujus rei monumentum sint nummi, in sepulcrum Sancti affatim conjici soliti, [patronatus contra morbum caducum,] a personis devotis, pro averruncatione morbi tam fœdi: qui nummi, contra jam dictam infirmitatem, dicuntur habere eamdem vim, quam habent numismata S. Helenæ Imperatricis, matris Magni Constantini. De hac acturi XVIII Augusti, poterimus plenius de usu talium numismatum agere.
[3] Pergit Bucelinus, &, Vixit, inquit, Adam iste anno Christi DC. Fortasse, [Non vixit an. 600,] quia dixerat Ferrarius, S. Savini monasterium, cujus Abbas Adam fuit, extitisse tempore S. Gregorii Papæ; consequens esse credidit Bucelinus, ut eodem etiam vixerit ille: quæ non videtur Ferrarii mens fuisse: certe non debuit esse, nullo apparente vetustatis tantæ fundamento. In antiquis scripturis civitatis Firmanæ, inquit Commentariolus prælaudatus, num. 793 Archivii, nominatur Adam Abbas S. Savini pro anno MCXIX. Huic numero, si vitium nullum subest, oportet & alterum nominis ejusdem Abbatem, uno fere seculo post, eidem monasterio præfuisse. Etenim Vghellus Ital. sacræ tom. 2 col. 765 & seqq. exhibet amplißimum diploma, quo Adonulfus, Firmanus Episcopus, Dilectis filiis, venerabili Patri Adæ, Abbati S. Savini, [nec 1119,] Monachis, Fratribus, & Conventui ejusdem Ecclesiæ, nec non venerabilibus Clericis ipsius Ecclesiæ suppositis; inprimis præcipit, ut ordo Monachalis, qui secundum Deum & Divi Benedicti Regulam in eodem monasterio constitutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus observetur; prolixe deinde ac sigillatim privilegia indultaque omnia, a se suisque decessoribus concessa, rata habet confirmatque. Acta autem sunt hæc … anno Dominicæ Incarnationis millesimo ducentesimo nono, Indictione duodecima, [sed 1209.] die … intrante Februario, tempore Domni Innocentii Papæ Tertii. Concordant cum anno Christi Indictio & Pontificatus: sed facile fuit, in obsoleta quam auctor Commentarioli viderit scriptura, MCXIX apparuisse, pro MCCIX.
[4] [Benedictinus quidē, sed non Casinensis,] Habemus ergo, qualem requirimus, initio seculi XIII Abbatem S. Savini Adamum; eumdemque, saltem per verosimillimam conjecturam, Vnicum sui nominis; singularis sanctimoniæ virum, ut loquitur Vghellus: quem etiam suspicari poßis, inducendæ, vel saltem reducendæ in jam dictum monasterium Benedictinæ observantiæ, auctorem fuisse. Verum quod hanc Casini didicerit primum, ut volunt aliqui, dum Casinensem Monachum faciunt, non video unde verosimile reddatur. Nam quotquot ea ætate vel formabantur nova vel reformabantur vetera monasteria, disciplina fere Cluniacensi informabantur. Vereor autem ut talis opinatio aliud habeat fundamentum, quam quod inter Casinenses, cum singulari sanctitatis opinione defunctos, a Petro Diacono Casinensi censeatur Adam quidam; idem scilicet, quem ipse in Vitæ S. Guinizonis, danda XXVII Maji, docet circa annum MXXXVII fuisse ecclesiæ Casinensis Paramonarium, [nam hic floruit, an. 1020.] id est, Ædituum: quo in officio fortiter recusaverit sacra vasa laici Principis exactori tradere: & de quo Leo Ostiensis libro 2 Chronici cap. 47, 48, & 49 narrat, qualiter quæsitum ab eo fuit per Abbatem S. Pauli de Urbe, utrum corpus S. Benedicti Casini quiesceret, isque dixerit, id sibi constare ex ipsiusmet Sancti revelatione certißima: qualiter idem viderit SS. Protum & Hyacinthum in habitu Monachali; & denique construxit cellam S. Benedicti de Clia, & S. Nazarii juxta fluvium Melphiæ. De hoc egit Arnoldus Wion in Appendice alphabetica Sanctorum, quorum dies natalitii ignorantur; ubi, allegatis Leone Ostiensi & Petro Diacono, ait: Sanctus Adam, Monachus Casinensis, divinis revelationibus illustris, floruit anno MXX, & quod excurrit.
[5] Ferrarius porro occasione Abbatis Adæ, de quo singulare nihil sciebat, addit, quod Ibidem &c. —
Ibid. num. 2 nunc 5 lin. 5 a fine sic lege — De hujus ecclesiastico cultu nihildum nobis constat: [Ejusdem nominis alius apud Franciscanos.] de isto Commentariolus Firmanus docet, quod Corpus ejus venerabile adhuc servatur integrum; maximo cum concursu omni sexta feria mensis Martii monstrari solitum: de hirundinibus vero addit, numquam a tempore indicti sibi ab Adamo silentii in ecclesia ea visas, licet in turri domestica & vicinis ædibus nidulentur plurimæ: quin etiam mox extingui, si qua forte illata eo fuerit experiundi causa, quod sæpius factum. Diem quo prioris &c.
DE S. UBALDO EPISC.
Ubaldus, Episcopus Eugubinus in Vmbria (S.)
EX ITAL. ST. CREM.
[Prologus]
Pag. 629 col. 1 in Marg. 1220, l, 1210.
Ibid num. 4 lin. 23 — MCXVI — l. MCXV.
Et num. 7 lin. 7 — Ferdinandi, l. Francisci Mariæ, nunc Cardinalis.
Et lin. 8 — S. Eusebii, l. S. Vbaldi.
Pag. 630 n. 7 adde — Ad illud autem forsitan pertinebat Collecta, quam post Vitam & Miracula, per Stephanum Cremonensem Parmæ editæ, sic impressam invenio. Antiph. Infinitis clarens signis, ægrotos liberando, Eugubinamque urbem dignis meritis clarificando. ℣. Intercede pro nobis, beate Pater Ubalde. ℞. Ut digni &c. Oratio. Deus qui piorum lamentationes in gaudium convertis, fideli servo & prudenti multa bona polliceris; concede, ut per intercessionem B. Ubaldi, Confessoris tui atque Pontificis, summa cȩli habitacula penetremus, & cum sanctis Angelis tuis sine intermissione gaudeamus. Per Christum Dominum nostrum. Amen.
Pag. 639 col. 2 lin. 4 post — miracula scripserit — expunctis reliquis 5 lineis hæc substitue — Habuit hæc Stephanus Cremonensis, [sub quo, Vitam & miracula scripsit Iordanis.] sub initium seculi XVI idem argumentum Italice tractans; cujus lucubrationem tandem reperit prælaudatus Vincentius Armanni, curavitque transcribendam, ex impreßione facta Parmæ apud Franciscum Vgolettum anno MDXXIII. Stephani illius, Proœmium concludentis, hæc sunt verba: Itaque scripturi vitam Sancti & miracula ejus, quæ vel ipsimet præsentes vidimus, vel relatoribus fide dignis habuimus, sequemur Vitam scriptam a Jordano, contemporaneo & familiari ipsius S. Ubaldi, Priore Canonicæ Castellanæ, qui affirmat, ea quæ scripsit de Sancto, habuisse a Rainerio Episcopo Calliensi, & Rolando Abbate Camp-Regii, atque Benedicto Priore Canonicæ Eugubinæ: [quem aliosque coævos sequi profitetur Stephanus Cremonensis.] nec non ex Nepotibus ipsiusmet gloriosi Sancti, de quorum stirpe usque hodie supersunt successores, animo mansueti & bene erga virtutem affecti; ut jure dici possint ab ejus descendisse prosapia, cujus Vitam scribere exordientes, incipiemus ab ejus pueritia. — Hactenus ille; cujus contextum conferentes cum Latino Theobaldi jam edito; nostrisque ad illam Notis, quædam insuper ibidem observanda suggerimus.
Cap. 1 Annot. d incipe — Oliverius, Stephanum Cremonensem secutus, ad S. Secundi suburbanam ecclesiam collocatum ait &c.
Annot. i lin. 3 adde post — recognitione — Stephanus autem constantiam observandi jejunii sic fusius explicat: Hortabatur quidem ut solveret socius, ipsi compatiens; cui Ubaldus respondens, Non ita, Frater: quamdiu jejunium tenuit Adam, in Paradiso permansit; expulsus autem eodem est, mox atque ipsum solvit. Nos Institutionis Regulam portamus aliis, jejunium imperantem: hanc si violamus, quomodo ipsis mandabimus observandam, condemnandi secundum Apostolum Paulum, cum aliis prædicaverimus. Eaque ratione suaviter effecit, ut etiam ipse socius omni postea vita jejunium inviolatum servaverit. Deinde post narratum libri a pluvia intacti miraculum — Nec hoc, inquit, tacuerim, quod Eugubium pergentibus decimo ab inde milliario Castellum, Canthiana dictum, prætereundum fuit: ubi publica ex majorum traditione fama perseverans narrat, fontem, qui medio inde milliari scaturit, oratione S. Ubaldi excitatum fuisse, ad levandam socii deficientis sitim. Ceterum liber ipse Regulæ &c. in fine autem adde — Sed ordinem, quem cunctos suscepisse ait Theobaldus, plerosque Canonicorum respuisse scribit Stephanus, nec nisi tres solos amplexos reformationem; cum quibus sese ab aliis separans Vbaldus, aliosque novos ad idem asciscens propositum, Canonicam Regulam cœperit instaurare. —
In fine ejusdem Annot. i adde — Reperi, inquit Stephanus, in libro antiquissimo Ravennæ, in quo scribebantur nomina omnium, suam istic Professionem facientium, ibidem professum fuisse Sanctum. An post tres solos menses probationis? Non videtur credibile. Proximum igitur est, ut post trimestre reversus Eugubium, rursum Ravennam venerit, obligaturus in perpetuum sese isti instituto, quod adhuc novitius Eugubii perrexerat opere ipso exercere, quo ad annus Probationis effluxisset.
Annot. l. adde — Stephanus ita locum describit, Inter altissimos Eugubinos montes locus est, circumdatus collibus in modum theatri, atque intra eos planities, porrigente sese in æquor clivo, ubi extructa erat vetustissima quædam Abbatia. Est autem locus contemplativis aptus, propter solitudinem & quietem, tot montibus quasi circumseptam; quia, propter asperitatem defectumque viarum, rarus ibi comparet advena; & ideo Poëta Dantes sua istic opera composuit; utique sesqui-seculo post obitum S. Ubaldi, ut qui floruerit in confinio seculi 13 & 14. Corrigendus autem & restituendus ordo Annotationum ultimarum pag. 632 sic ut k sit ea quæ spectat incendium, ultima vero l fiat quæ perperam sub littera k legitur penultima.
Cap. 2 Annot. f adde — Stephanus ait, quod in Episcopatu vixerit annis triginta & uno, usque ad tempora Alexandri III. Fuit hic consecratus an. 1159, & anno 1160 obiit Ubaldus; abhinc si retro numeres, sive annum 31 completum accipias sive inchoatum, non habebis litteram Dominicalem D, notando diei XV Martii addictam. Sed si pro die 15, sumas diem 25 ejusdem Martii; habebis litteram G, quæ anno bissextili 1128 Dominicalis fuit, & cum festo Annuntiationis conjunxit Dominicam III Quadragesimæ; quia Pascha eo anno celebrandum erat 23 Aprilis; atque ita S. Ubaldus, ultra 31 annos, sederit mensem I, dies 22.
Annot. 1. Eadem nihilominus omnia habet Stephanus; & excommunicationem quidem exosorum petentibus, respondisse ait; maxima cum maturitate & gravitate procedendum, quotiescumque membrum aliquod Ecclesiæ rescindendum est: ideoque decreto publico sancitum fuisse, ne quis Clericorum obediret Episcopo, qui postridie frustra expectaverit sibi ministraturum. Alium vero casum accidisse scribit Urbino redeunti, cum appulisset ad caput suburbii, ubi est ecclesia S. Annæ: additque mulam, cui Episcopus insidebat expavefactam, cum eo saliisse trans torrentem; figendoque in saxo pedes, reliquisse vestigia ad trium quatuorve digitorum altitudinem impressa, quæ etiam tum, cum scribebat Stephanus, conspiciebantur. Istam denique Ostiarii injuriam, sæpius a variis iteratam fuisse, affirmat; ac respondere solitum istud Psalmi VII, Si reddidi retribuentibus mihi malum, decidam merito ab inimicis meis inanis bonarum actionum Denique moderationem Sancti ex eo jubet æstimare, quod diœcesim visitans nulla unquam recipiebat munera: & si invitabatur ad ecclesiam vel altare quodpiam consecrandum, dicebat ad jus ecclesiæ spectare oblationes; satis ostendens se habere thesauros repositos in cælis, qui animum sic abstraxerat a rebus terrenis.
Annot. n adde — Stephanus ecclesiam esse ait in territorio Canthianæ; &, præter corpus S. Orphiti, etiam ibi haberi corpus S. Benedicti Martyris, sociumque in consecranda illa aßignat Episcopum Perusinum. Vghellus Rodulfum Armannum nominat, quam gentem, inquit, hodie della Staffa vulgo appellant, & sedisse docet ab anno 1127 ad 1140. S. Benedictus Martyr, quo die colatur, necdum comperi, nedum Acta vidi: solum reperio, pari fere ab Eugubio & Canthiana intercapedine 7 vel 8 milliarium versus Occidentem, quasi in trianguli cuspidem positam Plebem S. Benedicti, cum vico ejusdem nominis: qui an huc spectet, non divino. Porro istic curatæ Paralyticæ, dixisse conversum Episcopum, inquit Stephanus, Vade, & sanctis Martyribus curationis auctoribus age gratias: similiter & cæco illuminato comminatum, ut taceret, nisi se contristare & gratiam susceptam vellet amittere. De sequenti etiam cæco dicit, eum ante curationem visu per decennium caruisse. Idem de tertio cæco narrat, quod ei per visum noctu dictum est, ut si vellet illuminari, Eugubium se conferret ad Episcopum Ubaldum: qui, eo ut se juvaret rogante, graviter conturbatus, dicit; conducibiliorem corpori ejus esse curationem cæcitatis, quam animæ: siquidem Paulus Apostolus ait, signa data infidelibus non fidelibus. Id ergo, inquit, a me postulas, quod neque tuæ conducit felicitati, nec meæ convenit fragilitati. Patientiam habe. Sic confuso & recedere volenti, dixit Sanctus. Vellesne verum lumen recipere? Respondit cæcus, Domine, miserere mei. Tum Episcopus, Noli ergo desiderare lucem, bestiis avibusque communem; sed eam, de qua Euangelista loquitur, Erat lux vera quæ illuminat omnem hominem, venientem in hunc mundum. Si velis itaque patienter tolerare hanc cæcitatem, & absque peccato vivere, promitto tibi vitam æternam. Ad hæc cæcus, Fidemne mihi facis? Facio, inquit Episcopus. Postquam ergo ad meliorem vitam transiit Sanctus, cognoscens cæcus miracula quæ operabatur, & veniens ad sepulcrum, dixit; O sanctissime Præsul, tu mihi securitatem præstitisti: quapropter non venio ad te ut mihi lucem restituas, sed ut a Deo impetres remissionem peccatorum meorum: & hæc dicens, perfundebat tumulum lacrymis, sic ut adstantes quoque ad lacrymandum commoveret.
Annot. o adde — Idem narrans Stephanus, ait, Spoletum exustum ab Imperatore fuisse; & hunc, obsidibus non contentum, magnam insuper pecuniæ summam ab Eugubinis postulasse, excidium intentando si non præstaretur. Cumque ipsorum viribus major summa judicaretur, rogatum Episcopum, ut ipse patriæ communi succurreret; ipsum vero, licet corpore infirmum, suscepisse onus istius legationis, & quidquid voluit impetrasse.
Annot. q Eadem omnia sumpta videntur ex Stephano, & addit, quod ita sedens seu potius jacens, continuo orabat aut psalmos cantabat, atque ad se venientes instruebat ex divinis Scripturis, nihil Episcopalis muneris prætermittens, quod eo situ corporis poterat exerceri, miramq; in rebus omnibus patientiam ostendens. Quotquot infirmi ad eum furtim induci poterant, sanabantur: quamvis ipse nollet amplius cuiquam porrigere manum deosculandam, ut moris est Episcopis: sed nec patiebatur aquā colligi qua manus abluerat, quia jam multi ejus usu curabantur, idque ut vanam gloriam declinaret. Idem Stephanus virtutibus ejus adnumerat, quod irreprehensibilis in omni sermone, numquam elabi sivit ori suo mendacium, quantumcumque leve; affirmans, omnino dedecere Sacerdotem, si eo ore falsum quid proferat, quod Christi corpori consecrando destinatum habet: atque in hujus rei figuram fuisse Prophetæ os tactum ab Angelo, carbone ignito.
Cap. 3 Annot. a lin. 5 dele hæc verba — more suo aliquid addens — & in fine adde — Stephanus diffusius eadem narrans, ait, restitisse postulantibus quoad usque amicorum unus sic eum est affatus, Ah! Pastor dulcissime, Christus discipulos suos dilexit usque in finem; & tu usque modo nobis, non tibi vixisti; nunc autem, cum ad finem vitæ tuæ accedis, potes non exaudire filios tuos? Quin potius, quamvis nequeas citra grande periculum, exaudi tuorum preces, atque hodie ad Missam celebrandam veni. Hæc dicens plorabat, videns nimium sancti viri cruciatum. Episcopus autem illi respondit: Vere, filioli, Christus discipulos suos in finem dilexit, atque pro iis est mortuus. In hoc ergo verbo me convicistis. Ite; apparate omnia, meque ad ecclesiam portate, & fiat voluntas Domini.
Annot. g Adde — Siephanus Sutriam simpliciter nominat, & puellam ait quinque mensibus cæcam fuisse: & similiter de mox sequenti muta, tres menses ablatæ loquelæ numerat: vicennalem vero contractionem ait, manum impedivisse. Deinde hic refertur miraculum factum in gratiam famuli Teutonici, de quo infra in Gloria postuma num. 18.
Annotatio m deleatur, & sub eadem littera ponatur — Rem eamdē, sed multo succinctius, narrat Stephanus; addit autem, quod sanctum corpus, quamdïu expositum supra terram stetit, suavissimum de se spargebat odorem, quod deinde continuum ei fuit; & caro candidissimo colore resplendebat. Denique transiturus ad Miracula, sepulturam secuta, sic concludit Vitam: Post quartum diem venientes Episcopi, Perusinus Rodulfus, & Calliensis (Rainerium nominat Vgellus ab anno 1154 ad 1175) reposuerunt Sanctum istud corpus in sepulcro SS. Mariani & Jacobi. De Raynerio vero prænominato, dicit idem Vgellus, quod Sanctus ipsi post mortem apparuit, illumque rogavit, ut supremo funeri suo haud dedignaretur adesse. Deinde post tom. 5 in Append. ad tom. 2 col. 1624, ex Ms. Historia Spalatrensium Archiepiscoporum, narrat, quomodo idem Raynerius anno 1175, fuerit Callio Spalatrum translatus, nominatione Pontificia; tum primum ejus jacturam sentientibus civibus, quem odiis fuerant persecuti; & anno 1180 11 Nonas Augusti pro immunitate ecclesiastica occubuit. Porro inquit Stephanus, jacuit ibi S. Vbaldus, per annos omnino triginta quatuor: postea autem anno MCXCII Eugubinus Episcopus, nomine Bentivolius (cujus nobilissima familia ad præsens extat, sicut apparet in Magnifico Comite Joanne Francisco Bentivolio, viro magnanimo & virtute ornato) curavit ut canonizaretur. Facta autem canonizatione, auctor fuit corporis sursum in montē deferendi; quæ Translatio fuit celebrata die XI Septembris MCXCIV. Ad eum locum ex omni mundi plaga concurrunt populi, propter ingentia quæ Sanctus iste operatur miracula: quorum aliqua hic subtus ponam: ac primum quæ conscripsit Mag. Jordanus, Canonicus Regularis & Prior Canonicæ Castellanæ, contemporaneus atque familiaris ipsius Sancti; deinde quæ habui ab hominibus fide dignis, vel quibus ipsemet præsens adfui, dum starem ad hujus loci ministerium cultumque divinum, anno a Domini Nativitate MDXVIII; omissis aliis quæ operatus est Sanctus, intermedio trecentorum & quinquaginta annorum spatio, & quorum distinctior notitia periit, propter eorum negligentiam qui ante nos hic ministrarunt.
Num. 30 lin. 1 ad nomen Teuza scribe s, & Annotatis adde —
s Hoc est primum miraculum, quod ex Iordano breviter refert Stephanus; deinde addit; Senenses duo, quorum unus erat surdus ac mutus, alter triennio gestaverat sagittam ventri inhærentem, moti fama S. Ubaldi, eidem se devoverunt, & sanati sunt. Alia tria sequentia spectant ad Appendicem.
App. Annot. a adde — Quæ porro sequuntur, eadem, sed Italicis verbis, velut ex Iordano narrat Stephanus.
Annot. b lin. 3 post — alibi — dele cetera, & hæc substitue — Primam lectionem, ut ex Iordano, tenet Stephanus; & notat ipsum dicere, quemadmodum mox facit Auctor, quod uni liberatorum locutus met sit: ut de auctoritate Appendicis hujus amplius dubitare nequeamus, Auctorem noscentes.
Pag. 639 num. 2 lin. 23 post determinavit — adde — Hoc idem fecit Otto Imperator, & Fridericus secundus Imperator similiter. Ita marginales notæ &c.
Pag. 640 num. 4 lin. 3 post verba — Bulla fuit — sic progredere: Quod autem duobus post annis, [corpusqui transferri curat an. 1194,] suadente eodem Bentivolio Episcopo, revera, ut ait Stephanus, facta sit translatio corporis ex veteri Cathedrali in montem; persuadet mihi ejusdem Translationis annua festivitas, die XI Septembris, quando a Clero populoque illuc solennis processio ducitur. Etenim anno MCXCIV, habente litteram Dominicalem B, die XI Septembris Dominica fuit, adeoque ad ejusmodi actus, populum feriatum requirentes, idonea. Erat autem in superiori parte montis, vel capella, ut Oliverius; vel parochia, ut vult Eugenius, SS. Gervasio & Protasio sacra: ad quam non sine miraculo aliquo transvectum esse sacrum corpus persuadet Catena, suspensa in porticu ante fores ecclesiæ, nunc S. Vbaldi dictæ, quæ carro ipsum vehenti nexa fuisse dicitur. Eodem facit gemina ibidem ulmus, nata, ut fertur, ex stimulis Bubulcorum, juvencos carrum trahentes comitantium, dum arca deponitur, terræ fixis. Addit insuper Oliverius, nata inter quatuor urbis Regionis contentione, singulis sibi Ubaldum poscentibus, diremptam fuisse litem, junctis ad carrum ex Episcopi consilio juvencis indomitis; qui sibi relicti, declinata via facili ad partē urbis inferiorem, connixi in clivum sint, & eo, quo nunc est ecclesia, loco substiterint. Sed negat Eugenius, tunc adhuc Regiones fuisse distinctas; [quod non sine miraculo vehitur in montem.] adeoque contentionem illam civium pro fabula habet; & mavult, ideo juvencos ab Episcopo fuisse adhibitos, quia laio aliquo signo, puta immobilitate subita corporis, ostenderit Sanctus, nolle se in eum, quo destinabatur, locum transferri; puta ad novam, quæ tunc extructa erat, vel saltem extruebatur, Cathedralem: in hanc enim transferendi sacra corpora licentiam dedisse Bentivolio Episcopo dicitur Clemens tertius, per Bullam quæ extet sub data XX Octobris anni MCLXXXVIII.
5 In Theatro civitatum &c. ut pag. 641 n. 7.
6 Sane dum Monachi S. Petri &c. Ibid. n. 8 usque ad col. 1 lin. antepen. post — collocare — Icribe — quæ ipsa an sit opus perturbatißimi illius ævi, an vero posterioris, adhuc dubito, remque ulteriori Eugubinorum examini relinquo.
[7] [Bentivolius ille videtur ante 1195 non obiisse,] Ad prædictam Translationem quod attinet, essetne illa facta ipso quo dicitur anno ac die, dubitavi aliquando; quia Vghellum inveneram scribere, quod Bentivolii successor Marcus Sedem Eugubinam obtinuit anno 1193. Sed considerans, quod Vghellus nullum adducat pro tali anno monumentum, solumque dicat Marcum istum, cum aliis duodecim Episcopis, adfuisse consecrationi ecclesiæ fontis Avellanæ, quam in Episcopis Perusinis, ubi de Viviano Episcopo, factam ait anno 1197; cogitans insuper quam facili lapsu obrepere typothetis potuerit 3 pro 5 vel 7; non video quare ob zyfram unam, tam facile alterabilem, debeam commovere annum & diem, tam bene convenientes, ut dixi. Non video etiam, cur miraculosa illa transvectio tota poßit in falsi suspicionem adduci, quamquam Oliverio antiquius testimonium nullum nunc habens. [& novæ Cathedrali corpus destinavisse,] Certe nihil verosimilius est, quam novam Cathedralem, quæ anno MCLXXXVIII jam eo perducta erat, ut de transferendis in eam ex veteri corporibus sanctis interpellatus Pontifex sit, moxque secuta verosimiliter SS. Mariani atque Iacobi Patronorum translatio; nihil, inquam, verosimilius est, quam voluisse Episcopum, eamdem novam Cathedralem suam illustrare corpore recens Canonizati Sancti; maxime si nova ac vetus adeo vicino erant loco, ut supra dixi. Neque obstat Henricianum Privilegium anni MCXCI, productum supra num. 2, quo potestas fit civibus, ad ædificandam novam civitatem. Non enim cogimur ita mutatam civitatem dicere, quin novæ illi deorsum ductæ inclusa fuerit pars aliqua veteris civitatis, ut quæ in hujus infirma parte stabat ecclesia, nunc inveniatur in parte suprema illius novæ.
[8] Vincentius Armanni de prædicto miraculo ideo dubitat, quia Additiones præmemoratæ ad Vitam S. Vbaldi, [Ms. quo serius aliaque ex causa id factum dicitur] nulla talis prodigii facta mentione, de ipsa Translatione sic loquuntur: Procedenti tempore cum discordia &c. ut num. 5 post medium usque lin. 5 a fine numeri, ubi est planum areolæ. Hactenus Additiones istæ, post tempora Frederici II (nam hujus etiam meminerunt, ut vidimus) aut etiam multo serius scriptæ, sed fidei apud me non magnæ; dum video, quod pro Cælestino III, qui Henricum prædictum excommunicavit anno MCXCV, & solus cum eo molestias habuit, nominatur Innocentius Papa, [personis temporibusque confusis fidem perdit.] utique ejus nominis etiam III, non nisi tribus &c. num. 6 lin. 10 usque ad lin. antep. — sed hoc. — Reliqua ejusdem numeri omittantur.
Pag. 643 num. 15 sic lege — Nos primo quidem ipsius Iordani scriptum genuinum consequi optavimus; [A Stephano sumpta narratio,] sed ejus impetrandi eo minorem spem concipere potuimus, quod neque Oliverius neque Eugenius illud uspiam in margine librorum suorum allegarent. Proximum ergo fuit, ut Stephani, Iordano usi, lucubrationem optaremus: & hanc, diu quæsitam, tandem reperit nobisque misit Vincentius Armanni: quam licet jam nequeamus cum Iordani scripto conferre, atque intelligere, quid hic illi adjunxerit, quid mutaverit; Stephani tamen solius esse credimus, quæ post curationem puellæ septennis, linguæ ac pedum usu privatæ, relatam in Vita n. 24, narrantur ante sepulturam sancti corporis, quæq; n. 25 explicata & ex Italico Latine reddita, sic sonant: Habuerat S. Ubaldus famulum Teutonicum qui ipsi multis annis servierat. Hic videns tot miracula, accessit ad corpus sanctum, dixitque: O vir Dei sancte Ubalde, cui jam tot annis ministravi; siccine me deseruisti, prius quam laborum meorum mihi pretium solveres? Saltem mihi reliquisses quo possem sustentare senectutem meam: atque hæc dicens plorabat. Tum sanctum istud corpus sinistra sua chirothecam abstulit a manu dextera, [de articulo pollicis in Germaniam translato,] ipsamque ministro suo dedit, cum articulo pollicis miraculose separato. Quod ille non animadvertens, nec sciens quid intra chirothecam ferret, regressus est Pinetum, castrum diœceseos Augustanæ, patriam suam. Huic cum ad medium milliare appropinquaret; cœperunt omnes illius castelli campanæ per se pulsari, admirantibus omnibus, & causam tanti miraculi frustra requirentibus. Sequenti nocte, famulus iste, Domini sui S. Ubaldi recordatus, mox atque illuxit, chirothecam inspexit, intraque eam reperit partem pollicis: quam ad ipsius Castelli Dominos portans, & vitam atque miracula S. Ubaldi iis enarrans; effecit ut ipsi, pollice magna cum veneratione suscepto, pulchram ecclesiam fabricarint in honorem Sancti, cui ipsummet S. Ubaldi famulum Præpositum constituerunt. Eoque in loco, ad nostra usque tempora, etiam hodie tot fiunt miracula, & tanta ad pellendos dæmones virtus residet, ac si ibi totum corpus foret.
[16] Vndecumque hæc habuerit Stephanus, dum tamen dicit, Ad nostra usque tempora, salis indicat, ita se scribere ex recentiori memoria, diu post tempora Iordani: apparet autem, majori cum credulitate quam prudentia, fuisse in scribendo versatum &c. num. 16 lin. 4.
Pag. 644 lin. 1 — ex eo, l. ex Stephano ipsomet —
Pag. 645 numerum 23 sic extende — 23 Hactenus de Carolo Rosinus: qui nescio an piis ejusdem Caroli studiis erga S. Vbaldum, non etiam potuerit adnumerare singularem omnino Benedictionem panis, quæ post Vitam ipso curante excusam invenitur impressa, cum approbatione Fr. Vincentii de Monte-sancto, Prioris ac Vicarii sacri Officii Eugubii, fienda in festo ipsius Sancti XVI Maji & XI Septembris, & etiam ad libitum Sacerdotis, sub tribus Orationibus sic continuandis. ℣. Adjutorium nostrum &c. Oremus. Domine Deus, omnipotens atque laudabilis in secula, qui dedisti escam timentibus te in memoriam mirabilium tuorum; & qui es panis verus, nobis datus, ex Virgine Maria natus; benedic ✠ panem istum, & sanctifica ✠ per merita servi tui Ubaldi; sicut benedixisti subcinericios panes Abrahæ, [Benedictio Panis in ejus honorem facienda.] datos tribus viris in Convalle Mambre; & sicut jam benedixisti populum Israelem, & introduxisti in terram bonam, terram rivorum, aquarumque & fontium, in cujus campis & montibus erumpebant fluviorum abyssi; terram frumenti, hordei, ac vinearum, in qua ficus, & malogranata, & oliveta nascuntur; terram olei ac mellis, ubi absque ulla penuria comedebant panem, & rerum omnium abundantia perfruebantur: Benedic ✠, Domine, hunc panem, sicut benedixisti panem piscatoribus tuis ad mare Tyberiadis: Benedic ✠ panem hunc, sicut accepisti panem & benedixisti, fregisti & dedisti Discipulis tuis, dicens: Accipite, & comedite hoc est corpus meum. Benedico ✠ hunc panem in nomine Domini altissimi, qui est salutaris hostia: sanctifico ✠ & consecro ✠ panem hunc, ut sit panis pinguis Christi, & quicumque comederit ex hoc pane aut habuerit, beata sit anima ejus, & oculi Domini sint super eum, & confortetur cor, viscera, & membra cuncta sua: sit illi Dominus protector potens, firmamentum virtutis, tegumen ardoris, umbraculum meridianum, lætificans animam, illuminans oculos, dans sanitatem, & vitam, & benedictionem. Sit panis benedictus ✠, sanctificatus ✠ & consecratus, ad destruendum omne maleficium, arte diabolica factum. Benedico te ✠ o panis, per Sanguinem Domini Nostri Jesu Christi, per puritatem virginalem B. Virginis Mariæ, & per corpus S. Ubaldi & omnia sua merita, ut sis destructio & annihilatio omnium facturarū, ligationum, fascinationum, & incantationum. In nomine ✠ Patris, & Filii ✠, & Spiritus ✠ sancti. Amen. Oremus. Benedico te, o panis ✠, per Regem Regum, & D. N. Jesum Christum, & per nomen servi sui Ubaldi, ut extinguas venena, noxia comprimas, adversa depellas, maleficia destruas, dæmonia fuges. Benedico ✠ te, o panis, in nomine Jesu, ad eradicandum a corpore humano omne maleficium, ligamen, omnemque febrim, & qualemcumque ægritudinem. In nomine Patris ✠, & Filii ✠, & Spiritus ✠ sancti. Succurre ergo, Domine, & benedic ✠, & sanctifica hunc panem, ut sit panis gratiæ, scientiæ, doctrinæ, fervoris, & amoris, & plurium virtutum, ad sanandas quascumque creaturas, ex hoc pane gustantes vel habentes. Nutriat & vegetet animam ad devotionem, corpusque reficiat & corroboret; intellectum clarificet, cor lætificet, dolorem & tristitiam quamcumq; expellat, maleficia cuncta destruat & annihilet a creaturis tuis, ex hoc pane comedentibus, per ipsum Christum Dominum nostrum. Amen. Oremus. Adhuc succurre, bone Deus; dic verbum, & benedic ✠, & sanctifica hunc panem, & creaturas tuas; ut ex hoc pane comedentes a morsibus dæmonum sanentur & liberentur, quas araneus infernalis momordit. Peto, o Pater Sancte Ubalde, per misericordiam Dei, ut benedicas ✠, & sanctifices ✠ hunc panem contra omnes infirmitates, & semper ores Deum pro nobis. In nomine Patris ✠, & Filii ✠, & Spiritus ✠ sancti. Amen.
[24] Prædictus Rosinus, progrediens ad enumerationem aliorum scriptorum Caroli Oliverii, post librum de Vita & Miraculis &c. uti est num. 23. — Deinde ultimas 4 lineas sic lege — Cujus ordinem sequentes, quando alia quæ optabamus antiquiora non submittebantur, Latine loquentem ex Italico induxereramus. Nunc potiorem Stephani textum nacti, non gravabimur hunc quoque nativa sua simplicitate progredientem, continuando numeros cœptos, hoc modo exhibere.
CAPUT IV.
Miracula a Stephano Cremonensi visu proprio,
& auditu præsentium cognita, usque ad
annum 1519.
[25] Energumeni maleficiati, in hoc sancto loco, per ipsius Sancti merita, & singularem prærogativam, [Claret Sanctus gracia pellendi dæmones.] ei ab omnipotente concessam, liberantur; idque ab hora mortis ejus, usque in diem præsentem. Liberantur autem quidam, statim ac voto pie concepto Corpus sanctum vident; multi vero etiam in ipso montis ascensu, fugientibus dæmoniis; quæ si non valde numerosa sunt, possuntque infirmi in ecclesia subsistere toto quo oportet tempore, hi omnino sanantur.
[26] Est porro moris omni anno extrahere ex arca Corpus hoc sanctum, [Coram impuro ministro intractabile fit corpus:] in Vigilia suæ festivitatis; exutumque vestibus, quibus tegebatur, induere novis; membra enim per juncturas sic plicantur, ac si etiamnum viveret. Narravit igitur mihi vir quidam Eugubinus, fide dignus, quod, antequam hunc locum nos acciperemus, dum ii qui ipsum tunc administrabant Canonici vellent in Vigilia prædicta ejus vestimenta mutare, atque ad extrahendum superpelliceum attollere brachium, immobile illud senserint. Aliis autem alios cum admiratione aspicientibus; quidam adstantium, subito recordatus, quod ea nocte fornicatus erat, sine mora recessit. Tum vero Sanctus, ut qui ejusmodi turpitudinem odio habebat, [ipsum contemnens morte punitur,] permisit sese reliquorum manibus contrectari. Quidam ex curiositate progressus ad Sanctum aspiciendum, gloriosum istud Corpus virga sua pupugit, dixitque: Videtur mihi simile corporibus aliis vita functis. Deinde discessit, atque ad pedem montis perveniens, subito cum tremore mortuus corruit.
[27] Præterito tempore Presbyter quidam Eugubinus, ad hujus sancti loci custodiam deputatus, [Corpore non invento fugiens Custos] nomine Dominus Franciscus, cum mane quodam, peregrinis nonnullis id postulantibus, vellet sacrum corpus ostendere, aperuit arcam, & vacuam reperit. Ergo furtim sublatum corpus ratus, Urbinum versus fugam valde mœstus arripuit: timebat enim, ne Eugubini sibi imputarent factum; &, si apprehendere eum possent, gravibus cruciatibus afficerent. Fugienti autem, & duo circiter milliaria emenso, occurrit senex; a quo viæ causam interrogatus, cum omnia enarrasset, tam suaviter ab eo fuit persuasus redire, [a Sancto apparente animatur:] eo quod revera non esset furto ablatum Corpus sanctum; ut reverterit, reversus vero reperit sanctum corpus loco suo: ideoque existimatum est, senem illum fuisse ipsummet Sanctum. Braccius, civitatis Castellanæ Dominus, proditione Eugubium ceperat; dixitque; Meum est Eugubium, nisi senex ille, qui in monte est, ipsum mihi eripiat. Duobus autem civibus Eugubinis, in ea consternatione ac rei novitate, qua poterant fugientibus, [& cives duo urbe capta.] apparuit Sanctus, ad fontem Lavelli, in medio montis, sub forma senili; jussitque ut redirent, quia discessurus erat Braccius: & hoc dicto disparuit. Ille vero conterritus abiit; creditumque est, Sanctum fuisse qui apparuerat.
[28] Tempore felicis recordationis Alexandri Papæ sexti, puella Eugubina decennis, [Orphana puella a perfido tutore in cryptam dejecta,] parentum demortuorum heres unica, & sub tutela cujusdam sui consobrini relicta; ab illo, hereditatem ejus concupiscente, ducta extra Eugubium fuit, ubi quædam subterranea via est, ab antiquis Crypto-porticus nuncupata, habens desuper spiracula, per quæ olim illuminabatur, nunc autem desolata manet; solumque per ipsa spiracula videre licet, quid rei fuerit. Per unum illorum nequam iste consobrinam suam istuc injecit, ac deinde saxum grande: ad cujus labentis strepitum puella invocans S. Ubaldum, [a Sancto ad 9 dies incibata servatur,] subito juxta se vidit considere senem; nihil quidem loquentem sibi, sed quoties serpens aliquis adveniebat, solo aspectu dispellentem: atque ita totis novem diebus incibata ibidem remansit. Postea per campum illum transeuntes venatores Illustrissimæ Ducissæ Elisabeth, audierunt puellæ istius lamentabilem vocem; multumque requirentes, repererunt spiraculum per quod injecta istuc erat; atque cum ea locuti, retulerunt Illustrissimæ Ducissæ omnia, & ipsa illam extrahi jussit. Hoc autem in hunc modum est factum. Dimiserunt ei par stapedum ex funibus textorum, quibus pedes inserens, & manibus funem ex quo pendebant comprehendens, attolleretur: verum illa tam debilis erat, ut movere se non posset. Quapropter ipse senex ei stapedes aptavit, eamdemque sustinuit, [eodemq; juvante educitur.] quoad apprehenderent illam qui superne stabant. Nemo autem vidit senem, præterquam puella: ideoque merito creditum est, S. Ubaldum fuisse, qui numquam derelinquit devotos sibi. Ego vero ipsi locutus sum; quia postquam extracta fuit, & præsentata Illustrissimæ Ducissæ, hæc eam fecit medicinis foveri, quousque pristinas vires reciperet.
[29] [Sanctum invocans servatur a fulmine,] Antonius Joannis de Cellis, territorii Segellensis, dum esset in campo, exorta vehementi pluviarum, ventorum ac tonitruum tempestate, fulmine percussus in humero fuit; ablatoque sibi thorace, femoralibus, atque calceo, illæsus remansit, quia S. Ubaldum invocaverat. Joannes Herculani Eugubinus, supra fontem S. Ubaldi ad pedem montis scaturientem, cujusdam arboris radices effodiens, [lapsus in præceps,] retrorsum lapsus est: & S. Ubaldum invocans, sensit per calceum retineri se manu quapiam, alioqui casurum in imum fossæ cum periculo vitæ. Postea vero erectus in pedes, cum neminem videret, obstupuit, [& alius sub arbore.] & laudem Deo atque ejus glorioso Sancto dedit, cujus meritis se agnoscebat liberatum. Angelus Brunori de Cornioleto, arborem cædens atque labi videns; cum fugere vellet, nec posset; commendavit sese S. Ubaldo: ceciditque ei arbor transversim per tibias, nec tamen quidquam noxæ attulit.
[30] [Assisium filiam energumenam ducens jubetur S. Vbaldum adire.] Anno MDXVII mulier quædam Concordiensis, ex Foro-julio, Assisium ducebat filiam energumenam: appropinquanti autem ad ecclesiam S. Ubaldi, ac solum unum milliare distanti, istic ubi a regia via disceditur, occurrit Frater Franciscanus, interrogavitque ecquo puellam duceret; Assisiumque respondenti; Assisii, inquit, non liberantur energumeni: ducito eam ad S. Ubaldum, ibi liberabitur: deinde viam monstrans, disparuit. Venit ergo illa; & mox atque ingressa ecclesiam fuit puella, liberata est: creditumque, Fratrem istum ipsummet S. Franciscum fuisse, per quem voluerit Dominus monstrare, prærogativam pellendorum dæmonum specialiter concessam esse S. Ubaldo. Jacobus Joannis Marcheli coriarius, [Servatur abreptus a torrente.] dum pelles expilaret, in torrente qui Eugubium præterfluit, & ingens pluvia in montes cecidisset; aqua inde collecta, tam improviso tantoque cum impetu devolvi in præceps cœpit, ut eodem etiam ipse raperetur per cataractas & confragosa loca: periculum tamen præsens evasit, per capillos arreptus extractusque a sene quodam, idque adscripsit meritis S. Ubaldi, cujus opem invocaverat.
[31] Eodem anno MDXVII Fanensis mulier, Assisium tendens, venit ad S. Ubaldum: & tot ibi miracula videns, commendavit ipsi filiam quam domi strumosam reliquerat; ac iter suum prosecuta, cum ad propria rediit, [Sanatur strumosa,] filiam patrocinio ejusdem Sancti persanatam reperit. Sequenti MDXVIII Cæsenas mulier caldariam ptæparaverat, factura lixivium, ad lineos pannos macerandos dealbandosque: quæ cum bulliret, vidit filiolum suum in ipsam labi, statimque S. Ubaldum invocavit, & puerum de caldaria illæsum extraxit. [puer in caldariam lapsus,] Quemadmodum autem Sanctus iste vivus Eugubium civitatem suam magno prosequebatur amore; sic etiam ejusdem Patronum sese post mortem exhibuit coram Deo: quo factum est, ut, per annos post eam trecentos sexaginta duos, nihil gravius passa illa sit. Id vero manifestius claruit inter bellicos eos tumultus, [Eugubium liberatur a depopulatione,] qui Ducatum Urbinatem ac circumjectas regiones anno MDXVII concusserunt: domus enim omnes, ad limitem Eugubinum spectantes, permanserunt inviolatæ, ceteris per viciniam spoliatis.
[32] Tempore felicis memoriæ Alexandri Papæ VI, Dux Valentinus, decretam habens expilationem Eugubinæ civitatis, misit D. Michaelettum cum exercitu ad eum finem. Is cum septem millibus passuum Eugubio adhuc distaret, audivit, sicut ipsemet retulit, vocem iterato mandantem ut retrocederet: qua exterritus, mente mutata recessit, & Eugubium liberum mansit Alias cum magnus quidam Capitaneus castra metatus esset Mondolfi, Senogalliensis districtus arce; cum, [semel iterumque,] decreto similiter civitatis Eugubinæ excidio, litteras in omnia vicina oppida expedivisset ut eo se accingerent; adstantium quidam eum commonens, dixit: Ne facias, Domine, quia civitas illa supra montem suum habet Sanctum, qui ipsam a bellorum incommodis liberat. Iste vero exacerbatus magis, diriora etiam minabatur: sed die sequenti mane læsus in prælio, impeditus ab exequendo proposito fuit.
[33] In comitatu Nurciensi castrum est, quod Montecchium sive Monticulus nuncupatur, cujus inquilini, tempore prædictorum motuum bellicorum, depopulationem metuentes, ad alium magis securum locum suas mulieres amandarunt. [item mulieres ab hostibus capiendæ] Hæ castro egressæ, ut descenderent in planitiem, inciderunt in filium Petri Carazæ, galeatis aliquot comitatum: qui ut eas vidit, accurrit ut caperet: sed ipsæ animadverso periculo commendaverunt sese S. Ubaldo, qui in habitu Episcopali apparuit: & consternatus Capitanei istius equus retrorsum se convertit, nec unquam versus mulieres prædictas adduci se passus est. Quare, nihil dubitans quin miraculum id esset, licet ignoraret quod esset S. Ubaldi; cum suo comitatu recessit, & ipsæ gratias Sancto egerunt. Franciscus Antonii Eugubinus, Pergulæ, ditionis Eugubinæ castello, captivus, & ab eo qui ipsum ceperat in ejus deductus hospitium; absente domino, ab ejus famulo suspensus per gulam ad scalas est. Verum cum is devote invocaret S. Ubaldum, [& Pergulæ captus unus] superveniens Dominus famulum suum graviter redarguit; & funem unde miser pendebat resecuit; atque ita liberatus ille fuit meritis S. Ubaldi.
[34] Barnabas a S. Peregrino, in eodem Pergulensi castello captus, ligatis manibus pedibusque, [alter,] commendavit sese S. Ubaldo: & subito ac miraculose, solutis manibus, ipse sibi pedes dissolvit; ac fugiens, vidit ante se Canonicum quemdam Regularem; quem inclamans, & post eum currens ut assequeretur, assequi tamen eum non potuit mox disparentem; sed non dubitavit, quin is fuisset liberator suus S. Ubaldus. [tertius.] Baldus-Antonius Euangelistæ, Eugubinus, similiter captus Pergulæ, & Pisaurum abductus, cum lytrum sibi imperatum solvere non posset, minantibus caput rescindere hostibus, nisi ipsum intra triduum repræsentaret, votum S. Ubaldo nuncupavit. Noctu autem egressum tentaturus per cratem ferream, caput eidem inseruit; & auxiliante Sancto, totum per eam corpus transmisit, seque in humum subjectam devolvit. Statim autem ut egressus fuit, conspexit coram se virum senem, qui locum modumque docuit, quo egredi civitate posset; atque ita domum suam incolumis revertit, crediditque senem istum fuisse S. Ubaldum. Franciscus Petri-Andreæ etiam Pergulæ captus, ac Senogalliam ductus, [& quartus] devovit sese S. Ubaldo, & continuis quatuor noctibus a vinculis sese solutum reperit. Fugam ergo capiens, ex eadem retractus tertium est: semel etiam hasta in guttur intorta petitus, lædi tamen non potuit: quarta vero nocte securus in patriam revertit, patrocinio S. Ubaldi. In eodem tumultu bellico quidam ex velitibus in humero læsus, ita ut chirurgus nequiret telum extrahere; ipsum S. Ubaldum in vota advocans, propria manu illud eduxit, Sanctique beneficio liberatum se credidit.
[35] Bastia, Perusini territorii castrum, cum esset ab Hispanis occupata, [Bastiæ castrum periculo eximitur:] & inquilini formidarent ne locus ille suus excinderetur, propterea quod machinis suis tormentariis quosdam Hispanos Capitaneos interfecissent; votum voverunt S. Ubaldo, eoque non frustrati, intellexerunt Sanctum non solum esse protectorem civitatis Eugubinȩ, sed & quarumcumque aliarum ipsum invocantium. Mulier quædam filium suum juxta latus in lecto composuerat, ac dormiens tantum non oppresserat; jam enim totus lividus, mox expiraturus videbatur. Sed, invocato Sancto, pristinum vigorem recuperavit infans, [infans moribundus servatur.] mortemque evasit. Qui autem epilepsia laborant, devoventes se Sancto liberari solent; quemadmodum possum testari de multis, qui ex diversis regionibus venientes, narraverunt mihi gratiam sanitatis receptæ. Sebastianus Boldrini de Serra S. Abundii, a Pergulano quodam inimico suo multas persecutiones passus, cum quædam sua animalia pasceret in territorio Senogalliensi, tolli ea & abduci a Senogalliensi Prætore curavit inimicus iste. [Animalia abducta ultro redeunt,] Illa autem Senogalliam abducta audiens Sebastianus, flexis humi genibus ipsa S. Ubaldo commendavit: quæ sequenti nocte, deducente nemine, ante ejus hospitium se stiterunt. Idem cum domi suæ quadam nocte esset, prædictus inimicus suus cum Prætore Pergulano venit, ut ipsum comprehenderet, circumsessa ne elabi posset domo. Exitum ergo alium nullum videns Sebastianus, tentavit num per caminum posset in tectum domus evadere: cumque non posset, [& obsessus ab inimicis liberatur.] invocavit S. Ubaldum, qui capillis in fronte apprehensum supra idem tectum collocavit, modumque præbuit effugiendi periculum adeo præsens.
[36] Monacha quædam Nursina per septennium ita vexata fuerat a tribus dæmoniis, [Monacha energumena] ut aliquando ipsam ejacularentur in altum, ad mensuram triginta ulnarum, aliquando autem submergere eamdem vellent in fonte monasterii. Deducta autem ad plura loca, celebria dæmonum expulsione crebra, cum non liberaretur; consanguinei ejus, S. Ubaldi fama permoti, dixerunt quod ipsam vellent ducere ad Corpus istud sanctum: & subito dæmones clamare cœperunt, [ad S. Vbaldum ducta absolvitur,] quod eo ire nolebant, quia in toto universo inimicum majorem non habebant. Illa nihilominus ad Sanctum deducta, dæmones, mox ut limitē Nursinum attigerunt, magno cum strepitu excesserunt. Moniali autem ad S. Ubaldum ductæ, exhibitæ sunt ceremoniæ omnes, per quas explorari solet dæmonum præsentia; nulloque eorum amplius indicio apparente, domum reverterunt cuncti, Sancto gratias agentes. Mulier Eugubina, Simona nomine, Mariotio cauponi cohabitans, dum aquam hauriret ex profundissimo puteo, existente extra portam S. Francisci; ruptum est ferrum quod rotulam sustinet, & lapsus funis sitularum in collum Simonæ, detracturus ipsam in puteum erat. Sed assistens quidam ad oram putei, apprehendit eam per vestes, ac dixit; Quomodo tibi est Simona? Respondit illa, Domina nostra & S. Ubaldus, [& mulier a damone in puteumpræcipitanda.] quibus me commendavi, mento meo supposuerunt manus, meque sustentaverunt. His dictis loquelam illa amisit, & mansit muta per dies viginti quinque; quibus decursis, cum ego negotii alterius causa Eugubium ivissem, essemque in domo prædicti cauponis, ostensa mihi fuit præfata Simona: de qua id quod erat mox suspicatus, cœpi eam adjurare: & statim diabolus, qui linguam ejus vinctam tenebat, dixit quod ferrum istud rupisset, ut eam in puteum traheret: & exinde liberata Simona apparuit.
CAPUT V.
Miracula anni MDXIX.
[37] Anno MDXIX, in die S. Joannis Baptistæ, cum mane ad fores ecclesiæ assisterem, venit vir ex Marchia Anconitana, [Sanatur claudus,] claudus & baculo sese sustentans, propter affectam male tibiam. Ingressus autem ædem, commendavit sese S. Ubaldo, ac deinde regressus foras, mihi dixit: Pater, ecce ambulo absque baculo: commendavi enim me Sancto isti, & subito gratiam accepi. Eodem fere tempore venit matrona nobilis Montonensis cum filio suo, & eleemosynam cum lacrymis largita est, dicens; Ora pro isto filio meo. Quæ cum causam interroganti, infirmitatem declaravisset; Ne timeas, inquam, cognosco ego infirmitatem istam. Tum audita juvenis ipsius Confessione, sacros ei exorcismos adhibui: [liberatur energumenus unus,] moxque commovit sese dæmon qui pectus ejus insidebat, & fugit, juvenem liberum dimittens: cum quo ego postea per annos varios sæpe locutus sum, & certificatus quod per merita Sancti absolutus, nihil ejusmodi postea sit passus. Perusinus quidam dolorem patiebatur in brachio, qui de loco in locum transiens, maxime ipsum torquebat nova vel plena luna. Hic cum exomologesim mihi fecisset, & exorcismos ei adhibuissem; movit sese diabolus qui erat in brachio, atque fugit: & intra spatium temporis quo Missa diceretur, [& alter.] duodecim circiter dæmonia, in ipso sese occultantia, discesserunt liberumque hominem reliquerunt, cum magna admiratione præsentis populi; quia juvenis ille de nullo alio malo unquam fuerat questus, quam de dolore brachii.
[38] [Item energumenæ una senis,] Nobilis Perusina caput dolens, cum tremore atque oppressione cordis & pectoris tanta, ut nec contactum quidem pati posset, venit ad S. Ubaldum; adjurataque per unius horæ spatium, perfecte fuit liberata, idque per merita ipsius Sancti: fuerat autem infirma per sexennium, nec quidquam solatii potuerat accipere ex medicinis, quas multas frustra experta erat. Alia item nobilis Perusina, annis tredecim, iisdem omnibus passionibus atque etiam renum cruciatui obnoxia, ut audivit quod prior sanata erat, venit etiam ipsa ad S. Ubaldum, [alia 13 annis,] & intra unius horæ spatium per merita Sancti liberationem obtinuit. Anastasia ex territorio Firminianensi Ducatus Urbinatis, præter stomachi atque cordis dolores, tantum frigus patiebatur in pedibus, ut eos sibi congelatos crederet. Veniens autem ad S. Ubaldum, liberata mox fuit a stomachi cordisque cruciatu; sed in pedibus tot millia dæmoniorum circumferebat, [ac tertia,] ut opus fuerit eam per dies circiter quindecim hic remanere, priusquam tota liberaretur: diaboli vero recedentes, stridoribus motibusque horrendis omnium admirationem ciebant.
[39] Paula de Canthiana, comitatus Eugubini, tribus millibus dæmoniorum insessa, sic ut majori temporis parte fatua videretur, venit ad S. Ubaldum, [quarta,] & ab omnibus liberata fuit, præterquam ab uno, forsan ad exercitium sibi relicto. Cum vero illorum princeps adjuraretur, tota nocte visibilis ipsi apparebat, terrens illam atque dicens, quod numquam curanda esset; deinde confortabat diabolos sibi subjectos, adhortans eos ad constantiam, & securos esse jubens quod numquam essent depellendi: aliaque multa faciebat, quæ non scribo. Marina Martini, de S. Juliana Comitatus Perusini, [& aliæ duæ,] multis annis a dæmone vexata & Romam ducta; cum ibi liberari non potuisset, venit ad S. Ubaldum; factoque & completo voto, discessit, recuperatis corporis viribus, nec ullum postea malum sensit. Primavera, ex burgo S. Sepulcri, similiter vexata, & voto facto liberata fuit. Pasqualinus ex Comitatu Eugubino, [ac duo energumeni:] toto corpore dolens, nec sciens quid mali esset; deportari se fecit ad S. Ubaldum: atque per triduum exorcizatus, pulsis a quibus occupabatur dæmoniis, regressus est domum pedibus suis, Sancto gratias agens. Sebastianus ex Eugubino Comitatu, variolis scrofulisve laborans, atque per totum corpus tantos dolores patiens, ut neminis contactum sustinere valeret, ad S. Ubaldum portari se fecit: unoque die depulsis a quibus vexabatur dæmoniis, liber apparuit per merita Sancti.
[40] Meretrix cancrum ferens in uno crurum, opem apud medicos nullam inveniebat, sed indies aggravabatur malum: quo demum salubriter compuncta, & de peccatis suis dolens, [itē meretrix cancro laborans,] hæc confessa & deinde adjurata fuit; pulsisque qui infirmitatem inferebant dæmoniis, intra triduum liberata. Mulier Eugubina per annos tredecim totidem diabolorum millia circumgestaverat, [& mulier dolore capitis.] non aliter noxiorum quam quod dolorem capitis ipsi causarent, & mortuæ similem tertio quoque die corruere facerent; liberata autem meritis S. Ubaldi est, veniens ad ipsum implorandum. [26 captivi ter solvuntur,] Pisauri captivi tenebantur viri viginti sex, & intra unum conclave religati sub firma custodia tenebantur: sed tribus continenter vicibus S. Ubaldo se commendantes, post primum somnum reperti sunt omnes soluti a vinculis. Turbatis ad hæc custodibus, strictius etiam religati sunt secunda ac terria nocte; sed iterum iterumque solutos, religioni sibi duxerunt illi denuo vincire; & allato quod ipsis statuerant lytri pretio, abire liberos permiserunt; eorumque unus, Victorius nomine, miraculum in se factum mihi narravit. Mulieri comitatus Eugubini filius erat herniosus: quæ cum vesperi ipsum collocasset cubitum, [sanatur puer herniosus,] versa ad ecclesiam S. Ubaldi, dixit: S. Ubalde, sana filium meum. Noctu autem apparuit ipsi Sanctus per visionem, & ait: Si vis sanari filium tuum, defer eleemosynam aliquam ad Canonicos meæ ecclesiæ, Ipsa vero evigilans, & mane filium sanatum inveniens, attulit quartale unum frumenti, & gratias egit Sancto pro beneficio impetrato.
[41] Solebant ante ecclesiam S. Ubaldi stare ulmi duæ, [morte punitur violans arborem Sancti,] quæ (ut fama per manus tradita refert) ibi succreverunt, ex stimulis rusticorum juvencos indomitos illos sequentium, per quos Sanctum corpus fuit olim subvectum in montem; actisque miraculose radicibus ad nostra tempora ibidem permanserunt. Contigit autem tempore felicis memoriæ Illustriss. Ducis Guidonis, cum sua Excellentia ibidem ad montis custodiam posuisset ducentos pedites, Calliensem quemdam, eorum unum, duas quas habebat hastas identidem vibrare in alteram ulmorum prædictarum. Huic superveniens D. Bernardus della Branca, tunc ipsius loci Custos; Noli, inquit, frater, jaculari in istas arbores, stant enim hoc loco ad memoriam Sancti. Ille vero in proposito persistens, protervum atque impudens responsum dedit. Cumque iterum jacularetur in ulmum prædictam, venit ei tantus dolor in brachio, ut intra horam moreretur; idque justo Dei judicio, quia ejus famulum S. Ubaldum reveritus non fuerat.
[42] Penon Lombardus, Perusiæ aliquid operis faciens, muri super se cadentis ruina oppressus fuerat, [faber ter a morte liberatur:] deferebaturque ad sepulturam: sed repertus fuit vivus, quia S. Ubaldo se commendaverat. Idem cum puteum repurgandum suscepisset, in ipsum cecidit quidem, sed simili ex causa extractus inde est absque ulla offensione. Idem in occupatione Fabriani captus a quodam Hispano fuit, cumque pecuniam poscenti negaret ullam habere, jussus est caput præbere amputandum. Eo autem non succedente, rogatus cui Sanctorum se commendasset; [& mercator a latronibus:] cum respondisset, S. Ubaldo, Protectori Eugubinæ civitatis, & omnium ipsum devote invocantium; non solum vitæ gratiam accepit ab hoste, sed ipsum etiam habuit ducem extra castra, ne rursum ab aliis Hispanis caperetur, Bernardinus Mengaccius, civis Eugubinus, mercatum egressus incidit in latrones duos, quorum alter apprehensum prostravit in terram: cumque ipse, se commendasset S. Ubaldo, latronum alter apprehendit socium, qui prostraverat eum; itaque colluctantibus illis, eorum manus evasit Bernardinus, per merita S. Ubaldi.
[43] Anno MDXIX mulier quædam Perusina, fomentis, balneis, [item energumena,] aliisque medicæ artis subsidiis biennio usa sine fructu, deportari se fecit ad S. Ubaldum: ubi cum unius horæ spatio fuisset gravissime cruciata, cœperunt diaboli vociferari per os ejus, Cȩsi sumus, Cæsi sumus: fassique se esse universim quinque, & totidem annis ipsam cruciasse, discesserunt, Lucas de Sclegia, castello Eugubini districtus, [& energumenus obmutescens,] mensibus quinque mutus fuerat, veniensque ad S. Ubaldum intra horas duas loquelam recuperavit. Verum in domum suam reversus, obmutuit denuo: idque sexies consequenter ei usu venit; sed ultima tandem vice ex toto liber mansit. Quando autem mutus erat, numquam sputabat, [Sanatur mulier muta,] quia dæmones omnem excrementitium humorē asservabant, quo citius ipsum occiderent. Civitatis Castellanæ mulier, per decem dies elinguis venit ad S. Ubaldum, & intra horam unam meritis S. Ubaldi perfecte sanata fuit. Fr. Silvester de Callio, Ordinis S. Mariæ de Scopeto, in Canonica S. Secundi quam S. Ubaldus ædificavit, cum graviter infirmaretur, desperantibus de ejus salute medicis, commendavit sese S. Ubaldo: qui eidem apparuit totus hilaris, dicens; Quia tam devote invocasti me, veni: pete ergo quod vis. [atque Canonicus Reg. apparente Sancto.] Ille autem genua flectens, petiit sanitatem corporis. Tum S. Ubaldus manu apprehensum deduxit per totam domum, jussitque in refectorio sumere collatiunculam prunorum atque uvarum. Deinde sic refectum reducens in infirmariam, lecto collocavit; dixitque, posthac melius ei futurum. Tali habita visione, surrexit ille mane bene sanus; multumque admirans venit ad S. Ubaldum, & prout voverat Missam fecit.
[44] [item moribundus.] Mariotius Antonii Celini, de Costano Assissinatis territorii, quartana laborans appropinquabat morti: monitus autem ab adstantibus ut se commendaret S. Ubaldo, quod lingua non poterat, jam loquela privatus, corde fecit. Statimque apparens ipsi Sanctus, jussit ut mulieri cuidam egentissimæ subveniret, atque disparuit. Tum loqui ille cœpit; [juvantur familiæ dua:] accersitaque paupercula illa, cui Blasina nomen, & interrogata, reperit verum esse quod de ejus necessitate dictum sibi fuerat a Sancto: & eleemosynam eidem largitus, recuperavit pristinam sanitatem. Pisaurensis quidam, extinctam sibi videns familiam fere universam, se quoque cum uxore, & præsertim unicum superstitem filium male habere; persuasus ipsos commendare S. Ubaldo paruit, & omnes ejusdem meritis convaluerunt. In loco Comitatus Eugubini, cui Vallis-ingenii nomen, familia una est, solita quotannis offerre S. Ubaldo primitias, tam fructuum quam animalium, tamquam Protectori suo: ideoque prospere ei cedunt omnia, liberaturque a multis adversitatibus, quibus vicini subinde vexantur.
[45] [& sincera confessione peracta, incantatrix morborum,] Mulier quædam Eugubini districtus, per annos viginti certis quibusdam temporibus erat tam debilis, ut videretur gravem infirmitatem pati, alias bene sana. Solebat autem morbos incantare carminibus nonnullis, rata rem piissimam esse subvenire infirmis. Hæc ad S. Ubaldum adducta adjurataque, inventa est possideri a dæmonibus tam obstinatis, ut non potuerimus ipsos pellere, volente forsitan Deo pœnam istam ei in hoc mundo relinquere. Tantum hæc tentabatur spiritu desperationis, ut tertium ei consenserit. Cum autem dæmones adjurabantur, clamabant ipsam esse suam, seque non amplius timere S. Ubaldum aut in ecclesia ejus consistere. Ultima autem vice qua illam ad desperationem adegerunt, sumpsit Stolam sacram sibi injectam, [sæpe antea desperabunda:] adductisque circum collum extremitatibus nitebatur ipsa se strangulare, in quem etiam finem dæmones ei jam ad guttur ascenderant. Ast ego, periculum animadvertens ex pedum pulsu, statim accurri, & apposita faucibus manu dæmones adjuravi, qui ipsam dimiserunt. Cumque ad se regressa esset, reprehendi ipsam dicens, quod semper oporteat bene sperare de misericordia Dei: Confessione autem peracta, non potuerunt dæmonis ei ultra nocere: tantum valet Confessionis sacramentum, ad inimicos nostros enervandos. Annorum novem puella energumena, [atque no. vennis puella:] ductaque ad S. Ubaldum, ab omnibus suis hospitibus liberata fuit, præterquam ab uno, qui identidem commeabat a pectore ad os, & hinc rursum ad pectus. Cum autem nobis ita per biduum illusisset, suspicatus ego habere eam aliquod occultum peccatum, monui parentes, ut suaderent filiæ facere integram Confessionem: qua facta, statim liberata fuit. Sed intra dies quindecim iterum invasa a dæmonibus est, quia relapsa erat in eadem peccata: quare de novo confessam ac liberatam, serio monui, caveret relapsum, numquam alias securam fore.
[46] Ariminensis mulier, a triginta tribus dæmoniis insidebatur, [efficacissimā enim confessionem esse ad suam expulsionem] quorum dux tam familiariter loquebatur cuicumque se interroganti, ut ad omnem quæstionem sine tergiversatione responderet. Interrogatus ergo, quid esset ad dæmonum expulsionem mediis aliis omnibus efficacius; respondit esse Confessionem, quia per peccata illi nos possidere incipiunt. Confessa autem mulier, mox liberata fuit. Sanctes Andreæ Archangeli, de Casteligiossa, triennium ignoto cunctis morbo laborans, & cui nullum inveniebatur remedium, ad S. Ubaldum deportari se fecit: quem ut vidi, statim intellexi a dæmoniis vexari. [fatetur dæmon, & experientia monstrat in variis,] Quare, audita ejus Confessione, cœpi ipsum adjurare: videns autem malignos illos non commoveri, imaginatus mihi sum, habere illum peccatum aliquod adhuc occultum: & interrogavi, num militasset in bello contra Papam. Quod ut fassus est, absolutionemque recepit; recepit etiam pristinas vires ac sanitatem. Feci autem multa, quibus excitarem dæmones, si forte se occultabant; cumque nullum experirer amplius, remisi sanum gaudentemque ad propria. Notandum porro est, semper discedere dæmones in Confessione, veraciter & magna cum contritione facta; nisi subinde permittantur remanere in pœnam peccati vel alia ex causa, quemadmodum diximus in nostro libro Exorcismorum.
[47] Eugubini Comitatus quidam inciderat in amentiam, & ducebatur ad S. Ubaldum: [ea facta mox liberatis,] quamvis autem dicerem adducentibus, expectarent donec rediret ad mentem, altero nihilominus die reduxerunt illum: cumque ejus Confessionem audissem, sana deinceps mente permansit; quia diabolica istæc vexatio immissa ipsi erat ad correctionem, propter peccata quædam numquam subjecta Confessioni. Ejusdem Comitatus mulier energumena, per vim ad S. Ubaldum adducta, mox ut perfecte confessa fuit, soluta ab omni molestia mansit. Energumenus quidam cujus nomen subticeo, ut liberius possim miraculum explicare) sæpius in amentiam lapsus, & per sexennium multas passus tribulationes, licet subinde lucida haberet intervalla; nocte quadam tantopere vexabatur, ut nullam quietis partem posset capere. Tum ipsi dixit uxor sua; Intellexi, marite mi, de S. Ubaldo mirabilia valde: quid si ipsi te commendes? Fecit hoc ille magna cum intentione cordis: ipseque Sanctus ei visibilis apparuit, [& uno cui apparens Sanctus peccata confitēda indicavit,] sic ut corporalibus oculis ipsum intueretur, obvertentem sibi humeros, nec nisi modica faciei parte conversum. Hoc autem ideo faciebat Sanctus, ut ostenderet sibi displicere peccatum, quod numquam confessus erat: dixit enim: Quia cum tanta mentis intentione rogasti me, ecce adsum: verum si sanari desideras, confitere duo peccata, hactenus prætermissa; videlicet, quod peccare feceris socium tuum; & quia accedis ad uxorem tuam retro, licet in proprio vase. Postea vero monuit non concupiscere mulieres, aliasque res multas, & disparuit: statimque sanatus venit ad S. Ubaldum, & mihi miraculum hoc narravit.
[48] Adducta ad S. Ubaldum est possessa una, cujus Confessione audita, cum viderem dæmonem ei per corpus discurrere neque discedere, [atque altera integre confiteri recusante,] iterum ad Confessionem illam revocavi, conabarq; peccata per os elicere: sed illa, quoties volebat peccatum quoddam dicere, redibat ei diabolus ad guttur, itaque vexabat ut profari non posset. Cogebar ergo adhibitis exorcismis adjurare dæmonem, ne Sacramentum impediret. Cessante autem illo, plangebat mulier: sed mox ut conabatur peccatum suum dicere, denuo vexabatur. Hac lucta sæpius iterata, tandem cessit dæmon, & confiteri eam est passus peccatum istud. Sed cum viderem adjuratum dæmonem, persistere obstinatius sicut antea; rursum tentavi eam ad confitendum inducere, de altera peccati specie eam interrogans: sed misella cœpit effusius lacrymari: quidquid autem hortabar & obtestabar, numquam potui persuadere quod opus erat, & sic eam domum suam dimisi. Joannina, Joannini de Burano ad mare, propinqua partui, periclitabatur de vita, propter excessivos quos tolerabat cruciatus. [& viro, cælitus monito ignoscere inimico.] Jussit ergo maritus præberi ei medicinam ad expellendum fœtum: sed superveniens vicinarum una dixit ei: Joannine, fac votum S. Ubaldo ut proli gratiam Baptismi largiatur. Paruit ille, & mox audivit vocem sibi dicentem; Joannine, si gratiam impetrare cupis, ignosce inimico; ipse vero ut dixit; Ignosco, peperit mulier, & baptizatus est fœtus: hoc autem miraculum retulit mihi mulier, quæ præsens adfuit.
[49] Cum forte versarer Caretti, districtus Eugubini Castello, in domo Bernardini Bassetti, vidi totum morbo consumptum: [Liberantur a dæmonibus graves morbos causantibus] qui mihi interroganti, quo genere infirmitatis laboraret; respondit, nescire se, verum per menses quinque ita male habuisse, ut nec comedere, nec bibere unquam, neque quiescere posset, nisi vim sibi faceret. His ego auditis, dixi ei; Veni ad S. Ubaldum, quia intra octo dies tam vegetus eris quam sum ego. Totus ergo exhilaratus spe proxima obtinendæ sanitatis, fecit se deportari ad S. Ubaldum: ubi retecti dæmones & fugati, subito sanum hominem dimiserunt, sic ut toto illo die ægre potuerit manducando ac dormiendo satiari; appareretque, impedimentum prius, non a morbo naturali, sed a causa violenta fuisse. [varii adducti ad S. Vbaldum.] Oliva de Villa-nova tractus Nurciensis, decennio passa dolores intolerabiles & immedicabiles, ad S. Ubaldum venit, repressisque dæmoniis atque fugatis intra horam unam liberata fuit. Aloysius de Quintavalle Buranensis, morbum caducum patiens, & venit, & subito liber extitit. Maria de Altimar Caurlensis, capite, corde, & stomacho dolens, atque ad S. Ubaldum veniens, gratiam sanitatis obtinuit similiter, intra spatium horæ unius.
CAPUT VI.
Alia Miracula ejusdem anni MDXIX.
[50] Anno MDXIX paupercula mulier Urbinas, lavandis pannis lineis suis & nobilis cujusdam matronæ apparatum faciebat, [Adjuvatur paupercula ne plane spolietur:] cum supervenerunt ei milites: ad quorum conspectum consternata; Sancte, inquit, Ubalde, miserere mei: & saltem dimidiam pannorum partem mihi serva, ut ne funditus peream. Illi autem, nihil de tali voto scientes, sustulerunt quidquid nobilis illius erat; de pannis autem pauperculæ, ex singulis speciebus partem præcise dimidiam reliquerunt, idque propter merita Sancti. [liberantur duo captivi:] Franciscus Fanensis, ischiade laborans, facto voto liberatus est. Baldus Antonius Eugubinus, Fossati captus & vinctus ab Hispanis, ejusdem Sancti pie invocati meritis fuit solutus. Valentinus Assisias, ab iisdem comprehensus & duabus lanceis alligatus, facto voto se quoque nocte proxima miraculose absolutum vidit. [mulier festū violans punitur:] Pergulana mulier in diœcesi Eugubina festo S. Ubaldi agrum ab herbis inutilibus repurgabat: monita autem ne tali die operi servili vacaret, respondit; Nihil jurisdictionis habet S. Ubaldus ex hac parte montium: & ob hunc contemptum nocte sequenti morte subitanea concidit.
[51] Joannes de Baldinocchiis Eugubinus narravit mihi, [item blasphemus in Sanctum unus] quod vice quadam domi suæ habuerit hospitem Bononiensem, apud quem cum magnificaret S. Ubaldum, idque ex merito; dixit hospes, S. Ubaldus deberet esse cocus S. Petronii: ob quam blasphemiam mox tantis doloribus correptus fuit, ut mori formidaret. Monuit ergo eum Joannes præfatus, ut veniam postularet a S. Ubaldo, ob cujus contemptum hæc tam subita infirmitas ei forlan obvenerat: quod cum ille prostratus in genua fecisset, mox convaluit. [alterque.] Eugubinus quidam, per Gualdensem tractum commeans, vidensque agricolam junctis bobus arantem; Ne labores, inquit, hodie, quia est festivitas S. Ubaldi. Ipse autem respondit; S. Ubaldus nihil habet quod agat ex hac parte fluminis. Et postea idem Eugubinus, eodem remeans, intellexit, ipso die mortuum esse rustico illi bovem unum, quia non erat reveritus Sanctum. Joannina Bettonensis, Perusini Comitatus, toto corpore ingentes passa dolores annis octodecim, [Liberatur energumena:] quorum naturam causamque ignorabat, ad S. Ubaldum venit; pulsisque dæmoniis a quibus vexabatur, intra horam sese invenit sanam.
[52] [juvatur moritundus,] Angelus Gambuccii Eugubinus, in articulo mortis constitutus, omnibus suis liberis convocatis dixit: Filioli mei, estote devoti erga beatam Virginem & S. Ubaldum: quia graviter fui a dæmonibus impugnatus hoc tempore, sed quia per omnem vitam meam Dominicis singulis visitavi ecclesiam utriusque, ambo mihi nunc apparuerunt meque defenderunt a tanta persecutione, quam jam mihi inferebant diaboli. [solvitur captivus unus] Georgius Gianii Lucensis, ex Fracticiola castello Perusino, cum esset ab Hispanis captus, pater suus eum ad plura loca vovit: videns autem eum non liberari, & S. Ubaldi recordatus; huic quoque vovit, si filium liberum reciperet intra triduum, ceream se imaginem, quantus erat ipse, portaturum: & a voto facto ad liberationem filii spatium unius dumtaxat horæ intercessit. [alter,] Marinus Mariotii Roselini, ex Pilonico castro Perusino, apud Hispanos captivus, tertium fuit per gulam suspensus: sed quando jamjam erat expiraturus, idem qui suspenderat eum Hispanus funem rescidit, & sic in vivis mansit. Huic frater erat, [ac tertius:] qui inventis ducatis quatuordecim pro lytro solvendo, occurrit prænominato Georgio, & hic illi dixit: Noli pecuniam istam prodigere, sed votum facito S. Ubaldo, quod si eum liberaverit intra triduum, ceream imaginem ipsi æqualem portaturus sis: eoque facto similiter non plus quam hora inter liberationem petitam obtentamque fluxit. Franciscus Georgius de Costacciario, [incendium restinguistur:] videns exercitum Hispanorum transire domum suam, fugit in montem, viditque milites illam ingredi, ac deinde fumum erumpere. Metuens ergo ne illa combureretur, conjecit se in genua versus ecclesiam S. Ubaldi, dixitque: Miserere mei, S. Ubalde, ne funditus perdar: statimque vidit cessare fumum. Regressus autem reperit arsisse solam paleam asseresque lecticæ, intactis asseribus imminentis solarii, & lino quod prope stabat.
[52] In loco Comitatus Eugubini, Canonis nuncupato, narravit mihi mulier, [grando de pellitur,] quod tempore quodam exoriente grandi tempestate, versa ad ecclesiam S. Ubaldi dixerit; S. Ubalde, fruges mihi meas serva, & ego ex eis quartam unam deferam ecclesiæ tuæ: supervenit autem vehemens grando, qui folia omnia ex arboribus decussit, mulieris autem fruges non attigit, miraculo impeditus. Transiens D Bernardinus de la Brancha, [panis in festo coctus putrescit,] Eugubinus, per Villam Montonensis comitatus, vidit mulierem, pani faciendo intentam, cui dixit: Hodie est festum S. Ubaldi, & tu panem conficis? Respondit illa: S. Ubaldus nihil habet quod agat cis montes: post quæ verba immissus in furnum panis, tam niger & putidus extractus inde est, ut nec animalia quidem gustare eum voluerint. [liberatur energumena] Elisabeth Andreæ qu Baptistæ, de S. Constantio Senogalliensi castello, obsessa a quadringentis dæmonum millibus, adductaque ad S. ubaldum, ab omnibus intra sex dies liberata fuit. Lobus, ex comitatu Perusino, sex filios habebat mutos, furdos & cæcos: [muti, surdi, cæci curantur,] facto ad S. Ubaldum voto, sensuum integritatem omnibus obtinuit; ipsumque miraculum, cum filiis huc veniens, mihi narravit.
[54] [item contractus,] Gratiosus, ex Casa-Castalda Perusino Castro, cum membris contractus nesciret quid rei id esset, ad S. Ubaldum deferri se fecit, & adjuratus evomuit magnam copiam sanguinis; itaque pulsis qui eum occuparant dæmonibus, liber subito fuit ac sanus. [juvatur parturiens,] Antonius Mantuanus, Nursiæ habitans, & audiens nobilem Matronam Nursinam, quintum jam diem parturire, nec eniti valentem periclitari de vita; ad ejus se palatium contulit, ipsique imposuit aliquid de petra sepulcrali S. Ubaldi: quæ mox enixa fœtum est. [solvitur vinctus:] Marianus de Becolis, ex villa S. Cypriani districtus Eugubini, captus ab Hispanis & duabus lanceis alligatus, [liberantur energumenæ tres,] subito solutum se vidit meritis S. Ubaldi, mox ut ei votum fecit. Elisabeth Rosati qu. Archangeli, tribus millibus diabolorum insessa, post trium mensium exorcismos, tandem per merita S. Ubaldi liberata est. Magdalena Gasparini Urbinatis, stomachi magna indispositione laborans, adducta ad S. Ubaldum & adjurata intra sex dies sanata fuit. Matrona Nobilis Perusina, ex voto ducens filiam ad S. Ubaldum, cum modico tempore intra ecclesiam stetisset, fastidio correpta semel iterumque egressa erat. Cumque sibi vim fecisset ad remanendum in ecclesia, & Sacerdos intonuisset, Gloria in excelsis Deo, cœperunt clamare dæmones, Cæsi sumus. Quare adjurata matrona & intra horam liberata, fassa est per multos annos visum sibi esse quasi ignem haberet in corpore, sumptisque frustra medicinis multis, numquam suspicatam se dæmones esse.
[55] Elisabeth Mariani, Ser-Jacobi-Antonii Eugubini, infirma & phrenetica, atque duodecimum diem cibo omni abstinens, desperantibus medicis, qui eam dixerant sequenti mane morituram, [item aliæ duæ.] fuit allata ad S. Ubaldum & adjurata, atque per gratiam Sancti in pristinam restituta sanitatem. Monacha quædam Veneta, a septem principibus dæmonibus insessa, multisque annis vexata, cum Venetiis nequiret liberari, ducta est ad S. Ubaldum; & intra duodecim dies liberata est. [Innocens a carcere & morte liberatur,] Thomas Jacobi-Philippi Forosemproniensis, accusatus de procurata socii cujusdam sui cæde, Perusii captus, tertium fune tortus est; sed quia se S. Ubaldo commendaverat, secunda ac tertia vice molestiam nullam sensit. Cumque diutius in carcere detineretur, vespere quodam S. Ubaldo se commendans dixit: Scis omnino quod tibi devotus sim, cur ergo me juvare non vis? Sequenti autem nocte venit S. Ubaldus, & manu apprehensum foras eduxit atque disparuit. [item energumenus,] Ille nihilominus sese in indusio videns, voluit pro vestibus sumendis reverti: sed clausas carceris fores reperit, atque ad S. Ubaldum venit, gratias ei acturus. Petrus Baptistæ, Comitatus Fulginii, patiens per omne corpus dolores grandes, & quandoque in amentiam delabens, venit ad S. Ubaldum, pulsisque dæmonibus eum vexantibus liberatus est intra dies sex.
[56] [levatur dolor capitis] Blasia, mulier Parenzana, veniens ad S. Ubaldum, graves capitis dolores patiebatur, mox autem ut capite suo attigit arcam Sancti, liberata exstitit. Eadem domum reversa, ubi nurus sua similem patiebatur dolorem, frontem ei tetigit Corona, quæ sanctum Corpus attigerat: ac etiam ipsa statim sanata est. [suscitatur mortua,] Alia similiter Parenzana, cui nomen Palma Mag. Antonii de Parenza, narravit mihi hoc miraculum. Habebat filias parvulas duas, quarum major dum tenet minorem inter brachia, super ipsam cecidit grande saxum, & veniens mater mortuam reperit: quam cum S. Ubaldo commendasset, subito movere se cœpit ac porro vixit meritis S. Ubaldi. Joannes-Benedictus Manfredini, de Giezolo, herniosus, vovit si sanaretur, medium ducatum dare S. Ubaldo: [sanantur herniosi duo,] post dies autem circiter decem a voto facto, nocte quadam apparuit ei S. Ubaldus in visione, & dixit: Joannes-Benedicte, vis sanari? Et ille, Volo, Domine. Experrectus vero sanum se invenit: tanto autem majus videri miraculum hoc debet, quod ille Joannes-Benedictus jam erat annorum quinquaginta. Similiter ruptus erat Bernardinus Pasquini de Giezolo, & videns præfatum Joannem Benedictum ita sanatum, etiam ipse votum S. Ubaldo fecit, & eamdem obtinuit gratiam.
[57] [400 Christiani a Turcis capti,] Petrus Antonius Frederici Lapicidæ, de Mercatello Urbinatis Comitatus, captus in mari a Turcis, cum aliis quadringentis Christianis positusque in navi avehendus, manusque & renes catenis adstrictus, atque per menses aliquot male habitus; singulis eorum invocantibus Sanctos quibus quisque devotius afficiebatur, ipse Petrus Antonius votum fecit S. Ubaldo, Deiparæ Lauretanæ, & S. Francisco. Post factum autem votum, tertia illucescente aurora, plurimum mœstus dixit; Fierine potest, S. Ubalde, ut juvare me nolis, qui tibi devotus sum? hisque verbis dictis dormire cœpit. Semisopito autem apparuerunt Deipara Lauretana, S. Ubaldus, & S. Franciscus, dicentes: Surge & ambula. Ad quæ verba experrectus, [invocato & apparente Sancto solvuntur & evadunt,] vidit sibi de manibus renibusque catenas cadere, miraculo ruptas. Iidemque etiam aliis, quamvis alios Sanctos invocassent, apparuerunt: quibus similiter catenæ suæ exciderunt. Dormientibus autem Turcis, Christiani, consilio inter se inito, illos partim præcipitaverunt in mare, partim captivos fecerunt; atque cum illa ipsa navi vela versus Italiam facientes, duabus triremibus Venetis occurrerunt: a quibus benigne recepti, servitutem Turcicam evaserunt, beneficio beatæ Virginis atque istorum gloriosorum Sanctorum.
[58] [item miraculose egressus e carcere] Checcus de Villa magna, Eugubinus, conjectus in carcerem, cippoque & compedibus jussu Prætoris constrictus fuit, dicente eo; Asserunt quidam, sese evadere ex carcere, faciendo votum alicui Sancto: scio autem quod me non evadent. Postero mane Prætoris verba rememorans Checcus: Et ego, inquit, S Ubalde, scio quod me possis juvare. Atque his dictis, detraxit sibi calceos, pedesque a cippo extraxit, atque per foramen quoddam egressus est de carcere. In forum autem veniens, occurrit cuidam majoris ecclesiæ Canonico; qui audita ejus fuga, dixit: [ad eumque regressus:] Redi ad carcerem, quia violanti illum magna constituta est pœna: propter excessum autem istum, cujus reus teneris, parum tibi nocere poterunt. Hisce persuasus in carcerem rediit, rursumque crura cippo ac pedes ferro inseruit: deinde venienti Prætori narravit, quomodo egressus fuisset. Nolens autem ei credere Prætor, experiri jussit an posset extrahere pedes: qui videns id se amplius non posse, dixit: Verumtamen loquere tali Canonico, qui mecum hæc & hæc in foro locutus est. Hunc ergo interrogans Prætor, deque re tota ut acta erat certificatus, obstupuit, & laudem omnipotenti Deo retulit, facienti mirabilia in Sanctis suis.
[59] Joannes Christophorus Tinti, filius D. Joannis-Antonii Cremonensis, [liberatur energumenus epilepticus,] epileptica infirmitate aliquamdiu agitatus fugiebat, ac deinde cadebat ut mortuus. Medici autem varia remedia experti frustra, & dubitantes an diabolicum non esset malum istud, jusserunt exorcismos in eo tentari: quibus statim deterriti dæmones, pelli tamen pluribus nec locis nec vicibus potuerunt, quoad ductus fuit ad S. Ubaldum, ubi liberatus est spatio dierum quindecim. Qua autem die atque hora liberabatur, patre ejus Cremonæ existente, atque ad mensam prandii causa sedente, venit senex quidam pulsavitque ad ostium palatii, eleemosynam petens in Dei nomine & S. Ubaldi. [patre ejus procul posito & in nome S. Vbaldi eleemosynā dante:] Ille vero, recordatus filii, panem misit: quo dato, requiri senem jussit, volebat enim secum habere in prandio, quia petierat amore S. Ubaldi. Sed toto vico diligenter quæsitus, nusquam potuit inveniri: quapropter creditus est fuisse ipse S. Ubaldus, quodque eadem hora liberatus erat filius: quemadmodum postea vere compertum est.
[60] Marinus Angelus Mariani, Camerinas, pluries in amentiam lapsus, venit ad S. Ubaldum, & horæ spatio liberatus fuit. Bartholomæa Franchetti Eugubina, per novem annos cæca, visum facto voto recuperavit. Matthæus Mag. Francisci Barberii Mantuanus, [eodem invocato, aperitur uni carcer,] Camerini captivus dixit: S. Ubalde, miserere mei: quod si ego propter peccata mea juvari indignus sum, miserere uxoris & filiæ meæ: quibus dictis, venit ei cogitatio ut manu percuteret ostium carceris; eoque miraculose aperto, securus Eugubium venit. Ferrariensis quidam, persequentibus eum inimicis, quinquaginta scilicet expeditis equitibus, S. Ubaldo commendavit sese, atque in Padum prosiliit; ultraque spem ac vires suas, cum armis & vestibus, in alteram ripam enatavit, per merita Sancti. Domini Petrus Antonius & Fredericus de Spacciolis, Pisaurenses, in rupe Pisaurensi captivi intra grandem turrim; cum unus supra alium vincti tenerentur, is qui superius erat interrogavit alterum, [aliis duobus catenæ solvuntur,] qui se haberet. Illo autem respondente, quod male; Fac, inquit, votum S. Ubaldo, sicut feci ego, & tertio post votum factum die pedes ferro exutos habui. Vovens ergo etiam ille, quod si intra triduum sibi quoque catenæ exciderent, faceret Sancto Missam cantari, tertio similiter die solutum se vidit, per merita Sancti: atque post dies paucos ambo emissi ex carcere, & in Burgum S. Sepulcri sunt relegati.
[61] [mundantur possessi tres,] Paulus ab omnibus Sanctis, Eugubinæ diœcesis, de Villa S. Anthimi, tantum stomacho dolens ut nihil posset operari, & indies magis magisque extenuaretur, ad S. Ubaldum venit, & adjuratus intra horam convaluit. Puella quædam Parmensis, energumena facta & adjurata, non poterat liberari. Votum ergo S. Ubaldo fecit pater, & tertio die post illud recesserunt dæmones, magno excitato fragore, pulsi meritis S. Ubaldi. Petrus Antonius Valentini, qu. Nicolutii, tribus mensibus attractus, [duo vincti solvuntur:] votum fecit S. Ubaldo & liberatus est. Brencolus Rainaldi de Casa-Castalda, & Franciscus Sebastiani qu. Joannelli, de Schiffanoja, manibus, pedibus, brachiis, & collo religati in carcere, voverunt sese S. Ubaldo: qui dormientibus apparens, vinculis eos absolvit, fugiendique præbuit facultatem. Rusticus insulæ Costacciariensis, brachio dolens, venit ad S. Ubaldum: & adjuratus, dolore illo intra horam est liberatus.
[62] Anno MDXIX a S. Ubaldo Parmam versus proficiscens, [liberantur a pluribus dæmoniis vir] & ultra Canthianam veniens ad partem, reperi ibi hominem claudicantem, cui nomen Petrus Antonius; & interrogavi eum, quid mali ista in tibia pateretur. Respondit ille, malum esse quod medici Formicam appellant. Ego vero, Non sunt formicæ, sed diaboli: vade ad S. Ubaldum & sanaberis. Post duos deinde annos cum rediissem ad S. Ubaldum, venit ille, habens in coxa plures plagas adeo fœtentes, ut nisi in aperto aëre adhibere illi exorcismos nequirem, idque versa retrorsum facie. Coacti autem adjurationibus dæmones, a plagis sursum multo cum illius cruciatu movebantur, quoadusque per os egrederentur: quanto autem plures egrediebantur quotidie, tanto ille etiam habebat melius, & absque aliis medicinis, per merita Sancti intra mensem convaluit ac liber fuit. [& mulier, dirissimos passi cruciatus:] Bernardina Joannis, qu. Laurentii de S. Angelo Urbinati Castello, videbatur sibi crura & pedes habere glaciatos, nec ulla ratione calefactibiles, quod si forte pedem aqua tinxisset, patiebatur inde per triduum integrum dolores intolerabiles: deinde toto corpore videbantur ei laniari carnes: conjurata autem, liberata fuit spatio dierum viginti, millenis dæmonibus quotidie egredientibus, quorum multi etiam loquebantur, præsertim duces ceterorum.
[63] Hieronymus Philippi de Brufa, Castello Perusino, mutus venit ad S. Ubaldum, & loquens rediit. [juvantur aliæ tres personæ,] Francisca Bernardini de Ceresa, a magna multitudine diabolorum insessa, ac fere emortua, adducta ad S. Ubaldum est; & intra quindecim dies liberata, pedibus suis domum revertit. Existenti mihi Crucigii, Castello Perusino, monstrata fuit mulier, quæ diebus quindecim extiterat muta: quam ut vidi casumque intellexi, monui ut eam ducerent ad S. Ubaldum, ubi intra illud spatium temporis quo Missa diceretur, loquelam recuperaret: quemadmodum factum etiam fuit. Mulier (cujus nomen reticeo, ut miraculum melius valeam explicare) multis annis passa fuerat diabolos tres, a quorum obscœnitate nequibat se defendere: [& mulier incubis tribus obnoxia, sed Deiparæ devota.] sed quia valde devota erat beatissimæ Virgini, jejunabat infallibiliter omni sabbato, perque Adventum & Quadragesimam. Volentes autem diaboli suffocare illam, non poterant: quia omni nocte apparens ei per visum Deipara dicebat: Filia, vade ad S. Ubaldum, & Patribus istis confitere peccatum illud, quod numquam ex verecundia es confessa. Adveniente vero Paschate dicebat: Noli, filia, noli cum tanta peccatorum immunditia suscipere filium meum; & scito, quod satius tibi foret ferrum candens ore tuo excipere, quam filium meum. Tantumque monitis illis suis profecit Deipara, ut tandem venerit ad S. Ubaldum: sed quia non etiam confitebatur, non potuit liberari. Tum vero indignata Virgo, per mensem integrum ei non apparuit: [ab eaque ad confitendum inducta.] perseverante nihilominus misella in jejunio solito, rursum conspicua in visione Mater Dei reprehendit eam acriter quod confessa non fuerit; confortansque & hortans redire ad S. Ubaldum: Scito, inquiebat, filia, quod si ego & S. Ubaldus te non protegeremus, jam pridem diaboli isti te suffocassent. Quadam autem vice cum mulier infelix pannos lavaret, gravissime tentata fuit ut parvulum filium in caldariā bullientem injiceret: sed dicebat ei Deipara, Ne facias, sunt enim diaboli qui vellent ut filium tuum occideres. Denique tot modis eam stimulavit, ut secunda vice portari se fecerit ad S. Ubaldum: ibique veraciter & integre confessa, fuit perfecte liberata, per merita B. Virginis & S. Ubaldi.
[64] Nobilis matrona Perusina adduxit filiam, a cingulo sursum contractam: [Curantur contracta,] quam statim ac diligenter in Confessione audivi, per manus arripui atque dixi, In nomine Jesu, surge & ambula: statimque surrexit & ambulavit, per virtutem Sancti istius nominis & merita S. Ubaldi, quem devote invocaverat. Alia Matrona nobilis Cremonensis, gravi obruta melancholia, quibusdam temporibus etiam a mente alienabatur, & consternata dicebat se suos inimicos videre: deinde conversa ad filios, Vos, inquiebat, in me falsum testimonium dixistis: eratque hoc modo sibi & aliis inutilis. Medici autem, secundum suæ artis regulas curare eam aggressi, [amens,] cum proficerent nihil; voto pro ea se obstrinxerunt filii, feceruntque deduci ad S. Ubaldum; ubi adjurati expulsique dæmones, per quos melancholia omnis & mentis alienatio producebantur, liberum reliquerunt. In ipsa autem adjuratione etiam alienabatur a mente: sed expulsum etiam fuit dæmonium istud, quod loquebatur ac metum simulabat. Unde clare apparuit, infirmitatem istam a diabolo fuisse.
[65] [& Eplileptici, vir] Marcus Ferrarii de Grado, Parmensis, morbo caduco laborans, vovit visitare S. Ubaldum, vigiliam festi ejus in jejunio ducere, ipsumque festum celebrare: jamque tres anni sunt quod votum illud nuncupavit, & (sicut ille mihi narravit) liber continuo fuit. Catharina Capella, Parmensis, eumdem morbum patiens, [ac mulier.] cum in platea corruisset coram uxore præfati Marci, & hæc pro ipsa votum S. Ubaldo fecisset; statim ad se reversa est. Intelligens autem votum pro se factum, confirmavit illud, neque postea unquam cecidit, meritis S. Ubaldi. Hactenus deducta, si in altera editione aliquando reponantur in locum quarti, quinti ac sexti Capitis, ex Michaele Eugenio sumpti; poterunt ad prædictæ eodem Eugenio sumi Annotata quædam: & præterea fieri. CAPVT VII Analectorum ex opere prælaudati Eugeii: tum succedat CAPVT VIII De familia Baldassina: ac porro, ut res feret, mutentur Numeri.
Pag. 651 num. 55, ut res nunc est, lin. 11 sic lege — Non possem tamen non ingratus videri Eugubinorum eruditißimo Vincentio Armanni, post tam sedulam ad hæc Acta habenda atque illustranda navatam nihil operam; si, oblata referendæ gratiæ occasione, non hic agerem de ea familia, quæ S. Ubaldum &c.
Lin. 19 Canonicus Eugubinus — l. — Canonicus Cydoniensis in Creta, vulgo Caneæ in Candia.
Lin. 21 Notario publico — lege — Presbytero Eugubino.
Pag. 653 num. 64 — adde — Erunt fortaßis, quin & fuerunt, quibus displiceat, in hac Sanctorum historia, admixtam fuisse hujusmodi genealogicam quæstionem: quibus respondeo; in referenda gratitudine honestius satiusque excusari excessum, quam defectum. Eorum tamen prudenti judicio obsecuturus in posterum, a similibus tanto abstinebo libentius, quanto id ipse probo magis: nec prohibeo, quo minus huic operi, aliquando forsitan recudendo, Caput istud totum auferant ii, quibus illa res curæ erit.
DE S. SIMONE STOK CARM.
Simon Stock, Ordinis Carmelitarum Prior Generalis, Burdegalæ in Aquitania (B.)
Post hanc tam amplam Miraculorum S. Ubaldi retractationem, animus erat, [Commentarius plenior de S. Simone Stok cur omissus] dare de S. Simone Stok, Ordinis Carmelitarum Burdegalæ in Aquitania, Historicum Commentarium satis amplum, juxta votum R. P. Philippi a Visitatione, qui Vitam a Rolando Bucherio scriptam, Latine reddiderat, fatebaturque nullam esse aut extitisse unquam Vitam a Petro Swaningtono Sancti Socio relictam, cujus expectandæ prætextu dilatus a nobis erat Commentarius iste. Verum ne id vel nunc faciam, multa suadent; atque imprimis conditio, Tom. 2 Maji pag. 717 num. 34 sub finem, nobis proposita, & Pag. 848 ostensa maximis obnoxia incommodis esse. Partitio Commentarii istius hæc erat. CAPVT I. Cultus sacer in Ordine, Vita ante Generalatum, cognomen & familia. II. Privilegium sacri Scapularis, a B. Virgine Simoni revelatum. III. Chronologia vitæ. IV. Acta in Generalatu, & obitus. V. Vita Gallice scripta a Rolando Boucherio. VI. Corpus translatum, [& quando dandus.] communicatæ Reliquiæ, Miracula recentiora. APPENDIX. De Burdegalensis Conventus antiquitate. Erit fortaßis cum æquioribus oculis Commentarios nostros legere incipient Patres isti; & multa suismet scriptoribus non animadversa, gæudebunt reperire in illis explicata. Quod si etiam tunc existimabunt habere se rationes quas nostris opponant; easdem modeste proposit as nostræque discußioni relictas, ut relinquunt alii, non gravabor expendere, & cum sinceritate respondere; modo ne velint alia nos conditione circa suos, quam circa alienos a suo Ordine Sanctos versari. Id si non prætendere se declarent, priusquam Supplementum primi Semestris componatur edaturque in lucem; invenient congruum ad quædam, post editam primam Maji partem nobis objecta, responsum, ac pleniorem confirmationem quorumdam hactenus ipsis dubiorum aut necdum satis probatorum; quin etiam retractationem sic ubi opus fuerit: sin minus, excusatum velim habeant silentium, posthac de rebus suis tenendum, neque ipsum vel malevolentiæ vel negligentiæ imputent.
DE B. FRANCISCO SENENSI.
Franciscus Senensis Ord. Servorum B. Mariæ, Senis in Hetruria (B.)
Pag. 655 Totus hic Commentarius, & sequentia Acta transferenda sunt ad 1 Maji; ac primum in margine notandus annus MCCCXXV; deinde in ipso Commentario (juxta Annot. a ad Append. I Vitæ S. Augustini Novelli XIX Maji) mutanda quædam. Ergo
Col. 2 lin. 1 post — judicem delegatumi — sic lege — patet evidenter. Stylum Notarialem Senensium non ferre, ut anni initium sumatur a Ianuario, sed a die XXV Martii. [quod obierit Beatus an. 1326, 1 Maji.] Ne autem dubitare poßimus, utrum Senenses communis anni initium, cum aliis pluribus, novem mensibus prævertant (atque ita cum B. Franciscus dicitur obiisse Senis in Vigilia aut die Ascensionis Christi anno MCCCXXVI, credi debeat esse mortuus anno nobis MCCCXXVII, die XV aut XVI Maji, quando celebrabatur Pascha VII Aprilis) an autem, tribus mensibus serius quam communiter solemus, suum annum Senenses inchoaverint (& sic obierit Franciscus, ipsomet anno MCCCXXVI, die ultima Aprilis vel prima Maji, juxta rationem Paschatis, tunc celebrati die XXIII Martii) ne, inquam dubitare in hoc poßimus, faciunt Instrumenta Notarialia, XX Martii producta post Acta B. Ambrosii Senensis, condita mense Aprili & Majo anni MCCLXXXVII Indictione XV; hic enim concursus haberi non potuisset, inchoando annum novem mensibus citius quam vulgo soleat. Dicendum est igitur quod I dies Maji, aut saltem præcedens ultima Aprilis, ultimus fuerit B. Francisco, Vigiliam notant Pocciantius &c. …
Deletis ergo 15 primis lineis columnæ 2; in linea penult. numeri 3 pro die XV Maji, — lege — 1 Maji.
Deleantur deinde etiam 16 primæ lineæ numeri 4 & sic legatur.
[4] Porro ut Philippus Ferrarius recte notaverit diem mortis XXX Aprilis; erravit tamen circa diem cultus, cum dixit, quod &c.
Pag. 656 ad finem prævii Commentarii — adde. —
[6] Eorum quæ vir beatus extra patriam geßist nulla sit mentio, vel in Vita, vel in Processu: [Memoria ejus Veronæ anno 1314 Conventus condentis,] interim apud Ferdinandum Vghellum Tom. 7 Italiæ sacræ, in Appendice ad Tom. 5 col. 1454, invenio memorabilem ejus in urbem Veronensem adventum, sub regimine Fr. Theobaldi ex Ordine Eremitarum S. Augustini, ad Cathedram istam assumpti anno MCCXCVIII, & in ea usque ad annum MCCCXXXI exeuntem continuati. Verba Vghelli hæc sunt: Hoc eodem Præsule, Franciscus Senensis, Ordinis Servorum S. Mariæ, qui post mortem miraculis claruit, Veronam a Petro de Tuderto ejusdem Religionis Generali directus, ibidem a Cane Francisco, pro rerum gestarum magnitudine cognominato Grandi, perhumaniter est receptus. Hic cum gravi morbo detineretur, voto Deo facto, de novo delubro Mariæ construendo, illud in privatis olim familiæ suæ ædibus excitat, statimque sanitate donatur. Civitas miraculo excitata eo advolat, piaque vota largitur. Ibi & monasterium extructum eidem Patri & Sociis incolendum concessit, III Novembris MCCCXIV; in quo Deiparæ imago, quæ in dirutis ædibus reperiebatur, in ara collocata fuit: ad cujus pedes Albertus & Mastinus Scaligeri, Canis Grandis nepotes, genuflexi penicillis expressi cernuntur: eaque imago miraculis innumeris, adhæc usque nostra tempora, claret. Ita Vghellus, in hoc solum correctus, quod anni numerum per zyfras exprimens, 1324 scripserit ipse, vel Typotheta ejus supposuerit; cum certum sit Franciscum saltem anno MCCCXVI obiisse, & extremos vitæ annos Senis in patria transegisse, beneficio surditatis miraculosæ prohibitum ultra cum proximo conversari.
Pag. 658 post Annotata — adde —
[Corporis incorrupti effigies] A Vita transiturus ad Processum, pro solicitanda Canonizatione institutum, in quo iterum facienda mentio incorrupti corporis; congruum censeo hic apponere illius in arca sua jacentis effigiem, ad vivum expressam, qualem anno 1683 æri incisam, & Serenißimo Principi Francisco Mariæ, Magni Ducis fratri atque Senensis Vrbis Gubernatori, nunc S. R. E. Cardinali dedicatam, accepi.
DE B. JOANNE CANON. M.
Joannes Nepomucenus, Canonicus Presbyter, Martyr, Pragæ & Nepomuci in Bohemia (B.)
[Vita Epitome nuperrime edita.] Pag. 668 post num. 5 — adde — 6 Annis post hæc sic edita quatuor, prodiit Pragæ anno MDCLXXXIV Vita & mors Divi Joannis Nepomuceni, velut Regni Bohemiæ Thaumaturgi, & Patroni de fama periclitantium, per Wenceslaum Andream Macarium de Merfelitz, S. T. D. Metropolitanæ ecclesiæ S. Viti Scholasticum & Cancellarium, &c. nonnihilo strictior verbis quam hic datur, sed sensu prorsus eadem; nisi quod quarta fere pars libelli insumatur laudandæ ac describendæ Metropolitanæ ecclesiæ prædictæ, collectis in Synopsim iis, quæ de eadem ecclesia libro integro, cui. Titulus Phosphorus septicornis, vulgavit ipsius dum vixit Decanus Ioannes Pezzina de Czechorod.
Pag. 673 Annotat. d — adde — Ita erat cum hæc Balbinus scriberet; at quando Merfelitzius supra memoratam breviorem Vitam seorsim vulgavit, stabat ibidem super columna sancti Martyris effigies, aliquot millium, ex aurichalco, virilis itatuæ, artificiose & pretiose collocata, quæ a prætereuntibus devote colitur.
[Alia brevior.] Pag. 678 ante Annotata Col. 1 — adde — Aliæ plures ac breviores, eodem fere sensu, habentur editæ cum variis væriæ ætatis icunculis ipsius Sancti. Harum antiquior, & Sanctum dimidium repræsentans, in habitu Canonicali priscæ simplicitatis, porrigentem adstanti pauperi eleemosynæ quidpiam, & in recessu aures prebentem confitenti Imperatrici; habet adjunctam Bohemice orationem, quam Henricus Iulius Baro de Blum S. C. M. Consiliarius in Appellationum Tribunali. Latine mihi in hæc verba reddidit: Adesto, Domine, precibus nostris, quas in commemoratione B. Joannis Confessarii deferimus, ut ejus intercessione & meritis ab infamia & pudore temporali liberati, ante mortem peccata nostra confiteri, pœnitentiam agere, & ad portum æternæ salutis pervenire valeamus; per Christum Dominum nostrum. Amen.
APPENDIX AD TOMUM QUARTUM ET DIEM DECIMAM SEPTIMAM MAII.
[Errata]
Pag. 1 col. 1 lin. 7 addatur.
S. Restituta, M. Calari in Sardinia.
Pag. 2 col. 2 post lin. 2 — adde —
S. Framehildis, mater S. Austrebertæ, Monasterioli in Pontivo.
S. Fabius Mart. an aliquis?
Ibid. Post lin. 4.
S. Ratho sive Rasso Comes, dein Monachus Werdæ in Bavaria.
Ibidem ante Prætermissos, — adde — Fæsulis in Hetruria?
Col. 1 inter Prætermissos, lin. 5 deleatur S. Franchildis & lin. 8 ante finem addatur.
S. Gothardi Episcopi Confessoris Moguntini Festum Duplex 9 Lect. & Commemoratio S. Gothardi Hildesiensis Episcopi Confessoris, hodie præscribuntur in Directorio Ecclesiæ Frideslariensis in Saxonia Inferiori, pro anno 1679. Mirum sane, cum Moguntina Breviaria ac Kalendaria nullam primi faciant mentionem; nec ulla ejus habeatur notitia, nisi ex Catalogis Episcopalibus; in quibus tamen sæpius Bodardus & Budehardus vocatur: Trithemio Bothadus; diciturque sepultus in sacra Valle, nunc Dalheim, & translatus ad S. Albanum inter alios ab Hildeberto: Ita Ioannes Latomus, Decanus Francofurtensis, in Mss. apud Serrarium in Moguntiacis; qui Serrarius nihil amplius de illo seu Bothado seu Gothardo novit; pluries vero agit de Hildeshemiensi, cujus etiam nomen Kalendaria vetusta Moguntina habent V die, sed nos IV Maji.
Pag. 3 col. 2 ante Cathanum Episcop. ponatur —
S. Agrippinæ Virginis Martyris Translatio, Menæi in Sicilia, hoc die agitur, & ad hunc omnia referuntur ab Octavio Cajetano, in Vitis Sanctorum Siculorum: sed idem testatur, solennißimum ejus festum celebrari, quando de illa agemus,���������VIII Julii.
S. Ettonis, Episc. & Confess. festiva Commemoratio, agitur hoc die in cœnobio S. Lamberti Lætiensis in Hannonia, ratione corporis istuc ex propria ecclesia translati: sed Natalis ejusdem cum Octava ibidem celebratur ������������������X Julii.
Ibid. post Translationem S. Bernardi addatur.
S. Ludovici Regis Translatio Capitis ad Sanctam Capellam, male relata a Saussajo ad VI Maji, potius huc spectat; cum hac die revera facta sit, anno 1306 feria III infra Octavam Ascensionis; unde etiam tali Feria, non autem (ut idem Saussajus iterum hallucinatur) feria IV, festum istud recolitur per totam diœcesim Parisiensem. Mirum profecto est, Saussajum, qui annis aliquot Parochus S. Lupi Parisiis fuit, & in illius diei Officio proprio semper id legisse debuit, sic exerrare potuisse. Negat tamen id sibi mirum in eo videri, is qui nobis utrumque errorem indicavit, Claudius Castellanus Canonicus D. V. Parisiis; quando idem Saussajus de S. Agilberto Episcopo Parisiensi agens, cujus & S. Ebregisili elevationi in Iotrensi monasterio præsens adfuerat, anno 1632, factum id scribat 1631; & quæ in Ebregisili sepulcro reperta fuerunt, dicat inventa apud S. Agilbertum. Natalis ipsius Sancti Regis agitur XXV Augusti.
Ibid. ante S. Romaricum, lin. 15 a fine — adde —
B. Gandolphi Minoritæ Translatio, facta anno 1320 Politii in Sicilia, ipsa die Pentecostes, quæ in XVII Maji cadebat, una cum Vita ipsius, quam III Aprilis clausit anno 1260, refertur ab Octavio Cajetano, in opere de Vitis Sanctorum Siculorum Tom. 2. Plura de miraculis ejus a duobus Cephalidiensibus Episcopis collecta prodierunt anno 1622; quæ expectantes, differimus ipsum in diem, qua solennius a Politiensibus civibus colitur,������������XVII Septembris.
Ibidem de S. Syro lin. 11 post — Mss. — adde — itemque in Missali Mediolanensi anni 1522 cum insigni ac propria Præfatione. De ea translatione &c.
DE S. TORPETE M.
Torpes Martyr, Pisæ in Hetruria (S.)
Pag. 5 num. 3 lin. ult. — nonnihil — l. — subinde.
Pag. 6 num. 6 — adde — Saussajus in Supplemento, hoc die recoli æstimat Susceptionem Reliquiarum ejus in Gallia Narbonensi, nam ad hanc pertinet Provincia, juxta veterem Imperii Romani partitionem.
Pag. 8 col. 1 Annot. a — adde — Non est tamen apud Grammaticos novum, omnem provinciam dicere, pro omnibus provinciis totius Romani Imperii.
Pag. 10 Annot. g — adde — Mox vero secunda post linea idem Mombrit. legit, Clamans ad se & plorans; Taurin. Ipse vero clamans eum ad se.
Pag. 11 num. 3 lin. 7 post — sub Vicariatu Aquensi — adde — Est etiam oppidum Alaus (aliis Alauch, Allauch, Allauc, & Alaups scriptum) in Vicecomitatu Maßiliensi, prope fontem Veccunæ fluvioli, ad Castrum Iphium mari illabentis: sed Carolus de Venasque, lib. de Genealogia & historia Grimaldicæ gentis, de Alenzone legit. Adde quod præter istud in eadem Provincia aliud sit oppidum, Alenz dictum; ut incerta prorsus ea lectio sit, propter facilem inter n & u litter as commutationem.
Ibid. ad finem num. 3 — adde — Saxius, Canonicus Arelatensis, in Nomenclatura Præpositorum Arelatensium, de Vmberto Præposito scribit, quod Annonis vitæ æmulus fuit anno DCCCCLXXX; ut videatur dicere, eum Annone præsidente cœpisse: & sane si Itherius, Annonis immediatus decessor secundum ipsosmet Sammarthanos, anno Salutis DCCCCLXXVIII ex hac vita migravit, quid causæ est cur ea Sedes dicatur tribus annis vacasse?
Pag. 12 lin. 3 — sic lege — indigitari velut gentilitio cognomine de Grimaldis, more tunc vixdum nascenti — & in Marg. — scribe — tunc vixdum appellari cœptorum.
[Nec hic admittendorum propter incertæ fidei apographum] Ibid. lin. ult. num. 4 — adde — Difficultati utrimque exurgenti remedium aliquod facere nititur Iosephus Antelmius, Forojuliensis Canonicus, & ecclesiæ S. Torpetis Prior, a nobis ad S. Maximam die præcedenti laudatus, librarii temeritati imputans, quod pro Giballino Grimaldi & Pontio Alani, scilicet filiis (quæ ratio filios a patribus cognominandi antiquior est, quam quæ a dominiis sumitur) de Grimaldis & de Alaus substituerit, notarum, cum transcriptio fieret, familiarum nomina; quo modo etiam eidem temeritati imputat, quod, præter omnem Notarialis styli formam, in fine legatur, & alii firmaverunt, quos scilicet tædio longioris transcriptionis præteriri apparet, in originali (si extaret) certo inveniendos. Istius autem suæ correctionis probationem petit Antelmius ex numismate, reperto inter rudera arcis Grimaldicæ, dum eam restauraret Franciscus de Castellane Grimaldæi sinus Marchio, qui nobile cimelium continuo transmisit ad Honoratum II Monœci Principem; apud quem illud vidisse, cum circumscripto nomine Gibelini Grimaldi, testatus sæpe sibi sit Eminentiss. Card. Grimaldus, Aquensis Archiepiscopus. Sed qui ista sic mutare ausus est sciolus, numquid etiam de suo, & ex sui seculi usu, illis addere potuit, qui communiter rivus S. Torpetis appellatur? Hoc est ergo quod timeo, & quare induci nequeo, ut ex instrumento, si non fictitio, certe nec accurare nec fideliter satis transcripto, putem nullum duci argumentum solidum posse pro tam antiqua Rivi illius appellatione, & in eo fundata antiquitate cultus S. Torpeti istic delati. Nescio etiam an aliquis seculo X Sinum Maris vocaturus fuerit Rivum, & non Riveriam, vel potius Gulfum; quæ communiter tunc usitata vox erat, uti ex Guilielmo Tyrio colligitur.
Num. 5 in marg. scribe — Sunt qui negent ea tunc nota fuisse, [Menetrerius paucissima quædā reperit,] — deinde in fine lin. penuit. sic lege — quod prælo maturum esse dicebatur cum hæc imprimebantur, fortaßis autem necdum prodiit totum: prius certe quam hæc in lucem dari potuerunt, per quadriennium sub prælo relicta, prodiit libellus de eodem argumento secundus, de Origine ornamentorum Scutis tesserariis addendorum; ubi audio eum asseverare, seculo saltem X ad finem vergente cœpisse usum cognominum, invenisse enim pro annis DCCCCLXXXVI & LXXXVIII Archambaudum de Soliaco Turonensem Archiepiscopum, & Reginaldum de Vandome.
6 In eamdem fere sententiam præiverat Menetrerio Christophorus Iustellus, [uti & Iustellus sub finem seculi 10.] Regis Franciæ Secretarius, in Historia Genealogica Comitum Arverniæ; ex eorum deductione colligens, quod usus Cognominum, de quibus agimus, incepit eodem tempore quo Dominia cœperunt esse hereditaria; scilicet sub finem Regum Carolidarum, sceptrum tenentibus Carolo Simplice, Ludovico IV, & Lothario. Nam Gerardus I & Bernardus filius ejus cognominantur de Turre, in pluribus monasterii Celciniacensis titulis, quorum unus est de anno DCCCCXCIV; vivebant autem illi ante & post Hugonem Capetum, qui regnare cœpit anno DCCCCXCVIII. Erat ergo mos istorum temporum, ut illustrium familiarum secundo-atque post-geniti, dimittentes primogenito suo titulum præcipuæ dignitatis, eum acciperent a nomine suæ usu-fructuariæ possessionis. In Probationibus deinde subjunctis operi primo, producit idem Iustellus instrumenta duo, quæ nullo signata anno, incipiunt; Ego Geraldus, qui nuncupor de Turre; &, Ego Bernardus qui fui filius Geraldi de Turre; ac deinde tertium de anno DCCCCXCIV, quod ita habet: Ego Bernardus de Turre cedo Deo & ad locum Calciniacensem… alodum, quem pater meus Giraldus in ipsa villa habebat. Hæc Antelmius, haud inepte notans, quod usus iste (uti accidit in consuetudinibus cunctis, quæ utentiū moribus sensim sine sensu introducuntur) habuit initia, progressum, & consistentiam, ab exeunte seculo X usque ab XII; utque consentaneum erat initio, id est ab anno DCCCCLXX ad annum MXX, raro adhibitus ille est; ab anno autem MXX memorato, satis frequens fuit usque ad MLX, ab inde usu generali receptus.
7 Ita ille, noster vero P. Carolus Faber, in sua ad me epistola, non solum pro anno DCCCCXLV, ex Flodoardi lib. 4 cap. 33, adducit Remensis Archiepiscopi fratrem, Theobaldum de Monte acuto; [Eadem tamen frequentabantur in Hispania seculo 11:] Sed etiam putat ejusdem usus initia ad nonum seculum retrahi posse, saltem apud Hispanos, eisque accensitos Navarræos & Vascones; apud quos sub finem seculi X jam fere ordinarium usum fuisse, qui alibi tunc primum nascebatur, probare potest Instrumentum desponsationis, inter Sancium Alfonsi Castellæ Regis filium, & Guillelmam filiam Gastonis Comitis Biernensis, apud Acherium tom. 9 Spicilegii pag. 125, quod est factum Burgis in Castella IV Nonas Aprilis, æra MXXXVIII (id est anno Christi millesimo) præsentibus testibus… Didaco Lopi de Haro … Arnaldo de Gavallis, Bernardo de Scentillis, & Guilielmo Raymundi de Doaceto, sub signis Notariorum Barcinonensium Nicolai de Samaret, Bernardi Payarez, Guillielmi Ferrarii. Hactenus bene: quæ quod Hispanos attinet, velut in hoc usu priores aliis Europæis medii ævi nationibus, illustrari quadamtenus possunt ex Georgii Elmaceni Historia Saracenica, ab Erpennio edita; ubi cuidam Fadlo, primario Almanionis Chalifæ consiliario, ad annum Hegyræ CCII, Christi DCCCXVII, adscribitur, quod primus adhibuit in epistolarum subscriptionibus cognomina & agnomina: ante enim tantum scribere solebant homines ab N. filio N. ad N. filium N. A Mauris igitur Saracenis ad Hispanos, ab Hispanis ad Gallos Italosque paulatim propagatus usus sit, qui in Europa fuerat una cum Romano Imperio prorsus extinctus. Dico paulatim: nam quæ in Gallia pro IX seculo prædictus Faber adducit exempla, aut huc non faciunt, aut diversi prorsus generis agnomina sunt, ex eventu aliquo alicui in particulari addita (qualia omni tempore in usu fuerunt, sed locum non habebant in Actibus Notarialibus) aut sunt denique patronymica, quorum haud paulo antiquius exordium fuit; non autem cognomina familiarum, ex hereditaria vel usufructuaria posseßione.
9 [ecclesiasticis vero non dabantur nisi ab officio.] Multo minus huc facit Ottulfi Tricaßini Episcopi reclamatio, super Isaac de villa Venderensi (ita enim legendum puto, non Venderevensi) quem dicebat suam obtinere parochiam, ut habent Acta Concilii Tricaßini II, anno DCCCLXXVIII celebrati. Liquet enim Isaacum istum, non appellari suo aliquo cognomine, sed cum titulo Parochiæ, quam in aliena diœcesi ut Parochus occupabat. Insolens autem omnino fuit, non tantum IX seculo, sed etiam X, XI, XII, Presbyteris, Clericis, Monachis, Feminis, cognomen addi in Actis publicis, sicut post plures alios Mabilio observavit; & tamquam res rara a Menetrerio nominantur Archiepiscopus & Episcopus unus, quorum cognomina invenerit seculo X sic notata. Atque hinc patet, quanto cum jure, ante 2 Tomum Aprilis, rejicerim, ut fictitiam, Attestationem quandam Florentinam, signatam (sicut prætenditur) anno DCCXLIII; ubi testes allegantur Clerici aut Laici, cum suis quique cognomentis.
Pag. 12 col. 2 ad marg. dele — * an Granceis? id est, Horreis — & pag. 13 col. 1 item ad Marg. dele — an Latomias? — Ratio redditur pag. 631.
Pag. 13 lin. 2 post — non reperio — adde — expresse autem reperiri ait Antelmius, in aliis antiquis exemplis seu transcriptis archivii Prioralis S. Torpetis, quæ haud dubie cum authentico collata fuerant, pendente celebri lite inter Priorem & Oppidanos, de posseßione antiqua ecclesiæ S. Torpetis; quæ demum judicio Pontificio, post annorum triginta concertationem, definita fuit anno MDCXXIII in favorem Prioris. Ex Registro &c.
Pag. 14 post num. 12 nunc 14, adde —
Ea nempe (quam supra diximus) lite pendente, convenisse inter partes videtur, ut prædicti Patres, illuc introducti ab oppidanis, velut in vacuam incerti juris pesseßionem, de qua Communitas posset disponere; sinerentur istic permanere & ædificare, ea lege, ut cum postea Patronum agnoscerent, cui proprietatem Pontifex adjudicasset.
15 Fortaßis autem non fuerit abs re hic adjungere partem aliquam ejus diplomatis, quo prænotatam infeudationem ratam esse voluit, anno MCCCCLXXII, XVIII Februarii, Renatus Dei gratia Hierusalem, [an. 1472 data in feudum,] utriusque Sciliæ, Aragonum, Valentiæ, Majoricarum, Sardiniæ, & Corsicæ Rex, Ducatuum Andegavii & Barri Dux, Comitatuumque Barcinoniæ, Provinciæ, Forcalquerii & Pedemontis Comes; ita exorsus: Excellens & strenuus nostræ Provinciæ magnus Seneschallus, Joannes Cossa, Comes Troyæ, Baro & Dominus Baroniȩ Grimaldi & vallis Frayneti, adiens nostram præsentiam, suppliciter nostræ Majestati requisivit; ut, cum ipse habeat in sua Baronia juxta littus maris quemdam locum, dictum vulgariter Torre saint Tropes; qui locus ipse ex hostium & perfidorum, illuc mari affluentium, incursibus & insultationibus, quibus aperte ob illius competentem portum continuo subjicitur, extitit jam dudum destructus, & hominum depopulatione consumptus; ex cujus consumptione & destructione causata, cetera loca ipsius Baroniæ, ibi in procinctu existentia, quæ sub confidentia defensionis & excubiarum, quæ olim habitatores & incolæ loci S. Torpetis faciebant, valebant clypeari & in tuto requiescere, multa damna necdum ab hostibus excipiunt, quin immo a majoribus nostræ fidei inimicis, per interceptionem facultatum & personarum illorum habitantium; volens suis magnis inconvenientibus pro futuro obviare, & suam Baroniam… ad pristinam securitatem reducere, [Raphaeli Garassio.] noviter pro ipsius loci populatione, locum ipsum S. Torpetis, tamquam Baro ipsius Baroniæ Grimaldi, infeudavit nobili viro Raphaeli, ex Dominis Garassii, conducenti secum ex partibus ripariæ Januæ magnam gentem &c. Hic notat Antelmius, loca aliqua in procinctu ipsius Baroniæ & olim sub defensione castri S. Torpetis existentia, jam inde a quinto seculo nominata fuisse; unde consequi putat, quod ipsum castrum S. Torpetis illis omnibus sit, sub hac appellatione, antiquius. Verum hoc mihi non videtur: cum loca illa, licet a multis retro seculis nominata, potuerint constitui sub defensione multo recentioris structuræ.
Porro reliquos numeros § 3 & 4 promovens, facito ut pro 13, 14 & c. numeretur 16, 17 &c.
DE S. RESTITUTA V. M.
Restituta, Virgo & Martyr Afra, Neapoli deposita (S.)
Pag. 19 num. 3 lin. 11 post nuncuparunt — interpone hæc — Addit Caracciolus pag. 29, quod ea S. Restitutæ ecclesia, ipso in loco constituta est, in quo S. Mariæ de Principio oratorium a S. Aspren (Primus hic civitatis Episcopus habetur) paratum est: Constantinus enim beatissimæ Virginis imaginem musivo opere refici curavit, addiditque a dextra parte D. Januarii effigiem, & S. Restitutæ Martyris a sinistra.
Pag. 24 post Annotata ponatur
MIRACULUM
Ex Octavii Cajetani Tomo 2 p. 249 de Vitis Siculorum Sanctorum.
Restituta, Virgo & Martyr Afra, Neapoli deposita (S.)
Anno Christi Domini MCCCLXXXII (in margine est 1352) Panormi vir quidam leprosus fuit, nomine Nicolaus Citharista, [Leprosus Panormi ab apparente Sancta sanatus,] quem Magistratus urbis in ædem S. Joannis (quod publicum Panormitanæ Urbis hospitium est leprosorum, haud longe ab urbe) amandare statuerat. Id ubi andivit Nicolaus, invocare S. Restitutam cum lacrymis cœpit, ut ex eo morbo sanum faceret. Cui B. Restituta de nocte apparens, Nicolae, dixit, noli mœrere: exurge, Archiepiscopum & Canonicos adi, meoque nomine eis defer, ut imaginem meam, quæ in æde maxima est sub altari S. Pauli, in cœnobium S. Claræ, quo par est honore, deportent. Hic Nicolaus ad B. Restitutam; Quodnam Archiepiscopo & Canonicis signum dabo, id imperatum esse a te? Hoc, illa intulit dabis; quod hesterna die Magistratibus deliberatum de te est, [imaginem ejus transferri curat.] ut ad S. Joannis ædem leprosorum demandent; haud tamen fiet: enimvero jam sanus ex lepra factus es. Exurgit Nicolaus, ac persanatum se videt, infestoque ac deformi malo ereptum, perinde atque si corpus ejus numquam deformatum ex eo fuisset. Igitur summo mane Archiepiscopo ac Magistratibus jussa S. Restitutæ denuntiat, visi testem sese exhibet, & in miraculi fidem se sanum ostendit. Quo miraculo permoti Archiepiscopus Urbisque Magistratus, imaginem S. Restitutæ, ab æde maxima desumptam; solenni cum supplicatione, ad monasterium B. Claræ transtulerunt: in quo anniversaria hujus miraculi & & S. Restitutæ memoria, ad XVI Kal. Iunias, celebratur. Hactenus Cajetanus: ego vix dubito, quin exinde plurimis ibi miraculis claruerit Sancta, quorum si aliqua notata extarent, libenter ipsa hic adjungerem.
Post Pag. 24 ponatur sequens Commentarius.
DE S. RESTITVTA MARTYRE,
CALARI IN SARDINIA.
Restituta, M. Calari in Sardinia (S.)
AUCTORE D. P.
COMMENTARII HISTORICI CAPUT I.
De suburbana S. Restitutæ crypta, Reliquiarumque inventione. An eadem mater S. Eusebii Ep. Vercellen.?
Franciscus Hortola, Societatis nostræ in Calaritano apud Sardos Collegio devotißimus Adjutor laicus, [Colitur Hodie a Sardis,] inter alias cælestium favorum prærogativas, meruit etiam divinitus cognoscere, quibus in locis essent reperienda veterum Sardiniæ Patronorum sanctorum complura corpora; quemadmodum fusius deducitur ad hujus Maji diem XX, in Commentario de S. Lucifero Cap. 19. Ibi inter productos testes, idque vel de pluribus in genere, vel de nonnullis in particulari sic revelatis deponentes, Testis V, meminit S. Restitutæ; de qua, quoniam hoc ipso XVII Maji a Sardis colitur, ibidem num. 84 promittimus in Appendice agere, & quidem tamquam de matre S. Eusebii Vercellensis Episcopi. Nunc rebus melius examinatis, ea apud Sardos constantißima opinio nequaquā verosimilis nobis videtur: antiquus tamē cultus, adeo certo testatus proponitur, ut omnino non poßimus hic de illa non agere. Licet enim, abolita memoria veri Natalis, hunc ei diem elegerint Sardi, [in sua veteri crypta, nunc suburbana,] quo celeberrime recolitur Sancta ejusdem nominis passa eadē in Africa, unde hanc supramemoratā ad se venisse persuasi erant (nonnullis etiam eorum conjectando illuc usque progreßis, ut putarent hanc matrem, istam filiam esse) jam inde tamen, a tempore florentis ante Saracenorum invasionem Christianitatis, fuisse ejus nomini dicatam ecclesiam persuadet crypta, etiam S. Restitutæ dicta, ante suburbanam S. Annæ ecclesiam, ædificatam (ut ego quidem æstimo) dominantibus insulæ Pisanis, & sacra desolata destructaque restaurantibus: nam anterioribus illis seculis necdum susceptus ab Ecclesia erat S. Annæ, Servatoris Aviæ, cultus. Est autem ecclesia ista in suburbio, vulgo Estampache dicto, parochialis.
[2] Seraphinus Squirrus Capucinus, librum suum tertium inchoaturus a descriptione prædictæ cryptæ, notat, antiquam Calarim nulla suburbia habuisse; sed fuisse extensam a loco S. Avendratis, [olim intra urbem posita;] usque ad ecclesiam sanctißimæ Trinitatis, spatio ter mille passuum in diametro, sic ut prædictum suburbium olim media urbe fuerit situm; & vulgari traditione dicatur, supra prædictam cryptam stetisse ipsius S. Restitutæ palatium, quam nobilem at potentem matronam fuisse dicunt. Vt ut sit, est ea crypta, inquit Squirrus anno MDCXXIV librum evulgans, viva in rupe excavata, in modum ecclesiæ satis amplæ; ad eamque per duas portas, totidemque scalas, eadem in rupe excisas, descenditur: sic ut dictarum portarum una respiciat ecclesiam prædictam S. Annæ, altera ex adverso plateam S. Restitutæ nuncupatam. Erat autem crypta, ab immemorabili tempore, tota oppleta humo ac sordibus; adeo ut iis exportandis opus fuerit quater mille carrucas onerare. [quæ prius oppleta humo,] Solum ergo supererat S. Restitutæ nomen, veteri traditione conservatum, quod anno MDCVII movit personas aliquot religiosas ac pias, ut de loco repurgando sacrisque usibus restituendo cogitarent: ipsum vero opus executione mandandum sibi assumpserunt, Doctor Monsserratus Rosellus, hujus Regni pro sua Majestate aliquando Visitator, & nunc denique Abbas Sanctissimæ Trinitatis de Sacargia; [dum repurgatur anno 1607,] ac Doctor Medicus Salvator Mostelinus, ipso in suburbio natus, & nunc totius regni Sardiniæ Protomedicus: quorum magna impensa ac diligentia, ipsiusque imprimis medici sua præsentia opus animantis, patuit locus bene spatiosus & amplus.
[3] [reperiuntur in una capellarum imagines 3 Sanctarum;] Apparuerunt ibidem capellæ duæ, quarum una intus ac foris tota erat musivo opere vestita, in fronte autem præferebat imagines eodem opere concinnatas Sanctarum trium Virginum ac Martyrum, cum suo cujusque descripto nomine, S. Justæ, S. Justinæ, & S. Enedinæ. Referuntur hæ in hodierno Romano ad diem XIV Maji, ubi de iis egimus. In altera capella, inventa marmoris candidissimi muliebris statua, perquam vetusta, humanæ altitudinis, quæ S. Restitutæ credita, hodie ibidem supra unum altarium collocata cernitur. Reliqua omnis crypta monstrabat vestigia veterum picturarum, [in altera, statua S. Restitutæ,] sed ab aggesta tot annis humo sic corruptarum, ut nihil distincte cognosci possit, præter unam perquam devotam S. Joannis Baptistæ, quæ hodieque ibi superest. Dum egeritur humus, inventi fuerunt nonnulli tituli, de quibus infra; quorum tamen plerique incuria operarum sic diffracti prodierunt, ut coaptari partes, & sensus litterarum inscriptarum integrari nulla ratione potuerint. [& fragmina variorum titulorum,] Unus marmoris candidi laterculus, palmum ac dimidium longus & latus, sic insculpebatur. ✠. IK IAKET B. M. THEODORVS OPT. QVI VIXIT AN. PLVS MIN. XXXXV, REQVIEBIT IN PAKE NONIS IANVARII IND. IIII. ✠. Alius laterculus initium hoc habebat: HIC IACET B. M. deinde in reliquiis secundæ ac quartæ lineæ iterabatur HIC IA, &, HIC IAC.
[4] Squirrus aliique Sardi nil dubitant, quin sub iis condita olim corpora, omnia fuerint sanctorum Martyrum. Facile etiam ego crediderim, prioris istius loci restauratores, qui seculo XI vel XII eadem istic composuerunt, [qui Martyrum esse nimis facile crediti,] eisque aut veteres aptarunt titulos, aut ex veteribus novos formarunt, serio existimasse, omnia omnino Martyrum esse: sed eosdem tali in negotio, majori cum pietate ac simplicitate, quam certa ex scientia & solidæ antiquitatus peritia, fuisse versatos, pluribus & ex professo docui in Appendice ad Tractatum de S. Lucifero. Hic noto, prædictum titulum, sive originarius ille sit, sive ex originario fuerit renovatus, certo convinci non esse Martyris, ex nota additæ Indictionis: eo quod Indictionum numerandarum initium cœperit anno Christi CCCXII, die XXIV Septembris, quo Constantinus tyrannum Maxentium Deo auspice profligavit, & simul omnem adversus Christianos persecutionem cessare toto Imperio fecit: persecutio autem quam Apostata Iulianus postea movere cœpit, alterius omnino generis & clandestina fuit. Itaque litteras B. M. non esse legendas, Beatus Martyr, sed Bonæ memoriæ, aut Bene meritus, omnino sustineo: idemque dico de alio similis materiæ ac mensuræ marmore, cui insculptum fuit hoc Epitaphium, [non obstante nota Indictionis ipsis addita,] ✠ HIC IACET B. M. EVGENIVS, QVI BIXIT ANNIS PLVS MINVS LXXX IN PACE, SVB D. (id est, die) XIII KAL. IANVARIAS IND. DECIMA Dico, inquam, corpus quod illa inscriptio notat; quodque, licet non sub illa, e regione tamen illius fuit inventum non procul, in grandi alteque defossa sepultura, supra quam visebantur vestigia unius altaris; corpus, inquam, illud dico, non esse alicujus Martyris, dicti Eugenius (si vere ad ipsum spectat inscriptio) ac ne Sancti quidem, nisi sub eo qui majores decepit errore, ut illum pro tali venerarentur. Inventa autem inscriptIo illa cum sepulcro fuit anno MDCVIII, [& breviaturis imperite extensit.] XX Iunii. Longius exerravit Dimas Serpi in Appendice S. Georgii Suellensis (de quo ad XXIII Aprilis) pag. 295, quando SVB D. legit sub Diocletiano. Cur autem Diocletiano potius quam Decio, vel etiam Domitiano? Ast nota phrasis est, sub die, atque in Sardois epitaphiis, de quibus agimus, sæpe etiam integre extensa reperitur.
[5] Majoris interim felicitatis æstimatum merito est, reperisse tandem Reliquias ejus, [Ibidem un. 1614. 26 Decembris] quæ potißimum tali loco optabatur & quærebatur, hoc qui sequitur modo. Sextus jam annus fluebat, a prima post cryptæ emundationem opera, in perquirendo frustra posita; quando, inspirante Deo, prior fervor recaluit; & piis quibusdam personis suggerentibus atq; instantibus, placuit demoliri altare S. Restitutæ, quod in crypta erat loco primario. Sub eo, ad cornu epistolæ, sex palmos infra terram, inventum est sepulcrum, totum ex cæmento compositum; intraque ipsum reperta sunt ossa multa, suavissimum quidem odorem de se emittentia, nullo tamen adjacente indicio nominis, minus apta explendo quærentium desiderio. Gratanter nihilominus recepta sunt; atque in novam arculam translata, deposita fuerunt in parochiali S. Annæ ecclesia: placuit autem novam adhibere precum instantiam, ad votum consequendum. Itaque die XXVI Decembris, in festo S. Stephani, anno MDCXIV, omnes, [repertum in sepulcro corpus innominatum,] quibus ea res cordi erat, Confessionis & Communionis Sacramenta usurparunt, Sacerdotes vero Missæ sacrificium obtulerunt; in quibus, partim Clericis, partim Laicis, eminebant Jacobus Scarxionius, Canonicus sanctæ Calaritanæ ecclesiæ; & Hieronymus Polla, ejusdem ecclesiæ Beneficiatus. Sacerdotum vero unus, ipso eodem die, pertentandam porro sepultura prædictam censuit: & ad primum ictum, quem fundo illius pertundendo incussit, apparuit grande frustum candidi marmoris, quod velut pro cervicali fuerat corpori ibi antea condito. Remoto Lapide isto, [deinde Reliquiæ S. Restitutæ.] non sine labore, propter multam desuper injectam calcem; sub ipso marmore repertum est vas fictile, mediocris capacitatis, instar ollæ, opertum laterculo: introque reposita ossa pauca. Hæc cujus essent, primum agnitum fuit, postquam repurgatum est marmor prædictum; in quo tam distincte expressa apparuerunt hæc verba, HIC SVNT RELIQVIÆ SANCTÆ RESTITVTÆ, acsi primum ibi sculpta fuissent: quia latus illud, in quo scripta legebantur, immediate applicatum laterculo, nulli patuerat aëris humive injuriæ, qua characteres arrodi consumive potuissent.
[6] Invento qui requirebatur thesauro, pars præsentium istic ad custodiam remansit, [Monitus Archiepiscopus cum Prorege accurrit:] alii ad Archiepiscopale palatium festinarunt, nuntii tam boni portitores. Archiepiscopus vero mox ut audivit (erat hic Franciscus de Esquivel, jam inde ab anno MDCV ad Primatialem Cathedram evectus, idem cui Squirrus librum suum inscripsit; anno post editionem tertio, id est MDCXXVII, primum vita functus) Archiepiscopus, inquam, mox ut audivit, tam boni nuntii participem fecit Proregem, Ducem Gandiæ: & simul ambo, cum magno Canonicorum & Equitum Religiosorumque ac Secularium comitatu, ingressi locum, Sanctas istas Reliquias devote adorarunt, interim dum eucharisticus hymnus, Te Deum laudamus, cantabatur: & didita mox per urbem fama sic commovit universorum animos lætitiaque complevit, [& sacra ossa e tumulo extrahit,] ut omnia campana æra, sumpto a Cathedrali ecclesia initio, etiam apud Religiosos ac Sanctimoniales, compulsata fuerint, multique cum cereis ardentibus accurrerint. Extractum porro ab eo ubi tamdiu latuerat loco vas, sacris ossibus fartum, processionaliter deportatum est in prædictam Parochialem S. Annæ ecclesiam; ubi reliquo isto die ac deinde toto sabbato mansit, sub custodia trium clavium, positum in speciali arca. Per eos dies totamque subsecutam Octavam urbs festivissimo exultavit gaudio; sed imprimis suburbium Stampaciense, omni musicorum genere & choreis personans, collucente etiam per ignes missiles nocturno cælo. Sub ipso vero, quod inventum dixi, vase, reperta sunt alia etiam vasa plura diversarum specierum, in quibus notabiliores erant figlini duo canthari, grandes ac pleni sanguine, pice, bitumine, similique materia & carbonibus multis, metallo mixtis, [cum variis reliquiis Martyrii.] quæ omnia fuisse instrumenta martyrii a S. Restituta tolerati, præsumptio nequaquam temeraria fuit: mihi vero etiam incidit suspicari, pauca illa intra ollam ossa, fuisse membrorum resectorum a reliquo corporis trunco, qui truncus una cum duarum sodalium corporibus (nam trium Sanctarum ossa ibi fuisse ait cap. 4 Squirrus) compositus fuerit intra sepulturam sub altari, esto perierit titulus ejus rei index, eadem forsitan cautela sublatus, qua ipsamet crypta deinde fuit tota oppleta.
[7] Quanto certius persuasum erat Sardis, Restitutam suam, esse S. Eusebii Vercellensis matrem; quæ, collocato Romæ apud Eusebium Pontificem filio, [Illam credunt Sardi fuisse matrem S. Eusebii Vercellensis;] rediverit in Sardinam, ibique pro fide Christi fecerit gloriosum martyrium; tanto majus debuit fuisse inventionis prædictæ gaudium. Arca, antiquior de Sanctis Sardois scriptor, id plane asserit hisce verbis, Sancta & religiosissima femina Restituta (quæ etiam in urbe Calari martyrii consecuta est palmam) post viri obitum excedens insula, Romam venit, ubi ab Eusebio Papa baptisma & nomen dat filio. Vetustiorem Auctorem necdum comperi: nam quæ apud nos extat S. Eusebii vita, ex Ms. Trevirensi S. Mathiæ, quam Auctor profitetur collegisse ex historiis ac Chronicis illustrium virorum, & opusculis ejusdem sanctissimi viri, seu relatione sanctorum Patrum, hoc solum ait; quod Diocletiano & Maximiano Imperatoribus, qui sævitia per totum mundum & crudelitate grassabantur,… pater hujus beatissimi viri, [ex cujus Vita aliud non habetur,] de Africa Romam, vinctus attrahitur; prævento divortio in itinere moritur, relicta gloriosa conjuge nomine Restituta, & filia gloriosissima virginitate pollente, sed & unico superstite filio… cum quibus ipsa Romam venit; ibiq; filius nobilior secunda regeneratione factus, a beato Papa Eusebio, & pro suo nomine, vocatus est Eusebius: ergo anno CCCX, quo Papa ille per quinque menses Sedem Apostolicam tenuit, & quinque ut minimum annis post mortem patris in Sardinia, ut prætenditur; si quidem ante tot annos prædicti Imperatores Imperium deposuerant: [quam ejus quoque matrem Restitutam vocatam.] qui autem post illos persecutionem continuavit Galerius Maximianus, anno CCCXI jußit illam proposito edicto quiescere. Collegis vero ejus tantum negotii cum Constantino fuit, ut, quamvis Christianos odissent, lædere tamen eos magnopere non possent ubi præsentes non aderant. Tum vero nulla causa adfertur, quæ matrem coëgerit in Sardiniam regredi, relicto Romæ carißimo & adhuc adolescente filio; adeoque vereor ut opinio illa Sardorum fundamentum aliud unquam habuerit, quam identitatem nominis, nimis sæpe fallentem.
CAPUT II.
Elevatio reliquiarum S. Restitutæ, & miracula ad ejus invocationem patrata.
[8] Anno jam dicto MDCXIV die XXVIII Decembris, qui Dominicus erat & festum SS. Innocentium, apparuit crypta, primo mane reserata, insigniterque adornata tota tapetiis, [28 Decembris ornata insigniter crypta,] magni pretii ac præstantis operis; altaribus etiam instructa splendidis: relatæq; sunt eodem Reliquiæ intra prædictum vas, ac collocatæ super altari, multo cum lumine cereorum ac facularum, magnoque devoti populi concursu, cui crypta illa conversa in paradisum videbatur, suavissima undique symphonia vocum atque instrumentorum personans. Celebrata deinde est Missa solennis a D. Francisco Martis, Canonico & Vicario generali, assistentibus sibi DD. Melchiore Tenza & Cosma Scarxonio, item Canonicis, aliisque Beneficiatis nonnullis. Postea sermonem ad populum habuit ipse hujus historiæ Auctor Capucinus, de laudibus Sanctæ, deque magnitudine beneficii, in civitatem Calaritanam hac revelatione Reliquiarum divinitus collati. [ducitur a Cathedrali ad illam Processio:] Sub vesperam cœpta est ab ecclesia Cathedrali duci pompa processionalis hoc ordine. Præcedebant Confraternitates opificum, sub suo quæque labaro; videlicet Hortulanorum, Bajulorum, Sutorum, Lignariorum, Ferrariorum, Sartorum, ac Caligariorum: tum immediate succedebant Confraternitates, Dominæ nostræ de Itria, Dominici Sanguinis, sanctissimi Rosarii, S. Ephisii, Mortis ac Misericordiæ, multis facibus ardentibus instructæ; deinde Religiosi Ordines & Clerus Parochiarum urbis. Tantus autem erat procedentium numerus, ut, quamvis plus quam milliaris unius circuitus faciendus esset, prius tamen ad S. Annæ ecclesiam præcessores pervenerint, quam a Cathedrali efferretur Crux, Beneficiatis, Canonicis, & Archiepiscopo Pontificaliter induto prælata, comitantibus eosdem Juratis & Cancellariis civitatis.
[9] Ingressa in cryptam pompa est per ostium, quod respicit ecclesiam S. Annæ; [& hinc acceptæ Reliquiæ,] & egressa per alterum, ducens in plateam S. Restitutæ, per medium, quod ibi est, forum. Cum autem in eamdem cryptam Archiepiscopus venit, recta perrexit ad altare, supra quod sacræ Reliquiæ stabant, easque imposuit eleganti feretro, [deferuntur ad proximā S. Anna,] cum pluribus tædis itumq; cum iis est ad ecclesiam S. Annæ: ibidemque rursus collocatum est vas prædictum, intra eamdem in qua nuper arcam, tribus seris munitam: & sic relictum, quoad in crypta aptaretur locus, in qua deinceps servaretur. Hactenus Caput illud 4, post alia vero totidem sequens Caput 9, intermissum ibi argumentum sic prosequitur. Aptatus est autem locus, hoc modo. Istic ubi repertæ Reliquiæ fuerunt, extructa sub altari fuit subterranea capella, perquam formosa & devota, [interim aptatur in crypta locus,] cum altari ad Missas dicendas, ad quas frequens populus solet convenire. Supra ipsam capellam est alterum illud altare, cujus superius meminimus; & supra illud, spatio sex palmorum, excavatum est in rupe armarium, triplici crate ferrea totidemque seris ac clavibus præmunitum. Facta est etiam dives arcula, foris ac interius operta holoserico, cum limbis aureis: quæ ipsa etiam seras tres habet, totidem inauratis clavibus aperienda: & in hac positum est vas cum Reliquiis S. Restitutæ, nec non Reliquiæ trium istarum Sanctarum, quæ repertæ fuerunt in sepulcro, supra ipsum vas olim extructo. Has ne opiner SS. Justæ, Justinæ, & Henedinæ esse, quarum imaginibus & nominibus ornatum fuit sacellorum in eadem crypta unum, [recipiendis trium Sanctarum ossibus:] facit ipsa diversitas situs. Istæ enim, si hac in crypta fuerunt tumulatæ, fuissent potius in illo suo proprio sacello requirendæ & inveniendæ. Maneant ergo potius Anonymæ duæ, & tertia ipsamet S. Restituta putetur; præsertim si periti anatomici & chirurgi, discretis trium corporum pro juncturarum proportione oßibus, uni minus integro repererint deesse ea ipsa, quæ in vase fictili opinatus sum ideo seorsim collocata a reliquis, quia fuerint ante mortem sub carnificina martyriali resecta, puta manus, pedes, aut brachia.
[19] Dies translationi electus est XVII Maji, quo ipso martyrium Restitutæ recolunt Sardi, [illuc relatis 17 Maji 1608,] æque ac Neapolitani passionem Restitutæ alterius: datum autem festo initium est in sabbato, XVI mensis prædicti, cum prius fuisset crypta magnificentissime exornata, cantatis solennissimis Vesperis, & multis per noctem ignibus missilibusque lucentibus, per totam deinde Octavam continuatis. Dominica mane, post celebratam Missam, rursum ad confertissimam multitudinem habitus est sermo de Sancta, & sub vesperam fuit ducta processio; [sub processione quali prius.] quæ egressa a S. Restitutæ ecclesia, circumducta per totum Stampaciense suburbium, nihilo minus solennis fuit quam prior: eam enim comitabantur omnium Opificiorum Ordinumque labara, & cruces Parochiarum cum majoris ecclesiæ Clero. Deferebatur autem Sanctæ Statua, & post eam arca sanctarum Reliquiarum, comitantibus Juratis aut Senatoribus urbis, D. Francisco de Castelui, Marchione Laconi & Vicecomite Selluri; D. Hieronymo de Servello, Comite Sedili; omnique nobilitate Calaritana, sumptuose splendideque vestita. Regressa porro ad cryptam processione, posita est arca una cum titulo prænotato intra prædictum armarium, ubi valde bene custoditur. Octava die rursum Missa & Concio, ut prima; rursum sub vesperam Processio ducta est, per forum Stampaciense; & reducta, per ostium quod respicit S. Annam; eodemque in foro spectata est insignis valde repræsentatio, cum multis missilibus ac gaudio universali.
[11] Non prætermisit divina bonitas Sanctam Martyrem novis cohonestare miraculis: ipso enim die XXVI Decembris, quo inventæ sacræ Reliquiæ fuerunt, cum D. Jacobus de Castelui, Marchio Laconi, [Ipso die Inventionis sanatur desperata febris,] gravissimis ex haustus febribus, vitam utcumque traheret a medicis desperatam; mox ut audivit inventum fuisse corpus S. Restitutæ, magna cum devotione ipsam invocare cœpit; pollicitus quinquaginta Ducatos, pro opere ecclesiæ suæ: eodemque momento temporis melius habuit, atque intra paucos dies, una cum Marchionissa uxore sua, ad prædictam S. Restitutæ ecclesiam venit; ubi devotius confessi atque communicati, obtulerunt prædictos quinquaginta Ducatos, cum Alba sacrificali ad ministerium ecclesiæ. Mag. Antonius Leca, Stampaciensis inquilinus, & uxor ejus Joanna, simul ambo, eodem prædictæ inventionis tempore ægrotabant, non sine maximis per omnes artuum compages doloribus; Sanctam autem invocantes, [item conjuges duo post visionem Sancta,] in somnis pariter ipsam viderunt. Illis deinde expergiscentibus, dixit mulier: Mag. Antoni, vidi S. Restitutam, quæ me sic sanavit ut nullum prorsus incommodum sentiam. Idem, reposuit Antonius, dictum & ego tibi volebam. Itaque mane assurgentes, sani ac læti venerunt ad Sanctæ ecclesiam, gratias pro beneficio accepto relaturi. Benedictus Orlandus, Sutor Genuensis, in Marina, Calaritano suburbio alio, [diuturnus dolor capitis,] gravissimo capitis torquebatur cruciatu jam annum & amplius: eadem vero nocte, qua post intellectam Inventionem, Sanctæ se commendavit, ipsam sibi conspicuam dormiens habuit, mediaque ex parte sublatum dolorem experrectus sensit. Commendans porro iterum sese, iterum sopitus fuit, & simili iterum visu recreatus: mane vero venit ad ecclesiam acturus gratias, & quid sibi accidisset palam omnibus enuntiavit.
[12] Joanna Milia, Calaritana, famula viduæ Antoniæ Concas & Famassi, [dislocatum incurabiliter brachiū,] de lecto surgens in Vigilia Natalis Domini, biduo ante Inventionem præfatam, cecidit e scalis: cumque dexterum brachium sustulisset ad protegendum caput, extenderetque quam longe poterat; ipsum vacuo impingens aëri, graviter quidem læsum non fuit, dislocata tamen fuit nodi ejus junctura. Advocatus ad illius curam urbanorum chirurgorum peritissimus unus, per dies viginti duos adeo profecit nihil, ut pejus ipsam habere fateretur ultimo, quam primo lapsus die. Videntes ergo, tam domina quam famula, nullum humanitus remedium esse sperandum; invocaverunt, magna cum devotione & fide, S. Restitutam. Res mira! Die postero mane surrexit infirma, tam sana & omni dolore libera, acsi nihil umquam passa esset; utens brachio, sicuti solebat ante lapsum. Quæque post eumdem lapsum non potuerat elevare brachium, ad imprimendum fronti Crucis signum, nihil prius fecit quam signum illud sanctum: ac postea perrexit eo sic uti, acsi nihil incommodi accidisset, multa cum admiratione domesticorum, sed imprimis chirurgi ipsam curantis, jurantisque malum non fuisse humana arte medicabile, seque rem certo miraculo attribuere. Mox autem, tam ancilla quā domina, gratias acturæ venerunt ad ecclesiam, propter receptum beneficium.
[13] Maura quædam Mahometana, Marchionis Laconensis mancipium, febri laborans lætali, [servæ Maura febricitans,] depositaque a medicis, quamquam adhuc Pagana; intellectis tamen multis S. Restitutæ miraculis, atque imprimis ipsius Domini sui curatione; eamdem Sanctam advocavit in auxilium suum, eademque nocte ipsam vidit curare suam infirmitatem. Biduo post accersivit D. Hieronymum Polla, Beneficiatum Cathedralis Calaritanæ; deditque ei quatuor solidos, ad emendum cereos in usum ecclesiæ S. Restitutæ; narrans ei, quomodo sibi apparuerit Sancta, sanitatem que reddiderit. Ivit Polla, & Missam celebravit ad altare Sanctæ, [curatur & convertitur.] Deum rogans, ut quam, per Sanctæ istius merita, dignatus fuerat corporaliter sanare; eamdem illuminans, donaret salute animæ, atque ad nostram sanctam fidem converteret. Post octo dies venit ad ecclesiam Sanctæ Maura, digitumque in imaginem istic stantem intendens; Ipsa est, inquit coram omnibus ibi præsentibus, quæ me curavit & sanam fecit. Monita vero a circumstantibus, [item par conjugum,] ut Christiana fieret, futuram se promisit, & abiit. Capitaneus Andreas Perez, ejusque uxor Helena Perez & Otger, continuis febribus in præsens vitæ periculum adducti, salutem desperantibus medicis, ipso dictæ inventionis tempore S. Restitutam invocarunt; statimque sanati, continuo processerunt ad ecclesiam, & Missam unam cani, alteram privatim legi fecerunt, [& mulier quadam.] in gratiarum actionem; atque eleemosynam honestam reliquerunt, ad opus ecclesiæ. Joanna Pinna & Martis, uxor Hieronymi Martis, publici in Suburbio Stampaciensi Notarii, rigore febrili æstibusque alternis laborans; sana fuit, mox atque in potu sumpsit rasuram unius ex carbonibus, qui sub reliquiis Sanctæ reperti sunt.
CAPUT III.
De corporibus aliis ibidem refossis anno MDCXX.
[14] Non multis post hæc annis, ad promovendum
ejusdem Sanctæ cultum, instituta, Confraternitas
fuit, [S. Restituta Sodalitas permissa denuo cryptam scrutari,] sub ejusdem patrocinio & nomenclatura;
quæ ipsam Sanctæ cryptam pro oratorio habens, cœpit
anno MDCXX divinitus inspirata scrutari, obtenta
ab Archiepiscopo facultate, num quæ aliæ istic
laterent Sanctorum Reliquiæ, assistentibus sibi
Canonico & Vicario Martis, atque Archiepiscopalis
mense Secretario Gaspare Sirigu, uti Capite XI
& sequentibus quinque Squirrus prosequitur. Hoc agentes,
die VII Junii, prope eum locum ubi inventa
erant S. Restitutæ lipsana, repererunt sepulcrum,
ac supra illud positum marmor album mensuræ
mediocris, cui ex una quidem parte insculpta
erant tria corda; duo, gladiis confixa a dextro latere
in sinistrum; tertium, e converso trajectum
sagitta; omnia autem tria superne coronata, cum
palmis totidem, per medias coronas jacentibus, hunc
in modum.
Ex altera parte spectabatur, infima sui parte
longior, [invenit 7 Iunii tria corpora, Virginum MM.] atque ita toti marmoris altitudini commensurata,
cum tali ad latus unum inscriptione:
HIC IACENT SANCTISSIMAS, DOROTHEA,
THEODORA, ET EVGENIA, MARTIRES ET VIRGINES,
Q. DEPOSITAS SVNT, VBI REQVIEBIT
CORPVS S. RESTITVTA M. ATE DCCCCX.
[15] Vltimæ notæ si legantur, ante nongentesimum decimum annum Christi, [tamquam ante annos 910 ibi deposita:] suadebunt quidem primam S. Restitutæ translationem factam fuisse seculo X ineunte; sed persuadere non poterunt, scientibus, insulam multis seculis per Saracenos posseßam, abolito pene omni veræ religionis cultu, in Christianorum Pisanorum ac Genuensium potestatem primum venisse, communibus eorumdem armis sub actam, anno MXV. Itaque legerim ego ante annos nongentos & decem. Et ex solœcismo Hispanico, quo Sanctissimas & Depositas scribitur, pro nominativo plurali Sanctissimæ & Depositæ, [qui videntur ab an. 1370 retrotrahendi;] conjecturam faciens de tempore sculpti epitaphii, de seculo scilicet XIV, quo Arragonii ereptam Pisanis insulam obtinuerunt, & ipsam denique Calarim sub annum MCCCXXX in suam redegerunt potestatem; assumam mihi facultatem divinandi, quod prima Sanctæ Translatio facta fuerit, saltem ex mente auctorum Epithaphii sub medium seculi quinti a Christo nato, Theodosii Iunioris ætate, qui cœpit anno CCCCVIII, [adderant etiam signa Martyris.] & CCCCL desiit imperare. Quo autem argumento sciverint bardi illi definire istum annorum numerum, non est facile divinare: notati alicubi anni Imperatoris prænominati, potuerunt subsidio ad hoc fuisse. Instrumenta etiam mortis, distinctius expressa in lapide, verosimile faciunt, plus aliquid rescitum fuisse de Sanctis illis, cum ista sculperentur, quam hodie sciri poßit; & hoc satis esse, ad firmandam credulitatem antiquioris earumdem cultus, ante irruptionem Saracenorum, quem Aragonii Reges eorumve clientes renovarint. Prædicto autem die VII Iunii a sepulcro educta tria istæc corpora fuisse, indicat Squirrus, suamque narrationem sic prosequiur.
[16] [Item 17 Iunii tres Episcopos Martyres,] Die XVII Junii inventum est etiam aliud sepulcrum, eductaque ut Sanctorum Episcoporum ac Martyrum tria corpora, fidem faciente marmoreo laterculo, sic inscripto
✠ S. IANVARIVS EPP. ET M.
S. LVDOVICVS EPP. ET M.
S. EGIDIANVS EPP. ET M.
SVNT AFRICANVS.
Vbi noto, Sardos in fine vocum libentius V quam o pronuntiare ac scribere. Ita Santu Teru dicunt, teste Squirro pag. 328, qui Hispanis diceretur Santo Theodoro; [cum perperā inducto nomine Ludovici.] adeoque Africanus ponitur, pro Hispanico plurali indeclinabili Africanos, ut idem sit quod Latine scriberetur Africani. Sed quomodo, si ex Africa translati in Sardiniam, aut vivi aut mortai, inter eos potuit Ludovicus aliquis reperiri? nec enim tale nomen scimus uspiam usitatum ante VIII seculum. Profecto vel Anonymis Martyribus nomina posuerunt, ipsi qui eos huc transtulerunt (sic ut sæpe contingit illis, quorum corpora ex Romanis cœmeteriis eruuntur, & transferuntur) vel obscuratis diuturno situ nominis unius characteribus, ex Cleonico vel simili aliquo nomine factus est Ludovicus.
[17] Ejusdem mensis Junii die XXI, inventa sepultura alia; [21 ejusdem invenitur aliud sub nomine S. Catharinæ V. M.] & eductis quæ intus continebantur ossibus, creditum est reperto pariter epitaphio tali: HIC IACET B. M. CATHERINA M. ET V. SS. IN XPTO: præponebatur autem his verbis, per quatuor lineas partitis, Crux altior, ex cujus basi hinc palma inde clavus trabalis assurgit, velut indicium pertusi tali instrumento capitis. Verum eadem hic quæ supra difficultas occurrit ex parte nominis, nulli veterum cogniti. Et hoc apud Græcos quidem, post inventum in Sinai monte sanctæ unius Martyris corpus, seculo VIII vel nono primum sic exprimebatur, ut esset S. Æcaterina: occasione autem sacrarum in Palæstinam expeditionum seculo XI, idem nomen, ductum ad notitiam Latinorum, prima syllaba fuit ab cis mutilatum. Non apparet autem verosimile, quod idem sic decurtatum notum fuerit in Sardinia, ante hanc de Saracenis receptam. Quare hic idem dicendum, quod supra; aut, corruptis epitaphii veteris litteris, substitutum esse Catharina pro Catulina, (Latina voce, sed tunc cum rescriberentur Epitaphia minus obvia) vel ex arbitrio positum alicui Anonymæ, eo promptius, quod apte jungeretur alteri, tunc ibi pariter collocatæ Barbaræ; quodque par utriusque apud Latinos fuerit medio ævo celebritas post XI seculum.
[18] Pergit enim Squirrus, & ait, quod XXIII mensis prædicti, inventa est sepultura, cum corpore muliebri, [23 rursus aliud, ut S. Barbaræ V. M.] & latere sic insculpto, ut post grandem atque æquilateram Crucem hæc legerentur; S. BARBARA V. ET M. Q. VIXIT ANNIS XXX. Ne autem existimetur a Nicomediensi hujus nominis Martyre, IIII Decembris coli solita, sumptam istius appellationis occasionem; notat idem Squirrus, populari traditione teneti, quod prope vetustissimam istius nominis ecclesiam, tertio ab urbe Calari milliario, fonticulus salit, quo irrigatum territorium Sardoa lingua dicitur la Escapsada, Latine Decollatæ diceretur, eo quod istic putetur S. Barbara caput rescindendum dedisse; cumque de Nicomediensi id nequeat verificari, etsi solam hanc nunc vulgus noverit; putat idem Squirrus, appellationem istam esse a quadam Barbara propria Calaritanis, cujus corpus istud fuerit. Ea de re sentiat unusquisque ut lubet. XXVI Junii similis fortuna obtulit fodientibus aliud sepulcrum, [26 Theodoreti & Felicis MM.] intraque ipsum, una cum duorum corporum ossibus, laterculus dicens: HIC IACENT S. THEODORET9 ET FELIX: in capite autem ejusdem laterculi sculpta erat Crux, inferne longior, cum basi, ex qua ad pedem ipsius Crucis, hinc palma, inde pecten ferreus exurgebat, indicia, ut putabatur, martyrii.
[19] Denique III Julii detecta sunt corpora, titulo hujusmodi insignita: [3 Iulii Virginū quinque,] HIC IACENT PVELLE S. TECLA, ERASMA, ELIA, AQVILA, ET AGNES, QVE IN DOMINO MORIVNTVR, IN ANNO DOMINI, CCCXXXV, DIE HI IVLH. Quo anno licet nulla fuerit occasio Martyrii, nisi forte ab Arianis; Martyres tamen haberi vult Squirrus, quia longiori in fronte laterculi sculptæ Cruci appensa est corona laurea. Sed ea sola nullatenus notari martyrium, non magis quam Cruce, probatum in Appendice invenies ad S. Luciferi Acta num. 136. Est tamen aliquid, quod una omnes die mortuæ dicantur; sed perquam debile argumentum; cum simultaneæ mortis plures aliæ poßint excogitari causæ, in Sanctorum Vitis non carituræ exemplo. Adde, quod neque tam cito sævire cœperint in Orthodoxorum corpora Ariani, [temere creditarum Martyrum:] neque id potuissent Calari, præsente ibidem adhuc S. Lucifero, zeli ardentißimi Præsule; qui etiam in suis contra Constantium Imperatorem libris non omisisset ejusmodi facinora, si vere essent sub oculis suis & vivente etiamnum Magno Constantino tentata, exprobare Arianis. Omnia autem istæc corpora delata fuerunt in domum Archiepiscopi, una cum aliis Sanctis, in novo, quod moliebatur, Sanctuario collocanda; sic tamen ut singularum partes nonnullæ sint relictæ in crypta S. Restitutæ. Porro si hactenus nominati & nominandi debeant aut poßint honorari cum titulo sanctitatis (cur autem non æque poßint atque tot Martyrum Romanorum corpora, [omnes tamen videntur posse honorari ut Sancta.] nihilo certioribus indiciis, talium vere esse credita?) honorabuntur in eorum fide, qui ipsas in præfata crypta sub istis titulis sic innovatis collocarunt, seculo XII & XIII. De omnibus vero dici posse videtur, nullum aptiorem diem annuo cultui singulorum posse deligi, quam quo vel inventi sunt, vel ad Sanctuarium aliquod translati fuerunt.
[20] Vnum hic mirari quis posset, qua ratione factum sit, ut suburbana omnia Calaritanorum Sanctuaria, [Causa obscuratæ earumdem memoriæ, post sanctuaria sec. 12 aut 13 restaurata] siquidem sic exornata non fuerunt ante Saracenorum invasionem sex vel septem primis seculis, sed primum sub Dominatu Pisanorum, aut etiam Aragonensium seculo XIV ineunte: qua, inquam, ratione factum sit, ut ingesta humo sordibusque opplerentur, ac pene ex notitia hominum abirent, eodem vel altero post seculo; nec ulla nunc supersit in scriptis historiisve memoria alicujus cladis vel irruptionis barbaricæ novæ. Omnibus autem pensatis, nihil occurrit verosimilius, quam quod sub medium seculi XV, Turcis, totam fere Græciam ac Pelopponesum Insulasque Archipelagi occupantibus; Mauris, piraticam impune exercentibus universo mediterraneo; Aragoniis vero, totas suas vires curasque intendentibus in utriusque Siciliæ regnum obtinendum; vicini ex Africa barbari denuo cogitaverint de recuperanda Sardinia, aut forte etiam ipsam Calarim obsessam aliquamdiu tenuerint; [referenda videtur, in seculā 15.] qua occasione facta sit illa suburbanorum Sacrariorum desolatio, quam superstites hodiedum ruinæ testantur; & subterranea istæc oratoria sic oppleta, ut nulli amplius usui esse possent, ingerentibus humum Barbaris; vel etiam ipsismet Christianis, ut condita inibi corpora a ludibrio libidineque barbarorum tanto certius defenderentur, quanto essent altius abdita. Et quia infelici istoc seculo Europa pene tota, & maxime in remotis istis insulis, omnino refrixerat Religionis Christianæ cultus, bonæque litteræ conticuerant; videtur fieri potuisse, ut omnis cura restaurandorum illorum, quæ dixi, Sacrariorum excesserit e Sardorum animis; nec quidquam ad posterorum memoriam scriberetur, quo temporis istius, licet non admodum remoti, Acta conservarentur.
Pag. 27 num. 2 de SS. Heraclio &c. col. 2 adde — Saussayus in Supplemento, Godesinii confusionem secutus, eamdem auxit; Victorem ac Primum Duces faciens trium aliorum, quos mox ad palmam secuti sint (acsi dies sequens deberet intelligi) Liberius & Peregrinus.
DE S. POSSIDIO EP.
Possidius, Episcopus Calamensis, discipulus S. Augustini (S.)
Pag. 27 n. 1 lin. 3 — illud fundatum — l. — pro tertia Vice ad usum Sanctimonialium Virginum fundatum.
Ibid. lin. 5 post — Salisburgensis — adde — & nos primæ istic dictarum Virginum Præpositæ, B. Mathildis, Vitam dabimus XXXI Maji. Idem Hundius Præpositos ejusdem monasterii, a feminis ad viros, Canonicæ item ac Regularis profeßionis, translati, recenset &c.
Pag. 28 lin. antepenult. ac deinde pag. 296 post — trigesimus tertius Azzius sic mutabis reliqua — in Chronico Azo appellatus, [Hic porro non sub Ludovico Bozonis, an. 901,] uti etiam in diplomate Berengarii Regis apud Vghellum tom. 5 in Append. ad 2, quod habetur col. 153, ita signatum: VIII Idus Novemb. anno Incarnationis Domini DCCCXCVIII, anno vero Domini Berengarii Serenissimi Regis XI, Indict. I. Actum Papiæ.
5 Hunc Azzonem aliquando credidi posse in vivis retineri usque ad initium seculi X, atque adeo usque ad annum I Ludovici Imperatoris, non Pii, sed filii Bozonis: necdum scilicet visa prædicta Appendice, & solum notato, quod ante annum DCCCCIV, nulla apud Vghellum inveniretur mentio Episcopi Petri, qui Azoni post Fredulfum, pari fato a barbaris sublatum, succeßit: & sic statuebam translationem S. Polsidonii factam anno DCCCCI. Sed obest in jam citate Appendice, lectum ejusdem Ludovici diploma, facientis Petro potestatem ædificandi Castri S. Stephani, ipso anno seculari, pridie Kal. Novembris, id est secundo vel tertio aditi Regni seu Imperii Italici mense. Vel igitur dimittendus nobis est Episcopus Azzo, [sed sub Lantberto an. 896 translatus videtur esse:] & ejus loco substituendus, Petrus; vel (quod malim) substituendus pro Ludovico Lantbertus, anno DCCCXCIII coronatus Imperator: contra quem ex Germania venit Arnulfus, anno XCVI, non XCIV, sicut contra Reginonem ostendo in Conatu meo Chronico historico ad Catalogum Romanorum Pontisicum, ex Dissertatione quæ ibi nunc XIX muneratur, sed aucto posthac numero erit XXXII. Lantbertus vero, contra potentem adversariam sibi consulturus, ipso eo anno ineunte, potuit celebrasse conventum aliquem Aquileiæ; cui interveniens Azzo, corpus prædictum transferendi acceperit facultatem, anno DCCCXCVI, ut quam minima fiat numerorum mutatio a suprascripto DCCCVI. Auctori autem Chronici, quem secuti sunt ceteri, ex incommodo seculorum superiorum usu, [interim retinendi diversi Possidius & Possidonius.] solas nominum initiales litteras scribente, facillime potuit lecto L, obrepsisse Ludovicus pro Lantberto; & ille quidem Pius, alium ignoranti; ideoque visus abundare in anno numerus nonagesimi. Ceterum expecto &c.
DE S. MONTANO RECLUSO.
Montanus, monachus reclusus, in Gallia (S.)
Pag. 36 col. 1 lin. 10 in fine adde signum *
Ibid. n. 4, linea 4 a fine expungatur, & hæc substituantur — sicut scribit Iuveniaco D. Nicolaus Pieron, loci Presbyter, os grande Cervicis cum magna parte Maxillæ: festum vero ibidem agitur, sicut idem nos docet, XVIII Novembris cum Officio XII Lectionum, quæ ex Hincmaro verbotenus acceptæ pertingunt usque ad signum * num. 2 notatum, omissa scilicet parte præcipua historiæ; ut usuvenit in iis Breviariis, ubi præscribuntur initia Legendarum veterum, eo usque in Lectiones partitarum, quatenus satis esse videbatur, non ad notitiam Sancti, sed ad expletionem Officii; cum adhuc extarent in Ecclesiis ipsæ Legendæ, quas qui vellet legere totas, privatiim posset: unde factum est pluribus in locis, ut, illis Legendis Mss. usurpari in Choro desitis, ideoque neglectis, ac denique amißis, plurium Sanctorum Vitæ non reperiantur, nisi exordio tenus, cum magno veterrum notitiarum dispendio. Oratio Sancto propria, in dicto ipsius festo, talis Iuveniaci usurpatur. Da, æterne consolationis Pater, per S. Montani Confessoris preces, populo tuo pacem & salutem, ut tuis tota dilectione inhæreat præceptis, & quæ tibi placita sunt tota perficiat voluntate. Adde quod dicto die XVIII Novembris, aliisque nonnullis expreßis in Bulla, per duodecim Episcopos signata, habeantur XL dierum Indulgentiæ.
Porro Mechliniæ &c.
Num. 5 lin. 6 sic muta — quam existimo ex Hincmaro sumptam, uti sumpserunt Iuveniacenses Sanctimoniales. De reliquo porro corpore ejusque præsenti cultu nihil nos hactenus Laudunenses docuerunt: qui si quid exhinc attulerint, locum habere id poterit in faciendo primi semestris Supplemento. Interim noto, quod in Alphabeto Spirituali Parisiensi anni 1686, notetur festum S. Montani Solitarii, Feræ in Picardia, fortaßis ob aliquam ejus ibi Reliquiam, de qua plenius cupio edoceri.
Postea ponatur sequens Commentarius.
DE S. FRAMECHILDE, MATRE S. AUSTREBERTÆ ABBATISSÆ,
MONASTERIOLI IN PICARDIA.
Framchildis, mater S. Austrobertæ, Monasterioli in Pontivo (S.)
SEC. VII.
D. P.
Monasteriolū, aliis Monstrolium, vulgo Montreuil, initium suum (ut alia ejus generis ac nominis multa) debet insigni ac pervetusto Parthenoni, [Monstrolii, in Parthenone a S. Austreberta fundato,] quod a S. Austreberta Fundatrice, & parte corporis ibidem arcæ pretiosæ inclusa, nomen retinet atque æstimationem apud vulgus. Situm est illud in Picardia, supra dexiram ripam Canceiæ, brevi post sese exoneraturi in fretum Britannicum; distatque Hesdinio, eidem flumini imposito oppido, leucis amplius tribus. Proximus huic oppido vicus Marconna dicitur, crediturque S. Austrebertæ natalis locus, parentum autem ejusdem, Badefridi Comitis Palatini & S. Framechildis uxoris (Franci Bauffroy & Frameheuze pronuntiant) habitatio fuisse. Ibidem certe hodiedum S. Austreberta colitur, nescio an etiam Mater. Pater nullum uspiam, quod adhuc scire potuerim, cultum habet; quamvis ambos Malbrancus, indiscriminate & absolute, Sanctos appellet; & in Vita filiæ dicatur, quod Horum conversatio qualis quantave extiterit, miraculorum gloria hodieque populis declaratur.
[2] Communis forsitan utriusque fuit cultus, quamdiu communi loco, puta Marconnæ, utriusque corpus servabatur; sicut contigit BB. Walberto & Bertiliæ, parentibus Sanctarum Waldetrudis & Aldegundis, [etiam habentur Reliquiæ S. Framehilais matris,] hactenus Curtissolræ in Hannonia insimul honoratis, uti videre est ad XI Maji. Nunc quid Badefridi factum sit corpore, ignoratur; S. Framechildis exuviæ Monstrolii reverenter servantur, in arca, ad ejus arcæ dexteram collocata, quæ S. Austrebertæ exuvias continet; cui etiam ad sinistram aßistit arca S. Julianæ, Pauliacensis Abbatissæ, post S. Benignam, quæ ipsi Beatæ Austrebertæ succeßit in regimine ejusdem monasterii. Sanctam Benignam dico, [& S. Iulianæ Abbatissæ tertiæ.] quia ita loquitur Mabilio, in prævio ad vitam S. Austrebertæ Commentariolo; sed optem diem cultus ac modum nosse. S. Juliana, apud Saussayum in Gallicano Martyrologio, amplum elogium habet XII Octobris, in quem diem optamus de ejus cultu plenius informari. Nam Mabilio opinatur, quod ipsa sit Venerabilis Mater Christique discipula Julia, [quarū hæc 12 Octobris,] cui S. Austrebertæ Vitam inscripsit auctor synchronus. Idem autem Saussayus, qui S. Julianæ tam magnifice meminit, S. Framechildi (quam perperam appellat Franchildem) solum inter Pios locum dedit, addito tamen titulo Beatæ, quasi ex vulgi minus probato usu; quod etiam Henschenio nostro occasionem dedit, eam ad Prætermissos referendi.
[3] Sed noster in Sanctorum Actis, post editionem recognoscendis, adjutor egregius Claudius Castellanus, [ista colitur, non 27 Maji,] Parisiensis Canonicus, Antverpiam excurrens per mensem Iulium anni MDCLXXXVI; cum Monstrolio transisset, & omnia coram inspexisset, certum me reddidit; corpus, pari quo S. Austrebertæ Reliquias in honore haberi, ambasque cum S. Julianæ corpore in Sanctimonialium choro elevatas spectari: speciali autem officio coli S. Framehildem, idque ad hunc XVII Maji; quando illuc etiam frequens ex circumjecta regione populus accurit. Addebat, ibidem asservari Vitam, ante aliquot secula Gallice conscriptam; in qua quia illa dicitur obiisse, le sisime des Kalendes de Juin; ratus Mabilio, VI Kalendas Junii designari, eum diem posuit in Annotatis ad num.2 Vitæ S. Austrebertæ; cum sisime vetustiori dialecto supponat pro XVI, id quod hodie Seizieme pronuntiatur, diversum a veteri numerali Sixte, sextus, [sed 17.] sicut prælaudatus Castellanus nos docuit, assertionem ejus affirmante cultu, quem sibi pro XVI Kalend. Junii constare dicebat. Est Codex iste, liber in folio, Gothico ut nunc appellant, reapse Teutonico charactere conscriptus, continens Kalendarium, Graduale, & Paßionem I. C. Romana (ut ibi dicitur) lingua id est Francica: sequuntur Vitæ, S. Austrebertȩ & S. Framechildis, istic S. Frameheut nuncupatæ; tum Letaniæ Sanctorum, ac denique moralia plura, nec non tractatus unus, eadem Romana seu Francica lingua, de Assumptione Beatæ Virginis: qua etiam lingua ad calcem denique legebatur scriptus esse liber iste, anno incarnationis D. N. I. C. MCCCXI, per manus Wistasii Waucot Presbyteri, mandante singulari devotione D. Joannæ de Dargies, Dei permissione tunc Abbatissæ ecclesiæ S. Austrebertæ Monstrolii. Rogata per litteras Abbatissa, D. Angelica Goussier, ut istam qualemcumque Vitam S. Framechildis verbotenus nobis descriptam mitteret; nec forte inveniens qui legere characterem posset, satis habuit exemplar mittere, quod antehac inde extraxerat, sed stylo mutato, Sororum una, veterum litterarum perita. Verum ea nihil novi exhibuit, præter puncta paucula infra notanda: [Ibidem extat Vita an. 1311 Francice scripta.] cetera jam legebantur Latine in Vita S. Austrebertæ, verbis dumtaxat, non rebus aucta; de obitu autem Framechildis habebat nihil: ego vero vel solius finalis clausulæ causa describi integram Vitam petieram. Nolui tamen ultra molestus esse, satis securus, quod fideliter diem inde sumpserit Castellanus (nam isto etiam die nomen inscriptum Kalendario legi testatur Abbatissa) quodque clausulam eam omissura non fuerit Soror prænotata, si aliquid amplius in fine legisset, quod magnopere putasset ad historiam facere.
[4] Porro Vita S. Austrebertæ, per Coævum accurate descripta & a Bollando nostro ad X Februarii illustrata, [Vetus Vita filiæ attestatur sanctitati utriusque parentis,] de parentibus ejus sic loquitur, num. 4 & seqq. Tempore quo Dagobertus, quartus a Chlodovæo, regni Francorum suscepit habenas, patri succedens in Neustria anno DCXXXVI, (qui illo vivente dictus fuerat Rex Austrasiæ anno DCXXI, & usque ad DCXLIV, universam tenuit Monarchiam) erat in palatio prædicti Principis Dagoberti, vir honestate vitæ venerabilis, moribus honestus, sapientia clarus, consilio providus, priorum Regum ex prosapia oriundus, officio etiam (ut fertur) Comes Palatinus, nomine Badefridus. Hic accepit uxorem, Alemannorum Regum ex prosapia, nomine Framehildem. Erat vero elegans & ipsa facie, sed nimirum elegantior sanctitate. Horum autem conversatio, qualis quantave in terris extiterit, miraculorum gloria hodieque populis declaratur. Erant enim, ut diximus, in caducis seculi honoribus valde sublimes, sed animi probitate sanctiores; fide firmi, caritate præcipui, justitia insignes, spe longanimes, eleemosynis dediti, pauperum in susceptione soliciti. Addit Vita Gallica, quod idem Badefridus Childerico (fuit hic Dagoberti Magni nepos) contra Grimoaldum, Domus regiæ-Majorem in Austrasia, ipsam filio suo exclusis Dagoberti nepotibus asserere conantem, opem tulerit; eoque debellato (quod factum anno DCLIX) ab ipso Childerico Ducatum in Austrasia prædicta acceperit; [Patris dignitatem plenius explicat recentior,] cum scilicet idem Childericus anno DCLXXI factus Monarcha, opus ibidem haberet viro idoneo, qui illam sua vice præsens regeret. Vita Gallica insuper asserit, sub annum DCLXVII fundatum a piis conjugibus fuisse monasterium S. Michaelis, vulgo S. Miel supra Mosam, in diœcesi Verdunensi: sed hoc ex Sigeberto, qui Fundatorem pro anno eodem agnoscit alium, nempe Wlfoldum vel Volfandum, Childerici Majorem Domus. Dicuntur ibidem, fundata item pia loca alia, quæ temporum iniquitate desolata sint, ac nominatim Marconnense in Teruanensi diœcesi, in proprio ditionis ipsorum castro, quod nunc solum simplex parochia est.
[5] His igitur talibusque virtutum floribus ornati, inquit Vita filiæ, [& utraque narrat materna præsagia de Sanctitate filiæ,] Spiritus sancti templa meruerunt effici, ut post manifestissimis claruit indiciis. Nam quemadmodum, sicut in Euangelicis invenitur paginis, Elisabeth illa, nova Domini Præcursoris mater, Spiritu sancto repleta, concessum sibi divinitus natum ante sentire meruit; sic & hæc Deo acceptabilis mulier, B. Framehildis, eodem illustrata Spiritu, longe ante prolem suo sexui consimilem nascituram præscivit, quæ in domo Domini & mater efficeretur & columna Christiani populi. Denique adveniente tempore, quo in hujus mundi umbrosa caligine, ex uterinis tenebris, illa clara lucerna deberet prorumpere, supradicta genitrix, Angelica super hoc meruit honorari visione; [natæ, juxta posteriorem an. 630,] cujus ex alloquio & nomen nascituræ Virginis, cujusve apud Deum meriti futura esset, addidicit. Atque hæc ipsa sunt, quæ verbotenus Gallice reddita accepimus, nisi quod addatur, felicißimum istud puerperium pertinuisse ad annum DCXXX; quo posito, totis LXXIV annis vixisset Austreberta, utpote mortua anno DCCIV; velata autem circa annum DCLVI, uti ostendit Bollandus; aliis octennio citius id factum arbitratis, [potius 638.] sed aperte hallucinatis. Quare malim ego quoque nativitatem ejus ad octennium differre.
[6] Ad Translationem quod attinet, ea in prædicto veteri Gallico sic narratur: Cum sanctæ hujus Matronæ corpus, in Marconnensi quam extrui fecerat ecclesia, tribus circiter seculis quievisset; propter miraculorum multitudinem, ab omnibus circumquaque populis, valde honoratum; [Matris apud Marconnam sepultæ Corpus,] sanctæ Abbatissæ Heudeburgi aliisque pluribus personis devotis fuit revelatum, placere Deo, ut elevaretur de terra, & loco magis honorabili constitueretur. Hoc illa Ludovico fratri suo, Comiti Teruanensi totiusque circum regionis, sic indicavit, ut celaret consilium de sacro isto pignore Monstrolium transferendo. Comes vero cum Balduino, ejusdem loci Episcopo, sororis communicans postulata, fecit ut is diligenter examinata revelatione, diem quo facienda Elevatio esset, una cum Comite & Abbatissa, definiret. Convocatis ergo Episcopis, Abbatibus, Presbyterisque compluribus, nec non Monachorum ac Virginum sacrarum cœtu; instituta fuit solennissima ad locum Processio, quæ istic in geminos divisa choros, interim dum sacra ossa effodiuntur, [coram Episc. Bonon. & Comite Tervanen. refossum,] findebat aëra hymnisonis canticis: simulque ex ipso sepulcro cælestis omnino odor sese diffudit, divinæ testans affluentiam bonitatis, tam pii operis ministerio præparatam.
[7] Tum vero, quid animo intenderet, aperuit Abbatissa: æquum esse asserens, ut ibi mater, ubi filia honoraretur: sed contra tendebat Comes, pro sua erga Sanctam religione, volens ipsam apud se suaque in ecclesia retinere. Hanc utrimque contentionem dirimere Episcopus satagens, [bifariam dividitur,] jussit sacra ossa æquales in partes, sub judicio bilancis, dividi, ita ut pars media Marconnæ maneret, altera Monstrolium aveheretur. Sed Dei providentia accidit, ut thesauro sancto sic bipartito, os unum reperiretur seorsim ab aliis, quod appensum necdum erat; cumque super hoc innovaretur disceptatio, jussit communiter preces institui Episcopus, quo suam de eo voluntatem indicaret Deus; & illud subito apparuit elevatum in aëra, transire ad eam partem quæ erat Marconnȩ remansura. Lȩta igitur concessa sibi parte Heudeburgis, [ejusque pars potior transfertur Monstrolium,] cum ea revertit Monstrolium, ipsique pulchram capsam curavit fabricandam, quæ juxta capsas filiæ & S. Julianæ collocaretur. Addit, quæ nobis hæc transcripsit, Sanctimonialis: quod invocetur ut plurimum contra dolores capitis; eumque in finem sacro illius cranio admoveri soleat linteum, quo applicito ad partem laborantem, sperata gratia continuo obtineatur; id quod experientia quotidiana Monstroliensium probat, & D. Abbatissa nostra, inquit, gravissimo afflicta aliquando morbo, perfectam, eadem Sancta intercedente, obtinuit sanitatem.
[8] Præfuit Teruanensi ecclesiæ Balduinus, ab anno MIV ad MXXXII, [circa an. 1020.] uti ex Malbranco de Morinis intelligitur: sed nullum eo tempore reperio Ludovicum, qui Teruanensis Comitis titulum gesserit. Vnum video; totam Morinorum ditionem in varios Comites, omnes Flandriæ Comiti Balduino subjectos, fuisse hæc ætate divisam; adeo ut notaverit Malbrancus lib. 8, cap. 14, anno DCCCCLXXX, Kalendis Aprilis, Indictione I, inter viginti sex, Donationi cuidam Balduini Comitis subscribentes, una cum suo Episcopo Framerico, Balduini jam dicti Episcopi decessore, tres inveniri Arnulfos Comites, Bononiensem, Teruanensem, & Sperliacensem; quid ni autem eorum medius fuerit Ludovici Teruanensis prædicti avus aut pater? Balduinus vero prælaudatus Episcopus, [annis fere 350 post mortem,] is fuit, qui inter primas sui Pontificatus curas assumpsit, vastatam anno DCCCLXXXI a Normannis Teruanam instaurare, eoque Sedem reducere, quæ toto uno seculo Bononiæ velut in diversorio fuerat. Pleno autem trium seculorum spatio, quibus S. Framehildis corpus dicitur sub terra latuisse, medium unum seculum posset addi, si illa circa annum DCLXX obiit.
DE S. BRUNONE EP.
Bruno, Episcopus Herbipolensis in Germania (S.)
[quod ipse S. Kiliano obtulit,] Pag. 39 post num. 7 adde. — 8 Lubet autem etiam cetera Prologi istius verba, operam a S. Brunone in eo Psalterio concinnando positam commendantia, proponere, ut ea Gamansius noster nobis transcripsit: nec enim paßim invenitur tam antiquæ editionis liber, quem nec in nostra quidem Antverpiensis Domus Bibliotheca, instructißima licet, est reperire. Sic autem editor ejus progreditur, commendationis prolixioris occasionem sumens ex versu, quo librum suum appellat auctor Donum, & ait: Donum, inquam, istud lucrosum, donū supererogationis, donum a cælesti patrefamilias digne remunerandum. Quot enim ex eo animæ profecerunt, tot super creditum sibi a Domino suo talentum lucra eidem gratissima acquisisse & superlucratum esse credendum est, propter quod & gratiam memoriamque perpetuam apud Deum & homines juste meruit. Si etenim (ut Senatori nostro magno Cassiodoro placet, divinarum * Institutionum libro primo) antiquariis & librorum Scriptoribus divinorum gratia habenda est, quod sese aliosque scribendo salutariter instruunt, & Domini præcepta longe lateque disseminant; [a se scribi curatum,] non minor habenda atque agenda gratia est eis, quorum studio & impensa scriptorum manus sustentata, salutares istas litteras exaravit. Et, ni fallor, laudibus justi artificis omnibus dignus est, qui artificem ad bonum opus movet, dirigit, & alit. Felix, inquit Cassiodorus, intentio, laudanda sedulitas scriptoris, manu hominibus prædicare, digitis linguas aperire, salutem mortalibus tacite dare, & contra diaboli surreptiones illicitas calamo atramentoque pugnare. Tot enim vulnera satanas accipit, quot Antiquarius Domini verba describit. Sed non minus felix intentio, non minus laudanda diligentia ejus, cujus jussu & expensis ista bona fiunt. Magna igitur laude dignus, magna gratiarū actione prosequendus, magno deniq; [ac filiis velut Reliquias dimisit.] extollendus præconio est beatissimus iste Pater noster Bruno, cujus vigili cura & solicita providentia, egregium istud Psalterium, titulis Psalmorum, ac eorumdem thematibus & summariis collectis, diapsalmatibus, obelis, asteriscisque insignitum, atque glossellis authenticis marginum campis circumfusis, sicut cernitur, disertum, expositumque & nobis comparatum & relictum est. Felix profecto Pater, qui filios, per Euangelium in Christo genitos, etiam mortuus docet: felices filii, qui caras istas Patris reliquias religiosa pietate custodiunt, ac salutiferam doctrinam alta mente reconditam imitando in opus sanctum ducunt. Ecquid enim Psalmorum istum codicem, nisi beatissimi Patris vitæ, morum, actionumque suarum testem, ac caras pretiosasque & sanctas Reliquias dixerim? Siquidem opera hominum, vestigia sunt, quibus eorum vita investigatur. Tibi igitur o Pater luminum (a quo omnis sapientia, [Iuxta Bruschium.] & omne datum optimum & perfectum mortalibus datur) gratias quales valemus (etsi non quales debemus) dicimus: daque ut dignas agamus, qui per beatum Patrem nostrum, & nunc apud te Patronum, pretiosum istum thesaurum & virtutis imitandum exemplar conservasti. Dignare, elementissime Pater, fructum, quem in eo Patre nostro seminasti, & hodie millesies multiplicare in filiis, ut in profectu animarum nostrarum nominis tui gloria magnificetur in secula. Tibi, quoque, o Pater ter quaterque beate, & Pontifex toto ævo venerande, felix Bruno, grates referimus: impetra ut digne quoque moribus respondeamus: dignissimas enim gratias agere est, Deo fideliter servire, Sanctorumque vitam imitari. Id ipsum quoque & Deo digne psallere, & in psalterio proficere &c.
9 Addimus, loco longioris Vitæ, &c. — atque seqq. numeros auge, uno addito.
[Ecclesiæ suæ donat prædiū in diœcesi Paderborn situm] Pag. 40 post num. 10, nunc 11 futurum, adde — Ad ejusdem memoriam Sancti pertinet donatio cujusdam hereditarii prædii, positi in diœcesi Paderbornensi, facta Ecclesiæ Herbipolensi; quas olim litteras transcriptas se habuisse meminit, in quadam ad nos epistola, idem qui supra P. Gamansius: sed ipsas eo mortuo frustra requisivimus.
[Annotata]
* al. Div. Lectionū cap. 30.
DE B. FRANCISCO DYRRACH.
Franciscus Dyrrachinus, Ordinis Minorum, Uriæ in Salentinis (B.)
[Prologus]
Pag. 47 quod in margine legitur — nihil videtur esse peractum — sursum atrahe ad num. 14 — & num. 15 lin. 5 sic lege — Episcopus obtigit Vincentius Tufus, ex Clerico Regulari Theatino assumptus, [usque ad proprios Episcopos Vritunis datos an. 1595,] anno MDXCV: qui brevi sex annorum Pontificatu multa egregie apud Vritanos innovavit. Nam, ut Vghellus ait, cum erudiri rudem sacrorum populum oporteret, nulli pepercit studio ac operæ, quin ejus religionem pietatemque expoliret, Ecclesiam suo senio laborantem restituit ornavitque sumptu non modico, Pontificiam idem domum adauxit. Qui vero eidem succeßit Lucius Fornarus, & usque ad annum MDCXX tenuit, similibus intentus studiis, Patres S. Francisci de Paula admisit in ecclesiam S. Barsanuphii extra Urbis mœnia: ut alterutrius cura restauratus videri poßit, si quis nunc viget, B. Francisci cultus. Nescio enim quis ex successoribus id facere potuisset; maxime post Vrbani VIII severißima decreta, anno MDCXXV & XXXIV contra omnem circa cultum Sanctorum novitatem, emanata. Facilius sane fuit, restitutum ante Decreta cultum manu tenere, velut longißimi temporis & centum annorum metam excedentis prærogativa suffultum, quam post illa jam edita restituere eatenus neglectum. Interim non magni facimus quod Arturus &c. — denique post finem num. 15 adde. —
CAPUT III.
De præsenti cultu B. Francisci, recentioribusque miraculis.
[16] Obstrictam Capitis præcedentis exitu fidem absolvo; ac primum exhibeo verba Illustrißimi Caroli Cozolini, [Testatur Episcopus festum agi Fer. 3 Paschali, ut Patroni,] Episcopi Vritani, ad prælaudatum P. Viterbum in hunc sensum scripta, die XXX Maji 1686. Cum dies mortis ignoretur, festum B. Francisci Dyrrachini in hac civitate, quæ eum inter primos suos Patronos veneratur, recoli solet Feria tertia Paschatis: quia tali die factum ex traditione creditur, quod, aperientibus sese parietibus tribus, procul ab ecclesia in culina positus, vidit sub Missa majori elevari sanctissimam Eucharistiam. Ad festivitatem autem illam magnus fit undique ex oppidis vicinis confluxus populi: quo etiam die sacri corporis arca processionaliter circumfertur, comitantibus non solum Clero toto religioso ac seculari cum Episcopo suo, sed etiam Magistratu & cunctis qui publicum aliquod munus gerunt: in casu vero communis alicujus necessitatis similiter & exponi & circumferri consuevit. [& corpus in arca speciosa servari,] Reliquo omni tempore habetur arca illa, quæ ex ligno inaurato est fabricata, cum crystallis specularibus, visum intro locati corporis permittentibus; habetur, inquam, arca sub altari ejus capellæ, quam ipsi propriam Uriensis communitas ære publico ædificavit, in ecclesia Minorum Conventualim; habeturque sub tribus clavibus, quarum una penes Capitulum est Cathedralis ecclesiæ, altera apud Syndicum civitatis servatur, tertia manet in potestate Guardiani.
[17] Hactenus Episcopus, cujus testimonio certi de formali ac publico Francisci cultu, plene (ut Marius Corradi optabat) restituto, hoc die tantisper retinebimus ejus nomen, donec toto opere absoluto, ac forsan iterum recudendo, placeat posteris eos omnes, quorum festiva memoria affixa est alicui festorum mobilium, [tenemus nihilominus diem ab Arturo lectum] in unum seorsim volumen colligere. Quoniam vero Paschalis Solennitas non patitur, proprii Officii Missæve honorem Beato isti deferendum introduci; istis sic abstinent Vritani, ut tamen inter sacros ejus diei Hymnos, sequentem ac bene prolixum concinant, compositum a Laurentio Corradi, qui forte Q. Marii frater, filius, aut nepos fuit; nec tantum vitæ summarium complectitur, quatenus ea potest sciri; sed etiam favores, ob quos divinitus obtinendos solet ab Vritanis appellari Patronus. Ea propter placet illum, licet non valde vetustum, exhibere integrum.
Ecce jam lucis reseratur ortus;
Quæ solum lustrans revehit Beati [& damus Hymnum de Francisco compositum]
Sacra Francisci celebranda; felix
Uria gaude.
Gaudeat tecum, liquidasque tollat
Dyrrhachi tellus super astra voces,
Quæ tibi tantum tulit, & corusco
Sidus Olympo.
Respuit mundum puer, atque Divi
Claustra Francisci coluit, secutus
Nomen & vitam, foret ut Magistri
Totus imago.
Patrios fines fugiens, anhelus
Uriam venit, propriamque sedem
Legit: hic vixit, tulit hic peractȩ
Præmia vitȩ.
Horrido cultu, tenuique victu
Membra Franciscus domuit; perenni
Et vigil fletu, precibus, labore,
Verbere torsit.
Solus est panis cibus, unda potus: [quo miracula explicantur,]
Sic pius vires reficit labantes,
Inde septenos olus esse tantum
Eligit annos.
Pauper ac cœlebs, humilique clarus
Corde, fit vilis sociis minister:
Hinc Deo & terris famulans, refulget
Celsior astris.
Sacra dum fiunt, parat esculenta:
Pronus ad signum, Dominum videre
Flagrat; en trinus paries fatiscit;
Cernit, adorat.
Invidus tantæ pietatis audax
Dæmon, insultat dapibus paratis;
Spargit, effundit, rapit in remotas
Impete partes.
Quid furis, tetri barathri satelles?
Cernis ut plenis epulas canistris
Deferunt vultu juvenes micantes,
Æthere missi?
Comprimit gressus equus; ut Beati
Ossa maxillæ recipit vehenda, [diciturque pro pluvia efferri solere corpus.]
Bis ruit præceps; viget, ut levatur
Pondere sacro.
Denegat fructus, sitibunda tellus,
Corpus effertur; populo precante,
Nubibus cælum tegitur; vocatus
Decidit imber.
O decus cæli, columenque nostrum,
Quis tibi pleno ferat ore carmen
Laudis? Ex alta chorus Angelorum
Concinat aula.
Nos, opem dextræ meritis onustæ
Rebus adversis tribuas, precamur;
Quo tibi dignas referamus omni
Tempore grates.
Annuat nobis Genitor, quod ore
Poscimus; Natus, pariterque sanctus
Spiritus firment, quibus una tribus
Æqua potestas. Amen.
[19] His transcribendis non contenta Vritanorum promptitudo, transcribendum insuper mihi curavit, [Commentarius de Patronis loci nobis missus.] Brevem notitiam de Vita & gestis quorumdam Sanctorum, quorum corpora & Reliquiæ conservantur in civitate Uritana, cujus etiam origo & vetustas explicantur, desumptam ex iis quæ diffuse scripsit civis suus, Dominicus Thomas Albanensis, Philosophus simul & Medicus. Primo autem, post historiæ Vritanæ epitomen, datur Compendium Vitæ S. Mauri Abbatis, discipuli S. Benedicti: cui Sancto licet prædictus Laurentius Corradi hymnum composuerit, velut Vritani populi Patrono; miror tamen uno saltem verbo non indicari, quo titulo talis Patronatus nitatur. De SS. Chrysantho & Daria, ob præsentiam corporum Roma sub Stephano V circa annum DCCCLXXXVI allatorum, ratio longe quærenda non est, cur eorum ibi historia ponatur, illustranda a nobis ad XXV Octobris: uti neque de S. Barsanophio, cujus initio feci mentionem. Istis succedit Vita Francisci, in qua Collector (qui fuit ipsemet Thomas Albanensis) postquam confirmasset efficaciam precum, per ejus merita directarum ad Deum, pro pluvia impetranda toties quoties; cœptum argumentum sic prosequitur.
[20] Etiam parturientes experiuntur præsentem illius opem; & difficillimos antea ac periculosos enixus habere solitæ, ipso invocato, prolem dedere propemodum absque doloris sensu. [docet Franciscum etiam parturientibus opitulari,] In his fuit Illustriss. D. Magdalena Spinola, Uriæ Marchio, uxor secunda Davidis Imperialis Marchionis; quæ ad ultimum vitæ terminum gravissimis puerperii cruciatibus adducta, mox atque Beatum Dyrrachinum in vota advocavit, levata fœtu incolumi fuit. Idem beneficium sibi iteratum testatur Excellentiss. D. Brigitta Grimaldi, etiamnum vivens, uxor quondam D. Michaelis Imperialis, Uriæ Marchionis; dum gemina vice nullum in remediis humanis præsidium inveniens, ad intercessionem Francisci recurrit; eoque intercedente discrimen extremum sese evasisse credidit.
[21] [& cultores suos præservare ab igne,] Taceo liberatos ab igne, dum Uritanis civibus, annum Beati sui festum celebrantibus, idque militariter facere solitis, cum explosione multarum ænearum fistularam, & arte factorum pyrobolorum emissione, aut crepant inter manus, male propera flammæ tonantis instrumenta; aut aliter eis damnum creant vel noxam. Plurimi enim, post ejusmodi eventum, aut prorsus illæsos se mirati sunt, aut leviter dumtaxat perstrictos gavisi, aut etiam a gravi noxa intra paucissimos dies curati, præter quam ferat talium offensionum consueta medicatio. Longum esset enumerare singulos: unus pro omnibus nominetur Dominicus-Martini, Nobilis Uritanus; cui cum in festo Sancti, inter tractandum æneam fistulam, ipsa dissiliisset; flammam eadem transfudit in pulveris pyrii vascula, quibus erat more militari accinctus; unde vestis eidem tota consumpta quidem fuit, sed ipse nulla sui parte violatus, invocato illo, in cujus honorem bellicam personam eo die induerat. Ita Tractatus iste Ms. Italicus: ubi deinde explicatur, ut supra, præsens status Sancti Corporis: & additur, quod in osse unius tibiæ conspiciuntur punctim expressæ hæ litteræ, C. I. R. Æ, in osse autem alterius, A. B. A. N. quarum quæ sit explicatio nemo novit, nec facile est definire conjectando.
[22] In eodem conventu Vritano servatur, a centum & amplius annis integrum, corpus cujusdam Religiosi, Franciscani, [meminit etiam B. Francisci Fabianensis.] cujus nomen certo dici nequit: communis tamen opinio est, esse alterius etiam Francisci, Fabriano oriundi. Cadaver multis post mortem annis inventum est, erectum in pedes, manibus junctis versus sanctißimum Sacramentum, in modum istud adorantis; inventum est autem occasione alterius Religiosi ibidem sepeliendi: quare e polyandrio communi elevatum, & arcæ peculiari impositum, atque intra parietem ecclesiæ clausum fuit, cum hac aforis inscriptione. Hic jacet Frater Franciscus a Fabriano. Vt ut est, est ille prorsus diversus ab alio ejusdem nominis & cognominis, cujus corpus Fabriani jacere in comperto est, & Sanctitas ejus, miraculis multis clarificata, explicata invenietur in nostro Aprili ad XXII diem ex Annalibus Waddingi; [Vriæ defuncti.] cum justa querela, de non receptis inde originalibus Vitæ & Miraculorum monumentis; cui utinam boni Fratres saltem pro supplemento illius mensis satisfacere velint.
Pag. 132 de S. Fabio, num. 4 lin. 13 dele — nihil.
APPENDIX
AD DIEM DECIMAM OCTAVAM MAII.
[Errata]
Pag. 134 col. 1 lin. 11 lege — Salescii in Hannonia.
Ibid. col. 2 ante ultim. 4 lineas ponatur,
B. Ratho sive Razzo, ex Comite Andecensi Fundator & Monachus Werdensis, in Bavaria, qui XV kalendas Junii obiisse dicitur in Additionibus Wigoldi ad Metropolim Hundii, & sic inseritur Actis Benedictinorum Mabilionis: sed Raderus in Bavaria Sancta ex Andecensibus tabulis bis transcripsit XV Kal. Julii, cui inherens, ut certius informato, differre ipsum malo in diem.���������XVII Junii
Pag. 136 col. 2 post Translationem S. Malachiæ.
S. Arsacii Episcopi Translatio, ad cœnobium Illminense in Bavaria, a Metello Monacho in Quirinalibus, 9 Martii laudatis, facta dicitur XV kalend. Junii: nunc tamen recolitur Monachii IX Martii, estque fortaßis alia posterior ad ecclesiam Collegiatam B. Mariæ: Natalis autem, seu præcipuum festum, celebratur ���������XII Novembris
DE S. VENANTIO MART.
Venantius, Martyr Camerini in Italia (S.)
Item pag. 136 col. 2 in fine adde — Itaque factum est, ut quæ de eo antea in Romano Martyrologio legebantur loco secundo, post Martyrium S. Dioscori Lectoris, nunc (juxta novißimam anni 1674 correctionem editionemque) legantur ipso diei initio.
Pag. 137 num. 2 post lin. 20 dele — lineas tres, ac deinde ordire numerum 3 — 3 Florentiæ, in ecclesia S. Marci &c. post quem numerum addantur etiam sequentia.
[Rajanijuxta Petiniam] 4 Sed nusquam memorabiliora extant ipsius Sancti monumenta, quam Rayani in Aprutio, prope eum vicum, qui Petinia hodie dictus, antiquorum Corfinium fuisse creditur, inter Populium oppidum, quod ex Corfinii ruinis crevit, & Sulmonem. Medio inde milliario, ut habet relatio, nobis scripto missa) invenitur amœna vallis, circumdata collibus, ad quam tenditur mirabilis aquæ-ductus subterraneus, trium milliarium spatio excavatus in saxo, adeoque amplus, ut per eum pedibus ambulare homo rectus possit. Per hunc decurrit rivulus totam vallem irrigans, tum pulcherrimum sed parvum lucum efficiens, ac denique ad vallis exitum Aterno prægrandi fluvio (hodie Piscariam dicunt) sese immergens. Supra hoc flumen in appendice montis consistit grande saxum, ac supra saxum ecclesia. Deo, Deiparæ, [ecclesia & spelunca Sancti,] Sanctoque Martyri Venantio loci Protectori sacra: in qua reperitur speciosissimum ac devotissimum sepulcrum, quo vix aliud formosius uspiam videre sit. Ex alia vero parte descenditur per scalas plurium graduum in speluncam versus flumen, ubi Sanctus faciebat pœnitentiam, & requiescebat. Videre autem ibidem est miraculose excavatum in petra corporis humani vestigium integrum, distinctis lineamentis capitis, brachiorum, crurum atque membrorum ceterorum, non aliter ac si peritus quidam sculptor id fecisset. Estque ibidem etiam altariolum, cum cruce lignea vetustissima, ante quam creditur S. Venantius orare solitus.
[ejusque Camerinum discedentis vestigium saxo impressum,] 5 Paulo supra ecclesiam prædictam cernitur vestigium pedis humani nudi, sic ut digiti, planta, calcaneus distincte appareant: quod istic miraculose formatum volunt a S. Martyre, Camerinum discessuro. Dicitur enim civilibus factionum duarum discordiis afflicta civitas, fuisse divinitus monita, ut Venantium accerseret, qui pacem relaturus esset. Cumque ad eum missi legati, etiam adduxissent mulam qua veheretur, ipsamque ascendere coëgissent; ille, ut erat humillimus, cum unum pedem stapidi imposuisset, altero adhuc super saxum consistente, dixisse fertur; Tam potero ego pauper juvenculus magnificam Camerinensium civitatem pacificare, quam in hoc saxo relinquere pedis mei vestigium: quod tamen mox ibi impressum apparuerit. Viso ergo ejusmodi miraculo animatum, dixisse ajunt: Eamus: pax confecta est: & revera fuit, mox atque Camerinum intravit. Ex illo tempore magnus huc fuit concursus populorum: quorum devotione non solum fabricata fuit ecclesia prædicta; sed etiam pulcherrimus Augustinianorum conventus, ac juxta speciosus hortus, prætercurrente fluvio fontibusque ibidem scaturientibus irriguus, atque omni arborum fructuumque amœnitate ornatus. Si de uno eodemque S. Venantio, quem Camertes colunt, intelligi ea omnia cum veritate poßint; credibile faciunt, accersendi Camerinum Sancti causam fuisse, quod Sanctitas ejus, vitam in Aprutio eremiticam ducentis, illuc usque celebraretur: sed simul etiam persuadebunt, ætatem ejus longe commodius ad seculum VI, quam ad III referri.
6 Et ista quidem antiqui cultus monumenta indubitata ac certa sunt omnia: quibus accedunt vetera kalendaria, Ambrosiani ritus Breviariis Missalibusque præfixa, jam inde a seculo XV, quo talia cœperunt imprimi, exprimentia nomen S. Venantii Martyris ad diem XVIII Maji. Vtinam æque certa nunc foret &c.
Pag. 138 col. 2 Annot. e adde — Accuratior, hac saltem parte est titulus alius, in pariete majoris aulæ Palatii Camerinensis sic descriptas: Post desolatam urbem Camerinam per Manfredum Sicaniæ Regem, sedente Alexandro Pont. IV, MCCLVIIII; Gentilis primus Varanius, sacco (id est residuis a sacco seu expilatione ruinis) sibi donato ab Alexandro IV Pontifice, urbem Camerinam instauravit anno MCCLX.
Pag. 143. col. 1 post numerum 2 adde — 3 Ceterum hæc ænte annos tres edentibus nobis, non fuisset opus tam solicita probatione, petita ex variis Camerinensis Officii partibus, unde constaret ipsam Legendam, quam ex Eutychiano Ms. Lindanus miserat, a Camerinensibus quoque fuisse inter divina recitatam, si maturius accepißimus Ms. quaternum, deinde nobis Camerino submissum, hoc principio. [ipsaque in veniuntur ad usum ecclesiæ Camerinen de scripta,] In nomine Patris & Filii & Spiritus Sancti, ac Dei Genitricis semperque Virginis Mariæ, nec non beatissimi Martyris Venantii. Hic describentur omnia, quæ de ipso gloriosissimo Venantio variis in locis sparsa, edita, & scripta fuisse invenero: & primo Legenda, ut vulgo dicitur & nuncupatur, quæ in libris ipsius Ecclesiæ & alibi reperitur; cujus tenor talis est, incipiendo ab allusione vocabuli prout sequitur:
In festo gloriosissimi Patris nostri Venantii Martyris. De nomine ejus — Venantius quasi Vena vel Velum altius. Fuit enim ista vena &c. torquendo in omnem modum nominis sacri litteras syllabasque, pro more seculi XIV aut XV, tam insulsa ac puerili battologia, integram fere columnam hic impletura si imprimeretur, ut cultiori huic ætati intolerabilis ea lectio foret. Post talem recentioris barbariei præfationem, incipit paulo antiquior Legenda, omnino talis qualis in Eutychiano Codice invenitur, nullo verbo omisso aut variato ut sequitur, [& in lectiones divisa,] Temporibus Antiochi Regis Magni. In hoc autem Eutychiano Codice cum desit illa recentioris barbariei Præfatio, intelligitur eum esse ipso Camerinensi Ms. vetustiorem; nam & ex more vetustiorum Legendariorum continuas ibi textus est; qui in Camerinensi, primum dividitur in novem Lectiones, pro die festo; deinde in binas ac binas, pro sequentibus septem diebus, loco quartæ quintæque Lectionis recitandas: quibus sic decursis usque ad finem & consuetam S. Trinitatis laudationem, ubi Eutychianus Codex desinit cum verbo Amen; additur in Camerinensi, (ab eodem verosimiliter qui Præfationem composuerat) Passus est autem B. Venantius circa annos Domini CXVI, prout in Chronica reperitur; cum quo passi sunt pro nomine Christi supradicti mille quadringenti viginti quinque viri, Amen. Non quæro cujus ætatis sit Chronica illa, quam puto non facile probandam esse trecentis vel quadringentis annis antiquiorem: cujuscumque vetustatis ea sit, ad rem nostram multum conducit annus CXVI ex ea notatus: quantum enim distat ab ætate Decii, tam certum facit eatenus non fuisse Camerini cogitatum, de S. Venantii paßione referenda ad persecutionem ab illo motam.
4 Sequitur deinde in quaterno præfato, Missa propria de Sancto; & locus ex Petro de Natalibus, [cum Missa propria.] infra commemorandas, aliusque transcriptus ex lib. 5 cap. 5 Marci Maruli Spalatensis, de Religiose vivendi institutione, secuti nescio quod Martyrologium, nomen quidem Vsuardi præferens, & ut tale allegatum; sed ex Petro vel aliunde recentius auctum, cum nec verus Vsuardus nec veterum Martyrologorum aliquis Venantii meminerit. Est autem iste Maruli liber primum editus Venetiis, anno MDXL. Tum (ne quid prætermittatur ad rem faciens) allegatur in eodem quaterno kalendarium Breviarii Ambrosiani, [Nomen in Kalendario.] quale habemus anno MDXXXIX excusum, ubi ad XVI kalendas Junii, notatur nomen S. Venantii Mart. & Martyrologium, existens in ecclesia S. Marci de Urbe: adduntur & Inscriptiones de gente Varana, ex Aula magna Palatii Camerinensis sumptæ; sed perquam imperite compositæ, nec valde antiquæ, ut mox ostendam. Non omittitur etiam, quod in ecclesia S. Venantii, in quodam lapide marmoreo jam existente in humo, penes vas aquæ sanctæ, versus domos R. Prioris & Palatium Capituli, reperiuntur verba sequentia, omissis aliis, quæ sunt vetustate consumpta.
ANNO DNI. N. I. C…
���DNI. BONIFACII P P.
PERPETVO PVBLICE IN … MARTYRIS S.
VENANTII DE CAM … NVNC PRIMVM PATREM
DD. BONIF. … ET CVLPÆ …
CVM REMISSIONE … XRI FIDELIBVS VERE
CONFESSIS … VISITANTIBVS EIVSDEM. [Indulgentia a Bonifacio 8 vel 9 concessa,] QVÆ
INCIPIT IN PRIM … DVRAT PER TOTAM
DIEM FESTI, DIE XVIII … SINGVLIS IMPETRAVIT
MAGS. BERARDVS DE CAMO.
Ex quibus sic mutilis, aliud extundere conjectando non possis, quam quod Bonifacius, vel Octavus vel Nonus, Camerinum venerit circa finem seculi XIII aut XIV, & S. Venantii, [videnturque Romam missa sub an. 1583.] ecclesiam ibi consecraverit, eamque ipso festo vel per Octavam visitaturis Indulgentias concesserit. Denique ad calcem quaterni, ponuntur Versus de corpore S. Venantii Martyris, ablato relatoque, quos Versus initio Commentarii nostri exhibuimus: & simul omnia palam faciunt, tunc cum istac tanta cum diligentia undequaque collecta fuerunt, nihil aliud invenire Camertes potuisse, quam quæ diximus.
4 Videtur autem facta collectio illa centum ab hinc annis, cum sedulo ageretur, ut ii, quibus reformandi Romani Martyrologii curam demandaverat Gregorius XIII, [atque in iis Acta, quæ non sua antiquitate mendosa,] persuaderentur ei inserere S. Venantium, quod numquam antea factum fuerat: atque ita jam inde ab anno MDLXXXIV, in eo legitur; Camerini S. Venantii Martyris, qui annos quindecim natus, sub Decio Imperatore & Antiocho Præside, una cum aliis decem, coronam Martyrii accepit. Baronii correctio auctiori phrasi, gloriosi inquit, certaminis cursum cervicibus abscissis implevit. Prædictum autem quaternum videtur indicare idē Baronius, cum in Annotationibus super ipsum Martyrologium ad nomen S. Venantii, sic scribit: Vidimus Tabulas Ecclesiæ Camerinensis, nec non ejus Acta &c. lin. 5 num. 3, nunc 5.
Ibid. num. 4, nunc 6, lin. 11 sic lege — præferant qualiacumq; [secutus ea est auctor cujusdam tituli:] Paßionis Acta; placuit tamē Decius auctoribus cujusdam tituli, in majori Camerinensis Palatii aula, ut Annot. e diximus, descripti supra parietem hoc tenore. Origo Dominorum de Varano, sumpto principio, a tempore quo Berardus & Conradus de Varanea stirpe, cum omni populo ad Christi fidem conversi sunt, imperante Philippo primo Imperatore Christiano, & Sixto II Pontifice Maximo, anno IIII … Olympiadis, anno vero Domini CCXLVIII: qui templum Jovis in honorem B. Mariæ dicarunt anno Domini CCL: ac B. Venantii Martyris, sub Decio Imperatore passi, ossa tumulo marmoreo condiderunt, anno III Olympiadis anno Domini CCLII. Quam imperite hic conjungatur Imperator Philippus & Pontifex Sixtus, quadriennio post mortem non solum Philipporum, sed etiam Deciorum dumtaxat electus, & primi Domini de Varano Berardus atque Conradus, ævi recentioris ac formæ Longobardicæ nomina, omitto notare; uti & formam exprimendi annos Olympiadis nullo numero notatæ: indicanda tamen ea fuerunt, ut appareat, quam exiguæ auctoritatis Titulus iste sit; cujus nihilominus sensum sequi etiam Baronius voluit, tamquam unice accommodum ad reducendum in ordinem Antiochum.
Pag. 144 col. 1 lin. 10 adde — Accepi postea prædictum opusculum; & Bartolinum vidi, quæ fusius legerat, fideliter in pauca contraxisse; accepi & Rayanensium relationem supra positam, a qua Bandinum deflexisse notavi, pacatum a Sancto dicens vicinū; Corfinium; cum Gamerinensibus eam gratiam factam velint illi, & tali occasione abductum a se Venantium, nec unquam reversum.
Ibidem num. 8, nunc 10, adde — Pennensis insuper in Aprutio civitas, [S. Venantius alius Pennæ in Aprutio.] quinque Sanctos Martyres speciales Patronos censet ac colit, Maximum, Comitium, Donatum, Venantium, atque Lucianum, sicut disco ex confirmatione cujusdam donationis, factæ isti Ecclesiæ a Gozalino Comite Laureti. Sed quartum ex iis hunc nostrum esse Camerinensem, nec suspicari quidem audeo: expecto autem ut docear, seorsumne an simul paßi sint, & quo vel quibus diebus festum eorum sigillatim aut communiter Pennenses agant.
In adjuncta post pag. 144 Appendice col 4 ad finem adde — cujus vitia indicando &c. — uti habetur pag. ult. hujus tomi post Indicem moralem.
DE S. LUCEGIA.
Cassius, Martyr (S.)
Victor, Martyr (S.)
Julianus, Martyr (S.)
Lucegia Virgo (S.)
Pag. 146 col. 2 post lin. 7 adde — 2 Pruvini in Bria, [A Lucegia videtur diversa Lucentia V. in Gallia.] in ecclesia Collegiata S. Cyriaci, postridie Ascensionis celebratur festum S. Lucentiæ Virginis, cujus thecam habent elevatam pone summum altare; nihil autem de ea scientes, faciunt omnia de Communi. Eam huc spectare non ausim vel divinando dicere, maxime, cum nostra hoc die memorata inter Martyres censeri videatur: video tamen non absimilia esse nomina. Nam sicut B. Luchesius in Hetruria, a nobis commemoratus XXVIII Aprilis, aliis Lucensis nominatur & scribitur; ita, quæ Lucegia Martyrologiis est, potuit Pruvinensibus Lucentia dici: idque fieret verosimile magis, si Martyres prænominatos in Gallia passos fuisse constaret, vel Pruvinensem Patronam aliunde allatam.
DE S. QUINIBERTO.
Quinibertus monach. in Hannonia (S.)
Pag. 184 in titulo dele Monacho, & pone — Sallescii in Hannonia.
Ibid. col. 1 lin. ult. fiat initium num. 2 Hactenus Molanus &c.
Col. 2 lin. 7 a fine fiat num. 3 Molanum apparet &c.
Ibid. lin. 6 a fine — Sarlescio — l. Sallescio & paulo post Seleschensem — l. Serlescensem.
Lin. 7 a fine post — non liquet — adde — & Diploma Donationis a S. Humberto factæ, talis loci non meminit. Molanus &c.
Lin. ult. adde — Claudius Castellanus, qui aliquando isto in vico fuit, cui frater suus propinquam posseßionem habet, non recordatur eum unquam aliter a se auditum nominari, quam Sallesche: ideo miratur cur ipsum Miræus pluraliter expresserit, & quidem cum littera r, quasi Latina forma scribendum esset Sarlesciæ: existimat autem omnino esse exprimendum Sallescium.
4 Ex ejusdem etiam admonitione libenter tollo titulum Monachi, usurpatum a Saussajo, quia ex sola conjectura videntur Maricolenses ipsi dedisse titulum Prioris, propterea quod locus ubi is vixit ad jus sui monasterii aliquando pertinuerit, diu fortasse post obitum S. Quiniberti illi adjunctus. Certe Castellanus testatur, se mense Majo anni MDCLXXXV interfuisse proceßioni, in qua circumferebatur capsa sacri corporis, præcedentibus tympanis; sibique dictum, fuisse Sanctum istius Parochiæ Curatum, nec in ea uspiam extare ullum monasterioli vestigium vel memoriam.
Pag. 185 de S. Merolilano, lin. 3 lege, Merolilanus Martyr, Remensi vulgo Saint Mirlourirain dictus.
Pag. 186 de S. Ælgyfa in tit. lin. 4 — sepultum — l — sepultura — Verum hoc aliaque hujusmodi menda typographica plura, Lector correcta inveniet post pag. 630.
DE B. GUILIELMO TOLOS.
Guilielmus de Tolosa, Ordinis Eremitarum S. Augustini, Tolosæ in Aquitania (B.)
Pag. 197, lin. 1 in titulo dele secundum de.
Pag. 200 Annot. a dele tres ultimas lineas atque has substitue — Ego potius crederem, Ne & Na articuli loco Tolosatibus antiquis fuisse, uti in communi Francica lingua nunc est le & la; aut certe pleonasmum, ornatus causa usurpatum antiquis. Nam Catellus in memoriis historicis Occitaniæ, refert geminum Planctum, anno 1270, id est non integris centum annis ante obitum Guilielmi compositum, a duobus istius ævi Poëtis Vasconibus, in obitum Amalrici Vicecomitis eo nomine Secundi pag. 610 & seqq. in quorum priori dicitur Era'l Vescoms Namalricx doux, lial, id est, Erat Vicecomes Amalricus, dulcis & fidelis: in secundo autem dicit, se dolere mortem Del Vescomte Namalric mo Senhor, ac rursum infra, De Mossenher Namalric de Narbona. Canonico Parisiensi Castellano subiit hic aliquid suspicari, de vicino Vrbi pago vulgo Naurouse, ne is forte Nathalosa veteribus dictus sit, fueritque vera Guilielmi patria; locus pridem ignobilis, nunc vero, (quia ibi est ingens illud labrum, utriusque maris Oceani ac Mediterranei communicationem suscipiens, per canales, regio plane ac stupendo conatu ductos) a fundamentis restauratus totus, idque per labri ipsius circuitum, forma octogona.
Pag. 201 Annot. e lege — Tonnien in tabulis, melius scribendum Toniens, ad dextram &c.
Pag. 202 Annot. g — Dei — l. — Dez.
DE B. FELICE CAPPUC.
Felix a Catalicio, Capuccinus Romæ (B.)
Pag. 203 sursum trahe hæc Synopseos marginalis verba — Mortuus 1587 — & eorum loco pone — & anno 100 ab Ordinis initio, Christi 1625 — ab Vrbano 8 Beatificatus. —
Ead. pag. 203 lin. penult. post possit, adde — Annus tunc agebatur MDCXXV æræ Christianæ, idemque a primo Ordinis exordio, quemadmodum infra constabit, centesimus: quasi ageret Divina providentia, ut hunc ejus quasi jubilarem annum festiviorem redderet. Ad hoc tamen nemo videtur animum advertisse: nec mirum, quando Romaæres agebatur, ubi ejusmodi jubilæorum, quorum usus tantopere in Belgio viget, vix notus erat, antequam Societas nostra annum MDCXL, a sua confirmatione apud Sedem Apostolicam impetrata centesimum, magno cum Vrbis atque Orbis plausu festivius celebrandum sibi per omnes ubique Provincias assumpsit.
[3] Porro indulti præfati Breve ex Cherubini Bullario &c.
Pag. 204 num. 6 adde — Memoratu etiam digna est ipsa quam vivens Sanctus incoluit Cella. Hæc, secundum primæ paupertatis usum, modica & humilis, luteo partim assurgens opere, e pristino S. Bonaventuræ, ad novum Conceptionis immaculatæ conventum, quantum fieri potuit integra transportata fuit, ibidemque in ambulatione, quæ a porta sinistrorsum tendit, collocata, religiose asservatur frequentaturque.
Pag. 205 col. 1 lin. 2 adde — Ad quem diem, jam inde ab anno MDCXXX, quo Vrbanus VIII Recognosci Martyrologium atque recudi fecit, [& nomen inseritur Martyrologio,] sic legebatur: Romæ B. Felicis Confessoris, Ordinis Minorum Cappuccinorum S. Francisci, qui apud eamdem Urbem, mira humilitate & maxima totius populi ædificatione, quadraginta annos ostiatim pro alendis Fratribus mendicavit; tandem virtutibus & miraculis clarus, ibidem obdormivit in Domino. Sed hæc, quamvis omnino verißima, a nuperis anni MDCLXXIV recognitoribus omissa sunt universa; sive quia prolixa nimium videbatur commendatio necdum solenniter canonizati, [nescio cur nuper expunctum.] sive alia ex causa (quam non divinamus) displicuerit ipsa ejus Commemoratio.
Pag. 206 col. 1 ad finem Commentarii prævii adde — 13 Claudat hunc Commentarium vera B. Felicis effigies, qualem ex originali Romano delineari mihi fecit noster P. Ioannes Franciscus Vannius, Patrum Cappucinorum asseveratione subnixus: quam eo magis proferendam censeo, quod ante Italicam Vitam a R.P. Francisco Marchesio, amico nostro, Romæ vulgatam anno MDCLXXI, videam proponi aliam longe speciosiorem; quæ tali loco posita, posset pro genuina paulatim subrepere, cum sit ex ingenio pictoris adumbrata tota.
Vera effigies
B. Felicis de Cantalicio
Obiit Romae an. 1587 18 Maij æt. 74.
Pag. 290 ad finem adde —
[39] Non possum autem quin occasione numeri 30 moneam, prodiisse Florentiæ anno 1679 Vitam Alexandri VII in 8, auctore Christophoro Palmerio Nobili Senensi, [Qui Bernardinum Occhinum volunt institutorem Cappuccinorum fuisse,] ubi pag. 8 habentur Italice verba hæc: Negabit forsitan ordo Cappucinorum Institutorem habuisse celebrem illum Fr. Bernardinum Senensem, cognomento Occhinum: sed talem Boverius in Annalibus Cappucinorum clare probat. Ad quæ verba Illustriss. & Eruditiss. Antonius Magliabechius, merito queritur, Revisores libri, qui Auctorem, virum optimum, pene cum lacrymis deprecantem, coëgerunt multa tollere aut mutare, quæ nec sublata nec mutata oportuisset; non advertisse animum ad locum istum, ut monerent, paucis illis lineis tres gravißimos contineri errores, quos monitus auctor proculdubio sublatos voluisset. Primum quod sceleratißimus ille Apostata, laudetur veluti quoddam egregium Senensis civitatis decus; deinde, quod ipse dicatur Institutor Cappuccinorum, cujus contrarium vel ex ipsiusmet operibus clarißime demonstratur: [turpissime errant,] denique quod Boverius dicatur id affirmare, cujus contradictorium totis nisibus probare conatur. Eccum autem Bernardini Occhini Responsio, qua rationem reddit discessus ab Italia. Super omnia vincit veritas. Venetiis MDXLII in 8. Huic Latino titulo subjungitur epistola Italica, cujus, licet impiæ & blasphemæ, initium Latine reddendum censeo; juxta exemplum a prælaudato Magliabechio mihi transcriptum.
[40] Bernardinus Occhinus Senensis, Mutio Justinopolitano, S. e. P. id est (ut ego quidem interpretor) salutem & pacem.
Aliquot abhinc diebus reddita mihi est tua quȩdam epistola: cui non solum non respondi immediate, [atque ex ipsiusmet de suo recessu impressa epistola,] sed nec tempus dedi, quo totam perlegerem; eo quod prolixa valde esset, & ego majoris momenti negotiis occupatus. Postea vero plus otii nactus, illamque relegens, eo spectare cognovi, ut impugnaretur epistola quædam, qua meo nomine excusatur discessus meus. Quia autem, vidi hanc fuisse Auctoris alterius, meum sibi nomen usurpantis, nescivi quo animo deberem, licet optime possem, verbis tuis reponere aliquid; nec vero credidi id faciendum, cum falsum illa habeant fundamentum. Quia tamen video eo collimare te, ut discessum meum damnes, & calumnieris mutationem; ad hoc tibi respondens, dico. [docentur, quod primum Observantibus junctus,] Cum essem juvenculus, implicitus fui communi isti errori, quo passim tenentur quotquot vivunt sub jugo impii Antichristi, ut crederem, quod debeamus salvari per opera nostra propria, jejunia, orationes, abstinentias, vigilias, & similia alia, satisfaciendo per ea pro peccatis & paradisum lucrando, concurrente tamen Dei gratia. Desiderans igitur salutem consequi, circumspiciebam animo, quod vitæ genus sectari deberem: & credens, Religiones humanas esse sanctas, eo maxime quod sint approbatæ a Romana Ecclesia, quam putabam errare non posse; existimans autem quod vita Fratrum S. Francisci, de Observantia nuncupatorum, præ ceteris esset aspera, austera, & rigida, adeoque etiam perfectior, & magis vitæ Christi conformis; eorumdem cœtui me inserui. Quamquam vero ibidem non invenirem id quod mihi eram imaginatus; nihilominus, quia nulla mihi tunc offerebatur ratio vivendi perfectior, secundum cæcum judicium meum, mansi inter eos, quoad usque cœperunt apparere in mundo Fratres Cappucini; [ab iis transierit ad: Cappucinos jam mundo notos.] quorum visa austeritate vivendi, habitum eorumdem assumpsi, non obstante repugnantia haud parva sensualitatis meæ atque carnalis prudentiæ. Tum vero persuasus invenisse me quod quærebam, dixi Christo: Domine, si modo non me salvo, nescio quid faciam amplius &c.
Hæc ille, qui ut integra volumina Apologiis implesset justificando suo ab Ordine recessui, numquam persuaderi posset vel ipsismet heterodoxis, paulum supra vulgus sapientibus, nec ignorantibus qualem apud se vitam duxerit Occhinus, alios hunc impulsus ad apostatandum habuisse, quam quos antea habuerat retrahentes ab Ordine Cappucinorum, id est sensualitatis suæ & carnalis prudentiæ. Manet interim proprio ejus calamo testatum, Cappucinos apparuisse mundo, cum adhuc inter Observantes Occhinus degeret.
APPENDIX AD DIEM DECIMAM NONAM MAII.
[Errata]
Pag. 295 in Prætermißis lin. 1 deleatur ejusdem Ioachimi remißio ad���������XXX Martii.
Pag. 296 col. 2 adde — S. Pavacii Episcopi Cœnomanensis veneratio corporis, sive Translatio in specialem arcam, notatur in Supplemento Saussaji: Natalis agitur���������XXIV Julii.
Pag. 296 col. 2 post lin. 1 adde — B. Beretegramus, Presbyter Ordinis Eremitarum S. Augustini, Firmi in Piceno, quia Hispanus fuit, & feria 3 Pentecostes cultum olim solennem habuit, Tamayus in suo Martyrologio Hispanico hunc ei diem elegit, aliis Sanctis vacuum: nos cum malumus ad Corollarium referre post���������XXXI Maji.
DE SS. PUDENT. ET PRAX.
Pudentiana seu Potentiana, soror Virgo Romæ (S.)
Praxedis, soror Virgo Romæ (S.)
Pudens Senator, illarum pater, Romæ (S.)
Pag. 297 col. 1 dele lineas 26 & 27, atque hæc substitue — & vel immediate ipsi succedens, Supremus Pontifex vixit, usque ad Iulium anni CLIII, si vera est divinatio nostra; vel, juxta communiter receptos Catalogos, mediante Aniceto primum assumptus anno CLIV, superfuit usque ad XI Julii, anni CLXI. Hic &c.
Ibid. Col. II lin. 20 a fine — Certe diuturna &c. sic lege — Si certa esset diuturna illa vacatio Sedis, ab XI Iulii ad XVIII Ianuarii sequentis (necessario consequens ex hypothesi ordinaria, quæ Aniceto postponit Pium, & huic immediate Soterem sufficit) indicium satis certum haberemus, [seu potius an. 154.] quod illa utriusque Imperii & Pontificatus confinia nequaquam pacata fuerint Christianis; sed persecutio, primum populariter cœpta sub patre, filiis idcirco imputetur, quia hi suis eam edictis approbaverunt. Sin autem Pium præponis Aniceto, vere res tota acta fuerit sub Antonino; & Pius, non ut Vicarius Aniceti, sed ut summus Pontifex, Pudentis mortui domum consecravit in Baptisterium, primo sui Pontificatus anno, Christi CL circa Pascha, celebratum tunc die XXX Martii: mortua autem Pudentiana, die XX vel XXI Aprilis sepulta fuerit XIX Maji, Feria H. Post hæc vero, transacto anno & diebus XXVIII, seu potius XXIII, id est anno CLI, XI Iunii, itum est ad visendum S. Novatum: qui aßistentibus sibi, per octo dies & noctes, Sanctis Pio atque Praxede, obiit XIII kalendas Iulii, etsi festum agatur die depositionis XII kal. Dedicata deinde a S. Pio ecclesia est, sub titulo S. Pudentianæ: sequenti autem anno CLII, mense Majo, alia, sub nomine Praxedis, adhuc viventis. Post duos porro annos, a morte Pudentianæ (ut existimo) numerandos, facta est persecutio magna, id est anno CLIII, atque XXVI Maji occisus est S. Symmetrius cum sociis sepultusq; a S. Praxede; ipsa vero non XXXIV die, sed LIV post, scilicet XX Iulii obiit; cum novem diebus antea obiisset ipse Pius. Hoc autem, licet in Actis non dicatur, credibile tamen etiam ex his fit, quod Virginis sepulturam curavisse se ait Pastor, in qua sane operam suam non permisisset desiderari Pius, si vixisset. Atque hæc tam apta totius historiæ, ipsis in Actis comprehensa, deductio, probabiliorem etiam facit divinationem nostram, de Pio ante Anicetum, ponendo.
3 Ordinata in hunc modum Chronologia &c.
Pag. 299 num. 10 lin. 7 post — Romanis esse — adde — Fieri potest, ut aliqua Reliquia S. Praxedis, etiam Avenione sit: ejus enim ibi vetus ecclesia est, cui nunc Iacobinæ, id est Ordinis Prædicatorum Sanctimoniales, deserviunt, uti me Claudius Castellanus docuit. Vtriusque etiam &c.
Pag. 300 num. 5 lin. 4 — octo — l — tres.
Ibid. num. 8 lin. 8 a fine — quatuor — l — quinque.
Pag. 301 col. 2 lin. 1 adde — Sed potius dicenda esset Depositio.
Ibid. Annot. h adde — Dies autem 28, quibus supra annum unum a sepultura Pudentianæ, ex Actis nuntiatum est ægrotare Novatum, mutavi in 23, ut haberentur mox nominati dies 8, quibus infirmo, antequam moreretur, Pius & Praxedis, adstiterunt.
Annot. n — a 20 Maji — l — a 26 Maji — & lin. 3 — triginta — l — triginta quatuor.
Pag. 11 col. 2 lin. 4 — meminibus — l — meminimus.
Pag. 317 Annot. f lin. penult. secundam — l — secundum.
DE B. ALCUINO AB.
Alcuinus Diaconus, Abbas S. Martini (B.)
Pag. 335 col. 1 ante Vitam adde — 7 Mabilio tom. 1 Veterum Analectorum pag. 178, Disquisitionem eruditam utilemq; proponit, de Confessione fidei sub Alcuini nomine nuper edita, ad eamque sic præfatur. An. MDCLVI, Petrus Franciscus Chiffletius, Societatis Jesu vir doctus, [Ejus Confessio fidei a Chiffletio vulgata,] Divione typis mandavit scriptorum veterum de fide Catholica opuscula quinque: in quibus primū locū tenet ALCVINI CONFESSIO FIDEI SVÆ. In hoc opere Auctor scriptis tradit, quid sentiat de Deo uno & trino, de Incarnatione ac de Sacramentis, & maxime quidem de Eucharistia, ubi fidē Ecclesiæ Catholicæ clarissime explicat. Ex hoc opere fragmentum de Eucharistia excerpsit, qui Officiū sanctissimi Sacramenti adornavit an. MDCLIX, idque Alcuini nomine prætitulavit; sed tamen in Notis suis varias protulit conjecturas, quibus sincere confitetur, moveri se, ut ne opus istud Alcuino constanter adscribat. Hanc dubitationem pro vera atq; [a nonnullis in dubium vocata,] indubitata sententia acceperunt Calvinistæ: quos inter Joannes Dallæus, Dissertatione singulari, probare conatus est, hanc Confessionem non esse Alcuini, sed alterius Auctoris, S. Anselmo posterioris: quæ Dissertatio postuma, hoc ipso anno MDCLXXV, Rotomagi prodiit in lucem.
[inspecto originali Codice Divionensi.] 8 Lectis argumentis, quæ cum in Notationibus prædictis, tum in Dallæi Dissertatione ea de re proferuntur; visum est mihi, ea omnia facili negotio dilui ac revinci posse; nimirum sola inspectione veteris Codicis, qui Chiffletio usui fuit, siquidē eum Alcuini ætate (ut ipse Chiffletius censet) manu exaratū, adeoq; ipsius Alcuini nomine primitus insignitū fuisse constet. Quapropter, quia Confessio ista magni momēti est ad illustrandas Eucharistiæ controversias, dedi operam ut prædictum Codicem nancisci & inspicere mihi liceret: tandemq; diligentia R. P. Domni Claudii Bretagne, in Divionensi S Benigni cœnobio Prioris, repertus est in insigni bibliotheca Illustriss. Boëtii, in superno Senatu Divionensi Prȩsidis, qui prȩclarum hoc antiquitatis cimeliū nobis liberaliter commodavit. Accepto hoc exemplari ac diligenter inspecto, quatuor adverti, mihi penitus comperta atq; probata. Primū est, titulum seu inscriptionē operis, tum in primo folio vacuo, tū in fronte libri, sic se habere, ALIBINI CONFESSIO FIDEI. [ipsi asseritur a Mabiltone.] Alterum, hunc titulum recentiori manu & atramento suppositum esse in locū alterius, qui minio descriptus erat, uti vestigia relicta testantur. Tertiū, hujus Codicis scripturam accedere ad ævum Caroli Magni, neq; seculo IX posteriorem videri; eamque per totum opus æqualē esse, præter duodecim extremos versus, qui dilutiori atramento exarati sunt. Quartum, Chiffletii editionē optime cum exemplari convenire, si minuta quædā errata excipias, quæ in typographica opera cadere necesse est. Hic satis mihi fuerit agere de titulo ac de antiquitate operis, quæ duo potissimum in controversiam veniunt. Est opus totum dignißimum lectu, sed non hujus loci, quare id indicasse lectori curioso suffecerit.
Pag. 366 n. 25 lin. 4 a fine, lætitium — l. — lætitiā.
Pag. 372 n. 46 lin. antep. Ad quem — l — Ad quā.
Pag. 380 in Tit. beneficio — l. — beneficia.
DE S. DUNSTANO ARCHIEP.
Dunstanus, ex Abbate Glastoniensi Episcopus Wigorniensis & Lundinensis, dein Archiepiscopus Cantuariensis in Anglia (S.)
Pag. 344 n. 1, lin. 11 post — illustrarunt — adde — Nam ut nihil dicam de monastica disciplina, [sancti Dunstani discipline & litterarum restauratoris] per eum restituta de qua satis in Vita, cum tanta per Anglicanum Clerum invaluisset inscitia, ut (teste apud Spelmannum in Conciliis pag. 618 Ælfredo Grammatice, qui mox a Danica incursione sec. X claruit) Sacerdos nullus Anglus Epistolā nosset vel Latine edere vel e Latino interpretari; Archiepiscopus Cantuariæ Dunstanus, & Episcopus Æthelwoldus hanc in monasteriis resuscitarunt cognitionē: quapropter etiam idem Dunstanus a Malmesburiensi. lib. 2 de Regibus Anglorum cap. 8. appellatur, Artiū liberalium in tota insula post Regē Alfredum excitator mirificus. Addit porro idem, Ipse Regalium locorū restaurator magnificus, in Reges & delinquentes insonare terribile, pauperes & mediocres sustentare; in tantū & in frivolis pacis sequax, ut quia compatriotæ, in tabernis convenientes jamq; temulenti, pro modo bibendi contenderent; ipse clavos argenteos vel aureos vasis affigi jusserit, ut dum metam suam quisq; cognosceret, non plus, subserviente verecundia, vel ipse appeteret vel alium appetere cogeret. Plures &c.
Ibid. lin. 15 post — B solum signavit — adde — (Britfertum fuisse, Cœnobii Rameseiensis Monachum, qui circa annum DCCCCLXXX vixit, conjectas Mabilio) inscripsit Alfrico &c.
Num. 3 lin. 5 post — non satis distinctus — sic lege — Quæ sub Osberti nomine extat apud Surium Vita, continetur in quodam nostro insigni legendario Ms. Maji ac Iunii, una cum integro libro miraculorum, quem ad pauca contractum dedit Surius, & integrum etiam ex Ms. Compendiēsi habuisse se dicit Mabilio, sec. 5 Benedictino pag. 655; sed ait deesse Auctores nomen, quod similiter a nostro Ms. abest. Quapropter merito formidamus, cum eodem Mabilione, ne ex Trithemio Osbertum pro Osberno nominante, ipsum Osberti nomen sumpserit Surius, illudq; applicaverit Vitæ similiter sine nomine inventæ quam melius anonymam reliquisset. Quando tamen hoc ei nomen jam semel datum est, pergemus ipsa uti brevitatis causa iis locis, quæ, quia apud Osbernum desunt, vel aliter habentur, potiori ejus textui interponemus; una cum parte potiori miraculorum quæ Surio deest: cetera poterunt legi apud ipsum, in hoc corrigendum, quod Auctorem claruisse dicat anno 1020. Voluit fortaßis 1120 scribere, si quidem credibile est, respexisse eum ad S. Anselmi ætatem, cujus mentionem factam inveniebat in libro Miraculorum. Extat etiam Vita alia apud Capgravium &c.
Ibid. lin. ult. ejusdem pag. — l. — Verum ea relatio, si non evertitur efficaciter, saltem suspecta quadamtenus redditur ex iis, quæ, absque moti aliquando corporis mentione, scribit Osbernus, lib. 2 num. 16, de eodem, per B Landfrancū elato ex primæ sepulturæ loco; ipso tunc præsente Osberno.
Pag. 345 col. 1 lin. 7 post — Pater magnificus — sequentia sic mutabis — dici posset, quod anno quidē MXII, post dormitionem S. Dunstani XXIV, revera translatum sit Glastoniam corpus, metu Danorum; pace tamen cum iis composita repetitum fuerit, & ex parte redditum, [ad Glastonienses qui partem deinde clam retinuerint.] ex parte a Glastoniensibus clam sublatum: quam divisionem dißimulantibus & ignorantibus forsan Cantuariensibus, utrorumque posteri sic egerint scripserintque, acsi integrum Sancti corpus haberent. Nec est quod falsi convinci aliquis putet Capgravium, quia id factum dicit regnante Edmundo Rege; hic autem regnare solum cœpit anno MXVI, quo & pater ejus obiit: hanc enim ambiguitatem tollit Glastoniensis historia Ms. apud Mabilionem, id factum dicens, conregnante simul cum patre suo Ethelredo, propter ejus impotentiam, imo potius propter ejus ignaviam, illustri Edmundo. Tantum ibi pro anno MXX & MXXII, restitue annum MX & MXII, quos exigit spatium annorum XXIV a morte Dunstani, & invalescens in quolibet Angliæ portu Danorum multitudo; cujus causa eumdem annum MX Alfordus noster appellat, Danicæ tempestatis annum luctuosum. Sub ista erga correctione & interpretatione, admissa ut veresimili translatione prædicta, [post 172 annos revelatam & miracuculis clarā.] & quod clā habita a Glastoniensibus portio post annos CLXXII ab allato ad illos corpore, iterum sit reperta, recte procedit Capgravius, asserens, quod per ejusdem Sancti intercessiones & merita, Deus ibidem non cessat &c.
Pag. 359 post Annotata — adde — Vtinam nunc cetera proferat aliquis, non multa fortaßis, talia tamen quæ poßint habere aliquid de primis a morte miraculis, non item de Translatione corporis ad monasterium Glastoniense, quippe facta solum anno XXIV a morte Sancti, cum pridem scripta haberetur hæc Vita. Quomodo autem de illa tacere potuerit alterius Vitæ Auctor Osbernus annis LX vel etiam LXX aut pluribus post Danicæ tempestatis annum scribens, jam utcumque insinuavi in Prolegomenis, cetera sic dicturus in Annotatis, ut ea Translatio poßit utcumque verosimilis videri modo ne Glastoniæ totum corpus mansisse affirmetur.
TRANSLATIO CORPORIS
In monasterium Glastoniense
Ex Ms. Historia ipsius monasterii apud Mabilionem.
Dunstanus, ex Abbate Glastoniensi Episcopus Wigorniensis & Lundinensis, dein Archiepiscopus Cantuariensis in Anglia (S.)
BHL Number: 2350
[Annis 22 post obitum Sancti] Beatus Dunstanus, infirmitate attactus, & sacri Olei liquore perunctus, Dominici corporis & sanguinis perceptione exitum munivit, & dans pacem filiis suis inter verba orationis a transiit ad patres suos, anno ætatis suæ LXXIV b, ab Ordinatione sua in Archiepiscopum XXXVII, Incarnationis vero Domini DCCCCLXXXVIII, & in ecclesia Christi Cantuariæ condigno honore conditus est. Sed qualiter Glastoniam translatus sit postea, est subjungendum. Abbas autem Segegavus c, cum præfuisset XXVIII annis, obiit, & successit ei Berthredus anno Domini millesimo. Huic Rex d Egelred. dedit Fisenere & Estune XX hidas, & Havandone.
[2] Igitur Dunstano mortuo, supervenerunt Dani quasi in quolibet Angliæ portu in multitudine maxima, ita ut nesciretur ubi illis posset occurri: [prævalentibus ubique Danis] quorum infestatione coactus est Rex Egelredus ad tributum sexdecim millium librarum, anno Domini e MX, conregnante simul cū patre suo Egelredo, propter ejus impotentiam, imo potius propter ejus ignaviam, illustri Edmundo, patria lingua f Isrocide nuncupato. Advenientes Dani in Orientales Angliæ plagas, totius Cantiæ fines in suam redigebant potestatem: a quibus multi propria dignitate privati, multi a patria eliminati, multi crudelissima sunt morte trucidati: sicque usque ad civitate Londoniensem, non gradui, non ætati, vel sexui parcentes, homicidiis, rapinis, incendiis divina æque ut humana exterminabant. S. Elfegus Archiepiscopus, propriæ dignitatis Sede propulsus, [& occiso ab iis S. Elfego Archiepisc.] est ab eis martyrizatus; atq; ejus prædia devastaverunt, & possessiones diripuerunt. Post hæc ingressi sunt sceleratissimi Metropolitanam Anglorum ecclesiam, in religiosos Christi famulos irruentes, & (quod dictu horrendum est) a domo Dei singulos eliminantes, omniaque incendio consumentes. Contigit eisdem temporibus præfatum Regem Edmundum Glastoniam adventare, commoratusque illic aliquamdiu, Brithredo Abbati & Fratribus ejusdem loci tantæ calamitatis ex ordine retulit historiam, memorans eisdem Cantuariensem ecclesiam succensam, & habitatoribus ac religione penitus viduatam. Quibus auditis, Abbas totaque congregatio ita sunt contristati, ac si singulorum animas gladius pertransiret. [Glastoniam veniens Princeps Edmundus] Inter cetera etiam eximii Patris sui Dunstani virtutes præcelsas recitabant, qui dum viveret, amplis possessionibus, donis, libertatibusque magnificis, & (quod pluris est) regularibus institutis Glastoniam mirifice insignivit. De his silere præter religionem æstimantes, precibus uberrimis opem consiliumque Regis simul implorant, quatenus Reliquias gloriosi viri ad loca transferrent religiosa, ubi quondam religionis lacte nutritus ad tantas virtutes excreverat, ut non solum gregem Glastoniensem, sed & totius Angliæ provincias sua posset doctrina illustrare. Quibus auditis Rex, eorum desideriis pio occurrens affectu, quod petierant celeri decrevit effectui mancipare.
[3] Nec mora memoratus Abbas, voti jam compos, quatuor ex suis commilitonibus hujus legationis injunxit officium; ut adjunctis sibi sociorum auxiliis Cantuariam properantes, ad Glastoniam ossa sanctissimi transferrent Dunstani. Jussionem Patris suscipiunt Filii devotissimi; paratisque tanto itineri necessariis, ac benedictione secundum regularem observantiam suscepta, sibi injuncta, devotione alacri, [Abbati annuit ut corpus Sancti Cantuaria petat:] Dei misericordia simulq; ope dicti Sancti plurimum confisi, prosequuntur. Ipsorum autem Fratrum nomina hæc fuerunt: Sebrithus, Ethelbrittus, Bursius, Adelwardus, cognomento Quadrans. Iidem autem Monachi B. Dunstano in carne degenti dudum adhæserant, [cui per 4 Monachos ejus olim domesticos] capellȩ suæ complentes officium: qui etiam corpus ejus, anima in quietas sedes translata, sepulturæ tradiderant: postea etiam cum successore suo, sancto videlicet Elfego Archiepiscopo, usq; ad ejusdem remanebant martyriū. Complacuit namque præfatis Pontificibus de cœtu Glastoniensi collaterales individuos habere, tum propter prærogativam caritatis, qua nutriculam amplectebantur præcipue; tum ut eorum familiari conturbernio exemplariter inflammati, a priori vita, quam cum eis agere solebant in cœnobio, non deviarent. [de prima sepulturæ elevato,] Igitur memorati Fratres Cantuariam venientes, sicut a Rege audierant, locum omni habitatore nudatum inveniunt, & continuo sepulcrum sanctissimi viri a se optime recognitū adeunt, utpote qui eumdem in mausoleo locaverant. Quo aperto, ossa S. Dunstani, super aurum & topasion pretiosa, reperiunt; carne tamen diuturni temporis spatio resoluta; eaque reverentia qua decebat non sine lacrymis recolligunt. Annulū etiam digito Sancti cum sepulturæ traderetur impositum, quem & ipse ætate teneriori fecisse dicitur, recognoscunt. Ostenditur autem dictus annulus in thesauraria Glastoniensi, usque in hodiernum diem.
[4] [ultroneo campanarū pulsu exciti Fratres,] Patratis ergo omnibus, pro quibus venerant, prosperatori itineris sui gratias rependentes immensas, Glastoniam revertuntur cum gaudio, pretiosissimas Reliquias secum deportantes. Venientibus ergo prope Glastoniam tanti thesauri portitoribus ad locum dictum Lahawete, contigit conventum pene refectū ad mensam sedere; & ecce (mirum dictu!) campanellæ in refectorio pendentes, & aliæ etiam campanæ monasterii, omni humano cessante officio, sonitum satis celebrem dederunt. Quo facto stupefacti singuli, Priore annuente, qui hoc divinitus fuisse patratum limpidius ceteris animadvertebat, in ecclesiā processerunt, post refectionem Deo g gratias exhibituri: ubi nuntius festinus occurrēs eos exhortatur, ut Reliquiis eximii Patris sui Dunstani obviā veniant, loco superius memorato. Quod audientes Monachi, præ gaudio fusis ubertim lacrymis & effusis in cælum laudibus, cum debita reverentia & gratiarū actione, ad locum processerunt; ac gloriosissimum Patrē suum Dunstanum, cum lætitia ineffabili, devotissime susceperunt.
[5] Facta est autem hæc Translatio anno Domini MXII, post interfectionem S. Elfegi Archiepiscopi secundo, [occurrunt an. 1012,] post dormitionem ejusdem S. Dunstani vigesimo quarto. His ita patratis, immensis Dei beneficiis Fratres refocillati, crebris insistebant colloquiis, tractantes qualiter memoratum thesaurum tutiori custodiȩ mandarent; non immerito formidantes, ne hostili rabie sedata, Cantuariensiq; Ecclesia in pristinum statum reformata, h Archiepiscopus auctoritate potentiaque præeminens, easdem sibi ablatas revocaret Reliquias; & sic, quanto beatiores fuerant ipsarum acquisitione, tanto miseriores fierent posteriori privatione. Communicato demum consilio decreverunt, ut duo ex Fratribus senioribus, [& ipsum clam habendum decernunt,] in commissis sibi arcanis fideliores, loco secretiori ossa sancta absconderent; nullique, quoad viverent, tanti secreti cognitionem participarent; sed tantum in extremis laborantes, locum alicui Fratrum maturiori & sapientiori designarent: qui similiter in mortis articulo alicui, sicut & sibi fiebat, rem patefacerent; ita ut currente tempore propter varios eventus idem locus A permaneret omnibus incognitus, uno dumtaxat conscio veritatis, quousque placeret Altissimo, ut lux non lateret sub modio, sed super candelabrum posita luceret omnibus in domo Dei existentibus. Consilium igitur sic initum duo Fratres ad hoc electi deducunt ad effectum. Locellum namq; ligneum, ad hoc satis decenter compositum, interius depingunt, atq; in dextero latere locelli S̄ cum titulo, in sinistro vero D̄ cum titulo inscribunt, quibus litteris nomen sancti Dunstani innuere volebant. [istic ubi post an. 172 re pertum deinde fuit.] Inferentes igitur prȩfatas Reliquias in locellum, sub lapide ad hoc exciso recondunt, in majori ecclesia, secus aquā benedictā, in dextera parte introitus Monachorum, omnibus aliis locum penitus ignorantibus. Ibidē vero centum & septuaginta duobus i annis latebat absconditus locellus, unius tantum cognitioni successive modo præscripto commissus. Sed qualiter hæ Reliquiæ iterum reperiebantur k inferius declaratur.
ANNOTATA.
a Aut hæc ex pluribus scripturis imperite coagmentata sunt, aut abundant verba (pro quibus … substitui) spiritum reddidit Kalendis Augusti anno Domini 988. Beatus vero Dunstanus. Zyfræ 988 haud dubie recentioremmanum notant: quomodo autem alicui potuerint in calamum venire Kalendæ Augusti, pro XIV Kal. Junii, equidem non capio; fortaßis dies Translationis, vel novæ post annos 172 inventionis, obrepsit pro die mortis.
b Hic ætatis annus recte sequitur ex anno 1 Æthelstani, quo sanctum natum dixit Osbernus, id est, anno Christi 924: scribenti autem hanc Relationem exciderat denarius, quem suppleo, uti mox infra, in metiendo tempore Archiepiscopatus.
c In Monastico Anglicano Tom. 1 Pag. 17 nominatur Sigegarus: qui si solum 28 annis præfuit, & anno 1000 successorem accepit, oportet primum Abbas factus sit anno 973, annis 26 post Ordinationem Dunstani in Episcopum Wigorniensem.
d Sic etiam scribitur nomen loco præcitato, qui aliis Æthelredus est; istic autem Pag. 10 dicitur, Egelredus Rex dedit Austanclif sex hidas, Sitebeorge unam hidam, & Fishwere, & unam mansam in Wilton & Hanandon. Reddidit Pokeleschirche & confirmavit. Ast pag. 17 sic legitur Egelredus, filius Regis Edgari, aliqualem devotionem versus Glastoniensem ecclesiam habens, respectu patris sui & avi ibidem quiescentium, contulit Sigegaro Abbati Austanclifsex hidas, Sitebeorge unam hidam, reddidit manerium de Pokeleschurche triginta hidas: dedit in Wilton unam mansam, emptam quadraginta markis auri.
e Hic & infra num. 5 expungo denarium, contra manifestam Auctoris mentem adjectum numeris MX & MXII.
f Capgravio Yrensyde, quod Ferreum latus Latine redditur.
g In usu monasteriorum Benedictinorum id fuisse, tum hic, tum alibi, Mabilio notat.
h Id cœptum fieri anno 1016, cum inter Edmundum Anglum & Canutum Danum regno diviso, pax coaluit: Edmundo autem paulo post extincto, solus pacifice regnavit Canutus, a Livingo Cantuariensi Episcopo, S. Elfegi successore, coronatus. Livingo autem succedens Agelnotus, S. Elfegi corpus apud Londinenses sepultum, jussu & auctoritate Canuti effodit, & Cantuariam detulit, annis decem post mortem adhuc incorruptum. Objiciente autem Egelnoto metum a populo Londinensi, nequaquam quiete passuro ut corpus sibi auferretur, eluxit intrepidus & constans zelus Regis: qui si scivit Glastoniam avectum fuisse corpus S. Dunstani (quomodo autem id ignoraret?) non potuit non eumdem exercere zelum in ejus restitutione procuranda. Stulti vero fuerint Glastonienses, si speraverint, clam habendo quo loco ipsum posuerant, eludere tantam auctoritatem. Dicamus igitur, sapientiori consilio usos, providisse, ut sacra ossa in duas capsassecreto partirentur; quorū una portione publice exposita, intra eamdem quam Cantuaria attulerant thecam, si reddi aliquando deberet; privatim & clam servaretur altera, in nova, quæ hic describitur, litteris S. D. signata arcula. Huic autem conjecturæ non multum refragatur Osbernus, dißimulans quidem quod aliquando fuerit loco mota theca illa, & selum significans, de eodem, ubi primitus sepultus fuerat Sanctus, loco extractam; indicans tamen ab efferentibus nequaquam apertam, solicite id agentibus ministris, ut absq; contrectatione corporis illius, e terra levaretur: ex quo solū sequitur Glastonia relatam arcam, iterum, ut ante fuerat, collocatam fuisse, sub ea, quam lib. 1 n. 59 opertam fuisse dixerat, eminentioris operis structura.
i Id est, usque ad annum 1184.
k Hujus inventionis nec Capgravius, nec alius quisquam meminit; eoque studiosius notam Mabilionis humani, tatem rogavi, ut hanc alteram Glastoniensis historiæ partem, siquidem ad manum esset, mecum vellet communicare.
Pag. 361 Annot. a adde — vel potius 474 vel 476.
Annot. f adde — & ab isto communis vitæ defectu Cantuariensem ecclesiam excipit. Diceres, inquit Mabilio, nullos tunc Monachos fuisse in Anglia: sed ita loquuntur isti Auctores, habita ratione illius temporis, quo monasteria fere omnia ad Clericorum sortem transierant: eodemque modo locuti sunt quidam tunc temporis scriptoris Gallicani.
Pag. 363 Annot. e adde — Quia antem dicitur Episcopus attitulasse Dunstano ecclesiam B. Mariæ, recte infert Mabilio: Ergo Monachi non sine titulis ordinabantur, id quod discimus, inquit, ex Concilio Chalcedonensi tit. 6 apud Cresconium in cap. 196, ubi prohibetur, Presbyterum Diaconum aut quemlibet in gradu Ecclesiastico ordinari absolute, id est, sine Titulo, nisi specialiter ecclesiæ, civitatis, aut possessionis, aut martyrii, aut monasterii qui ordinandus est pronuntietur. Itaque monasteria inter Titulos computabantur. Titulum paupertatis Mendicantes invexere. Mosonii quoque vidisse ait, litteras dimissorias ad Titulum monasterii, datas ante annos quingentos.
Annot. f dele — forsan est fossa, & scribe — Beda lib. 3 cap. 17 narrat de S. Aidano Episcopo, quod tetenderunt ægrotanti tentorium, ita ut ipsum parieti hæreret ecclesiæ; unde factum est, ut acclinis destinæ, quæ extrinsecus ecclesiæ pro munimine erat apposita, spiritum vitæ exhalaret ultimum. Sunt ergo destinæ, quas Architecti Parastatas vocant, parietum fulcimenta, extrinsecus prominentia; quæ quidem inVitruviana Architectura rectarum pilarum fōrmam habent; in Gothica autem, qualis per Angliam usurpabatur, insistunt basi longius procurrenti, & subinde fornicatæ, ut inter ipsam & parietem transiri poßit, atque adeo etiam loculus instar cellulæ excavatus haberi: nomen autem fortasse derivatur a Latino distinere.
Annot. g adde — nihil ultra quatuor pedes in longitudine habentem; altitudine vero, staturam hominis.
Pag. 364 col. 2 lin. 10 — notæ ad verbum Sanguinis, itemque in margine, omissam a typotheta litteram b.
Pag. 365 Annot. b — adde — Mabilio qui ex Ms. Colbertino, Unguinis, non Sanguinis legit, in Præfat, ad Acta seculi 1 num. 97 & seqq. ostendit, Vnctionem infirmorum Viatico dando præmitti solitam, eumque ordinem primum immutatum seculo 13, cum stulta invaluisset opinio, semel inunctis, si convalescerent, esse nefas ad debitum conjugale reverti. Idem Mabilio, ad paulo post sequentia, observat; Monachis in Anglia tunc fuisse potestatem hereditates adeundi.
Pag. 366 Annot. a sic incipe — Malmesburiensis, qui lib. 2 cap. 7 intium Edmundi adscripserat an. 940, ibidem de eodem ita scribit.
Pag. 367 col. 2 lin. 2 ad hæc verba — Patrem c vitæ suæ Dunstanum — adde litt. c in margine: & in Annotatis scribe —
c Malmesburiensis lib. 2 cap. 7. Ipse sanctorum pedibus acclivis, Deo & B. Dunstano vitam devoverat; cujus monitis tortiones crebras corporis patienter ferre, orationes continuare, prorsus palatium suum gymnasium virtutum facere: obiit autem Edgarus Rex anno 935.
Pag. 368 num. 3 lin. 16 post videbatur adde Asteriscum *, & pag. 369 ante c scribe.
* Addit hic Osbertus n. 21. Inter hujusmodi opera accidit, ut ipse quodam die officinas monasterii, sociato sibi uno ex monachis suis circuiret, & quid in unaquaque domo ad supplendas Fratrum necessitates haberetur, diligenti cura perspiceret. Quo facto ad claustrū iter reflectens, ac juxta oratorium transiens, repente audivit vocem de cælo sonantem, & Fratrem qui cum eo ibat ex nomine hoc modo vocantem; Veni, Elffi, veni, veni. Illico Dunstanus, rem intelligens; Eia Frater, ait, audisti quo vocaris? Præpara ergo te, quatenus conversatione illa unde appellaris, quando hinc migraveris, dignus habearis: nam pro certo noveris, quod in hac vita non diu manebis. Quæ viri verba velox Fratris obitus, qui cito post accidit, declaravit esse vera. In ipso itaque loco, in quo vocem de cælo Dunstanus audivit, oratorium in modum turris, non multum porrectæ sublimitatis, ædificavit; & illud sub patrocinio B. Joannis Baptistæ fecit consecrari.
Pag. 370 col. 1 lin. ult. sacris Pontificalibus adde *, & pag. 371 post c addȩ.
* Mox appellat candidam Stolam Apostolatus, & intelligit Pallium Archiepiscopale: Mabilio autem pag. 658 producit ex Membraneo Codice Bullam Ioannis XII, suum Dunstano Primatum confirmantis, sicut B. Augustinum ejusque successores Pontifices habuisse dignoscitur; Pallium quoque eidem concedentis: ipsa dicitur scripta in mense Octobri, Indictione IV, die XI Kalend. Octobris, anno duodecimo summi Pontificis Joannis: ubi videtur scribendum fuisse anno VI Duodecimi summi Pontificis Joannis, & pro Indictione IV, notanda V, recens scilicet inchata, cum solum mense Iulio præcedenti, currente adhuc Indictione IV anni 961, obierit S. Odo, uti ad Vitam ejus 4 Iulii dicetur.
Pag. 374 Annot. c adde — Noverca autem S. Eduardi fuit Elfreda; quam Malmesburiensis lib. 2 cap. 8 ait ædificasse monasterium Sanctæ Crucis, compunctam privigni sui Eduardi nece indigna, cujus ipsa conscia & auctor fuit: Bromtonus vero ait, quod S. Dunstanus, ante suam mortem, Reginam absolverit: quæ postea cunctis diebus vitæ suæ in castitate vivens, vitam in Domino feliciter finivit.
Pag. 376 in fine num. 60 scribe litteram g — Ibid. Annot. a sic lege — Imo sexagesimo quarto, si (ut supra dictum) natus est anno Æthelstani Regis 1 Christi 924. Similiter pro anno Patriarchatus trigesimo tertio, lege trigesimum septimum, anno 961 inchoatum, deinde ad alia Annotata adde.
g In Ms Thuano-Colbertino, apud Mabilionem, insuper habentur hi versus
Justus homo, nudus vitio, sedes subit almas,
Ex quibus expulsam se dolet atra cohors.
Iste, polum petit; illa, rogum Stygis: ardua, moles
Deserit; atque levis gleba, natare solet.
Mansio diversa, diversaque præmia; quantum
Ortus solaris distat ab Occiduis.
Imperat huic Agnus, circumdatus agmine læto;
Illi cum prava Pluto cohorte præest.
Uritur illa gelu, nive, grandine perpetuali:
Vernos ista dies mansio semper habet.
Hæc generosa Duce, jucundo Cive decora,
Carmine festiva, pace quieta jugi.
Tu venerande, piis mixtus, Dunstane, catervis,
Exerces hilares hac regione jocos.
Quanti sis meriti plebs indicat Astricolarum,
Quæ famulata tuam duxit ad astra animam.
Pag. 381 Annot. e sic lege — Quæ hic adjungit Osbertus, & Surius stylo mutato dedit, infra commodius dabuntur genuino stylo — tum reliquam columnam & sequentem expunge.
Pag. 382 num. 18, lin. 3 ad infirmabatur adde*, etiam in margine.
Pag. 383 Annot. f adde — Osbertus ait quod idem Odo promisit fratri suo Regi copiosam pecuniam, eo pacto, ut sibi liceret movere quasdam calumnias, super terras & consuetudines Ecclesiæ Cantuariensis; & inde adversus Landfrancum, pro more ac legibus terræ, placita inire. Cui cum Rex acquievisset, ille, de cunctis Comitatibus totius Angliæ, prudentiores & juxta usus ac leges Regni doctiores viros, Cantuariam statuto die fecit venire; præcipiens illis, ut nihil hæsitantes, se tutore, armarentur ad impugnandam libertatem prædictæ Ecclesiæ.
* Osbertus addit: Decumbebat autem in villa sua, quæ Ealdintune appellatur.
Pag. 385 expunge Annotationem a col. 2, pro eaque hanc substitue.
a In Ms Thuano-Colbertino, apud Mabilionem, adduntur hi versus:
Quem genus insignit, virtus attollere certat,
Huic dare nostra cohors munera laudis habet.
Dunstanus, Pater eximius, venerandus in orbe;
Post hiemes, veris tempora læta subit.
Quibus videtur festum, verno-tempore recurrens, commendari.
ALIVS LIBER
MIRACULORUM S. DUNSTANI.
Ex Ms. nostro & editione Mabilionis.
Dunstanus, ex Abbate Glastoniensi Episcopus Wigorniensis & Lundinensis, dein Archiepiscopus Cantuariensis in Anglia (S.)
BHL Number: 2347
AUCTORE OSBERTO.
[1] Nonnulla quæ de vita B. Dunstani vitæque decessu, aut scripto, aut ab iis qui ab ejus tempore usque ad nos per successus ætatum fluxere accepimus, in quantum Deus, illius intervenientibus meritis, concedere dignatus est, succincte digessimus. Nihilo ergo minus succincte digerere placuit, quæ vel ad sacratissimum corpus ejus, vel ad beatam memoriam beati nominis ejus, partim scripto, partim veracium virorum relatu, partim proprio visu gesta didicimus.
[2] Cæcus quidem prope civitatem Cantuariam habitabat, &c. quæ satis est ex Osberno habuisse, & posse apud Surium, mutato licet stylo, legi. Quo autem facilius cetera comparari inter se poßint ab eo qui voluerit; placet Surianorum Capitum numeros, Mabilionis exemplo, retinere; &, ubi illi deficiunt, prosequi.
[3] [Sancti adventas ad Vigiliam festi sui indicatur Abbati.] Alio tempore Abbas [cœnobii S. Augustini Scollandus] in vigilia festivitatis ejusdem nobilissimi Patris, forte in viridario suo vespertina hora sedebat. Dum itaque considentibus fabularetur in ecclesia Dei Salvatoris, in qua quiescit venerabile corpus ipsius beati Sacerdotis, ad nocturnas vigilias omnes campanre pro usu loci simul pulsare cœpere. Tunc Abbas, erectis ad cælum oculis, vidit ingentem splendorem inde super ecclesiam ipsam descendere, eamque de superioribus penetrare. Quo viso, & suis qui hoc secum videre merebantut ostenso, pio affectu suspirans, ait: Vere pius Pater Dunstanus jam ad suam festivitatem vadit, interesse volens obsequio, quod sui filii hac in nocte Deo & sibi exhibituri sunt. Quod ita, sicut dixerat, actum esse, experti sunt Fratres, qui ipsi festo meruerunt interesse: nam ex dulci sanctoque affectu, quo in Deum & famulum ejus jucundati sunt, sanctam præsentiam ejus sibi adesse persenserunt.
[4] Quid vero circa juvenem quemdam, Egelwordum nomine, [Diaconus, inter sacra a dæmone arreptus,] in ipso monasterio gestum sit, istis annectere cordi fuit. Juvenis idem ejusdem monasterii Monachus erat, & una dierum vocatus ad Missam Lanfranci Archiepiscopi, Euangelium legerat. Hic, cum dicta Oratione dominica patenam Pontifici ex more offerret, vidit coram se quosdam teterrimos & horridos malignorum spirituum vultus: ad quorum aspectum nimio pavore perterritus, Antistitem, inter manus sacra tenentem, utrisque brachiis strictim amplectitur, horrido clamore vociferans ac dicens: Christus vincit, Christus regnat, Christus imperat. Conterriti sunt omnes qui aderant, & arreptum juvenem Milites de ecclesia in Pontificis cameram rapiunt; postque Fratribus in Capitulo adunatis Lanfrancus Pater ingreditur; & juvenis, jam dæmone plenus, a pluribus fortissimis viris constrictus in medium ducitur. Prout petebat negotii tenor, conseritur sermo de illo, & fit oratio communis pro eo. Mox sano sensui (ut dabatur intelligi) redditus, ac demum pro agendis gratiis sepulcro Patris Dunstani ab Archiepiscopo & Conventu præsentatus, tota die illa inter Fratres mansit, quasi nihil vesaniæ passus. Lætantur Fratres in hoc; & lætitia, futuri mœroris prænuntia, modum excessit. Jam dies in vesperam declinabat, & horam Completorii Monachi in choro psallebant. Tunc ille, stationis suæ subito loco relicto, ad Priorem ecclesiæ, [Henrico Priori insultat,] Henricum nomine, cucurrit, & impetu facto manus illi injicere voluit. At ille, porrectis contra brachiis, patientis manus arripuit, strinxit; ac in dormitorium ducto, noctem illam ante lectum ejus residens, insomnem super eo sollicitus duxit. Tunc subito, circa mediæ noctis silentia, rupit silentium Fratrum; ac in immoderatos clamores erumpens, confusis vocibus omnia inquietabat. Turbati Fratres, nec tam grave malum diu ferre valentes, lectis exiliunt, furiosum arripiunt, & ad tumbam Confessoris Christi Dunstani, omnimodo reluctantem, coactis viribus pertrahunt. Furit ibi sicut primo, & in Christum ac famulum ejus horrendas blasphemias jactitat; nec ab eis destitit, donec sequens dies illuxit. Nil ergo remedii consecutus, mane fertur in domum infirmorum; ubi per multos dies adstrictus loris & funibus, miserabili cruciati torquebatur. [inconfessos denuntiat,] Inter quæ contingebat quodam mirabili modo, ut cum quidam ad eum accederent, illico si quid gravis peccati, de quo necdum confessi erant, in cordis secreto habebant, detegeret; & illos sibi in pœnis perpetuis socios fore futuros, gaudens & hilaris pronuntiaret. Ex hoc dum nonnulli gravem contumeliam incurrissent, ipsi semetipsos graviter erubescentes, remedium sibi puræ Confessionis adhibuere. Confessi ergo, & pœnitentia cum absolutione peccatorum a Præsidente suscepta, iterum se præsentaverunt dæmonioso: quos ille ex transverso intuens, nec eos sicut primo cognoverat recognoscens; qui fuerint, unde venerint, quo lavacro loti tam subitam purgationem meruerint, quidve rei contigerit quod suam societatem sic cito alterati amiserint, furibundus, spumans, & ejulans mirabatur. Et hæc quidem, ut re ipsa clarum fuit, Christus provida suæ miserationis dispensatione faciebat, propter Monachos ipsius ecclesiæ; in istis videlicet eos ad correctiorem a vitam crudiens, quos a tempore Danorum, qui B. Elfegum occiderunt, cessante disciplina, in seculari videbat conversatione, ultra quam debebant, jacere. Inter hæc, proficiente novo opere cœptæ ecclesiæ, res exegit residuum vetusti operis, [in translatione S. Dunstani dirius vexatur,] ubi memorata Sanctorum corpora erant locata, subverti. Parato igitur refectorio Fratrum, ad divinum Officium inibi celebrandum, omnes cum festiva processione illuc a veteri ecclesia perreximus, præferentes cum honore & reverentia gloriosos ac dulcissimos patres nostros, Dunstanum atque Elfegum. Et ecce dæmoniosus ille, toto corpore fortissimis funibus lecto strictim colligatus, a multis delatus est, & e regione ostii, per quod Sancti inferri debebant, cum lecto depositus: quos ipse eminus intuens, horrido clamore infremuit, & (quod dictu fortassis alicui incredibile videbitur) cum lecto exiliens erexit se, fugere volens præsentiam Sanctorum quos horrebat. Sed illatis Sanctis intra domum, illatus est & ipse, ac positus in medio eorum. Erat itaque infelicem miseriam videre. Jacebat captivus, in lecto supinus, undique constrictus, nec in se sui juris quidquam habens. Cernebatur dæmon, qui eum possidebat, in ventre ejus hac & illac discurrendo vagari: ut putares illum modo per os, modo per inferiores partes corporis fugam parare. Quibusdam vero qui circumstabant manus ad discursum inimici protendentibus, & quod in modum parvuli cati discurreret Francigena lingua dicentibus; ille contra, qui linguæ ipsius omnimodis inscius erat, subridens, eadem lingua similiter, verbo diminutivo consonanter respondebat, dicens; Non ut catus, sed ut catellus. Interim hora refectionis advenit. Manducante ergo Conventu remansit unus ex senioribus, Elfewinus nomine, cum patiente Dominū obsecrans. Hic ab infantia sua B. Dunstano dulci quadam & officiosa dilectione semper solebat adhærere, [& imposita sibi ejus Cruce Pontificali liberatur.] ac pro posse suo in ejus obsequio assiduus existere: qui miseratus jacentis infelicitatem, & non parum confisus de B. Dunstani pietate, constantior, Crucem, quam ipse Pater in corpore degens coram se more summi Pontificis ferri faciebat, accepit; eamque super dæmoniacum posuit, devota mente, lacrymosa voce clamans & dicens; Care Domine, sancte Dunstane, miserere. Mirabile dictu! Illico fugato dæmone æger, levatis pie sursum oculis, & perfusus lacrymis, ait; Gratias tibi ago, piissime Pater; gratias & tibi, carissime Frater; quia tuis meritis, sanctissime Domine; & tua, Frater, caritativa intercessione, hostis qui me vexabat discessit, perterritus diutius manere non potuit. Quod Monachus audiens, gaudio gavisus est magno; & persolutis debitis gratiis pro Dunstano, vincula quibus erat irretitus absolvit. Cum itaque Fratres, post refectionem, illo intrassent; &, quem furiosum reliquerant, leni sopore quiescentem reperissent; obstupefacti, immensas Deo & ejus servo Dunstano gratias intimo corde persolverunt. Mansit ergo post hæc inter Fratres per multos annos ab illa infirmitate sanus & incolumis; expletoque cursu vitæ præsentis, sancto fine quievit. [Monachorū conversio inde secuta.] Quantum autem percussio istius valuerit ad correctionem eorum, qui in ipso monasterio Monachi erant, facile est videre omnibus, qui, unde, ad quid Ordo Monachicus ab eo tempore illic profecerit, sciunt. Sciunt quippe, quia qui prius in omni gloria mundi, auro videlicet, argento, variis vestibus ac decoris, cum pretiosis lectisterniis (ut diversa musici generis instrumenta, quibus sæpe oblectabantur, & equos & canes & accipitres, cum quibus nonnumquam spatiatum ibant, taceam) more Comitum potius quam Monachorum vitam agebant; hoc flagello, cooperante misericordia Christi, & sagacitate boni Patris Lanfranci Archiepiscopi ad id provecti sunt, ut omnibus illis abrenuntiarent; ac in veram Monachorum religionem transeuntes, cuncta quasi stercora reputarent. Et nos quidem, qui qualiter ea tempestate res agebantur novimus, indubitanter fatemur; quia nequaquam processisset tam subita & salubris rerum mutatio, si præ oculis non fuisset ostensa crudelis illa & quæ cunctos terruerat sæva examinatio.
[20] Inter hæc jam monachica religione in ecclesia Salvatoris Christi quoque fundata, [Monachus apostatare volens,] circumquaque boni Clerici cœperunt illuc ad conversionē venire, & Monachi fieri: quos inter Eadwardus quidam nomine, vir in scientia litterarum strenuus, & Lundoniæ civitatis Archidiaconus, veniens honorifice susceptus ad Ordinem est. Qui novo conversionis suæ tempore, religiosæ vitæ in suis moribus indicia præferens, post annum quo Monachus factus est, Secretarii b officio functus est: in quo officio constitutus, dum aliquantum majori libertate ceteris potiretur, cœpit a religione paullatim tepescere, & in quibusdam negligentius agere. Cum igitur ab iis, qui eo scientia & ordine videbantur inferiores, modo privatim, modo publice corriperetur, moleste ferebat; & quam prius amaverat religionem, fastidiebat. Quid plura? proponit animo de Monasterio fugere. Quæ itaque fugitivis necessaria sunt, sibimet & cuidam juveni, quem fugæ suæ socium adsciverat, de rebus ecclesiæ parat. Jam noctem fugæ destinatam dies præibat, & Fratres meridiana hora in lectis pausabant: ille vero in Oratorio, quasi pro suo officio vigilans, de hoc quod se facturum cogitarat, animo fluctuabat: statuit tamen penes se, præter licentiam Patris Dunstani, se discessurum minime fore. Itaque ad tumbam ejus sese confert; & stratus pavimento, querula voce, illos & illos injuriarum sibi illatarum accusat, atque ut sua benedictione propositum iter ejus comitetur obsecrat, pollicens quocumque pertingeret ipsius sese futurum. Deinde ecclesiam exiturus post chorum venit, [a B. Dunstano impeditur:] ibique Monachum quemdam, reverendi vultus decore conspicuum, super se vividos oculorum radios dirigentem, virga quam manu tenebat se sustentantem, stantem invenit. Quo viso, nec quis esset ullatenus agnito, expavit; eoque relicto, quo disposuerat, pergere voluit. At ille opposita virga sciscitatus est: Quo vadis? Ille, sciens moris non esse Monachos in Oratorio loqui, digitis innuit, ipsum ibi nequaquam loqui debere. Cui Monachus: Si loquor, nihil ad te; sed tu, ad ea quæ interrogo, mihi responde. Dic, quo vadis? Dare, ait, operam iis quæ mea intersunt. Respondit: Nihil est: redi magis ad sepulcrum ubi modo fuisti, & mutata voluntate tua intentius ora. Stupefactus ille reversus est ad tumbam sancti viri, modum primæ orationis oratione secunda non mutans. Inde rediens, & Monachum ubi primo habuit obvium habens, secundo quo tenderet ab eo requisitus est. Ille animosior factus, quid hoc ad eum? paullulum dure interrogavit. Multum inquit ad me: quod &, si tu te nō correxeris, in proximo experiere: sed nunc vel secundo admonitus redi, muta mentem, muta precem. Cumque ille potius transire, quam redire conaretur; is qui Monachus videbatur, virgam contra vibrando erexit, atque ad requiem Sancti illum reverti coëgit. Grandi ergo pavore percussus incumbit precibus, quibus jam incubuerat duabus vicibus. Post hæc ad locum rediens, sed virum minime reperiens, jam se bene fecisse ratus est; & ad ostium, quo claustrum intratur, properavit: ubi virum, turbato vultu contra se stantem, & quo iret solito interrogantem offendens; turbato & ipse spiritu, quis ille, vel cujus potestatis esset, qui eum tanta auctoritate constringeret, [& propter pertinaciam castigatur] inquisivit. Ait: Quæris, quis? audi. Ego, ego nimirum sum Dunstanus, provisor & proprius Archiepiscopus loci istius, amator atque adjutor omnium illorum, qui vere filii sunt ecclesiæ istius. Sed tu voluntate perversa vis, contra morem filiorum bonorum, deserere ecclesiam matrem tuam, vis deserere Deum patrem tuum, & ad id peragendum petis suffragium meum. Stulta cogitasti, dum in iis me tibi suffragaturum existimasti: nec enim tali via perveni ad Deum. At semel monui, & secundo, quatenus te corrigeres, & noluisti: nunc igitur scias, quia mea licentia numquam hinc exibis, sed velis nolis hic remanebis, hic morieris. Propterea tamen quod monētem exaudire contempsisti, in pœna tua ecce probabis quod non bene fecisti. Quibus dictis virgam levavit, & eum tertio acriter percussum in terram prostravit, & disparuit. Remansit igitur Frater graviter debilitatus, & demum a Fratribus in domum est infirmorum delatus. Facta sunt hæc inter duas festivitates Assumptionis & Nativitatis S. Mariæ. Fuit igitur in infirmitate quotidie proficiens, & semper sequenti die præcedente deterius habens: quæ infirmitas talis erat, ut qualitas ejus dignosci a nemine posset, nec ipse ulli volebat exponere unde processisset. Tandem languor vitalia subiit, [atque ad mortem ægrotat:] & morti propinquus Inunctionem & Communionem corporis Christi suscepit. Illuxit dies festivitatis S. Martini: & ille, juxta quod putabatur, in suprema hora constitutus, ad terram super cilicium positus est. Accurrentes Fratres septem Psalmos pœnitentiales & Letanias pro obitu ejus ex more decantabant. Igitur in Letaniis cum dicerent, S. Dunstane intercede pro anima ejus, & id ipsum, pro spe subventionis, quam in ipso dulcius habent, iterarent; cœpit æger pene defunctus respirare, & in circumstantes pio intuitu oculos dirigere. Incurvavimus nos qui propinquiores stabamus ad illum, volentes nosse quid vellet. At ille: Ponite me, quȩso, inquit, super lectum nostrum, quia modo mori non possum: quod & factum est. Deinde accersito Henrico Priore, cujus supra meminimus, ei rem totam, [non tamen nisi confessus mori potest.] sicut eam retulimus, ex ordine pandit; ac pro mala voluntate, quam habuerat, discedendi a Monasterio, pœnitentiam egit, absolutionē ac veniam petiit: asseruit quoque se nullatenus mori posse, donec & rem eatenus cunctis incognitam denudasset, & remedio pœnitentiæ reatus sui potitus fuisset. Quod Prior audiens, admiratus misericordiam Dei est, & pœnitentia morienti injuncta, de peccato quod fuerat confessus eum absoluit. Tunc ille mente exhilaratus, & quod nihil peccati, unde confessionem pœnitentiamque non fecerit, in se cognosceret, Deo gratias agens, quatenus sibi jam de corpore liceret egredi, postulavit. Ad quod Prior ait: Proficiscere cum benedictione Dei omnipotentis, comitetur iter tuum beatus & pius Pater Dunstanus, & suscipiat te in regnum suum filius Dei Dominus noster Jesus-Christus. In his verbis, antequam lecto deponi posset, emisit spiritum. Cum igitur in Conventu Fratrum ecclesiæ ipse Prior hæc omnia seriatim enarrasset, juvenis, quem fugæ (ut diximus) sibi socium Eadwardus delegerat, surrexit; & humi stratus, lacrymisque perfusus, se in fuga quidem homini consensisse, sed quod tali modo a Patre Dunstano retentus fuerit, illuc usque nescisse, confessus est.
[21] Alius quidam, ipsius ecclesiæ Monachus, nomine Egelwinus, cupiens ire Jerusalem, [Alius in reditu e locis sacris a militibus vindicatur] accepta licentia ab Archiepiscopo & Fratribus, profectus est; commendans se, & pollicens B. Dunstano, quia si iter suum prosperaret, pallium unum, quam melius posset, rediēs ei deferret. Hoc siquidem quod nunc scribo, factum fuit eo tempore, quo Monachi Cantuarienses, ut habita superius mentio est, magis more Comitum, quam pauperum & proprii nihil habentium Monachorum, vitam agebant. Profectus ergo Frater, ut dixi, prosperrimo itinere pervenit ad sepulcrum Domini; & inde rediens per Constantinopolim, emit ibi quod B. Dunstano deferret pallium unum, pretiosum valde & pulcrum: qui ubi pertransita Apulia & Roma venit in Longobardiam, obviavit expeditioni c Imperatoris: quem plures honorati viri de exercitu cum honore & seculi pompa proficisci conspicientes, & magnum aliquem esse conjectantes, humiliter salutatum benedicere sibi postulavere. Verum cum inter ultimos & ignavos multitudinis homines devenisset; ipsi, considerantes mulam viri, diversis sarcinis digniter oneratam, rati sunt eum magna & multa pretiosa portare. [servata mula quæ pallium Sancto emptum ferebat.] Monachum igitur cum sociis viæ dimittentes, mulam invadunt, rapiunt, abducunt: at ille, utpote in aliena patria, metuens ne plura perderet, si eos insequens sua repeteret, substitit; & intuens bestiam cum suis rebus longius abductam, vehementer indoluit. Occurrit interim animo, quid de ecclesia sua exiens promiserit S. Dunstano. Descenso igitur animali cui insidebat, terræ procumbit; Dunstanum, ne pallium suum quod asportabatur perderet, precatur & obsecrat. Mirabile dictu! Necdum precem finierat, & ecce mula, inter manus abducentium se, cœpit quasi insanire; ore & pedibus, in eos qui sese tenebant, mordendo & feriendo desævire. Cumque illi eam exonerare, & sic a se dimittere voluissent; illa rejectis pedibus hunc & illum graviter lædens, quæ credita susceperat integra conservabat; tandem de manibus illorum rupto fræno elapsa, rapidissimo cursu post Dominum suum cucurrit, semper subsiliens, & se ab insectantibus fortiter defendens: quod Monachus eminus intuens, exhilaratus est; receptoque animali, cum omnibus rebus suis, patriam lætus revisit; ac patri Dunstano pallium, quod promiserat, obtulit.
[22] [Alia miracula perstringuntur.] Quid faciam, si cuncta, quæ de isto gloriosissimo Patre hoc tempore mira narrantur, describere velim? prius mihi tempus quam materia scribendi deficiet. Omissis igitur multis, in quorum silentio scio me nonnullos offensurum, duo tantum, quæ nuper acciderunt, & celebri fama feruntur, brevi referam, sicque cœpto operi finem imponam. Illud tamen, quod homunculo cuidam, Lamberto nomine, qui in camera venerabilis Anselmi, successoris gloriosi Lanfranci Archiepiscopi, ministrare solebat, oculos quos ferme amiserat reddidit; & item, quod uni Clerico, Capellano ejusdem Anselmi, nomine & natione Normanno, equum, quem pestis, quam d camoriam vocant, ad mortem fere afflixerat, incolumem restituit, & plura hujusmodi, in numero miraculorum tanti Patris hac vice computare minimum judicavi. Unum igitur de duobus quæ spopondi me relaturum, hoc est.
[28] Planeta, qua ipse Pater Dunstanus inter Missas frequenter fuerat usus, in Abbatia B. Petri, quæ in Occidentali parte Lundoniæ sita est, [S. Dunstani planetam ornans mulier sanatur.] absque ullo auri apparatu existens habebatur. Matrona vero quædam Lundoniensis, gravi infirmitate detenta, sanitatem se amplius recuperaturam nulla ratione credebat. Huic, sicut putabatur, jam & extemplo moririturæ, per visum vir Dei Dunstanus apparuit, sciscitans utrum ab illa infirmitate convalescere vellet: qua, Et maxime quidem, respondente; intulit: Tolle aurifrigium, quod in arca tua reconditum habes, & pone illud in Casula mea, quæ habetur apud Westmonasterium, & convalesces. At illa, mox facto mane, misit, & Casulam deferri fecit: quam deosculans, & aurifrigio, sicut erat admonita, perornans, illico integerrime convaluit, & deinde pluribus annis incolumis vixit. In quo illud quoque admirationi nonnullis fuit, quoniam idem aurifrigium Planetæ appositum, nec majus, nec minus inventum est, quam vestis ipsius mensura petebat.
[23] Aliud sponsionis meæ miraculum, in Glawor næ e civitatis provincia, ab eodem Sancto nuperrime factum accepimus. Instabat beata solennitas ipsius beati famuli Dei, [Festi ejus violator punitur unus] quæ pro depositione ejus colitur XIIII Kalendas Junii. Est autem in præfata provincia villula quædam, Sarprintune dicta; & in ea ecclesia non adeo magna, in honorem B. Dunstani antiquitus consecrata. Dominico igitur die, ipsam solennitatem præcedente, indixit parochianis suis plebejus Presbyter imminens festum celebrare, & ab omni opere manuum, sicut in Dominico die, vacare: quod præceptum unus rusticorum nihili pendens, junctis bobus, summo mane festivitatis, agrum suum colere cœpit. Arguentibus autem illum pro audacia notis suis, subsannando respondens ait: Quid? pro Dunstano de Sarprintune ego culturam meam intermitterem? stulta opinati estis, cum hoc vos mihi persuasuros æstimastis. Adhuc verba sub lingua volvebat, & ecce unus oculus ei de capite in terram decidens, dedit ei intelligere, quod, in laborando terram die illa, non bene faciebat. Una quoque ex vaccis, quæ juxta aratrum vacua ibat, eodem momento vesania capta, super boves efferata est, ita ut eorum nonnullos perderet, si concurrentis multitudinis manibus non statim interfecta fuisset f.
[24] Sequenti anno, ipso die festivitatis ejusdem, apud Burgum, [& alter.] scindebant simul campum unum aratra septem. Igitur inter arandum, unus eorum qui bobus præerat, aratro sedens, sibi quietem ac bobus præstabat. Et ecce cum nihil sinistri suspicaretur, de loco quietis, nescit a quo, rapitur, & sursum seipso celsius jacitur, indeque rursum ad terram eliditur: boves, sub ipso aratro juncti, fractis jugis, vesani dissiliunt, silvas & devia petunt: par fuga, dispersio eadem alios juxta arantes boves involvit: boum, qui dispersi sunt, quidam cum difficultate reperti, & quidam sunt fluminis profunditate submersi. Hæc duo de bobus arantibus acta, ea consideratione sub uno posuimus, quod & similia pro quadam parte existunt, & pro ostendenda reverentia tantæ diei, licet evoluto anno una die facta sunt.
[25] Hinc jam expleto promisso, debitum finem oratio postulat: [Atque hic finiens Auctor,] & nos quidem illum ecce hic ponimus licet de tanto Patre jugiter loqui dulce habeamus. Quod tamen ea considerationis ratione nos facere accipiatur, ut nemo nos mendacio arguat, si his, quæ digessimus, Pater idem suæ miserationis opera aliqua adjecerit; & ea, si vita comes fuerit, descripserimus. Scimus etenim quia pietatis suæ abundantiam nulli, eam ex corde quærenti, novit non exhibere.
[26] De baculo interim illius, quem, sicut longe supra narravimus g, dente B. Andreæ Apostoli insignivit, hoc paucis dicendum existimavi: [indicat multitudinem curatorum ex lotione baculi S. Dunstani.] quod ex aqua, unde idem baculus abluitur, multa solent febricitantibus & aliis modis infirmantibus sanitatum beneficia præstari. Ex quibus quamvis plurimos, quos sanatos certissime scio, possim nominatim in medium proferre, ea tamen re eos cum ceteris silentio premo, quoniam res ita evidens est & usitata, ut plus nonnumquam mirabile videatur, cum aliquis, eadem aqua in potum sumpta, ab infirmitate non sanatur. Quapropter vas unum, in quo de ipsa aqua assidue servatur, in ecclesia Salvatoris Cantuariæ habetur: videlicet ne hi qui ea indigent, aliqua mora vel incommodo ab adipiscenda sanitate præpediantur. Nam fere quotidie illuc pro ea a pluribus curritur, & certa medicina ægrotantibus inde defertur. Pro his igitur & omnibus beneficiis tuis, sit tibi, piissime omnipotens Deus, laus & gratiarum actio; & super populum tuum, cui tantum dedisti Patronum, sit tibi precamur tua semper larga benedictio; qui unus in trinitate, & trinus in unitate vivis, regnas, & gloriaris Deus, per infinita secula seculorum. Amen.
ANNOTATA.
a De Monachis Cantuariensibus dicit Malmesburiensis in Lanfranco, quod, sicut omnes tunc temporis in Anglia, secularibus haud absimiles erant, nisi quod pudicitiam non facile proderent: Lanfrancum autem effecisse ait, ut essent, ampliori quam usquam Angliæ numero, & religione Cluniacensibus non impares.
b Secretarium, inquit Mabilio, Ædituum seu Sacristam vocamus; nosque ad Consuetudines Cluniacenses remittit. Habentur hæ Tom. 4 Spicilegii Acheriani, cum præfixis librorum & capitum titulis, ubi nullus de Secretario vel Sacrista proprius.
c Fortaßis S. Henrici, cujus Italica expeditio in Calabriam, incidit in annum 1013: nam licet ante tempora Lanfranci, qui disciplinam monasticam restituit paulo post annum 1070, Conradus an. 1027, & Henricus an. 1046, Romæ coronati Imperatores, exercitus in Italiam duxerint; reverentia tamen Monacho transeunti a primoribus habita,illius Sancti Regis disciplinam magis sapit.
d Camoria, nec Spelmanno nec Cangio nota vox, haud facilem in Anglica lingua etymologiam habet; an vero ex veteri Britannica, cui Cam, Curvus, fuit, habere eam poßit, peritioribus divinandum relinquo.
e Glaworna nulla inter Anglicanas civitates nota est, nedum inter eas quæ Provinciæ seu Comitatui alicui nomen tribuat. Glamorgania, Cambricorum ad mare Comitatuum ultimus, nullam habet sui nominis civitatem: alias testatur Cambdenus, de illa agens, Cambrobritannis facile alternari M & W consonantes.
f Hactenus Mabilio ex suo Ms. Compendiensi: sed addit &c. in dubio relinquens, an ipsum fine mutilum acceperit. Codex noster progreditur etiam ad sequentia.
g Leguntur ista apud Surium lib. 1, cap. 21, & a nobis ad Vitam ab Osberno scriptam referuntur in Annot. b ad caput 6.
DE B. HUMILIANA.
Æmiliana seu Humiliana, vidua Florentiȩ tertii Ordinis S. Francisci (B.)
Pag. 386 num. 4 post lin. 13 — adde — : quod tamen intelligo, in ejus Bibliotheca, sæpius mortuo in alias aliasque ædes translata, non amplius reperiri; sed pro eo haberi antiquius aliud, cujus Titulus sic in Catalogo descriptus reperitur, Martyrologium Romanum emendatum per Georgium Antonium Vespuccium, Canonicum Florentinum, Florentiæ MCCCCXLVIIII.
Pag. 408 num. 1 lin. 13 — divinas — l. — non nisi divinas.
Ibid. num. 2 lin. antepen… supple ex Ms. diligentius inspecto — adhuc.
DE S. PETRO-CÆLESTINO.
Petrus, Cælestinus V, Summus Pontifex (S.)
Pag. 419 num. 1, lineas 8 ultimas post — Martyrologio Romano — sic muta — ubi sic ejus memoria recolenda olim præscribebatur, ex priori correctione Gregorii XIII. [in quo Bonifacii erga Sanctum duritia discrete dissimulatur:] Eodem die XIX Maji, S. Petri de Morono, qui ex Anachoreta summus Pontifex, dictus est Cælestinus quintus: * sed amore quietis abdicans se Pontificatu, laboribus & ærumnis pressus occubuit, multisque miraculis claruit. Verum quia horum verborum pars ultima, Successoris Bonifacii duritiem erga virum Sanctum notare videbatur; visum sequenti mox anno est ea sic mutare, Sed Pontificatu se abdicans, & in solitudine religiosam vitam agens, virtutibus & miraculis clarus migravit ad Dominum: quæ nunc primo loco jubentur legi, in recognitione anni 1674, postquam scilicet cultus ejus omnibus Romano Breviario utentibus præscriptus fuit, sub ritu Officii Semiduplicis, nunc Duplicis. Placuit scilicet Sancti in castro Fumonis custodiam, minime ipsi liberam, sed patienter toleratam, mitiori solitudinis vocabulo cohonestare, nequod forte scandalum ea crearet pusillis: eademque cum moderatione composita videtur Oratio propria, sub Missa interque Horas recitanda; Deus qui B. Petrum Cælestinum ad summi Pontificatus apicem sublimasti, quique illum humilitati postponere docuisti; concede propitius, ut ejus exemplo prospera mundi despicere, & ad promissa humilibus præmia pervenire feliciter mereamur. Agunt de eodem Wion, Dorganius, Menardus, Bucelinus, & alii in Fastis Benedictinis, ut Regulam S. Benedicti professo.
Pag. 449 col. 1 lin. 8, — Alphonso — l. — Petro.
Pag. 483 Annot. θ lin. 4 — audivis — l. — audivit.
Pag. 497 Annot. g lin. 7, — Bonificio — l. — Bonifacio.
Pag. 533 num. 149 subjunge — Et Franciscus le Maire Antiquit. Aurelian. parte 2 pag. 129, [uti & in Gallia.] agens de conventu Cælestinorum, anno MCCC donatorum Prioratu Ambertino diœcesis Aurelenianensis; ait apud eos unum ex dentibus ipsius sancti Fundatoris servari, cum duabus Albis, duabusque Planetis, quibus ille inter celebrandum uti fuerit solitus, jam inde ab anno MCCXCIV, utique jam Pontifex renuntiatus].
Pag. 536 num. 161 Denique Franciscus de Magistris, in libro de Statu Ecclesiæ Neapolitanæ pag. 281 describit nobis ecclesiam S. Petri, de Majella appellatam, quam anno MCCC ædificavit variisque prædiis locupletavit Joannes Pipinus de Barulo, Minervini Comes, Carolo II Regi dilectus atque ex paupere Notario ad alta elatus, cum sua industria expulisset Saracenos de Luceria Apuliæ ac de toto Regno: quæ ecclesia cum fuisset collapsa, anno MDVIII fuit per Nicolaum Anellum Imperatum refecta, & habet circiter quinquaginta Monachos de Ordine Cælestinorum: interque Reliquias ejus numerantur, Mitra, Stola, Manipulus, Sandalia, & cilicium S. Petri Cælestini, ac funis quo cingebatur nuda caro ipsius Sancti.
DE S. YVONE PRESB.
Yvo, Presbyter Trecorii, in Britannia Armorica (S.)
Pag. 537 num. 1 lin. 9 Clementis VII, — l. — Clementis VI.
Ibid. ad finem numeri — adde — Carnotensis aliæque nonnullæ in Gallia Ecclesiæ ejusdem S. Yvonis festum, sub ritu Semiduplicis agendum, differunt in XXI Maji, ut S. Petro-Cælestino locus suus relinquatur.
Pag. 538 col. 2 ante Summarium — adde —
[9] S. Yvonis commemoratio fuit Romano Martyrologio inserta jam inde a prima ejus recognitione, [Nomen inscriptum Rom. Martyrologio.] sedente Gregorio XIII, anno MDLXXXIIII, sub formula hactenus invariata: In Britannia minori S. Ivonis Presbyteri & Confessoris, qui pro Christi amore causas pupillorum, viduarum, & pauperum defendebat. Magna hæc, sed non præcipua laus ejus fuit; primamque illius in urbana luce claritatem complectuntur potius, quam postremam diuturnioremque in ruralis parochiæ cura sanctitatem, tanto majorem, quanto humiliorem, & iis quos dixi Ruralibus Parochis præcipue imitandam.
Pag. 541 post Annotata addatur.
TESTAMENTVM.
Ex Ms. Submissum ab Episcopo Trecorensi.
Yvo, Presbyter Trecorii, in Britannia Armorica (S.)
[21] Ego Yvo Helorii, Sacerdos indignus, servus Christi vilissimus, testando volo & concedo, ut Capella a me fundata, [Sanctus Capellam a se fundatam,] ad honorem D.N. Jesu Christi, B. Mariæ matris ejus, & B. Tugduali Confessoris sui, cum domo eidem adjacente, quam ædificavi de peculio meo quasi castrensi, in portione mea hereditaria, attingente mihi ex successione dicti Helorii patris mei, nec non & dictam portionem, una cum portione mea in hereditate materna eidem adjacente, sitas intra Minihium Beati Confessoris prædicti, quatenus [jus] & consuetudo dicti Minihii permittunt (non obstante statuto regali, municipali, vel principali consuetudine hac in parte, a quibus dictum Minihium dignoscitur esse immune) prædicto beatissimo Confessore impetrante, Domino sibi favente; quas in dotem alias assignavi, & adhuc assigno dictæ Capellæ, bonæ memoriæ Alano de Bruc Episcopo Trecorensi, tunc vivente, [& de licentia Episcopi Trecorensis dotatam,] & auctoritatem mihi præstante (qui prædictæ doti triginta libras, quas super Decimis quibusdam prædialibus de Quenquis mutuaverat, per litteras super hoc confectas cumulavit) prout nunc est, cum sua dote prædicta, & cum adjutorio bonorum, quæ pro remedio animarum suarum ad sustentationem dictæ Capellæ, & ministrorum ejus, pro cultu divino hinc in perpetuum celebrando, de bonis suis mobilibus & immobilibus, voluerint impertiri, quos in bonis spiritualibus ibidem faciendis assumo participes, in perpetuum perseveret; Et quod Episcopus Trecorensis, istius concessionis, prout ejus officio incumbit, contra omnes, cujuscumque conditionis existant, cognati vel extranei, pro honore speciali B.Tugduali, defensor existat: & quod augeat, si placet, de bonis dicti Sancti, unde cultores Dei, ab Episcopo dicto cultui ibidem deputandi, [heredem instituit.] possint & debeant sustentari. Bona insuper, si quæ post mortem mihi reperiantur (quod non spero, nisi fuerint libri aliqui ad animarum ædificationem) lego dictæ Capellæ, & ministris ejus; quos volo cum adjutoriis, quibus supra, ibidem personaliter residere. Deus huic concessioni faveat, & coadjutoribus vitam æternam concedat. Amen. Datum die Veneris, post festum Beati Petri ad vincula, anno Domini MCCXCVII. Et noverit fidelium universitas, quod dictam portionem in bonis prædictis, paterna & materna successione mihi attingentibus, teneo & possideo cum auctoritate bonæ memoriæ Episcopi dicti Trecorensis, mihi præstita nomine dictæ Capellæ ex causa dotis prædictæ, non meo proprio nomine, a tempore fundationis dictæ Capellæ, quæ fuit fundata anno Domino MCCXCIII: nulli tamen consanguinitatis meæ in suis possessionibus, per assignationem & detentionem hujusmodi, præjudiciare [intendo].
[22] Distat prædicta Capella, quarta dumtaxat leucæ parte a civitate. [Ad eam bis quotannis processio ducitur.] Ad eam quotannis (tam die XIX Maji, qui est Obitus; quam XXIX Octobris, qui est Elevationis) post Missam in Cathedrali decantatam, a quatuordecim Parochiis urbis ducitur solennißima Proceßio, cum Capite ipsius Sancti, innumero populo confluente; uti etiam pridie utriusque festi, quando idem Caput, post primas Vesperas, intra ipsam Cathedralem sub umbella circumgestatur. Per totum quoque decursum anni, a vicinis oppidis pagisque, prout cuique neceßitas aliqua publica ingruit, ad prædictam Capellam instituuntur Proceßiones, eo successu, ut populariter sic fusæ preces suum fere semper effectum consequantur, sicut ad nostrum Ludovicum Iobert anno 1684 prælaudatus Illustrißimus Episcopus scripsit.
Pag. 543 Annot. c. Troüard. — l. — Troarn.
Pag. 546 Annot. d lin. penult. Plessy — l. Plessis — & in fine — adde — Quod autem vulgo Plessis dicitur, loco non uno, id in vetustis instrumentis Plexitium scribebatur, & a recentioribus ignoranter corruptum Plesseium, Plexæum, Plessæum, & Plessiacum redditur.
Ibid. Annot. f lin. 4 Menehi — adde — in Testamento autem Minihii, quarta &c.
Pag. 544 num. 10 lin. 22 Clavo Brunelli — l — Clauso-Brunelli, & consequenter Pag. 546 Annot. i sic lege — Alberto ex vulgari, la rue de Clos-Bruneau, hodie S. Joannis de Bavaco dicta, ad cujus latus feudum est Clausum-Brunelli, quod olim viæ isti nomen dabat, spectatque ad jus Metropolitanæ Parisiensis. Idem Albertus ait, primam Sancti habitationem fuisse in via vulgo dicta, la rue au foarre, id est, via straminis.
Pag. 548 Annot. f adde — Ast medii ævi scriptores, Foderatum & Foderare scripserunt, vel contractim Fodrare ac Fodratum, unde & Fodratura.
Pag. 550 Annot. g — a part. — l — apart.
Pag. 558 Annot. d sic lege — Culcitra puncta, vulgo (per metathesim atque mutationem l. in r, satis usitatas in talibus) dicta Courte-pointe, quod sic pronuntiari longa Parisiis habitatione edoctus Cangius, mutatam vellet aliter a se scripta in Glossario. Videtur autem puncta dici &c.
Ibid. cap. 4 in Tit. — aßiduatas — l. — aßiduitas.
Pag. 567 Annot. h adde — & habet prope Parisios, juxta muros Regii Vincennensis parci, Prioratum atque ecclesiam sui nominis, mensæ Episcopali Parisinæ unitam.
Pag. 569 Annot. a adde — in veteribus chartis Vicinonia.
Annot. d adde — unde ecclesiæ ibidem, S. Joannis & S. Spiritus in Gravia.
Pag. 574 Annot. b S. Jagu… Vitam habere dicitur — lege — Vitam habet post tertiam editionem Alberti de Sanctis Armoricis, compositam a quodam Monacho Benedictino Landoüartensis cœnobii, cujus is Abbas fuit, ex ejusdem cœnobii vetustis Breviariis & Mss. aliis, quæ originalia mallemus accipere, danda in Supplemento ad diem 8 Februarii.
Pag. 573 num. 130 lin. 6 a fine — Leonarium — l — Leonorium — ac consequ. Pag. 574 Annot. c, S. Leonorius, Episcopus in Britannia minori, colitur I Iulii, & a Saussajo ad istum diem refertur in Supplemento Martyrologii Gallicani. Vitam ejus aliquam inveniri optarem.
Pag. 577 Annot. i — S. Cazou, est S. Cadocus, inquit Castellanus, & colitur XXIV Januarii, ubi nihil de eo Bollandus reperit, & discere plura cupio. Est autem fortaßis etiam ille Eremita Venetensis, cujus diem ignorans Saussajus ipsum inscripsit Appendici, sub nomine Caduodi, aitque quiescere in sui nominis Prioratu.
Annot. n adde — Gallis Roucin.
Ibid. Annot. i adde — Alii Amanȩum scribunt Latine, & Claudius Castellanus observat, nomen esse familiare Domui Albretensi.
Pag. 581 col. 1 ad finem num. 165 adde — Nescio autem an huc etiam referri non debeat, quod Rocchus Pirrbus Tomo 2 Siciliæ sacræ pag. 545, indicat in Drepanitana Vrbe, apud Presbyteros Oratorii S. Philippi Nerii, in D. Ioannis Baptistæ æde, anno MDCVII fundata, haberi Os D. Ivi Confessoris, qui ab urbe delectus est Tutelaris. Certe Ivum Confessorem nullum novimus, diversum a S. Yvone.
Pag. 599 Annot. a adde — & Mairrein, etiam hodie in usu est.
Pag. 616 de B. Augustino Novello num. 7 adde. — Interim ad Oliverium & Matthæum de Termes, quod attinet (sic enim ubique sine h scribitur) indicat mihi Claudius Castellanus, Levirum suum Marchionem de Termes contendere, quod ipsi nomen suum & genus traxerint ex Occitania, ubi hodieque superest Termes, antiquis Termini.
Pag. 622 col. 2 lin. 2 a fine — Veratos — l — Veneratos.
Pag. 627 de B. Andrea, scribe Piscariensi & Piscaria; sic enim ipse in loco Latine scriptum reperisse an. 1668, meminit Claudius Castellanus.
In Indice Onomastico Almutium, pellis dextralis — l — Canonicalis sinistro brachio imponi solita.
APPENDIX AD TOMUM QUINTUM MAII.
Mvtato consilio, de Chronologia Pontificia, decretoque eam non esse ante Tomum IV ac V dividendam, sed seorsim ab illis compingendam; voluißem sane Indices duos, Sanctorum & Chronologicum, initio cujusque Tomi poni solitos, ab hujus Tomi calce ad frontem reducere, nec a num. 169* & littera y, sed a num. 1* & littera a cœpisse signaturas Paginarum. Verum non erat hoc amplius integrum, uti nec necessarium visum fuit mutare Præfatiunculam, ante diem XX positam: pro qua neque nunc aliam substituo, futurum existimans, ut si aliquando fiat nova mensis hujus editio, alia plane instituatur divisio, totaque materia ad sex tomos reducatur; Præliminaribus tractatibus, qui id impedire forsitan poßent, ad Propylæum relatis, quod tali casu fieri Septizonium posset; quemadmodum facere cogitaveram, si Quarti Quintique tomi editio pati moram potuisset, quoadusque impressa fuisset Diatriba Henscheniana, de Tungrensibus ac Trajectensibus Episcopis; meaque de Mediolanensibus, quæ nunc septimo Iomo præfiguntur.
AD DIEM VIGESIMAM.
[Errata]
Pag. 169 col. 1 lin. 13 post S. Baudelium ponatur. S. Hilarius Episcopus Tolosanus in Gallia.
Pag.170* col. 2 ante S. Faustinum ponatur ex pag. 171 col. 1 Hilarius II Episcopus Tolosanus, & lin. 4 pro XXI Maji — scribatur — hoc die.
Ibid. de S. Faustino lin. penult. — memoratur. l. memoratus.
Pag.171* col. 1 ad dicta de Arnaldo Franco, adde — Interim in Fastis Arnoldinis, triginta Arnoldos vitæ Sanctitate conspicuos exhibentibus, & an. 1674 auctore Arnoldo Neelsbach Augustiniano vulgatis, inscribitur pro hac die B. Arnoldus sive Arnaldus de Nerach: quod ne cui mirum videatur, noto, Ald & Old, unde nomen componitur, diversa solum dialecto dici, & Latinæ ditioni senex respondere. Sed quomodo idem Auctor pro IX & XXX Iunii eodem trahat Arnulfos, sane non capio, cum diversa prosus sint nomina; nisi forte ambigua aut varia scriptio apud Auctores, fecit credibile veriori scriptione Arnoldos appellari quosdam, alibi scriptos Arnulfos. Sic qui Aventino in Annal. Bojorum lib. 5 vocatur Arnulfus, supplantato Henrico Otthonis I fratre occupator Bavariæ, Hundio in Metropoli Arnoldus scribitur.
Ibid. deleatur Hippolytus Galantinus Sacerdos: nec enim Sacerdos fuit, sed laicus; nec obiit 20 Maji, sed 20 Martii, — loco autem Hippolyti ponatur. —
Joannes Sancius Carmelita, Valentiæ in Hispania mortuus an. 1608 ut Beatus censetur in Acie bene ordinata Sanctorum ac Beatorum istius Ordinis, sæpe nobis jam allegata. Alagræus de Casanate Hispanus, in Paradiso Carmelitici decoris, satis habuit titulo Venerabilis uti, qui titulus etiam in Epitaphio legitur: & merito solus legitur, cum sanctior titulus impingere videatur in Vrbani VIII decreta.
DE S. PLAUTILLA MATRONA.
Plautilla, matrona Consularis Romæ (S.)
Pag. 172* adde —
Quod attinet ad titulum feminæ Consularis, tributum Plautillæ a Cardinali Baronio, si eo ipsa intelligatur alicujus Romani Consulis uxor fuisse, id nescio quo fundamento potuerit affirmari, dum nomen mariti ignoratur, nec ullus antiquorum allegatur, qui Consulatum geßisse dixerit. Consules tamen habuit fratres Flavium Sabinum & Flavium Clementem, Patrueles, sicut & ipsa, Domitiani Imperatoris: qui ambos, in ipso pene Consulatu quem dederat, interfici jußit; & posteriorem quidem titulo fidei Christianæ, uti dictum in Anamnesi ad primam partem Conatus Chronico-historici nostri. Sed forte aliud non voluit Auctor tituli istius Martyrologio inserendi, quam quod Plautilla fuerit innuptæ familiæ, Consules duos recensenti. Videtur autem etiam pertinuisse ipsa ad Plautiorum gentem, quæ anno Tiberii XXII, Christi XXVI, Vrbi Consulem dedit, Q. Plautium Plautinianum, Collegam Sexti Papinii Gallieni.
Pag.175* de S. Saturnina n. 4 lin. 4 — nulla ei — l — nulla vi.
Pag.176* n. 5 lin. 4 — dedicatum — l — dedicatam.
DE S. THALLELÆO M.
Thalalæus, M. Ægis in Cilicia (S.)
Asterius, M. Ægis in Cilicia (S.)
Alexander, M. Ægis in Cilicia (S.)
Pag. 185* num. 4 lin. 6 a fine Ἅγιου — l — Ἁγίου.
Pag. 193* in titulo Epitomes — Ludoviciani — adde — alias Claromontani — Sic enim pertinax sui juris usus adhuc sæpe dicere jubet, etiam eos ipsos qui titulum mutaverunt. Ita Versaliæ, quas Villam-novam-S. Ludovici dici placuerat; & Hospitale Invalidorum Parisiis, quod l'hostel de Mars novo nomine fuerat titulatum, numquam a vulgo impetrarunt, ut veterem nomenclaturam exuerent; & Retelia in Campania, quam Cardinalis Mazarinam dici a suo nomine voluit, ab ipsomet Duce Mazarino, nominis titulorumque herede, non aliter quam Retelia nuncupatur; ut mihi testantur, qui talibus studiose attendunt. Quare licet nomenclaturæ, a Claromontano Episcopo sumendo Collegio isti, vix ulla extiterit causa; sit autem maxima pro ea quæ a vero tandem fundatore Ludovico XIV sumenda suggeritur; excusandum tamen usum puto,
Quem penes arbitrium est & jus & norma loquendi.
Adde, quod nova appellatio nata sit confundere lectorem, gnarum quod Domus nostræ Professæ Parisiis ecclesia, Sancto Regi dicata, Ludoviciani nominis posseßione jam pridem gaudeat.
Pag. 194* Ante Commentarium de S. Baudelio ponatur.
DE S. HILARIO EP. TOLOS.
Hilarius Episcopus Tolosanus in Gallia (S.)
Sicut habetur ad diem XXI pag. 11 — sed num. 1 lin. 5 dele — ad hunc XXI Maji — Deinde num. 3 dele lineas 6, 7, 8, atque linea 11 post — propriorum dictæ Ecclesiæ — adde — Nihilominus in iis, quæ annis ab hinc quadraginta dixi haberi impressa, ipsi Officio prænotatur dies XXI Maji. Typographico id mendo factum putat Claudius Castellanus: habet enim ipse Breviarium Tolosanum vetustißimæ impreßionis, ubi ait festum prædictum adscribi, sicut Catellus & Ferrarius dicunt. Fortaßis mutare diem suasit celebrior S. Bernardini Senensis cultus, vel causa alia nobis ignota. Interim censeo veteri instituto adhærendum, donec certius constiterit, translatum omnino festum esse, & a die XXI, cui Hilarium etiam Henschenius adscripserat, retrahendum esse ad diem XX, ejus de ipso Commentariolum hunc.
[4] Saussajus, ab Officiis propriis novis veteribusque recedens, quoad personam Sancti, ad eumdem XX Maji profert &c. —
DE S. BAUDELIO MART.
Baudelius, Martyr Nemausi, in Gallia Narbonensi (S.)
Pag. 195* adde — 5 Parisiis quoque vicinæ parœciæ duæ sunt, a S. Baudelio vulgo S. Baudele nuncupatæ, una Novaliaci ad Matronam, vulgo Novilly sur Marne; altera Braiunii, vulgo Brou; & caput ejus esse ad S. Genovefam, a Monte dictam, significat nobis Claudius Castellanus. Idem juxta unam veterum Parisiensis urbis portarum, in via S. Antonii, aream seu forum esse docet, quæ S. Baudelii nomen ferat. De Capite interrogatus gatus Dominus du Molinet, [ubi pars Capitis.] ad S. Genovefæ Canonicus Regularis, rescripsit illud olim servatum in una capellarum Canonicæ istius, ubi solebat honorari pro infantibus maleficium paßis: quam Capellam D. Cardinalis de Rupefolcaldi, in restauratione ecclesiæ, destrui fecerit: ab eoque tempore sacram S. Baudelii Reliquiam (quæ tamen non sit Caput integrum, sed pars tantum Cranii) servari post majus altare, una cum aliis quinque lipsanothecis, nec sciri quis illam aut quando ipsi ecclesiæ donaverit.
DE S. LUCIFERO EP.
Lucifer, Episcopus Calaritanus in Sardinia (S.)
Pag. 204* col. 1 lin. 9 — sensu hæretico — l — sensu ipsorum hæretica.
Ibid. num. 39 adde — Placet igitur hic, cum Henschenio nostro, in Comment. de S. Attico CP. §. 3, [cui excommunicatio minor olim respondebat,] VIII Ianuarii, animadvertere; veteris Ecclesiæ usu, non tantum notam fuisse excommunicationem illam majorem, qua implicitus omni Sacramentorum participatione abstinebatur; sed minorem aliam, quali S. Leo Epist. 40 jußit Episcopos nonnullos, qui in Conciliabulo Ephesino hæresi Eutychianæ consensum præbuerant, ita ceterorum caritate & amplexu privari, ut suarum interim ecclesiarum essent communione contenti. Quod igitur illis injungebatur ad pœnam (quos tamen non alienos a Christi gratia censeri oportebat, extra quam nemini licet, sive cum paucis sive cum omnibus, ad mysteria altaris aliave Sacramenta, conferenda vel suscipienda accedere) id videtur sibi Lucifer elegisse ad cautelam, ut ceteros non condemnans ipse, nec alienos a mystico Christi corpore judicans; se tamen contineret intra suæ Ecclesiæ communionem, quam ab omni non solum hæretica communione, sed etiam hæreticæ communionis suspicione alienam habebat. Quod si schisma placeat appellare, non erat illud letale, & (ut sic loquar) majus, ecclesiasticæque unitatis destructivum, sed Schisma (si loqui sic fas est) minus, & solum imminuens suavitatem mutuæ communionis.
40 Neque est &c.
Pag. 205* num. 46 lin. 9 — Commentatur — l — Commentator.
Pag. 209* num. 62 lin. 18 — suburbana S. Agnetis Basilica — l — suburbana S. Constantiæ ecclesia, propinqua Basilicæ S. Agnetis.
Ibid. num. 65 lin. 6, — Translaturam — l — translatarum.
Pag. 213* num. 84 lin. 1 sic lege — De S. Restituta, Martyre Calaritana agi debuerat.
Pag. 218* num. 108 lin. 1, — nostrorum — l — nostrum.
Pag. 223 n. 134 adde — Ioannes Mabilio pag. 225 Itinerarii sui Italici, in nostram plane sententiam concedens, [qualis fuit lapis ex cœmeterii Calistinus per Tolosam translatus] eosque redarguens, qui Paganorum inscriptiones aliquando pro Christianis vulgant; luculentum ejus rei exemplum proponit, in quodam Epitaphio, Diis Manibus nuncupato, & Romæ in Cœmeterio Callisti nuperrime reperto, cum sancti Martyris corpore, cujus martyrium vas vitreum, ibidem appositum (quod nolim, inquit, inficiari) attestabatur. Inscriptio eo loci reperta sic habet. D. M. IVLIA EVODIA FILIA FECIT CASTÆ MATRI ET BENE MERENTI, QVÆ VIXIT ANNIS SEPTVAGINTA. Juliam Euodiam proprium esse Martyris nomen continuo vulgarunt Tolosates, ad quos cum lapide isto corpus delatum fuit. At quovis periculo asserere non dubitem, inquit rem expendens Mabilio, lapidem illum, cui Epitaphium inscriptum est, esse ex eorum numero, quos ex Gentilium tumulis revulsos Christiani suis sepulcris adhibebant, conversa ad interiora sepulcri profana inscriptione. Adde quod Epitaphium istud non fuerit Juliæ Euodiæ, sed matris ejus, Castæ verosimiliter nuncupatæ; quod autem solum vas vitreum, juxta corpus repertum, fuerit acceptum pro signo Martyrii, non existimo; recte fuerit, si intra illud repertus etiam est sanguis concretus, ut plerumque solet monstrari in iis quæ una transferuntur cum oßibus, Martyrum esse creditis.
Pag. 227* de S. Anastasio col. 2 lin. 9 — Brixensis — l. Brixiensi.
DE S. AUSTREGISILO.
Austregisilus, Archiepiscopus Bituricensis in Gallia (S.)
Pag. 228* num. 2 lin. 4 — auctorictus — l — Auctoribus.
Pag. 229* post Comm. præv. adde —
[5] Mabilio, [apud Canonicos Regg. ex indulto Pii 5,] cum scripsisset, quod Reliquiæ S. Austregisili in propria ecclesia Collegiata suburbii Biturici adservantur; ad calcem Tomi corrigi jubet, & legi, quod asservabantur ibi olim: nunc quo in loco, inquit, lateant, num ab hæreticis combustæ, incertum. In Collegiata S. Ursini ecclesia intramurana, os ejus insigne ostenditur.
Pag. 232* col. 1 in marg. — Moritur — trabendum ad num. sequ. & quod sequitur ponendum paulo inferius.
Pag. 236* Ann. m Hic est S. Laurentius — l. — S. Laurianus.
Pag. 239* de S. Theodoro Episc. in titulo Vitæ — Baptistæ — l — Baptista.
Pag. 241* de S. Ethelberto n. 1, lin. 19 — de ejus urbi — l — de urbis. —
Pag. 242 col. 2 lin. 5 a fine — solatio — l — solario.
DE S. IVONE CARNOT.
Ivo, Episc. Carnotensis in Gallia (S.)
Pag. 248* col. 1 lin. 2 adde — Interim Carnotensis Ecclesia (a qua exemplum sumere potius debuissent Canonici Regulares, atque satagere ut illa prior istius sui Episcopi cultum assumeret) neque alia quod sciam ulla, Ivonis ut Sancti vel Beati meminit: imo nec Saussayus: qui tamen Fulbertum, similiter Carnotensem Episcopum, X Aprilis nostri prætermissum propter defectum cultus, longo exornavit elogio cum titulo Sancti. Eo modo tamen hic omittere noluimus (quod nonnemo maluisset) Ivonem, cujus, ut dixi, cultum Lateranensibus conceßit Pius V, non solum in genere (uti permisit pro omnibus Canonici Ordinis Sanctis Officia instituere) sed nominatim in Decreto expreßi, cum appellatione Sancti. Ita nobis ad VIII Aprilis suffecit pro B. Alberto, ab Ecclesia Vercellensi ad Patriarchatum Hierosolymitanum assumpto, quod is eo die cultum suum haberet ab immemorabili tempore in Ordine Carmelitarum, quem scripta Regula informaverat, sacræ Congregationis Rituum auctoritate denique confirmatum; quamvis XIV Septembris cæsum constaret, neque illum aut Hierosolymitanus Clerus Accone tunc residens, aut Vercellensis Ecclesia, [nobis hic sufficit, licet antiquior probatio desideretur.] aut etiam Canonicorum Ordo quem professus fuerat, nisi admodum recenter, colendum instituissent. Interim qui de hoc optaremus, sed propter diuturnum lapsum temporis sperare non audemus, nec debemus exigere, distinctiorem notitiam auctoritatis ejus, per quam talis cultus primum est a Carmelitis assumptus; multo potiori jure vellemus a Lateranensibus indicata fuisse fundamenta, quibus, si rem ad judicium Pius vocasset, probaturos se speraverunt, Sancti cultum & nomenclaturam Ivoni, non tunc primum ab ipsis asseri, sed ab antiquo competere. Nec enim ex Palæstina, inter Acconensis Ecclesiæ vel Eremi Carmelitanæ ruinas, requirendæ probationes erant (uti fuissent, ad suam Alberto venerationem ab omni obreptionis suspicione vindicandam) sed ex media Gallia; &, si antiquitus cultum aliquem Ivo habuit, poterat id, adeoque debebat, meridiana luce clarius constare.
[2] Interim nihil tale antiquitus reperitur; & quæcumque Ivonis cum laude meminerunt monumenta, Sanctiori titulo abstinent omnia. In antiquo Kalendario &c.
Pag. 253* de B. Orlando n. 1, lin. ult. DIE I. l. XV & num. 2 lin. 15 — 1 Augusti — l. XV Augusti.
Ibid. n. 2, lin. 20 — VIII Octobris — l — III.
DE B. ALBERTO AB.
Albertus, Abbas Ordinis Vallis-Umbrosæ, Bononiæ (B.)
Pag. 255* col. 2 numerum 4 sic ordire — 4 Antonius Pauli Masini cum ad diem XX Maji &c. — deinde lin. 9 ante finem sic lege — 5 Albertum Martyrem, [Bononiæ confunditur cum alio S. Alberto,] cujus in illa Brainensi ecclesia Reliquiæ sunt, nunc intelligo Romæ esse inventum in Cœmeterio S. Cyriaci; & sub isto nomine, verosimiliter ab inventoribus primum indito (non enim tam antiquum est, ut poßit antiquo sub Gentilitate Martyri competere, pro Ethelberto vel Adalberto contractim scriptum) sub isto, inquam, nomine sumptas inde Reliquias, etiam disco fuisse isti loco donatas a Marcio Cardinali Ghinetti, anno MDCXLVII; quomodo etiam nos Antverpiæ, ex alio verosimiliter corpore, & sub eodem nihilo magis fundato nomine, habemus Reliquias illas, quarum aliis aliorum Martyrum Reliquiis additarum, meminimus ad diem XIV Martii, [occasione Reliquiarū Alberti M. Romani,] ut Roma allatarum anno MDCLIX. Non igitur aliter huc spectat Albertus iste Martyr, Bononiæ nunc venerabilis; quam quatenus ibidem cultum habere vel habuisse videbatur Albertus noster Vallumbrosanus; & occasione ejusdem nominis, visus est illius Translationi faciendæ & quotannis recolendæ, dies hic congruere. Verum quam multiplex rerum personarumque confusio nascatur ex ista deligendæ diei ratione, sæpe alias diximus; & monuimus, potius eligendum diem, qua istius nominis nullus uspiam occurrit: sicut nos fecimus, eligentes XIV Martii. Porro, [nomine adscititio sic appellati.] sublata hoc modo dubitandi causa (sustulit autem ipse Masinius, scriptis super ea re humanißimis litteris) nihil est quod eum querar confudisse quidpiam, nihil etiam cur meminerim hoc loco S. Alberti Hierosolymitani Patriarcbæ, quem Martyrem quidem obiisse scimus; sed Reliquias ejus &c, ut lin. 3 ante finem.
DE S. GUIDO COMITE.
Guidus, Comes Donoratici, Solitarius in Hetruria (S.)
Pag. 256 num. 7 adde — De hoc autem mihi scribitur, filium Comitis Tedicis de Donoratico fuisse, viventique adhuc S. Dominico, sub annum MCCXXII, habitu Ordinis donatum quasdam suas domos dedisse ædificando Pisis conventui.
[8] R. P. Antonius &c. tum adde.
[9] Præcesserit autem: si vera sunt, quæ, ordine temporis perquam congruo, mihi scribuntur ab Illustrißimo Comite de Gerardesca, Hippolyti prælaudati & ante hos quatuor aut quinque annos mortui fratre. [an potius filius Com. Neapolionis,] Facit hic Guidum nostrum, filium Comitis Neapolinis, unius ex tredecim, qui anno MLIII fundaverunt domum misericordiæ, optime dotatam, unde sustentatur quidquid est pauperum Pisis; fratrem, autem Petri Pisani, qui a Paschale Papa II Cardinalis creatus, [& frater Petri Card. Pisani,] interfuit electioni Gelasiii Papæ II anno MCXVIII, ac deinde anno MCXXX Petro Leonis, a se electo contra Innocentium II, ejusque sequacibus constantißime adhæsit; teste ejusdem temporis scriptore Ioanne Sarisberiensi: qui deplorans ruinam quam traxit Schisma Anacleti, inter stellas tunc lapsas, nominatim appellat solos duos. Ægidium Tusculanum & Petrum Pisanum, cui nullus aut vix similis erat in Curia. Pro eo ad obedientiam Innocentii II adducendo, S. Bernardus haud frustra laboravit; sed deceptum se per epistolam doluit, quod Petrus, juxta verbum Domini (ipsius scilicet Innocentii) in suo ordine & honore receptus, eodem nihilominus privatus fuerit; seque hoc Pontificis facto inustum queritur nota & nomine proditoris; quod ut amoliatur, alia jam vice scribens; Auferte, inquit Innocentio, opprobrium meum; & restituendo quem statuistis, vestræ etiam tam sanæ & integræ opinioni consulite. Ex eadem autem stirpe prodiisse videtur Bonifacius Comes Novellus de Donoratico; qui Petro de Corbario, Ludovici Bavari contra Ioannem XXII idolo, jam pene deserto ab omnibus, apud se receptum præbuit; sed ita, ut reconciliationem ejusdem procuraverit, veroque Pontifici supplicem ad pedes stiterit, sicut ex Bernardi Guidonis Pontificali Ms. Bosquetus nos docuit, unde accepta lege in nostro Conatu Chronico-historico ad Nicolai V, Antipapæ Acta. num. 4 & 5.
[10] His præmißis aliud Actorum compendium, a jam dicto Comite de Gerardesca mihi missum, quia multis partibus accuratius, placet ex Italico Latinum facere. S. Guido, filius Neapolionis de Gherardesca Comitis Donoratici, natus est Pisis circa annum MLX. De eo exigua admodum reperitur memoria, deperditis aut scribi neglectis vitæ Actis. Circa ætatis suæ annum quadragesimum consanguineis patriæque renuntians, pro Dei amore recepit se in campum suo Donoraticensi castello adjectum, [sub 1060 natus,] vitam istic eremiticam ducturus; locumque ibi solitarium delegit, & ædicula instruxit, quam S. Mariæ a Gloria nuncupavit: quæ ædicula hodieque superest, nec unquam scitur caruisse accola, istic pœnitentiæ causa vivente. Perseveravit autem in ista austeritate annis circiter quadraginta: post quos cum obiisset, manifestatum populis per Angelos est, quam esset coram Deo gloriosa illius anima, jam a corpore separata. Si quidem omnes omnium ecclesiarum campanæ, per Comitatum Gherardescæ, tam Clericalium quam Regularium, sonum per se dederunt; motæ ad eum plane modum, quo solent humanis manibus moveri ac trahi, [defunctus circa 1140] moriente aliquo Comitum prædictorum. Hoc signo exciti populares, concurrerunt ad locum, in eoque sanctum corpus humaverunt.
[11] Ita istud ibi mansit usque ad annum MCCXII, quando propter multitudinem affluentium peregrinorum & miraculorum frequentiam, [Corpus transfertur Donoraticum anno 1212,] placuit transferre prædictum sacrum pignus ad Præposituram ejusdem loci, ubi apud plebem illam permagna semper in veneratione est habitum, tamquam maximi Sancti: cujus etiam respectu ædificatum fuit monasterium cum ecclesia sub ipsius nomine. Et hujus quidem monasterii vestigia adhuc supererant, ante hos paucos annos: ecclesia vero, super eam viam posita quæ Pisis Liburnum ducit, adhuc superstes, nomen retinet Abbatiæ S. Guidi, olim a Monachis, postea a Sanctimonialibus culta, quamdiu scilicet res publica Pisana floruit, in qua Comites isti clari atque potentes erant, quatuor autem ex ipsis etiam supremo dominatu potiti. Porro cum progressu temporis Donoraticum Castellum, in cujus Prioratu requiescebat corpus S. Guidi, funditus esset eversum, bellantibus inter se Pisanis ac Florentinis; in oblivionem venit sacrum depositum, ipsis loci ruinis involutum, donec divinæ Majestati placuit illud insigni miraculo revelare. Res ita contigit.
[12] Die quodam Epiphaniæ, cum nix densissima cælo decideret, [indeque a Pisanis, fama miraculosæ inventionis excitis, sec, 15.] visa est ex mediis illis ecclesiæ ruinis repente emergere arbuscula, ex iis quas vulgo Scopas vocant, & suavissimum late odorem fundere: cujus tam præter naturam atque anni tempestatem sic nati germinis, cum admiratio cunctos caperet, & vicinos ad spectaculum populos exciret; placuit causam indagare prodigii Comitibus Gerardescȩ loci Dominis; repertaque fuit arca lapidea, intra quācorpus sanctum erat, sursum versa: ex uno autem angulorum cælum spectantium enasci videbatur scopa prædicta: quæ etiamnum servatur in parochiali ecclesia Castaneti, loco ad duo milliaria prope Donoraticum, atq; ad jus eorumdem Comitum spectante. Scopa autem illa deprehensa est, transforata arca, primam originem sumere ex capite ossis unius humeralis. His exacte sic cognitis, anno MCCCCLV Pisani specialem Legatum destinarunt ad Comites Gerardescæ, Gerardum & Simonem, cum litteris fidem publicam facientibus, quæ litteræ penes ipsorum Comitum posteros adhuc servantur, petentes concedi sibi corpus S. Guidi, transferendum in Metropolitanam ecclesiam: illi autem cum annuissent civium suorum votis, requisitus est consensus Calixti Papæ, nec nisi sub ea quam num. 4 vidimus conditione datus.
DE S. BERNARDINO SEN.
Bernardinvs Senensis, Ordinis Minorum, Aquilæ in Aprutio (S.)
Pag. 258* num. 4 lin. 9 — nimium — l. — nimiam.
Pag. 259* num. 9 lin. 8 post — Martyrologio Romano — adde — ubi ex antiquiori Bellini formula, hactenus servata, laudatur quod Italiam verbo & exemplo illustravit; quæ primo loco legi jubentur in novißima recognitione anni MDCLXXIV, eo quod jam pridem festum ejus, ex Apostolico decreto, jussum sit sub ritu Semiduplicis Officii celebrari, ab omnibus Romano Breviario utentibus. Antonius de Balinghem &c. — & lin. 10 dele — ubi.
Pag. 260* ad calcem num. 9 adde — Corporis, quod integrum adhuc servatur, cum nullæ uspiam Reliquiæ haberi poßint, earum loco piis sunt vestes & alia hujus generis, quæ ipsum aliquando contigerunt. Sic Politiensis in Sicilia conventus S. Francisci, ejus cilicium se poßidere gloriatur, teste Roccho Pirrho Siciliæ Sacræ Tom. 2 pag. 479.
Ibid. lin. ult. sic lege — ac tum primum Veronam accesserit, idque primo Novembris, uti scribit Valerius Augustinus Episcopus Veronensis.; postquam autem MCCCCXXIII die XVII Januarii ultimam habuit concionem, Vicentiam pariter ad prædicandum profectus est. Idem ex Ms. Chronica &c.
Pag. 261 num.15 lin. 21 post verba — cum Fratre Alberto, — adde — Hac autem potius quam priori vice, hortatu ejusdem S. Bernardini, festum Braviorum, quod antiquitis agebatur prima Dominica Quadragesimæ, ob memoriam victoriæ populi Veronensis, reportatæ anno Domini MCCVII, quæ Dominica totius populi appellabatur, reductum fuit in diem Jovis ante Dominicam Quinquagesimæ. Eodem anno &c.
Pag. 262* col. 1 adde sequentia.
[19] Majoris longe auctoritatis, ideoque non prætermittendæ hoc loco, est elogium, quod Pius II Pontifex Maximus, civem suam Catharinam Senensem canonizaturus, suo itidem civi Bernardino, [Elogium a Pio 2 Bernardino dictatum,] ad communis patriæ commendationem scripsit, in Bulla, anno III Pontificatus & Christi MCCCCLXI, his verbis: Inter alios qui Deo placuerunt, & divinam nobis clementiam placaverunt, urbs Senæ inter Etruscos nobilis, ætate nostra Bernardinum aluit: qui nobili loco natus, in adolescentiæ flore mundo renuntiavit; & ingressus B. Francisci Religionem, cum Fratres sui Ordinis procul abiisse ab institutis & Regula Patris reperisset, eos acriter correxit: & cum eos omnes in viam reducere non posset, sequestratis pluribus quibus Regulam reservare placuit, cum his cœnobia frequentavit, quȩ multa de novo construxit & sanctissimis institutis reformavit. Circuivit Italiam prædicando, vitia fulminavit, virtutes erexit. Mira ejus abstinentia fuit, mira integritas, moderata gravitas, eloquii multa suavitas, multa doctrina. Et quoniam verus erat pauperpatis cultor, hostis pecuniæ, & omnium deliciarum inimicus; semper in ejus vultu ingens alacritas emicuit, & in mente summa quies: & qui sola innocentia gaudebat nullius sibi conscius criminis, scandalis pluribus in Italia obviavit, & multa miracula perpetravit: propter quæ adhuc vivens Sanctus habebatur, & miro plebium colebatur honore, nusquam sine populi frequentia & singulari reverentia susceptus. Qui cum apud Aquilam, Marsorum urbem, hujus vitæ cursum peregisset, Nicolao Quinto, Prædecessore nostro, ipso Jubilæi anno, cum Christianus orbis, ad purgandas vitiorum sordes, frequens Urbem inviseret, inter sanctos Christi Confessores relatus est.
Manifestavi nomen tuum hominibvs
[20] Corpus, Waddingo teste, incorruptum & integrum hodieque spectatur: de cujus translationibus variis acturus Cap. 6 Analectorum, [aliud, cum incorrupti corporis vera effigie editum.] hic propono ejusdem genuinam delineationem, qualem ante annos minimum quadraginta habuimus, Senis allatam; quamque ex antiquo valde prototypo expressit Franciscus Vannius Senensis, & Frater Villamena sculpsit, addito hujus brevi sed nervoso elogio hoc: Vera & naturalis S. Bernardini Senensis effigies, qui obiit Aquilæ in Vestinis anno MCCCCXLIV, die XX Maji in Vigilia Ascensionis, hora Vesperarum, dum in Choro caneretur Antiphona ad Magnificat, Pater manifestavi nomen tuum hominibus: & in illis verbis, Ad te venio Alleluia, expiravit. Adscriptus est Sanctorum numero a Nicolao Papa V, anno Jubilæi MCCCCL. Fuit ex nobili familia Albizzesca nunc extincta progenitus, & Ordinis Minorum instaurator. Beatissimæ Virginis Mariæ amore supra quam dici possit, se captum profitebatur. Eum Pius II summus Pontifex, pecuniæ capitalem hostem, nuncupabat: idemque humanæ gloriæ contemptu tres sibi oblatas Tiaras constantissimo animo recusavit. De illo tandem Martyrologium Romanum, multa breviter, Italiam verbo & exemplo illustravit: nempe post illius recognitionem, jussu Gregorii XIII anno MDLXXXIV curatam; cum antea, juxta Bellinum de Padua, sic legeretur, totam Italiam suo illustravit verbo & exemplo. Apparet autem vel intuentibus non esse eum vultum viventis corporis, sed exucci ac mortui, qualem etiam nunc esse credimus, & asserunt qui viderant; ideoque hic libentius spectandum innovata sculptura exhibuimus.
Pag. 264* col. 1 lin. 1 — Bernardinus — l — Bernardinum.
Pag. 267* Annot. d adde — Carolus Sigonius, in libro de Episcopis Bononiensibus, agens de B. Nicolao Albergato, quo auctore in foro Bononiensi concionabatur Bernardinus, ait, executionem illam factam esse IV Nonas Maji circa an. 1423.
Ibidem num. 19 lin. 30 factam — l — factum.
Pag. 284* Annot. h — adde — Syllabum operum texit Waddingus inter Scriptores Ordinis Minorum, qui dum parabantur, eos titulos excerpsit in sua Bibliotheca Mariana Hippolytus Maraccius, primo loco nominans de Conceptione B. Mariæ Virginis librum unum, quem propria ipsius Sancti manu exaratum se Senis vidisse, testatus est Bernardinus de Busto, serm. 4 de eadem Conceptione. Eum librum, seu potius Sermonem, [Libellus Sancti pro Immaculata Conceptione,] intelligo ab Hippolyto Maraccio, notißimo plurimis suis scriptis Parthenophilo, repertum in Bibliotheca Vaticana fuisse, ac prælo dandum, nisi mors intervenisset. Sed hac nihil detractum publico est; siquidem prius multo quam ipsa contingeret, videlicet anno MDCLXV, R. P. Fr. Petrus de Alva & Astorga Lovanii edidit Monumenta antiqua Seraphica, pro immaculata Conceptione Virginis Mariæ, ex variis Auctoribus Religionis Seraphicæ in unum comportata & collecta; in cujus libri capite ponitur, S. Bernardini Tractatus seu Sermo, numquam impressus, repertus Coloniæ Agrippinæ apud Patres Eremitas S. Augustini; qui etiam exhibetur inter Radios Solis veritatis ab eodem de Alva editos, Signo 2 Radio 35 col. 467, hoc principio. [impressus Lovanii an. 1665.] Necdum erant Abyssi &c. Pari ratione ex ipsius Sancti autographo sub annum MDLXIII, transcriptus fuit libellus alius, sed Italicus, hoc titulo: Considerationes, per quas anima, Dei gratia mediante, pervenire potest ad contemptum rerum terrenarum & amorem cælestium. Latebat hic thesaurus inter Mss. P. Hieronymi Brunelli Senensis, in nostro Romano Collegio deposita, indeque Lucam Missus a Patre nostro Ioanne Francisco Vannio, D. Dominico fratri, ibidem prælo datus fuit anno MDCLXXXVI. Quod hic volui indicare.
Pag. 305* num. 1 lin. 6 — ob — l — ab.
Pag. 306* num. 3 lin. 4 a fine cum — l — sum —
Pag. 308* num. 10 lin. 13 — obenisse — l — obvenisse.
Ibid. lin. 25 Inquitore — l — Inquisitore.
Pag. 315* num. 31 lin. 15 — matrem — l — mortem.
Ibid. num. 33, lin. 14 — promissorum — l præmissorum.
Ibidem adde in Titulo — & Canonizationem secutum miraculum — deinde post num. 34 prosequere idem Caput 4 hoc modo.
[35] Quo ordine processum ad solennem S. Bernardini, Canonizationem sit, cupientiscire, in promptu est Relatio, post Vitam edita ante Opera, una cum ipsius Nicolai Papæ V Bulla: ubi etiam ex Augustini Dathi lib. 2 invenitur prolixe descripta ratio totius festivitatis; Romæ, [anno 1450] VIII kalendas Iunii; Senis, ad ipsas ejusdem mensis Idus celebratæ, anno MCCCCL. Hanc secutum est illustre miraculum, quod is cui contigit, Fr. Blasius, anno MDX vir ætatis devexæ, die IV Novembris in monte Alverniæ, narravit Anonymo isti Fratri, a cujus manu & stylo Fr. Antonius de Terrinca misit mihi Vitam B. Vivaldi, [paulo post puero sibi accidisse ait Fr. Blasius,] Latine redditam 1 Maji, sub nomine Dionysii Polinarii. Cum enim hunc, auctorem credidisset esse Terrinca mihi quoque id persuasit; uti in mutandis ad diem istum illo suggerente exposui, cum jam innotuisset, illius Vitæ & Miraculi prænotati tali anno scriptorem, esse seniorem Dionysio, sub annum MDXXXIV primo ad Ordinem recepto. Equidem, accepto narrationis tam authenticæ indicio, optavi originarium ejus contextum, licet diffusum satis, Latinum reddere: sed respondit Terrinca, per litteras datas 24 Septemb. 1686, sibi longius remoto ab iis qui Ms. istud poßident, perquam difficile impetratu videri ipsius fidele ecgraphum; [rem post annos 60 narrans,] vellem igitur contentus esse Latina sua, licet compendiosiori traductione; quam imprimendam curaverat post Vitam Sancti, insertam suo Theatro sacro primi Ordinis tit. 2. Ego vero tanto securius ei fidem adhibeo, quanto mihi notior est accuratio Terrincæ, nec minimas quidem circumstantias præterire soliti. Ea autem ad litteram, ut ait, talis est.
[36] Paulo post Canonizationem Divi Bernardini, Blasius, qu. Antonii alterius Blasii de Masseis, in oppido Cascia Nucerinæ ditionis, [ut II an. æt. mortuus,] ætatis suæ anno undecimo, e vivis sublatus est. Dum autem de more funus parant, ut corpus sepulturæ tradatur, repente coram populo contrahit brachia, palmas stringit, toto corpore contremiscit, ingemit, horribiliterque mugit; post, sicut prius, exanime apparuit. Stupent omnes, tanta rei novitate perculsi, divinum implorant cum necessariis auxilium; infundunt libamina, quæ in stomachum descendere quasi per aquæductum intelligunt; aliaque ex medicorum præscripto adhibent corpori fomenta; ut, quod vivum existimant, vegetum reddant: sed frustra. Circumstant interim cognati, [jamque sepeliendus contremuerit bis,] amici, vicinique. Et ecce iterato contremiscit atque immugit: unde funus adhuc differre decernunt, quid futurum sit attendentes. Opem Virginis Matris aliorumque Sanctorum iteratis votis progenitores expostulant, & exaudiri non merentur. Mater, præ ceteris afflicta, corpus in ulnis acceptum, B. Ritæ, in ecclesia S. Mariæ Magdalenæ miraculis coruscanti, sistit, & lacrymis ac precibus filii resurrectionem ab ea efflagitat: sed nondum puer reviviscit. Quinto obitus die, tandem genitores Divo Bernardino causam & agonem pariter committunt. [& 5 die post blatus Sancto resurrexerit;] Nec mora: voto emisso, desiderium eorum adimpletum est: Blasius enim, tamquam a somno excitatus aperiens oculos, parentes alloquitur, mirabilia nuntiat, arcana pandit; & quæ in cælo sursum, & quæ in inferno deosum sunt, edit.
[37] Per dies quatuordecim, membris omnino destitutus, jacuit immobilis: sed interim requiem non habuit, [visis interim, duce Bernardino,] aut dicendi finem fecit. Postea paulatim pelle, unguibus, pilisque detractis, novisque acquisitis, in pristinum restitutus est. Mirum modo audite, auribus factum percipite. Hora transitus sui apparuit ei Bernardinus, quem aliquando cum aliis pueris & parentibus laudaverat: apprehensaque manu ejus dextera (ita sibi videbatur) Ne timeas, inquit: forti animo esto, & quæcumque videris diligenter observa, quæ audieris memoriæ committe. Ducit deinde eum in terram tenebrosam, & opertam mortis caligine; terram miseriæ & tenebrarum, ubi umbra mortis & nullus ordo, sed sempiternus horror inhabitat; ubi fletus & stridor dentium, ubi denique nulla est redemptio. Ostendit ei damnatorum turmas, [inferno ejusque pœnis,] & conditiones singulorum, nec non tortorum tormentorumque diversitatem, quibus superbi, avari, impudici, iracundi, intemperati, invidi, blasphemi, malefici, detractores &c. torquentur: causasque damnationis singulorum aperit; & quæ de barathro deque damnatis sacra Theologia sanctique Patres tradunt, atque Ecclesia tenet, diligenter edocet. Multos ibi Blasius novit, alios a ductore suo didicit ex nomine.
[38] [ipsoque instanti mortuorum duorum animabus eo adductis,] Dum Infernum sine pœna, licet non sine animæ angustia, scrutatur; ecce inexplicabili dæmonum damnatorumque applausu & confuso tumultu, animam Buccerelli cujusdam sibi noti, utpote ejusdem oppidi, qui Ghibellinæ factionis fautor fuerat & impœnitens decesserat, vidit illas in tenebras trudi: & præ magnitudine pœnæ illius, totus correptus tremuit, non solum animo, sed etiam corpore: nam compertum est, eadem ipsa hora, qua primo irrugiit Blasius, Buccerellum præfatum obiisse. Similique modo horruit corde & corpore secundo, videns eisdem pœnis involvi animam Petri Fraschæ, ejusdem loci, quem fraudibus & usuris ditatum, sine restitutione decessisse innotuit eodem tempore. [Limbo duplici,] Hinc filius præfati Petri, statum patris audiens ex Blasii narratione, quidquid pater injuste rapuit, restituendum curavit; bonaque sua pauperibus distribuens, elegit potius in paupertate Christum quærere, quam pro divitiis patrem habere in gehenna socium. Inde Sanctus Blasium deduxit in sinum Parvulorum absque Baptismo decedentium; & quæ de eo scripta sunt ei manifestavit. In Purgatorium deinde manu duxit; ubi, sicuti in Inferno, vidit & intellexit animarum numerum, gradus, conditionesque earum, [Purgatorio,] tormentorum differentiam modumque punitionis pro qualitate reatuum. Novit in hoc ergastulo plures: aliæ sese prodiderunt, rogaruntque ut eorumdem parentibus vellet renuntiare, quæ pro earum liberatione facienda erant. Post hæc in Sinum Abrahæ, per Christum evacuatum in resurrectione sancta sua, deduxit; statumque loci illius patefecit ei.
[39] Denique in cælum collocari visus sibi est Blasius; ubi, tamquam alter Paulus, [ac Paradiso,] sive in corpore sive extra corpus nesciens, vidit & audivit arcana verba, quæ non licet homini loqui. Vidit Dominum sedentem super solium excelsum & elevatum, unum in essentia & trinum in personis, unitatem Deitatis trinitatemque Personarum. In ipsum respiciens, omnia cernebat, quæ in cælo sursum, quæ in terra deorsum, & quæ subtus in inferno erant. Vidit, quia millia millium ministrabant ei, & decies centena millia assistebant ei. Choros novem Angelorum in tres hierarchias ordinatos. Patriarcharum, Prophetarum, Apostolorum, Martyrum, Confessorum, Virginum, & cœtus Sanctorum, a Bernardino sibi ostensos, ante Majestatem Dei alter ad alterum clamantes; Sanctus, Sanctus, Sanctus, &c. Vidit sanctam Dei Genitricem, super choros Angelorum exaltatam, a dextris Filii sedentem in vestitu deaurato, circumdatamque varietate. Inter Cælites vidit S. P. N. Franciscum, præfulgentem, in alto atque sublimi loco locatum, stipatumque Fratribus primi & tertii Ordinis (feminæ namque S. Claram sequebantur) nec non amicis & benefactoribus Ordinis. Claritatem vestimenti & emicantiam calceamenti, [in eoque gloria S. Francisci,] tum Francisci, tum Fratrum, demiranti Blasio; Ne mireris, inquit Bernardinus; retributio hæc est vilitatis habitus atque divaricati gressus: tanta gloria decoratus est ipse Ordoque ejus, ob admirabilem prærogativam sacrorum Stigmatum. Ex quo etiam fit, ut anniversario descensu, in die solennitatis suæ festo, animas Fratrum ac Sororum, amicorumque & benefactorum, a Purgatorii pœnis solutas ad cælestia regna perducat. Post hæc, cum in explicabili animæ illius angustia, reditum ad corpus Bernardinus indixit; prout factum quinto jam die, eademque ipsa hora, qua parentes exquisierunt intercessionem Bernardini.
[40] Prædictis omnibus fides facta ex eo est, quod die decimo quarto e lecto surrexit puer Blasius; & per mensem optime meminit quæ viderat; deinde elabi illa ex memoria cœperunt, uti ductor ejus præmonuerat; tum etiam ex eo quod in ætate puerili & litterarum experti, [Visis autem fidem faciunt ea,] non aliter ac si summus Theologus & Ecclesiastes fuisset visa narrabat & explicabat, de omnibus alte ac subtiliter disserens. Alicui etiam dicebat: Pater tuus, in Purgatorio existens a tali die, dicit tibi, talia & talia officia & eleemosynas, in testamento tali die rogato &c. relictas, adhuc non persolvisti, nisi hoc & illud: alteri, Frater tuus, decedens tali die, inter te & ipsum solum rogavit tot Missas celebrari, nec promissa in integrum solvisti, restant enim tot &c. Ac, ne multis lectorem morer, statum defunctorum suorum requirentibus satisfaciebat sigillatim; [quæ puer dicere non potuit nisi ex revelatione.] non tantum indicans in Inferno, aut Purgatorio, vel in Cælo a die tali reperiri; sed etiam damnationis aut purgationis vel fruitionis causas, quas a Bernardino didicerat, palam faciebat; easque esse ad sacrorum Canonum sanctæque Matris Ecclesiæ limam ac Theologiæ placita, conspicuum erat.
[41] [Idem Sanctus compertus ad 38 mortuos suscitasse.] His ex Anonymo prædicto relatis, velut tempore ac modo prænotato scriptis, addit Terrinca, se eodem in Ms. etiam Italice adjecta invenisse hæc verba: De glorioso isto Sancto, retulit mihi egregius ex nostro Fratrum Minorum Ordine Concionator, cui fidem indubitatam dandam existimavi, quia est perquam celebris in populo, & in omni sua doctrina ac verbo verax; diligenter & scrupulose requisivisse se miracula, quæ per eum Deus est operatus, atque imprimis illa quorum veritas habetur authentice comprobata, quo certius ea posset pro concione exponere, citra admixtionem falsi: reperisse autem quod Sanctus ille, præter innumera sanctitatē vitæ testantia, collatarum infirmis beneficia sanitatum, mortuos triginta ocot resuscitarit ad vitam: & hoc affirmavit mihi sæpius se prædicasse, cum sibi erat de S. Bernardino dicendum.
CAPUT VI.
De sacri corporis translationibus variis.
Anno MCCCCLI, Canonizationem prænotatam immediate secuto, videtur idem Pontifex Nicolaus Papa V, qui ipsam celebraverat, indulsisse Minoribus Observantibus &c. — ac porro numeros sequentes muta, ut pro 36 &c. fiant 42, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, & 50.
DE B. COLUMBA REATINA.
Columba Reatina, Virgo tertii Ordin. S. Dominici Perusii in Vmbria (B.)
Pag. 316* Caput VI — l — Caput V.
Pag. 318* num. 40 lin. 11 — obtectam — l — obtectum.
Pag. 322* col. 2 Annot. f lin. 12 post hæc verba Catharina tenuerit — dele lineas duas, pro quibus has substitue — Talis Legendæ epitomen nihilo meliorem Auctor hic reperit apud Petrum de Natalibus lib. 10 cap. 105, ibique legit, quod post conversionem Porphyrii Ducis, Christus per Columbam de cælo missam cælesti cibo Virginem refovit. Mirum est porro &c.
Pag. 329* col. 2 lin. 2 — servatas — l — servatam.
Pag. 333* num. 38, lin. 5 — convivis — l — concivis.
Pag. 334* num. 5 lin. 8 — nostris — l — nostri.
Ibid. Annot. d adde — neque ad dubitandum de miraculi veritate, magnopere movemur, quod de alio Crucifixo Vrbevetano, alioque Parisiensi tantumdem dicatur; eo solum fundamento, ut putamus, quod Sancto Doctori, istic commoranti, in usu aut veneratione fuerint. Nec novum est variare in talibus populares narrationes, dum ex communi quadam pluribus causa, aliquid etiam aptatur pluribus rebus aut locis, quod uni soli vere contigit. Sic quod evenit Sancto Doctori, scribenti Neapoli tertiam partem summæ de Christi Passione & Resurrectione; applicarunt aliqui Officio Corporis Christi, jussu Vrbani IV scripto Bolsenæ, ubi in foribus ecclesiæ depictus est B. Thomas, sedens & scribens … depictus est insuper Crucifixus, alloquens S. Thomam coram se super genua adorantem, & dicens, Bene scripsisti de me Thoma; uti videre est in Propylæo nostro ad Pontificatum Vrbani IV Dissert. 23; futura 43, cum accesserint suis locis Paralipomena quæ paravimus.
Pag. 335* num. 44 lin. 15 — secesset — l — secessit.
Pag. 343* Annot. q adde — Franci etiam Jujubes appellant: suntque famosiores eæ, quæ in Occitania crescunt, les jujubiers de Languedoc.
Pag. 353* col. 2 impressa est Sequentia, aliter quam vulgo soleant, eo scilicet modo quo solet in Lyricis fieri, ita ut ultimus cujusque binarii, ternarii, vel quaternarii versus introrsum ducatur. Melius, ex usu communi, hoc fieret in primo; ipsaque Consequentia in strophas senarias vel octonarias, prout res exiget, distinguetur.
Pag. 365* Annot. o lin. penult. — Concameratione, l — pariete.
Pag. 371* Annot. e — Troytus — l — Troylus.
Pag. 376* Annot. i dele — seu Violaceus.
Pag. 379* lin. 1 fortressas — l — forteressas.
Pag. 384* Annot. p adde — Francis etiam Julep. nominatur & scribitur.
APPENDIX AD DIEM VIGESIMAM PRIMAM MAII.
[Errata]
Pag. 2 inter Prætermissos Colum. 1 de SS. Senesio & Theopompo lin. 1 & 2 — inscripti sunt — lege — olim fuerunt, & in Notis Baronii allegatur Petrus.
Ibid. lin. 7 post — Sed iidem — adde — in novißima Martyrologii Romani recognitione, secundum impreßionem anni 1674, omittuntur: & merito: sunt enim illi ipsi, qui &c.
Ib. col. 2 post lin. 2 adde — S. Yvo Confessor, in Carnutensi aliisque nonnullis per Galliam Ecclesiis, hodie sub Semiduplici colitur, scilicet impedito, propter S. Petrum Cælestinum, die ejus natali���XIX Maji.
S. Hilarius Episcopus Tolosanus, in Officiis propriis anni 1647 prætitulatur die XXI Maji: sed opinio est errore typothetico id accidisse, legendumque, ut antea legebatur���������XX Maji.
Pag. 3 col. 2 lin. 10 a fine — in Hispania — l — in Vasconia.
Pag. 4 col. 1 lin. penult. addatur —
B. Ioannes, Plebanus S. Ioannis Decollati, Venetiis, hoc die referri potuisset, propter solennem translationem sui & S. Candidæ ad novum altare, anno 1644. De ipso & B. Leone Bembo Episcopo ibidem culto, agemus, quando simul antea translati fuerunt anno 1632, ad diem���������IX Augusti.
De S. Candida vero proprio ejus die 1 Decembris.
Pag. 7 de S. Valente n. 1 lin. 5 — Apographi — l — Apographo — lin. ult. adde — Kalendarium membraneum ante annos DCC exaratum in Franconia (de quo ad nomen S. Sophiæ ibi primo repertum egi in addendis ad Prætermissos diei X) habet etiam nomen Valentis Mar. & Epi, quod in aliquo Sueviæ aut Franconiæ monasterio additum videri poßit, post alios vetustiores descriptos in vetustiori exemplari seculi ut videtur septimi. Idem legitur in vetustissimo Hieronymiano monasterii S. Galli additum, tom. 13 Spicilegii Acheriani pag. 423.
Pag. 8 de S. Vale num. 3 adde — idque ad sequentem diem XXII, cum hoc die notasset Natalem S. Valentis Prætoris (Presbyterum scribere debuerat) & ejus socii Anonymi, nusquam alias reperiendi.
Pag. 11 Commentarius de S. Hilario Ep. Tolosano, hinc transferendus ad diem præcedentem, sicut ibi notavi.
DE S. CONSTANTINO MAGNO.
Constantinus Magnus, Imperator, Constantinopoli (S.)
Pag. 12 in titulo lin. 4 — custu — l — cultu.
Pag. 13, n. 3 lin. ult. — lapidece — l — lapideæ.
Pag. 15 nu. 12 post med. εξέτασεως — l — ἐξαιτάσεως.
Pag. 17 col. 1 lin. 11 — Imperari — l — Imperatori.
Ibid num. 18 lin. 5 a fine — Episcoporum — l — Episcopum.
Ibid. num. 19 lin. 5 sic lege — Rebaptizationem, veluti rem necessariam ad salutem iis qui veteri solum more baptizati erant, fuisse ab Arianis tentatam ante obitum Constantini, nemo cum fundamento dixerit, nec debet in totius antiquitatis silentio recipi. Quis enim &c.
Ibid. lin. 23 — hoc IV seculo — l — mortuo Constantino.
Ibid. col. 2 lin. 21 — CCCXXXVIII — l — CCCXXXVII.
Pag. 18 col. 1 lin. antep. — tyrannis — l — tyranni.
Ibid. col. 2 lin. 3 — Mileium — l — Milvium.
Ibid. lin. antep. — ille — l — illi.
Pag. 21 col. 2 lin. 32 — qua — l — quam.
Pag. 27 col. 1 lin. 5 — die Kal. Martias — l — die Kalendarum Martiarum.
DE S. MANTIO M.
Mantius Martyr, in territorio Eboborensi & Burgensi in Hispania (S.)
Pag. 34 n. 14 lin. 7 — quinquentio — l — quinquennio.
Pag. 35 n. 18 adde — Claudius Castellanus, Canonicus Parisiensis, existimat, istam Hispanorum illusionem totam ex eo natam esse, quod S. Memmii & Mantii nomina, utrique genti vulgo usitata, sint affinia; ac primum quidem S. Menge, dici atque ab Helvetis Manche pronuntiari; alterum vero, S. Manchez. Hæc Vasconū fortaßis pronuntiatio est: nam de Lusitanis constat ex illius gentis Martyrologio, a Patribus Societatis nostræ collecto, & sub annum 1591 Conimbricæ impresso, Mantium vulgariter Mancos dici, uti ad diem XV Maji notatur in margine.
Pag. 39 de S. Florentino, num. 15, lin. 16 — Hic — l — His.
Ibid. lin. 20 — corpora — l — corpore.
Pag. 40 de S. Hospitio col. 2 lin. 6 a fine — Peninsila — l — Peninsulæ.
Pag. 41 lin. 3 — ecclesiæ — l — ecclesia.
Pag. 42 num. 5 lin. 6 a fine — Austodius — l — Austadius.
Ibid. n. 6 lin. 1 — lib. 3 — l — lib. 6.
Pag. 48 de B. Erenfrido n. 1, lin. 18 — civiles — l — civilis.
Pag. 49 n. 2, lin. 18 — dedicatus — l. — dedicatur.
Pag. 51 lin. 1 — hæc — l — hac.
Pag. 55 col. 2 Annot. b* lin. antepenult. P. Andr. Schnorrenberg — adde — qui etiam mihi de cultu quærenti scripsit, nullum certum haberi, sed Anniversaria pro defunctis etiamnum celebrari, quod tamen opinioni Beatitudinis eorum non adversari, aliis occasionibus demonstravimus. Gelenius &c.
DE S. SILAO EP.
Silaus, Episcopus Hibernus, Lucæ in Hetruria (S.)
Pag. 63 n. 5 adde — Suggerit autem Claudius Castellanus, S. Honorinam de Confluentia, vulgo Conflans, in diœcesi Parisiensi XXVII Februarii, cui aptata fuisse Acta S. Dorotheæ V. M. notavit jam pridem Henschenius noster: item S. Iustum, in Bellovacensi Diœcesi Martyrem, XVIII Octobris; cui similiter accommodata sint Acta S. Iustini in Lupara, referenda 1 die Augusti.
Pag. 69 col. 2 lin. 12 de S. Godrico — violentur — l — violenter.
Pag. 71 col. 1 lin. 1 dele — hubitu — mendosum pariter & superfluum.
Pag. 77 n. 31, lin. 3 absoptus — l — absorptus.
Pag. 85 num. 74 lin. ult. — sempiteram — l — sempiternam.
DE S. PETRO PARENTIO.
Petru Parentius Martyr, Urbeveteri in Hetruria (S.)
Pag. 86 n. 3 lin. 4 a fine — & — l — est. N. 5 adde — Monaldus Monaldeschius de Cervara, in Commentariis suis historicis a condita Vrbe-veteri, usque ad annum MDLXXXIIII, eodem anno apud Venetos excusis, librum 8 finit cum morte Petri; eumque Italice appellat Pietro Parente. Quoniam autem Acta num. 4 dicunt Petrum a Catholicis petitum & acceptum in Dominum & Rectorem (vulgus Potestatem appellat) placet ex opere Ludovici Vedriani de Doctoribus Mutinensibus, [Potestatis officium:] quorum plurimi a variis civitatibus Italiæ ad id munus optati fuere, modum & formam explicare, quibus ad ejusmodi electionem procedebatur: & quæ ea fuerit ac quanta temporibus paulo post secutis dignitas. Habet hoc ille pag. 31 cujus Italica Verba sic Latine reddo.
[6] Liberæ civitates Italiæ multo tempore perseverarunt sub regimine suorum Consulum, non nisi ex civium numero delectorum. [Is in republica velut Dictator,] Sed quia contingebat frequenter, ut multi ad eam dignitatem mediis parum honestis niterentur, adeptaque potentia abuterentur; nihilo minus frequenter accidebat eos de vita periclitari; aut etiam ipsa privari, per tales qui, judicantibus ipsis, dolebant aliquos consanguineorum seu amicorum suorum de medio sublatos, aut relegatos ab urbe. Ad hujusmodi rabiem compescendam placuit mutare formam regiminis: &, consulto atque annuente Imperatore Frederico, a duobus transferre supremam judicandi potestatem ad unum quemdam, electum ex alia quæ Consilio magis placeret civitate, quique inter electores consanguineum vel affinem nullum, nullos in ipsa ad cujus regimē petebatur civitate vel in districtu fundos haberet proprios; [seculo 13 cœptus loco Consulum optari ex alia civitate,] transcenderet autem ætatis annum XXXVI, & prudentia ac gravitate clarus haberetur. Mense ergo Septembri, Tribubus seu Regionibus urbium indicabatur dies, quo conventuri Deputati singularum, viros quadraginta nominarent (exclusis semper Magistratibus) qui intra diei unius naturalis spatium, ab una in alteram vesperam, eligere deberent supremum Rectorem urbis, loco secreto, ad quem nullius neque vox, neque auris, ac ne schedula quidem scripta penetraret. Quod si quadraginta illi, intra prædicti temporis spatium, in unam nequibant personam convenire; amittebant jus faciendæ electionis, & ad hanc nominabantur totidē alii: si autem nec ita res succederet, deferebatur ea ad Concilium generale, quod appellabant Credentiæ. Electione peracta, & Concilio intimata, expediebantur legati cum litteris publici Decreti ad Electum: qui rogabatur dignitatem oblatam admittere, eaque admissa præstare jusjurandū præscriptis a Concilio verbis. Eo autem die quo civitatem ingrediebatur, ab egresso in occursum populo magna cum gratulatione excipiebatur. Insignia erant, galerus, gladius, & virga seu sceptrum: auctoritas in civilibus militaribusq; rebus suprema. [ceremoniis certis:] Quod si Doctorali laurea non erat idem insignitus, ducebat comites Iurisconsultos, per quos civiles & criminales causas dijudicabat; &, cum opus erat, generale Concilium convocabat: coram quo publice etiam iterabat jusjurandum, antea coram Legatis præstitum, præsente eo qui antea fuerat Potestatis officio functus, vel Vicario ejus. Tum assignabatur eidem pecunia, ex publico solvenda, ad suas suæque curiæ instruendæ necessitates, in qua numerabantur tres Equites, & Satellites viginti quinque Prætoriani, apparitores, pedissequi ac reliquus congruus tantæ dignitati comitatus.
[7] Hæc erat muneris illius conditio sub Friderico II, qui illud primus fortaßis privilegio suo confirmavit & liberis civitatibus omnibus commune fecit, [exemplo forte Pontificiarum civitatum.] circa annum MCCXXX aut XL: nam Florentinæ Historiæ auctor Scipio Ammiratus, annum MCCVII patriæ suæ memorabilem fuisse docet, quod tunc electus fuerit cum titulo Potestatis, Consulibus nihilominus ordinem suum tenentibus, Gualfredottus Grasselli Mediolanensis: exemplo verosimiliter antiquiori, & a Pontificiæ ditionis civitatibus accepto. Petri certe apud Vrbevetanos Pontificios Magistratus, octo dumtaxat annis præceßit ejusdem apud Florentinos Imperiales initium, uti jam vidimus: non tamen asseveraverim easdem omnes ceremonias in illius electione observatas, quas notat Vedrianius. Sua res quælibet initia habet & incrementa: ego quem Potestas statum habuerit indicavi: cuilibet liberum manet, ea ipsius principia cogitatione effingere, & S. Petro Parentio applicare, quæ tempori isti magis congrua judicaverit.
Ibid. col. 2 num. 1 lin. 4 a fine — totius — l — totis.
Pag. 87 n. 6 lin. 9 — obedires — l — obediret.
Pag. 88 Annot. a adde — Monaldus ait, Imperialium factionem fuisse, eamdemque hæresi inquinatam: rem autem totam actam, Consulatum urbis tenentibus, Monaldo Petri Monaldeschio, & Ranutio Bartholomæi Philippeschio.
Ibid. col. 2 num. 8 lin. 7 ad, Radulfum, adde litt. A, & pag. 90 Annotatis aliis præpone — A. Monaldus Radulfum istum appellat Cancellarium, & forte ipsius Petri Secretarium sive Scribam intelligit: præcipuos autē conjuratorum fuisse ait, Theodaldum & Gothifredum de Præfectis Vici, Toparchas Rocilionenses, qui dominabantur vicino Urbiveteri castro, dicto Roccasberna; item Comites Bavacciani, & alios quosdam, antiquarum ac nobilium familiarum Proceres.
Pag. 91 n. 15 lin. 26 — cum — l — eum.
Pag. 97 Annot. g sic mutetur — Monteclelium, vulgo Montechielli, distat Orvieto p. m. 25 & totidem Senis, Clusinæ diœcesis oppidum.
Pag. 101 de B. Ioanne col. 2 lin. 29 — Magisti — l — Magistri.
Pag. 104 n. 15 lin. 9 — incepit — l — incepi.
Pag. 106 de B. Ioanne Bonvisio. Annot. e sic lege — Hugo Panziera (sic enim scribitur Italice) Florentiæ impreßit an. 1492 in 4 librum cui titulus, Incipiunt aliqui tractatus singulares Fr. Ugonis de Panziera de Fratribus Minoribus, & in primo agitur de Professione: qui liber & auctor, ignotus licet Waddingo in libro de Scriptoribus Ordinis, extat tamen apud Illustriss. Magliabechium, in privata ejus bibliotheca, rarißimis quibusq; libris referta.
Pag. 115 n. 17 lin. 13 — subdicitur — l — subducitur.
APPENDIX
AD DIEM VIGESIMAM SECUNDAM MAII.
[Errata]
Pag. 124 col. 2 inter nomina BB. Humilitatis & Ritæ ponatur.
B. Andreas Ord. Minorum S. Francisci, Mutinæ in Italia.
Pag. 125 col. 1 de S. Yolende lin. ult. sic lege — in Supplemento ad diem, quo aliquam ejus nominis coli Auriniaci, in agro Laudunensi, vulgo Origny, meminisse suggerit Claudius Castellanus, id est���XVII Ianuarii.
Pag. 125 col. 2 ante Conallum, penatur S. Baderii Martyris memoria, facienda notatur in Kalendario Martyrologii Tullensis an. 1535 Parisiis editi; de quo in ipso Breviario proprium nihil, neque nos de eo quidquam scimus.
Pag. 126 col. 1 lin. 14 adde — Habemus etiam 1 Iunii S. Ronanum Eremitam in diœcesi Corisopitensi, de quo tunc agemus.
Ibid. de Ulodimiro lin. 9 — Principium — l — Principum.
Ibid. col. 2 de Clemente — adde — ex quibus etiam noster Augustinus Oldoinus inseruit eum libro de Clementibus, sanctimonia claris.
Pag. 127 col. 2 de S. Marciano, n. 2 lin 16 — ostendimur. l. ostendimus.
Pag. 129 de SS. Casto & Æmilio num. 2 lin. 1 sic lege — 2 Natalis Sanctorum Casti & Emili hodie inscribitur vetustißimo Carthaginensis Ecclesiæ Kalendario tom. 3 Analect. Mabilionis; & idem notatur paßim in omnibus &c.
Pag. 130 col. 2 de S. Goswino lin. 4 — a monte. l. morte.
Pag. 142 col. 2 lin. 6 — de jam. l. de quo jam.
DE S. ROMANO MON.
Romanus monachus, in diœcesi Autissiodorensi & Senonensi (S.)
Pag. 152 col. 2 lin. 1 — doti. l. donati.
Ibid. lin. 2 — sitam. l. situm.
Ibid. lin. 8, Parochiali S. Germani dicta. l. Parochiali, ab ejus nomine S. Romani dicta.
Ibid. lin. penult. Autißiodoren. l. Senonensis — & dele ultimam lineam.
Pag. 160 Annot. d, cujus vocis etymon, curioso ingeniosoque ad talia Menagio explorandum relinquo. Si Latini aliquando dixissent Prærotum (sicut birotum) vehiculum cui rota, non supponitur, sed præponitur, diminutivum esse dicerem inde formatum, quomodo a Rouë rota, fit rouëtte rotula; & facta contractione syllabarum duarum, dici cepisse Brouëtte, loco Prerouëtte.
DE S. EUSEBIO.
Eusebius, Episcopus Comensis in Italia (S.)
Pag. 166 post num. 4 adde — 5 Respondeat nihilominus etiam Italus altus, scilicet Historiæ Mutinensis illustrator Ludovicus Vedriani, [Scriptores duo Itali docent.] in Tractatu de Episcopis Mutinensibus: qui prius quam transeat ad Hernidum anno DCCCLXI creatum, Leodolindum, Gamenulfum &c. operæ pretium censuit lectorem sic alioqui; Mirabitur aliquis, ut peregrina, sequentium exhinc Episcoporum nomina, quodque nulli eorum addatur cognomen distinctivum. Utrique dubio breviter satisfacio. Ad primum dico, neminem tam esse in historia peregrinum qui nesciat, stante Romanorum in Italia Imperio, cuique personæ fuisse Nomen proprium (Latinum fere aut Græcum) Cognomen familiæ suæ, &c. sed irruentibus in eam barbaris Gothis, Herulis, ac denique Longobardis, non solum nomina cognominaque prius usurpata desiisse, sed plerasque etiam nobilium alias familiarum penitus fuisse extinctas; mutatas leges, mores, ritus, linguam, ipsosque litterarum characteres, & bonarum artium studia pene evanuisse; quoad usque iidem Longobardi cultum paulatim aliquem sub mitiori cælo induerent. Hinc nomina propria fere inveniuntur fuisse barbara, cognomina nulla. Horum usus ante annum millesimum non resurrexit. Itaq; invenimus in Actis Episcopalibus nostris, quod anno DCCCCLXXXIII Canonici solo simplici nomine ad subscribendum utebantur, idq; etiam cum plures erant synonymi. Sic fuerunt anno DCCCCXCVI inter Canonicos Presbyteros, duo; Andreæinter Diaconos, totidem Dominici. Ex hinc sensim fere ac sine sensu invaluit usus scribendorum etiam cognominum.
Ibid. de S. Fulgentio n. 1 lin. 9 — S. Florentius. l. S. Fulgentius
Pag. 168 de S. Iulia, n. 4 lin. 12 a fine — passa sit. l. passum sit.
DE S. QUITERIA V. M.
Quiteria Virgo, Martyr in Adurensi Vasconiæ diœcesi (S.)
Pag. 172 n. 1 adde — In nonnullis Pyræneorum locis, sainte Guitere, nuncupatur; & in Sarlatensi Galliæ diœcesi, in Officio ejus, hæc Oratio recitatur: Deus, sanctæ puritatis amator, qui B. Quiteriæ castum virginitatis propositum infudisti; da nobis, quæsumus, sic ejus gloriosum agonem venerari, ut perpetuis mereamur ejusdem foveri præsidiis.
DE S. AIGULFO EP.
Aygulphus, siue Ajulfus, Archiepiscopus Bituricensis in Gallia (S.)
Pag. 178 n. 13 lin. 1 adde — agens de S. Aigulfo, & lin. 11 — Aprilis. l. Aprilis A.
Ibid. lin. ult. adde — Verba autem, quibus id explicatur, lego, aliter quam Robertus; ut vel hinc cognoscatur, typothetæ incuria continuatum esse in parenthesi characterem, qui distinctionis causa mutari debuerat.
Pag. 181 cap. 2 in titulo — mortem. l. & post mortem.
DE S. BOBONE.
Bobo seu Bovus, Viqueriæ in Italia (S.)
Pag. 184 num. 2 adde — Iacobus Philippus Thomasini, Civitatis novæ in Istria Episcopus, ejusdem Sancti Vitam Italice editurus Patavii anno MDCLIV, orditur ipsam a cultu, quem is Patavii habet perquam solennem, die II Ianuarii, in oratorio quodam, dicto Beatæ Virginis de Tomesino, quæ ecclesiola paulo post annum MDL exornata picturis, etiamnum remanentibus, ad partem epistolæ circa altare, exhibet in pariete expressam imaginem Militis armati ac genuflexi, cum vexillo Crucis albæ in rubeo campo, pone quem cernitur carrus cum jugo boum ipsi junctorum. Hæc imago cum S. Bovi esse diceretur, inquit ille, [Patavii altare & confraternitas;] increvit paulatim rusticanæ plebis erga illam devotio, tamquam Protectoris animalium, ad agriculturam usque adeo necessariorum: quapropter instituta ad eam est Confraternitas: quæ, ex collatitia piorum stipe, habet ipsi Sancto, ad istam partem muri, erectum altare. Habuit autem ipsum ante magnæ illius pastis tempus, quæ anno MDCXXX civitatem & agrum nostrum afflixit: eaque devotio per ipsam illam calamitatem vehementius crevit. Ita ille, ad instantiam Confratrum dictorum exorsus anno MDCXLIX indagare in monumenta vitæ ac miraculorum, [Hospitalia Veronæ,] de quibus infra: in fine autem sui illius libelli meminit plurium Hospitalium, ad receptionem peregrinorum, sub ejusdem Sancti nomine fundatorum: quorum adhuc aliqua supersunt, inquit, ac nominatim unum Veronæ cum ecclesia, ædificatum, ut dicitur, in fundis D. Thomii Bovii; sub cura opulentæ unius Confraternitatis, caritatem erga pauperes peregrinos ibi suam exercentis. Aliud quoque invenitur ad portam civitatis Vicentinæ, a S. Felice dictam, [Vicentia,] cujus Hospitalis ecclesia a S. Bovo nomen habet; ubi aliquamdiu commorati sunt Fratres reformati S. Francisci, & supra altare majus spectatur egregie depictus Sanctus, manu Joannis Speranzæ, nobilis sua ætate artificis. Ipsa tamen ecclesia nomen a S. Maria de Misericordia antiquitus habuit, unde supra majorem ejus portam hic titulus legitur. MDXX, celeberrimum hoc Misericordiæ sacellum, pene absumptum, [alibi altaria & ubiq; cultus 2 Ianuarii.] pristino candori in melius, præsenti testudineo opere, illius proventibus fideliter collatis, divino cultui civitatisque decori reddere curarunt, Jo. Andreas Pizzocarus Syndicus &c. & in quodam ad S. Laurentium Papiæ servato instrumento anni MCCCCLXXXIV nominatur Vicentiæ Gubernator bonorum & Hospitalis S. Bovi, quod est prope ecclesiam S. Mariæ della Misericordia, extra portam S. Felicis. In Rocca Sabatina, ecclesia dicata SS. Zenoni & Barbaræ, altare S. Bovi habet; uti & ecclesia S. Mariæ de Monte Ortonis unum, anno MDCLI ædificatum. Insuper in castello Dominorum Boviorum, ditionis Veronensis, ecclesia habetur ejusdem nominis. Omnibus autem istis in locis ac pluribus aliis, obscurata aliquamdiu devotio popularis, modo cernitur instaurata potissimum inter agricolas: quorum votis ut fiat satis, crebriora jam eriguntur ipsi Sancto altaria: illi vero in ejus honorem hoc servant, quod a die Natalis Domini usque a festum S. Bovi, boves suos habeant jugo solutos ipsumque festum celebrant die secunda anni, licet Sanctus obierit XXIII vel XXIV Maji.
[3] Antiquior Vita S. Bobonis Latine extat &c. — & in fine adde — Sed imprimis feliciter ea est usus prælaudatus Episcopus Civitatis-novæ, quædam minime contemnenda suggesturus nobis, ex ea, quam scripsisse illum diximus Italica Vita.
Pag. 187 & seqq. adde textui & consequenter margini, litteras consuetas pro Annotatis, pag. 188 post num. 16 sic ponendis.
ANNOTATA.
Num. 11 lin. 11 — a Rivus turbidus, Magino in tabulis Topographicis (quas Atlas Blavianus sequitur, & sequi in correctionibus Tomasinus jubet) Retorblo, 5 p. m. Viqueria distat ad Orientem.
Ibid. lin. 22 — b Carlare, Tomasino Garlasso castellum, Magino Gallasso, media inter Viqueriam & Mediolanum via.
Num. 12 lin. 4 — c Mons-bellus inter Mediolanum & Cremam.
Num. 13 lin. 4 — d. Gaselle, Tomasino Terra de Case; quod postea corrigens jubet legi Casei juxta Maginum, qui illud vicinum Rovellino notet: idem tamen etiam Casellas novit in Placentino.
Num. 14 lin. 2 — e. Lacusanum, quia nullum forte nunc est, Tomasinus prætermisit nominare, rem narrare contentus, nec ego in tabulis ipsum reperio.
Ibid. lin. 6 — f Viacava, Tomasino Villacarca, neutrum apud Maginum notatur; sed la Cava, inter Ticinum & Padum fluvios, Papiæ urbi propinquior.
Ib. lin. 8 — g Vicus-picolus, id est, parvus, Tomasino Zeriopriolo est, nescio qua vocum alteratione: in correctionibus autem etiam Castel Ceriolo nuncupatur, diciturque situm e regione Dertonæ ad flumen Ticinum, Tenarum forte voluit nominare, Pado citius confluentem: nam Ticinus longius a Dertona fluit.
Ibidem lin. 17 — h S. Julittæ castrum, ad Scirpassum flumen versus Placentinum territorium collocat Tomasinus, in Correctionibus ad calcem libelli.
Ibid. lin. 19 — i Lardicarum, Tomasino Ardiracum: neutrum invenio, sed bene quod sequitur Lumellum, media inter Viqueriam & Vercellas via.
Pag. 191 lin. ult. adde — Episcopus Civitatis novæ Tomasinus, de Reliquia brachii, hodie apud Capucinos servata, etiam meminit; supraque eam in petra sculptam æit epigraphen hujus tenoris. Hic jacuit corpus & membra S. Bobonis de Viqueria, posita in præsenti arca nova 1470 die ultimo Aprilis. Inventio membrorum dicti Sancti Bobonis Viqueriæ in præsenti ecclesia 1470 die XI Februarii. D. Bern. Baldizonus, in præsenti monasterio primus Abbas, hoc opus fieri fecit.
ANAMNESIS D. P.
De Corpore, semel iterumque Papiam translato, ejusque novissima ibidem Translatione & miraculis.
Bobo seu Bovus, Viqueriæ in Italia (S.)
Consideratis attente iis, quæ superius disputavit Henschenius; aliud nihil videtur rationabiliter consequi, [Documenta Viqueriensium nihil obstant,] quam, stante veritate eorum quæ pro se allegant Viquerienses, de corpore usque ad annum MDXXII apud se habito; vera esse non posse, quæ scriptores Papienses allegant pro anteriori sua & antiquiori posseßione. Fortaßis autem conciliari ambæ partes poßint, conjectando, quod Papiæ quidem fuerit sanctum corpus seculo XII, causa turbarum bellicarum aut alia simili allatum Viqueria, ad ecclesiam S. Apollinaris: sed causa cessante, relatum unde venerat, sub eoque altari collocatum, sub quo deinde repertum est anno MCCCCLXIX; ubi manserit usque ad annum MDXXII; [quo minus Papiæ corpus fuerit seculo 12,] Papiensibus nihilominus perseverantibus asserere ipsum apud se esse, licet ostendere illud non possent. Altero autem anno post, ingredientibus Lombardiam Francis, potuit securitatis causa curatum esse, ut iterum Papiam deportaretur sacra arca, ad ecclesiam Patrum Prædicatorum, a S. Apollinaris suburbana ad urbanam S. Thomæ transgresserum, qui ipsam mox concesserint sui ordinis Sanctimonialibus, ad S. Catharinæ. Certe non invenio; quod Viquerienses, [eodemque relatum sit an. 1524,] post istum Francicæ incursionis annum, perrexerint arcam Sancti Corporis custodem ostentare, sed fere os aliquod brachii; pro Papiensibus autem exinde constant omnia, uti apud Episcopum Civitatis novæ Tomasinum consequenter est legere, verbis ex Italico sic Latine translatis.
[2] [ac depositum ad S. Catharinæ:] Non solum commodatum sibi, sed donatum a Patribus venerabile pignus, Sanctimoniales Virgines asserunt: constat autem illud tunc collocatum fuisse, sub majori altari ecclesiæ, intra monasterium istic situm ubi chorum suum Monachæ habent. Sed quia interior hæc ecclesia amplior erat, quam pars exterior, secularium usui destinata: placuit, pro majori civium commodo, ipsis ampliorem partem cedere; atque ita factum est, ut quæ interior ecclesia fuerat, exterior esset; [ubi condita an. 1640 ecclesia nova,] & arca, quæ antea Chorum respiciebat, respiceret populum. Anno deinde MDCXL circiter, cum nova ecclesia multoque amplior condita esset, obsequium suum Patres S. Thomæ obtulerunt, ad faciendam Translationem prædicti Corporis, a veteri ad novam ædem; in eumque finem delegerant ipsam Vigiliam Paschatis sive Sabbatum sanctum.
[3] Verum Mater Priorissa, Ursula Hyacintha Botta, secretius per amicam personam admonita, [& facta privatim a Sanctimonialibus translatione,] eosdem Patreselabi sivisse sibi; quod intenderent, in ipso Translationis faciendæ actu, arcam recta deportare ad suam S. Thomæ ædem, non autem ad ipsarum ecclesiam novam; prævenire ejusmodi consilium voluit: ideoque in die Cœnæ Domini post prandium, jussit cœmentario opere eam veteris ecclesiæ portam obstrui, quæ ducit ad plateam: & hora Vesperarum pertundi parietem Conventus, qui correspondebat altari prædicto, ubi collocata erat arca marmorea. Tum vero eamdem, ut erat, bene obsignatam plumboque & gypso ferruminatam, extrahi inde fecit: & omnibus Sanctimonialibus convocatis, eatenus ignorantibus quid ageretur, per quatuor viros operarios, qui tum forte intra Conventum laborabant, lignarium unum, cœmentariū alterum, tertiū bajulū, quartū organi compositorem; deportari in novam ecclesiam, atque sub altare majus intra Chorum locari; ubi etiamnum servatur, obarmata duabus valvis ligneis, quarum claves servare solet ea quæ pro tempore est Mater Priorissa.
[4] Ea res ubi innotuit Patribus, ægre factum tulere: de eoque queruli, scripserunt ad Superiores, & ab iis mandatum expresserunt, ut Prior, [supervenientes Fratres eas examinant circa veritatem facti,] qui tunc erat Mag. Seraphinus Maurus Papiensis, cum Patre Confessario, qui erat Philosophiæ moralis Lector, ingrederentur monasterium, ad visitandam arcam prædictam; ibique tam Matrem Priorissam quam Religiosas ceteras, interposito juramento, examinarent; num vere hæc eadem esset arca, idemque corpus, quæ fuerunt in veteri sua ecclesia. Ingressi igitur Patres aperiri arcam fecerunt, in eaque repererunt corpus, in ossa quidem resolutum; sed illa tam apte coordinata ut erant cum carne vestiebantur; unica dumtaxat maxilla deficiente, quæ supponitur esse in Reliquiario Patrum S. Thomæ, simul cum brachio S. Thomæ Aquinatis. Unde in favorem Monacharum colligitur, corpus revera donatum Sanctimonialibus fuisse: [& inveniunt omnia fere ossa corporis,] alioqui, sicuti ab ecclesia S. Apollinaris traduxerunt prædicti patres brachium S. Thomæ, & Maxillam S. Bobonis, sic etiam ipsum integrum Corpus transtulissent. Ita Relatio, quam a P. Magistro Cerebiari, Provinciali Prædicatorum anno MDCLI, accepisse profitetur Tomasinus; absque ulla, ut apparet, mentione deficientis in arca oßis brachialis; quod saltem Viqueriæ haberi extra controversiam tenet ipse Tomasinus. Placet igitur præsumere, [deficiente maxilla & paucis forte aliis,] non adeo scrupulose numerata fuisse ossa omnia, nullo qui accuratius id faceret chirurgo præsente, quin unum alterumve, minus principale minusque notabile quam sit maxilla, recognito hac vice corpori defuerit. Ipsum autem os brachiale Viqueriensium, suspicari possumus in elevatione fuisse servatum extra arcam; maxillam vero tum exemptam, cum Papia Viqueriam arca referretur, seculo forsitan XII.
[5] Hac observatione præmissa, redeo ad interpolatam tantisper relationem, [juxta ipsa decenter locata,] quæ docet, quod Priorissa aliæque Matres juraverunt, ipsam esse capsam & corpus Sancti, cujus omnino nihil ipsæ commoverint; consilium autem translationis privatim faciendæ sumpserint (quia, sicut dictum est, intellexerant de Patrum intentione) illæsam servantes clausuram atque sigillum. Ex illo autem tempore tenent prædictæ Matres arcam sanctam in Choro suo, juxta organum, quod prominet ex parte posteriori circa sinistram, veniendo a sedilibus versus altare. Ibidemque, juxta prædictum altare, videtur antiqua pictura ipsius Sancti, in habitu Militis, dextera ensem terræ innixum, sinistra tenentis lanceam; cui superne affixum vexillum album, [& Sancti imaginem,] rubra cruce distinguitur. Ante eamdem imaginem pendet lampas, plus minusque ardens, pro devotione Sanctimonialium ei affundentium oleum: ibidemque pendent diversa anathemata, in testimonium receptarum gratiarum, quarum hic aliquas commemorabo.
[6] Angela Aurelia Magii, in dicto monasterio Conversa, annorum quinquaginta, quæ brachium ad omnia inutile quatuor annis portaverat, [Ibi curantur brachii torpor,] in die prænarratæ Translationis voluit etiam ipsa ad illam concurrere, magna spe nixa sanitatis recuperandæ: quemadmodum eamdem reapse obtinuit, eodem momento quo brachium arcæ commovendæ applicuit, eodem deinceps liberrime usa. [febris continua,] Eadem bimestri toto febrem continuam toleraverat; desperantibus autem de ea curanda medicis, vovit Missam Sancto dicendam curare, atque recitare Rosarium: deinde convaluit subito, atque etiamnum vivit. Mater Sor. Angela Violanta Sannazaria, jam decrepita, tertium annum manebat in cella, non valens inde egredi, tam propter senium quam propter infirmitatem membrorum. Hæc improviso audiens transferri corpus Sancti, [impotentia gradiendi,] omnino voluit, nequidquam prohibentibus ceteris, tam piæ actioni intervenire, fidens fieri posse ut sub ea virium aliquid reciperet. Nec ea fiducia frustrata sperato effectu est: tantum enim roboris inde sumpsit, ut, tribus quibus postea vixit annis, expedito gressu ambulaverit per monasterium, ad chorum, ad refectorium, & communia omnia conventus sui exercitia.
[7] Sor. Anastasia Boni, Conversa, dum Corpus manebat in ecclesia veteri, [periculum ex lapsu,] ascendens per scalas caveæ vinariæ cum plenis cantharis, ad Monacharum refectionem; cum jam ad summum gradum pervenisset, retrorsum acta, in præceps ruit. Sed inter cadendum commendans se Sancto, Ah! inquit, S. Bobo, adjuva me: seque ad pedem scalarum reperit, non solum illæsam ipsam, sed etiam integros ac plenos cantharos, ne gutta quidem effusa. [8 annorum hernia,] Sor. Maria Scorza Genuensis Monacha, quæ annis octo herniam tulerat ex quodam lapsu, nullum ei remedium adhibens; votum Sancto fecit, & intra paucos dies consolidatam rupturam sensit. Francisca Cencione, puellaribus in annis scabie per triennium laboravit; cui cum omnia excogitabilia remedia parentes adhibuissent, [triennalis scabies,] ipsam porro in monasterio S. Catharinæ educandam collocaverunt, commendaveruntque custodiæ Matris Sor. Ursulæ Bottæ, quæ hodiedum vivit. Hæc cum pro eadem curanda mulierem quamdam pergeret adhibere, malumque videret nihilominus serpere & aggravari, accedente in faciem ipsam defluxu quodam maligno; dimisit mulierem, quoad usque defluxus ille cessasset: interea autem vovit Sancto, Vigiliam ejus in pane & aqua jejunam agere, eamdemque devotionem tenendam persuadere puellæ, quando esset jejunii capax: deinde illius caput unxit oleo lampadis, & cito liberam alumnam vidit.
[8] [inflammatio oculorum,] Sor. Hippolyta Raimunda Vimercati, Monacha in officio posita, tribus mensibus passa erat vehementem inflammationem oculorum, sic ut eos apertos tenere non posset; adhibita autem quæcumque remedia nihil profuerant. Tandem vovit Missam Sancto dicendam curare, atque ad ejus imaginem juxta corpus par oculorum argenteorum appendere, qui hodiedum ibi spectantur; subitoque relevari sensit malum, quo etiam omnino liberata fuit, intra octavum a voto facto diem. Mater Sor. Hyacintha Margareta Roverscalla, [defluxus in tibiam,] annorum quinquaginta trium, per annos amplius quam triginta defluxum in tibiam patiebatur, qui illam sæpe faciebat enormiter intumescere cum doloribus excessivis. Huic dum curam frustra medici adhibent, ipsa in æstate anni MDCLI, cum tibia supra modum consuetum intumuisset, & vario tincta colore appareret haud absque majori cruciatu; decrevit vovere Sancto Missam dicendam, imaginique ejus appendendam argenteam tibiam: ipsa autem vespera, cum intentissimus dolor esset, tibiam atque genu sibi inunxit oleo lampadis; & mane mirata sanam se totam, argenteam tibiam ut decreverat appendit.
[9] Doctor D. Josephus Corsi Papiensis, febri. continua laborans æstate jam dicta, nec cibum nec aliud quidlibet stomacho reluctante poterat continere; [febris continua.] nihilque proficientibus medicinis linquebatur identidem animo. Hoc cum ad aures venisset amitæ, Matris Sor. Paulæ Camillæ Corsi, tunc Priorissæ, misit ei particulam ex ea tela, cui involutum Corpus repertum erat tempore suæ Translationis: quæ statim ut fuit infirmo stomacho applicata, cœpit is retinere cibum; & cessantibus deliquiis sibi eatenus restitutus est æger, ut sola ei quartana maneret. Quapropter in signum acceptæ gratiæ, misit trilibrem facem, cum sui ipsius genuflexi imagine argentea, ad Sancti imaginem appendenda; sicut ibidem videre eam est: Missam quoque de Sancto in gratiarum actionem canendam Curavit.
DE S. FULCO.
Fulcus, in oppido Sancti-Patris diœcesis Aquinatis in Italia (S.)
Pag. 192 col. 2 ad Comm. prævium adde —
6 Conradus Ianningus noster, anno MDCLXXXIII, per ferias Autumnales, studiis gravioribus ex more Collegiorum nostræ Societatis indultas, [Corpus quo modo nunc habeatur.] in Campaniam, ut vocant, Romanam excurrens, sacrorum in ea locorum inspiciendorum causa; etiam Sancti-Patris locum adiit, seque reperisse scribit Ecclesiam pro loco mediocriter amplam; in cujus angulo, qui majori altari ad cornu Epistolæ vicinior est, per aliquot gradus descenditur in capellam exiguam; ubi quid sub altari condatur, indicat titulus, Hic est corpus S. Fulconis, omnibus in ipso accessu legibilis. Caput tamen & alterum brachium, seorsim in eodem altari asservata, movere loco, inspicique & tangi possunt. Et brachium quidem longa fistula (argentea, nisi oculus fallebatur) inclusum, per rimam, unius digiti latitudine ac longitudine patentem, videre erat; non autem manus ossa, quæ manui similiter argenteæ inclusa fistulæque adjuncta dicebantur esse Capitis autem partes duæ major una, minor altera, obducuntur capite etiam argenteo; cujus superior pars solebat olim cum inferiore committi admotis claviculis, uti testabantur foramina eum in finem facta; nunc autem remotis illis aperitur & clauditur, pro libitu volentis repositas intus Reliquias inspiciendas dare, aut eductas recondere.
DE S. ATTONE EP.
Atto ex Abbate Vallis-Umbrosæ Episcopus Pistoriensis in Hetruria (S.)
Pag. 194, col. 2, lin. 10 auctori-tem. l. auctoritatem.
Pag. 195 col. 1, lin. 12 a fine dele — una cum alia recentiori &c. usque — qui Ludov.
Lin. 5 a fine sic lege — a quo pene adhuc puero, cum magno eruditorum plausu, variis epigrammatis testato, ex patrui lacobi schedis collectam Vitam, impressamque Florentiæ anno MDCVIII, donavit nobis Antonius Magliabechius, usui nonnulli futuram. Chrysostomus etiam Talentus, Vallumbrosanus Monachus, occasione Reliquiæ Paßinianum translatæ, insignem habuit ediditque orationem, in laudem ipsius Sancti: cui prolixam ejusdem argumenti Oden Sapphico metro præfixit Pancratius Florentinus ejusdem Ordinis, quam Oden etiam Tamayus recudit. Postremus, quem noverim, fuit Iustinianus &c.
Pag. 198 (perperam notata 180) num. 16 lin. 2 adde — curavit enim ut novæ capellæ, in ejus honorem fabricandæ, manus ultima imponeretur die XVII Iulii; & XXV ejusdem, festa ipsius S. Apostoli luce (ut scripsit Fortiguerrius) ipsius Capellæ altare consecravit. Quia autem post prædictarum Reliquiarum susceptionem — Cum hoc porro numero continuandus est sequens & perperam geminatus: ubi etiam lin. 5 sic lege — instrumentum duplex, teste Fortiguerrio, quorum primum datum est anno MCXLVIII sub die IV Octobris, & subscriptum verosimiliter eadem, qua mox sequens diploma, forma, subscribentes etiam habuit Dominos Traciam & Rainaldum, ambos cum titulo ministrorum Ecclesiæ Pistoriensis; cujus, post Attonem, fuerunt deinde succeßive Episcopi. Alterum instrumentum est istud &c.
Ibid. num. 18 (imo 17, quod corrige) lin. 4 a fine — adde — Fortiguerrius ait, patruum suum Iacobum fuisse opinatum, quod corpus S. Attonis repertum fuerit sive retectum (scilicet pro secunda vice, [De innovando ibi sepulcro decretum conditum an. 1333,] quamvis primæ is non meminerit) vel anno MCCCIII, quando decretum fuit destruere ecclesiam S. Mariæ in Curte, pro eaque Baptisterium commune sub nomine S. Ionnis fabricare, uti erat jam pridem Florentiæ; vel anno MCCCXII, quando adhuc continuabatur dicta fabrica. Verum ex eo quod ipsemet Iacobus, lib. 2 Annalium Pistoriensium, proferre dicitur Decreto anni MCCCXXXIII, apparet, nihil eatenus actum circa sanctum Corpus fuisse, a tempore quo erat in S. Mariæ locatum. Potuit certe, immoto sepulcro, ecclesiæ illud continentis forma & fabrica innovari; & ipsum Decretum, sub die XI Ianuarii scriptum, ita Latine redditur: Quandoquidem Beatus S. Atto, quondam Episcopus Pistoriensis, in hanc civitatem adduci fecerit Reliquias Beati S. Jacobi Apostoli, & in ecclesia majori Pistoriensi in ejusdem B. Jacobi reverentiam fecerit capellam ædificari; præcedentesque Operarii exposuerint Dominis Ancianis & Confalonerio Justitiæ, quod conveniat & rationabile videatur, ut sumptibus Fabricæ S. Jacobi, a præsentibus Operariis honorifice redaptetur sepultura B. Attonis, & altare quod est ad latus prædictæ sepulturæ. Hoc dum executioni mandandum esset, & lentius fortaßis ad eam proceditur, aperta denique sepultura fuit; & dimissa cura sumptuum in ejus restaurationem faciendorum, [& anno 1337 repertum corpus integrum,] decreta est Translatio corporis ad Cathedralem, ac demum executioni mandata anno prædicto MCCCXXXVII; cujus Translationis Historia, ex veteri Ms. Thesauri Iacobæi eruta, notitiam nobis primam dedit. Depositionis, in ipsa S. Mariæ nunc S. Ioannis ecclesia factæ, anno MCC, hoc tenore.
18 In quodam libro.
Pag. 199 num. 20, adde — Est præterea in Thesauro Iacobæo Lipsanotheca argentea, formam brachii Episcopalis habens & nomen S. Zenonis, cujus digitis inseruntur annuli duo, quos B. Attonis fuisse traditio est.
Ibid. col. 1, lin. penult. — superesset. l. superesse.
Pag. 203 lin. 1 — emissa l. emisso.
DE S. HUMILITATE.
Humilitas, Abbatissa Ord. Vallisumbrosæ Florentiæ in Hetruria (B.)
Pag. 204 col. 1 lin. 6 a fine — agerat. l. egerat.
Pag. 205 n. 7 lin. 22 post — Sermonibus. l. Ita tamen, ut quæ ipse Italica ex Latinis fecit, ea ex autographis Latina redhibeamus, adjuti ad hoc opera Don Placidi Poltri Vallumbrosant: qui loca indicata quæsivit in libro cui titulus. Hic liber est Dominarum Virginum de Faventia, editus a S. Humilitate, Matre earumdem, quæsita autem inventaque transcripsit: Latine enim omnia dictavit Sancta, ad usum non solum Monachorum Vallumbrosanorum, quos fere alloquitur appellando Fratres; sed etiam Monacharum &c.
Pag. 211 Col. 1 Annot. u lin. 2 — Senensis. l. Florentinæ: dicitur autem Septimum, quasi ad septimum, scilicet lapidem; abest enim VII p. m. ab urbe.
Pag. 213 num. 1 lin. 17. Puta Sermone 111 — ita prosequere — ubi sic habet: — Miror valde, & admirando timeo de re hac, quam dico & scribere audeo; quia de codice non accipio, & grammaticam ignoro, & quomodo audeo talia facere? Non audistis, quod dixi, & quod dico: quoniam in me loquitur Dei spiritus? Vivit Dominus meus, cui est honor & imperium, qui dignatus est implere os meum, & beatissima Maria Jesu, divina illa Regina superna, quam me agnosco habere magistram. — In Sermone autem secundo, paulo post principium — Vos autem Fratres, qui auditis & audituri estis, notum sit vobis, quod sermo divinus, quem loquor, a meipso non loquor; sed manet apud Patrem altissimi Dei, qui donat unicuique sicut vult. Ipse me docet petere, & interrogare, & respondere: & loquitur mecum intus in occulto; ego vobis foras. [sicut ipsamet variis locis fatetur,] Ipse in silentio docet me in spiritu, & ego in clamosa voce diligenter vobis dico verba divina, quæ intelligo. Cavete vobis ne recipiatis in vanum hoc quod lingua loquitur per Spiritum sanctum. — Et Sermone IX — Vado ad eum qui me misit ad opus istud, id est Dominus meus Jesus Christus, in cujus humanitate confido, & totum desiderium dispono animæ meæ; & per ipsam spero omnia dona mihi largita, præsentia & futura: qui aperit pulsanti januam, & dat postulanti veniam; & ipse me docebit omnia quæcumque videntur esse bona. Verumtamen beatissimus Ioannes Euangelista, dilectus Iesu discipulus, primus fuit ad opus istud, & tetigit me: & statim Spiritus Domini mei Iesu Christi contexit me ex ista hora, & docebat me omnia. Scio enim firmiter & credo, quia de ignorantia mea non sum locuta: sed hoc quod video, agnosco; & id quod cogito, non ignoro; sed veraciter credo, & deinceps attestanter depono. — Denique Sermone V (non VIII) sic habet — Tu namque meus regalis magister, dulcissimus & suavis, lætificando me cum tu loqueris: loquendo autem, me trahis ad desiderium Christum amandi, & me doces loqui & cognoscere caritatem; & trahendo, mihi largiris odorem cælestialem. Si ego scirem bene odorare, quoniam tu mihi prope stas; me indignam facis loqui, & cum meo ore loqueris, quoniam ipsa non sunt mea verba.
Ibid. n. 2 lin. ult. lege. — Sermone IV, quasi in principio primæ partis, sic loquitur.
3 Angelos cæli omnes diligo, sed duo sunt mihi deliciæ gaudii, qui die noctuque mihi dant confortamenta, & de suis divitiis enxenia. [duos Angelos custodes sibi datos fuisse,] Meus illos Dominus mihi dedit pro custodia, ut me protegant ab omni gravedine. Præceptum ipsi bene observaverunt, quoniam me super una posuerunt fortalitia, & me tenent ambo a dextris & a sinistris, dummodo non mea cadam stultitia; nec inimici nocere mihi possunt, dummodo me firmitate bene teneam: & utrumque scio vocare nomine, Joannis Euangelistæ Gratia. Unus est de Choro Angelorum, qui Christianis in custodiam dati sunt in ista vita; & meus inter alios non est minimus, quia [de eo] nova certa scio per auditum: suus aspectus est speciosus sicut una gemma aut speciosa margarita: & eum præ omnibus aliis diligo, qui in societate sua permanent. Et nomen suum tali ostenditur ratione, [unum Sapiel dictum,] quod sapientiam divinam habet. Ipse vocatus est Angelus Sapiel, quod in me tantum de auditu cor lætatur, & divitias habet divites quas mihi largitur. Cognosco enim quod ipse curialitate plenus est & pius. Ipse namq; mecum stetit a principio, cum fui nata in præsenti vita. Ego quidem me accuso, quod illum tribulavi, quoniam peccatricem vitam duxi: sed benignus est, pepercitq; mihi peccatum & stultitiam, & ad Christum fuit advocatus pro anima mea semper fidelissimus. Estque cor meum valde consolatum, quando in me suus amor examinatur: quoniam est omni virtute plenus, & in eo confirmatur sapientia divina. Lapidibus pretiosis totus est ornatus: est autem de omni colore suum vestimentum: iste namque est Angelus meus glorificatus. Cum magna potestate Christus pro advocato mihi dedit illum: in cælo suam societatem mihi tribuat. Alius est Cherubim, qui sex habet alas, & manet in throno majoris altitudinis, & ultra quamlibet potestatem est exaltatus, de ordine majoris altitudinis: & in imperiali cælo superno persistit, contemplans nobilitatem divinæ pulchritudinis: claritate namque, qua Deus eum flammescit, ardet continuo; & quia apud Trinitatem permanet pulcherrimus, oportet quod clarescat igne pulchritudinis. Illius est nomen suum, admirabile appellatum, majoris altitudinis: nam Angelus Emmanuel ipse nuncupatur, ore Joannis Euangelistæ, plenus pulchritudinis: [alterum Emmanuel Cherubinū.] vigetque nomen istud magni firmamenti ejus, quod est dictum, suæ magnitudinis. Quia primo possent maris guttæ numerari in quodam ente latitudinis, quam posset dici aut cogitari nec non audiri, quanta est bonitas suæ magnitudinis. Est illud quoque dictum, quod est minor æqualitas suæ supernæ multitudinis: quia vobis exprimere non possum complementum, sed facio ut os pueri balbutientis. Iste namque Angelus a meo Domino mihi fuit datus, qui est plenus omnis latitudinis, post triginta annos meæ ætatis, dum intravi in cogitamina, gravedinis: nam qui mihi dati ad custodiam erant, providi fuerunt: verum non habebant nec virgam nec potestatem ejus fortitudinis: iste vero Angelus Emmanuel proprias aperuit alas, & me juvit ab anxietate cujuslibet laboris. Quia in gloria Dei est, interpretatus Dominatio, aut Potestas majoris altitudinis. Ipse namque pius est, & me consiliavit; semperque mihi largitur bona suæ multitudinis, videlicet laudem & gloriam sui beati nominis, quia est plenus cujuscumq; pulchritudinis.
Ibid. lin. 4 a fine. — Sermone IX post medium — Et scitis Fratres, quia [hæc habemus] non tantum visione, sed etiam domestica & amica locutione, & blando sermone, & gratissima responsione, missa ad universas nostras interrogationes & petitiones, largita a divina potentia de propriis labiis intemeratæ Virginis, Dei genitricis Mariæ, puerperæ benedictæ & Reginæ omnium seculorum, & a beatissimo Joanne Euangelista, & a B. Jacobo ejus fratre, & ab his duobus Angelis gloriosissimis, quos vos scitis, unus de Cherubim nomine Emmanuel, & alter Angelus nomine Sapiel: & hoc vobis notum sit, quoniam isti sunt proprii, & primi, & optimi ad nostrum auxilium, & magnum subsidium apud Deum, & multa nobis patefaciunt de secretis cælestibus.
N. 4 lin. 3 — ubi hæc leguntur quasi in fine tertiæ partis — Et gloriam immensam habeo in corde, quoniam scio nova de magnitudine ipsorum. Habeo autem magnam suavitatem dulcoris, [in quorum honorem dictat tractatum de Curia Paradisi.] quando cogito de illorum pulchritudine. Quia habeo duos tam perfectos amatores, qui semper firmiterq; coram Christo adsunt, qui mihi cum ceteris auxiliantur virtutibus, qui sunt duæ arces meæ fortitudinis. Ipsi sunt tam validi tamque potentes, quod inimicorum meorum sagittam non timeo; & sunt tam sapientes & robusti, quod semper me instruunt virtutibus; & sunt tam providi tamque veloces, quod antequam sit opus ad me accedunt. Sunt autem gloriosi mei amatores, quoniam mihi largiuntur consolationem & suavitatem: sunt tamquam duæ columnæ in firmamento, quæ debilitatem meam sustentent, cum auxilio dulcis, gloriosi, & beatissimi Joannis Euangelistæ, qui me juvat in totum retinere, quoniam potestatem habet a Domino. Ipse namque mihi dat confortamentum & gaudium, laudem & gloriam suæ potestatis: & Angelos meos ab eo recognosco, qui mihi facit hanc curialitatem. Sunt autem omnes tres in meo auxilio, dulcis dux vitæ meæ.
N. 5 lin. 2 — sicut Sermone VIII (non XI) declarat, dicens — Et vos Angeli mei robusti, frequentate omnes vias meas; soliciteque custodiatis, ita quod inimici mei non possint propinquare ad januas meas: & vestrum mihi ante deponatis ensem, [ipsisq; commendat singulos sui corporis sensus.] quoniam in principio vos mihi dati fuistis: opportune me semper custodiatis ab inimicis meis. Ponatis autem ensem in prima porta manu vestra dextera: & tenete ita clausam a verbis novis & a verbis otiosis, quando volent inde exire, ut non possint esse egressa. Et linguā meam acuatis ut rasorium, ad incidendum vitia: & plantate virtutes, ad laudem & gloriam summi Imperatoris & suæ Matris divinæ. Et juxta meos oculos duo ponatis sigilla amoris, digitos vestros sanctos, propter correctionem, ut non possint cernere ad delectationem rem istius mundi. Et continuo eos teneatis apertos & solicitos ad vigilandum, ut ne per somnolentiam possint turbare divinum Officium, & mentem gravare ad Dei laudes, suæque Matris, & Angelorum mei specialis cæli, & totius divinæ Curiæ. Et aures meas teneatis ita firmatas in nomine Iesu cum vestris sanctis manibus, quod nullum malum verbum possit in illas unquam ingredi, quod portet venenum ad animam meam. Et meos pedes mittatis in quamdam catenam amoris, ut non possint transire in aliquam viam erroris, & omnes mei passus sint Christi honor suæque Matris. Et manus meas teneatis intra benedictas alas, ad divinum semper paratas & nitidas Officium: & ne permittatis alas appropinquare maledictas, quæ semper in fœtore faciant animam permanere. Et meum nasum removeatis ab omni malo odore, qui ad meam animam possit dare causam amittendi olimentum pretiosorum florum qui venerunt de Paradiso. O Angeli mei dulcissimi, faciatis caritatem amore Christi: date mihi custodes, quos sic ego peto ad utilitatem animæ meæ: & faciatis bonam custodiam ad signa corporis, ad ædificandum sensus spiritus, ita quod anima mea possit requiescere cum suo Dilecto. Stratas amoris teneatis ita firmatas, quod quando veniunt flumina non possint transire: & quoniam, trahunt animam & eam volunt necare, semper eam protegatis. Angeli mei carissimi, ego posita sum sub vestra custodia: & Christus meus dulcissimus vobis me recommendavit. Custodia, quam peto, mihi confirmetur in nomine suo. — Et infra — Et me vobis recommendo, Angeli mei gentiles, quod pro me devote debeatis orare ad Christum meum dulcissimum, quod cor trahat ad se, & non permittat ipsum alibi ire. — Et sermone II circa finem — O sancti Dei Angeli & omnes Archangeli, Emmanuel & Sapiel, qui estis Dei Angeli, precor vos, dulcissimi, ut de vestra potestate mihi adjuvetis: & ad thalamum Virginis me repræsentate, ut Matrem & Filium valeam contemplare, & accipere Puerum de gremio Matris suæ.
Pag. 214 Num. 6 lin. 7, — Sermone VIII (non IX) quasi in fine — Donum magnum, quod tibi peto, Domine, [his addit Patrones alios,] non tædeat [dare], quoniam volo de præsenti Joannem Euangelistam, & Jacobum Apostolum, cum Beato Baptista: & cum eis habeam festum in tota vita mea. Joanni Euangelistæ tota sum obligata, & Joannes Baptista est una spes mea, & Jacobus Apostolus est dilectio animæ meæ. Ideo tibi peto ut mihi dare debeas, & amicitiā nostram debeas confirmare, quoniam est in tuo honore. Ne permittas [me] devastari a meis inimicis: sed da mihi, Domine, ut [isti Sancti] me debeant corroborare, & a tuis offensis me debeant custodire, & per omnes tuas vias me faciant ire, ita quod ad te veniam. Et eis fac hoc præceptum, quod me debeant custodire cum Angelis meis simul usque ad transitum; ita quod ipsi alacriter me debeant præsentare ad te Redemptorem meum. Committe me sub eorum potestate, & Joanni Euangelistæ da istam vicariam, quod sub nomine tuo habeat dominium auxiliandi mihi in totum. — Et postea — O filii Zebedæi, Joannes Euangelista & Jacobe Apostole, cum beato Baptista, vobis me recommendo: si vobis sum commissa, mecum laborate. Mihi videtur, & hæc est veritas, quod vos petii a Domino pleno pietatis; ab illo [inquam] amore gentili, qui non vult quod in eo sperantes desperent. Sed ita operam date, per magnas virtutes quas habetis a vestro Domino, ut mihi ædificetis tale domicilium, in quo Christus semper possit habitare. O tres meæ vitæ columnæ! quia post Christum vos estis, qui manutenetis vitā meā in vestris mirabilibus brachiis. — Neque istis contenta erat: sed ut erat amantissima Sponsi sui, ita venerabatur ejus famulos & famulas, quorū aliquos recensens, Sermone III; — Aperi mihi, inquit, ostium quod pulso, Pater, in nomine dulcis Unigeniti; in cujus nomine pulso, & in ipso peto, & per ipsum & de ipso; & meritis beatissimæ & intemeratæ Virginis genitricis ejus, virginis Mariæ, tuæ filiæ & sponsæ, in cujus utero tradidisti Filium tuum; & meritis B. Joannis Euangelistæ, & fratris ejus Jacobi Apostoli, & B. Joannis Baptistæ, & Gabrielis Archangeli summi nuntii, & Angeli Emmanuel & Angeli Sapiel, cum E. Maria Magdalena & B. Agne, cum B. Catharina & cum omnibus Sanctis tuis, & omnibus amicis tuis qui sunt in terra, & in adversitatibus hujus seculi positi adhuc tibi serviunt: quoniam confido in eorum orationibus, quia non me diffido tantorum collegiorum meritis — ac rursum Sermone IX — Sunt, inquit, & alii, de quorum ore habemus nostram loquelam; inter quos est beata Virgo Catharina, & Agnes sacratissima, & B. Cæcilia, & ex his Parvulis qui fuerunt decollati pro nomine Jesu: & hæc sunt epulæ & convivium beatissimi Joannis Euangelistæ, ubi dixi vobis quod epulari debetis in crassitudine animæ vestræ — Istis addebat S. Gabrielem Archangelum, S. Josephum, [præsertim S. Gabrielem,] atque imprimis gloriosissimam Dei Matrem, sicut infra apparebit. Et de Gabriele quidem ita loquitur Sermone III. — Bene convenit Gabrielem diligere, super omnes Angelos cælestis militiæ; quia meruit salutare Mariam Virginem. Oportet nos diligere Gabrielem Archangelum, propter nostram Dominam servum fidelissimum, quia ad eam de cælo ministrare fuit missus — Et postea — O Gabriel Archangele, nuntie ineffabilis, audi me dulcissime, noli me despicere. Unam tibi peto [gratiam], cito dona mihi; nec me dedignare tecum sociare, sed solicite propinqua ad meam petitionem, ut loquamur ad invicem de Maria virgine, & bibam plenissime de fonte aquæ vivæ, & inebriari valeam de amore Dominæ, & amplius sitiam. O sancte Dei Angele, una tecum [gaudere] cupio, & de bono tuo facto: enarra mihi parabolam (si vis) ut ego audiam quomodo fecisti. — Quod ad S. Ioannem Euangelistam attinet &c. lin. 11 a fine: deinde lin. 6 a fine — uti expresse ait Sermone IV — Et gloriosi sanctissimi Ioannis Euangelistæ dapsilitate: [& Ioannem Euangelistam.] qui est meus magister & doctor, & absque eo ego nullam volo doctrinam: mea gloria & mea spes, post Christum & suam Matrem divinam; meum refugium & meus consolator, & alacritudo animæ meæ. — Deinde vero Sermone V eumdem Sanctum alloquens ait, — Tu vero es magister [meus] causa dictandi. Ego autem sum verba [proferens]: tu autem loqueris ad voluntatem tuam, qui cognoscis veritatem — & post pauca — Tu autem meus magister es & dictator, veraxque testimonium.
7 Sermone vero VIII (non XI) declarat hisce verbis amorem ejus erga se: — O Euangelista, dulcis amoris lator, [suumque erga illum amorem explicat.] tu transmittis pulchra exenia magno amore in ista die tuis te diligentibus, quæ ad tui honorem est celebrata. Memor esto mei, quæ sum nuda, si me vidisti, aut me cognoscis. Et quando dives eram si mei habebas curam, non me derelinquas in egestate. Quia si venissem, ut pro te veni, pro Soldano Saracenorum Imperatore, solicitudinem ferret de me sua curialitate. O Ioannes benedicte, cogites, quod veni sub nomine & securitate tua, & a vulnerantibus fui vulnerata sub spe adjutorii tui, & tui causa intravi istud mare. Venerunt undæ cum tempestatibus: ego nare cœpi cum ambabus manibus, & steti firmata amore. Nunc me removeas ab ista tempestate, & me ducas ad portum alacritudinis; & opus tuum festinanter faciamus, ita quod nomen tuum sit ex hoc laudatum. Nunc reminiscare doni continui, & illarum pulchrarum rerum magnæ pulchritudinis, & ambasseriarum magnæ dulcedinis, quas mihi transmisisti ad plus diligendum, Et si ego corde te amo, o Ioannes, quam vis sim folium modici valoris, & tu es lilium olentis candoris, non me contemnes. Et recorderis de illo gladio, [Memor beneficiorum per eum acceptorum.] quem tu fabricasti tam pulcherrimum; amore, & non flagello in corde [meo eum] infixisti, & bene clavasti, & non potest unquam dissipari amor tuus, dulcis Joannes: qui ligasti me catena, & annulo me desponsasti, & sub tua custodia recommendata [sum.] Amor dilectus, non me derelinquas. Nunc reminiscare quod me inarrhasti tuo amore, & sponsalitias mihi donasti, ex omnibus speciosis quæ ego peterem, quando mihi largitus es Christi chirothecam gemmalem. Et alia dona possum enarrare: sed est tempus terminandi, pro illis qui audiunt, & nesciunt bene putare, amittunt flores & legunt sentes. Et ego me accuso quod male custodivi donationes, quas ego recepi; & [non] dilexi te uti debui, olens lilium super omnibus floribus: & meus amor est male transmutatus, quoniam existit modicus & male ordinatus. Sed tu pius es: amore sacrato faciamus simul novam amicitiam, ita quod reviviscam in tuo amore, & faciam fructum meliorem; & desiderium, quod habeo in corde ad tuum honorem, possim operari. O Euangelista, bonus plantator, planta me adhuc novis virtutibus, in isto die nostri Domini, in quo fuit circumcisus: & demonstra, o Joannes, quod mihi fers amorem. Accipe omnia signa, propter compassionem vulnerum, quæ habeo in meo corde. — Ex quibus aliisque verbis &c.
Pag. 214 inter Caput 1 & 11, ponatur.
APPENDIX
ex IX Sermone Sanctæ, eodemque I,
De S. Joanne Euangelista.
Humilitas, Abbatissa Ord. Vallisumbrosæ Florentiæ in Hetruria (B.)
EX MS.
Qvamquam propositum mihi dumtaxat fuerit, in horum Analectorum recognitione, [Dantur hæc causa speciminis,] eorum locorum originalia exhibere verba, quæ magis ad historiam pertinent, quæque Guiduccius Italice dederat: quando tamen prælaudatus D. Placidus Poltri, postulatæ a me operæ supererogare volens aliquid, ex primo S. Hamilitatis Sermone de B. Euangelista Ioanne, qui in ordine ceterorum Sermonum nonus numeratur, bonam partem descriptam misit, placet hoc ejus beneficio uti, sub titulo Appendicis ad primum Caput; in fine autem ponere Sermonem 11 ejusdem Sanctæ pro Vigilia Natalis Dominici integrum, similique transcriptum affectu; ut quod in prævio Commentario num. 7 insinuavi, & vehementer optant Patres Vallumbrosani, Asceticorum veterum anecdotorum amator quispiam, tali velut promulside illectus, [ac postea totus sermo 2.] potentius moveatur, ad lucem publicam procurandam istis divinioris spiritus dictaminibus. In quibus tamen cave ne expectes grammaticarum legum exactam observantiam, aut Latinarum phrasium elegantiam, vel contextum ex rhetorum præceptis deductum consecutione nusquam hiante: sed stylo femineo, & ad Italicæ vernaculæ idiotismos proclivi ignosce; atque sub verborum minus politorum male lævigato cortice, interioris doctrinæ nucleum require. Hic ergo, quomodo de speciali suo Patrono scripserit Sancta, accipe.
Ave, ave, & tu, Ioannes Euangelista beatissime: de quo erudita a Domino meo, [Sancta Ioannem Eu. salutans,] per Spiritum sanctum locuta sum, ad meum magnum subsidium, & omnis auditoris remedium, quicumque vult de tua laude recitata colligere virtutum fructum. Salve, salve, o flos lilii, ante conspectum Domini mei Iesu Christi, omni odore plenissimus, & sapore super favum mellis dulcissimus. Ave, ave, de intemerata Virgine, post Christum, filius carissimus, commendata tibi ab eo in patibulo, summum solatium & omne subsidium. Et talem Virginem tali tradidit Virgini, matri & Sponsæ Dei filii, Reginæ omnium in cæli palatio. Salve, salve tu, qui es dilectissimus Domini discipulus, magis quam ceteri amatus: in thalamo Regis, tu sponsus; in pectore Reginæ, tu filius; in suo gremio, tu puerulus; & in palatio Regis, quasi sedes; & in suo regno, heres in omnibus. Ave, ave, de Domina nepos carissimus, in omni dulcedine amoris dulcissimus, in omnibus bonis suis tu heres & filius, numquam divisus a suo thalamo. In sua cella, tu es cellarius, & donator in Curiæ suæ palatio; & in manibus tuis est omnis thesaurus.
Salve, salve, o decus Ioannes Euangelista! o gloriosus, de carne Christi imbutus, de sua parentela non dedignatus: [ut Iesu & Mariæ conjunctissimum,] sed carnem & sanguinem placuit Christo sumere & sibi formare de Virgine, & de utero Virginis Mariæ nasci in mundo. Ave, ave, o gloriosus, in summa curia glorificatus: cum Iesu Dei filio & matre ejus: non tantum anima, sed anima & caro & sanguis est una cum eis conjunctus; & de tali munere es communicatus, & in tali flumine totus baptizatus. Verumtamen benes es tu altare sanctissimum, de æterni Regis membris ædificatum, una cum Regina matre ejus Virgine Maria, de cujus carne & sanguine es involutus, & de talibus Reliquiis es consecratus. O beatus Euangelista Ioannes, Dei gratia in cæli palatio corpus tuum & anima, in thalamo Regis, in superna gloria largita a Domino, residens super omnia. O virgo speciosus! tu unice sponsus es in thalamo, tu solus es major natu in universo regno: non potest tibi comparatus inveniri. O speciosa sellula, Ioannes, in cujus visu sedet Dominus, & quiescit Virgo mater intacta, & ibi recubant in deliciosa pascua, in odore suavissimo de superna tua fragrantia. Tu thalamus eorum, tu thronus ipsorum, & in te gloriantur, qui es gloriosus; [eisque carissimum,] & in te glorificatus est Christus Dei filius cum matre sua speciosa, quæ est Regina omnium. O templum Dei vivi, tu fons Paradisi in vertice montium fundati, uberius plenissimus, qui fluit in te semper de pectore Dominico abundantiori gratia. Tu es fundatus in medio fluminis, qui dicitur Regalis; qui est major omnibus vena ubertatis; de quo oportet prius bibere & intus baptizari, qui vult cum Sanctis in cȩlis coronari. Et tu es quasi dominus in medio positus, sicut Dei filius, & in manu tua est omne dispendium ad retribuendum. Et quare mihi [non] donas de tali fonte aquas?
O Ioannes benignissime, & ad omnes largissime, quicumque tibi petit: non me derelinquas in isto mundo orphanam: sed largitam eleemosynam porrige mihi, ut ad majus culmen valeam pervenire in Domini mei amore. Vallat te lacus & circumdant te flumina, & super caput tuum universa unda operit de regali flumine, non ad demergendum, sed magis ad scandendum super omnem [altitudinem] montium, ubi est thesaurus totus absconditus, [dispensatorem gratiarum ab illis dandarum,] qui est Panis Angelorum & vita hominum. O summe Euangelista, qui de tali cella es cellarius, & de tali thesauro es clavicularius: bene es tu porta cæli, & janua paradisi: quia cuicumque vis, potes aperire. Et ubi est major, ubi est celsior? Nam tu sublimior es, Ioannes. Tu aquila inter Euangelistarum numerum, & inter beatos Apostolos tu beatissimus, & inter gloriosos Martyres tu gloriosissimus, & inter sanctos Confessores tu sanctissimus, & eorum gloria es in omnibus. Inter chorum Virginum tu Virgo virginissimus, & lilium candidissimum, & adore suavissimum, & es gemma refulgens super omnibus: tu es eorum auxilium & in omnibus solatium, & in te gloriantur super omnes alios. O plenitudo gratiæ, Ioannes Euangelista! Ubi est in cælo tam magna potestas? Ego non invenio neque in Angelis, neque in Archangelis, neque in Thronis, neque in Dominationibus, [& inter omnes Sanctos Angelosque celsissimum,] neque in Principatibus, neque in Potestatibus, neque in Virtutibus cælorum, neque in Cherubim, neque in Seraphim. Verumtamen isti multa possident de virtute suprema; sed Beatissimus Ioannes Euangelista multo magis possidet, in omnibus, & præ omnibus.
Ego confido in Domino meo Iesu Christo, cujus me ancillam ostendo, quoniam ipsius est laus, honor, & gloria, & infinitum imperium, quia me non derelinquet mendacem in opus istud. Vado ad eum qui me misit ad opus istud, id est Dominus meus Iesus Christus, in cujus humanitate confido, & totum desiderium dispono animæ meæ, & per ipsam spero omnia dona mihi largita, præsentia & futura, qui aperit pulsanti januam, [quem suum agnoscit magistrum,] & dat postulanti veniam: & ipse docebit me omnia quæcumque videntur ei bona. Verumtamen Beatissimus Ioannes Euangelista, dilectus Iesu discipulus, primus fuit ad opus istud, & tetigit me: & statim spiritus Domini mei Iesu Christi contexit me ex illa hora, & docebit me omnia. Scio enim firmiter & credo, quia de ignorantia mea non sum locuta: sed hoc quod video, agnosco; & hoc quod cogito, non ignoro; sed veraciter credo, & deinceps, attestantia dispono.
Audistis, Fratres mei carissimi & bellatores mei amantissimi, de Beatissimo Ioanne Euangelista recitatas virtutes, quas locuta sum ad honorem Domini mei Iesu Christi, & in honore gratissimi discipuli ejus. [suosque hortatur ut et sint grati.] Forsitan aliquis sibi dicet; Voluntarie loquitur rem hanc magnitudinis: sed firmiter dico vobis, quia parvissimam me video sumere partem, propter hoc quia non valet lingua loqui, quod mens tangit. Et ideo voluntatem meam dico vobis; quia si omnes capilli capitis mei mecum loquerentur, non mihi sufficere agnosco de piissimi Ioannis Euangelistæ laude: quia multum prodesse cognosco amicitiam ejus, & lucrum magnum video. Et propter hoc, Fratres carissimi, vos una mecum admoneo, ut non dissimulemus cum secularibus, nos qui sumus induti vestimentis ovium, ne lupi efficiamur. Quare de cælestibus donis nobis collatis ingrati sumus? Turpissimum est enim peccatum ingratitudinis, & universas virtutes dissipat: quia qui vilescunt eas, omnia perdunt, & non amant, & non gubernant. Et quare similamur porcis, qui margaritas non discernunt inter fabas? Recolite, Fratres mei, quantam rationem reddituri sumus Domino plus ceteris, sicut Scriptura dicit, quia cui plus committitur plus ab eo exigitur. Scitis enim quanta superna, & incomparabilia, & singularia dona, largita a Domino, secuta sunt in isto monasterio gloriosissimæ & intemeratæ Virginis Mariæ, suis sanctissimis meritis & piissimi Ioannis Euangelistæ, dilecti sibi filii.
Propter hoc, Fratres, precor vos ne dissimuletis opera Dei, [ipsumque diligant,] quia omnia possibilia sunt ei: ne turpissima cæcitas ingratitudinis vos comprehendat: sed humiliamini sub potentia altissimi Dei, & jugo filii ejus Domini nostri, quia in ipso & per ipsum sunt omnia: Et quantum possumus impendamus ei honorem & laudem: & toto corde & toto desiderio diligamus Genitricem ejus, & gloriosum discipulum ejus Ioannem Euangelistam; quia totam gratiam consecuti sumus amborum meritis. Idcirco Fratres, quantum [possumus] oportet nos operari in beneplacitis eorum. Recolite unusquisque vestrum inter vos, colligite diligenter in sinu vestro lapides pretiosos, qui quotidie mittuntur nobis, & versantur in claustro monasterii nostri. Et quare non colligitis eos? Væ vobis in futuro seculo, qui calcatis gemmas pedibus vestris, nec colligitis eas. O filii, non sic efficiamini in pravitate vestra, quoniam hora est jam nos de somno surgere, & fructum colligere ut vivamus, usque dum tempus habemus. Colligite de cedris Libani poma meracissima, & de oliva speciosa campi sumite oleum, & de vera vite colligite uvam incredibili sapore plenissimam, & super favum dulcissimam: & adjuvante Dei genitrice Regina omnium, comedamus festinanter de Beatissimi Joannis Euangelistæ convivio, qui suas proprias reliquit nuptias & secutus est Dominum: & sumamus cibum de manibus ejus largissimis, & epulemur deliciose de epulis ejus, quia non dedignatur quotidie ministrare nobis de sua pietate.
Cavete, Fratres, ne aliquis sibi & vobis dicat, Ubi est hoc quod ministrat nobis B. Joannes Euangelista? aut lapides pretiosi, [fruanturq; epulis ab ipso propositis;] aut convivium ubi epulemur? Sed si diligenter vultis audire, operante divina potentia & meritis ejus, ego minima vobis ostendam. Inclinate aures devotissime, & corda præparate ad concipere verba hujus sacratissimæ lectionis: & non intueamini labia neque linguam perhibentis [verba], sed diligenter attendite ad laudem beatissimi Joannis, qui sunt lapides pretiosi ad colligendum, ut divites efficiamini in regno cælorum. Et nolite despicere messem propter messorem, sed recondite triticum in horreis vestris, ut non mendicetis tempore famis. Neque abjicere debetis oleum de pretiosa oliva, pro vili vasculo; nec balsamum, pro ampulla vitrea: id est, non debetis pro despecto nuntio in vanum suscipere neque illudere dona cælestia, quæ quotidie emittuntur nobis, piissimi Joannis Euangelistæ meritis, & magnitudine visionum, & revelatione divina: & scitis, Fratres quia non tantum visione, sed etiam domestica & amica locutione &c. ut supra num. 3, ubi de Deiparæ, sanctisque Ioanne & Iacobo Apostolis fratribus, duobusque Angelis qui, inquit ipsa, multa nobis patefaciunt de secretis cælestibus. Sunt autem & alii plurimi de quorum ore habemus nostram loquelam, hic nominatim recensiti num. 6. Et hæ sunt epulȩ & convivium Beatissimi Ioannis Euangelistæ, ubi dixi vobis quod epulari debetis in crassitudine animæ vestræ: & hoc est oleum in fragili vase, & balsamum in ampulla vitrea. Cavete ne frangatis vas, ad dispergendum oleum & balsamum, quæ similantur fidei & gratiæ: quia sine fide nemo poterit bonum opus perficere; & qui nō operatur in gratia, perdit eam. Idest, ne frangamus nos in infidelitate & pravis operibus.
[id est doctrinis per ipsum dictatis.] Et propter hoc una mecum admoneo vos, Fratres, operamini fideliter in cælestem gratiam, quæ collata est Vobis, in fide recta & munda contemplatione, admirando, & prædicando, & magis custodiendo talem thesaurum incomparabilem. Et quare pauperes sumus & famelici, quando tanti lapides pretiosi versantur in nobis & fructus ad colligendum? O filioli, non est vobis necesse perire inopia. Exprimamus oleum de speciosa oliva, quod animam illuminat, & prȩbet saporem bonum & condimentum: & de ipso faciamus aromatum simul cum balsamo, quod manet speciosum in æternum, & quæcumque tangit custodit in ȩternum a fœtore & putredine, & sanat universa vulnera, & sanata lȩtificat: & talem defert nobis quotidie fructum B. Ioannes Euangelista, quoniam ipse est vera oliva speciosa in campis, & cedrus exaltatus in Libano, & cypressus in monte Sion, & palma exaltata in Cades. Bene de talibus arboribus egreditur balsamum, de quo debemus facere aromatum; id est, gratiam quȩ data est nobis qui sumus vasa fragilia & vitrea; [ipsumque] recondere & observare diligenter debemus in corde nostro, & in tota mente nostra gementes resolvere, flendo & canendo, lacrymis & suspiriis cordis; prȩ nimio desiderio & magno timore cogitantes, nos indignos esse tanta beneficia ab eo suscipere.
Deinde, Fratres, precor vos ad vestram utilitatem, ut diligatis B. Joannem Euangelistam ex toto corde & toto desiderio; & a sua laude numquam cessando, sem per canendo & recitando unus ad alium, ut invicem vos accendatis in suo suavissimo amore, qui tantos habetis testes, [laudatque eumdem cui Virgini Virgo est commendata,] quod ipse est major in regno cælorum. Sed si plus vultis audire, diligenter ostendam vobis. Attendite Euangelium dicere. Hic est discipulus, quem diligebat Jesus, qui & recubuit in cœna super pectus ejus. Bene amplius dilexit: tantam in eo ostendit amicitiam, quod tamquam proprio filio Matrem speciosam ei commendavit, Reginam omnium seculorum. Et quis major est in regno cælorum? Nonne tu Joannes? Vis te a me abscondere? Minime poteris, quia Spiritus sanctus ostendit mihi opera tua, & virtutem & celsitudinem tuam, & principatum & potestatem tuam. O Virgo speciosissimus & omni puritate plenissimus; non [debes] a me vereri propter scelera mea, quoniam ego confido tuo auxilio mundari a Domino. Et tu non vis meam amicitiam? Ego cum nimio zelo tuum amorem cupio, & non erubesco te quærere inter omnes cives regni cælorum, incipiens ab Angelis qui sunt nuntii, & beatis Archangelis qui sunt majores nuntii, & te majorem nuntium in omnibus invenio. Deinde intueor Virtutes & Potestates, & similem non invenio, sed in omnibus & super omnes sublimiorem te video.
[ut omnibus Angelicis choris sublimiorem,] Nonne es tu Ioannes Euangelista, qui post Deum ostendisti tanta prodigia in mundo? Tu in ferventis olei vase missus fuisti, tu calicem veneno plenum mortifero bibisti, nec quidquam eorum te contingere valuit. Et quis major te in virtute aut potestate? ad indulgentiam peccatorum, ad expellendum dæmones & vitia, & induere virtutes & prodigia?… Magna est valde res hæc, sed propter hoc nō quiesco, quia vado ad Principatus & Dominationes & omnium eminentiorem invenio B. Ioannem Euangelistam, largita ei a Domino potestate & principatu in cælo & in terra. Deinde ascendo usq; ad Thronos, & ibi me quiesco cum dilecto meo Ioanne, quia ipsum video majorem & excelsiorem super omnes Thronos, ad exercendum Dei judicium, cælestium, terrestrium & infernorum: [quia ei sunt] nuda & aperta secreta divina. Vere ipse est Thronus æterni Regis, ubi cubat & quiescit diligenter, & dilecta sibi pascua invenit & deliciatur in eis. Deinde aspicio inter Choros, Cherubim & Seraphim, qui habent alas senas & sunt vicini Trinitatis, & penetrant omnes cæli altitudines: & inter eos video unum animal in similitudinem Aquilæ, volantem super omnibus: & ipsa habet alas quȩ operiunt cælum & totum orbem terrarum. Similiter & oculos habet tam virtuosos, quod radium solis fixius intueri non omittit, & omnia nuda & aperta conspicit.
[& instar aquilæ proximū throno SS. Trinitatis,] Sed quomodo ipsa Aquila sit vicina Trinitatis, audiamus. Ipsa Aquila nō tantum vicina Trinitatis est, sed juxta eam manet, & nullus in medio eorum videtur. Majora vobis habeo dicere; sed voluntatē Dei ignoro, & propter hoc aliquantulum timeo. Confido de Dei gratia, & ausam me video dicere de fiducia Dei Genitricis, Reginæ omnium & puerperæ benedictæ. Dico autem vobis de supradicta Aquila, quia non tantum juxta Trinitatē manet, sed etiam in sinu Regis æterni, qui est Filius Dei in medio Trinitatis; & non tantum in sinu, sed etiam in sacro suo humero permittit ipsam manere. Quis autē est ista Aquila, tam beatissima avis? Intelligite, Fratres, quia ipse est Virgo speciosus & Euangelista Ioannes: qui fuit in Pathmos insula levatus in cælū in Dominica die, & ibi penetravit omnia secreta divina. [in ipsoque sinu Verbi recumbentem, ac humero residentem.] Bene totum orbem terrarum alæ suæ operiunt, id est, de sua jacuit illuminata doctrina, & omnes in regno cælorū de speciosa ejus præsentia gratulantur. Et quis est major inter Cherubim aut Seraphim? Nonne tu, o Ioannes, qui sedes in gremio Regio, in humana carne glorificatus cum Filio Dei vivi, & beatissima Virgine intemerata matre ejus? O mira magnitudine & incomparabili beatitudine hominem in carne conversatum! qui est benedictus per infinitum tempus, in secula seculorum. Amen. Hactenus Sermo ille: ubi quod Ioannes dicitur, Christi & Mariæ secundum carnem consanguineus, proprias nuptias reliquisse (puta in Cana, viso aquæ in vinum versæ miraculo) ipsoque cum corpore glorificatus in calis, æliaq; similia parum certa, aut etiam vix verosimilia; dicta tamē a variis & prædicota nonnumquam; id nolim accipi ut divinitus revelatum sed, quemadmodum XXV Maji docet Parergon medium inter utramque Vitam S. Mariæ Magdalenæ de Pazzis, intelligatur revelatis ea miscuisse Sancta, ex præhabitis humanitus speciebus, animo Virginis eo altius impreßis, quanto sentiebat sublimius de sancto Euangelista.
Cap. 2 num. 8 lin. 18 — quod Sermone V (non VIII) his verbis explicat — Regina autem cæli Virgo Maria, illius talis navis est antenna & velum, & sua pietate fideliter eam ducit; & continuo demonstrat cursum, quando brevis consistit via: & vicinum ostendit portum, ad quem cito perveniet: [multa bona ei acceptæ refert.] & nuntii præparati [adsunt], qui imperium recipient; & illum accipient thesaurum quem invenient; & Regi cælesti illum præsentabant, qui pro quolibet talento centum largitur, videlicet tot quod non possunt numerari. Ista autem similitudo, de qua vobis dictum fuit, de navi, est præsens corpus, quod vadit per istud mare in medio undarum, ut navis facit. Si bonum habebit rectorem, ad bonum portum deveniet: ille autem qui malum sequitur, male peribit. — Tum Sermone VI (non autem IX) — O misera ego peccatrix, quantum sum debita Domino meo Iesu Christo, & Dominæ meæ beatæ, qui de mundo me elegerunt, & multum mihi gratiæ donaverunt, me in suam receperunt, & ad Religionem vocaverunt: sed ego non sum religiosa ullis quæ exerceam operibus, quoniam servire meo Domino non bene incepi. Et, si vobis salutem enuntio aut enarro, vel sancta verba profero, non est mea virtus. Nullam gloriam mihi detis: quoniam dico lingua, sed non sunt mea verba: nam ego [quæ] non existo magistra, quomodo possem vos docere? Laudes tribuatis Reginæ: quoniam bonitas est sua: ipsa enim magistra est omnium gentium, quæ ab ea volunt discere. Ipsa Regina existit virtutum: ipsa potest omnes facere sapientes: ipsa autem sit benedicta in æternum sempiternaliter. —
9 Sermone etiam IV sic discurrit: — Superna bonitas surrexit de cælo imperiali, & venit in terram, [ipsiusque humanitatem,] & intravit humillime in vas unius puellæ, quæ similabatur ei pulcritudine, & humilitatis erat magistra: & sua puritas erat tanta, quod omnium virginum erat gemma. Hæc est enim Regina humilitatis, quæ intravit fundamentum cum ingenio; nostra Domina, quæ fuit talis intuitus, quod de solio traxit Deum in terram — Paulo autem inferius subjungit — Et florita tam est ejus virginitas, quod omnes castas facit quæ ei loquuntur — Et eodem IV (non autem VI) Sermone sub finem — Radix sancta, quæ donavit nobis ramum, quo tota gubernatur vita, gloriosa Virgo Maria, de qua semper in cælo est festivitas novella. Angeli non possunt salutare & Sancti videre ipsam, tantum est decora. Tricciæ suæ sunt annulatæ, eo quod exit de flavitate capitis. Ille decor non potest designari, nec splendores quos flavitas capitis emittit. Oculi ejus, honesti & amorosi, accendunt cor una face. Os illius atq; visus, cū loquitur, largitur munus novellū. Ejus eloquium lætificat audientes, [pulchritudinem,] & mentē mundificat, & eam pulcrificat. Angeli namque illam loqui cupiunt audire, & Sancti quidam delectantur: nam fragrantia odoris exit nares atque os ejus: quæ [cum] funditur, cuilibet renovat affectum videndi os ipsius pulchrum, quia habet labia sua rubi cundiora & fragrantiora quam rosa novella. Sua gula, alba & fulgida, magis pretiosa est quam gemma: & pectus quod lactavit Rex ille æternus, scilicet humana caro, quam nomino domicellam; & corpus ejus sacratum, quod est altare, cum vident, omnes se jaciunt in terram: auferunt autem sibi coronas suas regias Angeli Sanctique quando loquuntur ei. Dant namque ei salutem gratiosam, quam Angelus Gabriel illi dedit in terra: & quilibet expectat benedictionem a manibus ejus, quæ habent omnem potestatem; desiderantque servire semper cum honore magno Reginæ benedictæ, [majestatem impense laudat.] quæ Angelorum est Imperatrix, & totius Curiæ divinæ. Sua corona est duodecim stellarum, quæ per figuram Apostolos designant. Chlamydata est sole rutilante, quod donavit ei Rex de sua pulchritudine, quando ivit de præsenti vita ad thalamum, qui est super omnem altitudinem; & posuit eam supra Cherubim ad dexteram suam benedictam, quæ est filia Dei omnipotentis & mater Christi in omni parte dicta; & est gaudium totius gentis, quanta est in Curia, quam vobis nominavi. Apostoli gloriosi gaudent semper de ea, quia eorum pretiosa est magistra: & super omnes filius benedictus, virgo Joannes Euangelista, cui Christus commendavit Matrem virginem, Reginam benedictam: & posuit eos vivos in una carne in conspectu magnitudinis. Et secundus est ille gloriosus Jacobus Apostolus, plenus immensæ pulchritudinis: & est, nepos nostræ Dominæ & frater Joannis Euangelistæ, qui est totus dulcis & pretiosus. Cum eorum magnitudine sociatus, gloriam habet Pater & Filius, & qui flammescit Spiritus sanctus. Amen.
[Iubetur ab ea texere Iesulo pallium,] Num. 10 lin. 10. Cui illa humiliter respondit, sicut Sermone I legitur. — Et quis potest tantum thesaurum eruere, ut dignus sit talia membra tangere, nedum involvere talem Dominum? Mundus autem non potest eum capere cum universis quæ habet, & non est dignus sufficienter tantum Angelis & omnibus Sanctis: & quomodo ego misera invitata sum tam magnum opus facere? Miror, Domina mea, & admirando paveo, quod operari nescio, & dare quod non habeo. O intemerata Dei genitrix, virgo Maria, puerpera benedicta & Regina omnium seculorum: quare hoc mihi fecisti, Domina mea, & quomodo factum est, & pro quali causa imperasti mihi, dare quod non habeo, & operari quod nescio? Numquid tu mihi vis illudere, quia imposuisti facere pallium Regi de gemmis tribus coloribus? cum tu scis, quia artifex non sum, & colorem in gemmis ignoro, & virtutem ejus non cognosco. Propter hoc miror, & admirando paveo, ne adimplere [non] valeam præceptum tuum, sicut desidero: & cogito, unde sit mihi tanta gratia, & tanta amicitia, quantam in me diffusam video de tua clementissima bonitate; cum ego sim terra, arida & infructuosa, & sine humore bonæ operationis; & ideo oportet me timere, [quod quale esse debeat non capientem,] ne pereat semen tuum, quod in me seminasti. Et tamen opus istud de pallio Domini mei, quantum sit beneficium, non dico; sed dum impletum fuerit, si merear videre, non silebo gloriari & exultare; quia istud donum, tam magnum & incomprehensibile, fuit de tua largitate & propria voluntate, & sine mea inquisitione aut petitione; & non de meis meritis, sed de tua benignitate factum est. Quia tu scis, Domina mea, quando audivi istud mandatum, cum gaudio suscepi; sed statim cœpi cogitare, quid esset. Timui & turbatus est spiritus meus, quia nesciebam quid facerem. Tu autem dignata es consolari animam meam: dixisti, ne tribulationem haberem, quia bonum adjutorem magistrum haberem, Joannem Euangelistam. Cum autem audissem, repleta sum lætitia: quia ipse est gaudium meum, & fiducia mea &c. — & infra — Et vos, Fratres carissimi & combellatores mei amantissimi, inclinate aurem cum magna devotione, ad intelligendum verba salutis, & eruditionem divinam de ore beatissimæ Virginis Mariæ, & B. Joannis Euangelistæ; [docet Ioannes Euangelista,] qui dignati sunt mihi respondere quasi una voce: Non de humana, sed de divina essentia; non de rebus terrenis, sed de cælestibus & divina virtute Trinitatis, de dilatato corde, de humili spiritu, de pura & munda conscientia, de virenti virtute & affluenti desiderio, de ardentissimo animo & inenarrabili dulcedine dilectionis, de suspiriis & fonte lacrymarum, de subtili contemplatione & visione superna (intelligite Fratres) quia de tali opere induet se Rex cælestis & sancti ejus. — Hunc igitur in modum docta Humilitas fuit, ut ex prædictis virtutibus, velut totidem aureis filamentis, &c. Pag. 215 col. 2 lin. 9.
Num. 11 lin. 11 — In principio autem istius tractatus, qui inter Sermones numeratur sextus, & solum istas Laudes continet, [orans prorecitaturis eas] hujusmodi Oratio invenitur — O Sancta virgo Maria, preces meas exaudi Regina, & meam orationem, gloriosa mea Domina. Misericordiam tibi peto, mater Creatoris mei pro omnibus in hoc libro legentibus ad tuum honorem, vel legi audientibus, & in devotionem habentibus; de tuo amore atque Jesu Christi, tu meritum da atque munus: & in die obitus eorum, tu sis defensio ipsorum; & animas eorum ab ore draconis erue, & in cælesti regno tu da eis gloriam & salutem. Amen. — Aliam deinde Orationem composuit, dictis Laudibus præmittendam, hoc modo — Virgo purissima, luce Spiritus sancti corda nostra illumina, ut dicere valeamus & audire sic doctrinam, & discere quod semper sit ad tuas laudes, Beatissima Maria, & nostrarum infirmitatum medicina possit esse. Amen. — Explicat deinde, sic volente illo quo inspirante agebatur, [& explicans unde acceperit easdem,] quomodo prædictæ Laudes non sint suæ compositionis, dicens — O carissimi Fratres & sanctissimæ Sorores, has Laudes Virginis Mariæ habeamus in magnam devotionem, quæ de libro non fuerunt haustæ, nec ulla lectione, Jesus autem Christus fuit magister, & Virgo Maria, qui sunt summa virtutum. Laus & gloria sit eis. Spiritus autem almus hanc sanctissimam dictavit Salutem, qui Reginam cognoscit matrem nostri Domini. Mulier pronuntiavit, & alius scripsit hanc Salutem; & Spiritus sanctus docuit peccatricem, quæ eam dixit.
Num. 12 lin. 5 — solum ait. — Quædam peccatrix (talem seipsam nominabat humillima Sancta) petivit gratiam. Domina mea fuit curialis, & mox fuit ei largita. O quam ipsa beatum donum fecit ei; [in earum usu donata singularibus gratiis.] & immensum, & admirabile, & amabile! suave & dulce est totum, & pretiosum. Dedit lucem divinam, & immensam gratiam donavit, quoniam scivit eam collaudare; & suum cor multum exultavit. Hic ostendit Domina nostra suam humilitatem, quia peccatores diligit, & eis est piissima, quoniam in hac peccatrice habuit multam caritatem. O carissimi Fratres, simus devotissimi his Laudibus. Ego vobis in veritate dico, quod in ipsis nosco multas virtutes. Quando in hoc libro Virginis Mariæ legimus, Dominam nostram laudamus, illam altissimam Reginam, quæ nostrarum infirmitatum unica est medicina. Ipsa facit cor gaudere & mentem illuminat, & animæ est potio, ita eam pascit dulciter. Ipsa mittit dulcem pacem, ubi guerra semper fuit: nam spiritus cum carne interdum concordatur, contemplando istas Laudes Virginis beatæ. Ipsæ procul pellunt mala cogitamina & malas tentationes: & Virgo prope nobis est, nobisque dat de suo amore. Sentiendo namque fragrantiam Virginis Mariæ, quæ suavior existit & pretiosior rosa atque flore; ipsa facit oblivisci rerum temporalium, & docet Christum diligere cum rebus spiritualibus: & hunc despicit mundum cum rebus terrenis, & petit cælestia, hæcque cupit invenire. O sanctissimi Fratres, nec non Sorores, has Laudes divinas recipiamus in corde, consideremus in mente, & immensum habeamus eis amorem; quoniam Virgo Maria bene nos remunerabit. Quicumque autem loquitur Reginæ, & nomen ejus laudat beatū, bene ac vere scio, quod cor suum est consolatum: & Virgo Maria multum istas Laudes recipit; & pro certo habeat quod valde erit remuneratus. Ego autem dixi vobis de bonis muneribus, quas in istis Laudibus cognosco: de hoc certi scitis, & ulterius credatis.
Pag. 216 col. 2 in tit. lin. 2 probatus. l. probatur.
Pag. 218 num. 24 lin. 14 — sinlis — l — singulis.
Ibid. post num. 26 adde — Hactenus Guiduccius, cum
quo priusquam transeam ad Miracula, placet exhibere veterem
istam Sanctæ imaginem, num. 24 laudatam; prout ea
nobis inde missa est, satagente Illustrißimo Magliabechio;
ubi quæ ad genua flectit Sanctimonialis, creditur esse B.
Margarita, ipsius tabulæ pingendæ curatrix: utroque autem
ex latere designantur tabellæ duæ, singulæ in senas
distinctæ areolas, quas in arctius spatium contrahi jußi,
utpote vacuas illas nactus, adeoque nihil inscribendum
iis habens præter numeros; solum ut intelligatur,
quod hinc corrigi Guiduccius debeat, ubi ipsam majorem
tabulam ait esse, circumdatam areolis quatuordecim;
cum solum duodecim sint; eæque non circum, sed
utrimque positæ; nisi sorte ab anno MDCXXXII (quo suum
ipse librū vulgavit) mutata est forma, & quæ circumdabant
imaginem tessellæ, aliter dispositæ sunt, atque omißis duabus
factæ duodecim, quod etiam verosimile facit earumdem
præsens ordo: sic enim mihi indicantur. 1 Discessus a
marito. 2 Sumit habitum monasticum. 3 Liberavit
Monachum a magno cruciatu in tibia. 4 Ibat per
civitatem colligens saxa pro fabrica monasterii.
5 Stabant foris interim dum pluebat excipiendo
sermones, & non madefiebant. 6 Liberavit Monacham
a fluxu sanguinis, cui nullum a medicis erat
remedium. 7 Legit ad mensam legendi ignara.
8 Fuit ab Angelo elata supra murum monasterii.
9 Ivit Florentiam ex mandato S. Joannis Euangelistæ.
10 Suscitavit parvulum extra portam S. Galli
Florentiæ. 11 Mense Augusti congelata fuit aqua
in ejus situla, prout optabat propter suam febrim.
12 Venerabiliter sepulta fuit. Apparet autem vitam legenti,
istæc hoc cordine fuisse collocanda.
inveniendaque sub numeris inferne scriptis. Ceterum quia rudior erat missa vultus dilineatio, sumpta ex veteri ista tabella; jußi eam sumi, quæ in ecclesia S. Pancratii visitur, missa mihi antea a D. Placido, tamquam picta anno MCCCCXCIX, & vetustiori illi eatenus similis, quatenus patitur ætatis differentia; cum istic admodum senex cernatur, in Pancratiana vero tabula vigor quidam ætatis necdum summæ refulgeat. In hac etiam additur diadema circa caput. & velo superimposita pellicula agnina, quorum neutrum adest in vetustiori: pro simplici autem palma ramo in dextera, & clauso in sinistra libro; in recentiori exprimitur idem ramus dactylos ferens, & in aperto libro leguntur verba, sumpta ex Sermone tertio ipsius; Colligite prius de palma indactylata, quæ fuit ab initio salus destinata. Vtrobique vero cernitur Sancta, injectum humeris atque ad collo adstrictum habens pallium (Mantellinam in Ordine nuncupant) loco Cucullæ, qua usum S. Ioannem Gualbertum ejusque Monachos constat: quod ne mirum cuipiam videatur, scienti Vallumbrosanas Sanctimoniales Cuculla, non Mantellina uti; occurrit per Epistolam idem D. Placidus, indicatque etiamnum moris in Ordine esse, uti Novitii & Oblati Mantellina induantur; eaque Sanctimoniales suas olim indui solere: quod ipsum probat proprius Sanctæ habitus, qui etiamnum in S. Salvii Abbatia asservatur; habens formā Mantellinȩ, non Cucullæ. Addit autem colorem Mantellinæ istius in picturis monstrari ferrugineum, qualis etiam est Cucullæ S. Ioannis Gualberti, & qualem ipse vidi in Cuculla S. Hildegardis Bingii: pro quo colore nunc in utriusque sexus monasteriis color niger invaluit. Est etiam, inquit D. Placidus, in ecclesia S. Trinitatis Florentiæ, in Capella familiæ de Ardinghellis, vetus effigies, ante quam continuo alitur lampas accensa, cum anathematis appensis: cui novis ornamentis decoratæ ita subscriptum legitur: S. Humilitatis Abb. Ordinis Vallisumbrosæ Thaumaturgæ, devotionis ergo, Camilla Strozzia Torrigiana, anno Domini MDCLXV.
Pag. 222 addatur.
SERMO II S. HUMILITATIS
in Vigilia Natalis D. N. Jesu Christi.
ex ejus operibus Mss. communicatus, a D. Placido Poltri Vallumbrosano.
Humilitas, Abbatissa Ord. Vallisumbrosæ Florentiæ in Hetruria (B.)
EX MS.
Deus omnipotens, in cujus sapientia & voluntate creata sunt omnia in cælo & in terra, [Petit instrui a Patre a terno de adventu Filii,] & stabilita manent in tua potestate (& scio pro certo quod invite non fuit, quia nullus potest tibi resistere) responde mihi per temetipsum, mitissime Pater. Da meo spiritui ut patenter dicam in verbo ad aurem audientium, ordinem & occasionem de adventu Filii tui Domini mei. Vos autem, Fratres, qui auditis & audituri estis, notum vobis sit, quod sermo divinus, quem loquor, a me ipsa non est: sed manet apud Patrem altissimi Dei, qui donat unicuique sicut vult. Ipse me docet petere, & interrogare, & respondere, [& audita proponit suis exponere.] & loquitur mecum intus in occulto; ego vobis, palam foras. Ipse in silentio docet me in spiritu, & ego in clamosa voce diligenter vobis dico verba divina quæ intelligo. Cavete vobis, ne recipiatis in vanum hoc quod lingua loquitur per Spiritum sanctum: sed recolite diligenter in sinu vestro verba divina, & congratulamini mihi, quia spero implere desiderium meum. Respondit mihi Deus Pater de Filio suo, quidquid cupio audire de adventu ejus: quia non est dedignatus respondere ad habitantem in terra de excelso cælorum, in throno Trinitatis suæ. Deferamus gratiam Salvatori nostro, in cujus nomine exaudita est oratio nostra, & petitio mea ab ipso non est projecta.
[2] [Docet autem omnino sponte datum mundo Filium,] Recondite diligenter verba hujus sacræ lectionnis, & accipite responsum de ore petentis, & quidquid dicit audiamus: quia non misit Deus in hunc mundum Filium unigenitum invite, sed sponte suæ voluntatis. Non debitum fuit, quia Deus debitor non est; sed nos omnes debitores sumus ei; nec aliquis potuit eum compellere Filium suum dare. Ipse judex est vivorum & mortuorum, & non est qui de manu sua possit eruere … Ita dico vobis, quia necesse non erat, quia Deus necessitatem non habet; quia solo verbo omnia restaurat, & dispersa congregat, & congregata spargit & dissipat. Deus poterat genus humanum rapere de potestate diaboli solo imperio suo, & ipsum obligare in profundo si voluisset: sed solo pretio redimere volebat genus humanum, & hominem pro hominibus dare. Quare non dabat de servis suis, qui erant in terra, Abraham, Isaac, & Jacob, & ceteros tales? Quam admiranda providentia & dispensatio fuit, ad nostram utilitatem, ut nos ad majorē celsitudinem elevaret! [cui redimendo non suffisiebat aliquis Sanctus] Scitis, Fratres, quod non potest servus servum redimere: quoniam si servus servum redimeret, nonne ambo sunt servi? servus qui redimitur, & servus qui redemptus est? O superna caritas & immensa amicitia! Nimiam dilectionem ostendit nobis Deus, quia non de servo voluit nos redimere, sed de libero, ut nos a servitute liberaret: neque de peccatore voluit nos redimere, sed de justo & agno immaculato, qui peccatum non fecit, ut bonæ oves & justæ [ex eo] proficiscerentur.
[3] Recogitate, quantum oportet nos eum diligere & servire; [vel etiam Angelus:] & nolite despicere tale servitium, neque oblivisci. Quia ipse noluit nos redimere de auro neque de argento, neque per Angelos, neque per Prophetas, neque per Patriarchas: sed dedit nobis dilectum Filium suum ad redimendum, qui est Dominus noster Jesus Christus, amor noster ineffabilis, dulcedo nostra insatiabilis, & spes nostra immutabilis. Ipse est amicus noster indeficiens, resurrectio nostra immortalis, & vita nostra sine fine. Et si oportebat nos redimere de his qui peccatum non haberent, quare unum de Angelis suis non dabat, qui peccatum non habent, & tam dilectum Filium suum apud se retineret? Absit nobis talem pro tali habere. Quid ergo erit nobis habere tale pretium? creaturam pro Creatore. & pro Salvatore plasma, pro Domino servum, & pro Rege militem? Væ nobis miseris, si ad talem hereditatem alienati fuissemus; quando Dominum nostrum, & Creatorem nostrum, & Regem nostrum fratrem habemus, & participamus regnum cum eo, si eum sequi voluerimus.
[4] Ipse est amicitia nostra caritativa, & gloria nostra infinita, & lætitia nostra indivisa. Ipse est thesaurus noster incomparabilis, & pretium nostrum inæstimabile, [in Christo autem habere nos omnia,] & gaudium nostrum innumerabile, & adjutor noster robustissimus, & portio nostra in terra viventium, & auxilium nostrum. Ipse est caritas nostra ardentissima, & dilectio nostra amantissima, & lux nostra inter tenebras. Ipse est fortitudo nostra inexpugnabilis, & victoria nostra admirabilis, & virtus nostra incessabilis. Ipse est judex noster in calumnia, armatura nostra in victoria, & protector noster per omnia. Ipse est Rex noster in patria, & corona nostra diademata, & dux noster ad gaudia, & assumptio nostra ad cælestia. Ipse est creator noster, qui nos creavit; redemptor noster, qui nos redemit; plasmator noster, qui nos salvavit, & quotidie nos salvat ab inimicis nostris, & nutrit nos sub umbra alarum suarum, quemadmodum gallina pullos suos: & sicut mater consolatur diligenter filios, [dans eis] ubera sua, ut crescant & proficiant in ætate; ita Dominus noster Jesus Christus, Dei filius, consolatur nos in omni tribulatione nostra, & omnia adversa vertuntur in bona, tristitia in gaudium, luctus in lætitiam, paupertas in divitias, confusio in gloriam, debilitas in prospera, & bella in victoriam: pro infirmitate sanitatem, pro servitute libertatem, pro terrore securitatem, pro opprobrio honorem, pro morte vitam sine fine, pro fame saturitatem, pro amaritudine dulcedinem, & omnia perdita restaurat nobis; & restaurata, stabilita invenimus nobis in regno cȩlorum; si filii columbæ erimus, & eum sequimur per humilem obedientiam.
[5] Quia ipse per obedientiam venit in mundum; qui erat magnus, exinanivit se in parva ætate; [& per ejus humiliationem nos exaltari,] & qui erat in cælis, pro nobis venit in terram; & qui est creator omnium, non est dedignatus in creaturam suam venire; & visibilis apparuit inter homines, qui erat invisibilis; & qui erat impalpabilis, permisit se ab hominibus palpari; & qui erat dives, ostendit se pauperem in mundo; & qui erat immortalis, mortalitatem nostram assumpsit. O superna caritas, & incomparabilis, & sine sua societate! O magna dilectio & investigabilis amicitia! O singularis obedientia, & profunda humilitas, & impalpabilis, & invisibilis! Quis potest enarrare, aut aspicere, aut palparet [eum], qui profundum vallat & ascendit super omnes cæli altitudines & omnem vallem implet abundanter, ut multiplicetur fructus de quo ipse gaudet; montes autem & colles humiliat, & siccat, & relinquit sine fructu? Intellexistis hæc omnia? blandimenta & gaudium, terrorem & dolorem? [si tamen etiam ipsi simus humiles instat vallium,] Notanda sunt verba ista. Quæ sunt valles, quas implet & abundant; & qui sunt montes & colles, qui humiliantur & derelicti crescunt? Intelligite, Fratres, per vallem, humiles & mansuetos & amicos obedientiæ, quibus promittitur blandimentum & gaudium, id est impleri & abundare. O beati humiles, in quorum conscientia Christus habitat, qui sunt purificati a vitiis & concupiscentiis carnis, qui omnem pompam hujus seculi vilipendunt, & gloriam ejus tamquam pulverem, quem projicit ventus a facie terræ. Decet enim amare Christum eos qui odiunt mundum; & vasa, vacua terrenis, implere cælestibus. Et ideo ipsos Christus diligit, & implet gratia sua; & ibi nascitur puer Jesus, & ipsi cum eo per humilitatem sanctam; & crescit per virtutem obedientiæ, & patientiam veram, & contemplationem supernam.
[6] Isti sunt valles quos Prophetæ nuntiabant, dicentes; Omnis vallis implebitur; & Psalmista, [quas impleturum se promisit Dominus;] Valles abundabunt frumento. Et de quo promittebat implere valles, nisi de nativitate Christi? Nuntiabat venturum gaudium de nativitate Salvatoris, quem nos præsentem habemus natum, puerum Emmanuel, pannis involutum, & reclinatum in præsepio inter animalia. Quid ergo dicturi sumus miseri? Bos cognovit possessorem suum, & asinus præsepe domini sui; & nos non cognoscimus eum, & nullum studium habemus de eo, qui sumus creaturæ ejus, & rationabiles creaturæ. Ergo quam rationem habemus? Surgite, Fratres mei, quia hora est: & excitate vosab omni immunditia, & purificate vasa vestra, quæ sunt cor vestrum & conscientia vestra: quia non decet mittere vinum & oleum in vasa ubi est lutum. Ideo dico vobis, quia oportet vos mundare ab omnibus vitiis & peccatis, & humiliare, ut bonas valles efficiatis. Et cum hoc feceritis promitto vobis implere de ipsa pluvia, de qua dicit Propheta, Rorate cæli desuper, & nubes pluant justum: & frumento abundabitis, qui est Christus; & vasa vestra implebitis oleo lætitiæ, quod animam illuminat; & vino, quod lætificat, & lacte & melle dulcissimo, qui est puer Jesus, qui implet desiderium odore fragrantiæ, amore insatiabilis & dulcis in memoria; & de tali fructu implebuntur valles, quod Deus nobis præstare dignetur.
[7] Montes vero & colles qui sunt? nisi superbi homines & impatientes, [superbos velut montes & colles relinquens aridos.] qui amant plus corpus quam animam, & quærunt honorem hujus seculi, & non amant obedientiam, & nolunt adversa pro Deo sustinere, & tamen Religiosi videntur: sed vana est religio eorum, quia plus appetunt escam corporis quā animæ: & hæc sunt verba, quæ diximus, Montes & colles humiliati arescent. Isti talesvidentur humiliari quotidie sub omni judicio; quia exaltari non possunt. Me autem oportet silere de superbia, ne forte gaudium vertatur in dolorem; & quia longum est dictu, quoniam ipsa est mater & radix omnium pessimorum, & multos filios habet venenatos. Ego autem scio medicinam, ad expellendum ipsum venenum: sed modo non ostendam, quia cogit me desiderium meum proficisci ad dulcedinem meam. Vos ergo, Fratres mei, nolite manere difficiles in via. Eamus obviam Salvatori nostro, qui est dulcedo nostra & gloria nostra, amor noster & spes nostra; ubi se delectat anima mea, & in ipso invenit pascua sua. Diu ipsum esuriamus & sitiamus, & dicamus cum Propheta, Sitivit anima mea ad Deum fontem vivum. Ecce fons paratus est nobis: approprinquamini ad eum solicite & bibite, & inebriamini, carissimi.
[8] Et si fontem ignoratis, interrogate viatores, & ostendent vobis id est, [Monet deinde aspirare ad Christum,] Patriarchas & Prophetas, qui ostendunt vobis fontem, quando dicunt: Occurramus obviam Salvatori nostro. Ipsi foderunt fontem, quando dixerunt; Veni ad liberandum nos, Domine Deus virtutum: & rapiebant Filium de sinu Patris, qui est fons sapientiæ, dicentes; Veni, Domine, & noli tardare: & cognoverunt Filium eis largitum a Patre, quando dixerunt; Ecce Dominus in fortitudine veniet, & brachium ejus dominabitur: eruperunt venas aquarum viventium, quando dixerunt; Rorate cæli desuper & nubes pluant Justum: & traxerunt ad terram de vertice montium, id est, de excelso cælorum, quando dicebant; Aperiaturterra & germinet Salvatorem. Et quomodo inveniemus eum? Quærite eum de ore Prophetarum, dicentium; Benedixisti, Domine terram tuam; &, Veritas de terra orta est. O beata terra, quæ talem dedit fructum, qui est panis Angelorum & vita hominum! Inquiramus agricolam, ut de fructu ejus colligere valeamus. Interrogemus cultorem, qui seminavit in ea, quia talem protulit fructum. Audiamus eum qui ait; Ego primo mane intravi in eam diluculo; [& sub] initium obtulit medicinam ad omnem languorem; id est, benedictionem ad expellendam maledictionem & semen vitæ, ut confunderet mortem; humilitatem, ad repellendam superbiam; mansuetudinem, contra vanam gloriam; largitatem, contra avaritiam; spem, adversus stultitiam; [plenam salutem nobis allaturum:] solicitudinem, adversus negligentiam; temperantiam, contra furorem; & tranquillitatem, contra iram; & prudentiam, contra fallaciam; justitiam, adversus injustitiam; misericordiam, contra duritiam; castitatem, contra luxuriam; abstinentiam, contra gastrimargiam; & contra omnia adversa, longanimitatem & patientiam; & benignitatem, contra malitiam; fidem contra infidelitatem; spem & longanimitatem & pacem, contra discordiam. Pro virgine seducta & violata, habemus virginem intactam & inviolatam; & virginitatem impollutam, contra pollutionem; & multa alia bona, quæ neque dicere neque enumerare possumus, ad expellendū omnia mala, quæ [non] seminavit agricola in ipsa terra; & talē tetram donavit nobis, & ipsa resedit supra montes, quos ostendit Propheta dicens; In die illa stillabunt montes dulcedinem, & colles fluent lac & mel.
[9] Et recognoscite, Fratres, gaudium nostrum, honorem nostrum, & gloriam nostram: [ipsum enim esse fructum de terra virgine procreatum,] & gratias referamus Deo omnipotenti, qui talem terram & talem fructum, dedit nobis perfruendum; ubi fructus non minuitur, sed multiplicatur [tanto magis] quanto plus colligitur. Quando per Evam maledictionem destinavit, nobis Maria, nobis Maris stella apparuit, quæ est benedicta per omnia, & exaltata super omnia: sit ei gloria infinita, & honor, & laus, & benedictio. O beata terra nostra, quæ dedit nobis fructum suum: de cujus fructu gaudet Deus omnipotens, Pater ejus, qui misit eum in utero ejus. Gaudent Angeli in magno gaudio; gaudent Archangeli, & exultant jubilando, cum Gabriele suo nuntio, in sinu Matris videre parvulū. Gaudent Cherubim simul & Seraphim, in summo throno gratulantes cum Patre de Filio suo, [quem] delectantur videre in parva ætate. Gaudent Prophetæ & Patriarchæ simul ad invicem cum magno gaudio, qui annuntiaverunt in ista vita Virginis partum, videre puerum natum Emmanuel in sinu matris. Gaudent Apostoli cum Virgine Maria & cum Joanne Euangelista, [quo Angeli & Sancti omnes oblectantur.] in pueritia videre Christum, in [cujus] pueritia se delectant. Gaudent Martyres & Confessores, simul cum Virginibus Christi speciosis; & de pueritia sui creatoris invicem gaudent omnes cælestes habitatores: & gaudent in terra amici sui, qui diligunt eum casto amore, &c quærunt eum cum devotione puerum videre, & cum ipso gaudere semper.
[10] Gaudete & exultate invicem, Christi amici, quia prope est tempus, quo puerum videbitis in gremio matris. Dico enim vobis, Fratres, in veritate, quoniam Virgo Maria & omnes Angeli & Sancti habebunt æternum Regem in pueritia, & præsenti die Natalis, sicut fuit in die qua natus est in mundo, ex utero Virginis, & expectant eum cum magno desiderio, & videbunt omnes puerum Emmanuel, [dum se eis ostendit qualis erat in die nativitatis suæ.] quia omnia possibilia sunt ei. Non audistis, Fratres, Mirabilis Deus in sanctis suis? Sicut intravit clauso utero Virginis; ita potest ostendere se in quacumque specie vult Sanctis & amicis suis: & taliter renovat in Sanctis suis opera, quæ fecit in mundo, ad gloriam nominis sui, & lætitiam, & exultationem. Similiter & amicis suis, qui sunt adhuc in terra; in quacumque specie desiderant eum, sic intuentur, loquentes cum eo, & intuentes, & tangentes eum. Et qui sunt isti tales amici tamque gratissimi apud Deum? Isti sunt montes, de quibus ait Propheta; qui habitant in excelso, per virtutem humilitatis & obedientiæ, & contemplationem supernam, & bona opera: qui affligunt corpora sua pro Christi nomine, in lacrymis & suspiriis cordis; & tamen, cum adhuc in terra sint, separati sunt ab ea, & totum desiderium eorum habent in cælo. Et propter hoc dicti sunt, Montes & colles, quia per gratiam Salvatoris sunt exaltati a terra, & terra nostra resedit in summitate, sicut diximus, id est beata Virgine Maria: & ipsi de fructu ejus distillant dulcedinem, unde fluunt lac & mel.
[11] Nolite mirari, Fratres, quia dixi, quod isti tales tangunt Dominum, & loquuntur cum eo: quia fidelis anima possidet Dominum, quando possidet timorem morem suum, recte vivendo, & alios admonendo [ut abstineant] a malis operibus. Verumtamen anima bene aspicit Dominum, quem cupit videre quando est munda a sorde, [Hunc ergo jam puerum quærere docet,] & plena Spiritu sancto, & est plena oculis ante & retro, & succensa igne Domini, nimirum desiderio divini amoris: appropinquat, & tangit, & loquitur cum eo. Cogitando, & contemplando, & intuendo repleta gaudio, petit ei justitiam, idest seipsum. Dominus autē non tantum permittit se tangi ab ea, sed etiam osculari pedes ejus; & non tantum pedes, sed sacratissimum pectussuum. Quæramus diligenter, Fratres, talem Dominum & talem puerum, qui est amor insatiabilis & dulcedo inæstimabilis. Qui plus de eo bibit, plus de eo sitiet; & qui plus comedit, amplius esuriet; ut ait Scriptura; Pulchriores sunt oculi ejus vino, & dentes ejus lacte candidiores. O quam speciosus Puer! & quis videbit eum & quomodo intuebimur? Nolite, Fratres, deficere in itinere laborantes. Non intellexistis animæ retributionem & præmium laborantis, quando dixit; Venite ad me qui laboratis, & ego vos reficiam? O quam refecta est anima & quam beata, quæ talem Puerum potest invenire, & amplecti, & attrahere odorem ejus fragrantissimum! tam dulcissimum & amabilem, tam decorum & admirabilem, tampretiosum & desiderabilem, tam pulcherrimum inter parvulos, tam gloriosum & suavem.
[12] Attendite ad me, Fratres mei carissimi, & bellatores mei amantissimi, [imitando proprietates columbæ,] & sociȩ meȩ in cœnobio, & filiæ meæ intra viscera mea, hoc est, gaudium meum & gloria mea. Congregamini vos in unum sicut columbæ, quȩ sunt sine amaritudine, & amant societatem, & non adunantur cum aliis avibus, & si aliqua avis percutit eas non se defendunt, & pro cantu dant gemitum, & in petris fovent filios suos. O quam pretiosas & utiles differentias habet columba in nostro exemplo! Accipite figuram columbæ, ut sitis filii Spiritus sancti, sine amaritudine. Amate societatem bonorum; quam Deus diligit & ibi habitat. Et sicut multi flores in una collectione magnum fragrant odorem, magis quam pauci; sic virtutes congregationis meliores sunt, quam eorum qui manent in solitudine; & majus lucrum faciunt apud Deum & homines. Et nolite defendere opera vestra mala adversus Deum: sed mortificate membra vestra in Christi amore, ut ædificatio vestra fiat in petra. Et date gemitum pro cantu, flendo & canendo in timore Dei. Et residete ad fontem aquarum viventium, ut possitis evadere insidias inimici, ut gaudium vestrum impleatis, sicut carissimi filii, quoniam me talem Matrem habetis, quod amplius cupio vos in bellis videre, quam in requie indeficientis victoriæ. Et propter hoc, Filii mei, attendite consilium meum, & appropinquate mecum ad thalamum, ut merear videre quod cupio de puero Jesu, de quo dico, ut promissa mea non perdam, & notum sit vobis quod mihi promissum est.
[13] [deinde accedere ad thalamum Virginis,] Scitis enim, Fratres mei, quia sponsa alicujus Regis quæ parere debeat, quantum lumen & quantam gloriā faciunt ei, propterea quia attendunt nasciturum: quanto magis nos oportet illuminari ex omni parte, si volumus accedere ad thalamum Dominæ nostræ, quæ est in magna claritate & semper amat lucem; & qui non habet lumen, non potest ad eam appropinquare. Et propter hoc, Fratres mei, precor vos, ut abluatis manus & facies vestras in fonte aquæ vivæ, & sitis mundi & splendidi; & exuite vestes vestras, & induite vestibus novis, candidis & deauratis, ut omnia nova sint; & accipite cereos in manibus vestris, sicut habent Angeli & Sancti, qui assistunt ante Virginem Mariam. Eamus cito, ut [locum] inter eas capere valeamus: quia appropinquat hora nativitatis Domini, quem Virgo concepit ex ore Gabrielis sine semine, [ubi inventuri sint congregatos Sanctos,] & mansit in suo utero novem mensibus sicut in uno lilio, sine pondere aut ægritudine. Pulsate ad portam auream sine intermissione, donec aperiat nobis ostiarius; ubi est Virgo collecta in thalamo, & ubi est Pater qui gaudet de Filio suo. Ibi omnes Angeli gaudent de Puero in Gabrielis nuntio: ibi Patriarchæ simul & Prophetæ, qui annuntiaverunt partum Virginis Mariæ, qui gaudent de filio eorum, & magis gaudent Apostoli. Quin Virgo Maria & omnis Sanctorum militia gaudent æternum Regem videre in pueritia. Et magis gaudet Joseph de filio, cujus fuit bajulus…
[14] Sed clamemus omnibus qui sunt in civitate, ut introitum nostrum debeant adjuvare. [quos ipsa sigillatim appellans,] O beatissime Propheta David, Rex sanctus, de cujus progenie est Virgo Maria, peto tibi indulgentiam, cum omnibus Prophetis & Patriarchis, ora pro me & pro mea societate, ut donet nobis Puerum virgo Maria mater. O Beate Joannes Baptista, Christi Præcursor, qui annuntiasti Dominum de verbo oris tui, roga virginem Mariam, ut ipsa nobis donet, quem tu cognovisti inclusus in utero matris tuæ. O Joannes beatissime, Euangelista magne; & Jacobe mitissime, gloriose Apostole; qui manetis cum Virgine in suo thalamo, & estis in magna potestate de matre & filio; quidquid vobis videtur facite, quia tota vestra sum, & aliud non peto. O Gabriel Archangele, qui es summus nuntius; peto tibi veniam & glorioso Puero, quem nuntiasti Virginem concipere in utero. O sancti Dei Angeli & omnes Archangeli, Emmanuel & Sapiel, qui estis mei Angeli; precor vos, dulcissimi, ut de vestra potestate mihi adjuvetis; & ad thalamum Virginis me repræsentate, ut Matrem & Filium valeam contemplari, & accipere Puerum de gremio Matris suæ. O Joseph beate, quifuisti bajulus de Matre & de Filio, dona mihi auxilium, ut ex tuis sanctis meritis impleam desiderium, [illuc admitti petit.] quo cupio de Puero. O sancti Dei Apostoli, cum magna potestate mihi subvenite de mercede vestra; ut in Natali Domini gratiam inveniam. O gloriosi Martyres, & Consessores beati, & Virgines sanctissimæ a Christo desponsatæ, cum omnibus Electis qui sunt in civitate Jerusalem cȩlestis, mihi adjuvate, & unanimiter Patrem deprecate, ut donet mihi Filium, in quo tantum sibi placet; & ad thalamum Reginæ me præsentate, ut petam sibi Puerum, quem habet in potestate.
[15] Mecum congratulamini, Filii carissimi, quoniam sum ad pedes Reginæ, [& admissa a matre petit filium.] & Joannis Euangelistæ beatissimi. Audite me loquentem cum Maria Virgine: Ave, ave, Domina: ave o Regina: ave speciosa rosa sine spina. Hora est, Domina, ut habeamus Puerum, virgo purpurata, qui est in tuo utero. Angelorum gloria, aperi illud lilium, ut videamus florem qui est in nostro exilio. Aperi nobis chlamydem, ut videamus ipsum puerum Emmanuel, quem concepisti in utero de ore Gabrielis. Virgo inviolata, da nobis tuum Parvulum, pannis involutum, tamdiu desideratum, singulare gaudium nobis destinatum a Patre cælesti. Ave virginissima, virgo inviolata. Ave, o Maria, puerpera beata. Ave Dei filia, mater, & sponsa. Regina Angelorum, Virgo gloriosa, hora est & tempus pariendi filium; & impleti sunt dies quibus fuit in tuo utero, id est novem menses.
Post pag. 222 ponatur Commentarius,
DE B. ANDREA MVTINENSI
ORDINIS MINORUM S. FRANCISCI,
Andreas Ord. Minorum S. Francisci, Mutinæ in Italia (B.)
ANNO MCCCCLV.
D. P.
Mvtinensium in Cispadana Insubria Episcoporum Catalogum Vitasque, sub hujus seculi initium, edidit Gaspar Siligardus, [Populi concursus ad mortui corpus,] Mutinensis tunc etiam ipse Episcopus; ad S. Caroli Borromæi exemplum, totus intentus in diœcesim ex Concilii Tridentini præscriptis formandam ornandamque. Ibi Iacobi-Antonii Pontificatum, ab anno MCCCCXLIV usque ad LXII decurrens, ad ejusdem annum XI sic scribit Pag. 124. Annus iste MCCCCLV optimorum virorum morte insignis fuit: nam Mutinæ obiit Andreas, Sodalis Franciscanus, septimo Kalendas Junii, quo tempore ad eum ingens in Æde Minorum fuit populi concursus: quia mortuus & vivus plura miracula fecisse dicitur. Sepultus est in Ecclesia S. Francisci prope chorum. Ita ille. Verum non fuit hæc ejus primæ sepultura: siquidem Fratres Minores, severiorem Regulæ observantiam profeßi, ex quorum numero fuit citra dubium Andreas, alio nescio quo loco morabantur, quando ille vixit obiitque. Etenim non nisi aliquantis post Andreæ obitum annis, translatum ad ipsos est a Patribus Benedictinis Monasterium S. Cæciliæ, quod illi aliquamdiu tenuerant, derelictum a sui Ordinis Sanctimonialibus; uti scribit Waddingus ad Annum MCCCCLXIX num. 26. Tum vero locum totum ruinosum restaurare aggreßi Franciscani, ab Episcopo Mutinensi (Nicolaus Sandoninus is erat, prænominati Iacobi-Antonii proximus successor) Pontifice Paulo II annuente, [quod anno 1469 trāslatum ad S. Cæciliæ,] obtinuerunt quamdam ecclesiam derelictam, cum adjuncto territorio Conventui contiguo, ut ex dejecto illo templo suum possent restaurare, & terræ portiones in hortos convertere.
[2] Sed neque hic admodum diu manere Fratribus licuit: siquidem suburbanum illum S. Cæciliæ Conventum totum demolitus est superiori seculo Hercules II Dux Ferrariæ, [anno 1538 ad S. Margaretæ] cui & Mutina suberat, ne belli tempore posset urbi incommodare; & vagi aliquamdiu Observantes stabilem primum locum obtinuerunt anno MDXXXVIII, quem usque nunc poßident, ad parochialem S. Margaretæ ecclesiam, quā in ipsorum jus annuente Paulo III transferendam curavit Antonius Boninus, Mutinensi Canonicus & Ecclesiæ istius tunc Parochus. Fuit autem hæc secunda Andreæ translatio facta eo tempore, quo ecclesiam Mutinensem Episcopus tenebat Ioannes Moronus, postea S. R. E. Cardinalis; sed jam inde ab anno MDXXXVI, quo Legationem Bohemicam a Paulo III sibi impositam geßit, plurimum absens ab Vrbe; cui tamen non desiit per idoneos Vicarios providere; ita ut dubitare vix poßim, quin ille actus undequaque fuerit legitima auctoritate munitus.
[3] Verum illa S. Margaretæ ecclesia, ut vetus erat, ita Fratrum usibus qualitercumque adaptata, [& circa 1580 ad novam SS. Ceciliæ ac Margaretæ] diu servire non potuit. Quare, ecclesiam Romanam regente Gregorio XIII, & Sixto de Vicedominis ex Ordine Prædicatorum Mutinensem Cathedram obtinente; cum illa ad terram vergeret (uti scribit Gonzaga p. 2 Conv. 19 Prov. Bononiensis facultasque tum summi Pontificis, tum quoque eorum qui desiderari poterant præ manibus adesset, ea demolita, alia nova in Sanctarum Cæciliæ atque Margaritæ honorem, multo augustior multoque elegantior constructa, atque ædificato jam monasterio annexa fuit. Sedit Gregorius XIII ab anno MDLXXII ad LXXXV; & Sixtus, qui Cathedram obtinuerat anno LXXI, usque ad XC eamdem tenuit. Neutrius horum fuisse requisitam licentiam, ad faciendam sacri Corporis Translationem, tam recentibus tunc Concilii Tridentini decretis, nemo ausit suspicari.
[4] Hac occasione vel factus est, vel (quod crediderim potius) decentius collocatus marmoreus ille tumulus, [ibidemque marmorea in tumulo collocatum,] quem prope chorum extitisse Siligardus ait; quique anno MDCXLII adhuc visebatur his versibus inscriptus.
Mortuus & vivus quoniam miracula fecit,
Andreas jacet hic, Religione Minor.
Meminit translati primum in eum tumulum corporis Ludovicus Vedriani, inter Memorias Sanctorum ac Beatorum Mutinensium, Italice editas anno 1663: atque anno a morte Andreæ quinto, id est, Christi MCCCCLX factum id ait; & quidem velut is collocatus tunc fuerit in Capella S. Antonii Patavini familiæ Levizanorum, ad dexteram tunc altaris majoris, ubi nunc est ipsa tribuna; eoque allegat Chronicon Ms. ipsius monasterii. Sed videtur ignorasse ejusdem monasterii de suburbano in urbem loco translationem una cum Corpore, de qua supra. Quare R. P. Ioannes Iulianus, [denique an. 1642 sub altare S. Antonii de Padua repositum fuit.] anno MDCLXXXV Collegii nostri Mutinensis Rector, rogatus de istis studiosius inquirere, scripsit, in ecclesia S. Margaritæ primum veteri, deinde nova Andream jacuisse usque ad annum XLII prædictum, quando Capella & Altari S. Antonii Patavini in meliorem formam redacto, Corpus istud sacrum, una cum suo sepulcro marmoreo, repositum fuit sub præsato altari. Fuit eo anno Mutinæ Episcopus Opizo Estensis, teste Ferdinando Vgbello Tom. 2 Italiæ sacræ, Francisci Ducis & Raynaldi Cardinalis germanus frater: sine cujus auctoritate, sicut consecrari non potuit altare novum, sic nec translatio corporis ac sepulcri fieri sub altare. Proinde licet alia nulla cultus antiqui argumenta extarent, vel solum tanti tamque religiosi Præsulis judicium sufficeret, approbando, quem Andreæ dedimus, Titulo Beati; cum aliorum quam antiqua præscriptione Beatorum corpora, citra specialem Apostolicæ Sedis licentiam, nefas sit intra altaria collocare; qui solus & totus erat antiquæ Canonizationis ritus.
[5] Huc accedunt imagines Andreæ, ipso in templo palam expositæ, cum radiis circa caput & Titulo Beati ad nomen scripto. [Imagines cum radiis & titulo Beati.] Plura si aliquando in usu fuerint (ut fuisse est credibile) id refrigescente seculorum superiorum religione, & crebra loci mutatione cessavit. Sed cur, inquies, ad hunc XXII Maji refertur, quem Episcopus Siligardus asserit, septimo Kalendas Junii obiisse? Vedrianus 22 per zyfras notavit; cumque hic ejus locus mihi occasionem dedisset de Andrea, ut Beato agendi, quærendique testimonia cultus antiqui; accidit Siligardi verba post rem confectam mihi suggeri, ac digna videri quæ Commentariolum præsentem inchoarent; nec tamen animadverti differentam diei; circa quam si potuis illi credendum videatur, quam Vedriani zyfris, forte per typothetæ oscitantiam alteratis, poterit hic locus totus in altera editione ad XXVI Maji transferri: nunc enim mutari quidquam vetat ultra pag. 850 progressa impreßio paginarum hanc paginam sequentium.
DE B. RITA DE CASSIA.
Rita, Vidua Ordinis Eremitarum S. Augustini, Casciæ in Umbria (B.)
Pag. 223 num. 1 adde in fine — Denique impetratum etiam est ut Martyrologio Romano inscriberetur sub hac formula, in editione anno MDCLXXIV reperienda: [Nomen inscriptum Martyrologio.] Cassiæ in Umbria B. Ritæ Viduæ, Monialis Ordinis S. Augustini, quæ post seculi nuptias æternum sponsum Christum unice dilexit.
Ibidem num. 3 lin. 17 post — argumentum hoc — adde — Fulginii quoque impressa est Epitome alia anno MDCXXXX, Auctore Fr. Christophoro Cappannarolo, Fabriensi Augustiniano. Et hæc quidem &c.
[Cultus specialis Romæ.] Pag. 224 post num. 5 — adde — Est Romæ ad sinistrum latus scalarum, ducentium in Aram-cæli, ecclesia parva S. Blasii, in qua (sicut rescribit desuper interroganti noster Ioannes Vannius) habetur Confraternitas Cassianensium, qui solennitatem B. Ritæ popularis suæ celebrant quotannis apparatu magno.
Pag. 230 col. 2 lin. 9 — translatæ — l. — translatas.
Ibidem lin. 12 post — præstare — dele — sesquilineam seqq. & scribe — Christophorus Fabrianensis, ex rudibus pellibus consutam vestem esse ait; & de ea, tamquam apud Roccam porenam adhuc servata, scribit, vulgo per regionem istam dici, quod nulli parturienti admota unquam fuit, quam non exemerit periculo mortis contactu suo. Istis autem præmißis &c.
Pag. 232 — adde — 49 His jam prælo paratis intelligo ex Hispania, B. Ritæ cultum Gadibus celeberrimum esse, atque ejus festum ibi agi die 11 Aprilis, [Cultus apud Hispanos Gadibus 2 Aprilis.] & Vitam bis jam impressam Hispanice, tertia vice recudi, & quidem auctiorem. Equidem existimo, ipsi Historiæ nihil addi in Hispania potuisse, quid enim illi adderetur, nisi quod Caßia acceptum foret? aut quid inde potuit novi accipi, quod Italicæ vitæ Auctores latuisset? Accesserit credo Relatio de cultu Gades traducto, deque miraculis istic patratis, adeo grandibus & evidentibus, ut ipsa Beata iden paßim nominetur, Sancta de los impossibiles, ob curationes infirmorum; morali hominum judicio impoßibiles, ad ejus invocationem patratas. Spero fore, ut hæc aliaquando in Supplemento primi Semestrus lectur inveniat, quando eorum causa non licet prælum nunc sistere.
APPENDIX
AD DIEM VIGESIMAM TERTIAM MAII.
[Errata]
Pag. 233 col. 2 — loco antepenultino ponatur.
S. Medicus Confessor, Ostielli in territorio Blesensi.
Ibidem inter Prætermissos col. 1 post Alwredam — adde —
SS. Luci & Montani nomina, inscripta vetustißimo Carthaginensis Ecclesiæ Kalendario Tomo 3 Analect. Mabilionis, videntur eorum esse, quorum Acta Bollandus illustravit���������XXIV Februarii.
Pag. 235 col. 1 lin. 9 — dele — ineditum hactenus.
Ibidem lin. 21 — Ordini — l. — Ordine.
Ibidem col. 2 post Hemelaidem Virg. ponatur.
Domnus Joannes Patricius, celebratur hac die in veteri S. Cyriaci Martyrologio, prætermissus in ecgrapho Roma nobis misso, sed indicatur a Mabilione, qui autographum recentius ac diligentius scrutatus, ipsum ibi reperiri asserit Pag. 57 Musæi sui Italici; ubi suspicando quærit, an is sit, cui prima sanctæ Mariæ Majoris conditio tribuitur? quod minime visum est negligendum, cum usui esse poßit ad diem, quo Basilicæ istius Dedicatio agitur, V Augusti.
Pag. 239 num. 3 lin. antepenult. — se — l. — re.
Ibidem num. 6 lin. 3 — conniat — l. — conveniat.
Pag. 243 num. 4 lin. 13 — sine — l. — sive.
Pag. 249 col. 2 lin. 2 — argumenti — l. — argumentum.
Pag. 253 col. 1 lin. 8 — vivo — l. — vino.
Ibidem num. 5 lin. 11 — descindere — l. — descendere.
Pag. 255 Annot. c — sic lege — Coluntur SS. Machabæi 1 Augusti, Mauricius cum sociis 22 Septembris; primis antiquitus sacra ecclesia fuit, aliorum Titulus eidem posterius acceßit.
Pag. 257 num. 1 lin. 6 — Menologii, — l. — Menologio.
Pag. 258 — adde — sequentem Commentariolum
DE S. MEDICO CONFESSORE.
OSTIELLI IN BLESENSI GALLIÆ TERRITORIO.
Medicus Confessor, Ostielli in territorio Blesensi (S.)
D. P.
Qvarto a Blesensi civitate Milliario ad Orientem, prope Cambordium, deliciis Regiis celebrem locum, jacet Ostiellum, [Colitur precipue feria 2 Pentecostes] vulgo Huisseau; ubi in honore singulari est S. Medicus, sive (uti capsæ corporis custodi inscribitur) Medycus, vulgo Saint-Mie. Est autem capsa illa elevata post majus altare parochialis istic ecclesiæ, & secunda feria Pentecostali quotannis proceßionaliter circumgestatur, ac deinde Mißa altera, de eo ut Confessore facienda, honoratur; quamquam natalis ejus dicatur esse XXIII Maji, quo tamen nihil fieri solet; ne scilicet ab agresti labore plebs rusticana abducatur. Creditur profeßione artis suæ sutor fuisse, & vixisse seculo VIII aut IX. Idem Blesiis in parochiali Dominæ nostræ in Burgo-mediano, [arte Sutor, vulgo S. Mie dictus.] Gallice Bour-moyen, capellam sui nominis habet festumque hoc die: nomen autem creditur per Y paßim scribi, sicut & S. Amyci, qui colitur XII Octobris cum S. Amelio, ut proprium nomen ab appellativo distinguatur. Atque hæc sunt omnia de ipso nobis suggerere potuit hujus operis studiosißimus, & circa propriorum cuique loco Sanctorum cultum curiosißimus Claudius Castellanus, in autumno anni MDCLXXXIV versus illas partes profectus, ad accurationem singulorum notitiam sibi acquirendam; sed quia neque Curatum neque Vicarium ejus in loco reperit, plura tunc quidem discere non potuit, operam tamen se daturum promisit ad obtinendum siquid haberi ultra poßit. In hanc spem dilatus a nobis & pene oblivioni datus fuerat Sanctus, quando novis litteris moneor nil ultra expectare, sed quod de eo possum hoc loco dicere.
DE S. GUIBERTO.
Guibertus, Fundator Gemblacensis monasterii, in Brabantia (S.)
Pag. 259 num. 1 — adde — Gemblacense autem dicatum fuit S. Petro Apostolo, & S Exuperio Martyri ex legione Thebæa, cujus ibi perquam notabiles Reliquias, anno MDCXXIII repertas, enumerat Rayßius in Hierogazophylacio Belgico. Eorumdemque causa ipsum Natalibus Sanctorum Belgii adscripsit: Molanus: colitur autem Gemblaci XXII Iulii.
Num. 2 sic ordire — S. Guiberti cum laude singulari meminit Libellus de Gestis Abbatum Gemblacensium, Tom. 6 Spicilegii Acheriani insertus, & usque ad Octavum Abbatem Anselmum, anno MXIII electum, perductus. Vno deinde seculo post, justam ejusdem S. Guiberti Vitam scripsit Sigebertus &c.
Ibidem lin. 7 post — habuimus — adde — Mabilio seculo 5 Benedict. eamdem inseruit, qualem Tom. 2 Bibliothecæ Cæsareæ Pag. 898 & seqq. ex Ms. Viennensi edidit Lambecius, ad quam secundam Mabilionis editionem (nam Viennensem necdum habemus) contulimus nostram. Eique subjunximus per modum Appendicis, ex præcitato libello, primi Abbatis Erluini Vitam, haud parum lucis allaturam ipsi Vitæ S. Guiberti. Habuimus &c.
Ibidem lin. 14 post — inveniri — adde — Nihilo plus in suo itinere Belgico invenisse ait Mabilio, & prædictæ Elevationis compendiosam relationem recudit, ex Lambecii editione, verbotenus desumptam ex pleniori nostra, demptis initio ac fine, prout asterisci infia notandi indicabunt. Addit Mabilio, ex eodem Lambecii opere, Destructionem vel potius Combustionem monasterii Gemblacensis, quæ facta est anno MCXXXVII, a prima sui combustione anno XXX, scriptore Guiberto tunc Abbate Gemblacensi. Sed hujus cladis narratio nihil habet quod pertineat ad S. Guibertum. Autbertus Miræus &c.
Pag. 260 num. 1 lin. 1 Germiensi — l. — Darnuensi.
Pag. 261 num. 4 lin. 24 — competerat — l. — compererat. & Ann. a sic incipe — Germiensi quidem habet Ms. Trevirense, & ex hoc verosimiliter Surius; quem secutus Ortelius, Germium dixit esse pagum Lotharingiæ: sed Ms. S. Maximini & Viennense scribunt Darnuensi: esse autem Darnay &c. — &lin. ult. — l. — in Comitatu Lomacensi atque Darnuensi, quasi vel unus idemque sit Comitatus, vel de utriusque confinio aliquid Gemblacum teneat. Lomensis autem seu Lomacensis Comitatus vulgo Lomage, hodierni Namurcesii partem constituit.
Annot. i Surius & Ms. Viennense, Mensuram.
k Idem cum eodem Ms. conniventia.
l Adde — ubi dicitur quod Domnus Wibertus, præter istæc aviæ suæ dona, de paternis vel maternis bonis hereditatis suȩ legales faciens traditiones, dedit quidquid jurium visus est habere… in Comitatu scilicet Breibant, in loco Malin ecclesiam ac decem mansos de Leitzinis, quos filio suo Wiberto mater solummodo cum fratre suo Oilboldo legaliter tradidit.
Num. 6 lin. 4 ad nomen Erluini, adde litteram m. & ad Notas —
m Ottonis diploma prædictum docet, quod Wibertus, in construendo & fundando manasterio Doctorem habuit venerabilem Erluinum; qui & ipse Canonicam qua vivebat Regulam, mutavit in Monasticam vitam: & quod ipsum præfatus Wibertus, post ædificatam ecclesiam & officinas claustri, quas simul construxerant, sibi elegit Abbatem, & cum omnibus quos accersivit Monachis commisit regendum. His consentiens coævus Erluino Fulcuinus Abb. Lobiensis, in gestis decessorum suorum, de Guiberto cum laude scribens, ait, quod illum Gemblaci Abbatem, cui ipse pauper Christi obediret, præfecerat: & consequenter Chronographus Gemblacensis; Salubri, inquit, ductus consilio [Guibertus] totum se ejus submisit magisterio, eumque Abbatem delegit, & præfecit sibi Fratrumque suorum Collegio. His sane indicatur Guibertus, Monachus factus Gemblaci: & tamen Sigebertus mox infra, Gorziæ id factum videtur indicare. Fortaßis Habitum quidem sub Erluino accepit Gemblaci, qualem solent ii quos Donatos vocant, velut Benedictini Ordinis Tertiarius; deinde, firmatis undequaque rebus, nolens eo manere loco, ubi quodam quasi patronatus jure considerandus esset tamquam primus Fundator; ad perfectam conversionem abiit Gorziam, vitam ibi, absque ulla honoris cujusquam prærogativa, ut absoluta profeßione Monachus, inter Monachos ducturus.
Pag. 263 num. 13 lin. 7 a fine post, præsumat, adde litt. h; eamdemque ex margine huc retrahe.
Ibidem Annot. e — lege — Erluinus dicitur vixisse usque ad annum. 986.
Pag. 264 Annotationes h & i totæ deleantur, pro eisque hæc ponatur. —
h Integram Bullam exhibet Lambecius, post, eumque Mabilio: sub hac clausula, scriptum per manum Bonifacii, Regionarii ac Scriniarii sanctæ Romanæ Ecclesiæ, in mense Martio, Indictione XI. Datum VIII Kalendas Aprilis, &c. ut hic sequitur, in mense ac Indictione quibus supra. Indictionem tamen XII, non vero XI, exigunt Benedictus, ordinatus an. 975, 25 Aprilis vel 2 Maji (uti hoc ejus initium statui in Paralipomenis ad Chronolog. Pontif. mutata priori de 19 Decembris sententia) & Ottho II, Romæ coronatus 25 Decembris 967, quorum annus hinc 16, inde 9 concurrunt cum anno 984. Verum annus iste esset ab exordio monasterii, circa 924 fundari cœpti, sexagesimus quartus; & Pontifex scribit, Religioso Abbati venerabilis monasterii… noviter constituti… in loco qui vocatur Gimblaus. Vnde occurrit mihi suspicari, genuinam primæ confirmationis Bullam, esse, non Benedicti VII,sed Agapiti II,qui anno sui, Pontificatus VII, mense Martio adhuc numeraverit Indictionem XI, concurrentem cum anno Christi 953, utpote primum ordinatus anno 946, die 2 Iunii, secundum nostram posteriorem correctionem. Agapiti autem Privilegium innovaverit anno 9 sui Pontificatus, Ottonis II 16, Benedictus præfatus: quod, originalibus deperditis, occasionem dederit utriusque Bullæ auctores & datæ notas conflandi in unum. Favet huic conjecturæ Sigebertus in Chronico ad an. 954 sic scribens, Immunitas nostræ, Gemmelacensis scilicet ecclesiæ etiam Apostolica auctoritate a Benedicto Papa corroboratur, anno septimo Pontificii ejus. Favet eidem conjecturæ, quod in Ms. quo usus Surius, post annum XVI Ottonis scriptum inveniatur, qui est annus Domini 953. Non potuit id quidem, ita per zyfram scriptum, nisi a manu novitia esse, sed annus ex antiquiori traditione haberi potuit. Erat autem is Ottoni, non Secundo, sed Primo, Regni quidem in Germania, a morte patris, 2 Iulii an. 936 obita, currente Martio decimus septimus, in Italia vero annus 2 vel 3: sed is coronam Imperii primum accepit anno 962: & solos Imperatoris coronati annos solent in suis Bullis Pontifices numerare ut verosimilius sit annum 16 Imperii, ad Otronis II & Benedicti VII confirmatoriam Bullam pertinere.
Annotatio k etiam deleatur, utpote spectans ad finem Cap. 3.
Pag. 265 num. 18 lin. 15 ad — Oilbaldus — adde litteram h, etiam in margine — & similiter num. 19 lin. 11 ad — carro cum bobus — litteram i: ac denique in fine ejusdem num. litteram k.
Ibidem Annot. b adde — Ceterum Bratuspantes, ob solam nominis affinitatem abusive pro Brabantis accipi, patet ex Iulio Cæsare, cui Bratuspantium urbs est, inter Bellovacos & Ambianos, deinde Cæsaromagus dicta, hodie secundum aliquos vicus Grandevillare.
Annot. g — Hinc liquet, quam parum accuratus Chronologus fuerit Sigebertus, & quam facilis ad res temporaq; confundenda: qui excæcationem Erluini, factam anno 958, præmittit Vngarorum incursioni.
h Eccum alium Sigeberti Anachronismum nam (ut ad S. Ioannis Gorziensis Vitam recte observat Mabilio, contra Bollandum nostrum, Sigeberti auctoritate abreptum) constat prædictum Ioannem, 2 Abbatem Gorziensem, obiisse, cum quadragesimus in sancto proposito ei annus erat; qui, ipso attestante Bollando, ducendus ab anno 933, atque adeo adhuc vixit an. 973, Ioanni autem succeßit Oilbaldus: ut hic, jam Abbas, adesse non potuetit morienti Guiberto; sed vel Eginoldus, primus Abbas, nominandus Sigeberto fuerit; vel, si hic anno 960 obiit, ipse S. Joannes.
i Notat hic Mabilio, quod Boum frequens apud veteres Francos usus erat, in vehendis etiam Nobilium carpentis. Sic in Vita S. Vdalrici Episcopi Augustani, quam hoc ipso Tomo illustrat Mabilio, & nos tractabimus 4 Iulii, magnificum ejus in publicum procedentis comitatum describens Auctor, cap. 5, fuerunt, inquit, etiam electi de familia semper qui [carpentum ejus] trahentibus bubus ductores fuissent, & eum ante & retro, ad dextram & ad lævam ejus, caute observassent.
k Ms. Compendium Vltrajectinum addit: Ad cujus tumbam exhinc innumerabilia acciderunt miracula, sicut liber confectus inde testatur. Post hæc ponatur.
APPENDIX
De Vita Ven. Erluini Abbatis.
Ex libello de Gestis Abbatum Gemblacensium.
Guibertus, Fundator Gemblacensis monasterii, in Brabantia (S.)
BHL Number: 2604
EX CHR. GEMBL.
Vitam Erluini, primi Gemmelacensis Abbatis, Richarius Monachus ejus, ad Notgerum a Leodiensem Episcopum, [Colligitur ea vita, ex frugmentis Richarii,] metrice descripsit: sed nescimus quomodo accidit, quod, dissipatis & intercisis schedulis, a memoria hominum deperiit: unde quasi particulas discissæ vestis colligentes, & quidquid de eo scriptum ubiq; invenimus simul assuentes, fecimus ut saltem hȩreat sibi quasi unius corpusculi compages. Ne ergo exordium ex ambiguitate alicujus conjecturæ vacillare videatur, verba ipsius Richarii in fundamenti stabilitate jaciuntur.
[2] Venerabilis itaque Erluinus, patris proprii studio litteralis scientiæ imbutus documentis, [In præfatione virtutes Erluini sum matim complexi,] cum in præsenti seculo cerneret nihil agi utilitatis; cœpit æstuare ejus rudis affectus, dans operam ut, postpositis vitæ lubricæ phaleramentis, Cœnobitarum sponte conglomeraretur phalangi. Mœnia siquidem Gemmelacensis cœnobii, pariter cum Domno Wiberto, Dei cultore, construere viriliter sategit: ejus quoque adminiculatione cohors Monachorum b puerorumque communiter degentium conglutinata est haud exigua. Omnibus enim carus extitit. Singularis caritatis & fervoris alacritatem, advenis & pauperum catervis, condigne rependere noverat. [Noverat &] simplicibus mysteriorum profunditates depromere, in solvendis ac opponendis sagax assertionibus, adversus malignorum procellas vigens ac solidus, rebus in adversis submittere nolens animum, sobrius per pacis prospera. Redundabat amor & timor in subditis, dogma redolebat in alumnis. At vero quem nulla quiverunt adversa movere, licet concussus & agitatus sit molestiis acerbis, contendit jugiter virtutum gradibus polorum scandere regna. Novit enim quod felicem tranquilla non faciant; verum mens bene sibi conscia, quanto magis atteritur, tanto amplius splendescit. Gaudia vero lubrici seculi, quo magis vernando pollent, & amplius se spatiando trahunt incessibus, hoc amplius noctis tartareæ subeunt penetralia, sublatoque lumine ruunt morte perimente pestifera. Sane Patronum supra memoratum, laude dignissimum, cum clausum septa cœnobii tenerent, absconditum mundo, verum vernantem polo, utpote sidus splendidissimum, dictis pariter & actibus radiabat ubique; Monachorumque & Clericorum concionibus formam vitæ, super astra ferentis, totis nisibus cœlebs ostendebat: & ad cælestis consortium Jerusalem de noctis valle vocatos, quo virtutum gradibus lucis scandere itinera certarent, multis modis hortabatur. Talium siquidem floribus redimitus studiorum, vitæ perennis semina humanarum mentium serens præcordiis, innumerabiles hominum phalanges propriis instruens exemplis, noxia mundi despicere, & salutare vivendi propositum docuit adire.
[3] Hæc de rudimentis vitæ & conversatione Erluini Abbatis, supradictus Scriptor, [deinde versibus prosecuti,] in ipso orationis proœmio, per anticipationem declaravit. Tempus quoque quando claruit, in textus sui limine, statim insinuavit, & virtutem actuum ejus iterando aptius confirmavit, ita exorsus:
[1] Ottonis c fuit hic ad tempus Regis in aula,
Terrigenis speculum, lux, & imago Dei d.
[2] Ast ubi devotus fidei sumpsit documenta, [quorum hic datur initium.]
Sincero Dominum corde sequi studuit.
[5] Quam patiens, & quam dulcis, quantumque benignus
Jugiter extiterit, quis memorare queat?
[6] Nam placidus degens, lenibat corda furentum,
In mores pacis de feritate vocans.
[7] Alloquio blandus, mira gravitate modestus;
Non asper, non trux, non violentus erat.
[8] Mitis erat cunctis, suavis, pius, atque benignus,
Gratus, blandiloquus, compatiensq; bonis.
[9] Quem mœstum vidit, quem tristem, quemque dolentem
Affectu patris subveniebat ei;
[10] Affatu dulci mœrentia pectora mulcens,
Angorem pressit, gaudia læta dedit.
[11] Quam præsens parcus fuerit potusq; cibique,
Ostendit sancti vita probata viri.
[12] Esuriem qui tam tenui suspenderat esca,
Quo frænata magis quam saturata foret.
[13] Et sitis ardorem modica dimoverat unda e,
Justitiam esuriens, justitiam sitiens.
[14] Illud in ore canens, illudque in ore volutans,
Pane quod in solo non bene vivit homo:
[15] Sed virtute magis Verbi mens pascitur, ex quo
Perpetuæ lucis gaudia vita capit.
[16] Insomnes noctes hic ducere sæpe suëtus,
Pulsabat cæli fletibus astra piis.
[17] Pervigili cura fortes aptabat habenas,
Spiritui cogens membra subacta dare;
[18] Munditia ut cordis superoque ardore caleret,
Arceret flammas carnis ab igne datas;
[19] Utque animus cælo vigil & suspensus in ipso,
Ac terris positus jam super astra foret.
[22] Cælestis verbi meditamen in ore tenebat.
Cetera desiderantur.
[4] His vivendi documentis non tantum initiatus, sed ad plenitudinem usque institutus, [Ex Clerico Monachus Erluinus,] vixit in Clericalis Ordinis habitu quam potuit laudabilius: sed quia ipse Dominus pars hereditatis est Clericis, secundum nomen suum, in sortem Domini electus, ambiebat sagaciter, ut funes hereditatis caderent sibi in præclaris. Ideo proficiens de virtute in virtutem, de Canonicæ regulæ gradu ad Monachicæ vitæ ascendit sublimitatem: ubi non aliter vixit quam alios vivere docuit, quos suo exemplo ad ejusdem propositi jugum suscipiendum attraxit: sciens juxta Dominicam vocem, quia qui Dominica mandata solvit, & alios ut non solvant docet; minimus vocabitur in regno cælorum. Quapropter bona & agendo & docendo, [inter alios S. Wiberti amicitiam sibi, conciliat:] magnus in regno cælorum, in præsenti scilicet Ecclesia, merito est vocatus. Tam multiplici morum honestate usquequaque commendatus, habebatur cunctis reverendus, & Dei timorem appetentibus per omnia imitandus. Multi etiam, quos secularis adornabat potentia, eum dignum judicabant sua amicitia; pro eo quod in illo eminebat sanctitatis reverentia, consilii vigebat prudentia, & animas Deo lucrandi singularis ei erat collata gratia. Cui inter cetera hoc quoque addidit dispensatio divina, ut nobilissimi apud seculum, & devotissimi apud Deum, Wiberti seu Guiberti frueretur amicitia; ita ut mutuæ caritatis inter se indivisibili conjuncti glutino, unum vellent & unum nollent in Domino; & ubi tam pia erat unanimitatis conspiratio, nulla prorsus poterat subrepere contrarietatis inspiratio.
[5] Sed profecto credebat multum deesse sibi, cum ipse solus retraxerat pedem a vanitate seculi, [cui Auctor factus dimittendi seculi,] quod adhuc pars altera animæ suæ, piissimus scilicet Wibertus, hæreret infixus in limo mundani profundi. Cupiens ergo amico suo Wiberto veraciter & perpetualiter frui in Domino, toto mentis ardebat desiderio, ut eum posset lucrari in Domino; & omnem gratiam amicitiæ, qua apud animam ejus tam efficaciter pollebat, ad salutem animæ illius convertere gestiebat. Nec prius destitit, quam eum, arctius infixum in lacu mundanæ miseriæ & luto secularis potentiæ, fortiter injecta manu extraxit, & supra petram ecclesiasticæ conversationis statuit, & gressus ejus ad iter justitiæ direxit, & hymnum novum divinæ laudationis in os ejus immisit; deinde etiam in totius vitæ tenore exequendo strenuus ei adjutor, fidus & circumspectus consiliator, & promptus in rerum opportunitate adjutor. Hoc denique incentore, basilicam Deo & S. Petro sanctoque Exuperio, [ei adjutor fit, ad fundationem Gemblacensis cœnobii:] [nec non] officinas, claustris monachicæ religionis competentes, ædificavit, res suas hereditario jure Deo delegavit, Fratres ad juge Dei servitium idoneos inibi congregavit; seque suaque omnia, ad ejus nutum obediens, ordinavit. Perpendens itaque præfatus Wibertus, hunc virum suis temporibus a Deo destinatum ad lucrandas animas, & bene expertus dirigi a Domino omnes vias illius, pro collato sibi cælitus subsidio incessanter Divinitati agebat gratias. Unde salubri directus consilio, totum se ejus submisit magisterio; eumque Abbatem delegit, & præfecit sibi Fratrumque suorum collegio; ut omni mundanæ solicitudinis onere deposito, ipse securius & intentius contemplativæ vitæ invigilaret proposito.
[6] Igitur vir vitæ venerabilis Erluinus, non honorem, sed onus suscipiens monastici regiminis, [cujus deinde electus Abbas,] eo ferventius cœpit insudare regularis vitæ studio, quo sciebat se Deo rationem redditurum, non tantum de suis, sed etiam de sibi subjectorum ratiociniis: de cujus vitæ insinuando statu non opus est agere multo verborum ambitu, de quo constat non alia egisse, nisi quæ placita essent in veri Judicis conspectu. Nec dubium, qui tam gratuite Deo placebat, pro bonæ intentionis oculo; quod etiam Dei amatoribus placuerit, pro bonæ actionis studio; & qui bonis erat amatus & reverendus, non mirum quod contrariis Deo erat suspectus & contrarius. [eidem prudenter consulit.] Interius ergo animarum consulens saluti, exterius autem corporum intendens usui, ut prudens & fidelis pater-familias, utriusque hominis prospiciebat utilitati. Qui sciens insolentiam secularis potentiæ solere adversari ecclesiasticæ quieti, omnia quæ B. Wibertus legali testamento delegavit commissæ sibi Ecclesiæ, Imperialis & Apostolicæ manus adstipulatu fecit perpetualiter confirmari… f.
[7] Sed ad propositum opus redeamus, & quales quantasque persecutiones sustinuerit vir religiosus Erluinus, [Eodem familiarius utens Comes Raginerus,] qui etiam martyrium pro Dei amore sustinere erat paratus, paucis aperiamus: quod quidem Fulcuinus Abbas non tacuit in libello, quem de gestis Abbatum Lobiensium scripsit: sed qua intentione scripserit, si quis diligenter inspexerit, plane intelligere poterit, quod veritatem quidem rei gestæ digesserit, causam tamen rei magis ex motu animi, quam ex vero interpretatus sit g. Is Erluinus, omnium bonorum amicitia dignus, utpote in ea acquirenda utiliter idoneus, & in ea conservanda fideliter industrius, singulari amicitia confœderatus erat Raginero Comiti, qui ob proceritatem corporis cognominabatur Longicollus, qui tunc temporis principabatur h Haginoënsibus. Hic i Baldrici Leodiensis Episcopi avunculus fuit: &, quia sua potentia in omnibus nepoti suo Episcopo patrocinabatur, Abbatiam Lobiensem in beneficium accepit: & mirum in modum, qui secularis potentiæ tyrannide formidolosus erat toti Imperio k, venerabilis Erluini monitis salubribus libenter obediebat.
[8] Cum ergo, ut dictum est, tanta efferretur insania, tanto tamen viro se submittebat, &, [primum Sonegiense monasterium, ei committit,] ut cultum sanctæ religionis exerceret in omni loco suæ ditionis, permiserat: unde commisit ei monasterium S. Vincentii in loco l Sonegias dicto, ubi Clericalis Ordinis regula vigere debebat, ut ibi Monasticæ vitæ Ordinem instituere deberet: sed id, importunitate rei & temporis, infectum remansit. Præposituram quoque Lobiensis monasterii ei commisit; ut, quanto sibi adhærebat familiarius, [deinde Lobiensem Præpositum facit,] tanto sibi deserviret fidelius; &, quanto erat religiosior, tanto ad Fratres ejus loci regulariter gubernandos esset intentior. Quod quia invitis Fratribus factum erat, Fratrum unanimitati satis displicebat: qui per facilitatem Prælatorum licentia illicita deteriorati, plerique etiam gloriantes ex nobilitate seculari, & ex personarum acceptione magis quam religionis sanctitate rem omnem æstimare assueti, ægre ferebant, illum, ex humili conditione & ex alio loco, sibi præferri: & grave & intolerabile iis videbatur, a tortitudine morum suorum, ad normam regularis vitæ, per illum tam subito revocari.
[9] Profecto, si rerum convenientia inspiciatur, non nimis mirandum videbitur, quod Fratres, [in vitis Monachis male disciplinatis,] qui per remissiorem Pastoris solicitudinem per tot annos a regulari observatia desciverant, tam difficulter ad rectitudinem vitæ reduci poterant: non, inquam, mitum, si levitatis dissolutio eos effrænaverat, quibus per annos plus nonaginta nulla Abbatum regularium paternitas exuberaverat; sed mercenarii, & qui non erant Pastores, quorum non erant oves propriæ, Dominicum ovile dissipaverant. [Nempe] dum quæ sua, non quæ Dei erant quærerent, omnia venalia habebant; & in Ecclesia Dei columbas, id est gratias Spiritus sancti vendentes, domum Dei speluncam latronum effecerant. Quod malum in caput istorum redundasse creditur, qui, ut mali pastores, lacte ovium Dei impinguati, lanis eorum vestiti, vilipendebant abigere lupos ab ovili Christi; &, quasi canes muti, non valentes latrare, animas subjectorum patiebantur interire.
[10] Quis enim non execretur? quis, inquam, non abominetur? quod tanta incuria, ne dicam avaritia, animos Episcoporum incesserat, quod ab anno Domini DCCCLXV, quo odibilis Deo m Hubertus, frater Reginæ n Tietbergæ, fugato Harberto Abbate, Abbatiam Lobiensem invasit; usque ad annum Domini DCCCCLVI, quo Baldricus pulso Ratherio Cathedram Ecclesiæ Leodicensis accepit; [ex quo in jus Episcoporum Leodien, transierant,] locus ille, tantæ hactenus nobilitatis & religionis honore insignis, sine Abbatis prælatione perduravit. Nam postquam prædictus Hubertus, Abbas & Dux, justo Dei judicio, in bello extinctus interiit; Franco ei in regimine successit: & ipse post modum o Episcopus factus, Abbatiam Lobiensem subdi juri Episcopi Leodicensis, ex munificentia Imperatoris Arnulsi, impetravit: & post eum Stephanus, inde Richarius, post eum Hugo, & Farabertus. Omnes, inquam, isti, dum magnis Abbatiæ redditibus carere nolebant; & Præposituras, quas sub nomine & merito obedientiæ religiosis & timoratis viris committere debebant, quasi rusticanas villicationes, annuatim pretio dabant & adimebant; omnia divina & humana ibi confuderant, omnia sancta & profana promiscua haberi fecerant; & ita miserabili modo, quod sibi lucro esse putabant, ad animarum damna verti, vilipendebant. Ubi enim pecuniam primo quærendam esse proponebatur, scis profecto quia virtus post nummos ponebatur; ubi nullus honor virtuti locusque erat, quæ spes bona esse poterat?
[11] [qui irritati expensis in Comitis tractatione factis,] Igitur Fratres, cum nollent ad correctionis rectitudinem reverti, per omnia & in omnibus adversabantur prædicti viri voluntati; clamantes & conquerentes, res suas ab eo prodige dilapidari, & substantiam monasterii non moderate obsoniis secularium personarum extirpari, & maxime in servicio Comitis Ragineri. Hoc nomine protegebant culpam suam, obliti illam sententiam, qua S. Benedictus nos regulariter informat; Ante omnia ne murmurationis malum, qualicumque verbo aut signo, appareat. [Reg. c. 34] Sed vir Dei, doctus in patientia sua habere animam suam, scuto humilitatis & patientiæ protectus, omnem adversitatum sustinebat molestiam. Sed quanta & qualia fuerint quæ pertulerit, [pessime habitum excæcatumque ejiciunt anno 958.] ex scriptis Fulcuini Abbatis intelgi poterit. Non timuerunt de morte ejus tractare: &, ne longius sermonem protraham, tres eorum, quibus nobilitatis vanitas & juventutis robur, propinquorum etiam assensus, promptiorem ingesserat audaciam, cum magno & satis gravi ordinis & professionis periculo, dormitorium noctu aggrediuntur, ipsum extrahunt, & pertractum extra ambitum claustri inhumane tractant, oculis privant, partem etiam linguæ amputant, non tamen loquendi officio & usu ejus privatur. Hoc actum est XIII Kalendas Novembris, anno DCCCCLVIII p.
[12] Ille taliter martyrizatus, ut nihil bonæ spei inter eos sibi superesse sero intellexit, tandem cessit: nam ita debilis & exoculatus navi imponitur, & q Gemblaus advehitur. Nec tamen hic labor justi viri per omnia infructuosus fuit, [Ipse reversus Gemblasum,] sed Christi bonus odor (quia aliis odor mortis ad mortem, aliis odor vitæ ad vitam fuit) vim benevolentiæ & fortitudinis suæ passim diffudit. Nam postquam, per incorrigibilem Fratrum levitatem, palam est deprehensum, Fratres sine Abbatis prælatione degere quam sit periculosum, deinde sub Abbate r eos agere permissum est; & restricta levitate Fratrum, status sanctæ religionis reformatus est: res etiam eorum, quæ per avaritiam & ambitionem majorum dissipabatur, ad communem Fratrum utilitatem ordinatius stabilita est… s.
[13] Servus Dei ad monasterium Gemblacense reversus, re ipsa expertus, per multas tribulationes regnum Dei parari fidelibus, contemplationi & religionis pietati eo vacabat propensius, quo nihil pene ei arridebat exterius, [egregium exemplum patientiæ præbet;] per quod jam multis blanditiis posset commoveri aliquatenus. Nec multum dolendum sibi esse videbatur, quod illis oculis carendum erat, quibus etiam culices & cyniphes gloriantur; cum interior suus homo illis oculis perfecte delectaretur, quibus mundi corde Deum contemplantur. Ipse vir Dei Erluinus, nolens hic habere permanentem civitatem, ubi videbat ingruere tam multiplicem & tam contrariam malorum calamitatem; futuram, non manu factam, sed æternam, sibi suisque requirebat mansionem: & intelligens nulla re hanc melius inveniri, quam per concordiam fraternæ unanimitatis, ad opus pariter exequendum animum intendit omnimodis. Opus enim Deo placitum, [& omnibus istic optime ordinatis] & lucrandis animabus utile, a piæ memoriæ Domno Wiberto inchoatum, sagaciter implevit: scilicet illud collegium Fraternitatis adunavit, per quod omnes Dei timoratos, per totam pene Lotharingiam & Franciam, uno pacis & dilectionis vinculo invicem colligavit; ut omnes in̄ Christo unum saperent, unum diligerent; unum vellent, unum nollent; nil inter eos perversum, nil inhonestum, nil diabolica æmulatione contractum, odio dignum, vel contrarietate esset diversum; ut vere pacifici filii Dei vocarentur; & confitentes alterutrum peccata sua, pro invicem orando salvarentur; eleemosynis, jejuniis, psalmis, spiritualibus hymnis ad hoc constitutis, supra pensum quotidianæ servitutis.
[14] Talem vitam ducens vir magni nominis Erluinus, multis postea annis exemplum bene vivendi fuit omnibus. [Sancte moritur 10 Augusti.] At postquam camino diutinæ tribulationis excocta est ad purum scoria peccatorum ejus; tandem tamquam aurum probatus, de fornace carnis est extractus; &, quod tamdiu exoptaverat, demum pervenit ad bravium supernæ vocationis, & in regno Dei duplicem accepit calicem martyrii & confessionis. Transiens ergo ab hoc mundo, quarto Idus Augusti t, sepultus est in ecclesia S. Petri; fideliter & efficaciter, ut credimus, interpellans aures Omnipotentis, pro omni familia S. Petri.
ANNOTATA.
a Notkerus vel Notgerus, Episcopus Leodiensis, sedit ab anno 972 ad 1007.
b Hinc intelligi videtur, primorum Gemblacensium propositum fuisse, juventutem litter as communiter docere, ac simul instillare pietatem; in eoque rem mansisse ab anno 924, usque ad an. circiter 946.
c Ottonis, scilicet I; sed hic primum regnare cœpit post mortem patris sui Henrici Aucupis anno 934. In hujus ergo aula ita solum potest dici floruisse Erluinus, quatenus Principis adhuc ministeriis fuit applicitus a patre Rege, fortaßis Latinæ linguæ liberaliumque disciplinarum magister; ut illo ætate senior, & circa annum 890 natus fuerit.
d Quisquis hæc Richarii disticha primum transcripsit, eo ordine indicant præfixi numeri, quoque ea Acherius edidit; videtur ipsa reperisse columnatim descripta, sic ut in priori columna versus hexametri, in altera pentametri fuerint collocati; itaque ex ambabus columnis alternatim legendi versus, & integranda disticha forent: quod ille non satis capiens, primo duobus hexametris consequenter scriptis, subjunxerit consequenter etiam duo pentametra; tum, videns non satis commodum sensum sic haberi, magisque desperans in ceteris sic invenire meliorem; elegerit consequenter, scribere, primum hexametra omnia, tum pentametra. Ego naturali ordini cuncta reddere conatus sum.
e Pentametron hoc quomodo ad ultimum locum delabi potuerit, ubi istud reperi, difficilius capio: & quamvis non omnino inepte suffigi ultimo hexametro poßit, hic tamen videtur proprium suum locum habere.
f Hic inseritur utrumque Ottonis, Lothariensium & Francigenum Regis, Privilegium, quorum ultimum anni 848 mense Junio perperam adscribitur Indictioni XII, cum tunc fuerit solum V: deinde ponitur initium Auctoritatis Apostolicæ a Benedicto Papa concessæ. Sed quid ea ad Erluinum? cum data sit anno Ottonis II 16, Christi 984. Iam dixi, videri Bullarum duarum characteristicas notas confusas; earum vero primam fuisse Agapiti II, datam anno 953. Et hic forsitan hærens hujus Chronici Auctor, vel is qui ecgraphum Acherio misit, satis habuit primas Bullæ lineas dare.
g Folcuinus, Abbas Lobiensis, creatus anno 965 exeunte, vel sequenti ineunte, obiit anno 990; intra quod tempus suum istum libellum scripsit, post gesta Abbatum Gemblacensium reperiendum in eodem Tomo 6 Spicilegii Acheriani, unde transcriptum cap. 26 hic accipe. Baldricus Ecclesiæ Leodiensi præerat: is avunculum suum Raginerum unice colebat, pro eo quod in Episcopatu adipiscendo illum plurimum juverat: qui Raginerus, post mirificam illam Hungrorum liberationem, ecclesiam S. Ursmari (cujus Acta ab Adsone, Abbate item Lobiensi; miracula vero, per hunc ipsum Fulcuinum conscripta, illustravimus 18 Aprilis) ecclesiam, inquam, S. Ursmari Raginerius ille primus non exhorruit violare, extracto qui ad sepulcrum Sancti confugerat Oduino, hoste suo, atque ante vestibulum occiso. Interea Erluinum quemdam sibi intimum facit. Erat autem a Gemblaus monasterio, quod quidam mundanæ nobilitatis Titulo insignitus, Wibertus nomine, in proprio suo construxerat; & in quo ipse, vere conversus ex mundiali militia fuerat; quem inibi Abbatem, cui ipse pauper Christi obediret, præfecerat. Hic Erluinus Raginerum adulatione assidua lactabat, & paulatim & per incrementa ad Laubiensis Abbatiæ dignitatem anhelabat: nec destitit, donec ad Præposituræ honorem, qui tunc major habebatur, amoto Blithardo ipsius monasterii Monacho, invitis licet Fratribus proveheretur. Erat autem vir in exiguo ponens mendacium, cui ad versutiam nihil deerat. Si respiceres ad religionem, nihil illo, quantum ad faciem, sublimius; si ad voluntariam & invocatam sæpe mundialium occupationem, eorumdemque indefatigatam percursionem (quod Monachum minus decet) nihil illo abjectius. In sermone ipso tanta illi diversitas, ut, cum proloqueretur, verba ipsa quasi trutinaret; ad ultimum multimodas cavillationum strophas, doctus versutiarum rhetor, intexeret. Hic, quia, ut dictum est, invitis Fratribus promotus erat, unanimitati Fratrum exosus erat. Contigit quadam die, instante vindemiarum tempore, consedentibus Fratribus, & nescio quid triste confabulantibus, supervenire Erluinum: quem tanta cæde fustium multati sunt, ut putaretur esse mortuus. Quos ut discessisse persensit, paulatim palpitans subduxit se, & ad Bernardum tunc Advocatum confugit: cujus auxilio postea Ercliacum proficiscitur, ubi quantum est inventum vinearum eliquat & abducit, & in locis opportunis recondit. Rogat præterea Raginerum cum Baldrico Pontifice, ut dies Natalitios Domini Lobiis celebrent, quod & obtinuit. Erat tunc videre abominationem desolationis, stantem in loco ubi non deberet: nam Comes cum conjuge in sacrario ecclesiæ mansitabat; & mensa, in qua sacratissimum Domini corpus absumebatur, ministerium calceamentorum & paterarum seu scutellarum efficiebatur. Peracta igitur Natalitiorum dierum celebritate, Fratres sibi minui, unde alii ingurgitarentur, in commune deplorant. Assumpta igitur audacia Fontanas petunt, villam quam Sambra alluit: ibi quantum vini est repertum, abducunt. Profectus fuerat Erluinus Bermeriacas, ut annonam quæ ibi erat venumdaret, in solutione debiti quo se in præfato obsonio oppignoraverat: quem Fratres insecuti cum multitudine magna populi, ita in eum debacchati sunt, ut mirum fuerit quod mortem evaserit. Sed ad Abbatiam promotus, Fratres semper suspectos habens, omnes a monasterio præter paucos expulit. Qui ob hoc magis irritati (ne longius sermonem protraham) tres ex illis, qui juventute & propinquorum adminiculo ceteris præstabant, magno satis professionis & Ordinis cum periculo, dormitorium nocte aggressi, eum extrahunt; & non longe ab ambitu claustri protractum, oculis privant, partem etiam linguæ amputant, sed non usque ad privationem loquelæ. Et quia, ut dicebat, martyrium desiderabat, ipse se refefellit; dum statim post navi impositus, metuens ne denuo impeteretur, Gemblaus est devectus: & quod prævidere ante debuerat sanus, declinavit debilis & exoculatus.
h Haginoënses hic dicuntur, qui nunc Hannonii, alias Hainoënses & Hainoarii, a fluvio Hagina, aliis Haina; unde etiam Hannonia, vulgo Hainau, Teutonice dicitur Henegow; quomodo paßim a fluminibus, addito au vel gow (quo fundus pascuosus & irriguus significatur) appellantur illis adsitæ regiones. Alibi autem Raginerus hic vocatur Comes Montensis.
i Baldricus, pulso post Othonis Imperatoris mortem Ratherio, suffectus a Leodiensibus 956, obiit 959.
k Guisius in Annal. Hannoniæ volum. 2 pag. 73, assignat hostes Ragineri, quos omnes prælio non uno vicerit, Fratrem & Generum Otthonis Imperatoris, Comitesque Flandriæ & Lovanii, cum pluribus Germaniæ Principibus.
l Sonegiæ, vulgo Sognies, Montibus Hannoniæ tres leucas, sex vero Bruxellis distant, habentque etiamnunc insigne Collegium Canonicorum.
m Hucberti hujus blasphemam impietatem pluribus describit Fulcuinus cap. 12.
n Thietberga, uxor Lotharii Regis, divortio suo quam matrimonio notior, an. 862.
o Franco, Episcopus anno 856 factus, ad opus Ecclesiæ Leodiensis Abbatiam petiit Lobiensem, & consentientibus Fratribus impetravit; facta prius conventione, ut medietas Abbatiæ Fratribus, inibi regulariter militantibus, in usu communi deserviret; aliam Episcopus sibi & militantibus manciparet. Ita Chron. Lobien. cap. 15.
p Hic ipse est annus, quo causam Ragineri, de tyrannide in subditos, ac nominatim de usurpatione ecclesiarum, Valencenis dijudicans S. Bruno Coloniensis Archiepiscopus, tamquam Apostolicæ Sedis Legatus & Commissarius Imperialis, eumdem damnavit, & bonis omnibus mulctatum exilio relegavit; ut mirum non sit, ista tunc ausos Lobienses.
q Mosæ scilicet adjacent Lobiæ, 6 leucis supra Lemeppam, ad quam eidem Mosæ influens Orna, subeantem 3 leucarum itinere navim deducere Gemblacum potuit.
r In Chronico cap. 27 narratur, quomodo Baldrici Episcopi successor Euracrus; D. Aletrannum, undecumque doctissimum, & in lege Dei exercitatum ac eloquentem, volentibus omnibus præfecit Abbatem: quinquennium vero postquam præesse cœperat, in magna spe futuræ gloriæ, defunctus est III Nonas Novembris anno 965: eique suffectus ipse Chronici Auctor Fulcuinus.
s Hic instituebatur prolixa comparatio inter Erluinum & S. Benedictum, cui refractarii Monachi similiter mortem sunt machinati per venenum, quod fracto calice effusum fuit.
t
Anno 986: siquidem Erluino suffectus ejus Frater, Heriwardus, obiit, primis plus minusve tribus annis in regimine elapsis; & istum consanguineus, Erluinus alter, excepit, & obiit post quam annos plusquam viginti tres sub nomine Pastoralitatis egit; acdenique creatus est quartus Abbas Olbertus, anno 1012, cui numero si detrahas 26, relinquitur annns prætitulatus.
Pag. 265 lin. 3 a fine post — agnovit — adde * iterumque Pag. 266 num. 4 lin. 20 post — mansionem, ita intelliges ubi incipiat atque ubi desinat compendiosa relatio elevationis, quam ex Lamberto recudit Mabilio.
Ibidem num. 5 lin. 19 Dei — l. — Deo.
APPENDIX AD DIEM VIGESIMAM QVARTAM MAII.
[Errata]
Pag. 271 post Franciscanos, ab Arturo relatos, — adde — Joannes Prado ejusdem Ordinis primus Provincialis Provinciæ S. Didaci in Bœtica, hoc die anno 1631 illustre martyrium passus est Marochii: cujus Reliquiæ, in Hispaniam relatæ, dicuntur varits illustrari miraculis; ob quæ intelligo Processus de eo jam haberi impressos in Congregatione Rituum, causam promovente Congregatione de Propaganda fide, cujus litteras detulerat in Mauritaniam, mancipia Catholica ad defectionem nutantia confirmaturus. De quo utinam aliquando plenius agere liceat, causa definita.
Ibidem col. 2 f post — S. Agrippinam — adde — Item de SS. Agrippina & Lauriana Virginibus Martyribus, quarum hodie festum agitur Corbejæ in Picardia; credo propter Reliquias sub ista nomenclatura allatas Roma, & quia prius nomen huic diei reperiebatur adscriptum.
Pag. 272 de S. Joanna col. 2 lin. 1 — commoratur — l. — commemoratur — & lin. 6 — jurata — l. — curata.
Pag. 275 de S. Afra col. 2 lin. 4 a fine, — Sanctis Faustinu — l. Sancti Faustinus.
Pag. 276 col. 2 lin. ult. — locatum — l. — locatam.
Pag. 277 de SS. Zebello &c. num. 1 lin. 10 — poteret — l. — poterit.
Ibidem num. 4 lin. penult. eremiticum — l. — eremiticam — &sequenti mox Titulo Acta vitæ & Martyrii — l. — Acta S. Servuli.
Pag. 278 col. 1 lin. ult. — infensissimam — l. — infensissimum.
Pag. 279 de S. Donatiano num. 3 lin. 2 — Domitiano — l. — Donatiano.
Pag. 280 num. 1 lin. 28 — Domine — l. — Domini.
Pag. 282 de SS. Zoëlo &c. num. 1 lin. 15 — Martarum — l. — Martyrum.
Pag. 283 num. 4 lin. 12 — dicentum — l. — dicentium.
Pag. 285 de S. Vincentio Lirin. Num. 8 lin. 16 — Natalis — l. — Alexander: & sic etiam infra, quia moneor, Francis insolitum esse suo aliquem prænomine appellare: & noster Hieronymus Natalis, ita suo cognomine notus est, ut pro alio positum Natalis nomen facile induceret confusionem.
Ibidem num. 9 lin. 15 — dele — distincte cognitum — &pone — lin. 16 — ut ab Ecclesia distincte cognitum. — &lin. 5 a fine col. 2 — tua — l. — sua.
Pag. 289 num. 12 lin. 5 — gegeratim — l. — generatim.
DE S. SYMEONE.
Simeon Junior Stylita, prope Antiochiam Syriæ (S.)
Pag. 300 num. 14 lin. 3 a fine — collosælatæ — l. — colles elatæ.
Pag. 302 num. 23 lin. 5 a fine — Virgines — l. — Virginis.
Pag. 304 num. 33 lin. 4 a fine, longo — l. — longe.
Pag. 309 col. 2 lin. 5 — inerrabilis — l. — inenarrabilis.
Pag. 326 col. 1 lin. 8 — ad te — l. a te.
Pag. 335 in tit. cap. 10 — infimi — l. infirmi.
Pag. 352 in fine num. 119 & in margine ponatur littera a & num. 120 lin. 1, uti & in margine mutetur a in b.
Pag. 357 num. 133 lin. 9 — conquisimus — l. — conquisivimus, — & lin. 11, — divina — l. — divina.
Pag. 372 lin. 6 — tertiam — l — tertium.
Pag. 378 num. 189 lin. 6 ad τὸ filia & in margine notetur litteras b.
Pag. 379 lin. 14 — exciperet — l. — excipere.
Pag. 391 num. 223 lin. 6 a fine — expedite — l. — expedire.
Pag. 395 num. 233 lin. 7 — tua — l. — sua.
Pag. 404 lin. 22 — filii — l. — fili.
Pag. 413 n. 27 lin. 4 a fine — tuus — l. tuas.
DE S. MARTHA.
Martha mater ejus, prope Antiochiam Syriæ (S.)
Pag. 416 lin. 4 a fine — Grandigura — l. — Gandigura.
Pag. 428 in Annot. lin. 5 a fine — Prætera — l. — præterea.
Pag. 431 lin. 7 — advolutos — l. — advolutus.
Ibidem Annot. b — sic lege — Flabelli in Græca Ecclesia usum & formam vide apud Goar in Euchologio pag. 137. Romana quoque Ecclesia solet summo Pontifici, procedenti ad altare & alibi in sacris, præferre in longis hastilibus geminas alborum pavorum caudas, easque appellat Muscatoria, quasi muscis abigendis comparata.
DE S. THOMA SALO.
Thomas Salus, Monachus Antiochiæ (S.)
Pag. 434 n. 5 ultimas duas lineas sic mutabis — Hactenus verba Euagrii, [Euagrio nec Epiphaniæ nato nec Antiochiæ Præfecto] Σχολαστικοῦ ἐπιφάνεως (ut præfert librorum titulus) καὶ ἀπὸ τῶν Ἐπάρχων: quod equidem non sic reddiderim, ut cum Valesio Epiphaniensem fuisse intelligam, scilicet genitum Epiphaniæ, aut Ciliciæ aut Syrio (utrasque vero solum LX p. m. distat Antiochia) sed adjective sumpto vocabulo reddam, Scholastici illustris & unius ex Præfectis. Verum licet neque Antiochiæ, neque vicina aliqua illi urbe natus fuerit Euagrius, neque omnino in Syria Magistratū aliquem gesserit; fuit tamen Antiochiæ tam frequens, ut Gerardus Voßii libro de Historicis Græcis dicat, quod alterum ejus opus, hactenus ineditum, ordiantur Relationes, maxima parte ex persona Gregorii Episcopi Antiochiæ factæ. Fuit autem Gregorius iste, post annos circiter XXIV, tertius ab Ephremo hic memorato: adeo ut certiorem auctorem optare non potuerit Nicephorus Callistus, septingtis post Euagrium annis Historiam Ecclesiasticam scribens, & lib. 17 cap. 23 eadem iisdem pene verbis de Thoma referens; solum autem explicationis causa addens in Parenthesi, (ut sciatur quo jure is peteret Antiochia annonam) ἐκ γὰρ τῆς ἐκεῖσε ἐκκλησίας ἐτέτακτο, illius enim Ecclesiæ censebatur.
[6] Eodem quo Euagrius seculo scripsit Ioannes Moschus, Prati Spiritualis auctor, [coævus Io. Moschus,] ubi cap. 88 hæc leguntur: Cum venissemus Theopolim (ipsa est, quæ notiori nomine Antiochia dicitur). Presbyter quidam ipsius Ecclesiæ narravit nobis de Abbate Thoma, quod Apocrisiarius fuerit cœnobii, quod est in partibus Apamiæ. Venit ergo Senex Theopolim pro utilitate monasterii; & cum hic remoraretur, defunctus est in Daphne, in templo S. Euphemiæ: Clerici autem ipsius loci sepelierunt eum, quasi peregrinum, inter peregrinorum sepulcra: [similia scribit de Thoma,] sequenti vero die humaverunt & mulierem, & imposuerunt illam super eum. Erat autem hora secunda: circa horam vero sextam evomuit illam terra: loci vero illius accolæ, videntes quod factum fuerat, mirati sunt. Deinde rursum vesperi sepelierunt ipsam in eodem tumulo, & sequenti die invenerunt corpus supra sepulcrum: accipientes ergo corpus, in alio monumento ipsum posuerunt. Post paucos autem dies iterum sepelierunt aliam mulierem super Abbatem Thomam, non cogitantes loci ipsius Clerici, quia non permittit quempiam super se sepeliri: & illum ergo rursus evomuit terra. [aitque sub Patr. Dom nino venisse pro negotiis monasterii sui.] Tunc agnoverunt, quia non permisit senex mulierem super se humari; abeuntesque nuntiaverunt Patriarchæ Domnino; qui omnem simul civitatem cum cereis ascendere fecit in Daphnen, & cum psalmodia Sancti viri Reliquias in urbem ferre. Deposuerunt autem Sancti corpus in Cœmeterio, feceruntque supra illud breve oratorium. Hæc ille, Aprocrisiarium cœnobii vocans, quem Procuratorem, sive Agentem causarum, nos nominaremus. Distat autē ab Antiochia Apamea ad L p. m. Sed Domninus, Ephremi successor fuit, & in hoc potißimum Euagrii atque Moschi relatio discrepat.
[7] Hæc habebam jam pridem impresso Tomo 5 addenda: cum ecce in Romano Martyrologio, [Inscribitur Romano Martyrolog. 18 Novem.] Gregorii XIII auctoritate vulgato, ad XVIII Novembris, duobus, infignibus Antiochenis Martyribus Romano & Hesychio memorabilem, tertium additum audio Thomam, post Latinos aliquot Martyrologii Vsuardici Sanctos, hoc modo, Antiochiæ S. Thomæ, Monachi, quem Antiocheni, ob pestem ejus precibus sedatam, solennitate annua coluerunt. Licere ergo sibi putaverunt Martyrologii Gregoriani Recognitores, ut Sancto sibi noto ex solo Nicephoro (hunc enim solum allegat Baronius, ut testem annuæ festivitatis) diem bene sibi visum eligerent: & nos sequi eos voluissemus, quamquam non usquequaque probantes factum, si huc prius animum advertissemus.
APPENDIX AD TOMVM SEXTVM MAII. DIE XXV.
[Errata]
Pag. 2 col. 1 lin. 24 a fine — Prazza .l. Piazza.
Pag. 3 col. 1 lin. 21 post — S. Vdalrici — adde — nec non in pervetusto Gellonensi, ac membranis Argentinæ repertis nuperque Augustæ vulgatis.
Pag. 6 col. 2 lin. 7 — Simulitudo. l. Similitudo.
Pag. 23 col. 2 lin. 4 a fine, ἀυγένα. l. ἀυχένα.
DE S. PASICRATE M.
Passicrates seu Policrates, Martyr Dorostori in Moesia seu Bulgaria (S.)
Valentio, Martyr Dorostori in Moesia seu Bulgaria (S.)
II aut III, Martyres Dorostori in Moesia seu Bulgaria (SS.)
Pag. 24 num. 6 adde — Dabimus ad XXVII Maji Acta Latina brevia S. Julii Martyris, ibidem Dorostoli post S. Pasicratem paßi, ejusque præsentia in agone confirmati: quæ Acta videntur pars esse prolixioris historiæ, ipsius Pasicratis & Sociorum martyrium complexæ: quæ utinam aliquando integre prodeat: nam illud quantulumcumque fragmentum haud exiguam antiquitatem & sinceritatem sapit. Illa autem Historia si fuit (uti verosimile est fuisse) sermone Græco originarie scripta, merito optare possumus ut sic etiam veniat ea nostras ad manus.
Ibid. de SS. Sentiana &c. col. 2 lin. 9 — quidam. l. quidem.
Pag. 26 col. 1 lin. 5 ΚΑ᾽ .l. ΚΕ᾽.
Ibid. lin. 9 a fine — πλενρὰς .l. πλευρὰς — & lin. 3 a fine πὸ .l. τὸ.
Pag. 28 col. 1, n. 4 lin. 14 — tempore .l. tempora. — & col. 2 lin. 2 a fine — orat .l. ornat.
Pag. 35 col. 2 n. 31 lin. 7 — incorruptile .l. incorruptibile.
Pag. 36 col. 1 n. 2 lin. 2 — altis .l. aliis.
Pag. 37 col. 2 n. 27 — Valentianum Imperatorum .l. Valentinianum Imperatorem.
Pag. 38 col. 2 lin. 2 — contractum .l. contractam — & lin. 12 — id (quod .l. (id quod.
Pag. 40 col. 2 lin. 6, dele — Dionysius.
Pag. 41 n. 12 lin. 4 a fine — Ex Germaniam .l. ex Germania.
Pag. 43 n. 20 lin. 3 — amantamque .l. ornatamqus.
Pag. 45 n. 6 lin. 1 — Nursiam .l. Mursiam.
Item col. 2 Annot. m — ubi adde — Eutropius, Socrates, Sozomenus Mursam appellant. Fuit autem Castellum in Gallia, biduo fortaßis dißitum Lugduno, ubi Magnentius seipsum interfecit.
Pag. 64 n. 8 lin. 10 — Ludovici .l. Ioannis.
Pag. 65 col. 2 lin. 1 — illæsæ, incorruptæ .l. illæsi, incorrupti.
Pag. 67 col. 2 lin. 15 — CCCXXXIX .l. CCCCXXXIX.
Pag. 68 col. 1 lin. 24 — MDLXXXIII .l. MDLXXXIV.
Pag. 71 n. 2 lin. 16 — spernabant .l. spernebant.
Pag. 73 col. 1 lin. antepen. — primo Francorum Rege — adde — Christiano. — & in marg. — vocatum .l. vocatus vicus.
Pag. 80 n. 6 lin. 11. Vestra. l. vestræ.
Pag. 82 Annot. a lin. penult. — ex alius .l. & alius.
Pag. 87 Annot. f lin. 2 — ficto .l. fictio.
Pag. 99 col. 2 lin. 9 a fine — solidum .l. solidam.
DE S. IOANNE PSICHAITA.
Joannes Psychaita, Confessor apud Græcos (S.)
Pag. 101 col. 1 lin. 4 ψ᾽χη .l. ψίχη.
Ibid. col. 2 lin. 11 post — invenientes, adde — Neque ab hac sententia me dimovet, quod Synaxarium Basilii Imperatoris Ψυχαἳτὴν etiam scribat, eumque Monachum factum dicat ἐν τῇ λαύρῃ τοῦ Ψυψαἳτοῦ. Lauras enim preprie dictas extra Palæstinam nullas novimus: sed nec ullam istic eo nomine celebrant Vitæ SS. Sabæ; Theodosii, Euthymii, aliorumque ibi Sanctorum, in quibus frequens celebrium laurarum & cœnobiorum istic constitutorum mentio. Potius ergo quam Ioannem in Palæstinam ablegem, dixerim, loco, in quo Constantinopoli deguit, abusive aptatum nomen lauræ, pro reclusorio; idemque ab ipso ibi defuncto obtinuisse, ut Psichaitæ cognominaretur, non autem id cognominis antea ab alio quoquam habuisse. Demum &c.
DE S. GREGORIO PP. VII.
Gregorius Septimus, Pontifex Romanus (S.)
Pag. 104 n. 7 lin. 20 — perfugium. l. perfugum — & lin. ult. IC scribe ⅠƆ.
Pag. 111 col. 1 lin. 11 — usurpatarius .l. usurpatarum.
Pag. 114 Annot. d lin. 1 — agris .l. agri — & Ann. h lin. 1 — debimus .l. dedimus.
Pag. 116, cap. 3 in tit. Gregorii .l. Gregorio.
Pag. 121 n. 37 lin. antep. — exercitum. l. exercituum.
Pag. 122 n. 40 & 41 sic scribatur synopsis marginalis, ut in hac pagina non frustra legantur, quæ ad sequentem spectant ibique inveniuntur: itaque ad n. 40 col. 1 scribe — ipsum excommunicat — col. 2. — ac pœnitere simulantem recipit in gratiam — & ad iterum 40, — a quo nihilominus, nova conspiratione freto, — n. 41 in nocte Nativitatis — pag 123 col. l — non obstante subito imbre. — n. 42 — dum ad Præsepe Missam celebrat, — capitur &c.
Pag. 126 Annot. g 19 Aprilis .l. 29 Aprilis.
Pag. 129 Annot. c adde — Ita ego die IV Decembris anno 1686, sed usque modo, id est ad Martium anni 1688, aliud nihil vidi, quam formam ovi, quod in ædibus Maximorum Romæ, anno 1680 die 4 Decembris, tempore apparentis Cometæ, dicebatur peperisse gallinula, tunc primum ovipara; in cujus una parte cernebatur ipse Cometes, perpendiculariter dimittens caudam, a summo ad imum, fascia diversicolore cinctum; ex lateribus vero circa caput habens novem stellas, quatuor hinc, & quinque inde: ex altera vero parte spectabatur major alius Cometes, septem ingentibus quasi radiis acuminatis coruscus, atque infra eum phenomena tria, instar maxillarum radiosarum; cum pluribus per totam eam faciem sparsis minoribus stellis: cujus ovi mentionem facientes Ephemerides Parisinæ anni 1681, quas Eruditorum vocant, Diurno 1, meminerunt etiam Gregoriani istius ovi. Hinc forte ad nos pervenit fallax relatio, quasi hujus etiam figura inveniretur antiquitus lineamentis expressa. Recentius istud certatim spectatum a curiosis, admirationi aliquamdiu fuit: sed deprehensa postea est impostura hominis, qui aqua encaustica figuras istas induxerat testæ, usus per summam imprudentiam ovo pene anserino, & tali gallinæ nequaquam proportionato: qui etiam virgis flagellari meruit, quod personis tota urbe primariis illudere præsumpsisset. Sed si fraus potuit ovalem testam fictis ad prodigium coloribus tingere; an etiam supra ipsam anaglypho opere serpentem fingere? Non existimo. Et hoc naturaliter forsan factum est, ex apprehensione visi a gallina serpentis; istud nequidem potuit verosimiliter fingi, cum gallinæ, noctu dormientes sub tecto, non soleant stellas contemplari, nec aliqua talis potuerit horrore visi insoliti Cometæ disponi, ad eam speciem suo ovo imprimendam.
Pag. 131 Annot. c anno 1066 .l. 1076.
Pag. 145 n. 11 lin. 11. sanctum .l. sanctam.
Pag. 150 col. 2 lin. 1 anno 107 .l. 1074.
Pag. 161 col. 1 lin 1 aut. l. autem.
Pag. 162 de B. Clarito num. 1 lin. 10 * VIII. l. * XVIII.
Pag. 168 col. 1 lin. 5 numeroque. l. numenque.
DE S. M. MAGD. DE PAZZIS.
Maria Magdalena de Pazzis, Ordinis Carmelitarum, Florentiæ in Hetruria (S.)
Pag. 178 n. 7 lin. 3 a fine — eorum. l. earum.
Pag. 180 col. 1 lin. 11 longo .l. longe.
Pag. 182 col. 2 lin. 7 adde — deferri.
Pag. 226 n. 176 lin. a fine — vacans. l. vocans.
Pag. 228 col. 2 lin. 5 — reipse. l. reapse.
Pag. 248 n. 8 lin. 7 a fine — exactudine. l. exactitudine.
Pag. 254 n. 19 lin. 9 a fine — introdendam. l. introducendam.
Pag. 257 col. 1 lin. 17 — Matrem .l. Matrum.
Pag. 258 num. 37 adde — Hinc factum, ut parentes & consanguinei, parum acquiescentes picturæ isti, aliam, diu forsitan post, ab ejusdem tamen Titi (ut fertur) manu, exprimendam curarint, cujus ad me missum etiam ectypon est, ab optantibus eam potius operi nostro inseri, aut saltem (nam prior imago jam impressa in omnibus exemplaribus erat) sculptam exinde imaginem alteram huic Appendici inseri. Sed quo mihi adulteria artis? Maxime cum posterior ista, quanto formosior, tanto secundum omnem verisimilitudinem difformior suo prototypo sit: nec enim secundum magis minusque explicatæ frontis oculorumque serenitatem differentia tota est; sed vultus rotundior, nasique & oris mensura amplior, frontis autem & colli brevior in secunda ista pictura. Habeant igitur suam illi, qualem voluerunt; Filiæ autem ipsius, gratulentur sibi eam poßidere, quæ magis congruit veritati; & cui ectypon hic cælatum esse simillimum omnes unanimiter protestantur, iterum a me interrogatæ, occasione dubii, ex longe speciosiori pictura, subnati. Si tamen aliquando hæc contingat seorsim recudi, suaque interesse putent Pazzii, ut etiam posterior illa pictura ibi exhibeatur, non ero difficilis, ad obsequendum tali eorum voluntati.
Pag. 261 num. 50 lin. penult. — hortabat ut. l.. -tabatur.
Pag. 271 num. 99 lin. antep. — relata. l. relatæ.
Pag. 273 col. 1 lin. ult. — his. l. hic.
Pag. 276 col. 1 lin. 1 — plangeretur. l. plangeretis.
Pag. 294 num. 202 lin. 6 — charto. l. charta.
Pag. 300 Capvt XXI. l. Capvt XXII & pag. 302 — XXII. l. XXIII.
Pag. 308 num. 16 lin. 16 — tuæ. l. suæ.
Pag. 317 n. 52 lin. 13 — deducetur. l. deduceretur.
Pag. 319 n. 63 lin. 16. — exundationis. l. exundationibus.
Pag. 326 n. 87 lin. 5 a fine — facerem. l. satisfacerem.
Pag. 341 n. 141 lin. 14 — jurato. l. irato.
Pag. 343 n. 149 lin. 18 — pon. l. poni.
Pag. 345 num. 157 lin. afine — laminæ quadratæ .l. laminæ ovalis.
Ibidem num. 154 adde — Porro cum, hisce jam impreßis, curatæ pridem sculpturæ exemplar mitto Florentiam, eo fine ut utriusque tabulæ pavimentique deficientes adhuc formæ supplerentur; moneor, missam mihi delineationem exacte quidem respondere Ideæ, a Syro Ferro oblatæ Serenißimo Duci, sed non usquequaque jam facto operi; cui inter artificum manus procedenti, accesserint alia quædam ornamenta, tunc neodum expressa: puta utriusque lateris portæ, egregie sculptæ atque inauratæ; quarum una ad Capituli locum ducens, nunc etiam exhibetur (sicut & forma interrasilis ex ære inaurato pallii ante altare) & aperiri tota potest; altera illi similis quadamtenus est, eatenus autem differt, quatenus numquam aperienda, in suprema parte continet fenestellam, per quam Sanctimonialibus sacra Communio porrigitur. Iisdem in lateribus, inter columnas, cernuntur statuæ; quatuor ex ligno, ad modum marmoris dealbato, futuræ mox marmoreæ totæ, quibus mihi videntur Mortificatio & Meditatio, Oratio & Contemplatio repræsentari, [exili in spatio hic leviter indicatur,] prout earum duas suo loco hic collocatas vides, cum anaglyphis æris inaurati, inter candidi marmoris genios: qui genii absunt ab anaglyphis, ex utroque altaris latere positis. Curavi etiam argumentum picturarum duarum, supra altare & portam sinistri lateris nunc collocatarum, levi lineatura indicari potius, quam perfecte exprimi, quod etiam in anaglyphis factum; quia expreßionem magis accuratam non permittebat exilitas spatii. Omnia ista, videlicet tres tabulas, quatuor statuas, anaglypha sex, majori in lamina seorsum celari, nec fert operis nostri ratio, rerum gestarum historiis, non artificum inventis publicandis destinati; neque temporis ad editionem reliqui spatium angustum, aliisque magis necessariis sculpturis curandis ægre suffecturum. Quare hic me excusatum velim amicißimis viris, Antonio Magliabechio & Bernardo Benvenuto; qui prædicta (etiam pro dextero, quod hic non cernitur, latere) ampliori forma curaverunt delineanda; hic quidem per manus Petri Dandini, pictoris celebris inter Florentinos; iste, I. Baptistæ Bernuccii, magna spe adolescentis, [accuratiore expressione in singularem editionem servata.] usus industria & penicillo. Quod si conting at aliquando seorsim excudi nostrum hunc de S. Maria Magdalena laborem universum, sicuti singulari volumine antebac prodierunt Acta S. Ferdinandi Regis; poterunt prædicta operosius ac distinctius sculpi, ad specialem talis libri ornatum: quibus tunc fuerit operæ pretium addere picturas illas, quas intelligo designatas, conficiendasque hac æstate, pro triangularibus spatiis, adhuc vacuis inter arcus tholum sustinentes: quando insuper plasticum e gypso opus, quod cupulam suo convexo tegit, totum sic inaurabitur, ut divitis hujus metalli fulgor, ex interludentis candoris fundo gratiose prodiens, speciosius resplendeat.
Pag. 350 num. 76 lin. 8 ægræ. l. ægra.
APPENDIX AD DIEM VIGESIMAM SEXTAM MAII.
[Errata]
Pag. 354 num. 2 lin. 19 — XX. l. XXV.
Pag. 358 col. 8 lin. 8 — solam. l. solum.
Ibid. num. 3 lin. 2 — e. l. &.
Pag. 362 n. 5 lin. 14 honoribilis. l. honorabilis.
DE SS. PRISCO ET COTTO MM.
Priscus, Martyr Cociacus in agro Autissiodorensi (S.)
Cottus, Martyr Cociacus in agro Autissiodorensi (S.)
Plurimi, Martyres Cociaci in agro Autissiodorensi (SS.)
[intra & extra Vrbem.] Pag. 365 Post n. 3 adde — 4 Præcedenti autem quo nostra hæc prælo parabamus anno MDCLXXXV II, D. Colbert Autißiodorensis Episcopus, utriusque Martyris, Prisci & Cotti aut Sociorum, ossa quædam indulsit Pœnitentibus Tertiariis S. Francisci, vix quidquam ab habitu Capucinorum in Gallia differentibus; quæ Parisios allata, fuerunt in ipsorum ecclesia, S. Mariæ de Picapulice dicta, extra urbem, honorificentißime excepta die XVIII, intra capellam, quam exhinc placuit S. Prisci nominare, vulgo Autißiodorensi Saint Prex. Ad hanc tamē solennitatē cum populus invitaretur, impresso affixoq; programmate, in quo dicebantur eæ esse reliquiæ, du grand Martyr S. Prix, mota nonnullis suscipio est, ne boni illi viri voluerint subrepere in credulitatem vulgi Parisiensis, per quam devote affecti erga S. Præjectum, Episcopum Claromontanum & Martyrem, seculo Christi VII, de quo actum a nobis XXV Ianuarii, nam & hic vulgo Saint Prix aut Prict scribitur, ac Pri pronuntiatur. Malim credere majori cum simplicitate factum id esse; eo quod vulgi Parisiensis pronuntiatio Pri propius ad Priscum accedat, quam Autißiodorensium Pre. Præstitisset tamen eas Reliquias in genere adscripsisse Societati S. Prisci, quam sub hujus præcise nomine colendas proposuisse.
DE S. AUGUSTINO EP.
Augustinus, Episcopus Cantuariensis in Anglia (S.)
Pag. 395 num. 53 lin. 17 & 18 — quos utrosque propter Christum exiliatos. l. quos uterque propter Christum exiliatus.
Ibid. col. 2 ad Versum Hi sunt Britwaldus — adde f, etiam in margine.
Pag. 396 col. 2 post medium. — Vsum ab Excomm. &c. lin. 6 post — formulæ — Adde — Quid autem vetera aut peregrina allego? Pastorale Mechliniense, an. 1624 expositum, quo hodiedum toto Belgio utimur, pag. 48 præscribit Ritum absolvendi excommunicatum jam mortuum.
Pag. 397 col. 1 lin. 8 — firmata — adde — ideoque supradicti Pastoralis Rubrica addit conditionem, Si talis dederit signum contritionis, ne ecclesiastica careat sepultura, sed Ecclesiæ suffragiis, quatenus fieri potest adjuvetur.
Pag. 399 num. 9 ponatur in margine litt. b — & lin. 9 tam in textu quam in marg. litt. c.
Pag. 407 num. 42 lin. 5 & 6, cubinum. l. cubiculum.
Pag. 411 Annotationes d & e commutentur, & quæ ex Hectore Boëtio sumpta est, fiat d; quæ vero de Eadgita agit, sit e.
Pag. 413 n. 6 lin. 1 ad vocem — assiculis, ponenda in textu & marg. litt. d.
Pag. 418 col. 2 lin. 30 — auram. l. aurem.
Pag. 421 n. 33 lin. 12 a fine crederet. l. crederent.
Pag. 425 n. 43 lin. 13 juvavit. l. juravit.
Pag. 428 col. 2 in med. — obsecutoris. l. obsecutores.
Pag. 431 n. 60, lin. 7 — 20 .l. 23.
Pag. 432 col. 2 in medio, litt. c transferenda in lin. 2 num. 2, ad nomen Henrici Imp.
Pag. 443 col. 2 lin. penult. — ecclesiastico. l. ecclesiastici.
Pag. 445 n. 6 lin. 3 ad nomen Audoëni addenda litt. f.
Pag 446 n. 2 lin. 5 a fine — politicis. l. politici.
Pag. 452 Annot. c lin. 2 lege — Sed hæc relata spectant.
Pag. 457 n. 21 lin. 21 ferebatur. l. ferebantur.
Ibid. n. 22 lin. 8. CXXVII. l. CXXVIII.
Pag. 460, post Vitam S. Lamberti, forte melius locabitur. Commentariolus de B. Andrea Ordinis Minorum S. Francisci, Mutinæ in Italia, qui nunc habetur pag. 841 in addendis ad XXII; cum Silingardus Mutinensis Episcopus, initio hujus seculi scribens, obiisse eum dicat septimo kalendas Junii, licet Ludovicus Vedriani nuperrime 22 expresserit, errore forsitan typographico.
DE S. PHILIPPO NERIO.
Philippus Nerius, fundator Congregationis Oratorii Romæ (S.)
Pag. 462 col. 2 lin. 3 — erga. l. ergo.
Pag. 463 n. 1 lin. 2 kalendis. l. kalendas.
Pag. 469 n. 20 lin. 6 in marg. ponatur litt. a
Pag. 487 n. 85 lin. 14 — qui. l. quid.
Pag. 501 n. 137 lin. 8 retinente. l. renitente.
Pag. 504 Ann. 1 — expreßi. l. expreßit.
Pag. 513 in marg. b — lecto præter morem non incumbit. l. lecto præterquam noctu non incumbit.
Pag. 530 n. 33 lin. 3 — voluerunt. l. noluerunt.
Pag. 530 n. 77 lin. 11 & 12 turbatum a typotheta sensum, transpositis verbis, sic restitue — sacros & quotidianos conventus describeret, qui initio nascentis ecclesiæ ex Apostoli præscripto &c.
Pag. 544 num. 107 lin. 2 sit. l. fit.
Pag. 545 num. 117 lin. 5 — videbantur. l. videbatur.
Pag. 556 col. 2 lin. penult. dilatarent. l. dilataret.
Pag. 565 num. 226 lin. 8 — se. l. te.
Pag. 598 num. 411 lin. antep. — maximo. l. maxime.
Pag. 602 num. 437 lin. 3 — qui cum ipso. l. quicum ipse.
Pag. 611 num. 489 lin. 9 — valetudine. l. invaletudine.
Pag. 614 num. 506 lin. 5 & 6, tam-quam. l. tamque.
Pag. 656 ante diem 27 ponatur sequens.
COROLLARIUM
Philippus Nerius, fundator Congregationis Oratorii Romæ (S.)
De Sacellis S. Philippi, præsertim duobus
domesticis: quorum alterum quidem
ex cubiculi, quod inhabitare; alterum
vero ex ædiculæ, ubi celebrare solebat,
Reliquiis magna ex parte confecta sunt.
Auctore Conrado lanningo.
[36] Epilogi loco addamus præmissis de S. Philippo, alioquin sat prolixis, nonnulla etiam de Sacellis ejus, [Primumexterius in templo spectabile,] præsertim domesticis, in quibus Viri sancti memoria vivacius perennat, & sanctitatis odor uberius redundat. Principem templi aram, aut potius tribunam, ut vocant, claudunt hinc & inde Sacella duo; parva quidem, sed admodum elegantia, & marmore fere undique nitentia. Alterum, quod ad cornu Epistolæ visitur versus plateam, a munificentissimis suis fundatoribus familiæ Spada, e qua hodiedum inter Purpuratos Patres late splendet Eminentissimus Fabritius sacratum est Sanctis, Carolo Archiepiscopo Mediolanensi, & Ignatio Societatis Jesu Fundatori. [secundum interius per ædes adeundum:] Alterum, quod a cornu Euangelii interjacet inter tribunam & domicilium Patrum, dedicatum est ipsi S. Philippo; patetque ad ejus ingressum ampla templi ala, nullis fere diei horis non referta populo, orationibus suoque erga sanctum Virum amori eminus operam dante; cum ipsum Sacellum perparvum sit, & paucorum hominum simul capax. Post hoc Sacellum continuatur aliud ejusdem Sancti, e templo nulli visibile, quia ab illo secernitur interjectu muri, cui utriusque Sacelli altaria, contrario inter se situ cohærent, & sacrum S. Philippi depositum contegunt; quantum illud quidem crassitudinem muri interpositi, sub quo prȩcipue illud conditur, utrimq; ex cedit. Unde fit, ut tam qui ad unam, quam qui ad alteram aram faciunt, fere supra sancti Viri corpus sacram Hostiam offerant. Patet Sacellum hoc interius longitudine universim palmos Romanos circiter XXV, [sub utriusque contiguo altari jacet corpus,] latitudine vero dimidium illius spatii & paulo amplius: totumque a cornicibus deorsum marmoreo tegitur opere. Quod sursum est, e gypso ad ingenium architectonicæ artis effictas ostentat figuras varias; & quantum e fundo prominet, auro fulget, soli fundo gypsi nativo colore relicto. Cui ornatui, omni ex parte perquam concinno, accedente sacri depositi memoria, ingeneratur intrantibus locum quidam major solito pietatis sensus: qui & Prælatos Præsulesque plurimos eo allicit quotidie, orandi & sacrificandi causa.
[37] [in interiori est monumentum Iulii Donati & uxoris,] Altare elegans in elegantiori tabula repræsentat S. Philippum, qui dum ab orationis exercitio oculos retro flectit, Angelum nec opinato conspicit in aëre, Crucem sibi ostendentem, & in Cruce instantes præmonstrantem calamitates. Opus est egregii pictoris, ab oculorum vitio Guercini vulgo appellati. Utrimque claudunt altare monumenta duo, unum Julii Donati, Advocati olim Consistorialis; estque ad parietem lateralem dexterum respectu altaris: cui respondet e regione alterum uxoris ejus, [sella S. Philippi,] lectissimæ feminæ Flaviæ de Gettis. Visitur in dicto pariete dextero, efficta proportionis ergo non pervia porta; veræ portæ, per quam ingressus patet, opposita; in eaque reposita servatur Sella, qua fere uti S. Philippus, & defessis membris quietem dare solitus fuit. Ultimus paries, is nempe qui ex adverso objicitur altari; ceteris sine ullo ornatu pulcrior atque æstimatior, est præcipua illius Cubiculi, quod olim Vir sanctus incoluit, Reliquia; translata ad hunc locum, [& reliquiæ veteris cubiculi,] quando reliqua domus destructa cessit novo & magis magnifico ædificio. Longitudo parietis XIII palmorum, altitudo X & dimidii fere est: totus velatur duabus cortinis, quæ bifariam remotæ venerandas sacri Cubiculi parietinas oculis & venerationi spectantium exhibent.
[38] Supra Sacellum isthoc, extat aliud, æqualisfere magnitudinis ac venerationis: [Superne est aliud sacellum sub tecto capellæ veteris;] cujus tectum rude quidem est, sed ipsissimum quod olim incubuit ædiculȩ, in qua sacram Deo Hostiam offerre ultimis vitȩ annis consuerat S. Philippus. Imago quoque B. Virginis, quam in eadem ædicula impense venerabatur Vir sanctus, utpote juxta prototypon S. Mariæ Majoris depictam a Marcello Venusto; huc translata, in altari prostat. Prope aram appensa cernitur alia imago, S. Philippi, donum quondam P. Pauli Frigerii; dicere soliti, pictam fuisse a Vecchietto (ita in vulgus audit) pœnitente olim Sancti Patris: [ubi imago D. V. Sancto cara,] pictam vero ad vivum e vicino conspectu lineamentorū S. Philippi, ad id patiendum inducti precibus pictoris: qui cum iter in Thraciam instituere deberet, ne in periculis, quæ occurrere solent terra marique, omni prorsus Viri sancti præsentia careret, vix tandem ipsum exoravit, ut se depingi sineret. Usu autem venisse non levi eamdem imaginem Vecchietto, ajebat Frigerius. Nam cum in alto jam navigaret, atroxque tempestas turbaret mare, [ipsiusq; effigies miraculosa:] atque interitum ipsi ac ceteris vectoribus minitaretur, immersisse allatam a se imaginem undis; & continuo pacatum mare ac tranquillum fuisse.
[39] Sunt & aliæ in eodem Sacello superiori picturæ. Paries, qui tam ingredientibus, quam ipsi altari a dextris est, exhibet Pastores, recens natum in stabulo Salvatorem nostrum adorantes, opus Bassani, [ibidem aliæ picturæ insignes,] numquam satis pro merito laudandum. E pariete huic proximo, aræque opposito, pendent tres aliæ imprimis conspicuæ, repræsentantes in medio S. Philippum; a dexteris Christum Dominum, a sinistris S. Antoninum Archiepiscopum Florentinum, qui e cadavere jam mortuus videtur exceptus. Ex his tamen præ ceteris S. Philippus, nullis quidem coloribus, sed tantum filis sericis ab illustri & illius artis scientissima matrona, Corvina Romana, acu eleganter pictus, spectantium oculos rapit ac detinet. Parietem, qui inde dextrorsum est, adornat tabula tam antiqua, ut quatuor aut quinque abhinc seculis depicta fuisse putetur. Tripartita illa est, duabus extremis partibus, quæ cardinibus suis vertuntur & aperiri bifariam claudique possunt, mediam adæquantibus, æquantibus, &, cum clausæ sunt, occulentibus. Istius generis tabulæ Græcis ac Moscis fere in usu sunt, & in templis etiam nostris paulo vetustioribus, tam in Italia, quam in Germania non raro conspiciuntur. Visa est imprimis commoda Philippo tabella ista (propterea quod claudi in se ipsam posset) quam secum deferret, tum alias sæpe, tum præcipue cum septem Urbis ecclesias more suo obibat; quo scilicet incomitatus ab hominibus, propiorem sibi Cælitum societatem haberet. Nescio quo modo illa pervenerit olim in manus Petri Pauli Crescentii, anno MDCXI, a Paulo V, in numerum Cardinalium adoptati; & pridem, dum puer esset, a S Philippo divinitus prævisi prædictique, fore ut ingens olim Ecclesiæ Romanæ columen fieret. Ab hoc transmissa imago eadem fuit ad cognominem sui consanguineumque Cardinalem Alexandrum, huc usque in vivis agentem; qui earum pignus, ut viventi Philippo sæpe in manibus, semper in veneratione noverat fuisse; ita voluit quoque propius antiquum Dominum suspendi in prædicto sacello, plurimum loco decoris, plurimum in eo orantibus pietatis additurum.
[40] Hactenus per bina S. Philippi Sacella domestica inferius superiusque circumacti, [Sacelli superioris vestibulum,] pia curiositate lustravimus antiqua & usu Viri sancti quodammodo sacrata monumenta. Nunc tandem egressi, reflectamus e vestibulo oculos, rem fere totam per compendium observaturi. Ecce supra Sacelli portam istiusmodi lego inscriptionem: Sacellum, in quo S. Philippus Nerius postremis vitæ suæ annis quotidie Sacrum facere, & diu solus cum Deo agere consuevit, ut omnium pietati esset expositum, in ampliorem hunc locum, integris parietibus translatum est, anno MDCXXXV. Spectabilia in eodem vestibulo sunt S. Philippi lectus, sedes confessionalis; scrinium, quo condere reculas suas solebat; imago expressa juxta prototypon, quod in publico templi sacello altare ornat, & multorum devotione celebrata. [ubi lectus, sedes, scrinium & effigies Sancti;] Super omnia tamen locum hunc commendat laquear, venustissimis e gypso distinctum ornamentis, varie auro illitis. In meditullio S. Philippi raptus, quem inter Missarum solennia passus est, tam admirabili arte a Petro Berettino Cortonensi repræsentatus conspicitur, ut nihil supra. Sed descendamus tantisper, simile vestibulum ante inferius Sacellum inventuri. In illo Sanctus, hinc pendet conspicabilis inter duos Pontifices Romanos, Paulum V, ā quo in Beatorum; & Gregorium XV, a quo in Sanctorum numerum relatus fuit: [atque inferioris, ubi effigies mortui & sarcophagus.] inde mortuo similis, extenso corpore, spectatur, qualis modo sub altari jacet. Ibidem quoque venerabiliter asservatur arca deaurata, aliam includens, quæ olim sacrum corporis ejus thesaurum continuit. Verbo totum dicam: quocumque oculos vertis, aliquid S. Philippi cernis, aliquid novæ pietatis hauris.
APPENDIX AD DIEM VIGESIMAM SEPTIMAM MAII.
DE S. ZACHARIA EP. M.
Zacharias, Martyr Episc. Viennensis in Gallia (S.)
Pag. 659 col. 2 lin. 6 a fine — Jesus. l. Jesu.
[Respondetur dubio,] Pag. 660 num. 8 adde — His pridem ab Henschenio præparatis, eoque jam mortuo tandem impreßis, monemur, eruditos quosdam in Gallia viros vehementer metuere, ne tam hic quam alii plures gratis fuerint inducti in numerum Viennensium Episcoporum, ab iis quibus cordi fuit illorum seriem deducere a S. Crescente, ut Viennam advecto sub Trajani Imperio, conquisitis undecumque nominibus. Et Zachariam quidem volunt assumptum ex hallucinante Ruffino, qui Græca verba Eusebii (lib. 5 cap. 1, comparantis Vettium Epagatum clarißimum juvenem, cum seniore Zacharia, id est Prodromi parente) tam inepte vertit, ut videatur in comparationem adducere quemdam ejus temporis Zachariam Presbyterum: quem Ado inter Martyres Lugdunenses die 11 Iunii proximum nominat a Photino Episcopo. Sed ut ubi erraverit Ado, vitiosa Rufini versione deceptus, & Presbyterum crediderit eum cui laicus iste comparabatur; nō ideo tamen fundate presumetur, Viennensem Episcopum, & quidem tanto antiquiorem quam fuerint prædicti Martyres, [super ejus veritate moto.] ex ita male credito Presbytero, factum esse ab aliis, quos similiter secutus sit Ado. Fatemur tamen nonnihil commoveri nos, cum in communi Lugdunensium ac Viennensium epistola, ad ecclesias Asiæ ac Phrygiæ data, apud Eusebium invenimus, Protomartyres nominari, qui anno XVII Antonini Veri, Christi CLXXVII, in Gallia paßi sunt, quod licebit mense Iunio maturius expendere. Inventio corporis, sub nomine Zachariæ, & ecclesia desuper ædificata, non patiuntur interim nos dubitare, quin vere fuerit Viennæ Sanctus aliquis Zacharias, Episcopus vel Martyr, vel etiam utrumque; etsi minus certo constet de tempore.
DE S. RESTITUTA V. M.
Restituta Virgo, Martyr Sorȩ in Campania (S.)
Cyrillus Presbyt. Martyr Sorȩ in Campania (S.)
Socii duo, Martyr Sorȩ in Campania (SS.)
Restituta Martyr, Roma in Gallias translata (S.)
Pag. 663 in tit. §. 3 lin. 3 — XI. l. IX.
Pag. 668 Annot. f adde — Sed idem tom. 6 edidit Vitam S. Amasii, Sacerdotis Græci, qui ab Arianis vexatus, atque ad Iulium Papam confugiens, ab eodemque directus Soram, ad eam urbem ab hæresi repurgandam, sed nequaquam receptus, Theanum se contulit; ubi miraculis & doctrina sic claruit, ut, mortuo primo ejus urbis Episcopo S. Paride, eidem suffectus sit, atque ab eodem Iulio Papa ordinatus. Dum autem ecclesiam illam regeret, Soranis quoque epistolas misit, cum in somnis admonitus [esset], ut caput S. Restitutæ, Romanæ Virginis & Martyris, suo jungeretur corpori. Dedimus nos ejusdem S. Amasii Vitam, ex Actis Theanensis Ecclesiæ submissam, 23 Ianuarii, sicut eadem Ecclesia illis in Lectiones distributis utitur, in quibus punctum istud solum desideratur, cetera, partim iisdem, partim prolixioribus verbis deducuntur: & similia extant apud Vghellum, qui videtur antiquiora & sinceriora exhibere. Cum autem utrobique dicantur Sorani mortuo ædificasse ecclesiam, qui vivum repulerant; perquam verosimiliter judicari potest, id quod Gregorius Terracinensis factum ait septimo post martyrium Sanctæ die, atque adeo sub annum 272, revera adscribendum esse seculo 4 ad medietatem provecto, Pontificatum Romanum gerente Liberio; solumque per litteras faciendum suggesserit, quod Gregorius personaliter factum ait ab eo, verosimiliter admonito per idem somnium, quo in loco sacrum caput esset inveniendum.
Pag. 673 col. 2 lin. 6 a fine — Missa. l. Missæ.
Pag. 681 col. 2 lin. 1 — Thracesorum. l. Thracesiorum.
Pag. 695 ad num. 5 omissam Synopsim in margine supple — & profectus in Cretam unus — nullam invenisset spem — cito curandæ liberationis.
Pag. 698 Annot. c.l. 2 &3 — Massa-ficium. l. Massaficuum.
Pag. 705 num. 13 lin. ultim. post — CCCXCIII) — adde omissam lineam — prædudicatæ accusationis pœna corriperet, odiis me delatorum opposui.
Pag. 709 col. 2 lin. ult. — cubila. l. cubile.
Pag. 710 num. 35, ubi de Theodorici Regis urna, adde — Mabilio pag. 40 Musæi Italici, ipsum infelicis Regis Mausoleum, opus Amalazunthæ filiæ, plenius describit; additque, primam transferendæ ab loco Vrnæ prædictæ occasionem datam a bombardæ ictu, quo ipsa, Gallis urbem anno MDLX obsidentibus, a summo Mausolei fastigio dejecta fuit; perseverante adhuc reliquo opere, octangulariter elevato supra duplicem fornicem, quorum infimus fere oppleatur aqua, superior ipsum altare modo habeat, tectus ingentis molis marmore granito, quod in diametro XXXI pedes, in orbem CXIV continet; & in duodecim angulis statuas totidem Apostolorum habebat; quorum, ipsis dejectis, sola supersunt nomina, Gothico descripta charactere.
Pag. 711 num. 2 lin. 5 — Prophyrogenente. l. Porphyrogennetæ.
Pag. 712 num. 4 lin. 18 — fuit usu Romanus. l. fuit Romanis.
Pag. 721 Annot. a — anno 686. l. 696 — & Annot. b 706. l. 707,
Pag. 730 col. 2 lin. 1 — ib. l. lib.
APPENDIX AD DIEM VIGESIMAM OCTAVAM MAII.
[Errata]
Pag. 731 col. 2 lin. 23 Utinæ. l. Petinæ.
Pag. 738 Annot. a lin. 4 sic lege — sicut positas trans Ægæum Provincias nominavit, ita præterire non debuisset proximiores Corintho in Europa, Achaiam, Thessaliam &c.
Pag. 744 col. 2 lin. antepen. dele — &.
Ibid. col. 1 lin. 10 — in aluto. l. in luto.
Pag. 746 col. 2 lin. 5 — crudelitati. l. credulitati.
Pag. 754 col. 1 lin. 17 Cavaunum. l. Caraunum.
Pag. 775 num. 4 lin. 1 — martem. l. mortem.
Pag. 801 Annot. k lin. 2 — ab itur. l. labitur.
Ibid. in tit. lin. 3 — DCCCXLVII. l. DCCCLVII.
Pag. 807 in tit. lin. 5 — Gregorii. l. Gerontii, & huic. l. huic alterique.
Pag. 815 num. & lin. 2 dele in textu & marg. litt. e.
Pag. 822 num. 1 lin. 2 adde in textu & marg. litt. b ad verbum Auraris.
Pag. 827 num. 1 in marg. 1129 .l. 1139.
Pag. 832 num. 2 lin. 16 — in legitur. l. legitur in.
Pag. 834 n. 5 lin. 2 — nullam. l. nullum.
Pag. 837 Annot. b lin. 4 — anno. l. annum.
Pag. 840 Annot. h lin. 4 — hujus anni. l. anni 1070.
Pag. 844 num. 41 lin. 3 ad nomen Hildebrandi, addatur litt. d — & pag. sequ. in notis ponatur — d Hic est ille Hildebrandus, paulo post factus Papa, sub nomine Gregorii VH, cujus Acta hoc ipso Tomo die 25 illustravimus — tum ubi d habetur, ponatur e.
Pag. 847 col. 2 lin. penult. — suo. l. sua.
Pag. 859 num. 12 in marg. — 1626. l. 1586 — & num. 13 .ib. 1636 .l. 1626.
Pag. 861 num.6 lin. 2 Franciscum. l. Franciscanum.
IN COROLLARIO.
Pag. 11* col. 2 lin. 6 — maginem. l. imaginem.
Pag. 53* Annot. a adde — Ceterum non diffitebor ex hoc & mox sequenti loco de S. Daniele Stylita, haud modice suspecta mihi hæc Acta reddi, ne vel interpolata licentius sint, vel ab Auctore non tam fido ac certo quam præfertur edita: eoque magis probo consilium sumptum, de illis extra ordinem aliorum dandis. Non enim de Justiniani ædificio prophetasse potuit Andreas (si voluit auctor ipsum de eo prophetasse) nisi is sub Leone Magno, uno seculo ante Justinianum, vixisse concipiatur, quo etiam tempore vivebat Daniel. Id tamen prohibent omnia, quæ pro longe minori ætate Sancti in Comm. prævio deduximus: & iis addas licet omnium veterum de Andrea profundum silentium.
Pag. 54* col. 1 lin. 2 — fuerint. l. fuerit.
Pag. 65* n. 130 lin. 17 — tuum. l. tuam.
Pag. 70* n. 142 lin. 1 — ad. l. ab.
Pag. 71* n. 145 lin. 3 — facies. l. faces.
Pag. 72* col. 1 lin. 1 dele — &.
Pag. 88* n. 186 col. 2 lin. 6 — ἔλεγ l. ἔλεγε.
Pag. 103* col, 2 lin. 1 & 3 a fine — erit Christum. l. Christum erit.
Pag. 111* n. 247 col. 2 lin. 11 Ἅγιοις. l. Ἁγίοις.
Pag. 113* col. 2 in tit. lin. ult. — Presbytero domestico. l. Presbyteri Domestici.
Pag. 128* n. 60 lin. 10 — pro. l. quo.
Pag. 130* n. 70 lin. 11 — Florentia. l. Florentiæ.
Pag. 131* & seqq. 3 in marg. — A. ZACH. l. A, IEREM.
APPENDIX AD TOMVM SEPTIMVM MAII. DIE VIGESIMA NONA.
[Errata]
Pag. 8 num. 2 lin. 11 — alia. l. talia.
Pag. 11 col. 11 lin. 20 — perfecto. l. profecto.
Ibid. n. 2 lin. 7 a fine — ad. l. ab.
Pag. 17 ante Commentarium de S. Maximino, ponatur alius qui hic sequitur.
DE SANCTIS MARTYRIBVS ROMANIS
CEREALE, THEODORO, ANTENODORO, VITO, COMMENTARIUS HISTORICUS.
Cerealis, Martyr Romanus (S.)
Theodorus, Martyr Romanus (S.)
Antenodorus, Martyr Romanus (S.)
Vitus, Martyr Romanus (S.)
AUCTORE C. I.
§. I. De ortu Sodalitii Mariani primarii, & translatis eo Reliquiis horum Sanctorum Martyrum.
[1] Inter præclara pietatis caritatisque exercitia, quæ plurima quotidie obeuntur Romæ, & paßim oculis eo adventantium sese ingerunt, non ultimo ponenda loco existimo illa, quibus juventus, cerea in vitium ætas, [Sodalitium B. Virginis,] in officio continetur suo, suaviterque inducitur ad jacienda Christianarum virtutum fundamenta; quibus deinde turrim perfectionis, non solum propriæ, sed integræ etiam non raro familiæ superextruant. Istius modi exercitia biennio toto ibidē coram vidi, in Prima-primaria Congregatione, ut ibi vocant, aut potius Sodalitio beatißimæ Virginis Mariæ, cui ab Annuntiatione nomen, quod in Collegio Romano Societatis nostræ anno MDLXIV primum institutum, & anno inde vigesimo ab Apostolica Sede approbatum, ad hæc usque tempora feliciter propagatur. Sed operæ pretium erit, de illius ortu, progressu, atque utilitate disserentem plusculis verbis adducere Sacchinum, qui in Historia Societatis Iesu. Parte V, lib. IV sic loquitur:
[2] [Romæ cœptum an. 1564,] Eodem hoc anno (videlicet MDLXXXIV) Sodalitium, quod erat in Romano Collegio sub Deiparæ Virginis clientela, Gregorius, diplomate ad eam rem confecto, primarium jussit esse, amplis condonationibus peccatorum ornatum, factaque potestate eadem beneficia cum Sodalitiis, quæ ad illud aggregarentur, communicandi. Nomen ab Annuntiatione Virginis mansit. Anno MDLXIV cœperat id Romæ Sodalitium: inde, per Societatis Collegia pleraque, fusa alia ejusdem generis, & quædam etiam auctoritate Pontificis confirmata & decorata Indulgentiis erant. Verum per sese stabant singula, nec paribus beneficiis fruebantur: ac proinde ut quodque recens excitabatur, ita ad Indulgentias impetrandas nova privatim opus erat voluntate Pontificis, quod non carebat negotio. Ut igitur pronior communicatio esset, [Primarium statuitur an. 1584.] atque ex eodem cuncta quasi fonte derivarentur, adhæc pari jure ac forma constarent; antiquatis quæcumque ad id loci statuta erant, cuncta imposterum ab Sodalitio Romano Gregorius suspendit: simulque, ut certius ac majori cum ipsorum, tum Societatis tranquillitate regerentur, summam in omnia Generali Præposito potestatem permisit. Divinum sane fuisse inventum hosce cœtus, ad discentium, sive morum, sive litterarum profectum, passim experimenta monstrabant. Ubique Sodales Virginis utraque eminebant laude. Quippe nihil ita alit scientiam, ut vera pietas, ac vicissim nihil, opportunam fraudibus dæmonis & voluptatum illecebris adolescentiam ita continet, ut accurata litterarum tractatio; quæ bonis jucunditatibus amorem pravarum extinguens, occupatione præterea rapaci & assidua, neque corruptori otio, neque diabolo aut satellitibus ejus aditum nisi angustum relinquit. [Summo studiosæ juventutis bono.] Adhæc puros simplicesque clientum suorum complexa animos Mater sanctitatis, conserit cæli seminibus, imbribus rigat divinis, sancto igne ad maturam virtutis frugem perducit, & esse sibi curæ hosce alumnos, extraordinariæ indulgentiæ documentis passim ostendit. Ergo tam, salubre opus, quo firmius staret latiusque propagaretur, Pontificia fulciendum auctoritate, ornandum clementia fuit. Quod Gregorius eo pronius fecit, quod ad Collegii sui Romani haud modicum decus fructumque spectabat. Unicus primo Romæ horum Sodalium fuerat cœtus: verum deinde, cum ii ex quibus ortus primum adolescentibus erat, in juvenes evasissent, aliique inferiores ætate succederent, geminatus est ex ætatum gradibus; tum ut locus pateret pluribus, tum maxime ut suos separatim conventus, qui propiores inter se ævo essent, haberent. Accessere deinde alii duo: quibus omnibus, quia sunt veluti membra unius Sodalitii, honor & nomen Congregationis primariæ commune est.
[3] Ita Sacchinus suo tempore: nunc vero posteriora duo Sodalitia, fere amiserunt; priora autem, [Frequentatur a Iolis Nobilibus,] etiamnum retinent titulum Congregationis primariæ: hoc tamen discrimine, quod alterum, a grandioribus natu frequentatum, Prima-primaria; alterum, reneriori ætati aßignatum, Secunda-primaria vocitetur. Ad utrumque hoc qui conveniunt, Nobiles sunt omnes, ac fere e studiosa juventute scholarum nostrarum: quamquam & Primam-primariam Congregationem nonnulli frequentare pergant, postquam coronidem studiis imposuere, allecti tum religiosa quæ ibidem viget disciplina, tum exemplis coætaneorum, tum etiam præsentia Sanctarum Reliquiarum, quas in Sodalitio isto, in arca marmorea, intra altare decentißime repositas servant, ac religiose venerantur. Sunt illæ Reliquiæ Sanctorum Martyrum Cerealis, Theodori, Antenodori, & Viti, quas Illustriß. Ambrosius Landuccius anno MDCLXV dono dederat Patri Bernardino Coccovagino Societatis nostræ, & hic deinde Sodalibus beatæ Virginis Congregationis primariæ, ad augendam eorumdem pietatem sanctorumque Martyrum gloriam, largitus fuit. Primæ donationis instrumentum hoc est: Fr. Ambrosius Landuccius, Patricius Senensis, sacri Ord. Eremitarum D. P. Augustini, Congreg. [& derivatur Reliquiis Sanctorum,] Ilicetanæ in Tuscia, Dei & Apost. Sedis gratia Episcopus Porphyriensis, Sacrarii Apostolici Præfectus, & Capellæ Pontificiæ Assistens, omnibus & singulis, præsentes litteras nostras lecturis, fidem indubiam facimus; qualiter ad majorem omnipotentis Dei Sanctorumque suorum gloriam, sacras Reliquias, per nos extractas e cœmeterio Cyriacȩo, & inclusas cistula, subtili funiculo ligata, nostroque parvo sigillo munita, ad effectum apud se retinendi, alteri donandi, extra Urbem mittendi, & in qualibet ecclesia vel oratorio publicȩ fidelium pietati collocandi ac exponendi, dedimus & consignavimus Adm. Rev. P. Bernardino Coccovagino Societatis Jesu; nempe de partibus ossium corporis SS. Martyrum Cerealis & Theodori, Antenodori & Viti. In quorum fidem has præsentes litteras, manu nostra & sigillo firmatas, per infrascriptum nostrum Secretarium expediri jussimus. Datū Romæ ex ædibus nostris in Vaticano, die XVII mensis Octobris anno MDCLXV. Subscriptum erat, Fr. Ambrosius Episc. Porphyrien. & infra, Franc. Agnellus Secret. Registr. fol. 269.
[4] [donatis a P. Bern. Coccovagino,] Secundam donationem ipse mihi testatus est, qui eam fecit P. Coccovaginus, & istiusmodi fere de Translatione solenni narrationem submisit, litteris Viterbii anno MDCLXXXVI, XVII Ianuarii datis: Cum penes me essent sacræ Reliquiæ SS. Cerealis, Theodori, Antenodori, & Viti, cupido me incessit easdem collocandi in loco aliquo decenti; placuitque imprimis primaria Sodalitas Collegii Romani, cui ob sanctitatem suam mire afficiebar: placuit etiam, solenniter institui Translationem, uti & instituta fuit, obtenta prius facultate ab Illustriss. D. Gallio, Vices-gerente, tempore vacantis per mortem Alexandri VII Sedis. Die igitur sacrosancta Pentecostes, quæ illo anno MDCLXVII incidebat in vigesimam nonam Maji, convenerunt de more Sodales: moxque in medium productæ cum cistulis suis Reliquiæ, inclusæque prius intra urnam argenteam, impositæ fuerunt paratæ ad hoc thensæ, panno serico decore circumvestitæ. Instituta Processio fuit, pulsantibus campanis & comitantibus etiam, qui interea advenerant, Congregationis Secundæ-primariæ Sodalibus. [& solenniter translatis an. 1667, 29 Maji:] Omnes funalia præferebant ardentia; & descendentes per gradus prope scholam Theologicam, declinarunt mox ad sinistram; & sub porticu circuiverunt cavædium, adusque oppositos ex adverso gradus: per quos ascendentes, reliquam viam in summa porticu obiverunt; donec ad locum, unde exierant, reverterentur. Thensam subumbella portabant Sodales quatuor Sacerdotes, Pluviali omnes induti: quo similiter indutus erat P. Antonius Caprinus, cujus præcipuæ partes in illa functione fuerunt. Finita Processione, capsulæ Reliquiarum duæ grandiores sub ara repositæ sunt, in urna marmorea, eleganter elaborata, sumptibus D. Francisci a Boragine. Duæ minores ibidem in ipso muro inclusæ fuerunt, præfixo lapide marmoreo.
[5] [earum honor ac veneratio.] Anniversaria Translationis dies decreta fuit ipsa Pentecostes Dominica; eaque singulis annis consueverunt, amoto ab altari pallio, arcam marmoream totumque circum spatium ornare splendidius, ac varii generis conspergere floribus. Consueverunt etiam, quoties cumque ad Sodalitium convenitur (convenitur autem quot Dominicis juxta ac festis diebus, nisi duo forte continui forent) statim ab initio ante eamdem arcam accendere lampadem, quæ per pallii fenestellam ovatæ speciei translucens, tam diu ardet, donec Sodalium cœtus dimittitur. Dum vero de Sodalitate primaria Beatißimæ Virginis Mariæ hic sermo nobis est, non injucundum aliquibus, atque adeo nec inutile, putem fore; si pietatis exercitia, quæ in sancto illo loco obiri a Sodalibus solent, hic subnectam. Quamquam vero illa accurate descripta ibidem sint in quodam libello Italico, nolim tamen, tam inde deprompta putentur quæ subjiciam, quam ex propria experientia, & frequenti observatione a me cognita atque perspecta. Ex quatuor quippe annis, quibus in Collegio Romano Theologiæ dedi operam, biennio integro Superiorum jussu interveni singulis Sodalium cœtibus, supplens Patris Moderatoris, antequam eo accederet, vices; & invigilans, ut peragerentur universa ordine suo. Is porro est, qui sequitur.
§. II. Exercitia pia, quæ fiunt in Congregatione Primaria B. Mariæ Annuntiatæ in Collegio Romano.
[6] Quilibet ingressus sodalitatem, sumpta lustrali aqua, flectit in medio genua & aliquantulum orat, [Ingressi Sodales Congregationis locum,] donec a Præfecto signum tintinnabulo datur: tum erectus exhibet capite reverentiam, primum altari profundam, deinde Patri Moderatori si adest, & Præfecto aut alii, ejus loco præsidenti; statimque accedit ad osculandum imaginem Christi in cruce confixi, impositam duobus pulvinaribus supra suppedaneum altaris, decenter tapete coopertum; cereis duobus hinc & inde ardentibus. Inde digressus accipit librum spiritualem, ex iis, qui media Congregatione eum ob finem in scabello quopiam exponuntur, [orant & venerantur Crucem ac Præfectum,] & procedit ad locum suum aliquid lecturus, aut ad Confessionem sese paraturus. Ubi hora sonuit pro auspicanda Congregatione, datur a Præfecto signum ut referat quisque quem acceperat librum: remotoque cum libris scabello, duo accenduntur in altari cerei, præter lampada jam inde a principio ardentem. Tum procedit ad aram Præfectus & ad pedes Crucifixi genuflexus intonat; Veni sancte Spiritus; eoque Hymno ac Letaniis Lauretanis cum Sodalibus alterne recitatis, subjungit alias ex more preces. Postea Lector distincte legit partem Vitæ alicujus Sancti, aut de Festo currente, [legunt librum spiritualem,] per dimidium fere quadrantem horæ. Deinde, obducta fenestris cortina, sic tamen ut legi commode per lucem possit, instituitur Meditatio per quartam horæ partem, trifariam divisa a Lectore, prælegente elata voce primo punctum primum, quod reliqui continuo meditando ruminant; donec dato a Præfecto campanula signo, ad secundum; ac similiter postea ad tertium procedatur. Quo finito, recitandum a singulis indicitur ab eodem Lectore, Pater & Ave, [meditantur] pro felici progressu Congregationis. Prælegens autem meditationem, seu Lector is sit, seu alius quispiam ex Officialibus, genua flectit in medio loci, ad scabellum ibidem positum.
[7] Postea recitatur Officium beatissimæ Virginis, videlicet Matutinum & Laudes: quibus in Pentecoste additur Officium Spiritus sancti; [recitant Officium B. V. Mariæ,] in festo Inventionis sanctæ Crucis, Officium ejusdem: prima tamen Dominica mensis recitatur Officium Defunctorum pro Sodalibus mortuis. Post hæc Præfectus cum duobus dignioribus Sodalibus prodit in medium, positisque genibus & inclinato capite, tractim ac devote dicit; Venite adoremus, & procidamus ante Deum, ploremus coram Domino, qui fecit nos, quia ipse est Dominus Deus noster, [Præfecto præeunte osculantur Crucifixum] nos autem populus ejus & oves pascuæ ejus. Et omnibus respondentibus, Venite adoremus, procedit cum duobus sociis ad osculandos Crucifixi pedes, subsequentibus reliquis eodem modo ternis & ternis, dum Præfectus loco suo recitat novies Salutationem Angelicam & semel Antiphonam Salve Regina, aut aliam pro tempore anni, cum sua Oratione.
[8] Priusquam inchoetur Missa, aut legitur Martyrologium, aut si quis Novitiorum, jam approbatus a Patre Moderatore, confirmandus sit, porrigitur per Magistrum Novitiorum memoriale Præfecto, [confirmant subinde Navitios,] legiturque palam a Secretario; moxque egresso cum Novitio approbando Novitiorum Magistro portaque occlusa, dicit Præfectus elata voce, Intellexistis petitionem istius, qui desiderat confirmari? Quamobrem, si nihil in contrarium occurrit, date solitum signum, quod est profunda inclinatio cujusque. Quod signum si a dimidia amplius parte datum fuerit, censetur confirmatus; intromissusque circuit, a Præfecto orsus, amplectendo omnes in gratitudinis signum, & residet loco a Magistro Novitiorum assignato inter Confirmatos. Inter hæc autem præcinit Præfectus, reliquis respondentibus, Laudate Dominum omnes Gentes, cum oratione, Da nobis quæsumus, Domine, perseverantem in tua voluntate famulatum. Neque tamen pro admissione, confirmatione, aut alia quavis re datur aut pecunia aut aliud quidpiam: sed providetur Congregationi per totum annum ex ea oblatione, quæ festo Natalis Domini Christo recens nato affertur. Nonnulli tamen magis opulenti subministrant aliquando eleemosynam pro rebus illis, quæ ad refocillandum ægros portantur quot septimanis ad nosocomium, cum eo servitum accedunt Sodales.
[9] [audiunt Missam & pleriq; communicant,] Subsequitur sacrificium Missæ & Sodalium Communio, hinc & inde duobus e modestioribus mappā extensam tenentibus: ad quam, a multis jam annis, tam frequentes accedunt quolibet festo ac Dominico die, ut videatur semper Communio Generalis institui. Respondetque suus tam frequenti Communioni fructus, singularis scilicet in vita & conversatione Sodalium innocentia & virtutum omnium exemplum. Absoluta Missa pergunt gratias Deo, a se suscepto, agere; recitatisque Oratione Dominica & Salutatione Angelica secreto, Pater Moderator in medio genuflexus, voce modeste elata præit orationem, Anima Christi sanctifica me, repetente singulos versus tota Congregatione. Post hæc Censor indicit diem & horam proximæ Congregationis; & Pater, [pœnitentias agunt varias,] considens in sella ante aram, dicit, clausa prius porta, Qui abfuit ab ultima Congregatione, vultque satisfactionis aliquid reddere beatæ Virgini, veniat huc licet. Et illico prosternunt se ad pedes Moderatoris quotquot abfuerunt: ille autem imponit aliis quidem Psalmum De profundis recitandum, extensis in modum Crucis brachiis in media Congregatione; alios vero jubet genuflexos osculari aliorum pedes; alios autem, capite corona spinea redimitos, aut manu cranium præferentes, orationem quampiam recitare. Nonnumquam ad Præfectum aut Assistentes quoque mittere reos consuevit, pœnitentiam ab illis petitum; ab iisque levior ut plurimum injungi solet, puta, recitatio Orationis Dominicæ aut Angelicæ Salutationis. Deinde iterum dicit Pater Moderator, Qui tardius ad Congregationem hoc mane venit, vultque &c. ut supra. Ac tertio denique hæc: Qui aliqua in re, ad cultum & honorem beatæ Virginis ejusque Filii pertinente defuit officio suo, vultque &c. Venientibus autem, ut supra, qui se in aliquo deliquisse agnoscunt, [exhortationi intersunt,] imponit alias atque alias pœnitentias ac orationes, ibidem, aut (ne nimis protrahatur Congregatio) in ecclesia vel domi persolvendas. Succedit exhortatio, aut conferentia, aut earum loco explicat Pater Epistolam vel Euangelium diei currentis, ab aliquo Sodalium per partes prælegi alta voce jussum.
[10] Finis exhortationis, finis quoque Congregationis est: moxque Sodales plerumque omnes adeunt ecclesiam nostram, [qua finita templum adeunt oraturi.] ad visitandum Sanctissimum, recitantque septies Pater & Ave, pro obtinendis Indulgentiis Stationum, diebus in Missali notatis. Si tamen instituenda consultatio est, remanent cum Moderatore Consultores in Congregatione, postea, ut alii, templum adituri. Tenet autem Congregatio universim cum Missa horas ut plurimum duas. Quilibet singulis saltem quindenis confiteri debet, & Officiales etiam communicare, confitentes quovis octiduo: sed hoc tempus a plerisque privata devotione prævertitur, communicantibus singulis, ut dixi, festis. Qualibet die Veneris aliquot Sodales serviunt in nosocomio æris: idque humilitatis & caritatis exercitium subinde per annum solennius a majori ipsorum parte obitur. [Pia eorum aliis temporibus exercitia.] Per Quadragesimam plerumque die Martis pro concione dicit eorumdem aliquis de Passione Domini, præmissa Oratione, Iesu dulcißime, & Sequentia, Stabat Mater dolorosa: invitantur autem ad hanc concionem etiam Patres nostri, aliique tam Religiosi quam seculares. Die Mercurii, Jovis, & Veneris Majoris hebdomadæ, cantant Sodales in Congregatione Officium divinum juxta Rubricas Ecclesiæ: solentque die Jovis ibidem lavare cum magna humilitate pedes duodecim pauperum, aut Sacerdotum aut Peregrinorum, eosque non indotatos dimittere. Obeunt quoque annis singulis, postridie Nativitatis beatæ Virginis, Exercitia spiritualia, per quatuor plerumque dies, duas ante, ac totidem post prandium horas in Congregatione vacantes meditationi aliisque piis operibus.
§. III. De ordine ac electione Officialium, & modo aggregandi alias Sodalitates.
[11] Ut perpetuare feliciter Congregatio posset, præscriptæ pridem fuerunt Regulæ non paucæ, pro norma vivendi Sodalibus futuræ, [Invigilant ut disciplina Congregationis observetur,] eæque deinde in gratiam aggregatarum Congregationum typis mandatæ sunt. Observationem illarum uti & ordinis, superiori paragrapho descripti, curare debent varii generis Officiales, primum in se, tum eamdem urgere in reliquis. Præcipuum hic locum obtinet conspicuus in primis e Collegii Romani Patribus Sacerdos. Is omnia conformiter Regulis moderatur auctoritate suprema, [Pater moderator,] adunatis perpetuo assistit, confiteri volentibus aures dat, ad aram decenter faciendum curat, omnes piis exhortationibus ad recte vivendum instruit, & ad amandum tenerius communem Sodalium magnam Matrem inflammat. [ejusque Socius;] Est quoque huic Patri Moderator socius suus, ut plurimum sacræ Theologiæ studiosus, qui variis in rebus Moderatoris vices supplet.
[12] Præter hos, a Superioribus Societatis statutos, [item Præfectus,] multi Officiales quot timestribus eliguntur ex ipsis Sodalibus, hoc ordine. Primus est Præfectus, cui inter Consodales post Moderatorem auctoritas summa competit; sedetque cum duobus Assistentibus seorsim in scamno eminenti, invigilans ut universa recte administrentur ab Officialibus subordinatis. Proximi prædicto scamno, sed loco humiliori consident hinc atque inde Secretarius & Subsecretarius, quorum est prælegere submissas ad Congregationem litteras, ejusque nomine responsa reddere; [& Secretarius,] notare paucis in libro proprio quidquid in Congregatione agitur, referre in Album nomina, tum Sodalium recens admissorum, tum Sodalitatum Primariæ aggregatarum, tum Officialium denuo electorum. Dant, cum auctoritate Patris Moderatoris atque Præfecti, litteras patentes Sodalibus, alio profecturis; de moribus, vita, & frequentandi sedulitate; easque sigillo Congregationis obsignant. Interest Secretarius, cum memoratis Patre Moderatore & Præfecto, electioni Officialium, eosque promulgat, prout a Regulis præscribitur. Proponit in consultationibus, tam privatis quam publicis, quæ examinanda veniunt; &, si quid decretum est, publicat. [nec non I Consultores.] Insuper duodecim eliguntur Consultores, locis pariter sibi propriis residentes. Solent hi convenire cum Patre Moderatore, Præfecto, & Secretario, quoties majoris momenti negotiū aliquod tractandum est: ex istis autem terni, non amplius, in singulis electionibus suo defunguntur munere, totidem aliis sublectis, ita ut annuum quilibet ex illis magistratum tum gerat. Et hactenus recensiti Officiales, Majores appellantur.
[13] Sunt & Minores, qui loca distincta non habent, scilicet, Depositarius unus, qui eleemosynas, stato tempore colligi solitas, recipit, sumptusque pro rebus Sodalitio necessariis subministrat ex ærario; [Minores Officiales & eorum munia.] cujus una penes ipsum, altera penes Præfectum clavis est; refertque rationes accepti & expensi in librum ad hoc destinatum. Duo Censores, qui præmonent Sodales de rebus agendis, & curant earum executionem. Visitatores infirmorum duo: totidem Magistri Novitiorum, uti & Cantores, qui ordiuntur Officium beatæ Virginis, aliasque preces pro anni diversitate. Duo item Lectores, qui publice prælegunt vitas Sanctorum, puncta Meditationis, & Martyrologium. Quatuor Æditui. Denique Janitores duo. Qui omnes singulis trimestribus mutantur: parique temporis intervallo universale omnium Sodalium concilium instituitur, ubi cuique liberum est voce aut scripto suggerere, si quid desiderari in observatione Regularum rerumque administratione animadverterit, aut utile ad Congregationis progressum judicaverit, præsidente solo Patre Moderatore in loco Præfecti, ut de omnibus judicet, ac imposterum de remediis opportune provideat cum consilio Officialium. Atque ita fit, ut quivis in id, quod muneris sui est, pro viribus intendat, recteque institutus ordo invariabilis cum omnium admiratione perseveret.
[14] Sed & de modo aggregandi Primariæ huic Sodalitates alias, addamus pauca. Meo tempore, ex omnibus fere Provinciis Europæ, [Modus aggregandi Sodalitia alia,] etiam remotissimis Poloniæ ac Lituaniæ, imo & ultramarinis Americæ, petitæ fuerunt Aggregationes ejusmodi & obtentæ: petuntur autem eæ binis ut plurimum litteris, nomine petentis Sodalitii datis, & a Præfecto ejus, Assistentibus & Secretario subscriptis; inscriptis autem, alteris quidem Rev. adm. Patri Præposito Generali Societatis Jesu, penes quem solum facultas aggregandi est; alteris vero, Illustrissimo D. Præfecto atque Assistentibus Congregationis Primariæ, [& scribendi ad Primarium.] aut ipsi etiam Congregationi, in Collegio Romano Societatis Jesu. Hæc fere rogatur, ut supplicantem Sodalitatem recipere in numerum suarum, sibique arctiori vinculo & quasi fraterno (appellant enim in Primaria Sodalitate alter alterum Fratres) adstringere dignetur, & participem reddere privilegiorum suorum, intercedendo apud adm. Rev. Patrem Generalem Societatis Jesu. Acceptæ hæ litteræ traduntur a Patre Moderatore, vel per ipsum, vel per Præfectum, Secretario, ab eoque in plena Congregatione præleguntur elata voce: tum Præfectus judicium suum de re proposita enuntiat, aliorumque exquirit; jubetque Secretarium (siquidem sententiæ pleræque in favorem prolatæ sint, ut fere fit) per litteras exponere Patri Secretario Societatis Jesu, & per hunc Rev. adm. Patri Generali, desiderium Sodalitii aggregari petentis & consensum Primarii: soletque hac ipsa super re Præfectus etiam Patrem Generalem adire. Quod si probaverit Generalis postulata, expeditur Diploma in pergameno appenso grandi Societatis sigillo, per quod aggregatur Sodalitium supplicans, sub invocatione seu titulo plerumque tali, qualem ipsum in litteris suis expresserat: puta sub invocatione Beatæ Mariæ, aut Natæ, aut Assumptæ, aut sine macula Conceptæ &c. Raro Christi Domini aut Sanctorum tituli assumuntur, nisi forte Angelorum. Prædicto diplomati litteræ Congregationis Primariæ adduntur, mittunturque cum illo ad Sodalitium, quod supplicaverat, a Præfecto saltem & Secretario subscriptæ.
Pag. 17 de S. Maximino n. 2 lin. 2 — Arianos. l. contra Arianos.
Pag. 30 n. 21 lin. 5 a fine — judicat. l. indicat.
Pag. 32 col. 2 lin. 6 a fine — revecteris. l. reverteris.
Pag. 41 de S. Sisinnio n. 4 lin. 13 ad verba — comitivam gloriam — adde litteram i. — n. 5 lin. 6 ad — fulmina — pro littera l ponatur k. — & lin. antepenult. post — Kalendas Junii ponatur litt. k — ac denique in Annotatis commutentur ultimæ observationes duæ, & quæ penultima est fiat ultima, sub congruis cuique litteru k. l.
Pag. 46 lin. 6 a fine — donandum. l. donandos.
Pag. 63 de SS. Voto & Felice. Annot. n lin. 4 — reserenda. l. referenda.
Pag. 64 col. 1 lin. 8 — pro fisceretur. l. proficisceretur.
Ibid. n. 5 lin. 7 a fine — propria. l. proprias.
Pag. 67 de S. Theodosia num. 8 lin. ult. sic lege — ibidem agi, ibidemque corpus requiescere censetur.
Pag, 69 col. 2 lin. 34 — Suspicientis. l. suscipientis.
Pag. 70 lin. 21 — Apostolus. l. Apostolos.
Pag. 74 post Annot. a — adde — Græce σβησθῆναι, extinguerentur. Profecto (nisi scholæ istæ extra communem civium habitationem fuerint positæ) vix est credibile, ædibus fuisse subjectas flammas, cum viciniæ totius manifesto periculo.
Pag. 87 col. 1 lin. 6 — hoc. l. huc.
Pag. 98 de B. Joachimo n. 6 lin. 22 ad hæc verba — Viduam, forma ac * pietate insignem — pone * etiam in margine, atque post Annot. i scribe.
* Scilicet, quoad externam speciem; nam de vera illius eatenus pietate dubitare nos facit, quod tam facile exarserit in concupiscentiam hospitis, tunc primum visi.
Pag. 113 n. 2 lin. 6 — a Domine. l. a Domino.
Pag. 118 n. 22 lin. 1. — & Pag. 121, n. 32 lin. 4 — quidem. l. quidam.
Pag. 141 n. 65 lin. 16 — alterum. l. alteram.
DE S. BONA VIRG.
Bona Virgo, Pisis in Hetruria (B.)
Pag. 148 n. 9 lin. 11 — mundo. l. mundi.
Ibid. n. 11 lin. 4 & 5 a fine — Gartatana. l. Gaitana.
Pag. 153 post num. 29 & in marg. pone litteram a — tum pag. seq. ad calcem Cap. III.
ANNOTATA.
a His lectis, lubuit per Illustriss. Magliabechium quærere,
perseveretne ibi etiam hodie talis Icon; & R. P. Mag.
Carolus Gucci, Ordinis Prædicatorum Sereniss. Magni
Ducis Theologus, atque in Pisano Studio publicus Theologiæ
Professor, respondit, perseverare. Itaque rogatus eam
delineandam curare, quamvis locus esset a civitate remotior,
tamen per Illustriss. D. Cascinam, Equitem S. Stephani
& Canonicum Cathedralis Pisanæ, obtinuit quod cupiebam,
quodque hic exhibeo æri incisum; non quia existimen, sic
haberi expressam (uti Sancta petierat) similitudinem
Christi (contrarium enim suadet ætas, justo major in icone; &
attonsa, præter usum Nazaræorum, cæsaries) sed ut extet distinctior
favoris Bonæ impertiti notitia, simulque appareat veritas
Parergi, interpositi Vitis S. Mariæ Magd. de Pazzis, quo probatum est,
Christum in istiusmodi gratiis faciendis, Dilectarum suarum, non
curiositati, sed utilitati devotioniq; servire, secundum species
naturaliter præhabitas aut media humanitus comparata: qualis haud dubie
fuit hæc Icon, incertum qua manu, quaque ætate picta;
verosimiliter tamen picta ab homine, medio circiter ævo & forma
Græcanica, qua etiam Romæ & alibi sæpe in Musivis Christus occurrit.
Sed non ideo in Græcia pictam dixerim: Græcus enim aut Græci ritus
pictor, non omisisset appingere sacri Nominis litteras 
vel intra
diadema, vel circa
humeros. Hic autem notabilis est manus sinistra, fixuram clavi retinens;
eique insertum sceptrum triangulare, quale nusquam alibi vidisse
memini, fortaßis ad exprimendam æqualitatem cum Patre ac Spiritu Sancto.
Scribitur autem ecclesiam ipsam sic esse constructam in quadrum, ut,
præter principem ex adverso portæ aram, utrique laterali parieti altaria
duo sibi invicem obversa habeat; unum ad sinistram ingredientium, Deiparæ Annuntiatæ sacrum; alterum ad dextram, S. Bonæ dictum;
supra quod primo conspicitur tabula larga, toti altaris latituaini
respondens sed minime alta, pluribus distincta quadris, Sanctorumque ex
ordine collocatorum imaginibus, supra has vero assurgit opus, limbis
inauratis sic distinctum, ut medium locum obtineat imago Salvatoris
præfata, lata cubitos duos, duos & dimidium alta; circumcirca vero
expressa cernuntur variæ S. Bonæ miracula; quæ sigillatim
notare hic vellem, si sigillatim indicata fuissent: sed uti de istis
quæsivi nihil, nemine ipsorum ut ibi pictorū notitiam suggerente; ita
delineationis præsentis curatoribus in mentem non venit, quidquam de
illis significare.
DE B. GERARDESCA VID.
Gerardesca Pisana, Ordinis Camaldulensis Tertiaria (B.)
Pag. 167 n. 6 adde. — Vivit hodiedum Florentiæ vir pius ac nobilis, Gerardescæ Comes, familiæ ac nominis originem reperens a quodam Gerardo filio S. Walfridi; Nobilis Longobardi, qui Sanctus seculo X in suo allodiali fundo excitavit Abbatiam, Montis. viridis dictam, quam etiam primus Abbas rexit, prout narrat tertius ab eo Abbas Anareas in Vita a nobis ad XV Februarii illustrata. Quoniam autem in quadam vulgari Corsicæ Chronica, a Ioanne Crasso Corso olim compilata, atque ex Vrbinate ad Vaticanam Bibliothecam translata, dicitur idem Walfridus cum filiis, Rachisio Rege mandante, Pisis acmicilium constituisse, ejusdemque civitatis jus a filio ejus Gerardo ad Gerardescæ Gentis Comites fluxisse; existimat ille, quem dixi nunc vivere; istam qua de agimus Beatam, non solum nomine, sed & cognomine atque familia Gerardescam fuisse; ipsamque facit filiam Comitis Uguccionelli de Gerardesca; quæ mihi nec probare nec improbare est animus, dum nihil tale docet Vita, nec documenta adferuntur ejusmodi natales probantia.
Pag. 174 Annot. f lin. penult. — Mariæ-Masligas. l. Mariæmastygas.
Pag. 182 num. 14 lin. 16 — Dominica. l. Dominicano.
DE B. PETRO PETRONIO.
Petrus Petronus, Carthusianus Senis in Hetruria (B.)
Pag. 212 n. 61 in marg. — posset. l, posse.
Pag. 214 n. 65 lin. 11 Deo fruendi videndique; sacros — interpunge — Deo fruendi, videndique sacros &c.
Pag. 215 n. 68 lin. 5 coroporis. l. corporis.
Pag. 220 Annot. c adde — finem autem habuit idem bellum anno 1360, per pacem 8 Maji; Pontifex ergo cum quo ea pax tractata fuit Avenione, intelligi debet Innocentius VI, ab anno 1352 ad 1362 Sede Petri potitus.
Pag. 223 n. 91 lin. 9 Nicolao, Vincento — expuncto commate, lege — Nicolao Vincento, — in marg. vero — coram 4. l. coram 3.
Pag. 229 col. 1 lin. 20 — maxima. l. maxime.
Ibid. col. 2 lin. 7 a fine — ad hac. l. ad hanc.
Pag. 230 n. 110 lin. 10 a fine dele — aliis,
APPENDIX AD DIEM TRIGESIMAM MAII.
[Errata]
Pag. 242 de SS. Basilio & Emmelia n. 1 lin. 7 — Eusebium. l. Basilium &c.
Pag. 244 n. 10 lin. 3 a fine sic lege — elatiorique vivendi ratione (quas tamen exercitatione accurata jam pridem subegerat, & velut ancillas &c.
Pag. 247 De S. Isaacio, ipso initio paginæ, duas lineas, incuria typothetarum omissas supple: & quæ nunc est ibi prima, hanc cum ultima præcedentis paginæ sic conjunge — recte omittens … mentionem facere Bosphori Thracii, cujus Theodoretus capite priori meminerat, sic deinde loquens, quasi ἐνθάδε, ibidem, cellam monasticam seu stationem vicinam habuisset Isaacius: quia &c.
Pag. 248 col. 1 lin. 8 a fine num. 1 — μετάκαλεσαι. l. μετακάλεσαι — & mox lin. 4 a fine ejusdem numeri — ἔντειλε. l. ἔντειλαι.
Pag. 255 Annot. d lin. 1 — ab. l. ob.
Pag. 258 Annot. a lin. antepen. — ἀπὸ τὸ ὕψωμα l. ἀπὸ τοῦ ὕψωμαι.
Pag. 264 de S. Madelgisilo lin. 24 — hoc ratione. l. hac ratione.
Pag. 269 n. 16 lin. 2 — ecclesiam. l. ecclesiæ.
Pag. 276 de S. Huberto n. 16 lin. 10 a fine — angustum. l. augustum.
Pag. 278 n. 14 lin. 15 — Betigniaceni. l. Bretigniaceni.
Ibid. lin. 22 — porrexit. l. perrexit.
Pag. 280 lin. 8 a fine dele — Papæ.
DE S. FERDINANDO REGE.
Ferdinandus, Rex Castellæ & Legionis, Hispali In Bætica (S.)
Pag. 284 col. 2 lin. 8 post — cui altera tantum ad manum est — adde & muta — solum dixero haud parum verosimile mihi videri (quod & Hispali judicari intelligo, & a Christophoro Baniez de Salcedo teneri) antiquiorem esse Generalem, ex qua Ferdinandææ auctor sumpserit, quidquid deerat Latinæ historiæ Roderici Toletani, cujus interpretem se qua præibat egisse fatetur ille. Non tamen multo posteriorem esse Ferdinandæam vel inde conficitur, quod in hac, cap. 74 agatur de Mesquita &c.
Pag. 287 col. 1 lin. 8 claudatur parenthesis post — Campaniensis)
Pag. 293 num. 34 lin. 16 — in l. inter. — & n. 35 lin. 11 — non sunt. l. non sunt usi?
Pag. 197 ad an. MDLI dele ultimas duas lineas, & substitue,
MDLV recuditur Vallisoleti Chronica sancti Regis apud Sebastianum Martinez, & editur die IV Augusti.
Ibid ad an. MDCLXXI lin. 3 — de Turre-Fanfan. l. de Turre Farfan.
Ibid. ad an. MDCLXXVII, lin. 2 — Translationes. l. Translationis.
Pag. 304 col. 1 in fine tituli — an. MDXXXV — scribe — an. MDLV.
Pag. 395 n. 3 lin. 7 — alioque. l. aliaque.
Pag. 307 in Monit. ad Tab. col. 2 lin. 5 a fine — cupienti. l, cupientibus.
Pag. 315 Annot. i lin. 4 dele — non.
Pag. 322 Annot. n lin. 12 — appellatamque. l. appellatamque.
Ibid. Annot. X lin. 7 — ab. l. ad.
Pag. 326 n. 48 lin. 2 — ad Duas germanas. l. ad Duos germanos.
Pag. 336 n. 71 lin. 16 — translationem. l. translatione — Ib. lin. 5 a fine — dignum. l. dignam.
Pag. 347 n. 103 lin. 9 — Hic dictis. l. His dictis.
Pag. 349 n. 111 lin. 20 — patre. l. parte.
Pag. 352 col. 1 lin. 4 post Cordubensem — adde — Sed cum textus noster nullius Dedicationis meminerit, præsumere possemus, primam illam Missam celebratam fuisse in loco necdum consecrato, super altari portatili, qualia plura sine dubio habebantur in castris; quod facere potuit Presbyter quicumque, nedum Episcopus electus, præmissa expiatione seu benedictione extemporali, per eumdem Electum vel aliquem Episcoporum facta.
Ibid. col. 2 lin. 4 a fine lege — Pio, Felice, Victore, Patre patriæ — & in marg. nota — an. 1569.
Pag. 357 n. 131 lin. 12 — Henricus. l. Henricum — & lin. 17 — maximus. l. maximas.
Pag. 362 col. 2 lin. 6 a fine — Leonis. l. Legionis.
Pag. 365 col. 2 lin. 21 — lugubri — adde — Officio.
Pag. 368 n. 17 lin. 9 — Regi. l. Rege.
Pag. 392 col. 1 in tit. App. lin. 3 — Regi. l. Regis.
Ib. lin. ult. — Miracula. l. Miraculi.
Pag. 406 n. 49 lin. antepenult. — sanctæ. l. sancte.
Pag. 409 n. 59 lin. 28 post — impostrices epistolas Lunæ — adde — : qui ipsemet fortaßis, cum animadvertit, mendacium suum vel jam deprehendi cœptum ab iis, qui aliquam Arabicorum characterum habebant notitiam, vel proxime deprehendendum metueret; consilium dederit dealbationis istius, studium decoris majoris prætexens, revera autem abolitum cupiens id unde poterat falsitatis convinci. Hoc si cogitavit, cogitavit frustra; prævenerat enim illum simplicioris Roblesii diligentia, qua ipsos characteres, mox ut interpretationem Lunæ accepit, aßimilandos curarat, atque in suum librum transferendos; unde operæ pretium fuerit, una cum ipsis, dictarum picturarum argumenta ejusdem Roblesii verbis discere &c.
APPENDIX AD DIEM TRIGESIMAM PRIMAM MAII.
[Errata]
Pag. 417 col. 2 lin. 16 S. Alexander. l. SS: Alexander & Galla.
Pag. 419 col. 2 post Wilstanum, ponatur.
Maynardus, Urbini Episcopus, in Concilio Romano anni 1059 repertus, S. Crescentini Martyris corpus Tiferno Vrbinum transtulit anno 1068: ignoratur mortis annus & dies, Beati tamen titulo honoratus invenitur anno 1499 per hanc marmoream inscriptionem, locatam in Cathedrali & ab Vghello relatam tomo 2 col. 862. Guidubaldo Urbini Duce, ac Joanne Petro Arivabeno Præsule, II Kal. Iunii MCCCCLXXXXVIIII, corpus Beati Maynardi, Urbinatium Episcopi, translatum, & sub hoc altari collocatum fuit. Aliud de eo nihil scimus: si plus aliquid honoris publici cultusque ei nunc deferatur, id libenter discemus pro die, quo S. Crescentinus colitur (cujus & Vitam carmine scriptam editamque anno 1601 desideramus) 1 Junii.
Pag. 432 n. 6 in marg. — 1450 — transpositis zyfris lege — 1045.
Pag. 434 col. 2 lin. ult. — intus re. l. intus reposita.
Pag. 447 n. 11 lin. 2 spon, si — scribe — sponsi,
Pag. 449 col. 1 lin. 18 ad verbum cognovimus — itemque in marg. pone litteram a, & lin. 24 pone in eodem marg. litt. b — Item pag. 450 col. 2 ad lin. antepenult. pone similiter in marg. litt. c.
Pag. 452 Annot. b sic muta — Canisius legit Macerie: quod a librarii errore esse malui credere, ne sensus, satis alioqui obscurus, obscuriori vocabulo difficilior redderetur.
Pag. 458 in tit. lin. 1 — VENATO. l. VENETO.
Ibid. col. 2 in marg. — translatam. l. translata in.
Pag. 459 col. 1 lin. 18 — vovis. l. vocis.
Pag. 470 num. 42 lin. 10 — licentiabit. l. licentiabat.
Pag. 478 n. 1 lin. 8 — tentatio, superbi. l. absque commate — tentatio superbi.
Pag. 479 col. 2 lin. 6 — potius. l. ut potius.
Pag. 480 ac deinceps in titulo — DE VERANIS. l. DE VARANIS.
Ibid. n. 5 lin. 15 — aliquando. l. aliquanto.
Pag. 482 col. 1 lin. 10 suspicabor. l. suspicabar.
Pag. 485 n. 26 lin. penult. — commendabant. l. commendabat.
Pag. 490 lin. 1 — præstit. l. præstita.
Pag. 492 Ann. a lin. 1 — Protocollum. l. Protocollon.
Pag. 494 n. 57 lin. 5 — pœnam. l. pœna.
Pag. 496 col. 2 lin. 3 in tit. — Pascuccii. l. Paßini.
Pag. 501 n. 20 lin. 14 — creaturam. l. creaturarum.
Pag. 502 n. 5 lin. 4 — quæ. l. qua.
Pag. 508 col. 1 lin. 10 — ipsi. l. ipsa.
Pag. 514. In Corollario posset primo loco poni S. Felix Puer, Martyr Romanus, Palmam Siciliæ oppidum translatus, anno 1675 ex App. pag. 709, propter anniversarium translationis festum affixum Dominicæ IV post Pascha.
Pag. 515 n. 4 lin. 3 — Typographica. l. Topographica.
Pag. 515 post Comm. de S. Gertrude Valduletana, locari similiter possent SS. Cerealis, Theodorus, Antenodorus, Martyres item Romani; quorum ossa anno 1667 honorifice translata ad Oratorium primariæ Sodalitatis in Romano Collegio Societatis Iesu, quotannis cultum solenniorem habent ipsa die Pentecostes: prout referuntur in Append. ad XXIX Maji.
CORRIGENDA VEL ADDENDA IN IPSIS APPENDICIBUS.
[Errata]
Pag. 522 die 20 post lin 8, pone — S. Guidus Comes Donoratici.
Pag. 524 — JAC. ALPHÆI. lege. JACOBO ADELPHOTEO.
Pag. 525 col. 2 lin. 3 — in Cypriani — dele — in.
Ibid. in marg. — Lingonum. l. Lingonis.
Pag. 527 col. 1 lin. 4 a fine — illo. l. illa. — col. 2 lin. 4 a fine — indifferentur. l. indifferenter.
Pag. 529 col. 1 lin. 11, — sidem. l. fidem.
Pag. 530 de S. Blandino lin. 4 — indagatur. l. indagator. — ;Ibid. col. 2, num. 6 lin. 5 — octogintorum. l. octingentorum.
Pag. 533 in tit. cap. 1 — sacris. l. sacri.
Pag. 545 post num. 8 ponatur novus titulus — §. 3 Conclusio exhortatoria ad Sanctum colendum.
Pag. 552 col. 11 lin. 13 — an. l. num.
Pag. 554 n. 3 lin. 20 — MCC. l. MCCCC.
Pag. 555 n. 6 lin. 21 — filiis. l. filii.
Pag. 566 n. 42 lin. antep. — negatio. l. negotio.
Pag. 571 de B. Alexandro lin. 6 — ordinatas. l. ordinatus.
Pag. 678 n. 6 lin. 16 — uni Sanctis. l. uni e Sanctis.
Pag. 581 col. 1 in Addendis de S. Godehardo pro Pag. 502 adde — In Archidiœcesi Mediolanensi, cui Genua aliquando subfuit, nunc quidem de S. Godehardo solum fit Commemoratio, sub officio solenni de S. Venerio Mediolanensi Episcopo: olim vero, cum de S. Venerio fieret VI Maji, uti habent vetera Kalendaria, fiebat hoc die de solo S. Godehardo; & quidem ita, ut in Missali anni MDXXII inveniatur Missa tota propria antiquo ritu, id est cum propria Præfatione, qualis non additur Sanctis recentius ab Ecclesia Mediolanensi assumptis, ut est S. Petrus Cælestinus, & alii similes. Præfatio autem de S. Godehardo, post, ✠ Æterne Deus, sic procedit. Qui dum mirabiliter cuncta disponis, quoscumque fideliter in modicis exercitari prænoscis, gradu festinato provehis ad majora. Inter quos beatus Confessor tuus ac Pontifex Godehardus, ecclesiasticis deditus disciplinis, de virtute profecit in virtutum. Nam quia, variis coruscans miraculis & doctrinis, seipsum tibi præbuit acceptum & hominibus gratiosum, Pontificalem meruit assequi dignitatem. Hic enim diversis religionum studiis ecclesias condidit, & conditas reparavit; dæmonum phantasticas illusiones expulit; loca, a dæmonibus occupata, divinæ religioni & cultui ecclesiastico dedicavit: Majoribus formidini & honori, minoribus amabilis, cunctis affabilis extitit & benignus. Pauperibus subsidia non negavit; occupatam a dæmonio mulierem, infantulum quoque, miserrimo infirmitatis genere laborantem, suis benignis precibus liberavit: tandem, post tanta pietatis exempla, cæleste meruit conscendere regnum, per Christum Dominum nostrum; per quem &c. Quæ sane nec novam nec parvam solennitatem indicant, cujus tamen origenem hactenus nec divinando confido assequi me posse. Pro die autem V Maji &c.
Pag. 587 col. 1 lin. 7 a fine — ;eamdem nomenclaturam. l. eadem nomenclatura.
Pag. 588 col. 1 ante med. de Grato Episc. lin. 4 — ; præfidens. l. præsidens.
Pag. 593 Annot. a lin. 2 — ;ranscribere. l. transcribere.
Pag. 594 de S. Hilario lin. 1 — ;indignitatis. l. indignatis.
Pag. 616 col. 2 lin. 13 — inimicos. l. inimicis.
Pag. 617 n. 6 lin. 18 — ;frustra. l. frusta.
Pag. 657 col. 2 lin. penult. — ;eanicem. l. caniciem.
Pag. 659 col. 2 lin. 7 a fine — ;CCXXIII. l. CCCXXIII.
Pag. 662 col. 2 Annot. b lin. 2 — ;eum, l. cum.
Pag. 664 col. 1 de S. Agapito — adde — Mox autem hæc ipsa sic impressa Fanū misi ad R. adm. P. Dominicum Frederici, Presbyterum Oratorii ibidem erecti ex institutione S. Philippi Nerii, librorum ac litterarum amantißimum: qui nihil moratus, ad Gubernatorem Pergulanum, XX p. m. distantem, litter as dedit; quæsitaque Acta ipsiusmet Gubernatoris manu transcripta accepit atque transmisit. Sed hæc, præterquam quod composita primum sint post seculum Christi XI, cum jam Cruciferorum celebris esset appellatio (nam Cruciferorum copiosa multitudo ex Hispania dicitur applicuisse Eugubium, & jussu Dionysii Præsidis, ligatis ad terga manibus, ad Curiam tracta, quibus se Agapitus, jam ante eodem prægressus, adjunxerit) tam insulse consarcinata sunt omnia, ut non tam casu amisisse illa, quam studio abolevisse videatur Henschenius. Nam & eam quæ nunc Provincia Ducatus (Spoletini scilicet) appellatur, tunc ait dictam fuisse Numidiam; & civitatem, quæ nunc Eugubium nuncupatur, tunc fingit vocatam Cirtensem Coloniam (ex Africa in Italiam male traducta nomina) antea vero Iuliam, vel a Iulio Cæsare, vel a Iulia uxore Octavii Augusti filiam dixisse debuerat); & persecutionem Decianam, quam ibi Agapitus vicerit, conjungit cum tempore Maximiani Imperatoris, quo is martyrium denique consummarit anno Domini 30 … intervallum dimidii seculi complexus; ac denique verbum nullum habet, de corpore aut Capite Pergulam translato, aut alio fundamento Patronatus talis: de quo tamen deque hodierni cultus modo potißimum petimus edoceri, quando de historia paßionis certi nihil habetur ex tali Legenda. Ibidem etiam Sanctus ipse passus dicitur die, non X, sed XI Maji; quod dubium similiter solvi nobis cupimus, ut sic instructi, poßimus de eodem Sancto plenius agere in post faciendo totius Semestris Supplemento.
Pag. 681 n. 3 lin. 2 — Commendatiorum. l. Commendationum.
Pag. 684 n. 4 lin. 18 — fecißimus. l. fecissemus.
Pag. 686 col. 1 lin. 5 a fine — ;Alpum. l. Alpium.
Pag. 710 n. 4 lin. 13 — ;munismata. l. numismata.
DE S. IOANNA PRINCIPE.
Joanna, Alfonsi V Lusitaniæ Regis filia, Ordinis S. Dominici, Averii (B.)
Pag. 724 col. 1 lin. 2 ad — ;aliquammultis diebus — ;adde*, & in marg. scribe* imo sesquianno.
Pag. 725 Annotat. d adde — ;Vasconcello consentit Albitius Florentinus in Stemmatis Principum Christianorum; ut oporteat memoria lapsam esse Pineriam, cum solum aliquammultis post partum diebus dixit obiisse Reginā.
Pag. 731 n. 28 lin. 7 a fine — Eleonarum. l. Eleonoram.
Pag. 737 Annot. a adde — : idque ipsum num. 61 Princeps ipse confirmaret, asserens, quod nec fratres alios neque filios habebat, fortassis nec habiturus erat: & hoc quidem spem aliquam proximam prolis suscipiendæ indicat, sed dubium, an mascula ea esset futura, supponit: ut autem esset, potuit suis precibus sancta Princeps impetrasse, talemque futuram divinitus etiam præscivisse.
Pag. 740 n. 71 lin. 16 — ;consiliatribus. l. consiliatricibus.
Pag. 746 n. 97 lin. 4 — ;relevatum. l. revelatum.
Pag. 762 n. 175 post lin. 23 deleantur ceteræ atque substituatur
ALLOCUTIO ITERATA.
Illustrißime & Reverendißime Domine.
Joanna, Alfonsi V Lusitaniæ Regis filia, Ordinis S. Dominici, Averii (B.)
Hactenus fueram commentatus, jam ante septennium; longe utique prius, quam occasione Tomi V Majalis, sub Patrocinio Tuo in lucem dandi, mens mihi veniret cognoscendæ distinctius Sousarum Familiæ. Hinc factum, ut accedens ad præmissorum Actorum numeros, 155 & 156, Latinitate donandos, & quatenus opus videretur propriis observationibus illustrandos, animum non adverterim ad ibi nominatum Illustrissimum Genitorem Tuum, Didacum Lopez de Sousa, Mirandæ Comitem &c. a periculosissimis ac pene desperatis febribus bis sanatum, usu illius terræ, quæ de B. Joannæ sepulcro accepta anno MDLXXVII, exindeque petentibus omnibus distribui cœpta, etiamnum nil imminuta perseverat. Alexipharmacum hoc, anno (ut ibi dicitur) MDCXIV, Patri ejus Henrico, Avo Tuo, de filii carissimi vita anxio, miserant ex Averiensi monasterio, conjugis suæ lectissimæ, D. Menciæ de Villena, Matris Tuæ, sorores duæ germanæ, ibidem sacram Deo virginitatem professæ: illi, inquam, D. Henrico de Sousa, qui Comitilem titulum, a tribus primis Stirpis vestræ Conditoribus, Suerio & Hufonibus geminis, ante sex secula usurpatum, in Sousarum Familiam postliminio reducere meruit, jubente tunc Hispaniarum Monarcha Philippo Sapiente, respectu fidei, Sebastiano Regi decessori probatæ in Africa, usque ad vincula carceremque; nec non intuitu operæ sibi præstitæ sub Alberto Austriaco, vicaria potestate Lusitaniam gubernante, in littoribus Regni tutandis contra Anglos, formidabili cum classe iisdem imminentes. Is Henricus, dum acceptum Averio pulverem, filio in Castella periclitanti commendat per litteras, & jacentem erigit ad fiduciam sanitatis recuperandæ in meritis B. Ioannæ collocandam; posteris suis omnibus videtur legem præscripsisse, sedecim annis prius quam Tu nascerere, omni studio promovendi cultum ejus Patronæ; quæ nisi vitam adolescentiori tunc Didaco conservasset, numquam Henricum Fratrem tuum, stirpem per filiam propagaturum; numquam Te habuisset Lusitania, a Portuensi Episcopatu ad Archiepiscopatū Olisipponensem transferendum, publico Regni totius bono. Quantus nempe qualisque nunc es, talem ac tantum Ioannæ debemus, Tuque ipsum Te illi. Quid igitur, in fronte horum Actorum Te alloquens, inter Proavorum Titulos argumenta quæsivi, commendandæ Tibi Sanctæ, quæ tam excellenti ac singulari beneficio obstrictum habet quidquid & es & potes; dum ipsum Te argumentum habebam, non adductum aforis, sed in visceribus causæ repertum? Accipe proinde, quod iterum offero, alio ac potiori respectu; cumque legeris, eadem qua Divorum Acta, non legere tantum, sed & imitari studes, attentione; vide an opellam, in istis illustrandis a me collocatam, dignam censeas, quæ oculos subeat Serenissimæ Reginæ, Mariæ-Sophiæ-Elisabeth; pro ea qua mdomo attulit Latinæ linguæ peritia, per se legendo cognituræ, quam præsens ac pene domesticum, ad quascumque necessitates, Patrocinium possideat in Serenissimi Sponsi sui pientissimo Regno. Non agnoscet illa quidem, præ Christiana animi demissione, eadem fere omnia laudari in Ioanna, quibus ipsamet laudabilis est: sed exempla sibi proponi credet, quæ debeat ac velit, pro sui status conditione, imitari. Ast boni ejus subditi, Tuque imprimis, cum jucunditate inter se comparabunt, præsentes hujus & præteritas illius virtutes; sperabuntque futurum, ut qua parte Infantæ Virgini assimilari novam suam Elisabetham prohibet vinculi conjugalis obligatio; eadem referat, vel etiam superet, cognominem sibi Reginam Sanctam, Petri II, potentissimi ac felicissimi Regis, in devexam utriusque ætatem diuturna uxor; & quod ei ad laureolam Ioannæ deest, suppleat numerosa liberorum corona: quibus ad spiritualis in Christo regenerationis fontem sistendis, fias identidem, pro tuo Olisipponensis Archiepiscopi Lusitaniæque Primatis officio vitæ sanctioris auctor; medianteque mystico isto nexu, sæpius appelleris Regnantium Compater, & Pater Regnaturorum. Ita cum bonis omnibus iterum atque iterum vovet
ILLVSTRISS. AC REVERENDISS. GRATIÆ TVÆ
obligatißimus cliens ac famulus
DANIEL PAPEBROCHIUS S. I.
[Quale etiamnum spectatur;] Pag. 791 col. 2 lin. 1 — Franciscum. l. B. Franciscum.
Pag. 804 col. 2 lin. 8 a fine — lucum. l. lacum.
Pag. 819 col. 2 in marg. — Calistinus per. l. Calisti nuper.
Pag. 830 col. 2 post lin. 16 addendis Commentario de S. Attone etiam hæc appone —
Pag. 201 post num. 33 adde — Ad prædictorum confirmationem lubet etiam adjungere, quæ noster Ianningus sub exitum anni MDCLXXXV Pistorio transiens notavit in hæc verba: Die XXX Decembris, quæ fuit Dominica, Illustriss. D. Gerardus Gerardius Episcopus, gratiose mihi concessit facultatem inspiciendi Corpus S. Attonis; quod reconditum est in ecclesia Cathedrali supra altare, per portam principem ingredienti a dextris situm & frontispicio applicatum. Caput cornu Epistolæ, pedes Euangelii respiciunt. Pars anterior loculi, qui in ipso muro excavatus est, argentea fabrefacta lamina tegitur: illa autem remota, per vitream fenestram Corpus apparet nigricare, ore patulo, naso aliquantum suppresso; collo obtorto, sic ut facies antrorsum vertatur, busto supino jacente. Manus integerrimæ sunt, pedes nonnihil exesi: totum corpus pelle tegitur & admodum exuccum est. Vestes quibus indutum est (puta Pluviale, interula, mitra, eædem feruntur esse, quibuscum sepultum ac deinde inventum fuit.
INDEX HISTORICUS IN TOMVM VII MAII.
A
Abdelmelik Iben Quartan, Dux Saracenorum in Hispania 8 sec. 63 e 65 a
Abdelmurris, avus Avomahomet Principis Arabum in Hispania 317 c
Abderraman Iben Mazovia, Rex Saracenorum primus Cordubæ, 63 d 64 af
Abenamafon Rex Nieblæ in Hisp. sec. 13 342 c
Abenfuth, Rex Maurorum, profligatus ad Xerez. 300 a
Abenhuth. Ejus genus, rebellio, potestas, insignia, mores, mors 320 b c
Aben-Raman inter epulas occidit Abenhuth Regem 320 c
Achelous Ep. Thessalon. baptizat Theodosium Imp. 253 a. Anno 381 interest Concilio CP. 254 b
Achillas prædicitur successurus S. Petro in Patriarchatu Alexandrino 248 b
Actilius Beringherius Vitam B. Petri Petroni eruit e tenebris 190 a b. Iuvenis in Maggiana pie moritur 191 a
Adalbero Ep. Metensis an. 942 dedicat Treveris ecclesiam S. Ioannis 33 f
Adalbertus, Ep. Pragensis, Ticini agit cum S. Majolo 691 f
Adalbertus ex Monacho S. Maximini Episcopus Rugorum, & Magdeburgensis 31 e
Adalbertus Comes subscribit Electioni Odilonis in Abbatem Cluniacensem. 692 b
Adalbertus pater & filius 29 f
† Adalheis Augusta, Bertā matrem sepelit Paterniaci 690 d e
Adam an. 1250 Ep. Placentin. in Hisp. interest Dedicationi ecclesiæ Cordubensis, capta a S. Ferd. urbe 328 f 390 b
Adam Abb. S. Basoli an. 1229 531 e
Adam Abb. Perseniæ adversatur Ioachimo Abb. 138 f 139 a
Adam Salomonius pater B. Iacobi Veneti 461 c
Adamus an. 1146 Ep. Æmonensis in Istria 14 b
Adalradus an. 960 prædia quædam sua donat manasterio Celsinianensi 689 f
Adelais Comitissa an. 979 subscribit donationi factæ S. Majolo 690 b
Adelbertus, Prior SS. Vdalrici & Afræ scribit vitam S. Athanasii 548 b
Adelbertus Inclusus, repente incurvatus, ope S. Modoaldi sanatur 712 f
Adicus Monachus satagit de reformatione monasterii Fossatensis prope Parisios 691 b
Adoni Ep. Matisconensi commendatur monasterium Cluniacense a Ioanne XIII 690 a
Adonulfus, Ep. Firmanus, præcipit an. 1209 Monachis S. Sabini observationem Regulæ 778 b
Aldebaldus interpolat vitam S. Majoli, a Syro scriptā 684 e
Ægidius an. 1250 Ep. Burgensis 360 d
Ægidius an. 1250 Ep. Oxomensis 360 d
Ægidius an. 1250 Ep. Tudensis 360 e
Ægidius Manrique egregie rē agit in pugna ad Xerez 324 b
Ægidius Rodriguez Nogerolius, Commendator Caravacæ circa an. 1370 397 b
† Ægidius Valladarius, ex Necromanta, Conversus Ordinis Prædicatorum 233 a
† Æmilianus in insula Majorbo prope Venetias 664 c
† Agapitus Mart. Pergulæ in Ducatu Vrbinate 664 a 666 e
Agarisma præest Arluco monasterio tempore S. Aygulfi Abbatis Lerinensis 690 a
Agevaldus an. 942 Abb. Gorziensis 34 a
Agnes Alvares in Conventu Iesu Averii inter primas facit Profeßionem circa an. 1460 722 f
Agnes Malavolta mater B. Petri Petroni 191 e
Agnes, soror primogenita B. Æmiliæ Biccheriæ 558 d
† Agricius Ep. Trevirensis. 21 c d. Corpus an. 942 transfertur 4 a 33 f
† Agricola Ep. Nivernensis 232 c
† Agrippinæ Virg. Mart. Translatio Menæi in Sicilia 792 b
Aimardus, Abb. Cluniacensis sibi in vita substituit S. Majolum 689 c 692 a
Alanus de Bruck, an. 1293 Ep. Trecorensis, confirmat donationem a S. Yvone factam sacello S. Tugduali 817 b
Alaricus Rex Gothorum sub alveo Bisenti amnis sepultus 98 c
Alasia Borromæa mater B. Æmiliæ Biccheriæ 558 c
Albertus Scaliger, Canis Grandis nepos, depictus prope imaginem miraculosam B. V. Mariæ Veronæ 791 a
Alderannus sec. 10 Ep. Matisconensis 89 a
Aldisia Biccheria, soror secundo genita B Æmiliæ 558 d
† Alexander prædicitur succeßurus in Sede Alexandrina 2 b 248 b
Alexander PP. IV donat Gentili Varano Camerinum a Manfredo destructum 805 e
Alexander Andriosius an. 1582 Ep. Casalis S. Evasii 47 a
Alexander sec. 12 Abb. S. Spiritus Panormi 116 c
Alexander Henn, ab an. 1680 Abb. S. Maximini, monasterium, a Gallis solo æquatum, reædificat 35 b
Alexander an. 1199 Iustitiarius Regius in regno Neapol. 127 f
Alexander Faventinus, socius B. Iacobi Veneti Romæ in Catacumbis, & miraculi ab ipso facti testis 465 e
Alexander Petri de Capocchis sec. 16. studium ejus singulare erga S. Antoninum 682 d e
Alfonsus Pisanus Archiep. S. Severinæ, Abb. Florensis 126 c
Alfonsus, Rex Castellæ, avus S. Ferdinandi 298 f Regnat 53 annos. 307 e. Filias 4 habet Regibus nuptas. ibid. Instituit Ordinem Equitum S. Iacobi. ibid. Ejus vitæ compendium 307, 308
Alfonsus, Rex Legionen. pater S. Ferdinandi 298 e. Castellanis bellum infert. 299 b, 313 f. Moritur an. 1230, 299 e
Alfonsus frater S. Ferdinandi Mauros vincit, 300 a. Obtinet victoriam insignem ad Zerez 323, prælio vincitur a Rege Granatæ 333 d
Alfonsus, filius S. Ferdinandi primogenitus 299 a, 317 b. Vltima ab eo mandata accipit & heres declaratur 303 c d
Alfonsus V Lusitaniæ Rex an. 1460 primum lapidem ponit novi templi Averii. 722 c. An. 1452 fit pater S. Ioannæ, primogenitæ suæ 723 e. Signatur Cruce contra Mauros bellaturus in Africa. 725 a. Arziliam & Tingim ipsis eripit. 729 e. Comitatur filiam Averium, ingressuram monasterium. 733 f. Moritur an. 1481 Cintræ 748 b
Alfonsus, Ioannis Lusitaniæ Regis filius unicus, moritur ante patrem, lapsus ex equo 757 b
Alfonsus Sanchez e Soc. Iesu, clarus virtute & laboribus pro fide propaganda susceptis 403 d e
Alfonsus Telli de Menesis, vir nobilis sec. XIII in Castella 311 d 324 b
Alhamadus Rex Argonæ, hanc tradit S. Ferdinando, ab eoque statuitur Rex Granatæ 302 c
Alienor, filia Regis Angliæ, uxor Alfonsi Regis Castellæ mater 4 Reginarum 307 e 311 b
Alienor, filia modo dictæ, Regina Aragoniæ 307 e
Alienor, filia S. Ferdinandi 299 a, moritur parvula 317 b
Alienor altera S. Ferdinandi filia ex secundo matrimonio 330 d
Almanzor, Saracenorum Rex, avexit campanas S. Iacobi Cordubam 300 f
Alvarus de Castella, Comes, bellum indicit S. Ferdinando. 299 a. Vincitur, capitur, liber dimittitur. 299 b, 315 d. Bellum resuscitans, Castelionem obsidet, vulneratur ac moritur 315 f
Alvarus Didaci de Camberiis, sec. XIII nobilis Castellanus, 311 d. Offendit bis Regem ac mox reconciliatur 316 f
Alvarus Perez, Prorex interceptarum a S. Ferdinando urbiū, moritur 331 b
Amblardus a Ioanne XIII jubetur cogi ad restitutionem Celsiniacensi monasterio faciendam 689 f
† Amasius Ep. Theanensis indicat Soranis Caput S. Restitutæ V. M. 857 e
† Ambrosii Sansedonii Dominicani Senis elogium 193 a
Ambrosius de Jesu Minorita 3 e
† Ampelii Ep. Reliquiæ sec. 16 inventæ 45 e
Anastasius Dicorus ædificat CP. ecclesiam S. Euphemiæ Petrææ 238 a
Ancherius an. 926 Archiep. Lugdunensis 88 f
Ancherus Abb. Centulen. an. 1112 renovat capsas Reliquiarum 264 b
† Andreas, Archiep. Treverensis 418 e
† Andreas Galeranus, Senis Pater pauperū vocitatus 192 f
Andreana Contarena, Abbatissa S. Laurentii, curat an. 1617 solenniter transferendas Reliquias SS. Pauli & Barbari 771 a
Andreas Taurus, Nobilis Senensis sec. 14, præest Sodalitati B. Mariæ ad gradus sive della Scala 217 f
Angelus Domini Colletti sec. 14 præclarus Medicus Senis 202 c
† Angilbertus, Abb. Centulensis, an. 814 mortuus, condidit novum tumulum ac epitaphium SS. Caidoco & Frechorio 263 c d
Aniciorum familia Romana, non tantum Consulibus & Imperatoribus, sed & Martyribus & Confessoribus nobilis 428 c f
Annibal, frater B. Baptistæ Varanæ, cum patre ac duobus fratribus necatur a Cæsare Borgia 508 f
Anselmus Ep. Laudunen. an. 1229 transfert Corpus S. Marculfi 531 e
Anna de Klinglaw, Anna Wansaselerin Moniales Ord. Prædicatorum in Helvitia 234 b
Anna Mechtildis Monialis scripsit Vitam B. Æmiliæ Biccheriæ 558 c
Anthemius e Primoribus Antiochiæ 51 d, fit magus, ac mox pœnitens 55
† Antonini Ep. Florent. Reliquiæ sec. 16 inventæ 45 e
† Antonii Patavini prærogativa in recuperandis amißis 368 a
Antonius Augustinus Archiep. Tarraconen. an. 1586, obiit pientißime 419 b
Antonius Beccaria, Confessarius B. Æmiliæ Biccheriæ, ei sacrum Viaticum porrigit 564 d
Antonius a S. Maria Ord. S. Dominici seculo 15, Vicarius Generalis per regna Castellæ ac Lusitaniæ, Confessarius Ven. Beatricis Leitoæ 728 d
Antonius Oncala, scriptor floruit ab an. 1530, Gentilibus suis Hispanis nunc fere ignotus. Ejus scripta recensentur. 396 a b
Antonius Pasqualinus, Sacerdos vitæ exemplaris, an. 1590 mortuus 419 b
Antonius Regiensis an. 1582 Abb. Benedictinus Parmæ 147 b
Antonius Thomas de Schiantensibus, eximius Magister in Theologia, Ord. Prædicat. 1480 mortuus 682 d
Apollinaris an. 1617 Arimæ in Iaponia occisus pro fide 419 a
Arboastes Presb. perjurus ad S. Maximini sepulcrum punitur 20 f 21 a
Archenoldus Præfectus cum Haymone Duce transfert Corpus S. Fursæi Peronam 266 d
Ardingus de Paja an. 1411 Potestas Æsii 575 f
Ariadna, uxor Anastasii Dicori 238 a
† Ariani annos 40 tenuisse dicuntur CP. ecclesias Orthodoxorum, quando a Theodosio inde pulsi sunt 253 f
Arias, Archiep. S. Iacobi, venit in castra S. Ferdinandi sub Hispali 394 c
Arnoldus an. 1245 Ep. Treverensis 34 a
† Arnulphi Ep. Sueßion. corpus elevatur ab Hariulpho Abb. Aldemborgensi 265 c
Arnulfus Imp. subjicit Lobiensem Abbatiam Episcopo Leodiensi 846 a
Asinarius Comes 8 sec. 64 a
Athelstanus Rex, vico S. Burienæ jus asyli concedit 37 b
Avoabdella, pater Avomahomet Principis Arabum 317 c
Avomahomat, nobilis Arabum Princeps, filius Avoabdellæ 317 c
Aurelianus sec. 10 Archiep. Lugdunen. 89 a
Aurelianus ab an. 270 Imperator 4 f
Aurelianus, Comes utriusque militiæ in Isauria sub Trajano Imp. Christianos persequitur: appellatur etiam Princeps & Imperator 4 f
Austerius an. 915 Archiep. in Gallia 88 f
Aynricus Ep. Lausanen. subscribit Electioni Odilonis in Abbatem Cluniac. 692 b
Azelinus fit an. 1044 Episcopus Hildesiensis 432 c
Azzolinus Malavolta sec. 14. Ep. Senensis 213 a
B
Badefridus, Comes Palatinus, pater S. Austrebertæ 801 c
Baldricus, Ragineri Hannoniæ Comitis ex sorore nepos pulso Ratherio fit Ep. Leodiensis 845 d
† Balthildis, uxor Clodovei Regis, extruit monasteria Corbejense ac Gemmeticum 266 e
Balduinus, Ep. Teruanensis, Corpus S. Framehildis æqualiter dividit, inter Ludovicum Comitem ac sororem ejus 801 f
Balduinus, Monachus S. Remigii, scribit Vitam compendio, fusius Miracula S. Gibriani 619 a
le-Bar Franciscus, Prior Aquicinctinus, Monasterologiam octo tomis collegit 265 c
Barnachar, vir nobilis & opulentus 29 d
Bartholomæus an. 1145 Ep. Laudunensis 636 d
Bartholomæus Mini sec. 14 Prior Dominicanorum Senis 213 d
Batholomæus Ravennas, Prior Cartusiæ Gorgoniensis, sanctitate clarus 226 e
Bartholomæus Ord. Minorum 3 c
Batholomæus Senensis, Cartusianus, exornat vitam B. Petri Petroni 188 c
† Basini Ep. Treverensis Corpus an. 942 transfertur in novam ecclesiam 34 a
Basilius Imp. auxilium Russorum implorat contra Phocam. 519 a
Basilius Macedo condit monasterium S. Euphemiæ in Petrio CP. ibique filias suas collocat 238 a
† Beata, Virgo in territorio Senonensi 234 d
Beatrix Regina Siciliæ, mater Constantiæ 126 c
Beatrix, ex Imperiali genere devotißima femina, uxor S. Ferdinandi 299 a 316 d. Obiit an. 1235, & sepulta est Burgis 300 c
Beatrix, cum marito suo, Comite de Orlemund, fundat an. 1132 monasterium Lanckenheimium 442 d
Beatrix Biccheria, soror B. Æmiliæ, eique ætate proxima 558 d
Beatrix Leitoa, conspicuæ nobilitatis in Lusitania, matrimonio jungitur Didaco de Atayde 721 a. Viro mortuo, monasteriolum sibi ac filiabus extruit ibid. f: aliasque admittit, sub habitu S. Dominici secum victuras, 722 a e: habitationem amplificat, clausura munit, & Conventum Iesu appellat 722 c e: prima Profeßionem facit f: fit Priorissa & Abrantii obit 723 a c; unde biennio post ossa ejus per filiam Mariam translata Averium ibid. d
Beatrix de Menezes, illustris matrona educandos suscipit Regis Alfonsi V liberos, post matris eorum mortem 742 a
Beli Blettin Moniales Ord. Prædicatorum in Helvetia 234 b
Beli de Liebenbergh Moniales Ord. Prædicatorum in Helvetia 234 b
Benalhamar, Rex Argonæ, obsidet Martos castrum & repellitur 330 f
Benedictus Ep. Abulensis an. 1250 360 d
Benedictus Carrega Abb. S. Benigni Genuæ 13 f
Benedictus Piso, Monachus Calmensis, an. 1539 scribit de Vita S. Hucberti 271 f
† Benigni Ep. Reliquiæ an. 1517 inventæ 45 e
† Benno Ep. Misnensis an. 1523 canonizatur 419 e
Berengaria, primogenita Alfonsi Regis Castellæ, regnum paternum transfert in filium suum Ferdinandum Sanctum. 298 f 313 e Moritur & laudatur 340 e f
Berengaria, filia S. Ferdinandi 299 a, in Regali monasterio Deo sacrata 317 b
Berengarius an. 1315 Generalis Ord. Præd. 459 d
† Berlerius, Discipulus S. Gisleni 235 a
† Bernardini Senensis præclarum elogium 193 b Pro concione Venetiis laudat Ordinem Cartusianum, qui paulo post eo inducitur 230 f 231
Bernardinus Cardinius, Maquedæ Dux, an. 1599, Prorex Siciliæ 710 d
Bernardinus Martoranus sub Carolo Quinto Secretarius in regno Neapolitano 95 f
Bernardinus Tilesius, Philosophus, laudatus in funere a Paulo de Aquino 95 f
† Bernardus Tolomæus, Ordinis Olivetani auctor 193 a
Bernardus Abb. Florensis 125 f
Bernardus ex Abbate Episcopus Geruntinensis 121 e 124 a
Bernardus pater S. Bonæ 147 b
Bernardus, vir nobilis, an. 993 servos aliquot manumittit ad preces Cluniacensium 692 d
† Berno Abb. Cluniacensis sibi adhuc viventi sufficit Odonem 692 a
Berta Regina, Conradi Regis & S. Adalheidis mater, piißima femina, Paterniaci sepulta 690 e
Berta mater S. Bonæ 147 b
Bertholdus Comes de Andechs, fundat an. 1132 monasterium Dyezzense 442 b 443 f. Pater B. Mathildis Virg. 453 c
Berthredus succedit an. 1000 Segegavo in Abbatia Glastoniensi 810 a
Bertranda Carmera, nota ex Vita S. Elzearii Comitis 419 f
Bindus Bindi, Petroni Card. consebrinus, & ejus testamenti executor 196 a
Blanca, filia Alfonsi IX Regis Castella, Regina Franciæ, mater S. Ludovici 307 e
Blanda, a S. Eleutherio Ep. Tornacensi ad vitā revocata 417 c
Blasia Cerretana, uxor B. Ioannis Columbini 213 f
† Blasii & Demetrii Martt. Inventio 4 d
Blasius, puer undennis, mortuus per S. Bernardinum vitæ redditur, & mira narrat de Inferis ac Superis 823 b
Boleslaus Pudicus, an. 1260 Rex Poloniæ 606 f
† Bona apparet B. Gerardeschæ 175 c
Bonacursus Boschettus, socius S. Bonæ in peregrinatione ad S. Iacobum 150 e
Bonhomus an. 1199 Archiep. Consentinus 127 f
Bonifacius, Comes Donoratici, an. 1332 ædificat monasterium Monialium S. Claræ Pisis 163 e
† Brictii corpus circumfertur per Galliā, causa colligendi eleemosynas pro restauratione ecclesiæ quæ conflagraverat 534 b
Brunechildis, Sigeberti Regis uxor 263 a
Brunicus, Clericus Pipini Regis 24 c
Bruno Archiep. Coloniensis consecrat an. 1135 altare S. Cordulæ 441 f
Bruno Ep. Lingonen. monasterium S. Benigni reformat per S. Majolum 691 a
Burchardus Archiep. Lugdunen. subscribit Electioni Odilonis in Abbatem Cluniacen. 692 b
Burchardus Comes in monasterium Fossatense per S. Majolum reducit regularem disciplinam 691 b. Subscribit Electioni S. Odilonis in Abbatem Clun. 692 b
C
† Cæciliæ Virg. Mart. corpus a S. Paschale inventum & in Vrbem translatum 773 d
Cæcilia Avograda conspiciendam se post mortem dat B. Æmiliæ Biccheria 561 d
Cælestinus III Papa an. 1191 coronat Romæ Henricum VI Imper. 108 a
Cæsar Gambara an. 1582 Ep. Dertonensis 47 a
Canis Franciscus Scaliger, cognomine Grandis, pro excitato Deiparæ sacello sanitate donatur 790 f
† Cannatus Ep. Maßiliensis colitur 15 Octobris 530 a
† Caprasius in monasterio Lerinensi 240 b. Hymnus de eo compositus 240 d S. Venantium in virtute instruit 241 e
† Cariulfus, discipulus S. Marculfi, cum quo illius Reliquiæ an. 1451 translatæ 530 d
Carolo Medici Card. dedicatur vita B. Petri Petroni 189 a
Carolus sec. 15 Abb. Florensis 126 b
Carolus Libardus describit nuperam Translationem S. Metronis 652 b
† Catharinæ Senensis præclara laus 139 b c
† Celsus fingitur ex Toletano Trevirensis Episcopus 232 c
Celsus Guilielmi an. 1582 Abb. Benedict. Patavii 46 c
Centius Card. an. 1200 Sedis Apostolicæ Legatus 128 c
† Chonon seu Chononus, Abb. Lerini 3 b
Christianus a S. Donato Ord. Min. in Apulia an. 1468, 234 a
Christophorus Numaius an. 1526 Card. titulo S. Mariæ in Aracæli, Foroliviensis vulgo dictus 458 c
Christophorus de Rojas Archiep. Hispalen. an. 1579 transfert corpus S. Ferdinandi 368 f
Chrysaphius, socius Naucratii, cum hoc improviso moritur 244 a
† Chrysogonus, Mart. Aquileiæ 420 d passus ad aquas Gradatas, sepultus a S. Zoilo 429 a b
Ciconia, vir illustris Pisis, videt S. Bonam ab imagine Christi salutari 148 b
Cinquinorum familia Pisis 165 a
† Clara Virgo spectandam se prabet B. Baptistæ Varanæ 488 e f
Clemens PP. III scribit Ioachimo Abb. 102 a
Cluniacenses multis prædiis, pagis, atque ecclesiis donantur a Fulcherio, S. Majoli patre, 687 e f 688 a ad horum normam varia monasteria a S. Majolo reformata 690 e f
† Colvander Martyr, inventus in Cœmeterio Calixti cum suo nomine 710 b
Columbinus sec. 12 Abb. Curatii, B. Ioachimum admittit in Ordinem 99 e
† Conon & filius ejus Martt. 233 b
Conradus, an. 1245 Archiep. Coloniensis, consecrat ecclesiam prope Treviros in honorem SS. Ioannis Euang. Maximini, Agricii & Nicetii 34 a
Conradus a Lutzelnstein an. 1152 electus Episcopus Augustanus 448 d
Conradus, Rudolfi Regis filius, S. Adalheidis frater 690 e
Constantia Romanorum Imperatrix & Regina Siciliæ, uxor quondam Henrici Imp. 126 d
Constantia, Regis Castellæ soror, uxor Frederici II 127 c
Constantia, filia Alfonsi IX Castellæ Regis, Abbatissa monasterii de las Huelgas 307 e
Constantinus Acropolita, magnus Logotheta, laudator S. Theodosiæ 67 f 69
† Coprus, Mart. 233 c
† Cordula Mart. ex sociabus S. Vrsulæ apparet S. Helmtrudi, & festum sibi celebrari proprium impetrat 441 d e
† Crescentius Mart. Romanus, in Stiriam translatus 418 b
Crescentius sec. 14 nobilis Medicus Senis, 212 d. Magni fit a B. Columbino 213 f
Cumania, filia Alleani Hiberni 3 d
Cyricus, frater S. Majoli 688 a
† Cyrillus Carmelita, scribit Ioachimo Abbati 102 d
† Cyrillus Ep. Hierosol. an. 381 in Concilio CP. 254 a
D
David Archiep. S. Andreæ in Scotia, ab hæreticis occisus 234 b
† Demetrius Mart. celebris CP. 85 f
Demophilus, inter Arianos Princeps & Episcopus CP. exulare cum suis jubetur a Theodosio 253 f
Didacus Lopez de Sousa, Comes de Miranda, an. 1614 semel iterumque levatur gravi morbo, ope S. Ioannæ Principis 759 b c
Didacus Lopez, Biscayæ Dominus, ditione sua exuitur a S. Ferdinando 332 f, & restituitur in integrum 333 a
Didacus de Atayde conspicuæ nobilitatis ac virtutis in Lusitania 721 d
Didacus, Miles nobilißimus, Legionem eripere conatur S. Ferdinando post mortem patris 299 e. Punitur divinitus f
Didacus Perez de Vargas, frater Garziæ, fortißime pugnat ad Xerez, ubi Machuca cognomen sibi parit 324 b 331 a
Didacus Laurentius, sacellanus S. Ioannæ Principis, vir eximiæ virtutis, cognoscit absens ejus mortem 756 a
Didacus de Soto Soc. Iesu transit in Indias 404 c
Didacus Lupi de Faro an. 1250, Vexillifer Regis Ferdinandi 360 f
† Domardus, discipulus S. Marculfi. Vtriusque Reliquiæ an. 1451 translatæ 530 d
Dominicani Patres an. 1235 ab hæreticis Tolosæ male habiti, inde coguntur abire 181 a
† Dominici Silensis præpogativa in liberandis captivis, 368 a
Dominicus sec. 13 Ep. Abulensis 313 f
Dominicus Roboreus an. 1582 Ep. Astensis 47 a
Dominicus Tussanus an. 1479 transfert Corpus S. Marculfi 531 e
Dominicus Ep. Beatiensis, capta Corduba a S. Ferdinando, interest Dedicationi templi ejus primarii 328 f
Domitianus Comes, Iconii prosequitur Christianos 5, 6
† Dorothea, Vidua Pruthena 609 d 611 a
† Dubricii Ep. Translatio 4 d
Dulcia, Soror S. Ferdinandi, non uterina 300 a
Dulcidius, Præses Aquileiæ sub Diocletiano 429 b
† Dympnæ Virg. Mart. Translatio Gelæ in Brabantia 233 a
E
Eadwardus, ex Archidiacono Londinen. Monachus Glastoniensis, relinquere monasterium prohibetur divinitus 84 a
Edmundus simul cū patre suo Ethelredo regnat in Anglia 810 b
† Eduardus Rex Angliæ ab Alexandro III canonizatus 380 c
Eduardus de Menezes, Comes Vianensis, virtute bellica clarissimus, & sanguine Regibus conjunctus, in prælio contra Mauros obit 727 e
† Eigilis Archiepiscopus Sononensis 2 c
Electus Ord. Minorum Romæ in Ara-Cæli 3 e
Eleonora de Menezes, Eduardi Comitis filia, singulari pietate Matrona 727 e, Ferdinando Duci Brigantino desponsa 729 c, monasterium Iesu ingreditur Averii an. 1421, omni virtutum genere elucet ac fit Priorissa 731 d
Eleusius Ep. Cyzicensis Arianus an. 381 in Concilio CP. 254 b
† Elfegus Archiep. Cantuar. post S. Dunstanum, a Danis an. 1010 martyrizatus 810 b
Elisabetha Molino, an. 1496 Abbatissa S. Laurentii Venetiis, transferta Corpus S. Barbari Mart. 770 b
Elisabetha Bechlin Ord. Prædic. Moniales monasterii Thosani in Helvetia 234 b
Elisabetha de Elgaw Ord. Prædic. Moniales monasterii Thosani in Helvetia 234 b
Elisabetha Schefflin Ord. Prædic. Moniales monasterii Thosani in Helvetia 234 b
Elisabetha Steiglin Ord. Prædic. Moniales monasterii Thosani in Helvetia 234 b
† Emanuel Mart. Romanus, translatus an. 1678 Viennam Austriæ 233 a
Emanuel, filius S. Ferdinandi 299 a 317 b
† Emygdius, Asculi Patronus 764 a
Engelhardus, Monachus Cistercien. scribit Vitam B. Mathildis Virg. 444 b
Ennico Ep. dedicat ecclesiam S. Ioannis Bapt. 64 b
† Epiphanii Reliquiæ Hildesii 432 d
Erkenboldus an. 942 Abb. Tullensis 34 a
Ermenfredus Ep. an. 973 subscribit instrumento donationis, a Cluniacensibus factæ 689 f
Ermentrudis Abbatissa in Deytkirchen, Ord. Cisterc. 233 c
Ermentrudis Abbatissa Bonnæ 3 d
Enitherus Ep. Merciorū & Ab. in Ingothugo in Anglia 418 f
† Esperantius Ep. Lugensis 233 d
Ethelredus, Angliæ Rex, filium Edmundum secum regnare jubet 810 b
Ethelwoldus Ep. in Anglia resuscitat Latinæ linguæ usū 809 c
† Ettonis Ep. & Conf. Translatio in monasterio Lætiensi in Hannonia 792 c
Euangelista sec. 15 Abb. Florensis 126 b
† Eucharius, primus Ep. Treverorum 21 d 23 a
Evellius, Consiliarius Neronis, Pisis Martyrio affectus dicitur: an recte? 683 a
Evetius Ep. Ephesinus Arianus an. 381 in Concilio CP. 254 b
Eugenius PP. IV sibi moribundo adesse voluit S. Antoninum 681 e
Eugenius Ep. in Hibernia 418 c
Euphratas sec. 4 Ep. male sensisse creditur de Filio Dei 21 e
† Euplus mart. celebris CP. 85 f
Eustachius Vicedominus Ambianensis, dat menstruos redditus ecclesiæ B.V. Mariæ 529 f
Eustathius, Ep. in Oriente 4 sec. 19 e
Eutyches, sive Eutychius, discipulus S. Ioan. Euang. 234 f
† Exuperantius Ep. Vxamensis 233 d
† Exuperantius Ep. Cingulanus in Piceno 261 f
† Exuperantius Ep. Comensis 261 f
† Exuperantius Diac. & Mart. in ecclesia S. Bartholomæi Romæ 235 e 261 f
† Exuperantius, Diaconus S. Sabini Episcopi 420 d
Exuperantius Ep. Dertonensis, interest Conc. Aquileiensi 261 d
Exuperantius Ep. in Lucania, sanctitate insignis 261 d
Eymardus sec. 10 Abb. Cluniacensis 89 d
F
Faergussius de Druim-bile & Ernimus Hiberni 233 e
Farabertus, post Hugonē occupat Abbatiam Lobiensē 846 a
† Faræ, seu Burgundoforæ, Translatio in oppido Far-meutier diœcesis Meldensis 664 d
Federicus, filius S. Ferdinandi 299 a 317 b
† Felicula Virgo, collactanea S. Petronillæ 420 c f
† Felicis & Felicissimi Reliquiæ Senis 431 f
Felix a Perusio, Abbatissa Romæ an. 1425 419 b
Ferdinandi Magni Vita comparatur cum Vita Ferdinandi sancti 364
Ferdinandus Valdesius Archiep. Hispalensis an. 1569, 352 f
† Ferdinandus Ep. Cajacensis in Campania 282 d
Ferdinandus Catholicus Rex Bazā obsidet ac intercipit 402 a
Ferdinandus, filius S. Ferdinandi 299 a 317 b
Ferdinandus alter ejusdem Sancti filius ex secundo conjugio 330 d
Ferdinandus Ordoniez Magister Ord. Calatravæ 343 c
Ferdinandus Nunionis, nepos Comitis Alvari, captivum abducit Rodericum Gondesalvum 312 a
Fernandus, frater Comitis Alvari de Castella, moritur pœnitens in Africa 299 a f
Fernandus Gonzalvi an. 1250 Majormerinus in Castella 360 f
Fernandus Enriquez prænobilis Dominus, & primus Eques Hispani 304 d f. Ei inscribitur an. 1555 Chronica S. Ferdinandi ab ejus editore ibid.
Ferrandus, Ecclesiæ Carthag. Diac. doctrina celebris 418 b
† Ferreoli & Ferrutii Martt. Translatio an. 1063 facta, 234 d
Findocha virgo in Scotia 419 a
† Firminus Ambiani ecclesiam fundat B. V. Mariæ, postea SS. Acei & Acheoli dictam 529 e
Flaccus Comes S. Petronillam sibi uxorem postulat 420 c
† Flavianus Mart. Romanus in Austriam translatus 418 b
Fortunianus Ep. Aquileæ sub Constante Imp. 19 c
Fortunius Ep. Pampelonæ sub Garcia Rege 64 d
Fortunius Garsianis Rex Pampilonensis 64 a
Fortunius Præfectus Aragoniæ sub Rege Garsia 64 c
† Franciscæ Romanæ Canonizatio 2 c
Francisca Pachieca Ord. Minorum 3 e
† Franciscus Picolomineus, Ord. Olivetani Institutor 193 a
Franciscus Bossi Ep. Novarinus, an. 1582, Genuæ Visitator Apostolicus 47 a
Franciscus Galiatus an. 1582 Ep. Vintemilien. 47 a
Franciscus Monachus Ep. Marturanensis 94 f consecrat an. 1607 Dianii templum 101 d
Franciscus Altoviti, initio seculi 14, præest Cartusiæ Maggianæ 197 e
Franciscus de Castilione, Secretarius S. Antonini, ejusque vitæ scriptor 681 f
Franciscus Foscarus, an. 1422 Venetorum Dux 231 c
Franciscus Guastellonus, Minorita Senis, genere ac virtute nobilis, discit lætus a B. Petro Petrono tempus suæ mortis 218 d
Franciscus Muso Muñoz, an. 1556. Prætor Caravacæ 392 f
Franciscus de Notarioanne, relicto monasterio Floris, aliud extruit 126 b
Franciscus Pachiecus, Capellanus Major Capellæ Regiæ, & Canonicus ecclesiæ Hispalen. 353 c
Franciscus Petrarcha Boccacio respondet circa prenuntiatam ei a B. Petro Petrono mortem 229 a
Franciscus Tarvisanus Prior Cartusiæ Venetæ, B. Laurentio Iustiniane in amoribus 231 d
Franciscus Turæ Montaninus ab an. 1336 præest Maggianæ Cartusiæ 197 e
Franciscus Vincentus, socius B. Columbini 193 a. Sua pauperibus dat 210 d
Franciscus de Urbino Minorita stimulat B. Varanam ad virtutem, & secreta ejus novit 481 e 482 a b
Franciscus frater B. Petri Petroni 191 e
Franco, ex Abbate Lobiensi Episcopus Leodiensis, Abbatiam juri Episcopali subjici impetrat ab Arnulfo Imp. 846 a
Fredericus III Imp. filio petit S. Ioannā Lusitanam 724 d
Fredericus an. 942 Ab. S. Huberti 34 a
Fredericus Schembeck Soc. Iesu vitam scribit S. Iuttæ 604 b
Frontonius Ab. an idem qui S. Fronto, Ab. in Scheti 417 f
Findocha, Virgo Scotica 419 f
Fulcherius, avus S. Majoli, an Dux Arelatensium 688 a b
Fulcherius, vir præpotens ac prænobilis, pater S. Majoli, in Cluniacenses perquam beneficus 687 e
Fulco, Abb. Dunensis, mortuus in Claravalle 418 d
Fulcuinus Abb. scripsit libellum de Abbatibus Lobiensibus 845 d
† Furseus venit ex Hibernia in Britanniam 266 b. Moritur Maceriæ & transfertur Peronam 266 d
G
† Gabini Mart. Turritani corpus Romæ in Vaticano 236 a
† Gabinii, patris S. Susannæ, corpus Romæ in ecclesia S. Susannæ 236 a b
Gaidulfus Ticini sec. 10 dedicat ecclesiam S. Mariæ Virg. postea S. Majoli dictam 693 b c
Gaitana, illustris femina, comitatur S. Bonam in Palæstinam 148 e 151 e
Galeatius, an. 1582 Ep. Maceratensis 47 a
Galganus Vannis in Cartusia Maggiana accipit Profeßionem B. Petri Petroni 196 e
Galindo Comes, præficitur Aragoniæ 8 sec. 64 a
† Galterius, aliis Galbertus, Abb. S. Martini in Gallia 232 f
Galterus, an. 1249 Archiep. Senonensis, Reliquias Sanctorum decentius collocat 431 f
† Gandolfi Ord. Minorum Translatio, an. 1330 facta Politii 792 d
Garciaz Laurentii, Henrici Regis adhuc pueri custodiæ deputatus a Berengaria Regina 311 c
Garciaz Lupi de Cardenas, Commendator Caravacæ 394 b
Garciaz Menezes, sec. 15 Ep. Eborensis 729 c
Garziaz Perez de Vargas, Eques ordinatur 323 d. In prælio ad Xerez occidit Regem Gazularum ibid. f. Septem Mauris solus occurrit eosque fugat 342 e f
Garciaz-Sancius Mesia an. 1348 Commendator Caravacensis 396 f
Garsiaz Sancionis, Rex Aragon. 64 d
Gaufridus an. 1582 Ab. S. Salvatoris Papiæ 47 b
Gemma, mater B. Ioachimi Abb. 95 e
Georgius a Costa sec. 15 Cardinalis 747 d
Georgius de Almeida Ep. Conimbricen. S. Ioannam invisit ægrotantem 747 d. Interest exequiis defunctæ 754 a
Georgius, Ioannis Lusitaniæ Regis nothus, S. Ioannæ amitæ suæ educandus committitur 742 c
Georgius de Godtzveld an. 1468 Vicarius Episcopi Augustani 442 f
Georgius Trapezuntius auctor vitæ B. Andreæ Chii 184 b 185 c. Alia Græce ac Latine scripsit 184 b
Gentilis Varanus, an. 1258 accipit ab Alexandro IV Camerinum, e ruinis suis restaurandum 805 c
Geraldus seu Gerardus Abb. Casæ-Marii sec. XII. 93 c 112 f
† Gerardus Ep. Tullensis, Romam proficiscens, agit Ticini cum SS. Majolo & Adalberto 691 f. Moritur Tulli 692 f
Gerardus Archiep. Exoniensis an. 1190 tendit in Palæstinam 138 d
Gerardus Abb. Florensis 125 f
Gerardus Comes Gerardescæ, an. 1455 rogatur a Pisanis Corpus S. Guidi 821 d
Gerhilta, ætate grandæva, fit Reclusa & moritur an. 1014 in Helvetia 552 e
Germanus Ep. Capuanus videt S. Paschasium in pœnis purgatorii 439 a b
Germanus Agledunensis, an. 1582 Abb. Benedictinus Lerini 47 b
† Gertrudis Virg. Translatio in novum feretrum Nivellis 232 f
Gervasius Volaterranus an. 1582 Abb. Benedictinus Senis 47 b
† Gervinus Abb. Centulensis qui an. 1073 mortuus est, posuit Corpora SS. Caidoci & Frechorii in capsa argentea 263 d
Gervinus II patrui successor Centulæ, fit Episcopus Ambianen. 265 b
† Geruntii Ep. Reliquiæ an. 1517 inventæ 45 e
Gisilbertus Dux, usurpans monasterium S. Maximini, ab hoc arguitur in visione 28 b
Gislebertus instituitur a S. Majolo Abbas Majoris-monasterii Turonibus 690 f
† Gislemarus Monachus, Daniæ Apostolus 417 c
† Gobanus de Ara-Dar-inis Hibernus 233 e
† Godehardus sec. XI Ep. Hildesiensis, colitur 4 Maji 432 c
Gometius de Soto-mayor, an. 1388 Commendator Caravacæ 397 e
Gometius Suarii de Figuerba, an. 1388 Magister S. Iacobi 397 e
Gondisalvus Ep. Conchensis capta Corduba interest dedicationi ecclesiæ 328 f
Gundisalvus, frater Comitis Alvari de Castella 299 a a Ferdinando Rege ad Arabes transfugit 317 a
Gonsalvus Roderici, nobilis Castellanus sec. XIII 311 d 312 c
Gonsalvus Ferri, Dominus Molinæ, rebellis Regi Ferdinando, pacem init 317 a
† Gordianus, Mart. Romanus, ad Augustinianos prope Leodium translatus 664 a
Goslinus Ep. Sueßionen. an. 1144 adest Dedicationi Montis-Dei 618 e
Gregorius Thaumaturgus, magister S. Macrinæ, aviæ S. Basilii 242 e
Gregorius Papa IX, adscribit S. Dominicum catalogo Sanctorum 558 e
Gregorius, sec. 13 Abb. S. Michaelis Discalceatorum Pisis 176 e
Guala Biccherius Card. an. 1219 ædificat Vercellis Conventum S. Andreæ 558 e
Gualterius de Moac, an. 1178 Ammiratus regii exercitus in Sicilia 100 b
Guarnerius Guassus, an. 1582 Ep. Alexandrin: 47 a
† Guibertus, a Leone X Canonizatus 380 f
Guilielmaccius, pater B. Petri Petronii 191 e
Guilielmus Giffordius, Archiep. Remensis, nomen suum dat Confraternitati S. Gibriani 651 f
Guilielmus de Tria, Archiep. Remensis, an. 1325 transfert Reliquias S. Gibriani 651 d, Confraternitatem ejus confirmat Ibid. e
Guilielmus, Abb. S. Michaëlis Tarascha an. 1229 531 e
Guilielmus, an. 1290 Abb. Florensis 125 f, in Translatione B. Ioachimi liberatur febri 117 e
Guilielmus, an. 1178 Rex Siciliæ 100 b
Guilielmus de Bisiniano an. 1199 Iustitiarius Regius in Regno Neapol. 127 f
Guiterius Ep. Cordubensis, Missam primus cantat in urbe Iaën, occupata a S. Ferd. 338 b
Gumbertus, seu Cunibertus, nepos Pipini Regis ex filia, curatur a S. Maximino 24 d
Gundibertus, quis sit? 2 f
H
Hadericus Comes, sec. 9 includit Reliquias S. Gibriani in arca argentea 620 e
Hadrianus PP. Romam transfert corpus S. Restituti 13 b
Hanno de Sangherhausen, septimus Magister Cruciferorum in Prußia 607 e
Harbertus, Abb. Lobiensis an. 865, expellitur ab impio Huberto 846 a
Hariulfus, Monachus Centulen. Scripsit Vitam S. Madelgisili 265 b, Chronicon Centulense absolvit an. 1088 ibid. Diversus est a duobus aliis ejusdem nominis Monachis Centulen. 265 c. Fit Abbas Aldemborgensis, & an. 1143 moritur ibid.
Hartuicus, Præpositus in Dyezzen, tempore B, Mathildis Abbatissæ 453 e
Hasnarius, an. 1250 Ep. Calagurritanus 360 d
† Hatkerus, reclusus in cella S. Wiboradæ, in Helvetia, obit anno 1018, 552 e
Haymo Dux defert Corpus S. Fursæi Peronam 266 d
† Heduigis, Ducissa Poloniæ atque Silesiæ 606 e
Heldricus, creatus a S. Majolo Abbas S. Germani Autißiodori 690 f 691 a
Helluarius, Archidiaconus sub Pipino Rege 24 c
Helmtruth Reclusa: an eadem cum Helintrude Reclusa Herisiensi? 419 f
† Henricus, Eremita in Hetruria 2 c
Henricus ex Provinciali Prædicatorum Archiepiscopus Armacanus, deinde in Prußiam translatus, dirigit S. Iuttam in vita spirituali 607 a
Henricus, Ep. Tullensis sec. 12, sacellum extruit S. Gibriano 651 d
Henricus Clausse, an. 1621 Ep: Aurensis & Coadjutor Cathalaunensis 434 d
Henricus, Ep. Paderbornen. sec. XI pro obtenta sanitate gratus in S. Modoaldum 715 a
Henricus, an. 1245 Ep. Curoniensis 34 a 36 e
Henricus, an. 1101 Abbas Montis S. Quintini 536 f
Henricus, Campaniæ Comes, an. 1152 liberalis in S. Gibrianum 651 d
Henricus Auceps R. Germaniæ, ejus laus 28 b
Henricus, post patrem Alfonsum Rex Castellæ 307 e. Regnat annos 2 menses 10. 311 b, tegula in capite vulneratus moritur 312 c
Henricus, filius S. Ferdinandi 299 a 317 b
Henricus Dux, frater Heriberti Episcopi, committit S. Majolo monasterium S. Germani reformandum Autißiodori. 690 f 691 a
Henricus de Sousa, Didaci Comitis de Miranda pater 759 c
† Heraclii Ep. Senonensis Reliquiæ Senis 413 f
Heribertus Ep. Autißiodorensis, frater Henrici Ducis 690 f
Herkembertus Ab. S. Maximini sub Arnulfo Imp. 27 d
Hermanus, Conversus Heisterbaci, sanctitate clarus 418 d
Hermannus, ex Canonico Bonnensi Monachus Hemmenrodensis, & Abbas Heisterbacensis 418 d
Hermogenes, Præses Romæ sub Diocletiano 11 f
Hermogenianus, Præfectus Vrbis sub Maximiano 11 c d
Hermengardis, uxor Odonis Comitis 690 e
Hermius, Mart. in Sirmio, diversus a S. Hermia Mart. Comanis 423 c
Heudeburgis, Soror Ludovici Comitis Teruanensis, Abbatissa Monstrolii, partem Reliquiarum S. Framehildis ad se transfert 801 f
† Heyna seu Hieu Monialis in Northumbria 235 b
† Hidulphus, sec. 7 Ep. Treveren. transfert Corpus S, Maximini 23 e 24 f
† Hierais, Virgo Martyr. 234 f
† Hilarius Ep. Tolosæ sepultus in ecclesia S. Saturnini. 438 d
Hieronymus de Franciscis, Ep. Coronensis, interest an. 1496 Translationi S. Barbari Mart. 770 b
Hieronymus Manellius, Ep. Nucerinus an. 1545, quærit invenitque Corpus B. Iacobi Avellanensis 681 b
Hieronymus Ragazzonius, an. 1582 Ep. Bergomensis. 47 a
Hieronymus Silva, an. 1582 Abb. Castellanus Ord. Benedictini 47 b
Hieronymus, an. 1406 Abb. Florensis 126 a
Hieronymus, circa an. 1500 Præpositus in Dyezzen studiose promovet venerationem B. Mathildis 443 b
Hieronymus de Montalvo an. 1579 supremus satellitii urbani Præfectus Hispali 369 e
Hilarius, sec. 12 Prior Sambucinæ 99 f
Hildebertus, Archiep. Moguntinus, an. 931 mortuus, 418 c
Hippolytus Rubeus, an. 1582 Ep. Ticinen. 47 a
Hippolytus, sec. 15 Abb. Florensis 126 b
† Honorati Episc. Tolosani sepulcrum in ecclesia S. Saturnini 438 d
† Honoratus fundator monasterii Lerinensis 240 a. Ejus ibi Corpus 240 b, 241 c
Horatius Spinola, an. 1607 Card. & Archiep, Genuensis 543 b
† Hubertus, Magnus Arduennæ Dominus, Patrinus S. Huberti Monachi 273 a
Hubertus, an. 942 Abb. S. Arnulfi Metis 34 a
Hubertus, Ab. in Picardia 419 a
Hubertus, frater Tietbergæ Reginæ, an. 865 invadit Abbatiam Lobiensem & in bello extinguitur 846 a
† Hucbertus, Ep. & Confessor, quis? 235 b
Hugo Ep. Matiscon. subscribit Electioni Odilonis in Abbatem Cluniacen. 692 b
Hugo, Ep. Genevensis subscribit Electioni Odilonis in Abbatem Cluniacen. 692 b
Hugo, succedit Aichario in Abbatia Lobiensi 846 a
Hugo, Rex, consentit in reformationem monasterii Fossatensis prope Parisios 691 b
Hugo, Comes de Roscejo sec. 12 626 e
Hugo, Lamberti Comitis filius, Ambariacum pagum an. 973 accipit a Cluniacensibus 689 f
Hugo, filius Adelaidis Comitissæ, subscribit an. 979 donationi factæ S. Majolo 690 b
Hugo, pater Raymundi, Episcopi Segoviensis sec. 13. 358 f
Humbertus, Ep. Gratianopol. an. 991 varia donat Cluniaco 692 d
† Hyacinthus Odrovisius Ord. Prædicatorum 606 e
† Hypatius in Ruffianis CP. 3 f
Hezelo circa an. 1055 succedit Azelino in Episcopatu Hildesiensi 432 c
I
† Iacobus Apost. ad Xerez pro Christianis pugnat 323 f, ejus Translatio 234 f
Jacobus de Bonriposiis, an. 1411 Ep. Æsii 575 f
Jacobus Zadrik, ex Culmensi Sede ad Cracoviensem translatus Episcopus 611 c
Jacobus, Aragonum Rex, an. 1242 videt noctu lucem magnam de cælo descendere 181 e
Jacobus Ord. Cisterc. in cœnobio S. Galgani in Etruria. 233 f
Jacobus Comes, Reliquias Tridentinorum Martyrum a S. Vigilio portat S. Io. Chrysostomo 42 f
Jacobus Græcus, scriptor vitæ B. Ioachimi Abb. 91 f 94 f
Ibbo, Frisius natione, a S. Maximino liberatur naufragio. 24 d
Idda de Zultz Ordinis Prædic. Moniales Monasterii Tosani in Helvetia. 234 b
Idda Sultzerin Ordinis Prædic. Moniales Monasterii Tosani in Helvetia. 234 b
Idda de Wetzicken Ordinis Prædic. Moniales Monasterii Tosani in Helvetia. 234 b
Ignatius Borgesius, Cartusianus in Maggiano, moritur octogenario major 230 f
Joachimus Cianus, B. Petri Petroni studiosus imitator, laudatur 203 b, multa Beati secreta discit 214 d
Ingilramus, Comes Ambianensis, liberalis in ecclesiam S. Mariæ 529 f
Ingelardus, Abb. Centulensis, transfert Corpus S. Madelgisili 264 b c e
Joanna Regina, Philippi Pulcri uxor, S. Petronillæ Mart. corpus in Galliam transfert 422 a
Joanna, proneptis Ludovici Regis Francorum, nubit an. 1237 S. Ferdinando 330 c, cui tres liberos parit d
Joanna, filia Gismundi Domini Ariminensis, mater B. Baptistæ de Varanis 509 a b
Joanna, mater S. Hucberti Monachi 272 f
Joanna Petrona, B. Petri Petroni soror amitina, eique familiaris 210 c. Fit Monacha & laudatur 211 a
Joanna de Ubaldinis, Ord. S. Francisci sec. 13 Florentiæ 234 b
† Joannes, Ep. Gotthiæ colitur 26 Iunii 419 e
† Joannes Angeloptes, Ep. Ravennas post S. Exuperantium 261 a
† Joannis Bapt. Translatio 234 f. Cineres Genuæ coluntur 419 e
† Joannes Bapt. Podius, Institutor Congregationis S. Mariæ de Consolatione 419 b
† Joannes Columbinus scripsit Italice Vitā B. Petri Petroni 188 c 189 a. hoc Directore utitur 190 c, instituit Congregationem Iesuatorum 193 a
† Joannes Lobedavius, Ord. S. Francisci, Confessarius S. Iuttæ 607 a 609 e
† Joannes Pandrotha de Bialazcua, Ep. Cracoviensis 606 e
Joannes PP. XIII commendat Episcopis Galliæ monasterium Cluniacense 689 f
Joannes Card. Ep. Sabinen. Legatus Apostolicus in Hispania a Gregorio IX mittitur 299 d 317 c
Joannes Moronus, an. 1554 titulo S. Laurentii in Lucina Cardinalis Ordinis Præd. Protector 459 a
Joannes de Vienna, Archiep. Remensis, an. 1341 confirmat Confraternitatem S. Gibriani 651 f
Joannes de Credonio, Archiep. Remensis, an. 1352 denuo confirmat Confraternitatem S. Gibriani 651 f
Joannes David, Archiep. Senonensis, an. 1621 transfert Reliquias SS. Cantii & Sociorum 434 d
Joannes Archiep. Genuen. invenit Corpus S. Valentini. 544 f
Joannes Azebedius, Ep. Portuensis, S. Ioannam morti vicinam visitat 747 d, & mortuæ exequiis interest 754 a
Joannes Delphinus, an, 1582 Ep. Brixiensis 47 a
Joannes Franciscus, an. 1582 Ep. Castrensis 47 b
Joannes Lipski, an. 1637 Ep. Culmensis 610 f
Joannes an. 1250 Ep. Auriensis 360 e
Joannes an. 1250 Ep. Mindonien. 360 e
Joannes, an. 1190 Ep. Bajonensis 138 d
Joannes, Ep. Eboracensis, an. 1190 cum Rege Angliæ est Messanæ 138 d
Joannes, Ep. Ovetensis an. 1220 320 f
Joannes, Archimandrita, an. 1390 instituit Remis Confraternitatem S. Gibriani 651 e
Joannes Alimenti Nigri, Abb. Commendatarius S. Simpliciani 45 d
Joannes Baptista Bononiensis, an. 1581 Abb. SS. Petri & Pauli in Glaxiato 46 b
Joannes Bapt. Stella, an. 1581 Abb. Benedictinus prope Placentiam 46 c 47 b
Ioannes de Taberna, an. 1346 Abbas Calabro-Mariæ Ord. Florensis 111 b f
Ioannes, sec., 13 Abb. Curatii 93 d
Ioannes, an. 1338 Abb. Florensis 125 f
Ioannes alter an. 1371 Abb. Floren. 125 f
Ioannes III Abb. Florensis 126 b
Ioannes Schon, an. 1468 Præpositus in Dyezzen, extumulat ossa B. Mathildis 442 f
Ioannes Zalliger; Præpositus in Dyezzen, an. 1488 transfert ossa B. Mathildis 4 3 a
Ioannes Carthusianus, Prior Vallis-gratiosæ 226 e. Vitæ compendium 227 e
Ioannes Presb. familiaris S. Bonæ, jubetur cingulum ejus ferreum formare in crucem, & luce circumfunditur 157 e f
Ioannes, Alfonsi V Regis Lusit. filius, nascitur an. 1455, 724 a: moritur sine herede 757 b
Ioannes, Cancellarius Ferdinandi Regis ecclesiam Vallisoleti fundat 299 c. Fit Episcopus Oxomensis & ecclesiam illam construit ibid. Dedicat Cordubensem 328 f
Ioannes ab Aquitania, sancte vixit annis 39 in Flore 107 b c
Ioannes Bandinellus, Ioannæ Petronæ maritus Senis 210 e
Ioannes Bembus, an. 1617 Dux Venetus 771 b
Ioannes Boccacius, jussu B. Petri Petroni monetur, ut lascivis abstineat poëmatibus, & ad mortem se paret 228 b 229 b. Petrarcham ea super re consulit 229 a, eumque Præceptorem suum vocat 232 a
† Iuliani Mart. Reliquiæ Turonis 234 f
Ioannes Cossa, Comes Troyæ, an. 1472 infeudat locum S. Torpetis Raphaeli Garaßio 794 a b
Ioannes Diaz, Dominicanus, Confessarius ultimus S. Ioannæ Principis 746 e, cui Confeßionem illa generalem facit ante mortem 749 b
Ioannes Enen scriptor rerum Treverensium 20 e
Ioannes Franciscus Ranzi, Vitam Candidi Ranzi a se scriptam imprimit an. 1600 564 f
Ioannes Galvanus, an. 1460 Ep. Conimbricen. 722 c
Ioannes Gomesius, laicus Ord. Minorum Cæsar-augustæ, an. 1447 419 b
Ioannes de Haro, an. 1472 Commendator Caravacæ 400 c e f
Ioannes Ketel, Daventriæ relicta mercatura, in Conventu aliquo coquum agit, ac pie moritur 418 e
Ioannes Lombardus, Ord: Min. in Aprutio an. 1447. 234 a
Ioannes Maria de Varanis restituitur in Principatum Camerinensem, patri ereptum a Cæsare Borgia 508 f 509 a
Ioannes Menezes, Prior Cratensis in Lusit 729 c
Ioannes Musellinus, per Angelum jubetur fieri Canonicus Regul. & curam gerere S. Bonæ 147 c
Ioannes de Nicæa, Monachus Lerinensis & Prior S. Stephani de Bargiamono; an. 1364 scribit Psalterium 240 c
Ioannes de Pineda S.I. scriptor Vitæ S. Ferdinandi 255 a
Ioannes Pipinus de Barulo, Minervini Comes e Notario factus, expellit Saracenos ex Apulia, & an. 1300 ædificat ecclesiam S. Petri de Majella 816 e
Joannes Sancius Carmelita, Valentiæ an. 1608 mortuus cum opinione sanctitatis 818 c
Joannes de Sandoval, frater Marchionis Deniæ & Archiepiscopi Hispalensis consobrinus, an. 1579 portat vexillum S. Ferdinandi 370 d
Joannes Scheckmannus, Bibliotheearius monasterii S. Maximini 20 e
Joannes Slonka, Ord. Minorum Cracoviæ, an. 1483, 419 b
Ioannes Snini Vitam S. Iutta ex Polonica Latinam facit 604 b
Ioannes de S. Vito Minorita, an. 1364 Lector Pisis 163 d
Ioëllus, an. 1240 Archiep. Remensis 685 b
Ioseph de Piniano, an. 1346 Abbas S. Mariæ-novæ 111 b f
Iosephus Saladinus Abb. Commendatarius S. Philippi in Sicilia, an. 1599: hujus Corpus defodit 710 d
Iovinus, frater S. Maximini 21 c
Irmentrudis de Milendunck, Antistita Dietkirchii 3 e
Isabella, Alfonsi V. uxor, precibus a Deo impetrat filiam Ioannam, miræ dein sanctitatis 723 e: filium Ioannem triennio post parit, & sequenti mox anno 1456, moritur 724 a
Isabella, Ferdinandi Catholici uxor, Caravacam venit anno 1483 402 a
Isabella Rodriguez in Conventu Iesu Averii inter primas Profeßionem facit 722 f
† Isidori Sodalitas, Dilingæ an. 1630 instituta pro Agricolis, approbante Vrbano VIII 775 e
Iulius, Camerini Princeps, pater B. Baptistæ Varanæ, interemptus a Cæsare Borgia an. 1502 508 f
Iulius Sanctorius Card. Abbas Florensis 126 c
Iusta, matrona Romana, sepelit S. Restitutum 13 a
Iustinus Guardianus Ord. Minorum Cracoviæ 419 b
K
† Kerhildis, neptis S. Notkeri Balbuli, fit an. 952 Reclusa 552 d
† Kinesdrida Virgo, Pendæ Regis filia 417 f
Kothelindis, grandæva fit Reclusa apud Sangallenses, mortua 1020 552 e
† Kunegunda seu Kinga, Regina Hungariæ & Ducissa Cracoviæ 606 e
L
† Laborator & Fabrosus Martt. quales? 233 d
Lastidianus, Consobrinus S. Augustini 579 b
† Lambertus, Discipulus S. Gisleni 235 a
Lambertus de Lidekerca, Ord. Præmonstrat. miraculis clarus 233 e
Lambertus Comes subscribit Electioni Odilonis in Abbatem Cluniacen. 692 b
† Laurentius Iustinianus, Cartusianis familiariter utitur Venetiis 231 d
Laurentius Ep. Auriensis sec. 13 ecclesiam, Episcopium, pontem fabricat 299 c
Laurentius Genuensis an. 1582 Abb. Benedictinus Buschetti 47 b
Laurentius Xuarez, a S. Ferdinando in exilium missus, præclarum huic præstat obsequium 327 d & seq.
Laurita, uxor Ottonis Comitis, cum illo fundat an. 1132 monasterium Dyezzense 442 b
† Leandri, Archiep. Hispalensis corpus an. 1579 transfertur 368 f 369 a b
Lectaldus Archiep. subscribit Electioni Odilonis in Abbatem Cluniacen. 692 b
Leo, nomen navis sec. 13 160 c
Leonardus, an. 1250 Ep. Civitatensis 360 d
Leonora Menesia suadet Ioannæ Lusitaniæ Principi verbo & exemplo suo ingressum in monasterium Averiense 723 a
Licentius, Discipulus S. Augustini 579 b
Lictefredus, sec. 10 Ep. Ticinensis 689 d
† Ligorius Mart. Venetiis festum habuit cum S. Barbaro commune, nunc proprium habet XIII Septembris 770 cd
Liutardus, sec. 10 Ep. Cumanus, seu Comensis, donat quædam S. Majolo 689 e
Lothbertus, Ep. transfert Corpus S. Maximini 23 e 24 f
† Lubentius, filius spiritualis S. Martini. 21 f
Lucas, an. 1183 Archiep. Consentinus, scripsit Synopsim Vitæ B. Ioachimi Abb. 93 c. Fuit Abbas Sambucinæ 113 a
Lucas postea Episc. Tudensis, mundi Chronicon scripsit usque ad an. 1237 284 b
Lucia de Ubaldinis, Ord. S. Francisci sec. 13 Florentiæ. 234 b
† Lucinia Virg. Marticum matre sua Marmenia 233 a
Lucius III Papa an. 1181, 29 Augusti creatus, Verulam adit 101 e. Ioachimum Abbatem jubet commentari in S. Scripturam 102 a
† Ludovici Regis Translatio Capitis 792 c
Ludovicus Taverna, Ep. Laudensis, an. 1582 in aula Hispanica Residens 47 a
Ludovicus de S. Angelo, Abbas Commendatarius primus Florensis 126 b
Ludovicus Quizzoli, an. 1582 Prior S. Simpliciani Mediolani 47 d
Ludovicus Crassus, Rex Galliæ, medetur strumis 531 c
Ludovicus XI Rex Galliæ ambit nuptias S. Ioannæ Lusitanæ 724 d
Ludovicus, filius S. Ferdinandi ex secundo matrimonio 330 d
Ludovicus, Comes Teruanensis, corpus S. Framehildis elevari curat 801 f
Ludovicus Accarisius promovet editionem Vitæ B. Petri Petroni 191 a
Ludovicus de Noronia, Marchio Civitatis Regalis 760 d
Ludovicus de Sandoval. Ord. Minorum Hispali 3 e
† Luitperga Sanctimonialis, in Saxonia 417 c
† Lupicinus, Ep. Veronensis 418 a
Lupus Ep. scribit Vitam S. Maximini 9 sec. 20 a 25 d
Lupus Didaci de Pharo nobilis Castellanus sec. XIII 311 d 312 c
M
Mablina a Simana, apud Phocensem Galliæ provinciam, nota in vita S. Elzearii Comitis 419 f
† Macarii Abb. Reliquiæ Senis 431 f
Macarius Monachus Pinnatensis scribit vitam SS. Voti & Felicis 61 b 63 f
† Machabæi Martt. transferuntur an. 1164 Coloniā. 419 e
† Macræ Virg. Repositio corporis 2 b
† Macrina, avia paterna S. Basilii, a Baronio primum adscripta Martyrologio 242 b
† Macrina soror natu maxima S. Basilii 242 f an. 372 moritur 245 a
Madrutius, Ep. Tridentin. Gubernator Status Mediolanensis 45 f
Mahoma ex bubulco fit Rex inter Mauros 320 c
Majolus Præpositus subscribit instrumento, quo Odilo substituitur ipsi Abbas 692 b
Malatesta de Malatestis, an. 1411 Dominus Æsii 575 f
Manfredus, Siciliæ Rex, Camerinum expilat 85 c
† Marcellus Diaconus S. Sabini Episcopi 420 d
Marcellus, Marii Vrbis Præfecti filius, scribit SS. Nereo & Achilleo exulantibus de vita S. Petronillæ 420 b
Marchisinia, mater B. Iacobi Veneti 461 c
Marcianus, Ep. Lampsacen. Arianus an. 381 in Concilio CP. 254 b
Marcus, Presb. familiaris S. Bonæ 158 b
Marcus Antonius Fuscarenus, Ep. Æmonensis, adest an. 1496 in Translatione S. Barbari Mart. 770 b
Marcus Cornelius, an. 1594 electus Episcopus Patavinus 585 c
Mares, Ep. Chalcedon. Arianus, an. 381 in Concilio CP. 254 b
Margarita Biccheria, soror B. Æmiliæ 558 d
Margarita Pineria, S. Ioannæ Principis famula & vitæ auctor 723 d
Margareta de Hunichon, Margareta de Zurich, Margareta Finck, Margareta Willin, Moniales Ord. Prædic. in Helvetia 234 b
† Maria Virgo, Toletanæ provinciæ ac totius Hispaniæ semper Tutrix & Patrona fuit 354
Maria de Atayde, cum Matre Beatrice Leitoa, confundatrix monasterii Iesu Averii 721 f: fit ibidem Priorissa, & virtutibus claret 740 c
Maria, filia S. Ferdinandi 299 a: Moritur puellula & sepelitur Legione 300 c
Maria-Blanca, Ducissa Mediolan. 45 d
Maria Comitissa de Pontivo, mater Ioannæ, uxoris S. Ferdinandi 330 c
† Mariani Mart. Inventio Acheruntiæ, an. 1613 232 f
† Marianus, Mart. Romanus, an. 1655 in templo Societatis Iesu Ferrariæ expositus venerationi 235 d
Marianus Perbenedictus, an. 1579 Ep. Marturanensis. Ejus gesta & elogium 101 c d
Marianus Volaterranus, e Cartusia Florentina, primus præficitur novæ Cartusiæ Venetæa 231 d
Marianus, vir pius, sec. 14, ecclesiæ apud Marmoriam Plebanus 213 c
Marinus, an. 1331 Abb. Florensis 125 f
† Marmenia Mart. cum Lucinia filia sua 233 a
Martina Biccheria, soror natu minima B. Æmiliæ 558 d
† Martinus cum S. Maximino Romam adit 21 e
Martinus a Costa, Archiep. Bracarensis, invisit S. Ioannam ægrotantem 747 d
Martinus, an. 1220 Ep. Mindonensis in Hispania 320 f
Martinus, an. 1220 Ep. Salmanticen. 320 f
Martinus, Ep. Samorensis, sec. 13 publicis operibus faciendis studet 299 c
Martinus Mendes de Berredo, Lusitanus, sec. 15 in legatione Francica defunctus 722 a
Martinus Ruyz de Argote occiditur in pugna contra Regem Granatæ 333 d
Martyrianorum familia patricia Consentiæ 95 f
Mastinus Scaliger, Canis Grandis nepos, depictus Veronæ prope imaginem miraculosam Deiparæ 791 a
Mathildis, filia Fulconis Regis 3 d
Matthæus, an. 1250 Ep. Conchensis 360 d
Matthæus Abb. secundus Florensis 91 d 125 f
Matthæus Guerra, Auctor Congregationis Clavorum Senis 193 d. Evocatur Romam jussu Sixti V ibid. e
Mauritius Ep. Burgensis sec. 13 ecclesiam suam pulchre construit 299 c 313 f. Mittitur Legatus in Germaniā 316 d
Mauritius, Ep. Æmonensis 15 a
Maurus, pater B. Ioachimi Abb. 95 e
Maxentius, frater S. Maximini Ep. Pictavensis 21 c 22 a f
Maxima, soror S. Maximini 21 c
† Maximi Relinquiæ Genuæ 16 d
† Maximini, Ep. Aquis-Sextiis, Ordinatio 234 d
Maximinus, Ep. Bisuntinus, an vere fuerit 233 b
Maximinus, Gulich, Abb. S. Maximini 21 c
Maximus, frater S. Maximini 21 c
Mecia Pareria, soror Comitis de Monte-corvo sec. 15 post mortem mariti ad statum religiosum confugit mortis consideratione 722 a
Medericus Seposius, Eques ac Britanniæ Admiralis, an. 1539 271 f
Megenardus Abb. S. Mauri Fossati, prolapsa regulari disciplina 691 b
Megingaudus Dux, accipit Abbatiam S. Maximini, punitur, sanatur 27 e 29 a
Meledon Rodriguez Gallinatus, generosus miles sub S. Ferdinando 331 d
Meletius Ep. Antioch. an. 381 in Concilio CP. 254 a
Michaël an. 1220 Ep. Civitatensis in Hispania 320 f
Michaël an. 1220 & 1250 Ep. Lucen. in Hisp. 32 c f 360 c
Michaël a Benevento Ord. Minorum an. 1560 apud Mexicanos 234 a
Michaël de Nobletz, Presbyter Mißionarius an. 1652 sancte mortuus 588 c
Millehardus, seu Mileardus, Ep. Sagiensis, an recte ut Sanctus colatur 682 c
Milo, Ep. Tarvanensis, an. 1144 interest Dedicationi Montis-Dei 618 e
Minoritæ an. 1364 in monasterio S. Martini Pisis inveniunt corpus S. Bonæ 163 d
Miramolinus, Maurorum Alabarum Rex, profligat circa Alarcos Regem Alfonsum IX 308 a
Moëldradus, Slanensis Hibernus 418 c
† Mundana, vidua & Mart. colitur 31 Maji in eccl. Sarlatensi 418 a, prope filium suum S. Sacerdotem Ep. sepulta 594 b
Munio Ferrandi an. 1250 Majormerinus in Galæcia 360 f
† Mustiola, Virg. in territorio Senonensi 234 d
N
† Natalius, Martyr 233 b
Naucratii, fratris Basilii magni, pia occupatio & improvisa mors 244 a
Navigius, frater S. Augustini 579 b
Neapolio de Gerardesca, Comes Donoratici, pater S. Guidi 821 a
Nectarius an. 381 in Concilio CP. eligitur Episcopus ejusdem urbis 254 c
† Nicetius circiter an. 564 Ep. Trevirensis 21 a b. Corpus an. 942 transfertur 33 f
† Nicolai Ep. Myrensis Translatio 4 d. prærogativa in juvandu pauperibus 368 a
† Nicolai Albergati Cartusiani præclarum elogium 226 ef. Exequiis ejus interest Eugenius Papa IV 227 c
† Nicolaus Abb. Valcellensis Ord. Cistercien. 235 e
† Nicolaus Peregrinus, in Apulia miraculis clarus 234 c
Nicolaus V S. Bernardinū canonizat, ipso Iubilæi anno 822 a
† Nicolaus Senior, Ep. Myra 4 d
Nicolaus Sfondratus, an. 1582 Ep. Cremonen. 47 a
Nicolaus an. 1315 Abb. Florensis 125 f
Nicolaus alter, an. 1392 Abb. Floren. 125 f
Nicolaus, Abb. Villarii 3 e
Nicolaus, Prior Curatii sec. XIII 93 d
Nicolaus de Caccurio, an. 1346 Prior monasterii Floris 111 b f
Nicolaus Acciaiolus Cartusiam Florentinam fundat 227 a: Ejus epitaphium & laus 227 f
Nicolaus Anellus Imperatus, an. 1508 restaurat ecclesiam S. Petri de Majella 816 e
Nicolaus Cinugus, dives trapezita Senensis, fundat Cartusiam Belriguardi 203 c
Nicolaus Striecha Marescotti, Nobilis Senensis 14 sec. 213 a
Nicolaus Vincentus B. Petri Petroni consiliis utitur, ac vitam scribit; 190 c. Morienti adest 223 e. Sua pauperibus dat 210 d
† Nicomedes Presb. celebrat mysteria Christi, & S. Petronillæ ea dat ante mortem 420 e f
† Novatianus Mart. Romæ cum 977 Sociis 233 d
Nunius an. 1220 Ep. Astoricensis 320 f: publica ædificia restaurat multa 299 c
Nunnius an. 1250 Ep. Legionensis 360 d
O
Odelardus, an. 926 Ep. Maurianensis 88 f
† Odilo, viventi adhuc Majolo an. 991 sufficitur Abbas 692 a d
Odo, Abb. S. Remigii, circiter an. 1129 fundat Cartusiam Montis-Dei 618 d e 620 e
† Odo substituitur Bernoni, adhuc superstiti, Abbas Cluniacensis 692 a
Odo Comes, Cluniacenses Monachos loco Clericorum secularium inducit in Majus monasterium S. Martini Turonensis 690 e. Fit ibidem Monachus f
Ogo Abb. S. Maximini 28 d. Monasterium restaurat 33 f
† Olbianus, Ep. Aneorum, Martyr 3 a
Oliverius Ord. Minorum excipit Confeßionem Generalem B. Baptistæ Varanæ 482 e f
Olympius ad exercitum Ravennatem mittit litteras Imperatoris, ut capiatur Stilico 261 a
Omeca, an. 997 uxor Garciæ Regis 64 e
Onulphus, Ord. Præmonst. apparitione B. Virginis recreatur 233 f
Optimus Consularis apud Asiam sub Decio Imp. 14 c
Orbertus Marchio, Comes Palatii, Papiæ convenitur a S. Majolo Abbate 689 e
Ordines Prædicatorum & Minorū sub S. Ferdinando propagantur late per Hispaniam 229 d. Equitum S. Jacobi instituitur ab Alfonso IX 307 e
Ordonius Rex, victus ab Abdaramo 64 a
Orlandus, an. 1259 Abb. Florensis 125 f
Ostforus, Ep. Victiorum 233 e
Otta Biccheria, soror tertiogenita B. Æmiliæ 558 d
Otto I Imp. Treveris tempore Wickeri Abbatis S. Maximini 31 c
Otto III Imp. subjicit Cluniaco ecclesiam S. Majoli Ticini 693 c
Otto, Comes de Orlemund, Princeps Meraniæ, an. 1132 fundat monasterium Lanckenheimium 442 d
Otto, Comes de Wolfradzhausen, an. 1132, Confundator Dyezzensis monasterii 442 b
Otto, Dominus in Mistelfeldt, filius Principis Meraniæ 442 d
P
Paleottus Card. accipit a S. Carolo Borromæo digitum S. Simpliciani 46 f
† Papuli Mart. sepulcrum, Tolosæ in ecclesia S. Saturnini inventum 438 d
Paschasius, an. 1250 Ep. Giennensis 360 d
† Pavacii Translatio Corporis 808 b
† Pauli, Ep. Senonensis, Reliquiæ Senis 432 a
† Paulinus Ep. Treverensis post S. Maximinum 19 e f 22 a
Paulus Ab. Castaliensis, cum suis a Normannis occisus 418 f
Paulus de Spinosa, Presb. Hispalensis patriæ suæ historiam anno 1627 edere incipit 553 b
Paulus Monachus, S. Bonæ familiaris, ejus gesta scribere ab ipsa prohibetur 157 a b
Paulus de Aquino, Patricius Consentinus, oratione funebri laudavit Tilesium 95 f
Paulus Zenobii, sub Eugenio IV pro populo Florentino Legatus Romæ 554 d
Paya, mimus S. Ferdinandi, dat ei sanum consilium 303 a b
† Pelagii Reliquiæ Genuæ 16 d
† Pelagius, Roma an. 918 allatus Coustantiam ad Rhenum 15 d
† Pelagius in Civitate-nova in Istria 15 d
Pelagius Correa, Magister Ordinis de Vcles 333 b expugnata Corduba, ibi relictus a S. Ferdinando infestat Hispalim 302 d eadem obsessa Bætim vado transit cum suo equitatu 342 c
† Pelegrinus, Ep. Passaviensis 418 f
Perbenedictinorum familia Camerini 101 c
† Perchterada vidua, Reclusa anno 986 obit 552 d
† Petronilla, virgo Romæ 234 c
† Petronilla Mart. Roma in Galliam translata 422 a
† Petrus Apost. Romæ sanat S. Petronillam 420 b c
† Petrus, Patriarcha Alexandrinus, divinitus monetur in carcere de schismate Arii & suo martyrio 248 a b
† Petrus, Ep. Sebastenus, frater natu minimus S. Basilii, a Baronio primum Sanctorum fastis adscriptus 242 b
† Petrus & Laurentius Martt. in Missali Ambrosiano relati 233 d
† Petrus Nolascus ob cultum immemorabilem Sanctis adscribitur 380 f
† Petrus Regalatus, Ord. Minorum colendus imposterum die 13 Maji 762 c
† Petrus Pectinarius, sec. 14 Senis virtute clarus, Minorita 193 a
† Petrus de Moliano, Ord. Minorum, miraculis clarus, Confeßionem generalem excipit B. Baptistæ Varanæ 488 b d
Petrus an. 1468 Card. titulo S. Vitalis, & Ep. Augustanus 442 f
Petrus Pisanus Card. interest Electioni Gelasii PP. II 820 f
Petrus an. 1250 Epp. Astoricensis 360 d
Petrus an. 1250 Epp. Salmanticen. 360 d
Petrus an. 1250 Epp. Zamorensis 360 d
Petrus Abb. S. Petri de Aslantia mittitur in Germaniam, inde adducturus sponsam Ferdinando sancto 316 d
Petrus, an. 1346 Abbas Florensis 111 c
Petrus, Abb. S. Remigii an. 1229 531 e
Petrus, sec. 13 Abb. S. Michaëlis de Guaino 154 a
Petrus Alarcon, an. 1477 Commendator Membriliæ in Hispania 401 a
Petrus Alvarez, an. 1350 Commendator Caravacensis 318 a
Petrus Ballingus Sacerdos, Harlemii a Calvinistis an. 1598 occisus 3 f
Petrus Biccherius, pater B. Æmiliæ 558 c
Petrus Faxardus, Commendator Caravacæ, primus Marchio Velezinus 399 d, Civitatis Cartagenæ Dominus 402 a
Petrus Fernandus de Castella, pater Alvari 299 d
Petrus de Fontaneis, an. 1346 Supprior in monasterio Floris 111 b f
Petrus Guterii, an. 1250 Majormerinus in Legione 360 f
Petrus Kala, Theologus & consanguineus Richardi Regis Angliæ 137 f
Petrus Maria de Beccaria Ord. Prædicat. Pater Spiritualis B. Æmiliæ Biccheriæ 561 c
Petrus Michaël, tantæ fortitudinis vir ut amplexu sao quemlibet occidere posset 324 d
Petrus de Montibus, Ord. Minorum in Canaria an. 1560 419 b
Petrus Odoarii, Prior Hospitalis, Burgis missus in Germaniam ut S. Ferdinando sponsam peteret 316 e
Petrus de Padulis, Ord. Minorum 3 e
Petrus Spinus de Petrafitta, an. 1346 Regalis Iudex 111 a e
Petrus de Tuderto, Generalis Augustinianorum, mittit B. Franciscum Senensem Veronam 790 f
Petrus Varanus, cum patre & fratribus duobus, occupato a Cæsare Borgia Camerino, occiditur 508 f
Petrus, Alfonsi V Lusitaniæ Regis Patruus ac Socer, moritur an. 1449 in prælio 721 d e
Petrus, Bretiniaci Dominus, pater S. Hucberti 272 f
† Philibertus persuadet Balthildi Reginæ, ut monasterium Gemmeticum construat 266 e
Philippa, matertera S. Ioannæ Lusitanæ 728 f
Philippus, Rex Galliæ, gratiam medendi strumis, nescio qua culpa, amisit 531 c Beatricem, S. Ferdinandi sponsam, honorifice deducit per regnum suum 316 e
Philippus, filius S. Ferdinandi 299 a Offertur Deo 317 b Procurator ecclesiæ Hispal. 360 d ejusdem Archiepiscopus electus 362 a
Philippus Capriani, Eques an. 1607 Sacellum condit S. Mariæ Magd. Pisis 163 f
Philogonius, Ep. in Oriente 4 sec. 19 e
† Pius Papa V, desiderat obtinere digitum S. Antonini 555 c
† Pollio, Lector in Ciballis & Martyr 2 f
Poppo de Osterlingo, magnus Magister Cruciferorum in Prußia sec. 13 606 f
† Posenna, deposita in Vico Bausieno 618 f
Potestatis in civitatibus Italicis origo, electio, dignitas 825 f
† Processus & Martinianus Martt. Romæ 419 e, Reliquiæ a S. Paschale P P. ornatæ 773 b
Protasius Ep. Mediolan. 4 sec. 19 c
Prudentius de Sandoval scripsit historiam trium Episcoporum, & Vitam Comitis Ferdinandi 356 d
Q
† Quintini Reliquæ portantur Peronam 538 a
† Quiriacus discit per Angelum, Pontificem Treveris fore S. Maximimum 21 d, ejus virtutes, accusatio, innocentia 26 b
† Quirinus Mart. Romanus, an. 1655, in templo Societatis Iesu Ferrariæ venerationi expositus 235 d
R
† Raborosus & Laborator Martt. quales? 233 d
† Radulphus Abb. Valcellensis Cistercien. 235 e
Raginerus, Comes Hannoniæ, Longicollus dictus, familiaris Erluino Ab. 845 d
Rainerius vir eruditus, ab insula Pontia venit ad Ioachimum Abb. & fit ejus discipulus 103 b
Raphaël Francisci de Monte-movello, qui obiit an. 1550, dedit Fr. Cappochio Summam historialem S. Antonini 682 d
Ratbodus Ep. Treviren. inventum Corpus S. Maximini transfert 32 d e
Ravennius, successor S. Hilarii in Sede Arelatensi 595 a
Raynerius Marchi-Forte, Comes & Capitaneus Calabriæ tempore Ioachimi Abbatis 127 e
Raymundus, Ep. Segoviensis 358 f 360 d fit primus Archiep. Hispalensis, post occupatam a S. Ferdin. urbem 351 d
Raymundus, an. 1242 Comes Tolosanus 181 b
Raymundus Bonifacius, civis Burgensis opulentus, classem & commeatum advehit exercitui S. Ferdinandi 341 a e
Reginaldus, Ep. Ruremundensis an. 1679 654 d
Reginerus, Monachus S. Maximini, ab hoc a lippitudine curatus 30 e
† Regulus, Ep. Silvanectensis 422 c
† Remigii Ep. Translatio tertia 4 a
Renatus, an. 1472 Rex Hierusalem, utriusque Siciliæ, Aragoniæ &c. 794 a
† Renildis Virgo, in pago Risenbeck 232 c
Riccardus Card. & Vice-cancellarius Rom. Ecclesiæ, quatuor monasteria extruenda testamento jubet 195 f
Riccardus an. 1199 Abb. S. Euphemiæ 127 f
Richarda mater Raymundi Episcopi Segoviensis, dein Hispalensis 258 f
† Richardus Abb. Valcellensis Ord. Cistercien. 235 e
Richardus an. 1201 Ep. Tropæensis 92 a
Richardus, an. 1245 Ep. Wormatien. 34 a
Richardus, Angliæ Rex, an. 1190 agit Messanæ 137 d
† Richarius fundat monasterium Centulense 262 c
Richarius post Stephanum invadit Abbatiam Lobiensem 846 a
Richarius Monachus scripsit metrice vitam S. Erluini, inscriptam Notgero Ep. Leodiensi 844 b
Richfredus Abb. subscribit Electioni Odilonis in Abbatem Cluniacen. 692 b
Richildis Comitissa de Roscejo, singularis virtutis femina. sec. 12 626 e 628 c
Richwinus, dum celebrat Missam febre corripitur, & pallio S. Maximini mox sanatur 30 f
Rinaldus Papafava initio seculi VII Decurio Patavii 585 c
Robertus Lenincurtius, sec. 16 Archiep. Remensis, inscribitur Confraternitati S. Gibriani 652 a
Robertus Bongus Ep. Bergomensis an. 1290 invenit Corpora 4 Sanctorum 578 d
Robertus Ep. Laudunensis, an. 1295 transfert corpus S. Marculfi 531 e
Robertus Comes de Caballiaca seculo XIII 561 a
Robertus Vice-comes subscribit donationi an. 979 factæ S. Majolo 690 b
Rodarea, Senatorii ordinis femina, a S. Maximino sanatur 23 f
Rodericus de Borgia, Card. Valentinus an. 1480 Ep. Portuensis 394 a
Rodericus Ximenez, Archiep. Toletanus, scribit de rebus Hispanorum usque ad an. 1243, 284 b. Fabricat ecclesiam Toletanam mirabili opere 299 c. Dum Corduba capitur, agit Romæ apud Papam 329 a
Rodericus an. 1220 Ep. Legionensis 320 f S. Ferdinando tuetur civitatem 299 e
Rodericus, an. 1250 Ep. Palentinus 360 d
Rodericus, Abb. de Rivo-sicco, mittitur in Germaniam, petiturus Beatricem S. Ferdinando Regi 316 d
Rodericus Gonzalvi, an. 1250 Major domus Curiæ Regis Ferdinandi 360 f
Rodericus Alvarez, relictus a S. Ferdinando Cordubæ, infestat excursionibus Hispalenses agros 302 d
Rogerius, Monachus S. Ioan. de Flore, miræ devotionis, 118 f
Rogerius, Rex Siciliæ, pater Constantiæ Reginæ 126 e
Rogerius, an. 1199 Regius Iustitiarius in regno Neapol. 127 f
Rolandus, Comes Cenom. cum aliis occisus a Saracenis 418 e
† Romanus Ep. Rotomagensis 235 a
Romanus Bonifacius, S. Ferdinandi Archithalassus Mauricam classem obsessæ Hispali succursuram vincit 341 e perrumpit catenam Hispalensem 302 f
† Rosa Virgo Viterbii colitur 4 Septembris 419 f
Rotgerus, Ep. Treviren. post Ratbodum 33 c
Rotharis sive Rotharius, sec. 7 Rex Longobardorum 268 a b
Rubertus, post Rotgerum Episcopus Trevir. dedicat an. 942 ecclesiam S. Ioanni Euang. 33 f
Rudericus, ultimus Rex Visigothorum in Hispania 63 a 64 f
Rudolfus, Ep. Cabilonen. bona quædam donat S. Majolo Abbati 690 b
Rudolfus Rex, pater S. Adalheidis 690 d, subscribit Electioni S. Odilonis in Abbatem 602 b
Rufus, sec. 12 Archiep. Consentinus 99 f
Ruizius Pereria, sec. 15 Comes de Monte-corvo 722 a
Ruobertus Comes, frater Megingaudi Ducis 28 d
Russi convertuntur ad fidem Cath. data Regi ipsorum uxore, sorore Basilii Imp. 519 a
Rusticus, consobrinus S. Augustini 579 b
Ruy Gonzales insigniter pugnat ad Xerez 324 b
S
Salachon, an. 942 Abb. S. Martini 34 a
† Salomæa, Sendomiriæ Ducissa, & Galaciæ seu Haliciæ Regina 606 e
Salvator Rota, Patricius Neapolitanus, an. 1536 Abbas commendatarius Florensis 126 c
Sampson, Archiep. Remensis, an. 1144 dedicat ecclesiam Montis-Dei 618 e 620 e
Sancia, soror S. Ferdinandi, ex eodem patre 300 a
Sancia Comitissa, filio Didaco persuadet, Legionem S. Ferdinando relinquat 299 f
Sancius Padilia an. 1582 Gubernator Mediolanensis 48 b
Sancius ab a. 1220 ad 1250 Ep. Cauriensis in Hisp. 320 f 360 e Corduba capta, interest Dedicationi templi 329 a
Sancius, filius S. Ferdinandi 299 a fit Clericus in ecclesia Toletana 317 b, dein Archiepiscopus 362 c
Sancius, Rex Castellæ, proavus S. Ferdinandi, dat Calatravam Abbati Fiteriensi Ord. Cistercien. 307 f
Sancius Ferdinandi, frater Regis Legionensis copias ducit in Castellam contra Berengariam 313 d
Sancius Garsianis, Pampelonensis Rex 64 a
Sanctes Eremita, adest morienti Petro Petrono 223 e 224 c
Sannes, Abb. tertius Florensis 125 f
Sara Virgo, in Scetica Ægypti solitudine 234 e
Sanus, Alanorum Dux, a Stilicone ad tumultuandum incitatur 261 a
Saturninus & Victor, Proceres Valentis Imp. S. Isaacium custodiendum accipiunt 251 f ipsi cellam struunt 256 a
Scipio Spina, Ep. Lupiensis, primum lapidem an. 1589 jacit ecclesiæ S. Irenæ 588 f
Sebastianus Pisanus, an. 1658 Ep. Veronensis, S, Metronis Reliquias ornari decentius curat 652 d
Sebastianus Dux. ab Antonio Imp. in Cappadociam missus, ut de Christianis quæstionem institueret, torquet ac necat S. Hermiam 424 b 426 f
Sebastianus Michaëlis, Ordinis Prædicat. Inquisitor Avenionensis, an. 1608 cum fama sanctitatis obiit 588 b
Sebastianus Martinez imprimit Vallisoleti an. 1555 Chronicon S. Ferdin. 307 d
Segegavus, Abb. Glastoniæ post S. Dunstanum, 28 annis præest 810 a
Seraphinus Fontana, an. 1580 Abb. S. Simpliciani templum ornat 46 a. Anno 1582 Abb. S. Euphemiæ Brixiæ 47 b
Severa, Soror S. Modoaldi gemella, & eodem cum ipso sepulta tumulo 716 a
Sifridus, an. 1245 Ep. Moguntin. 34 a
Sigehardus, Monachus an. 962 scribit Miracula S. Maximini 20 d 25 d
Sigewinus Pius, Archiep. Coloniensis 418 e
† Silaus, Ep. Hibernus, Lucæ 233 a
Simeon in Frisia, ejus gentis Apostolus an fuerit? 419 a
Simeon de Mamistra, beneficus Ioachimo Abb. 92 b. Capitaneus & Comes stabuli 127 f
Simon Card. & Apostolicæ Sedis Legatus, an. 1590 jubet transferri Corpus B. Crescentii 585 b
Simon, sec. 12 Abb. Sambucinæ 99 f
Simon, an. 1637 Præpositus in Dyezzen, mittit miraculum recens B. Mathildis 457 a
Simon a Bruxellis, Ord. Min. seculo 16 apud Indos 234 a
Simon, Comes de Pontivo, filiam suam Ioannam dat uxorem S. Ferdinando 330 c
† Simpliciani Reliquiæ an. 1517 inventæ Mediolani 45 e
Sisinnius, Mart. Romanus, an. 1655 expositus venerationi Ferrariæ in templo Societatis Iesu 235 d
Sisinnius Comes, cum Dulcidio, Aquileiæ sub Diocletiano prosequitur Christianos 429 b
† Sixti Papæ Reliquiæ ornantur a S. Paschale 773 b
Sophia, uxor Bertholdi Comitis de Andechs, an. 1132 Confundatrix monasterii Dyezzensis 442 b. Mater B. Mathildis 453 c
Specialis Bettus, an. 1364 Sanctorum corporum inspector Pisis 163 d
† Stephani Regis Hungariæ, elevatio corporis 234 f
† Stephanus, Abb. S. Petri in Montibus 233 b
† Stephanus Maconus, Cartusiæ dat nomē 14 sec 193 a, 226 e
Stephanus, Card. & Ep. Metensis an. 1146 Cruce signatus donat S. Gibriano quamdam villam 651 d
Stephanus, Ep. Tudensis sec. 13 absolvit fabricā ecclesiæ suæ 299 c
Stephanus Ep. Arvernensis jubetur a Ionne XIII compellere Amblardum quemdam ad restitutionem 689 f
Stephanus, Ep. sub Diocletiano, forte Nomentanus 13 a e
Stephanus Ferrerius, an. 1609 Ep. Vercellen. 566 d
Stephanus Ususmaris, an. 1554 Generalis totius Ordinis Prædicatorum 459 a
Stephanus Ep. Leodien. post Franconem invadit Abbatiam Lobiensem 846 a
Stephanus, filius Hugonis & Almodis, an. 973 obtinet a Cluniacensibus pagum Ambariacum 689 f
Stephanus Cremonensis visa & audita a se miracula S. Vbaldi scribit 782 b
Steppo, Virginum Cisterciensium in Monte-Salvatoris Præfectus 234 a
Stilico, jussu Honorii Imp. comprehendendus, ad asylum Ecclesiæ confugit: ac inde egredi persuasus capitur, & an. 408 perimitur 261 a b
† Stilla Virgo, miraculis clara in diœcesi Eystadiensi 234 e
Suerus Tellii obsidetur in castro Monte-alacri 312 b
Suicbertus Ep. Mart. in Bethleem 2 f
Suibertus Apostolus Frisonum 2 f
Suibertus Ep. Verdensis 2 f
Superantius & Exuperantius. Duo istius nominis Episcopi perperam ad Hispanos transferuntur 261 d e
Syrus Papiensis, an. 1582 Abb. Benedictinus Regii 47 b
Syrus Monachus scribit vitam S. Majoli, rogatu Wacherii, jussu S. Odilonis 68 a b
T
Tellius, sec. 13 Ep. Palentinus 314 a
Teuto & Theobaldus Abb. Fossatenses subscribunt Electioni Odilonis in Abbatem Cluniacen. 692 b
† Theodosia, Virg. Mart. Cæsareæ 2 c
† Theodosia, Mater S. Procopii M. 3 f
Theodorus, Ep. Myræ 4 d
Theodosius Adramitenus 76 c
Theodosius constituitur a Gratiano Imperator, ac debellat Gothos 252 b c. Infirmatur & baptizatur ab Acholio Ep. Thessalon. 252 c 253 a. Edictum ejus contra Arianos 253 e
† Theofredus, vulgo Saint Chafre, Abbas Cluniacensis & Martyr 530 a
Theolosphorus (aliis Thelesphorus) de Cusentia, Eremita an. 1386 sanctitate clarus 139 e f
Thomas Donatus, an. 1496 Patriarcha Venetus, dat facultatem transferendi Corpus S. Barbari 770 b
Thomas, an. 1229 Prior Corbiniaci 531 e
Thomas de Verona Servita, circa an. 1590 librum, qui Flos Sanctorum inscribitur, Italicum facit; additis Ordinis sui Sanctis ac Beatis 663 e
Thomas tyrannus insidiatur Monachis Corbiniac. 533 f 539 a
Thomas Sarzanus, liberalitate B. Nicolai Albergati in studiis sustentatus, fit tandem Pontifex Rom. & ob benefactoris reverentiam Nicolaus appelari voluit, istius nominis quintus 227 b
Thudebertus Conf. an idem cum Trudperto Mart? 232 f
Tilesiorum familia patricia Consentiæ 95 f
† Timotheus, Mart. Romanus, an. 1655 Ferrariæ in templo Societatis Iesu venerationi expositus 235 d
Timotheus, Ep. Alexandrinus an. 381 in Concilio CP. 254 a
Timotheus, ultimus Abbas Regularis S. Simpliciani Mediolani seculo 15 45 d
† Titianus Ep. Brixiensis 3 a
† Titianus, Ep. Laudensis 3 a
† Titianus, Ep. Opitergiensis 3 a
Titus Prosper Martinengus, Græce peritus, in Vaticana bibliotheca occupatus 47 e
† Totuanus Martyr, socius S. Kiliani 234 e
Transinicus Abb. Pinnatensis in Hisp. 64 b
† Tresanus, frater S. Gibriani, a S. Remigio Presbyter ordinatus 620 c
Trigetius, Discipulus S. Augustini 579 b
V
Valens Imp. favet Arianis 246 c, ei cladem prædicit S. Isaacius ibid.
Varanorum familia, potens Camerini 476 a
Ubaldus Lanfrancus, an. 1174 creatus Archiepisc. Pisanus 159 d
Vendraminus Card. & Patriarcha Venetus, dedicat an. 1617 novam ecclesiam S. Laurentii 772 b
Venantius, Iulii Varani filius, cum patre interimitur a Cæsare Borgia 508 f
Venustianus, Augustalis Tusciæ 11 d
Victor & Saturninus Proceres jussu Valentis Imp. custodiendum accipiunt S. Isaacium, salutaria monentem 251 f ipsi postea cellam ædificant 256 a
Victorius Matthæus Ordinis Prædicat. dat Fr. Alexandro de Capocchis Summam S. Antonini 682 d
† Vigilius Ep. Tridentinus & Mart. 38 a Reliquias S. Sisinnii & Socc. Tridentum portat 40 c. Scribit de eorum martyrio ad S. Simplicianum Ep. Mediolan. 41 f, & ad S. Ioannē Ep. Constantinop. 42 f. Ejus Reliquiæ sec. 16 inventæ Mediolani 45 e
Villana Pisana, mirabilium virtutum femina 165 a 179 d
† Vincentius Cadlubcius, ex Episcopo Cracoviensi Monachus Cisterciensis 606 e
Vincentius Marini, an. 1582 Ep. Albanus 47 a
Vitalis de Castro Leonis an. 1582 Abb. S. Spiritus Papiæ 47 b
Vivianus, an. 973 Prior Cluniaci 689 f an. 993 ibidem Præpositus 692 d
† Ultanus Abbas, frater S. Fursei 266 c
Unfredus Culinus petit facultatem ædificandi monasterium Ord. Florensis 128 d
Urbanus Papa IV gratulatur Regi Valentiæ conversionem ad fidem 395 d
Urbanus Papa VIII solenniter approbat ac indulgentiis ornat Confraternitatem S. Gibriani Remis 652 a
† Urbitius Abb. Magduni colitur die 30 Maji 234 c
Urraca, filia Alfonsi IX Regis Castellæ, Regina Portug. 307 e
† Ursinus, aliis Ursicinus, Mart. Ravennæ 234 d
† Ursus, Ep. Ravennas 260 f
Ursus, sec. 12 Abb. S. Dionysii Remis 621 c
† Vulganius Eremita, Divinitus mittitur ad sanandum S. Madelgifilum 4 a 267 e
W
Wago Abb. subscribit Electioni Odilonis in Abbatem Cluniacensem 692 b
Waldo, Abb. S. Maximini 9 sec. 20 a
Walterius, Ep. Æduen. subscribit Electioni Odilonis in Abbatem Clun. 692 b
Wanbertus, Archiclavus S. Maximini 32 c
Wenilo, custos Ecclesiæ S. Maximini 30 a, b d
† Wibertus fundat monasterium Gemblacense, & varie dotat 843 c, 845 b
Widricus Abb. Scriptor Vitæ S. Gerardi Ep. Tullensis 692 e
Wikerus Abb. S. Maximini 20 d 25 d
Willelmus sec. 12 Abb. S. Nicasii 621 c
Willelmus præficitur monasterio S. Benigni Divione a S. Majolo 691 a
Willerus, Abb. S. Maximini 30 f
Wilstanus puer, nepos Regum Merciorum, an. 849 innocenter occisus 419 d
† Weomadi Ep. Treviren. Corpus an. 942 transfertur 32 f
Wualterus, Archiep. Rotomagen. an. 1190 comitatur Regem in Palæstinam 138 d
† Wulfhildis, Virgo & Abbatissa in Anglia 419 f
Z
Zacharias Tarasci, an. 1582 Abb. Benedict. Mutinæ 47 b
Zahen, ex Regio genere inter Mauros, rebellat contra suos & Valentiam occupat 320 c
Zenus Presbyter sepelit corpora Sanctorum Cantii & Sociorum 430 b
† Zoilus Presb. sepelit Corpus S. Chrysogoni Mart. 429 b
Zosimus PP. an. 418, scribit ad Clerum Ravennatem 261 b
INDEX TOPOGRAPHICUS.
A
Abdalarfarteam venit S. Ferdinandus ab obsidione Giennensi 320 d
Abitiro mons in Aragonia 64 d
Acapulensis portus in Nova Hispania 403 e
Acerra civ. Episcopalis in Campania. SS. Cononis & ejus filii Reliquiæ 4 b
Acra opp. Calabriæ 99 f
Ad Aquas Gradatas, locus Aquileiæ, ubi passus S. Chrysogonus 429 b e
Adroli silvæ pars media datur an. 994 Cluniaco 692 e
Æsium, urbs Episcopalis in Piceno. Inventio S. Floriani an. 1411 575 f
Africa. SS. Primus, Accidia, Poßimonius & alii 153 Martt. 18. Sancti Timidenses 436. S. Datianus Mart. 437
Agasmum, Ecclesiæ Toletianæ castrum 321 b
Agger-alliorum in Castella 315 b
Agger-fumorum in Hisp. 315 f
Agger-sellarum oppidum Castellæ 320 e
Aguilar locus Mauris ereptus a S. Ferd. 331 d
Alarcos urbs regni Toletani 312 a ad eam cædüntur Christiani sub Alfonso IX a Mauris 308 a
Aladeo traditur S. Ferdinando 333 b
Alaulula castrum Ecclesiæ Toletanæ 321 b
Alba urbs Hispaniæ 321 b
Albanethum locus Calabriæ inter Albulam & Nethum fluvios 105 e
Albe in Calabria locus 127 c
Albineyum 6 leucis dißitum Remis 629 e
Albula fl. Calabriæ ad Albanethum 105 e
Alcala Abenzaidæ urbs Hispaniæ 337 e
Alcala de Guadayra obsidetur a copiis S. Ferdinandi 302 d, Vltro se dedit 340 e
Alcala del Rio deditionem facit S. Ferd. 341 d
Alcantara non procul a Guadiana fluvio in Hispania 326 d
Alcaraz urbs Hispaniæ 333 a b
Alcazarii porta Hispali 347 a
Alhama capitur ac diruitur a S. Ferd. 317 d 333 b
Alhange castrum a S. Ferdinando captum 300 f
Alicante datur S. Ferdinando a Rege Murciensi 333 b
Almeria urbs ubi occisus in piscina Rex Abenhuc 328 d
Almodavar post expugnatam Cordubam capitur a S. Ferdinandi 330 d 331 d
Altilia & Alteia fl. prope monasteriolum in Picardia 264 d
Alvum urbs Istriæ 15 a
Amaga castrum deditur S. Ferdinando 315 e
Ambra fl. in Bavaria superiore lacum efficit 443 f
Ampulinus fl. influit in Nehetum 126 f
Anagarum in Hispania 314 b
Anaunia, Anagnia seu Agaunia vallis agri Tridentini 38 a 40 a e, 43 a
Andalina villa, S. Petro oblata 24 c
Andugar ur. capitur a S. Ferdiñ. 299 d 317 c
Antiochia. SS. Sicimodus, Bassus, Venustus, Victurius, Pullienus 18. B. Maria castißima Virgo 50 SS. Isichius & Palatinus Martt. 239 SS. Paulinus & Isichus Martyrum 437
Aptellum castrum, ad quod se recepit Berengaria Regina, a comite Alvaro coacta regno cedere 311 e 312 c
Aqua-Augusta urbs Aquitaniæ, vulgo Bajona 107 b 114 c
Aquileia in Italia. SS. Cantianus Eutychius, Euthymius Martt. 239. SS. Cantius, Cantianus, Cantianilla, Protus 427
Ara-agatini, palæstra S. Sisinnii & Socc. Martt. 38 e
Arcanum opp. Latii, vulgo Arce. S. Eleutherius 65 c
Areola castrum Ecclesiæ Toletanæ 321 b
Argenta opp. non contemnendum, ædificatum a S. Exuperantio 260 f. Vbi situm 261 c
Argona obsidetur & capitur a S. Ferd. 333 e
Arlon opp. prope Luxemburgum 22 e
Arseyum in Gallia 640 d
Arvernia Galliæ Prov. SS. Alexander & Galla 440
Arzilia an. 1471 Mauris eripitur ab Alfonso V Lusit. Rege 729 e
Asisia urbs Carnioliæ 14 f 15 a
Assus fl. in territorio Senensi 217 c
Atares in Aragonia, Patria S. Ioannis Eremitæ 60 b 64 a
Atensis Comitatus, in Gallia 687 e
Aternus, fl. grandis Aprutii, nunc Piscaria dictus 804 f
Atripalda in regno Neapol. SS. Hypolistus Presb. Crescentius & Socii decem Martt. 525 f
Avenneyum locus Galliæ 631 b
Averium in Lusitania. S. Ioanna Princeps Ord. S. Dominici 719
Avenionetum in diœcesi Tolosana. Beati Inquisitores Martyres, ex Ordinibus SS. Dominici ac Francisci, aliique 180 181 b c
Aureolum opp. an sic dictum, quod aurum pro tributo penderet Ecclesiæ Ravennati? 260 f. Vbi situm 261 c
Aussonæ-villa in Gallia 623 b
Axarasa locus fertilißimus, alias Herculis hortus dictus, e regione Hispatis trans Bætim 339 d
Axarquia suburbium Cordubæ 325 e
Aznataraph ur. capitur a S. Ferdinando 299 d
B
Baëtia ur. eripitur Saracenis a S. Ferdinando 299 d
Barolis, Straboni Baretū, ad Aufidi fluminis ostia 100 b
Bausionus vicus super Matronam fluvium. Depositio S. Posennæ 618 f
Baza obsidetur & capitur an. 1583 a Ferdinando Catholico 402 a
Beatia villa Hispaniæ, ubi moritur Comes Gundisalvus Nunii 317 a c
Bellum-Foramen in Hispania 314 b 315 b
Bellus-visus collis inter Hispalim & mare 357 b
Bellus-mons opp. ad Mosam 628 b
Bellum-castrum urbs Episc. Calabriæ 123 b
Belriguardi Cartusia, duobus milliaribus Senis dißita, ejusque origo 203 c
Benaljofar, suburbium Hispalense, incenditur a Christianis 346 c
Beneventum, Benavente op. in Hispania 321 a 325 d
Bennaëxit locus Mauris ereptus a S. Ferd. 331 d
Bergomum in Lombardia. SS. Alexander, Narnus, Viator 568 f
Beribir, & Berbier olim Asisia 15 b
Besana villa non procul Remis 637 c
Bexixar capitur a S. Ferdin. 333 e
Bienquerencia castrum Maurorum 326 d e
Bisentum fl. in cujus alveo sepultus Alaricus Rex Gothorum 98 c 99 b
Blona & Blonda fluvii Galliæ 645 d
Bonithi-podium vulgo Podio-bonzi in finibus territorii Senensis 151 d
Bos forum Constantinopoli 68 e
Brana-villa ante Dunum in Gallia 625 d
Braubach opp. Wetteraviæ 31 b f
Brimunteyum in Gallia 636 f
Briones castellum in confiniis Biscayæ 332 f
Britanniacum seu Bretiniacum in diœcesi Sueßionensi. S. Hucbertus Monachus 271 a 272 f
Brou seu Broz, silva apud Sebusianos 88 b
C
Caceres opp. firmißimum Saracenorum expugnatur a S. Ferdinando 299 e
Cælicum opp. Calabriæ. Natale solum B. Ioachimi Abbatis Fundatoris Florensis 90 c 95 e
Cæsaraugusta patria SS. Voti ac Felicis 59 f 61 d
Cæsarea in Cappadocia. SS. Cyrillus, Carellus, Primolus, Finodus, Venustus, Gißinus, Alexander, Tredentheus, Iocundus Martyres 17
Calabria, B. Ioachimus Abb. 89
Calaris in Sardinia. S. Restituta Mart. 794: alia ibidem Corpora, ut putantur, Sanctorum inventa 708, 709
Calosuber, dein Bonum-lignum, dictus locus, ubi Ioachimus Abb. monasterium erexit 127 a d
Camerinum in Vmbria. B. Baptista de Varanis 476
Campus Regius Senis, ubi Conventus Dominicanorū 213 d
Campus S. Petri opp. territorii Patavini; patria B. Crescentii 584 a
Cannavinus amnis prope Cælicum in Calabriæ 96 f
Cannetum traditur S. Ferdinando 315 d
Cantiliana vi capitur a S. Ferd. & exciditur 341 c
Cappadocia, patria S. Sisinnii Mart. 40 e
Capella castrum munitißimum in diœcesi Toletana, tandem capitur a S. Ferd. 317 d 299 d
Caput-album locus Ord. Florensis 128 e
Caput-gratis (alibi Chratis) 128 d
Caravaca. Vera-Crux Miraculosa 396
Carmona inter Cordubam & Hispalim 340 d e. Paciscitur cum S. Ferdin. 341 b Dedit se 345 b
Cartagena capitur a filio S. Ferdinandi 333 b
Caseata datur jure hereditario Episcopatui Toletano a. S. Ferdinando 321 b
Castellio opp. Galliæ 625 a 630 a
Castellucium arx Calabriæ 139 e
Castellum-Cadamum in Gallia 636 b
Castilion in Hispania, quo se receperunt fugati a Rege Legionensi Nobiles Castellani 299 b
Castorla castrum Ecclesiæ Toletanæ 321 b
Castrum-Ferral eripitur Mauris ab Alfonso IX Rege Castellæ 308 b
Castrum S. Joannis ad Assum flumen, 18 mill. pass. Senis dißitum 217 c
Cathasorii civitas ad mare Adriaticum in Calabria 99 e
Cauca villa, Berengariam Reginam cum suis non vult recipere 313 d
Cazalia erepta Mauris a S. Ferdin. 331 d
In Cephinis, ubi Templarii oratorium habent, sepultus Come: Gundisalvus Nunius 317 a
Cerentia civitas Calabriæ 126 f
Chalce, vestibulum Palatii CP. sic appellatum a satua ænea Christi, ibi posita 66 b c
Chelis Ecclesiæ Toletanæ castrum 321 b
Chorlana capitur a S. Ferd. 317 d
Chrates vulgo Gratti fl. prope Consentiam alluens 98 c 99 b
Cieka deditur S. Ferdinando 333 b
Cisinarium castrum regni Castellæ 312 c
Civitas-nova urbs Istriæ 14 a
Civitas Roderici in Hisp. 321 b
Comana, urbs Ponti 423 f
Comanæ, urbs Cappadociæ. S. Hermias Mart. sub Antonino Imperatore 423 b
Cœmeterium S. Restituti 10 f, S. Felicis via Aurelia 237 b,S. Petronillæ via Ardeatina 421 d
Comitiacum datum S. Maximino 24 c
Concha Ecclesiæ Toletanæ castrum 321 b
Concilium Coloniæ a S. Maximino coactum 21 d. Generale CP. sub Theodosio an. 381 habitum 254 a b. Episcopum CP. primum a Romano esse decernit 254 c
Congregatio B. Mariæ Virginis, vulgo della Scala, Senis 192 f: Clavorum an. 1579 ibidem instituta 193 d: B. Mariæ Virginis Romæ in Collegio Societatis Iesu, a Gregorio XIII confirmata 855, pia ejus exercitia 856, modus aggregandi ei alias Congregationes 857
Consentia, Brutiorum ac totius Calabriæ metropolis 95 e. Capta & combusta a Saracenis 95 f
Constantia ad Rhenum. S. Maximus 15 c d
Constantia in Gallia 15 c
Constantia urbs olim Istriæ 15 b
Constantina deditur S. Ferdinando 341 b
Constantinopolis. S. Theodosia Virg. Mart. sub Leone Isaurico 66. B. Andreas Chius Mart. sub Turcis 184. S. Isaacius Abbas 246
Contiacum opp. in Tardanensi tractu. S. Rastragena 764 c
Corbiniacum. Corpus S. Marculfi 533 e
Corduba an. 1235 obsidetur & capitur 300 d e 325 d
Cornubia, Angliæ provincia. S. Buriena 37
Corte occupata a S. Ferdinando 331 d
Cotianum arx olim celeberrima in Belgio 278 f
Cracovia sec. 13 ab hostibus exusta 606 d
Crevilien a Rege Murciæ traditur S. Ferdinando 333 b
Cropanitana terra prope monasterium Aquæ-vivæ in Calabria 121 b
Crothalus fl. Calabriæ 99 e
Cubrinus vicus. S. Lubentius 22 a 23 c
Culmza urbs Prußiæ. S. Iutta vidua 602
Curcellæ, villa prope Remos 625 b
Curet erepta Mauris a S. Ferdin. 331 d
Cyrtha in Numidia. S. Donatianus 436
D
Damasia, arx in Bavaria superiore, an. 1132 a Domino suo Bertholdo in monasterium versa 442 b
Dela castrum Ecclesiæ Toletanæ 321 b
Delche a Rege Murciæ datur S. Ferdinando 333 b
Dianium opp. Calabriæ 101 b In terra Sylani 116 d
Dioletum locus Argoviæ, ubi S. Gertrudis a fratribus invenitur & occiditur 515 a
Donoraticum Castellum familiæ Gerardescæ, nunc funditus eversum 821 a c
Dulminiacum, tractus Galliæ 645 d 646 c
Duo-germani castrum Ecclesiæ Toletanæ 321 b
E
Ebora in Lusitania, BB. Constantia Xira & Maria Fernandez 415 416 a
Ebosius seu Ivodium, castellum in agro Luxemburgensi 22 e
ECCLESIÆ
S. Agnetis Ravennæ, ubi sepultus S. Exuperæntius Ep. ejusdem urbis 261 b
S. Alexandri Cathedralis Bergomi 578 c
Anastasia oratorium S. Gregorii Nazianzeni CP. 253 a
S. Andreæ in Aurisaurio Romæ 10 f 13 b a Simplicio Papa dedicata 11 a
S. Andreæ in barbaris Romæ 11 a
S. Andreæ Pisis parochia 162 c
S. Annæ Calari in Sardiniæ 796 b
SS. Apostolorum Veronæ 36 f
S. Bartholomæi Caravacæ 397 b
S. Burienæ in Cornubia Angliæ 37 b c
S. Cæciliæ Romæ a S. Paschale Papa restaurata 773 c
S. Cantiani Venetiis. Corpus S. Maximi 15 e
S. Chrysogoni Veronæ 431 d
S. Christophori parochia Pisis 161 b
S. Cyriaci Wormatiæ antiqua 27 c 28 f
S. Euphemiæ in Petrio CP. 238 a
S. Eusebii Ticini 268 b
S. Fursei Peronæ 534 f
S. Georgii in oppido Spino 578 e
S. Georgii vastißima, prope. Padum fl. ubi olim Argenta oppidum 261 c
S. Gregorii Turonensis conflagrat 534 b
S. Hieraidis CP. in Petrio 238 a
S. Hypolisti Collegiata Atripaldæ in regno Neapol. 528 c
S. Jacobi in Galicia, sæpe a S. Bona peregrinationis causa visitata 150 crecipit per S. Ferdinandum campanas, a Saracenis pridem avectas 300 f
S. Illidii in Arvernia 440 c
S. Joannis Bapt. Peronæ 535 f
SS. Joannis Bapt. & Euangel. Thorunii Parochialis 611 a
S. Joannis de Gaytano in suburbio Pisano versus mare 175 f
S. Joannis Panormi cum hospitio Leprosorum 794 d
S. Job Albani in Latio 665 c
S. Josephi Teresianarum Viennæ 233 a
S. Isidori Legione 299 e
S. Laurentii CP. in Petrio 238 a
S. Lazari prope Remos 637 c
S. Lucæ Patavii, extructa a B. Crescentio 584 a d
S. Madelgisili in confinio Centulensi 264
S. Majoli, Luminiani in agro Vicentino, parochialis 694 c
S. Mametis Eboræ 416 c
S. Marcelli Cabilone 88 f
S. Marcellini Mediolani 48 a
S. Mariæ Virginis Galatæ seu Peræ. Corpus B. Andreæ de Ohio Mart. 187 d
S. Mariæ de Fosso Cælici in Calabria 90 d
S. Maria de Guadalupe in Hispania 400 d 401 e
S. Mariæ in Organis Veronæ 431 d
S. Martini Pisis parochia 147 b
S. Mauritii Remis parochialis 627 a. Item Montichelli seu Monte Clœlii in Italia 663 a
S. Maximi prope Veronam 36 f
S. Michaëlis Archang. Cælici in Calabriæ 90 d
S. Nicolai Culmzæ in Prußia, ædificata sec. 13 ab Hannone de Sangherhausen, Magno Magistro Cruciferorum 607 e
S. Pancratii Lantuscæ in Comitatu Niceensi, Reliquiis & Miraculis ejus clara 707 e
S. Petri Trecis, an. 1227 tempestate corruit 582 f
S. Petri de Majella, fundata an. 1300, restaurata 1508, habet varias Reliquias S. Petri Cælestini 816 e
S. Petronillæ in ejus Cœmeterio 421 d
S. Praxedis Romæ restaurata a S. Paschale Papa 773 c
S. Reguli Silvanecti 422 b
S. Restituti Mart. Ereti 10 f
S. Richarii Centulæ. Corpus S. Madelgisili 264 c
Sanctorum omnium CP. quo Corpus S. Isacii translatum sub Leone Philosopho 247 d
Sanctorum 50 Martyrum Sebastenorum Neocæsareæ: in qua sepulti parentes S. Basilii Magni 245 a
S. Saturnini Tolosæ, a S. Silvio strui cœpta, a S. Exuperio perfecta 438 b d alia in Comitatu Vzetico 89 d
S. Sepulchri Pisis, ubi S. Bona salutatur ab imagine Christi 148 b
S. Severiani Treviris a S. Modoaldo excitata 716 a
S. Simpliciani Pictavis 437 c
S. Stephani Protomart. Catalaunis 534 e alia CP. ubi sepultus S. Isaacius 247 d
S. Suffredi in pago Pineto, data Cluniacensibus 687 e
S. Syri Genuæ 544 f
S. Thomæ Mediolani 48 a
S. Trinitatis Culmzæ in Prußia 606 f
S. Tugduali an. 1293 fundata a B. Yvone ac dotata 817 a c
S. Venerandi in Arvernia 440 c d
S. Veræ-Crucis Caravacæ 396 f
S. Vigilii Cathedralis Tridenti 38 a
Eciga, urbs Hispaniæ, Sedes Regis Abenhuc 327 d. Capitur a S. Ferd. 330 d 331 d
Equitum-campus in Murciæ regno, ubi Mauri a Christianis, apparente Cruce Caravacensi, victi fuere 400 b
Eretum, Sabinorum vicus; nunc Mons-rotundus appellatur 10 c
Escarena intercipitur a S. Ferdin. 333 e
Extrema-Durii in Hispania 313 d
Eznatoraph a S. Ferd. capitur 317 d
F
Fenelone toparchia diœcesis Cadurcensis 594 b
Ferraria civitas, an sic appellata, quod Ecclesiæ Ravennati pro tributo ferrum penderet? 260 f
Ferrariola in Castella 315 c
Ferrerola castrum in Hispania, vulgo Herrera 299 a
Ficus castrum Ecclesiæ Toletanæ 321 b
Firmum in Piceno. B. Bertramus Ord. S. Augustini 516
Fisecchum castrum in diœcesi Lucensi 156 d
Florentia natale solum B. Benincasæ 662 c
Flos, locus Calabriæ in Albanetho, incoli & ædificari cœptus a Ioachimo Abb. 105 e
Fluce in Maritima Calabriæ 126 f
Folcaquerium provincia: ibi an. 1325 Comitissa Ioanna Siciliæ Regina 111 a
Fons-Juliani castrum Ecclesiæ Toletanæ 321 b
Forastella locus ad montem Æthnam cum monasterio 99 b
Forolivium in Romandiola. B. Iacobus Venetus Ord. Prædicatorum 458
Francorum-curtis munitio Galliæ 539 a
Frassinetum locus prope monasterium Floris 126 f
Fraxinitræ locus Calabriæ 127 d
Fuente-Romiel captum a S. Ferdin. 331 d
G
Gades urbs capitur a S. Ferdin. 361 d
Galata seu Pera e regione Constantinopolis. Corpus B. Andreæ de Chio Mart. 187 d 188 d
Garciez ur. capitur a S. Ferdin. 299 d 317 c
Gazularum urbs capitur 324 a
Gelves vi expugnatur a Pelagio Correa 345 d
Genua. S. Revocatus & Valentinus Ep. 13, 542
Gerena oppugnata, in deditionem accipitur a S. Ferd. 341 d
Gerunda in Hispania citeriori. SS. Gaulienus, Germanus, Victurus, & plures alii nominatim Martt. 435
Giennium frustra obsidetur a S. Ferdinando semel atque iterum 317 d tandem deditur. V. Jaën. 320 d
Glastoniam transfertur an. 1012 Corpus S. Dunstani 810
Gotthici-campi in Hispania 315 f
Guadalbazar locus in vicinia Cordubæ 326 e
Guadalete fl. Hispaniæ 323 a c
Guadalquivir fl. allabitur Cordubam 300 e
Guadiana fl. Hispaniæ, inter Alcantaram ac Metellinū 326 d
Guillena deditur S. Ferdinando qui illic in morbum incidit 341 c d
Γυρολίμνη locus CP. 83 c
H
Haznalpharache urbs munita ad Bætim fl. infra Trianam 339 d
Heleniana, locus sic dictus CP. prope mare 256 b 258 a
Herse, seu Herisia, in diœcesi Paderbornensi. S. Helmtrudis Reclusa 441
Hildesium urbs Saxoniæ. Reliquiæ SS. Cantii, Cantiani & Cantianillæ 432 c
Hispania. S. Gentius Mart. 16
Hispalis an. 1248 obsidetur a S. Ferdinando 302 e & capitur 303 a 350 d. Ejus situs & amplitudo describitur 338, 339, 351 a. Ejus obsidio 16 menses tenuit 351 a
Hornachulos capta a S. Ferd. 331 d
I
Iaën, urbs, ampla & frequens, dedita S. Ferdinando, fit Episcopi Sedes 338 b Munitur arce 302 d
Iamureyum tribus leucis remotum a Remis 640 b
Iconium in Asia. S. Conon & ejus filius 4
Iris fl. apud quem Naucratius, S. Basilii frater, vitam solitariam egit 244 a
Isara fl. non procul Bertiniaco fluens, miraculose trajicitur 278 d
L
Lacra castrum Ecclesiæ Toletanæ 321 b
Lacuna urbs Hispaniæ 313 f
Lantusca in Comitatu Niceensi. Templum & Reliquiæ S. Pancratii 707 e f
Lara, a Comite Alvaro detenta, capitur a S. Ferdinando 314 a
Laudunum clavatum inter Remos & Peronam 536 c
Laureacum ad Danubium in Norico Ripensi. Paßio S. Floriani 576 d
Lebrixa capitur a S. Ferdin. 361 d
Legio in regno Legionensi urbs & sedes Regia 320 f
Leporis flumen 127 c
Lerinus insula & monasterium. S. Venantii Corpus 240 a b
Lerma Comiti Alvaro eripitur a S. Ferdinando 314 b
Lesa fl. Calabriæ 105 e
Lethesmia urbs Hispaniæ 321 b
Longobuccum opp. Calabriæ, ubi olim argenti fodinæ 115 c
Lora, pactis conditionibus occupata, donatur a S. Ferd. Ordini Hospital. 341 c
Lorca capitur ab Alfonso, S. Ferdinandi filio 333 b
Loverceyum 6 leucis supra Remos 630 f
Luc capitur a S. Ferdin. 330 d
Luca in Hetruria. S. Silaus Ep. 233 a
Lupensis-villa ad Vitrejum in Campania Galliæ 636 c
Luque erepta Mauris a S. Ferdin. 331 a
Luxena occupatur a S. Ferd. 330 d
M
Macarena suburbium Hispalense spoliatur a Christianis 346 d
Maceriæ, locus Pontivi, ubi mortuus S. Furseus 266 d
Magazamara turris prope Moronum oppidum, occupata a Christianis 331 d
Magdeburgum. Primus Episcopus Adalbertus 31 e. Primatum accipit similem Coloniensi ibid.
Maggiana Cartusia prope Senas 190 a. Ejus origo 196 a
Magnus-Campus opp. Galliæ 278 e
Majorica, in regno Legionensi, S. Ferdinandum agnoscit Regem suum 320 f
Mansella, diei itinere distans Legione, admittit S. Ferdinandum 320 f
Marchena occupata a S. Ferdin. 331 d
Marmoria habet ecclesiam Parochialem 213 b 217 b
Martos castrum a S. Ferd. Rege Mauris ereptum, datur Fratribus Calatravæ 317 c obsidetur a Mauris ac liberatur 331 a
Matera urbs Episcop. Calabriæ 123 f
Matisco in Burgundia. S. Geraldus 88
Medina del Campo, quæ Castellio dicitur 315 f
Medina de Rivo-sicco 315 f
Mediolani-villa prope Peronam 637 c
Mediolanum. Reliquiæ SS. Sisinni i, Martyrii, æ Alexandri Martt. 39 c Anno 1584 solennißima Translatio Reliquiarum, in ecclesia S. Simpliciani inventarum 47, 48. Reliquiæ SS. Cantii, Cantiani & Cantianillæ 431
Magazela opp. Hispaniæ inter Metellinum & Bienquerenciam 326 d
Mercatellum locus in territorio Vrbini 788 d
Meta sudans Romæ 13 a d
Metellinum in Hispania, non procul a Guadiana fluvio 326 d
Metho pagus agri Tridentini 38 b aliis Medo 40 a
Methone urbs Episcopalis Peloponnesi. Obitus S. Venantii fratris S. Honorati 240 a
Mirabel capta a S. Ferdin. 331 d
Misocampus in Calabria 127 d
Molina ditio Gonsali Ferri in Hisp. 317 a
Monachium in Bavaria. B. Marquardus Ordinis Minorum 183
Monasteriolum in Picardia. S. Framehildis
Monasteriolum & Monstroletum vicus Pontivi. Corpus S. Madelgisili Eremitæ 264 b
Monasterium Westphaliæ. Corpora SS. Floriani & Victorini Martyrum 576 c
MONASTERIA
Abbatis Marci in Calabria 126 f
SS. Abundii & Abundantii, a Pipino Caroli Magni filio fundatam 210 d
Aldembergense prope Brugas in Flandria 265 c
S. Andreæ Vercellis. an. 1219 constructum a Guala Biccherio Cardinali, nunc poßidetur a Canonicis Regul. 558 c
S. Annæ Augustinianorum prope Leodium 664 a
Arlucum, a S. Honorato pro Monialibus olim extructum loco amœno, nunc destructum est 610 a
Aquæ-vivæ Ord. Florensis juxta terram Cropanitanā 121 b
Bellevallense habet Reliquiam S. Gertrudis Virg. Mart. 515 d
S. Benigni Genuæ 3 b 13 c Ord. Cluniacensis Divione a S. Majolo reformatum 690 e 691 a
S. Bernardini Fratrum Minorum Capreolæ 540 d
Bernficense Ord. S. Dominici in Lusitania 721 a
Boni-ligni Ord. Florensis 127 e 128 a
S. Cæciliæ Patavii an. 1090 extructum a B. Crescentio Presb. 584 d
Calabro-Mariæ in territorio S. Severinæ 108 e Ord. Florensis 11 b Nunc de Altilia vocatur 122 e
Calmense in diœcesi Senonen. 271 f
Casa-Marii Abbatiæ 93 c. Sic dicta a Mario Consule, cujus ibi olim villa 101 e
Centulense in Picardia, a S. Ricbario fundatum 262 c. Corpora SS. Caidoci & Frechorii 263 b, & S. Madelgisili 263 e, 264. Item SS. Richarii Abb. & Vigoris Ep. ibid.
S. Claræ Olisippone, & Conimbricæ, seculo 15 disciplina regulari florent 728 a. item Panormi 794 e
S. Christophori in Suevia, nunc S. Morandi 234 d
Corbeia in diœcesi Paderbornensi. Ibi S. Adalgarius, postea Bremensis Episcopus, litteris imbutus fuit 774 b
Corbeia in Gallia a Baltilde Regina, Clodovei uxore ædificata 266 e
SS. Cornelii & Cypriani Ord. Præmonst. juxta Ninhoven in Flandria 233 e
Curatium Ord. Cisterciensis in territorio Castri Sylani 100 b Novitiatus B. Ioachimi 99 e
Damasia, nunc Dyezza Ord. Can. Reg. in Bavaria superiore 442 b
Diocratis, aut potius Dexiocratis Constantinopoli 67 d e
S. Dominici de Quemada in diœcesi Lamecensi, ubi sterilium vota exauditi plerumque constat experientia 758 e
S. Euphemiæ in Petrio CP. 238 a aliud Benedictinorum Brixiæ, ubi Digitus S. Simpliciani 46 f 47 b
S. Facundi in Hispania 364 d
Fiscannum effertur S. Majolo, ut pro Canonicis eo inducat Monachos 691 a
S. Florinæ Ord. Fontis-Ebraldi in Arvernia 529 e
Floris seu Florense in Calabria. Primus Abbas B. Ioachim 95 e. A quo ædificatum 105 e
Fons-Ebraldi Monialium Benedictinarum 3 d
Fontis-laureati Ord. Florensis 128 f
Fossa-nova Ord. Cisterciensis 101 e
S. Francisci Constantinopoli 187 a item Hispali 380 c
Gemblacense in Belgio fundatum a S. Wiberto, & varie dotatum 843 c 845 b
Gemmeticum in territorio Rotomagensi a Baltilde Regina extructum 266 e
S. Georgii Majoris Benedictinorum Venetiis 47 b
S. Germani Ord. Cluniacensis Autißiodori a S. Majolo reformatum 690 e
Gorgonia Cartusianorum 226 e
S. Helenæ Ord. Florensis in territorio Scalarum 128 f
Helmwardiense, diei itinere Paderborna dißitum 712 b
Herisia Monialium in Diœcesi Paderbornensi 441 a
S. Honorati in insula Lerinensi, a fundatore suo sic appellatum 240 a
Huelgarum seu Olcarum Burgis in Hispania, fundatum ab Alfonso IX Rege Castellæ 307 e f
Humolaria Benedictinorum 539 a
S. Jacobi de Podio non procul Pisis 149 c, ejus mirabile initium 150 b
S. Joannis Euang. prope Treviros, a Constantino Magno traditur fundatum; postea S. Maximini appellatum 19 b
S. Joannis de Flore in silva Consentina 91 b 117 d 118 f
S. Joannis Reomaense Ord. Cluniacen. reformatum a S. Majolo 690 e 691 a
S. Josephi Carmelitanarum Discalceatarum, an. 1619 fundatum Tornaci 19 a
S. Isacii Abbatis Constantinopoli 258 a
S. Isidori Legione; ubi sepulta filiola S. Ferdinandi Maria 300 c
S. Justinæ Benedictinorum Patavii 47 b
Lanckenheimium Ord. Cisterciensis in montanis Voitlandiæ, an. 1132 fundatum a Comite de Orlemund 442 c d
S. Leonis de Pannachio ad montem Æthnam 99 b
Lobiense, reformandum committitur S. Erluino 845 e. Ab an. 865 ad 956 Abbate caret, a secularibus occupatum 846 a
Maggianum Cartusianorum prope Senas 190 a. Ejus origo 196 a
S. Margaretæ conditum & habitatum a B. Æmilia Biccheria prope Vercellas 560 c
S. Mariæ Stampis ædificatum a Roberto Rege Francorum 431 d
S. Mariæ Bertolcurtensis Abbatia. S. Galterius 232 f
S. Mariæ de Barra prope Theodorici-castrum in diœcesi Suessionensi 422 b
S. Mariæ de Curatio vide supra Curatium 100 c
S. Mariæ Gratiarum Benedictinorum prope Placentiam 46 c 47 b
S. Mariæ-novæ Ord. Floren. in diœcesi Acheruntina 111 b
S. Mariæ Regalis Burgis in Hisp. 318 a
S. Marthæ Monialium Senis 211 a
S. Martini Turonibus a S. Majolo reformatum 690 c Canon. Regul. Pisis 147 b c Abbatia juxta Pontisaram in Gallia 232 f
S. Martini de Canale supra Petram-fittam Diœcesis Consentinæ 91 b
Matinense seu de Matina in San-Marcensi diœcesi 106 e
S. Mauri Ord. Cluniacensis Fossati a S. Majolo reformatum 690 e 691 b
S. Medardi Sueßione Abbatia 265 c
S. Michaëlis de Guanio in diœcesi Lucana 154 a 159 f
S. Michaëlis de Orticaria prope Pisas 149 c 152 a
S. Monicæ, Ord. Eremitarum S. Augustini Eboræ 416 a
Montis-Dei Cartusia sec. 12 ab Odone Abb. S. Remigii fundata 618 d e
Montis sancti Quintini, 2 leucis a Perona 536 f
Montis-Salvatoris Virginum Cisterc. 234 a
S. Morandi, olim S. Christophori, in Suevia 234 d
S. Nicolai de Arenis Benedictinorum ad montem Æthnam 99 b
Odivelarum Ord. S. Bernardi Olisippone 728 e
Paterniacense in diœcesi Lausanensi conditum a S. Adalheide, suscipitur ordinandum a S. Majolo 690 e
S. Petri Abbatia in occidentali parte Londini 815 c
S. Petri de Aslantia in Hispania 316 d
SS. Petri & Pauli in Glaxiato Mediolani Benedictinorum 47 b
Pinnatense in Aragonia 58 a
Pontinianum Cartusianorum non admodum procul Senis 196 a
S. Proculi Benedictinorum Mediolani 46
de Rivo-sicco in Hispania 316 d
S. Salvatoris Benedictinorum Papiæ 47 b
Salvatoris Christi Constantinopoli 67 e
Sambucina Abbatia in Calabria, filia Casæ-Marii 93 c 94 b Habitat ibi B. Ioachim ante Monachatum 98 e
S. Savini Pisis, ubi quiescit B. Gerardesca 164
S. Simpliciani Mediolani Abbatia, olim Canonicorum Regul. postea Commenda, nunc Benedictinorum 45 d
Sion, ubi sepultus dicitur S. Conon 10 b, e
S. Spiritus Panormi 91 d 94 c Benedictinorum Papiæ 47 b
S. Stephani de Bargiamono 240 c
S. Stephani de Parrano Nuceria Ordinis Fontis-Avellanensis 681 b
S. Syri Genuæ 544 f
Ticinense Cluniacensium fundatum an. 979 a S. Majolo 690 c datur Congregationi Somaschensi a Greg. XIII 693 d
S. Trinitatis Cisterciensium in Calabria ad oppidum Acræ 99 f
Trium puerorum in Calabria 126 f
Vallis-gratiosa in agro Pisano Cartusianorum 226 e
S. Vincentii Benedictinorum Lauduni 536 c
S. Vincentii Laudunensis apud villiam S. Hilarii 531 a
Wizinburgense Adalbertus Abbas 31 e
S. Xisti Benedictinorum Placentiæ 47 b
Mons-acutus opp. Galliæ 533 f
Mons-alacer castrum Castellæ 312 f
Mons-altus seu Montaltus civitas Calabriæ 123 b
Mons Clœlii in Hetruria. B. Benincasa Ord. Servorum B. V. Mariæ 662
Mons S. Odiliæ in diœcesi Ruremundensi. S. Wiro 654 d
Mons Pinnatensis. SS. Votus & Felix fratres, nec non S. Ioannes de Atares 58
Mons Tuniatus in territorio Senensi; ubi B. Philippus, & deinde B. Benincasa pænitentiam egerunt 662 c
Montichiellum, vide Mons Clœlii
Montorum captum a S. Ferd. 331 d
Mora castellum, datum ab Alfonso IX Equitibus S. Iacobi 307 f
Moratilia capta a S. Ferd. 331 d
Moron, opp. populo frequens a Mauris ereptum, S. Ferd. 331 d
Mossonus sive Mosomagus castellum ad ripam Mosæ 22 d
Mula opp. munitum occupatur a filio S. Ferdin. 333 b
Muladarii portus in Hisp. 323 a
Muladarii fauces supra las Navas de Tolosa, ubi an. 1213 Christiani sub Alfonso IX ad 200000 Maurorum ceciderunt 308 b
Munio castrum expugnatur a S. Ferdinando 314 a
Murcia, regnum Hispaniæ, traditur S. Ferdinando æquis conditionibus 333 a
Murtereyum in Gallia prope Avennacum 629 d
Mutina in Italia. B. Andreas Ord. Minorum 841
Myda, seu Mayda, in Calabria diœcesis Neocastrensis 113 f
N
Nachgouve Pagus in Palatinatu 28 d
Nagara in Hispania 314 b
Narbona Pagus cum ecclesiis suis datur Cluniac. 687 f
Navas, id est, Campi ad Tolosam Hisp. 308 b
Nauportus fl. Istriæ 14 c
Naunus fl. agri Tridentini 38 b
Neocæsarea in Cappadocia. SS. Basilius & Emmelia, parentes SS. Basilii Magni & Gregorii Nysseni 242
Neocastrum civitas Calabriæ 122 d
Nethus seu Nehetus, fl. Calabriæ 105 e 126 e
Nicomedia. SS. Eusebius, Romanus, Meletius, Charalampus, Christina, & socii Martt. 237
Noiella villa ad Matronam 631 d
Noisimentum villa in territorio Catalaunensi 635 b
Noviomagum, Galliæ Belgicæ urbs, in diæcesi Sueßionensi 271 c d
Novum-castellum opp. Galliæ super Axonam 624 f 627 b 628 c
Nubila Ecclesiæ Toletanæ castrum 321 b
Nuceria in Vmbria. B. Iacobus Eremita Ord. S. Crucis Fontis-Avellanæ 680
Numidia. S. Crispolus Mart. 16
O
Ocania mons in Hispania, datur ab Alfonso IX Equitibus S. Iacobi 307 e
Odonis pons in Gallia 631 c
Oesia fl. duabus leucis supra Noviomagum in diœcesi Sueßionensi. 271 c
Olisippo. Nativitas sanctæ Principis Ioannæ 723 f
Olmedum, Ulmetum proficiscitur S. Ferdinandus 332 f
Oregæ Montes dantur a Rege Alfonso IX Equitibus S. Iacobi 307 f
Orgatium pagus, ubi S. Ferdinandus & mater Berengaria inter se occurrunt 320 e
Orgaz locus ubi mortuus est Alvarus Perez 331 b
Orihuëla S. Ferdinando deditur 333 h
Oroli mons in Aragonia 63 a
ad Orsam an. 1514 Mosci 80000 cæsi aut capti 617 d
Orzego Ferdinando traditur a Ferdinando Comite rebelli 315 d
Ossuna occupata a S. Ferdin. 331 d
P
Palentia ur. Episcopalis Castellæ, excitata ab Alfonso IX Rege, & Vniversitate ornata 307 f
Palentiola villa in Castella 315 c
Palma vi capitur a Christianis in Hisp. 323 a
Palma opp. Siciliæ. S. Felix, puer Martyr Roma allatus 709
Patavium in Italia. B. Crescentius Presb. 583
Pegalhagar capitur a S. Ferdin. 333 e
Pegum castrum a S. Ferd. funditus exscinditur 317 d
Pentapolis inter Arabiam ac Palæstinam 97 e 99 a
Pera seu Galata e regione Constantinopolis. Corpus B. Andreæ ex Chio Mart. 187 d 188 d
Perona civitas Picardiæ. Corpus S. Fursei 266 d
Petra Caroli Magni in Calabria 126 f
Petrafitta opp. Calabriæ 110 e
Petra-lata habitatio Ioachimi Abb. ab eo Petra-olei dicta 102 b c
Petra-Salis prædium, a Carælo Principe S. Maximino datum 24 c
Petrion, locus CP. ubi monasterium S. Euphemiæ, & ecclesia S. Laurentii 238 a
Phalegma seu Phalemagna villa prope Dionantum 644 c
Pictavi urbs Galliæ. S. Simplicianus Mart. 437
Pilos castrum Ecclesiæ Toletanæ 321 b
Pisæ in Hetruria. S. Bona Virgo 144
Pisorica ur. Hispaniæ 313 f
Plocium urbs primaria Masoviæ, sec. 13 in cineres redacta 606 d
Pons-bari villa S. Remigii 648 f
Pontiniana Cartusia, tertio lapide ab urbe Senensi, anno 1316 fundata 196 a
Pontivum, Picardiæ regio versus mare 262 b
Porcuna urbs Saracenis eripitur a Sancto Ferdinan. 299 d 331 d
Porta Beatricis Mediolani 47 e
Porta Collina Romæ 10 c
Porta Comasena Mediolani 48 a
Porta Renza Mediolani 47 f
Porta S. Maximi Veronæ 36 f
Pozuelo locus, ubi postea Villa-Regalis ædificata est a filio S. Ferdinandi 337 d
Psamathea CP. vicus 256 b, Et Monasterium 258 b
Q
Quietus fl. Istriæ 15 a
Quarona locus in Diœcesi Novariensi 540 f
Quatuor-campi oppidum Galliæ in Dulminiaco 646 c
Quatuor-villæ prope Naudum fl. 38 b
Quesada urbs capitur a Sancto Ferdinando 299 d
Quidzynum, ubi S. Dorothea Pruthena Reclusam egit 612 a
Quintana-Fortunii in Castella 315 b
R
Ravenna. S. Exuperantius Ep. 260
Rechoc castrum in Murtiensi territorio 320 b
Regensis Comitatus in Gallia 687 e
Regina ditio Hispaniæ prope Molinam 317 a
Registella, vulgo Rethel, castellum & Comitatus in Gallia 630 d
Renda oppidum Calabriæ 99 d
Reoldi-curtis oppidum Galliæ 624 d
Reyna, per deditionem accepta a S. Ferdinando, datur Ordini S. Iacobi 341 c
Ribiniacum prædium S. Maximini 27 f
Ribodimons oppidum Galliæ 539 a
Ricote S. Ferdinando traditur 333 b
Risenbeck vicus. B. Relindis Virgo 232 c
Rocca Sanctæ-Mariæ in monte, 7. milliaribus alio 176 e
Rocca-de-Netho in Calabria 120 f 121 d
Roma. Sanctus Restitutus Martyr 10, S. Gabinus Mart. Turritanus 235, 236 a, S. Felix Papa, 236. S. Petronilla Virgo 420. Sanctus Paschasius Diaconus 438, SS. Rasius & Anastasius Martt. 763
Roscejum Castellum Diœcesis Remensis 623 a 640 a
Rota, locus captus a Sancto Ferdinando 361 d
Rubefella Mauris erepta a S. Ferdinando 331 d
Rumeneum in Therasca, leucis fere 12 distat Remis, 625 b
S
Sabuti vadum in Calabria 126 f
Sancti Andreæ ad littus, Insula prope Venetias, anno 1422 datur Cartusianis, translatis alio Eremitis Fratribus 231 c
S. Arnoldi oppidum in Gallia 433 f
S. Burienæ vicus in Anglia, asyli jure donatus a Rege Athelstano 37 b
Sancta-Crux, castrum a Sancto Ferdinando captum, 300 f
S. Cypriani de Mozoth castrum traditur S. Ferdinando 320 e
S. Cypriani villa in districtu Eugubino 788 a
S. Gisleni oppidum in Hannonia. SS. Lambertus & Berlerius discipuli S. Gisteni 235 a
S. Martinus de Jove, alias de Canale, locus ubi ægrotare cœpit Ioachimus Abbas 110 e
S. Mauri castrum in Calabria 108 f
S. Maximi vicus, prope Veronam 36 f
S. Memmii vicus in Gallia 433 f
S. Stephani castrum fortißimum expugnatur a S. Ferdinando 300 b 317 d
Sangherhusen oppidum Thuringiæ, patriæ Sancta Iutta 604 c d
Sant-Lucar de Albayda, inter Hispalim ac Tegadam 302 d
Sanlucar de Alpechin capitur a Sancto Ferdinando 361 d
Santelia capta a S. Ferdinando 331 d
Sathanacensis urbs, quatuor milliaribus Valduleto dißita 515 b
Scalæ civitas prope Amalphiam 128 f
Scambutta villa prope Laudunum 641 b
de Sclavis castellum prope Nehetum fl. 126 e f
Secustironensis Comitatus, in Gallia 687 e
Sendomiria Poloniæ urbs, seculo 13 ab hostibus exusta 606 d
Senæ in Hetruria. B. Petrus Petronus Cartusianus 188. Ibidem e Congregatione Beatæ Mariæ Virginis della Scala appellata, prodierunt viri insignes sanctitate, Andreas Galeranus, Petrus Pectinarius, Ambrosius Sansedonius, Bernardus Tolemæus, Franciscus Picolomineus, Ioannes Columbinus, Franciscus Vincentius, Stephanus Macenus, Bernardinas Albizescus 192 f, 193 a, Item Matthæus Guerra 193 d
Serchius fluvius prope Pisas 158 c
Serraricum in Calabria 126 f
Sesanna oppidum agri Tardensis 639 e
Sesia fluvius in Diœcesi Novariensi 540 f
Setabis urbs Maurorum anno 1242 a Iacobo Aragonum Rege obsidetur 181 e
Serioth eripitur Mauris a S. Ferdinando 317 c
Silvanectum in Picardia. Reliquiæ Sancta Petronillæ, 422 b, c
Silviniacum in Gallia. SS. Majoti & Odilonis corpora 685 b, c, d, Item Leodegarii & Principini Martt. ibidem c
Sitefila exipitur Mauris a S. Ferdinando 330 d
Sparnacum villa S. Remigii 534 e
Spelunca Gallionis sub Oroli monte 64 c
Stagnum rotundum, locus CP. 83 f
Stampæ oppidum Galliæ Reliquiæ SS. Cantii, Cantiani, Cantianillæ 431 d
Stepa capitur a S. Ferdinando 330 d
Sylanum castrum in Calabria, 100 b, nunc Sciglianum 116 d
Sylæ montes Calabriæ 105 e
Syllinæ insula 37 b
T
Taberna, nunc Treberna, urbs Regni Neapolitani 115 b
Tablada prope Hispalim 342 d Ibi castra sua munit Sanctus Ferdinandus 342 e
Tabulata villa, promissa Garcia Laurentii, ut custodiam Regis Henrici abdicaret 311 c
Tarecum Castrum. Eo ducitur cadaver Regis Henrici a Comite Alvaro, mortem ejus celaturo 313 c
Tascalensis Provincia in Nova-Hispania 404 c
Tassitanum, locus Calabriæ, ubi ædificavit monasterium S. Ioachimus 127 a
Taurum nobilißimum oppidum Legionensis Regni 312 c, 320 c. Ibi obit Beatrix, uxor S. Ferdinandi 321 b
Thaius, ad Naunum fluvium 38 b
Thebæ, scilicet Lucanæ, a Lucio conditore cognominatæ, in Calabria 139 e
Theodorici-castrum in Diœcesi Sueßionensi 422 b
S. Thyrsi pagus datur Cluniacensibus 687 f
Ticinum, vulgo Papia, S. Athanasius Ep. 270
Tingis, urbs Africæ, capitur an. 1471 ab Alfonso V Lusitano 729 e
Tolosa urbs Hispaniæ ab Alfonso IX Rege Castellæ eripitur Mauris 308 b
Tolosa in Gallia. S. Silvius Ep. 438
Tornacum in Belgio. SS. Victor & Scyreneus Martt. Romani 19
Torpet vicus, ubi celebris cultus S. Maximini 35 e
Toya, castrum Toletanæ Ecclesiæ 321 b
Tribuxena capitur a S. Ferd. 361 d
Triana castellum e regione Hispalis trans flumen 339 d
Tridentinus ager. SS. Sisinnius, Martyrius & Alexander Martt. 38. Caput S. Vigilii Ep. 45 f
Turgellum castrum captum a S. Ferdinando 300 f
Turres, seu Turris Libissonis, in Sardinia. SS. Gabinus & Crispulus Martt. 235. S. Crescentianus Martyr 422.
Turris aurea ad Hispalim, cui annexa catena, quæ trans Bætim tendi poterat 339 e 351 a
Turris de Albet capitur a S. Ferdinando 317 d
Turris Comitis, vicus Territorii Sueßionensis 278 d
V
Valduletum in Lotharingia. S. Gertrudis Virg. & Mart. 514
Valentia obsidetur & capitur ab Aragonibus sec. 13 328 e
Vallis Chratis ad fluvium Chratis in Calabria 98 c 99 d 111 b 127 f
Vallis Juniperi in territorio Palentino 315 e f
Vallis-Layni in Calabria 127 f
Vallis-Signi in Calabria 127 f
Vallis-Oleti in Castella. Celebrantur Comitia Magnatum Regni 311 d
Vallis-triticaria in Castella, vastatur 312 b
Vallis-viridis in Regno Castellæ 312 a
Valmazedam tendit S. Ferdinandus 333 a
Vandalia Hispanorum, nunc Andaluzia 320 c
Vannos eripitur an. 1213 Mauris ab Alfonso IX Castellæ Rege 308 b
Ubeda seu Ubeta, an 1213 occupatur ab Alfonso IX Rege Castellæ 308 b. Denuo obsessa a S. Ferdinando capitur 321 b
Uclesium, ubi sepultus Comes Alvarus 315 f. Ibi ab Institutore Equitum S. Iacobi Alfonso IX jubetur residere eorum Generalis, seu Magnus Magister 307 e
Vedula Fl. Remos alluens 637 c
Velez Album oppidum Regni Granatensis 401 a
Vercellæ urbs Episcopalis Pedemontii. B. Æmilia Biccheria ex Ord. S. Dominici 557
Verona urbs Italiæ. S. Maximus Episc. 36
Via Salaria, Roma per Sabinos tendit 10 c. Nomentana incidit in Salariam 10 c
Vicentia. Corpus S. Floriani Mart. 575 e
Victoria, burgus in Hispania 316 e
Vicus cis Exonam, vulgo Vic sur Aysne, a Bertiniaco 5 leucis dißita 278 c
Vienna super Blonam fluvium in Dulminiaco 645 d
Vilches urbs capitur an. 1213 ab Alfonso IX 308 b
Villa-alba de Alcor in Castella 312 b
Villa-Ladii admittit S. Ferdinandum 320 e
Villa-montini Ecclesiæ Toletanæ Castrum 321 b
Villa-nova de Sarrea, ubi mortuus est Alphonsus Rex Legion. Pater S. Ferdinandi 320 d
Vindriacum castellum in Anglia 647 e
Visianus, mons prope Firmum in Piceno 777 f
Vitreyum oppidum Galliæ 639 d
Ulgeyum, vulgo Ulgy, in Gallia 636 f
Ulmi, villa in territorio Remensi 630 d
Volanæ portus, in mari Adriatico 473 b
Vulturnus in Calabria 127 d
Uzeticus Comitatus in Gallia 89 d
W
Wiltonia, Castellum in Anglia 637 a
Wimari-Ecclesia, villa S. Maximini 29 b Monasterio ejus donatur 24 c 25 b
X
Xerez urbs Hispaniæ; ad quam profligati Mauri ab exercitu S. Ferdinandi 300 a
Xoparum capitur a S. Ferdinando 317 c
Xuecar fl. Hispaniæ 308 a
Z
Zafra capta a S. Ferdin. 331 d
Zaheros erepta Mauris a S. Ferdin. 331 d
Zambra Mauris erepta a S. Ferdin. 331 d
Zaphare castrum Domini Gonsali Ferri, frustra oppugnatum a S. Ferdinando 317 a
INDEX ONOMASTICUS
A
Accumulascere, accumulari 278 e
Acredo, acerbitas 30 d
Acribia, diligentia 6 c
Adjocari, blandiri 647 b
Admirantia, navis prætoria 376 f
Adstipulatus, subsignatio, consensus 845 d
Advocatia, Patronatus 442 b
Æquilatus, quadratus 631 c
Alacritudo, hilaritas 832 f
Alcazarium, arx, palatium 350 d
Aldea, vicus 313 d
Alferez, signifer 360 f
Alimonium, alimonia 584 a
Almogavares, velites prædatorii 347 d
Alodus, liber fundus 688 a 793 c
Ambassator, Ambasseria, legatus, legatio 681 e 832 f
Ammiratus, archithalassus 100 b
Ancianus, senator 830 c
Apocrisarius, Pontificius legatus 620 f
Archiclavus, Thesaurarius Ecclesiæ 32 c
Armisinus, sericeus 526 f
Aromatum, aroma 834 f
Arriba, retro 64 c
Artetica, arthritis 460 e f
Assulæ, asseres 543 b
Atacaranæ, Armamentarium 350 a
Auctorizare, auctoritatem dare 396 e
Averia, præfectura telonii 376 f
Aurifrigium, limbus auro textus 815 c
B
Balivus, Bajulus, Prætor 181 c
Barlettus, vasculum 151 e
Bedellus, Apparitor Vniversitatis 370 d
Beneficiari, in beneficium concedi 31 c
Biothanatus, violentæ morti addictus 12 c
Blandimentum, blanditiæ 838 e f
Blatta, coccus 421 e
Bordura, opus æcupictum 549 e
Burgenses, cives 634 a
C
Calamantum, capitis tegumen 691 b
Calceolarius, sutor 374 a
Caminata, conclave cum camino 689 e
Camoria, morbus equinus 815 c
Campanum, campana 651 f
Canonia, Canonicatus 690 b
Capitalitium, census capitalis 623
Capitaneus, præcipuus 712 a
Capitium ecclesiæ, absis ejus 689 e
Caporalis, opilio 375 a
Capsis, capsa 633 e
Caristia, caritas annonæ 460 d
Caroccium, currus bellicus 39 d
Carpentarius, faber lignarius 630 e
Cassa, capsa 575 f
Castula, assula 691 e
Caternus, quaternio 93 d
Cedula, schedula 93 d
Cellarius, promus-condus 122 e
Charta probans, id est, forma probante 124 b
Chrysoclavus, pannus aureis clavis intextus 421 e
Clavare, figere 832 f
Clypeari, defendi 794 a
Cogitamen, cogitatio 831 c
Collecta in sacris quid dicatur? 124 a
Collimitans, confinis 28 d
Collobium, thorax sine manicis 624 d 626
Concambium, commutatio 289 b
Confabularis, socius 7 e
Confalonerius, vexillifer 830 e
Confortamentum, corroboratio 831 a e
Confratria, sodalitium 651 f
Contanti, pecunia parata 380 c
Contrata, vicus 472 a
Convicinium, vicinia 176 b
Contador, ærarii præfectus 376 f
Coramarius, coriarius 373 b
Cordetenus, memoriter 461 d 716 a
Coxia, crus 158 e
Credendarius, Secretarius 24 b
Credentes, Albigenses hæretici 181 b
Crespellæ, ex herba, farina & oleo 466 e
Culcitra puncta, vulgo, courte pointe 817 e
Cupidinosus, avarus 28 e
Curialis, comis; Curialitas, comitas 831 b 832 f 836 f
D
Dapsilitas, liberalitas 832 f
Datare, signare diem litteræ datæ 693 a
Deaccingere, discingere 316 f
Debitus, obligatus, debitor 835 e
Destina, parastata 811 e
Dethronizare, abdicare 689 d
Devallare, descendere 64 c
Devota, Soror tertiaria Religiosi Ordinis 148 d
Dextrarius, equus sessorius 147 a 158 e 160 b
Diapsalmata, Pausarum notæ in Psalmis 802 d
Dissagire, posseßione deturbare 128 a
Divisa, divisio, electio 100 c
Domanium, fundus regius 127 a
Domus, Ecclesia Cathedralis 575 f
Donatus, donum 277 f
Duhana, telonium 100 b
Dulcicellus, dulciculus 277 d
E
Eleemosyna, nosocomium 623 f
Emolimenta curricula, annorum 620 e
Enervitas, inertia 28 a
Entheca, reconditorium 620 c
Epilogus, breve encomium 544 f
Esibilis, comestibilis 454 e
Exenium, Enxenium, munusculum 83 a 832 f
Exemplare, transcribere 543 d
F
Factura, veneficium 782 a
Faltus, confluentia 662 d
Ferlæ, subaxillaria fulcræ 473 f
Ferri, ferramenta 7 d
Fiendus, faciendus 781 e
Filare, nere 147 f
Flammesco, inflammo 831 c
Floritus, floridus 817 e
Foderatum, Foderare, vel Fodrare 835 f
Fodratum, Fodratura duplicatura panni, duplicatum, duplicare. 526 f
Fori, immunitates, privilegia 300 a
Fortalitia, arces 831 a
Frisellæ, liba ex herba, farina & eleo 466 e
Frontariæ, limites 181 e 300 c
Fundatum, fundi aurei textura 421 f
G
Galeones, oneræriæ majores 376 f
Galilæa, porticus, inambulatio 639 b
Gentilis, formosus, urbanus 832 a c
Glandaticum, jus pascendi porcos 127 a
Glossellæ, Annotatiunculæ 802 d
Gracilla, graculus 116 e
Grangia, prædium 93 d
Granitum marmor, quasi granis conspersum 858 a
Gubernium, regimen 129 e
Gulfus, sinus maris 793 a
H
Herbaticum, jus pascendi oves 127 a
Hida, mensura agraria 811 b
Hominium, Homagium, juramentum fidelitatis 313 f 647 e
I
Icona, Iconium, tabula picta 153 b 526 e 582 f
Iconicus, icone expressus 189 f
Impossibilis, impotens 45 c
Impulsit, impulit 60 d
Incautela, negligentia 161 b
Inclitare, nobilem facere 364 d
Indebilitatus, debilis 545 c
Infantiones, Equitum filij 450 a
Infantissa, filia Regis 289 b
Infeudare, in feudum dare 794 b
Inficiatus, infectus 621 b 650 b
Infinibilis, interminabilis 166 c
Infiscare, in fiscum redigere 311 d
Inimicari, inimicitiam exercere 537 f
Interessor, socius 6 a
Internupta, internuptum matrimonium, vidua nupta, nuptiæ cum vidua 599 e
Inthronizare, in throno locare 544 a
Intuitus, custodiæ defectus, negligentia 29 c
Invehere, increpare 545 a
L
Largitus, donatus 831 d 833 e 839 b
Lescivia, Lixivium 650 f
Licentiare, dimittere 470 c
Ligna, naves 160 d
Longistrorsus, longe 275 f
M
Major-merinus, Primus-Prætor 360 f
Maneries, modus, ratio 452 a
Manerium, prædium 811 b
Mandamentum, mandatum 277 c
Mandræ, ovilia 126 f
Manifestarius, manifestus 278 f
Mansa, prædium 811 b
Mantum rotatum, chlamys limbis circum ornata 174 f
Maphors, palla muliebris 630 c
Marka auri, media libra 811 c
Massa, matricula 543 c
Maxuca, vectis, fustis 3
Meminens, memorans 60 d
Metatus, hospitium 543 e
Minera, vena metallica 117 a
Monochroma, unius coloris pictura 227 e
Monumina, instrumenta publica 689 e
Moreca, morbi genus 159 f
Musileum, Mausoleum 421 f
O
Oblatæ, hostiæ Missales 454 e
Oblatissa, Tertiaria 604 a
Oblivifer, oblivionem adferens 773 b
Obuncare, manu obunca advocare 531 c
Officiare, ministrare 182 c
Olimentum, odor 832 a
Operarius, Ædilis, fabricæ præfectus 830 c
Opitulamentum, auxiliam 278 f
Oppidaneus, civis 534 f
Opulens, opulentus 275 e
Ordinarius, Ordo divini Officii 577 e
Ossillum, oßiculum 264
P
Paleuncula, parva palea 179 d
Paradisus, atrium ecclesiæ 631 d
Parvissimus, minimus 834 b
Pasnagium, pasturæ tributum 691 b
Passagium, peregrinatio, ultra marinæ expeditio 34 b 127 a
Patrabulum, facinus 275 a
Perdonare, gratis dare 688 f
Pensare, cogitare 178 e
Periclytis, limbus 421 e
Pertusum Pertusus, Fr. Partuis, foramen 644 a 647 e 655 b d d
Petecciæ, pustulæ pestilentes 375 f
Pinnæ, montes 61 d
Pitaciolum, scheda 532 b
Pitancia, portio monastica 462 e
Placitare, causas agere 639 a 688 e
Plateaticum, tributum plateale 127 a
Pleytum, judicium 64 e
Populator, Coloniæ ductor 406 a
Portionarius Ecclesiæ, Minor Canonicus. 377 a b
Posttergare, postponere 166 a
Potestas, Prætor 575 f
Præbendaria, eleemosynaria 451 d
Præconare, prædicare 623 b 630 d
Præstaria, emphyteusis 688 a
Præsulare, Præsulem agere 575 a
Procinctus, circuitus 794 a
Protocollus liber, originarium scriptum Notarij 380 c
Pulsalis motus, pulsus arteriæ 163 b
Punctare, membranam punctis signare, scripturam interpungere. 454 f
Q
Quadratarii, lapicidæ 715 c
Quarentena, quadragesima 151 e
R
Rasorium, novacula 831 f
Rationarius Ecclesiæ, Oeconomus. 370 c
Recensus, enarratio 277 f
Registrare, in acta referre 379 f
Regnum, Tiara Pontificia 421 e
Regulares, Virgæ cortinarum 421 e
Repausare, quiescere 167 f
Repatriare, in patriam redire 532 c
Repedare, redire 538 e
Reversare, convertere 168 a
Rhodomelinus, instar pomi rubens 631 c
Rivatim, instar rivi 455 a
Riveria, riparia, tractus littoralis 793 a 794 b
Rocca, rupes 175 e
S
Saccellus, sacculus 237 d
Saccum, expilatio 805 c
Sagmina, onera frumentorum 60 d
Sala, palatium, 689 e
Saysina, posseßio 128 a
Scaranzia, morbus. 567 e
Scartabellus, Codex Chartaceus 682 e
Sedipes, stapes 158 e
Sendadum, sindon 180 b
Serra, mons 64 c
Serratus, clausus 646 c
Servitialis, famula 154 f
Signa, campanæ 594 a
Sophista, concionator 624 a
Sotulares, calcei 537 d
Spanoclistum, Ἐπανωκλεῖστον, Superne clausum 772 f
Spata, gladius 30 a
Spurcidus, spurcus 175 e
Squinantia, angina 461 a
Stalla, stabulum 162 b
Stallus, sella choralis 716 d
Stauracin, pannus crucibus intextus 421 e
Stolium, expeditio 100 b e
Supplicamentum, oratio 277 d
T
Tabardillii, pustulæ pestilentes 375 f
Tablinum, archivium 59 b
Tenimentum, prædium 92 b f
Thymiamaterium, thuribulum 237 a
Tinnivolum, tinnivolentia, sonoritas 600 b c
Tocsin, signum campanæ excubitoriæ 594 a
Tormentari, torqueri 623 d
Tortitudo, obliquitas 845 f
Tramosericus, serico textus 631 e
Translatare, transponere 263 d
Trecia, Triccia, plexus capillorum 154 b 835 f
Tristitudo, tristitia 277 a
Tumulus, mensura frumenti 124 d
Turgidare, tumefacere 647 e
Tyganum, sartago 7 d
V
Vadium, pignus 616 c
Vasallus, subditus 300 d
Vellutum rossum, sericeus pannus ruber 682 e
Venia, inclinatio corporis 545 b
Versare, invertere, effundere 163 a 147 b
Vesperatum festum, ad vesperam perductum 398 d
Vilescere, contemnere 834 b
Virginissimus, castißimus 833 f
Undiquaversum, undique 277 e
Votalis, votivus 161 a
Uranita, cælestis 620 d
Utensile, franc. outil, instrumentum 643
W
Wanto, Wantus chirotheca 28 e 689 f
Wazo, cespes 689 f
Werpire, abdicare 69 e d
Z
Zagus, nomen officii palatini apud Venetos 772 a
GRÆCO-BARBARA.
Ἀννώνα, dimensum 425 a
Βέργαι, virgæ 250 f
Δοὺξ, Dux 424 e
Ἱδρὸς, sudor 57 a
Καβαλλάριος, eques 55 c
Κάμπος, campus 250 e
Λεκτίκιον, lectica 257
Μάκελλον, macellum 81 b
Πραεπόσιτος, Præpositus 252 a b
Πρέτωρ Prætor 254 f
Ρἁκκοδυτέω, laceris induor 280 e
Σπεκουλάτωρ, satelles 427 a 430 a
Τῆμοι, laminæ ferreæ 8 c
Τρακτεύειν, lustrare 250 c
Τὺγανον, sartago 8 c
Φατρίαρχα, Pseudo-Patriarcha 67 b
Φραγέλλη, flagrum 250 f
INDEX MORALIS
A
Abbas fieri noluit Lucas monachus ob halbutiem; deinde jussus acquiescere, fit eloquens. 113 a b. Abbate vivente successor eligitur Cluniaci: quam is haberet potestatem? 692 a b. Electioni subscribunt extranei seculares & Ecclesiastici 692 b. In Monasterio Sambucinæ nemo Monachorum Abbas esse vult ex humilitate 113 a. Abbas ad mensam monachos tintinnabulo convocat 692 f. Abbatis manus accurate implet vener ab. Erluinus. 845 c. Curam Monasterij deponit B. Ioachimus, ut explanandæ Scripturæ vacet 129 e f. Abbas commendans, ob nimis gravatum Monasterium, flagellatur a S. Maximino 28 b c
Abbatissa eligitur invita B. Mathildis 446 e: onus ut suscipiat ei præcipit Anastasius PP. IV. 448 d: virtutes ejus tali muneri propriæ 447 e d: omnibus prælucet exemplo 443 f. Vide Monasterium, Mansuetudo, Humilitas.
Absentia cognoscere. Vide Prophetia.
Abstinentia B. Mathildis a vino & carne 443 f & balneo 445 c: per eam non fit macilenta, sed pulchrior 451 a: eamdem ex obedientia temperat 453 f. Potu extraordinario abstinet B. Iacobus Venetus 462 e Vide Pœnitentia, Potus.
Academiæ Palentinæ institutio & translatio 307 f 308 f
Acedia fortiter superata, oratione delectatur Religiosa 561 e
Accusationibus falsis exasperatus creditur S. Leo PP. in causa S. Hilarij Arelat. 596 c d e. Vide Innocentia.
Acta Sanctorum. Vide Sanctus
Admonitiones pias B. Ioachimi Abb. ægre serens punitur 116 f
Adolescentia pia S. Valentini Episc. Genuen. 544 a, S. Ferdinandi Regis 298 f, S. Iuttæ Viduæ 604 d, B. Petri Petroni Carthus. 193 f, B. Iacobi Veneti Prædicatoris. 461 f
Post Adversa sequuntur prospera 510 d, Vide Patientia, Afflictio.
Adulterinum conjugati animum immutat miraculose B. Iacobus Venetus 467 c
Ædituus fit quidam, ut furari possit Crucem Caravacanam, quod irrito conatu tentat 399 c
Ægros senes ex venatu suo nutrit Naucratius frater S. Basilij 244 a b. Ægris magna caritate inservit B. Æmilia Biccheria 562 c, Matthæus Guerra 193 d e, & B. Petrus Petronus 194 a c. Vide Nosocomium. Erga Ægras caritas B. Ioannæ Lusit. 742 f. Ægris & leprosis inservit S. Iutta, 605 c, donec relicto tali obsequio ad solam contemplationem se transferre jubetur a Christo 605 f. Vide Morbus, Medicina.
Per Aërem defertur S. Bona, 153 f
Ætatem 115 annorum superat quidam Parochus in Hispania 400 b
Ob Afflictiones electorum augetur dolor Christi Patientis 498 b. Vide Tentatio, Adversitas, Patientia.
Almogavares quales milites fuerint tempore S. Ferdinandi? 347 f
Amissa recuperantur intercessione S. Modualdi 714 a f. & S. Ferdinandi 367 c d, Vide similia in synopsi Marginali inter miracula.
Amor erga Deum S. Theodosiæ Virg. Mar. 72 a Eodem amore flagrat B. Petrus Petronus 205 b c, & B. Baptista Varana, quæ spiritualem consolationem non capit 486 e 487 a, & mori optat 490. e Ex Amore puro serviendum Deo docet 504 f. Fervidum non invadit dæmon nec tepiditas 505 e. Amor erga Deum B. Æmiliæ Biccheriæ exterius se manifestat 562 b. Amor Jesu erga homines. In corde Iesu scriptam se legit aureis litteris B. Baptista Varana 486 f. Vide Deus, Consolatio. Amor proximi, Vide Caritas.
Amplexu hominem suffocare poterat miles Castellanus 324 d
Angelus S. Maximinum, Episcopum futurum, prænuntiat 21 c d, Madelgisilo eremum præmonstrat 267 b, cibum defert SS. Voto & Felici Eremitis 62 a b, Communionem fert B. Æmiliæ Biccheriæ 562 c, fluvio transvehit Religiosos 157 d e, in statu gratiæ existenti benedicit, in mortali vero peccato irascitur 178 a, innocentem declarat S. Quiriacum, de fornicatione accusatum 26 b. Angeli creduntur juvisse ædificantes monasterium Averiense 722 d, bonorum ecclesiasticorum donationem confirmant, subjicientes Amen 453 e: eripiunt S. Isaacium in paludem projectum ob reprehensum Valentem Imp. Hæreticum 250 c, lætantur ob Professionem religiosam B. Baptistæ Varanæ 487 c: cum Religiosis canunt divinum Officium 178 a. Vide Cantus. Ab Angelis flagellatur dæmon, qui B. Gerardescam verberarat 175 f. Angelus Custos B. Constantiam cæcutientem ad manum ducit 416 c, succurrit animæ clientis in Purgatorio 561 d. De Angelis & ad Angelos Custodes pij Sermones S. Humilitatis 831 a b & seqq.
Anima B. Baptistæ Varanæ adhæret Crucifixo Domino, Beata corporaliter alia agente 489 c. Animæ pretium ex consideratione Paßionis Domini ostenditur 497 d Animæ puritas, Vide Puritas. Animarum zelus, Vide Zelus
Animal, Vide Bestia.
Annonæ caritas per totam Galliam, sub qua in subsidium pauperum venduntur ornamenta ecclesiæ 620 e
Annuli Episcopalis usus sec 4. 545 a
Anniversaria S. Ferdinandi, quo ritu celebrari solerent 365 a b
De Antichristo & die judicij doctrina B. Ioachimi Abb. 138 a b & seqq.
Apostatandi propositum alterius divinitus novit & immutat E. Iacobus Venetus 468 d. Apostatare volentem a Religione apparens S. Dunstanus percutit, quo ille pœnitens moritur 814 b c
Apparitionum Christi, a S. Paulo I ad Corint. 15 enumeratarum, ordo 696 f. Apparet Christus B. Baptistæ Varanæ 485 e, SS. Cantio, Cantiano, Cantianillæ confortans cos ad Martyrium 429 d, Cantans divinum Officium cum Apostolis 153 a b. Apparent Martyres instar columbarum 39 d, & SS. Projectitius, Iacobus, Ioannes, Hesteria, ut cultum Reliquiarum suarum promoveant 578 c d. Apparet S. Cordula Visulana B. Helmtrudi Reclusæ 441 d; S. Hirenia, Virginem ac Martyrem se fuisse declarans 591 b, S. Irene Aletina, ægram sanans & puellam in lapsu servans 589 c d, E. Æmilia Biccheria, reprehendit a se sanatam, votumque sibi factum violantem 565 f. Eadem apparet radiis cincta & infirmam sanat 567 d, terræ motam sedat, & fures fugat a suo monasterio 569 b. Apparens S. Hucbertus bellum sinit sua causa ortum 275 f, S. Remigius contractum erigit, 624 e, cæcam ad Reliquias S. Gibriani mittit sanandam 640 c S. Gibrianus ægram de valetudine desperantem ad Reliquias suas mittit sanandum 639 c. S. Ferdinandus mancipia fugientia reducit ad Dominum 367 f. Apparet S. Vbaldus in habitu Episcopali, ut capiendas ab hoste mulieres liberet 783 e; & monet energumenum ut confiteatur, si liberari velit 786 e; in morte sui Clientis, eumque a dæmonibus liberat 787 d. Apparet post mortem gloriosa B. Ioanna Lusit. 756 e f, & S. Clara B. Baptistæ Varanæ, quamvis ipsi ignota 488 e f. Apparent SS. Syrus & Valentinus Episcopi, & contractam curant 545 c.
Aqua mutatur in vinum pro B. Mathilde 451 b. Aquæ injicitur reus, ut innocentiam suam probet supernatando 638 a. Aquis imperat S. Conon Mart. 6 a: Super aquas graditur S. Iutta, perseverantibus ejus in ripa vestigiis 607 a. Aqua benedicitur cum Cruce Caravacana 398 d. Per Aquam, cui immergitur baculus S. Dunstani, patrantur Miracula 815 b
Arbor miraculose crescit ex corpore S. Guidi 821 c. Arbores duæ miraculose creverunt ad honorem S. Vbaldi Episc. 780 f. Arbores miraculose arefactæ in morte B. Ioannæ Lusitanæ 754 d
Arcus Triumphalis, vide Triumphalis arcus
Ariditatem & spiritualem suam desolationem deplorat B. Baptista Varana 484 e
Arma. Vide Bellum
Ab Asylo miraculose arcetur blasphemus 397 c
Avaritia Monachi circa templi donaria punitur miraculose 532 d, ob Avaritiam, præsertim Ecclesiasticorum, plagas imminere revelat Christus B. Petro Petrono 215 c d. Avaritiam detestatur B. Baptista Varana, considerata Dei liberalitate 506 b. Tutor consobrinam interficere tentat, ut bona ejus sibi retineat 782 f
In Aula vitam piam & asperam degit B. Ioanna Lusit. 725 d e. V. Pœnitentia.
Austerus sibi, aliis benignus B. Iacobus Venetus 463 b. V. Pœnitentia.
Azymi & fermentati promiscuus usus in Missa initio Ecclesiæ 675 e, propter Azymi usum in Latinos invehitur Simon Patriarcha Hierosolymitanus 708 b
B
Baculus S. Dunstani aquæ immergitur, qua ægri sanantur 815 f, & Baculus S. Gibriani in veneratione est 618 d, 652 a.
Balneo abstinet B. Mathildis 445 c
In Baptismo B. Æmiliæ Biccheriæ apparet columba 558 f, Nomina Sanctorum imponendi ritus 676 b
Bellum ob peccata immissum a Deo & male finiendum denuntiat S. Isaacius 246 d, 250 b c, 259 a b: inter Bellorum tumultus suum Monasterium exstruit B. Ioachim Abb. 106 d c. Bellum sua causa finit, gloriosus apparens, S. Hucbertus 275 f, ad Bellum sacrum contra Mauros, Reges Hispaniæ aliosque animat Innocentius III 309 b c, in eo pugnant Episcopi 349 c. De Bello injusto sibi illato expostulat humaniter cum Patre Alfonso S. Ferdinandus 314 f. hujus in expeditionibus militaribus celeritas 326 c. Bellum contra Mauros geßit, solo divinæ gloriæ intuitu 284 f, ei impendere bona ecclesiastica renuit, vel propterea novis tributis subditos gravare, 352 b, & feliciter gerit B. V. præsidio 355 a. Sacerdotes in exercitu habet qui militibus aßistant 354 b, male custoditis castris feliciter periculum evadit 345 b. Equestris disciplinæ vetusta ratio 357 d e. Almogavares quales milites 347 f. Insidias ponunt Christiani Mauris, & hi vicißim, inde parvæ velitationes & victoriolæ 343 c d. Militaris fortitudo Garciæ Perez 347 c, mulieres arma arripiunt ut arcem defendant, destitutam militari præsidio 331 a, vide Castra, Militaris fortitudo, Obsidio.
Benedictus cereus, V. Candela.
Beneficia Dei, V. Gratia.
In Bestias misericors B. Iacobus Venetus 464 b, 469 c
Bibere, V. Potus, Abstinentia.
Blasphemus in Crucem Caravacanam ab ingressu templi miraculose arcetur, & subito moritur 397 c, in S. Maximinum punitur morbo, & pœnitens sanatur 27 d e f, divinitus puniuntur Blasphemi in S. Martyrem 181 f, in S. Majolum 694 d, in B. Ioachimum Abb. 121 f, in S. Vbaldum Episcopum, 782 d, 785 c, unus morte subitanea, alter morbo, qui pœnitens sanatur 787 c Vide Conversio.
Bona Ecclesiastica aut ornamenta bello sacro impendere, quamvis liceret, recusat S. Ferdinandus 352 b. Canonicatus fundat Hispali 351 d, quam liberaliter 358 b c. Reditibus, variis in locis, ornat Ecclesias Ferdinandus I. 364 d. Bona a Patre suo impetrat pro suo monasterio B. Mathildis 453 c: donationem confirmant Angeli subjicientes, Amen 453 e. Bona temporalia in tres partes dividunt parentes S. Hucberti, pauperibus unam, alteram ecclesiis, tertiam sibi reservantes 275 c d. V. Ecclesia, Pauper, Eleemosyna.
C
Caducus morbus, V. Morbus.
Cæcum petentem curationem ad patientiam hortatur S. Vbaldus, quod ipsi cæcitas conduceret ad salutem 779 f. Excæcatur pro fide S. Hermias 426 b
Cælum Martyribus aperitur 181 d e. De Cælesti Gloria & forma Cælestis Ierusalem miranda vidit B. Gerardesca 171 f & seqq. Cælestem gloriam post hanc vitam desiderat, & a Deo exorat B. Petrus Petronus 214 d e: ad Cælum adspirat B. Mathildis 449 a b, præsertim morti proxima 452 b e. In Cælis quæ viderit narrat puer a mortuis resuscitatus, præsertim gloriam Sancti Francisci & Ordinis Minorum. 823 f. Cælesti voce monetur Monachus Elfius de instænti morte 812 b. Cælitum Cantus V. Cantus, Cæleste lumen, V. Lumen. Cælestis Odor, V. Odor.
Contra Calculi dolores invocatur B. Rolendis Virgo 766 a b.
Calumnians obsidetur a dæmone 24 f
Campanæ ultro sonant 471 c, 781 d, in translatione B. Panacæa Virg. Mart. 541, in morte B. Æmiliæ Biccheriæ 565 b, & in translatione Corporis ejus 565 b, in morte B. Benincasæ 662 f, & S. Guidi 821 b: in translatione S. Dunstani 810 e. Campanæ S. Iacobi Compostellani in Mesquita Saracenorum Cordubæ loco lampadum pependerunt 329 b, a Saracenis ablatæ, S. Iacobo restituuntur a S. Ferdinando 300 f
Cancer, V. Morbus.
Candelæ ardentes per octiduum ad Corpus B. Æmiliæ Biccheriæ non consumuntur 564 f, in densißima pluvia non extinguuntur ad Corpus S. Madelgisili 269 b, extinctæ reaccenduntur in exequiis B. Mathildis 456 f. Candela miraculose extincta & rursus accensa 713 b: alia extincta miraculose accenditur incerceßione B. Marculfi 532 b, & alia eidem Sancto oblata, sed per avaritiam Monachi extincta, miraculose accenditur, & incendium causat 532 d. V. Lampas. Candelam benedictam moriens tenet in manibus S. Ferdinandus 362 e
Canonici Legionen. sec. XI ob paupertatem sine calceis in templo ministrant, 364 d, duo filii S. Ferdinandi facti sunt Canonici ecclesiæ Toletanæ 317 b, Canonicæ horæ V. Officium divinum, Canonicatus. V. Bona Ecclesiastica
Canonizationis sumptus minuit Adrianus VI 555 d, Processus ad Canonizationem S. Ferdinandi quibus ceremoniis inchoatus fuerit Hispali 373 a b, Litteræ remissoriales solenniter traditæ Iudicibus Apostolicis 377 d e. Canonizatio S. Ferdinandi seu declaratio casus excepti 385 d e
Cantus cælestes audiuntur ad antrum B. Benincasæ 662 f, in cella ægrotantis B. Petri Petroni 217 e, coram Reliquiis B. Æmiliæ Biccheriæ 565 b, & in sepultura B. Berteragmi 516 c. Cantantibus in ecclesia Clericis apparet Christus cum Apostolis similiter cantans 152 a b
Capilli B. Mathildis valent contra tempestates 457 f
Captivitas S. Majoli apud Saracenos; hi illum reverentur 691 d. Captivi liberati per Crucem Caravacanam 397 b, 400 d, 401 a b, interceßione S. Ferdinandi 366 e f, S. Restituti Mart. 12 c d, & invocatione S. Vbaldi 788 d e f. V. similia in synopsi marginali inter miracula.
Capitis dolor, V. Morbus.
Caritas erga proximum B. Petri Petroni 205 c d e, qui inferni pœnas pro salute amici per horas 60 sustinet 220 f & seqq. Caritas B. Baptistæ Varanæ 506 a b, B. Ioannæ Lusit. 744 b, BB. Constantiæ & Mariæ 416 b. Caritatis opera exercet Paschalis PP. 773 a. Caritatem fraternam suis moriens commendat B. Ioachim Abb. 110 f, & B. Mathildis 453 a V. Æger, Nosocomium, Inimicus.
Caritas annonæ, V. Annona
Carne abstinere, V. Abstinentia
Castitas insignis B. Iacobi Veneti 468 f. pro Castitate servanda paupertatem & solitudinem diligit, & mulierum consortium vitat B. Benincasa 662 c. Impudicitiam abominatur B. Ioachim Abb. 94 a. Castitati positas insidias orando & vigilando evadit 48 b c. Ad Continentiam ab initio ecclesiæ obligati fuerunt etiam Græci Episcopi 656 c d. V. Virginitas, Impudicitia.
Castra bene ordinata & necessariis instructa habuit Sanctus Ferdinandus 350 f, iis male custoditis feliciter periculum evadit 345 b
Casulam suam ornari curat apparens S. Dunstanus 81 c
Celeritas in expeditionibus militaribus S. Ferdinandi 326 c
Cereus, V. Lampas, Candela
Christus, V. Apparitio, Passio, Nativitas.
De Cibis aliisque necessariis prospicit Deus BB. Constantiæ & Mariæ 416 d, & in solitudine per septennium, Majoribus S. Basilii, in persecutione; 242 c, item SS. Voto & Felici Eremitis 62 a b.
In Cilicio publice pœnitens moritur Ferdinandus I. 364 f Cilicium, monente Christo emotum, induit S. Bona Virgo 147 f
Cingulo ferreo se cingit S. Bona 148 d, 149 e f, illud Christus benedicit in monte Calvariæ 149 d, ex eodem Crux miraculose fabricatur 157 f
Circumciduntur Mahumetani 185 f. Festo Circumcisionis Domini flagellat se usque ad sanguinem B. Ioanna Lusit. ad honorem primi sanguinis a Christo effusi 726 a
Clavis, quæ S. Servatio a S. Petro tradita creditur miraculis honoratur 764 d. Claves urbis quales serventur Hispali ad memoriam S. Ferdinandi 357 a
Clausura Monasterialis, V. Monasterium.
Clerici, V. Canonici, Ecclesiastici.
In Clypeis tesseræ depingi solitæ 348 f
Cœmeterium Pisis, in quo nemo sepeliendus dicitur a S. Bona, qui in peccato mortali morietur 158 f
Cogitationes alterius novit S. Iusta 607 b. V. Secreta. Cognitio sui, V. Humilitas.
Cognomina non fuerunt in usu tempore Longohardorum in Italia 827 b: quandonam cœperint in publicis instrumentis scribi 793 a b
Colloquia spiritualia commendat B. Æmilia Biccheria 562 b, talibus utitur B. Iutta 607 b, B. Iacobus Venetus 463 c, 474 e, & B. Petrus Petronus 207 b. Colloquio spirituali diem integrum impendunt S. Bona & Socii Monachi, quo tempore sæpius vultum mutat Sancta. 157 c d. Colloquium cum secularibus & Consanguineis fugit B. Mathildis 445 f
Columba sedet in humeris B. Iacobi Veneti, Sacramenta administrantis 466 a, 474 e, & apparet in Baptismo B. Æmiliæ Biccheriæ 558 f, Columbarum instar apparent tres Sancti Martyres 39 d
Commendatarius Abbas, V. Abbas.
Communionis ardens desiderium B. Baptistæ Varanæ 491 b. Communicat frequenter B. Mathildis 445 c, & B. Æmilia Biccheria 562 c, quæ Communionem ab Angelo suscepit, quando eam omiserat ut ægræ inserviret. 562, Communione sumpta pie moritur B. Petronilla 420 c: ad eam præstat accedere ex caritate, quam ex timore omittere 563 d. Sacrilege communicans punitur 30 c. V. Viaticum, Hostia
Concionatur ferventer B. Ioachim Abbas 93 e, Concionatorem oportet facere quæ docet 779 a, Concionem audiens omnia sibi applicat B. Baptista Varana 482 e, in Concionibus audita cum Monialibus repetit B. Ioanna Lusit. 744 a, V. Admonitio. Concionatur impius, de morte subitanea prædicans, tantum non subito extinguitur 694 e f.
Confessionem milites Christiani pugnæ præmittunt, & mutuo excipiunt absente Confessario 323 e. De Confessione monet peccatores B. Petrus Petronus 219 a. Confiteri volentem Imperatricem flectere in terra jubet humilitatis causa B. Ioachim Abbas 94 c, 108 f. Columba insidet humeris B. Iacobi Veneti, Confessionem excipientis 474 e. Confessione peracta liberantur energumeni, qui aliter videbantur non posse liberari 786 b c. Per confessionem emundatos a peccatis aversatur dæmon 813 c. Post Confessionem generalem consolatione spirituali perfunditur B. Baptista Varana 488 c. Confiteri nolens peccatum occultum, a tribus dæmonibus vexatur, donec illud explicet. 789 e. De Confessione sacrilega alium objurgat S. Bona 52, c, objurgata mulier a Confessario indiscreto de peccato quod non commiserat, illud ex indignatione committit 170 d e. Confessarii S. Iuttæ, Viri Sancti 607 a. Confessarium & Directorem S. Bonæ a nativitate designat divina providentia 147 c f, alius monetur ab eadem pœnitentibus se benignum exhibere 155 d f. Confessario in omnibus obedit B. Æmilia Biccheria 561 c: eumdem in dubiis spiritualibus consulit B. Baptista Varana, 479 a. V. Contritio, Peccatum.
Conformitas cum divina voluntate. V. Voluntas.
Confraternitas instituta ad honorem B. Iacobi Veneti 459 d, S. Gibriani 651 f, & S. Isidori inter rusticos. 775 e f. V. Sodalitas.
Consanguineos fugit, ne obsint spirituali profectui, B. Petrus Petronus 196 d e, & B. Iacobus Venetus 462 c: iisdem se durum exhibet B. Ioachim Abbas 94 f, discrete tamen ipsos diligit 109 e f: ob nimium affectum erga matrem purgatorium patitur Religiosa 561 e. V. Colloquium.
In Conscientia manifestanda, magnam difficultatem sentit B. Baptista Varana, & postea magnam quietem 492 b. Conscientia puritas, V. Puritas. Conscientiæ examen, V. Examen
Consilium bonum dat ho mo simplex Pontifici 554 b, & Mimus S. Ferdinando 303 b c. V. Prudentia. Qui Consilium malum Imperatori Valenti dederat, cum eodem misere perit 252 b
Consolationem spiritualem non capit B. Baptista Varana, & omni renuntiat 486 e. Docetur a Christo ob eam non superbiendum 495 d. V. Ariditas.
Consortium. S. Venantius a fratre suo S. Honorato, quem pervertere nititur, ipse emendatur 241 c
Constantia S. Hermiæ Martyris inter tormenta 423 c, & seqq. S. Cyrilli pueri 17 c d, SS. Cantii, Cantiani, Cantianillæ 419 c, S. Theodosiæ Virg. & Mart. 78 e f. S. Restituti Mart. 12 a, S. Gertrudis Virg. Mart. 515 a b, & Militis Græci Mart. 185 b c. Constantia S. Emeliæ in morte Naucratii filii & S. Macrinæ in morte fratris 244 a b, S. Ferdinandi in militaribus expeditionibus 350 f 361 d, B. Ioannæ Lusit. in statu assumpto & virginitate servanda 737 e f, 739 f
Contemplationi dedita B. Mathildis 448 f, Ab ea nec prosperis nec adversis avocatur S. Anastasius Papiensis 270 e. Contemplationi soli se tradere jubetur a Christo S. Iutta, relicto infirmorum obsequio 605 f. Vide Anima, Oratio.
Contritionis & humilitatis affectus B. Baptistæ Varanæ 496 d. Vide Confessio.
Contumelia quemquam affici dolet B. Ioanna Lusitana 744 b
In Conversatione suavis, non morosa, B. Æmilia Biccheria 563 c
Conversio Sinarum sec. 7 in lapide Cruce signata 698 e f. Conversioni Normannorum invigilat S. Paschalis PP. 773 e. Qua occasione Conversi sint Rußi 519 b. Conversum ad fidem Christianam Maurum Regem Vincentium, post amissum regnum ad virtutes hortatur Vrbanus IV 395 e. Convertitur Maurus ob audita miracula Crucis Caravacanæ 400 d, & magus audiens dæmonis blasphemiam 56 b. Pro Conversione infidelium & peccatorum orans S. Iutta sanguineas lacrymas fundit 607 b: eidem se impendit B. Ioanna Lusit. 737 c, 743 c, 744 b. Conversionem Novitiæ alias religioni ineptæ impetrat orando B. Æmilia Biccheria 562 f
Coquus pius B. Franciscus Dyrrachinus 803 d e
In Corde Iesu scriptam se legit aureis litteris B. Baptista Varana 486 f. Cordium secretae, Vide Secreta.
Corpus S. Gertrudis Virg. Mart. miraculose repertum 515 c. S. Valentini Ep. Genuensis integrum 544 f. B. Petri Petronii 230 b. Michaelis Reyna Caravacæ 398 f. S. Attonis quo in statu nunc reperiatur 862 f. Corporum S. Ferdinandi aliorumque solennis translatio 369 c d: ab illo alia paulatim removentur 371 e
Corona spinea, Vide Spina.
In Corripiendo aliorum defectus mansuetudo & prudentia B. Mathildis 450 e
Crux insculpta lapidi, signum prædicatæ antiquitus apud Sinas fidei 698 e f. Cruces sericeas appendit S. Ferdinandus navibus, ad frangendum Maurorum pontem directis 348 c. Idem capta Corduba Crucem in turri erigi jubet 328 f, 330 a. Crux mirabiliter fabricatur ex cingulo ferreo S. Bonæ 157 f. Crucis imagine insignitus apparet panis, dandus in eleemosynam B. Petro Petrono 201 b c. Cruce signatorum exercitum in Saracenos ducit Alphonsus V Rex Lusit. 729 a. Crux Caravacana miraculose allata 394 c, 396 c, & incendio erepta 396 f, signum dat adventantium maurorum 399 c f, luce miraculosa circumdatur, & in eodem loco fons miraculose erumpit 399 d: per eam patrantur miracula 396 f, impetratur quotannis pluvia & benedicitur aqua 398 d, eam furto auferens disrumpitur 398 c: alius idem tentat irrito conatu 399 c f. Crucis signum impressum pectori B. Æmiliæ Biccheriæ præsagium futuræ sanctitatis 558 f: eadem Crucis signo ægram sanat 562 c: cancro laborantem B. Iacobus Venetus 466 d, & exulcerationem 470 a: eadem energumenos liberat B. Benincasa 662 e. Crucis signo exulceratio in pectore S. Macrinæ tollitur, quam ex verecundia medico aperire recusabat 243 f, portus urbis CP. aperit S. Isaacius 257 d. Crucis signo avertendas tempestates docet B. Æmiliam Biccheriam Deipara 564 a. Crucifixio, V. Passio.
Crudelitas Leonis Isaurici, Gymnasium cum Magistris comburi imperantis, ob cultum sacrarum Imaginum 74 b
Cultus Sanctorum, Vide Sanctus.
Cupiditatem Procuratoris religiosi reprehendit B. Petrus Petronus 212 c d
Cutis detrahitur S. Hermiæ 426 c
D
Dæmon muscæ aßimilatus, fugit in amore ferventem 505 f: apparens, Magum facit Anthemium 55 d e: aversatur mundatos a peccatis per Confeßionem 813 c: peccata occulta prodit loquens per energumenum 813 c, impedire conatur ædificationem monasterii 722 d, verberibus excipit B. Gerardescam, & propterea ab Angelis flagellatur 175 f. Dæmoni vexanda traditur B. Baptista Varana 491 f. Dæmones vexat & ab iis vexatur B. Benincasa 662 f. Dæmones vexant morientem, sed fugantur a S. Vbaldo 787 d: varios morbos causant in obseßis corporibus 784 e. Dæmonis terrifica figura & fœtor 24 a. Dæmoniaci, Vide Energumeni.
Dentes excußi profide S. Hermiæ Mart. 423 e, 427 d
A Depopulatione liberatur Eugubium per S. Vbaldum 783 d
Desperare, Vide Deus.
Detractionem odit & alia linguæ vitia B. Iacobus Venetus 463 c: crimen præparati veneni Regi puero, affingit Reginæ Berengariæ Comes Alvarus 311 & seqq.
Devotio B. Iacobi Veneti 469 d f
Deus amans creaturas, seipsum in iis amat 484 c. Amorem Dei erga creaturas considerat B. Baptista Varana 489 f: eadem Dei erga se amoris signum petit dilectionem inimicorum 508 a. Dei providentia Confessarium & directiorem S. Bonæ designat ab ejus nativitate 147 f: consulit B. Ioannæ Lusit. virginitati utriusque proci morte 740 a, & ipsiusmet Beatæ 757 b. Deum in suis inspirationibus conformiter fini intento omnia disponere, docet B. Ioachim Abbas 129 e f. De Dei misericordia non debent peccatores pœnitentes desperare 639 c. Dei libertatem erga homines considerans B. Baptista Varana avaritiam detestatur 506 c: Omnipotentiam ejus in palea aliisque creaturis considerat B. Gerardesea 179 e: contra ejus voluntatem non est consilium 511 b. Deum quo sensu infernum vocaverit B. Baptista Varana 487 a. V. Familiaritas cum Deo, Fiducia in Deum, Timor Dei, Dei gloriam quærere, Vide Intentio. Te Deum laudamus cani jubet S. Ferdinandus moriens 362 e, 303 d
Digitum sibi amputat B. Petrus Petronus, ne Sacerdos fiat 197 b c
Dilectio inimicorum, Vide Inimicus, Dilectio proximi, Dei. Vide Caritas, Amor.
Discretio B. Mathildis in regimine 449 c
Divitiæ neminem felicem reddunt 579 e, eas impedimentum esse ad salutem ostendit B. Petrus Petronus S. Ioanni Columbino 208 c d
Dolor in morte amicorum. Vide Constantia.
E
Ebriosos per Angliam coërcet S. Dunstanus 809 d. Ebriis Aquitanis auferuntur Reliquiæ S. Maximini a Trevirensibus b c. Vide Temperentia.
Ecclesias ædificandas ornandasque curant S. Ferdinandus & Berengaria 299 c d. Hispalensem quomodo ille fundaverit & quibus reditibus dotaverit 358 b c: in Ecclesiam consecratur mesquita Saracenorum Cordubæ 329 a. Ecclesiæ partem bonorum, alteram pauperibus, sibi tertiam attribuunt parentes S. Hucberti 275 c d. In Ecclesia oblatis pane, vino & lumine recreatur captivus in alia regione 366 e f. Ob Ecclesiasticorum avaritiam mundo plagas imminere revelat Christus B. Petro Petrono 215 c d. Immobiles fiunt Reliquiæ S. Madelgisili, ut convertatur bonorum Ecclesiasticorum raptor 269 b c. Ecclesiam S. Maximini destruentes puniuntur divinitus 34 f. Vide Injuria, Bona, Templum, Ornamentum.
Ecstasis B. Baptistæ Varanæ, in qua videt depositionem Christi e cruce 487 f. Ecstases patitur in oratione B. Iacobus Venetus 464 d, & S. Iutta: domestici morbum esse existimant 604 f. Ecstatica perogrinatio S. Ferdinandi ad Imaginem B. M V. intra urbem Hispalensem obsessam 353 d e
Educatio filiorum, Vide Filius.
Electio. Vide Papa, Episcopus, Abbas.
Eleemosynis faciendis deditus S. Paschasius Diac. 438 f. Eleemosynam petit in forma peregrini & panem accipit S. Iacobus Apost. quem S. Bonæ defert 153 c d. Eleemosynam donante patre ad honorem S. Vbaldi liberatur filius energumenus 788 f. Pecuniam ad comparandum habitum religiosum pauperi donat B. Iacobus Venetus 462 a, & vinum ad se missum occulte aliis indigentibus erogat 462 f. Panis in Eleemosynam dandus B. Petro Petrono, cruce miraculosa insignitus apparet 201 b c. Vide Pauper.
Energumenos liberandi prærogativa concessa S. Vbaldo 783 b: tales deprehenduntur qui alio morbo videbantur laborare 784 e: quidam liberantur facta Confeßione integra, qui videbantur numquam sibi restituendi 786 b. Diaconus ministrans in altari a dæmone obsidetur 813 b c. Vide Dæmon.
Episcopum futurum S. Maximinum prænuntiat Angelus 21 c d. Episcopale onus horret Amos Patriarcha Hierosolym. 698 c. De Episcopo idoneo constituendo solicitudo Eugenii Papæ IV 554 b. Episcopatum invitus suscipit S. Antoninus, in quo Religiosam paupertatē servat 554 d e, 681 e. Episcopales virtutes S. Valentini Ep. Genuensis 544 b c. Episcopi ab initio Ecclesiæ obligabantur ad continentiam, ut pater S. Gregorii Nazianz. 656 c d. Episcopalis annuli usus sec. 4 545 a. Episcopi contra infideles pugnant 349 c
Epistola a Christo dictata B. Baptistæ Varanæ 494 b c
Eques, Vide Bellum.
Equus mortuus reviviscit invocatione B. Iacobi Veneti 473 c
Eremus ab Angelo S. Madelgisilo præmonstratur 267 b, solitudinem amat B. Benincasa 662 c f. Eremiticam vitam simul instituunt SS. Votus & Felix fratres 60 b c, 61 f, & alii duo conjuges 721 e. In Eremo libris scribendis vacat B. Ioachim Abbas 103 e f. Vide Solitudo.
Euangelio in terra cantato honorem exhibent Sancti in Cælo 167 f
Ante Eucharistiam ardentis jugiter lampadis usus miraculo confirmatur 532 f. Vide Hostia, Missa, Communio, Viaticum.
Examen conscientiæ sedulo facit B. Ioanna Lusit. 743 c
Ad Excommunicationem mature & graviter procedendum affirmat S Vbaldus 779 c, & neminem facile excommunicandum monet Leo PP. 599 e
Excusantes se peccatores belluis marinis comparat S. Anastasius Ep. Papiensis 270 f
Exemplo omnes ad virtutem incitat B. Petrus Petronus 207 c, Ven. Erluinus 844 f, & B. Mathildis 443 c
Exequiis Matris suæ magnificis cum suis religiosis interest Baptista Varana 509 b
Exercitus, Vide Bellum.
Extrema unctio, Vide Viaticum.
F
Fames magna in Hispania 308 c
Familiaritas cum Deo optima præparatio ad orationem, eam commendat B. Baptista Varana 505 a
Febris miraculose curata & cetera ejusmodi vide in Synopsi marginali inter miracula.
Felicitas vera in quo consistat, disputat S. Augustinus, respondente S. Monica 579 d e
Fera obedit S. Maximino 21 f
Festum suum celebrantibus præsentem se monstrat S. Dunstanus cælesti lumine 812 f. Festum diem violantes puniuntur miraculose 279 c d, 815 d e: panem coquens corruptione ejus 787 f: rusticus arans bovis sui morte 787 c; alius morte subitanea 787 c, iidem pœnitentes sanantur 162 c d e
Fides Catholica, qua occasione apud Russos prædicata sit 519 a: in Fide Christiana confortat conversum Regem Valentinum amisso regno Vrbanus IV 395 e f. Fides orthodoxa B. Ioachim Abbatis defenditur a Pontificibus Rom. contra obtrectatores 104 a b. Vide Martyrium, Incredulitas.
Fidelitas Laurentii Suarez erga S. Regem Ferdinandum, a quo missus fuerat in exilium 327 e
Fiducia in Deum S. Ferdinandi 352 b, & B. Æmiliæ, qua incendium extinguit & oleum multiplicat 563 d e
Filium S. Ferdinandum ipsamet lactavit & pie educavit Berengaria Reg., & nunquam ejus curam dimisit 330 b c, 331 f. Filiorum bonam educationem commendat sorori suæ S. Antoninus, prædicens fore ut inde sublevetur aliquando ejus paupertas 555 a. Pie educatur B. Iacobus Venetus 461 d e. Pie educavit & erudiit S. Emelia, S. Macrinam filiam 243 e, & moriens Filios Deo commendat 244 f. Filios pie educat S. Iutta; & pro iis orans, omnes religiosos fore intelligit divinitus 604 f. Filio suo moriturus dat varia monita S. Ferdinandus 362 c. Filiorum & nepotum educationem piam commendat Vincentio, Regi quondam Valentino, Vrbanus IV 395 f
Flos miraculose ortus de lapide, in quo B. Ioachim Abbas orare consueverat, morbos pellit: applicitus ulceroso asino sanat eum, sed perit ipse 96 f, 124 c d e
Fons miraculose elicitus a B. Gertrude Virg. & Mart. 515 a, a S. Madelgisilo 267 c, & a S. Vbaldo 779 b. Fons miraculose erumpit in loco ubi inventa fuerat Crux Caravacana, furto ablata 399 d
Ob Fornicationem alicujus ex præsentibus immobile redditur corpus S. Vbaldi, alias flexile 782 d. De Fornicatione accusatum S. Quiriacum Angelus innocentem declarat 26 b c
Fortitudo S. Isaacii, Valentem Imperat. Hæreticum reprehendentis 246 c d, 250 b c, 259 a. Fortitudo S. Ferdinandi in bello difficili 300 d e, & ardua obsidione 337 f. Fortitudo militaris S. Ferdinandi 331 a b, & Nobilium ejus 324 c. Fortitudo militaris Garciæ Perez 347 e, qui solus septem Mauros non timet 342 f, injuriam tamen facile ignoscit 349 a b. Vide Constantia.
In Foveam conjectæ puellæ succurrit S. Vbaldus 782 f. Vide Constantia, Bellum.
A Fratribus suis interficitur B. Gertrudis pro virginitate & Fide 515 a b
A Fulmine quidam servatur invocatione S. Vbaldi 783 a, contra Fulmen præsens subsidium Crucis Caravacanæ 403 f, 404 a
Fures a suo monasterio fugat apparens B. Æmilia 569 b; Furtum sacreligum punitur 708 d, 783 a. Fures sacro aditu divinitus prohibentur, nec convertuntur 117 f
Fur irrito conatu auferre nititur Crucem Caravacanam 399 c, alius eamdem auferens disrumpitur 398 c. Fur Cruculis Caravacanis emptis alias præterea furatus, omnes amittit 403 b
G
Gibbus aufertur a corpore humano interceßione B. Mathildis 457 e f, B. Iacobi Veneti 471 c, & S. Gibriani 628 e, 630 b, 642 a, 642 f
Gladius S. Ferdinandi quotannis defertur in proceßione 351 e, anno 1508 tulit eum ipse Rex Ferdinandus Catholicus 356 f
Gloria vana, Vide Vana Gloria. Gloriam Dei quærere, Vide Intentio. Gloria cælestis, Vide Cælum.
Grando, Vide Tempestas.
Gratia divina cælesti lumini comparata 178 c d
Gratitudo: Gratias inter tormenta agit S. Hermias Mart. 425 d, etiam morti adjudicatus 426 c. Ingratitudinem hominum & suam pro beneficiis Dei considerans B. Baptista Varana, pene deficit 490 b c: eamdem Christus docet, quantas Deo debeamus gratias 495 c. Vide Passio.
Gymnasii CP. ab Imperatoribus erecti descriptio 73 e f: hoc cum Magistris comburi jubet fidei causa Leo Isauricus 74 b
H
Habitum Religionis B. Gerardesca & ejus vir suscipiunt 166 b. Habitum religiosum magna devotione suscipit B. Ioanna Lusit. 735 e f: & in eodem sepeliri vult 750 f. Ad Habitum religiosum comparandum pecuniam alteri donat beatus Iacobus Venetus 462 a
Hæresis Ariana tunicam Christi dilacerat 248 b. Hæreticus impudens & turbulentus Demophilus CP. pellitur 253 e f. Hæreticum Imperatorem intrepide arguit, & mortem infelicem & cladem exercitus, nisi resipiscat, prædicit S. Isaacius 246 c d, 250 b c, 259 b c. Hæreticos fortiter & zelose insectatur Imp. Theodusius 253 e f, & S. Ferdinandus 298 f, 300 c, 392 c
Hierosolymitana peregrinatio. V. Peregrinatio.
Honoris fuga. Vide Humilitas.
Horæ Canonicæ. Vide Officium divinum.
Hospitalitas, exercita erga SS. Cadocum & Frehorium, fit S. Richario causa salutis 262 c f. Hospitalitas B. Ioachimi Abb. 94 e
Hostiam sacram ex ore leprosæ eximit, & ipsa sumit B. Iutta 605 c
Humilitas S. Theodosiæ Virg. & Mart. 71 e f, S. Majoli ab Aimardo Abbate probata 689 c, S. Honorati a S. Hilario laudata 599 a. Ex Humilitate vilibus ministeriis vacat B. Ioachim 94 c d, Abbas domum purgat, & ægris inservit 109 c d, dignitatem non nisi coactus suscipit 99 e f, ob prophetiæ spiritum se non extollit 140 c d: in Monasterio Sambucinæ nullus Monachorum Abbas esse vult 113 a, idem recusat Lucas Monachus ob balbutientem linguam, deinde obediens miraculose sanatur 113 a b. Humilitas B. Mathildis 445 f, comis erga omnes 446 a, invita eligitur Abbatissa 446 e; honorem fugiens magis honoratur 450 a, fugit ne honoretur ob patratum miraculum 451 e: Visionem sibi factam celat ex humilitate, revelat deinde ex obedientia 454 a b. Humiliter de se sentit B. Baptista Varana 479 b c, 484 f: ingratitudinem suam erga Deum accusat, ex consideratione ingratitudinis Iudæ & Iudæorum 500 f: occultat Dei dona, a nemine vult amari, commendat humilem cognitionem sui, omnes reveretur 503 b c. Revelationes suas & spirituales considerationes sub alterius nomine describit 493 f. Humilitatis & Contritionis affectus ejusdem Beatæ 496 d. Humilia ministeria exercet Superior ipsa & fundatrix Monasterii B. Æmilia 561 b, jejunia & eleemosynas suas industrie occultat B. Iacobus Venetus 462 e, dona cælestia celare docetur B. Gerardesca 166 a. Humilitas B. Berteragmi, ignotam vitam ducentis 516 c. Humilitas B. Ioannæ Lusit. peccatricem se agnoscentis 751 b f, & humilia religionis ministeria obeuntis 736 b c f. Humilitatem commendat B. Petrus Petronius 224 e; in eadem virtute multum proficit 198 f: digitum sibi amputat ne Sacerdos fiat 197 b c. Humilitas S. Iuttæ, mundana omnia contemnentis 605 b. Humiliter viaticum suscipit S. Ferdinandus 392 e, Cilicio indutus & conspersus cinere, tamquam publice pœnitens, moritur Ferdinandus I 364 f
Hymnum, in honorem B. Ioachim Abbatis componendum, monet S. Ioannes Euaugelista 123 f
I
Idolum. Vide Simulacrum.
Jejunii severitas B. Petri Petroni 201 d e. Jejunium S. Vbaldus constanter servat 779 a. Vide Quadragesima, Præsagium.
Jesu cor. Vide Cor.
Ad Ignem numquam accedit B. Iacobus Venetus 463 b: ab
Igne servatur illæsus S. Hermias Mart. 425 d
Ignoscere inimicis. Vide Inimicus.
Imago Salvatoris CP. erecta, miraculis claret 66 b. Imagines sacras impugnat Leo Isauricus 72 c: defendunt eas piæ mulieres 66 c, 67 c d, & virgines religiosæ, quæ earum destructorem e scalis deturbant 76 b c. Imagines sibi comparat ad venerationem S. Theodosia 71 d, & earum Venerationem defendit coram Leone Isaurico 78 c. Imaginem B. Mariæ semper in castris habet S. Ferdinandus 353 c, 392 e.
Imagines B. Mariæ, Regum, & Antiqua in magna veneratione habentur Hispali: hæc fertur ante Maurorum tempora ibi fuisse 355 b c, ad eamque in ecstasi peregrinatus dicitur S. Ferdinandus 353 d e: alteram proceßionali pompa induxit Hispalim 354 e, & ad ejus pedes sepeliri se jußit 364 b: alia item Imago Deiparæ reperitur supra pectus sancti Regis 355 c. Imaginem B. Mariæ V. in vexillis habent, & Mauros vincunt Reges Hispani 354 f. Vide Maria. De Imagine Christi, quæ Veronicæ dicitur, agitur 356 b. Imago, S. Ferdinandi veram effigiem referens, unde desumpta sit 378 f. Imago Salvatoris integra manet corruente ecclesia 582 f: alia caput inclinat S. Bona, eique benedicit 148 b. Imago S. Philippi Nerii, ipso adhuc vivente miraculosa 852 f. Pro Imaginibus antiquis novas ponere non semper expedit 610 b. Vera effigies, S. Antononini 553, B. Ioannæ Lusit 719, B. Francisci Senen. 791, B. Felicis Cappucini 807, S. Bernardini Senensis 821
Immunitatem ecclesiæ servare studet S. Exuperantius 261 a b
Imperator. Vide Fortitudo, Hæreticus.
Impudicitiam abominatur B. Ioachim 94 a, occasionem prudenter vitat 93 f 98 b c. Impudicus scriptor jussu B. Petri Petronii reprehenditur & emendatur 228 b c. Insanus amor sponsæ concupitæ 51 d e
Incendium extinguitur per S. Paschalem PP. 773 b, B. Æmiliam 563 c, S. Vbaldum 787 e, Crucem Caravacanam 405 c. Eadem Crux miraculose servatur ardente sacello 396 f
Incredulitas & tepor spiritualis castigatur morbis 218 ab
Indulgentiæ plenariæ conceduntur Iesuitæ Mißionario, applicandæ ubicumque expedire ipse judicaverit 404 d
Infans bimulus prophetat B. Petrus Petronus 192 a
In Inferno quid viderit, narrat resuscitatus a mortuis 823 c; & in ecstasi B. Petrus Petronus, multos damnatos vidit, qui vulgo pii habebantur 215 f, idem inferni pœnas per horas 60 pro amici salute in hac vita sustinet 220 f. Inferni nomen cur Deo aptarit B. Baptista Varana 487 a
Infirmus, Vide Æger.
Ingratitudinem suam erga Deum, Iudæ & Indæorum ingratitudini comparat B. Baptista Varana 500 f, ex illa augetur dolor Christi patientis Ibid. a b. Vide Gratitudo.
Inimicis ignoscere nolens divinitus punitur 538 a: veniam roganti nolens condonare ante pugnam, occiditur in ea, ne quidem postea invento corpore 324 d e. Facilis ad ignoscendum Garcias Peres de Vargas 349 a. Inimico ignoscere monetur divinitus maritus, ne uxor sua in partu periclitetur 786 f. Dilectionem Inimicorum docet Christus B. Baptistam Varanam 494 f: eamdem ipsa petit in signum amoris Dei erga se 507 f
Injurias patienter tolerat S. Vbaldus 779 d, & B. Baptista Varana 508 a
Injustus damnatur 823 d. Innocentes & pauperes opprimens injuste divinitus punitur 29 c d e, etiam digiti amißione 29 c d. Pretio Injuste acquisito empta bellaria recusat B. Petrus Petronus 212 e. Injustum bellum, Vide Bellum.
Innocentiam S. Quiriaci de fornicatione accusati declarat Angelus 26 b. Vide Puritas animæ.
Insidias struunt Christiani Mauris, & hi vicißim illis 343 c d, 748 b c. Insidiis Maurorum prudenter se subtrahit Alphonsus Sapiens Rex Castellæ 349 f
Inspirationibus suis Deum omnia conformiter fini suo disponere docet Ioachim Abbas Ioannem Cala 129 e f. Vide Spiritus sanctus.
Integri Corporis S. Ferdinandi inspectio & judicium medicorum de supernaturalitate talis incorruptionis 381 d. Vide Corpus, Reliquiæ.
Intentionem rectam in omnibus commendat B. Baptista Varana 504 f, 505 c, tantum gloriæ divinæ intuitu bellum contra Saracenos geßit S. Ferdinandus 284 f
Invisibiles reddit Monachos, per plateam euntes ad templū, S. Bona 153 f. Invocatio Sanctorum. Vide Sanctus.
Ob Irreverentiam & injuriam, Ecclesiæ & S. Regi Ferdinando illatam, punitur quidam Nobilis 299 e f
Judicio divino sisti S. Gerardum Ep. videt S. Majolus, pro eoque orari jubet 692 f, Dæmon in judicio peccatores accusæbit 56 c. Judicii divini severitatem inculcat post mortem apparens B. Ioanna Lusit. 757 a c. Judicium generale & resurrectionem mortuorum, quomodo viderit B. Gerardesca 168 e. De die Judicii & Antichristo doctrina B. Ioachim Abb. 138 a b c. Judicat neminem, cujus cor fixum in Deo est 506 f. Judicium per rei in aquas immersionem exerceri solitum 638 a
Jurandi consuetudinem reprehendit S. Hucbertus 276 f
Jus, Vide Accusatio, Injustitia.
L
Laborare die Festo. Vide. Festum violare.
Lac sterilis mulier impetrat, ad lactandum puerum pauperem ex misericordia 472 a. Lactavit filium suum ipsamet Regina Berengaria, S. Ferdinandi mater 330 c
Lacrymarum donum B. Ioachimi Abb. 93 e, præsertim tempore Missæ 110 a b. B. Iacobi Veneti 464 e, 474 e, & B. Baptistæ Varanæ, ad memoriam Paßionis Domini 480 f.
Lacrymas sanguineas fundit B. Iutta, pro conversione infidelium & peccatorum orans 607 b
Lampadum jugiter ardentium usus in ecclesia 533 c.
Lampas ultro accenditur ad Crucem Caravacanam 400 c, & ad sepulcrum B. Ioachim; Abb. 119 d e, ac S. Maximini 23 e f, & ad sepulcrum Domini 701 f. Lampadum usum in Mesquita Saracenorum Cordubæ præbuerunt campanæ S. Iacobi Compostellani 329 b
Lapis, in quo Abraham voluit immolare Isaac, est in veneratione 669 d
Laqueo ad collum ligato humiliter Viaticum suscipit S. Ferdinandus 362 b, 392 e
Latinæ linguæ studium in Anglia restituit S. Dunstanus 809 c
Latro pro se innocentem capi facit 637 d
Lavare. Vide Balneum.
Lectioni ad mensam intenta B. Ioanna Lusit. aliarum attentionem etiam juvat 744 a
Leprosus. V. Æger.
Letanias moriens cani jubet S. Ferdinandus 362 e
Liberalem oportet esse servum Dei erga alios, avarum ergase, ex B. Baptista Varana 505 f. Liberalitas Dei. V. Deus.
Libros sine facultate non scribendos sancitum in Ordine Florensi 100 b. Iussu Pontificis scribit Ioachim Abbas 129 e f: scribendis in eremo vacat 103, deposita monasterii cura 129 e: plus proficit orando quam studendo 129 f. Doctrinam suam Sedis Apostolicæ judicio subjicit 104 e f. Libris terra effoßis, tamquam a seculis aliquot reconditis, non est facile credendum 285 a
Per Lilium divinitus datur signum imminentis mortis 716 e
Lingua B. Baptistæ Varanæ incorrupta perseverat 511 f
Litteræ remissoriales pro Canonizatione S. Ferdinandi traditæ Iudicibus 377 d c
Liquor miraculosus ex Reliquiis S. Pomponii Ep. 772 e
Locustarum calamitas depulsa per Crucem Caravacanam 397 f, 403 a, & S. Ferdinandum 374 f
Lumen cæleste conspicitur ad antrum B. Benincasæ 662 f, eodem suam præsentiam S. Dunstanus ostendit festum suum celebrantibus 812 f, præmonstratur ingressus in religionem B. Ioannæ Lusit. 731 f, honorantur Reliquiæ B. Æmiliæ 565 b, radiat facies S. Iuttæ 606 f, quæ lumen miraculosum impetrat deficiente sole 605 e
Luce miraculosa fulget Crux Caravacana 399 d, 404 e.
Vide Lampas, Oblata, Candela.
Luxuria. Insanus amor sponsæ concupitæ 51 d e. Vide Impudicitia, Castitas.
Lazari mendici Euangelici credi potest non tantum parabola, sed etiam historia 638 c
M
Magiam Christi fide superat S. Hermias, & Magum convertit, qui Martyr moritur 425 e f. Magus renitentem virginem ducit ad amasium astu diabolico 52 c, Christianismo ejurato fit Magus Anthemius; audiens blasphemiam dæmonis convertitur 54 & seqq. Maleficio liberatur mulier invocatione B. Æmiliæ 565. Vide similia in Synopsi marginali inter miracula.
Maledicus. Vide Injuria.
Manifestatio conscientiæ. Vide Conscientia.
Mansuetudo in reprehendendis defectibus B. Æmiliæ 561 e, & in regendo monasterio Ibid. f, etiam B. Mathildis 450 e. Mansuetudo B. Ioachim Abb. erga Tancredum Regem, multa mala minitantem 135 b c. Mansueta fortitudo Garciæ Perez 349 a b
Manus. Vide Reliquiæ.
B. Mariæ Virg. interceßione sanatur a morbo Beatrix Reg. venerans ejus Imaginem 319 f, & S. Ferdinandus adhuc puer 310 b c, qui devotus erga Deiparam ejus imaginem semper in castris habet 353 c, 392 e; acceptas ei referens victorias 355 a, 360 b: ejus Imaginem intra obsessam Hispalim ecstaticus dicitur adiisse 353 d e, ad ejus pedes se sepeliri jubēt 364 b. B. Mariam V. in matrem eligit quadrima B. Æmilia 559 c, sæpe ad eam recurrit a pueritia Ibid. d: Docet eam Deipara orationes ad fugandas tempestates 564 a. B. Mariam V. in tormentis invocat B. Andreas de Chio Martyr 186 c d: erga eamdem a teneris devota B. Ioanna Lusit. 724 c, præsertim in horæ mortis 751 c: illius laudes deprædicat & gratias agit S. Humilitas 835 e, 836 a b, eamdem videt morti proxima B. Mathildis 455 f, revelationes B. Gerardescæ de eadem 172 d c & seq. & B. Baptistæ Varanæ, de ejus in Paßione Domini doloribus 498 f. B. Maria V. monet Religiosum per B Gerardescam obedientiam exhibere Prælato 169 b, & orationes suscipere recusat pro non obediente 171 c d, renuit donum aecipere a muliere peccatrice Imagini suæ oblatum 170 f. Energumenam misere vexatam monet, & impellit ad confitendum occultum peccatum, quæ, facta confeßione, liberatur 789 e. Vide Imago, Sodalitas, Rosarium.
Martyrii desiderium S. Vigilii Episcopi Tridentini 39 b. Martyres futuri Christi sanguine videntur aspergi, eis corona præmonstratur, & cælum aperitur 181 d e, 182 b. Martyrum paßiones considerans pie lacrymatur B. Iacobus Venetus 464 e, ad Martyrium confortat Christus SS. Cantium, Cantianum & Cantianillam 429 d: non moritur qui pro fide occiditur 425 d. Martyres instar columbarum apparent 39 d: Martyres quomodo vere dici poßint, schismatici paßim habiti, morientes pro Christo 184 f & seqq. Martyr haberi potest B. Ioanna Lusit. quod a meretricibus, quas convertere volebat, veneno extincta credatur 743 d. Vide Constantia.
Matri gravidæ ostenditur futura sanctitas B. ÆmiliÆ 558 e Mater S. Ferdinandi Berengaria filium suum ipsamet lactavit 330 c, Matris, Reginæ, & piæ Matronæ omnes partes explens 330 b c, 331 f, 340 f. Vide Consanguineus, Educatio.
Matrimonium invita contrahit S. Emelia cum S. Basilio, Magni Basilii patre: in eodem pie vivunt, felices multitudine & pietate liberorum ac bonorum affluentia 243 a b c d Matrimonium contrahit admodum juvenis & innocens B. Gerardesca: in eo religiose vivit, orationi & mortificationi addicta 165 e f: in Matrimonio sancte vivit S. Iutta 604 e: prudenter illud declinat B. Ioanna Lusit. certa virginitatem suam Deo consecrare 726 f, in Impedimento consanguinitatis cum Rege Legionensi dispensare recusat Pontifex 293 c f. Vide Uxor, Adulterium.
Medicinam ægra non adhibet B. Mathildis 445 d, uti & B. Petrus Petronus, ac morbum augeri orat patiendi desiderio 202 b c. Medicis in morbo, quo ad omnia difficilia, obedit B. Ioanna Lusitana 745 f, & iis gratias agit moriens 751 d Mendacium studiose cavet B. Mathildis 445 f, fugiendum Sacerdoti docet S, Vbaldus 780 a
Ad Mensam Monachos tintinnabulo convocat Abbas 692 f, V. Lectio.
A Meretricibus, quas convertere volebat, venenum præbetur B. Ioannæ Lusitanæ 743 d
Mesquita Saracenorum Cordubæ in ecclesiam consecratur 329 a, item Hispali 350
Miles S. Hermias 423 c, 424 b, Milites quales fuerint Almogavares dicti 347 f.V. Bellum, Fortitudo militaris,
Miracula patrare non vult metu vanæ gloriæ Sanctus Vbaldus 780 a. Ob miraculum patratum ne honoretur, subducit se beata Mathildis 451 c, propter Miracula honoratur a Monachis Sanctus Madelgisilus, prius contemptus, quia ignotus 268 f. Ad miraculose impetrandam sanitatem requiritur perseverantia in oratione 647 c. Miraculum non pandens ad honorem Sancti, iterum morbo affligitur 472 c, ad Miracula B. Æmiliæ scribenda sanatur Monialis miraculose 565 f. Miraculosus flos virtutem sanandi amittit, dum mulier ipso abutitur ad sanandum asinum 96 f. 124 c d e, Miraculosam sanationem Martyris, unguentis adscribunt Mahumetani 186 d e
Misericordia Dei, V. Deus. Misericors & compatiens erga omnes B. Mathildis 450 b c: ab injuriis protecti SS. Cadocus & Frechorius, fiunt S. Richario causa salutis 262 c f. Vinum miseris præbitum non minuitur ope S. Maximini 30 b. Ex Misericordia volens lactare puerum pauperem sterilis mulier miraculose lac impetrat 472 a. Misericors erga bestias B. Iacobus Venetus 464 b. V. Eleemosyna, Pauper, Caritas
Missam devote celebrat Beatus Ioachim Abbas 93 d e, nec sine piis lacrymis 109 b, 110 a b. Missæ sacrificio consolationem afflicto impetrat Beatus Iacobus Venetus 464 c, eodem aliisque oblatis mirabiliter juvatur captivus ad interceßionem Sancti Ferdinandi 366 e f. Missam primam cantani Sancto Hucberto aßistunt tres Episcopi, ad id divinitus moniti 276 c. Missæ interesse desiderans, cum non posset, tribus parietibus miraculose apertis S. Hostiam videt & adorat Beatus Franciscus Dyrrachinus 803 e. Ad incensandam in Missa Crucem Caravacanam miraculose suppeditutur thus 403 c. Præfatio propria de Sancto Godehardo pro ecclesia Mediolanensi 861 c. In Missa azymi & fermentati promiscuus usus initio Ecclesiæ 675 e.
Missionario, in novam Hispaniam proficiscenti, concedit Sixtus V Indulgentias, applicandas ubicumque is idoneum judicaret 404 d
Monachi quales fuerint tempore persecutionum initio Ecclesiæ 5 a. Monachos in claustris degentes utiles esse Ecclesiæ, exemplo B. Petri Petroni ostenditur 219 f & seq. Monachos semper in suo comitatu habent SS. Dunstanus & Elsegus 810 d. Monachi virtutes in S. Hucberto 275 d. Instar monachi in monasterio versatur Ferdinandus Primus Rex Castellæ 364 d
Monasterium suum inter bellorum tumultus exstruit B. Ioachim Abbas 106 c, Averiense creditur juvantibus Angelis ædificatum, impedire diabolo satagente 722 d. Monasterio suo dotem a patre impetrat B. Mathildis 453 c: in Monasterio reformando multa patitur a Monachis Venerabilis Erluinus 845 e f. Monasterialis clausuræ commoda 447 f. Monasteria, aata in Commendam, opprimuntur 27 d. V. Religio.
Morbos varios & ignotos causant dæmones in obseßis corporibus 784 e: Morbis castigatur tepor spiritualis & incredulitas 218 c d. Morbus conducit ad salutem S. Petronillæ 420 c, item aliis 463 f: ad patienter ferendam cæcitatem monet: cæcum S. Vbaldus, eo quod expediret ad salutem 779 f. Morbum patienter & pie fert B. Æmilia 564 c, B. Iacobus Venetus 469 a b, 474 f, B. Mathucis 445 d. In Morbis, patienter toleranais, enituit sanctitas B. Marquardi 183 c: Æger nullum admittit qui sibi ministret B. Benincasa 662 c: infirmus medicinas respuit & morbum augeri orat B. Petrus Petronus patiendi desiderio 202 b c, vino etiam delicatiori tunc abstinet 211 f. In morbo patientia B. Ioannæ Lusit. 738 e, 745 f, quo tempore pia exercitia non intermittit 745 d. Morbus patienter toleratus, certa via perveniendi ad Deum 607 c. Contra capitis dolores invocatur S. Framechildis 802 a, contra morbum caducum invocatur S. Adam Abb. 778 a. V. Calculus, Æger, Medicus. Morbus Regius, V. Struma.
Mortis alicui Monachorum imminentis præsagio lilium ad stallum ejus ab Angelo delatum 716 e; ejusdem signum datur Monialibus pulsu ex sepulchro B. Baptistæ Varanæ 512 d. Mori petit eadem Beata 496 e, & B. Petrus Petronus, qui id exorat 214 d e, & mortem præsagit triplici accepto e cælis signo 215 b c: cui morienti Christus apparet 223 e f. De instanti morte monetur cælesti voce Elfius Monachus 812 b. Mors pia S. Isaacii 257 f, & B. Iacobi Veneti, qui eam divinitus prænoscit 470 474 f. De morte B. Ioannæ Lusit, variæ revelationes 744 e f, ad quam illa se pie præparat 743 e f, & pie obit 752 a b. Defunctam lugent etiam arbores, miraculose arefactæ 754 d, declarat ipsa post mortem apparens, melius sibi fuisse cito mori 757 b. Mors pia B. Iuttæ 607 c, B. Æmiliæ 564 e, & B. Ioachimi Abb. 110 f. Mortem Ferdinando I prædicit S. Isidorus Episc. ad quam pie se præparans, Regnum solenni ritu Deo restituit, & indutus cilicio moritur 364 d e f. Moriturus S. Ferdinandus bona monita relinquit filio suo Alphonso, ornamenta Regia a se removet, cereum benedictum in manibus tenet, letanias cani jubet, & Te Deum laudamus; tum Cælites sibi occurrentes videns, secure & pie moritur 362 c d e, 303 c d, omnibus deploratus 362 f. Moriens filios Deo commendat S. Emelia, S. Basilii mater 244 f. Morientem vexant dæmones, sed fugantur a S. Vbaldo 787 d. Mortui B. Benincasæ corpus instar viventis apparet 662 f, De Morte subitanea ex tempore prædicans impius Concionator, subitanea morte pene obruitur 694 e f. Non moritur qui pro fide occiditur 425 d. Mortem patris patienter fert B. Æmilia 560 f. S. Gerardi Ep. absentis cognoscit S. Majolus, eumque judicio divino sisti videt 692 f. Mortis consideratione ad mundi fugam movetur Mecia Pereria 722 a. Mortuus reviviscit, invocatis SS. Remigio & Gibriano 646 c d, & B. Æmilia 565 c: Mortuos 30 resuscitasse creditur S. Bernardinus Senensis 824. Vide similia in Synopsi marginali inter miracula. Mortuus resuscitatus narrat quid viderit in inferno, in purgatorio, in limbo, & in cæo 823 c d e. Mortem prædicere, V. Prophetia.
Mortificationi dedita a pueritia B. Æmilia 559 c, & B. Gerardesca in matrimonio 165 f: Mortificationi S. Iuttæ rependit Christus consolationes cælestes 605 d, V. Potus, Pœnitentia.
Mulier sapiens S. Monica 579 c d e, Mulieres arma arripiunt, ut arcem defendant, virorum præsidio destitutam 331 a. V. Castitas, V. Uxor: Muliebrem mundum pauperibus distribuunt BB. Constantia & Maria 416 B
Mundum fastidit B. Ioachim Abb. 96 a, S. Iutta 605 b, & B. Ioanna Lusit. a puerili ætate inter delicias Regias 724 f, ad Mundi fugam movetur Mecia Pereria consideratione mortis 722 a
Mundi odium magnum infudit Deus B. Baptistæ Varanæ 484 f, quæ post eum devictum spiritualibus consolationibus fruitur 483 d e. Regia ornamenta a se removeri jubet moriturus S. Ferdinandus 362 c, ad Mundi contemptum consanguineos & notos suos hortantur SS. Votus & Felix Eremitæ 62 b
Munera recusat accipere S. Vbaldus 779 d
Murmurationem inter Religiosos detestatur B. Baptista de Varanis 507 b c
N
In Nativitate Domini sermo S. Humilitatis, quo amorem Dei & Christi humilitatem proponit imitandam 837 f; ad exemplum Christi nati, in stramine dormit Sancta Bona parvula 147 e: in nocte Nativitatis canit Rex Ferdinandus I cum Clericis 364 e
Navium aplustribus cruces sericeas imponi jubet Sanctus Ferdinandus 348 c
In Necessitate ecclesiæ temporali circumferuntur Reliquiæ Sanctorum, ut moveatur populus ad dandas Eleemosynas 534 b
Nobilitas Christiani, Humilitas est 599 a, Nobiles virtuosi SS. Felix & Votus, deinde Eremitæ 61 c. Nobilitas SS. MM. Cantii, Cantiani, Cantianillæ 428 f. Nobilitati præposuit pietate m B. Mathildis 435 b
Noctu non decet Religiosos vagari per plateam 157 c d
Nosocomium della Scala præclarum fuit Senis, & præclari viri inde prodierunt 192 f, ad ægris inserviendum hortatur varios S. Catharina Senensis 193 c. V. Æger.
Novercæ sævitia in B. Panacæam privignam 541 b
Novitiatus, V. Religio
Nudipedes ministrant Clerici in ecclesia Legionen. sec. XI ob paupertatem 364 d
Nummi conjiciuntur in sepulcrum S. Adami Abb. in remedium contra morbum caducum 778 a
Nuptiæ solennes S. Ferdinandi cum Beatrice 316 d e f
Nutrix pie lacta: B. Petrum Petronum 191 f
O
Obedientia B. Ioachim Abb. 94 e, jussu Pontificis libros scripsit, 129 e f. Obedientia prompta Beatæ Mathildis 445 e, jussa revelat visionem sibi factam, quam ex humilitate celaverat 454 a b, & moderatur suas pœnitentias 443 f, 453. Obedientia B. Ioannæ Lusitanæ 742 f: hanc moriens commendat 750 f. Obedientia Beatæ Æmiliæ 560 f: & erga Confessarium 561 c. Obediendum ex motivo divinæ gloriæ docet subditas 561 e. Obedientiam exhibere Præato per B. Gerardescam monet Religiosum quemdam B. V Maria 169 b, & pro obedire nolente orationes suscipere non vult 171 c d. In lecto manendum Religioso, etiam insomni, usque ad statutum tempus, monet S. Bona 155 c. V. Religiosæ virtutes.
Oblatis pane, vino, & lumine in Ecclesia, recreatur captivus in alia regione 366 e f.
Obloquia, V. Injuria.
Observantia erga Pontificem, V. Papa. Observantia Regularum, V. Regula
Ad Obsidendam Hispalim hortatur S. Isidorus Ep. S. Ferdinandum 353 c, qui Obsidionis tempore pœnitentiis & orationi se tradit 354 b; urbemque tandem capit 350 c d f, quam non potuisse capi nisi a Rege sancto, testatur Maurorum Princeps 357 b.
Obstinatos in peccatis abhorret & graviter reprehendit B. Petrus Petronus 207 d e: Fures sacio aditu divinitus prohibentur nec convertuntur 117 f
Odore cælesti flagrat adhuc vivens B. Iacobus Venetus 469 c, & corpus mortui 471 a f. Odor quidam cælestis replet monasterium mortuo S. Hucberto 277 e, & inhæret pauperi supellectili B. Petri Petroni 200 c d. Odor suavis ex SS. Reliquiis, S. Framechildis 801 f, S. Isidori Mart. 774 e, S. Vbaldi 780 c. S. Maximini 32 c, Sanctæ Iuttæ 608 b, B, Baptistæ Varanæ 511 f
Officium divinum ab adolescentia persolvit B. Ioanna Lusit. 725 a: erga id devotus B. Iacobus Venetus 464 c, de eo solicitus B. Ioachim Ab. 94 e; ejus interceßione, destitutus Breviario, absque hoc id recitat quidam Religiosus 115 f. Officium divinum cantantibus in ecclesia Clericis, apparet Christus cum Apostolis, ipsis concinens 153 a b; idem faciunt Angeli 178 a. Ad officium divinum semper media nocte surgit S. Antonius, & ad templum per densam pluviam non madefactus procedit 555 a. Officium de eodem Sancto conceditur 555 f, & de S. Ferdinando 392
Oleum multiplicatum interceßione B. Iacobi Veneti 469 f, Oleum sacrum, V. Viaticum
Omnipotentia Dei, V. Deus
Otiosum verbum, V. Peccatum veniale.
Orationi deditus a pueritia B. Petrus Petronus 192 b c, & per totam vitam 202 f, quos senserit contemplationis effectus explicat 204 c d: quidquid a Deo petiit, id impetrasse se testatur, 215 a. Orationis studium Beati Iacobi Veneti ab adolescentia 461 f, & per totam vitam 464 c, 474 e. Orando 50 horas transigit sanctus Carolus Borromæus 49 c, in Oratione fere semper abstractus a sensibus Beatus Ioachim Abbas 109 b c: qui Orando magis quam studendo proficit in scribendis libris 129 f. De lapide, in quo is orare solebat, flos oritur miraculosus 96 f. 124 c d e, Orationi vacans in aëra levatur S. Iutta, & facies cælesti luce radiat 606 f: eadem orans pro infidelibus & peccatoribus sanguineas lacrymas fundit 607 b, Orationibus jaculatoribus utitur Beata Æmilia 563 e, Oratione extinguit incendium 563 c, conversionem Novitiæ discolæ impetrat 562 f, alterius orationi deditæ acediam suaviter corrigit 561 e. Orationis studium in B. Baptista Varana ante integrā conversionem 481 b e, quæ ad eam recurrit in dubiis spiritualibus 479 a. Optima ad Orationem præparatio est familiaritas cum Deo 505 a. Orandum, saltem verbis, cum mente non possumus 508 e, & exemplo Christi confirmare nos debemus per Orationem contra sequentes tribulationes 494 c, in eaque perseverare 494 c. Orationi & mortificationi addicta in matrimonio Beata Gerardesca 165 f. Oratione victorias de Saracenis impetrat Sanctus Ferdinandus 392 d, & urbem Hispalensem domat 302 f. Orationis studium in tenera ætate Beatæ Ionnæ Lusitanæ 724 c, quæ ei noctes impendit in aula degens 726 a, & patri victoriam de Saracenis creditur impetrasse 729 e. Persecutionis finem orando impetrat Sanctus Isaacius 259 a, captivos liberat S. Restitutus, 12 c d, fluvium miraculose transit, & alios transire sacit Sancta Bona 150 f. Orationes piorum Religiosorum ligant Christo manus, & B. Baptistam Varanam, mortis cupidam, in vivis servant 490 f. Pro omnibus afflictis sæpe orat Beata Mathildis 450 b c. In oratione perseverandum petenti aliquid singulare a Deo 647 c: in ea quisquis totum se tradit Deo, dulcedine ineffabili fruitur 203 f. V. Officium divinum, Peccator, Devotio, Consolatio, Contemplatio. Oratio Christi in horto, V. Passio.
De Ordinibus Religiosis Prophetiæ B. Ioachiin Abb. 140 e f. Ordinis Minorum gloriam visam in cælis narrat puer resuscitatus a morte 823 f. Ordinem Cartusianorum laudat pro concione S. Bernardinus 230 f Ordo militaris Sancti Jacobi de Voles, institutus ab Alphonso IX Rege Castellæ 307 f. V. Religio.
Ornamenta ecclesiæ S. Petronillæ donant S. Gregorius III, & Sanctus Leo III 421 e. Ornamenta ecclesiæ venduntur, ut subveniatur pauperibus in caritate annonæ 620 e. Ea bello sacro impendere, quamvis posset, renuit S. Ferdinandus 352 b: annuli Episcopalis usus seculo 4, 545 a. V. Casula, Episcopus.
P
Pallium S. Majoli honorifice servatur, ejus forma 693 f In Paludem conjectus S. Isaacius, ob reprehensum Imp. Hæreticum Valentem, ab Angelis cripitur 250 c
Panis Beato Petro Petrono in eleemosynam dandus, Cruce signatus mirabiliter apparet 201 b c. Panis coctus in festo Sancti Vbaldi, putrescit 787 f. Ritus benedicendi Panis in honorem ejusdem Sancti 782 a. Vide Oblata.
Ad Papatum quinque suffragia habuit S. Antoninus 681 e. Reverentia erga Pontificem Sancti Ferdinandi & Berengariæ 334. a Papa facultatem petit S. Ioachim S. Scripturam interpretandi 101 f, & ejus jussu libros scripsit 129 e f, subjecitque judicio ejus 104 e f
Paralyticus sanatur interceßione S. Ferdinandi 374. Similia vide in synopsi marginali inter miracula.
Parasitus dat Regi S. Ferdinando prudens consilium 393 b c.
In Partu periclitatur uxor, ob peccatum viri 786 f
Passioni Dominicæ meditandæ devotus B. Ioachim Abb. 93 e, 109 b, ad ejus memoriam lacrymatur B. Iacobus Venetus 464 e. Ad Passionem Domini meditandam Christus a pueritia traxit B. Baotistam Varanam 494 c, & per totam vitam 486 f, 491 c, 488 a: de illa honoranda votum ejus puerile, initium sanctitatis, difficulter servatum 480 a c d. Eadem ad Passionis memoriam lacrymas fundit 480 f, & quomodo meditanda sit docet 501 f, cui subinde participans, Deum vocat infernum ob dolorum magnitudinem 487 a, agnoscit inde pretium animæ 497 d, & gravitatem peccati 498 e. De oratione Christi in horto, pia Baptistæ consideratio 501 e, docente eam Christo 494 c d, cujus dolor augetur ex peccatis damnandorum, & electorum, atque horum afflictionibus, etiam in Purgatorio tolerandis 497 c & seqq. item ex ingratitudine Iudæ & populi Iudaici 500 a b c, ex doloribus B. Mariæ V. Magdalenæ, Ioannis, & Apostolorum 498 f & seq. Crucifixo Domino contemplative adhæret B. Baptista Varana, etiam inter alia agenda 489 e, Pedes Christi vulneratos per quindecim annos sibi præsentes conspicit, & varios ad eosdem affectus exercet 490 f. Vulnera sua palpanda & sugendum latus præbet Christus Sanctæ Iuttæ 605 d: ad Passionis memoriam lacrymatur B. Ioanna Lusitana, erga eam mire devota 727 b, præsertim erga Mysterium Agoniæ Christi 732 c d: alapam sibi infligit in memoriam similis Christo inflictæ 752 b: moriens ejus memoriam pie recolit 752 a: Corona spinea utitur pro Insignibus, & per coronam spineam fulgentem mors ejusdem revelatur 756: ad Venerationem flagellationis Christi flagellant se BB. Constantia & Maria 416 d, spineæ coronæ participat dolore capitis Beata Æmilia 564 b: eadem orationem Christi in horto & sudorem sanguineum honorare docetur a B. Maria V. & quis fuerit gravior Christi patientis dolor 564 b
Patienter ferendam cæcitatem, tamquam saluti conducentem, monet cæcum Sanctus Vbaldus 779 f, Patiendi desiderio medicinas infirmus respuit Beatus Petrus Petronus, & morbum augeri orat 202 b c. Pati desiderat omnia mala pro salute animarum Sancta Bona, 149 c e f. Patientia in morbis & adversitatibus B. Mathildis 445 d e, Beatæ Æmiliæ 564 c, Beati Marquardi, 183 c. & B. Baptistæ Varanæ 485 a. Hujus ingens Patiendi desiderium 485 a, 487 b, juxta quod illa dæmoni vexanda traditur 491 f: eamdem Christus docet patientiæ virtutem ejusque meritum 494 b c: eo illa per spirituales consolationes præparatur 485 f. V. Morbus, Conformitas cum voluntate divina, Adversitas
A Patre propter fidem occisus S. Simplicianus 437 c; cum Patre de injusto bello sibi illato reverenter expostulat S. Ferdinandus 314 f, Patris sui mortem prænoscit, & ejus animam e Purgatorio liberat B.Æmilia 561 a. V. Filius.
Patronos habere proprios, cum exclusione aliorum, reprehenditur 156 c d e. Patronum Hispaniæ B. Iacobum in bellis auxiliatorem veneratur S. Ferdinandus 360 b. S. Ioannes Evangelista Patronus peculiaris S. Humilitatis, quæ ejus laudes prædicat 832 b e. Patronus invocatur S. Vbaldus ad liberandos energumenos 783 b. Patronus in variis morbis V. Morbus.
In Pauperes misericors Sanctus Anastasius Episcopus Papiensis 270 e, B. Ioachim Abbas 94 d, 109 d, qui tunicam suam largitur pauperi 97 e, S. Isaacius 257 e, S. Paschasius 438 f, Sanctus Antoninus 554 f 681 e, Beata Æmilia 562 a, B. Ioanna Lusitana 726 d, Berengaria Regina 331 f, B. Iacobus Venetus 462 e, qui paßim eorum Amicus vocatur 464 a, & Pater 474 c. Pauperibus bona sua distribuunt SS. Cantius, Cantianus, & Cantianilla 428 f, & S. Theodosia Virgo Mart. 70 f, Pauperibus unam bonorum partem, alteram ecclesiæ, tertiam sibi attribuunt parentes S. Hucberti 275 c d. Pauperibus ut subveniatur in caritate ænnonæ, venduntur ornamenta ecclesiæ 620 e, Pauperes per injuriam opprimens punitur 29 e f, Christus in specie pauperis eleemosynam accipit a Sancto Hucberto 276 d: ob paupertatem Clerici Legionenses in templo sine calceis ministrant 364 d. V. Eleemosyna,
Ad Paupertatem religiosam Exuperantium militem hortatur S. Hieronymus 262 d e. Paupertas B. Iacobi Veneti 463 a, B. Æmiliæ 562 a, B. Ioachimi Abbatis, qui vestes viles & detritas gestat 93 d: eamdem cum munditia commendat omnibus Beata Mathildis 449 e, S. Isaacius, pauperius ædificium præ meliori eligit ad habitandum 256 b c. Paupertatem Religiosam imitantur BB. Constantia & Maria 416 b. Paupertatis studium gemmæ prætiosæ comparat B. Baptista Varana: 508 d, eam in Episcopatu servat Sanctus Antoninus 554 f: per eamdem B. Benincasa diaboli tentationes vincit 662 e. Paupertatem amplectitur Sancta Iutta 605 b, ut certam viam ad Deum 607 c; & pauperibus consepeliri vult 607 f. Paupertati addictus a pueritia B. Petrus Petronus 192 d e f, & per totam vitam 200 b c, omnibus eam commendat 225 c, persuadet S. Ioanni Columbino 209 b c
Pauperi ejus supellectili odor cælestis post mortem adhæret 200 c d. V. Religiosæ Virtutes.
Pacis semper studiosus S. Ferdinandus 299 a b, 300 c d. Ad Pacem a bello civili multos adducit B. Petrus Petronus 219 b c V. Bellum.
Peccati gravitas ostenditur consideratione Paßionis Domini 498 e, ob peccata electorum & damnandorum augetur dolor Christi patientis 497 c, Peccato mortali numquam fuit obnoxia S. Iutta 607 d. a Peccatrice muliere donum accipere renuit B. Maria V. 170 f: in mortali existenti irascitur Angelus, in statu gratiæ benedicit 178 a: ob peccatum perpetratum æffligi Religiosum interna tribulatione docet B. Gerardesca 169 e. Pro Peccatoribus orans Beatus Petronus, plagas avertit 215 c d: obstinatos abhorret, & graviter reprehendit 207 d e: obstinato pœnam instantem prædicit 218 a b. Peccator, nec admonitionibus piis nec mortui apparentis increpatione emendatus, misere moritur 117 b d. Peccatorum conversioni se impendit Beata Ioanna Lusitana 743 c, pro iisque pœnitentiis se affligit 744 b. Peccata occulta prodit dæmon, loquens per energumenum 813 c. Peccato apostasiæ in Confeßione non explicato, mori non potest Monachus 814 d e, in Peccatum relapsa rursus a dæmone obsidetur 786 b. Peccatores se excusantes belluis marinis comparat Sanctus Anastasius Episcopus Papiensis 270 f. Peccatis suis imputat infirmitates corporates paralyticus, quæ confessus miraculose sanatur 644 f. Ob peccata bellum a Deo immissum, & male finiendum prædicit Sanctus Isaacius 246 c d, 250 b c, 259 a, Peccata pluviarum inundatione puniuntur, quæ miraculose sistuntur per Ioachim Abbatem 115 d e. Ob peccatum viri in partu periclitatur uxor 786 f. Cœmeterium in quo nemo sepelitur, qui in peccato mortali moritur 158 f. Peccatores in Iudicio accusabit dæmon 56 c. Peccare quomodo sibi visa fuerit, ideoque valde afflicta B. Baptista Varana 496 c, otiosum verbum prolatum multis lacrymis deflet Beata Mathildis 444 a, 456 e. Peccatum veniale Sancti Paschasii Diaconi in Purgatorio punitur 438 f. Ob peccata venialia reprobanda fuisset Religiosa, nisi pro ea orasset B. Æmilia 562 f. V. Confessio, Conversio, Pœnitentia, Avaritia.
Peregrinus S. Eleutherius 66 a. Peregrinus obit S. Venantius, frater S. Honorati 240 f. Peregrinatio pia S. Bonæ Hierosolymam 149 b, & alio, in Societate Christi, Deiparæ, & Sanctorum 150 b, Pisis ad S. Iacobum in Gallicia, intra horæ spatium 158 c d. Peregrinatio ecstatica S. Ferdinandi ad Imaginem Deiparæ, intra obsessam civitatem Hispatensem 353 d e. Peregrinationi Hierosolymitanæ immoritur maritus Sanctæ Iuttæ 605 a, eodem Peregrinatur B. Ioachim Abb. per varias difficultates 96 b c
Perfectio, V. Virtus.
Perjurium punitur a S. Maximino 21 a b
Persecutionis tempore, fugiunt SS. Cantius, Cantianus, & Cantianilla 428 f: in solitudine cibos miraculose accipiunt per septennium parentes S. Basilii 242 c. Persecutiones multas patitur Ven. Erluinus Abb. cum reformare intendit monasterium 845 e f: illæ prosunt ad animæ salutem 510 e
A Peste sanatur Margarita Pineria, Sacristana B. Ioannæ Lusit. per Dominæ defunctæ invocationem 758 b. Pestilentia nulla fuit, quamdiu regnavit S. Ferdinandus 363 a
Pluvia impetrata per Crucem Caravacanam 402 f, 403 b, 398 d; & interceßione SS. Cantianorum 433 a. Pluviarum inundatione puniuntur peccata, quæ miraculose sistitur a B. Ioachim Abb. 115 d e
Pœnitentiæ S. Venantii fratris S. Honorati 241 e f, B. Ioachim Abb. 94 a, B. Francisci Dyrrach. 803 d, B. Vitalis a Bastia 475 b, B. Æmiliæ 562 a, S. Iuttæ 605 f, B. Iacobi Veneti 462 e f, B. Benincasæ 662 c e; BB. Constantiæ & Mariæ, quas offerunt pro animabus purgantibus 416 d; B. Mathildis 443 f, quæ sibi austera, aliis benigna fuit 449 d e, S. Bonæ parvulæ, in nudo stramine dormientis ad exemplum Christi nati 147 e, cilicium monente Christo emptum induentis 147 f, & cingulo ferreo se cingentis 148 d, 149 e f, ex quo miraculose Crux fabricatur 157 f. Pœnitentiæ B. Ioannæ Lusit. quas in aula secreto adhibebat 725 a d 726 a, & in Religione 737 d, pro peccatoribus eas offerens 743 b, 744 b. Pœnitentiæ S. Ferdinandi tempore obsidionis Hispalensis 354 b, quibus victorias de Saracenis impetrat 392 d. erga Pœnitentes facilis B. Petrus Petronus 207 c, docet ad utilem pœnitentiam requiri veram detestationem peccatorum 216 f. V. Mortificatio, Abstinentia, Jejunium
Pons navalis Maurorum Hispalensium frangitur a S. Ferdinando 348 c
Pontifex, V. Papa, Episcopus.
Potestatis officium in liberis civitatibus Italiæ quale antiquitus fuerit, & forma electionis ejus 825 f
Potu extra tempus ordinariæ refectionis abstinet B. Iacobus Venetus 462 e: tali abstinentia liberatur anima e Purgatorio 561 d
Prædicare, V. Concionari.
Præfatio propria in Missa de S. Godehardo pro Ecclesia Mediolanensi 861 c
Præfecturæ Prætorii dignitas 598 f
Præputium Domini Antverpiam translatum 702 e
Præsagium futuræ sanctitatis B. Ioannæ Lusit. dum adhuc festaretur in utero 723 f, S. Austrebertæ 801 d e, B. Æmiliæ 558 e, & in infantia ejusdem 559 a, Præfagit e triplici de cælo signo mortem brevi obeundam B. Petrus Petronus 215 b c. V. Mors, Columba, Crux.
In Processione deferuntur Sanctorum Reliquiæ 434 e. Solennis Processio in Translatione S. Metronis Veronæ 653 c d, S. Restitutæ 796 e f. SS. Pauli & Barbari M M. Venetiis 771 a b, S. Wironis & Sociorum Ruremundæ 654 e f. Processionali pompa Imaginem Deiparæ Hispalim invehit S. Ferdinandus 354 f; & ipse urbem primum victam ingrediens, simili pompa excipitur 350 e. Processio solennis ad honorem S. Ferdinandi 390 f. In ea quotannis defertur ejus gladius 351 c, 356 e, & Vexillum 356 f
Processio, V. Reliquiarum solennis Translatio.
Procuratoris Carthusianorum cupiditatem reprehendit B. Petrus Petronus 212 c d
Prodigalitatem etiam ad res pias reprehendit B. Petrus Petronus 200 e f
Proditionem detegit Crux Caravacana 400 f.
Professio Religiosa, V. Religio.
Prophetia. S. Isaacius prædicit Imperatori Valenti hæretico cladem & mortem 246 c d, 250 b c, 259 b c; Nepotum suorum futuram dignitatem S. Antoninus 555 a: Angelus S. Maximinum futurum Episcopum 21 c d, mortem suam S. Iutta 607 c. Propheticus spiritus S. Bonæ 154, & Ioachimi Abb. 134 f, qui Henrico Imperatori Regnum Siciliæ prædicit 108 b c, & alia futura bella 106 a b. Prophetiæ ejus de Ordinibus Religiosis 140 e f, non ideo tamen se extollit ibid. c d. Absentis proci mortem divinitus cognoscit B. Ioanna Lusit. quo facultatem accipit virginitatem servandi 741 c. Mortem S. Gerardi Episc. cognoscit S. Majolus, eumque judicio divino sisti videt 692 f. V. Mors, Præsagium, Secreta cordium cognoscere, Prophetat Magus inter Mauros de eorum excidio 321 d
Providentia Dei prospicit de necessariis BB. Constantiæ & Mariæ 416 d, V. Deus.
Proximi Caritas, V. Caritas
Prudentia in dando consilio B. Petri Petroni 206 c d e; B. Mathildis in reprehendendis aliorum defectibus 450 e: prudenter insidiis Maurorum se subtrahit Alphonsus Sapiens Rex Castellæ 349 f
Pueri Martyris S. Cyrilli constantia 17 c d. Pueritia pia B. Iacobi Veneti 461 d e, B. Petri Petroni 192 b c, B. Ioannæ Lusitanæ 724 b, B. Æmiliæ 559 b, B. Mathildis, quæ quinquennis educatur in Monasterio 445 c; & B. Gerardescæ, quæ septennis Religionem vult ingredi 165 e
Pugna, V. Bellum.
Pulchritudo eximia B. Ioannæ Lusitanæ 724 d
Pulsus, V. Sonitus.
In Purgatorio anima a dæmonibus cruciatur, ob peccatum quod confessa fuerat 171 c, ibidem detinetur Religiosa ob nimium affectum erga matrem carnalem 561 e. Purgatorium in balneis habet S. Paschasius Diaconus; ibique existentis sepulcrum claret miraculis 439 a. Mavult hic satisfacere, quam in Purgatorio B. Ioanna Lusitana 737 c. E Purgatorio liberatur anima per Angelum Custodem, ob abstinentiam a potu extra tempus ordinariæ refectionis 561 d: liberat etiam animam patris sui B. Æmilia 561 a: pro animabus purgantibus pœnitentias offerunt BB. Constantia & Maria 416 d. Purgatorium quomodo in ecstasi viderit Beatus Petrus Petronus 216 b, & B. Gerardesca 168 c d: in Purgatorio quæ viderit narrat puer a mortuis resuscitatus 823 e
Puritas conscienctiæ B. Petri Petroni 205 f, B. Iacobi Veneti 474 f, 468 f, B. Mathildis 445 f, & B. Ioannæ Lusit. 743 b, quæ eamdem commendat moriens 750 d, & post mortem apparens 757 a c. Puritatem animæ priorem a Deo recipit B. Baptista Varana 484 c
Q
Quadragesimam traducit S. Bona in loco ubi Christus jejunavit 149 b
R
Reclusæ, variæ sanctæ Virgines 552 d
Reficere. V. Potus.
Regularum observantia B. Æmiliæ 561 c f, commendat eam moriens 564 e. V. Religiosæ Virtutes
Religionem ingredi desiderat S. Iutta: sed impeditur 606 b: ingreßurus, patrem solatur B. Ioachim Abb. c d e: præter voluntatem parentum ingressus S. Hucbertus, eosdem ad assentiendum flectit 274 e f, eidem suadet dæmon sub specie boni Religionem deserere, sed frustra 275. Vocationi ad Religionem, magnam post luctam, tandem paruit B. Baptista Varana 482 a b, ac dein spirituali tranquillitate perfruitur 483 d e, & magnum ei Religionis desiderium infundit Deus 484 f. Religionem Florensem magno fervore procul a patria ingreditur Ioannes quidam juvenis 107 b e, Carthusianorum B. Petrus Petronus 196 a b c, & ad eam varios per epistolas hortatur 207 a b: eamdem nepti suæ persuadet, quæ multum in ea proficit 210 f. Religionem septennis vult ingredi B. Gerardesca 165 e: ingressa mirum in modum lætatur, quod numquam ante in seculo 166 c: Religionis ingrediendæ propositum B. Æmiliæ frustra oppugnant consanguinei 559 e, ingrediendæ veniam impetrat a patre atque ad eam se pie præparat 560 a: simile desiderium B. Ioannæ Lusit. & Eleonoræ de Menezes, quæ de eo exequendo inter se deliberant 728 a b c, eoque veniam a Rege patre impetrat Ioanna 730 c, 732 f, cujus ingressus cælesti lumine præmonstratur 731 f, & omnes dolore afficit 733 a 737 f: tentans eam abstrahere Episcopus postmodum male perit 739 d: ejus in assumpta Religione constans perseverantia 737 e f, quamvis gravibus de causis nunquam Profeßionem emiserit 739 a b. ob Religiosam Profeßionem B. Baptistæ Varanæ per seculares multas turbas dæmon excitat, lætantibus e contrario Angelis 487 c. Religiosæ virtutes B. Iacobi Veneti 462 b c, 468 e, & B. Mathildis 443 f. Religiosos non decet noctu per plateas vagari 157 c d. Religio reformatur quoad disciplinam, ob Monachum unum per dæmonem punitum 813 b c: vitam quasi Religiosam cum filiis & domesticis instituit B. Emelia Vidua, S. Basilii mater 244 d e f. Religiosam vitam imitantur Virgines, quæ in Lusitania vocantur de vita paupere 415 b. Ad mundi contemptum consanguineos & notos suos hortantur SS. Votus & Felix Eremitæ 62 b c. V. Ordo, Monasterium, Monachus, Paupertas, Apostata, Reverentia, Habitus.
Reliquiæ Sanctorum veteris Testamenti in honore habentur 669 e: Martyrum colligit S. Vigilius Ep. Tridentinus 39 b. Variarum inventio & elevatio 438 b, 775 c, Ignotarum Sanctarum Calari in Sardinia 798 e f. Reliquiarum S. Maximini solennis inventio 32 c, & translationes variæ, non sine miraculis 22 b c, 23 e: Reliquiæ S. Felicis Mart. Rom. quomodo inventæ in cœmeterio ad viam Appiam 709 f, & SS. Rasii atque Anastasii in Pantheo 763 b c. Reliquiarum S. Restitutæ Calaritanæ inventio 795 a b, & translatio 797 a b, S. Marculfi translationes variæ 531, S. Dunstani 810 c d, S. Framechildis non sine miraculis 802 a, SS. Wironis & Sociorum 654 e f, SS. Barbari & Pauli Martt. 771 a b, SS. Cerealis & Sociorum 856 a b, S. Crescentii Patavini 585, S. Bobonis etiam inspectio 828 e d, B. Panacææ miraculis bonorata 542 d e, S. Thomæ Sali 849 a d, S. Hireniæ 591 c d, S. Metronis 652 d e. Reliquiæ S. Cæciliæ & Sociorum Mart. inventæ & translatæ a S. Paschale PP. 773 d; B. Æmiliæ solenniter translatæ, cælesti lumine & canta Angelico hororantur 565 b, S. Maximini a Treverensibus auferuntur ex Aquitania per dolum 22 b c, S. Iuttæ non reperiuntur, quia altius defossæ, ne furto auferrentur 608 b. Reliquiarum B. Mathildis elevatio 443 a, S. Iacobi Diac. & Socc. Martt. elevatio & translatio, Miraculis honorata 578 c, SS. Hyppolisti & Socc. in alias capsas translatio 526 c d e, SS. Cantii, Cantiani & Cantianillæ 433 b item alia earumdem cum solenni proceßione 434 e: quæ loco moveri nequeunt nisi emisso voto de iisdem honestius collocandis 433 b. S. Madelgisili solenniter cum Miraculis translatæ 264 c e, fiunt immobiles, ut injustus bonorum ecclesiasticorum raptor convertatur 269 b c. Disceptatio de Reliquiis S. Irenes 590 c d, & B. Benincasæ, miraculose dirimitur 663 a. Reliquiæ S. Victoris datæ Volaterranis a Clemente VII, ibidem in honore sunt 617 c e. Reliquias Sanctorum distribuit Episcopis Fredericus Imp. Barbarossa capto Mediolano 577 c. Corpus S. Vbaldi a juvencis indomitis trahitur in locum divinitus præparatum ipsius honori 780 f. Idem moveri nequit ob fornicarii unius præsentiam, 782 d e, sepulcro exit iterumque eo revertitur 782 e, pollicem tradit suo quondam famulo, quo illi in egestate succurrit 718 d: pro Reliquiis S. Gibriani fit nova capsa, & solenniter reconduntur in ea 621 a: manus ejus in altari exposita sponte se movet 634 c. Reliquiarum capsa S. Philippi Presbyteri sæpius ultro & prodigiose movetur 710. De Reliquiis B. Petri Petroni servandis ipso adhuc vivente magna contentio 221 f: Corpus ejus integrum inventum 230 b. S. Attonis quomodo nunc reperiatur 862 f, S. Helenæ manet illæsum ruente ecclesia 583 a. Corpus integrum B. Andreæ de Chio Mart. 187 e: oculos aperit & rursus claudit corpus defunctæ S. Iuttæ 608 a: lingua B. Baptistæ Varanæ perseverat incorrupta 511 f. Corpus S. Restituti Mart. noctu sublatum honorifice sepelitur 13 a b. V. Corpus, Integritas. Ad Reliquias Sanctorum frequenter orat B. Mathildis 448 e, coram eis lampades accendendi ritus 532 f. Reliquiæ circumferuntur vicatim a Monachis, ut colligantur eleemosynæ 621 b, 534 b. Reliquias S. Germani violantes divinitus terrentur 550 d: de Reliquiarum veritate dubitans Episcopus punitur 433 b. S. Majoli pallium Miraculis honoratur 694 a, Baculus S. Dunstani aquæ immergitur, qua ægri sanantur 815 f: alius S. Gibriani in veneratione est 618 d, 652 a, uti & lapis in quo Abraham voluit immolare Isaac 669 d. Terra, e sepulchro B. Ioannæ Lusit. desumpta, non minuitur quamvis omnibus distribuatur, & adhibetur in remedium miraculosum contra morbos 759 a b. Ex Reliquiis S. Pomponii Ep. liquor miraculosus 772 e, V. Liquor, Sepulchrum, Capilli, Odor.
Respectus humanus: Imperatricem confiteri volentem coram se humiliter flectere jubet B. Ioachim Abb. 94 c 108 c
Revelationes variæ de morte B. Ioannæ Lusit. 744 e f. V. Visio.
Reverens erga Religiosos B. Ioanna Lusit. 729 d
Rex Castellæ Ferdinandus I, solenni ceremonia regnum Deo moriturus restituit 384 f, & in cilicio expirat. Regum Franciæ prærogativa curandarum strumarum 531 e Regiæ virtutes S. Ferdinandi 361 f, & Berengariæ matris ejus 278 f, 330 b c, 331 f, 340 f
Rhedam currentem sistere manibus apprehensam poterat miles Hispanus 325 c
Ridere numquam visa B. Mathildis 450 d
Rosam extra tempus miraculose invenit B. Iacobus Venetus 465 c
Rosarium Marianum pie recitat B. Baptista Varana 485 b; ad honorem 15 Mysteriorum ejus, totidem paues distribuit pauperibus omni Sabbato B. Æmilia 562 a
Inter Rusticos instituta Confraternitas S. Isidori Agricolæ 775 e
S
Sabbato quolibet eleemosynam dat B. Æmilia ad honorem B. Mariæ Virg. 562 a
Sacellum S. Ioannis de Atares subterraneum in rupe inventum 60 b, 61 e, 63 e. Sacella memorabilia ad honorem S. Philippi Nerii 852 c d e
Sacerdotes in exercitu habet S. Ferdinandus, qui militibus aßistant 354 b: Sacerdotum in Anglia sec. 10 inscitia 809 c. Sacerdotium suscipere ne cogatur, digitum sibi amputat B. Petrus Petronus 197 b c. Sacerdotibus fugiendum mendacium docet S. Vbaldus 780 a
Sacramenta. Vide singula sub sua specie.
Sacrilege communicans punitur 30 c: Sacrilegi Reliquiarum violatores divinitus terrentur 550 d, Sacrilegum furtum. V. Furtum.
Sacrista. V. Ædituus.
Erga Sanctos devota a pueritia B. Æmilia 559 d, eorum Actis legendis dedita S. Iutta 606 b, Cultui addictus B. Iacobus Venetus 465 a. Vitam suam conscribi vetat S. Bona, prædicens scribendam post mortem suam 157 a b. De Cultu Sanctorum veteris Testamenti & S. Iob disceptatur Romæ 665 b Sanctorum cultam ægre ferens rusticus punitur, & pœnitens sanatur 433 c. De cultu B. Crescentii instituta lis, quem finem habuerit 586 c d e. SS. Iuttæ & Dorotheæ veneratio restauratur 610 e f. Sanctorum nomina imponendi ritus in Baptismo 676 b, & Sanctis se devovendi, sub obligatione census capitalis; unde tales, servi, homines, ancillæ, alicujus Sancti dicebantur 624 a, B. Iacobus Venetus adhuc vivus invocatur 466 f: eidem ultro aperta fuerunt Sanctorum sepulcra 465 d. Sanctos sibi occurrentes videt moriens S. Ferdinandus 362 e. V. Superstitio, Reliquiæ. Sanctis injuria illata, V. Injuria.
Sapientia vino comparata 99 d: Sapientia S. Monicæ inter filii disputationes elucens 579 c d
Saracenorum victor S. Ferdinandus 392 d. Schismatici vulgo habiti, si moriantur pro Christo, quomodo dici poßint Martyres 184 f
Scripturam sacram interpretandi facultatem a Pontifice petit & obtinet B. Ioachim Abb. 101 f. Sacrorum verborum reverens S. Monica 580 a: Scripturam calcanti ex contemptu pes eodem die detruncatur 691 e
Secreta cordium novit B. Iacobus Venetus 468 d, & B. Petrus Petronus 216 c d
Seculum, V. Mundus. Cum secularibus Colloqui, V. colloquium.
Seditio civilis, per Crucem in aëre pendentem designatur 101 c
Sepeliri in habitu Religioso vult B. Ioanna Lusit. 750 f, in monasterio, in quo Religiosa facta fuerat, B. Mathildis 452 b, ad pedes Imaginis Deiparæ Ferdinandus 364 b, cum pauperibus S. Iutta 607 f, ad cujus Sepulturam magnus populi concursus 608 a. Sepelitur magna pompa corpus B. Andreæ de Chio, jussu Imp. Turcarum 187 c. Sepulcrum aureum Alarici, Regis Visegothorum 98 c, 99 c. Sepeliri alium in suo sepulcro non patitur S. Thomas Salus 849 d. E Sepulcro B. Baptistæ Varanæ pulsus auditus, signum imminentis mortis alicui ex monasterio 512 d. V. Cœmeterium.
Seraphini mittuntur ad Baptistam Varanam 489 f
Serenitas impetrata per Crucem Caravacanam 403 a
Servos libertate donant SS. Cantius, Cantianus, Cantianilla 428 f
Silentium B. Mathildis 445 f
Simplicitas S. Exuperantii Ep. laudatur 260 f, 261 a
Simulacrum antiquum, ignem vomens 604 c
In Siti refrigerium divinitus accipit B. Ioachim Abb. 97 b c
Sobrietas in cibo & potu B. Ioachim Abb. 93 f
Sodalitates in Domibus Societatis Iesu, quomodo aggregandæ primariæ 857 e f: earum institutio Romæ in Collegio ejusdem Societatis & propagatio 855 a b: ac pia exercitia 856 d e
Solatur afflictos variis modis B. Ioanna Lusit. 737 b, B. Iacobus Venetus 463 f
Solem sistit, ut Iosue, Pelagius Corea, pugnans contra Mauros, ob preces Ferdinandi 334 a: Sole occidente lumen Miraculosum instar Solis impetrat S. Iutta 605 e
Solitudinis amans B. Mathildis, ægre adduci potest, ut aulam Imperatoris consanguinei sui adeat 450 f, in Solitudine cibos miraculose per septennium accipiunt majores S. Basilii, persecutionem fugientes 242 c. Variæ Virgines Solitariam vitam agentes 552 d. V. Eremus.
Somnus exiguus B. Ioachim Abb. 93 f. Somnum in stramine capit B. Mathildis 449 d
Sonitum instar tonitru miraculose edit Crux Caravacana 397 c, & proditionem indicat 400 f, atque adventum Maurorum 399 c f
Spinea Corona in insignibus utitur B. Ioanna Lusit. & per similem fulgidam mors ejus revelatur 756 c. Eamdem participat cum dolore capitis B. Æmilia 564 b
Spiritum sanctum in visione accipit S. Bona 138 c, eum invocans in festo Pentecostes B. Ioachim Abb. de mysterio Trinitatis divinitus instruitur 130 b c d, & libros ex inspiratione divina jussu Pontificum scribit 129 f. a Spiritu sancto docetur S. Humilitas 830 f. Spirituale colloquium, V. Colloquium. Spiritualis consolatio, V. Consolatio.
Stella, V. Lumen.
Ex Sterili matre nata B. Ioanna Lusit. 723 e, interceßione S. Dominici 758, 762 a. Sterilitas agrorum nulla fuit in Hispania regnante S. Ferdinando 363 a
Contra Strumas S. Marculfus invocatur 532 c: in iisdem curandis Regum Franciæ prærogativa 530 c
Studere, V. liber.
Superior, V. Abbas, Abbatissa, Mansuetudo, Humilitas.
Superstitio an sit, homines appendere in statera ad honorem cujuscumque Sancti 271 d e f: ex Superstitione ducti Mauri optant Hispalensem turrim & Mesquitam destruere, antequam urbem S. Ferdinando tradant 350 d
Sutor Sanctus, S. Medicus 842 c
T
Te Deum laudamus, V. Deus.
Temperantiæ per Angliam consulit S. Dunstanus 809 d. Prandium proponit amicis in die natali suo S. Augustinus, unde ingenium nihil impediretur 579 c: inter comedendum ad scientiam intendit animum, ad cibo vix quidquam advertens animum 579 c
Tempestas depulsa per Crucem Caravacanam 402 d, 403 f, & sedata in mari 404 e, 403 f, invocatione etiam S. Maximini 24 e, B. Iacobi Veneti 473 b. E Tempestate maris liberatur Sacerdos per S. Hypolistum Martyrem 526 b. Contra Tempestates aëris invocatur B. Mathildis 443 b, Capillis ejus in aëre suspensis 457 c. Contra eas orandi formulam & modum Cruce signandi aërem docet B. Æmiliam Deipara 564 a
In Templo tumultuantes flagello ejicit S. Antoninus 555 b. Templa dicata in honorem S. Iob 667 e f. Varia fundat & dotat S. Ferdinandus 392 c. Templi Hispalensis descriptio 372 d, & ornatus pro prima festivitate S. Ferdinandi 387 c d. Templum corruit vento vehementi 582 f. V. Ecclesia, Ornamenta.
Tentationes multas patitur ad experimentum virtutis B. Baptista Varana 493 b, ad Deum afflicta confugit 502 e, qui memorem eam esse vult consolationum prius gratis acceptarum 495 b; illarum finem petit vel per ipsam mortem 496 e; ob eas, quibus non consensarat se humiliat 493 b. Tentatione dæmonis liberatur comedens ex scutella B. Ioachim Abb. 114 b c
Tepiditas spiritualis & incredulitas morbis castigatur 218 a b. V. Amor.
Terræ motus sedatur ab apparente B. Æmilia 569 b.
Terra e sepulcro B. Ioannæ Lusit. desumpta non minuitur, quamvis omnibus petentibus distribuatur, adhibenda in remedium miraculosum contra morbos 759 a b
Testamentum S. Yvonis Presb. quo capellam fundat ad honorem S. Iugduali 817 a b. Testamento bona sua donat monasterio, in quo vixerat, B. Ioanna Lusit. sed ipsum nihil inde accipit, testamento numquam impleto 748 a c
Tessera in clypeis militaribus depingi solita 348 f
Thus miraculose suppeditatur ad incensandam Crucem Caravacanam 403 c
Timore Dei ad meliorem vitam proficit B. Baptista Varana 481 e
Tonitru, V. Tempestas, Fulmen.
Transfigurationem Christi meditans, ad eum videndum inspirat B. Baptista Varana, idq, quodammodo impetrat 485 c d
Translatio Reliquiarum, V. Reliquiæ.
Tribulatio, V. Tentatio.
Tributis novis gravare suos subditos non vult S. Ferdinandus tempore belli sacri 352 b
Trinitatis gloriam videt & impallescit S. Bona 152 c. De Mysterio illo divinitus instruitur B. Ioachim Abb. invocans Spiritum sanctum in festo Pentecostes 130 b c: qui ipsum explicavit & Catholice de eo sensit ac scripsit 131 f. Trinitatē invocat, ad initium publici instrumenti, S. Ferdinandus 359 f
Triumphales arcus erecti pro festivitate prima S. Ferdinandi 387 c d
Tunicam suam pauperi largitur B. Ioachim Abb. 97 e
Turris Hispalensis descriptio 351 b, eamdem & Mesquitam destruere petunt Mauri, antequam tradant S. Ferdinando civitatem 350 d
Tutor pupillam occidere tentat, ut hereditatem sibi retineat 780 a
Tyrannidem exercet Comes Alvarus in Hispania malo suo 311 c d
V
Vanæ gloriæ metu miracula patrare non vult S. Vbaldus 780 a
Vanitas vestium, V. vestes, Mundus.
Vaticanum, unde sic dictum 422 a
Velitatio, V. Bellum.
Inter Venandum S. Votus mortis periculo liberatur, invocans S. Ioannem 59 f, 61 d e: ex Venatu suo senes ægros nutrit Naucratius frater S. Basilii 244 a b: idem inter venandum moritur 244 a b
a Veneficiis multos abducit B. Petrus Petronus 219 d
Veneni præparati Rege puero crimen affinxit Reginæ Berengariæ Comes Alvarus 311 f, venenum a meretricibus præbetur B. Ioannæ Lusit. 743 d
Veniale peccatum, V. Peccatum.
Ventorum magna vis, quæ boves cum aratris ad mediam leucam transfert 29 e f
Verbum otiosum, V. Peccatum.
Ex Verecundia tumorem pectoris aperire medico recusat S. Macrina, eumque signo Crucis sanat rogata mater 243 f
Veronica, V. Imago.
Vestes viles & detritas gestat B. Ioachim Abb. 93 d, vestium vanitatem nocere spiritui expertus 96 b c. Eam spernit S. Iutta 604 e, prohibet Alphonsus Rex Castellæ, tempore belli Maurici & magnam victoriam obtinet 308 a b
Vexilliferum & militem S. Iacobi se nominat S. Ferdinandus 360 b, hujus Vexillum quotannis defertur in Proceßione 356 f
Viaticum palam in templo sumit moriturus Rex Ferdinandus I 364 e, valde pie S. Ferd. III 303 c d, 362 b, 392 e, & B. Ioanna Lusit. 749 c e, & B. Æmilia 564 d. Pro Viatico communionem accipit ab Angelis B. Mathildis 456 d
Victorias contra Saracenos pœnitentiis & oratione impetrat S. Ferdinandus 392 d, easque Deiparæ acceptas refert 392 d, 360 b. Victoriolæ aliquot Christianorum de Mauris 343 c d, 348 b c d. Victoria navalis, S. Ferdinando singulari Dei beneficio data 341 e f. Terrestris, subsidium ferente S. Iacobo Apostolo 323 b c. Victoriam Regi patri orando creditur impetrasse B. Ioanna Lusit. 729 e, Adelstanus Rex Angliæ invocato S. Ioanne Beverlacensi 616 c d, Mediolanenses interceßione Martyrum 39 d, Caravacenses per Crucem 400 b. V. Bellum.
Viduæ virtutes, propriæ S. Iuttæ 605 b
Vigiliis neglectis capitur suburbium Cordubense 325 d e
Vinum bibendum prophetice promittit S. Bona, Monacho timenti ne acetum bibere deberet 152 f. Vino delicatiori tempore morbi abstinet B. Petrus Petronus 211 f. V. Oblata, Aqua, Abstinentia.
Vires ingentes militis Castellani, qui hominem amplexu suffocare poterat 324 d, & alterius Hispani, qui bigam currentem manibus sistere 325 c
Virginitas illibata B. Æmiliæ 562 a, & B. Iacobi Veneti 474 f. Vt Virginitatem servet mortem a Deo impetrat S. Petronilla 420 c: pro eadem interficitur S. Gertrudis Mart. 515 a b. Virginitatem Deo conservare volens, prudenti responso matrimonium declinat B. Ioanna Lusit. 726 f, & propositum tenet varie tentata 740 a b: eique Deus hac in re prospicit utriusque proci morte, quam absens intelligit divinitus 740 a b, tandemque perpetuam vovet 743 a. Virginitatis votum, quo emisso sanata fuerat miraculose, violatura puella, morbo corripitur & moritur 565 e. V. Castitas, Verecundia.
Virtutes regiæ in S. Ferdinando 361 f, in Virtute proficiendi desiderium B. Iacobi Veneti 462 b, Æmulatio laudabilis hoc in studio SS. Venantii & Honorati fratrum 241 d e, ob Virtutem magni æstimatur a Principibus B. Ioachim Abb. 108 & seqq.
Visiones seu revelationes mirabiles B. Gerardescæ, similes pene Apocalypsi S. Ioannis 166 d e & seqq. Visionem sibi factam ex humilitate celat, ex obedienta revelat B. Mathildis 454 a b
Vitam suam conscribi vetat S. Bona, prædicens se mortua scribendam 157 a b
Vita solitaria, V. Solitudo.
Unguentis adscribunt Turcæ miraculosam sanationem Martyris 186 d e
Vocatio ad Religionem, V. Religio.
Cum Voluntate divina conformitatem docet Christus exemplo suo, B. Baptistam Varanam 495 a b. Conformat se voluntati divinæ, in morte patris sui, B. Æmilia 560 f. Voluntas Dei, V. Deus.
Votum puerile de Paßione Domini honoranda, magna cum difficultate servat B. Baptista Varana, quod fuit initium sanctitatis ejus 480 a c. Votum non solvens in morbum relabitur, quo fuerat miraculose curata 713 b: sic rursus infirmata Voto renovato convalescit 566 a, 567 c. Votum virginitatis, V. Virginitas.
Urbis Hispalensis captæ statum Ecclesiasticum & Politicum ordinat S. Ferdinandus 351 d, 358 b c. V. Obsidio.
Ursus vice jumenti portat sarcinas S. Maximini 21 f
Uxor in partu periclitatur pob peccatum viri 786 f
Z
Zelum animarum exercet B. Ioanna Lusit. 737 c, 744 b: pati omnia mala desiderat pro salute animarum S. Bonæ 149 c e f, pro animarum salute multum orat & patitur, etiam inferni pœnas, B. Petrus Petronus 220 c d e. S. Bona vocatur a Christo mater animarum, quas converterat precibus & exemplis, aut in bono conservaverat 149 c, V. Conversio, Caritas. Zelus indiscretus cujusdam Religiosi, parum reverenter tractantis sacrum Corpus B. Baptistæ Varanæ 511 f
FINIS.
BIBLIOPEGO.
Prodeūnt una cum duobus ultimis Tomis Maji ampla Paralipomena,
ad Propylæum seu Conatum Chronico-historicum in Catalogos
Pontificum Romanorum: quem qui religatum jam habent,
nec dissolvere volunt, ut ei Paralipomena jam dicta jungantur,
poterunt ipsa ad hujus septimi Tomi calcem compingenda curare:
de quo ementis voluntatem Bibliopegus exquirat.
Mai Propylaeum
Einleitung Juni I
Wir werden Fehler deshalb nicht korrigieren.
Wir verantworten nur die Veröffentlichung.
Heiligenlexikon
als USB-Stick oder als DVD
Unterstützung für das Ökumenische Heiligenlexikon
Artikel kommentieren / Fehler melden
Suchen bei amazon: Bücher über Acta Sanctorum: Anhang Mai VII
Wikipedia: Artikel über Acta Sanctorum: Anhang Mai VII
Fragen? - unsere FAQs antworten!
Impressum - Datenschutzerklärung
korrekt zitieren: Societé des Bollandistes:
Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet das Ökumenische Heiligenlexikon in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über https://d-nb.info/1175439177 und https://d-nb.info/969828497 abrufbar.